Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Beatha Naoimh Adhamhnain</title><author><name type="main">Seaghan Mac a'Bhaird</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LU091</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1911</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LU091</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Beatha Naoimh Adhamhnain</title><author>Seaghan Mac a'Bhaird</author><imprint><publisher>Gill, M. H. & Son, Ltd.</publisher><date>1911</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>BEATHA NAOMH ADHAMHNAIN.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Is gnáthach le bunadh gach tíre bród a bheith ortha</span>
<lb n="4"/><span>agus mórtas a dheanadh fá dhuine ar bith cáileamhail</span>
<lb n="5"/><span>nó intleachtach a rugadh 'sa tír sin.  Tá so ceart</span>
<lb n="6"/><span>agus nádurtha.  Ameasc cinidheach an domhain tá</span>
<lb n="7"/><span>cineadh amháin .i. na h-Éireannaigh nach bhféadann a</span>
<lb n="8"/><span>gcinn a chromadh nó náire ar bith a bheith ortha fá a</span>
<lb n="9"/><span>sinnsearaibh 'san am a chuaidh thart, ar aon dóigh a</span>
<lb n="10"/><span>nglacfar iad.  Is cinnte go bhfuilmid bocht acht ní</span>
<lb n="11"/><span>gan fáth.  Chaillmid ár saoirse acht ní gan troid</span>
<lb n="12"/><span>agus troid dhána a dheanadh ar a son, agus</span></p>
<lb n="13"/>
<lb n="14"/><p><span>Cia deir go bhfuil an tsean troid thart,</span>
<lb n="15"/><span>Go bhfuil ár spiorad briste?</span>
<lb n="16"/><span>Cia deir go bhfuil ár n-Í gan neart,</span>
<lb n="17"/><span>Gur éag a taoisighe cliste?</span>
<lb n="18"/><span>Cá bhfuil an fear a cháineas sinn?</span>
<lb n="19"/><span>'Gus bhéarfad fios ar báll dó</span>
<lb n="20"/><span>Go maireainn fós na mílte linn</span>
<lb n="21"/><span>Nach taitneamhach aon fheall leo.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>"PÁDRAIC."</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>D'fhág ár sinnsear oighreacht 'na ndiaigh a tá níos</span>
<lb n="26"/><span>dílse againn 'ná saidhbhreas agus a tá níos buaine</span>
<lb n="27"/><span>'ná saoirse an tsaoghail so.  D'fhág siad an fír-</span>
<lb n="28"/><span>chreideamh againn a thug Naomh Pádraic chum na tíre</span>
<lb n="29"/><span>seo, an creideamh céadna a mhúin ar dTighearna Íosa</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="30"/><p><span>Críost, nuair a bhí Sé ar talamh, naoi gcéad déag</span>
<lb n="31"/><span>bliadhan ó shoin.  Is mór an t-athas agus an bród is</span>
<lb n="32"/><span>cóir dúinn a bheith orrainn fá so.  Tá na h-Éireannaigh</span>
<lb n="33"/><span>scaptha go fada fairsing thríd an domhan, agus an</span>
<lb n="34"/><span>uile áit d'a deachaidh siad chuir siad tighthe poible agus</span>
<lb n="35"/><span>scoltacha ar bun, agus 'san am a lathair ní'l aon</span>
<lb n="36"/><span>tír ar fud na ríoghacht nach bfuil Sagairt a rugadh i</span>
<lb n="37"/><span>n-Éirinn le fághail.</span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>Ó'n cúigeadh go dtí'n deichmheadh h-aois d'imthigh na</span>
<lb n="40"/><span>slóighte Naomh as Éirinn leis na páganaighibh a bhí</span>
<lb n="41"/><span>thríd an h-Éórpa a thionntughadh chum Críostaidheachta.</span>
<lb n="42"/><span>Budh é Colum Cille a rugadh a nGartan i dTír</span>
<lb n="43"/><span>Chonaill 'san bhliadhain 521, a chuir tús ar an obair</span>
<lb n="44"/><span>naomhtha so.  Andiaigh an iomad mainistir agus teach</span>
<lb n="45"/><span>pobail a chur ar bun i n-Éirinn, d'fhág sé féin agus dhá</span>
<lb n="46"/><span>fhear dhéag manach an tír seo 'san bhliadhain 563.  Chuir</span>
<lb n="47"/><span>siad fútha ar oilean Í, a tá ar an taobh shiar d'Albain</span>
<lb n="48"/><span>agus níor bh'fada go rabh mainistir agus áit chomhnuidhe</span>
<lb n="49"/><span>deanta aca dhóibh féin ar an oilean uaigneach sin.</span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>Budh iad na Cruithnigh, nó Pictí, a chomhnuigh anns</span>
<lb n="52"/><span>an taobh athuaidh d'Albain 'san am so, agus ní rabh</span>
<lb n="53"/><span>aithne nó eolas aca ar Chríost nó ar A Chreideamh,</span>
<lb n="54"/><span>agus chuir Colum Cille roimhe féin a dtabhairt faoi</span>
<lb n="55"/><span>riaghail na h-Eaglaise.  Thug an fear naomhtha so a</span>
<lb n="56"/><span>cholann féin faoi smacht le troscadh agus thug Dia</span>
<lb n="57"/><span>cumhachta dhó miorbhailtidhe móra a dheanadh.  So an</span>
<lb n="58"/><span>cunntas a bheir sean ughdar air:</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>"Do ciorrbhadh (cráidheadh) a chorp le Colum Cille</span>
<lb n="61"/><span>chomh mór sin le troscadh, le h-urnuighthibh agus le</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="62"/><p><span>sleachtanaibh ionnus gur shearg chomh mór sin le</span>
<lb n="63"/><span>cruadhas crábhaidh, gur léas a easnacha thré n-a aibid,</span>
<lb n="64"/><span>an tan do luigheadh 'san ghaineamh 'n-a dhúrbhoith ré</span>
<lb n="65"/><span>séideadh na gaoithe ar a chorp tres an bhfroigh (éideadh),</span>
<lb n="66"/><span>amhail adeir an Amhra 'san rann so:</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>Glé do luigheadh anns an ngaineamh,</span>
<lb n="69"/><span>Ann a lige (leabaidh) fá mór saoth,</span>
<lb n="70"/><span>Sliocht a easnach tré n-a éideadh</span>
<lb n="71"/><span>Fá léir le séideadh na ngaoth."</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>Níor bh'iongantach gur éirigh le Colum Cille na</span>
<lb n="74"/><span>Picti a thabhairt faoi bhrat an tSlánuightheora, agus ní</span>
<lb n="75"/><span>h-iongantach mar an gcéadna gur lean an iomad</span>
<lb n="76"/><span>Éireannach a shómpla, agus go deachaidh siad ameasc</span>
<lb n="77"/><span>na bpáganach i dtíorthaibh na h-Eorpa agus go dearn</span>
<lb n="78"/><span>siad Críostaidhthe de mhóran aca.</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>Criomhthann b'ainm baistidh do Cholum Cille acht</span>
<lb n="81"/><span>siocair go rabh an oiread sin dúil' aige bheith 'sa chill,</span>
<lb n="82"/><span>sé sin i dtigh an phobail, bhaist an t-aos óg, a bhíodh na</span>
<lb n="83"/><span>chuideachta, Colum na Cille air.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>Fuair sé bás ar an naomhadh lá de mhí mheadhoin an</span>
<lb n="86"/><span>tsamhraidh 'san bhliadhain 597, a n-oilean Í, agus ní</span>
<lb n="87"/><span>h-iongantach linn gur anns an teampoll, an áit a</span>
<lb n="88"/><span>rabh Grádh a Chroidhe, d'éag sé.</span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>Bhí árd-fhlaitheas na h-Éireann ag Niall Naoi</span>
<lb n="91"/><span>Ghiallach mac Eochach Muighmheadhoin mic Muireadhaigh</span>
<lb n="92"/><span>Thirigh mic Fhiachach Sraibhthine mic Chairbre Lithfeachair</span>
<lb n="93"/><span>mic Chormaic mic Airt mic Chuinn Chéadchathaigh ar feadh</span>
<lb n="94"/><span>seacht mbliadhain agus fiche (379 go 405).</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>Bhí ochtar mac ag Niall Naoi Ghiallach a d'fhág</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="97"/><p><span>sliocht 'na ndiaigh.  Chomhnuigh ceathrar aca'san Mhidhe .i.</span>
<lb n="98"/><span>Laoghaire, árd-righ, nuair a tháinic Naomh Pádraic go</span>
<lb n="99"/><span>h-Éirinn, Conall Criomhthainn, Fiacha agus Maine.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>Shocruigh an ceathrar so 'san taobh shiar-dtuaidh</span>
<lb n="102"/><span>d' Éirinn .i. Cairbre a mbarúntacht Chairbre, a</span>
<lb n="103"/><span>gconndae Shligighe, agus a mbarúntacht Ghranárd a</span>
<lb n="104"/><span>gconndae an Longphuirt; Conall i dTír Chonaill;</span>
<lb n="105"/><span>Enna Fionn anns an Lagan, i dTír Chonaill agus i</span>
<lb n="106"/><span>gCineal Enna anns an Iar-Mhidhe; agus Eoghan i dTír</span>
<lb n="107"/><span>Eoghain.</span></p>
<lb n="108"/>
<lb n="109"/><p><span>Chuaidh Niall Naoi Ghiallach anonn go h-Albain</span>
<lb n="110"/><span>a chuideadh leis na Dálaibh Riada, Éireannaigh a bhí</span>
<lb n="111"/><span>'na gcomhnaidhe 'sa tír sin, agus fuair sé buaidh ar</span>
<lb n="112"/><span>na Pictibh.  D'imthigh sé ó sin go Laegria, sé sin</span>
<lb n="113"/><span>Sasain, agus chuir sé foslongphort ar bun annsin.</span>
<lb n="114"/><span>Budh iad na Rómhanaighe a bhí i seilbh na tíre sin le</span>
<lb n="115"/><span>ceithre chéad bliadhan, nó mar sin, acht ní rabh Éire</span>
<lb n="116"/><span>'na seilbh ariamh.  Chuir sé cabhlach go h-Armorica 'sa</span>
<lb n="117"/><span>Fhráinnc agus thugadar dhá chéad príosúnach leo as an</span>
<lb n="118"/><span>tír sin go h-Éirinn.  Tig maith as olc corr uair, agus</span>
<lb n="119"/><span>budh é a dhálta sin anois é.  Chreach na h-Éireannaigh</span>
<lb n="120"/><span>an Bhreatain 'sa Fhrainnc agus d'fhág siad aithreacha</span>
<lb n="121"/><span>agus maithreacha le croidhthibh cráidhte andiaigh na</span>
<lb n="122"/><span>leanbh a tugadh uatha, acht ní rabh aon chúis luathghaire</span>
<lb n="123"/><span>agus athais ariamh ag na h-Éireannaighibh chomh mór</span>
<lb n="124"/><span>leis so.  Ameasc na bpríosúnach bhí Naomh Pádraic agus</span>
<lb n="125"/><span>a dhá dheirbhshiur Lúpida agus Darérca - an Naomh</span>
<lb n="126"/><span>Pádraic beannuighthe céadna a thug fíor-eolas Chríost</span>
<lb n="127"/><span>do na h-Éireannaighibh agus a dhaingnigh ann a gcroidh-</span>
<lb n="128"/><span>thibh é ar mhodh nár bh'féidir le deamhanaibh ifrinn é</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="129"/><p><span>bhaint asta, moladh do Dia ar a shon sin.  Budh é an</span>
<lb n="130"/><span>naomhadh bliadhain de fhlaitheas Néill ar Éirinn, sé</span>
<lb n="131"/><span>sin 'san bhliadhain 388, a tugadh Naomh Pádraic go</span>
<lb n="132"/><span>h-Éirinn, agus bhí sé sé bliadhna déag d'aois 'san</span>
<lb n="133"/><span>am sin.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>Do réir na seanchuidhe budh é Conall Gulban an</span>
<lb n="138"/><span>mac a b'uaisle agus a b'fheárr a bhí ag Niall Naoi</span>
<lb n="139"/><span>Ghiallach.  Casadh ar Naomh Pádraic é féin agus a</span>
<lb n="140"/><span>mhac Feargus ag Eas Aoidh Ruaidh agus thug sé</span>
<lb n="141"/><span>beannacht níos feárr do'n mhac 'ná thug sé do'n athair,</span>
<lb n="142"/><span>siocair go rabh an mac glún ní budh ndeise do Cholum</span>
<lb n="143"/><span>Cille.  Chuir Naomh Pádraic comhartha na Croiche ar</span>
<lb n="144"/><span>scéith Chonaill nuair a bhaist sé é agus sin mar</span>
<lb n="145"/><span>tháinic Cros Thír Chonaill anuas chugainn.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>Tá sé tairbheach ag an uile dhuine eolas a bheith aige</span>
<lb n="148"/><span>fá na sinnsearaibh ar de é.  Ar an ádhbhar sin is</span>
<lb n="149"/><span>ceart do bhunadh Thír Chonaill fios a beith aca fá</span>
<lb n="150"/><span>Chonall Gulban mar is beag daoine atá 'na gcomh-</span>
<lb n="151"/><span>nuidhe 'sa chonndae seo 'san am a lathair nach bhfuil</span>
<lb n="152"/><span>baint aca le n-a shliocht ar dhóigh éiginteach.  Is de</span>
<lb n="153"/><span>shliocht Chonaill Gulban na sloinnigheacha so: Ó</span>
<lb n="154"/><span>Domhnall, Ó Dálaig, Ó Canannain, Ó Maoldoraidh,</span>
<lb n="155"/><span>Ó Dochartaigh, Ó Gallchobhair, Ó Baoghaill, Ó Firghil,</span>
<lb n="156"/><span>Ó Tinne, Mac Uí Niallghuis, Mac Dáighid, Mac</span>
<lb n="157"/><span>Conaill Óig, agus c.</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>Ní feasach damh go bhfuil aonduine de na Maol-</span>
<lb n="160"/><span>doraidhibh le faghail i dTír Chonaill anois, acht tá</span>
<lb n="161"/><span>sloinnte eile againn, agus dá dtigeadh linn lorg a</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="162"/><p><span>chur ortha siar fada go leor, gheobhthaidhmis amach gur</span>
<lb n="163"/><span>de shliocht Chonaill Gulban iad.  Táim lán-chinnte</span>
<lb n="164"/><span>gur uadh Cheannfaeladh Mac Maolchobha mic Aodha</span>
<lb n="165"/><span>mic Ainmire mic Sedna mic Fheargusa mic Chonaill</span>
<lb n="166"/><span>Gulban; nó Ó Cheannfaeladh mac Ghairbh mic Rónain</span>
<lb n="167"/><span>mic Lughaidh mic Séadna mic Fheargusa mic Chonaill</span>
<lb n="168"/><span>Ghulban, a fuair na Mac Geannfhaelaidhe a sloinneadh.</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>Ní rabh sloinnte go coitcheann ag na daoinibh go</span>
<lb n="171"/><span>dtí fá'n bhliadhain 1000 d'aimsir Chríost, acht fá'n</span>
<lb n="172"/><span>taca sin thug Brian Bórumha órdughadh do gach</span>
<lb n="173"/><span>muirighin ainm a n-athar, nó a n-athar móir, nó ainm</span>
<lb n="174"/><span>sinnsear éigin eile a ghlacadh, agus é bheith ortha mar</span>
<lb n="175"/><span>ghnáthach-ainm nó ainm seasmhach.  Má ghlac siad ainm</span>
<lb n="176"/><span>a n-athar chuir siad mac nó inghean roimh an tsloinn-</span>
<lb n="177"/><span>eadh.  Má ghlac siad ainm a n-athar mhóir chuir siad</span>
<lb n="178"/><span>ó roimhe, mar is ionann ó a ngaedhilic agus mac mic,</span>
<lb n="179"/><span>nó grandson i mBéarla.  Budh é Cathbharr, ó Dhomh-</span>
<lb n="180"/><span>naill Mhóir, an chéad duine de na Domhnaillibh a ghlac</span>
<lb n="181"/><span>Domhnaill mar shloinneadh fá'n bhliadhain 950, agus</span>
<lb n="182"/><span>siocair gur ghlac sé ó n-a athair mhór é, ó chaithfeas a</span>
<lb n="183"/><span>bheith roimh an tsloinneadh sin.  Budh é Domhnall, ó</span>
<lb n="184"/><span>Néill Ghlúin Duibh, a d'éag 'san bhliadhain 917, an</span>
<lb n="185"/><span>chéad duine de'n tsliocht sin a ghlac Néill mar</span>
<lb n="186"/><span>shloinneadh.  Má ghlac muirighin sloinneadh ó shinnsear</span>
<lb n="187"/><span>níor fuide amach 'ná athair mór, ua is cóir a bheith</span>
<lb n="188"/><span>roimhe.</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>Is minic a bheirtear Dálach ar Ó Domhnaill agus</span>
<lb n="191"/><span>so é an fáth.  Bhí Dálach, Tighearna Chineil Chonaill,</span>
<lb n="192"/><span>a fuair bás 'san bhliadhain 869, 'na athair mhór ag</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="193"/><p><span>Domhnall Mór mac Éighneachain.  Bheirtear Ó Dálaigh</span>
<lb n="194"/><span>ortha ó'n Dálach so agus bheirtear Ó Domhnaill ortha</span>
<lb n="195"/><span>ó Dhomhnall Mór.  Bhí Domhnall mór eile de'n tsliocht</span>
<lb n="196"/><span>so a bhí 'na thighearna ar Thír Chonaill, ar Fhear Mhonaigh,</span>
<lb n="197"/><span>ar Chonnachtaibh athuaidh go dtí Corrshliabh, agus ar</span>
<lb n="198"/><span>Oirghialla ó'n Chláir ó thuaidh.  Ghlac sé aibid manaigh</span>
<lb n="199"/><span>i ndeireadh a shaoghail.  Fuair sé bás anns an bhliadhain</span>
<lb n="200"/><span>1241, agus h-adhlacadh é a mainistir Easa Aoidh Ruaidh.</span>
<lb n="201"/><span>Ní cóir an dá Dhomhnall Mhór a mheascadh le chéile.</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>Is mór le rádh é, acht is í mo bharamhail gur fíor é,</span>
<lb n="204"/><span>go dtáinic níos mó de Naomhaibh na h-Éireann de</span>
<lb n="205"/><span>shliocht Chonaill Ghulban 'ná tháinic de shliocht aoin fhir</span>
<lb n="206"/><span>eile a mhair a n-aimsir Naoimh Pádraic, agus is mian</span>
<lb n="207"/><span>liom beagan a rádh fá Naomh mór céimeamhail chumh-</span>
<lb n="208"/><span>achtach aca so a tá faoi mheas, onoir agus urraim</span>
<lb n="209"/><span>againn i dTír Chonaill, sé sin Naomh Adhamhnan.</span></p>
<lb n="210"/>
<lb n="211"/><p><span>Fuair Naomh Colum Cille bás a n-oilean Í 'san</span>
<lb n="212"/><span>bhliadhain 597 d'aimsir Chríost agus seacht mbliadhna</span>
<lb n="213"/><span>agus fiche andiaigh an ama sin, sé sin, anns an</span>
<lb n="214"/><span>bhliadhain 624, a rugadh Adhamhnan.  Is cosamhail go</span>
<lb n="215"/><span>rabh sliocht Chonaill Ghulban scaptha go fada fairsing</span>
<lb n="216"/><span>thríd Thír Chonaill 'san am so, mar is a nGartan,</span>
<lb n="217"/><span>comhgarach do Chill Mhic Néanain agus fa thuairim</span>
<lb n="218"/><span>naoi míle athuaidh ó'n áit a bhfuil Leitirceanainn</span>
<lb n="219"/><span>anois, a rugadh Colum Cille, agus a nDruim Thuama,</span>
<lb n="220"/><span>leath-bealaigh eadar Dún na nGall agus Béal Átha</span>
<lb n="221"/><span>Seanaigh, a rugadh Naomh Adhamhnan.</span></p>
<lb n="222"/>
<lb n="223"/><p><span>Budh é Rónan a athair, sé sin, Rónan mac Tinne</span>
<lb n="224"/><span>mic Aodha mic Cholmain mic Sedna mic Fheargusa mic</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="225"/><p><span>Chonaill Ghulban mic Néill na Naoi nGiall (árdrigh</span>
<lb n="226"/><span>Éireann 379 go 405) mic Eochaidh Muighmheadhoin mic</span>
<lb n="227"/><span>Muireadhaigh Tírigh mic Fhiacha Sraibhtine mic Chairbre</span>
<lb n="228"/><span>Lithfeachair mic Chormaic Ulfhada mic Airt Aoinfhir</span>
<lb n="229"/><span>mic Chuinn Chéad Chathaigh (aimsir Chríost 123), agus</span>
<lb n="230"/><span>mar sin siar thríd sé ngeinealaighibh agus dá fichead</span>
<lb n="231"/><span>go Mílidh Spáine.</span></p>
<lb n="232"/>
<lb n="233"/><p><span>Is minic iongantas ar dhaoinibh go dtig le cuid de</span>
<lb n="234"/><span>na h-Éireannaighibh lorg a chur ar a sinnsearaibh comh</span>
<lb n="235"/><span>fada siar, acht bhí bród ortha a gcomhnuidhe fá'n dream</span>
<lb n="236"/><span>a dtáinic siad uadh, agus ar ádhbhar sin chongbhuigh siad</span>
<lb n="237"/><span>cuimhne agus cunntas ar a sinnsearaibh, agus tá so</span>
<lb n="238"/><span>fíor go h-áirid fá'n chuid a b'uaisle aca.  Deir an</span>
<lb n="239"/><span>Doctúr léigheannta Ó Donabhain, i "Leabhar na</span>
<lb n="240"/><span>gCeart," mar leanas: "Má tá sinnsearacht aoin</span>
<lb n="241"/><span>treibh Éireannach ceart ó tháinic creideamh Chríost</span>
<lb n="242"/><span>chum na tíre, 's í sin sinnsearacht Uí Néill thuaidh .i.</span>
<lb n="243"/><span>Clann Domhmhnall agus Clann Néill."</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>Budh dhá mhac do Niall na Naoi nGiall Conall</span>
<lb n="246"/><span>Gulban agus Eoghan agus deirtear fosta, gur cúpla</span>
<lb n="247"/><span>bhí ionnta.  Ghlac siad seilbh ar an taobh shiar dtuaidh</span>
<lb n="248"/><span>d'Éirinn agus chuir Conall faoi i dTír Chonaill.</span>
<lb n="249"/><span>Fuair sé a chuid oidis ag bun Beanna Gulban, a</span>
<lb n="250"/><span>gconndae Shligighe, agus ar an ádhbhar sin tugadh</span>
<lb n="251"/><span>Conall Gulban mar ainm air.  Budh é a dhearbhrathair</span>
<lb n="252"/><span>Laoghaire a bhí 'na árdrigh ar Éirinn nuair a tháinic</span>
<lb n="253"/><span>Naomh Pádhraic chum na tíre 'san bhliadhain 432.</span>
<lb n="254"/><span>Fuair Conall bás 'san bhliadhain 464.</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>Bhí Naomh Adhamhnan gaolmhar ag Naomh Cholum</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="257"/><p><span>Cille.  Do réir an chláir gaoil a tá againn anns na</span>
<lb n="258"/><span>sean leabhraibh, seo é sinnsearacht Adhamhnain:</span></p>
<lb n="259"/>
<lb n="260"/><p><span>Adhamhnan mac Rónain mic Aodha mic Cholmain mic</span>
<lb n="261"/><span>Sedna mic Fheargusa mic Chonaill Gulban.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>Colum Cille mac Fhedhlimidh mic Fheargusa mic</span>
<lb n="264"/><span>Chonaill Gulban.</span></p>
<lb n="265"/>
<lb n="266"/><p><span>Fágann so go rabh Naomh Colum Cille ar an treas</span>
<lb n="267"/><span>glún ó Chonall Gulban agus go rabh Naomh Adhamhnan</span>
<lb n="268"/><span>ar an seachtmhadh glún uadh.  Tá clár gaoil anns an</span>
<lb n="269"/><span>Leabhairín seo ag taisbeaint an mhuinnteardhais a tá</span>
<lb n="270"/><span>eadar bhunadh Thíre Chonaill agus an gaol a tá aca</span>
<lb n="271"/><span>le Conall Gulban, agus c.</span></p>
<lb n="272"/>
<lb n="273"/><p><span>Dálta mar do righne Colum Cille, Maolaise,</span>
<lb n="274"/><span>Dhaimhinse, agus an iomad eile de Naomhaibh na</span>
<lb n="275"/><span>h-aimsire sin, chuaidh Adhamhnan go scoil Chluana</span>
<lb n="276"/><span>hEraird.  Chuir Naomh Finnen an scoil seo ar bun</span>
<lb n="277"/><span>'san bhliadhain 548, ar thaobh na Bóinne a gconndae</span>
<lb n="278"/><span>na Midhe agus innistear dúinn go mbíodh 3,000 mac</span>
<lb n="279"/><span>léighinn innti.  Daltaidhe Fhinnein budh ghnáthach a</span>
<lb n="280"/><span>thabhairt ar mhacaibh léighinn na scoile sin.  Níor</span>
<lb n="281"/><span>bh'furust biadh agus deoch a sholathairt do'n iomlan</span>
<lb n="282"/><span>aca so, acht réir an scéil a tá le fághail againn anns</span>
<lb n="283"/><span>na sean leabhraibh, is cosamhail gur bh'éigean do na</span>
<lb n="284"/><span>macaibh léighinn iad féin sin a dheanadh.</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>Seo é an scéal.  Bhí Finnachta Fleadhach 'na árd-</span>
<lb n="287"/><span>rígh ar Éirinn ar feadhg fiche bliadhan, gur marbhadh é</span>
<lb n="288"/><span>a gcath ag Greallach Dolluidh 'san bhliadhain 693.</span>
<lb n="289"/><span>Tugadh Fleadhach air mar shloinneadh siocair go rabh sé</span>
<lb n="290"/><span>chomh fial sin ag tabhairt fleadh agus féasta uadh.</span>
<lb n="291"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="292"/><p><span>Am amháin, sul a bhfuair sé bheith 'na árdrigh, tháinic</span>
<lb n="293"/><span>cuireadh chuige ó n-a dheirbhshiur a dhul ar cuairt chuicí.</span>
<lb n="294"/><span>Nuair a bhí sé féin agus a mharc-shluagh anaice le</span>
<lb n="295"/><span>Cluain Eraird, rug siad suas le mac-léighinn beag</span>
<lb n="296"/><span>agus soitheach bainne aige ar a dhruim.  Thug an fear</span>
<lb n="297"/><span>óg iarraidh an bealach fhágail aca, acht d'éirigh tuis-</span>
<lb n="298"/><span>leadh dhó.  Bhuail sé a chos ar chloich agus thuit sé.</span>
<lb n="299"/><span>Briseadh an soitheach 'na ghiotaibh agus dóirteadh an</span>
<lb n="300"/><span>bainne.</span></p>
<lb n="301"/>
<lb n="302"/><p><span>Acht níor fhan an fear óg abhfad 'na luighe.  Comh</span>
<lb n="303"/><span>luath géar agus b'fhéidir dó, d'éirigh sé agus ar</span>
<lb n="304"/><span>shiubhal leis andiaigh na marcach, agus ciogar mhór an</span>
<lb n="305"/><span>sodar a bhí fútha, chongbhuigh seisean suas leo.  Bhí</span>
<lb n="306"/><span>cláraidhe 'n tsoithigh leis ann a dhórn agus cumadh</span>
<lb n="307"/><span>chráidhte air.</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>Nuair a thug Finnachta an fear óg fá dear righne</span>
<lb n="310"/><span>sé gáire agus dubhairt sé leis: "Ná bíodh brón ort</span>
<lb n="311"/><span>nó dheanfaidh mise buachaill aoibheamhail athasach díot</span>
<lb n="312"/><span>arís.  Is maith liom-sa cuidiughadh le daoinibh i dtriob-</span>
<lb n="313"/><span>loid agus ar an ádhbhar sin, a scolair bhig, bhéarfaidh</span>
<lb n="314"/><span>mé cabhair agus cosnamh dhuit-se."</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>"A dhuine chóir," ars an t-óganach, "tá ádhbhar</span>
<lb n="317"/><span>bróin agam.  Tá trí eaglaisigh maithe a n-aoin-tigh</span>
<lb n="318"/><span>agus tá triúr eile againn ag freastail ortha, agus</span>
<lb n="319"/><span>so mar is gnáthach linn a dheanadh.  Téidheann duine</span>
<lb n="320"/><span>againn amach gach lá le biadh sholathair.  Budh é mo</span>
<lb n="321"/><span>sheal-sa a dhul amach andiu agus anois tá'n bainne</span>
<lb n="322"/><span>bhí cruinnighthe agam dóirte agus níos measa 'na sin,</span>
<lb n="323"/><span>soitheach iasachta bhí liom.  Nuair a thuit mé briseadh</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="324"/><p><span>é, agus faraor ní'l sé ann mo chumas cúiteamh a</span>
<lb n="325"/><span>dheanadh ar a shon."</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>"Bhéarfaidh mise cúiteamh ar son an tsoithigh," arsa</span>
<lb n="328"/><span>Finnachta, "agus ionnus nach mbéadh sibh gan biadh,</span>
<lb n="329"/><span>tabhair leat chum an tighe a bhfuilimid sinne ag triall</span>
<lb n="330"/><span>air, na trí eaglaisigh agus an dá fhreastalach eile</span>
<lb n="331"/><span>agus gheobhaidh sibh biadh agus deoch."</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>Níor dhiultuigh na micléighinn an cuireadh agus ní</span>
<lb n="334"/><span>rabh tart nó ocras ortha an oidhche sin.</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>Budh é Adhamhnan an scolair óg a casadh ar Fhinn-</span>
<lb n="337"/><span>achta, agus nuair a chualaidh a oide an scéal so righne</span>
<lb n="338"/><span>sé an tairngireacht a leanas: "Béidh an té a</span>
<lb n="339"/><span>dearnadh an fleadh fá n-a choinne 'na árdrigh ar Éirinn</span>
<lb n="340"/><span>agus béidh Adhamhnan ós ceann cráibhtheachta agus</span>
<lb n="341"/><span>eagna na h-Éireann; béidh sé 'na anam-chara ag</span>
<lb n="342"/><span>Finnachta agus béidh uachtaranacht ag Finnachta go</span>
<lb n="343"/><span>gcuiridh sé iargnaoidh ar Adhamhnan."</span></p>
<lb n="344"/>
<lb n="345"/><p><span>Is dóighche gur bh'é Seghine a righne an tairngireacht</span>
<lb n="346"/><span>so mar budh é bhí ós ceann mhainistre Eraird ó'n</span>
<lb n="347"/><span>bhliadhain 623 go dti'n bhliadhain 652.  Fágann so go</span>
<lb n="348"/><span>rabh Adhamhnan ocht mbliadhna agus fiche dh'aois nuair</span>
<lb n="349"/><span>a fuair Seghine bás.</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>Ní raibh Scoil Chluana Eraird (Ioraird) a bhfad ar</span>
<lb n="352"/><span>bun nuair a chuaidh Colum Cille annsin agus budh é</span>
<lb n="353"/><span>Naomh Finnen a bhí ós a ceann an t-am sin.  D'fhiaf-</span>
<lb n="354"/><span>ruigh Colum Cille dhe cá h-áit a ndeanfadh sé a árus.</span>
<lb n="355"/><span>"Ag doras an teampoill," arsa Finnen.  Chuaidh</span>
<lb n="356"/><span>Colum Cille giota fada amach ó'n doras agus thoisigh</span>
<lb n="357"/><span>sé ag deanadh tighe bhig ann.  "Níor lean tú mo</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="358"/><p><span>chomhairle," arsa Finnen leis, "ní'l an áit seo ag</span>
<lb n="359"/><span>doras an teampoill." "Cinnte go leor, ní'l," arsa</span>
<lb n="360"/><span>Colum Cille, "acht béidh doras an teampoill ag an</span>
<lb n="361"/><span>áit seo ar báll."  Agus b'fhíor dó.</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>Bhí a scoil ag Finnen 'san am so, i dtigh an phobail,</span>
<lb n="364"/><span>agus ní rabh aige acht sealbhan beag de mhacaibh léighinn</span>
<lb n="365"/><span>acht 'na dhiaigh sin tamall, nuair a chruinnigh siad</span>
<lb n="366"/><span>asteach chuige go rabh trí mhíle aca ann, b'éigean dó</span>
<lb n="367"/><span>doras tighe an phobail a áthrughadh amach comh fada</span>
<lb n="368"/><span>leis an áit a rabh a theach deanta ag Colum Cille.</span></p>
<lb n="369"/>
<lb n="370"/><p><span>Bheir an dá scéal so lideadh beag dúinn ar nósaibh</span>
<lb n="371"/><span>na sean aimsire.'  Tcidhmid uatha, ní h-é amháin go rabh</span>
<lb n="372"/><span>biadh le solathairt ag na macaibh léighinn, acht gur</span>
<lb n="373"/><span>bh'éigean dóibh na tighthe a chur suas dóibh féin mar an</span>
<lb n="374"/><span>gcéadna.  Is mór an sochar agus an sástacht d'aos</span>
<lb n="375"/><span>óg na h-aimsire seo a tá ag colaiste anois, go bhfuil</span>
<lb n="376"/><span>tighthe bréaghtha, díonmhara, téagaracha, seascaireacha</span>
<lb n="377"/><span>aca, le bheith ag fóghluim ionnta, deanta de chlochaibh</span>
<lb n="378"/><span>agus d'aol, a n-áit na dteach ádhmaid a bhí ag n-a</span>
<lb n="379"/><span>sinnsearaibh suas go dtí fá thuairim ocht gcéad</span>
<lb n="380"/><span>bliadhan ó shoin.</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>Budh chóir do th-aos óg an ama lathair a bheith dicheal-</span>
<lb n="383"/><span>lach ag fóghluim agus aithris a dheanadh ar na macaibh</span>
<lb n="384"/><span>léighinn a bhí ann a n-aimsir Naoimh Fhinnein, ionnus</span>
<lb n="385"/><span>go mbéidh Éire arís 'na h-oilean Naomh agus Ollamh</span>
<lb n="386"/><span>niar bhí sí fad ó shoin.  Ar aon chaoi is cóir dóibh</span>
<lb n="387"/><span>buidheachas mór a bheith aca ar na daoinibh a chuir</span>
<lb n="388"/><span>suas na colaistidhe bréaghtha dhóibh agus a fuair</span>
<lb n="389"/><span>buntaistidhe agus meadhoin agus gléis léighinn dóibh</span>
<lb n="390"/><span>nach rabh ag ár sinnsearaibh.</span>
<lb n="391"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="392"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>Fuair Finnachta bheith 'na árdrígh 'san bhliadhain</span>
<lb n="395"/><span>673, agus bhí Adhamhnan aige mar anam-charaid agus</span>
<lb n="396"/><span>mar chomhairlightheoir.  Budh é an t-árdrigh seo a mhaith</span>
<lb n="397"/><span>cáin na Bóraimhe do na Láighnibh thríd eadarguidhe</span>
<lb n="398"/><span>Naomh Mholaing.  Fuair an naomh cáirde go luan</span>
<lb n="399"/><span>dóibh ó Fhinnachta agus budh é an chiall a bhí ag</span>
<lb n="400"/><span>Molaing leis go Luan an Bhrátha, sé sin go lá an</span>
<lb n="401"/><span>bhreitheamhnais.</span></p>
<lb n="402"/>
<lb n="403"/><p><span>Bhí cáin na Bóraimhe d'a tógbhail le linn riaghla</span>
<lb n="404"/><span>dhá-fhichead árdrigh agus so é fáth na cána sin.  Bhí</span>
<lb n="405"/><span>dhá inghin ag Tuathal Teachtmhar árdrigh Éireann.</span>
<lb n="406"/><span>Dáirine a b'ainm do'n bhean budh seine aca agus</span>
<lb n="407"/><span>Fithir a bhí ar an bhean eile.  Phós Eochaidh Aincheann,</span>
<lb n="408"/><span>righ Láighean, an bhean budh seine agus thug leis go</span>
<lb n="409"/><span>Láighin í.  Tamall 'na dhiaigh sin, chuaidh sé go Teamhraigh</span>
<lb n="410"/><span>agus d'innis do'n árdrigh go bhfuair Dáirine bás agus</span>
<lb n="411"/><span>d'iarr sé Fithir le pósadh.  Fuair sé í agus thug leis</span>
<lb n="412"/><span>go Láighnibh í.  Budh ghoirrid gur casadh a deirbhshiur</span>
<lb n="413"/><span>dí agus comh luath agus chonnaic sí í fuair sí bás tré</span>
<lb n="414"/><span>náire.  Tháinic Dáirine d'á caoineadh agus fuair sí</span>
<lb n="415"/><span>bás le cúmhaidh andiaigh a deirbhshiura.</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>De shiocair na míoghníomha so chruinnigh mór-uaisle</span>
<lb n="418"/><span>na h-Éireann agus a slóightidhe chuig Tuathal agus</span>
<lb n="419"/><span>chuaidh sé féin agus iad féin a chur cogadh ar na</span>
<lb n="420"/><span>Láighnibh agus ar a righ, Eochaidh Aincheann.  Budh léar</span>
<lb n="421"/><span>do na Láighnibh nach rabhadar iontroda le Tuathal agus</span>
<lb n="422"/><span>a shlóightibh agus go muirbhfidhe iad féin agus go</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="423"/><p><span>gcreachfaidhe a dtír dá dtéidheadh an cogadh ar aghaidh.</span>
<lb n="424"/><span>Chomhairligh siad ar an ádhbhar sin, cáin a chur ortha</span>
<lb n="425"/><span>féin agus ar a sliocht 'na ndiaigh agus a díol le</span>
<lb n="426"/><span>Tuathal agus le gach árdrigh a bhéadh i n-Éirinn, mar</span>
<lb n="427"/><span>aisíoc ar son báis na mban óg.</span></p>
<lb n="428"/>
<lb n="429"/><p><span>Socruigheadh méid na cána annsin agus b'iongantach</span>
<lb n="430"/><span>agus b'éagsamhail an cháin í, .i. trí fichid céad bó; trí</span>
<lb n="431"/><span>fichid céad unnsa d'airgead; trí fichid céad brat;</span>
<lb n="432"/><span>trí fichid céad torc; trí fichid céad molt; agus trí</span>
<lb n="433"/><span>fichid céad coire d'umha.</span></p>
<lb n="434"/>
<lb n="435"/><p><span>Thógfaidh an cháin sin gach datharna bliadhan agus</span>
<lb n="436"/><span>bhí sí d'á tógbháil le linn réime dhá fhichead árdrigh</span>
<lb n="437"/><span>i dTeamhraigh, 'sé sin, ó aimsir Thuathail Theachtmhair</span>
<lb n="438"/><span>go h-aimsir Fhinnachta agus is uirri a bheirtear an</span>
<lb n="439"/><span>Bhóramha Láighean.</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>Budh í seo an cháin a mhaith Finnachta fleadhach do na</span>
<lb n="442"/><span>Láighnibh agus táthar d'a chur i leith Adhamhmhnain nach</span>
<lb n="443"/><span>rab sé sásta fá dtaoibh de, agus go dtug sé</span>
<lb n="444"/><span>achmhusan dó mar gheall ar so.  Is dóighche nach rabh</span>
<lb n="445"/><span>an ceart ag na filidhibh ar aon chaoi, nuair a chuir</span>
<lb n="446"/><span>siad air go dtug sé "an righ críon gan déadaibh" ar</span>
<lb n="447"/><span>Fhinnachta.</span></p>
<lb n="448"/>
<lb n="449"/><p><span>Budh é budh dóighche chuir iargnaoidh ar Náomh Adhamh-</span>
<lb n="450"/><span>nan, mar thug Finnachta fuagairt uadh nach mbéadh an</span>
<lb n="451"/><span>phríbhleid nó'n ceart céadna ag taltaibh Choluim Cille</span>
<lb n="452"/><span>agus a bhí ag taltaibh Naoimh Phádraic, Naoimh Fhinnnein,</span>
<lb n="453"/><span>agus Naoimh Chiarain.  Nuair a chualaidh Adhamhnan so</span>
<lb n="454"/><span>dubhairt sé: "Nach mbéadh saoghal fada ag an righ</span>
<lb n="455"/><span>a thug an fhuagairt sin uadh; go dtuitfeadh sé thríd</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="456"/><p><span>fhionghail; agus nach mbéadh aon rígh d'a shliocht a</span>
<lb n="457"/><span>choidhche arís."  Go geárr 'na dhiaigh sin marbhadh Finn-</span>
<lb n="458"/><span>achta ag Greallach Dolluidh 'san bhliadhain 693, le</span>
<lb n="459"/><span>h-Aodh Mac Dlúithigh agus le Conghalach mac Chonaing.</span></p>
<lb n="460"/>
<lb n="461"/><p><span>Dálta mhórain de na naomhaibh budh mhó a rugadh</span>
<lb n="462"/><span>riamh, ní'l acht fíor-bheagan eolais againn fá óige</span>
<lb n="463"/><span>Naoimh Adhamhnain.  A dtaobh ár Slánuightheoira É</span>
<lb n="464"/><span>Féin, ní'l fhios againn dadaidh ó bhí Sé dhá bhladhain</span>
<lb n="465"/><span>déag go rabh Sé deich mbliadhna agus fiche, acht go</span>
<lb n="466"/><span>deachaidh Sé síos go Násareth agus go rabh Sé umhal</span>
<lb n="467"/><span>do Iosep agus do Mhuire.  Ní thugann an Bíobla</span>
<lb n="468"/><span>aon fhocal eile de thuairisc dúinn fá dtaobh de ar</span>
<lb n="469"/><span>feadhg na h-ocht mbliadhan déag sin.  Ar an ádhbhar</span>
<lb n="470"/><span>sin, na bíodh iongantas ar aonduine, siocair nach bhfuil</span>
<lb n="471"/><span>eolas iomlain againn fá Naomh Adhamhnan.</span></p>
<lb n="472"/>
<lb n="473"/><p><span>Ronnat a b'ainm do mháthair Adhamhnain agus budh</span>
<lb n="474"/><span>de shliocht Enna, mac Fheargusa, mic Chonaill Gulban</span>
<lb n="475"/><span>í.  Is dóighche go rabh a bunadh 'na gcomhnuidhe i dTír</span>
<lb n="476"/><span>Enna.  Magh Íotha bhí ar an áit sin fad ó shoin agus an</span>
<lb n="477"/><span>Lagan atá ag bunadh an lae 'ndiu ar an chuid is mó</span>
<lb n="478"/><span>de'n áit chéadna.  Is ann so a bhí sean chill Rath-</span>
<lb n="479"/><span>bhotha.  Budh é Colum Cille a chuir an chill seo ar bun</span>
<lb n="480"/><span>agus tá dígheoise Rath-bhotha faoi choimirce Naomh</span>
<lb n="481"/><span>Choluim Cille agus Naoimh Adhamhnain.</span></p>
<lb n="482"/>
<lb n="483"/><p><span>Tá sé anns na sean leabhraibh go dearn Colum</span>
<lb n="484"/><span>Cille tairngireacht fá Adhamhnan mar leanas:</span></p>
<lb n="485"/>
<lb n="486"/><p/>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="487"/><p><span>D'fhan Adhamhnan ag scoil Chluana Eraird gur</span>
<lb n="488"/><span>fhóghluim sé Laidean, Eabhrais agus Gréigis agus</span>
<lb n="489"/><span>féadamuid a bheith cinnte go rabh sé cliste ag léigheadh,</span>
<lb n="490"/><span>ag scríobhadh agus ag labhairt a theangan dhúthchasaighe</span>
<lb n="491"/><span>féin, an Ghaedhilic, nó níor bhudh ghnáthach le scoltachaibh</span>
<lb n="492"/><span>na sean aimsire dearmad a dheanadh de theangaidh</span>
<lb n="493"/><span>a dtíre, mar righneadh anns na h-aoisibh deireannacha</span>
<lb n="494"/><span>seo i n-Éirinn.  Bhí cliú aige go rabh sé an-léigheannta</span>
<lb n="495"/><span>'sa Scríbhinn Dhiadha agus go rabh sé cráibhtheach,</span>
<lb n="496"/><span>naomhtha, críonna, céillidhe, agus ar an ádhbhar sin,</span>
<lb n="497"/><span>ní rabh Finnachta meallta nuair a righne sé anam-</span>
<lb n="498"/><span>charaid de.</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>IV.</span>
<lb n="501"/><span>A n-aimsir Adhamhnain bhí righ a Sasain ar bh'ainm</span>
<lb n="502"/><span>do Ailfrith.  Sul a bhfuair sé bheith 'na righ díbreadh</span>
<lb n="503"/><span>as a thír féin é agus tháinic sé go h-Éirinn.  Budh</span>
<lb n="504"/><span>ghnáthach le macaibh léighinn a theacht, as an uile thír</span>
<lb n="505"/><span>a rah aithne uirthi, faoi'n spéir 'san am sin, chum na</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="506"/><p><span>tíre seo, agus go h-áirid as an Bhreatain Mhóir, le</span>
<lb n="507"/><span>h-oideas a fhághail.  Gheibheadh siad oideas, leabra</span>
<lb n="508"/><span>agus cothughadh anascaidh, agus is ró-olc an cúiteamh</span>
<lb n="509"/><span>a thug cuid d'a sliocht ar a son ó shoin.  Flann Fionn</span>
<lb n="510"/><span>a bheirti ar an righ Ailfrith i n-Éirinn, agus dalta</span>
<lb n="511"/><span>Adhamhnain a bheir cuid d'ár staruidhibh air, ag cur i</span>
<lb n="512"/><span>n-iúil dúinn go rabh sé faoi oideachas ag Naomh</span>
<lb n="513"/><span>Adhamhnan.</span></p>
<lb n="514"/>
<lb n="515"/><p><span>An bhliadhain sul a bhfuair Flann Fionn a bheith 'na</span>
<lb n="516"/><span>righ, sé sin 'san bhliadhain 685, tháinic sluagh mór de</span>
<lb n="517"/><span>na Sasanaighibh anall go h-Éirinn faoi thaoiseach ar</span>
<lb n="518"/><span>bh'ainm dó Bertus, nó Berctus, agus scrios siad an</span>
<lb n="519"/><span>roinn de'n tír a tá eadar Droichead Átha agus Baile</span>
<lb n="520"/><span>Átha Cliath.  Breagha is ainm do'n áit sin go minic</span>
<lb n="521"/><span>anns na sean leabhraibh.  Muirtheimhne, dúithche Chon-</span>
<lb n="522"/><span>chulainn, a bheirti ar chonndae Lughmhaighe athuaidh ó'n</span>
<lb n="523"/><span>Bhóinn.</span></p>
<lb n="524"/>
<lb n="525"/><p><span>Tá seo i sean leabhar: "Chuaidh na Sasanaigh thuaidh</span>
<lb n="526"/><span>go h-Éirinn agus chreach siad Magh Breagha go</span>
<lb n="527"/><span>deachaidh siad comh fada le Bealach Dúin; agus thug</span>
<lb n="528"/><span>siad leo cuid mhór fear agus ban."  D'agruigh fir</span>
<lb n="529"/><span>na h-Éireann ar Adhamhnan a dhul go Sasain d'a</span>
<lb n="530"/><span>n-éileamh.  Bhí Adhamhnan 'na abb ar I, 'san am so,</span>
<lb n="531"/><span>agus bliadhanta roimhe, acht is cosamhail gur shíl na</span>
<lb n="532"/><span>h-Éireannaigh go ngéillfeadh Ailfrith dó-san níos</span>
<lb n="533"/><span>luaithche 'ná ghéillfeadh sé d'aon fhear eile bhí aca le</span>
<lb n="534"/><span>cur chuige.</span></p>
<lb n="535"/>
<lb n="536"/><p><span>Chuaidh Adhamhnan ar lorg na bpríosúnach agus chuir</span>
<lb n="537"/><span>sé asteach ag Trácht Romhra.  Ní rabh na Sasanaigh</span>
<lb n="538"/><span>sásta léigean dó theacht fá thír ar an tráigh anns an</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="539"/><p><span>áit sin, agus thug siad iarraidh eagla chur ar féin</span>
<lb n="540"/><span>agus ar a pháirtidhe.  "Cuiridh bhur gcurraidh asteach</span>
<lb n="541"/><span>ar an tráigh," arsa Adhamhnan le n-a bhunadh féin, "nó</span>
<lb n="542"/><span>tá a dtalamh (talamh na Sasanach) agus a bhfairrge</span>
<lb n="543"/><span>umhal do Dhia agus ní féidir le dadaidh bheith deanta</span>
<lb n="544"/><span>gan A thoil-san."</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>Righne na cléirchigh mar h-iarradh ortha.  Tharraing</span>
<lb n="547"/><span>Adhamhnan fáinne le n-a bhachall thart fá na curraighibh</span>
<lb n="548"/><span>agus ar an bhoimeinte chum Dia talamh tirm cruaidh</span>
<lb n="549"/><span>fútha, agus d'fhág Sé balla mór d'uisce na fairrge</span>
<lb n="550"/><span>thart timcheall ortha, ar mhódh gur oileán a bhí anns</span>
<lb n="551"/><span>an áit ann a rabh na curraigh agus go rabh an fhairrge</span>
<lb n="552"/><span>ag dul thart leo gan dochar a dheanadh dhóibh.</span></p>
<lb n="553"/>
<lb n="554"/><p><span>Nuair a chonnaic na Sasanaigh so tháinic crith-eagla</span>
<lb n="555"/><span>ortha roimhe Adhamhan, agus gheall siad ciobar b'é</span>
<lb n="556"/><span>a bhí sé iarraidh a thabhairt dó.  Budh é d'iarr Adhamh-</span>
<lb n="557"/><span>nan na príosunaighe uilíg a fhághail agus geallamhain ó</span>
<lb n="558"/><span>na Sasanaighibh nach rachfadh siad go h-Éirinn a choidhche</span>
<lb n="559"/><span>arís leis an tír a chreachadh, "agus thug Adhamhnan na</span>
<lb n="560"/><span>príosunaighe arais abhaile" go h-Éirinn.</span></p>
<lb n="561"/>
<lb n="562"/><p><span>Is léar dúinn ó'n chunntas geárr a d'fhág Naomh</span>
<lb n="563"/><span>Adhamhan é féin againn go rabh castail charthannach</span>
<lb n="564"/><span>aige féin agus ag n-a dhalta, Ailfrith, ar a chéile,</span>
<lb n="565"/><span>agus deir na h-Annalacha go dtug sé trí fichid</span>
<lb n="566"/><span>príosúnach leis go h-Éirinn.  Anns an bhliadhain 686</span>
<lb n="567"/><span>a thárlaidh seo.  Cuireadh Adhamhnan chuig Ailfrith mar</span>
<lb n="568"/><span>theachtaire uair eile, nó b'fhéidir dhá uair.  Tais-</span>
<lb n="569"/><span>beanann so an meas a bhí ag bunadh na h-aimsire sin</span>
<lb n="570"/><span>ar an naomh mór so.</span></p>
<lb n="571"/>
<lb n="572"/><p><span>Deirtear gur bh'é Colum Cille chuir suas an chéad</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="573"/><p><span>teach pobail a Rath Bhoth acht tá'n dígheoise faoi n-a</span>
<lb n="574"/><span>choimirce-san agus faoi choimirce Naoimh Adhamhnain.</span>
<lb n="575"/><span>Budh de shliocht Enna, mac Néill Naoi nGiallaigh,</span>
<lb n="576"/><span>Ronnat máthair Adhamhnain.  Is ionann Tír Enna an</span>
<lb n="577"/><span>ama sin agus barúntacht Ratha-Bhotha an lae andiu,</span>
<lb n="578"/><span>féadaim a rádh.  'Sí baramhail na sean ughdar gur</span>
<lb n="579"/><span>chaith Adhamhnan bunadhas a óige ag bunadh a mháthara,</span>
<lb n="580"/><span>acht cia h-aca tá so fíor nó nach bhfuil, is cinnte go</span>
<lb n="581"/><span>rabh an-dúil aige ann a mháthair agus tá scéal le</span>
<lb n="582"/><span>fághail againn anns na sean leabhraibh a cuireas a</span>
<lb n="583"/><span>n-iúil dúinn an chúram a bhí aige uirthi agus an aire</span>
<lb n="584"/><span>thug sé di-the, agus ní ceart dearmad a dheanadh dhe.</span></p>
<lb n="585"/>
<lb n="586"/><p><span>Seo é an scéal: -</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>Bhí Adhamhnan agus a mháthair ag siubhal thríd an</span>
<lb n="589"/><span>Bhreagha, comhgarach do'n áit a bhfuil baile Dhroichid</span>
<lb n="590"/><span>Átha anois.  Nuair a tháinic siad comh fada le h-Abhainn</span>
<lb n="591"/><span>na Bóinne labhair Adhamhnan le na mháthair agus</span>
<lb n="592"/><span>dubhairt: -</span></p>
<lb n="593"/>
<lb n="594"/><p><span>"A mháthair mhuirneach, téidh ar mo dhruim go n-iom-</span>
<lb n="595"/><span>pruigh mé thar an abhainn thú."</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>"Ní rachfad," ars an mháthair.</span></p>
<lb n="598"/>
<lb n="599"/><p><span>"Cad chuige?  Cadé is ciall duit sin a rádh?" arsa</span>
<lb n="600"/><span>Adhamhnan.</span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>"Ní rachad," ar sise, "de bhrígh nach mac thú a tá</span>
<lb n="603"/><span>cúramach fá n-a mháthair.</span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>"Cia ar féidir dó a bheith níos cúramaighe 'ná mé?"</span>
<lb n="606"/><span>ar seisean.  "Nach gcuirim ar mo dhruim thú agus nach</span>
<lb n="607"/><span>n-iompruighim an uile bhealach thú?  Nach dtógaim thar</span>
<lb n="608"/><span>na srothaibh agus na slodanaibh thú dó do chongbhail</span>
<lb n="609"/><span>suas ó'n uisce agus ó'n fhliuchlach?  Ní'l fhios agam</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="610"/><p><span>seirbhís ar bith d'a dearn mac ariamh d'a mháthair nach</span>
<lb n="611"/><span>ndeanaim duit, acht amháin an certan a ghnidheas mná</span>
<lb n="612"/><span>le bioraibh feola na bhfear cócaireachta.  Agus nuair</span>
<lb n="613"/><span>nach dtig liom an certan a dheanadh, gléasfaidh mé</span>
<lb n="614"/><span>cruit bhinn duit, a mháthair dhílis, a bhéarfas sólas</span>
<lb n="615"/><span>agus sásamh dhuit agus cuirfidh nié cuing findruine</span>
<lb n="616"/><span>uirri."</span></p>
<lb n="617"/>
<lb n="618"/><p><span>Is léar dúinn ó'n scéal so go rabh Adhamhnan an-</span>
<lb n="619"/><span>chinealta d'á mháthair.  Cá bhfuil an mac beo ar</span>
<lb n="620"/><span>dhruim na talmhan andiu a dtig leis an mhéid a</span>
<lb n="621"/><span>dubhairt Naomh Adhamhnan a rádh le n-a mháthair féin?</span>
<lb n="622"/><span>'San am chéadna is léir dúinn go rabh locht éigin</span>
<lb n="623"/><span>aici le fághail air, ciogar mhór a ghean uirri.  Is</span>
<lb n="624"/><span>dóighche gur bh'é seo an modh a ghlac sí le geallstan</span>
<lb n="625"/><span>a thug sé dhí, lá amháin, a chur a gcuimhne dhó.  Suas</span>
<lb n="626"/><span>go h-aimsir Adhamhnain bhí sé 'na chleachtadh ag mnáibh</span>
<lb n="627"/><span>a bheith ag troid a gcathaibh, go díreach mar ghníodh</span>
<lb n="628"/><span>na fir.</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>Lá amháin bhí Adhamhnan agus a mháthair amuigh ag</span>
<lb n="631"/><span>siubhal a chois na Bóinne, comhgarach d'áit ann a rabh</span>
<lb n="632"/><span>troid ag dul ar aghaidh.  Chonnaic siad beirt bhan</span>
<lb n="633"/><span>agus corran sáithte ag duine aca a mbrollach na</span>
<lb n="634"/><span>mná eile agus í d'á streachailt 'na diaigh.  Nuair a</span>
<lb n="635"/><span>chonnaic Ronnat an t-amharc gránna mío-nádurtha</span>
<lb n="636"/><span>sin thug sí ar Adhamhnan gealladh dhí go gcuirfeadh sé</span>
<lb n="637"/><span>cúl ar mhnáibh a bheith ag dul chum troda, dá mbéadh</span>
<lb n="638"/><span>sé choidhche 'na chumas.</span></p>
<lb n="639"/>
<lb n="640"/><p><span>Ní furus sean-ghnás nó sean-chleachtadh a chur ar</span>
<lb n="641"/><span>gcúl a n-áit ar bith agus go h-áirid i n-Éirinn, acht</span>
<lb n="642"/><span>bhí an oiread sin de mheas ar Naomh Adhamhnan agus</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="643"/><p><span>an oiread sin d'urraim ag na h-Éireannaighibh dho gur</span>
<lb n="644"/><span>ghlac siad a chomhairle agus go dearn siad dligheadh</span>
<lb n="645"/><span>anaghaidh ban a dhul chum troda nó cogaidh.</span></p>
<lb n="646"/>
<lb n="647"/><p><span>Cáin Adhamhnain is ainm do'n dligheadh so agus</span>
<lb n="648"/><span>cuireadh i bhfeidhm í fá'n bhliadhain 700.</span></p>
<lb n="649"/>
<lb n="650"/><p><span>Is dóighche gur i dTeamhair na Ríogh a bhí an mhór-</span>
<lb n="651"/><span>dháil ag a dearnadh an dligheadh so agus na dlighthe</span>
<lb n="652"/><span>eile a dtugthar Cáin Adhamhnain ortha, agus gur san</span>
<lb n="653"/><span>bhliadhain 697 a righneadh iad.  Rath na Seanadh a bhí</span>
<lb n="654"/><span>mar ainm ar an áit ann a rabh an cruinniughadh</span>
<lb n="655"/><span>aca.  Bhí Pobal Adamhnain, Suidhe Adhamhnain, Cros</span>
<lb n="656"/><span>Adhamhnain agus Dumha Adhamhnain ar chuid de na</span>
<lb n="657"/><span>h-áiteachaibh astigh a Rath na Seanadh i dTeamhair.</span></p>
<lb n="658"/>
<lb n="659"/><p><span>V.</span>
<lb n="660"/><span>Anns an bliadhain 679 righneadh taégheadh ar Adhamhnan</span>
<lb n="661"/><span>a bheith mar abb ós ceann na mainistreach a n-oilean</span>
<lb n="662"/><span>Í.  Budh é Naomh Colum Cille a chuir an mainistir</span>
<lb n="663"/><span>seo ar bun 'san bhliadhain 563, agus budh é righne</span>
<lb n="664"/><span>Críostaidhthe de bhunadh na h-Alban athuaidh, agus ar</span>
<lb n="665"/><span>an ádhbhar sin, bhíodh uachtaranacht ag Abbaidhibh Í ar</span>
<lb n="666"/><span>chléirchibh na tíre sin, agus ar na h-Easpoicibh chomh</span>
<lb n="667"/><span>maith leis na Sagairtibh.  Bheir Beda Urramach dearbh-</span>
<lb n="668"/><span>ughadh dhúinn ar so anns an leabhar mheasamhail sin</span>
<lb n="669"/><span>a scríobh sé, .i. Stair na Sacsan.  So mar deir sé:</span></p>
<lb n="670"/>
<lb n="671"/><p><span>"Budh ghnáthach le abb a bhíodh 'na shagart a bheith ar</span>
<lb n="672"/><span>an oilean so (oilean Í) a mbíodh síor-uachtaranacht</span>
<lb n="673"/><span>aige ós ceann cléir na críche uilíg, agus bhí siad ule</span>
<lb n="674"/><span>faoi na smacht agus faoi n-a dhligheadh, agus fós budh</span>
<lb n="675"/><span>dhlightheach do na h-easpoicibh féin, gidh gur neamh-</span>
<lb n="676"/><span>ghnáthach é, bheith umhal dó, do réir shompla an cheid</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="677"/><p><span>doctúra a bhí ar an oilean a bhí 'na shagart agus 'na</span>
<lb n="678"/><span>mhanach acht nach rabh 'na easpoc."</span></p>
<lb n="679"/>
<lb n="680"/><p><span>Siocair nach rabh abb an oileain 'na easpoc, b'éigean</span>
<lb n="681"/><span>dó easpoc a chongbhail ar an oilean le Órd Bean-</span>
<lb n="682"/><span>nuighthe a thabhairt uadh, nuair a bhí sé riachtanach sin</span>
<lb n="683"/><span>a dheanadh.</span></p>
<lb n="684"/>
<lb n="685"/><p><span>Deir Beda anns an leabhar chéadna:</span></p>
<lb n="686"/>
<lb n="687"/><p><span>"Budh é Colum an chéad doctúr a thug an creideamh</span>
<lb n="688"/><span>Catoilice chuig na Pictibh anns an taobh athuaidh de</span>
<lb n="689"/><span>na sléibhtibh agus budh é an chéad duine a chuir suas</span>
<lb n="690"/><span>mainistir a n-oilean a bhí faoi urraim leis na cian-</span>
<lb n="691"/><span>taibh ag an iomad de phoibleachaibh na Scot agus na</span>
<lb n="692"/><span>bPict."</span></p>
<lb n="693"/>
<lb n="694"/><p><span>Bhí na Scot mar ainm ar bhunadh na h-Éireann a</span>
<lb n="695"/><span>gcomhnuidhe suas go dtí'n dómhadh h-aois déag.</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>Deir na Ceithre Máighistridhe anns na h-Annalaibh,</span>
<lb n="698"/><span>gur 'sa bhliadhain 574 bhí mórdháil Droma Cheata, acht</span>
<lb n="699"/><span>deir cuid eile de na h-ughdaraibh go rabh sé níos</span>
<lb n="700"/><span>moille 'ná sin.  Tháinic Colum Cille chum na mór-</span>
<lb n="701"/><span>dhála so agus budh é a líon: "Fiche easpoc, dhá fhichead</span>
<lb n="702"/><span>sagart, caoga deocan, agus tríochad mac-cléireach</span>
<lb n="703"/><span>(ádhbhar sagart)."  Is léar dúinn ó so gur éirigh le</span>
<lb n="704"/><span>Colum Cille an phágantacht a díbirt as an mhór-chuid</span>
<lb n="705"/><span>d'Albain.</span></p>
<lb n="706"/>
<lb n="707"/><p><span>Budh mhór an onoir a tugadh do Naomh Adhamhnan</span>
<lb n="708"/><span>nuair a cuireadh ós ceann mainistreach oileain Í é</span>
<lb n="709"/><span>'san bhliadhain 679.  Bhí sé cúig bliadhna déag agus dá</span>
<lb n="710"/><span>fhichead d'aois fá'n am so agus budh é an naomhadh</span>
<lb n="711"/><span>abb é a bhí ar an oilean.  So iad ainmneacha na</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="712"/><p><span>n-abb, ó cuireadh an mhainistir ar bun go h-aimsir</span>
<lb n="713"/><span>Adhamhnain: -</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>1. Colum Cille d'éag an 9adh. lá de mhí mheadhoin an tsamhraidh 597.</span>
<lb n="716"/><span>2. Baoithin d'éag an 9adh. lá de mhí mheadhoin an tsamhraidh 600.</span>
<lb n="717"/><span>3. Laisren d'éag an 16ag. lá de mhí mheadhoin Fhóghmhair 605.</span>
<lb n="718"/><span>4. Fergna Brit d'éag 2adh. lá de mhí na Márta 623.</span>
<lb n="719"/><span>5. Seighine d'éag 12ag. lá de mhí Lughnasa 652.</span>
<lb n="720"/><span>6. Suibhne d'éag 11ag. lá de mhí Ghionbhair 657.</span>
<lb n="721"/><span>7. Cuimine Fionn d'éag 24ad. lá de mhí na bhFaoillidh 669.</span>
<lb n="722"/><span>8. Failbhe d'éag 22ad. lá de mhí na Márta 679.</span>
<lb n="723"/><span>9. Adhamhnan d'éag 23ad. lá de mhí mheadhoin an Fhóghmhair 704.</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>Bhí Naomh Colum Cille ag scriobhadh na Sailm</span>
<lb n="726"/><span>nuair a mhóthuigh sé an bás ag teacht air.  Tháinig sé</span>
<lb n="727"/><span>chomh fada leis an áit sin anns an tríomhadh Sailm ar</span>
<lb n="728"/><span>fhichead a deir:</span></p>
<lb n="729"/>
<lb n="730"/><p><span>"Acht ní bhéidh easbhaidh aon mhaitheasa ortha-san a</span>
<lb n="731"/><span>lorgas an Tighearna," nuair a stad sé agus dubhairt</span>
<lb n="732"/><span>sé: "Scríobhadh Baoithin an chuid eile."  Ghlac na</span>
<lb n="733"/><span>manaigh seo mar chomhartha gur bh'é Baoithin budh mhaith</span>
<lb n="734"/><span>le Colum Cille a chur ós a gceann, agus bhí an oiread</span>
<lb n="735"/><span>sin de mheas aca ar an Naomh gur lean siad do'n mhódh</span>
<lb n="736"/><span>taégheadh so go ceann fada andiaigh an ama sin.</span></p>
<lb n="737"/>
<lb n="738"/><p><span>Budh chlann an dá dhearbhrathair Colum Cille agus</span>
<lb n="739"/><span>Baoithin.  Budh é Féidhlim mac Fheargusa Ceannfada</span>
<lb n="740"/><span>mic Chonaill Ghulban, athair Naoimh Choluim Cille agus</span>
<lb n="741"/><span>budh é Brenan mac Fhergusa Cennfada mic Chonaill</span>
<lb n="742"/><span>Ghulban a b'athair do Bhaoithin agus is sónraidheach an</span>
<lb n="743"/><span>nidh é go bhfuair sé féin agus Colum Cille bás ar</span>
<lb n="744"/><span>an lá céadna de'n bhliadhain, sé sin, an naomhadh lá</span>
<lb n="745"/><span>de mhí mheadhoin an tsamhraidh.</span></p>
<lb n="746"/>
<lb n="747"/><p><span>Is ó Naomh Baoithin a tá'n parráiste is fuide soir</span>
<lb n="748"/><span>i ndigheoise Rabh-Bhoth', anaice Chonndae Dhoire,</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="749"/><p><span>ainmnighthe.  Teach Baoithin is ainm dó anns an Ghaedhilic.</span></p>
<lb n="750"/>
<lb n="751"/><p><span>So scéal a tá le fághail anns na sean leabhraibh</span>
<lb n="752"/><span>fá Naomh Bhaoithin:</span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>Chuir Coluin Cille Baoithin faoi chúram Naoimh Chol-</span>
<lb n="755"/><span>main, Ela, le oideas fhághail uadh.  Thuigeadh Baoithin</span>
<lb n="756"/><span>an t-oideas réidh go leor acht bhí droch chuimhne aige</span>
<lb n="757"/><span>agus ní thainic leis greim a chongbhail ar an teagasc</span>
<lb n="758"/><span>a gheibheadh sé ó Naomh Cholman agus ní rabh sé ag dul</span>
<lb n="759"/><span>ar aghaidh mar budh mhaith leis.  Lá amháin tháinic an</span>
<lb n="760"/><span>oiread sin iargnaoidh ar an naoimh leis gur bhuail sé é.</span>
<lb n="761"/><span>Ní rabh Baoithin sásta acht oiread, agus d'fhág sé an</span>
<lb n="762"/><span>áit agus d'imthigh leis béal a chinn.  Shiubhail sé leis go</span>
<lb n="763"/><span>dtáinic sé go coill mhór.  Casadh fear annsin dó agus</span>
<lb n="764"/><span>é ag deanadh tighe.  Bhí creataidhe sáithte 'sa talamh</span>
<lb n="765"/><span>aige agus bhí sé ag fighe slat asteach agus amach</span>
<lb n="766"/><span>eatorra, go díreach mar ghnidhthear na cléibh anois.</span>
<lb n="767"/><span>Shíl Baoithin gur bh'fhadalach an obair a bhí ar an</span>
<lb n="768"/><span>fhear acht d'fhan sé chomh fada sin ag amharc air gur</span>
<lb n="769"/><span>shónruigh sé an teach ag fás beagan níos áirde</span>
<lb n="770"/><span>agus dubhairt sé: "Dá n-oibrigheann-se chomh dícheal-</span>
<lb n="771"/><span>lach ag mo chuid léighinn agus tá an fear so</span>
<lb n="772"/><span>ag deanadh ag cur suas tighe, is dóighche go bhféad-</span>
<lb n="773"/><span>fainn a bheith 'mo scolair go fóill."  Tháinic cíoth</span>
<lb n="774"/><span>trom fearthanna air annsin agus chuaidh sé a bhfoscadh</span>
<lb n="775"/><span>faoi chrann darach.  Annso chonnaic sé braon uisce</span>
<lb n="776"/><span>ag tuitim ó dhuilleog ar an bhall amháin a gcomh-</span>
<lb n="777"/><span>nuidhe.  Bhrúigh sé le n-a shál ar an áit so go</span>
<lb n="778"/><span>dearn sé log beag agus níor bhfada go rabh an log</span>
<lb n="779"/><span>so líonta ag an t-aon bhraon.  "Dá bhfóghluimnigh-</span>
<lb n="780"/><span>eann-sa go dícheallach, ciogar maol mé, gan amhrus</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="781"/><p><span>bhéidhinn 'mo scolair go fóill," ar seisean leis féin.</span>
<lb n="782"/><span>Thionntuigh sé ar ais agus thoisigh sé ag fóghluim ar a</span>
<lb n="783"/><span>dhícheall agus tá sé 'na naomh go h-árd a bhflaitheas</span>
<lb n="784"/><span>Dé anois.</span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>Budh chóir do mhacaibh léighinn na haimsire seo</span>
<lb n="787"/><span>aithris a dheanadh ar Naomh Bhaoithin, ionnus go mbéidh</span>
<lb n="788"/><span>Éire arís mar bhí sí anns an tsean aimsir, 'na</span>
<lb n="789"/><span>h-oilean naomh agus ollamh.</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>Bhí Naomh Adhamhnan 'na ughdar agus 'na fhile.</span>
<lb n="792"/><span>Scríobh sé Beatha Naoimh Pádraic, Stair na h-Éireann,</span>
<lb n="793"/><span>Dlighthe na hÉireann, Dánta, Beatha Naoimh Choluim</span>
<lb n="794"/><span>Cille, agus leabhar fá na h-Áiteachaibh Naomhtha.</span>
<lb n="795"/><span>Fáraor, ní'l le fághail anois againn díobhtha so acht</span>
<lb n="796"/><span>an dá leabhar deireannach agus beagan de na dán-</span>
<lb n="797"/><span>taibh.  Is a Laideann atá an dá leabhar so scríobhtha</span>
<lb n="798"/><span>agus is í baramhail na n-ughdar is léigheannta go</span>
<lb n="799"/><span>bhfuil siad ar fheabhas agus nach bhfuil sárughadh ortha.</span></p>
<lb n="800"/>
<lb n="801"/><p><span>VI.</span>
<lb n="802"/><span>Deir Adhamhnan é féin nach rabh an Laidean go</span>
<lb n="803"/><span>líomhtha aige agus glacann sé a leithsceal fá so anns</span>
<lb n="804"/><span>an chéad duilleog de Bheatha Choluim Cille.  Budh</span>
<lb n="805"/><span>ghnáthach le móran de na naomhaibh, fad ó soin, so a</span>
<lb n="806"/><span>dheanadh, ag taispeaint a n-umhlachta agus a gceann-</span>
<lb n="807"/><span>sachta.  Má fuair Adhamhnan agus na naomh so droch-</span>
<lb n="808"/><span>mheas ortha féin tá meas mór ag Críostaidhaibh an</span>
<lb n="809"/><span>domhain go léir ortha anois, agus is mó 'na sin an</span>
<lb n="810"/><span>meas a tá ortha a bhflaithis Dé.  'Sí baramhail Innes,</span>
<lb n="811"/><span>ughdar nach bhfuil ró-thuctha do mholadh na n-Éireannach,</span>
<lb n="812"/><span>"gur b'é Beatha Choluim Cille an bhithscríbhneoireacht</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="813"/><p><span>is feárr agus is iomlaine le fághail 'san Eorpa go</span>
<lb n="814"/><span>h-uile, ní h-é amháin anns na céad aoisibh, acht fós</span>
<lb n="815"/><span>anns na h-aoisibh meadhonacha go léir."</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>Dubhras cheana go rabh Adhamhnan cúig bliadhna déag</span>
<lb n="818"/><span>agus dá fhichead d'aois, nuair a cuireadh ós ceann</span>
<lb n="819"/><span>Mainistreach Í é, anns an bhliadhain 679, agus ní h-é</span>
<lb n="820"/><span>amháin ós ceann na mainistreach sin, acht bhí uachtar-</span>
<lb n="821"/><span>anacht ag Abb Í a gcomhnuidhe ar na mainistiribh eile</span>
<lb n="822"/><span>a chuir Naomh Colum Cille ar bun i n-Éirinn agus a</span>
<lb n="823"/><span>n-Albain.  'Na chuideachta so bhí cúram na h-Eaglaise</span>
<lb n="824"/><span>anns an áird thuaidh d'Albain go léir air, agus níor</span>
<lb n="825"/><span>bheag an rud so nuair atá 's againn go rabh fiche</span>
<lb n="826"/><span>easpoc le Colum Cille go mór-dháil Dhroma Cheata</span>
<lb n="827"/><span>'san bhliadhain 574.  Ní rabh sé acht aon bhliadhain déag</span>
<lb n="828"/><span>a n-Albain 'san am so agus féadamuid a bheith cinnte</span>
<lb n="829"/><span>go rabh a bhfad níos mó 'na so d'easpocaibh faoi sul</span>
<lb n="830"/><span>a bhfuair sé bás 'san bhliadhain 597.</span></p>
<lb n="831"/>
<lb n="832"/><p><span>Thuig na manaigh nuair adubhairt Colum Cille</span>
<lb n="833"/><span>"Scríobhadh Baoithin an chuid eile," gur fhág sé an</span>
<lb n="834"/><span>cúram so go léir ag Baoithin.  Bhí na h-Éireannaigh</span>
<lb n="835"/><span>tuctha ariamh, agus tá andiu, do shean-ghnás nó sean</span>
<lb n="836"/><span>chleachtadh a leanamhaint, agus trí bliadhna andiaigh</span>
<lb n="837"/><span>bháis Choluim Cille, nuair a d'éag Baoithin, d'fhag sé</span>
<lb n="838"/><span>Laisren ós ceann na mainistreach agus d'fhág Laisren</span>
<lb n="839"/><span>Fergna Brit agus mar sin síos go dtí'n t-am ar</span>
<lb n="840"/><span>bh'éigean d'Abb Í athrughadh o'n oilean sin go Ceannus,</span>
<lb n="841"/><span>anns an áird shiar dtuaidh de chonndae na Midhe i</span>
<lb n="842"/><span>n-Éirinn, siocair go dtáinic na Lochlannaigh dhá uair</span>
<lb n="843"/><span>ar an oilean agus gur chreach siad é agus gur mharbh</span>
<lb n="844"/><span>siad na manaigh.  A n-aimsir Cheallaigh, an naomhadh</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="845"/><p><span>abb déag, fá'n bhliadhain 804, a thárlaidhseo.  Chongbhuigh</span>
<lb n="846"/><span>cuid de na manaighibh greim ar an áit suas go dtí</span>
<lb n="847"/><span>tús na tríomhadh h-aoise déag.  Budh é Amhalghaidh Ó</span>
<lb n="848"/><span>Firghil, a bhí 'na abb ar mhainistir Dhoire tamall, an</span>
<lb n="849"/><span>t-abb deireannach a bhí ar Í, agus b'anns an bhliadhain</span>
<lb n="850"/><span>1203 a righneadh é thaégheadh.</span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>Is cosamhail go rabh dithfir bheag eadar an t-am a</span>
<lb n="853"/><span>gcongbhuigheadh na h-Éireannaigh an Cháisc agus an</span>
<lb n="854"/><span>t-am a gcongbhuigheadh na Catoilicidhe 'san Róimh agus</span>
<lb n="855"/><span>a n-áiteachaibh eile í.  Lean na h-Eireannaigh go dílis</span>
<lb n="856"/><span>agus go cneasta do'n am a fuair siad ó Naoimh</span>
<lb n="857"/><span>Pádraic, acht h-athruigheadh an t-am anns an Róimh</span>
<lb n="858"/><span>réir mar bhí riachtanas leis.</span></p>
<lb n="859"/>
<lb n="860"/><p><span>Bhí dithfir mar an gcéadna anns an dóigh ann a</span>
<lb n="861"/><span>rabh an ghruag beártha ag cléirchibh na h-Éireann agus</span>
<lb n="862"/><span>ag na cléirchibh a n-áiteachaibh eile.  Is beag suim a</span>
<lb n="863"/><span>chuirfeamuis anns an cheist seo anois.  Is cuma linn</span>
<lb n="864"/><span>caidé'n cineal beártha tá ar ghruaig cléire nó tuata,</span>
<lb n="865"/><span>acht níor bh'amhlaidh dhóibh fad ó shoin.</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>Tháinic na Sacsanaigh go h-Éirinn fá'n bhliadhain</span>
<lb n="868"/><span>696 agus d'éirigh leo creach mhór a thabhairt ar shiubhal.</span>
<lb n="869"/><span>Chuaidh Adhamhnan chuca ag éiliughadh na creiche.  Chruinnigh</span>
<lb n="870"/><span>cuid mhór easpoc agus cléir le tabhairt air a bheith ar</span>
<lb n="871"/><span>aon ghnás leo féin a dtaoibh na Cásca agus modha</span>
<lb n="872"/><span>beártha na gruaige agus bhí diospoireacht fhada</span>
<lb n="873"/><span>eatorra.  Chaith siad suas le Adhamhnan go rabh a</span>
<lb n="874"/><span>ghruag-san beártha ar an dóigh chéadna a rabh sí</span>
<lb n="875"/><span>beártha ag an draoi Simon Mágus, sé sin ó chluais</span>
<lb n="876"/><span>go cluais ós ceann chláir a éadain.  Do fhreagair</span>
<lb n="877"/><span>seisean nár bh'amhlaidh bhí acht go rabh sé ag</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="878"/><p><span>leanmhaint an dóighe ann a rabh sí beártha ag Eoin</span>
<lb n="879"/><span>Bruinne.</span></p>
<lb n="880"/>
<lb n="881"/><p><span>"Ghrádhuigh Naomh Peadar ár Slánuightheoir agus tá</span>
<lb n="882"/><span>a mhodh beártha-san againne," ar siad-san.</span></p>
<lb n="883"/>
<lb n="884"/><p><span>"Ghrádhuigh ár Slánuightheoir Naomh Eoin Bruinne</span>
<lb n="885"/><span>agus tá a bhearradh-san orm-sa," arsa Adhamhnan.</span></p>
<lb n="886"/>
<lb n="887"/><p><span>Fá dheireadh ghéill Naomh Adhamhnan dóibh agus</span>
<lb n="888"/><span>dubhairt sé go gcongbhóchadh sé an Cháisc 'san am</span>
<lb n="889"/><span>chéadna a gcongbhuigeadh siad-san í, agus go bhfuigheadh</span>
<lb n="890"/><span>sé a ghruag beártha ar an chaoi chéadna ann a rabh sí</span>
<lb n="891"/><span>beártha aca-san, nuair a shroichfeadh sé a mhainistir</span>
<lb n="892"/><span>féin.  Dubhradh leis nach ndeanfadh sin cúis agus go</span>
<lb n="893"/><span>gcaithfeadh sé an bhearradh céadna fhághail ar a chuid</span>
<lb n="894"/><span>gruaige anois agus bhí ortha-san.</span></p>
<lb n="895"/>
<lb n="896"/><p><span>Bearradh é annsin agus tugadh an chreach dó, agus</span>
<lb n="897"/><span>chuaidh sé abhaile go h-Í agus Beda urramach ann a</span>
<lb n="898"/><span>chuideachta.  Dhiúltuigh a chuid manach athrughadh ó'n</span>
<lb n="899"/><span>tsean ghnás a dtaoibh an bheártha agus a dtaoibh na</span>
<lb n="900"/><span>Cásca.  Fiche bliadhan andiaigh an ama sin .i. 'san</span>
<lb n="901"/><span>bhliadhain 716 thug na manaigh asteach agus chongbhuigh</span>
<lb n="902"/><span>siad an Cháisc ar aon lá leis na Catoilicibh ar fud</span>
<lb n="903"/><span>an domhain.</span></p>
<lb n="904"/>
<lb n="905"/><p><span>Tháinic Adhamhnan go h-Éirinn agus b'fheárr an</span>
<lb n="906"/><span>chomhairle bhí aige ar bhunadh na tíre seo 'ná bhí aige</span>
<lb n="907"/><span>ar na manaighibh thall i n-Í.  Thug siad urraim agus</span>
<lb n="908"/><span>meas dó agus chongbhuigh siad an Cháisc ariamh ó</span>
<lb n="909"/><span>shoin ar an lá céadna bhí leagtha amach ag na</span>
<lb n="910"/><span>Críostaidhibh eile.  Stad na mná ó dhul chum troda,</span>
<lb n="911"/><span>agus thug na h-Éíreannaigh asteach do na dlighthibh</span>
<lb n="912"/><span>eile a dtugthar "Cáin Adhamhnain" ortha.</span>
<lb n="913"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="914"/><p><span>Chaith Adhamhnan seacht mbliadhna anns an tír seo</span>
<lb n="915"/><span>ag chomhairliughadh na ndaoine agus ag cur "Cána</span>
<lb n="916"/><span>Adhamhnain" i bhféidhm.  Ní'l cinnteacht cheart againn</span>
<lb n="917"/><span>go rabh sé ariamh na easpoc, acht is í baramhail</span>
<lb n="918"/><span>choitcheann na ndaoine go rabh.  Ní innistear dúinn</span>
<lb n="919"/><span>anns na leabharaibh a tá le fághail againn anois cár</span>
<lb n="920"/><span>chaith sé na sé nó seacht de bhliadhantaibh deireannacha</span>
<lb n="921"/><span>d'a shaoghal, acht is dóighche gur chaith se cuid mhaith de'n</span>
<lb n="922"/><span>am so ag na ghaoltaibh ar thaobh a mháthara a Rath-Bhoth,</span>
<lb n="923"/><span>agus is dóighche mar an gcéadna go dearnadh easpoc</span>
<lb n="924"/><span>de fá'n am so mar chúitiughadh ar son an mhéad maith-</span>
<lb n="925"/><span>easa a righne sé do'n Eaglais agus do'n tír go</span>
<lb n="926"/><span>h-iomlan agus le taispeaint do na manaighaibh thall</span>
<lb n="927"/><span>i n-Í nach rabh sé ceart aca bheith easúmhal nó neamh-</span>
<lb n="928"/><span>urramach dó.</span></p>
<lb n="929"/>
<lb n="930"/><p><span>Budh é Colum Cille a chuir mainistir ar bun a</span>
<lb n="931"/><span>Rath-Bhoth ar dtús agus ar an ádhbhar sin bhí sí féin</span>
<lb n="932"/><span>agus na mainistreacha eile a chuir sé suas i nÉirinn</span>
<lb n="933"/><span>faoi riaghal Adhamhnain.  Righneadh dígheoise de Rath-</span>
<lb n="934"/><span>Both níos luaithe 'ná righneadh d'aon mhainistreach eile</span>
<lb n="935"/><span>aca agus áirighthear gur bh'é Naomh Adhamhnan an chéad</span>
<lb n="936"/><span>easpoc a bhí ós a ceann.  Atá'n dígheoise faoi choimirce</span>
<lb n="937"/><span>Naoimh Choluim Cille agus Naoimh Adhamhnain agus</span>
<lb n="938"/><span>goirthear Comharba Adhamhnain, agus Comhárba Choluim</span>
<lb n="939"/><span>Cille ar easpoc na dígheoise seo anns na sean-</span>
<lb n="940"/><span>leabhraibh.</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>Anns an bhliadhain 1901, ar impídhe an Easpoic Ró-</span>
<lb n="943"/><span>Urramach Uí Dhomhnaill, d'fhuagair an Pápa Ró-</span>
<lb n="944"/><span>Naomhtha Leo XIII go bhfuil Dígheoise Rath-Bhoth</span>
<lb n="945"/><span>faoi chomhchoimirce Naoimh Choluim Cille agus Naoimh</span>
<lb n="946"/><span>Adhamhnain.</span>
<lb n="947"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="948"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="949"/>
<lb n="950"/><p><span>Dubhras cheana nach bhfuil cinnteacht nó cruthughadh</span>
<lb n="951"/><span>ceart againn go rabh Naomh Adhamhnan 'na easpoc, acht</span>
<lb n="952"/><span>faraor, tá móran eile de stair ár dtíre a thárlaidh</span>
<lb n="953"/><span>fá'n am so nach bhfuil le fághail againn anois.  Scrios</span>
<lb n="954"/><span>agus dhóghaidh na Lochlannaigh na mainistreacha agus</span>
<lb n="955"/><span>na láimhscríbhínidhe bhí ionnta agus is mór an t-ion-</span>
<lb n="956"/><span>gantas go bhfuil aon cheann aca fágtha.  Agus a</span>
<lb n="957"/><span>n-aimsiribh níos ndeise dhúinn, dá bhfághfaidh sean</span>
<lb n="958"/><span>scríbhín nó sean leabhar Gaédhilge i dteach ar bith, budh</span>
<lb n="959"/><span>leor sin le droch bharamhail na riaghaltoir, agus</span>
<lb n="960"/><span>b'fhéidir a ndíoghaltas, a tharraingt anuas ar an té</span>
<lb n="961"/><span>ar bhudh leis é.</span></p>
<lb n="962"/>
<lb n="963"/><p><span>Ní'l fhios againn cá h-uair a scríobh Naomh Adhamhnan</span>
<lb n="964"/><span>an leabhar luachmhar sin Beatha Choluim Cille, acht is</span>
<lb n="965"/><span>dóighche gur fá'n am so a scríobh sé é.  Tuigtear as</span>
<lb n="966"/><span>an leabhar é féin gur i n-Í a scríobhadh é agus gur ar</span>
<lb n="967"/><span>impidhibh na manach a righneadh an obair.</span></p>
<lb n="968"/>
<lb n="969"/><p><span>Andiaigh beatha naomhtha a chathadh agus obair thairbh-</span>
<lb n="970"/><span>each a dheanadh ar son Dé, ar son na h-Eaglaise</span>
<lb n="971"/><span>agus ar son a thíre, fuair an Naomh mór cáileamhail</span>
<lb n="972"/><span>seo bás ar an tríomhadh lá fichead de Mhí Mheadhoin an</span>
<lb n="973"/><span>Fhóghmhair, 704 anns an h-ochtmhadh bliadhain déag agus</span>
<lb n="974"/><span>trí fichid d'aois.</span></p>
<lb n="975"/>
<lb n="976"/><p><span>Ciobar b'é dóigh a n-amharcamuid ar Naomh Adhamh-</span>
<lb n="977"/><span>nan is léar dúinn go rabh sé 'na naomh mhór agus</span>
<lb n="978"/><span>'na fhear chéimeamhail.  Molann na sean ughdair go</span>
<lb n="979"/><span>mór é agus bheir siad eagnaidhe an domhain shiar air:</span>
<lb n="980"/><span>"Adhamhnan Ua Tinde árd-ecnaidh iarthair domhain."</span>
<lb n="981"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="982"/><p><span>Is mar so a scríobhas na Ceithre Máighistridhe fá</span>
<lb n="983"/><span>dtaobh de: "Bhí Adhamhnan 'na fhear mhaith, réir</span>
<lb n="984"/><span>fiadhnaise Bheda Urramaigh, nó bhí sé tuctha do dheoraibh</span>
<lb n="985"/><span>agus d'aithrighe; bhí sé dícheallach; bhí sé 'na throisctheoir</span>
<lb n="986"/><span>agus staonach; tuctha d'urnuighthe agus do'n mheas-</span>
<lb n="987"/><span>ardhacht; níor ith sé aon ghreim bidh acht Dia Domhnaigh</span>
<lb n="988"/><span>agus Diardaoin; righne sé sclábhuidhe dhe féin mar</span>
<lb n="989"/><span>gheall ar na subhailcidhibh so; agus 'na chuideachta so</span>
<lb n="990"/><span>bhí se críonna agus tuigsint iomlan aige ar Scriop-</span>
<lb n="991"/><span>tuiribh Naomhtha Dé."</span></p>
<lb n="992"/>
<lb n="993"/><p><span>"Acht d'aimhdheoin seo budh mhinic a thug an diabhal</span>
<lb n="994"/><span>iarraidh cathughadh a chur air.  Thigeadh sé chuige a</span>
<lb n="995"/><span>gcumadh daonda agus chuireadh sé ceisteanna cruaidhe</span>
<lb n="996"/><span>achrannacha air.  Uair amháin tháinic sé go h-Í mar chorp</span>
<lb n="997"/><span>dhuine mhairbh agus nuair a bhíthear d'á chur d'éirigh sé</span>
<lb n="998"/><span>aniar agus thoisigh sé ag cur ceist ar an phobal acht</span>
<lb n="999"/><span>d'fhuascail Naomh Adhamhnan iad go léir."</span></p>
<lb n="1000"/>
<lb n="1001"/><p><span>B'iomdha turus fada dócamhlach a b'éigean d'Adhamh-</span>
<lb n="1002"/><span>nan a dheanadh ann a shaoghal; b'iomdha cruinniughadh a</span>
<lb n="1003"/><span>b'éigean do a bheith aige; agus b'iomdha réidhteach a</span>
<lb n="1004"/><span>b'éigean dó a dheanadh leis an chléir sul ar éirigh</span>
<lb n="1005"/><span>leis tabhairt ortha géilleamhaint do cháin Adhamhnain,</span>
<lb n="1006"/><span>d'athrughadh na Cásca agus do'n mhodh beártha a tá ag</span>
<lb n="1007"/><span>an chléir ar a ngruaig ó'n lá sin go dtí'n lá 'ndiu.</span></p>
<lb n="1008"/>
<lb n="1009"/><p><span>Budh mhór an chommaoin a chuir sé na mná faoi agus</span>
<lb n="1010"/><span>is ró-mhór an buidheachas is cóir dóibh a bheith aca air'</span>
<lb n="1011"/><span>siocair gur shaoruigh sé iad ó dhul chum troda.  'San am</span>
<lb n="1012"/><span>chéadna agus go cean fada 'na dhiaigh bhí sé d'fhiachaibh</span>
<lb n="1013"/><span>ar chléirchibh a dhul chum troda mar an gcéadna agus</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1014"/><p><span>b'as Tír Chonaill an fear naomhtha a chuir an gnás sin</span>
<lb n="1015"/><span>ar gcúl.  Fothadh na Canoine a b'ainm do'n fhear a</span>
<lb n="1016"/><span>righne an deagh-obair seo.  Bhí sé 'na abb i bhFathan</span>
<lb n="1017"/><span>Mhura i n-Inis Eoghain agus bhí sé 'na oide ag Aedh</span>
<lb n="1018"/><span>Oirnidhe, Árd Righ Éireann ó 793 go 817.</span></p>
<lb n="1019"/>
<lb n="1020"/><p><span>So mar bhí.  Bhí Aedh Oirdnidhe ag dul chum troda</span>
<lb n="1021"/><span>leis na Laighnighibh 'sa bhliadain 799, agus thug sé ar</span>
<lb n="1022"/><span>Chonmac, Árd Easpoc Ardmacha, agus a chuid cléir a</span>
<lb n="1023"/><span>dhul leis.  D'éagcaoin Conmac agus na cléirchigh leis</span>
<lb n="1024"/><span>an árd rígh fá'n chruadhas agus an doilgheas a bhithear</span>
<lb n="1025"/><span>ag cur ortha d'a dtabhairt chum catha, nuair a b'feárr</span>
<lb n="1026"/><span>leo síothchain agus carthannas a bheith eadar na daoinibh.</span></p>
<lb n="1027"/>
<lb n="1028"/><p><span>Dubhairt an t-árd righ go bhfuigfeadh seisean an</span>
<lb n="1029"/><span>cheist ag Fothadh le socrughadh.  Budh é an breitheamhnas</span>
<lb n="1030"/><span>a thug an fear sin, nár cheart do chléirchighibh a dhul</span>
<lb n="1031"/><span>chum catha.  Canoin a bheirthear ar an bhreitheamhnas so</span>
<lb n="1032"/><span>agus tá Fothadh na Canoine mar ainm ariamh ó shoin</span>
<lb n="1033"/><span>ar an té a thug é.</span></p>
<lb n="1034"/>
<lb n="1035"/><p><span>'Sé chialluigheas Adhamhnan Adhamh beag, 'se sin little</span>
<lb n="1036"/><span>Adam.  Deirtear agus litrighthear an t-ainm seo ar</span>
<lb n="1037"/><span>níos mó de dhóigeannaib 'na aon ainm eile, agus ar</span>
<lb n="1038"/><span>an ádhbhar sin, ní furus lorg a chur ar na cealltrachaibh,</span>
<lb n="1039"/><span>agus ar na mainistreachaibh a chuir sé ar bun agus a</span>
<lb n="1040"/><span>fuair a n-ainm uadh.</span></p>
<lb n="1041"/>
<lb n="1042"/><p><span>Tá na h-áiteacha so a leanas faoi choimirce Naomh</span>
<lb n="1043"/><span>Adamhnain, nó táithighe le n-a ainm:</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>Druim Thuama (Drumhome); an áit ann ar rugadh</span>
<lb n="1046"/><span>é.  Chuir Colum Cille mainistir ar bun annso.</span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>Rath-Bhoth; bhí "leabaidh Adhamhnain" ann an áit seo.</span>
<lb n="1049"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1050"/><p><span>Budh é Colum Cille a chuir an chéad mainistir ar bun</span>
<lb n="1051"/><span>annso.</span></p>
<lb n="1052"/>
<lb n="1053"/><p><span>Droichead Adhamhnain, eadar Rath-Bhoth' agus Leith-</span>
<lb n="1054"/><span>bhior; Ballindrait (Baile an Droichidh) atá ar an áit</span>
<lb n="1055"/><span>anois.</span></p>
<lb n="1056"/>
<lb n="1057"/><p><span>Greallach, a bparraiste Chluana Catha i n-Inis</span>
<lb n="1058"/><span>Eoghain.  Templemoyle is ainm do'n áit i mBéarla.</span></p>
<lb n="1059"/>
<lb n="1060"/><p><span>Aireacal (Errigal), parraiste i nDígheoise Dhoire.</span>
<lb n="1061"/><span>Aireacal Adhamhnain a b'ainm do'n áit roimhe seo.</span>
<lb n="1062"/><span>Sé'n chiall a tá leis an ainm seo, árus nó teach nó</span>
<lb n="1063"/><span>seomra.</span></p>
<lb n="1064"/>
<lb n="1065"/><p><span>Dúnbó agus Boithfheabha i nDígheoise Doire.</span></p>
<lb n="1066"/>
<lb n="1067"/><p><span>Scrín; Tobar Adhamhnain, agus Droichead Adhamhnain</span>
<lb n="1068"/><span>i nDígheoise Uí Fhiachra Muaidhe (Killala).</span></p>
<lb n="1069"/>
<lb n="1070"/><p><span>Pobal Adhamhnain, Cros Adhamhnain, Suidhe Adamhmhnain</span>
<lb n="1071"/><span>agus Dumha Adhamhnain, i dTeamhair a gcondae na</span>
<lb n="1072"/><span>Midhe.</span></p>
<lb n="1073"/>
<lb n="1074"/><p><span>Tá mórán eile d'áiteachaibh i n-Éirinn agus a</span>
<lb n="1075"/><span>n-Albain a bhfuil baint aca le Naomh Adhamhnan.</span>
<lb n="1076"/><span>Bí an oiread sin de dhúil ag bunadh na h-Alban anns</span>
<lb n="1077"/><span>an naomh so gur ghnáthach leo Giolla-Adhamhnain a</span>
<lb n="1078"/><span>thabhairt ar dhuine d'a gcloinn.</span></p>
<lb n="1079"/>
<lb n="1080"/><p><span>Anns an ghéar-leanmhain a deachaidh na h-Eireann-</span>
<lb n="1081"/><span>aigh tríd ní bhéadh iongantas dá ndeanfaidhe dearmad</span>
<lb n="1082"/><span>ar na laethibh saoire agus ar na féilibh bhíodh aca a</span>
<lb n="1083"/><span>gcuimhne na Naomh, acht anois nuair atá'n ghéar-</span>
<lb n="1084"/><span>leanmhain sin thart, táthar ag cur suas teach pobal</span>
<lb n="1085"/><span>ar ais agus ag congbhail Féile a n-onoir na Naomh</span>
<lb n="1086"/><span>mór beannuighthe bhí aca i n-Éirinn fad ó shoin, agus</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1087"/><p><span>féadamuid bród agus luathgháir a bheith orrainn i dTír</span>
<lb n="1088"/><span>Chonaill fá'n árd-teampoll mór áluinn a chuir an</span>
<lb n="1089"/><span>t-Easpoc, Ró-Urramach Ó Domhnaill suas i nDígheoise</span>
<lb n="1090"/><span>Rath-Both' faoi comairce Naoimh Choluim Cille agus</span>
<lb n="1091"/><span>Naoim Adhamhnain, agus féadaim a rádh nach bhfuil</span>
<lb n="1092"/><span>sárughadh Árd Teampoll Naoimh Adhamhnain le fághail</span>
<lb n="1093"/><span>anns an domhan arís ar son a Ghaedhealtachta agus</span>
<lb n="1094"/><span>a fheabhsa ar an uile dhóigh, agus is iomchubhaidh agus</span>
<lb n="1095"/><span>is ceart an rud é gur Easpoc de shliocht uasail</span>
<lb n="1096"/><span>Chonaill Gulban a righne an obair mhór so.  Mar an</span>
<lb n="1097"/><span>gceadna cuir sé suas Colaiste Naoimh Adhamhnain</span>
<lb n="1098"/><span>agus ní'l a leithid le fághail d'a mhéid i n-Éirinn nó</span>
<lb n="1099"/><span>b'fhéidir a n-aon tír eile.</span></p>
<lb n="1100"/>
<lb n="1101"/><p><span>Agus ní'lthear ag deanadh dearmaid de Naomh Cholum</span>
<lb n="1102"/><span>Cille acht oiread.  Anns an Árd Teampoll i Leitir-</span>
<lb n="1103"/><span>ceanainn, ar thaobh na láimhe deise, mar rachfa suas chum</span>
<lb n="1104"/><span>na h-altoire móire, tá colamhan a bhfuil móran de</span>
<lb n="1105"/><span>thréarthaibh Choluim Cille greannta air, agus anns an</span>
<lb n="1106"/><span>taobh chéadna de'n teampoll tá Altoir Naomh Choluim</span>
<lb n="1107"/><span>Cille, agus shuas ós ceann na h-altora chidhfidh tú a</span>
<lb n="1108"/><span>phioctuir a gcuideachta mhórain Naomh eile a rugadh</span>
<lb n="1109"/><span>i dTír Chonaill agus a bhfuil parraistidhe Rath-Bhoth,</span>
<lb n="1110"/><span>faoi n-a gcoimirce.</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>Shíos a nDoire tá árd teampoll bréag mór áluinn</span>
<lb n="1113"/><span>coisreactha do Naomh Cholum Cille agus budh é an</span>
<lb n="1114"/><span>tEaspoc Ró-Urramach Ó Dochartaigh, easpoc eile de</span>
<lb n="1115"/><span>shlioct Chonaill Gulban, a chuir suas é, tá tamall</span>
<lb n="1116"/><span>geárr ó shoin, agus tá Colaiste Choluim Cille aca a</span>
<lb n="1117"/><span>nDoire mar an gcéadna, Ar an ádhbhar sin, ní</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1118"/><p><span>baoghal dúinn na naoimh móra so a léigean as ár</span>
<lb n="1119"/><span>gcuimhne, agus a n-áit sin tá súil as Dia agam gur</span>
<lb n="1120"/><span>mó a mhéadóchas a ngrádh agus a ndílseacht ann ár</span>
<lb n="1121"/><span>gcroidhthibh le h-imtheacht na mbliadhan.</span></p>
<lb n="1122"/>
<lb n="1123"/><p><span>Agus ní cóir damh dearmad a dheanadh de'n lá mór</span>
<lb n="1124"/><span>a bhí againn a nGartan, an áit ann ar rugadh Naomh</span>
<lb n="1125"/><span>Colum Cille, ar an naomhadh lá de mhí mheadhoin an</span>
<lb n="1126"/><span>tsamhraidh 'san bhliadhain 1897, 'sé sin 1300 bliadhan</span>
<lb n="1127"/><span>andiaigh a bháis.  Lá mór do'n Ghaedhealtacht agus do'n</span>
<lb n="1128"/><span>Gaedhilic a bhí ann.  Féadaim a rádh gur cruinniughadh</span>
<lb n="1129"/><span>Gaedhealach a bhí ann ó bhun go bhárr.  Bí níos mó 'ná</span>
<lb n="1130"/><span>deich míle duine cruinnighthe as an uile chearn anns</span>
<lb n="1131"/><span>an pháirc an lá sin, agus budh chuma cia h-aca soir nó</span>
<lb n="1132"/><span>siar, anonn nó anall a rachfa, Gaedhilic a bhí le cluin-</span>
<lb n="1133"/><span>stean agat.  Ní raibh Connradh na Gaedhilge ró-láidir</span>
<lb n="1134"/><span>'san am sin agus is í mo bharamhail gur chuidigh</span>
<lb n="1135"/><span>cruinniughadh an lae sin níos mo leis 'ná aon nidh eile</span>
<lb n="1136"/><span>d'ar thárlaidh ó cuireadh ar bun é.</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>Bhí díleagra a nGaedhilic do'n Cháirdineal Ó</span>
<lb n="1139"/><span>Mhaolmhudhoig; bhí seanmoir a nGaedhilic ó'n Athair</span>
<lb n="1140"/><span>Aindrias Mhac Niallghuis; bhí óraideacha Gaedhilge ó'n</span>
<lb n="1141"/><span>Cháirdineal, ó'n Easpoc Ó Domhnaill, ó Mhons.  Mhac</span>
<lb n="1142"/><span>Fhloinn, ó Pheadar Mhac Geannfhaele, ó Ántoine Ó</span>
<lb n="1143"/><span>Dochartaigh agus ó'n Athair Eadhmonn Ó Caiside.</span>
<lb n="1144"/><span>Fuair an t-Athair Mac Niallghuis agus an t-Athair Ó</span>
<lb n="1145"/><span>Caiside bás ó shoin, síothchain Dé go rabh aca.</span></p>
<lb n="1146"/>
<lb n="1147"/><p><span>Bhí litreacha Gaedhilge ó'n Chanoin Mhac Pháidín, a bhí</span>
<lb n="1148"/><span>amuigh a gCathair Naoimh Proinnseais a gCaileafóirnia</span>
<lb n="1149"/><span>an t-am sin; ó'n Doctúr Ó Dochartaigh, Ollamh a</span>
<lb n="1150"/><span>gColaiste na n-Éireannach a bPáiris; ó E. T. Mac</span>
<lb n="1151"/><span>Criostamhail, Piaras de Cent, 'Liam ó Bailbh agus ó</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1152"/><p><span>Pádraic Ó Broin, ar son Chumainn na Gaedhilge a</span>
<lb n="1153"/><span>Nuaidh Eabhraigh; ó'n Doctúr Mícheal P.  Ó h-Iceadha,</span>
<lb n="1154"/><span>Ollamh a gColaiste Mhagh Nuadhat, ó'n Doctúr Séamus</span>
<lb n="1155"/><span>Mhac Geannfhaele, Ollamh a gColaiste Mhagh Nuadhat,</span>
<lb n="1156"/><span>agus ó dhaoinibh eile.</span></p>
<lb n="1157"/>
<lb n="1158"/><p><span>Budh í Gaedhilic an lae sin an chéad Ghaedhilic a</span>
<lb n="1159"/><span>cuireadh asteach anns an Freeman ariamh.</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>VIII.</span>
<lb n="1162"/><span>So dán a chum an t-Athair Séanius S. O Domhnaill,</span>
<lb n="1163"/><span>a bhí an uair sin ós ceann Scoile Naoimh Choluim anns</span>
<lb n="1164"/><span>na Ceallaibh Beaga, agus a tá 'na shagart parraiste</span>
<lb n="1165"/><span>i gCill Charthaigh anois.  Léigheadh é ag cruinniughadh</span>
<lb n="1166"/><span>Ghartan agus bheirim mo bhuidheachas go mór dó ar son</span>
<lb n="1167"/><span>go dtug sé cead damh é chur anns an leabhairín seo.</span></p>
<lb n="1168"/>
<lb n="1169"/><p><span>LAOIDH A n-ONOIR CHOLUIM CILLE.</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>Tá guth bródamhail Thír' Chonaill go h-álúinn andiu,</span>
<lb n="1172"/><span>A' muscladh 'n mhac-alla go h-árd 's go tiugh;</span>
<lb n="1173"/><span>Tá cléirigh 'na gcoistibh go Gartan a' triall</span>
<lb n="1174"/><span>O bhailtibh na conndae go fras 's go fial.</span></p>
<lb n="1175"/>
<lb n="1176"/><p><span>Tá'n pobal go cráibhtheach ag urnuigh 'sa ghleann,</span>
<lb n="1177"/><span>'S gan fascadh na scathlainn' féin cumhdach a gceann,</span>
<lb n="1178"/><span>Tá na sagairt maith' cóirigh' 's an t-Aifreann d'a rádh</span>
<lb n="1179"/><span>Ar altoir an-scéímheamhail le ró-bheagan scáth.</span></p>
<lb n="1180"/>
<lb n="1181"/><p><span>Tá Clann Chonaill go céimeamhail 's go tréanmhar</span>
<lb n="1182"/><span>annso</span>
<lb n="1183"/><span>Le prionnsa ár dteampoill, Tighearn' Easpoc Rath-</span>
<lb n="1184"/><span>Bhoth;</span>
<lb n="1185"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1186"/><p><span>Tabhairt buidheachais 'gus altughadh do Dhia Mhór gan</span>
<lb n="1187"/><span>mhoill,</span>
<lb n="1188"/><span>Ar son na ngrása a phronn sé ar Naomh Cholum Cill'</span></p>
<lb n="1189"/>
<lb n="1190"/><p><span>Naomh Colum gan amhrus ár gcoluman féin,</span>
<lb n="1191"/><span>Rugadh ar an leic seo tá ceithre chéad déag bliadhan;</span>
<lb n="1192"/><span>Mac Fhéidhlimidh 'gus Eithne ó'n fhuil uasal úd thall,</span>
<lb n="1193"/><span>Sliocht Chathair Mhóir agus Néill na Naoi nGeall.</span></p>
<lb n="1194"/>
<lb n="1195"/><p><span>Sean Cruithneachan dílis chuir uisce ar a cheann,</span>
<lb n="1196"/><span>'S a n-ainm na Trionoid' ghlan peacadh na seann,</span>
<lb n="1197"/><span>'Gus bhaist an naomh dúinn is mó, baisteadh 'n Éirinn</span>
<lb n="1198"/><span>ariamh</span>
<lb n="1199"/><span>I miorbhuiltibh, a ngrása 's i n-éifeacht a ghníomh.</span></p>
<lb n="1200"/>
<lb n="1201"/><p><span>Tá'n t-iomradh go coitcheann gur ar scoil ag Mágh</span>
<lb n="1202"/><span>Bhil',</span>
<lb n="1203"/><span>A baisteadh do chéad uair an Columan Cill':</span>
<lb n="1204"/><span>Nó gur Criomhthan a b'ainm dó 'sa tír s-aige féin</span>
<lb n="1205"/><span>Fá Ghartan an Dubhghlaise 's fá Chillibh mhic Néin.</span></p>
<lb n="1206"/>
<lb n="1207"/><p><span>Nach iomdha sin áit a bhfuil lorg a láimh',</span>
<lb n="1208"/><span>'Mhullach sléibhte fuar síontach 'gus gleanntain gan</span>
<lb n="1209"/><span>dáimh;</span>
<lb n="1210"/><span>Ar oilean lom uaigneach faoi éag-fhuaim na dtonn,</span>
<lb n="1211"/><span>Féach a chlog-theach trom-loitighth' 's a theampoll gan</span>
<lb n="1212"/><span>bonn.</span></p>
<lb n="1213"/>
<lb n="1214"/><p><span>Budh é mhian a bheith gcomhnuidhe ag urnuigh nó scríobh',</span>
<lb n="1215"/><span>Nó teagasc na bráithre a bhfóghluim na Naomh;</span>
<lb n="1216"/><span>A' seinm na Sailm le luath-cheol na n-éan,</span>
<lb n="1217"/><span>Nó 'g órnughadh na Soisceal le n-a mháighistir-láimh</span>
<lb n="1218"/><span>féin.</span>
<lb n="1219"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1220"/><p><span>Pátrún lucht' fóghluim', caraid dílis na mbárd,</span>
<lb n="1221"/><span>Le láighce neamh-lochtach, le guth milis árd;</span>
<lb n="1222"/><span>Phléadail sé 's bhuaidh sé a bpárdún ó'n righ,</span>
<lb n="1223"/><span>Gidh gur throm doimhin a gcortha a n-éadan a' dlighe.</span></p>
<lb n="1224"/>
<lb n="1225"/><p><span>Ar shiocair dó dhíbhirt' thar an tsáile anonn,</span>
<lb n="1226"/><span>Ann do churrach bheag shuarach ar ucht bhán na dtonn;</span>
<lb n="1227"/><span>'N áit do chomhnuidhe gur éag tú ar oilean fhann mhaol</span>
<lb n="1228"/><span>'Bhfad ó Éirinn do shearc-ghrádh 's do cháirdibh síor-</span>
<lb n="1229"/><span>ghaoil,</span></p>
<lb n="1230"/>
<lb n="1231"/><p><span>Ní labhraim; nó ar scéalta' go laetheamhail i mbéil</span>
<lb n="1232"/><span>Staruidhe 's lucht úghdar, ag tuataibh 's ag cléir,'</span>
<lb n="1233"/><span>Nó ar chaonach Chúil Dhréimhne báidhte le fuil</span>
<lb n="1234"/><span>Thrí mhíle fear gaisceamhail d'fhág díleachtuidhth' gol.</span></p>
<lb n="1235"/>
<lb n="1236"/><p><span>Fad 's bhéas tuilte na n-áird-chnoc 'na rioth 'sa "tSean</span>
<lb n="1237"/><span>Ghleann,"</span>
<lb n="1238"/><span>Nó tonnaidhe thréan' Thoraighe ag greadadh na mbeann;</span>
<lb n="1239"/><span>Nó aingle geal' Dhoire ag eiteall' ar Neamh,</span>
<lb n="1240"/><span>Nó éisc luthmhar' Loch' Ghartan go meidhreach 'sa tsruth;</span></p>
<lb n="1241"/>
<lb n="1242"/><p><span>Béidh cuimhne ar an lá so 'sna bliadhantaibh le theacht,</span>
<lb n="1243"/><span>Ag uachtran' na n-am sin a's a mbéidh faoi na smacht,</span>
<lb n="1244"/><span>'S ní chríonfaidh 's ní smolfaidh, 's ní rachfaidh ar moill,</span>
<lb n="1245"/><span>Bród beannuigh' Chloinn' Chonaill as Naomh Cholum</span>
<lb n="1246"/><span>Cill'.</span></p>
<lb n="1247"/>
<lb n="1248"/><p><span>A Naoimh neartmhair ar talamh, 's níos cumhachtaighe ar</span>
<lb n="1249"/><span>neamh;</span>
<lb n="1250"/><span>Dearc anuas ar an chruinniugadh so a nGartan andiu,</span>
<lb n="1251"/><span>'Gus fágh dhúinne tá díbeartha i ngleann so na ndeor</span>
<lb n="1252"/><span>Bheith leat-sa go síorruidhe a' moladh Dé annsan ghlóir.</span>
<lb n="1253"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1254"/><p><span>Bhí abhrainn Gaedhilge ó'n Athair Pádraic Ó</span>
<lb n="1255"/><span>Mhaolmhudhoig, Sagart Parraiste Chill Charthaigh, agus</span>
<lb n="1256"/><span>ó'n Athair Mhac A' tSaoir, Ard a' Ratha, a tá anois</span>
<lb n="1257"/><span>ar shluagh na marbh, go rabh Dia fabharach d'a n-anam-</span>
<lb n="1258"/><span>aighibh.</span></p>
<lb n="1259"/>
<lb n="1260"/><p><span>Thug Maolmuire Mac Suibhne, as an Chlochan Liath,</span>
<lb n="1261"/><span>Beannacht Choluim Chille ar na Rosaibh, uadh agus so í.</span></p>
<lb n="1262"/>
<lb n="1263"/><p><span>"Coimirce na h-Óigh beannuighthe agus Cúirt na</span>
<lb n="1264"/><span>bhFlaithis go léir go rabh orraibh, a Rosa.  Beannachta</span>
<lb n="1265"/><span>ó'n Athair, beannachta ó'n Mhac, agus beannachta ó'n</span>
<lb n="1266"/><span>Spiorad Naomh go dtuirlingidh orraibh.</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>Beannuighthe go rabh bhur Mic, toramhail go rabh</span>
<lb n="1269"/><span>siad i ndéagh-ghníomhaibh, agus daingean i gcreideamh.</span>
<lb n="1270"/><span>Beannuighthe go rabh bhur dtaoiseacha agus bhur laoch-</span>
<lb n="1271"/><span>raidhe, go rabh buaidh a gcomhnuidhe ar a lannaibh ag</span>
<lb n="1272"/><span>troid ar son an chirt.  Beannuighte go rabh bhur lucht</span>
<lb n="1273"/><span>oibre - lucht saothruighthe na talmhan, tiomanuidhthe</span>
<lb n="1274"/><span>creacht agus iascairidhe na mara chubhar-bháin.  Beann-</span>
<lb n="1275"/><span>uighthe go rabh bhur dtáinte géimneacha agus bhur</span>
<lb n="1276"/><span>dtréada lomracha, go méaduighthear iad ar mhodh go</span>
<lb n="1277"/><span>mbéidh sibh gan díogbhail, gan easbhaidh.  Go dtugaidh an</span>
<lb n="1278"/><span>driucht agus an fhearthainn agus an ghaoth torthamhlacht</span>
<lb n="1279"/><span>ar bhur machairibh, ar bhur dtulaighib agus ar bhur</span>
<lb n="1280"/><span>ngleanntaidhibh.  Líonta le h-iasc go rabh bhur bhfairr-</span>
<lb n="1281"/><span>gidhe, bhur lochanna, bhur n-aibhneacha agus bhur</span>
<lb n="1282"/><span>srothanna.</span></p>
<lb n="1283"/>
<lb n="1284"/><p><span>Gurab iad so iad do bheannachta, a Rosa an ghairbh-</span>
<lb n="1285"/><span>fhraoich agus na n-iomad ngeal-tráigh, go saoghal na</span>
<lb n="1286"/><span>saoghal.  Amén."</span></p>
<lb n="1287"/>
<lb n="1288"/><p><span>CRÍOCH.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Beatha Naoimh Adhamhnain

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Beatha Naoimh Adhamhnain

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
