Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Cogadh Dearg agus Scéalta Eile, An</title><author><name type="main">Peadar T. Mac Fhionnlaoich</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LU080</note>
                         <note type="L">5</note>
                         <note type="B">1918</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LU080</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Cogadh Dearg agus Scéalta Eile, An</title><author>Peadar T. Mac Fhionnlaoich</author><imprint><publisher>Cú Uladh agus a Chuid</publisher><date>1918</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Bhí Diarmuid Ua Broin 'na shuidhe ar aill ar bhruach na</span>
<lb n="2"/><span>fairrge in aice Cille Mantain lá, agus é ag machtnú.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>Bhí sé mí-shásta leis an tsaoghal.  Bhí an saoghal ró-</span>
<lb n="5"/><span>shuaimhneach dhó, agus b'fhearr leis go mór an troid ná</span>
<lb n="6"/><span>an t-uaigneas.  Bhíodh sé i gcraoibh de Chonnradh na Gaedh-</span>
<lb n="7"/><span>ilge agus bhíod sé ag léigheadh stáire na tíre.  B'iomadh</span>
<lb n="8"/><span>sean-sgéal do léigh sé ar Fhiannaibh Fhinn; ar Oisín agus ar</span>
<lb n="9"/><span>Dhiarmuid na mBan, agus ar Chonán Maol, ar Gholl Mac</span>
<lb n="10"/><span>Mórna agus ar Chaoilte Mac Ronáin, agus bhíodh eud aige</span>
<lb n="11"/><span>do na sean-laochraib úd.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>"Nár méannra dobhtha," arsa Diarmuid in a inntinn</span>
<lb n="14"/><span>féin," agus a leitheid d'eachtraibh do thárluigheadh leo.</span>
<lb n="15"/><span>Ní thigidís amach cois fairrge nach dtigeadh bád isteach an</span>
<lb n="16"/><span>cuan agus gruagach éigin air; nó spéir-bhean b'éidir</span>
<lb n="17"/><span>agus í ag gol 's ag caoineadh, agus thógadaois a seolta</span>
<lb n="18"/><span>bocaideacha bacaideacha agus rachadaois thar lear go dtí</span>
<lb n="19"/><span>an domhan thoir, nó an domhan thiar, agus b'iomdha eachtra</span>
<lb n="20"/><span>agus mór-ghníomh dheanadaois sul a thiocfadaois arais.</span>
<lb n="21"/><span>Nár méannra dóbhtha do mhair 'san t-sean-aimsir nuair</span>
<lb n="22"/><span>do bhí saoghal beodha ann i bfarradh is an aimsear gan</span>
<lb n="23"/><span>bhrígh gan tábhacht atá ann fá láthair," agus leig sé osna as.</span>
<lb n="24"/><span>Agus chuimhnigh sé ar aimsir Fhiacha Mhic Aodha agus Aodha</span>
<lb n="25"/><span>Ruaidh agus Aodh Uí Néill, agus an dian-troid chuireadar</span>
<lb n="26"/><span>suas in aghaidh na nGall.</span>
<lb n="27"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="28"/><p><span>"B'fhiú bheith beo an uair úd féin," arsa Diarmuid in a</span>
<lb n="29"/><span>aigne féin.  Dá mbéinn ar shléibh i bhfocair Aodha Ruaidh</span>
<lb n="30"/><span>le na thárrthail ó'n tsioc agus ó'n tsneachta, nó dá mbéinn</span>
<lb n="31"/><span>ar shluaghacht Fhiacha Mhic Aodha nuair bhris sé ar Shasanaibh i</span>
<lb n="32"/><span>nGleann Maelughra, b'fhiú seal fada de mo bheatha é."</span>
<lb n="33"/><span>Annsin chuimhnigh sé ar an aimsir do bhíodh ann i nochad a</span>
<lb n="34"/><span>h-ocht.  "Och, gan mé ag iomchar píce faoi Mhicheál Ua</span>
<lb n="35"/><span>Duibhir féin, nó faoi an Cobhaltach, nó faoi Maelmhuire </span>
<lb n="36"/><span>Ua Broin."  Agus leig sé osna eile as, agus dhruid sé a</span>
<lb n="37"/><span>shúla agus luigh sé siar ar an chiaplach ag machtnú ar an</span>
<lb n="38"/><span>tsean-shaoghal agus ar na laochraibh Gaedheal do mhair in</span>
<lb n="39"/><span>Éirinn ins na h-aimsearaibh úd.</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>Cha rabh sé a bhfad 'na luighe nuair chuala sé fead géar</span>
<lb n="42"/><span>ó'n fhairrge.  D'éirigh sé in a leath-shuidhe agus d'amharc</span>
<lb n="43"/><span>uaidh.  Leath a shúla air.  Bhí long fhada chaol ag snámh</span>
<lb n="44"/><span>ar an uisge beagnach faoi.  Bhí cúpla gunna mór ar chlár</span>
<lb n="45"/><span>na luinge.  Bhí ceathrar fear ar chlár na luinge agus iad</span>
<lb n="46"/><span>ag faire air.  Bhí gunnaí glaice i lámhaibh bheirte aca</span>
<lb n="47"/><span>agus bhí cian-radharcán i láimh duine eile aca.  An ceath-</span>
<lb n="48"/><span>ramhadh duine, ní rabh dadaidh aige in a láimh agus b'é do</span>
<lb n="49"/><span>labhair le Diarmuid.</span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>"Hóich tusa," ar sé, "gabh i leith chugainn annseo."</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>"Ní'l snámh ionnam," arsa Diarmuid, mar b'é sin an</span>
<lb n="54"/><span>chéad rud do tháinig ina aigne.</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>"Ní theastuigheann snámh uait," arsa fear na luinge.</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>"Cuirfimíd bád chugat isteach."</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>"Tá go maith," arsa Diarmuid, "Tá mé ullamh."</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>D'ísligheadh bád beag eadtrom ó'n luing ar bhárr an</span>
<lb n="63"/><span>uisge agus chuaidh beirt mairnéalach ann agus d'iomrámh-</span>
<lb n="64"/><span>aigh siad go tír.  Chuaidh Diarmuid isteach sa bhád agus i</span>
<lb n="65"/><span>gcionn deich móinéinte bhí sé ar bórd na luinge.  Ní</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="66"/><p><span>túisge roich sé an long ná tugadh síos i gcábán é, druideadh</span>
<lb n="67"/><span>an haiste nó comhla na luinge agus d'imthigh an long faoi</span>
<lb n="68"/><span>uisge, óir long fá thuinn do bhí innti.  Le linn an ama seo</span>
<lb n="69"/><span>labhair na mairnéalaigh le chéile i gcanamhain choigcríochach</span>
<lb n="70"/><span>nar thuig Diarmuid.  Bhí mairnéalaigh eile taobh istigh de'n</span>
<lb n="71"/><span>luing; agus daoine eile gan culaithe mairnéalacha ortha,</span>
<lb n="72"/><span>ach éadach airm do réir chuma.  Tháinig fear aca seo 'un</span>
<lb n="73"/><span>tosaigh agus labhair le Diarmuid, agus i mBéarla Shasana</span>
<lb n="74"/><span>labhair sé.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>"Cad is ainm agus sloinne duit?" ar sé.</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>"Diarmuid mo ainm díleas agus Ua Bruin mo</span>
<lb n="79"/><span>shloinne," arsa Diarmuid.  "Is maith an comhainm é,"</span>
<lb n="80"/><span>arsa an coimhthigheach.  "Agus budh cheart go mbéadh duine</span>
<lb n="81"/><span>de'n tsloinne díleas dá thír."</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>"Ná bíodh ceist ort fá sin," arsa Diarmuid.  "Níor</span>
<lb n="84"/><span>loc mé ar chúis na hÉireann fós, agus ní locfad."</span></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>Chuir an coimhthigheach a shúla thríd, amhail is dá mbéad</span>
<lb n="87"/><span>sé ag feuchaint isteach in aigne agus in anam Dhiarmada.</span>
<lb n="88"/><span>Fear caol árd do b'eadh an coimhthigheach; gruaig agus</span>
<lb n="89"/><span>feasóg dhubh air, ach go rabh ribí léithe measgtha leo.  Aghaidh</span>
<lb n="90"/><span>odhar-bhán uasal air agus súla dubha soilseacha in a cheann</span>
<lb n="91"/><span>nach rabh a dul uatha ag aonduine do dhírighead sé ortha iad.</span>
<lb n="92"/><span>Tar éis an ghéar-fheuchaint úd do thabhairt ar Dhiarmuid</span>
<lb n="93"/><span>labhair sé arís.</span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>"Creidim tú a mhic," ar sé.   "Agus anois an dtiubhrthá</span>
<lb n="96"/><span>teachtaireacht uaim go duine éigin i mBaile Átha Cliath?"</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>"Do bhéarad," arsa Mac Uí Bhroin.</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>"Tá go maith," arsa an coimhthigheach.  "Gabh go dtí</span>
<lb n="101"/><span>a leitheid seo do áit agus tá fear darab ainm Pádraig</span>
<lb n="102"/><span>de hAicead 'na chomhnuidhe annsin.  Ná h-innis do aon-</span>
<lb n="103"/><span>duine fath do thuarais ach dó féin."</span>
<lb n="104"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="105"/><p><span>"Deanfad gach uile ní ar iarrais orm a dhuine uasail ,"</span>
<lb n="106"/><span>arsa Diarmuid agus bhí bród agus rimeud in a chroidhe fá</span>
<lb n="107"/><span>gur chuir Iolar an Tuaiscirt an méid sin ionntaoibhe ann.</span>
<lb n="108"/><span>Óir thuig sé go maith gur obair throm thairbheach do bhí eadar</span>
<lb n="109"/><span>lámhaibh ag an Iolar.</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>"Tá an trathnóna ag tuitim," arsa an t-Iolar leis,</span>
<lb n="112"/><span>"agus is mithid dúinn gabhail ar aghaidh ar ar dturas</span>
<lb n="113"/><span>féin.  Cuirfear ar tír thú gan mhoill: ach ar mhaith leat</span>
<lb n="114"/><span>amharc timchioll ort ar dtús?"</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>"Bud mhaith liom dar ndóighe," arsa Diarmuid.</span></p>
<lb n="117"/>
<lb n="118"/><p><span>Tugadh timchioll na luinge é agus b'iomdha rud iongan-</span>
<lb n="119"/><span>tach do chonnaic sé innti.  Tugadh go dtí an timchioll-</span>
<lb n="120"/><span>radharcán é gur amharc sé amach fá'n fhairrge agus chonnaic</span>
<lb n="121"/><span>sé gach rud timchioll air comh soiléir nach-mór is dá</span>
<lb n="122"/><span>mbeadh sé ós cionn an uisge.  Bhí long mhór gaile ag</span>
<lb n="123"/><span>gabhail thart tamall uatha agus dubhairt an t-Iolar leis</span>
<lb n="124"/><span>go mbudh fhuras í do chur go tóin puill dá mbudh mhian leo é,</span>
<lb n="125"/><span>ach go rabh obair ní budh thabhachtaighe aca ar lámh fá láthair.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Tar éis sin árduigheadh an soitheach go barr fairrge,</span>
<lb n="128"/><span>cuireadh amach bád agus cuireadh Diarmuid ar tír.</span>
<lb n="129"/><span>Chuaidh an bád arais go dtí an long, glacadh isteach ar</span>
<lb n="130"/><span>bórd na luinge é, agus le preabadh súl chuaidh an long</span>
<lb n="131"/><span>as radharc faoi'n uisge.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>"Dar a bhfaca me ariamh," arsa Diarmuid leis féin,</span>
<lb n="134"/><span>"gurab iongantaighe an t-eachtra sin na ar thuit amach do</span>
<lb n="135"/><span>Fhianna Éireann féin; níor léigh mé ariamh go dtáinig</span>
<lb n="136"/><span>long faoi-thuinn chuca agus ní tháinig aonduine thar lear</span>
<lb n="137"/><span>chuca do chuir ag obair iad ar son a dtíre féin.  Is</span>
<lb n="138"/><span>iongantaighe agus is adhmharaighe an rud do thuit amach</span>
<lb n="139"/><span>damhsa na dadaidh do thárla do'n Fhéinn riamh."  Agus</span>
<lb n="140"/><span>luigh sé siar ar an chiaplach arís go déarn sé machtnú ar</span>
<lb n="141"/><span>an cheist.</span>
<lb n="142"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="143"/><p><span>Bhí an traen deireonnach imthighthe ó Chill Mantáin go</span>
<lb n="144"/><span>Baile-Átha-Cliath.  Chaithfead sé gabhail ar a rothar.</span>
<lb n="145"/><span>Chuaidh sé abhaile, ghléas a rothar, d'ól cupan tae agus</span>
<lb n="146"/><span>d'imthigh leis.   Bhí cúpla uaire caithte nuair roich sé Brí</span>
<lb n="147"/><span>Cualann agus uair eile ó Bhrí Cualann go Baile-Átha-</span>
<lb n="148"/><span>Cliath.  Bhí meadhon-oidhche ann sul a bhfuair sé amach</span>
<lb n="149"/><span>Pádraig de hAicead, ach bhí sé 'sa' bhaile.  D'innis sé a</span>
<lb n="150"/><span>sgéala dhó agus do thug fáinne an Iolair dhó.  Bhí Pádraig</span>
<lb n="151"/><span>corruighthe go mór.</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>"Maith a buachaill," ar sé.   "Rinne tú seirbhis luach-</span>
<lb n="154"/><span>mhar d'Éirinn."  Chuaidh sé go dtí guthán do bhí aige i</span>
<lb n="155"/><span>seomra eile agus do bhain an clog, agus nuair freagradh</span>
<lb n="156"/><span>é thug sé órdú gluaisteán do chur chuige.  Níor bhfada in a</span>
<lb n="157"/><span>dhéidh nuair a bhí carr mór ag an doras aige.  D'iarr sé</span>
<lb n="158"/><span>ar Dhiarmuid gabhail isteach agus lean sé féin é.  "A </span>
<lb n="159"/><span>leitheid seo d'áit," ar sé leis an tiománaidhe agus sul</span>
<lb n="160"/><span>a rabh faill ag Diarmuid dadaidh a rádh bhíodar ag gluais-</span>
<lb n="161"/><span>eacht thríd an chathair; ag gabhail suas sráide agus ag</span>
<lb n="162"/><span>teacht anuas sráide eile, gur stop an carr 'sa' deireadh</span>
<lb n="163"/><span>ós comhair tighe bríce do bhí in a sheasamh leis féin ar leath-</span>
<lb n="164"/><span>taoibh sráide.  "Fan ins an charr go dtigidh mise arais,"</span>
<lb n="165"/><span>ars an hAiceadach, agus suas leis do dtí an doras.</span>
<lb n="166"/><span>Bhuail se buille nó dhó leis an lámh-chrann, fosgladh fuinneóg</span>
<lb n="167"/><span>agus chuir duine a cheann amach.  Labhair Pádraig de</span>
<lb n="168"/><span>hAicead beagán focal leis ós ísiol agus tar éis beagáin</span>
<lb n="169"/><span>aimsire leigeadh isteach é.  Tar éis fiche móiméinte, nó</span>
<lb n="170"/><span>mar sin, tháinig sé amach arís, chuaidh ar an charr, thug</span>
<lb n="171"/><span>órdú eile uaidh agus thug cuairt ar thoigh eile 'san nós</span>
<lb n="172"/><span>ceudna.  Chuaidh ar an ghluaisteán arís agus phill go dtí</span>
<lb n="173"/><span>a thoigh féin.  D'eirigh sé as an charr sul thainig sé fhaid</span>
<lb n="174"/><span>leis an toigh, ámh, agus thuirling Diarmuid leis.  Shiubhail</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="175"/><p><span>siad leo gan chainnt agus sul tháinig siad go dtí an teach</span>
<lb n="176"/><span>thug Diarmuid fa deara fear leathan árd ag siubhal</span>
<lb n="177"/><span>go réidh in aice an bhalla ar thaoibh na sráide.  Shiubhail an</span>
<lb n="178"/><span>bheirt amach thairis.  Ar ngabhail thairis dóibh d'fheuch</span>
<lb n="179"/><span>Pádraig de hAicead agus an fear árd ar a chéile agus</span>
<lb n="180"/><span>siúd is nach rabh an solus ró-mhaith ar an tsráid mhothuigh</span>
<lb n="181"/><span>Diarmuid go rabh aithne aca ar a chéile agus nach rabh</span>
<lb n="182"/><span>dáimh ró-mhór aca dá chéile.  "An bitheamhnach," arsa</span>
<lb n="183"/><span>Pádraig nuair shiúbhladar ar aghaidh beagán agus bhí siad</span>
<lb n="184"/><span>ag doras an toighe.  "Sin spíodóir do lucht an Chaisleáin</span>
<lb n="185"/><span>ag mo choimhead-sa."</span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>Lean sé do'n sgéal nuair chuadar isteach 'un toighe.</span>
<lb n="188"/><span>"Meallfar an Caisleán an iarraidh seo dá ghlice iad.</span>
<lb n="189"/><span>Má thig an t-Iolar agus a lasd luinge isteach in am tráth</span>
<lb n="190"/><span>is cuma linn fá'n Chaisleán ó sin amach.  An bheirt sin</span>
<lb n="191"/><span>ar ar ghoir mé anocht rachaidh siad in airicis na luinge</span>
<lb n="192"/><span>agus beidh cúpla céad fear leo de na hÓglaighibh is</span>
<lb n="193"/><span>clisde agus is ionntaoibhighe le fágháil.  Beidh na huir-</span>
<lb n="194"/><span>leisí i lámhaib ar muintire trathnóna an óirtheara agus</span>
<lb n="195"/><span>beidh cumhacht ar námhad ar lár feasda in Éirinn.  Na</span>
<lb n="196"/><span>spíodóirí seo ní feasach damh cad a b'fhearr dhéanamh</span>
<lb n="197"/><span>leobhtha.  Is Éireannaigh agus Gaedhil iad agus teas-</span>
<lb n="198"/><span>tuigheann gach Gaedheal agus gach duine d'fhearaibh Éireann</span>
<lb n="199"/><span>uainn; ach is bréan an dream iad.  Ní mór ná go</span>
<lb n="200"/><span>n-iompuigheann mo ghoile orm nuair chidhim duine aca."</span></p>
<lb n="201"/>
<lb n="202"/><p><span>"An mbeidh eirghe amach ann?" arsa Diarmuid nuair</span>
<lb n="203"/><span>stad an hAiceadach de'n chainnt.</span></p>
<lb n="204"/>
<lb n="205"/><p><span>"I gcionn trí lá, no b'éidir roimhe sin, beidh an fraoch ar</span>
<lb n="206"/><span>lasadh agus beidh Éire saor 'sa deireadh."</span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>"Agus an mbeidh cead agam-sa fanacht annseo do</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="209"/><p><span>chuidiú?" arsa Diarmuid agus a chroidhe ag preabadaigh</span>
<lb n="210"/><span>in a chliabh le teann corruighthe.</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>"Gan amhrus thig leat," arsa Pádraig.  "An dtig</span>
<lb n="213"/><span>leat gunna do láimhseáil?"</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>"Thig liom.  Bhíos i mbuidhin de na hÓglaighibh ar feadh</span>
<lb n="216"/><span>bliadhna gur bhris an Réadhmonnach ortsa agus annsin</span>
<lb n="217"/><span>stad siad de'n Óglachas ach do bhí gunna agamsa sul a</span>
<lb n="218"/><span>sgapadar agus chleachtuigh mé go minic leis ó shoin."</span></p>
<lb n="219"/>
<lb n="220"/><p><span>"Seadh, an Réadhmonnach," arsa Pádraig, agus droch-</span>
<lb n="221"/><span>mheas in a ghlór aige.  "Dá leigeadh sé dúinn an uair sin,</span>
<lb n="222"/><span>bheadh ceathramhadh milliún fear againn anois agus iad</span>
<lb n="223"/><span>armáilte go measardha maith; agus ní bheadh do chumacht</span>
<lb n="224"/><span>ag ar náimdibh sinn do chur síos.  Ach le cuidiú Dé</span>
<lb n="225"/><span>éireóchaidh linn ar chuma ar bith."</span></p>
<lb n="226"/>
<lb n="227"/><p><span>"An rachaidh sibh amach ar fud na tíre nó an dtroidfidh</span>
<lb n="228"/><span>sibh i mBaile Átha Cliath?"</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>"Troidfimid i ngach áit a bhfuil na fir againn; 'sa</span>
<lb n="231"/><span>chathair agus fá'n dtuaith.  Is mó atá na hairm againn</span>
<lb n="232"/><span>fá láthair ins an chathair, ach má éirigheann leis an Iolar</span>
<lb n="233"/><span>teacht slán ní bheidh easbaidh arm aca fá'n dtuaith.  Tá-</span>
<lb n="234"/><span>maoid láidir i gCuige Mumhan ach go raibh airm ag na fir."</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>Ar feadh an dá lá do bhí roimhe ní rabh dadaidh ag</span>
<lb n="237"/><span>Diarmuid le deanamh ach ag siubhal thart.  Ní fhaca sé</span>
<lb n="238"/><span>Pádraig de hAicead ach anois agus arís agus bhí cuma air</span>
<lb n="239"/><span>go rabh an-chuid gnótha ar láimh aige.  Ar maidean an</span>
<lb n="240"/><span>treas lae ghlaoidh sé Diarmuid chuige agus annsin thug</span>
<lb n="241"/><span>Diarmuid fá deara an ghruaim do bhí ar Phádraig.</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>"Mo bhrón agus mo chreach!" ar sé.  "Leanann an</span>
<lb n="244"/><span>sean-mío-adh sinn i dtólaimh.  Tá teipithe orrainn arís."</span></p>
<lb n="245"/>
<lb n="246"/><p><span>"In ainm Dé goidé thuit amach?"</span></p>
<lb n="247"/>
<lb n="248"/><p><span>"Tá, na spíodóirí arís is dóighthe.  Tá an t-Iolar agus</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="249"/><p><span>a chomhlucht gaibhte agus an long agus an lasd luinge ar</span>
<lb n="250"/><span>thóin puill.  Táthar ag breith ar na hÓglaighibh séis a</span>
<lb n="251"/><span>chéile agus táthar ag bagairt orainne i mBaile-Átha-</span>
<lb n="252"/><span>Cliath fá láthair."</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>"Nar bhfearr daoibh troid a dhéanamh dé láithreach bonn</span>
<lb n="255"/><span>ó tá an cás amhlaidh?" arsa Diarmuid.</span></p>
<lb n="256"/>
<lb n="257"/><p><span>"Is fearr," arsa Pádraig.  "Agus ní'l athrú roghan</span>
<lb n="258"/><span>againn; ach sé an rud is measa dé go bhfuil ár n-uachdarán</span>
<lb n="259"/><span>agus roinnt eile aca in aghaidh bogtha.  Deir siad nach</span>
<lb n="260"/><span>bhfuil seans againn agus gan amhrus tá an ceart aca;</span>
<lb n="261"/><span>ach mar sin féin ní fheicim go bhfuil rogha againn.  Dean-</span>
<lb n="262"/><span>far sinn go léir do mharbhadh nó do dhíbirt agus rud níos</span>
<lb n="263"/><span>measa na sin deanfar adhbhas gáire dár gcúis agus dár</span>
<lb n="264"/><span>gcineadh.  Níor éirigh le Gaedhealaibh buille amháin do</span>
<lb n="265"/><span>bhualadh i gceathrachadh a hocht nó i seasca a seacht agus an</span>
<lb n="266"/><span>mbeidh an cás amhlaidh againn arís?"  Agus chrom sé a</span>
<lb n="267"/><span>cheann ar a lámhaibh agus tháinig na deora le na súilibh agus</span>
<lb n="268"/><span>chrioth a chorp ar chuma is dá mbeadh an galar creathach air.</span>
<lb n="269"/><span>Níor chuir Diarmuid isteach air agus i gcionn tamaill</span>
<lb n="270"/><span>tháinig sé chuige féin arís.</span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>"Caithfimid troid," ar sé, ag labhairt leis féin ní</span>
<lb n="273"/><span>ba mhó ná le Diarmuid.  "Caithfimid buille amháin do</span>
<lb n="274"/><span>bhualadh ar son na hÉireann.  Uch! gan na gunnaí agus</span>
<lb n="275"/><span>na piléir do bhí 'san luing úd againn."  Annsin chuaidh</span>
<lb n="276"/><span>sé amach agus ní fhaca Diarmuid arís é an lá sin.</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>Lá thar na bhárach tháinig Diarmuid anuas chuig a bhreac-</span>
<lb n="279"/><span>fasta agus bhí Pádraig agus a dhearbhráthair ag ithe a</span>
<lb n="280"/><span>gcoda.</span></p>
<lb n="281"/>
<lb n="282"/><p><span>"Brosduigh ort a Dhiarmuid," arsa Pádraig.  "Agus</span>
<lb n="283"/><span>ith do bhreacfasta."  "Tá na hÓglaigh ag teacht amach</span>
<lb n="284"/><span>indiú.  Mise a béas in a gceannas agus deanaim tusa</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="285"/><p><span>d'ainmniú mar theachtaire agus giolla catha damh féin.</span>
<lb n="286"/><span>Fanfaidh tú in aice liom ach amháin nuair bhearfas mé</span>
<lb n="287"/><span>órdú speisealta dhuit.  Ní'l faill agam tuilleadh cainnte</span>
<lb n="288"/><span>dheanamh leat anois.  Ith do bhreacfasta ar dtús.  Sin</span>
<lb n="289"/><span>agat raighfil agus neart piléar agus gunna goirid gasta</span>
<lb n="290"/><span>agus bí ag Faithche an Cholaisde ar a haondéag."  Agus</span>
<lb n="291"/><span>leis sin d'imthigh Pádraig agus a dhearbhráthair agus</span>
<lb n="292"/><span>d'fhág Diarmuid i muinghin a smuainte féin.  Agus nár</span>
<lb n="293"/><span>bh'iad na smuainte borba tulcacha do tháinig in a cheann</span>
<lb n="294"/><span>fá'n am sin.  Bhí an troid ar cois arís.   An tsean-</span>
<lb n="295"/><span>throid do bhíodh ann ó tháinig Strangbó.   Agus annseo i</span>
<lb n="296"/><span>mBaile-Atha-Cliath, an áit ar ghabh Strangbó sealbh seacht</span>
<lb n="297"/><span>gcéad bliadhain go leith ó shoin.   An ndeonfadh Dia go</span>
<lb n="298"/><span>n-éireochadh leo athghabhail do dheanamh ar a dtír féin.</span>
<lb n="299"/><span>Agus éisean, Diarmuid Ua Broin, bheadh sé i lár na</span>
<lb n="300"/><span>troda, beó no marbh.   Buidheachas mór le Dia, cibé ar</span>
<lb n="301"/><span>bith a thiocfas as, is mór an lá é."</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>Ba dheacair dó breith ar a fhoighid go dtáinig an t-am le</span>
<lb n="304"/><span>gabhail amach.   Chuir sé air a chuid arm agus d'imthigh leis</span>
<lb n="305"/><span>síos an tsráid.  Ag Faithche an Cholaisde bhí gach rud</span>
<lb n="306"/><span>mar ba ghnáthach agus a lán daoine ag siúbhal thart nó ag</span>
<lb n="307"/><span>imtheacht annseo agus annsiúd mar is nós do lucht cathrach.</span>
<lb n="308"/><span>Ní rabh dadaidh as an bhealach ar cois.   Thug sé fá deara</span>
<lb n="309"/><span>Óglach annseo agus annsiúd agus a chulaith ghaisge air agus</span>
<lb n="310"/><span>gunna ar a ghualainn agus do bhí saighdiúirí Gallda ann</span>
<lb n="311"/><span>mar an gceudna ag spaigdeoracht gan gunnaibh gan saigh-</span>
<lb n="312"/><span>dibh.  Chuala sé sgread na píbe móire ag teacht anuas</span>
<lb n="313"/><span>an tsráid; d'amharc sé in a threo agus chonnaic sé</span>
<lb n="314"/><span>radharc do chuir a chroidhe ag preabadaigh agus an fhuil ag</span>
<lb n="315"/><span>rinnce ann.   Siúd anuas an tsráid cipe de na hÓglaighibh</span>
<lb n="316"/><span>agus Pádraig de hAicead ag siúbhal go huaibhreach ag a</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="317"/><p><span>gcionn, an bratach uaithne agus bratach trí-dhathach na Pob-</span>
<lb n="318"/><span>lachta crochta in áirde ar dhá chuaille leo; agus buidhean</span>
<lb n="319"/><span>píobairí ag séideadh puirt, Dia Saor Éire, ar a gcúlaibh.</span>
<lb n="320"/><span>Sgein Diarmuid chuca agus thóg áit do féin i measg</span>
<lb n="321"/><span>buidhne oifigeach do bhí in aice Phádraig de hAicead.</span>
<lb n="322"/><span>Stad siad fá'n am sin; thug a dtaoiseach órduighthe</span>
<lb n="323"/><span>dóbhtha; sgoilt siad in a dhá dhream go beodha easguidh</span>
<lb n="324"/><span>agus lean an dream ba mhó aca Pádraig trasna na</span>
<lb n="325"/><span>haibhne, agus Diarmuid in éinfheacht leo.   Stad siad</span>
<lb n="326"/><span>arís ag Teach an Phuist agus sgar drong bheag uatha.   Do</span>
<lb n="327"/><span>chuaidh isteach i dToigh an Phuist.   Char bhfada dóibh istigh go</span>
<lb n="328"/><span>dtáinig na cléirigh do bhí ann eadar chailinibh agus buachail-</span>
<lb n="329"/><span>libh, amach ina sruth, agus sgeón ortha.   Ach goidé siúd</span>
<lb n="330"/><span>suas ag barr an toighe agus é ag foluamhan 'san ghaoith?</span>
<lb n="331"/><span>Meirge na hÉireann agus meirge na Poblachta.   Och!</span>
<lb n="332"/><span>an gháir do thógadar agus d'umhlaigh a rabh i láthair do'n</span>
<lb n="333"/><span>dá bhratach.   Agus annsin chuaidh Pádraig suas ar leathár-</span>
<lb n="334"/><span>dan do bhí ag fardoras Toighe an Phuist agus labhair</span>
<lb n="335"/><span>beagán focal leis na hÓglaighibh ag forfhuagra go rabh</span>
<lb n="336"/><span>Éire saor anois agus nach rabh aca ach a saoirse do choimhead</span>
<lb n="337"/><span>agus do chosaint.   Annsin thug sé órdú uaidh agus d'imthigh</span>
<lb n="338"/><span>na hÓglaigh isteach i dToig an Phuist.   Ach chá rabh ach a</span>
<lb n="339"/><span>leath aca isteach nuair chonnaictheas cipe marcshluagh de</span>
<lb n="340"/><span>shaighdiúirí Gallda chuca anuas an tsráid agus truail-</span>
<lb n="341"/><span>leacha a gclaidheamh ag léimne le na dtaoibh agus a</span>
<lb n="342"/><span>gcapaill ar chos-in-áirde.  Fear do bhí ag gabhail trasna na</span>
<lb n="343"/><span>sráide rómpa, leagadh é ar lár agus shiúbhail na capaill</span>
<lb n="344"/><span>amach thairis agus níor bhfios do éinneach an beó no marbh</span>
<lb n="345"/><span>d'fhágadar é.   Bhí tús na cipe ós comhair Toighe an Phuist</span>
<lb n="346"/><span>nach mór.  Pim, pim, pim.  Beagán cnagarnaigh agus</span>
<lb n="347"/><span>beagán toite agus leagadh cuid de na capallaibh agus</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="348"/><p><span>cuid de na marcaighibh.  Briseadh an cipe marcshluaigh</span>
<lb n="349"/><span>agus theicheadar an méid do mhair beó aca.   Níor cuireadh</span>
<lb n="350"/><span>isteach ar na hÓglaighibh ní ba mhó an oidhche sin, agus</span>
<lb n="351"/><span>dhaingnigheadar iad féin ann.   Sholaithrigh dream aca biadh</span>
<lb n="352"/><span>ó na toightibh ósda timchioll ortha; buidhean eile chuar-</span>
<lb n="353"/><span>tuigheadar na sráide timchioll ortha agus thug isteach cuid</span>
<lb n="354"/><span>mhór bráighde.   Chuaidh daoine eile d'fhághail tuairisge ar</span>
<lb n="355"/><span>na hÓglaighibh do ghabh seilbh ar Halla na Saoirse, ar an</span>
<lb n="356"/><span>Chaisleán, ar Mhonarcán Iácob, ar phuirt na mbothar</span>
<lb n="357"/><span>iarrainn, agus ar cuid mhór áiteann ar fud na cathrach;</span>
<lb n="358"/><span>agus bhí roinnt aca gnóthach ar feadh an tráthnóna ag stopadh</span>
<lb n="359"/><span>lucht gluaisteán, ag tógáil claidhe trasna na sráide, ag</span>
<lb n="360"/><span>daingniú Teach-an-Phuist le málai litreach agus sean-</span>
<lb n="361"/><span>leabhar ins na fuinneógaibh agus ins na doirsibh.  Nuair</span>
<lb n="362"/><span>do bhí gach ní ar foghnamh aca comh maith is do b'éidir</span>
<lb n="363"/><span>leo agus an oidhche ann cuireadh lucht faire ar gach taoibh</span>
<lb n="364"/><span>de'n toigh agus chaith na daoine do bhí istigh uair a chluig ag</span>
<lb n="365"/><span>gabhail amhrán agus sailm; agus chan siad an Paidrín</span>
<lb n="366"/><span>Páirteach as Ghaedhilig agus luigh siad síos ar an urlar le</span>
<lb n="367"/><span>beagán codlata d'fhágháil.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Ar an bhárach ní rabh saighdiúr ná píléir le feicheál in</span>
<lb n="370"/><span>áit ar bith.  Shaoil Diarmuid go rabhadar buailte cheana</span>
<lb n="371"/><span>féin ach ní rabh aon dearmad ar Phádraig de hAicead, nó</span>
<lb n="372"/><span>ar na taoiseachaibh eile.  Chroitheadar a gcinn nuair</span>
<lb n="373"/><span>dubhairt sé leo go rabh na saighdiúiri imthighthe.  I rith an</span>
<lb n="374"/><span>lae thug Pádraig órdú dhó dhul le teachtaireacht amach go</span>
<lb n="375"/><span>Sórd Choluimcille, an áit a rabh buidhean Óglach faoi</span>
<lb n="376"/><span>cheannas Thomais Artuir, agus Nioclais Uí Chethearnaigh.</span>
<lb n="377"/><span>B'í an tuairisg thug sé leis go rabh dirim píléir o'n chathair</span>
<lb n="378"/><span>faoi oifigeach ar siúbhal amach ar leath doisin mótor.</span>
<lb n="379"/><span>Chuaidh Diarmuid amach ar róthar bealach Dromchonnrach</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="380"/><p><span>agus Seantraigh ach bhí na píleirí ró-thapaigh dhó.  Bhí</span>
<lb n="381"/><span>siad roimhe ach bhí sé in am i gcomhair na troda ámh.  Chuala</span>
<lb n="382"/><span>sé an lámhach ar a láimh chlí giota maith uaidh agus tharraing</span>
<lb n="383"/><span>sé air.  Sé an rud a bhfaca sé ná barraic píleirí agus</span>
<lb n="384"/><span>píleirí thart thimchioll uirthi agus iad ag lámhach ar fhál árd</span>
<lb n="385"/><span>do bhí ós a gcomhair amach.  Bhí an fál, nó daoine éigin</span>
<lb n="386"/><span>ar a chúl, ag lámhach arais.  Chidhfead sé puch beag toite</span>
<lb n="387"/><span>agus chluinfead sé cnag urchair agus b'éidir go dtuit-</span>
<lb n="388"/><span>feadh fear agus b'éidir nach dtuitfeadh.  Tháinig tuilleadh</span>
<lb n="389"/><span>píleirí ar charrannaibh gluaisteacha.  Thuirling siad agus</span>
<lb n="390"/><span>chrom siad ar lámhach ar an bhfál agus an fál ag lámhach</span>
<lb n="391"/><span>leo, agus thuit roinn de na píleiribh agus loiteadh na</span>
<lb n="392"/><span>carranna, agus marbhadh na tiomáinidhthe.   Tháinig mian</span>
<lb n="393"/><span>air gabhail ar chúl an fháil sin agus shleamhnuigh sé isteach</span>
<lb n="394"/><span>thar an chlaidhe.  Lean sé do'n díog go rabh sé in aice leis</span>
<lb n="395"/><span>an bhfál.  Annsin chonnaic sé rud do chuir iongantas air.</span>
<lb n="396"/><span>Bhí deichneabhar fear ag teacht in a choinne ar an nós</span>
<lb n="397"/><span>ceudna do bhí sé féin ag gluaiseacht, .i. ag snámh ar a</span>
<lb n="398"/><span>nglúnaibh agus ar a mbolgaibh ar chúl an chlaide ísil, do</span>
<lb n="399"/><span>bhí ar leath-taoibh an róid.  Thug siad fá deara é agus</span>
<lb n="400"/><span>dhírigh an chead duine aca a ghunna leis.  Chuir Diarmuid</span>
<lb n="401"/><span>suas a lámh agus níor sgaoileadar leis ach thángadar ar</span>
<lb n="402"/><span>aghaidh.</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>"Ce tusa?" arsa duine aca.</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>"Cara," arsa Diarmuid.</span></p>
<lb n="407"/>
<lb n="408"/><p><span>"Goidé an sgéal atá i mBaile Atha Cliath?"</span></p>
<lb n="409"/>
<lb n="410"/><p><span>"Ta gach uile rud go socair i mBaile Atha Cliath," ars</span>
<lb n="411"/><span>Diarmuid.</span></p>
<lb n="412"/>
<lb n="413"/><p><span>"Tá go maith," arsa an fear a bhí ag cainnt leis.</span>
<lb n="414"/><span>"Caidé do ghnó linne?"</span></p>
<lb n="415"/>
<lb n="416"/><p><span>"Teachtaireacht o'n hAiceadach," arsa Diarmuid.</span>
<lb n="417"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="418"/><p><span>"Ach beidh sé in am tráth nuair a bhéas an pléidhe seo</span>
<lb n="419"/><span>thart.  An féidir liom gunna fhágháil?  Tá urchar maith</span>
<lb n="420"/><span>agam."</span></p>
<lb n="421"/>
<lb n="422"/><p><span>"Is maith mar thárla," arsa an fear.  "Tusa a</span>
<lb n="423"/><span>Eadhmoinn óig tabhair do ghunna do'n fhear seo agus pill</span>
<lb n="424"/><span>arais agus abair le Tomas go bhfuil fear ionaid againn</span>
<lb n="425"/><span>duit.   Lean mise."</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>D'imthigh an fear ceannais rómpa agus leanadar go</span>
<lb n="428"/><span>léir é.  Tháinig siad go droichead beag faoi'n bhóthar.</span>
<lb n="429"/><span>Chuadar amach thríd pholl an droichid agus leanadar</span>
<lb n="430"/><span>claidhe teorann do bhí ar an taoibh eile agus ní fada go</span>
<lb n="431"/><span>rabhadar ar chúlaibh na barraice agus do luigheadar síos</span>
<lb n="432"/><span>i ndíg.  Sgaoileadar leis na píleirí.  Pim, pim, arís</span>
<lb n="433"/><span>agus thuit cuid de na píleiribh.  Níor mhair an cath a bhfad</span>
<lb n="434"/><span>tar éis sin.  Ghéilleadar na píleirí.  Bhí trí sgór duine</span>
<lb n="435"/><span>aca ann agus bhí a leath de'n uimhir sin ag Tomas Artur</span>
<lb n="436"/><span>ar chúl an fháil.  Bhí leath na píleirí marbh nó gonta.</span>
<lb n="437"/><span>Bhí beirt de na hÓglaighibh marbh agus leath doisin gonta.</span>
<lb n="438"/><span>Bhí an bhuaidh ag na hÓglaighibh an bobhta sin.</span></p>
<lb n="439"/>
<lb n="440"/><p><span>Rugadh na hairm agus na piléir de na píleiribh agus</span>
<lb n="441"/><span>tugadh ortha a n-éadach oifigemhail do chaitheadh díobhtha.</span>
<lb n="442"/><span>Tugadh comhairle a leasa dóbhtha agus sgaoileadh leo.</span>
<lb n="443"/><span>Lá thar na bhárach phill Diarmuid ar Bhaile-Atha-Cliath.</span>
<lb n="444"/><span>Níor chuir aon duine isteach air go dtáinig sé isteach i</span>
<lb n="445"/><span>mBaile-Atha-Cliath.  Ach ar an droichead thar an canál</span>
<lb n="446"/><span>ag Dromchonnrach bhí an bóthar i seilbh na saighdiúiribh</span>
<lb n="447"/><span>agus ní leigidís thart é.  Thug sé fá deara annsin go rabh</span>
<lb n="448"/><span>cearcall deanta ag na sáighdiúiribh timchioll na cathrach</span>
<lb n="449"/><span>ar an taoibh sin dí, agus bhí siad féin agus daoine aithrid</span>
<lb n="450"/><span>eile nach bhfaca sé, ag sgaoileadh urchar ar a chéile ó am go</span>
<lb n="451"/><span>ham, agus thuitfeadh duine marbh corruair i lár na sráide</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="452"/><p><span>nó ar leath-taoibh sráide.  Ba léir dó go rabh na saigh-</span>
<lb n="453"/><span>diúirí ag teannadh isteach ar na hÓglaighibh agus go mbeadh</span>
<lb n="454"/><span>an bhuaidh aca ortha muna ndeantaoí a bhfuasgailt o'n</span>
<lb n="455"/><span>taoibh amuich.  B'fhuras dó, dar leis, dá mbeadh cúpla</span>
<lb n="456"/><span>céad fear aige ar an taoibh amuich de fháinne na saigh-</span>
<lb n="457"/><span>diúr briseadh isteach tríotha, an líne do ghearradh agus</span>
<lb n="458"/><span>an méid aca do bhí ar an taoibh istigh de'n ghearradh do</span>
<lb n="459"/><span>mheilt eadar an dá dhream de na hÓglaighibh.  Chuir sé</span>
<lb n="460"/><span>seanchus ar dhaoinibh do bhí ag siúbhal an bhóthair agus</span>
<lb n="461"/><span>dubhradh leis go rabh uimhir éigin de na hÓglaighibh le fágháil</span>
<lb n="462"/><span>ar an taoibh amuich do fháinne na saighdiúr ach gur theastuigh</span>
<lb n="463"/><span>taoiseach uatha nó órdú éigin uatha ó na taoiseachaibh do</span>
<lb n="464"/><span>bhí ag Teach an Phuist agus ní rabh bealach aca iad d'fhághail.</span>
<lb n="465"/><span>Rinne sé a dhithchioll iad a tharraingt le chéile ach theip air</span>
<lb n="466"/><span>glan.  Bhíodar ag cailleadh misnigh cheana féin.</span></p>
<lb n="467"/>
<lb n="468"/><p><span>Nuair a d'airigh sé an méid sin chinn sé comhairle go</span>
<lb n="469"/><span>rachad sé isteach 'sa chathair arís ar ais nó ar éigin.  Ní</span>
<lb n="470"/><span>rabh aon mhaith dhó na saighdiúiri d'ionnsú; ní leigfidís thríd</span>
<lb n="471"/><span>é, agus dá ndeanad sé dánaidheacht chuirfidís piléar thríd</span>
<lb n="472"/><span>nó ghabfadaois é.  D'fhan sé socair go dtí an oidhche</span>
<lb n="473"/><span>agus go dtí go rabh roinnt de'n oidhche caithte.  Ag</span>
<lb n="474"/><span>tuitim na hoidhche, san chlapsholus, an t-am do ba mheasa</span>
<lb n="475"/><span>leis an lámhach.  Chuadar na hÓglaigh amach ar na foir-</span>
<lb n="476"/><span>leasaibh ar bharr na dtoighthe agus shleamhnuigh siad mar</span>
<lb n="477"/><span>bheadh cuit ionnta ó chionn toighe go cionn toighe.  Nuair</span>
<lb n="478"/><span>thigidís in áit ar bh'éidir leo gunna do dhíriú ar shaigh-</span>
<lb n="479"/><span>diúiribh sgaoilidís urchar agus thuitfeadh saighdiúr.  Chluin-</span>
<lb n="480"/><span>feadh na saighdiúirí pim agus mhoithighidís fear ag tuitim;</span>
<lb n="481"/><span>annsin rachadaois ar buile.  Dá mbeadh inneal-ghunna</span>
<lb n="482"/><span>aca chluintí an gurag, gurag, gurag uaidh, agus muna</span>
<lb n="483"/><span>mbeadh chluintí amhastrach na raighfeal uatha.  Ní fheicidís</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="484"/><p><span>an fear-chat shuas, ach sgaoilidís le rud éigin, agus ba</span>
<lb n="485"/><span>hó'n obair sin marbhadh an oiread daoine thríd an chathair</span>
<lb n="486"/><span>nach rabh aon bhaint aca leis an achrann.  'Sa' deireadh</span>
<lb n="487"/><span>d'éirigh sé ró-dhorcha le lámhach.  Oidhche dhorcha bhog-theith do</span>
<lb n="488"/><span>bhí ann agus í chomh ciúin leis na flaitheasa ach amháin nuair</span>
<lb n="489"/><span>bhrisfeadh na gunnai amach.  Agus bhrisidís amach anois</span>
<lb n="490"/><span>agus arís i lár dorchadasa go gcuirfidís uamhan ar do</span>
<lb n="491"/><span>chroidhe ag éisteacht leo.  Agus thall údaigh, cois cuain,</span>
<lb n="492"/><span>bhí soilse ealadhanta ag sméartháil thart leis an námhaid</span>
<lb n="493"/><span>do nochdú agus bhíodh na hainnealghunnai agus na gunnaí</span>
<lb n="494"/><span>móra ag búirfe thríd an oidhche.  Tuairim an meadhon-</span>
<lb n="495"/><span>oidhche chuaidh Diarmuid síos go bruach an chanáil go socair</span>
<lb n="496"/><span>agus ós ísiol.  Mhothuigh sé na saighdiúirí ar an taoibh eile</span>
<lb n="497"/><span>de'n chanál agus iad ag siúbhal síos agus aníos thairis.</span>
<lb n="498"/><span>Lucht faire do bhí ann gan amhrus.  Bhí droichead thar an</span>
<lb n="499"/><span>canál ag bóthar Baile Bocht píosa síos uaidh.  Shleamh-</span>
<lb n="500"/><span>nuigh sé síos ar a bholg go rabh sé ar an droichead.  Shleamh-</span>
<lb n="501"/><span>unigh sé isteach faoi an droichead.  Bhí sé comh dubh dorcha</span>
<lb n="502"/><span>ann is dá mbead sé in íochdar ifrinn.  Sin díreach an</span>
<lb n="503"/><span>rud do theastuigh uaidh.  Bhí sé ar tí gabhail isteach 'sa</span>
<lb n="504"/><span>canál agus do ghabhail anonn nuair leagadh lámh ar a ghual-</span>
<lb n="505"/><span>ainn agus dubhairt guth in a chluais.  "Sith! na labhair</span>
<lb n="506"/><span>gíog na cuirfead piléar thríot.  Cé tú féin?"</span></p>
<lb n="507"/>
<lb n="508"/><p><span>Níor labhair Diarmuid agus ní rabh fhios aige goidé</span>
<lb n="509"/><span>budh cheart dó rádh mar ní rabh sé cinnte ciaca saighdiúr nó</span>
<lb n="510"/><span>Óglach a bhí a cainnt leis.  Ach bhí tuairim aige nár saigh-</span>
<lb n="511"/><span>diúir do bhí ann agus dubhairt sé "Is buachaill o'n tuaith </span>
<lb n="512"/><span>mé."</span></p>
<lb n="513"/>
<lb n="514"/><p><span>"An bhfuil Gaedhilg agat?" arsa an guth.</span></p>
<lb n="515"/>
<lb n="516"/><p><span>"Tá, beagán," arsa Diarmuid.</span></p>
<lb n="517"/>
<lb n="518"/><p><span>"Tá go maith a mhic," ars an guth.  "Is Óglach mise</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="519"/><p><span>agus tá mé ag tarraingt ar Thoigh an Phuist.  Cá bhfuil</span>
<lb n="520"/><span>túsa ag dul?"</span></p>
<lb n="521"/>
<lb n="522"/><p><span>"An áit cheudna díreach."</span></p>
<lb n="523"/>
<lb n="524"/><p><span>"Go maith, a mhic.  An bhfuil gunna agat?"</span></p>
<lb n="525"/>
<lb n="526"/><p><span>"Chan fhuil, ach tá innill-phiostal Ameriocánach agam."</span></p>
<lb n="527"/>
<lb n="528"/><p><span>"Diabhal níos fearr le fágháil," arsa an fear eile.</span></p>
<lb n="529"/>
<lb n="530"/><p><span>"Coinnigh in áirde ós do cheann é agus na piléir ar eagla</span>
<lb n="531"/><span>go bhfliuchfaidhe iad.  Beidh siad ag teastáil tirm uait</span>
<lb n="532"/><span>gan mhoill.  Anois go socair, a mhic."  Agus síos leis</span>
<lb n="533"/><span>isteach 'sa canál.  Níor bhfada go rabh siad ar an bhruach</span>
<lb n="534"/><span>eile faoi'n droichead.</span></p>
<lb n="535"/>
<lb n="536"/><p><span>"Anois lean mise," arsan duine le Diarmuid.</span></p>
<lb n="537"/>
<lb n="538"/><p><span>Siúbhail siad ceithre-chosach suas port an chanáil go rabh</span>
<lb n="539"/><span>siad ar casán na gcapall, áit a rabh na saighdiúirí ag</span>
<lb n="540"/><span>siúbhal síos agus aníos.  Rug an duine eile ar láimh</span>
<lb n="541"/><span>Dhiarmada agus tharraing isteach é ar leath-taoibh.</span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>"Anois," ar sé, "támaoid saor, ach is ceart dúinn</span>
<lb n="544"/><span>beagán stráfála a dheanamh.  Ullmhuigh do phiostal."</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>"Tá se gléasta," arsa Diarmuid.</span></p>
<lb n="547"/>
<lb n="548"/><p><span>"Bhal, coimhead thusa an taobh sin agus glacfaidh mise</span>
<lb n="549"/><span>an taobh seo.  Na hárduigh do cheann.  Beidh cioth piléar</span>
<lb n="550"/><span>chugainn gan mhoill, ach ní bhuailfidh siad sinn ins an chúil</span>
<lb n="551"/><span>seo.   Nuair is éigin dúinn rith beirfidh mise ar láimh ort</span>
<lb n="552"/><span>agus lean mé, ach na hárduigh do cheann nó do chorp."</span></p>
<lb n="553"/>
<lb n="554"/><p><span>Mhothuigh siad coiscéimeanna fear agus cogarnaigh.</span></p>
<lb n="555"/>
<lb n="556"/><p><span>"Seo chugat, a mhic, anois lámhaigh."</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>D'ísligh Diarmuid a cheann agus chonnaic sé beirt</span>
<lb n="559"/><span>eadar é agus an spéir.  Dhírigh sé a phiostal agus sgaoil.</span>
<lb n="560"/><span>Leigeadh sgread agus bhí troisle ann ach níor imthigh aon</span>
<lb n="561"/><span>duine.</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>"Síos ar do bholg," arsan guth.</span>
<lb n="564"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="565"/><p><span>Ní túisge bhí ar lár nuair tháinig an trábháille ó na</span>
<lb n="566"/><span>gunnaí agus gurag, gurag, gurag ó inneal ghunna.</span></p>
<lb n="567"/>
<lb n="568"/><p><span>"Mura ndéarna tusa an gnó rinne siad féin é."</span>
<lb n="569"/><span>arsan guth.  "Luigh go socair fós"</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>Tháinig cioth eile piléar; annsin stad an lámhach</span></p>
<lb n="572"/>
<lb n="573"/><p><span>"Anois feuch amach.   Beidh chugainn,"</span></p>
<lb n="574"/>
<lb n="575"/><p><span>Níor bhfada go rabh, ámh.</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>"Tá dream láidir aca ann.   Anois caithfimid teicheadh</span>
<lb n="578"/><span>ach caith a bhfuil de philéir in do chrios leo ar dtús, agus</span>
<lb n="579"/><span>deanfaidh mise an rud ceudna."</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>Annsin bhris an lámhach amach arís agus mhair sé sgathamh</span>
<lb n="582"/><span>maith.</span></p>
<lb n="583"/>
<lb n="584"/><p><span>"Anois a mhic," arsan t-Óglach, "is mithid dúinn</span>
<lb n="585"/><span>gluaiseacht, mar adubhairt an sionnach agus an gadhar</span>
<lb n="586"/><span>chuige," agus rug sé gréim láimhe ar Dhiarmuid.   Shleamh-</span>
<lb n="587"/><span>nuigh siad leo thríd casán beag isteach i ngarrdhaigh ar</span>
<lb n="588"/><span>chúl toighe; chuaidh siad amach i mbeárnáin ag binn an</span>
<lb n="589"/><span>toighe agus bhí siad ar shráid.   Rith an bheirt trasna na</span>
<lb n="590"/><span>sráide agus isteach in geafta ar an taoibh eile agus</span>
<lb n="591"/><span>thart ag binn toighe eile go rabh siad ar an dárna sráid.</span></p>
<lb n="592"/>
<lb n="593"/><p><span>"Anois a mhic tig leat siúbhal ar do shuaimhneas.  Tá-</span>
<lb n="594"/><span>maoid i measg ár gcarad.   B'éidir nach misde damh</span>
<lb n="595"/><span>fiafrú cá hainm atá ort?"</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>D'innis Diarmuid dó, "Maith mar thárla.  Mise</span>
<lb n="598"/><span>Éadhmonn de Búistéir buachaill as Sgoil Éanna agus</span>
<lb n="599"/><span>cuireadh amach mé ar do lorg.   Ní bhfuaras tásg nó</span>
<lb n="600"/><span>tuairisg ort agus bhí mé ag pilleadh arais.   Ach ní gan</span>
<lb n="601"/><span>tairbhe do bhí mo thuras, óir leagas go leor de'n námhaid</span>
<lb n="602"/><span>tráthnóna aréir."</span></p>
<lb n="603"/>
<lb n="604"/><p><span>Stop cúpla Óglach iad agus chuir a dtuairisg agus nuair</span>
<lb n="605"/><span>d'airigh siad a dtuairisg chuir céad fáilte rómpa.   Ní</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="606"/><p><span>fada go rabh siad ag Toigh an Phuist.   Shonnruig Diar-</span>
<lb n="607"/><span>muid go rabh athrú mór ann ó d'imthigh sé.   Bhí cuid mhór</span>
<lb n="608"/><span>de na hÓglaighibh gonta agus cailíní de Chumann na mBan</span>
<lb n="609"/><span>ag freastáil ortha.   Bhí Óglaigh ann ó áiteachaibh eile.</span>
<lb n="610"/><span>Chonnaic sé Seumas Ó Donnchadha agus an muintear do bhí</span>
<lb n="611"/><span>ag cosaint Halla na Saoirse agus dubhradh leis gur leagadh</span>
<lb n="612"/><span>agus gur dóigheadh an Halla sin, go dtáinig a chosantóirí</span>
<lb n="613"/><span>as slán, nó beagnach slán, ach gur cailleadh cuid mhaith</span>
<lb n="614"/><span>pleasgán agus adhbhair cogaidh.   Ghlaoidh Pádraig de</span>
<lb n="615"/><span>hAicead ar leath taoibh air.</span></p>
<lb n="616"/>
<lb n="617"/><p><span>"A Dhiarmuid," ar sé, "is éigin damh innse dhuit go</span>
<lb n="618"/><span>bhfuil an cath ag gabhail orrainn.  Ní'l muintear na tuaithe</span>
<lb n="619"/><span>ag éirighe agus ní'l aon chabhair chugainn.  Tháinig na mílte</span>
<lb n="620"/><span>saighdiúr ó Shasanaibh agus ó ghach uile áird in Éirinn agus</span>
<lb n="621"/><span>tá siad ag timchiolladh na cathrach agus ag druidim isteach</span>
<lb n="622"/><span>orrainn ar ghach taoibh.  Ní'l dul as againn agus ní theas-</span>
<lb n="623"/><span>tuigheann dul as ó chuid againn.   Tá na gunnai móra</span>
<lb n="624"/><span>dhá gléasadh orrainn agus ní fada go mbeidh na sliogáin</span>
<lb n="625"/><span>teineadh anuas orrainn mar bhíodar ar Halla na Saoirse."</span></p>
<lb n="626"/>
<lb n="627"/><p><span>"Na habair sin," arsa Diarmuid.  "Cluinim go</span>
<lb n="628"/><span>bhfuil bratach na hÉireann in áirde go huaibhreach i moran</span>
<lb n="629"/><span>áiteann 'sa' chathair, i Rinn Mhuirbhthean ag De Bhaléra, ag</span>
<lb n="630"/><span>Colaisde na Liaigh ag an Bhean-Tighearna Marcas, ag</span>
<lb n="631"/><span>monarcán rioscaide Iacob, ag na Ceithre Cúirteanna, ag</span>
<lb n="632"/><span>Sráid an Teampoill 7rl., agus do chuir Tomas Artur</span>
<lb n="633"/><span>an ruaig ar na píleiribh."</span></p>
<lb n="634"/>
<lb n="635"/><p><span>"Tuigim sin go léir," arsa Pádraig go brónach.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>"Ach goide 'n gar é.  Tuitfidh siad go léir in déidh a</span>
<lb n="638"/><span>chéile leis na sliogáin teineadh agus ní'l dul as aca agus</span>
<lb n="639"/><span>níl cabhair in dán dóbhtha.  Ach bíodh go bhfuilimid buailte</span>
<lb n="640"/><span>arís; bhuaileamar buille a rachas go smior in ar náimdibh</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="641"/><p><span>agus tá mé sásta le toil Dé.  Anois sé mholfainn duitse</span>
<lb n="642"/><span>shleamhnú as an áit seo roimh mhaidean agus má éirigheann</span>
<lb n="643"/><span>leat gabhail amach fá'n tuaith agus gabhail abhaile."</span></p>
<lb n="644"/>
<lb n="645"/><p><span>"Go bráthach, ní rachad," ars' Diarmuid agus mío-</span>
<lb n="646"/><span>shásadh air.  "Comh fada is bhéas an troid ar cois beidh</span>
<lb n="647"/><span>mise ann."</span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>Chrom Pádraig a cheann agus tháinig na deora leis.</span></p>
<lb n="650"/>
<lb n="651"/><p><span>"Bíod sé mar sin," ar sé.  "Is amhlaidh is fearr é.</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>Tiodhlacadh toilteannach na macaomh is fiú na saoirse</span>
<lb n="654"/><span>é, agus bhéaraidh Dia an tsaoirse in A thráth féin."</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>Níor dhubairt sé ní ba mhó.  Luigh Diarmuid síos ar an</span>
<lb n="657"/><span>urlar tar éis sin le beagán codlata d'fhágháil mar bhí</span>
<lb n="658"/><span>tuirse air.  Bhí an lá ann nuair mhúsgail sé agus tuaim</span>
<lb n="659"/><span>bhagarthach na ngunnaí ag gonadh aeir folláin na maidne</span>
<lb n="660"/><span>timchioll air.  D'eirigh an lámhach ní ba thiuighe ar fud an</span>
<lb n="661"/><span>lae agus bhí a lán daoine de na hÓglaighibh dhá dtabairt</span>
<lb n="662"/><span>isteach agus iad gonta, agus sgéala ag teacht ó dhaoine</span>
<lb n="663"/><span>eile gur gabhadh iad nó gur marbhadh iad, nó gur ruaigeadh</span>
<lb n="664"/><span>iad ó na toighthe in a rabh siad.  Bhí an cogadh dearg ar</span>
<lb n="665"/><span>cois ar fud na cathrach fós ach bhitheas ag druidim na</span>
<lb n="666"/><span>nÓglach isteach go lár na cathrach agus gan slighe aca</span>
<lb n="667"/><span>imtheacht dá mbudh mhian leo é.  Bhí oidhche chiúin dhorcha</span>
<lb n="668"/><span>theith ann arís agus lagaigh an lámhach.  Níor stad sé ar</span>
<lb n="669"/><span>fad, ámh, ach bhrisfead sé amach go feargach agus go</span>
<lb n="670"/><span>bagarthach anois agus arís, agus do bhíodh tuaim na ngunnai</span>
<lb n="671"/><span>mór dhá chluinsin anois go minic.  Fá thuairim an dó-</span>
<lb n="672"/><span>dhéag mheudaigh an tuaim úd go rabh sé in aon bhéic amháin,</span>
<lb n="673"/><span>í ag corrú neimhe agus talmhan.  Agus i gcionn beagan</span>
<lb n="674"/><span>aimsire mhothuigh Diarmuid an toradh.  Bhí Teach an Phuist</span>
<lb n="675"/><span>le teine agus an ceann ag tuitim isteach in a ghioballaí</span>
<lb n="676"/><span>annseo agus annsiúd.  B'éigean do na hÓglaighibh teacht</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="677"/><p><span>anuas ó bharr agus do ghabhail fá thalamh agus bhí an deatach</span>
<lb n="678"/><span>ghá múchadh.  B'éigean dóibh troid agus na sráide do</span>
<lb n="679"/><span>cosaint san am ceudna, óir do bhí a náimhde ag druidim</span>
<lb n="680"/><span>isteach leo.  Bhí moran aca gonta.  Bhí Séumas O</span>
<lb n="681"/><span>Donnchadha ar lár ach é ag troid agus ag tabhairt órdú</span>
<lb n="682"/><span>mar leomhan gonta fós.  Bhí poll deanta faoi thalamh ag</span>
<lb n="683"/><span>na hÓglaighibh isteach i gcoiléiribh na dtoighthe in aice le</span>
<lb n="684"/><span>Toigh an Phuist agus chuadar isteach ionnta - leis an deatach</span>
<lb n="685"/><span>agus leis na lasracha do sheachaint, ach ní fada go dtáinig </span>
<lb n="686"/><span>na pleasgáin teineadh anuas ar na toighthibh sin leis, agus</span>
<lb n="687"/><span>ní rabh bealach as aca feasda.  Bhí an mhaidean gheal ann</span>
<lb n="688"/><span>roimhe sin agus ba léir do na hÓglaghibh go rabh a náimhde</span>
<lb n="689"/><span>go tiugh agus go láidir timchioll ortha.   Labhair a dtaois-</span>
<lb n="690"/><span>each leo.</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>"Tá Gaedhil go láidir fós ag Sráid an Ríogh agus ag</span>
<lb n="693"/><span>Sráid an Teampoill, agus caithfimid gabhail chuca.   Ní</span>
<lb n="694"/><span>bheidh bac orainn má gheibhmidh trasna Sráide Muire ach tá</span>
<lb n="695"/><span>páirc inneal gunnai dírighthe siar agus aniar na sráide</span>
<lb n="696"/><span>seo agus ní mór dúinn gan mhoill do dheanadh ag gabhail</span>
<lb n="697"/><span>trasna.  Fiche buachaillí gasda ar dtús, agus leanadh an</span>
<lb n="698"/><span>mhuintear eile comh luath is tá sosadh leis an lámhach."  Bhí</span>
<lb n="699"/><span>Diarmuid ar an fhiche dhuine tosaigh sin.  Sgein siad an </span>
<lb n="700"/><span>doras amach ach má sgein, bhí na piléir anuas ortha. Is</span>
<lb n="701"/><span>beag duine de'n fhiche duine roich Sráid Ui Mórdha.</span>
<lb n="702"/><span>Mhothuigh Diarmuid amhail is dá gcuirtí bior go smior in a</span>
<lb n="703"/><span>chliathán agus thuit gan mhothú gan mheabhar ar an tsráid.</span>
<lb n="704"/><span>Nuair a tháinig sé chuige féin bhí sé 'na luighe ar leabaidh</span>
<lb n="705"/><span>chumhang i spideal éigin i mBaile-Atha-Cliath agus banal-</span>
<lb n="706"/><span>tra ag freastail air.  Níor cuiread ceist air agus</span>
<lb n="707"/><span>níor tugadh aon eolas dó ar ruda thuit amach dó.  Tar</span>
<lb n="708"/><span>éis sgathaimh, nuair bhí biseach ag teacht air bhíodh an bhanal-</span>
<lb n="709"/><span>tra agus an doctúir ag magadh air.</span>
<lb n="710"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="711"/><p><span>"Piléar atá in do chliathán chlí," arsan Bhanaltra, "in</span>
<lb n="712"/><span>aice le do chroidhe agus ní fiosach d'aoinneach cá has a</span>
<lb n="713"/><span>dtáinig sé ach má gheibh Ser Seon Mascot amach é cuirfidh</span>
<lb n="714"/><span>sé i bpríosún thú mar gheall air a bheith ag iomchar thart</span>
<lb n="715"/><span>piléar gan cead uadhsan."</span></p>
<lb n="716"/>
<lb n="717"/><p><span>"Tá na saighdiúirí ar do lorg," arsan doctúir lá leis.</span>
<lb n="718"/><span>"Agus dubhairt siad liom-sa gan do leigint amach nuair</span>
<lb n="719"/><span>a bhéas biseach ort go bfuighbhe siadsan gréim ort."</span>
<lb n="720"/><span>"Ach," ar sé, agus bhain sé geaitse as a ghuailinnibh,</span>
<lb n="721"/><span>"ní sioth-mhaoir mise agus ní mó gur fear eochrach mé."</span>
<lb n="722"/><span>Agus d'imthigh sé leis.</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>An trathnóna sin chuir Diarmuid air a chuid éadaig</span>
<lb n="725"/><span>féin, chuaidh sé síos an staidhear agus amach ar an doras,</span>
<lb n="726"/><span>agus shiúbhail sé leis gan bacadh gan barradh go rabh sé ag a</span>
<lb n="727"/><span>ghnáthach-bhaile féin agus nuair ceistnigheadh é cá rabh sé</span>
<lb n="728"/><span>dubhairt sé go rabh sé ag colceathar dá chuid i gConntae</span>
<lb n="729"/><span>Laoighse.  Ní mheasann sé an oiread do eachtraibh na</span>
<lb n="730"/><span>bhFiann ó shoin is do mheasfadh tráth; deir sé gur mó na</span>
<lb n="731"/><span>heachtraí do thuiteann amach in ar n-aimsearaibh féin.</span>
<lb n="732"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="733"/><p><span>An t-Óglach Gonta</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>Muintear Raghallaigh do bhí in a gcomhnuidhe i mBóthar</span>
<lb n="736"/><span>Rátha Cinn i mBaile-Átha-Cliath; an t-áthair agus buachaill</span>
<lb n="737"/><span>agus cailín, b'in iad an líon toighe.  Cailleadh an mháthair </span>
<lb n="738"/><span>tamall roimh an am ar a bhfuilim ag trácht.  Maighréad</span>
<lb n="739"/><span>a b'ainm do'n inghin agus Hannraoi do'n mhac.  Bhí</span>
<lb n="740"/><span>Hannraoi 'na Óglach agus chuaidh sé amach ar mháirseáil </span>
<lb n="741"/><span>bóthar roimh Domhnach Cásga agus ní tháinig arais.  Bhris</span>
<lb n="742"/><span>an t-Éirighe-Amach amach ar an Luan in a dhéidh sin agus ba</span>
<lb n="743"/><span>chosamhail go rabh sé 'sa troid.  Ní bhfuarthas sgéala</span>
<lb n="744"/><span>uaidh ámh; agus do bhí imshníomh ar a áthair agus ar a dheirbh-</span>
<lb n="745"/><span>shiúr fá dtaoib dé i rith na seachtmhaine sin.  Ba bheag an</span>
<lb n="746"/><span>méid do chodluigh Maighréad aon oidhche ach ag éisteact le</span>
<lb n="747"/><span>tuaim na ngunnaí agus ag guidhe go dtiocfadh Hannraoi</span>
<lb n="748"/><span>slán, as an ár.  Ba hamhlaidh ba mheasa agus ba throime</span>
<lb n="749"/><span>d'éirigh an troid, agus Diardaoin agus Dia hAoine</span>
<lb n="750"/><span>thosuigh na gunnai móra ag pléasgadh agus ag búirfe go</span>
<lb n="751"/><span>tiugh.  Oidhche Dia hAoine chár chodluigh Maighréad neul</span>
<lb n="752"/><span>ach ag éisteacht leo gur bhreacaigh an lá thar na bhárach, is</span>
<lb n="753"/><span>dóighthe gur thuit neul uirthe fá'n am sin b'éidir, agus</span>
<lb n="754"/><span>b'éidir nár thuit; ach ar aon chuma mheas sí gur chuala sí</span>
<lb n="755"/><span>guth a máthar ag labhairt léi, nó tháinig an smuaineadh</span>
<lb n="756"/><span>isteach in a h-aigne gur dhubhairt a máthair léi go rabh</span>
<lb n="757"/><span>Hannraoi 'na luighe gonta in a leitheid seo d'áit ar leath</span>
<lb n="758"/><span>taoibh Sráide an Riogh.  Mhusgail sí le preib, sé sin, má</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="759"/><p><span>bhí sí 'na codladh ar chor ar bith.  Bhí an ghrian ag soillsiú</span>
<lb n="760"/><span>isteach 'san fhuinneóig.  Mheas sí nach rabh ann ach brion-</span>
<lb n="761"/><span>glóid agus mar bhí tuirse uirthi luigh sí siar arís.  Ní</span>
<lb n="762"/><span>fada gur chuala sí an guth ceudna, nó tháinig an smuaineadh</span>
<lb n="763"/><span>ceudna chuicí, agus shuidh sí suas arís.  Annsin mheas sí</span>
<lb n="764"/><span>nach rabh ann ach an imshníomh do bhí uirthi fá Hannraoi</span>
<lb n="765"/><span>agus luigh sí síos arís.  Thárla an rud ceudna dhí an triomh-</span>
<lb n="766"/><span>adh uair.  Ní fheudfad sí a fhulaingt ní ba mhó, agus léim</span>
<lb n="767"/><span>sí amach ar an urlar.  Chrom sí ar mhachtnamh goidé budh</span>
<lb n="768"/><span>cheart dí dheanamh.  An ndúiseochad sí a h-áthair agus</span>
<lb n="769"/><span>a innse dhó.  Cheap sí nach gcreidfead sé í, nach rachad sé</span>
<lb n="770"/><span>amach agus nach leigfead sé dí-se gabhail amach ach oiread;</span>
<lb n="771"/><span>agus dar léi gurabh fís do bhí ann, agus go mbudh cheart dí</span>
<lb n="772"/><span>dul amach agus feuchaint goidé mar bhí an sgéal.  Chuir</span>
<lb n="773"/><span>sí uirthi a cuid éadaigh go tapaidh agus amach léi.  Bhí an</span>
<lb n="774"/><span>ghrian tuairim is uaire in áirde agus maidean gheal</span>
<lb n="775"/><span>shamhraidh ann.  Ach taobh ba shíos dí eadar í féin agus an</span>
<lb n="776"/><span>Life agus timchioll lár na cathrach bhí na gunnaí ag síor-</span>
<lb n="777"/><span>sgaoileadh piléar agus sliogán.  Ní chluinfeá tuaim ach</span>
<lb n="778"/><span>sin agus bhí neulta dubha dorcha deataigh ag éirighe i bhfus</span>
<lb n="779"/><span>agus thall ó thoighthibh do bhí le teinidh.  Ba léir go rabh</span>
<lb n="780"/><span>obair mharbhthach ar cois.  Bhí an dá shean-chomh-námha i</span>
<lb n="781"/><span>sgórnaigh a chéile agus gach uirléis catha ag duine aca, agus</span>
<lb n="782"/><span>an fear eile in a léine amháin.  Ba thruaighmhéileach an</span>
<lb n="783"/><span>obair í, dar le Maighréad agus ní mór an t-iongnadh gur</span>
<lb n="784"/><span>bhris an gol uirthi.  Ach thirmigh sí na deora arís agus</span>
<lb n="785"/><span>shiúbhail léi.  Ní fhaca sí aon duine, saighdiúr nó Óglach, ins</span>
<lb n="786"/><span>na sráideannaibh, ach do bhí cnagarnach na ngumnaí tim-</span>
<lb n="787"/><span>chioll uirthi agus ní dheachaidh sí i bhfad go bhfaca sí daoine</span>
<lb n="788"/><span>marbha 'na luigh ar an talamh annseo agus ann siud.</span>
<lb n="789"/><span>Ghoill seo go mór uirthi ach chár stop sí go rabh sí i Sráid</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="790"/><p><span>an Riogh.  Fuair sí í féin i lár na troda.  Ní fhaca</span>
<lb n="791"/><span>sí lucht an chomhraic, ámh; ach corr-uair thigeadh duine amach </span>
<lb n="792"/><span>as cúilbhealach nó as toigh, sgaoilfeadh urchar agus rachadh</span>
<lb n="793"/><span>arais go tapaidh.  Bhí feadghail na bpiléar in a cluasaibh</span>
<lb n="794"/><span>comh maith le tuaim a sgaoilte agus bhí fir marbha sínte</span>
<lb n="795"/><span>go tiugh ar an tsráid.  Bhí súil aici ar an chaol-shráid</span>
<lb n="796"/><span>a bhfaca sí i mbrionglóid agus rinne sí uirthi gan bheann</span>
<lb n="797"/><span>aici ar an piléir agus roich sí í gan tubaiste.  Bhí fear</span>
<lb n="798"/><span>sínte marbh i lár na sráide.  Ní thug sí moran áirde ar</span>
<lb n="799"/><span>sin, mar bhí taithighe ag teacht uirthi le na leitheid.  Bhí sí</span>
<lb n="800"/><span>ag sleamhnú thart nuair labhair an fear do bhí 'na luighe</span>
<lb n="801"/><span>(ba chosamhail nach rabh sé marbh):</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>"Uisge," ar sé, "ar son Dé agus A Mháthar naomhtha.</span>
<lb n="804"/><span>Tabhair damh deoch uisge."</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>Stad sí ar an bpoinnte agus d'fheuch air.  Bhí a shúile</span>
<lb n="807"/><span>dúnta, siúd is gur labhair sé.  Bhí salachar agus fuil ar a</span>
<lb n="808"/><span>aghaidh agus thug sí fá deara go rabh linn fola in aice leis.</span>
<lb n="809"/><span>Chrom sí síos agus d'infhiuchaigh go géar é.  Mheas sí go</span>
<lb n="810"/><span>rabh an fhuil ag teacht uaidh fós agus tharraing sí amach</span>
<lb n="811"/><span>siosúir bheag do bhí in a póca aici agus do ghearr muinchile</span>
<lb n="812"/><span>a láimhe deise a bhí na luighe san fhuil.  Fuair sí amach go</span>
<lb n="813"/><span>rabh sé gonta 'san uilinn, agus go rabh an fhuil ag teacht go</span>
<lb n="814"/><span>trom uaidh.  Bíod sí ag deanadh staidéir tráth ar aicidibh</span>
<lb n="815"/><span>simplí agus thuig sí go rabh an cuisleán mór in a láimh</span>
<lb n="816"/><span>reubtha le piléar agus go rabh contabhairt ann go gcaill-</span>
<lb n="817"/><span>fead sé a rabh d'fhuil in a chorp muna gcuirtí cosg leis.</span>
<lb n="818"/><span>Gearr sí píosa dá cuid éadaigh féin agus rinne cliú nó</span>
<lb n="819"/><span>ceirtlín dé agus chuir ar an chuisle é taobh ba shuas de'n áit</span>
<lb n="820"/><span>in a rabh sé gonta.  Tharraing sí amach a ceirsiúir phóca,</span>
<lb n="821"/><span>rinne ceanglachan dé agus cheangail a lámh.  Sul a rabh</span>
<lb n="822"/><span>sé sin deanta aici tháinig bean chuici ó thoigh ins an tsráid.</span>
<lb n="823"/></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="824"/><p><span>"An féidir liom cabhrú?" ar sí.  "Braon uisge, má</span>
<lb n="825"/><span>'sé do thoil é," arsa Maighréad.  Níor labhair an fear</span>
<lb n="826"/><span>gonta focal, ach an méid a dubhairt sé ar dtús, chaill sé a</span>
<lb n="827"/><span>mheabhair tar éis sin.</span></p>
<lb n="828"/>
<lb n="829"/><p><span>"Is fearr dúinn," ars' an bhean, "a thógbháil isteach i</span>
<lb n="830"/><span>dtoigh 's' againne agus a chur ar an leabaidh.  Chuaidh mé</span>
<lb n="831"/><span>amach ar dtús nuair do goineadh é a d'iarraidh a tharrthála</span>
<lb n="832"/><span>ach bhí an troid ar cois agus dubhradh liom imtheacht isteach</span>
<lb n="833"/><span>arís, agus dar liom go rabh sé marbh ar chuma ar bith,</span>
<lb n="834"/><span>luigh sé comh ciúin sin.  An bhfuil aithne agat air?"</span></p>
<lb n="835"/>
<lb n="836"/><p><span>"Chan fhuil," arsa Maighréad.</span></p>
<lb n="837"/>
<lb n="838"/><p><span>Thóg siad eatortha é agus do streachail siad isteach 'un</span>
<lb n="839"/><span>toighe é.  Chuir siad 'na luighe ar an leabaidh é, chuir</span>
<lb n="840"/><span>braon uisge beatha in a bhéal agus leig sé osna as.  Dhóirt</span>
<lb n="841"/><span>siad uisge ar a cheann agus tháinig sé chuige féin.  "Uisge,"</span>
<lb n="842"/><span>ar sé, "in ainm Dé agus a Mháthar Naomhtha tabhair deoch</span>
<lb n="843"/><span>uisge damh."</span></p>
<lb n="844"/>
<lb n="845"/><p><span>Tugadh deoch dhó agus d'ól sé go craosach í.  Dhruid sé a</span>
<lb n="846"/><span>shúile arís agus luigh siar ar a shuaimhneas.  Annsin</span>
<lb n="847"/><span>fuair bean-a-toighe uisge bog-theith agus spuins agus nigh</span>
<lb n="848"/><span>a aghaidh.  Nuair a bhí sé nighte aici d'amharc Maighréad</span>
<lb n="849"/><span>ar an fhear ghonta agus leig sí sgread aisti agus thuit</span>
<lb n="850"/><span>ar an urlár.  B'é a dearbhráthair Hannraoi do bhí ar an</span>
<lb n="851"/><span>leabaidh, gonta.</span></p>
<lb n="852"/>
<lb n="853"/><p><span>Tháinig sí chuici féin, amh, tar éis tamaill.  Tugadh</span>
<lb n="854"/><span>Hannraoi go dtí an spidéal agus gléasadh agus ceangladh</span>
<lb n="855"/><span>a lámh ath-uair, ach dubhairt an dochtúir munab eadh an</span>
<lb n="856"/><span>céad ceangladh do rinneadh ag Maighréad go bhfuighbheadh</span>
<lb n="857"/><span>sé bás gan aon amhrus.</span></p>
<lb n="858"/>
<lb n="859"/><p><span>Is cosamhail go rabh Hannraoi ag troid i Sráid an Ríogh</span>
<lb n="860"/><span>agus gur bha dhéine an troid do bhí ann an oidhche agus an</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="861"/><p><span>mhaidin sin na riamh roimhe.  Bhí sraith saighdiúr na luighe</span>
<lb n="862"/><span>marbh i Sráid an Ríogh.  Bhí gunna ag gach saighdiúr agus</span>
<lb n="863"/><span>shanntuigh na h-Óglaigh na gunnaí, rud do bhí gann go leor</span>
<lb n="864"/><span>aca féin.  Chuaidh Hannraoi amach ó'n chaol-tsráid agus</span>
<lb n="865"/><span>chruinnigh sé sé cinn aca agus thug isteach iad.  Chuaidh sé</span>
<lb n="866"/><span>amach arís agus chruinnigh sé sé cinn eile ach ar a theacht</span>
<lb n="867"/><span>arais gonadh é 'san uilinn.  Ní dheachaidh sé a bhfad gur</span>
<lb n="868"/><span>thuit sé agus níor éirigh sé arís go bhfuarthas é 'sa tsráid.</span>
<lb n="869"/><span>Cé thug an cogar i gcluais, nó in anam Mhaighréada agus</span>
<lb n="870"/><span>thug cumhacht dí beatha Hannraoi d'fhuasgailt.   A máthair</span>
<lb n="871"/><span>creidim; nó aingeal éigin ó Dhia ar impidh a mháthar.  Is</span>
<lb n="872"/><span>iomdha miorbhuilte ó Dhia do thuit amach i mBaile Átha</span>
<lb n="873"/><span>Cliath le linn seachtmhaine na Cásga 1916.</span>
<lb n="874"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="875"/><p><span>Ar Lorg Thomaisín</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>Luan na Cásga, chuaidh Brighid Ní Luain agus beirt</span>
<lb n="878"/><span>cailín eile go dtí Dúnlaeghaire leis an lá do chaitheadh agus</span>
<lb n="879"/><span>pléisiúr do dheanamh dhóibh féin, agus chaith siad an chuid</span>
<lb n="880"/><span>ba mhó de'n am le sult agus le greann.  D'fhosduigheadar</span>
<lb n="881"/><span>bád agus chuaidh amach ar an chuan ag iomhrámhadh.  Nuair</span>
<lb n="882"/><span>thánagadar arais tráthnóna chualadar rí-rá go rabh achrann</span>
<lb n="883"/><span>éigin ar cois i mBaile Átha Cliath agus chuir seo imshníomh</span>
<lb n="884"/><span>ortha.  D'óladar braon tae agus tharraing siad ar an</span>
<lb n="885"/><span>rian-charr le deithfir a dheanamh a bhaile, ach, faraor,</span>
<lb n="886"/><span>chá rabh a leitheid ann.  Bhí cosg curtha ar fad leis na rian-</span>
<lb n="887"/><span>charrannaib an lá sin.  Bhí an sgéal ceudna le hinnse ag</span>
<lb n="888"/><span>muintir an bhóthar-iarrainn; chá rabh traen ag gluaiseact</span>
<lb n="889"/><span>ach oiread.  Tabhairt fá na bonnaibh, sin a rabh le deanamh</span>
<lb n="890"/><span>aca feasda, agus go tiugh.  Níor thárla aon ní as an</span>
<lb n="891"/><span>bhealach ortha go dtáinig siad go dtí lár na cathrach, .i.</span>
<lb n="892"/><span>go dtí Droichead Uí Chonaill i mBaile Atha Cliath.  Annsin</span>
<lb n="893"/><span>thug siad fá deara gluaiseacht éigin rómpa agus daoine</span>
<lb n="894"/><span>ar an tsráid ag amharc ar thoigh an phuist.  Is annsin thug</span>
<lb n="895"/><span>siad fá deara go rabh athrú-chuma ar an toigh sin.  Bhí</span>
<lb n="896"/><span>bratach uaithne in áirde ann agus bratach trí dhath, agus </span>
<lb n="897"/><span>chonncadar Óglaigh isteach is amach ann.  Bhí cúpla beith-</span>
<lb n="898"/><span>eadhach capall 'na luighe marbh ar an tsráid ós a chomhair</span>
<lb n="899"/><span>amach agus thug siad fá deara, leis, nach rabh síoth-mhaor nó</span>
<lb n="900"/><span>saighdiúr gallda le feiceál.  Thuig Brighid go maith</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="901"/><p><span>goidé mar a bhí an sgéal agus níor chuir sí ceist ar aon-</span>
<lb n="902"/><span>duine agus ní dhearna sí moill ach do bhrosduig léithe 'na</span>
<lb n="903"/><span>bhaile.  D'innis an sgéal dá h-athair agus dá mathair.</span>
<lb n="904"/><span>Gan amhrus bhí iongantas ortha.</span></p>
<lb n="905"/>
<lb n="906"/><p><span>"Agus cá bhfuil Tomaisín?" arsa Brighid.</span></p>
<lb n="907"/>
<lb n="908"/><p><span>"Nach rabh sé in éinfheacht leatsa?" arsa a h-athair.</span></p>
<lb n="909"/>
<lb n="910"/><p><span>"D'fhág sé an baile tamall in do dhéidh-se ar a róthar</span>
<lb n="911"/><span>agus dubhairt go rachadh sé go Dúnlaeghaire agus gur</span>
<lb n="912"/><span>dhóigh leis go bhfeicfeadh sé thusa annsin agus go dtiocfadh</span>
<lb n="913"/><span>sé abhaile in éinfheacht leat."</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>Bhí imshniomh ortha go léir fa Thomaisín ach ba mhó an</span>
<lb n="916"/><span>t-imshníomh do bhí ar Bhrighid ná ar cheachdar aca.   Dearbh-</span>
<lb n="917"/><span>ráthair dí Tomaisín.  Ní rabh ann ach gasúr tuairim is</span>
<lb n="918"/><span>ceithre bliadna déag d'aois.  Do bhíodh sé ins na Fiannaibh</span>
<lb n="919"/><span>tamall agus cleachtadh aige le gunnaibh do láimhseáil;</span>
<lb n="920"/><span>agus do bhí tuairim láidir aici má mhothuigh sé an obair do</span>
<lb n="921"/><span>bhí ar siúbhal 'sa' chathair go mbeadh sé i lár báire ann.</span>
<lb n="922"/><span>Níor leig sí dadaidh uirthi má seadh ach dubhairt go</span>
<lb n="923"/><span>rachadh sí ar a chuartú.  Chuaidh a h-athair léithe agus</span>
<lb n="924"/><span>shiúbhail siad leo go dtáinig siad go dtí Sráid Ui Chonaill.</span>
<lb n="925"/><span>Bhí gach uile rud suaimhneach go leor annsin ach ní rabh</span>
<lb n="926"/><span>Tomaisín le feiceál.  Is annsin d'iarr Brighidín ar a</span>
<lb n="927"/><span>h-athair leigint dí gabhail isteach i dtoigh an Phuist go</span>
<lb n="928"/><span>bhfeicfeadh sí an rabh sé ann.  Ní rabh a h-athair sásta</span>
<lb n="929"/><span>leigint dí gabhail isteach, ach chuir sí 'na luighe air nach</span>
<lb n="930"/><span>rabh aon chontabhairt dí.</span></p>
<lb n="931"/>
<lb n="932"/><p><span>"Tá fhios agat a athair, gur banaltra mé agus nach</span>
<lb n="933"/><span>mbainfidh na saighdiúirí liom má gheibh siad gréim orm</span>
<lb n="934"/><span>féin, agus b'éidir go mbéinn féidhmeamhail má bhíonn</span>
<lb n="935"/><span>daoine gonta ann.  Agus mar gheall ar Dhia, a athair,</span>
<lb n="936"/><span>gabh thusa abhaile agus fan le mo mháthair, óir beidh imshníomh</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="937"/><p><span>an domhain uirthi; agus fág agam-sa Tomaisín do</span>
<lb n="938"/><span>chuartú."</span></p>
<lb n="939"/>
<lb n="940"/><p><span>Socruigheadh mar sin é agus d'imthigh sí isteach i dToigh</span>
<lb n="941"/><span>an Phuist.  Fuair sí í féin imeasg carad.  Ní h-eadh</span>
<lb n="942"/><span>amháin go rabh aithne aici ar chuid mhór de na hÓglaighibh ach</span>
<lb n="943"/><span>bhí uimhir éigin de Chumann na mBan ann, agus aithne mhaith</span>
<lb n="944"/><span>aici ortha.  Chuireadar fíor-chaoin fáilte roimpí.  Chuir</span>
<lb n="945"/><span>sí tuairisg Thomaisín ar go leor aca, ach ní fhaca duine</span>
<lb n="946"/><span>aca é.  Ach nuair a tháinigh sí ós comhair Sh. Ó Donchadha, </span>
<lb n="947"/><span>taoiseach arm na n-Óglach i mBaile Átha Cliath, dubhairt</span>
<lb n="948"/><span>sé léithe gur dócha go rabh Tomaisín ag Faithche Steapháin</span>
<lb n="949"/><span>mar a rabh an bhaintighearna Marcs agus dream de na</span>
<lb n="950"/><span>Fianna léithe.  Mhol sé duithe fanacht mar a rabh sí an</span>
<lb n="951"/><span>oidhche sin, óir gur contabhairteach an rud dí siúbhal thríd na</span>
<lb n="952"/><span>sráideannaibh léithe féin, ach dubhairt sí leis nach rabh aon</span>
<lb n="953"/><span>eagla uirthi agus d'imthigh léithe.  Ag gabhail thart dí ag</span>
<lb n="954"/><span>Colaisde na Trionóide chonnaic sí go rabh saighdiúirí </span>
<lb n="955"/><span>gallda i bhfolach ann agus iad ag spíodóireacht timchioll</span>
<lb n="956"/><span>na háite, ach níor chuireadar forán uirthi nó ise ortha.</span>
<lb n="957"/><span>Tháinig sí go dtí Faithche Steapháin agus fuair sí an Bhain-</span>
<lb n="958"/><span>tighearna Marcs i gceannas na nÓglach annsin agus</span>
<lb n="959"/><span>trinnsi tochailte acu i lár na faithche.  Bhí an Bhaintighearna</span>
<lb n="960"/><span>gléasta go deas i gculaith Óglaigh agus raighfil éadtrom</span>
<lb n="961"/><span>gairid in a glaic aici, ach ní rabh sí ag lámhach fá láthair,</span>
<lb n="962"/><span>mar nach rabh aon námha le feicéal, nó aonduine ag cur</span>
<lb n="963"/><span>isteach ortha.  Bhí na fir ag deanamh claise ins an fhaithche.</span>
<lb n="964"/><span>D'innis Brighid fath a turais do'n Bhaintighearna.</span></p>
<lb n="965"/>
<lb n="966"/><p><span>" 'Seadh," arsa sise.  "Tá aithne mhaith agam ar</span>
<lb n="967"/><span>Thomaisín.  Bhí sé annseo ar ball beag agus cuireadh ar</span>
<lb n="968"/><span>theachtaireacht é go dtí Muileann Uí Bheoláin ach is fearr</span>
<lb n="969"/><span>duit furacht annseo anocht óir tá sé ag éirghe mall san</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="970"/><p><span>oidhche, agus ní ró-fhuras dul go Rinn Muirbhthín san</span>
<lb n="971"/><span>dorchadas.  D'fheuch Brighid ar na trinnsibh go gruamach.</span>
<lb n="972"/><span>Leig an Bhaintighearna gáire aistí.</span></p>
<lb n="973"/>
<lb n="974"/><p><span>"Ní'l feidhm duit luighe ins na trinnsibh.  Tá Colaisde</span>
<lb n="975"/><span>na dTáithliaigh fúinn agus tá sé comportach go leor."</span></p>
<lb n="976"/>
<lb n="977"/><p><span>D'fhan Brighid 'sa' Cholaisde an oidhche sin.  Bhí sé </span>
<lb n="978"/><span>comportach go leor ach ní rabh gléas codlata ann agus ní</span>
<lb n="979"/><span>rabh fonn codlata ar Bhrighid.  Bhíodh na hÓglaigh amach is</span>
<lb n="980"/><span>isteach ann rith na hoidhche agus iad ag daingniú na bhfuin-</span>
<lb n="981"/><span>neog agus na ndoras, agus ag gléasadh arm le haghaidh an</span>
<lb n="982"/><span>lae do bhí rómpa.  I dtráthaibh an mheadhon-oidhche do chan</span>
<lb n="983"/><span>siad an Paidrín Páirteach go duthrachtach agus go cráibh-</span>
<lb n="984"/><span>theach agus ghabadar amhráin.  Annsin chuaidh roinn aca ag</span>
<lb n="985"/><span>faire agus luigh roinn eile aca síos ar an urlar le neul</span>
<lb n="986"/><span>codlata d'fhágháil.  Is amhlaidh sin do chaitheadar an</span>
<lb n="987"/><span>oidhche agus bhíodar amach go moch ar maidin, ach ní rabh</span>
<lb n="988"/><span>corrú o'n námhaid fós.  Chuaidh Brighid go Rinn Muirbhthín</span>
<lb n="989"/><span>agus fuair sí Tomaisín annsin agus é in áirde ar cheann</span>
<lb n="990"/><span>an toighe agus raighfil 'na láimh aige comh mór leis féin</span>
<lb n="991"/><span>nach mór.  D'iarr sí air teacht abhaile.  "Ní rachad," </span>
<lb n="992"/><span>arsa Tomaisín.  "Nach bhfuil mé ag troid ar son saoirse na</span>
<lb n="993"/><span>hÉireann?"</span></p>
<lb n="994"/>
<lb n="995"/><p><span>Ní rabh gar a bheith leis.  Ní thiocfadh sé léithe.  Chuaidh</span>
<lb n="996"/><span>sí go dtí an taoiseach arm, Éadhmonn de Bhaléra agus</span>
<lb n="997"/><span>d'iarr sí air Tomaisín do chur abhaile.</span></p>
<lb n="998"/>
<lb n="999"/><p><span>"Ní maith liom sin do dheanamh," arsa de Bhaléra.</span></p>
<lb n="1000"/>
<lb n="1001"/><p><span>"Tá fonn troda air agus teastuigheann gach duine uainn</span>
<lb n="1002"/><span>'sa' troid seo, bíodh siad sean nó óg; ach deanfaidh</span>
<lb n="1003"/><span>mé an méid seo dhuit; teastuigheann teachtaire uaim</span>
<lb n="1004"/><span>do dtí an Árd-thaoiseach ag Teach an Phuist agus cuirfidh</span>
<lb n="1005"/><span>mé Tomaisín ann mar theachtaire.  Tig leat-sa gabhail</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1006"/><p><span>leis agus iarraidh ar an Árd-Thaoiseach é sgaoileadh</span>
<lb n="1007"/><span>abhaile."</span></p>
<lb n="1008"/>
<lb n="1009"/><p><span>"Tá me sásta leis sin," arsa Brighid.</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>"Fan go sgríobhfaidh mé litir mar sin," arsa de</span>
<lb n="1012"/><span>Bhaléra.</span></p>
<lb n="1013"/>
<lb n="1014"/><p><span>I gcionn uaire bhíodar ar an ród agus an litir i bpóca</span>
<lb n="1015"/><span>Thomaisín.  Ní rabh aonduine le cur isteach ortha ar an</span>
<lb n="1016"/><span>bhealach.  Ní fhacadar píleir nó saighdiúr in áit ar bith,</span>
<lb n="1017"/><span>agus ní bhainfidhe leobhtha dá mbeadh ciall ag Tomaisín;</span>
<lb n="1018"/><span>ach ní rabh.  D'innis Brighid dó an méid do chonnaic sí ag</span>
<lb n="1019"/><span>Colaisde na Trionóide agus nuair thangadar comh fada</span>
<lb n="1020"/><span>leis an bhalla dhreapuigh sé suas ar an bhalla agus chuir</span>
<lb n="1021"/><span>goic ar féin leis an ráile feuchaint goidé 'tchidhfead sé.</span>
<lb n="1022"/><span>Bhí an áit lán de shaighdiúiribh agus iad ag gléasadh na</span>
<lb n="1023"/><span>háite le haghaidh troda agus carnán arm agus pléasgán</span>
<lb n="1024"/><span>annseo agus annsiud.  Bhí Tomaisín ag cur a súl thríotha</span>
<lb n="1025"/><span>nuair tháinig gárda saighdiúr ar a chúl air agus rug ar</span>
<lb n="1026"/><span>féin agus ar Bhrighid agus do sheol isteach 'sa' Cholaisde</span>
<lb n="1027"/><span>iad.  Ní rabh airm ag ceachdar aca agus ní dóighthe gur</span>
<lb n="1028"/><span>chuir na saighdiúirí moran suime ionnta ach gur ghabhadar</span>
<lb n="1029"/><span>iad ar eagla go rabh Tomaisín ag spíoracht agus chuireadar</span>
<lb n="1030"/><span>isteach i seomra beag iad go mbeadh faill ag oifigeach</span>
<lb n="1031"/><span>iad do cheistniú.  Budh chuma leo ach go rabh litre de</span>
<lb n="1032"/><span>Bhaléra ag Tomaisín agus ní rabh teine nó lasóg aca le</span>
<lb n="1033"/><span>hiad do dhógadh.  Seomra le haghaidh mic léighinn do bhí</span>
<lb n="1034"/><span>ann agus do bhí seoimrín nó clóistín leapthan amach as.</span>
<lb n="1035"/><span>D'fheuchadar isteach 'sa' chlóistín agus do bhí cúpla culaithe</span>
<lb n="1036"/><span>saighdiúra crochta ar chrúcaibh do bhí ins an bhalla agus bhí</span>
<lb n="1037"/><span>airm crochta ar chrúcaibh eile.</span></p>
<lb n="1038"/>
<lb n="1039"/><p><span>"Tá agam," arsa Tomaisín agus corrú air.</span></p>
<lb n="1040"/>
<lb n="1041"/><p><span>"Goidé ta agat?" arsa Brighid.</span>
<lb n="1042"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1043"/><p><span>"É seo," arsa Tomaisín.   "Cuirimís orainn araon</span>
<lb n="1044"/><span>culaith saighdiura.  Tig linn dul amach ar an fhuinneoig</span>
<lb n="1045"/><span>bhig seo, agus tá na saighdiúirí comh suaite thríd a chéile</span>
<lb n="1046"/><span>fá láthair nach sonnróchaidh siad sinn agus tig linn imtheacht</span>
<lb n="1047"/><span>uatha."</span></p>
<lb n="1048"/>
<lb n="1049"/><p><span>Rinneadar amhlaidh agus níor bhfada go rabh an bheirt</span>
<lb n="1050"/><span>aca na saighdiúirí beaga neata ar nós mór coda de na</span>
<lb n="1051"/><span>saighdiúiri gallda.</span></p>
<lb n="1052"/>
<lb n="1053"/><p><span>"Tá gach saighdiúr faoi airm indiú," arsa Tomaisín.</span></p>
<lb n="1054"/>
<lb n="1055"/><p><span>"Tóg anuas gunna aca seo, agus tógfaidh mise ceann</span>
<lb n="1056"/><span>eile."  Rinneadh, agus thóg Tomaisín an fhuinneog chúl</span>
<lb n="1057"/><span>agus ghluaiseadar amach aisti.  Tháinig siad timchioll</span>
<lb n="1058"/><span>an toighe agus frith iad féin imeasg drong mhór saighdiúr,</span>
<lb n="1059"/><span>ach níor bha de chipe amháin iad agus na hoifigigh do bhí ortha</span>
<lb n="1060"/><span>ba léir nár thuig siad i gceart goidé bhí le deanamh aca.</span>
<lb n="1061"/><span>Shiúbhail Brighid agus Tomaisín leo go socair suaimhneach do</span>
<lb n="1062"/><span>réir chuma, ach bhí a gcroidhthe ag preabadaidhe ionnta ar a</span>
<lb n="1063"/><span>shon sin, go dtí an doras mór atá ós coinne Toighe na</span>
<lb n="1064"/><span>Feise ar Fhaithche an Cholaisde.   Bhí saighdiúirí agus oifigigh</span>
<lb n="1065"/><span>ag teacht isteach annsin agus faitchios an domhain ortha</span>
<lb n="1066"/><span>go mbeadh na hÓglaigh chuca an oidhche sin.  Bhí rang mótor</span>
<lb n="1067"/><span>agus gluaisteán ar ghach taoibh de'n doras.  Shiúbhail</span>
<lb n="1068"/><span>siad ar leath-taoibh ar chúl na mótor.  Tháinig siad go</span>
<lb n="1069"/><span>dtí mótor nach rabh aon tiomanaidhe leis.</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>"Isteach leat," arsa Tomaisín i gcogar praidhinneach i</span>
<lb n="1072"/><span>gcluais Brighde.  Chuaidh sí isteach 'sa' charr.  Léim</span>
<lb n="1073"/><span>Tomaisín isteach 'san áit a mbíonn an tiomanaidhe.</span>
<lb n="1074"/><span>Shleamhnuigh an mótor leis síos an tsráid.  Bhíodar ag </span>
<lb n="1075"/><span>feitheamh le piléar gach slat de'n bhealach ach ní tháinig </span>
<lb n="1076"/><span>ceann.  Bhíodar taobh thall de Dhroichead Uí Chonaill sul</span>
<lb n="1077"/><span>thosaigh na saighdiúirí do sgaoileadh leo agus annsin níor</span>
<lb n="1078"/><span>bhuaileadar iad.</span>
<lb n="1079"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1080"/><p><span>Go dearbhtha badh eadh an rud gur shábháil an lamhach iad</span>
<lb n="1081"/><span>nó b'éidir go lámhfadh na hÓglaigh do bhí i dToigh an Phuist</span>
<lb n="1082"/><span>iad ag gabhail suas Sráid Uí Chonaill dóibh ach go dtugadar</span>
<lb n="1083"/><span>fá deara go rabh na saighdiúirí ag lámhach leo.  Ag Teach</span>
<lb n="1084"/><span>an Phuist stad siad agus thimchiollaigh na hÓglaigh iad agus</span>
<lb n="1085"/><span>d'órduigh dóibh géilleadh.  Do ghéilleadar dar ndóighe</span>
<lb n="1086"/><span>agus labhair Tomaisín leo i nglan-Ghaedhilg agus do mhínigh</span>
<lb n="1087"/><span>an cás dóibh.  Tugadh ós comhair an Taoisigh Airm iad agus</span>
<lb n="1088"/><span>d'aithin séisean iad ar an bpointe.  Ghlac sé sgríbheann</span>
<lb n="1089"/><span>de Bhaléra uatha agus d'innis Brighid dó fath a turais</span>
<lb n="1090"/><span>féin, gur theastuig Tomaisín uatha 'sa' bhaile agus go</span>
<lb n="1091"/><span>dtáinig sí ar a lorg.</span></p>
<lb n="1092"/>
<lb n="1093"/><p><span>"Tá Tomaisín saor uainne má's mian leis imtheacht,"</span>
<lb n="1094"/><span>arsa an tÁrd-Thaoiseach.  "Ach 'sé deirim leat go</span>
<lb n="1095"/><span>mbeidh aithreachas ortsa agus airsean má théid sibh abhaile</span>
<lb n="1096"/><span>anois.  Taisbeanann an bheart do rinne sé an tráthnóna</span>
<lb n="1097"/><span>seo go bhfuil adhbhar saighdiúrachta i dTomas.  Tá géar-</span>
<lb n="1098"/><span>ghadh le n-a leitheid-sa annseo.  Beidh trácht go deo in</span>
<lb n="1099"/><span>Éirinn ar na h-éachtaibh do rinneadh i mBaile Atha Cliath</span>
<lb n="1100"/><span>an tseachtmhain seo, agus b'éidir go mbeidh ainm Thomaisín</span>
<lb n="1101"/><span>luaidhte ós árd i stair na hÉireann fós."</span></p>
<lb n="1102"/>
<lb n="1103"/><p><span>"Ach dá mairbhtí Tomaisín bhrisfeadh sé croidhe mo</span>
<lb n="1104"/><span>mháthar."</span></p>
<lb n="1105"/>
<lb n="1106"/><p><span>"Ní bhrisfeadh," ar san Árd-Thaoiseach, agus tháinig</span>
<lb n="1107"/><span>radharc uasal in a shúilibh.  "Is iomdha máthair bhéas gan</span>
<lb n="1108"/><span>mhac, agus bean gan chéile, agus páisde gan athair tar éis</span>
<lb n="1109"/><span>na seachtmhaine seo i mBaile Atha Cliath ach duine amháin</span>
<lb n="1110"/><span>aca ní dheanfaidh gearán.  Tá fhios aca go dteastuigh-</span>
<lb n="1111"/><span>eann a gcailleamhaint ó Éirinn le hanam do chur innt-</span>
<lb n="1112"/><span>arís.  Agus siúd is nach n-eireochaidh linn an iarraidh</span>
<lb n="1113"/><span>seo glanfamaoid an tslíghe do'n tsaoirse.  Agus na</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1114"/><p><span>hÓglaigh seo, beidh a n-anmanna luaidhte ós árd in Éirinn</span>
<lb n="1115"/><span>ar a n-uaisleacht agus ar a ngaisge."</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>"Fanfaidh mise annseo," arsa Tomaisín.</span></p>
<lb n="1118"/>
<lb n="1119"/><p><span>"Fanfad-sa leat," arsa Brighid.</span></p>
<lb n="1120"/>
<lb n="1121"/><p><span>"Mó stór sibh," arsan Taoiseach.</span></p>
<lb n="1122"/>
<lb n="1123"/><p><span>Ar feadh an dá lá 'na dhéidh sin bhí Tomaisín gnóthach ag</span>
<lb n="1124"/><span>troid agus bhí Brighid ag freastáil ar na fearaibh do gonadh.</span>
<lb n="1125"/><span>Theidheadh Tomaisín amach ins na caol-sráideannaibh nó</span>
<lb n="1126"/><span>ar chúl cláidhe trasna na sráide, nó suas ar bharr toighe,</span>
<lb n="1127"/><span>agus an tráth chidhfeadh saighdiúr sgaoilfead sé piléar</span>
<lb n="1128"/><span>leis agus leag sé go leor aca ar feadh an dá lá sin.</span>
<lb n="1129"/><span>Uaireannta eile d'fhágfad sé a ghunna 'na dhéidh agus</span>
<lb n="1130"/><span>rachadh amach tríd na sráideannaibh móra ghá fheuchaint ca</span>
<lb n="1131"/><span>rabh an námha agus ní mheasfadh aon duine do chidhfeadh é</span>
<lb n="1132"/><span>nach gasúr soineanta do mhalraibh na cathrach do bhí ann.</span>
<lb n="1133"/><span>Ach tháinig an t-am agus an tráth 'sa' deireadh gur bh'éigin</span>
<lb n="1134"/><span>dóibh teicheadh as Toigh an Phuist.  Bhí an teach ar dhearg</span>
<lb n="1135"/><span>lasadh ós a gcionn.  Bhí sé ag tuitim anuas ortha.  Ní</span>
<lb n="1136"/><span>headh amháín go rabh Teach an Phuist le teinidh ac bhí gach</span>
<lb n="1137"/><span>teach 'sa' tsráid beagnach le teinidh.  Bhí an deatach ag</span>
<lb n="1138"/><span>sír-éirghe in áirde in aon neul donn-ruadh amháin.  Bhí</span>
<lb n="1139"/><span>na lasracha ag briseadh amach anois agus arís annseo</span>
<lb n="1140"/><span>agus annsiúd.  Bhí na ballaí ag pleasgadh agus ag tuitim</span>
<lb n="1141"/><span>as a chéile agus tuaim agus tormán na ngunnaí ag</span>
<lb n="1142"/><span>sír-bhéiceadh in a gcluasaibh.  Monuar iad na hÓglaigh!</span>
<lb n="1143"/><span>Tá na saighdiúirí timchioll ortha agus na toighthe ag</span>
<lb n="1144"/><span>tuitim ortha.  Losgadh Iarúsalem le Títus Romhanach, an</span>
<lb n="1145"/><span>rud do chuirfead sé i gcuimhne dhuit.  Cá rachaidh na</span>
<lb n="1146"/><span>Gaedhil no cad deanfaidh siad?</span></p>
<lb n="1147"/>
<lb n="1148"/><p><span>D'ionnsuidheadar a náimhde ins na sráideannaibh le</span>
<lb n="1149"/><span>gunnaibh le pícibh agus le pléasgáin ach níor bhféidir leo</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1150"/><p><span>slighe amach fhágháil agus do bhí fáinne na saighdiúr ag</span>
<lb n="1151"/><span>druidim isteach ortha i dtólaimh.  D'éirigh le cuid aca</span>
<lb n="1152"/><span>imtheacht go Sráid Uí Mhórdha agus go sráideannaibh eile</span>
<lb n="1153"/><span>ach ba bheag an tairbhe dhóibh é.  B'éigin dóibh géilleadh</span>
<lb n="1154"/><span>roimh oidhche an lae sin.  Bhrís cuid eile aca isteach i</span>
<lb n="1155"/><span>dtoighthe in aice Toighe an Phuist agus chuaidh i bhfolach ins</span>
<lb n="1156"/><span>na soiléaraibh faoi'n talamh.  Bhí Tomaisín agus Brighid</span>
<lb n="1157"/><span>ar an dream sin agus ó bhí na toighthe ag tuitim timchioll</span>
<lb n="1158"/><span>ortha agus an teine ag dul i méad bhriseadar ó shoiléar</span>
<lb n="1159"/><span>go soiléar comh fada agus d'fheudadar.  Bhíodar leo</span>
<lb n="1160"/><span>féin 'sa' deireadh agus níor bhféidir pilleadh arais mar</span>
<lb n="1161"/><span>bhí na toighthe ag tuitim ann agus níor bh'éidir imtheacht</span>
<lb n="1162"/><span>tríotha.  Ní rabh fhios aca an rabh daoine 'na gcomhnuidhe</span>
<lb n="1163"/><span>san toigh nó nach rabh, ach bé an cheud rud do chuireadar</span>
<lb n="1164"/><span>rómpa an t-eolas seo d'fhágháil amach.  Bhuail Tomaisín</span>
<lb n="1165"/><span>suas an staighear go ciúin agus go faicealach.   Ní fhaca</span>
<lb n="1166"/><span>sé duine.   Chuartuigh sé na seomraí do bhí ar a gcomh-</span>
<lb n="1167"/><span>árd leis an talamh agus ní fhuair sé duine nó deoraidhe</span>
<lb n="1168"/><span>ionnta.  Bhuail sé suas staighear eile agus ba h-é an</span>
<lb n="1169"/><span>cás ceudna é, agus staighear eile, agus staighear eile</span>
<lb n="1170"/><span>agus bhí an sgeul amhlaidh.  Bhí na daoine imthighthe as an</span>
<lb n="1171"/><span>toigh, ní nar bh'iongnadh agus an obair do bhí ar cois le</span>
<lb n="1172"/><span>seachtmhain.  Agus bhí an trusgán agus gach ní eile fágthá</span>
<lb n="1173"/><span>mar ba ghnáthach.  Sgairt sé ar Bhrighid agus tháinig sí</span>
<lb n="1174"/><span>aníos chuige.  Bhí na comhladha ar na fuinneogaidh ach</span>
<lb n="1175"/><span>d'amharc siad amach áit a rabh sgoilt no poll i gcomhla</span>
<lb n="1176"/><span>agus chonnaic siad na saighdiúirí i ngach áit; cuid aca i</span>
<lb n="1177"/><span>bhfolach ar chúl ballaí agus claidhthe, agus gunnaí in a</span>
<lb n="1178"/><span>nglaicibh aca agus iad ag faire go faicealach; cuid eile</span>
<lb n="1179"/><span>aca ag máirséail nó ag rith.  Ní rabh Óglach le feiceál</span>
<lb n="1180"/><span>in áit ar bith agus cheap siad go rabh an troid</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1181"/><p><span>thart.  Bhí a ghunna ag Tomaisín fós agus dhírigh sé ar</span>
<lb n="1182"/><span>shaighdiúir é le n-a lámhach ach ní leigfeadh Brighid dó.</span></p>
<lb n="1183"/>
<lb n="1184"/><p><span>"Goidé an mhaith dúinn?" ar sise.  "Iad do</span>
<lb n="1185"/><span>lámhach?  Tá na hÓglaigh buailte an iarraidh seo, ar</span>
<lb n="1186"/><span>chuma ar bith."</span></p>
<lb n="1187"/>
<lb n="1188"/><p><span>"Goidé an mhaith dúinn gan iad a lámhach?" arsa</span>
<lb n="1189"/><span>Tomaisín."   "Támaoid annseo mar do bheadh luch mhór</span>
<lb n="1190"/><span>in inneall no sás agus is fearr dúinn cúitiú do bhaint</span>
<lb n="1191"/><span>as cuid aca sul gabhfaidhe sinn."</span></p>
<lb n="1192"/>
<lb n="1193"/><p><span>"Tá tú ag cainnt go h-amaideach, a Thomaisín," arsa</span>
<lb n="1194"/><span>Brighid.  "Is fearr dúinn gabhail abhaile.  Tá ar n-athair</span>
<lb n="1195"/><span>agus ar máthair ag feitheamh linn."</span></p>
<lb n="1196"/>
<lb n="1197"/><p><span>"Ach ce'n dóigh?"</span></p>
<lb n="1198"/>
<lb n="1199"/><p><span>"Ní deacair.  Is tú Tomaisín Ó Luain fá láthair agus</span>
<lb n="1200"/><span>is mise Brighid Ní Luain, agus tá cuma fiadhain orainn ó'n</span>
<lb n="1201"/><span>tsalachar, agus o'n tsúithche, agus o'n fhuil atá orainn;</span>
<lb n="1202"/><span>agus dá bhfeiceadh na saighdiúirí sinn fá láthair deiridís</span>
<lb n="1203"/><span>gan amhrus gur Sinn Feinidhthe sinn (agus dár ndóighe</span>
<lb n="1204"/><span>bheadh corp na fírinne aca) agus cuirfidhe i bpríosúin</span>
<lb n="1205"/><span>sinn.  Ach gabh thusa agus nigh thú féin o bháthas go bonn;</span>
<lb n="1206"/><span>agus cuartóchaidh mise culaith dheas éadaigh dhuit agus</span>
<lb n="1207"/><span>gléasfaidh tú thú féin inntí, agus beidh tú ar nós duine</span>
<lb n="1208"/><span>uasail.  Deanfaidh mise cailín uasal díom féin ar an</span>
<lb n="1209"/><span>nós ceudna.  Annsin leigfidh siad amach sinn, agus beidh</span>
<lb n="1210"/><span>cúram aca orrainn, óir leigfimid orrainn féin gur dá</span>
<lb n="1211"/><span>muintir féin sinn."</span></p>
<lb n="1212"/>
<lb n="1213"/><p><span>"M'anam gur glic an cailín thú," arsa Tomaisín.</span></p>
<lb n="1214"/>
<lb n="1215"/><p><span>Ach badh eadh an cheud rud do rinneadar béile maith bidh</span>
<lb n="1216"/><span>do ghléasadh dhóibh féin, óir biadh níor bhlasadar le linn</span>
<lb n="1217"/><span>deich n-uaire fichead, agus b'obair dóibh gan dul i laige</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1218"/><p><span>leis an ocras.  Annsin nigheadar iad féin agus ghléasadar</span>
<lb n="1219"/><span>iad féin go cúramach agus go galanta.</span></p>
<lb n="1220"/>
<lb n="1221"/><p><span>"An dtig leat caoineadh?" arsa Brighid.  "Ba</span>
<lb n="1222"/><span>ghnáthach leat tamall bliadhan ó shoin caoineadh ar fheabhas</span>
<lb n="1223"/><span>a dheanamh?</span></p>
<lb n="1224"/>
<lb n="1225"/><p><span>"Cé'n fath dheanfhainn caomeadh?  Agus cé'n fath</span>
<lb n="1226"/><span>bhfuil tú ag magadh orm?"</span></p>
<lb n="1227"/>
<lb n="1228"/><p><span>"Ní'l mé ag magadh ort.  Ach seo dhuit tuaille bán.</span>
<lb n="1229"/><span>Ceangail é ar chois sguaibe, cuir amach ar an fhuinneoig é,</span>
<lb n="1230"/><span>agus leig gáir caointe asat.  Nuair chidhfidh na saigh-</span>
<lb n="1231"/><span>diúirí thú abair leo go bhfuil do dheirbshiúr annseo agus í</span>
<lb n="1232"/><span>leath-mharbh leis an sgannradh agus go bhfuil eagla ort</span>
<lb n="1233"/><span>féin óir go rabh na Sinn Feinidhthe istoigh annseo agus nach</span>
<lb n="1234"/><span>bhfuil fhios agat an bhfuil siad ann fós."</span></p>
<lb n="1235"/>
<lb n="1236"/><p><span>Rinneadh mar seo é.  Bhí fonn ar na saighdiúirí ar dtús</span>
<lb n="1237"/><span>sgaoileadh le Tomaisín, ach chuir oifigeach cosg leo.  Annsin</span>
<lb n="1238"/><span>chuaidh sé síos an staighear agus d'fhosgail sé an doras</span>
<lb n="1239"/><span>tosaigh dóibh agus tháinig siad isteach.  Chuartuigh siad an</span>
<lb n="1240"/><span>teach agus eagla an dómhain ortha le linn a dheanta.</span>
<lb n="1241"/><span>Fuair siad amach an poll 'sa' soiléar agus chuaidh cuid</span>
<lb n="1242"/><span>aca isteach ann.</span></p>
<lb n="1243"/>
<lb n="1244"/><p><span>Leig Brighid uirthi ar dtús go rabh critheagla uirthi ach in</span>
<lb n="1245"/><span>éis tamaill d'innis sí a sgéal do'n oifigeach.  MacCoin-</span>
<lb n="1246"/><span>nigh do bhí mar shloinne ar a h-áthair dubhairt sí.  As</span>
<lb n="1247"/><span>Béilfeirsde dóbhtha ar dtús ach go rabh siad 'na gcomh-</span>
<lb n="1248"/><span>nuidhe i mBaile Atha Cliath le sé bliadhna.  Bhí a n-athair</span>
<lb n="1249"/><span>agus a máthair i Sasanaibh le tamall ar ghnó éigin agus an</span>
<lb n="1250"/><span>cailín aimsire do bhíodh aca d'imthigh sí uatha le neart</span>
<lb n="1251"/><span>faitchiosa le linn na ceannairce.  Bhí oncal dá gcuid 'na</span>
<lb n="1252"/><span>chomhnuidhe i mBéilfeirsde, dubhairt sí, agus dá bhfeud-</span>
<lb n="1253"/><span>fadaois gabhail an fhaid sin bheidís slán.</span>
<lb n="1254"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1255"/><p><span>"Tá go maith a chailín uasail," ars an t-oifigeach go</span>
<lb n="1256"/><span>béasach múinte "cuirfear ar thraen thú go Béilfeirsde."</span>
<lb n="1257"/><span>Agus do cuireadh.  Ag Droichead Átha d'éirigheadar as</span>
<lb n="1258"/><span>an traen.  D'fhosduigh Brigid mótor agus tháinig siad</span>
<lb n="1259"/><span>arais go Baile Atha Cliath agus geallaim daoibh go rabh</span>
<lb n="1260"/><span>áthas as cuimse ar athair agus ar mháthair Bhrighde agus</span>
<lb n="1261"/><span>Thomaisín iad do fheiceál arais slán.</span>
<lb n="1262"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1263"/><p><span>An Fiadhach</span></p>
<lb n="1264"/>
<lb n="1265"/><p><span>Maidean Domhnaigh i lár an gheimhridh fhuair.   Ní ró-</span>
<lb n="1266"/><span>luath d'éirigheadh muid i dtoigh s'againne i lár an gheimhridh,</span>
<lb n="1267"/><span>ach bhíodh an t-Aifreann ann ag a dó-dheag agus bhí píosa</span>
<lb n="1268"/><span>maith le siúbhal le dul ann agus bhíodh féar le tabhairt do</span>
<lb n="1269"/><span>na heallaigh roimhe ré.   Ar an mhaidin aithride seo nuair</span>
<lb n="1270"/><span>d'éirigheamar bhí iongantas agus alltacht orainn.   Bhí</span>
<lb n="1271"/><span>an saoghal geal le sneachta aon-oidhche, bíodh nach rabh aon</span>
<lb n="1272"/><span>tuar sneachta ann aréir ag dul a luighe dhúinn.   Sinne,</span>
<lb n="1273"/><span>an t-aos óg, chuir an sneachta geal glórach aoibhneas agus</span>
<lb n="1274"/><span>meidhir in ar gcroidhthibh, go h-aithrid nuair a thoisigh an</span>
<lb n="1275"/><span>ghrian ísiol ag drillse ar an tsneachta fionngheal.   Chaithea-</span>
<lb n="1276"/><span>mar gréim bhreicfeasta gan ró-mhoill agus amach linn.</span>
<lb n="1277"/><span>Moch is bhí sé, bhí a lán lorg 'sa tsneachta cheana, lorga</span>
<lb n="1278"/><span>cearc agus coileach, agus madadh, agus cat agus éan.</span>
<lb n="1279"/><span>Ac bhí rian-lorg amháin ann nach ceachdar aca siúd agus</span>
<lb n="1280"/><span>in ar chuir muid níos mó spéise na i gceachdar aca .i.</span>
<lb n="1281"/><span>rian-lorg ghearrfhiaidh agus é go húr-nuadh ag dul thart</span>
<lb n="1282"/><span>ag binn an toighe.  Scairt muid ar an mhadadh agus ar</span>
<lb n="1283"/><span>shiúbhal linn, mo dheár'thair agus me féin ar thóir an</span>
<lb n="1284"/><span>ghearrfhiaidh sin.  Bhí fhios againn nach rabh sé abhfad uainn.</span>
<lb n="1285"/><span>Bhí an sneachta tuairim is troigh i ndoimhne agus é úr bog.</span>
<lb n="1286"/><span>Ní mór an siúbhal a d'fheudfadh gearrfhiadh a dheanamh ann,</span>
<lb n="1287"/><span>agus bhí súil againn go bhfeicfimís an gearrfhiadh sul</span>
<lb n="1288"/><span>abhfad.  Chonnaic.  Leath-mhíle o'n toigh fuair muid seal-</span>
<lb n="1289"/><span>ladh ar a chluasaibh fhada agus é ar lán-rith romhainn amach,</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1290"/><p><span>gach boc-léim dhá dheanamh aige as an tsneachta agus é ag</span>
<lb n="1291"/><span>dul síos ann arís go nach bhfeictí ach bairr na gcluas.</span></p>
<lb n="1292"/>
<lb n="1293"/><p><span>An tom-bán, bhí sé ar aon dhath leis an tsneachta agus</span>
<lb n="1294"/><span>dó-fheicsinte dúinne.  An cheud radharc fuair muid ar an</span>
<lb n="1295"/><span>ghearrfiadh dar linn go rabh sé ionnann is gaibhte againn</span>
<lb n="1296"/><span>agus leig muid gáir maoidhte asainn, ach bhí mearbhaill</span>
<lb n="1297"/><span>orainn.   Bhí sé tamall maith uainn ar réidh sléibhe, é a</span>
<lb n="1298"/><span>tarraingt ar an chnoc agus fánaigh dian in ar n-aghaidh.</span>
<lb n="1299"/><span>An madadh, bhí áthas agus cuthach air; agus ag fágáil an</span>
<lb n="1300"/><span>toighe dhúinn bheirfead sé ar éan, shaoilfeá, bhí sé comh</span>
<lb n="1301"/><span>haerach aigeannta sin; ach ní fada a dheachaidh sé go rabh</span>
<lb n="1302"/><span>a anal ag clis air agus a theanga crochta as a bhéal le</span>
<lb n="1303"/><span>teann saothair thríd an tsneachta.   Bhí sé abhfad ní ba</span>
<lb n="1304"/><span>throime na an gearrfhiadh agus theidhead sé ní ba dhoimhne</span>
<lb n="1305"/><span>'sa tsneachta gach léim agus bhí an rith ag goilleamhaint</span>
<lb n="1306"/><span>air cheana.  Le nar sáile a bhí sé ag rith fá láthair.  Bhí</span>
<lb n="1307"/><span>sinne óg agus láidir agus rith an char-fhiaidh ionnainn agus</span>
<lb n="1308"/><span>lean muid an gearrfhiadh suas an cnoc.  Chuaidh sé thar</span>
<lb n="1309"/><span>maol an chnuic suas agus chaill muid radharc air.  Ach bhí</span>
<lb n="1310"/><span>an lorg go sóiléir ins an tsneachta úir agus lean muid an</span>
<lb n="1311"/><span>rian.   Ag dul thar maol dúinn cha rabh an rian comh</span>
<lb n="1312"/><span>soiléir.   Bhí tomóga fraoich ann agus turtóga briste,</span>
<lb n="1313"/><span>agus bhí lorga eile le feiceál; agus b'éigin dúinn bheith</span>
<lb n="1314"/><span>aireach agus siubhal go mall le cinnteacht a dheanamh dé</span>
<lb n="1315"/><span>gur lorg ar ngearrfhiaidh féin a rabh muid air.   Bhí an</span>
<lb n="1316"/><span>talamh an-deachair dúinn fósda; sliodáin agus puill</span>
<lb n="1317"/><span>agus claiseacha ann agus iad líonta leis an tsneachta</span>
<lb n="1318"/><span>i modh is go rachamaois isteach thar ar n-iascaidibh go minic.</span>
<lb n="1319"/><span>Bhí an t-allus ag teacht linn go tiugh, an bheirt</span>
<lb n="1320"/><span>againn, agus an madadh comh mall ina choiscéim le ceach-</span>
<lb n="1321"/><span>dar againn; ach lean muid an lorg go foighideach agus go</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1322"/><p><span>righin thríd an phortach anonn agus anall.   D'éirigh áilín</span>
<lb n="1323"/><span>cearc fraoich eadar ar gcosaibh nach-mór, agus chaith muid</span>
<lb n="1324"/><span>na maidí leo ach ní baoghal gur roich muid iad.  Lean</span>
<lb n="1325"/><span>an madadh iad ach dar ndóighe d'éalaigh siad uaidh.  Chá</span>
<lb n="1326"/><span>rabh le deanamh aige ach seasamh agus tamhuinn in a ndéidh.</span></p>
<lb n="1327"/>
<lb n="1328"/><p><span>"Glaim con in déidh a sáruighthe."</span></p>
<lb n="1329"/>
<lb n="1330"/><p><span>Ach d'éirigh linn 'sa' deireadh ar ngearrfhiadh do chur ar</span>
<lb n="1331"/><span>rith romhainn arís.   Bhí aithne againn air anois.   Ní</span>
<lb n="1332"/><span>chaillfimís é dá mbeadh lán páirce gearrfhiadh timchioll air.</span>
<lb n="1333"/><span>Gearrfhiadh mór láidir firionn do réir chuma; é ciar-</span>
<lb n="1334"/><span>riabhach ar a dhruim agus ar chúl a mhuinéil, agus ar bhairr</span>
<lb n="1335"/><span>a chluas; ach é ag eirghe liath ó sin síos, agus an tom-bán</span>
<lb n="1336"/><span>air comh geal leis an tsneachta do bhí faoi n-a chosaibh.</span>
<lb n="1337"/><span>Agus ba linne é dar ndóighe.   Nár lean muid é agus é</span>
<lb n="1338"/><span>ar aithne againn trí no ceithre míle?  Bhí sé ar ar seilbh</span>
<lb n="1339"/><span>beagnach.   Ná cuireadh aoinneach isteach ná amach orainn</span>
<lb n="1340"/><span>go mbeadh gréim againn air.   Ar ngearrfhiadh féin!</span></p>
<lb n="1341"/>
<lb n="1342"/><p><span>Chonnaic muid an gearrfhiadh ag fágáil an phortaigh.</span>
<lb n="1343"/><span>Chonnaic an madadh é agus leig sé glaim as.   Bhí an</span>
<lb n="1344"/><span>portach agus barr an chnuic ró-chumhang dó agus rinne sé</span>
<lb n="1345"/><span>ar an talamh ísiol arís.   Lean sinne é ar ár ndicheall,</span>
<lb n="1346"/><span>thar bhruach an chnuic síos agus chonnaic muid romhainn é a</span>
<lb n="1347"/><span>bhfad síos agus é ar a shean-rith romhainn.   Bhí an fánaigh</span>
<lb n="1348"/><span>leis anois agus a scithiste deanta aige 'sa' phortach agus</span>
<lb n="1349"/><span>rith sé, ná léim sé, ní ba ghuiste na riamh.  Ach bhí sinne ar</span>
<lb n="1350"/><span>a thóir agus buntaiste na fánaighe linn comh maith is bhí</span>
<lb n="1351"/><span>aige-san agus in aimhdeoin a dhichill bhí muid ag druidim</span>
<lb n="1352"/><span>isteach leis.  Siúd isteach i bpáirc é - páirc na gcaorach.</span>
<lb n="1353"/><span>Bhí scata caorach ann 'na luighe cois claidhe ná ag iarraidh</span>
<lb n="1354"/><span>bheith ag ingilt ar an fhéar ghairbh do bhí ag gubadh aníos ó'n</span>
<lb n="1355"/><span>tsneachta ar bhruach díoga an chlaidhe.   Chá dtug siad a dhath</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1356"/><p><span>dhe áird ar an ghearrfhiadh nuair shleamhnuigh sé isteach ortha,</span>
<lb n="1357"/><span>ach nuair tháinig sinne isteach 'sa' pháirc agus an madadh</span>
<lb n="1358"/><span>ar ár sáilibh linn d'imthigh siad ar a shean-rith thríd an</span>
<lb n="1359"/><span>pháirc.   Chá rabh an gearrfhiadh le feiceál agus bhí sé</span>
<lb n="1360"/><span>doiligh an rian a fhágháil ó'n méid lorg caorach do bhí ann.</span>
<lb n="1361"/><span>B'éigin dúinn gluaiseacht go mall arís agus na lorga</span>
<lb n="1362"/><span>d'infhiúchadh timchioll na páirce go bhfuair muid lorg ar</span>
<lb n="1363"/><span>ngearrfhiaidh féin, ag imtheacht thar claidhe.  Amach linn.</span>
<lb n="1364"/><span>Lean muid an lorg ar feadh na páirce go</span>
<lb n="1365"/><span>deachaidh sé amach thar claidhe arís isteach i bpáirc aiteann</span>
<lb n="1366"/><span>agus annsin bhí muid i dteannta.   Ba dheacair an lorg</span>
<lb n="1367"/><span>a leanmhain, go mórmór ó bhí an áit lán do choinínibh agus</span>
<lb n="1368"/><span>dá lorgaibh.   Ach bhí seort aithne againn anois ar lorg</span>
<lb n="1369"/><span>ár ngearrfhiaidh féin agus streachail muid linn thríd</span>
<lb n="1370"/><span>na haitinne agus fuair muid an comhartha a bhí uainn</span>
<lb n="1371"/><span>annseo agus annsiúd.   Is iomdha stiall do reubadh as ár</span>
<lb n="1372"/><span>gcuid éadaigh, agus as craiceann ár gcorp, dá ndeirfinn</span>
<lb n="1373"/><span>é, le dealgaibh na haitinne agus na driseoga a bhí ag</span>
<lb n="1374"/><span>fás ann.   Ní thug muid áird ar na coiníní, ámh.   Léimidís</span>
<lb n="1375"/><span>amach ó dos agus isteach arís i ndos eile.  Chuir siad</span>
<lb n="1376"/><span>corruighe mór ar an mhadadh.  Leigead sé glaim as nuair</span>
<lb n="1377"/><span>atchidhfead sé ceann aca agus bhéaradh iarraidh sceimhle</span>
<lb n="1378"/><span>thabhairt dó ach ní fada leanad sé iad ó bhí sé comh tuir-</span>
<lb n="1379"/><span>seach sin, agus gortuigheadh na haitinne é.  Chaith muid</span>
<lb n="1380"/><span>cuid mhaith ama ins an pháirc sin agus sinne tuirseach go</span>
<lb n="1381"/><span>leor dé, tráth léim ar sean-chara amach as turtóig</span>
<lb n="1382"/><span>romhainn arís agus as go brathach leis.  'Tarraingt ar an</span>
<lb n="1383"/><span>abhainn a bhí sé anois agus íochtar an ghleanna agus sinne go</span>
<lb n="1384"/><span>teann in a dhéidh.  Roich sé bruach na habhainne agus shuidhe</span>
<lb n="1385"/><span>annsin ar a chorragob, ar bharr an phuirt, agus a dhá chluais</span>
<lb n="1386"/><span>in áirde ar nós seilmhide ag teacht as a shliogán.   Chár</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1387"/><p><span>fhan sé abhfad ann ámh.  Mhothuigh sé an tóir in a dhéidh</span>
<lb n="1388"/><span>agus síos an port leis go dtáinig sé go dtí sruthán do bhí</span>
<lb n="1389"/><span>ag teagmháil leis an abhainn.  Stad sé arís agus d'amharc</span>
<lb n="1390"/><span>uaidh.   Annsin thug sé aghaidh ar an abhainn agus isteach</span>
<lb n="1391"/><span>leis.   Ní rabh an t-uisge ró-árd intí óir níor thoisigh an</span>
<lb n="1392"/><span>sneachta do leaghadh fós.   Anonn leis an ghearrfhiadh agus</span>
<lb n="1393"/><span>anonn linne thríd an uisge, agus anonn leis an madadh.</span>
<lb n="1394"/><span>Bhí an gearrfhiadh bocht ag tabhairt suas.   Chá rabh do</span>
<lb n="1395"/><span>uchtach aige an sneachta thabhairt air féin arís.</span></p>
<lb n="1396"/>
<lb n="1397"/><p><span>Síos leis ins an abhainn féin, corruair san uisge tanaidh</span>
<lb n="1398"/><span>agus corruair ar an ghainimh agus ar an láib, ar chiumhas</span>
<lb n="1399"/><span>an uisge.   Bhí droichead ar an abhainn agus cabhsa ó'n</span>
<lb n="1400"/><span>abhainn suas go dtí an bealach mór i neis do'n droichead.</span>
<lb n="1401"/><span>Suas leis an ghearrfhiadh do mhall-léimeannaibh ar an</span>
<lb n="1402"/><span>chabhsa agus anall ar an droichead arís.  Sinne in a dhéidh.</span>
<lb n="1403"/><span>Bhí an míol bocht ag deireadh na péice, an madadh níos</span>
<lb n="1404"/><span>measa, agus sinne i riocht tuitim dár gcosaibh.  Chá rabh</span>
<lb n="1405"/><span>fonn ar cheachdar againn an bealach mór do fhágáil feasta.</span>
<lb n="1406"/><span>Bhí casán beag buailte i lár an bhóthair ag na daoine ag</span>
<lb n="1407"/><span>dul 'un Aifrinn dóbhtha ar maidin agus lean an ceathrar</span>
<lb n="1408"/><span>againn an casán sin .i. an gearrfhiadh 'un tosaigh, mo</span>
<lb n="1409"/><span>dheár'thair go dlúth in a dhéidh, mise giota síar ina dhéidh</span>
<lb n="1410"/><span>sin, agus an madadh ag bogadaidh leis, abhfad síar in mo</span>
<lb n="1411"/><span>dhéidh-se.  Sin é an t-órdú bhí orainn an t-am casadh</span>
<lb n="1412"/><span>orainn lucht an Aifrinn, iad ag teacht abhaile arís.  Bhí</span>
<lb n="1413"/><span>Tadhg Mór 'ac Pháidin ar an chead druing aca.  Tháinig</span>
<lb n="1414"/><span>bior ar a shúilibh nuair d'airigh sé goidé bhí chuige.  Sheas sé.</span>
<lb n="1415"/><span>Chár sheas sinne.  Chár stad an gearrfhiadh; creidim</span>
<lb n="1416"/><span>gur chuma leis fá'n am seo goidé thárlóchadh dhó.  Ar</span>
<lb n="1417"/><span>scor ar bith lean sé dá bhaoth-léimeannaibh go rabh sé eadar</span>
<lb n="1418"/><span>a dhá chois ag Tadhg Mór.  Rug sé sin gréim air, chas in</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1419"/><p><span>áirde é, agus bhuail a cheann ar an ród go nár fágadh</span>
<lb n="1420"/><span>splannc ann.</span></p>
<lb n="1421"/>
<lb n="1422"/><p><span>Comh luath is fuair mo dhéar'thair a anal leis,</span></p>
<lb n="1423"/>
<lb n="1424"/><p><span>"Is linne an gearrfhiadh sin," ar sé.</span></p>
<lb n="1425"/>
<lb n="1426"/><p><span>Scairt Tadhg leis an gháiridhe.</span></p>
<lb n="1427"/>
<lb n="1428"/><p><span>"An libh, an eadh?  Cá bhfuil an teud a bhí agaibh air?"</span></p>
<lb n="1429"/>
<lb n="1430"/><p><span>"Ach bhí sé chomhair a bheith gaibhte againn, agus támaoid</span>
<lb n="1431"/><span>ar a thóir ó mhaidin."</span></p>
<lb n="1432"/>
<lb n="1433"/><p><span>"An fíor é sin?  Caithfidh mé innse do'n tsagart</span>
<lb n="1434"/><span>gur mar sin a chaitheann sibh an Domhnach - ar lorg gearr-</span>
<lb n="1435"/><span>fhiadh in áit a theacht 'un Aifrinn.  Bhéaraidh sé greadadh</span>
<lb n="1436"/><span>daoibh tá mé cinnte."</span></p>
<lb n="1437"/>
<lb n="1438"/><p><span>"Dálta Feidhlimidh na nDartán, tá siad ag bogadh síos</span>
<lb n="1439"/><span>'un Aifrinn tráthnóna," arsa Aodh Gréasaigh, a bhí 'sa'</span>
<lb n="1440"/><span>láthair; "ach dá mbéinn-se mar thú, a Thaidhg, bhéarainn</span>
<lb n="1441"/><span>an gearrfhiadh do na páisdibh.  Is leo é maith go leor,"</span></p>
<lb n="1442"/>
<lb n="1443"/><p><span>"Ní leat-sa é, má seadh, a Aoidh, agus dá mbéinnse</span>
<lb n="1444"/><span>mar thú bhéarainn aire do mo ghnoithe féin."</span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>Chár labhradh focal eile, dá labhartaoi bheadh troid ann</span>
<lb n="1447"/><span>agus bheadh an bhuaidh ag Tadhg Mór.   Bá hé an fear ba</span>
<lb n="1448"/><span>láidre do bhí 'sa' pharaisde.  D'árduigh sé an ghearrfhiadh</span>
<lb n="1449"/><span>leis 'n a bhaile; gearrfhiadh inne.  Uair na dhéidh sin</span>
<lb n="1450"/><span>roicheamar ar mbaile féin go fuair friochar flichtte</span>
<lb n="1451"/><span>agus ní mór an comhbháid bhí annsin romhainn; ach dubhairt</span>
<lb n="1452"/><span>gach duine gur shuarach an rud do Thadhg Mór an gearrfhiadh</span>
<lb n="1453"/><span>do bhreith leis.</span>
<lb n="1454"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1455"/><p><span>Goid ó Ghaduidhe</span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>Ag iasgaireacht bradán a bhí muid, triúr gasúr againn,</span>
<lb n="1458"/><span>agus sin i nganfhios do'n dlíghe, maidean Domhnaigh 'sa'</span>
<lb n="1459"/><span>leath-fhoghmhair.   Cochall agus gabhlán againn.   Bhí an</span>
<lb n="1460"/><span>aimsear maith agus an t-uisge ísiol 'san abhainn agus</span>
<lb n="1461"/><span>chuartuigh muid na puill mhóra.   Ag Poll na Sceithe</span>
<lb n="1462"/><span>chonnaic muid bradán mór ach bhí an t-uisge ró-dhoimhin le</span>
<lb n="1463"/><span>dul isteach leis an chochall.   Rinne muid iarraidh air leis</span>
<lb n="1464"/><span>an phíce ach bhí sé ró-ghasta dúinn, ní nár bh'iongnadh.   Ach</span>
<lb n="1465"/><span>bí cinnte nár stad muid do'n tóir.   Bhí an triúr againn</span>
<lb n="1466"/><span>sáidhte isteach 'sa' pholl nuair chuala muid guldar ar an</span>
<lb n="1467"/><span>bhruach agus ní ró-fhada uainn.   An báirseach do bhí ann,</span>
<lb n="1468"/><span>sean-Chonchubhar Ó Ceallaigh.   Chonnaic sé ó'n a thoigh féin</span>
<lb n="1469"/><span>muid agus rith sé an méid a bhí ina chorp le stop do chur</span>
<lb n="1470"/><span>linn.   Bí cinnte nár fhan muid leis ach as go brathach</span>
<lb n="1471"/><span>linn, síos an abhainn.   Ní dóigh liom go rabh fonn air sinn</span>
<lb n="1472"/><span>do gabhail na dul níos fuide leis an scéal: ach cibé ar</span>
<lb n="1473"/><span>bith d'eulaigh muid uaidh gan duadh ach go rabh scannradh mór</span>
<lb n="1474"/><span>orainn.   D'fhág muid an cochall agus an gabhal in ar</span>
<lb n="1475"/><span>ndéid agus d'árduigh Conchubhar leis abhaile iad.</span></p>
<lb n="1476"/>
<lb n="1477"/><p><span>Nuair tháinig muid abhaile d'innis muid an t-eachtra</span>
<lb n="1478"/><span>agus ar thárluigh dúinn.   Ba thruagh le mo athair an phíce</span>
<lb n="1479"/><span>do cailleadh agus ba thruagh linne easbaidh an chochaill.</span></p>
<lb n="1480"/>
<lb n="1481"/><p><span>Bhí Toirdhealbhach "Beag" Ó Gallchobhair ar fosdadh</span>
<lb n="1482"/><span>againn san am.   Fathach mór láidir do bhí ann.   Tugadh</span>
<lb n="1483"/><span>"Beag" air ó bhí "Toirdhealbhach Mór" ar a athair.</span>
<lb n="1484"/><span>Ghlac Toirdhealbhac go mór an scéal agus chogar sé liomsa</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1485"/><p><span>dá dteidhinn leis an oidhche sin go dtiúbhrad sé arais na</span>
<lb n="1486"/><span>h-uirleisí ar áis no ar éigin.   Rachainn leis 'ar ndóighe</span>
<lb n="1487"/><span>in áit ar bith.   Ag am luighe an oidhche sin, shleamhnuigh</span>
<lb n="1488"/><span>muid amach i ngainfhios do'n chuid eile do'n teaghlach.</span>
<lb n="1489"/><span>Chuaidh Toirdhealbhach amach 'un an sciobóil agus chuir teud</span>
<lb n="1490"/><span>láidir faoi n-a eascaill agus ar shiúbhal linn 'toigh sean-</span>
<lb n="1491"/><span>Chonchubair.  Cró beag cluthmhar dá sheomra do bhí ag</span>
<lb n="1492"/><span>Conchubhar, agus boitheach bó i dteannta binn an toighe.</span>
<lb n="1493"/><span>Chá rabh madadh na cat aige agus chá rabh comhladh ar aon</span>
<lb n="1494"/><span>doras aige ach ar an toigh-comhnuidhe amháin.  Chuartuigh</span>
<lb n="1495"/><span>muid na toighthe beaga ach chan fhuair muid na ruda bhí uainn.</span>
<lb n="1496"/><span>Annsin shleamhnuigh Toirdhealbhach go fuinneóigín na</span>
<lb n="1497"/><span>cistinigh agus thug sealladh isteach.   Bhí an áit suaimhneach</span>
<lb n="1498"/><span>gan faic le feiceál.   Chuaidh sé go fuinneoig an tseomra</span>
<lb n="1499"/><span>agus b'é an scéal ceudna é.   Chuaidh muid go binn an</span>
<lb n="1500"/><span>toighe agus suas linn do dhreapaireacht go barr an toighe.</span>
<lb n="1501"/><span>Cheangail Toirdhealbhach barr an teuda timchioll mo chuirp</span>
<lb n="1502"/><span>agus d'ísligh síos mé san pholl-deataigh.   Chá rabh ró-</span>
<lb n="1503"/><span>fhada agam le tuirlingt óir chá rabh an teach ró-árd agus</span>
<lb n="1504"/><span>cha rabh seimléir ar bith air.   Dubhairt sé liom an teach</span>
<lb n="1505"/><span>a chuartú agus nuair gheobhainn na neithe bhí uaim iad do</span>
<lb n="1506"/><span>chur suas chuige agus go leigfead sé anuas an rópa</span>
<lb n="1507"/><span>arís agus mise do tharraingt aníos, ach dá mothuighinn aon</span>
<lb n="1508"/><span>chontabhairt fá leith lúb an rópa bheith timchioll orm agus</span>
<lb n="1509"/><span>a tharraingt go tapaidh dá uair agus go dtarraingeochad</span>
<lb n="1510"/><span>séisean aníos mé go gasta.</span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>Dá luathas roich mé urlar na cistinigh mhothuigh mé</span>
<lb n="1513"/><span>srannfartaigh trom i neas damh.  Nuair ba léir do mo</span>
<lb n="1514"/><span>shúilibh an áit timchioll orm thug me fa deara leabaidh ar</span>
<lb n="1515"/><span>chúl na cistinigh agus an lanamha na luighe innti.  Sean-</span>
<lb n="1516"/><span>Conchubhar ba neasa damh agus b'é bhí srannfarataigh.</span>
<lb n="1517"/><span>Tháinig diabhlaidheacht in mo cheann i gceadóir.  Chuar-</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1518"/><p><span>tuigh mé an toigh agus fuair me an cochall crochta in áirde</span>
<lb n="1519"/><span>agus an phíce ar chúl an dorais.  D'infhiúch mé an doras</span>
<lb n="1520"/><span>féin agus fuair mé gur sparr do bhí ar an taoibh istigh</span>
<lb n="1521"/><span>agus bhain mé an sparr dó.  D'fhág mé an cochall agus an</span>
<lb n="1522"/><span>phíce ar an taoibh amuich agus phill mé arais 'un toighe.</span>
<lb n="1523"/><span>Ghlac me lúb an téid, rinne mé dul dé agus chuir mé an</span>
<lb n="1524"/><span>dul timchioll ar dhá chois Chonchubhair, agus thug dá tharraingt</span>
<lb n="1525"/><span>gasda dó.  Thuig Toirdhealbhach gur bh'é an comhartha bhí</span>
<lb n="1526"/><span>socruighthe eadrainn é, agus tharraing sé an teud chuige.</span>
<lb n="1527"/><span>Streachail sé cosa Chonchubhair thar cholbha na leaptha leis</span>
<lb n="1528"/><span>an cheud tarraingt agus bhí sé ar an urlar leis an dara</span>
<lb n="1529"/><span>tharraingt.  'Ar 'ndoighe leig sé béic as, léim Sean-</span>
<lb n="1530"/><span>Bhrighid as an leabaidh agus sceon uirthi.  Dá luathas</span>
<lb n="1531"/><span>chonnaic sí an bhail a bhí ar a fear-chéile agus an ceangal</span>
<lb n="1532"/><span>do bhí air, agus an tarraingt, rug sí féin barróg ar a</span>
<lb n="1533"/><span>chorp, agus liúrach aisti.  Tharraing Toirdhealbhach aníos</span>
<lb n="1534"/><span>le h-iomlán a nirt óir shaoil sé go rabh mise gaibhte aca,</span>
<lb n="1535"/><span>agus iad, beirt, in a choinne.  Anonn is anall leo thrid</span>
<lb n="1536"/><span>an luaithreadh a bhí ar an teallach go rabh na haibhleóga</span>
<lb n="1537"/><span>coigilte nochtuighthe aca.   Ach ar ball bhí mé ag binn an</span>
<lb n="1538"/><span>toighe agus scairt mé le Toirdhealbhach.   Scaoil sé leis</span>
<lb n="1539"/><span>an teud agus léim anuas.  Ar shiúbhal linn.  Chár thuig sé</span>
<lb n="1540"/><span>go dtí abhfad 'na dhéidh sin an cleas a d'imir mé air, dá</span>
<lb n="1541"/><span>dtuigead sé ní slán a thiocfainn abhaile.  Nuair bhí muid</span>
<lb n="1542"/><span>giota maith o'n toigh stad Toirdhealbhach ar a choiscéim</span>
<lb n="1543"/><span>agus dubhairt.</span></p>
<lb n="1544"/>
<lb n="1545"/><p><span>"Chan éireochaidh Conchubhar as an toigh anocht agus is</span>
<lb n="1546"/><span>fearr dúinn dul ar lorg an bhradáin mhóir."</span></p>
<lb n="1547"/>
<lb n="1548"/><p><span>"Chár loc mise 'riamh ort," arsa mise.</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>Bhí an bradán mór ar an áth agus bradán mór eile i</span>
<lb n="1551"/><span>gcomhluadar leis.  Rug muid ar an bheirt aca agus bhí</span>
<lb n="1552"/><span>siad linn abhaile maraon leis an chochall 's an phíce.</span>
<lb n="1553"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1554"/><p><span>Cnoc Maolruanaidhe</span></p>
<lb n="1555"/>
<lb n="1556"/><p><span>Tá Gleann Domhain i dTírchonaill, tuairim is deich</span>
<lb n="1557"/><span>míle siar ó Leitirceannain agus dá mhíle ó Ghartan, áit</span>
<lb n="1558"/><span>ar rugadh Columcille.  Tá Loch Beatha, na Loch Beithe</span>
<lb n="1559"/><span>i lár an ghleanna agus an abhainn Leannáin ag rith as bun</span>
<lb n="1560"/><span>an locha sin.  Ar an taoibh abhfus do'n loch, tá cnoc beag</span>
<lb n="1561"/><span>maol ar a dtugtar Cnoc Mhaolruanaidhe.  Cé'n fath ar</span>
<lb n="1562"/><span>tugadh an t-ainm sin air?  Ní annsa.  I ndinnseanchus</span>
<lb n="1563"/><span>na háite bhí scéal ag gabhail leis agus seo é an scéal mar</span>
<lb n="1564"/><span>a chualas é suas le leith-cheud bliadhan ó shoin.</span></p>
<lb n="1565"/>
<lb n="1566"/><p><span>'Sa tsean-aimsir abhfad siar 'chá rabh Cnoc Maol-</span>
<lb n="1567"/><span>ruanaidhe comh maol tárnocht is tá sé fá láthair, óir bhí</span>
<lb n="1568"/><span>fás coilleadh ar an chuid is mó do'n tír mar atá ar</span>
<lb n="1569"/><span>malaidhe Leithfrinn thall annsin í dtólaimh.  Bhí fear</span>
<lb n="1570"/><span>cráibhtheach ina chomhnuidhe leis féin i gcró beag i lár na</span>
<lb n="1571"/><span>coilleadh ar thaoibh an chnuic sin.  Maolruanaidhe b'ainm</span>
<lb n="1572"/><span>dó.  Bhí an oiread sin fuatha aige ar dhíomaointeas agus</span>
<lb n="1573"/><span>ar bhaoise an tsaoghail gur thréig sé an saoghal, a cháirde</span>
<lb n="1574"/><span>agus a mhuintear agus d'imthigh go dtí an áit iargcúlach</span>
<lb n="1575"/><span>sin lena anam a dheanamh.  Bhí a cháil leathta thríd an</span>
<lb n="1576"/><span>duthaigh ar a throsgadh agus ar a urnaidhe agus ar a chréid-</span>
<lb n="1577"/><span>eamh agus a chráibhtheacht.</span></p>
<lb n="1578"/>
<lb n="1579"/><p><span>Is mar gheall ar seo tháinig éad agus formad as</span>
<lb n="1580"/><span>cumise ar an aidhbheirseoir, agus go mór-mór ar an meud</span>
<lb n="1581"/><span>anam do bhí sé ag tarraingt do chum Dé, lena dheagh-</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1582"/><p><span>shompla agus lena dheaghbheatha; agus chuir sé an iomad</span>
<lb n="1583"/><span>ainspiorad ó ifrionn shíos le cathú do chur ar an duine</span>
<lb n="1584"/><span>chráibhtheach agus é tharraingt ó Dhia.  Chlis ortha uilig, má</span>
<lb n="1585"/><span>seadh, in déidh a chéile ó mhéad urnaighthe agus trosgtha</span>
<lb n="1586"/><span>Mhaolruanaidhe agus phill siad go h-ifrionn uilig go léir</span>
<lb n="1587"/><span>agus an gháir leo fá dhílse agus daingne an fhir naomhtha</span>
<lb n="1588"/><span>do Dhia.</span></p>
<lb n="1589"/>
<lb n="1590"/><p><span>Do ghabh fearg mhór Sátan le linn an ama sin gur chuir</span>
<lb n="1591"/><span>sé deamhna eile ní ba threise agus ní ba ghlice ná a chéile</span>
<lb n="1592"/><span>ionns' air le cathú do chur air.  Chá rabh a dhath dho mhaith</span>
<lb n="1593"/><span>aca ann.  Ní fheudfad siad fiú druidim isteach san chró</span>
<lb n="1594"/><span>agus nuair thigead séisean amach bhíod sé go síor ag gabhail</span>
<lb n="1595"/><span>dá phaidreacha, ná ag midhmhidhinn agus ag machtnamh ar</span>
<lb n="1596"/><span>neithib díadha.  Théidheadh gach ainspiorad aca arais go</span>
<lb n="1597"/><span>hifrionn agus d'innseadh do'n tsean-diabhal nach rabh gar</span>
<lb n="1598"/><span>bheith ag dréim le Maolruanaidhe do shárú óir go rabh Dia</span>
<lb n="1599"/><span>féin agus a chuid aingeal aga choimhead agus ag cabhrú</span>
<lb n="1600"/><span>leis.  Do chuir na tuairisge sin buile ar fad ar Sátan</span>
<lb n="1601"/><span>go dtí 'sa' deireadh gur chinn sé comhairle gabhail é féin</span>
<lb n="1602"/><span>ag braith go n-eireochadh leis Maolruanaidhe do mhilleadh</span>
<lb n="1603"/><span>agus a tharraingt as an chasan chóir.  Do thairbhe an rúin</span>
<lb n="1604"/><span>sin tháinig sé tráthnóna amháin lé tuitim na hoidhche agus é</span>
<lb n="1605"/><span>i ndeilbh mná óige agus d'iarr lóisdín ar an deagh dhuine.</span>
<lb n="1606"/><span>D'eitigh Maolruanaidhe í, agus dhíbir sé ón doras í le</span>
<lb n="1607"/><span>foclaibh borba doicheallacha.  Bhí an oidhche fliuch doin-</span>
<lb n="1608"/><span>eanta dorcha agus ní luaithe phill Maolruanaidhe isteach</span>
<lb n="1609"/><span>ina chró féin ná tháinig seort aithreachais air an cailín do</span>
<lb n="1610"/><span>chur ó'n toigh a leitheid do oidhche, óir d'innis sí dó (rud ba</span>
<lb n="1611"/><span>bhréag dí) go rabh sí ar seachran 'sa' choill agus go rabh</span>
<lb n="1612"/><span>eagla uirthi go gcaillfidhe í.  Ach ó díbreadh í chá deárn</span>
<lb n="1613"/><span>sí ach gabhail thart go cúl an toighe agus ceol do ghabhail;</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1614"/><p><span>an ceol ba bhinne agus ba truacanta dár chuala cluas</span>
<lb n="1615"/><span>ariamh.</span></p>
<lb n="1616"/>
<lb n="1617"/><p><span>Ó bhí truaigh ag Maolruanaidhe do'n chailín bhocht, mar</span>
<lb n="1618"/><span>shíl sé, an ceud uair, d'éist sé anois lena ceol agus chuir</span>
<lb n="1619"/><span>spéis agus andúil ann; ach bhí do rath Dé air nar leig sé</span>
<lb n="1620"/><span>isteach í.   Ar uair an mheadhon-oidhche d'imthigh an diabhal</span>
<lb n="1621"/><span>leis ar ais go h-ifrionn.  Bhí barramhail ghéar aige,</span>
<lb n="1622"/><span>ámh, go rabh an báire bainte aige agus go rabh an fear</span>
<lb n="1623"/><span>cráibhtheach ina dhul.  Fuair Maolruanaidhe suaimhneas an</span>
<lb n="1624"/><span>chuid eile do'n oidhche sin; ach, mo bhron! in áit a bheith</span>
<lb n="1625"/><span>ag gabhail a urnaighthe mar ba ghnáthach, chaith sé an chuid eile</span>
<lb n="1626"/><span>do'n oidhche go rabh breacadh an lae ann ag cuimhniú ar</span>
<lb n="1627"/><span>scéimhe an chailín agus ar bhinne an cheoil.</span></p>
<lb n="1628"/>
<lb n="1629"/><p><span>Chá rabh dubh na hoidhche ann ar n-abhárach go dtáinig an</span>
<lb n="1630"/><span>sean-diabhal arais agus an chuma cheudna air, agus d'iarr</span>
<lb n="1631"/><span>lóisdín ar Mhaolruanaidhe.  Dhiúltuigh Maolruanaidhe é,</span>
<lb n="1632"/><span>bíodh gur leisg leis a dheanamh, ach chuimhnigh sé ar a mhóid</span>
<lb n="1633"/><span>agus ar a chráibhtheacht agus nár leigeadh bean ná cailín</span>
<lb n="1634"/><span>isteach 'sa' chró sin ariamh.  Chuaidh an bréig-bhean thart go</span>
<lb n="1635"/><span>cúl an toighe agus do ghabh ceol ní ba bhinne na riamh.</span>
<lb n="1636"/><span>Lean sí do'n cheol sin go dtí an mheadhon-oidhche agus</span>
<lb n="1637"/><span>annsin b'éigin dí imtheacht léithe arais go hifrionn.   Bhí an</span>
<lb n="1638"/><span>fear istoigh ag éisteact, agus cluas air, leis an cheol</span>
<lb n="1639"/><span>agus chuir sé spéis agus andúil ann.  Nuair stad an</span>
<lb n="1640"/><span>ceol tháinig cumha agus buadhairt-aigne air.  Bhí sé</span>
<lb n="1641"/><span>corruighthe go mór agus chár chodluigh sé neul an oidhche sin.</span>
<lb n="1642"/><span>Ní mó ná sin dubhairt sé focal urnaighthe ach ag síor-</span>
<lb n="1643"/><span>mhachtnú ar an ógmhnaoi, ar scéimh a crutha agus ar bhinneas</span>
<lb n="1644"/><span>a glóir.</span></p>
<lb n="1645"/>
<lb n="1646"/><p><span>Ar maidin lá tharna bhárach d'éirigh Maolruanaidhe as a</span>
<lb n="1647"/><span>leabaidh agus b'éidir gur chogair aingeal ina chluais an</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1648"/><p><span>contabhairt anma do bhí air, óir chuimhnigh sé nár chóir dó</span>
<lb n="1649"/><span>oiread áirde do thabhairt ar chailin agus a chuid urnaighthe</span>
<lb n="1650"/><span>do dhearmadadh.  Lúb sé a ghlúna agus thoisigh sé ar</span>
<lb n="1651"/><span>urnaighe go dian duthrachtach agus rinne sé rún daingean</span>
<lb n="1652"/><span>nach smuanfad se níos mó ar an chailin ná ar an cheol.</span>
<lb n="1653"/><span>Ac 'na dhéid sin is uilig chár eirigh leis buaidh iomlán do</span>
<lb n="1654"/><span>bhreith ar a shmuaintibh fá dtaoibh do'n ógmnaoi, agus d'fhan</span>
<lb n="1655"/><span>sé eadar dá chomhairle go dtáinig an tráthnóna.   </span></p>
<lb n="1656"/>
<lb n="1657"/><p><span>I dtráthaibh clapsholuis, tháinig an t-aidhbheirseoir arís</span>
<lb n="1658"/><span>i gcruth an chailín, agus í ní ba dheise agus ní ba scéimhighe</span>
<lb n="1659"/><span>na bhí sí cheana féin, agus d'iarr sí lóisdín oidhche ar</span>
<lb n="1660"/><span>Mhaolruanaidhe.  Chuimhnigh sé sin ar a mhóid agus ar an</span>
<lb n="1661"/><span>rún do chinn sé ar maidin an lae sin agus d'eitigh sé í.</span>
<lb n="1662"/><span>Bhagair sé uirthí imtheacht agus gan teacht arís dá bhuaidh-</span>
<lb n="1663"/><span>readh.  Thiomáin sé ó'n doras í le garbh-fhoclaibh borba</span>
<lb n="1664"/><span>agus le gnúis dhorrdha dhoicheallaigh.  Bhí fearg mhór air</span>
<lb n="1665"/><span>léithe ar an sárú chuir sí isteach ag iarraidh brughadh isteach</span>
<lb n="1666"/><span>ina chró ar neimhchead dó.  D'imthigh sí go mall agus go</span>
<lb n="1667"/><span>righin go binn an toighe, í ag gol 's ag caoineadh (mar</span>
<lb n="1668"/><span>dheadh) agus phill séisean isteach ina chró féin.</span></p>
<lb n="1669"/>
<lb n="1670"/><p><span>Nuair a mhoithigh sé í ag gol 's ag caoineadh, agus an</span>
<lb n="1671"/><span>oidhche dhoineanta is a bhí ann ghlac truaigh mhór dí é, agus</span>
<lb n="1672"/><span>tháinig grádh ina chroidhe dí agus chuir sé dúil innti; agus</span>
<lb n="1673"/><span>chár ghlac sé saothar na hainmhianta sin do chosg, ó nach</span>
<lb n="1674"/><span>ndéarna sé a phaidreoracht ar na mallaibh le croidhe ghlan</span>
<lb n="1675"/><span>mar ba bhéas dó roimhe sin.  Thoisigh sí ar an cheol arís</span>
<lb n="1676"/><span>ní ba sith-bhinne na riamh.  Stad croidhe Maolruanaidhe</span>
<lb n="1677"/><span>do éisteacht leis.  Níorbh fhada ina dhéidh sin go deachaidh</span>
<lb n="1678"/><span>sé amach, in aimhdheoin a mhóide agus a dheagh-rúin, agus</span>
<lb n="1679"/><span>thug isteach ina chró í.  Deirimse libhse nach déarn sí lá</span>
<lb n="1680"/><span>moille go rabh sí istoigh cois na teineadh aige.</span>
<lb n="1681"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1682"/><p><span>Is annsin ghlac Rí na nGrás truaigh do Mhaolruanaidhe.</span>
<lb n="1683"/><span>Chár mhaith leis a dhaoradh gan faill aithrighe do thabhairt dó,</span>
<lb n="1684"/><span>ó bhí sé ariamh go dtí sin fíor-chráibhtheach, duthrachtach,</span>
<lb n="1685"/><span>carthanach, soineanta, sóbhéasach, deagh-oibreach agus fíor-</span>
<lb n="1686"/><span>dhíleas do Dhia go dtáinig an cathú mór sin a bhealach.  Ar</span>
<lb n="1687"/><span>an adhbhar sin chuir Dia aingeal chuige mar theachtaire dhó</span>
<lb n="1688"/><span>iarraidh air aithrighe do dheanamh.  Tháinig an t-aingeal</span>
<lb n="1689"/><span>chuig Maolruanaidhe.  Bhí an cailín diabhlaidhe ina chomh-</span>
<lb n="1690"/><span>luadar fós.  Do phreab sí ina seasamh le scread gonta</span>
<lb n="1691"/><span>agus d'athruigh a dath, a dealbh agus a cruth.  An sean-</span>
<lb n="1692"/><span>diabhal féin do bhí ann ós comhair a shúl, ina chruth diabh-</span>
<lb n="1693"/><span>laidhe féin agus gnuis dheamhnach air.  Thionntuigh sé an</span>
<lb n="1694"/><span>ghnúis sin o'n aingeal agus scriord leis as an doras.</span>
<lb n="1695"/><span>'Hobair go scarfadh a chiall le Maolruanaidhe leis an</span>
<lb n="1696"/><span>scannrad tháinig air.  Nuair shocruigh sé síos beagan</span>
<lb n="1697"/><span>chuir an t-aingeal in umhal dó méad an pheacaidh dár</span>
<lb n="1698"/><span>ghéill sé, agus a theachtaireacht féin ó Dhia dó; d'órdú dó</span>
<lb n="1699"/><span>aithrighe do dheanamh.  Chár chreid Maolruanaidhe é, ámh.</span>
<lb n="1700"/><span>Bhí fhios aige anois gurbh é an diabhal do bhí ina chuideachta</span>
<lb n="1701"/><span>i gcrúth mná óige.  Chuimhnigh sé ar an pheacadh ina rabh sé</span>
<lb n="1702"/><span>cionntach, agus mar do bhris sé a mhóid agus thréig Dia ina</span>
<lb n="1703"/><span>urnaighe.  Chuaidh sé in éadochas agus shíl sé nach dtiubhradh</span>
<lb n="1704"/><span>Dia maitheamhnas dó go bráthach.  Shíl sé fósda gur ag a</span>
<lb n="1705"/><span>mhealladh do bhí an t-aingeal nuair thrácht sé ar aithrighe</span>
<lb n="1706"/><span>agus ar mhaitheamhnas.  Chár chreid sé gur aingeal do bhí</span>
<lb n="1707"/><span>ann ach ainspiorad eile.</span></p>
<lb n="1708"/>
<lb n="1709"/><p><span>Bhí foighid ag an aingeal leis.  Labhair sé go séimh agus</span>
<lb n="1710"/><span>go macanta leis.  D'innis sé dhó fá ghrádh agus fá charth-</span>
<lb n="1711"/><span>anacht Dé, agus fá nar dhiúltuigheadh riamh maitheamhnas</span>
<lb n="1712"/><span>do'n fhíor-aithrigheach dá throime a chuid pheacadh.  Chár</span>
<lb n="1713"/><span>éist Maolruanaidhe leis ach an gáirbháidhte as a bhéal i</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1714"/><p><span>dtólaimh go rabh sé caillte; agus ag eascaine ar Dhia,</span>
<lb n="1715"/><span>ar an diabhal, agus air féin.  Chár stad an t-aingeal</span>
<lb n="1716"/><span>ach ag impidh agus ag athcuinge air tionntú ar Dhia agus</span>
<lb n="1717"/><span>aithrighe a dheanamh.  Ba bheag an gar dó é.  Chár stad</span>
<lb n="1718"/><span>Maolruanaidhe ar chor ar bith do'n chasoideacht agus é</span>
<lb n="1719"/><span>ag stealladh na mionn mór agus an Dia mhaslaidh as i</span>
<lb n="1720"/><span>dtólaimh.</span></p>
<lb n="1721"/>
<lb n="1722"/><p><span>Comh fada is bhí an t-aingeal ag cainnt bhí coinneal</span>
<lb n="1723"/><span>lasda aige ina láimh.  Fá dheireadh thiar bhí an choinneal</span>
<lb n="1724"/><span>uilig dóighte ach tuairim is órdlach do'n bhun.  Tháinig</span>
<lb n="1725"/><span>gruaim agus fearg ar ghnúis an aingil.  Sheas sé siar</span>
<lb n="1726"/><span>ós coinne Maolruanaidhe agus bhagair sé go rabh a seal</span>
<lb n="1727"/><span>cáirde nach mór caithte.  "Agus," ar séisean, "mura</span>
<lb n="1728"/><span>ndeanaidh tú aithrighe sul a bhéas an t-órdlach seo do'n</span>
<lb n="1729"/><span>choinneil dóighte ní thiubhraidh Dia níos mó cáirde dhuit,</span>
<lb n="1730"/><span>agus daorfar go h-ifrionn thú ar feadh na síoruidheachta."</span></p>
<lb n="1731"/>
<lb n="1732"/><p><span>Tháinig tosd ar Mhaolruanaidhe agus ar feadh mói-</span>
<lb n="1733"/><span>méinte chuimhnigh sé ar chomhairle an aingil do dheanamh.</span>
<lb n="1734"/><span>Ach i ndroch uair dó féin tháinig an t-éadochas arais air,</span>
<lb n="1735"/><span>agus sé an fhreagair a thug sé ar an aingeal.</span></p>
<lb n="1736"/>
<lb n="1737"/><p><span>"Mar dhoigh mé an choinneal dóighfidh mé an t-órdlach."</span></p>
<lb n="1738"/>
<lb n="1739"/><p><span>D'athruigh an t-aingeal i ndeilbh agus i gcruth, agus</span>
<lb n="1740"/><span>labhair sé feasda i nglór mór millteannach.   </span></p>
<lb n="1741"/>
<lb n="1742"/><p><span>"A dhuine dhona," ar sé.  "Tá tú caillte anois</span>
<lb n="1743"/><span>dairíribh, óir chaith tú uait grása Dé.  Agus is é seo</span>
<lb n="1744"/><span>breith Dé ort .i.  gheobhaidh tú bás i mbárach, do thart;</span>
<lb n="1745"/><span>agus mura ndeanaidh tú aithrighe roimhe ré rachaidh tú</span>
<lb n="1746"/><span>díreach go h-ifrionn ó'n áit seo."</span></p>
<lb n="1747"/>
<lb n="1748"/><p><span>Leig Maolruanaidhe scairt gáire as.</span></p>
<lb n="1749"/>
<lb n="1750"/><p><span>"A aingil bhréagaigh (má's aingeal tú, agus ní h-eadh)!</span>
<lb n="1751"/><span>Tá fhios agam anois gur ag mo mhealladh bhí tú.  Ní</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1752"/><p><span>féidir go bhfuighinn bás do thart 'san áit seo, agus an</span>
<lb n="1753"/><span>oiread uisge is tá timchioll orm.  Tá tobar fíor-uisge</span>
<lb n="1754"/><span>ós coinne an dorais amach nár thiormaigh riamh, tá abhann</span>
<lb n="1755"/><span>tamall siar ó bhinn an toighe do thionntochadh róth muillinn</span>
<lb n="1756"/><span>an lá samhraidh is teodha dá dtáinig riamh; agus siúd</span>
<lb n="1757"/><span>síos Loch Beithe ar a snámhfadh cabhlach long.  Is mór</span>
<lb n="1758"/><span>an amaide dhuit, a aingil bhréagaigh, a shamhladh go bhfeud-</span>
<lb n="1759"/><span>fadh duine ar bit bás fhágháil do thart san áit seo."</span></p>
<lb n="1760"/>
<lb n="1761"/><p><span>Ach d'imthigh an t-aingeal uaidh gan fhreaghair.</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>Chuaidh Maolruanaidhe dó luighe ina dhéidh sin; ach má</span>
<lb n="1764"/><span>chuaidh féin chán do chodladh chuaidh sé.  Bhí sé ró-chorruighthe</span>
<lb n="1765"/><span>agus ró-bhuadhartha ina aigne le codladh.  Thuit néal beag</span>
<lb n="1766"/><span>air sa deireadh ach mhusgail sé as agus mhoithigh sé an</span>
<lb n="1767"/><span>tinneas agus an tart air.  D'éirigh sé as an leabaidh</span>
<lb n="1768"/><span>agus chuaidh go dtí stópa an uisge ach chá rabh deor ann.</span>
<lb n="1769"/><span>Amach leis go dtí an tobar; dheamhain deor do bhí ann;</span>
<lb n="1770"/><span>ach tóin an tobair nochtuighthe, agus an ghrian ag soillsiú</span>
<lb n="1771"/><span>air.  Rith sé go dtí an abhann.  Bhí sí dísgthe, agus an</span>
<lb n="1772"/><span>ghainimh bhán ag magadh faoi; an grinneal agus na mion-</span>
<lb n="1773"/><span>chlocha comh geal tirm is dá mbeadh gan deor fhearthana</span>
<lb n="1774"/><span>d'fheiceál le bliadhain anuas.  Chuimhnigh Maolruanaide</span>
<lb n="1775"/><span>ar tharraingreacht an aingil agus leig sé ollghlór as do</span>
<lb n="1776"/><span>chluinfeá ag Mín a Lábáin.  Tháinig crith ina bhallaigh agus</span>
<lb n="1777"/><span>mhéadaigh an tart agus an t-uathbhás air.  D'imthigh sé</span>
<lb n="1778"/><span>ar a shean-rith do chum Locha Beithe; ach ar theacht dó go</span>
<lb n="1779"/><span>bruach an locha leig sé a shean-bhéic as agus thuit ina mhalcán</span>
<lb n="1780"/><span>marbh ar an talamh.  Bhí Loch Beithe tirm roimhe!</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>Annsiúd agus marsiúd do fuair buachaill bó é ar</span>
<lb n="1783"/><span>maidin ar n-a bhárach; é 'na luighe ar bhruach an locha, a</span>
<lb n="1784"/><span>shúla ag imtheacht as a cheann, a theanga sínte amach as a</span>
<lb n="1785"/><span>craos, agus cnap chubhair ghil timchioll a bhéil.  Do b'é</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1786"/><p><span>an chuma uathbhais do bhí air nach leigfeadh an eagla do na</span>
<lb n="1787"/><span>daoinibh dul ina chomhair le n-a adhnacadh; agus fágadh a</span>
<lb n="1788"/><span>chorp ina luighe annsin ós cionn talaimh go rug na brain-</span>
<lb n="1789"/><span>éin agus na madaidh allta leo é.</span></p>
<lb n="1790"/>
<lb n="1791"/><p><span>Siúd mar tharluigh do Mhaolruanaidhe do bharr a pheacadh,</span>
<lb n="1792"/><span>agus a éadochais; agus ariamh ó shoin chár mhaith le daoine</span>
<lb n="1793"/><span>na h-áite seo an seanrádh sin, "mar dhóigh mé an choinneal</span>
<lb n="1794"/><span>dóighfidh mé an t-órdlach" bíodh is go bhfuil sé soineanta</span>
<lb n="1795"/><span>go leor ar bhealach eile.  Bíodh fiadhnuise mo scéil</span>
<lb n="1796"/><span>ar Chnoc Mhaolruanaidhe.  Tá sé annsiúd go fóil, ach tá</span>
<lb n="1797"/><span>sé maol go leor anois, go haithrid ar lá gheal shneachta i</span>
<lb n="1798"/><span>lár an gheimhridh.</span>
<lb n="1799"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="1800"/><p><span>"Pádraig"</span></p>
<lb n="1801"/>
<lb n="1802"/><p><span>"Ar mhoithigh tú sgéala ar bith ar Phádraig le fada</span>
<lb n="1803"/><span>ariamh, a Pheadair.  Is fada imthighthe anois é agus gan</span>
<lb n="1804"/><span>litir uaidh ná gan tuairisg an bith air.   Budh ghnáthach</span>
<lb n="1805"/><span>leis scríobhadh ar dtús; ach le fada an lá chan fhuil focal</span>
<lb n="1806"/><span>uaidh.  An féidir go bhfuil sé beo in áit ar bith agus gan</span>
<lb n="1807"/><span>scéala 'chur chugainn.  An síleann tú an mbeadh aon</span>
<lb n="1808"/><span>mhaith ann damhsa dul ar a lorg?  Dubhradh liom gur</span>
<lb n="1809"/><span>dhubhairt mac Sheumais Bhig iar dteacht ó Astráil dó go</span>
<lb n="1810"/><span>bhfacthas Pádraig - Pádraig s'againne, i Sidnigh seacht</span>
<lb n="1811"/><span>mbliadna ó shoin agus má bhí sé annsin an uair sin d'fheud-</span>
<lb n="1812"/><span>fad sé bheith ann go fóil agus dá dtéidhinn ann díreach</span>
<lb n="1813"/><span>b'éidir go bhfuighinn tuairisg éigin air ann sin."</span></p>
<lb n="1814"/>
<lb n="1815"/><p><span>Mo dhuine muinteardha Seághan Mac Dáibhid do bhí ag</span>
<lb n="1816"/><span>cainnt liom agus ba mhinic dó bheith ar an phort sin.  Ó</span>
<lb n="1817"/><span>d'fhág a dheár'thair Pádraig an baile fiche bliadhain roimhe</span>
<lb n="1818"/><span>sin bhíodh an port ceudna nach mór as a bhéal i dtóláimh "ar</span>
<lb n="1819"/><span>mhoithigh tú aon scéala ó Phádraig - Padraig s'againne."</span>
<lb n="1820"/><span>Gasúir do bhí ionnta araon an t-am sin - gasúir</span>
<lb n="1821"/><span>bhoga; Pádraig 'na bhuinneán mhór scaoilte gan chríonacht,</span>
<lb n="1822"/><span>gan chruadhas gan urchóid: Seágan 'na shruailleamán</span>
<lb n="1823"/><span>chaol árd, dhá bhliadhain ní ba óige 'na Pádraig agus an</span>
<lb n="1824"/><span>chiall cheudna aige.  Is cuimhin liom go maith an mhaidin</span>
<lb n="1825"/><span>shamhraidh a d'fhág Pádraig an gleann ag dul go 'Meirioca.</span></p>
<lb n="1826"/>
<lb n="1827"/><p><span>Bhí "faire Meiriocánach" againn i rith na hoidhche agus</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="1828"/><p><span>b'éigin do Phádraig an tslighe do bhualadh go luath ar</span>
<lb n="1829"/><span>maidin dho tharraingt ar Dhoire, áit a bhfuighead sé long</span>
<lb n="1830"/><span>go 'Meirioca.  An duine bocht!  Bhí sé ag tuitim as a</span>
<lb n="1831"/><span>sheasamh le cumha is le brón; na deora ag tuitim uaidh</span>
<lb n="1832"/><span>amhail fras fearthainne, agus sa' deireadh agus é ag</span>
<lb n="1833"/><span>scarthain ón a cháirde, é ag caoineadh ar nós leanáin sidhe.</span>
<lb n="1834"/><span>B'éigin dá cháirde sa' deireadh a streachailt isteach i</span>
<lb n="1835"/><span>sean-thruacail ar a rabh a bhagáisde agus an gearrán</span>
<lb n="1836"/><span>do chur ar sodar i modh is go rabh sé as amharc agus as</span>
<lb n="1837"/><span>éisteacht comh luath is a b'éidir é.  Agus Seághan bocht a</span>
<lb n="1838"/><span>fágadh sa bhaile bhí sé lán comh dona leis an fhear a d'imtigh.</span>
<lb n="1839"/><span>Ag gol 's ag caoineadh bhíodh sé ó ló go ló agus ainm</span>
<lb n="1840"/><span>Phádraig - Pádraig 's againne, in a bhéal ó mhaidin go</span>
<lb n="1841"/><span>faoi.  Bhí athair agus máthair na beirte fágtha fós agus</span>
<lb n="1842"/><span>deirbhshiúr ach níor ghoill imirce Phádraig ar cheachtar aca</span>
<lb n="1843"/><span>mar ghoill sé ar Sheaghán Bhocht.  Scríobh Pádraig ó Nua</span>
<lb n="1844"/><span>Eabhrac agus thug sin faoiseamh beag do Sheághan, bíodh</span>
<lb n="1845"/><span>go rabh an litir féin brónach go leor.  Scríobh sé arís</span>
<lb n="1846"/><span>ó bhaile mhór éigin na mílte míle ó Nua Eabhrac; agus</span>
<lb n="1847"/><span>scríobh sé anois agus arís ó áit éigin ins na Státaibh ar</span>
<lb n="1848"/><span>feadh roinnt bhliadhan; annsin stad na litre.  Ach</span>
<lb n="1849"/><span>chualathas tuairisg air anois agus arís; chonnaic an té</span>
<lb n="1850"/><span>seo é nó chuala an té úd go bhfaca duine éigin eile é.</span>
<lb n="1851"/><span>Ag obair ar na bóithribh iarainn a bhíod sé : ag tógbháil</span>
<lb n="1852"/><span>na mbóithre iarainn, obair throm chruaidh mharbhthach ag ar</span>
<lb n="1853"/><span>chaith na mílte Gaedheal a mbeathaí goiride suaracha.</span></p>
<lb n="1854"/>
<lb n="1855"/><p><span>Ní deágh-thuairisgí, ná tuairisgí molta, ná tuairisgí</span>
<lb n="1856"/><span>thigeadh anall ar Phádraig.  Bhíod sé ag ól agus ag</span>
<lb n="1857"/><span>bruighin agus ag caitheamh a chuid airgid a shaothruigh sé go</span>
<lb n="1858"/><span>cruaidh go hamaideach.  Ach char innseadh na scéalta seo</span>
<lb n="1859"/><span>do Sheaghan.  Bhí fhios ag gach aon duine go mbrisfeadh sé a</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="1860"/><p><span>chroidhe ina lár.  Hinnseadh dó go bhfacthas Pádraig, go</span>
<lb n="1861"/><span>rabh sé ag obair, go rabh sláinte mhaith aige agus mar sin.</span>
<lb n="1862"/><span>Ach in éis treimhse bliadhan stad na tuairisgí féin agus</span>
<lb n="1863"/><span>cailleadh Pádraig .i.  d'éuluigh sé as amharc aon duine do</span>
<lb n="1864"/><span>chuirfeadh scéala abhaile faoi.  Is annsin mheuduigh ar</span>
<lb n="1865"/><span>bhrón Seághain agus thosuigh sé ag cainnt ar ghabháil go</span>
<lb n="1866"/><span>'Meiriocá ar lorg tuaraisge nó do chuartú Phádraig.</span>
<lb n="1867"/><span>Ach chá deachaidh sé : bhí an turas fada agus costasach agus</span>
<lb n="1868"/><span>bhí an tír úd mór agus aimhréidhteach agus diamhrach.   In</span>
<lb n="1869"/><span>éis roinnt bhliadhain eile tháinig an scéala úd ó Austráil</span>
<lb n="1870"/><span>- gur facthas Pádraig i Sidnigh, agus do bhí ughdar</span>
<lb n="1871"/><span>measardha mhaith ar an scéal.  Is annsin thosuigh Seághan</span>
<lb n="1872"/><span>ag trácht thar turas go hAustráil ar lorg Phádraig ach cha</span>
<lb n="1873"/><span>deachaidh sé ar an turas.  Bhí an tslighe ní b'fhuide na</span>
<lb n="1874"/><span>riamh agus ní ba dhiamhraighe.  Ach bhíodh Seághan bocht ag</span>
<lb n="1875"/><span>caoineadh Phádraig ní ba mhó ná riamh, gan sólás ná sos</span>
<lb n="1876"/><span>ar nós Rachel ins an Scrioptúr.</span></p>
<lb n="1877"/>
<lb n="1878"/><p><span>Gach uair do chasfainn-se air chuirfeadh sé an cheist</span>
<lb n="1879"/><span>thruaigh-mhéileach cheudna orm .i.  "Ar mhoithigh tú scéala ó</span>
<lb n="1880"/><span>Phádraig - Pádraig s' againne, le fada?"  Bhíomar ins</span>
<lb n="1881"/><span>an bhaile mhór an lá ceudna agus ag port an bhóthar</span>
<lb n="1882"/><span>iarainn - casadh ar a chéile sinn annsúd : mise ar lorg</span>
<lb n="1883"/><span>earraí de chineál éigin agus Seághan gan aon ghnó ach gur</span>
<lb n="1884"/><span>mhaith leis port an bhóthair iarainn do thathú.  Sílím</span>
<lb n="1885"/><span>gurbh é an smuaineadh do bhíodh ar chúl a chinn aige gurbh é</span>
<lb n="1886"/><span>sin an bealach thiocfadh Pádraig abhaile agus go rabh seans</span>
<lb n="1887"/><span>ann i gcomhnuidhe go dtiocfad sé uair éigin ar thraen na</span>
<lb n="1888"/><span>maidne ná ar thraen an tráthnóna.  Bhí traen an tráth-</span>
<lb n="1889"/><span>nóna ag teacht isteach díreach agus sinn ag cainnt agus</span>
<lb n="1890"/><span>d'eirigh drong mhór dhaoine as, eadar fhear agus bean,</span>
<lb n="1891"/><span>eadar bocht agus nocht agus saidhbhir.  B'iad na daoine</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="1892"/><p><span>ba mhó chuirtí spéis ionnta i dtoláimh na "Poncánaigh iar</span>
<lb n="1893"/><span>bhfilleadh," mar tugtaoi ortha agus bhí roinnt aca ar an</span>
<lb n="1894"/><span>traen seo do réir chuma, óir bhí cruach mhór bocsaí agus</span>
<lb n="1895"/><span>bagáisde ar an leath-árdán gan mórán moille; agus</span>
<lb n="1896"/><span>mhoitheochá an Béarla srónach in do chluasaibh ar teacht</span>
<lb n="1897"/><span>isteach dh'amharc ortha.</span></p>
<lb n="1898"/>
<lb n="1899"/><p><span>Bhí fear árd liath ortha a tháinig anall go muinteardha</span>
<lb n="1900"/><span>chugainn agus labhair go macanta le Seághan.  "Scrios</span>
<lb n="1901"/><span>Dé ar m'anam," ar sé "mura measaim gur tú mo</span>
<lb n="1902"/><span>dheár'thair Seághan," ag leigint scairt gháirí as.  Sheas</span>
<lb n="1903"/><span>Seághan mar bheadh dealbh chloiche ann, agus annsin leig</span>
<lb n="1904"/><span>scread gonta as eadar gáire agus caoine agus dubhairt:</span>
<lb n="1905"/><span>"Sé Pádraig atá ann - Pádraig s' againne," agus</span>
<lb n="1906"/><span>rug sé barróg air gur dhearc sé ina shúilibh agus thug póg</span>
<lb n="1907"/><span>dó ar a bhéal agus chuimil a chuid éadaighe lena lámhaibh</span>
<lb n="1908"/><span>mar a dhéanfadh máthair mhúirneach lena leanbh dhá bhliadhan.</span></p>
<lb n="1909"/>
<lb n="1910"/><p><span>Thángamár anuas an tsráid agus an cheud seársa</span>
<lb n="1911"/><span>dúinn isteach i dtoigh tábhairne.  Ceannuigheadh cuid</span>
<lb n="1912"/><span>mhaith óil agus bhí cuid againn ar meisge ar ghabháil abhaile</span>
<lb n="1913"/><span>dhúinn.  Ach bhí Pádraig ar na stealltrachaibh agus gach</span>
<lb n="1914"/><span>mionna mór agus focal garsamhail as a bhéal nár cluineadh</span>
<lb n="1915"/><span>a leithéid sa ghleann ó d'áitreabh clann Mhílidh é.  Lá thar</span>
<lb n="1916"/><span>na bhárach bhí an meisge imthighthe ach bhí sé searbh agus droch-</span>
<lb n="1917"/><span>mhúinte - drochmheas aige ar ghac uile rud dá bhfaca sé.</span>
<lb n="1918"/><span>Bhí Seághan leis féin le cúig bliadna anuas mar d'eug a</span>
<lb n="1919"/><span>athair agus a mháthair agus pósadh a dheirbhshiúr agus bhí sé</span>
<lb n="1920"/><span>leathtromach go leor 'sa toigh.  Rinne Pádraig ádhbhar</span>
<lb n="1921"/><span>magaidh de gac rud: sin ná ádhbhar tromaidheachta dhá</span>
<lb n="1922"/><span>dhéanamh aige ar Sheághan bhocht.  Ar dtús rinne sé iar-</span>
<lb n="1923"/><span>racht ar léigheas do chur ar an scéal é féin.  Dhéanfadh</span>
<lb n="1924"/><span>sé seo agus siúd leis an fheirm agus leis an teach : agus</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="1925"/><p><span>chaith sé cúpla lá ag obair go láidir ag leagadh claidhe</span>
<lb n="1926"/><span>eadar dhá gháirdíní beaga le garrdha mór a dhéanamh díobh.</span>
<lb n="1927"/><span>Ach char bhfada gur éirigh sé tuirseach.  Agus bhíodh tart</span>
<lb n="1928"/><span>ar i dtóláimh agus an meisge in éis an tart.</span></p>
<lb n="1929"/>
<lb n="1930"/><p><span>Nuair labharfadh Seághan leis ag moladh dó an t-uisge</span>
<lb n="1931"/><span>beatha do sheachnadh steallfadh sé na heasgainí leis agus</span>
<lb n="1932"/><span>bhagrochadh air gur leis féin gach a rabh fán toigh óir gurb é</span>
<lb n="1933"/><span>an mac ba shine é féin.  Níor mhair Seághan an íde seo</span>
<lb n="1934"/><span>ró-fhada.  Bhris a chroidhe, agus thug sé suas a anam.</span>
<lb n="1935"/><span>Chonnaic mé é ar leabaidh a bháis, seachrán meara an bháis</span>
<lb n="1936"/><span>air, agus b'iad na focla amháin adubhairt sé liom gur</span>
<lb n="1937"/><span>thuigeas : "ar mhoithigh tú scéala ar bith ó Phádraig -</span>
<lb n="1938"/><span>Pádraig s' againne, le fada, a Pheadair?  Is fada ar</span>
<lb n="1939"/><span>shiubhal é agus gan litir uaidh - gan tuairisg air.  Ba</span>
<lb n="1940"/><span>ghnáthach leis scríobhadh ar dtús."</span></p>
<lb n="1941"/>
<lb n="1942"/><p><span>Pádraig féin - "Pádraig s'againne," Leanann trí</span>
<lb n="1943"/><span>pictiúirí dé in mo chuimhne (1) an sliomach bog soineannta</span>
<lb n="1944"/><span>deórmhar caointeach a d'fhág an gleann an mhaidin shamhraidh</span>
<lb n="1945"/><span>úd fadó (2) an fear láidir liath magamhail scigeamhail</span>
<lb n="1946"/><span>a rabh dúbháilcí dhá mhór-roinne de'n domhan in a iomchur</span>
<lb n="1947"/><span>agus in a chroidhe; agus (3) an radharc deirionnach a fuair</span>
<lb n="1948"/><span>mé air; fear cromtha cráidhte briste gan chabhair gan</span>
<lb n="1949"/><span>cháirde gan mhaoin shaoghalta ag tarraingt ar thoigh na</span>
<lb n="1950"/><span>mbocht agus ar an uaigh.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cogadh Dearg agus Scéalta Eile, An

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cogadh Dearg agus Scéalta Eile, An

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
