Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Micheál Ruadh</title><author><name type="main">Séamus Ó Grianna</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LU039</note>
                         <note type="L">i</note>
                         <note type="B">1925</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LU039</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Micheál Ruadh</title><author>Séamus Ó Grianna</author><imprint><publisher>Preas Dhún Dealgan</publisher><date>1925</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Tairgim an leabhar seo do </span>
<lb n="2"/><span>m'athair </span>
<lb n="3"/><span>Ó's leis a b'annsa cuid éachtaidhe </span>
<lb n="4"/><span>na sean-iondairidhe a aithris.   </span>
<lb n="5"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="6"/><p><span>Reamhrádh.   </span></p>
<lb n="7"/>
<lb n="8"/><p><span>Ní cumraidheacht ar bith na sgéaltaí seo.  Bhí leithéid </span>
<lb n="9"/><span>Mhicheáil Ruaidh ann agus rinne sé na gníomharthaí </span>
<lb n="10"/><span>atá fágtha air.  An té a thiocfas go Rann-na-feirsde </span>
<lb n="11"/><span>gheobhaidh sé a bhunadh annsin go fóill, agus iad ábalta </span>
<lb n="12"/><span>a thréathra a innse go beacht.  Mhair Micheál Ruadh </span>
<lb n="13"/><span>amuigh is astuigh ar chéad bliadhain ó shoin — go díreach </span>
<lb n="14"/><span>sul a dtainig teangaidh agus nósaí na ngall i dtreis </span>
<lb n="15"/><span>i n-Éirinn, sul ar éag Clanna Míleadh na gcath, agus </span>
<lb n="16"/><span>sul a dtainig an donán leath-ghallta a leig a mhaidí </span>
<lb n="17"/><span>le sruth ins an chéad 's chuaidh thart.   </span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>Deir scríbhneóirí gur cuireadh deireadh le Clanna </span>
<lb n="20"/><span>Míleadh ag Ceann t-Sáile.  Cuireadh, de thairbhe seilbh </span>
<lb n="21"/><span>an talaimh agus riaghaltas na tíre agus deánamh cogaidh.  </span>
<lb n="22"/><span>Ach mhair an sean-spiorad dhá chéad bliadhain 'na </span>
<lb n="23"/><span>dhiaidh sin, ariamh nó go bhfuair an Ghaedhilg bás ins an </span>
<lb n="24"/><span>tír.  An té a léighfeas cuid gníomharthaí Mhicheáil </span>
<lb n="25"/><span>Ruaidh agus annsin a léighfeas sgéal Fianaidheachta </span>
<lb n="26"/><span>'na dhiaidh, ní féidir dó gan a thabhairt fá dear comh </span>
<lb n="27"/><span>cosamhail agus tá siad le chéile.  Throid Diarmuid </span>
<lb n="28"/><span>Donn agus Oscar agus Oisín le claidhmhtheachaibh agus </span>
<lb n="29"/><span>le sleaghthachaibh.  Throid Micheál Ruadh le steafóg </span>
<lb n="30"/><span>dhroighin cionn 's nach rabh cead ag Éireannach san am </span>
<lb n="31"/><span>sin, arm ní ba chontabhairtighe a iomchur.  Cé nach </span>
<lb n="32"/><span>dtiocfadh leis a thuigbheáil, Micheál Ruadh a bheith ag </span>
<lb n="33"/><span>gabhail un spáirne le Meargach nó le h-Arraigín Mór, </span>
<lb n="34"/><span>agus Diarmuid Donn ag baint éiric bheairtín Chróna </span>
<lb n="35"/><span>as an cheannuidhe, nó Oscar ag siubhal de chosaibh trioma </span>
<lb n="36"/><span>ar chuid corp a námhad trasna abhainn an Chlocháin </span>
<lb n="37"/><span>Léith?  Bheir Micheál Ruadh agus a mhacasamhail le </span>
<lb n="38"/><span>fios dúinn nar éag spiorad na Féinne le linn </span>
<lb n="39"/><span>Pádruig an tonn bhaiste a chur ar Oisín, agus fáinne </span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="40"/><p><span>draoidheachta na h-óige a mheilt 'na dheoir ar a bhois.  </span>
<lb n="41"/><span>Dhíbir an creideamh fíor a rabh íseal ins an Phágánach </span>
<lb n="42"/><span>ach níor bain sé dá rabh uasal ann.  Fad is mhair an </span>
<lb n="43"/><span>Ghaedhilg dá canstan ar fud na tíre agus na sean-</span>
<lb n="44"/><span>nósaí dá gcleachtadh, mhair tréathra na Féinne — grádh </span>
<lb n="45"/><span>ar ghaisgeamhlacht os cionn gach uile nidh, cabhair don </span>
<lb n="46"/><span>duine lag agus comhrac don duine láidir, croidhe </span>
<lb n="47"/><span>mór agus fairrsingeach agus féile.  Níorbh' olc an </span>
<lb n="48"/><span>t-ainm ar Mhicheáil Ruadh “An Fian Deireannach,” nó </span>
<lb n="49"/><span>sin an rud a bhí ann go fíor.   </span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>Le linn an Ghaedhilg imtheacht, chaill na daoiní na </span>
<lb n="52"/><span>tréathra seo.  Agus náisiún ar bith a gcaillfidhe a </span>
<lb n="53"/><span>clann na tréathra céadna, is goirid a seal.  Agus ba </span>
<lb n="54"/><span>ghoirid seal na h-Éireann murab é go deachaidh corr-</span>
<lb n="55"/><span>dhuine dearcach a dh'iarraidh an teangaidh a thabhairt </span>
<lb n="56"/><span>ó'n bhás.  Agus nuair a chualaidh na Fianna na glórthaí </span>
<lb n="57"/><span>binne arís, mhuscail siad agus theann ortha a gcuid </span>
<lb n="58"/><span>airm agus éididh.   </span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Ó thárla go bhfuil an spiorad ag spreagadh na </span>
<lb n="61"/><span>ngaedheal arais ba chóir de na sgéaltaibh seo taitmheáil </span>
<lb n="62"/><span>leo.  Níl siad saor ó locht: tá siad sgríobhtha go díreach </span>
<lb n="63"/><span>mar d'innis an seanchuidhe iad.  Agus tá fhios ag an </span>
<lb n="64"/><span>t-saoghal go gcailleann sgéal cuid mhór le linn é a </span>
<lb n="65"/><span>scríobhadh.  An guth a thig ó'n pháipeár bidh sé fuar </span>
<lb n="66"/><span>marbh le taobh ghuth bheo an t-seancuidhe.  'Sé a dtig </span>
<lb n="67"/><span>leis an léightheóir a dheánamh, le iomlán suilt a bhaint </span>
<lb n="68"/><span>as na sgéaltaibh seo, smuaintiughadh i n-a intinn ar </span>
<lb n="69"/><span>an t-seanchuidhe — 'na shuidhe ins an chlúdaigh oidhche </span>
<lb n="70"/><span>chiúin fhoghmhair, nó oidhche ghaothach gheimhridh, é cnámhach </span>
<lb n="71"/><span>lom ricneach liath, glór a chinn ag áthrach le achan áthrach </span>
<lb n="72"/><span>dá bhfuil sa sgéal, coimeádadh sé na lámha agus an corp, </span>
<lb n="73"/><span>ag gabhail nuair a thig an seanchuidhe go dtí gníomh </span>
<lb n="74"/><span>éifeachtach nó cainnt uasal; agus b'fhéidir an gol ag </span>
<lb n="75"/><span>briseadh air corr-uair le tréan bróid agus le neart </span>
<lb n="76"/><span>cumhaidhe, “anois nuair nach maireann siad.”  Má ghnidh </span>
<lb n="77"/><span>an léightheóir sin, béidh na focla beo.  Cluinfidh sé glór </span>
<lb n="78"/><span>Dhonnchaidh Sheáin Óig ag teacht aniar ó'n t-sean t-saoghal </span>
<lb n="79"/><span>agus tchífidh sé Micheál Ruadh ag imirt a chleasa arís.   </span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>"Iolann Fionn."    </span>
<lb n="82"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="83"/><p><span>Micheál Ruadh.   </span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>Fad ó shoin nuair a bhí mise 'mo ghiorsaigh, ghníodh </span>
<lb n="86"/><span>Donnchadh Sheáin Óig mórán áirneáil againn.  Cómh-</span>
<lb n="87"/><span>ráidhteach breágh a bhí ann, agus má b'fhada a shaoghal, ag </span>
<lb n="88"/><span>cainnt ar a ghaisgidhigh agus ar ghníomharthaí gaisgeamhla.  </span>
<lb n="89"/><span>'Scuma ca h-air a dtarrónaidhe an seanchus, bhéarfadh </span>
<lb n="90"/><span>focal beag dá lagad é, na laochraidh i gceann </span>
<lb n="91"/><span>Dhonnchaidh.  Agus chaithfeá cluas a thabhairt dó, cé </span>
<lb n="92"/><span>gur chualaidh tú na sgéaltaí céadna aige míle uair </span>
<lb n="93"/><span>aroimhe.  Is beag oidhche ar chor ar bith, ó thigeadh fad </span>
<lb n="94"/><span>beag ar an oidhche fá Lúghnasna, go dtéigheadh an Fhéil </span>
<lb n="95"/><span>Pádruig sin a bhí chugat amach, nach dtugadh sé cuairt </span>
<lb n="96"/><span>ar an teach 's againne.  Bhí dúil mhór aige a bheith ag </span>
<lb n="97"/><span>cainnt ar fhearaibh maithe na Rosann.  Ach bhí fear </span>
<lb n="98"/><span>amháin os cionn an iomláin nach leigeadh sé oidhche ar </span>
<lb n="99"/><span>bith thart gan cuid dá chuid tréathra a innse — mar bhí </span>
<lb n="100"/><span>Micheál Ruadh Ó Baoighill as Rann-na-feirsde.   </span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>Is maith is cuimhin liom oidhche amháin i dtratha na </span>
<lb n="103"/><span>Samhna a tháinig sé dh'áirneál chugainn agus ní dheachaidh </span>
<lb n="104"/><span>drod ar a bhéal ó ghabhail ó solus de go rabh am-luighe </span>
<lb n="105"/><span>domhain ann ach ag sgéaluidheacht ar Mhicheál Ruadh.  </span>
<lb n="106"/><span>Tháinig sé isteach le clap-sholus mar ba ghnátach leis, </span>
<lb n="107"/><span>a dhá láimh ar chúl a chinn aige, hata bog dubh air, agus </span>
<lb n="108"/><span>dúdóg phíopa i n-a bhéal aige.  Bhí an dúdóg chéadna </span>
<lb n="109"/><span>aige ó tháinig cuimhne chugam, agus anois bhí dath uirthi </span>
<lb n="110"/><span>comh dubh le cloich a' bhac.   </span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>'Sé do bheatha dh'áirneál,' arsa mo mhathair leis.   </span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>'Níl mé fad na fáilte amuigh,' arsa Donnchadh.   </span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>'Druid aníos leis a' teinidh,' arsa m'athair.   </span>
<lb n="117"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="118"/><p><span>'Níl an oidhche atá ann fuar,' arsa Donnchadh, ag </span>
<lb n="119"/><span>suidhe ag éadán an bhalla-bhig.   </span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>'Níl sé te ach oiread, ó thig a' lá seo 'n bhliadhain,'</span>
<lb n="122"/><span>arsa m'athair.  'Cuir do chathaoir i bhfos annseo sa </span>
<lb n="123"/><span>chlúdaigh.  Tá siorradh beag fuar isteach ar bhun a' </span>
<lb n="124"/><span>dorais druidthe sin.'</span></p>
<lb n="125"/>
<lb n="126"/><p><span>Tháinig Donnchadh aníos 'na clúdadh agus chuir sé </span>
<lb n="127"/><span>aibhleóg ar an dúdóig.  Leoga is iomdha uair ó sin </span>
<lb n="128"/><span>go h-am luighe a chuir sé aibhleóg ar an dúdóig chéadna </span>
<lb n="129"/><span>nó ní rabh ann ach go mbéadh sí dearg mar ba chóir aige </span>
<lb n="130"/><span>go leigeadh sé as arais í leis an chomhrádh.   </span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>'Goidé mar tá tú ar aghaidh leis an obair?' arsa </span>
<lb n="133"/><span>m'athair.  'Creidim go bhfuil bunadhas na bpreátaí </span>
<lb n="134"/><span>bainte agat.'   </span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>'Maise, féadaim a rádh go bhfuil' arsa Donnchadh </span>
<lb n="137"/><span>'ach dhá nó 'r trí 'iomaireacha de phreátaí malla atá ar a' </span>
<lb n="138"/><span>Phollán-bhog agam agus níl deifre ar bith orm leo, </span>
<lb n="139"/><span>nó tá siad glas go fóill agus cuid mhór aca nach mó </span>
<lb n="140"/><span>'ná go bhfuil siad sgaithte de na barra.'  </span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>'Droch rud a mbaint agus gan iad sgaithte,' arsa </span>
<lb n="143"/><span>m'athair.  'Tá contabhairt ortha lóghad sna poill </span>
<lb n="144"/><span>arís.'</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>'Grásta ó Dhia ar na mairbh,' arsa Donnchadh, 'is </span>
<lb n="147"/><span>fada an lá ó thug Micheál Ruadh a bhí thuas annseo </span>
<lb n="148"/><span>comhairle domh gan preátaí a bhaint a choidhche fad is </span>
<lb n="149"/><span>bhéadh aon dhuilleóg amháin glas ar na barra.  Bhí an </span>
<lb n="150"/><span>talamh sin aige ar a' Phollán-bhog atá agam-sa anois, </span>
<lb n="151"/><span>agus níor bhain sé aon phreáta ariamh as go dtéigheadh </span>
<lb n="152"/><span>lá Samhna amach.' </span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>'Nar shíl mé gur i n-íochtar a' bhaile a bhí Micheál </span>
<lb n="155"/><span>Ruadh 'na chomhnuidhe,' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>''S ann a tógadh é,' arsa Donnchadh.  'Ach ar a' </span>
<lb n="158"/><span>Phollán-bhog a chaith sé deireadh a shaoghail.  Ní rabh sé </span>
<lb n="159"/><span>os cionn dhá bhliadhain déag nuair a d'fhág sé an baile </span>
<lb n="160"/><span>agus chuaidh sé 'un a' Lagáin.  Ar chualaidh sibh ariamh </span>
<lb n="161"/><span>goidé d'éirigh dó an chead bhliadhain a chuaidh sé amach?'  </span>
<lb n="162"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="163"/><p><span>Dubhairt achan dhuine nar chualaidh.  Shuidh mé féin agus </span>
<lb n="164"/><span>an chuid eile de na páistí thart fá'n teinidh, agus </span>
<lb n="165"/><span>thoisigh Donnchadh a sgéaluidheacht.   </span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>'Tá,' arsa Donnchadh, 'ní rabh sé ach i gcionn a dhá </span>
<lb n="168"/><span>bhliadhain déag nuair a d'fhág sé an baile agus chuaidh </span>
<lb n="169"/><span>sé go h-aonach a' tSeanbhaile i Leitirceanainn a iarraidh </span>
<lb n="170"/><span>fastóidh.  Ní rabh sé i bhfad ar an aonach go dtáinig </span>
<lb n="171"/><span>Albanach as Gleann-tSúilighe thart agus go dteárn sé </span>
<lb n="172"/><span>Micheál a fhastódh fá choinne buachailleachta, ar shé sgilling </span>
<lb n="173"/><span>déag seal na leith-bhliadna.  Bhí go maith go dtí eadar </span>
<lb n="174"/><span>sin a's tráthas, agus cé casadh ar an mhaighistir ach an </span>
<lb n="175"/><span>gasúr a bhí aige anuraidh roimh sin.  Chuaidh an bheirt </span>
<lb n="176"/><span>'un margaidh; agus ba é an deireadh a bhí air go dteárn </span>
<lb n="177"/><span>sé an dara gasúr a fhastódh ar dhá sgilling déag, go </span>
<lb n="178"/><span>Samhain.   </span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>'Chuaidh sé fhad le Micheál Ruadh.  "Is feárr duit,"</span>
<lb n="181"/><span>ar seisean leis, "a bheith 'baint a' bhaile amach sul a </span>
<lb n="182"/><span>dtigidh coim na h-oidhche; tá gasúr eile fastódhuighthe </span>
<lb n="183"/><span>agam-sa."  ‘Rinne tú mise a fhastódh,’ arsa Micheál, </span>
<lb n="184"/><span>"agus níl cead agat a ghabháil ar do thóin in do mhargadh.  </span>
<lb n="185"/><span>Má théighid, caithfidh tú an phíghinn dheireannach de mo </span>
<lb n="186"/><span>thuarastal a dhíol liom sul a bhfágaidh mé an t-aonach.’  </span>
<lb n="187"/><span>"Fág m'amharc, a smugacháin," ars an maighistir, </span>
<lb n="188"/><span>"nó bheárfainn thart le bois thú."  </span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>'Ní dheárn Micheál Ruadh ach bogadh leis agus níor </span>
<lb n="191"/><span>stad sé go rab sé i nGleann-tSúilighe.  Nuair a </span>
<lb n="192"/><span>tháinig an maighistir agus an gasúr eile leis, fuair </span>
<lb n="193"/><span>sé Micheál cóir istuigh roimhe.  "Tchím go dtáinig </span>
<lb n="194"/><span>an t-ógánach chugaibh," ar seisean le n-a mhnaoi, "i ndiaidh </span>
<lb n="195"/><span>mise innse dó nach rabh gnoithe agam leis."  "Sé ach </span>
<lb n="196"/><span>d'innis tú roimh sin domh go rabh gnoithe agat liom,"</span>
<lb n="197"/><span>arsa Micheál, "agus," ar seisean, "sin an margadh </span>
<lb n="198"/><span>céadna a gcaithfidh tusa seasamh dó.  Nó ní rachaidh </span>
<lb n="199"/><span>mise 'na bhaile go lá Samhna."  "Rachaidh tú 'na bhaile </span>
<lb n="200"/><span>ar béal maidne," ars an maighistir.  "Chá dtéighim,"</span>
<lb n="201"/><span>arsa Micheál.  "Mur' dtéighidh," ars an maighistir, </span>
<lb n="202"/><span>"chead agat a bheith beo gan bhiadh.  Nó dheamhan greim </span>
<lb n="203"/><span>a gheibh tú annseo."  </span>
<lb n="204"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="205"/><p><span>'Ar maidín a' lá thar na bhárach sgaoileadh amach </span>
<lb n="206"/><span>an t-eallach leis an ghasúr eile.  Chuir sé sin slat fá </span>
<lb n="207"/><span>dtaobh daobhtha agus siud é dá dtiomáint amach 'na</span>
<lb n="208"/><span>chnuic.  Shiubhail Micheál amach i n-a chuideachta.  Bhí </span>
<lb n="209"/><span>go maith go dtí go dtáinig an meádhon-lae, agus </span>
<lb n="210"/><span>tháinig giorsach amach agus gogán bracháin agus bainne </span>
<lb n="211"/><span>léithe chuig an ghasúr eile agus ní rabh a dhath fá choinne </span>
<lb n="212"/><span>Mhicheáil.  Bhí an gasúr eile ní ba mhó agus ní ba sine </span>
<lb n="213"/><span>'ná Micheál, ach má bhí féin, níor chuir sin beag-uchtach </span>
<lb n="214"/><span>ar bith ar Mhicheál.   </span></p>
<lb n="215"/>
<lb n="216"/><p><span>“‘Caithfidh mise leath a' bhracháin a fhághail," arsa </span>
<lb n="217"/><span>Micheál.   </span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>“‘Chan fhághann, nó diabhail deor," ars an gasúr </span>
<lb n="220"/><span>mór.   </span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>“‘Chan ólann tú ach a leath an iarraidh seo gan troid </span>
<lb n="223"/><span>ar a shon," arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>'D'amharc an gasúr mór ar an draoidín a bhí ag </span>
<lb n="226"/><span>cur troda air agus rinne sé gáire.   </span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>“‘Seo, ní ádhbhar gáire ar bith an sgéal," arsa </span>
<lb n="229"/><span>Micheál.  "Fág síos an gogán."   </span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>'Chuir an gasúr mór an sponóg sa' bhrachán, a' brath </span>
<lb n="232"/><span>toiseacht dhá ól.  Le sin theann Micheál anonn leis </span>
<lb n="233"/><span>agus bhuail sé le cúl a bhoise trasna an bhéil é.  Ní </span>
<lb n="234"/><span>rabh an dara focal ann.  D'fhág an gasúr mór an </span>
<lb n="235"/><span>gogán ar an fhéar agus fuair sé féin agus Micheál </span>
<lb n="236"/><span>dhá ghreim sgeadamáin ar a chéile.  Níor luaithe a </span>
<lb n="237"/><span>fuair Micheál greim air 'ná bhuail sé faoi é.  Leig sé </span>
<lb n="238"/><span>dó éirghe, agus chuaidh an bhéirt le n-a chéile arís.  Ach </span>
<lb n="239"/><span>ba é an míniughadh 's réidhteach a bhí ann gur bhuail </span>
<lb n="240"/><span>Micheál leithead a chraicinn air.   </span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>“‘Bhfuil do sháit buailte ort?’ arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>“‘Tá,’ ars an gasúr mór.   </span></p>
<lb n="245"/>
<lb n="246"/><p><span>“‘Bhail anois,’ arsa Micheál, ‘toisigh agus ól </span>
<lb n="247"/><span>leath a' bhracháin agus an bhainne, agus fág an leath </span>
<lb n="248"/><span>eile agam-sa."  </span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>'Rann siad an brachán le chéile.  Nuair a chuir siad </span>
<lb n="251"/><span>an t-eallach 'na bhaile tráthnóna, d'innis an gasúr </span>
<lb n="252"/><span>mór an sgéal go díreach mar thárluigh sé, ó n-a thús go </span>
<lb n="253"/><span>dtí n-a dheireadh.   </span>
<lb n="254"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="255"/><p><span>“‘Ádhbhar fir atá ionnat,’ ars an maighistir </span>
<lb n="256"/><span>le Micheál.  ‘Ní bhéidh fiachadh ort troid ar son do </span>
<lb n="257"/><span>chodach an dara lá.’   </span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>'Choinnigh sé an bheirt ghasúr go Samhain agus níor fhág </span>
<lb n="260"/><span>Micheál Ruadh an teach sin ar feadh chúig leith-bhliadnach.  </span>
<lb n="261"/><span>Dá bhrígh de, b'fhuras aithne go ndeánfadh sé fear </span>
<lb n="262"/><span>maith nó bhí sracadh ann, 'na ghasúr féin.”   </span></p>
<lb n="263"/>
<lb n="264"/><p><span>'A Dhonnchaidh,' arsa m'athair, 'an rabh aon fhear </span>
<lb n="265"/><span>eadar an dá fhearrsaid a bhí ion-churtha leis i gcionn </span>
<lb n="266"/><span>bata?'</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>'Eadar a' dá fhearrsaid!' arsa Donnchadh.  'Ní </span>
<lb n="269"/><span>rabh nó ó sin go Sligeach.'</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>''S mór a' focal é,' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="272"/>
<lb n="273"/><p><span>'Tá siud fíor, 'Fheidhlimidh,' arsa Donnchadh.  'Agus </span>
<lb n="274"/><span>'sé an rud a bheir orm sin a rádh, bhuail sé tincleóir </span>
<lb n="275"/><span>nach rabh aon fhear an taobh seo de uisce na Bóinne </span>
<lb n="276"/><span>nach rabh eagla air roimhe.'</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>'Maise, 'n abair tú sin liom?' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="279"/>
<lb n="280"/><p><span>'Tá siad uilig marbh anois,' arsa Donnchadh, 'ní </span>
<lb n="281"/><span>ceart domh cor an fhocail a chur ortha.  Chualaidh mé </span>
<lb n="282"/><span>le mo dhá chluais Séamus Anna Ní Árluigh ag innse </span>
<lb n="283"/><span>an sgéil níos mó 'ná uair agus 'ná dhá uair.  Tháinig </span>
<lb n="284"/><span>an tincleóir isteach i gceárdcha Shéamuis lá amháin </span>
<lb n="285"/><span>agus shuidh sé a chómhrádh le Séamus agus a chaitheamh </span>
<lb n="286"/><span>tobaca as píopa fada cailce a bhí aige.  Nuair a bhí </span>
<lb n="287"/><span>an píopa caithte aige go dtí an tón, cé tháinig isteach </span>
<lb n="288"/><span>ach Micheál Ruadh.  Shín an tincleóir an píopa chuige </span>
<lb n="289"/><span>agus d'iarr air toit a chaitheamh.  Bheir Micheál air, </span>
<lb n="290"/><span>agus an chead smailc a tharraing sé, líonadh a bhéal le </span>
<lb n="291"/><span>gríosach dhearg the.  Tháinig mothughadh feirge air agus </span>
<lb n="292"/><span>chuir sé a lámh i n-a phóca a' brath an píopa a líonadh.  </span>
<lb n="293"/><span>Ach goidé a bhí ach dearmad deánta dá chuid tobaca </span>
<lb n="294"/><span>aige.  Nuair a chonnaic sé nach rabh a dhath tobaca aige </span>
<lb n="295"/><span>fuair an fhearg buaidh air, 's ní dheárn sé ach an píopa </span>
<lb n="296"/><span>a tharraingt as a bhéal agus smionagar a dheánamh de </span>
<lb n="297"/><span>ar an inneóir.   </span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>“‘Dá mbéadh mo chuid tobaca liom líonfainn féin </span>
<lb n="300"/><span>é," ar seisean.  "Nuair nach bhfuil bíodh sin agat.  </span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="301"/><p><span>Bhéarfaidh sé le fios duit gan píopa folamh a shíneadh </span>
<lb n="302"/><span>do'n fhear go deo arais." </span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>“‘Bhéarfaidh mise le fios duit-sé,’ ars an tincleóir, </span>
<lb n="305"/><span>"sul a rabh mé réidh leat, nach mbriseann tú píopa a'n </span>
<lb n="306"/><span>fhir a choidhche ar a leithid de dhóigh."   </span></p>
<lb n="307"/>
<lb n="308"/><p><span>“‘Da' Dia chá dtugann,’ arsa Mícheal, "nó sin rud </span>
<lb n="309"/><span>nach dtig leat a dheánamh."   </span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>“‘Béidh le fiacháil," ars an tincleóir, ag breith </span>
<lb n="312"/><span>ar a bhata agus ag gabháil a léim amach ar a' doras.   </span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>'Chuaidh Micheál amach 'na dhiaidh agus a bhata féin </span>
<lb n="315"/><span>leis.   </span></p>
<lb n="316"/>
<lb n="317"/><p><span>“‘'Mhicheáil," arsa Séamus Anna Ní Árluigh i gcogar </span>
<lb n="318"/><span>le Micheál, "níl aon fhear a' siubhal na tíre ion-churtha </span>
<lb n="319"/><span>leis an fhear sin i gcionn bata.  'S feárr duit gan </span>
<lb n="320"/><span>roinn a bheith agat leis.  Dá fheabhas thú, tá eagla orm </span>
<lb n="321"/><span>go mbuailfidh sé thú.’   </span></p>
<lb n="322"/>
<lb n="323"/><p><span>“‘Fad 's rachaidh mise, rachaidh mé,’ arsa Micheál, </span>
<lb n="324"/><span>agus siud síos é i n-diaidh an tincleóra go dtí léana </span>
<lb n="325"/><span>beag glas a bhí faoi dhoras na ceárdcha.   </span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>'Chuir an gabha a dhá láimh sna h-ursannacha agus </span>
<lb n="328"/><span>sheasuigh sé dh'amharc amach ortha.  Chaith an bheirt daobhtha </span>
<lb n="329"/><span>go dtí na léinte agus tharraing dhá léab ar a chéile.  </span>
<lb n="330"/><span>Throid siad gur fheann siad na h-ailt ag n-a chéile </span>
<lb n="331"/><span>agus ní fhuair aon fhear ariamh aca buille ar chloigeann </span>
<lb n="332"/><span>an fhir eile.  Sa deireadh bhuail Micheál é ó chúl a </span>
<lb n="333"/><span>láimhe trasna ar fhad na cluaise agus d'fhág sínte 'na </span>
<lb n="334"/><span>bhradán ar an fhéar é.  Chuir sin deireadh leis.  Ní </span>
<lb n="335"/><span>throidfeadh an tincleóir níos mó.  Ó'n lá sin ní ba </span>
<lb n="336"/><span>mhó bí cliú Mhicheáil Ruaidh ar fud na tíre.'  </span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>“'Mháire, cuir síos an teinidh' arsa mo mháthair liom </span>
<lb n="339"/><span>féin, 'agus thig leat éisteacht a thabhairt do'n sgéal </span>
<lb n="340"/><span>ins an am chéadna.'  </span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>'Tá do sháith 'e theinidh thíos,' arsa Donnchadh.   </span></p>
<lb n="343"/>
<lb n="344"/><p><span>'Ba mhór a' truaigh a bhás mar Mhicheál Ruadh,' nó </span>
<lb n="345"/><span>ba é scoith an fhir é' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="346"/>
<lb n="347"/><p><span>“'S leis a ba chóir a rádh' arsa Donnchadh.  'Dhuine, </span>
<lb n="348"/><span>bí sé 'n 'fhear ar achan dhóigh a rachadh fiacháil air.  Ní </span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="349"/><p><span>hé amháin de go rabh sé 'na throdaidhe ach bhí sé </span>
<lb n="350"/><span>fearamhail ionraice, uasal, déirceach.  Mur' bhfuil </span>
<lb n="351"/><span>sé geal sna Flaithis anocht go bhfóiridh Dia ar a lán </span>
<lb n="352"/><span>eile, nó ní rabh a'n bhall claoidhte istuigh ann.  An </span>
<lb n="353"/><span>gcualaidh tú ariamh goidé mar chuir sé féin agus Seán </span>
<lb n="354"/><span>Ó Connachán gnoithe an phaidirín?' </span></p>
<lb n="355"/>
<lb n="356"/><p><span>'Char chualaidh,' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>'Tá,' arsa Donnchadh, 'bhí Seán Ó Connachán 'na </span>
<lb n="359"/><span>chomhnuidhe sa Ghleann-chuallach agus teach óstáidh aige.  </span>
<lb n="360"/><span>Oidhche amháin gheimhridh tháinig Micheál Ruadh isteach </span>
<lb n="361"/><span>chuige, tamall beag roimh am-luighe.  D'iarr sé óstádh </span>
<lb n="362"/><span>na hoidhche go maidín agus fuair.  Cé'n oidhche a bhí </span>
<lb n="363"/><span>ann ach oidhche Aonaigh an Gheimhridh i Leitirceanainn.  </span>
<lb n="364"/><span>Oidhche gaoithe móire a bhí ann agus é 'plúchadh shneachta.  Bhí </span>
<lb n="365"/><span>Micheál 'na shuidhe a chois na teineadh agus a bhróga </span>
<lb n="366"/><span>de, nuair a tháinig beirt bheaga ghasúr isteach agus </span>
<lb n="367"/><span>iad faoi shneachta ó mhullach a gcinn go bárr a gcoise, </span>
<lb n="368"/><span>agus anglach ionnta le fuacht i n-diaidh siubhal as </span>
<lb n="369"/><span>Leitirceanainn.  Bhí siad amuigh ar a' mhargadh, agus </span>
<lb n="370"/><span>ní fhuair ceachtar aca fastódh.  Sheasuigh siad ar bhun </span>
<lb n="371"/><span>an urláir, go fuar faitcheach agus deor as achan ribe </span>
<lb n="372"/><span>daobhtha, agus d'iarr óstádh na h-oidhche go maidín.  </span>
<lb n="373"/><span>D'fhiafruigh Seán daobhtha an rabh oiread airgid aca </span>
<lb n="374"/><span>agus dhíolfadh a n-dolaidh.  Dubhairt siad-san nach </span>
<lb n="375"/><span>rabh aon phíghinn aca.  Dubhairt Seán, ó thárla nach </span>
<lb n="376"/><span>rabh, go gcaithfeadh siad a ghabháil amach.   </span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>“‘'Sheáin,’ arsa Micheál Ruadh, "má chuireann tú </span>
<lb n="379"/><span>amach na gasraí an oidhche atá ann, béidh a mbás ort.  </span>
<lb n="380"/><span>Ní bhuaidhfidh leobhtha a ghabháil Bealach-gaoithe go deo </span>
<lb n="381"/><span>fríd a t-sneachta, ar shiubhal na hoidhche.  Ní bhéidh </span>
<lb n="382"/><span>siad beo ar maidín má chuireann tú amach iad." </span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>“‘Ní bhéinn féin i bhfad beo," arsa Seán, "dá </span>
<lb n="385"/><span>dtugainn biadh agus deoch agus leabaidh dá 'dtig an </span>
<lb n="386"/><span>bealach seo agus gan píghinn i n-a bpócaí."  </span></p>
<lb n="387"/>
<lb n="388"/><p><span>“‘Tabhair a 'bealach do na gasraí," arsa Micheál, </span>
<lb n="389"/><span>"agus díolfaidh mise cé bé bhéas i n-a n-éadán ar </span>
<lb n="390"/><span>maidín.  Deánadh duine agaibh réidh tráth bidh daobhtha.  </span>
<lb n="391"/><span>Aníos libh a ghasraí," ar seisean, "agus suidhidh ag an </span>
<lb n="392"/><span>teinidh."</span>
<lb n="393"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="394"/><p><span>'Bhain na gasraí fútha go maidín agus an lá thar </span>
<lb n="395"/><span>na bhárach dhíol Micheál a n-dolaidh agus d'imthigh sé </span>
<lb n="396"/><span>féin 's iad féin.   </span></p>
<lb n="397"/>
<lb n="398"/><p><span>'Ní rabh de sin ach sin go dtí cúig bliadhna ó'n </span>
<lb n="399"/><span>oidhche sin, agus tamall beag roimh am-luighe isteach le </span>
<lb n="400"/><span>Micheál toigh Sheáin Uí Connachán arís agus é i ndiaidh </span>
<lb n="401"/><span>a bheith ar mhargadh Leitirceanainn ag díol olna.  Teacht </span>
<lb n="402"/><span>'un a' toighe dó bhí fear óg 'na shuidhe 'chois na teineadh </span>
<lb n="403"/><span>ceanntárnocht agus éadach bán thart ar a mhuineál </span>
<lb n="404"/><span>mar bhéadh sgeadamán nimhneach aige.  Goidé bhí ann ach </span>
<lb n="405"/><span>sagart, acht ní rabh fhios seo ag Micheál Ruadh.  Dar </span>
<lb n="406"/><span>le Seán, a Mhicheáil, bainfidh mé do mhí-apaidh asat </span>
<lb n="407"/><span>os coinne an t-sagairt.  Bhí go maith go deárn Micheál </span>
<lb n="408"/><span>a shuipeár.  "Taisbeánadh duine agaibh," ar seisean, </span>
<lb n="409"/><span>"mo leabaidh domh-sa go dtéighidh mé 'luighe."   </span></p>
<lb n="410"/>
<lb n="411"/><p><span>“‘Ó, 'Mhicheáil, cinnte ní rachthá a luighe go n-abraimid </span>
<lb n="412"/><span>an paidrín,’ arsa Seán.   </span></p>
<lb n="413"/>
<lb n="414"/><p><span>“‘Abraidh féin mur bpaidirín," arsa Micheál, "is </span>
<lb n="415"/><span>sibh is lugha 'thuirse ó'n lá.  Tá mise i ndiaidh siubhal </span>
<lb n="416"/><span>as Leitirceanainn agus ba chóir go ndeánfadh urnaighe </span>
<lb n="417"/><span>ba táire 'ná paidirín mo ghnoithe anocht.’"  </span></p>
<lb n="418"/>
<lb n="419"/><p><span>“‘Anois, a Shagairt,’ arsa Seán Ó Connachán, ag </span>
<lb n="420"/><span>tabhairt aghaidh ar an fhear a bhí sa chlúdaigh, "goidé </span>
<lb n="421"/><span>mur mbaramhail de'n fhear sin a leigeas air féin gur </span>
<lb n="422"/><span>Gaedheal é agus nach n-éisteann an paidirín?"</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>'Rinne an sagart draothadh gáire.   </span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>“‘Bhail anois, a Shagairt," arsa Micheál Ruadh, </span>
<lb n="427"/><span>"éistidh liom-sa bomaite, chan a thabhairt de an-órdughadh </span>
<lb n="428"/><span>díbh é.  Bhí mise annseo go minic in mo shaoghal, agus </span>
<lb n="429"/><span>níor choguigh Seán Ó Connachán ariamh mé fá phaidirín </span>
<lb n="430"/><span>go dtí anocht.  Agus ní labhairfeadh sé ar phaidirín </span>
<lb n="431"/><span>anocht," ar seisean, ‘ach a gheall ar duine diadhanta </span>
<lb n="432"/><span>a dheánamh de féin cionn's sibh-se a bheith sa lathair.  </span>
<lb n="433"/><span>Ach ó thárla go dtug seisean iarraidh mo chliú a chur </span>
<lb n="434"/><span>liom-sa, fanaidh anois a Shagairt go gcuiridh mise a </span>
<lb n="435"/><span>chliú leisean.  Tá sean aithne agam-sa ar Sheán Ó </span>
<lb n="436"/><span>Chonnachán,’ ar seisean.  ‘Is fada a' teacht 'un a thoighe </span>
<lb n="437"/><span>mé.  Cúig bliadhna gus an oidhche anocht a bhí mé annseo </span>
<lb n="438"/><span>go deireannach.  Agus bhí sneachta a' gabhail go leath </span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="439"/><p><span>mo mhealltaí orm a' teacht trasna an chnuic domh, </span>
<lb n="440"/><span>agus an oidhche comh dorcha agus nar léar duit do </span>
<lb n="441"/><span>mhéar a chur in do shúil.  Tháinig dhá lupadán leinbh," </span>
<lb n="442"/><span>ar seisean, "tháinig sin isteach a iarraidh óstaidh na </span>
<lb n="443"/><span>h-oidhche, agus chuirfeadh Seán Ó Connachán amach iad </span>
<lb n="444"/><span>an oidhche a bhí ann, agus chead aca bás fhághail sa' </span>
<lb n="445"/><span>t-sneachta, mhurabh é gur dhíol mise a ndolaidh.  Sin </span>
<lb n="446"/><span>Seán Ó Connachán agaibh, a Shagairt,’ ar seisean.  </span>
<lb n="447"/><span>"Cá mhéad paidirín a bhéadh a dhíoghbháil air a rádh sul </span>
<lb n="448"/><span>a gcuirfeadh sé de an cháipís a d'fhágfadh bás na ngasúr </span>
<lb n="449"/><span>sin air?  Agus rud beag eile de, a Shagairt," arsa </span>
<lb n="450"/><span>Micheál, "nuair a goideadh dhá bhearach na baintrea-</span>
<lb n="451"/><span>bhaighe ó'n chnoc, cheannuigh Seán Ó Connachán o'n </span>
<lb n="452"/><span>ghaduidhe iad cionn's go bhfuair sé ar leath a luach iad, </span>
<lb n="453"/><span>agus fios maith aige go dtáinig siad go mí-ionraice.  </span>
<lb n="454"/><span>Cá mhéad paidirín a deárfas sé sul a dtugaidh Dia </span>
<lb n="455"/><span>maitheamhnas dó ins na bearaigh?"  </span></p>
<lb n="456"/>
<lb n="457"/><p><span>“‘Seo, seo," ars an sagart, "tá go leor canta."  </span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>“‘Ta barraidheacht canta, a Shagairt," arsa Micheál, </span>
<lb n="460"/><span>"dá mbéadh neart air.  Ach," ar seisean, "ó thárla </span>
<lb n="461"/><span>go gcaithfidh mé bheith dith-múinte, ba mhaith liom dá </span>
<lb n="462"/><span>n-innseadh sibh an méid seo domh.  An bhfuil sé </span>
<lb n="463"/><span>d'fhiachaibh ar Sheán Ó Connachán na bearaigh nó a luach </span>
<lb n="464"/><span>a thabhairt don bhaintreabhaigh?  Nó an ndeánfaidh sé </span>
<lb n="465"/><span>gnoithe dó comhrac guidheadórachta a chur ar achan </span>
<lb n="466"/><span>dhuine 'a dtiocfaidh 'un a thoige.  Má ghnidh, níl dochar </span>
<lb n="467"/><span>i gcuid na comharsann agus níl sa t-Soisgéal ach </span>
<lb n="468"/><span>bagar.”   </span></p>
<lb n="469"/>
<lb n="470"/><p><span>'Bhail, cinnte ba bheag a ba lugha ar Sheán Ó </span>
<lb n="471"/><span>Chonnachán 'ná é 'na dhiaidh sin,' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="472"/>
<lb n="473"/><p><span>'Thug sé féin le fios gur bheag,' arsa Donnchadh.  </span>
<lb n="474"/><span>'Nó bliadhain 'na dhiaidh seo bhí Micheál arais ann, </span>
<lb n="475"/><span>agus cé bhí 'baint faoi ann an oidhche chéadna ach diúlach </span>
<lb n="476"/><span>as Inbhear dar bh'ainm Cathal 'Ac Nialluis.  Bhí ainm </span>
<lb n="477"/><span>fir mhaith ag Cathal seo, agus dúil bhreágh aige sa ghloine.  </span>
<lb n="478"/><span>Goidé rinne Seán Ó Connachán ach leath-phionnta uisce </span>
<lb n="479"/><span>bheatha a gheallstan dó dá mbuaileadh sé Micheál Ruadh.  </span>
<lb n="480"/><span>Chuir m'ógánach 'un tosaigh ar Mhicheál é.  Chuaidh a' bheirt </span>
<lb n="481"/><span>le chéile agus bhuail Micheál é.   </span>
<lb n="482"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="483"/><p><span>“‘Anois, a Sheáin Uí Chonnachán,’ ar seisean, ‘go </span>
<lb n="484"/><span>mbeiridh an diabhal leis fear a sheasuigh ar d' urlár </span>
<lb n="485"/><span>ariamh nach mbuailfinn-se.’   </span></p>
<lb n="486"/>
<lb n="487"/><p><span>'Bhí go maith go cionn chupla bliadhain agus bhí Micheál </span>
<lb n="488"/><span>thiar i n-Inbhear fá choinne lód sgadán-beag.  Tháinig </span>
<lb n="489"/><span>an oidhche agus siud a chuartughadh lóistín é.  Shiubhail </span>
<lb n="490"/><span>sé cúig toighthe agus ní fhuair sé lóistín i n-aon </span>
<lb n="491"/><span>cheann aca.  "Dar a bata tá in mo láimh," ar seisean </span>
<lb n="492"/><span>leis féin, "an chead teach eile a dtiocfaidh mé fhad </span>
<lb n="493"/><span>leis ní rachaidh mé amach daobhtha." </span></p>
<lb n="494"/>
<lb n="495"/><p><span>'Shiubhail sé leis agus cé'n chead teach a dtáinig </span>
<lb n="496"/><span>sé fhad leis ach teach Chathail 'Ic Nialluis.  "Tá mé </span>
<lb n="497"/><span>ar shiubhal ag iarraidh dídean na h-oidhche," ar seisean, </span>
<lb n="498"/><span>nuair a chuir sé a cheann isteach ar an doras.  "Agus," </span>
<lb n="499"/><span>ar seisean, "tá cúig toighthe as déis a chéile siubhalta </span>
<lb n="500"/><span>agam agus chuir achan cheann amach mé.  'S tá mionna </span>
<lb n="501"/><span>orm nach bhfágaim an teach seo go maidín, sin nó go </span>
<lb n="502"/><span>gcuirtear amach mé le treise lámh.’   </span></p>
<lb n="503"/>
<lb n="504"/><p><span>'Bhí fear a' toighe 'na luighe ar cholbha na leabtha </span>
<lb n="505"/><span>agus chualaidh sé an t-ógánach dith-múinte, dar leis </span>
<lb n="506"/><span>féin, a' botalaigh ag n-a dhoras.   </span></p>
<lb n="507"/>
<lb n="508"/><p><span>“‘Dar fiadh," ar seisean ag éirghe aniar agus ag </span>
<lb n="509"/><span>breith ar a bhata, "mur bhfuil a dhíoghbháil ort ach fear </span>
<lb n="510"/><span>a chuirfeas amach thú, chá bhíonn tú i bhfad annsin.  Las </span>
<lb n="511"/><span>coinneal ghiúbhais dúinn," ar seisean leis an mhnaoi, </span>
<lb n="512"/><span>"gur léar dúinn cloigne a chéile." </span></p>
<lb n="513"/>
<lb n="514"/><p><span>'Chuir bean a' toighe slis ins an teinidh agus las sí í, </span>
<lb n="515"/><span>agus theann Micheál Ruadh aníos i n-aice lár an urláir </span>
<lb n="516"/><span>nó go bhfacaidh Cathal 'aghaidh, le solus na slise.   </span></p>
<lb n="517"/>
<lb n="518"/><p><span>“‘'S tú Micheál Ruadh,’ ar seisean, ‘a bhí a' troid </span>
<lb n="519"/><span>liom-sa toigh Sheáin Uí Chonnachán sa Ghleann-chuallach.’   </span></p>
<lb n="520"/>
<lb n="521"/><p><span>“‘'S mé," arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>“‘Bí 'do shuidhe, a bhrathair," arsa Cathal, "nó ní </span>
<lb n="524"/><span>thiocfadh liom do chur amach dá bhfiachainn féin leis."  </span></p>
<lb n="525"/>
<lb n="526"/><p><span>'Tháinig Micheál aníos agus shiudh sé, agus rinneadh </span>
<lb n="527"/><span>réidh tráth bidh dó.  Chaith sé an oidhche toigh Chathail </span>
<lb n="528"/><span>'Ic Nialluis agus rinne an beirt oidhche mhór chomhráidh.'</span>
<lb n="529"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="530"/><p><span>'Dheamhan gur shíothamhail na fir mhaithe sin,” arsa </span>
<lb n="531"/><span>m'athair, 'an dóigh nach n-aifeóradh a'n fhear aca a dhath </span>
<lb n="532"/><span>ar an fhear eile.' </span></p>
<lb n="533"/>
<lb n="534"/><p><span>'Sin an chuid a b'fheárr uilig daobhtha' arsa Donnchadh.  </span></p>
<lb n="535"/>
<lb n="536"/><p><span>'Nuair a bhí an troid thart bhí sí thart agus bhíodh siad </span>
<lb n="537"/><span>mar nach dtiocfadh aon fhocal eatarrtha ariamh.  Ar </span>
<lb n="538"/><span>ndóighe an lá a cruinnigheadh ar Mhicheál Ruadh i mBaile-</span>
<lb n="539"/><span>an-teampuill, shábhail Ceallaigh Mór é agus an bheirt </span>
<lb n="540"/><span>i n-diaidh a bheith a' troid.  Má tá, sin an chliú fir a </span>
<lb n="541"/><span>b'fheárr a fuair sé ariamh mar Mhicheál Ruadh.  Fear </span>
<lb n="542"/><span>millteanach a bhí i gCeallaigh Mhór.  Bhí sé fiche cloch </span>
<lb n="543"/><span>mheádhchoin, agus chan bog feolmhar a bhí sé ach lom </span>
<lb n="544"/><span>cruaidh cnámhach.  Agus ní rabh Micheál Ruadh ariamh </span>
<lb n="545"/><span>os cionn thrí gcloch déag, ach go rabh sé daingean.  </span>
<lb n="546"/><span>Cluinfidh tú.   </span></p>
<lb n="547"/>
<lb n="548"/><p><span>“Bhí Micheál ar mhargadh Bhaile-an-teampuill fá </span>
<lb n="549"/><span>choinne coirce, agus ar siocair cuid mhór a bheith go </span>
<lb n="550"/><span>h-olc dó mar bíthear dá mhacasamhail i gcomhnuidhe, </span>
<lb n="551"/><span>bhíodh claidheamh ar iomchur leis nuair a bhíodh sé i bhfad </span>
<lb n="552"/><span>ó bhaile.  Bhí sí leis an lá seo, agus ba é an áit a rabh </span>
<lb n="553"/><span>sí ar iomchur leis síos le na sgoróig taobh istuigh de </span>
<lb n="554"/><span>n-a bhríste agus sreangán a crochadh as ceann de na </span>
<lb n="555"/><span>cnaipí.   </span></p>
<lb n="556"/>
<lb n="557"/><p><span>'Cheannuigh sé dhá-fhichead cloch choirce ar an mhargadh </span>
<lb n="558"/><span>agus chuir a' dá-fhichead cloch isteach i mála amháin.  </span>
<lb n="559"/><span>Ní thiocfadh leis féin cromadh ar siocair an chlaidhimh, </span>
<lb n="560"/><span>agus sgairt sé amach go rabh mála coirce annseo </span>
<lb n="561"/><span>aige agus go dtabharfadh sé buideál uisce-beatha do'n </span>
<lb n="562"/><span>fhear a bhaiceóladh é.  Le sin tháinig buachaill breágh </span>
<lb n="563"/><span>anall fad leis.  "Baiceólaidh mise é," ar seisean.  </span>
<lb n="564"/><span>"Tógaidh orm é."   </span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>“‘Chá bhaiceólann," arsa cailín óg a bhí ann.  "Nó </span>
<lb n="567"/><span>smugachán ar bith a líonfadh sac nach mbéadh sé féin </span>
<lb n="568"/><span>ábalta a bhaiceáil, ba mhaith an airidh air an béal a </span>
<lb n="569"/><span>bhriseadh aige."</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>'Theann an buachaill ar a chúl.' </span></p>
<lb n="572"/>
<lb n="573"/><p><span>“‘Níl fhios agam," arsa Micheál, leis an chailín, </span>
<lb n="574"/><span>"cé aca is tú deirbhshiúr an fhir óig seo nó a bhean.  </span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="575"/><p><span>Ach is cuma," ar seisean, ag tarraingt amach an </span>
<lb n="576"/><span>chlaidhimh.  "Coinnigh seo domh-sa bomaite agus fiach-</span>
<lb n="577"/><span>aidh mise mé féin leis an t-sac."   </span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>'Fuair an cailín greim ar an chlaidheamh as a láimh.  </span>
<lb n="580"/><span>Tógadh an mála ar Mhicheál, agus leag sé trasna é </span>
<lb n="581"/><span>ar dhruim an bheathaigh.  Anall leis arais go dtí an </span>
<lb n="582"/><span>cailín agus bheir sé ar an chlaidheamh as a láimh.  "Tá </span>
<lb n="583"/><span>mé buidheach duit," ar seisean.  "Dá mbéadh aithne </span>
<lb n="584"/><span>agam ó thús ar dhuine ar bith a bhéarfadh aire do mo </span>
<lb n="585"/><span>chlaidheamh, ní iarrfainn ar dhuine ar bith mo shac a </span>
<lb n="586"/><span>bhaiceáil.  Agus anois a chailín maith," ar seisean, </span>
<lb n="587"/><span>"Ní thiocfainn-se go Baile-an-teampaill agus sac </span>
<lb n="588"/><span>coirce a líonadh ann mur' mbéinn ábalta a iomchur.  </span>
<lb n="589"/><span>Agus," ar seaisean, ‘is lugha 'ná mar sin a thiocfainn </span>
<lb n="590"/><span>dá mbéadh fhios agam go gcasfaidhe aon fhear orm a </span>
<lb n="591"/><span>dtiocfadh leis mo bhéal a bhriseadh."  </span></p>
<lb n="592"/>
<lb n="593"/><p><span>'Le sin go díreach tháinig an t-ógánach mór anall </span>
<lb n="594"/><span>go dtí é agus bhuail bos sa t-slineán air.   </span></p>
<lb n="595"/>
<lb n="596"/><p><span>“Is mór-uchtamhail do bholgam cainnte ar maidín,"</span>
<lb n="597"/><span>ar seisean.   </span></p>
<lb n="598"/>
<lb n="599"/><p><span>'D'amharc Micheál air.  "Is tú," ar seisean, </span>
<lb n="600"/><span>"Ceallaigh Mór Bhaile-an-teampaill?"  </span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>“‘Bheir siad an t-ainm sin orm," ars an fear eile</span>
<lb n="603"/><span>"An tusa Micheál Ruadh Ó Baoighill as na Rosa?"   </span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>“‘'S mé" arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="606"/>
<lb n="607"/><p><span>“‘Is maith mar thárluigh ar a chéile sinn," arsa </span>
<lb n="608"/><span>Ceallaigh Mór.  Is fada mé ag éisteacht go bhfuil </span>
<lb n="609"/><span>tú a' rádh nár buaileadh ariamh thú."  </span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>“‘Maise is fíor domh," arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="612"/>
<lb n="613"/><p><span>“‘Maith go leór, a chailleach," arsa Ceallaigh Mór </span>
<lb n="614"/><span>"chá bhíonn sin le rád níos fuide agat.  Amach leat."  </span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>'Shín Micheál an claidheamh arais ionnsair a' chailín, </span>
<lb n="617"/><span>fuair greim ar an bhata agus chuaidh an bheirt le chéile </span>
<lb n="618"/><span>i lár an aonaigh.  An chead dá léab a tharraing siad </span>
<lb n="619"/><span>ar a chéile bhí bata achan fhir aca as láimh an fhir eile </span>
<lb n="620"/><span>leis.  Agus an dara h-uair bhí a bhata féin le achan </span>
<lb n="621"/><span>fhear arais.  Chruinnigh an t-aonach.  Thoisigh an greadadh.  </span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="622"/><p><span>Agus ar feadh leath-uaire ní fhuair aon fhear aca aon </span>
<lb n="623"/><span>bhuille ar an fhear eile.  Agus rith an ama ní thug </span>
<lb n="624"/><span>Micheál iarraidh ar bith air nó gur leig sé do Cheallaigh </span>
<lb n="625"/><span>é féin a chlaoidh.  Sa deireadh buailidh Micheál i gclár </span>
<lb n="626"/><span>an éadain é, agus reath an fhuil isteach i n-a shúile.  </span>
<lb n="627"/><span>Ní dheárn seo ach tuilleadh mire a chur ar Cheallaigh Mhór, </span>
<lb n="628"/><span>agus thoisigh sé a smíochtáil leis ar theann a dhithchill </span>
<lb n="629"/><span>agus gan é ag coimheád goidé bhí sé a dheánamh.  Shíl </span>
<lb n="630"/><span>sé gur cheart dó Micheál a chlaoidh le tréan urraidh.  </span>
<lb n="631"/><span>Sa deireadh thóg sé i n-áirde a bhata a' brath a theacht </span>
<lb n="632"/><span>anuas ar Mhicheál i mullaigh 'n chinn.  Theann Micheál </span>
<lb n="633"/><span>coiscéim i leath-taobh agus thuit an buille le na thaobh.  </span>
<lb n="634"/><span>Nuair a fuair Micheál cloigeann Cheallaigh gan chosnughadh </span>
<lb n="635"/><span>tharraing sé an bata ó chúl a láimhe, bhuail ar fhad na </span>
<lb n="636"/><span>cluaise é, agus shín ar 'fhad ar a' t-sráid é.  D'éirigh </span>
<lb n="637"/><span>sé agus ní rabh ann ach go rabh sé ar a chosa nuair a </span>
<lb n="638"/><span>chuir Micheál an bealach céadna é.  Dar le Ceallaigh </span>
<lb n="639"/><span>is feárr domh breith isteach ort, agus chaith sé uaidh a </span>
<lb n="640"/><span>bhata.  Chaith Micheál uaidh a cheann féin agus fuair </span>
<lb n="641"/><span>an bheirt dhá ghreim ar a chéile.  Bheir Micheál thara </span>
<lb n="642"/><span>n-a chorp air, thug sé thart le aon rúchlaidh amháin é agus </span>
<lb n="643"/><span>bhuail ar shlait chúl a chinn ar a' t-sráid é.   </span></p>
<lb n="644"/>
<lb n="645"/><p><span>“‘An bhfuil tú buailte anois?" ar seisean.   </span></p>
<lb n="646"/>
<lb n="647"/><p><span>“‘Tá," arsa Ceallaigh.   </span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>'Le sin chruinnigh lucht an aonaigh a' brath gan a </span>
<lb n="650"/><span>leigin ar shiubhal as áit na mbonn go mbuailtidhe a </span>
<lb n="651"/><span>sháith air.  Sgairt fear amháin é a mharbhadh.  Cuaidh </span>
<lb n="652"/><span>Ceallaigh Mór i n-áirde ar thóin bairille a bhí ann.  </span>
<lb n="653"/><span>"'Fheara," ar seisean, "éistidh liom-sa.  An bhfuil </span>
<lb n="654"/><span>fear ar bith sásta Micheál Ruadh a throid?  Má tá, </span>
<lb n="655"/><span>seo 'am.  Ach ní rachaidh an dara fear air.  Nó má </span>
<lb n="656"/><span>théid béidh mise annsin.  Tá Micheál Ruadh annseo i </span>
<lb n="657"/><span>bhfad ó n-a cháirde, agus ba náireach le rádh é nach bhfuair </span>
<lb n="658"/><span>sé ceart fir i mBaile-an-teampaill."  </span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>'Nuair a chualthas nach bhfuigheadh cead a ghabháil air </span>
<lb n="661"/><span>ach aon fhear amháin ar a sheal, bhánuigh an t-aonach síos </span>
<lb n="662"/><span>siar.  Chuaidh Ceallaigh Mór isteach 'un a thoighe féin </span>
<lb n="663"/><span>agus nigh sé an fhuil de féin.  Thug sé isteach Micheál </span>
<lb n="664"/><span>Ruadh agus thug biadh agus deoch dó féin agus do n-a </span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="665"/><p><span>bheáthach.  Agus rinne a chomóradh cúpla míle amach as </span>
<lb n="666"/><span>a' bhaile tráthnóna.   </span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>“Bhí sé lá eile 'gabháil go Leitirceanainn agus é a' </span>
<lb n="669"/><span>siubhal dhe 'chois.  San am sin bhí Tadhg Ó Baoighill 'na </span>
<lb n="670"/><span>chomhnuidhe ar an Losaid agus ceathrar mac aige comh </span>
<lb n="671"/><span>breágh agus chasfaidhe duit i siubhal lae.  Bhí Conall </span>
<lb n="672"/><span>Thaidhg gortha ar fheara maithe Íochtar na condae.  Ní </span>
<lb n="673"/><span>rabh aithne ar bith ag Baoigheallaigh na Loisde ar Mhicheál </span>
<lb n="674"/><span>Ruadh cé go rabh siad a' maoidhim gaoil air agus gur </span>
<lb n="675"/><span>mhinic a chualaidh siad iomrádh air.  Ach a' lá seo ar </span>
<lb n="676"/><span>scor ar bith, goidé a chuaidh ach cliobóg le Tadhg Ó </span>
<lb n="677"/><span>Baoighill i n-díg agus bhí Tádhg agus a cheathrar mac </span>
<lb n="678"/><span>thart fá'n chliobóig ag iarraidh a tarraingt nuair a </span>
<lb n="679"/><span>nochtas Micheál Ruadh chuca aníos an bealach-mór.  </span>
<lb n="680"/><span>Nuair a tháinig sé go díreach os coinne na díge sheasuigh </span>
<lb n="681"/><span>sé a choimheád ortha.   </span></p>
<lb n="682"/>
<lb n="683"/><p><span>“‘Gabh anall annseo," arsa Conall Thaidhg, "agus </span>
<lb n="684"/><span>cuidigh linn an beáthach a thabhairt as an abar."  </span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>“‘Ó, nar fheicidh m'anam fiadh" arsa Micheál Ruadh, </span>
<lb n="687"/><span>"má théighim ar a' seiseadh fear indiu a tharraingt </span>
<lb n="688"/><span>a' chlibistín sin."  Agus sheasuigh sé san áit a rabh sé.   </span></p>
<lb n="689"/>
<lb n="690"/><p><span>“‘Má bhíonn tú annsin," arsa Conall Thaidhg, "nuair </span>
<lb n="691"/><span>a bhéas an chliobóg amuigh againne, rachaidh tú féin sa </span>
<lb n="692"/><span>díg i n-a h-áit."   </span></p>
<lb n="693"/>
<lb n="694"/><p><span>“‘Maise ní choróchaidh mé go mbidh sibh réidh," arsa </span>
<lb n="695"/><span>Micheál Ruadh.  Agus sheasuigh sé san áit a rabh sé.   </span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>“‘Cuirfidh mise sa díg é i n-áit na cliobóige," </span>
<lb n="698"/><span>arsa Conall Thaidhg.   </span></p>
<lb n="699"/>
<lb n="700"/><p><span>“‘Tabhair a d'aire, a mhic," ars an t-athair. "Sé </span>
<lb n="701"/><span>'mheasaim nach bhfuil an dara fear a sheasóchadh annsin, </span>
<lb n="702"/><span>ó seo go h-íochtar na Rosann ach Micheál Ruadh.  Agus </span>
<lb n="703"/><span>má's é Micheál Ruadh atá ann, is tú 'rachas ins a' díg."</span></p>
<lb n="704"/>
<lb n="705"/><p><span>“Le sin anall le Conall 'un a' bhealaigh mhóir.  "An </span>
<lb n="706"/><span>bhfuil dochar domh ceist a chur ort c'ainm thú?" ar </span>
<lb n="707"/><span>seisean.   </span></p>
<lb n="708"/>
<lb n="709"/><p><span>“‘Níl a dhath," ars an fear eile.  "Micheál Ó </span>
<lb n="710"/><span>Baoighill as na Rosa mé.  Micheál Ruadh a bheir siad </span>
<lb n="711"/><span>orm."</span>
<lb n="712"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="713"/><p><span>'I n-áit troid a chur air, cuireadh faradh na fáilte </span>
<lb n="714"/><span>roimhe, agus chaith sé dhá lá agus dhá oidhche toigh Thaidhg </span>
<lb n="715"/><span>Uí Bhaoighill ar a' Losaoid.   </span></p>
<lb n="716"/>
<lb n="717"/><p><span>'Seo dhuit do phíopa, 'Fheidhlimidh,' ars an seancaidhe </span>
<lb n="718"/><span>le m'athair.   </span></p>
<lb n="719"/>
<lb n="720"/><p><span>'Cad chuige nar chaith tú?' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="721"/>
<lb n="722"/><p><span>'Chaith mé 'gceart,' arsa Donnchadh.  'An gcualaidh </span>
<lb n="723"/><span>tú ariamh fá'n lá' bhuail sé ceannuidhe na stocaí ar an </span>
<lb n="724"/><span>Chlochán Liath?'  </span></p>
<lb n="725"/>
<lb n="726"/><p><span>'Char chualaidh,' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="727"/>
<lb n="728"/><p><span>'Tá,' arsa Donnchadh, 'bhí aonach ar an Chlochán Liath </span>
<lb n="729"/><span>fá Lughasna agus bhí ceannuidhe stocaí as baile isteach </span>
<lb n="730"/><span>ann.  San am sin ba ghnáthach le cuid ban na Rosann </span>
<lb n="731"/><span>a bheith 'deánamh stocaí margaidh.  Shníomhadh siad a </span>
<lb n="732"/><span>gcuid olna féin agus ghníodh siad stocaí de'n t-snáth </span>
<lb n="733"/><span>agus bheireadh siad 'na' mhargaidh iad.  Ba é a rabh </span>
<lb n="734"/><span>de ghléas beatha ag cuid mhór aca é.  Ach bhí bean as </span>
<lb n="735"/><span>íochtar tíre dar bh'ainm Crón, bhí sin ar an aonach agus </span>
<lb n="736"/><span>beairtín de stocaí íongantacha deasa léithe.  Chuaidh </span>
<lb n="737"/><span>sí fhad leis an cheannuidhe agus thairg sí a n-díol leis.   </span></p>
<lb n="738"/>
<lb n="739"/><p><span>“‘Cá mhéad?" ars an ceannuidhe.   </span></p>
<lb n="740"/>
<lb n="741"/><p><span>“‘An oiread seo," arsa Crón.   </span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>'Ní dheárn an ceannuidhe a dhath ach an beairtín a </span>
<lb n="744"/><span>chaitheamh uaidh agus cá h-ait ar thuit sé ach isteach i </span>
<lb n="745"/><span>suinc lábáin a bhí ar thaobh an bhealaigh mhóir.  Chuaidh </span>
<lb n="746"/><span>Crón anonn agus thóg sí amach na stocaí, fliuch báidhte </span>
<lb n="747"/><span>salach cáidheach, agus bhris an gol uirthi, nidh nach </span>
<lb n="748"/><span>íongnaidh, nuair a chonnaic sí saothar a bliadhna amudha </span>
<lb n="749"/><span>uirthi.  Shiubhail sí léithe amach Cnoc-an-aonaigh a' </span>
<lb n="750"/><span>tarraingt ar an bhaile agus an beairtín léithe.  Cé </span>
<lb n="751"/><span>casadh uirthi ins an phanc a' tarraingt isteach 'un </span>
<lb n="752"/><span>aonaigh agus a bhata i gcúl a dhuirn leis ach Micheál </span>
<lb n="753"/><span>Ruadh.   </span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>“‘A Chrón a thaisgidh," ar seisean, "goidé tá ort?"  </span></p>
<lb n="756"/>
<lb n="757"/><p><span>“‘Tá," ar sise, "mo shaothar samhraidh amudha </span>
<lb n="758"/><span>orm," ag toiseacht 's ag innse dó.   </span>
<lb n="759"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="760"/><p><span>“‘Pill arais annseo," arsa Micheál Ruadh.   </span></p>
<lb n="761"/>
<lb n="762"/><p><span>'Phill.  Chuaidh siad 'na mbeirt suas go leath-lár </span>
<lb n="763"/><span>na sráide an áit a rabh an ceannuidhe, agus sgaifte </span>
<lb n="764"/><span>ban thart air a' díol a gcuid fóghainte leis.   </span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>“‘Goidé thug ort," arsa Micheál leis, "cuid stocaí </span>
<lb n="767"/><span>na mná seo 'chur ó mhargadh?  Cad chuige, má ba daor </span>
<lb n="768"/><span>leat iad nar leig tú an bealach díthe féin agus daobhtha </span>
<lb n="769"/><span>féin?"   </span></p>
<lb n="770"/>
<lb n="771"/><p><span>'Níor leig an ceannuidhe air féin go rabh sé ag </span>
<lb n="772"/><span>éisteacht leis.   </span></p>
<lb n="773"/>
<lb n="774"/><p><span>“‘'Gcluin tú mé, a ghiolla thuas?" arsa Micheál.  </span>
<lb n="775"/><span>"Tabhair luach a cuid stocaí don mhnaoi ó thárla gur </span>
<lb n="776"/><span>chuir tú ó mhargadh iad.  Glac mo chomhairle-sa."   </span></p>
<lb n="777"/>
<lb n="778"/><p><span>'Níor labhair an ceannuidhe.  Theann Micheál aníos </span>
<lb n="779"/><span>leis.  "Mur nglacaidh tú comhairle," ar seisean, </span>
<lb n="780"/><span>"glacfaidh tú cómhrac," a' tarraingt a' bhata 's a </span>
<lb n="781"/><span>bhualadh ar fhad an leicinn.  Thuit an ceannuidhe ar a' </span>
<lb n="782"/><span>t-sráid, dearg i n-a chuid fola.   </span></p>
<lb n="783"/>
<lb n="784"/><p><span>“‘An gceannóchaidh tú anois iad?" arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>“‘Ceannóchad" ars an ceannuidhe.   </span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>“‘Cá mhéad atá tú a iarraidh ortha?" arsa Micheál </span>
<lb n="789"/><span>le Crón.   </span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>“‘An oiread seo," ar sise.   </span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>“‘Cunntais anall an t-airgead chuicí" arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>'Chunntais.   </span></p>
<lb n="796"/>
<lb n="797"/><p><span>“‘Beir ar na stocaí anois," ar seisean.   </span></p>
<lb n="798"/>
<lb n="799"/><p><span>'Bheir.   </span></p>
<lb n="800"/>
<lb n="801"/><p><span>“‘Anois," ar seisean, ‘sáith síos iad go tóin an </span>
<lb n="802"/><span>phaca i gcuideachta na codach eile.’   </span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p><span>“‘Nach sílfeá gur chuma duit goidé dheánfainn leo </span>
<lb n="805"/><span>nuair a thug mé a luach ortha," ars an ceannuidhe.   </span></p>
<lb n="806"/>
<lb n="807"/><p><span>“‘Tá mé 'gheall ar do chur sa chruth 's nach ndeán </span>
<lb n="808"/><span>tú a leithid a choidhche arís ar aonach ins na Rosa," arsa </span>
<lb n="809"/><span>Micheál.  "Sáith síos go tóin a' phaca iad." </span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>'Sháith.'   </span>
<lb n="812"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="813"/><p><span>'Ba deas a mhargadh comhairle a ghlacadh ar tús,'</span>
<lb n="814"/><span>arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="815"/>
<lb n="816"/><p><span>'Agus nar dheas mar dhubhairt Micheál é,' arsa mo </span>
<lb n="817"/><span>mhathair.  “‘Mur' nglacaidh tú cómhairle glacfaidh </span>
<lb n="818"/><span>tú cómhrac.’”   </span></p>
<lb n="819"/>
<lb n="820"/><p><span>'M'anam maise gur sin buaidh eile a bhí aige,' arsa </span>
<lb n="821"/><span>Donnchadh.  'Níor throid sé aon chath ariamh gan rud </span>
<lb n="822"/><span>éighinteacht a rádh fá dtaobh de a mbéadh cuimhne air </span>
<lb n="823"/><span>le n-a linn.  Ar ndóighe an lá bhuail sé an Bulaidh </span>
<lb n="824"/><span>'Ac Aodh' féin, dubhairt sé gur sin "gníom fir ar a </span>
<lb n="825"/><span>Choitcheann.’”   </span></p>
<lb n="826"/>
<lb n="827"/><p><span>'Goidé fá dtaobh de sin, a Dhonnchaidh?' arsa </span>
<lb n="828"/><span>m'athair.  </span></p>
<lb n="829"/>
<lb n="830"/><p><span>'Tá,' arsa Donnchadh, 'bhí lá tráigh chorr thíos annseo </span>
<lb n="831"/><span>agus bhí sgaifte mór cruinn ann.  Bhí deárbhrathair </span>
<lb n="832"/><span>de Mhicheál Ruadh ann agus gan é ach eadar a bheith 'na </span>
<lb n="833"/><span>ghasúr agus 'na stócach.  Goidé a fuair sé ach bradán </span>
<lb n="834"/><span>istuigh ar cheann de na loicheáin agus siud 'na dhiaidh é.  </span>
<lb n="835"/><span>Thug an Bulaidh 'Ac Aodh' as Gaoth-dobhair — bhí sé sa </span>
<lb n="836"/><span>tráigh — thug sin iarraidh ar an bhradán fosta.  Bheir </span>
<lb n="837"/><span>sé air agus choinnigh sé é.   </span></p>
<lb n="838"/>
<lb n="839"/><p><span>“‘Liom-sa an bradán sin," ars an gasúr …   </span></p>
<lb n="840"/>
<lb n="841"/><p><span>“‘Goidé bhéarfadh gur leat-sa é?" ars an fear </span>
<lb n="842"/><span>eile.   </span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>'Dubhairt an gasúr gur bh'é féin a chonnaic é agus </span>
<lb n="845"/><span>go mbeirfeadh sé air fosta dá bhfanadh an fear eile </span>
<lb n="846"/><span>uaidh.  "Agus," ar seisean, "tabhair domh an bradán </span>
<lb n="847"/><span>nó béidh daor ort."</span></p>
<lb n="848"/>
<lb n="849"/><p><span>“‘Á, mar siud 's mar seo," arsa Mac Aodh', "má </span>
<lb n="850"/><span>tá 'n fhear maoidhte ort a bhfuil eagla orm-sa roimhe."  </span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>'Do bhrígh de, bhí an Bulaidh 'Ac Aodh' é féin dána </span>
<lb n="853"/><span>go maith, a leitheid de fhocal a rádh i dtráigh Rann-na-</span>
<lb n="854"/><span>feirsde.  Chuaidh an gasúr 'na' bhaile agus ní rabh </span>
<lb n="855"/><span>istuigh ach an t-sean-lánamhain.  D'innis sé daobhtha </span>
<lb n="856"/><span>goidé a bhain de.   </span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>“‘Arú mar athchuinge ort," ars an mhathair, "ná </span>
<lb n="859"/><span>labhair ar sin os coinne Mhicheáil, nó ní dheánfaidh tú </span>
<lb n="860"/><span>ach tuilleadh bruighne a chur 'na suidhe."</span>
<lb n="861"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="862"/><p><span>“‘Labharfaidh mé air, maise," ars an gasúr.   </span></p>
<lb n="863"/>
<lb n="864"/><p><span>'Agus labhair.  'Teacht do Mhicheál d'innis an </span>
<lb n="865"/><span>gasúr sgéal an bhradáin dó.  Níor leig Micheál air </span>
<lb n="866"/><span>féin tá tú ag cainnt nó níl.  Níor dhubhairt sé 's maith </span>
<lb n="867"/><span>nó 's olc go dtáinig maidín Dia Domhnaigh, agus </span>
<lb n="868"/><span>ghleás sé é féin fá choinne siubhail.  Shíl a mhuinntir </span>
<lb n="869"/><span>ar ndóighe gur go h-Aifreann Cheann-caslach a bhí sé </span>
<lb n="870"/><span>a' gabháil.  Nuair a bhí Micheál réidh bheir sé ar a bhata </span>
<lb n="871"/><span>agus amach ar an doras leis.  Chuaidh a mhathair amach </span>
<lb n="872"/><span>'na dhiaidh agus i n-áit a bheith a gabháil siar a' tarraingt </span>
<lb n="873"/><span>ar Cheann-caslach, bhí sé ar shiubhal soir ag Tom-na-</span>
<lb n="874"/><span>haitinighe a' tarraingt ar fhearrsaid Ghaoth-dobhair.  </span>
<lb n="875"/><span>Phill sí 'un' toighe.   </span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>“‘Tá sé ar shiubhal soir ag tarraingt ar fhearrsaid </span>
<lb n="878"/><span>na Cloiche-duibhe," ars an mhathair.   </span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>“‘Goidé dubhairt tú?" ars an t-athair.   </span></p>
<lb n="881"/>
<lb n="882"/><p><span>“‘Tá," ar sise.   </span></p>
<lb n="883"/>
<lb n="884"/><p><span>“‘Tá, tá sé ar shiubhal go Gaoth-dobhair a chur troda </span>
<lb n="885"/><span>ar a' Bhulaidh 'Ac Aodh," ars an t-athair, "agus gheobhaidh </span>
<lb n="886"/><span>sé a sháith indiú 's gan aige ach é féin." </span></p>
<lb n="887"/>
<lb n="888"/><p><span>'Bhí go maith, bhain Micheál teach-a-phobail amach agus </span>
<lb n="889"/><span>d'éist sé an t-Aifreann.  'Teacht amach dó, sheasuigh sé </span>
<lb n="890"/><span>taobh amuigh de dhoras theach-a-phobail.  Ní rabh aithne ar </span>
<lb n="891"/><span>bith aige ar an Bhulaidh.  Ar seisean le fear a bhí ann, </span>
<lb n="892"/><span>"Tá fear sa phobal seo ar mhaith liom labhairt leis </span>
<lb n="893"/><span>agus níl aithne agam air."</span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>“‘C'ainm é,’ ars an fear eile.   </span></p>
<lb n="896"/>
<lb n="897"/><p><span>“‘Maise," arsa Micheál, "níl fhios agam cad is </span>
<lb n="898"/><span>ainm baiste dó.  De Chloinn 'Ic Aodh' é.  Bulaidh. </span>
<lb n="899"/><span>'Ac Aodh' a bheir siad mar leas-ainm air."</span></p>
<lb n="900"/>
<lb n="901"/><p><span>“‘Sin a dtugtar de ainm air annseo," ars an </span>
<lb n="902"/><span>fear eile, "agus," ar seisean, a' síneadh a mhéir ionns </span>
<lb n="903"/><span>air, "sin thall é."  </span></p>
<lb n="904"/>
<lb n="905"/><p><span>“‘Tá mé buidheach duit," arsa Micheál agus choinnigh </span>
<lb n="906"/><span>sé a shúil ar an Bhulaidh gur imthigh sé a' tarraingt ar </span>
<lb n="907"/><span>an bhaile.  'Gabháil suas a' mhalaidh dó taobh thoir de </span>
<lb n="908"/><span>theach-a-phobail, tháinig Micheál aníos fhad leis, tharraing </span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="909"/><p><span>a' bata air agus rinne ceirthlín de i lár a' bhealaigh </span>
<lb n="910"/><span>mhóir.  "Sin," ar seisean, "gníomh fir ar a Choitcheann: </span>
<lb n="911"/><span>Bulaidh 'Ac Aodh 'na bhloc.’   </span></p>
<lb n="912"/>
<lb n="913"/><p><span>'A dheárbhrathair a bhfuil m'anam ionnat, shín na </span>
<lb n="914"/><span>scaiteacha síos an mhalaidh, Micheál a' teicheadh agus </span>
<lb n="915"/><span>leath a' phobail 'na dhiaidh.  Ní rabh droichead ar bith </span>
<lb n="916"/><span>an uair sin ar an abhainn atá faoi theach-a-phobail.  </span>
<lb n="917"/><span>Nuair a tháinig Micheál go bruach na h-abhanna chuaidh </span>
<lb n="918"/><span>sé de léim trasna agus as go bráthach leis.   </span></p>
<lb n="919"/>
<lb n="920"/><p><span>'Ba mhór-uchtamhail an gníomh é i bpobal choimhthigheach,'</span>
<lb n="921"/><span>arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="922"/>
<lb n="923"/><p><span>'A dhuine,' arsa Donnchadh, 'mur' dtéigheadh siad a </span>
<lb n="924"/><span>chaitheamh cloch air, ní bhfuigheadh oiread aca go dtí é </span>
<lb n="925"/><span>agus dheánfadh dochar dó.  Tháinig cúigear fear air </span>
<lb n="926"/><span>agus bataí leo lá amháin thall annsin ar a' Tráigh </span>
<lb n="927"/><span>Bháin, agus bhuail sé an cúigear i gcuideachta a chéile.  </span>
<lb n="928"/><span>'S cosamhail gur bhuail Micheál a n-athair i mbruighin </span>
<lb n="929"/><span>éighinteacht a d'éirigh fá aonach a Chlocháin Léith bliadhain </span>
<lb n="930"/><span>roimh sin agus bhí na fir óga fá n-a choinne.  Clann </span>
<lb n="931"/><span>Shéarluis 'Ic Murachaidh as a Braghaid atá mé rádh.  </span>
<lb n="932"/><span>Ach an lá seo chonnaic siad a' teacht aniar an tráigh é </span>
<lb n="933"/><span>agus gan leis ach é féin, agus amach roimhe leis an </span>
<lb n="934"/><span>chúigir a' brath a sháith a bhualadh air.  Nuair a tháinig </span>
<lb n="935"/><span>siad fá fhad cainnte dó chuir siad troid air.   </span></p>
<lb n="936"/>
<lb n="937"/><p><span>'D'amharc Micheál ortha.  "Cinnte, a fheara breághtha </span>
<lb n="938"/><span>muinteardha," ar seisean — bhí a mathair agus é féin </span>
<lb n="939"/><span>gaolmhar — "chan cúigear agaibh a rachadh a chur troda </span>
<lb n="940"/><span>ar sheanduine mar mise, i n-deireadh mo shaoghail 's </span>
<lb n="941"/><span>mo laethe feasta 'choidhche?"  </span></p>
<lb n="942"/>
<lb n="943"/><p><span>'Dubhairt siad-san gur bhuail sé a n-athair agus </span>
<lb n="944"/><span>go mbéadh cúitiughadh aca.  Agus thug siad iarraidh </span>
<lb n="945"/><span>air.  Thoisigh an troid.  Níor bh'fhada go rabh an cúigear </span>
<lb n="946"/><span>'na luighe ar a' tráigh ag Micheál agus nuair a bhéarfadh </span>
<lb n="947"/><span>fear aca iarraidh éirghe i gcomhnuidhe bhuailfeadh Micheál </span>
<lb n="948"/><span>smitín den bhata air, nó gur bhuail sé leithead a </span>
<lb n="949"/><span>gcraicinn ar an iomlán aca.  Níor bh'fhada go dtáinig </span>
<lb n="950"/><span>fear aca un a' toighe agus é dearg i n-a chuid fola.   </span></p>
<lb n="951"/>
<lb n="952"/><p><span>“‘Goidé tháinig ort a rún," ars an t-athair.   </span>
<lb n="953"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="954"/><p><span>“‘Micheál Ruadh," ar seisean, "a bhuail mé."   </span></p>
<lb n="955"/>
<lb n="956"/><p><span>“‘Bhail, a mhic,’ ars an t-athair, "chan locht sin ort, </span>
<lb n="957"/><span>nó 'siomdha fear a b'fheárr 'ná thú a bhuail Micheál </span>
<lb n="958"/><span>Ruadh."</span></p>
<lb n="959"/>
<lb n="960"/><p><span>'Le sin tháinig an dara mac isteach buailte.   </span></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>“‘An é Micheál Ruadh a bhuail thusa fosta?" ars </span>
<lb n="963"/><span>an seanduine.   </span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>“‘'Sé," ars an mac.   </span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>“‘Tchím go bhfuil sracadh go fóill ann," ars an </span>
<lb n="968"/><span>t-athair.   </span></p>
<lb n="969"/>
<lb n="970"/><p><span>'Le sin tháinig an triúr eile isteach agus iad millte </span>
<lb n="971"/><span>geárrtha.  D'amharc an t-athair ortha.  "An é Micheál </span>
<lb n="972"/><span>Ruadh," ar seisean, "a bhuail uilig sibh?" </span></p>
<lb n="973"/>
<lb n="974"/><p><span>'Dubhairt siad-san gur bh'é.   </span></p>
<lb n="975"/>
<lb n="976"/><p><span>“‘Á mur n'anam ná rabh ag an diabhal," ars an </span>
<lb n="977"/><span>t-athair, "dhiúil sibh an chíoch lochtach.  D'imir sibh dáimh </span>
<lb n="978"/><span>gaoil leis agus níor imir seisean dáimh ar bith libh-se."  </span></p>
<lb n="979"/>
<lb n="980"/><p><span>“‘Ó, 'athair," arsa fear aca, "chan a gheall ar </span>
<lb n="981"/><span>dáimh a imirt leis a chuamar a bhaint éiric as.  Ach </span>
<lb n="982"/><span>bhuailfeadh sé ar n-oiread eile.  Bhí a chloigeann comh </span>
<lb n="983"/><span>cumhduighthe aige 's dá mbíodh sí istuigh faoi bhéal pota.  </span>
<lb n="984"/><span>Dheamhan buille a gheobhamuis air is bímis a' gabháil </span>
<lb n="985"/><span>dó go maidín.’”  </span></p>
<lb n="986"/>
<lb n="987"/><p><span>'Ba mhillteanach an gníomh é,' arsa m'athair, 'a rádh </span>
<lb n="988"/><span>'s de gur bhuail fear amháin ar bith cúigear.'  </span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>'Maise,' arsa Donnchadh, 'rinne sé gníomh a b'éifeachtaighe </span>
<lb n="991"/><span>'ná sin lá amháin ar a' Chlochán Liath.  Ba é an rud a </span>
<lb n="992"/><span>thóg é, tórramh a bhí lá amháin i dTeampall-cróna.  </span>
<lb n="993"/><span>B'ann a chuirtidhe muinntir a' dá phobal san am.  Ní </span>
<lb n="994"/><span>rabh roilig ar bith i gCeann-caslach nó 'n cheann ar a' </span>
<lb n="995"/><span>Chlochán Liath ach oiread.  Bhí sgaifte mór fear ar an </span>
<lb n="996"/><span>tórramh.  Níl fhios agam anois leisg bréag a dheánamh </span>
<lb n="997"/><span>cé bhíthear a chur.  Ach ar scor a' bith bhí cloch sa bhallóig </span>
<lb n="998"/><span>a bhíodh ag coinneáil uisce choisrioctha nuair a bhí an </span>
<lb n="999"/><span>teampall i n-úsáid, agus bhíodh cuid mhór de na fir </span>
<lb n="1000"/><span>ag iarraidh a tógáil ach is beag fear a dtiocfadh </span>
<lb n="1001"/><span>leis a corughadh ó'n talamh.  Bhí na fir cruinn thart </span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="1002"/><p><span>ar a' chloich an lá seo, cuid a bheir uirthi agus leig </span>
<lb n="1003"/><span>amach arís í agus cuid eile a thóg órlach ó thalamh í.  </span>
<lb n="1004"/><span>Bhí fear amháin as taobh amuigh de shliabh ann, de dhiúlach </span>
<lb n="1005"/><span>mhór alpardha.  Fuair seisean greim uirthi agus thóg </span>
<lb n="1006"/><span>sé aníos go dtí n-a dhá ghlún í.   </span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>“‘Sin," ar seisean, "dubhshlán aon fhir ar tógadh </span>
<lb n="1009"/><span>ariamh i n-Íochtar-tíre."   </span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>'Cé bhí ag éisteacht leis ach Micheál Ruadh.'  Chuaidh </span>
<lb n="1012"/><span>sé anonn go dtí an chloch.  "Seasaidh 'mach," ar seisean, </span>
<lb n="1013"/><span>ag breith ar an chloich.  Bhí fuinneóg ann a rachadh a </span>
<lb n="1014"/><span>h-íochtar go dtí an brollach ar fhear.  Fuair Micheál </span>
<lb n="1015"/><span>Ruadh greim ar an chloich, thóg ó'n talamh le 'n rúchladh </span>
<lb n="1016"/><span>amháin í, agus d'fhág 'na suidhe i n-áirde san fhuinneóig </span>
<lb n="1017"/><span>í.  "Sin," ar seisean, "dubhshlán aon spailpín dár </span>
<lb n="1018"/><span>ól bainne-cíoch fá shléibhte ariamh."   </span></p>
<lb n="1019"/>
<lb n="1020"/><p><span>"Chruinnigh na fir thart air.  Ghoill an focal ortha.  </span>
<lb n="1021"/><span>Ach amach le Micheál ar an réidhteach agus d'iarr sé </span>
<lb n="1022"/><span>ar fhear ar bith dár mhian leis a theacht amach leis.  Ní </span>
<lb n="1023"/><span>rachadh fear ar bith leis.   </span></p>
<lb n="1024"/>
<lb n="1025"/><p><span>'Nuair a chuaidh bunadh na sléibhteach 'na' bhaile </span>
<lb n="1026"/><span>agus d'innis siad goidé mar bhí, bhí mí-shásadh mór </span>
<lb n="1027"/><span>leis a' chainnt a dubhairt Micheál Ruadh i dTeampall </span>
<lb n="1028"/><span>Cróna.  Dubhairt fear amháin an chéad lá aonaigh a </span>
<lb n="1029"/><span>thiocfadh sé 'na' Chlocháin Léith gur cheart asnacha </span>
<lb n="1030"/><span>tinne a fhágáil aige.  Dubhairt duine eile nar bh'fhurast </span>
<lb n="1031"/><span>sin a dheánamh leis an fhear a chur an chloch úd i n-áirde </span>
<lb n="1032"/><span>san fhuinneóig.  Dubhairt an tríomhadh fear mur </span>
<lb n="1033"/><span>mbuaileadh beirt é go mbuailfeadh triúr é.  Ba é </span>
<lb n="1034"/><span>an deireadh a bhí ar an sgéal go deárnadh amach seachtar </span>
<lb n="1035"/><span>de na fir a b'fheárr sna sléibhte a ghabháil 'na' Chlocháin </span>
<lb n="1036"/><span>Léith an t-aonach sin a bhí chuca agus dá mbéadh Micheál </span>
<lb n="1037"/><span>Ruadh annsin leithead a chraicinn a bhualadh air.   </span></p>
<lb n="1038"/>
<lb n="1039"/><p><span>'Bhíodh Micheál ar achan aonach.  Tháinig maidín an </span>
<lb n="1040"/><span>lae.  Fuair Micheál greim ar a bhata agus shiubhail </span>
<lb n="1041"/><span>leis.  Bhí muinntir na sléibhteach istuigh go luath agus </span>
<lb n="1042"/><span>iad 'na seasamh ar bhruach na h-abhanna an taobh seo i </span>
<lb n="1043"/><span>bhfos — ní rabh droichead ar bith ar abhainn an Chlocháin </span>
<lb n="1044"/><span>Léith san am — agus a gcuid bataí leo fá choinne </span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="1045"/><p><span>toiseacht ar Mhicheál nuair a thiocfadh sé 'un tosaigh.  </span>
<lb n="1046"/><span>Chonnaic lucht an aonaigh an seachtar fear ag spais-</span>
<lb n="1047"/><span>deóracht aniar agus siar a chois na h-abhanna agus a </span>
<lb n="1048"/><span>gcuid bataí leo, agus iad ag amharc soir anois agus </span>
<lb n="1049"/><span>arís mar bhéadh siad ag feitheamh le duine nó daoine </span>
<lb n="1050"/><span>éighinteacht a theacht anoir.   </span></p>
<lb n="1051"/>
<lb n="1052"/><p><span>'Chuaidh an sgéala amach fríd an aonach gur le Micheál </span>
<lb n="1053"/><span>Ruadh a bhíthear a' feitheamh.  Agus cé bhí ar an aonach </span>
<lb n="1054"/><span>ach Crón, a rabh beairtín na stocaí léithe an lá bhuail </span>
<lb n="1055"/><span>Micheál an ceannuidhe.  Dia, chualaidh sise gur le </span>
<lb n="1056"/><span>Micheál a bhíthear ag fanacht.  Siud síos í agus trasna </span>
<lb n="1057"/><span>an clochán, fiacháil a gcasfaidhe Micheál uirthí, go </span>
<lb n="1058"/><span>n-innseadh sí dó goidé bhí fá n-a choinne dá dtéigheadh </span>
<lb n="1059"/><span>sé isteach 'un 'aonaigh.  Casadh uirthí ag Páirc-na-</span>
<lb n="1060"/><span>dtomóg-árd é, a bhata faoi n'asgaill, agus cuaifín </span>
<lb n="1061"/><span>ceoil thuas aige.   </span></p>
<lb n="1062"/>
<lb n="1063"/><p><span>“‘Dia duit a Chrón,’ ar seisean.  ‘An bhfuil </span>
<lb n="1064"/><span>ceannuidhe eile le bualadh indiu agam?"   </span></p>
<lb n="1065"/>
<lb n="1066"/><p><span>“‘Níl," ar sise, "ach tháinig mé in d'arraicis go </span>
<lb n="1067"/><span>n-iarrainn ort pilleadh 'na' bhaile.  Tá seachtar fear, </span>
<lb n="1068"/><span>agus seacht mbata aca, ar a' Chlochán Liath ag fanacht </span>
<lb n="1069"/><span>le tú 'ghabháil isteach go mbuailidh siad thú."  </span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>“‘Rachaidh mé giota eile go bhfeicidh mé iad," arsa </span>
<lb n="1072"/><span>Micheál Ruadh.   </span></p>
<lb n="1073"/>
<lb n="1074"/><p><span>“‘A rún," arsa Crón, "seachnuigheann súil nidh </span>
<lb n="1075"/><span>nach bhfeiceann.  I n-ainm Dé, pill 'na' bhaile."  </span></p>
<lb n="1076"/>
<lb n="1077"/><p><span>“‘Tá do theachtaireacht-sa deánta," arsa Micheál, </span>
<lb n="1078"/><span>"agus tá mise íongantach buidheach duit.  Ach rachaidh </span>
<lb n="1079"/><span>mé giota beag eile."   </span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>'Shiubhail leis.  Nuair a d'áirdigh sé Cnoc-an-</span>
<lb n="1082"/><span>aonaigh chonnaic sé na fir thíos ag an abhainn mar d'innis </span>
<lb n="1083"/><span>Crón dó.  Síos leis go rabh sé ag n-a dtaobh.  Dhroid </span>
<lb n="1084"/><span>beirt aca anall leis gan focal a labhairt agus thug </span>
<lb n="1085"/><span>iarraidh bhuailte air.  I bhfaiteadh na súl bhí an bheirt </span>
<lb n="1086"/><span>'na luighe aige le dhá bhuille.  Nuair a chonnaic an </span>
<lb n="1087"/><span>chuid eile goidé comh h-achmuir agus buaileadh an </span>
<lb n="1088"/><span>bheirt a chuaidh 'un spáirne leis, sgánruigh achan fhear </span>
<lb n="1089"/><span>go mbéadh sé féin a gheall leis.  Agus goidé rinne </span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="1090"/><p><span>siad ach iarraidh a thabhairt teicheadh trasna na h-abhanna.  </span>
<lb n="1091"/><span>Nuair a fuair Micheál ag gabháil anonn roimhe an </span>
<lb n="1092"/><span>clochán iad lean sé iad, agus bhuail sé fear i ndiaidh </span>
<lb n="1093"/><span>an fhir eile aca i gcúl a' chinn gur fhág sé 'na luighe san </span>
<lb n="1094"/><span>abhainn iad agus gur shiubhal trasna ortha de chosa </span>
<lb n="1095"/><span>trioma.'   </span></p>
<lb n="1096"/>
<lb n="1097"/><p><span>'Tionntóigh thart, a Dhonnchaidh go n-ithidh tú preáta'</span>
<lb n="1098"/><span>arsa mo mhathair ag teacht chuige le gogán bainne </span>
<lb n="1099"/><span>ramhair.   </span></p>
<lb n="1100"/>
<lb n="1101"/><p><span>Ní dheárn mé ach siubhal ó bhí mé 'g ithe,' arsa </span>
<lb n="1102"/><span>Donnchadh.   </span></p>
<lb n="1103"/>
<lb n="1104"/><p><span>'Seo seo,' arsa m'athair, 'ith greim a chuideóchas </span>
<lb n="1105"/><span>leat go h-am-luighe.'</span></p>
<lb n="1106"/>
<lb n="1107"/><p><span>Shuidh Donnchadh agus m'athair isteach ag an tábla </span>
<lb n="1108"/><span>agus sinne agus mo mhathair thart fa bhaisgaid a chois </span>
<lb n="1109"/><span>na teineadh.   </span></p>
<lb n="1110"/>
<lb n="1111"/><p><span>''S maith tirim na preátaí atá agat, 'Fheidhlimidh,' </span>
<lb n="1112"/><span>ar seisean.   </span></p>
<lb n="1113"/>
<lb n="1114"/><p><span>'Tá,' arsa m'athair, 'sin rudaí a d'fhás ar thalamh </span>
<lb n="1115"/><span>gainimh.'</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>''S ar a' ghainimh féin a bhéadh na preátaí maithe,'</span>
<lb n="1118"/><span>arsa Donnchadh.  'Nois d'íosfá do sháith aca sin tur </span>
<lb n="1119"/><span>tirim, chan ionann sin agus na preátaí uisceamhla a </span>
<lb n="1120"/><span>fhásas ar chadharán bhárr a' bhaile.  Goidé an cineál </span>
<lb n="1121"/><span>preátaí iad, 'Fheidhlimidh?”   </span></p>
<lb n="1122"/>
<lb n="1123"/><p><span>“Tá, Scoits Dhearga,” arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="1124"/>
<lb n="1125"/><p><span>'Shíl mé gur bh'fhada reaithte as cineál iad,' arsa </span>
<lb n="1126"/><span>Donnchadh, 'nó is maith an tamall ó tháinig siad 'na </span>
<lb n="1127"/><span>tíre.'</span></p>
<lb n="1128"/>
<lb n="1129"/><p><span>'Creidim gur maith, a Dhonnchaidh.' </span></p>
<lb n="1130"/>
<lb n="1131"/><p><span>'Is maith leoga.  Grásta ó Dhia ar na mairbh, Micheál </span>
<lb n="1132"/><span>Anna Móire a thug anall as Teach-a'-mhadaidh-dhuibh </span>
<lb n="1133"/><span>iad bliadhain an fhóghmhair mhaith.  Goidé mar chuaidh </span>
<lb n="1134"/><span>agat-sa a gcoinneáil i gcineál an fad seo?”   </span></p>
<lb n="1135"/>
<lb n="1136"/><p><span>'Tá,' arsa m'athair, 'áthruighim iad 'ach dara bhliadhain </span>
<lb n="1137"/><span>eadar an gainimh agus an dumasach.'  </span>
<lb n="1138"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="1139"/><p><span>'Go mbuanaidh Dia fairrsingeach bidh agaibh,' arsa </span>
<lb n="1140"/><span>Donnchadh, nuair a bhí a chuid deánta.   </span></p>
<lb n="1141"/>
<lb n="1142"/><p><span>“Amén agus d'achan dhuine 'á n-iarrfaidh dúinn é,'</span>
<lb n="1143"/><span>arsa mo mhathair.   </span></p>
<lb n="1144"/>
<lb n="1145"/><p><span>'Seo dhuit agus dearg é seo,' arsa m'athair ag </span>
<lb n="1146"/><span>síneadh a phíopa chuig Donnchadh.   </span></p>
<lb n="1147"/>
<lb n="1148"/><p><span>Támuid bruithte ag gabháil dó,' arsa Donnchadh.   </span></p>
<lb n="1149"/>
<lb n="1150"/><p><span>'Seo, dearg é.  'Sé a bhfuil de chineál againn é le </span>
<lb n="1151"/><span>deánamh ar an té a thiocfas 'un 'toighe.'  </span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>Bheir Donnchadh ar an phíopa.  Thóg sé aibhleóg as </span>
<lb n="1154"/><span>an teinidh agus chuir sé cupla séideóg uirthí.   </span></p>
<lb n="1155"/>
<lb n="1156"/><p><span>'An gcuala tú ariamh,' ar seisean, ag fágáil síos </span>
<lb n="1157"/><span>an mhaide, iomrádh ar an lá a chuir sé troid ar Mhósaí </span>
<lb n="1158"/><span>Mhac a Tóighir thíos annseo ar an árd os cionn Loch a' </span>
<lb n="1159"/><span>Chairn-bhuidhe?'</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>'Tá mar bhéadh mear-chuimhne agam go gcualaidh </span>
<lb n="1162"/><span>mé na seandaoiní a' cainnt ar an lá sin,' arsa m'athair.  </span>
<lb n="1163"/><span>'Ach tá dearmad deánta agam de.'   </span></p>
<lb n="1164"/>
<lb n="1165"/><p><span>'Tá,' arsa Donnchadh, nuair a bhí an píopa dearg </span>
<lb n="1166"/><span>aige, 'bhí beiric shaighdiúir thíos annseo ar a' Phoinnte </span>
<lb n="1167"/><span>aon uair amháin.  Sin an teach go fóill an áit a bhfuil </span>
<lb n="1168"/><span>an sgoil ag na h-Albhanaigh anois.  Bhí bealach-mór </span>
<lb n="1169"/><span>dá dheánamh ar an Phoinnte san am agus sgaifte mór </span>
<lb n="1170"/><span>fear ag obair air, agus ba é an díolaidheacht a gheibheadh </span>
<lb n="1171"/><span>siad cloch mhine buidhe sa t-seachtmhain.  Cineál de </span>
<lb n="1172"/><span>oifigeach saighdiúir a bhí i Mósaí Mhac a' Tóighir seo, </span>
<lb n="1173"/><span>agus ba é a bhí ag amharc os cionn an bhealaigh-mhór.  </span>
<lb n="1174"/><span>Bhí fear beag as Mullach-dubh, — agus Albanach a bhí </span>
<lb n="1175"/><span>ann, a tháinig 'na tíre tamall roimh sin — bhí sin ag </span>
<lb n="1176"/><span>obair ar a' bhealach-mhór, agus cé bith a rinne sé as </span>
<lb n="1177"/><span>casán bhuail Mósaí ciac air.  "Bhuail tú mise," ars </span>
<lb n="1178"/><span>an t-Albanach, "cionn's gur Albanach mé.  Agus is </span>
<lb n="1179"/><span>dona an dáimh duit é 'imirt le fear de do chineál </span>
<lb n="1180"/><span>féin.  Ach ní leigfeadh an eagla duit fear de na Gaedhil </span>
<lb n="1181"/><span>a bhualadh nó bhéadh fhios agat go mbainfidhe éirich asat."  </span></p>
<lb n="1182"/>
<lb n="1183"/><p><span>“‘Á, dheamhan fear sna Rosa, 'na Ghaedheal nó 'na </span>
<lb n="1184"/><span>Ghall é,’ arsa Mósaí, "nach mbuailfinn-se."  </span>
<lb n="1185"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1186"/><p><span>'Níor labhair aon dhuine.  Cé bhí ag gabháil thart </span>
<lb n="1187"/><span>agus chonnaic an t-iomlán ach Mánus Mór Ó Cuireáin </span>
<lb n="1188"/><span>as an Dún-mhór.  Foladóir a bhí ann mar Mhánus </span>
<lb n="1189"/><span>agus ba é an siubhail a bhí faoi ag tarraingt go Loch-</span>
<lb n="1190"/><span>an-Iubhair go sgaoileadh sé cuisle ag Donnchadh Óg a </span>
<lb n="1191"/><span>bhí 'na luighe 'n-aicid na sgamhán.  Bhí Mánus é féin </span>
<lb n="1192"/><span>ainmnighthe i measg na bhfear maith, ach 'na dhiaidh sin </span>
<lb n="1193"/><span>ní rabh uchtach aige troid a chur ar Mhósaí.  Ar a theacht </span>
<lb n="1194"/><span>isteach thuas toighe Dhonnchaidh Óig i Loch-an-Iubhair dó, </span>
<lb n="1195"/><span>cé bhí istuigh ach Micheál Ruadh ag amharc ar an fhear </span>
<lb n="1196"/><span>a bhí 'na luighe.  D'innis Mánus an méid a chonnaic </span>
<lb n="1197"/><span>sé agus a chualaidh sé.   </span></p>
<lb n="1198"/>
<lb n="1199"/><p><span>“‘Is maith dó féin nach Gaedheal a bhuail sé," arsa </span>
<lb n="1200"/><span>Mánus.  "Nó dá mba é, chuirfinn-sé troid air."  </span></p>
<lb n="1201"/>
<lb n="1202"/><p><span>“‘Agus damnughadh nar thigidh ar an phéist cháidhigh,"</span>
<lb n="1203"/><span>arsa Micheál Ruadh, "nar mhór an croidhe dó créatúr </span>
<lb n="1204"/><span>lag a bhualadh cionn's gur bh'Albanach é agus gur mheas </span>
<lb n="1205"/><span>sé nach rabh aon dhuine le cúitiughadh a bhaint as.  Cé </span>
<lb n="1206"/><span>uilig a bhí ann?" ar seisean.   </span></p>
<lb n="1207"/>
<lb n="1208"/><p><span>'D'ainmnigh Mánus na fir mhaithe uilig agus níor </span>
<lb n="1209"/><span>labhair sé ar dhearbhrathair de Mhicheál Ruadh a bhí ann.  </span>
<lb n="1210"/><span>Ghoill seo ar Mhicheál.   </span></p>
<lb n="1211"/>
<lb n="1212"/><p><span>“‘An rabh Eoghan 's againne annsin?’ ar seisean.   </span></p>
<lb n="1213"/>
<lb n="1214"/><p><span>“‘Bhí sé annsiud comh maith le fear," arsa Mánus </span>
<lb n="1215"/><span>"agus má bhí féin níor labhair sé."  </span></p>
<lb n="1216"/>
<lb n="1217"/><p><span>“‘Dia, dona é," arsa Micheál Ruadh.   </span></p>
<lb n="1218"/>
<lb n="1219"/><p><span>“‘B'fhéidir," arsa Mánus, "dá mbeitheá thusa </span>
<lb n="1220"/><span>annsin fosta go leigfeá thara do chluais an sgéal. </span></p>
<lb n="1221"/>
<lb n="1222"/><p><span>“‘Á, bheirim do chorp don diabhal," arsa Micheál.  </span>
<lb n="1223"/><span>"Goidé an fáth a n-abórthá go mbéadh eagla orm-sa </span>
<lb n="1224"/><span>roimh aon fhear sa dá phobal?  Dá mbínn-sé annsin, a </span>
<lb n="1225"/><span>Mhánuis," ar seisean, "chuirfinn troid ar Mhósaí </span>
<lb n="1226"/><span>Mhac a Toighir agus bhuailfinn é féin agus tusa 'na </span>
<lb n="1227"/><span>dhiaidh — as do chuid cainnte." </span></p>
<lb n="1228"/>
<lb n="1229"/><p><span>“‘I n-onóir Dé leat, a Mhicheáil," arsa bean a toighe, </span>
<lb n="1230"/><span>"agus ná cuir an fear fríd a chéile agus é 'gabháil a </span>
<lb n="1231"/><span>bhaint amach fola." </span>
<lb n="1232"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1233"/><p><span>'Ní dheárn Micheál ach breith ar a bhata agus a ghabháil </span>
<lb n="1234"/><span>a léim amach ar a' doras.  Bhí a ghearrán diallaide </span>
<lb n="1235"/><span>taobh amuigh den teach.  Chuaidh sé 'léim ar a dhruim </span>
<lb n="1236"/><span>agus d'imthigh leis ar steallaigh cosa i n-áirde, agus </span>
<lb n="1237"/><span>níor stad go dtáinig sé 'na Chairn-bhuidhe tráthnóna, </span>
<lb n="1238"/><span>tamall beag sul ar stad na h-oibridheannaí a bhí ag </span>
<lb n="1239"/><span>deánamh an bhealaigh-mhóir.  Tháinig sé anuas de'n </span>
<lb n="1240"/><span>ghearrán, cheangail do chloich é, agus chuir troid ar </span>
<lb n="1241"/><span>Mhósaí Mhac a Tóighir.  Agus rachadh Mósaí leis ceart </span>
<lb n="1242"/><span>go leor, ach nuair a chonnaic a bhean cé bhí ann, chuir sí </span>
<lb n="1243"/><span>a dá láimh thar n-a chorp agus ní leigfeadh sí amach é.   </span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>“‘Leig amach mé, a bhean," ar seisean.   </span></p>
<lb n="1246"/>
<lb n="1247"/><p><span>“‘Chá leigim," ar sise.  "Mairbhfidh an fear sin </span>
<lb n="1248"/><span>thú má théid tú leis. </span></p>
<lb n="1249"/>
<lb n="1250"/><p><span>“‘Chá mharbhann," arsa Mósaí.  "Leig amach mé."  </span></p>
<lb n="1251"/>
<lb n="1252"/><p><span>“‘Mairbhfidh" ar sise.  "Is cuimhneach liom-sa an </span>
<lb n="1253"/><span>lá a thóg m'athair an gárradh mór sin thiar."  (Nighean </span>
<lb n="1254"/><span>de Ghán a bhí inntí-se).  "Bhí oiread fear cruinn ann </span>
<lb n="1255"/><span>agus nach bhfuair achan fhear ach dhá ghloine as ceig </span>
<lb n="1256"/><span>dheich ngalún uisce-bheatha.  Agus ní rabh fear ar bith </span>
<lb n="1257"/><span>ann a bhí leath ion-churtha leis an fhear sin.  Mairbhfidh </span>
<lb n="1258"/><span>sé thú gan bhréig má théid tú leis."  </span></p>
<lb n="1259"/>
<lb n="1260"/><p><span>'Bhuail eagla Mósaí agus ní rachadh sé amach.  Bhí </span>
<lb n="1261"/><span>oifigeach beag eile ann, de dhiúlach bheag éadhtrom </span>
<lb n="1262"/><span>éidhtreórach, agus steall seisean ar mire cionn's nach </span>
<lb n="1263"/><span>rachadh Mósaí amach le Micheál Ruadh.  Tháinig sé féin </span>
<lb n="1264"/><span>anuas go dtí Micheál agus fuair greim ar a bhata, </span>
<lb n="1265"/><span>a' brath a tharraingt as a láimh.   </span></p>
<lb n="1266"/>
<lb n="1267"/><p><span>“‘Leig amach mo bhata agus ná bíodh fiachadh orm </span>
<lb n="1268"/><span>do ghortughadh," arsa Micheál Ruadh.   </span></p>
<lb n="1269"/>
<lb n="1270"/><p><span>'Ní leigfeadh.   </span></p>
<lb n="1271"/>
<lb n="1272"/><p><span>“‘Nanach gcualaidh tú ariamh," arsa Micheál Ruadh, "gur </span>
<lb n="1273"/><span>minic a loit beáthach állta beáthach uasal.  Leig amach </span>
<lb n="1274"/><span>an bata."   </span></p>
<lb n="1275"/>
<lb n="1276"/><p><span>'Ní leigfeadh.   </span></p>
<lb n="1277"/>
<lb n="1278"/><p><span>'Le sin, chas Micheál an bata amach as a lámha.  "Dá </span>
<lb n="1279"/><span>mb'fhiú liom a dheánamh, a mhárla bhradaigh," ar seisean, </span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1280"/><p><span>"rannfainn do cheithre cnámha ar a chéile.  Nó dheamhan </span>
<lb n="1281"/><span>fear ó Innis Eoghain 'na gCeall nach mbuailfinn-se </span>
<lb n="1282"/><span>ach Seán Anna.’”   </span></p>
<lb n="1283"/>
<lb n="1284"/><p><span>'Agus, a Dhonnchaidh, cé'r bhé Seán Anna?' arsa </span>
<lb n="1285"/><span>m'athair.   </span></p>
<lb n="1286"/>
<lb n="1287"/><p><span>'Tá,' arsa Donnchadh, 'diúlach a bhí thiar annseo i </span>
<lb n="1288"/><span>Mullach-dearg a bhí i n'am féin ar an fhear a bfheárr </span>
<lb n="1289"/><span>sna trí phobal.  Ach bhí sé anois i gcionn a cheithre </span>
<lb n="1290"/><span>sgór agus corradh bliadhantach, agus é ag tuitim ar a </span>
<lb n="1291"/><span>bhata.  Agus an Domhnach 'na dhiaidh sin nuair a bhí sé </span>
<lb n="1292"/><span>ag teacht aniar 'na' bhaile ó Aifreann Cheann-caslach, </span>
<lb n="1293"/><span>amach roimhe le Seán Anna agus thug cuireadh 'un' </span>
<lb n="1294"/><span>toighe dó.  Bhí cárta uisce-bheatha aige fá n-a choinne.  </span>
<lb n="1295"/><span>"A Mhicheáil Ruaidh," ar seisean, "chuir sé bród agus </span>
<lb n="1296"/><span>luthgháir orm gur thóg tú as measg na bhfear mé sul </span>
<lb n="1297"/><span>ar chuir tú troid ortha."</span></p>
<lb n="1298"/>
<lb n="1299"/><p><span>“‘Bhí tú lá de do laethe agus chaithfinn do thógáil </span>
<lb n="1300"/><span>asta,’ arsa Micheál, "agus bhéadh sé mór agam sin a </span>
<lb n="1301"/><span>shéanadh anois cionn's tú a bheith aosta.’”   </span></p>
<lb n="1302"/>
<lb n="1303"/><p><span>'Dheamhan gur dheas an rud dó a ghabáil i leith an </span>
<lb n="1304"/><span>Albanaigh' arsa mo mhathair.   </span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>'Ó, ba chuma goidé rud é,' arsa Donnchadh, 'ach </span>
<lb n="1307"/><span>Micheál a shílstin go rabhthar a' suidhe i n-a bhun agus </span>
<lb n="1308"/><span>gan a chosnughadh féin ann.  Rachadh sé i leith an fhir </span>
<lb n="1309"/><span>nach bhfacaidh sé ariamh a roimhe ach é a shílstin go rabhthar </span>
<lb n="1310"/><span>a' deánamh éagcóra air.  Agus rachadh sé i n-éadan </span>
<lb n="1311"/><span>Shagart na paroiste ach é 'mheas go rabh an sagart </span>
<lb n="1312"/><span>sa chearr.  Throideadh sé féin agus na sagairt cuid </span>
<lb n="1313"/><span>mhór, agus cé bith ba chiall daobhtha, bhí siad uilig go </span>
<lb n="1314"/><span>maith dó, fríd a' t-súithche.   </span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>'Bhí sagart sa phobal seo aon uair amháin a dtugadh </span>
<lb n="1317"/><span>siad an Sagart Ruadh air.  Fear dána dolba a bhí </span>
<lb n="1318"/><span>ann ar mhaith leis a chómhairle féin a fhághail.  An Cháisc </span>
<lb n="1319"/><span>i ndiaidh é theacht 'na phobail bhí sé ar éisteacht i Rann-</span>
<lb n="1320"/><span>na-feirsde.  Thuas annseo toigh Eoghain Uí Bhaoighill </span>
<lb n="1321"/><span>a bhí na Stations, agus ins an am sin ní bhíodh éisteacht </span>
<lb n="1322"/><span>ach dhá uair sa bhliadhain ann, agus an lá seo bhí sgaifte </span>
<lb n="1323"/><span>mór cruinn toigh Eoghain Uí Bhaoighill.  Bhí siad </span>
<lb n="1324"/><span>ann, aosta agus óg, agus cé bé nach rabh ann bhí Micheál </span>
<lb n="1325"/><span>Ruadh ann.   </span>
<lb n="1326"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1327"/><p><span>'Bhí an Sagart Ruadh 'na shuidhe sa t-seomra ag </span>
<lb n="1328"/><span>éisteacht, agus bhí sgaifte thart fá'n doras ag brúghadh </span>
<lb n="1329"/><span>a chéile ag iarraidh a ghabháil suas.  Bhí sgaifte taois </span>
<lb n="1330"/><span>óig ann agus bhí sean mhná aosta ciorthamacha ann </span>
<lb n="1331"/><span>agus cuid aca costárnocht.  Dá bhrigh de, ní rabh bróga </span>
<lb n="1332"/><span>comh fairrsing an uair sin agus tá siad anois.  Ach </span>
<lb n="1333"/><span>bhí cuid de'n taos óg ag brughadh agus ag baint na </span>
<lb n="1334"/><span>gcos de na sean-mhná, agus é 'na chuid chuideachta </span>
<lb n="1335"/><span>aca.  Bhí Micheál Ruadh ag breathnughadh an iomláin </span>
<lb n="1336"/><span>agus é ag glacadh na feirge de réir a chéile.  Sa </span>
<lb n="1337"/><span>deireadh ar seisean leo go suaimhneach, "nar chóir </span>
<lb n="1338"/><span>go mbéadh truaighe agaibh do na seandaoiní bochta </span>
<lb n="1339"/><span>agus gan lámh chruaidh a choinneáil leo."   </span></p>
<lb n="1340"/>
<lb n="1341"/><p><span>'Ach ní rabh gar a bheith leo.  Sa deireadh bhléasc </span>
<lb n="1342"/><span>Micheál ortha.  "Go dtógaidh an dubh-dhiabhal leis </span>
<lb n="1343"/><span>sibh," ar seisean, "ó's aige a bhéas sibh ar scor ar bith.  </span>
<lb n="1344"/><span>Cuirim damnughadh ar mur n-asnacha, a bhaicle mhalluighthe, </span>
<lb n="1345"/><span>an síleann sibh chugaibh féin go mbéadh sibh a' tabhairt </span>
<lb n="1346"/><span>a leitheid de íde do shean daoiní bochta deileóire.  </span>
<lb n="1347"/><span>Níl fhios agaibh cé bhéas ag coinneáil lámh chruaidh libh </span>
<lb n="1348"/><span>féin i ndeireadh mur saoghail.  Sgrios ó'n Righ oraibh, </span>
<lb n="1349"/><span>seasuigidh amach ó dhoras an t-seomra agus réidhtigidh </span>
<lb n="1350"/><span>an casán do na seandaoiní, nó nar fheicidh m'anam </span>
<lb n="1351"/><span>ach Dia go mbéinn a' damhsa in mur gcuid fola."   </span></p>
<lb n="1352"/>
<lb n="1353"/><p><span>'A dhearbhrathair a bhfuil m'anam ionnat, anuas </span>
<lb n="1354"/><span>thar dhoras an t-seomra leis an tSagart Ruadh," agus </span>
<lb n="1355"/><span>bata buidhe i n-a láimh leis.  Ní rabh aithne nó eolas </span>
<lb n="1356"/><span>aige ar Mhicheál.  "Cé 'gheobhadh 'e chroidhe," ar seisean, </span>
<lb n="1357"/><span>"toiseacht a mhallachtaigh agus a thabhairt mionna mór </span>
<lb n="1358"/><span>lá ar cheart d'achan dhuine a bheith 'deánamh aithreachais </span>
<lb n="1359"/><span>ins an méid den obair sin atá deánta aige le bliadhain?  </span>
<lb n="1360"/><span>Tusa a bhí ar obair?" ar seisean le Micheál, nó </span>
<lb n="1361"/><span>chonnaic sé achan dhuine ag amharc air.   </span></p>
<lb n="1362"/>
<lb n="1363"/><p><span>“‘S mé go díreach, a Shagairt," arsa Micheál, agus </span>
<lb n="1364"/><span>thoisigh sé brath an sgéal a innse do'n t-sagart.  Ach </span>
<lb n="1365"/><span>bhí an sagart tógtha sa chloiginn dar mhéad 's bhí de </span>
<lb n="1366"/><span>fheirg air agus ní leigfeadh sé aon fhocal amach ar a </span>
<lb n="1367"/><span>bhéal.  "Bí 'do thost," ar seisean.  Ná labhair a' </span>
<lb n="1368"/><span>dara focal."</span>
<lb n="1369"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1370"/><p><span>“‘Labhairfead," arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="1371"/>
<lb n="1372"/><p><span>“‘Nar dhubhairt mise nach labhairfeá," ars an sagart.   </span></p>
<lb n="1373"/>
<lb n="1374"/><p><span>“‘Dubhairt mise go labhairfinn" arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="1375"/>
<lb n="1376"/><p><span>“Le sin thug an sagart iarraidh de'n bhata air.  Chuir </span>
<lb n="1377"/><span>Micheál a lámh i n-áirde i n-éadan an bhuille.   </span></p>
<lb n="1378"/>
<lb n="1379"/><p><span>“‘Éistigidh liom-sa, a Shagairt, bomaite beag,"</span>
<lb n="1380"/><span>ar seisean.  ‘Ní thógfaidh mé lámh libh má bhíonn sibh </span>
<lb n="1381"/><span>gan mo bhualadh.  Ach dar a' bata tá in mo láimh, an </span>
<lb n="1382"/><span>chead deor de mo chuid fola a tharrónaidh sibh, buailfidh mé </span>
<lb n="1383"/><span>oiread oraibh agus nar bhuail mé ar a'n fhear ariamh.  </span>
<lb n="1384"/><span>Nó sin rud nach deárn mise agus nach ndeánaim, mo </span>
<lb n="1385"/><span>chuid fola a leigin le fear ar bith, bíodh sé 'na shagart </span>
<lb n="1386"/><span>nó 'na thuata."   </span></p>
<lb n="1387"/>
<lb n="1388"/><p><span>'Thionntóigh an sagart suas un' t-seomra arís agus </span>
<lb n="1389"/><span>shuidh sé a dh'éisteacht.  Shiubhail Micheál amach ar an </span>
<lb n="1390"/><span>doras agus bhain sé an baile amach.  Nuair a bhí deireadh </span>
<lb n="1391"/><span>éistighthe chuir an sagart ceist cá rabh an fear mire a </span>
<lb n="1392"/><span>bhí annsin ar ball.  H-innseadh dó gur imthigh sé 'na</span>
<lb n="1393"/><span>bhaile.  "Gabhadh duine agaibh fá n-a choinne," ar </span>
<lb n="1394"/><span>seisean, "agus abradh sé leis a theacht annseo go bhfuil </span>
<lb n="1395"/><span>gnoithe agam-sa leis."  </span></p>
<lb n="1396"/>
<lb n="1397"/><p><span>'Chuaidh.  Tháinig Micheál arais go teach an éistidh.   </span></p>
<lb n="1398"/>
<lb n="1399"/><p><span>“‘Gaibhtse agus deán d'fhaoiside," ars an sagart.   </span></p>
<lb n="1400"/>
<lb n="1401"/><p><span>“‘Ní thig liom indiú," arsa Micheál.  "Tá mé ró </span>
<lb n="1402"/><span>thógtha san inchinn."  </span></p>
<lb n="1403"/>
<lb n="1404"/><p><span>“‘Seo," ars an sagart, "deán d'fhaoiside."   </span></p>
<lb n="1405"/>
<lb n="1406"/><p><span>“‘Ní thig liom, a shagairt," ar seisean, "faoiside ar </span>
<lb n="1407"/><span>bith a dheánamh go síothluighidh mé.  Rachaidh mé go </span>
<lb n="1408"/><span>Mín-na-leice i mbárach" ar seisean.   </span></p>
<lb n="1409"/>
<lb n="1410"/><p><span>“‘Maith go leor" ars an sagart.  "Ach anois," </span>
<lb n="1411"/><span>nar chóir, gur chuma goidé an fhearg a chuirfidhe ort, </span>
<lb n="1412"/><span>nach dtoiseóchthá a thabhairt mionna mór.  Nach ag </span>
<lb n="1413"/><span>urnaighe ba cheart duit a bheith agus chan a' tabhairt </span>
<lb n="1414"/><span>mionna mór."</span></p>
<lb n="1415"/>
<lb n="1416"/><p><span>“‘'S doiligh domh m'urnaighe a rádh," arsa Micheál </span>
<lb n="1417"/><span>Ruadh, "nuair a tchím an dream a chaitheas leath a saoghail </span>
<lb n="1418"/><span>ag urnaighe, agus gan creideamh nó Críostamhlacht </span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1419"/><p><span>ionnta.  Tá siad annsin ó mhaidín indiu agus a gcuid </span>
<lb n="1420"/><span>conórach Muire aca, agus a Shagairt, ghoidfeadh siad </span>
<lb n="1421"/><span>an chras o'n asail.  Agus anois nanach síleann sibh-se </span>
<lb n="1422"/><span>a Shagairt, go mb'fheárr gan an t-olc a dheánamh 'ná </span>
<lb n="1423"/><span>bheith ag iarraidh bheith dá léigheas le h-urnaighe?"  </span></p>
<lb n="1424"/>
<lb n="1425"/><p><span>'Ach ar scor ar bith, níor fhág Micheál an teach go </span>
<lb n="1426"/><span>deachaidh sé 'un faoiside.  Agus ní rabh aon charaid </span>
<lb n="1427"/><span>ag an t-sagart ní b'sheárr 'ná Micheál Ruadh go dtí </span>
<lb n="1428"/><span>an lá a d'fhág sé na Rosa, mar sagart.   </span></p>
<lb n="1429"/>
<lb n="1430"/><p><span>'Bhail, throid sé féin agus an Sagart 'Ac Searraigh </span>
<lb n="1431"/><span>'na diaidh sin.  Agus ba fá gnoithe ofhrála a d'éirigh </span>
<lb n="1432"/><span>an troid.  Fuair fear as an bhaile seo bás agus </span>
<lb n="1433"/><span>d'fhág sé bean agus muirín lag pháistí 'na dhiaidh.  Ba </span>
<lb n="1434"/><span>é Micheál Ruadh a thóg an ofhráil, agus rinne sé amach </span>
<lb n="1435"/><span>gur mhó 'thruaighe an bhaintreabhach 'ná an sagart agus </span>
<lb n="1436"/><span>thug sé díthe í.  Chualaidh an sagart goidé mar bhí agus </span>
<lb n="1437"/><span>tháinig sé fhad le Micheál.  Ní thug Micheál sásadh ar </span>
<lb n="1438"/><span>bith dó agus b'éigean dó a fhágáil mar fuair sé é.  </span>
<lb n="1439"/><span>Tamall 'na dhiaidh sin bhí sé ag gabháil go Leitirceanainn </span>
<lb n="1440"/><span>mar Mhicheál agus cé casadh air ach an sagart.   </span></p>
<lb n="1441"/>
<lb n="1442"/><p><span>“‘Cá bhfuil tú 'gabhail?’ ar seisean.   </span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>'D'innis Micheál dó.   </span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>“‘An dtabharfaidh tú galún fíona chugam?" ars </span>
<lb n="1447"/><span>an sagart.   </span></p>
<lb n="1448"/>
<lb n="1449"/><p><span>“‘Bhéarfad" arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="1450"/>
<lb n="1451"/><p><span>'Ní thug an sagart airgead ar bith dó.  D'imthigh </span>
<lb n="1452"/><span>Micheál leis, cheannuigh sé an fíon agus thug chuig an </span>
<lb n="1453"/><span>t-sagart é.  Ní thug an sagart aon phíghinn dó.  </span>
<lb n="1454"/><span>Bliadhain o'n am sin, bhí sé 'gabháil go Leitirceanainn </span>
<lb n="1455"/><span>arais agus casadh an sagart air.   </span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>“‘An dtabharfaidh tú galún fíona chugam?" ars </span>
<lb n="1458"/><span>an sagart.   </span></p>
<lb n="1459"/>
<lb n="1460"/><p><span>“‘Bhéarfad" arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="1461"/>
<lb n="1462"/><p><span>'Nuair a tháinig sé agus an fíon leis thug an sagart </span>
<lb n="1463"/><span>luach an dá ghalún dó.</span></p>
<lb n="1464"/>
<lb n="1465"/><p><span>'Ní rabh sé ach ag cur fiachála air,' arsa m'athair.   </span>
<lb n="1466"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1467"/><p><span>''Dhath amháin,' arsa Donnchadh.  'Agus nuair a </span>
<lb n="1468"/><span>chonnaic sé nach dtug Micheál meas rógaire air, bhí sé </span>
<lb n="1469"/><span>go maith dó ariamh 'na dhiaidh.'</span></p>
<lb n="1470"/>
<lb n="1471"/><p><span>'Seo dhuit do phíopa, 'Fheidhlimidh.'   </span></p>
<lb n="1472"/>
<lb n="1473"/><p><span>'Caith,' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="1474"/>
<lb n="1475"/><p><span>'Chaith mé 'gceart,' arsa Donnchadh.   </span></p>
<lb n="1476"/>
<lb n="1477"/><p><span>'Bhí sé lá eile i mBealach-Seanaigh, mar Mhicheál, a </span>
<lb n="1478"/><span>rabh sé i n-áit a chartuighthe.  Bhí fear as a' bhaile seo, </span>
<lb n="1479"/><span>ógánach dár bh'ainm Eoghan Mór Ó Braonán, bhí sin </span>
<lb n="1480"/><span>'na chomhnuidhe thiar i mBealach-Seanaigh.  Agus bhí </span>
<lb n="1481"/><span>sgaifte de mhuinntir a' bhaile seo a' teacht aniar fríd </span>
<lb n="1482"/><span>a' bhaile lá amháin ar a mbealach as Sligeach agus málaí </span>
<lb n="1483"/><span>olna leo.  Bhí Micheál Ruadh ann cé bé nach rabh ann.  </span>
<lb n="1484"/><span>Nuair a bhí siad a' teacht aniar sráid Bhealach-Seanaigh, </span>
<lb n="1485"/><span>arsa Micheál, ar seisean, ‘tá sé náireach againn a </span>
<lb n="1486"/><span>ghabháil thart gan gloine a thabhairt do Eoghan Mhór agus </span>
<lb n="1487"/><span>é as an áit linn féin."   </span></p>
<lb n="1488"/>
<lb n="1489"/><p><span>“‘Nach eisean a ba chóir deoch a thabhairt dúinne,"</span>
<lb n="1490"/><span>arsa fear eile.   </span></p>
<lb n="1491"/>
<lb n="1492"/><p><span>“‘B'fhéidir gur furas dó é," arsa Micheál.  "Coinnigh-</span>
<lb n="1493"/><span>eadh fear agaibh greim sréin ar mo bheáthach agus béidh </span>
<lb n="1494"/><span>mé soir 'mur ndiaidh."   </span></p>
<lb n="1495"/>
<lb n="1496"/><p><span>'Chuaidh Micheál fad le Eoghan Mór, thug isteach </span>
<lb n="1497"/><span>i dteach ólacháin é agus sgairt ar phionnta uisce-bheatha.  </span>
<lb n="1498"/><span>Ní rabh air ach sgilling san am.   </span></p>
<lb n="1499"/>
<lb n="1500"/><p><span>“‘Bhail anois," arsa Eoghan Mór, "tá sáith ceathraire </span>
<lb n="1501"/><span>annseo.  Agus tá beirt de bhuachaillí óga leigthe </span>
<lb n="1502"/><span>gasta ar an bhaile seo agus tá siad iongantach mór </span>
<lb n="1503"/><span>liom-sa.  Rachaidh mé fá n-a gcoinne go gcuidighidh </span>
<lb n="1504"/><span>siad linn seo 'ól," ar seisean.  "Agus ní dheánfaidh </span>
<lb n="1505"/><span>sé dochar ar bith duit aithne a chur ortha.  Nó," ar </span>
<lb n="1506"/><span>seisean, "bíonn do shiubhal achan áit agus dá mba </span>
<lb n="1507"/><span>ndán 's go dtiocfadh bruighin ar bith ort a choidhche ar </span>
<lb n="1508"/><span>an bhaile seo, b'fheárr duit a gcabhair 'ná a gcealg."   </span></p>
<lb n="1509"/>
<lb n="1510"/><p><span>“‘Maith go leor," arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>'Chuaidh Eoghan fá choinne na beirte agus h-óladh </span>
<lb n="1513"/><span>an t-uisce-beatha.  D'imthigh Micheál 'na bhaile.  D'innis </span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1514"/><p><span>sé do na fir goidé mar thárluigh.  Bhí go maith go dtí </span>
<lb n="1515"/><span>dornán bliadhantach 'na dhiaidh seo agus goidé tháinig ach </span>
<lb n="1516"/><span>ganntanas mór bidh ins na Rosa.  Agus d'imthigh </span>
<lb n="1517"/><span>Micheál Ruadh agus sgaifte de mhuinntir Rann-na-</span>
<lb n="1518"/><span>feirsde agus a gcuid beáthach leo go Bealach-Seanaigh </span>
<lb n="1519"/><span>fá choinne lódaí coirce.  Bhí cuid de mhuinntir an </span>
<lb n="1520"/><span>bhaile nach rabh sásta an coirce a leigin ar shiubhal, ach </span>
<lb n="1521"/><span>níor labhair siad ariamh go rabh a gcuid lódaí thuas ag </span>
<lb n="1522"/><span>muinntir na Rosann agus iad ag imtheacht.  Agus </span>
<lb n="1523"/><span>annsin lean sgaifte de na smugacháin sin a bíos fá </span>
<lb n="1524"/><span>na bailte móra, lean sin iad, a' brath bail na madadh </span>
<lb n="1525"/><span>a thabhairt ortha.  Bhí fear amháin ann, de dhiúlach </span>
<lb n="1526"/><span>bhratógach bhrocach agus cuma air go rabh a sháith amach </span>
<lb n="1527"/><span>de'n díth-múineadh ann.  Aníos leis fhad le beáthach </span>
<lb n="1528"/><span>Mhicheáil, cuiridh sé a ghualainn le sac a' choirce agus </span>
<lb n="1529"/><span>caithidh sé go talamh é.   </span></p>
<lb n="1530"/>
<lb n="1531"/><p><span>“‘Is dona do thallann," arsa Micheál, "a leithid </span>
<lb n="1532"/><span>sin a dheánamh ar fhear atá leis féin ar a' bhaile seo."  </span></p>
<lb n="1533"/>
<lb n="1534"/><p><span>'Tógadh an mála agus shiubhail siad leo giota eile.  </span>
<lb n="1535"/><span>Tháinig an fear brocach agus chuir sé a ghualainn leis </span>
<lb n="1536"/><span>a' t-sac agus leag sé an dara h-uair é.  "Sin anois </span>
<lb n="1537"/><span>dhá uair a leag tú é,’ arsa Micheál.  "Ná bain feasta </span>
<lb n="1538"/><span>de."</span></p>
<lb n="1539"/>
<lb n="1540"/><p><span>'Tógadh an mála an dara h-uair agus ní rabh ann </span>
<lb n="1541"/><span>ach go rabh sé thuas ar dóigh nuair a chuir an fear brocach </span>
<lb n="1542"/><span>anuas arais é.  Le sin tharraing Micheál an bata ar </span>
<lb n="1543"/><span>fhad bhun na cluaise air agus d'fhág 'na luighe i n-a </span>
<lb n="1544"/><span>chuid fola ar a' t-sráid é.  A dhearbhrathair a bhfuil </span>
<lb n="1545"/><span>m'anam ionnat, sin an áit a rabh siad san fhaopach.  </span>
<lb n="1546"/><span>Chruinnigh an baile thart ortha.  Dhroid Micheál anonn </span>
<lb n="1547"/><span>le balla a bhí ann agus an chuid eile de chuid fear na </span>
<lb n="1548"/><span>Rosann le n-a thaobh.  Smaoitigh Peadar Sheáin — bhí </span>
<lb n="1549"/><span>sé 'na sheasamh ar ghualainn Mhicheáil — smaoitigh sé </span>
<lb n="1550"/><span>ar Eoghan Mhór Ó Bhraonán agus sgairt sé amach sean-</span>
<lb n="1551"/><span>árd a chinn.   </span></p>
<lb n="1552"/>
<lb n="1553"/><p><span>“‘Sheacht mh'anam thú, a Mhicheáil Uí Bhaoighill" ar sei-</span>
<lb n="1554"/><span>sean.  "Baiceólaidh mé féin céad fear annseo indiu thú."  </span></p>
<lb n="1555"/>
<lb n="1556"/><p><span>Le sin tháinig beirt bhuachall anall fhad leo.  "Bíodh </span>
<lb n="1557"/><span>geall," arsa fear aca le Micheál, "gur tú Baoigheallach </span>
<lb n="1558"/><span>Eoghain Mhóir."</span>
<lb n="1559"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1560"/><p><span>“‘Tá aithne agam ar an fhear," arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="1561"/>
<lb n="1562"/><p><span>“‘'S tú bhí 'g ól in ar gcuideachta a leithid seo de </span>
<lb n="1563"/><span>lá," ars an fear eile.   </span></p>
<lb n="1564"/>
<lb n="1565"/><p><span>“‘'S mé," arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="1566"/>
<lb n="1567"/><p><span>“‘Dar fiadh," ar siad san, "chá dtéid aon bhuille </span>
<lb n="1568"/><span>in mur gcraiceann indiu."  Agus chruinnigh suas le fiche </span>
<lb n="1569"/><span>fear thart ortha.  Agus rinne a gcomóradh amach as a</span>
<lb n="1570"/><span>bhaile.'</span></p>
<lb n="1571"/>
<lb n="1572"/><p><span>'Tháinig a ghar i gcasán Eoghain Mhóir sa deireadh,'</span>
<lb n="1573"/><span>arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="1574"/>
<lb n="1575"/><p><span>'Tháinig,' arsa Donnchadh, 'de bhrigh de, is fíor </span>
<lb n="1576"/><span>gur feárr duit an madadh go maith duit 'ná go h-olc </span>
<lb n="1577"/><span>duit.  Bhí diúlach sa tír seo fad ó shoin a dtugadh </span>
<lb n="1578"/><span>siad Dubhall Creag air.  Cineál de leath-dhuine a bhí </span>
<lb n="1579"/><span>ann nach rabh an taobh amuigh de'n chéill aige, nó a </span>
<lb n="1580"/><span>chosnughadh féin ann, agus bhíodh an taos óg i gcómhnuidhe </span>
<lb n="1581"/><span>a' teacht i dtír air.  Bhí siad oidhche amháin ag fidileóir </span>
<lb n="1582"/><span>i Seascann-a-Róin agus bhí an Dubhall bocht ann agus é </span>
<lb n="1583"/><span>i mbárr a chéille ag an taos óg.  I dtratha leath am-</span>
<lb n="1584"/><span>luighe tháinig Micheál Ruadh isteach.  Chonnaic sé an </span>
<lb n="1585"/><span>bhail a bhí ar an Dubhall aca, agus bhagair sé ortha.  Bhí </span>
<lb n="1586"/><span>an Dubhall bocht 'na shuidhe thall i gcoirneál go pislíneach </span>
<lb n="1587"/><span>bratógach agus shílfeá nach rabh tabhairt fá dear a dhath </span>
<lb n="1588"/><span>ann.   </span></p>
<lb n="1589"/>
<lb n="1590"/><p><span>'Ní rabh de sin ach sin go cionn bliadhana eile, agus </span>
<lb n="1591"/><span>bhí Micheál a' teacht ó Aonach a' Gheimhridh oidhche shneachta </span>
<lb n="1592"/><span>agus níos mó 'ná 'n mheasardhacht ólta aige.  Teacht </span>
<lb n="1593"/><span>aniar druim Chroch-Uí-Bhaoighill dó, tháinig lagar air </span>
<lb n="1594"/><span>agus b'éigean dó luighe síos ins a' t-sneachta.  Chuaidh </span>
<lb n="1595"/><span>an fuacht go dtí an croidhe ann agus chaill sé a mhothughadh </span>
<lb n="1596"/><span>agus a mheabhair.  Cé bhí ag gabhail thart ach Dubhall </span>
<lb n="1597"/><span>Creag, agus tháinig sé ar Mhicheál 'na luighe sa' t-</span>
<lb n="1598"/><span>sneachta.  Reath sé an méid a bhí i n-a chnámha go dtí </span>
<lb n="1599"/><span>an teach a ba deise dó agus d'innis sé go rabh fear </span>
<lb n="1600"/><span>a' fághail bháis ins an t-sneachta.  Tugadh Micheál fá </span>
<lb n="1601"/><span>theach, tugadh deochannaí teo dó, agus nuair a tháinig </span>
<lb n="1602"/><span>sé chuige féin fuair sé é féin 'na luighe ar sráideóig </span>
<lb n="1603"/><span>a chois na teineadh agus Dubhall Creag 'na shuidhe ag </span>
<lb n="1604"/><span>n-a chosa.'</span>
<lb n="1605"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1606"/><p><span>'Mo thruaighe, nar laghach an mhaise dó é' arsa mo </span>
<lb n="1607"/><span>mhathair.  'Cé shílfeadh do'n chréatúr go mbéadh an </span>
<lb n="1608"/><span>oiread sin i n-a cheann.'  </span></p>
<lb n="1609"/>
<lb n="1610"/><p><span>'Bhí an oiread sin i n-a cheann,' arsa Donnchadh, </span>
<lb n="1611"/><span>'agus an bhfeiceann tú an dóigh a dtáinig gar Mhicheáil </span>
<lb n="1612"/><span>Ruaidh i n-a chasán.'</span></p>
<lb n="1613"/>
<lb n="1614"/><p><span>'Sin mar bíos go minic,' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="1615"/>
<lb n="1616"/><p><span>'Bhail, bhí sé bliadhain eile,' arsa Donnchadh, 'a deachaidh </span>
<lb n="1617"/><span>sé suas go Baoigheallach le lód uisce-bheatha agus </span>
<lb n="1618"/><span>d'fhobair go mairbhfidhe é.  'Inne reatha a thug sé a </span>
<lb n="1619"/><span>cheann leis.  Lá aonaigh a chuaidh sé suas agus bhí fir </span>
<lb n="1620"/><span>na tíre annsin roimhe agus iad dá bhfiacháil féin </span>
<lb n="1621"/><span>tráthnóna, ag tógáil cloiche a bhí ann.  Thóg Micheál </span>
<lb n="1622"/><span>an chloch aníos go dtí n-a dhá ghlún.  D'amharc fear </span>
<lb n="1623"/><span>aca air.  "An dtig leat," ar seisean, "achan rud a </span>
<lb n="1624"/><span>dheánamh comh maith le tógáil na cloiche?"   </span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>“‘Sé mo bharamhail go dtig," arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="1627"/>
<lb n="1628"/><p><span>“‘Maith go leor," ars an fear eile.  "Troidfidh </span>
<lb n="1629"/><span>tú mise."</span></p>
<lb n="1630"/>
<lb n="1631"/><p><span>“‘Maise," arsa Micheál, "tá mé annseo liom </span>
<lb n="1632"/><span>féin agus ní fhóireann troid domh.  Ach bhéarfaidh mé </span>
<lb n="1633"/><span>car duit."</span></p>
<lb n="1634"/>
<lb n="1635"/><p><span>“‘Maith go leor," ars an fear eile.  Agus fuair </span>
<lb n="1636"/><span>an bheirt dhá ghreim ar a chéile.  Leag Micheál é.   </span></p>
<lb n="1637"/>
<lb n="1638"/><p><span>D'éirigh siad agus chuaidh siad le chéile an dara h-uair.  </span>
<lb n="1639"/><span>Leag Micheál é.  Le sin thug an fear eile iarraidh de </span>
<lb n="1640"/><span>dhórn air.   </span></p>
<lb n="1641"/>
<lb n="1642"/><p><span>“‘Nár dhubhairt mé libh," arsa Micheál, "nach rabh </span>
<lb n="1643"/><span>troid a' fóirstin domh agus mé liom féin.  Ach ó </span>
<lb n="1644"/><span>thárla go gcaithfidh an troid a bheith ann, an bhfuil fear </span>
<lb n="1645"/><span>ar bith annsin a rachas isteach i dteach ghlasta liom?" </span></p>
<lb n="1646"/>
<lb n="1647"/><p><span>'Dubhairt fear amháin a bhí ann go rachadh sé féin </span>
<lb n="1648"/><span>Chuaidh.  Droideadh an doras taobh istuigh.  Agus </span>
<lb n="1649"/><span>chuaidh fear de na fir ar gach taobh de thábhla a bhí ann.  </span>
<lb n="1650"/><span>Níor chuimhnigh Micheál ar a chasóg a bhaint de go dtí </span>
<lb n="1651"/><span>seo.  D'fhág sé síos a bhata ar an tábla agus nuair </span>
<lb n="1652"/><span>a fuair an fear eile é a' baint a chuid lámh amach as na </span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1653"/><p><span>muinchillí bhuail sé le buille de'n bhatha é agus chuir </span>
<lb n="1654"/><span>ar a ghlúine é.  Léim sé anall i mullaigh an tábla </span>
<lb n="1655"/><span>'brath gan leigin dó éirghe go mbuaileadh sé é.  Chuir </span>
<lb n="1656"/><span>Micheál suas a lámh agus fuair sé greim sgeadamáin </span>
<lb n="1657"/><span>air.  Choinnigh sé amach uaith féin é agus chuir sé an </span>
<lb n="1658"/><span>lámh eile síos i bpóca a bhríste agus tharraing sé </span>
<lb n="1659"/><span>aníos sgian-phóca a rabh bonn uirthi mar bhéadh casúr </span>
<lb n="1660"/><span>ann.  Bhuail sé trí bhuille gan stad air isteach i mbun </span>
<lb n="1661"/><span>na sróna.  Thuit sé sin marbh.  D'éist an mhuinntir a </span>
<lb n="1662"/><span>bhí taobh amuigh.  Ní rabh smid le cluinstin aca.  "Tá </span>
<lb n="1663"/><span>an troid thart," arsa fear aca, "agus caithfidh sé go </span>
<lb n="1664"/><span>bhfuil fear éighinteacht aca marbh, nuair nach bhfuil aon </span>
<lb n="1665"/><span>dhuine aca a' teacht amach."</span></p>
<lb n="1666"/>
<lb n="1667"/><p><span>“‘Tá, agus is ag fear na Rosann a chaithfeas </span>
<lb n="1668"/><span>an bhuaidh a bheith.  Dá mbéadh sí ag ar bhfear féin </span>
<lb n="1669"/><span>thiocfadh sé amach," arsa duine eile.   </span></p>
<lb n="1670"/>
<lb n="1671"/><p><span>'Sgairt siad ag fiafruighe goidé mar chuaidh an </span>
<lb n="1672"/><span>troid.   </span></p>
<lb n="1673"/>
<lb n="1674"/><p><span>“‘Tá eagla orm go bhfuil sé seo marbh," arsa </span>
<lb n="1675"/><span>Micheál.   </span></p>
<lb n="1676"/>
<lb n="1677"/><p><span>'Le sin thug an mhuinntir a bhí amuigh iarraidh a brath </span>
<lb n="1678"/><span>an doras a bhriseadh.  D'fhosgail Micheál an doras </span>
<lb n="1679"/><span>agus d'amharc sé amach.  "A fheara," ar seisean </span>
<lb n="1680"/><span>"fanaidh anois go n-innsidh mise sgéal díbh.  Bhí fear </span>
<lb n="1681"/><span>san áit s' againne aon uair amháin dar bh'ainm Muldaí </span>
<lb n="1682"/><span>Mac Cormaic.  Thuit sé amach le muinntir na h-áite </span>
<lb n="1683"/><span>agus b'éigean dó an áit a fhágáil.  Na bliadhanta 'na </span>
<lb n="1684"/><span>dhiaidh sin tháinig sé thart i n-éideadh fir bhoicht agus </span>
<lb n="1685"/><span>tháinig sé fhad le háit a rabh sgaifte fear ag gearradh </span>
<lb n="1686"/><span>léimneach.  Gheárr sé léim agus h-aithnigheadh é agus </span>
<lb n="1687"/><span>leanadh é.  D'fhág sé 'na dhiaidh iad uilig ach fear </span>
<lb n="1688"/><span>amháin.  Nuair nach rabh dul ag an fhear sin greim </span>
<lb n="1689"/><span>fhághail air, tharraing sé amach piostal agus chuir sé </span>
<lb n="1690"/><span>urchar i n-a láiric.  Nuair a bhí Muldaí 'na luighe agus </span>
<lb n="1691"/><span>an fear eile ag teacht go dtí é tharraing sé féin </span>
<lb n="1692"/><span>amach piostal agus chuir sé sé h-urchair fríd a chroidhe.  </span>
<lb n="1693"/><span>'Thug tú do shonas ar mo dhonas, a dhuine bhoicht,' ar </span>
<lb n="1694"/><span>seisean.  'Sé a dhálta sin agaibh-se é, a fheara," arsa </span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1695"/><p><span>Micheál Ruadh.  "Féadann sibh mise a mharbhadh ach chá </span>
<lb n="1696"/><span>mharbhann gan fear éighinteacht a bheith 'gheall liom.  </span>
<lb n="1697"/><span>An chead fhear a thiocfas fhad liom-sa caithfidh sé a </span>
<lb n="1698"/><span>shonas a thabhairt ar mo dhonas."  </span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>'Dia, sgánruigh achan fhear gurab é féin a bhéadh </span>
<lb n="1701"/><span>thíos leis, agus d'imthigh siad 's d'fhág siad é.  Ach </span>
<lb n="1702"/><span>rinne siad luigheachán roimhe, a' brath gan a leigin ar </span>
<lb n="1703"/><span>shiubhal as an áit gan breith air ar dhóigh éighinteacht.  </span>
<lb n="1704"/><span>Le bódharánacht an lae ar maidín chuaidh Micheál ar a </span>
<lb n="1705"/><span>bheáthach agus d'imthigh sé a' tarraingt ar a' bhaile.  </span>
<lb n="1706"/><span>Níor bh'fhada a chuaidh sé gur mhothuigh sé an tóir 'na </span>
<lb n="1707"/><span>dhiaidh.  Bhí siad a' sgairtigh leis na fir a bhí sna toighthe </span>
<lb n="1708"/><span>ar thaobhannaí an bhealaigh-mhóir agus ag innse go rabh </span>
<lb n="1709"/><span>fear marbh ag an fhear a bhí 'teicheadh.  Le n-a linn seo </span>
<lb n="1710"/><span>bhí an sluagh ag méadughadh agus an tóir a' teacht ní </span>
<lb n="1711"/><span>ba ghéire ins na sála ar Mhicheál.  Bhí ceathrar </span>
<lb n="1712"/><span>deártharach a' spealadóracht i gcuibhreann míodúin </span>
<lb n="1713"/><span>le taobh an bhealaigh-mhór.  Sgairt an sluagh leo an </span>
<lb n="1714"/><span>murdaróir a philleadh.  Tháinig an ceathrar aníos agus </span>
<lb n="1715"/><span>amach ar a' bealach-mhór roimhe agus a gcuid speal </span>
<lb n="1716"/><span>leo.  Le sin tháinig an mháthair amach as an teach.  "A </span>
<lb n="1717"/><span>chlann," ar sise, "cuirim de fhiachaibh oraibh an fear a </span>
<lb n="1718"/><span>bhfuil an tóir 'na dhiaidh a leigin le n'olc féin."  Chuaidh </span>
<lb n="1719"/><span>na fir síos 'na' mhíodúin arais agus d'imthigh Micheál </span>
<lb n="1720"/><span>tharstú ar steallaigh cosa 'n-áirde agus cruitheacha an </span>
<lb n="1721"/><span>bheathaigh a' baint teineadh amach as clocha an bhealaigh-</span>
<lb n="1722"/><span>mhóir.'   </span></p>
<lb n="1723"/>
<lb n="1724"/><p><span>'D'imthigh sé as gábha an lá sin,' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="1725"/>
<lb n="1726"/><p><span>'Féadann tú sin a rádh,' arsa Donnchadh.   </span></p>
<lb n="1727"/>
<lb n="1728"/><p><span>''S goidé a d'éirigh don fhear a buaileadh leis an </span>
<lb n="1729"/><span>sgin?' arsa mo mhathair.   </span></p>
<lb n="1730"/>
<lb n="1731"/><p><span>'Fuair sé biseach,' arsa Donnchadh, 'agus chaith Micheál </span>
<lb n="1732"/><span>agus é féin oidhche ag ól i gcuideachta a chéile tamall </span>
<lb n="1733"/><span>'na dhiaidh seo.  Bhí fiacha aige ar dhaoiní thuas i mBaoi-</span>
<lb n="1734"/><span>gheallach de thairbhe bheith 'díol uisce-bheatha leo, agus </span>
<lb n="1735"/><span>níor mhaith leis a ghabháil suas leis féin ar a lorg.  Lá </span>
<lb n="1736"/><span>amháin tháinig fear as Baoigheallach dar bh'ainm Macadán </span>
<lb n="1737"/><span>Mór Ó Muighe, tháinig sin anuas 'toighe Dhonnchaidh Óig i </span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1738"/><p><span>Loch-an-iubhair fá choinne póitín.  Cé bhí toigh Dhonnchaidh </span>
<lb n="1739"/><span>ó oidhche ach Micheál Ruadh.  Bhí siad 'na suidhe go mall </span>
<lb n="1740"/><span>aréir roimh sin agus bhí Micheál Ruadh 'na luighe sa </span>
<lb n="1741"/><span>t-seomra ar maidín nuair a mhothuigh sé an chainnt </span>
<lb n="1742"/><span>choimhthigheach thíos sa chistinigh.  D'éist sé leis an </span>
<lb n="1743"/><span>chomhrádh.   </span></p>
<lb n="1744"/>
<lb n="1745"/><p><span>'‘An bhfuil sé i bhfad ó seo go dtí an áit a bhfuil </span>
<lb n="1746"/><span>Micheál Ruadh Ó Baoighill 'na chomhnuidhe?" arsa </span>
<lb n="1747"/><span>Macadán Mór.   </span></p>
<lb n="1748"/>
<lb n="1749"/><p><span>“‘Dhá nó'r trí mhílte," arsa fear a' toighe.   </span></p>
<lb n="1750"/>
<lb n="1751"/><p><span>“‘Tá," arsa Macadán, "bhí sé thuas sa tír s' againne </span>
<lb n="1752"/><span>aon uair amháin agus níl ann ach gur imthigh sé le n'anam.  </span>
<lb n="1753"/><span>Chluinim go bhfuilthear a' feitheamh leis a ghabháil suas </span>
<lb n="1754"/><span>arais ar lorg fiach atá amuigh aige agus go bhfuilthear </span>
<lb n="1755"/><span>le na mharbhadh.  Agus," ar seisean, "dá mbínn-sé </span>
<lb n="1756"/><span>sa chruinniughadh an lá sin shábhólainn é." </span></p>
<lb n="1757"/>
<lb n="1758"/><p><span>'Le sin tharraing Micheál air a cheirteach agus anuas </span>
<lb n="1759"/><span>leis.  Chuir sé fáilte roimh na fir, bheir ar bhuideál </span>
<lb n="1760"/><span>agus ar ghloine agus chuir thart deoch.  D'ól achan </span>
<lb n="1761"/><span>fhear a ghloine.  Líonadh an dara h-uair iad agus </span>
<lb n="1762"/><span>h-óladh arais iad.  Líon Micheál an tríomhadh gloine </span>
<lb n="1763"/><span>agus líon sé amach ar an t-súil é.  ‘'Fheara," ar seisean, </span>
<lb n="1764"/><span>"nach bhfuil sé sin lán?"  Dubhairt achan fhear go rabh.  </span>
<lb n="1765"/><span>Chaith Micheál siar é.  D'aithin na fir go rabh rud </span>
<lb n="1766"/><span>eighinteacht faoi, agus ní ólfadh aon dhuine níos mó.   </span></p>
<lb n="1767"/>
<lb n="1768"/><p><span>“‘Bhail anois, a ghiolla mhóir," arsa Micheál, "goidé </span>
<lb n="1769"/><span>mar shábhóltha thusa mé dá mbitheá ar an aonach an lá </span>
<lb n="1770"/><span>sin?"   </span></p>
<lb n="1771"/>
<lb n="1772"/><p><span>“‘Agus an tusa Micheál Ruadh Ó Baoighill?"</span>
<lb n="1773"/><span>arsa Macadán Mór.   </span></p>
<lb n="1774"/>
<lb n="1775"/><p><span>“‘'S mé," arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="1776"/>
<lb n="1777"/><p><span>“‘Tá," arsa Macadán Mór, "dá mbéadh fear ar </span>
<lb n="1778"/><span>bith ins an chruinniughadh ion-churtha leat a' tógáil na </span>
<lb n="1779"/><span>cloiche, ní chuirfidhe troid ort.  Ba é an rud a ghoill </span>
<lb n="1780"/><span>ar na fir tú bheith ní b'fheárr 'ná iad uilig.  Dá mbínn-se </span>
<lb n="1781"/><span>sa láthair thógfainn an chloch agus ní bhéadh ní ba mhó </span>
<lb n="1782"/><span>de."</span>
<lb n="1783"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1784"/><p><span>'Ní dheárn Micheál ach ceig cheithre ngalún déag a </span>
<lb n="1785"/><span>tharraingt aniar o'n doras druidte.  Bheir sé greim </span>
<lb n="1786"/><span>dhá fheireamh air agus shín sé a dhá sgiathán i n-áirde </span>
<lb n="1787"/><span>os cionn mhullach a chinn leis.  "Cuir an ceig sin i </span>
<lb n="1788"/><span>n-áirde," ar seisean, "go bhfeicidh mé an dtiocfadh leat </span>
<lb n="1789"/><span>mo shábháil dá mbitheá ar an aonach an lá sin."  </span></p>
<lb n="1790"/>
<lb n="1791"/><p><span>'Bheir Macadán Mór ar a' cheig ach ní rabh sé ábalta </span>
<lb n="1792"/><span>a thógáil os cionn a bhrollaigh.  "Bhail, tchím," ar </span>
<lb n="1793"/><span>seisean, "níor chabhair ar bith mise duit dá mbéinn </span>
<lb n="1794"/><span>annsin féin.  Ach anois," ar seisean, "gabh suas lá </span>
<lb n="1795"/><span>ar bith ar mian leat é agus 'bhéarfaidh mise m'fhocal </span>
<lb n="1796"/><span>duit nach labhairtear go fiadhta leat go dtigidh tú </span>
<lb n="1797"/><span>arais."</span></p>
<lb n="1798"/>
<lb n="1799"/><p><span>'Chuaidh.  Chuir Macadán Mór duine fá choinne </span>
<lb n="1800"/><span>buideáil agus chuir sé cuireadh ar an fhear seo a bhí </span>
<lb n="1801"/><span>ag troid le Micheál.  Tháinig sé sin.  Nuair a chonnaic </span>
<lb n="1802"/><span>sé Micheál, chraith sé lámh leis agus shuidh siad thart.  </span>
<lb n="1803"/><span>"Bhail anois," ars an fear seo, "níl olc nó urchóid </span>
<lb n="1804"/><span>agam duit, ach innis domh cá leis ar bhuail tú mé."   </span></p>
<lb n="1805"/>
<lb n="1806"/><p><span>“‘Tá," arsa Micheál Ruadh, "nuair a fuair tú mé a' </span>
<lb n="1807"/><span>baint díom mo chasóige bhuail tú mé agus leag tú </span>
<lb n="1808"/><span>mé."</span></p>
<lb n="1809"/>
<lb n="1810"/><p><span>“‘Bhuail," ars an fear eile.   </span></p>
<lb n="1811"/>
<lb n="1812"/><p><span>“‘Agus nuair a fuair tú 'mo luighe mé tháinig tú </span>
<lb n="1813"/><span>de léim trasna an tábla a' brath mo bhualadh 'mo </span>
<lb n="1814"/><span>luighe." </span></p>
<lb n="1815"/>
<lb n="1816"/><p><span>“‘Rinne mé sin," ars an fear eile.   </span></p>
<lb n="1817"/>
<lb n="1818"/><p><span>“‘Agus," arsa Micheál, "nuair a chonnaic mise </span>
<lb n="1819"/><span>nach rabh an dara suidhe sa bhuailidh ann," ar seisean, </span>
<lb n="1820"/><span>ag cur láimhe i n-a phóca agus ag tarraingt aníos na </span>
<lb n="1821"/><span>sgine, "bhuail mé le trí bhuille díthe sin thú i mbun </span>
<lb n="1822"/><span>na sróna."   </span></p>
<lb n="1823"/>
<lb n="1824"/><p><span>“‘Tá sé uilig maithteach agat," ars an fear eile, </span>
<lb n="1825"/><span>"nó's mé féin ba chionntaighe.  Agus anois," ar </span>
<lb n="1826"/><span>seisean, ‘lá ar bith ar mian leat a theacht go Baoigh-</span>
<lb n="1827"/><span>eallach le do ghnoithe ná bíodh eagla ort go gcuirtear </span>
<lb n="1828"/><span>chugat nó uait."</span>
<lb n="1829"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1830"/><p><span>'Chaith siad an oidhche i gcuideachta a chéile toigh </span>
<lb n="1831"/><span>Mhacadáin Mhóir, d'ól siad sláinte a chéile agus bhí </span>
<lb n="1832"/><span>an carthanas deánta.'   </span></p>
<lb n="1833"/>
<lb n="1834"/><p><span>'Ghníodh sé cuid mhór póitín,' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="1835"/>
<lb n="1836"/><p><span>'Ghníodh,' arsa Donnchadh, 'agus dhíoladh sé achan </span>
<lb n="1837"/><span>áit ar fud na condae é.  Bhí sé oidhche amháin ag gabháil </span>
<lb n="1838"/><span>amach ag Cró-na-sealg ag tarraingt go Bealach-féidh, </span>
<lb n="1839"/><span>é 'marcuidheacht ar beáthach agus dhá cheig ar a bhéalaíbh </span>
<lb n="1840"/><span>leis.  Oidhche shneachta a bhí ann agus tchí sé chuige an </span>
<lb n="1841"/><span>diúlach dána dolba i gcosamhlacht, agus a bhata faoi </span>
<lb n="1842"/><span>n'asgaill leis.  Cé bhí ann ach Mánus Beag Ó Domhnaill </span>
<lb n="1843"/><span>as Innis-Saille.  Agus bhí ógánach fir, a mhic.  Chuir </span>
<lb n="1844"/><span>Micheál forán air.  "Mh-anam, rath ort," ar seisean, </span>
<lb n="1845"/><span>"gur maith ládasach an giota dh'fhear thú i gcosamhlacht."</span></p>
<lb n="1846"/>
<lb n="1847"/><p><span>“‘Dá mbéadh braon dá bhfuil ins na ceigeannaí </span>
<lb n="1848"/><span>agam," arsa Mánus, "d'fhéadfá sin a rádh."   </span></p>
<lb n="1849"/>
<lb n="1850"/><p><span>“‘Bhéarfaidh mise sin duit," arsa Micheál, ag </span>
<lb n="1851"/><span>tarraingt amach buideáil agus a shíneadh ionnsair.  D'ól </span>
<lb n="1852"/><span>Mánus tarraingt a chinn as.  "Sonas ar do chineál,"</span>
<lb n="1853"/><span>ar seisean.  "Agus is maith a rinne tú a thabhairt </span>
<lb n="1854"/><span>domh go suaimhneach nó mur' dtugthá, ní fhágthá an </span>
<lb n="1855"/><span>talamh a bhfuil tú ann go mbaininn díot é."  </span></p>
<lb n="1856"/>
<lb n="1857"/><p><span>“‘Béidh le fiacháil," arsa Micheál, "ag teacht 'e </span>
<lb n="1858"/><span>léim anuas de'n bheáthach.  Dhroid sé féin agus Mánus </span>
<lb n="1859"/><span>le chéile agus tharraing an bheirt dhá léab ar a chéile.  </span>
<lb n="1860"/><span>Throid siad tamall.  "Seo," arsa Mánus Beag, </span>
<lb n="1861"/><span>"dheánfaidh sin gnoithe.  Ní thiocfadh liom deoch a </span>
<lb n="1862"/><span>bhaint díot dá mba mhian leat a coinneáil uaim."  </span></p>
<lb n="1863"/>
<lb n="1864"/><p><span>“‘An ólfaidh tú tuilleadh?" arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="1865"/>
<lb n="1866"/><p><span>“D'ól achan fhear aca glincín eile, agus thug siad </span>
<lb n="1867"/><span>dhá chúl a gcinn le chéile.'   </span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>'An bhfuil sé i bhfad ó fuair sé bás?' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="1870"/>
<lb n="1871"/><p><span>'Níl sé an fad sin uilig' arsa Donnchadh.  'Is </span>
<lb n="1872"/><span>cumhan liom-sa mé féin é 'fheiceáil 'na sheandhuine </span>
<lb n="1873"/><span>urradhanta.  Bhí aois mhór aige nuair a fuair sé bás.  </span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1874"/><p><span>Bhí sé i bhfad os cionn na gceithre sgór.  Chluininn na </span>
<lb n="1875"/><span>seandaoiní a rádh go rabh sé i gcionn a fhichid bliadhain </span>
<lb n="1876"/><span>Samhradh na gorta.  Bhí sin ar cheann de na chead </span>
<lb n="1877"/><span>éactaí a chuir a gháir ar fud a' phobail, an oidhche a bheir </span>
<lb n="1878"/><span>sé ar an ghaduidhe ag goid na mine.  Bhí cófra mine </span>
<lb n="1879"/><span>coirce ag n-athair sa sgioból agus bhíthear a goid.  </span>
<lb n="1880"/><span>Oidhche amháin thug Micheál leis claidheamh, chuaidh sé </span>
<lb n="1881"/><span>isteach 'na' sgiobóil agus luigh sé i bhfolach i gcúl </span>
<lb n="1882"/><span>chófra an choirce.  Níor bh'fhada gur mhothuigh sé tormán </span>
<lb n="1883"/><span>na coise a' teacht anuas an cabhsa.  Le sin cuireadh </span>
<lb n="1884"/><span>sean-spád isteach faoi bhun na cómhlach agus caitheadh </span>
<lb n="1885"/><span>de'n doras í.  Chuaidh m'ógánach go cófra an choirce </span>
<lb n="1886"/><span>agus bhain an clár de.  Le sin phreab Micheál 'na </span>
<lb n="1887"/><span>sheasamh agus thug iarraidh ar an ghaduidhe.  Ba mhaith </span>
<lb n="1888"/><span>an mhaise don ghaduidhe é, bhí léim a' dorais aige, agus </span>
<lb n="1889"/><span>Micheál amach 'na dhiaidh.  Shín an tóir.  'Gabhail suas </span>
<lb n="1890"/><span>lag an Áird-bháin daobhtha bhuail Micheál i dtaobh na </span>
<lb n="1891"/><span>cloigne é le cúl a chlaidhimh.  Agus thuit an gaduidhe.   </span></p>
<lb n="1892"/>
<lb n="1893"/><p><span>“‘Ó 'Mhicheáil, ná buail," ar seisean.   </span></p>
<lb n="1894"/>
<lb n="1895"/><p><span>“‘Chá bhuailim," arsa Micheál.  "Éirigh."   </span></p>
<lb n="1896"/>
<lb n="1897"/><p><span>“D'éirigh.  "Ní rabh aon ghreim bidh agam le tabhairt </span>
<lb n="1898"/><span>do na páistí," ars an gaduidhe, "agus tháinig mé </span>
<lb n="1899"/><span>'thabhairt liom lán mo hata de'n mhin sul a leiginn a </span>
<lb n="1900"/><span>a luighe 'na dtrosgadh iad."</span></p>
<lb n="1901"/>
<lb n="1902"/><p><span>“‘Pill annseo," arsa Micheál, agus líonfaidh mise </span>
<lb n="1903"/><span>do hata duit."</span></p>
<lb n="1904"/>
<lb n="1905"/><p><span>“Phill.  Nuair a fuair Micheál greim ar an hata dá </span>
<lb n="1906"/><span>cheann thuit mála amach as.  "Bhí tú 'brath ní ba mhó </span>
<lb n="1907"/><span>'ná lán a' hata bheith leat," arsa Micheál.  Bhuail </span>
<lb n="1908"/><span>náire an fear eile.  "Seo," ar seisean, "ní thabhairfidh </span>
<lb n="1909"/><span>mé a'n ghráinín díthe liom."</span></p>
<lb n="1910"/>
<lb n="1911"/><p><span>“‘Mhaighe maise go dtabhairfidh," arsa Micheál, </span>
<lb n="1912"/><span>agus thoisigh sé a chur na mine sa mhála.  "Dá dtigtheá </span>
<lb n="1913"/><span>chugam-sa 'chead uair," ar seisean, "agus innse domh </span>
<lb n="1914"/><span>nach rabh aon ghreim le hithe ag na páistí, ní leigfinn </span>
<lb n="1915"/><span>a luighe 'na dtrosgadh iad."  Agus líon sé an mála </span>
<lb n="1916"/><span>amach 'ar a' t-súil dó.  ‘'Nois, a gheall ar Dhia, a </span>
<lb n="1917"/><span>Mhicheáil," ars an gaduidhe, "agus tá athchuinge amháin </span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1918"/><p><span>agam le h-iarraidh ort.  Is mór náire an duine.  Ná </span>
<lb n="1919"/><span>h-innis a choidhche orm go dtáinig tú orm in do sgioból </span>
<lb n="1920"/><span>a' goid mine."   </span></p>
<lb n="1921"/>
<lb n="1922"/><p><span>“‘Ní chluinfidh aon dhuine a choidhche é," arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="1923"/>
<lb n="1924"/><p><span>“‘Go dtugaidh Dia a luach duit," ars an fear eile, </span>
<lb n="1925"/><span>"mur' mbidh mise ábalta a thabhairt duit.  Bh'fhéidir </span>
<lb n="1926"/><span>go dtiocfadh do ghar in mo chasán lá éighinteacht."   </span></p>
<lb n="1927"/>
<lb n="1928"/><p><span>'Ní rabh de sin ach sin go ceann tamaill, gur bhisigh </span>
<lb n="1929"/><span>an saoghal agus bhí Micheál Ruadh ag deánamh téigheadh </span>
<lb n="1930"/><span>uisce-bheatha.  Bhí leath-choróin le fágháil san am sin </span>
<lb n="1931"/><span>as spíodóracht a dheánamh ar théigheadh, agus goidé do </span>
<lb n="1932"/><span>bharamhail nach deachaidh an gaduidhe seo dá dhá chois </span>
<lb n="1933"/><span>go rabh sé istuigh thiar ar a' Chlochán Liath, agus rinne </span>
<lb n="1934"/><span>spíodóracht ar Mhicheál.  Oidhche shneachta a bhí ann </span>
<lb n="1935"/><span>agus tchífeadh cuid de na Ribhíní ag an dubh-dhonas é </span>
<lb n="1936"/><span>as coiscreadh a chur fútha a leithid de oidhche.  Ach </span>
<lb n="1937"/><span>chaithfeadh siad a theacht amach nuair a fuair siad an </span>
<lb n="1938"/><span>sgéala.  D'fhág siad an Clochán Liath i dtratha leath </span>
<lb n="1939"/><span>am-luighe agus an spíodóir leo a' deánamh an eolais </span>
<lb n="1940"/><span>daobhtha.  Bhí oidhche réab ghealaighe ann agus eadar </span>
<lb n="1941"/><span>sin agus an sneachta tchífeá duine fad d'amhairc uait.  </span>
<lb n="1942"/><span>I dtratha an mheádhon-oidhche, bhí Seimisín Tharluigh Bhig, </span>
<lb n="1943"/><span>go ndeánaidh Dia grásta ar na mairbh, bhí sin ag teacht </span>
<lb n="1944"/><span>as Port Innis-míl, i ndiaidh a bheith thiar ar faire, agus </span>
<lb n="1945"/><span>tchí sé na Ribhíní ag teacht anuas bárr a' Mhurlaigh.  Bhí </span>
<lb n="1946"/><span>fhios aige go rabh Micheál Ruadh a' téigheadh, agus dar </span>
<lb n="1947"/><span>leis féin le fios nó le h-amhras is cóir domh sgéala </span>
<lb n="1948"/><span>a thabhairt duit go bhfuil na Ribhíní ar a gcois.  Bhí </span>
<lb n="1949"/><span>sé 'na lom trágha, agus ní dheárn Seimisín a dhath ach </span>
<lb n="1950"/><span>a bhróga a bhaint de agus anuas an tráigh leis an méid </span>
<lb n="1951"/><span>a bhí i n-a cheithre chnámha, go rabh sé sa chró ar ghob na </span>
<lb n="1952"/><span>Báinseadh.  Chuir na fir iomlán i bhfolach agus bhain </span>
<lb n="1953"/><span>siad an baile amach.  Luigh Micheál Ruadh istuigh i </span>
<lb n="1954"/><span>dtom aitinighe le taobh an chabhsa, an bealach a dtiocfadh </span>
<lb n="1955"/><span>na Ribhíní.  Bhí sé fada buan annsin, mar bhain sé </span>
<lb n="1956"/><span>moill asta-san a theacht thart maolacha Ath-na-goire </span>
<lb n="1957"/><span>agus anuas bachtaí an Pholláin-Bhoig.  Ach ins an </span>
<lb n="1958"/><span>deireadh mhothuigh sé tormán a gcos fríd a' t-sneachta.  </span>
<lb n="1959"/><span>Anuas leo thart leis agus gan fear ar bith a' labhairt.</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1960"/><p><span>Nuair a bhí siad ar amharc an chró chaith an spíodóir é </span>
<lb n="1961"/><span>féin síos i ndíg agus d'imthigh an chuid eile leo.  Ar </span>
<lb n="1962"/><span>theacht 'na' chró daobhtha, bhí an teinidh as agus gan oiread </span>
<lb n="1963"/><span>a's cipín amháin den trioc nach rabh ar shiubhal.  D'aithin </span>
<lb n="1964"/><span>siad go mb'éigean de na stileóirí go bhfuair siad </span>
<lb n="1965"/><span>sgéala, agus ní rabh gar leo cuartughadh ar bith a </span>
<lb n="1966"/><span>dheánamh.  Phill siad arais.  'Teacht thart leis an </span>
<lb n="1967"/><span>spíodóir daobhtha d'éirigh sé as an díg agus bhí sé leo.  </span>
<lb n="1968"/><span>D'aithin Micheál Ruadh cé bhí ann.  Leig sé thairis giota </span>
<lb n="1969"/><span>maith iad, agus annsin d'éirigh sé agus shiubhail sé 'na </span>
<lb n="1970"/><span>ndiaidh.  Níor leig sé as 'amharc iad ariamh.  Ar </span>
<lb n="1971"/><span>theacht go h-Athnagoire daobhtha, d'imthigh na Ribhíní leo </span>
<lb n="1972"/><span>siar agus chor m'óganach soir bealach-mór Mhín-na-</span>
<lb n="1973"/><span>leice, a' brath a theacht thart bealach cúil 'na' bhaile.  </span>
<lb n="1974"/><span>Shiubhail sé leis agus shiubhail Micheál 'na dhiaidh.  Gabhail </span>
<lb n="1975"/><span>soir ag teach Mhánuis Bhig daobhtha thionntuigh an spíodóir </span>
<lb n="1976"/><span>thart agus tchí sé an duine a' siubhal 'na dhiaidh.  Ghéaruigh </span>
<lb n="1977"/><span>sé a chos.  Ghéaruigh Micheál a chos.   </span></p>
<lb n="1978"/>
<lb n="1979"/><p><span>“‘Fan 'do sheasamh," arsa Micheál.   </span></p>
<lb n="1980"/>
<lb n="1981"/><p><span>“Le sin leig an fear eile é féin un a' reatha agus </span>
<lb n="1982"/><span>leig Micheál é féin un a' reatha 'na dhiaidh.  Shín an </span>
<lb n="1983"/><span>tóir, soir an Ailt, thart Mín-na-leice agus anonn </span>
<lb n="1984"/><span>a' tarraingt ar Bhárr Ghaoth-dobhair.  'Gabháil soir </span>
<lb n="1985"/><span>Clochán-an-fhir-mhóir daobhtha tháinig Micheál fá fhad </span>
<lb n="1986"/><span>buille dó, Bhuail i gcúl a' chinn leis a' bhata é agus </span>
<lb n="1987"/><span>d'fhág ar a bhéal 's ar a shróin sa chlochán é.   </span></p>
<lb n="1988"/>
<lb n="1989"/><p><span>“‘Ó, 'Mhicheáil, ná buail" ars an fear a bhí 'na </span>
<lb n="1990"/><span>luighe.   </span></p>
<lb n="1991"/>
<lb n="1992"/><p><span>“‘An tusa tá annseo," arsa Micheál.  "Is mairg </span>
<lb n="1993"/><span>domh a líon an mála duit an oidhche a tháinig mé ort </span>
<lb n="1994"/><span>a' goid mo chuid mine, agus is mairg domh a gheall do </span>
<lb n="1995"/><span>ghníomharthaí a cheilt ar an t-saoghal go lá mo bháis.  </span>
<lb n="1996"/><span>Ach" ar seisean, "dá mb'fhiú liom mo lámh a fhágáil </span>
<lb n="1997"/><span>thíos leat, a thruaill shalach, rannfainn do chnámha ar </span>
<lb n="1998"/><span>a chéile.’”   </span></p>
<lb n="1999"/>
<lb n="2000"/><p><span>'Bhail a Dhia, 'Dhonnchaidh, nar bh'é an t-anairidhe é, </span>
<lb n="2001"/><span>thar a gcuala mé ariamh.  B'olc an airidhe air an gar </span>
<lb n="2002"/><span>a rinneadh dó,' arsa m'atair.   </span>
<lb n="2003"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="2004"/><p><span>'Féadann tú sin a rádh,' arsa Donnchadh.   </span></p>
<lb n="2005"/>
<lb n="2006"/><p><span>'Agus ar innis Micheál annsin air goidé rinne sé?” </span>
<lb n="2007"/><span>arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="2008"/>
<lb n="2009"/><p><span>'Níor innis,” arsa Donnchadh.  “Níor chualaidh aon </span>
<lb n="2010"/><span>dhuine ariamh ach bean Mhicheáil cé'r bh'é an gaduidhe.  </span>
<lb n="2011"/><span>Agus seo mar fuair sise amach é.  Tamall maith </span>
<lb n="2012"/><span>bliadhantach 'na dhiaidh sin, bhí faire thall annseo toigh </span>
<lb n="2013"/><span>Phádruig Nórann, agus bhí lán a' toighe ann.  Bhí </span>
<lb n="2014"/><span>Micheál Ruadh agus a' bhean annsin.  Agus cé bé nach </span>
<lb n="2015"/><span>rabh ann bhí an fear seo ann a rinne an ghaduidheacht </span>
<lb n="2016"/><span>agus an spíodóracht.  Thoisigh an comhrádh ar chineálacha, </span>
<lb n="2017"/><span>agus sa deireadh tharraing duine éighinteacht air Samhradh </span>
<lb n="2018"/><span>na Gorta.  Bhí achan dhuine ag innse a sgéil féin fá'n </span>
<lb n="2019"/><span>ampla agus fá'n ocras agus fá'n ghaduidheacht a bhí </span>
<lb n="2020"/><span>ann san am.  Thoisigh Micheál agus d'innis sé a sgéal </span>
<lb n="2021"/><span>féin.  "Agus anois," ar seisean, "nár bh'olc an </span>
<lb n="2022"/><span>seanadh a bhí ann!  An chead téigheadh uisce-bheatha a </span>
<lb n="2023"/><span>rinne mé 'na dhiaidh sin, chuaidh sé siar 'na Chlocháin </span>
<lb n="2024"/><span>Léith chuig na Ribhíní go deárn sé spíodóracht orm.  </span>
<lb n="2025"/><span>Chuir mé a lorg agus lean mé é go bhfuair mé greim </span>
<lb n="2026"/><span>air ag Clochán-an-fhir-mhóir.  Agus níor bhuail mé air </span>
<lb n="2027"/><span>ach aon bhuille amháin de bhata."</span></p>
<lb n="2028"/>
<lb n="2029"/><p><span>“Bhí bean Micheáil Ruaidh 'na suidhe thíos i dtaobh a</span>
<lb n="2030"/><span>toighe, agus cé bhí ag n-a thaobh ach an gaduidhe.  Bhruid </span>
<lb n="2031"/><span>sé í agus thug cogar díthe.  "Gheall ar Dhia," ar seisean, </span>
<lb n="2032"/><span>"'s tabhair 'na' bhaile é, nó ainmneóchaidh sé amach i </span>
<lb n="2033"/><span>lár a' toighe mé."  </span></p>
<lb n="2034"/>
<lb n="2035"/><p><span>“‘'Mhicheáil," ars an bhean, ‘nach bhfuil an t-am </span>
<lb n="2036"/><span>againn ar n-aghaidh a thabhairt ar a' dream a d'fhágmar </span>
<lb n="2037"/><span>ar ndiaidh."</span></p>
<lb n="2038"/>
<lb n="2039"/><p><span>“‘Maise, b'fhéidir a rún go bhfuil," ar seisean.  </span>
<lb n="2040"/><span>Agus d'imthigh siad.   </span></p>
<lb n="2041"/>
<lb n="2042"/><p><span>'Gabhail suas lag an Áird-bháin daobhtha, ars an </span>
<lb n="2043"/><span>bhean, "chuir tú lán a chraicinn de náire ar a leithid </span>
<lb n="2044"/><span>seo anocht."   </span></p>
<lb n="2045"/>
<lb n="2046"/><p><span>“‘Cé d'innis duit," arsa Micheál, "gurab eisean </span>
<lb n="2047"/><span>an gaduidhe?"</span>
<lb n="2048"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="2049"/><p><span>“‘Tá," ars an bhean, "bhruid sé mé agus thug cogar </span>
<lb n="2050"/><span>domh tú a thabhairt 'na' bhaile nó nach rabh fhios aige </span>
<lb n="2051"/><span>cé'n bomaite a d'ainmneóchthá i lár a' toighe é."   </span></p>
<lb n="2052"/>
<lb n="2053"/><p><span>“‘Gabh ar do dhá ghlún annsin anois," arsa Micheál, </span>
<lb n="2054"/><span>"agus geall do Dhia nach gcluintear sin a choidhche </span>
<lb n="2055"/><span>uait."   </span></p>
<lb n="2056"/>
<lb n="2057"/><p><span>'Chuaidh.  Agus go deachaidh sí i dtalamh níor innis </span>
<lb n="2058"/><span>sí an sgéal don dara duine.  Nó ní fhuarthas amach </span>
<lb n="2059"/><span>ariamh cé'r bh'é an gaduidhe.'</span>
<lb n="2060"/><span> </span>
<lb n="2061"/><span>'Dheamhan gurab é a bhí seasmhach! arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="2062"/>
<lb n="2063"/><p><span>'Níor innis sé ariamh air é,' arsa Donnchadh.   </span></p>
<lb n="2064"/>
<lb n="2065"/><p><span>'Ní rabh fear ar bith ar an líne a tháinig 'na dhiaidh </span>
<lb n="2066"/><span>ion-churtha leis?' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="2067"/>
<lb n="2068"/><p><span>'Ní rabh nó leath ion-churtha leis,' arsa Donnchadh.  </span></p>
<lb n="2069"/>
<lb n="2070"/><p><span>'Chonnaic mise mé féin é thíos annseo ar an Oitir </span>
<lb n="2071"/><span>Mhóir i gceann a thrí sgór go leith bliadhain agus </span>
<lb n="2072"/><span>bhaiceáil sé sac brach' a sháirigh ar an fhear óg a ba </span>
<lb n="2073"/><span>láidire sa dá phobal.'</span></p>
<lb n="2074"/>
<lb n="2075"/><p><span>'Cé gur bh'aosta é!' arsa m'athair.   </span></p>
<lb n="2076"/>
<lb n="2077"/><p><span>'Siud an aois a bhí sé,' arsa Donnchadh.  'Chuala </span>
<lb n="2078"/><span>sibh iomrádh ar an uair a báitheadh Conall Shorcha Bige </span>
<lb n="2079"/><span>thíos annseo ar dhruim na hOitreacha Móire.  Bhí sé </span>
<lb n="2080"/><span>ag teacht as a' Bun-bheag agus lasta brach' leis i </span>
<lb n="2081"/><span>gcurach.  Tháinig stoirm ceatha air a líon a' curach </span>
<lb n="2082"/><span>agus báitheadh é.   </span></p>
<lb n="2083"/>
<lb n="2084"/><p><span>'Ins an am sin bhí bás duine tearc le taobh mar </span>
<lb n="2085"/><span>tá sé anois, de bhrígh go rabh na daoiní níos gainne </span>
<lb n="2086"/><span>i bhfad.  Agus bhí bunadhas bhuachaillí na Rosann </span>
<lb n="2087"/><span>cruinn ar an fhaire.  Le na chois sin b'as Gaoth-dobhair </span>
<lb n="2088"/><span>Sorcha Bheag agus bhí cuid mhór de chuid fear Ghaoth-</span>
<lb n="2089"/><span>dobhair ann fosta.   </span></p>
<lb n="2090"/>
<lb n="2091"/><p><span>'Nuair a tháinig an oidhche agus thráigh sé, dubhairt </span>
<lb n="2092"/><span>cuid de na comharsannaí a bhí ar an fhaíre nár bheag a </span>
<lb n="2093"/><span>rabh caillte agus gur chóir an bhraich a thabhairt fá theach </span>
<lb n="2094"/><span>agus gan a leigin amudha.  Bhí mála amháin ann a </span>
<lb n="2095"/><span>rabh deich gclocha fichead do bhraich thirim ann agus níl </span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="2096"/><p><span>fhios goidé an meádhchon a bhí ann anois, nó bhí an sáile </span>
<lb n="2097"/><span>ólta aige.  Hubhradh go gcaithfidhe an mála seo a rann </span>
<lb n="2098"/><span>'na chuideannaí nó go rabh sé ro-throm ag fear ar bith </span>
<lb n="2099"/><span>le baiceáil agus ag beáthach ar bith le h-iomchur.  Bhí </span>
<lb n="2100"/><span>Cormac Dhiarmada as Gaoth-dobhair ann, agus é san </span>
<lb n="2101"/><span>am sin ar fhearaibh láidire an phobail.   </span></p>
<lb n="2102"/>
<lb n="2103"/><p><span>“‘Dar fiadh," ar seisean, "chan fhuil sé ro-throm le </span>
<lb n="2104"/><span>baiceáil.  Má tá aon bheáthach sna Rosa a iomchóras é, </span>
<lb n="2105"/><span>baiceólaidh mise é."</span></p>
<lb n="2106"/>
<lb n="2107"/><p><span>'Bhí capall beag caol dubh ag Néillín Thaidhg Óig </span>
<lb n="2108"/><span>agus chuathas fá n-a choinne.  Bhí oidhche bhreágh ghealaighe </span>
<lb n="2109"/><span>ann agus é 'na lag trágha, agus níor fhan fear ar thóin </span>
<lb n="2110"/><span>toighe i dteach na faire nar imthigh síos 'na h-Oitreach </span>
<lb n="2111"/><span>Móire.  Agus síos le Micheál Ruadh i gcuideachta </span>
<lb n="2112"/><span>na cuideachta.  Tógadh mála na brach' ar Chormac </span>
<lb n="2113"/><span>Dhiarmada.  Nuair a leigeadh amach é, lúb na </span>
<lb n="2114"/><span>h-iosgadaí faoi, agus b'éigean an mála a bhaint de </span>
<lb n="2115"/><span>n-a dhruim.  "Tá sé ro-throm," ar seisean.  "Ní </span>
<lb n="2116"/><span>bhaiceólaidh fear ar bith é."</span></p>
<lb n="2117"/>
<lb n="2118"/><p><span>“‘Tógaidh orm-sa é," arsa Micheál Ruadh.   </span></p>
<lb n="2119"/>
<lb n="2120"/><p><span>'Tógadh.   </span></p>
<lb n="2121"/>
<lb n="2122"/><p><span>“‘Leigidh amach é," ar seisean.   </span></p>
<lb n="2123"/>
<lb n="2124"/><p><span>'Leigeadh.  Chuaidh fear anonn fá choinne an beáthach </span>
<lb n="2125"/><span>a thabhairt anall go dtí n-a thaobh.   </span></p>
<lb n="2126"/>
<lb n="2127"/><p><span>“‘Fág an beáthach," arsa Micheál Ruadh, agus shiubhail </span>
<lb n="2128"/><span>sé anonn gur leag sé mála na brach' ar dhruim an </span>
<lb n="2129"/><span>bheathaigh.  Bhí teach Shorcha Bige ar bhruach an chladaigh </span>
<lb n="2130"/><span>agus leac shleamhain ó'n tráigh aníos go dtí an dorus.  </span>
<lb n="2131"/><span>Nuair a tháinig an beáthach 'na chladaigh chuaidh Micheál </span>
<lb n="2132"/><span>Ruadh faoi an mhála arís agus d'iomchuir suas an leac </span>
<lb n="2133"/><span>é gur fhág istuigh sa sgioból é.   </span></p>
<lb n="2134"/>
<lb n="2135"/><p><span>“‘'Nois," ar seisean, "tá gearrán ins na Rosa a </span>
<lb n="2136"/><span>dtig leis sac 'iomchur agus fear a dtig leis a bhaiceáil.  </span>
<lb n="2137"/><span>Agus, 'mo sheandhuine 's mar tá mé, cuirfidh mé cúig </span>
<lb n="2138"/><span>phunta de gheall ar an fhear agus ar an ghearrán chéadna </span>
<lb n="2139"/><span>i n-éadan aon fhir agus aon ghearráin sna trí phobal.’”   </span></p>
<lb n="2140"/>
<lb n="2141"/><p><span>'Ba maith an fear thrí sgór go leith é,' arsa m'athair.   </span>
<lb n="2142"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="2143"/><p><span>“'Dhuine, bhí a chuid urraidh uilig ann go bhfuair sé </span>
<lb n="2144"/><span>bás,' arsa Donnchadh.  'Níor caitheadh ar chor ar bith é.  </span>
<lb n="2145"/><span>An lá bhí sé 'na luighe marbh bhí dhá ghualainn agus </span>
<lb n="2146"/><span>muineál air a chuirfeadh maise ar do shúile cinn.  Is </span>
<lb n="2147"/><span>maith mo chuimhne ar an lá bhí sé marbh.  Chonnaic mé </span>
<lb n="2148"/><span>seanduiní a bhí 'tuitim ar a gcuid bataí, a' teacht un </span>
<lb n="2149"/><span>a' toighe agus a chaoineadh go h-árd acfuinneach.   </span></p>
<lb n="2150"/>
<lb n="2151"/><p><span>'I dtrátha na Féil' Eoin a fuair se bás.  Bhí a </span>
<lb n="2152"/><span>mheabhair aige go dtí an bomaite deireannach agus </span>
<lb n="2153"/><span>é láidir urradhanta.  Bhí mé istuigh a' fágháil bháis </span>
<lb n="2154"/><span>dó, agus ar m'anam atá in mo chliabh, 'Fheidhlimidh, </span>
<lb n="2155"/><span>má chonnaic mé a dhath ariamh aroimhe nó 'na </span>
<lb n="2156"/><span>dhiaidh a ba chumhaidheamhla liom 'ná an dóigh ar </span>
<lb n="2157"/><span>imthigh sé.  Cupla bomaite sul a bhfuair sé bás d'éirigh </span>
<lb n="2158"/><span>sé 'léim amach as a' leabaidh, bheir ar a bhata agus </span>
<lb n="2159"/><span>shiubhail síos go dtí an doras.  Ba é doras na fairrge </span>
<lb n="2160"/><span>a bhí fosgailte agus bhí maidín ann comh deas agus </span>
<lb n="2161"/><span>tháinig ó shoin.  D'amharc sé amach ar an fhairrge ghoirm </span>
<lb n="2162"/><span>agus ar na h-oileáin agus ar mhéilte geala na Maoile </span>
<lb n="2163"/><span>Móire.   </span></p>
<lb n="2164"/>
<lb n="2165"/><p><span>“‘Tá ciúnas fairrge ann" ar seisean, "mar </span>
<lb n="2166"/><span>bhíodh fad ó shoin."  </span></p>
<lb n="2167"/>
<lb n="2168"/><p><span>“‘Seo 'athair," arsa a nighean leis, "ná seasuigh i </span>
<lb n="2169"/><span>bhfad annsin ar eagla 's gur fuacht a gheobhfá dá fheabhas </span>
<lb n="2170"/><span>an lá."</span></p>
<lb n="2171"/>
<lb n="2172"/><p><span>'Phill sé aníos 'na leabtha.  Bhí gearrán ceangailte </span>
<lb n="2173"/><span>i gcúl an bhalla bhig.  'Teacht thart leis a' ghearrán dó </span>
<lb n="2174"/><span>tharraing sé an bata agus bhuail sé fríd na leasracha é.  </span>
<lb n="2175"/><span>"Lá de do laethe," ar seisean, "ba tú a bhuailfeadh </span>
<lb n="2176"/><span>an buille."  Tháinig sé aníos go colbha na leabtha, </span>
<lb n="2177"/><span>chaith sé an bata sa chlúdaigh agus chuaidh a luighe.  Níor </span>
<lb n="2178"/><span>labhair sé ní ba mhó.  Ní rabh an paidirín leath-ráidhte </span>
<lb n="2179"/><span>go rabh sé marbh.'   </span></p>
<lb n="2180"/>
<lb n="2181"/><p><span>Thost an seanchuidhe tamall beag.  D'amharc mé </span>
<lb n="2182"/><span>féin air agus bhí deóra móra geala 'na rith anuas le </span>
<lb n="2183"/><span>na leicne.   </span></p>
<lb n="2184"/>
<lb n="2185"/><p><span>'Go ndeánaidh Dia 'mhaith air má 'sé a thoil féin é,' </span>
<lb n="2186"/><span>arsa m'athair.   </span>
<lb n="2187"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="2188"/><p><span>'Tá dúil agam gur geal a lóistín anocht,' arsa mo </span>
<lb n="2189"/><span>mháthair.   </span></p>
<lb n="2190"/>
<lb n="2191"/><p><span>'Mur' bhfuil sé go maith,' arsa Donnchadh, ag cumailt </span>
<lb n="2192"/><span>a mhuinchille do na shúile, 'go bhfóiridh Dia ar a lán </span>
<lb n="2193"/><span>eile.  Nó is beag a bhí cosamhail leis…  Ní rabh </span>
<lb n="2194"/><span>mórán…  Á, ní rabh aon duine.'  </span></p>
<lb n="2195"/>
<lb n="2196"/><p><span>Deireadh.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Micheál Ruadh

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Micheál Ruadh

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
