Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Sgéalta Goiride Geimhridh</title><author><name type="main">Seaghán Mac Meanman</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LU025</note>
                         <note type="L">i</note>
                         <note type="B">1922</note>
                         <note type="C">PRÓS</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LU025</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Sgéalta Goiride Geimhridh</title><author>Seaghán Mac Meanman</author><imprint><publisher>Preas Dhún Dealgan</publisher><date>1922</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Réamhrádh do'n dara chur amach.    </span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Cuireadh an Leabhar seo i gclódh an cheud uair ins  </span>
<lb n="4"/><span>an bhliadhain 1915; rinneadh ath-chlódhadh air trí bliadhna  </span>
<lb n="5"/><span>'na dhiaidh sin; agus seo anois an dara cur amach.   </span>
<lb n="6"/><span>Má's comhartha maith ar leabhar ceannach maith ba  </span>
<lb n="7"/><span>chóir go mbéadh an sgríbhneoir sásta.  Agus an  </span>
<lb n="8"/><span>dream áirid sin ar luigh an mhór-chuid de'n gnóthughadh  </span>
<lb n="9"/><span>aca, a's a rinn foghmhar i n-áit nach ndéarnadar  </span>
<lb n="10"/><span>curaidheacht, dar ndóigh, ba cheart go mbéadh siad- </span>
<lb n="11"/><span>san an-sásta.    </span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Ní dhéarnas athrughadh ar bith ar leagan an leabhair  </span>
<lb n="14"/><span>nó ar an chanamhain.  Agus i taoibh an litrighthe  </span>
<lb n="15"/><span>tá na focla go h-uile go díreach mar bhidheadar ach  </span>
<lb n="16"/><span>amháin gur fágas an “t” amuigh as an fhocal “acht,”  </span>
<lb n="17"/><span>agus an “dh” lár amuigh as modh choingheallach na  </span>
<lb n="18"/><span>mbriathar.  Sin a bhfuil d' athrughadh déanta, agus  </span>
<lb n="19"/><span>ní mó ná gur fiú trácht air.    </span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>Ba mhaith an sgeul do'n teangaidh dá mbéimís gan  </span>
<lb n="22"/><span>iomrádh do chloistin ariamh ar litriughadh shimplidhe,  </span>
<lb n="23"/><span>ar litrighadh bheárnach, nó ar na h-abhlóiríbh do bhunuigh  </span>
<lb n="24"/><span>an ghlagaireacht sin.  Ach thárlaidh ann iad caithfear  </span>
<lb n="25"/><span>a gceannsughadh, agus gan leigint dóibh cúigeadhachas  </span>
<lb n="26"/><span>a chongbháil beo, a's an Ghaedhealg a ghearradh suas  </span>
<lb n="27"/><span>'na giotáibh beaga.  Ní fhuil dóigh ar bith le seo do  </span>
<lb n="28"/><span>dhéanamh acht glacadh leis an litriughadh cheudna ó  </span>
<lb n="29"/><span>chionn go cionn na h-Éireann.    </span>
<lb n="30"/></p>
</div>
<pb n="ii"/>
<div><lb n="31"/><p><span>Tá an leabhar seo ar liosta na leabhar fá choinne  </span>
<lb n="32"/><span>na Sgoltach Náisiúnta; tá sé i n-úsáid ins na  </span>
<lb n="33"/><span>Sgoltachaibh Eadar-mheadhona; agus mar an gceudna  </span>
<lb n="34"/><span>tá sé ar na cúig nó sé 'cheannaibh atá ainmnighthe do  </span>
<lb n="35"/><span>na h-Árd-Rangaibh ins na Coláistidhibh Samhraidh.    </span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>Seaghan Mac Meanman.    </span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>Iorrus,  </span>
<lb n="40"/><span>Cluain Máine,  </span>
<lb n="41"/><span>Inis Eoghain.    </span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>An Mhí Buidhe, 1922.    </span>
<lb n="44"/></p>
</div>
<pb n="iii"/>
<div><lb n="45"/><p><span>Réamhrádh  </span>
<lb n="46"/><span>do'n cheud chur amach.    </span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>Tá súil agam go dtaitneochaidh na sgeulta nuaidh-</span>
<lb n="49"/><span>dhéanta seo leis an léightheoir.  Baineann an t-iomlán  </span>
<lb n="50"/><span>aca le saoghal na h-Éireann agus na n-Éireannach, a's  </span>
<lb n="51"/><span>ó thús go deireadh tá iarraidh tugtha na modha smuainte,  </span>
<lb n="52"/><span>na beusa, agus na cora cainnte do bhíodh ag ár sean-</span>
<lb n="53"/><span>aithreachaibh a's ár ngar-aithreachaibh do tharraingt asteach  </span>
<lb n="54"/><span>ins an innsin.  Na seanóiridhe Gaedhealacha seo a  </span>
<lb n="55"/><span>d'imthigh go formhothuighthe mar sneachta earraigh le fiche  </span>
<lb n="56"/><span>bliadhain do bhí mórán mór nós agus abairteach aca  </span>
<lb n="57"/><span>nach bhfuil ag na sóisearaibh leath-Ghallda.  Do bhí  </span>
<lb n="58"/><span>Gaedhealg bhríoghmhar bheacht aca fosta, acht tá sí ag  </span>
<lb n="59"/><span>meath, a's ag crupadh, a's ag gannadh i mbeul na  </span>
<lb n="60"/><span>ndaoineadh do tháinig 'na ndiaidh.  Agus i n-áit an  </span>
<lb n="61"/><span>chreidimh láidir do bhí aca-san i neachaibh spioradálta  </span>
<lb n="62"/><span>agus i ngníomhachas do-fhaicseana, síodhuidhthe,  </span>
<lb n="63"/><span>taidhbhsidhe, taiseacha, áidhbheirseoiridhe, Liamanna  </span>
<lb n="64"/><span>Sopóg, samhailteacha, ádh, dán, a's cinneamhain, ní  </span>
<lb n="65"/><span>fhuil ag cuid againne acht creideamhnas marbhánta  </span>
<lb n="66"/><span>nach síneann leathórdlach taobh thall d'amharc ar súl.    </span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>Sgríobhadh na sgeulta seo eadar amannaibh le  </span>
<lb n="69"/><span>cupla bliadhain.  Cuireadh cuid aca chuig an Oireachtas,  </span>
<lb n="70"/><span>a's cuid chuig na páipéir nuaidheachta.  Mar sin de, do  </span>
<lb n="71"/><span>bhí an t-iomlán aca i gclódh cheana féin.  Dá n-éireochadh  </span>
<lb n="72"/><span>liom cead 'fhagháil ó Choiste Fheise Thír-Chonaill do béadh  </span>
<lb n="73"/><span>cupla ceann de na sgeultaibh do chuireas chuig a  </span>
<lb n="74"/><span>bhFeis-sean ins an tiomsughadh so.    </span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>I dtaoibh an litrighthe, gidh go bhfuil dhá chumadh ar  </span>
<lb n="77"/><span>chúig nó sé d'fhoclaibh, do rinneas úsáid de na  </span>
<lb n="78"/><span>fuirmeachaibh atá ag na h-ughdaraibh is feárr a's is  </span>
<lb n="79"/><span>beichte.  De mo dheoin féin ní dheárnas aithghiorra ar  </span>
<lb n="80"/><span>na briathraibh, a's níor fhágas na mion-fhocla nó na noda  </span></p>
</div>
<pb n="iv"/>
<div><lb n="81"/><p><span>sin amuigh do ba cheart bheith astigh do réir riaghlach  </span>
<lb n="82"/><span>gramadaighe.    </span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>I dtaoibh na canamhna tá súil agam go dtuigfidh an  </span>
<lb n="85"/><span>Muimhneach a's an Connachtach an cainnt chomh réidh  </span>
<lb n="86"/><span>agus chomh maith leis an Ultach nó an Iniscaoileach.  Ba  </span>
<lb n="87"/><span>deacair aontughadh leis na sgríbhneoiridhibh sin nach  </span>
<lb n="88"/><span>dtógann súil ó n-a gceanntar nó a bparóiste féin,  </span>
<lb n="89"/><span>a's a fhágas canamhain na gceanntar nGaedhealach  </span>
<lb n="90"/><span>eile ar dearmad.  Tig le duine úsáid do dhéanamh  </span>
<lb n="91"/><span>de choraibh cainnte agus d'abairteachaibh a chúigidh féin  </span>
<lb n="92"/><span>agus ins an am cheudna gleus labhartha agus caoi  </span>
<lb n="93"/><span>focal na gcúigeadh n-eile do tharraingt asteach nuair  </span>
<lb n="94"/><span>bhíos siad-seo ceart do réir litridheachta.    </span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>Tá muinighin agam go mbéidh an ghluais agus an  </span>
<lb n="97"/><span>foclóir tairbheach do'n mhórán sin atá ag foghluim na  </span>
<lb n="98"/><span>Gaedhilge.  Gheobhthar ionnta, mar gheibhthear i measg  </span>
<lb n="99"/><span>na ndaoineadh, focla nach hfuil tugtha ag Ua Raghallaigh  </span>
<lb n="100"/><span>nó ag Ua Duinnín.    </span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>Tairgim mo bhuidheachas do'n “Weekly Freeman” </span>
<lb n="103"/><span>a's do'n Chlaidheamh Soluis ar son a gcead, a tugadh  </span>
<lb n="104"/><span>go toilteanach, na sgeulta so d'athchlodhadh.  'Fhobair  </span>
<lb n="105"/><span>go gcaithfinn buidheachas do thabhairt do Choiste Fheise  </span>
<lb n="106"/><span>Thír-Chonaill fosta.    </span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Táim faoi oibliogáid mhóir do mo charaid Seosamh  </span>
<lb n="109"/><span>Laoide.  Do léigh sé na fromhtha go dúthrachtach, a's  </span>
<lb n="110"/><span>gidh nach rabhamar ar aon-intinn i gcorr-phuinnte, ba  </span>
<lb n="111"/><span>mhaith cuideadh an Laoidigh ag tabhairt fá deara  </span>
<lb n="112"/><span>earráideacha clódh a's ag cur dlúthais leis an obair.    </span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>Seaghán Mac Meanman.    </span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>Ceann Garbh,  </span>
<lb n="117"/><span>Loch Finne,  </span>
<lb n="118"/><span>i dTír Chonaill.</span>
<lb n="119"/><span>   </span>
<lb n="120"/><span>Eanair, 1915.     </span>
<lb n="121"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="122"/><p><span>SGÉALTA GOIRIDE GHEIMHRIDH.      T</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>Toghadh as Sgríbhneoireacht Sheagháin Mhic Mheanman.    </span></p>
<lb n="125"/>
<lb n="126"/><p><span>“Ní bhfuighidh fear ar bith m'inghean-sa,” arsa Seumas, “acht  </span>
<lb n="127"/><span>an fear a mbéidh dhá phunta dheug ar á laighead 'san bhanc aige.”      </span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>Páidín Ua Duinnín.     </span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>I.    </span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>Nuair a fuair sean-Ruaidhrí Ua Duinnín do bhí 'na  </span>
<lb n="134"/><span>chomnuidhe thall ins na Cruachaibh Gorma bás (go  </span>
<lb n="135"/><span>ndéanaidh an Rí grásta air, má's é a thoil é), d'fhág  </span>
<lb n="136"/><span>sé an giota talaimh do bhí aige, an teach, an tsean- </span>
<lb n="137"/><span>spáid, an maide pota, an píopa, agus an meud eile  </span>
<lb n="138"/><span>nár bh'féidir leis áirdiughadh leis ag n-a mhac Páidín.   </span>
<lb n="139"/><span>Agus bhí Páidín an-chosmhail le n-a athair.  Duine  </span>
<lb n="140"/><span>sásta soineannda do bhí ann nach nglacfadh corruighe  </span>
<lb n="141"/><span>le rud ar bith nó in áit ar bith acht nuair do bhéadh  </span>
<lb n="142"/><span>sé 'na sheasamh ar shráid aonaigh na nGleanntach nó na  </span>
<lb n="143"/><span>Brocaighe, agus braon beag a bhárraidheacht ólta aige.   </span>
<lb n="144"/><span>Agus bhí Páidín cosmhail le n-a athair ar dhóigheannaibh  </span>
<lb n="145"/><span>eile.  Bhíodh a theach i gcomhnuidhe fosgailte do lucht  </span>
<lb n="146"/><span>siubhail aige.  An Bacach Mór do thigeadh aníos as na  </span>
<lb n="147"/><span>Rosaibh, Bacach na hÁidhbhéile anuas as Connachtaibh,  </span>
<lb n="148"/><span>an Bacach Ruadh anoir as Gleann Fhinne, agus Bacach  </span>
<lb n="149"/><span>na bPaidrín aniar as Gleann Cuilm Cille, gan trácht  </span>
<lb n="150"/><span>ar meud radairidhe eile do thigeadh an bealach — do  </span>
<lb n="151"/><span>ghoireadh an t-iomlán aige, do-gheibhidís uile lóistín  </span>
<lb n="152"/><span>oidhche aige, agus go leor préataidhe agus mine le  </span>
<lb n="153"/><span>cur i na gcuid bagáistidhe ar maidin.    </span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>Oidhche amháin, nuair do bhí Páidín Ua Duinnín 'na  </span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="156"/><p><span>shuidhe ag an teinidh, ag caiteamh an phíopa mar ba  </span>
<lb n="157"/><span>ghnáthach leis, cia phreab asteach acht Bacach na hÁidh- </span>
<lb n="158"/><span>bhéile.    </span></p>
<lb n="159"/>
<lb n="160"/><p><span>“Go mbeannuighidh Dia annso,” arsa an Bacach go  </span>
<lb n="161"/><span>dána.    </span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>“Go mbeannuighidh Dia agus Muire dhuit, agus 'sé  </span>
<lb n="164"/><span>do bheatha,” arsa Páidín go humhal; “tarraing aníos  </span>
<lb n="165"/><span>comhgarach do'n teinidh.”    </span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>Acht ní raibh cuireadh ar bith a dhíth ar an Bhacach.   </span>
<lb n="168"/><span>Chaith sé a chuid sean-mhalaidhe ins an gcoirnéal,  </span>
<lb n="169"/><span>tharraing cathaoir chuige, chuir sé a chuid spág asteach  </span>
<lb n="170"/><span>ins an luaith, agus b'éigean do Pháidín é féin do  </span>
<lb n="171"/><span>chruinniughadh asteach le h-áit téighte d'fhágáil ag an  </span>
<lb n="172"/><span>strainséir stráiceamhail.    </span></p>
<lb n="173"/>
<lb n="174"/><p><span>“An bhfuil sgeul úr ar bith leat, a Bhacaigh,” arsa  </span>
<lb n="175"/><span>Páidín.    </span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>“Dheamhan faic,” ars' an Bacach, “acht gur pósadh  </span>
<lb n="178"/><span>cupla lánamhain ar na Gleanntaíbh indé, go bhfuil  </span>
<lb n="179"/><span>Seumas Maguidhir ag teacht as an Óileán Úr, agus  </span>
<lb n="180"/><span>chuala mé indiu go bhfuiltear ag cainnt ar bhealach  </span>
<lb n="181"/><span>traen do dhéanamh thríd Bhaile na gCreach.”    </span></p>
<lb n="182"/>
<lb n="183"/><p><span>“Bhal! Bhal!”    </span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>“A's tá an sgeula ag 'ul thart fosta,” ars' an  </span>
<lb n="186"/><span>Bacach, “go bhfuil coileach ar an Ghrafadh atá ag  </span>
<lb n="187"/><span>sgairtigh d'ló agus oidche gan stad, agus bhí fear ag  </span>
<lb n="188"/><span>innsin aréir domh go bhfuil taidhbhse Mhín an Líonacháin  </span>
<lb n="189"/><span>le feiceáil arís.”    </span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>“Bhal! Bhal!”    </span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>Acht níor chuir na sgeulta so leath-oiread iongantais  </span>
<lb n="194"/><span>ar Pháidín agus bhí sé a leigint air féin.  Bhí 'fhios  </span>
<lb n="195"/><span>aige gurbh' é Bacach na hÁidbhéile a sgeulaidhe, agus  </span>
<lb n="196"/><span>ba mhinic roimhe d'éist sé le neithibh chomh hiongantach nó  </span>
<lb n="197"/><span>ní b'iongantaighe, ó'n fhear cheudna.    </span>
<lb n="198"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="199"/><p><span>“An bhfuil fhios agat, a Pháidín,” ars' an Bacach,  </span>
<lb n="200"/><span>“goidé bhím ag smuainiughadh air anois agus aríst,  </span>
<lb n="201"/><span>agus goidé bhíos ag smuainiughadh air indé nuair  </span>
<lb n="202"/><span>chonnaic mé na lánamhna?”    </span></p>
<lb n="203"/>
<lb n="204"/><p><span>“Dheamhan 'fhios agam, a Bhacaigh,” arsa Páidín.    </span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>“Bhal, dubhairt mé liom féin,” ars' an Bacach,  </span>
<lb n="207"/><span>“gur chóra dhuit-se pósadh 'ná do mhórán, agus gur  </span>
<lb n="208"/><span>mhó bhí bean a dhíth ort 'ná ar mhórán; go gcuirfeadh  </span>
<lb n="209"/><span>bean mhaith gné eile ort féin agus ar do thoigh, agus  </span>
<lb n="210"/><span>annsin, gur bh'fhusa do strainséir dóigheamhail ar bith  </span>
<lb n="211"/><span>theacht asteach agus oidhche chaitheamh agat.”    </span></p>
<lb n="212"/>
<lb n="213"/><p><span>“Dheamhan greim de'n fhírinne nach bhfuil agat,”  </span>
<lb n="214"/><span>arsa Páidín, ag tabhairt an phíopa do'n Bhacach.    </span></p>
<lb n="215"/>
<lb n="216"/><p><span>“Mar sin de,” ars' an Bacach, “craith suas thú  </span>
<lb n="217"/><span>féin agus dearc thart go bhfeicidh tú goidé thaitneochadh  </span>
<lb n="218"/><span>leat;” agus chuir sé cuma shúgach air féin ag tarraingt  </span>
<lb n="219"/><span>an phíopa.    </span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>“Bhal anois, a Bhacaigh chóir,” arsa Páidín, “b'fhéidir  </span>
<lb n="222"/><span>go mbéitheá ag 'ul thríd Bhaile na gCreach i mbárach nó  </span>
<lb n="223"/><span>anóirthear.”    </span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>“Béidh, i mbárach.”    </span></p>
<lb n="226"/>
<lb n="227"/><p><span>“Bhal, thig leat iarraidh ar Dhomhnall na Dála theacht  </span>
<lb n="228"/><span>annseo oidhche Luain seo chugainn, go bhfuil obair bheag  </span>
<lb n="229"/><span>eadar lámhaibh agam-sa, agus go bhfuil a chuideadh agus  </span>
<lb n="230"/><span>a chuideachta a dhíth orm.”    </span></p>
<lb n="231"/>
<lb n="232"/><p><span>“Ó, dar a' leabhra iarrfaidh agus go rathuighidh an  </span>
<lb n="233"/><span>Rí an obair sin,” óir bhí 'fhios ag an Bhacach i n-a  </span>
<lb n="234"/><span>chroidhe astigh, goidé 'n obair í do bhí i n-a cheann.   </span>
<lb n="235"/><span>Bhí 'fhios aige gur fear mór cleamhnas do bhí i  </span>
<lb n="236"/><span>nDomhnall na Dála, agus gur mheas na buachaillí óga  </span>
<lb n="237"/><span>nárbh' fhéidir dhul ar aghaidh ins na neithibh sin gan a  </span>
<lb n="238"/><span>chuideadh.    </span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>“A Bhacaigh, tá mé ag cur rúin ort gan labhairt air.”    </span>
<lb n="241"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="242"/><p><span>“Leabhra! cuirfidh mé an t-iomlán faoi mo chois.”    </span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>Chuadar a chodladh annsin, agus ar maidin i ndiaidh  </span>
<lb n="245"/><span>a dhá sháith 'ithe, agus neart mine agus préataidhe do  </span>
<lb n="246"/><span>chur i n-a mhálaidhibh, chruinnigh Bacach na hÁidhbhéile suas  </span>
<lb n="247"/><span>a chuid bagáistidhe, d'fhág slán ag Páidín, agus  </span>
<lb n="248"/><span>d'imthigh leis ag portaidheacht agus ag crónánacht go  </span>
<lb n="249"/><span>haigeantach.  Agus ba hé sin féin an Bacach dána!    </span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>Chuaidh an t-am thart gan mhothughadh.  Agus ní raibh  </span>
<lb n="252"/><span>an píopa lasta i gceart ag Páidín oidhche Luain nuair  </span>
<lb n="253"/><span>a fosgladh an doras agus léim Domhnall na Dála  </span>
<lb n="254"/><span>asteach.  Bheannuigh sé do Pháidín agus chuir Páidín na  </span>
<lb n="255"/><span>mílte fáilte roimhe, fuair sé suidhisteog dó, agus  </span>
<lb n="256"/><span>shín an píopa chuige.    </span></p>
<lb n="257"/>
<lb n="258"/><p><span>“Bhal, dar mo chubhais!” arsa Domhnall, eadar na  </span>
<lb n="259"/><span>séideánaibh, “tá áthas orm (puf) go bhfuil tú (puf,  </span>
<lb n="260"/><span>puf) ag musgladh suas (puf).”    </span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>“Thug Bacach na hÁidhbhéile sgeula duit,” arsa  </span>
<lb n="263"/><span>Páidín.    </span></p>
<lb n="264"/>
<lb n="265"/><p><span>“Dar an leabhra thug (puf), agus táim de'n  </span>
<lb n="266"/><span>bharamhail (puf, puf), gur innis sé do thuilleadh é  </span>
<lb n="267"/><span>(puf).”    </span></p>
<lb n="268"/>
<lb n="269"/><p><span>“Maise, chuir mise rún air.”    </span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>“Och! go bhfóiridh (puf) an Rí ort!  Rún ar an  </span>
<lb n="272"/><span>tsean-chabaire sin!  Bhéadh (puf, puf) sé chomh maith  </span>
<lb n="273"/><span>agat bheith amuigh ag bagairt ar an ghaoith (puf).”    </span></p>
<lb n="274"/>
<lb n="275"/><p><span>Shín Domhnall an píopa chum Pháidín, agus chaith an  </span>
<lb n="276"/><span>bheirt tamall ag amharc ar an chat a bhí 'na shuidhe agus  </span>
<lb n="277"/><span>a dhruim leis an teinidh.    </span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>“Goidé 'nois?” arsa Páidín fá dheireadh.    </span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>“Tá,” arsa Domhnall, “goidé 'n cailín a raibh tú  </span>
<lb n="282"/><span>ag smaoitiughadh uirthi?”    </span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>“Máirín Ní Mhannacháin i Mín an Líonacháin,” arsa  </span>
<lb n="285"/><span>Páidín go bródamhail.    </span>
<lb n="286"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="287"/><p><span>“Cáilín maith a bhfuil dul ar aghaidh innti,” a Pháidín.   </span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>“Fuair a hathair, sean-Seumas, oighreacht mhór as an  </span>
<lb n="290"/><span>Oileán Úr ar na mallaibh, agus ní dhéanfaidh sin dochar  </span>
<lb n="291"/><span>ar bith dó'n inghin.  Le n-a chois sin ní fhuil áireamh ar  </span>
<lb n="292"/><span>bith ar a chuid caorach.  An bhfuil biotáilte ar bith  </span>
<lb n="293"/><span>agat?”    </span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>“Tá buidéal chúig naigín agam.”    </span></p>
<lb n="296"/>
<lb n="297"/><p><span>Fuair Páidín an buidéal agus thug sé do Dhomhnall  </span>
<lb n="298"/><span>é.  D'ól Domhnall steall beag as, ag rádh — “Do  </span>
<lb n="299"/><span>shláinte, a Pháidín, bean mhaith, saoghal sámh fada  </span>
<lb n="300"/><span>chugat, agus ádh mhór ar ar shiubhal.”    </span></p>
<lb n="301"/>
<lb n="302"/><p><span>“Amén, a Thighearna!”    </span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>D'ól Páidín sláinte Dhomhnaill annsin.  D'iarr  </span>
<lb n="305"/><span>Domhnall air deifir a dhéanamh, agus i gceann tamaill  </span>
<lb n="306"/><span>bhí sé ullmhuighthe le himtheacht, agus ó thárla nach raibh  </span>
<lb n="307"/><span>duine ar bith le beannacht do chur leobhtha, dubhairt  </span>
<lb n="308"/><span>siad an rann so —    </span></p>
<lb n="309"/>
<lb n="310"/><p><span>“I n-ainm an Athar ar leis an bhuaidh,   </span>
<lb n="311"/><span>Agus an Mhic a d'fhulaing an phian;   </span>
<lb n="312"/><span>Muire Mhór 's an naomh-shluagh   </span>
<lb n="313"/><span>Go raibh linn i n-ár dtriall!”    </span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>Annsin tharraing siad an doras amach 'na ndiaidh,  </span>
<lb n="316"/><span>rinne siad aithghiorra treasna na gcnoc, agus nuair  </span>
<lb n="317"/><span>shroich siad teach Sheumais Uí Mhannacháin, bhí a n-anál  </span>
<lb n="318"/><span>ar bhárr a nguib leobhtha.  Bhí Seumas 'na shuidhe ar  </span>
<lb n="319"/><span>thaoibh amháin de'n teinidh, ag caitheamh a shean-dúidín,  </span>
<lb n="320"/><span>agus gan dadaidh eile ag cur bhuaidheartha air ach ag  </span>
<lb n="321"/><span>coimheád goidé 'n bealach a rachfadh an toit nuair a  </span>
<lb n="322"/><span>thigeadh sí amach as a bheul.  Bhí a bhean 'na suidhe os a  </span>
<lb n="323"/><span>choinne anonn, agus í ag cniteáil, agus bhí a inghean ag  </span>
<lb n="324"/><span>sníomh ar an túirne bheag le taoibh an dreisiúir.   </span>
<lb n="325"/><span>Nuair tháinig Domhnall agus Páidín asteach, chuir bunadh  </span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="326"/><p><span>an toighe fíor-fháilte rómpa, agus rinneadh réidhteach ag  </span>
<lb n="327"/><span>an teinidh dóibhthe.  Chaith siad tamall ag stánughadh ar  </span>
<lb n="328"/><span>a chéile, agus fá dheireadh thug Domhnall aghaidh ar  </span>
<lb n="329"/><span>Sheumas, agus arsa seisean — “Tháinig mise annso  </span>
<lb n="330"/><span>anocht, a dh'iarraidh mná do Pháidín Ua Duinnín  </span>
<lb n="331"/><span>annso.”    </span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>Stad Seumas ag coimheád toite 'n tobaca agus  </span>
<lb n="334"/><span>thoisigh sé ag amharc ar an teinidh, d'fhag an tsean-bhean  </span>
<lb n="335"/><span>a cuid cniteála ar an bhac agus d'amharc sí ar Pháidín,  </span>
<lb n="336"/><span>agus rinne an cailín óg sgíth bheag ag an túirne;  </span>
<lb n="337"/><span>acht níor labhair ceachtar aca.    </span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p><span>“Á! buachaill maith macánta é,” arsa Domhnall,  </span>
<lb n="340"/><span>“buachaill a bhfuil caoi mhaith air.”    </span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>Sul a dtug sé faill do dhuine ar bith eile labhairt,  </span>
<lb n="343"/><span>d'iarr sé buidéal na gcúig naigin ar Pháidín.  Acht  </span>
<lb n="344"/><span>ní bhlasfadh bunadh an toighe aon deor de.  B'olc an  </span>
<lb n="345"/><span>comhartha sin, agus bhí 'fhios ag Páidín agus a  </span>
<lb n="346"/><span>chomráduidhe gurbh' eadh.  Fá dheireadh thall, d'fhág  </span>
<lb n="347"/><span>Seumas an dúidín ar an bhac, agus leag sé a dhá  </span>
<lb n="348"/><span>shúil gheura ar Pháidín agus arsa seisean — “A Pháidín,  </span>
<lb n="349"/><span>an bhfuil airgead ar bith 'san bhanc agat?”    </span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>“Leoga, ní fhuil, a Sheumais,” arsa Páidín, “nó  </span>
<lb n="352"/><span>mórán 'san bhaile ach a oiread.”    </span></p>
<lb n="353"/>
<lb n="354"/><p><span>“Bhal, a Pháidín, a thaisgidh!” arsa Seumas go ciuin,  </span>
<lb n="355"/><span>“bhí mé an-mhór le d'athair agus do mhátháir (go  </span>
<lb n="356"/><span>ndéanaidh an Rí grást' orra), agus tá mé an-mhór le  </span>
<lb n="357"/><span>Domhnall annsin, agus tá mo sháith lúthgháire orm sibh  </span>
<lb n="358"/><span>fheiceáil in mo thoigh anocht.  Acht ní fhuil súil agam  </span>
<lb n="359"/><span>m'inghean 'thabhairt do fhear ar bith acht an fear a  </span>
<lb n="360"/><span>mbéidh dhá phunta dheug ar a laighead 'san bhanc aige.”    </span></p>
<lb n="361"/>
<lb n="362"/><p><span>Bhí an breitheamhnas tugtha anois.  Deurfadh  </span>
<lb n="363"/><span>Domhnall tuilleadh i leith Pháidín, acht ní raibh gar ar  </span>
<lb n="364"/><span>bith leis ann, agus d'éirigh an bheirt agus dubhairt go  </span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="365"/><p><span>raibh an t-am imtheacht.  Chuaidh Seumas agus a bhean  </span>
<lb n="366"/><span>leobhtha 'fhad leis an doras, agus chuir siad slán agus  </span>
<lb n="367"/><span>beannacht leobhtha.    </span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>“Anois, a Domhnaill,” arsa Páidin nuair a bhí an  </span>
<lb n="370"/><span>bheirt giota maith ar shiubhal ó'n toigh, “goidé do  </span>
<lb n="371"/><span>bharamhail de sin?”    </span></p>
<lb n="372"/>
<lb n="373"/><p><span>“Tá, maise,” arsa Domhnall go heagnaidheach, “dá  </span>
<lb n="374"/><span>mbéadh Seumas gan an oighreacht ní bhéitheá-sa gan  </span>
<lb n="375"/><span>a inghin.”    </span></p>
<lb n="376"/>
<lb n="377"/><p><span>“Dar a' leabhra, sin an chainnt atá fíor go leor,”  </span>
<lb n="378"/><span>arsa Páidín, “acht goidé dhéanfar anois?”    </span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>“Tá,” arsa Domhnall, “rachfaidh mise abhaile,  </span>
<lb n="381"/><span>agus gabh thusa abhaile, agus oidhche Dhomhnaigh seo  </span>
<lb n="382"/><span>chugainn bhéarfaidh mise ruaig 'un toighe s'agat-sa go  </span>
<lb n="383"/><span>leagamuid neitheanna amach.”    </span></p>
<lb n="384"/>
<lb n="385"/><p><span>Annsin d'fhág an bheirt slán ag n-a chéile agus ghlac  </span>
<lb n="386"/><span>gach duine aca a bhealach féin.  Agus ba hí siud an  </span>
<lb n="387"/><span>oidhche dhorcha uaigneach.  Bhí an ghaoth ag déanamh  </span>
<lb n="388"/><span>cogarnaighe uaignighe i measg dosann fraoich agus  </span>
<lb n="389"/><span>raideoige.  Ar na léantaibh glasa comhthroma eadar  </span>
<lb n="390"/><span>na Cruachaibh Gorma bhí an Sluagh Sídhe ag iomáin, agus  </span>
<lb n="391"/><span>Liam na Sopóige ag congbháil solais dóibhthe.     </span></p>
<lb n="392"/>
<lb n="393"/><p><span>II.    </span></p>
<lb n="394"/>
<lb n="395"/><p><span>Oidhche lá ar n-a bhárach, nuair a bhí Páidín ag cur  </span>
<lb n="396"/><span>mónadh ar an teinidh, cia tháinig asteach acht an Bacach  </span>
<lb n="397"/><span>Ruadh.  Chuir Páidín oiread fáilte roimhe agus dá  </span>
<lb n="398"/><span>mbéadh sé gan a fheiceál le seacht mbliadhnaibh thart, </span>
<lb n="399"/><span>agus d'iarr air gan coimthigheas ar bith do dhéanamh  </span>
<lb n="400"/><span>i n-a thoigh.  Acht ní raibh feidhm iarraidh air, óir ba  </span>
<lb n="401"/><span>hé sin an rud deireannach do dhéanfadh an Bacach i  </span>
<lb n="402"/><span>dtoigh ar bith.    </span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>“Agus a Bhacaigh, goidé mar tá tú?” arsa Páidín,  </span>
<lb n="405"/><span>ag fagháil suidhistín dó.    </span>
<lb n="406"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="407"/><p><span>“Uch! tá, ag troid leis an tsaoghal,” arsa 'n  </span>
<lb n="408"/><span>Bacach Ruadh, nuair fuair sé é féin suidhte 'san  </span>
<lb n="409"/><span>choirnéal, agus a chuid sean-mhálaidhe caithte ar gach  </span>
<lb n="410"/><span>taoibh de, “lá níos sine agus lá níos measa.  Acht  </span>
<lb n="411"/><span>'fhad agus tá duine i n-innmhe bogadh thart, ní fhuil  </span>
<lb n="412"/><span>ádhbhar ar bith gearáin aige.  Goidé mar tá tú féin?”  </span>
<lb n="413"/><span>Agus cinnte go leor bhí cuma ar an Bhacach go raibh sé  </span>
<lb n="414"/><span>ag troid leis an tsaoghal nó le rud éigin do bhí ní ba  </span>
<lb n="415"/><span>láidre 'ná é féin, óir bhí a chuid eudaigh uile stróctha  </span>
<lb n="416"/><span>stiallta, cuid 'na phollaibh agus cuid 'na paistidhibh,  </span>
<lb n="417"/><span>agus níorbh' fhurus dhéanamh amach cá raibh an cheud  </span>
<lb n="418"/><span>eudach.    </span></p>
<lb n="419"/>
<lb n="420"/><p><span>“Tá mé go measardha, a Bhacaigh,” arsa Páidín go  </span>
<lb n="421"/><span>modhamhail, “cá raibh tú ar aoidheacht aréir?”    </span></p>
<lb n="422"/>
<lb n="423"/><p><span>“Thoir i dtoigh Mhaghnuis Mhóir Uí Fhrighill ag an  </span>
<lb n="424"/><span>Droichead Úr,” arsa 'n Bacach.    </span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>“An gcuala tú dadaidh úr nó iongantach ar do  </span>
<lb n="427"/><span>bhealach?”    </span></p>
<lb n="428"/>
<lb n="429"/><p><span>“Dheamhan mórán, a Pháidín, acht is breágh an bheirt  </span>
<lb n="430"/><span>ingheanach atá ag Maghnus Mór.  Creidim go bhfuil  </span>
<lb n="431"/><span>aithne mhaith agat orra.”    </span></p>
<lb n="432"/>
<lb n="433"/><p><span>“Leabhra, tá, a Bhacaigh.”    </span></p>
<lb n="434"/>
<lb n="435"/><p><span>“Feudaim innse dhuit, a Páidín, go gcuala mé an  </span>
<lb n="436"/><span>ceann is sine ag rádh aréir leis an cheann is óige gur  </span>
<lb n="437"/><span>chóir do dhuine éigin aca geasróg Shamhna do leagaint  </span>
<lb n="438"/><span>oidhche Shamhna.  Bhí mise ag cúil-éisteacht leobhtha.”    </span></p>
<lb n="439"/>
<lb n="440"/><p><span>“‘Leag thusa geasróg,’” arsa Méadhbha, “‘is  </span>
<lb n="441"/><span>tusa is sine, a Chaitlín.’”    </span></p>
<lb n="442"/>
<lb n="443"/><p><span>“‘Maise,’” arsa Caitlín, “‘rinne mé dearmad  </span>
<lb n="444"/><span>de'n mhodh do b'fhearr le geasróig mhaith do leagaint.’”    </span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>“‘Is furus a dhéanamh,’” arsa Méadhbha, “‘ní fhuil  </span>
<lb n="447"/><span>agat acht dhul amach chum an sgiobóil ar an mheadhón  </span>
<lb n="448"/><span>oidhche, solas agus súiste leat, agus toiseach do  </span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="449"/><p><span>bhualadh arbhair.  Nuair bhéas punnann amháin buailte  </span>
<lb n="450"/><span>agat, caith i bhfogus do'n doras í, agus an comrádhuidhe  </span>
<lb n="451"/><span>atá le bheith agat, tiocfaidh sé asteach, sgiobfaidh sé  </span>
<lb n="452"/><span>an phunnann leis, agus ar shiubhal.’”    </span></p>
<lb n="453"/>
<lb n="454"/><p><span>“‘A Mhéadhbha,’” arsa Caitlín, “‘bhéadh critheagla  </span>
<lb n="455"/><span>orm sin a dhéanamh liom féin.’”    </span></p>
<lb n="456"/>
<lb n="457"/><p><span>“‘Rachfaidh mise leat,’” arsa Méadhbha, “‘acht  </span>
<lb n="458"/><span>caithfidh tú dallóg do chur orm, óir ní fhuil duine ar  </span>
<lb n="459"/><span>bith leis na neithibh d'fheiceáil acht thú féin.’”    </span></p>
<lb n="460"/>
<lb n="461"/><p><span>“‘Ceart go leor,’” arsa Caitlín, “‘ní fhuil  </span>
<lb n="462"/><span>dóchas nó creideamh agam féin ann, acht 'ar ndóigh  </span>
<lb n="463"/><span>tig linn a dhéanamh mar ghreann.’”    </span></p>
<lb n="464"/>
<lb n="465"/><p><span>“Bhal, bhal,” arsa Páidín, nuair do chuala sé  </span>
<lb n="466"/><span>comhrádh na gcailín; “tá sin sómhraidheach.  Chá fhad  </span>
<lb n="467"/><span>go hOidhche Shamhna?”    </span></p>
<lb n="468"/>
<lb n="469"/><p><span>“O! béidh sé ann 'san oidhche i mbárach,” arsa 'n  </span>
<lb n="470"/><span>Bacach.    </span></p>
<lb n="471"/>
<lb n="472"/><p><span>Agus d'éirigh Páidín ní ba tostaighe 'ná ba ghnáthach  </span>
<lb n="473"/><span>leis.  Chaith an Bacach Ruadh an oidhche sin aige, agus  </span>
<lb n="474"/><span>ar maidin, i ndiaidh a sháith d'ithe, agus a chuid sean- </span>
<lb n="475"/><span>mhálaidhe dhéanamh ní ba truime, d'imthigh sé leis le  </span>
<lb n="476"/><span>tuilleadh cnuasaigh agus tuilleadh stocaireachta do  </span>
<lb n="477"/><span>dhéanamh i gcoirnéal éigin eile.    </span></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>Tháinig Oidhche Shamhna.  Agus nuair mheas Páidín  </span>
<lb n="480"/><span>go raibh sé mall go maith 'san oidhche, do choigil sé an  </span>
<lb n="481"/><span>teine, do tharraing an doras amach 'na dhiaidh, agus thug  </span>
<lb n="482"/><span>a aghaidh ar an Droichead 'Ur le dearg-dheifir.  Fágaim  </span>
<lb n="483"/><span>le h-údhacht gur oidhche ghaothach dhorcha do bhí ann!   </span>
<lb n="484"/><span>Ba mheasa 'ná sin an t-uaigneas do tháinig anuas ó  </span>
<lb n="485"/><span>na Cruachaibh móra Gorma — síor-chomhnuidhe an uaignis —  </span>
<lb n="486"/><span>ar na bóithribh agus comhgarach do na toighthibh.  Ní raibh  </span>
<lb n="487"/><span>oiread a's sidheog féin le feiceáil.  Do bhí Sluagh  </span>
<lb n="488"/><span>Sídhe na gCruach ar shiubhal ag cnódhaireacht i gcnó- </span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="489"/><p><span>choilltibh i gcéin.  Do bhí Liam na Sopóige, an  </span>
<lb n="490"/><span>seachránach bocht, ar foluamhain eadar na bogaighibh  </span>
<lb n="491"/><span>agus na seasgánaibh, agus é ag tabhairt a sháith le  </span>
<lb n="492"/><span>déanamh dó an sop do chongbháil lasta.    </span></p>
<lb n="493"/>
<lb n="494"/><p><span>Shiubhail Páidín Ua Duinnín leis trés an dorchadas  </span>
<lb n="495"/><span>agus an uaigneas agus, nuair do shroich sé sráid thoighe  </span>
<lb n="496"/><span>Mhaghnuis Mhóir, rinn sé moill, óir thug sé fá deara  </span>
<lb n="497"/><span>an doras dá fhosgailt, agus toirt beirte agus solas  </span>
<lb n="498"/><span>leo ag teacht amach, agus ag déanamh go ciuin ar an  </span>
<lb n="499"/><span>sgioból, agus níorbh' fhada go gcualaidh Páidín an  </span>
<lb n="500"/><span>tsúisteacht éadtrom astigh.  Bhí 'fhios aige go maith  </span>
<lb n="501"/><span>goidé b'ádhbhar dó sin.  Dhruid sé anonn chun an  </span>
<lb n="502"/><span>sgiobóil, agus nuair do caitheadh an phunnann anall i  </span>
<lb n="503"/><span>n-aice 'n dorais, mar chomhartha go raibh sí súistrighthe,  </span>
<lb n="504"/><span>do léim sé asteach, thóg an phunnann anall agus chuir  </span>
<lb n="505"/><span>faoi n-a oscaill go fadálach í, le faill 'thabhairt  </span>
<lb n="506"/><span>do'n tsúisteoir dearcadh air, agus gan focal do  </span>
<lb n="507"/><span>lábhairt, amach leis agus ar shiubhal, agus ní dheárnadh  </span>
<lb n="508"/><span>moill nó comhnaidhe leis gur shroich sé an baile, agus  </span>
<lb n="509"/><span>gur shuidh sé síos ar an tsúisteoig i n-a choirnéal féin.     </span></p>
<lb n="510"/>
<lb n="511"/><p><span>III.    </span></p>
<lb n="512"/>
<lb n="513"/><p><span>Tháinig oidhche Dhomhnaigh.  Agus go gearr i ndiaidh  </span>
<lb n="514"/><span>clapsholais do shuidh Páidín síos ar an tsean- </span>
<lb n="515"/><span>tsúisteoig, le comhrádh beag do bheith aige le duine  </span>
<lb n="516"/><span>stuamdha céillidhe, i. é féin.  Do bhí cuma chuimeir ar  </span>
<lb n="517"/><span>gach uile rud ins an toigh agus do bhí na comhnuigh- </span>
<lb n="518"/><span>theoiridhe uile suaimhneach síothchánta.  An madadh  </span>
<lb n="519"/><span>breac agus an cat riabhach do bhíodh i gcomhnuidhe ag  </span>
<lb n="520"/><span>troid agus ag ciapáil nuair do bhídheadar óg,  </span>
<lb n="521"/><span>dásachtach, bhí siad anois carthannach go leor le 'chéile;  </span>
<lb n="522"/><span>thug aois a's creapaltacht na haoise fá deara orra  </span>
<lb n="523"/><span>bhruigheanta na sean-laethe do thabhairt i ndearmad,  </span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="524"/><p><span>agus anois do bhí druim an mhadaidh mar leabaidh ag  </span>
<lb n="525"/><span>an chat.    </span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>“Dar mo chubhais!” arsa Páidín leis féin, “is  </span>
<lb n="528"/><span>breágh an cailín Caitlín agus ba mhaith an ghné do bhí  </span>
<lb n="529"/><span>uirthi le solas na coinnle gidh go raibh a haghaidh odhar.”    </span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>Agus sul má raibh faill aige a bharamhail do  </span>
<lb n="532"/><span>dhéanamh ní ba dhaingne le hath-rádh, do chuala sé  </span>
<lb n="533"/><span>coiscéim ag an doras, agus ar fheuchaint thart dó,  </span>
<lb n="534"/><span>chonnaic sé Domhnall na Dála ag spaisteoireacht  </span>
<lb n="535"/><span>aníos an t-urlár.  Sin an áit i n-a raibh an beannughadh  </span>
<lb n="536"/><span>agus an fháilte.  Shuidh Domhnall síos go sócamhlach ar  </span>
<lb n="537"/><span>an taoibh eile de'n teinidh.    </span></p>
<lb n="538"/>
<lb n="539"/><p><span>“Agus a Domhnaill,” arsa Páidín, i ndiaidh tamaill  </span>
<lb n="540"/><span>bhig do chaitheamh ag feuchaint ar an gcat, “an bhfuil  </span>
<lb n="541"/><span>sgeul úr ar bith leat?”    </span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>“Dheamhan faic na frighde de sgeul úr nó sean  </span>
<lb n="544"/><span>liom,” arsa Domhnall, “ach amháin go bhfuil ar gcuairt  </span>
<lb n="545"/><span>go toigh Sheumais Uí Mhannacháin 'na sgeul reatha trés  </span>
<lb n="546"/><span>an tír, agus asteach le sin do casadh Bacach na  </span>
<lb n="547"/><span>hÁidhbhéile orm ar fágáil an bhaile domh i ndiaidh luighe  </span>
<lb n="548"/><span>gréine, agus bhí geur-bharamhail aige goidé fáth mo  </span>
<lb n="549"/><span>shiubhail, agus táim cinnte go bhfuil cupla sgeul  </span>
<lb n="550"/><span>breugach earballach cumtha aige fúinn araon fá'n  </span>
<lb n="551"/><span>taca seo.”    </span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>“Bhal! Bhal!” arsa Páidín.    </span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>“Dá nglacfá mo chomhairle-se,” arsa Domhnall,  </span>
<lb n="556"/><span>“d'fheuchfá thart anois, agus b'fhéidir go mbéadh  </span>
<lb n="557"/><span>oireadh ádha ort agus go bhfuightheá bean oireamhnach </span>
<lb n="558"/><span>sul má n-éirighidh na sgeulta níos leitheadaighe.”    </span></p>
<lb n="559"/>
<lb n="560"/><p><span>“Tá sin ceart,” arsa Páidín, “acht ní fhuil moill  </span>
<lb n="561"/><span>ar bith orm ceann do thoghadh, óir tá an obair sin  </span>
<lb n="562"/><span>deunta cheana;” agus annsin d'innis sé sgeul an  </span>
<lb n="563"/><span>Bhacaigh Ruaidh, agus a eachtra féin Oidhche Shamhna, agus  </span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="564"/><p><span>nuair do chuala Domhnaill an t-iomlán do rinn sé a  </span>
<lb n="565"/><span>sháith gáiridhe.    </span></p>
<lb n="566"/>
<lb n="567"/><p><span>“Maise, go marbhuighidh an sioc mé,” arsa  </span>
<lb n="568"/><span>Domhnall, “má chuala mé a leithéid sin ariamh!  Sháruigh  </span>
<lb n="569"/><span>sé troid choileach agus rásaidhe cearc!”    </span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>Cinneadh leo annsin dhul go toigh Mhaghnuis Mhóir  </span>
<lb n="572"/><span>Uí Fhrighill an oidhche sin.  Do chóirigh Páidín é féin go  </span>
<lb n="573"/><span>maith, do chuir sé buidéal chúig naigín i n-a phóca, agus  </span>
<lb n="574"/><span>i gceann tamaill dubhairt sé le Domhnall go raibh sé  </span>
<lb n="575"/><span>ullmhuighthe, a's ó thárla nach raibh duine ar bith i láthair  </span>
<lb n="576"/><span>le beannacht do chur leo, chan siad an rann so nuair  </span>
<lb n="577"/><span>do bhíodar 'na seasamh eadar dhá ursain an dorais —    </span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>"I n-ainm an Athar a fuair an bhuaidh,   </span>
<lb n="580"/><span>Agus an Mhic a d'fhulaing an phian;   </span>
<lb n="581"/><span>Muire Mhór 's an naomh-shluagh   </span>
<lb n="582"/><span>Go raibh linn i n-ár dtriall."    </span></p>
<lb n="583"/>
<lb n="584"/><p><span>Annsin do tharraing siad an doras amach 'na  </span>
<lb n="585"/><span>ndiaidh agus trasna na gcnoc leo ag deunamh ar an  </span>
<lb n="586"/><span>Droichead Úr.    </span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>Do bhí oidhche chiuin gheál aoibhinn ann.  Do bhí an  </span>
<lb n="589"/><span>ghealach agus na milliúna de reultaibh ins an spéir.   </span>
<lb n="590"/><span>Ar chiumhsaibh na gcnoc, agus ar thaoibh amháin  </span>
<lb n="591"/><span>d'árdánaibh do bhí sgáilidhe dubha fada.  Ar mhachaire  </span>
<lb n="592"/><span>uaigneach eadar na Cruachaibh Gorma agus Cruach an  </span>
<lb n="593"/><span>Airgid do bhí an Sluagh Sídhe ag iomáin.  Ní raibh  </span>
<lb n="594"/><span>Liam na Sopóige i n-a measg anois.  Ní fheicfidhe  </span>
<lb n="595"/><span>eisean ag comhoibhriughadh leis an ngealaigh ag tabhairt  </span>
<lb n="596"/><span>solais agus d'imthigh sé leis go réagún éigin eile.   </span>
<lb n="597"/><span>Do bhí an tsídh-bhean 'na suidhe ar uaigh shean-laoich  </span>
<lb n="598"/><span>éigin, ag géar-chaoineadh agus ag cíoradh a cinn  </span>
<lb n="599"/><span>ór-bhuidhe le cíorán óir.  Agus muna bhfuil seo uilig  </span>
<lb n="600"/><span>amhlaidh tá muinntear na gCruach nGorm uilig breugach.    </span>
<lb n="601"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="602"/><p><span>Nuair do shroich Páidín agus a chomráduidhe teach  </span>
<lb n="603"/><span>Mhaghnuis Mhóir, bhuaileadar an doras agus le sin do  </span>
<lb n="604"/><span>thosuigh an madadh ag tathfann astigh.  D'éirigh Maghnus  </span>
<lb n="605"/><span>Mór agus i ndiaidh bagairt ar an mhadadh, d'fhosgail  </span>
<lb n="606"/><span>sé an doras agus do chuir na mílte fáilte roimh an  </span>
<lb n="607"/><span>dís, agus níor dhoicheallaighe ar dhóigh ar bith an fháilte  </span>
<lb n="608"/><span>do chuir bean Mhaghnus agus a bheirt ingheanach rómpa.   </span>
<lb n="609"/><span>Do shuidh an bheirt do tháinig asteach le taoibh na  </span>
<lb n="610"/><span>teineadh agus fá dheireadh nuair do stad an comhrádh  </span>
<lb n="611"/><span>i dtaoibh na haimsire agus na margaidhe do thug  </span>
<lb n="612"/><span>Domhnall fáth a shiubhail ar aghaidh, agus ar a shálaibh sin  </span>
<lb n="613"/><span>an buidéal.  D'ól Maghnus agus a bhean braon beag  </span>
<lb n="614"/><span>agus annsin cuireadh an buidéal i leathtaoibh, agus do  </span>
<lb n="615"/><span>lean Domhnall do'n obair do bhí eadar lámhaibh aige.   </span>
<lb n="616"/><span>Ach leis an sgeul fhada do dhéanamh goirid agus an  </span>
<lb n="617"/><span>sgeul goirid do dhéanamh maith, do bhí spéis mhór ag  </span>
<lb n="618"/><span>Caitlín Ní Fhrighill i bPáidín, agus mar sin d'fhág sé  </span>
<lb n="619"/><span>féin agus Domhnall an oidhche sin agus iad breágh  </span>
<lb n="620"/><span>sásta.    </span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>Seachtmhain 'na dhiaidh seo do bhí bainis mhór shuairc  </span>
<lb n="623"/><span>i dtoigh Mhaghnuis Uí Frighill.  Do bhí lán an toighe ann  </span>
<lb n="624"/><span>eadar sean agus óg, agus an Píobaire Ruadh ag </span>
<lb n="625"/><span>déanamh ceoil dóibh.    </span></p>
<lb n="626"/>
<lb n="627"/><p><span>Níor bh'fhurus triúr ar bith de'n chuideachtain  </span>
<lb n="628"/><span>ghreannmhair sin na bainse do chruinniughadh i gceann  </span>
<lb n="629"/><span>a chéile indiu.  An chuid ba sine díobh táid sínte go  </span>
<lb n="630"/><span>suaimhneach ar bruach Locha Finne nó i sean-reilig  </span>
<lb n="631"/><span>Cille Thaobhóg; tá mórán de'n chuid a b'óige thall i  </span>
<lb n="632"/><span>gcathrachaibh móra an Oileáin Úir.  Acht má tá faill  </span>
<lb n="633"/><span>aca suidhe síos anois agus arís ní fuláir dóibh tamall  </span>
<lb n="634"/><span>do chaitheamh ag smuaineadh ar shiamsaidhibh na gCruach  </span>
<lb n="635"/><span>nGorm agus ar bhainis Pháidín Uí Dhuinnín.      </span>
<lb n="636"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="637"/><p><span>Seachránuidhthe Nachar Cailleadh.     </span></p>
<lb n="638"/>
<lb n="639"/><p><span>Do chomhnuigheadh Flann Mac an Bháird i mbothán i  </span>
<lb n="640"/><span>bhfogus do'n mhainistrigh i nDún na nGall.  Do bhí sé  </span>
<lb n="641"/><span>leis féin ar an tsaoghal so; fuair a mháthair bás nuair  </span>
<lb n="642"/><span>do bhí sé 'na naoidheanán, agus ba mhinic do chuala sé  </span>
<lb n="643"/><span>ó na bráithribh agus ó dhaoinibh eile nár fhill a athair  </span>
<lb n="644"/><span>riamh ó'n oidhche do chuaidh sé féin agus fear eile amach  </span>
<lb n="645"/><span>d'iasgaireacht.  Uime sin, do bhí Flann gan athair, gan  </span>
<lb n="646"/><span>mháthair, gan deirbhshiair, gan dearbhráthair.    </span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>Nuair do bhí sé 'na leanbh lag do bhíodh na bráithre  </span>
<lb n="649"/><span>an-chineálta dó, d'á bheathughadh agus d'á theagasg, óir  </span>
<lb n="650"/><span>ba hí an mhainistir sin tobar na féile agus na  </span>
<lb n="651"/><span>flaitheamhlachta.  Agus nuair d'éirigh Flann mór  </span>
<lb n="652"/><span>láidir do théidheadh sé chum na mainistreach gach uile  </span>
<lb n="653"/><span>lá le freasdal do thabhairt ar an mhuileann.    </span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>Tráthnóna amháin nuair do bhí Flann i lár a chuid  </span>
<lb n="656"/><span>oibre do tháinig fear de na bráithribh chuige.    </span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>“A Mhic an Bháird,” ars' an bráthair go ciúin, “is  </span>
<lb n="659"/><span>minic do chualas thú ag gearán nár thuit sé ar do  </span>
<lb n="660"/><span>chrann riamh casadh ar Shagsanach aghaidh ar aghaidh.”    </span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>“Och! a bhráthair ionmhuin!” arsa Mac an Bháird,  </span>
<lb n="663"/><span>“sin í an chainnt atá fíor.  Níor casadh Gall orm </span>
<lb n="664"/><span>riamh, mar nár hiarradh orm fós craoiseach nó claidheamh  </span>
<lb n="665"/><span>do thógáil.”    </span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>“Is dóigh,” ars' an bráthair, “nach mbéidh an  </span>
<lb n="668"/><span>leithsgéal sin agat feasta, a Mhic an Bháird.  Do  </span>
<lb n="669"/><span>tháinig sgéala an lá fá dheireadh chum Uí Néill agus  </span>
<lb n="670"/><span>Uí Dhomhnaill ag iarraidh ortha deifir do dhéanamh suas  </span>
<lb n="671"/><span>go Cúigeadh Mumhan chum tárrthála do thabhairt ar na  </span>
<lb n="672"/><span>Spáinnighibh atá glasta suas i mbaile Chinn tSáile agus  </span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="673"/><p><span>na Gaill ar gach taoibh díobh.  Tá teachtairidhe Aodha  </span>
<lb n="674"/><span>Ruaidh amuigh d'ló agus d'oidhche ag riarughadh an airm  </span>
<lb n="675"/><span>agus ag cruinniughadh fear.  Ní fhuil dadaidh le feicsin  </span>
<lb n="676"/><span>ó seo go Leithbhearr, nó ó Leithbhearr go hÁth Seanaigh,  </span>
<lb n="677"/><span>acht craoiseacha agus claidhimhthe.”    </span></p>
<lb n="678"/>
<lb n="679"/><p><span>“Seo nuaidheacht mhór iongantach,” arsa Mac an  </span>
<lb n="680"/><span>Bháird, “rachfad féin leis an gcéad teachtaire chasfar  </span>
<lb n="681"/><span>orm muna stopaidh sibh-se mé.”    </span></p>
<lb n="682"/>
<lb n="683"/><p><span>“Go deimhin, a Mhic an Bháird,” ars' an bráthair,  </span>
<lb n="684"/><span>“do-bhéarfamuid cead do chinn duit.  Acht ná saoil  </span>
<lb n="685"/><span>go bhfuilmid tuirseach dhíot; ní fhuil agus ní bhéidh.   </span>
<lb n="686"/><span>Má théidhir le hAodh Ruadh cuirfimid míle beannacht  </span>
<lb n="687"/><span>leat agus le do chuideachtain, agus má thigir thar ais  </span>
<lb n="688"/><span>slán cuirfimid míle fáilte romhat.”    </span></p>
<lb n="689"/>
<lb n="690"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a bhárach d'fhág Mac an Bháird  </span>
<lb n="691"/><span>slán ag lucht na mainistreach, agus ag fagháil greama  </span>
<lb n="692"/><span>maith ar a chraoisigh agus ar a chlaidheamh do bhuail sé  </span>
<lb n="693"/><span>asteach le druing de ghallóglaighibh do bhí ag triall  </span>
<lb n="694"/><span>chum champa Uí Dhomhnaill.    </span></p>
<lb n="695"/>
<lb n="696"/><p><span>Nuair shroicheadar an longphort níor léir dóibh rud  </span>
<lb n="697"/><span>ar bith acht gallóglaigh agus ceithearnaigh, lucht  </span>
<lb n="698"/><span>bagáistidhe agus lucht capall.  Do bhí sagairt agus  </span>
<lb n="699"/><span>bráithre, píobairidhe agus cláirseoiridhe ann; gaisgidhigh  </span>
<lb n="700"/><span>as na Rosaibh, as Fánaid, as Inis Caoil, as Ráith  </span>
<lb n="701"/><span>Mhaoláin, as Cill Bharroin, agus as fiche áit eile.    </span></p>
<lb n="702"/>
<lb n="703"/><p><span>I gceann tamaill bhig bhí gach uile rud riaruighthe  </span>
<lb n="704"/><span>aca, agus annsin ghluaiseadar ar aghaidh, agus ar  </span>
<lb n="705"/><span>aghaidh, agus ar aghaidh.  Do chuadar thar shléibhtibh árda  </span>
<lb n="706"/><span>gorma, agus tré choilltibh dorcha imeaglacha, agus  </span>
<lb n="707"/><span>gleanntaibh glasa uaigneacha.  Do ghlac na sionnaigh  </span>
<lb n="708"/><span>agus na bruic sgannradh rómpa agus theicheadar  </span>
<lb n="709"/><span>chum na mbroclach.  B'éigean do na cataibh fiadhaine  </span>
<lb n="710"/><span>agus do na madaidhibh allta an bealach d'fhágáil agus  </span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="711"/><p><span>a sáith deifre ortha.  D'éirigheadh sgaoth de choileachaibh  </span>
<lb n="712"/><span>agus de chearcaibh fraoich, do leigidís an gháir dhearg  </span>
<lb n="713"/><span>asta agus iad ag eiteall agus ag teicheadh mar shluagh  </span>
<lb n="714"/><span>claoidhte.    </span></p>
<lb n="715"/>
<lb n="716"/><p><span>Níorbh' fhada go dtángadar anuas ar an talamh  </span>
<lb n="717"/><span>chomhthrom an áit i n-a raibh comhnuightheoiridhe.  Nuair  </span>
<lb n="718"/><span>mhothóchadh na daoine do bhí sínte i n-a gcuid bothán  </span>
<lb n="719"/><span>an torann ag dul thart 'san oidhche do choisreacadh siad  </span>
<lb n="720"/><span>iad féin ag rádh “Coimirce Dé chugainn! sin an  </span>
<lb n="721"/><span>Sluagh Sídhe!” ach nuair do-chífeadh siad na gallóglaigh </span>
<lb n="722"/><span>i lár an lae ghil d'aithnigheadh siad iad agus do chuirfidís  </span>
<lb n="723"/><span>coimirce Dé leobhtha.    </span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>Do shiubhail Aodh Ruadh agus a chuid fear leo, agus  </span>
<lb n="726"/><span>ní dheárnadar mórán moille go rángadar Tiobruid  </span>
<lb n="727"/><span>Árann.  Do chualadar annsin go raibh Careú agus  </span>
<lb n="728"/><span>sluagh mór Sagsanach leis, 'na luighe rómpa i bhfogus  </span>
<lb n="729"/><span>do Chaiseal.  Mar nár mhaith le hUa Domhnaill troid  </span>
<lb n="730"/><span>go mbéadh sé ag Ceann tSáile do chor sé siar agus  </span>
<lb n="731"/><span>do chuaidh trasna Sléibhe Féidhlime oidhche chruaidh  </span>
<lb n="732"/><span>shiocáin, agus i ndiaidh mórán laethe agus mórán  </span>
<lb n="733"/><span>siubhail do bhuail sé féin agus Aodh Ua Néill a gcuid  </span>
<lb n="734"/><span>sluaighte i gceann a chéile comhgarach do Cheann tSáile.    </span></p>
<lb n="735"/>
<lb n="736"/><p><span>Ar feadh an ama sin fuair Mac an Bháird a sháith le  </span>
<lb n="737"/><span>siubhal agus le feicsint.  D'éirigh se aitheantach ar  </span>
<lb n="738"/><span>ghallóglach darbh' ainm an Radaire Mac Suibhne agus  </span>
<lb n="739"/><span>do bhíodh an bheirt i gcomhnuidhe i gcuideachtain a chéile.   </span>
<lb n="740"/><span>Oidhche amháin bhí an bheirt 'na gcodladh i gcoill bhig  </span>
<lb n="741"/><span>le taoibh an champa.  I lár na hoidhche d'éirigh Mac an  </span>
<lb n="742"/><span>Bháird agus é sgannruighthe amach, agus do mhúsgail  </span>
<lb n="743"/><span>sé a chomráduidhe.    </span></p>
<lb n="744"/>
<lb n="745"/><p><span>“Éirigh, a Radaire,” arsa Mac an Bháird.    </span></p>
<lb n="746"/>
<lb n="747"/><p><span>“Goidé tá ort?” ars' an Radaire.    </span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>“Tá,” arsa Mac an Bhaird, “do chualas trí  </span>
<lb n="750"/><span>hosnaidhe troma 'san tom sin thoir anois.”    </span>
<lb n="751"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="752"/><p><span>“Coimirce Dé chugainn!” ars' an Radaire.    </span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>I lár na cainnte d'éirigh osna eile, agus ceann eile,  </span>
<lb n="755"/><span>agus ceann eile.  Do choisreac an bheirt iad féin,  </span>
<lb n="756"/><span>agus annsin fuair gach duine aca a chraoiseach féin agus  </span>
<lb n="757"/><span>soir chum an tuim leis an mbeirt, acht ní fhaca siad  </span>
<lb n="758"/><span>dadaidh ann.  I gceann tamaill d'éirigh trí hosnaidhe  </span>
<lb n="759"/><span>ar an taoibh thiar díobh; siar leis an mbeirt, acht ní  </span>
<lb n="760"/><span>fhacadar aon rud.  Annsin d'éirigh trí hosnaidhe ar  </span>
<lb n="761"/><span>an taoibh thuas díobh, acht ní raibh dadaidh le feicsin.   </span>
<lb n="762"/><span>I gceann tamaill bhig eile do chualadar trí hosnaidhe  </span>
<lb n="763"/><span>ar an taoibh thiar, acht ní dheachadar dá lorg, óir bhí  </span>
<lb n="764"/><span>'fhios aca anois gurbh' í an bhean sídhe do bhí ann.    </span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>“Tá sé chomh maith againn gan trácht air,” arsa  </span>
<lb n="767"/><span>Mac an Bháird.    </span></p>
<lb n="768"/>
<lb n="769"/><p><span>“Tá,” ars' an Radaire, “acht tá eagla mhór orm  </span>
<lb n="770"/><span>nach tuar ró-mhaith é do'n am atá le theacht.”    </span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>Ó sin amach do choinnigh Flann Mac an Bháird agus  </span>
<lb n="773"/><span>an Radaire Mac Suibhne i gcuideachtain a chéile chomh  </span>
<lb n="774"/><span>maith agus do tháinig leo.  Oidhche an aisdir fhada  </span>
<lb n="775"/><span>trés an dorchadas agus an bhfliuchlach, lá an chatha  </span>
<lb n="776"/><span>dhona trés an troid agus an ár, bhí an bheirt fá ghiota  </span>
<lb n="777"/><span>dá chéile.  Agus nuair goineadh an Radaire ins an  </span>
<lb n="778"/><span>teicheadh, do chuir a chomhráduidhe ar mhuin eich é, agus  </span>
<lb n="779"/><span>do thiomáin an t-each chum toighe bhig do bhí astigh i lár  </span>
<lb n="780"/><span>coilleadh, míle ó páirc an bhuailte.    </span></p>
<lb n="781"/>
<lb n="782"/><p><span>Do cheangail Mac an Bháird an t-each do chrann,  </span>
<lb n="783"/><span>agus d'iomchar an Radaire go doras an toighe.  Do  </span>
<lb n="784"/><span>tháinig fear críon cam amach agus féasóg fhada liath air.    </span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>“A dhuine chóir,” arsa Mac an Bháird, “an  </span>
<lb n="787"/><span>dtabharfaidh tú fasgadh do thoighe dúinn go ceann  </span>
<lb n="788"/><span>tamaill?  Briseadh an cath ar Ghaedhealaibh, goineadh  </span>
<lb n="789"/><span>mo chomrádaidhe annseo, agus b'éigean dúinn araon  </span>
<lb n="790"/><span>sgaramhaint ó'n chuid eile de'n tsluagh ins an teicheadh.”    </span>
<lb n="791"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="792"/><p><span>Do chaith fear críon cam na féasóige tamall ag  </span>
<lb n="793"/><span>smuaineadh agus ag féachaint ar an mbeirt.    </span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>“O!” arsa seisean 'san deireadh, “tigidh asteach  </span>
<lb n="796"/><span>agus fáilte.”    </span></p>
<lb n="797"/>
<lb n="798"/><p><span>“Ach a dhuine chóir,” arsa Mac an Bháird, “b'féidir  </span>
<lb n="799"/><span>go dtiocfadh na Sagsanaigh an bealach so agus go  </span>
<lb n="800"/><span>ndóighfeadh siad an teach mar do-ghnidhid i n-áiteachaibh  </span>
<lb n="801"/><span>eile.”    </span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>“Ní heagal dóibh,” arsa fear na féasóige, “is  </span>
<lb n="804"/><span>Sagsánach mé féin agus tá tearmann agam ó Chareú  </span>
<lb n="805"/><span>agus Mountjoy nach mbaineann dadaidh liom féin nó  </span>
<lb n="806"/><span>le mo thoigh.”    </span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>“Agus an Gall thú?” arsa Mac an Bháird ag  </span>
<lb n="809"/><span>tarraing ar gcúl ó'n doras.    </span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>“'Seadh cinnte,” arsa fear na féasóige, “agus ní  </span>
<lb n="812"/><span>measa dhíbh sin.  Tigidh asteach agus cuirfead i bhfolach  </span>
<lb n="813"/><span>sibh go dtéidhidh an chontabhairt thart agus m'fhocal díbh  </span>
<lb n="814"/><span>nach dtig dadaidh olc oraibh.”    </span></p>
<lb n="815"/>
<lb n="816"/><p><span>Ní raibh dadaidh le rádh ag an mbeirt anois.  Do  </span>
<lb n="817"/><span>chuadar asteach go lúthgháireach i ndiaidh fhir na féasóige  </span>
<lb n="818"/><span>agus do shuidheadar síos i gcoirnéal dorcha.  Níorbh'  </span>
<lb n="819"/><span>fhada annsin iad go dtáinig cailín óg fíor-áluinn  </span>
<lb n="820"/><span>asteach agus ualach mór brosna léithi.  D'fheann fear  </span>
<lb n="821"/><span>na féasóige gearrfhiadh do bhí crochta i n-áirde, do  </span>
<lb n="822"/><span>chuir ar bhearaibh é, agus níorbh' fhada go raibh proinn  </span>
<lb n="823"/><span>mhaith rómpa uile.  Nuair do bhí a sáith ithte aca chuaidh  </span>
<lb n="824"/><span>an cailín óg amach, do thug sí asteach luibheanna ícthe  </span>
<lb n="825"/><span>agus fíor-uisge, agus do chóirigh sí cneadh an Radaire.    </span></p>
<lb n="826"/>
<lb n="827"/><p><span>“A Shagsanaigh,” arsa Mac an Bháird le fear na  </span>
<lb n="828"/><span>feasóige, “ó thárla go bhfuilmid ag déanamh dána  </span>
<lb n="829"/><span>ort tá sé chomh maith againn fiafruighe dhíot, cá ainm  </span>
<lb n="830"/><span>atá ort?”    </span>
<lb n="831"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="832"/><p><span>“Is é an t-ainm atá orm,” arsa fear na féasóige,  </span>
<lb n="833"/><span>“Tomás Marc.”    </span></p>
<lb n="834"/>
<lb n="835"/><p><span>“Maise, a Thomáis Mharc,” ars' an Radaire, “is  </span>
<lb n="836"/><span>maith an éadáil duit inghean mhaith do bheith agat mar  </span>
<lb n="837"/><span>an cailín sin.”    </span></p>
<lb n="838"/>
<lb n="839"/><p><span>“Go deimhin,” arsa Tomás Marc, “is í sin mo  </span>
<lb n="840"/><span>bhean; ní fhuil inghean ar bith agam ná mac ach a  </span>
<lb n="841"/><span>oiread.”    </span></p>
<lb n="842"/>
<lb n="843"/><p><span>Do bhí a sáith iongantais ar an Radaire agus ar a  </span>
<lb n="844"/><span>chomráduidhe.    </span></p>
<lb n="845"/>
<lb n="846"/><p><span>“An Sagsanach thusa?” arsa Mac an Bháird le  </span>
<lb n="847"/><span>mnaoi Thomáis Mharc.    </span></p>
<lb n="848"/>
<lb n="849"/><p><span>“Ní headh,” arsa sise, “is fíor-Ghaedheal mé, agus  </span>
<lb n="850"/><span>b'fhíor-Ghaedhil mo shinnsear rómham.”    </span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>“O! támuid 'san mbaile,” arsa Mac an Bháird,  </span>
<lb n="853"/><span>“goidé 'n cineadh ar de thú, a bhean uasal?”    </span></p>
<lb n="854"/>
<lb n="855"/><p><span>“De Chloinn Mhóráin mé,” arsa bean an  </span>
<lb n="856"/><span>tSagsanaigh, “Maighréad Ní Mhóráin m'ainm agus mo  </span>
<lb n="857"/><span>shloinneadh.”    </span></p>
<lb n="858"/>
<lb n="859"/><p><span>“Bhur n-ainmneacha féin le bhur dtoil?” arsa  </span>
<lb n="860"/><span>Tomás.    </span></p>
<lb n="861"/>
<lb n="862"/><p><span>“Flann Mac an Bháird m'ainm féin agus an  </span>
<lb n="863"/><span>Radaire Mac Suibhne ainm mo chomráduidhe,” arsa  </span>
<lb n="864"/><span>Mac an Bháird.    </span></p>
<lb n="865"/>
<lb n="866"/><p><span>Do thaisbeáin Marc seomra beag dorcha do bhí amach  </span>
<lb n="867"/><span>as cúl an toighe dóibh, agus d'iarr ar an mbeirt dul  </span>
<lb n="868"/><span>ann, an áit nach bhfeicfidhe iad, dá mbadh i ndán agus  </span>
<lb n="869"/><span>go seolfadh an cat mara saighdeoiridhe ar bith de chuid  </span>
<lb n="870"/><span>Chareú asteach.  Do chuaidh an bheirt chum an tseomra  </span>
<lb n="871"/><span>agus chodladar go suaimhneach an oidhche sin ann.    </span></p>
<lb n="872"/>
<lb n="873"/><p><span>Ní mó ná go raibh faill aca greim d'ithe ar maidin  </span>
<lb n="874"/><span>lá ar n-a bhárach nuair do rith bean Thomáis, .i.  </span>
<lb n="875"/><span>Maighréad áluinn Ní Mhóráin asteach chuca agus í ag gul.    </span>
<lb n="876"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="877"/><p><span>“O, teichidh! teichidh!” arsa sise, “teichidh nuair  </span>
<lb n="878"/><span>atá uain agus faill agaibh, agus ná fanaidh le fiafruighe  </span>
<lb n="879"/><span>dhíom cad chuige!”    </span></p>
<lb n="880"/>
<lb n="881"/><p><span>“A Rí na Glóire!” arsa 'n Radaire, “goidé so?”    </span></p>
<lb n="882"/>
<lb n="883"/><p><span>“A Mhaighréad Ní Mhóráin,” arsa Mac an Bháird,  </span>
<lb n="884"/><span>“goidé tá cearr nó an bhfuil na Gaill d'ár lorg?”    </span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>“Is goirid go raibh,” arsa Maighréad, “thug m'fhear  </span>
<lb n="887"/><span>aghaidh ar champa na nGall anois chum sgéala do  </span>
<lb n="888"/><span>thabhairt dóibh go bhfuil bhur leithéidí i bhfolach annseo,  </span>
<lb n="889"/><span>mar shúil go bhfuigheadh sé cuid d'éadáil an chogaidh  </span>
<lb n="890"/><span>ar son a chuid seanchais.  Do rinn mise mo dhícheall  </span>
<lb n="891"/><span>a chur de'n tsiubhal sin, acht ní raibh gar bheith ag cainnt  </span>
<lb n="892"/><span>leis.  Nuair do chonnarcas sin chinn mé fios do  </span>
<lb n="893"/><span>thabhairt dhíbh-se goidé 'n ghuais i n-a bhfuil sibh.”    </span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>“A Mhaighréad, is maith thú agus is fial an croidhe  </span>
<lb n="896"/><span>atá agat,” ars' an dá ghallóglach, “tá tú dod' chur  </span>
<lb n="897"/><span>féin i gcontabhairt mar mhaithe linne.”    </span></p>
<lb n="898"/>
<lb n="899"/><p><span>“Go deimhin,” arsa Maighréad, “is maith atá 'fhios  </span>
<lb n="900"/><span>agam nach bhfeicfead an lá i mbárach.  Béidh 'fios ag  </span>
<lb n="901"/><span>m'fhear agus béidh 'fhios ag an dream bhéas leis go  </span>
<lb n="902"/><span>dtugas rabhadh dhíbh-se, agus dhéanfaidh siad coir bháis  </span>
<lb n="903"/><span>de.  Acht is cuma liom, óir ní fearr domh beo 'ná  </span>
<lb n="904"/><span>marbh.”    </span></p>
<lb n="905"/>
<lb n="906"/><p><span>“Bhí 'do seasamh, a Radaire,” arsa Mac an Bháird,  </span>
<lb n="907"/><span>“go rabhmuid imthighthe sul a dtigidh siad.”    </span></p>
<lb n="908"/>
<lb n="909"/><p><span>“Ní fhuilim i n-innmhe seasamh ar mo dhá chois,” ars'  </span>
<lb n="910"/><span>an Radaire, “tá mé lag tinn gointe, agus cibé  </span>
<lb n="911"/><span>thiocfas orm ní fhuil mé ábalta corrughadh amach as an  </span>
<lb n="912"/><span>tseomra so.”    </span></p>
<lb n="913"/>
<lb n="914"/><p><span>“Maise, fanfad-sa annseo,” arsa Mac an Bháird,  </span>
<lb n="915"/><span>“sul a n-imthighidh mé agus tusa d'fhágáil lag tinn  </span>
<lb n="916"/><span>gointe 'mo dhiaidh i gcrúbaibh na mbitheamhnach sin.”    </span></p>
<lb n="917"/>
<lb n="918"/><p><span>“A Mhic an Bháird, ná bí amaideach,” ars' an  </span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="919"/><p><span>Radaire, “teich, agus ná fan annseo mar mhaithe  </span>
<lb n="920"/><span>liom-sa.  Nach fearr duine amháin againn 'ná sinn  </span>
<lb n="921"/><span>araon do bheith gabhtha? agus fiafruighim díot goidé </span>
<lb n="922"/><span>an mhaith dhéanfaidh sé dhúinn bheith ag féachaint ar a </span>
<lb n="923"/><span>chéile ag dul chum an bháis?  Bí ag imtheacht, agus go  </span>
<lb n="924"/><span>soirbhighidh Dia dhuit!”    </span></p>
<lb n="925"/>
<lb n="926"/><p><span>Ní raibh gar ar bith do Mhac an Bháird bheith ag cainnt.   </span>
<lb n="927"/><span>D'éirigh sé ar an mball agus i ndiaidh slán agus  </span>
<lb n="928"/><span>beannacht d'fhágáil ag an Radaire agus ag Maighréad  </span>
<lb n="929"/><span>do thug sé leis a chraoiseach agus a each agus ar shiubhal  </span>
<lb n="930"/><span>leis ag gul roimhe, agus ag fágáil beirte ag gul  </span>
<lb n="931"/><span>'na dhiaidh.    </span></p>
<lb n="932"/>
<lb n="933"/><p><span>Do thug sé a aghaidh siar.  Chaith sé os cionn  </span>
<lb n="934"/><span>seachtmhaine ar seachrán eadar na sléibhtibh agus na  </span>
<lb n="935"/><span>splinncidhibh ag iarraidh dul i bhfolach ó na daoinibh.   </span>
<lb n="936"/><span>Ar feadh an ama so bhí tubaiste roimhe agus 'na  </span>
<lb n="937"/><span>dhiaidh.  Do chaill sé a each i mbogach, chaill sé a  </span>
<lb n="938"/><span>chraoiseach ag snámh trasna abhann dó, agus annsin  </span>
<lb n="939"/><span>amhail agus dá mbéadh sgéala ag na beathaidheachaibh  </span>
<lb n="940"/><span>fiadhaine ó Chareú, tháinig an mactíre, an cat fiadháin,  </span>
<lb n="941"/><span>agus an broc, agus do chuireadar an tóir amach as na  </span>
<lb n="942"/><span>sléibhtibh air.  Ní dheárna sé moill ar bith ar na  </span>
<lb n="943"/><span>hísleánaibh, acht do shiubhail leis gur shroich sé cladach  </span>
<lb n="944"/><span>na fairrge.  Do chaith sé trí lá ag spaisteoireacht ar  </span>
<lb n="945"/><span>an duirling agus gan de bhiadh aige acht na ruacáin.   </span>
<lb n="946"/><span>Tráthnóna an tríomhadh lae do thug sé fá deara long  </span>
<lb n="947"/><span>i bhfad amach 'san bhfairrge agus í ag déanamh ar an  </span>
<lb n="948"/><span>tír go luath.  D'aithin Mac an Bháird ar an mball  </span>
<lb n="949"/><span>gur long Spáinneach do bhí inntí agus do smuainigh sé  </span>
<lb n="950"/><span>go mb'héidir gur ag teacht go tír do chuartughadh  </span>
<lb n="951"/><span>fíor-uisge do bhí muinntir na luinge.  B'fhíor dó, óir  </span>
<lb n="952"/><span>i gceann tamaill do chonnaic sé bád ag teacht ó'n  </span>
<lb n="953"/><span>luing agus ag déanamh ar an gcladach.  Nuair do  </span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="954"/><p><span>shroich sé an tír chuaidh Mac an Bháird síos agus  </span>
<lb n="955"/><span>bheannuigh do na bádóiridhibh.  Do bhí Éireannach amháin  </span>
<lb n="956"/><span>ortha agus d'innis Mac an Bháird dó méad do thárlaidh  </span>
<lb n="957"/><span>dó féin ó d'fhág sé Tír Chonaill.  Do thug na bádóiridhe  </span>
<lb n="958"/><span>a gcuid soitheach leo agus do líon le fíor-uisge iad.   </span>
<lb n="959"/><span>Nuair do bhíodar ullmhuighthe le himhtheacht d'fhiafruigh  </span>
<lb n="960"/><span>Mac an Bháird díobh an leigfeadh siad leo é.  Adubh- </span>
<lb n="961"/><span>radar go leigfeadh agus fáilte.  Annsin d'fhág sé  </span>
<lb n="962"/><span>céad slán ag Éirinn, agus ba ghairid go raibh sé féin  </span>
<lb n="963"/><span>agus lucht an bháid astigh ar an luing.    </span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>Do bhí an ghaoth leo, agus bhí an fhairrge breagh  </span>
<lb n="966"/><span>ciúin, agus i gceann chupla lá do chuadar i dtír ag  </span>
<lb n="967"/><span>an Chruinne ins an Spáinn.  Ní raibh Mac an Bháird i  </span>
<lb n="968"/><span>bhfad ins an gcathair sin gur chas sé ar mhuinntir Aodha  </span>
<lb n="969"/><span>Ruaidh Uí Dhomhnaill.  Do bhí áthas mór ortha so tuitim  </span>
<lb n="970"/><span>asteach le duine dá sliocht féin, agus bhí lúthgháir  </span>
<lb n="971"/><span>ar Aodh Ruadh fós a fheicsint.  D'nnis Mac an Bháird  </span>
<lb n="972"/><span>dóibh méad dá dtáinig sé thríd ó'n lá troideadh cath  </span>
<lb n="973"/><span>Chinn tSáile.  Nuair do chuala Aodh Ruadh fá Thomás  </span>
<lb n="974"/><span>Marc agus a mhnaoi, is é adubhairt sé:    </span></p>
<lb n="975"/>
<lb n="976"/><p><span>“Ní thiocfadh rud ní b' fhéarr teagmháil do do  </span>
<lb n="977"/><span>chomráduidhe agus is iongantach nach dtáinig tuilleadh  </span>
<lb n="978"/><span>tubaiste ort-sa, óir tá sé 'na shean-rádh i nÉirinn nach  </span>
<lb n="979"/><span>cóir do dhuine choimhightheach oidhche do chaitheamh i dtoigh  </span>
<lb n="980"/><span>'n-a bfuil sean-fhear féasógach pósta le mnaoi óig  </span>
<lb n="981"/><span>áluinn.”    </span></p>
<lb n="982"/>
<lb n="983"/><p><span>Do thug Aodh Ruadh a aghaidh anois ar árd-chathair na  </span>
<lb n="984"/><span>Spáinne chum comhráidh do bheith aige le Righ Philip,  </span>
<lb n="985"/><span>agus lean Mac an Bháird dó.  Ach nuair do shroicheadar  </span>
<lb n="986"/><span>Simancas do bhuail tinneas Ua Domhnaill agus fuair  </span>
<lb n="987"/><span>sé bás.  Do chuala Mac an Bháird an dream do  </span>
<lb n="988"/><span>chonnaic ar leabaidh an bháis é, ag rádh gur de chumhaidh  </span>
<lb n="989"/><span>agus brón d'éag sé.  Acht is feas dúinn uile anois  </span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="990"/><p><span>go dtug Séamus a Bláca, fó-dhuine de chuid Chareu,  </span>
<lb n="991"/><span>ádhbhár a bháis dó i bhfuirm nimhe.  I n-aon chor d'éirigh  </span>
<lb n="992"/><span>gáir ochbhaidh ó chroidhthibh Gaedheal i nÉirinn agus ins  </span>
<lb n="993"/><span>an Spáinn nuair do chualadar iomrádh ar bás an  </span>
<lb n="994"/><span>phrionnsa.    </span></p>
<lb n="995"/>
<lb n="996"/><p><span>Nuair do hadhlacadh Aodh Ruadh, do bhuail Mac an  </span>
<lb n="997"/><span>Bháird an bóthar agus níor stad sé go raibh sé tar ais  </span>
<lb n="998"/><span>arís ins an Chruinne.  Acht do bhí sé go huaigneach i  </span>
<lb n="999"/><span>lár ghliadh na sráideann.  Ní raibh aithne aige ar duine  </span>
<lb n="1000"/><span>ar bith, agus ní raibh aithne ag duine ar bith air.  Níor  </span>
<lb n="1001"/><span>dhearc fear nó bean nó páisde air.  Acht cé nár  </span>
<lb n="1002"/><span>shonnruigh na daoine é do shonnruigh na madaidhe é,  </span>
<lb n="1003"/><span>óir bhí siad le n-a shálaibh ó maidin go dtí 'n oidhche ag  </span>
<lb n="1004"/><span>tóraidheacht air agus ag tathfann leis.    </span></p>
<lb n="1005"/>
<lb n="1006"/><p><span>Lá amháin do chuaidh sé asteach go mainistrigh  </span>
<lb n="1007"/><span>d'iarraidh déirce.  Nuair do bhí sé 'na shuidhe ar  </span>
<lb n="1008"/><span>chathaoir ag ithe an bhídh a tugadh dó, do tháinig sean- </span>
<lb n="1009"/><span>mhanach chuige agus do chaith tamall ag féachaint air.    </span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>“An as Éirinn thusa, a óigfhir?” ars' an sean- </span>
<lb n="1012"/><span>mhanach fá dheireadh.    </span></p>
<lb n="1013"/>
<lb n="1014"/><p><span>“'Seadh cinnte,” arsa Mac an Bháird ag amharc  </span>
<lb n="1015"/><span>suas air.    </span></p>
<lb n="1016"/>
<lb n="1017"/><p><span>“Go deimhin, is Éireannach mé féin,” ars' an manach,  </span>
<lb n="1018"/><span>“agus tá dáimh mhór agam leis na seachránachaibh  </span>
<lb n="1019"/><span>bochta as Éirinn a chastar orm 'san tír seo.”    </span></p>
<lb n="1020"/>
<lb n="1021"/><p><span>“Buidheachas do Dhia,” arsa Mac an Báird, “gur  </span>
<lb n="1022"/><span>casadh do leithéid orm.”    </span></p>
<lb n="1023"/>
<lb n="1024"/><p><span>“Anois, a óigfhir,” ars' an sean-mhanach ag ísliughadh  </span>
<lb n="1025"/><span>a ghlóir, “is gnáth liom-sa i gcomhnuidhe mórán  </span>
<lb n="1026"/><span>ceisteann do chur ar na hÉireannachaibh a chastar orm  </span>
<lb n="1027"/><span>agus cuirfead na ceisteanna céadna ort-sa.  Cad is  </span>
<lb n="1028"/><span>ainm agus sloinneadh duit?  Goidé 'n ceanntar i  </span>
<lb n="1029"/><span>nÉirinn ar de thú?  Goidé do chuid eachtraidhe sul ar  </span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="1030"/><p><span>shroich tú an Spáinn?  Acht b'fhéidir go bhfuilim ró- </span>
<lb n="1031"/><span>fhiafruightheach.”    </span></p>
<lb n="1032"/>
<lb n="1033"/><p><span>“Ní fhuilir ró-fhiafruightheach,” arsa Mac an Bháird,  </span>
<lb n="1034"/><span>“agus le taisbeáint duit goidé mo mheas ort ní  </span>
<lb n="1035"/><span>cheilfead dadaidh ort.  Is é an t-ainm atá orm  </span>
<lb n="1036"/><span>Flann Mac an Bháird.  Rugadh i bhfogus do'n mhainis- </span>
<lb n="1037"/><span>trigh i nDún na nGall mé dhá bhliadhain agus fiche ó  </span>
<lb n="1038"/><span>shoin.  Fuair mo mháthair bhocht (go ndéanaidh Dia  </span>
<lb n="1039"/><span>trócaire uirthi!) bás nuair do bhidheas trí bliadhna  </span>
<lb n="1040"/><span>d'aois, agus go gairid 'na dhiaidh sin do chuaidh m'athair  </span>
<lb n="1041"/><span>bocht (go ndéanaidh Dia trócaire air-sean fosta, má  </span>
<lb n="1042"/><span>tá sé a dhíth air) agus fear eile amach d'iasgaireacht  </span>
<lb n="1043"/><span>oidhche amháin, agus níor fhill ceachtar aca ní ba mhó.”  </span>
<lb n="1044"/><span>Nuair do bhí an oiread seo inniste ag Mac an Bháird,  </span>
<lb n="1045"/><span>do thug sé fá deara go raibh an manach ag sileadh na  </span>
<lb n="1046"/><span>ndeor, agus do rinne sé stad ins an tseanchas.    </span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>“O! innis leat, innis leat,” ars' an manach.  Agus  </span>
<lb n="1049"/><span>do lean Mac an Bháird do'n sgéal agus níor stad sé  </span>
<lb n="1050"/><span>gur innis sé méad do thárlaidh dó ó d'fhág sé Dún na  </span>
<lb n="1051"/><span>nGall gur shroich sé an Spáinn.    </span></p>
<lb n="1052"/>
<lb n="1053"/><p><span>“Buidheachas do Dhia,” ars' an manach go díochra  </span>
<lb n="1054"/><span>nuair do chuala sé an t-iomlán, “go bhfuilim beo le  </span>
<lb n="1055"/><span>thú d' fheicsin arís, óir is mise d' athair — is mise  </span>
<lb n="1056"/><span>Cormac Mac an Bháird,” agus do chuir sé a lámh fá  </span>
<lb n="1057"/><span>mhuinéal a mhic agus do chaith an bheirt tamall ag gul.   </span>
<lb n="1058"/><span>Agus fá dheireadh d'fhiafruigh Flann d'á athair goidé  </span>
<lb n="1059"/><span>tháinig air nuair do thug sé a chúl le hÉirinn, agus  </span>
<lb n="1060"/><span>goidé shlánuigh é, “óir,” arsa Flann, “síleadh i  </span>
<lb n="1061"/><span>nDún na nGall gurab é an rud a báitheadh thú féin  </span>
<lb n="1062"/><span>agus do chomráduidhe.”    </span></p>
<lb n="1063"/>
<lb n="1064"/><p><span>“Glóir agus buidheachas do Dhia,” arsa Cormac,  </span>
<lb n="1065"/><span>“níor báitheadh sinn gidh go bhfuaramar siocair ar </span>
<lb n="1066"/><span>mbáidhte.  Is maith an chuimhne atá agam ar an oidhche  </span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="1067"/><p><span>úd do chuaidh mé féin agus Colm Ua Luingsigh amach  </span>
<lb n="1068"/><span>d' iasgaireacht.  Ní rabhamar os cionn leath-mhíle amach  </span>
<lb n="1069"/><span>ó'n talmhain, nuair do tháinig trí séideáin sídhe ceann  </span>
<lb n="1070"/><span>i ndiaidh an chinn eile anoir ó Bheárnas Mór.  Tiománadh  </span>
<lb n="1071"/><span>amach ar an bhfairrge mhóir sinn.  Annsin do thosuigh  </span>
<lb n="1072"/><span>an ghaoth, ag teacht as gach uile áird acht an áird do  </span>
<lb n="1073"/><span>b'ait linne, agus nuair do shocruigh an ghaoth, do  </span>
<lb n="1074"/><span>chruinnigh an dubh-dhorchadas.  Do chaitheamar an oidhche  </span>
<lb n="1075"/><span>sin anonn agus anall ó thuinn go tuinn, agus ag  </span>
<lb n="1076"/><span>feitheamh gach nóimid go gcuirfidhe an bád faoi uisge.   </span>
<lb n="1077"/><span>Le breacadh an lae do chonnaic sinn long Spáinneach  </span>
<lb n="1078"/><span>ag seoladh ó dheas mhar bhéadh sí ag fágáil cuain na  </span>
<lb n="1079"/><span>gCeall mBeag.  Do ghlaodhamar ar mhuinntir na  </span>
<lb n="1080"/><span>luinge.  Cualathas sinn, agus ba ghairid go raibh sinn  </span>
<lb n="1081"/><span>le taoibh na luinge.  Tugadh asteach sinn agus fuair  </span>
<lb n="1082"/><span>sinn biadh agus deoch agus faill le n-a nglacadh.   </span>
<lb n="1083"/><span>Annsin d'innis sinn ar n-eachtra d'Éireannach do bhí  </span>
<lb n="1084"/><span>ar an luing agus d'innis seisean do'n cheannphort é.   </span>
<lb n="1085"/><span>Acht níor b'fhéidir dúinn fagháil thar ais go talmhain:  </span>
<lb n="1086"/><span>do bhí an fhairrge ag éirghe garbh, bhí droch-dhath ag  </span>
<lb n="1087"/><span>teacht ar an spéir, bhí deifir ar lucht na luinge,  </span>
<lb n="1088"/><span>agus mar sin ní raibh dadaidh eile againn le déanamh  </span>
<lb n="1089"/><span>acht fanamhaint ar an luing go dtí gur shroich sí an  </span>
<lb n="1090"/><span>Spáinn.    </span></p>
<lb n="1091"/>
<lb n="1092"/><p><span>“Nuair do shroicheamar an Chruinne chaitheamar  </span>
<lb n="1093"/><span>ráithe no tuilleadh, b'fhéidir, 'nár suidhe ar an gcuan  </span>
<lb n="1094"/><span>gach uile lá, ag feitheamh le luing do bhéadh ag dul  </span>
<lb n="1095"/><span>go hÉirinn.  Acht ní dheachaidh long ar bith go hÉirinn  </span>
<lb n="1096"/><span>ar feadh an ama sin, ná má chuaidh d'fhág sí an cuan i  </span>
<lb n="1097"/><span>lár na h-oidhche.  Ní raibh a fhios againn goidé b'fheárr  </span>
<lb n="1098"/><span>a dhéanamh; ní raibh sinn sásta fanamaint, agus ní  </span>
<lb n="1099"/><span>rabhamar ag fagháil caoi imtheacht.    </span></p>
<lb n="1100"/>
<lb n="1101"/><p><span>“‘A Chormaic,’” arsa Colm liom féin lá amháin,  </span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="1102"/><p><span>bhuail smuaineadh anois mé goidé badh chóir dhúinn  </span>
<lb n="1103"/><span>araon a dhéanamh.’    </span></p>
<lb n="1104"/>
<lb n="1105"/><p><span>“‘Goidé sin, a Chuilm?’” arsa mise ag amharc air.    </span></p>
<lb n="1106"/>
<lb n="1107"/><p><span>“‘Tá, maise,’” arsa seisean, “‘badh chóir dhúinn  </span>
<lb n="1108"/><span>dhul chum na Frainnce agus ó sin go Sasain.  Thiocfadh  </span>
<lb n="1109"/><span>linn ár n-éideadh agus ár n-ainmneacha d'athrughadh  </span>
<lb n="1110"/><span>agus éideadh agus ainmneacha Sasanach do ghlacadh,  </span>
<lb n="1111"/><span>agus b'fhurus dúinn annsin fhagháil trasna ó Shasain go  </span>
<lb n="1112"/><span>hÉirinn.’”    </span></p>
<lb n="1113"/>
<lb n="1114"/><p><span>“‘Níor mhaith liom,’” arsa mise, “‘dhul thríd  </span>
<lb n="1115"/><span>Shasain nó a cuid éididh chaitheamh, nó m'ainm do chur  </span>
<lb n="1116"/><span>ar malairt le hainm Sasanach ar eagla go dtiocfadh  </span>
<lb n="1117"/><span>droch-athrughadh ar mo chroidhe.’”    </span></p>
<lb n="1118"/>
<lb n="1119"/><p><span>“‘A! ní fhuil annsin acht glagaireacht,’” arsa  </span>
<lb n="1120"/><span>seisean, “‘imtheochad-sa ar maidin i mbárach agus  </span>
<lb n="1121"/><span>leanfaidh mé do'n tslighidh agus do'n mhodh adubhairt  </span>
<lb n="1122"/><span>mé leat.  Is é an t-ainm a thoghfas mé Tomás  </span>
<lb n="1123"/><span>Marc.’”    </span></p>
<lb n="1124"/>
<lb n="1125"/><p><span>“Ar maidin lá ar n-a bhárach d'fhág sé slán agus  </span>
<lb n="1126"/><span>beannacht agam i ndiaidh a dhícheall do dhéanamh mo  </span>
<lb n="1127"/><span>thabhairt leis, agus ní fhaca mé amharc ní ba mhó air.”    </span></p>
<lb n="1128"/>
<lb n="1129"/><p><span>“A athair,” arsa Flann, “an Tomás Marc adubhairt  </span>
<lb n="1130"/><span>tú an t-ainm do bhí sé le tabhairt air féin?”    </span></p>
<lb n="1131"/>
<lb n="1132"/><p><span>“'Seadh, cinnte,” ars' an manach, “Tomás Marc.”    </span></p>
<lb n="1133"/>
<lb n="1134"/><p><span>Annsin d'innis Flann d'á athair um an Tomás Marc  </span>
<lb n="1135"/><span>do bhí 'na chomhnuidhe i bhfogus do Cheann tSáile, agus  </span>
<lb n="1136"/><span>goidé thárlaidh dó féin agus d'á chomhráduidhe i n-a  </span>
<lb n="1137"/><span>thoigh; agus nuair do chuala an manach cosamhlacht an  </span>
<lb n="1138"/><span>duine adubhairt sé gur Colm Ua Luingsigh do chaith- </span>
<lb n="1139"/><span>feadh bheith ann.    </span></p>
<lb n="1140"/>
<lb n="1141"/><p><span>“Agus, a mhic dhílis,” ars' an manach, “goidé mar  </span>
<lb n="1142"/><span>thig an saoghal thart!  Goidé an t-athrughadh a thig i  </span>
<lb n="1143"/><span>n-am ghairid!  Acht leanfad dom' sgéal.  Nuair  </span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1144"/><p><span>d'imthigh Colm Ua Luingsigh do chaitheas-sa mí agus  </span>
<lb n="1145"/><span>tuilleadh ag spaisteoireacht ó shráid go sráid.  Do bhí  </span>
<lb n="1146"/><span>na manaigh annseo an-chineálta domh agus bhí an tír  </span>
<lb n="1147"/><span>ag taitneamh liom.  Acht lá amháin i ndiaidh tamaill  </span>
<lb n="1148"/><span>bhig do chaitheamh ag siubhal trés an reilig, do ghlacas  </span>
<lb n="1149"/><span>fuath do'n tsaoghal agus do neithibh saoghalta.  Lá ar  </span>
<lb n="1150"/><span>n-a bhárach thug mé m' aghaidh ar an mainistrigh seo  </span>
<lb n="1151"/><span>lem' saoghal do chaitheamh i seirbhís Dé, agus ní fhágfad  </span>
<lb n="1152"/><span>í go dtugaidh an bás leis mé.  Do-ghnidhim mórán  </span>
<lb n="1153"/><span>oibre éadtruime astigh agus amuigh, acht táim sonasta  </span>
<lb n="1154"/><span>sásta annseo, agus ní dhéanfainn malairt beathadh nó  </span>
<lb n="1155"/><span>áite le Rígh Philip nó le rígh ar bith eile.”    </span></p>
<lb n="1156"/>
<lb n="1157"/><p><span>Nuair do chuala Flann iomlán sgéil a áthar bhí a  </span>
<lb n="1158"/><span>sháith iongantais agus áthais air.  Acht níor stad an  </span>
<lb n="1159"/><span>comhrádh annsin, óir chuireadar mórán cainnte i  </span>
<lb n="1160"/><span>dtaoibh na hÉireann agus Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill  </span>
<lb n="1161"/><span>thársta.    </span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>Ba ghairid 'na dhiaidh seo gur lean Flann Mac an  </span>
<lb n="1164"/><span>Bháird sompla a athar, agus gur chuir sé culaidh an  </span>
<lb n="1165"/><span>mhanaigh air féin.  Ní fhuil iomrádh ar bith eile air ó  </span>
<lb n="1166"/><span>shoin i leith.  Do rinn an saoghal dearmad de, acht  </span>
<lb n="1167"/><span>ní iongantas ar bith sin, óir d'fhág seisean slán ag  </span>
<lb n="1168"/><span>an tsaoghal i bhfad sul a bhfuair sé bás.      </span>
<lb n="1169"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1170"/><p><span>An Chreach Ghoidte.     </span></p>
<lb n="1171"/>
<lb n="1172"/><p><span>Ní fhaca duine ar bith d'á bhfuil beo anois agus atá  </span>
<lb n="1173"/><span>faoi dheich mbliadhna agus ceithre fichid d'aois, Pádhra  </span>
<lb n="1174"/><span>Óg Ua Domhnaill.  Bacach na hÁidhbhéile do bhíodh  </span>
<lb n="1175"/><span>aniar agus siar eadar dhá cheann an chonntae seo ag  </span>
<lb n="1176"/><span>cruinniughadh buidéal, ag moladh agus ag cáineadh, </span>
<lb n="1177"/><span>agus ag ithiomrádh, adeireadh sé (go maithidh Dia a  </span>
<lb n="1178"/><span>chuid breug dó, tá sé marbh!) go bhfaca sé féin Pádhra  </span>
<lb n="1179"/><span>Óg, ach go deimhin níor chreid duine ar bith é.  Ach  </span>
<lb n="1180"/><span>ní bhaineann sin do'n sgeul, agus tá sé chomh maith  </span>
<lb n="1181"/><span>agam a innsin sul a ndéanaidh mé dearmad de.    </span></p>
<lb n="1182"/>
<lb n="1183"/><p><span>Do bhí Pádhra Óg Ua Domhnaill agus a mháthair 'na  </span>
<lb n="1184"/><span>gcomhnuidhe ar Chnoc an tSlánluis eadar Abhainn na  </span>
<lb n="1185"/><span>Marbh agus an Clochán Liath.  Do bhíodar leo féin,  </span>
<lb n="1186"/><span>agus do bhí cuma ortha go mbéadh; óir gidh go raibh  </span>
<lb n="1187"/><span>Pádhra i n-aois na discréide go maith ní raibh rún ar  </span>
<lb n="1188"/><span>bith aige a shaoghal d' athrughadh.  Is cinnte go bhfuair  </span>
<lb n="1189"/><span>sé am cruaidh: bhí a mháthair ag iarraidh air pósadh —  </span>
<lb n="1190"/><span>bhí congnamh agus cuideachta a dhíth uirthi; bhí aos  </span>
<lb n="1191"/><span>óg na tíre ag iarraidh air pósadh — bhí oidhche mhór a  </span>
<lb n="1192"/><span>dhíth ortha-san; agus bhí na seanóiridhe ag comhairliughadh  </span>
<lb n="1193"/><span>dó pósadh — do bhí ingheanacha aca-san.  Agus eatorra  </span>
<lb n="1194"/><span>uile b'éigean do Phádhra Óg géilleadh, agus a bheith  </span>
<lb n="1195"/><span>sásta leis an rud nárbh' fhéidir leis do sheachnadh.   </span>
<lb n="1196"/><span>Agus oidhche amháin go gairid i ndiaidh Sean-Lá Samhna  </span>
<lb n="1197"/><span>nuair do bhí na bóithre uile uaigneach agus leath a  </span>
<lb n="1198"/><span>raibh 'san tír 'na gcodladh, do chuir Pádhra buidéal  </span>
<lb n="1199"/><span>maith póitín i n-a phóca, fuair sé greim daingean  </span>
<lb n="1200"/><span>ar a bhata draighin, agus i ndiaidh seacht mbeannacht  </span>
<lb n="1201"/><span>d'fhagháil ó n-a mháthair do tharraing sé an doras amach  </span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1202"/><p><span>'na dhiaidh, agus do shiubhail sé leis go luath go raibh  </span>
<lb n="1203"/><span>sé astigh i dtigh Mhaghnuis na Bruighne do bhí 'na  </span>
<lb n="1204"/><span>chomhnuidhe ar an taobh thiar de Chnoc an tSlánluis.   </span>
<lb n="1205"/><span>Dar ndóigh, do bhí fáilte mhór ag Maghnus agus ag a  </span>
<lb n="1206"/><span>mhnaoi roimhe.  Fuarthas suidhisteog dó, agus do  </span>
<lb n="1207"/><span>cuireadh 'san áit ba sheascaire agus ba teo 'san  </span>
<lb n="1208"/><span>toigh é.  Annsin do thosnuigheadar ag cainnt fá  </span>
<lb n="1209"/><span>bhárr na bliadhna agus fá'n aimsir; agus trés an  </span>
<lb n="1210"/><span>gcomhrádh uile do chongbhuigh Maghnus a shúil ar Phádhra,  </span>
<lb n="1211"/><span>agus níorbh' fhada go dtug sé fá deara sgóig buidéil  </span>
<lb n="1212"/><span>ag beul a phóca, agus bhí a fhios aige an t-iomlán  </span>
<lb n="1213"/><span>annsin.  Nuair do b'fhada le fear an toighe do bhí  </span>
<lb n="1214"/><span>Pádhra gan labhairt ar ádhbhar a chuarta, chuir sé roimhe </span>
<lb n="1215"/><span>féin lámh chuidighthe do thabhairt dó leis an oighir do  </span>
<lb n="1216"/><span>bhriseadh, agus arsa seisean:    </span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>“A Phádhra chroidhe, is fada na daoine ag rádh  </span>
<lb n="1219"/><span>leat, agus is fada do mháthair féin ag rádh leat gur  </span>
<lb n="1220"/><span>chóir dhuit pósadh.”    </span></p>
<lb n="1221"/>
<lb n="1222"/><p><span>“Bhal, dar mo chubhais!” arsa Pádhra, ag cur a  </span>
<lb n="1223"/><span>láimhe i n-a phóca go bhfeicfeadh sé an raibh an buidéal  </span>
<lb n="1224"/><span>ann, “ní dhéarfaidh siad sin liom i ndiaidh na hoidhche  </span>
<lb n="1225"/><span>anocht.”    </span></p>
<lb n="1226"/>
<lb n="1227"/><p><span>“Maise, mo chúig céad beannacht ort!”  arsa </span>
<lb n="1228"/><span>Maghnus.    </span></p>
<lb n="1229"/>
<lb n="1230"/><p><span>D'fhiafruigh bean Mhaghnuis de Phádhra an raibh sé  </span>
<lb n="1231"/><span>dá ríribh, agus ba hé an freagra do thug Pádhra  </span>
<lb n="1232"/><span>uirthi an buidéal do tharraing amach agus a thaisbeáin  </span>
<lb n="1233"/><span>dí.  Ba hé sin an comhartha.    </span></p>
<lb n="1234"/>
<lb n="1235"/><p><span>“Anois, a Mhaghnuis,” arsa seisean, i ndiaidh  </span>
<lb n="1236"/><span>braoin bhig d'fhuráil d'fhear an toighe agus d'á mhnaoi,  </span>
<lb n="1237"/><span>“ughmuigh suas thú féin go raibh tú liom a dh'iarraidh  </span>
<lb n="1238"/><span>na mná.”    </span></p>
<lb n="1239"/>
<lb n="1240"/><p><span>“Agus an bhfuil tuairim ar bith agat cá bhfuighidh  </span>
<lb n="1241"/><span>tú í?” arsa Maghnus.    </span>
<lb n="1242"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1243"/><p><span>“Bhal, maise,” arsa Pádhra, “ó mhaidin indiu do  </span>
<lb n="1244"/><span>bhíos ag smuainiughadh ar Shorcha Ní Channain; acht  </span>
<lb n="1245"/><span>dar ndóigh muna bhfaghmuid í thig linn dhul giota eile.”    </span></p>
<lb n="1246"/>
<lb n="1247"/><p><span>“Á!” arsa Maghnus, “do-gheobhaidh tú í agus  </span>
<lb n="1248"/><span>fáilte.”    </span></p>
<lb n="1249"/>
<lb n="1250"/><p><span>“Ba hé mo bharamhail féin i gcomhnuidhe,” arsa  </span>
<lb n="1251"/><span>bean Mhaghnuis, “gur dream bródamhail Clann  </span>
<lb n="1252"/><span>Channain sin; agus go mbíonn sé doiligh a sásughadh i  </span>
<lb n="1253"/><span>bhfir agus i mnáibh; acht dar ndóigh ní fhuil an tír  </span>
<lb n="1254"/><span>folamh go dtí iad, agus, mar deireadh mo sheanathair  </span>
<lb n="1255"/><span>sean-Mhícheál Mac Lochlainn (go ndéanaidh an Rí  </span>
<lb n="1256"/><span>grásta air, duine céillidhe dearcasach do bhí ann),  </span>
<lb n="1257"/><span>‘is feárr eitiughadh mná ná eitiughadh speile lá  </span>
<lb n="1258"/><span>foghmhair.’”    </span></p>
<lb n="1259"/>
<lb n="1260"/><p><span>“Seo, seo,” arsa Maghnus, “ná bí ag cur dí- </span>
<lb n="1261"/><span>mhisnigh orainn.  A Phádhra, ná tug áird uirthi, óir atá  </span>
<lb n="1262"/><span>sí anuas ar na Cannanaibh go mór, de bhrígh go mbíonn  </span>
<lb n="1263"/><span>sí féin agus iad féin ag cóimhlint le 'chéile cia is  </span>
<lb n="1264"/><span>feárr ag sníomh agus ag déanamh bracháin.”    </span></p>
<lb n="1265"/>
<lb n="1266"/><p><span>Ba ghairid go raibh Maghnus gléasta suas agus é  </span>
<lb n="1267"/><span>féin agus Pádhra ag an doras.  Do chraith bean an  </span>
<lb n="1268"/><span>toighe an t-uisge coisreachta ortha le n-a sábháil ar  </span>
<lb n="1269"/><span>sheachránuidhthibh spioradálta na oidhche agus ar  </span>
<lb n="1270"/><span>náimhdibh anma agus cuirp; agus ar imtheacht ó'n  </span>
<lb n="1271"/><span>doras dóibh do chaith sí an maide briste 'na ndiaidh  </span>
<lb n="1272"/><span>le hádh do chur ortha.  Do shiubhail Maghnus agus a  </span>
<lb n="1273"/><span>chomráduidhe leo, agus ní dheárnadar mórán cainnte  </span>
<lb n="1274"/><span>nó moille go rabhadar astigh i dtigh Bhilí Uí Channain.   </span>
<lb n="1275"/><span>Dar a bhfeicim! bhí fáilte fhíor chroidheamhail rómpa,  </span>
<lb n="1276"/><span>agus buaileadh a dhá sháith ar an madadh ar shon a bheith  </span>
<lb n="1277"/><span>ag tafann leo.  Do bhí teaghlach na gCannan uile  </span>
<lb n="1278"/><span>cruinnighthe, agus gach duine dóibh gnóthach le rud  </span>
<lb n="1279"/><span>éigin.  Do bhí Bilí é féin 'na shuidhe i gcoirnéal amháin,  </span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1280"/><p><span>cos ós cionn na coise eile, agus a shean-dúidín i n-a  </span>
<lb n="1281"/><span>bheul; bhí a bhean 'san gcoirnéal eile agus í ag fuagháil;  </span>
<lb n="1282"/><span>bhí a bheirt mhac ar a ndícheall ag déanamh coinneal  </span>
<lb n="1283"/><span>feaga agus ag cóiriughadh cromán; agus i dtaoibh  </span>
<lb n="1284"/><span>a thriúr ingheanach, bhí Sorcha ag sníomh, bhí Meadhbh ag  </span>
<lb n="1285"/><span>cárdáil, agus bhí Máirín ag cniotáil, agus iad uile  </span>
<lb n="1286"/><span>ag crónánacht seanamhrán éigin ó'n tsean-aimsir.   </span>
<lb n="1287"/><span>Do rinneadh réidhteach ag an teinidh do'n bheirt do  </span>
<lb n="1288"/><span>tháinig isteach, agus níorbh' fhada gur thosnuigh an  </span>
<lb n="1289"/><span>comhrádh i dtaoibh Dhomhnaill Uí Chonaill agus na  </span>
<lb n="1290"/><span>haimsire — an dá ádhbhar cainnte ba mhó d'á raibh i  </span>
<lb n="1291"/><span>nÉirinn ariamh, b'fhéidir.  I lár an chomhráidh seo  </span>
<lb n="1292"/><span>tharraing Pádhra an buidéal amach agus rinn sé  </span>
<lb n="1293"/><span>cineáltas beag ar an tsean-lánamhain.  Annsin  </span>
<lb n="1294"/><span>thoisigh Maghnus ag moladh Shorcha agus Phádhra agus  </span>
<lb n="1295"/><span>'na dhiaidh sin do léig sé amach i gcupla focal cad  </span>
<lb n="1296"/><span>thug é féin agus a chomráduidhe annsin an oidhche sin.   </span>
<lb n="1297"/><span>I dtionntódh na boise stad an fhuagháil, an sníomh,  </span>
<lb n="1298"/><span>an chárdáil agus an chniotáil; d'fheuch bean an tighe ar  </span>
<lb n="1299"/><span>fhear an tighe agus d'fheuch fear an tighe asteach 'san  </span>
<lb n="1300"/><span>teinidh: bhí súile Shorcha ar Phádhra agus bhí súile  </span>
<lb n="1301"/><span>Phádhra ar an chat do bhí 'na shuidhe ar an teallach  </span>
<lb n="1302"/><span>agus a dhruim leis an teinidh.  I gceann tamaill bhig  </span>
<lb n="1303"/><span>do chraith Bilí é féin suas, agus d'fheuch sé anonn ar a  </span>
<lb n="1304"/><span>mhnaoi go bhfeiceadh sé cad adéarfadh sise, acht ó  </span>
<lb n="1305"/><span>thárla nach labharfadh sise do labhair sé féin.    </span></p>
<lb n="1306"/>
<lb n="1307"/><p><span>“A Phádhra, a rúin,” arsa seisean, “ní fhuil ionnat  </span>
<lb n="1308"/><span>acht fear maith macánta cneasta — ní fhuil níos feárr  </span>
<lb n="1309"/><span>ó seo go Poll Tighe Liabáin, cibé fad uainn an áit  </span>
<lb n="1310"/><span>sin, agus dar ndóigh, má tá Sorcha í féin sásta tá  </span>
<lb n="1311"/><span>mise sásta.  Acht b'fhéidir nach dtaitnigheann an  </span>
<lb n="1312"/><span>rud bean an toighe acht go measardha.”    </span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>Acht dubhairt bean an toighe go raibh sí féin sásta  </span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1315"/><p><span>go leor dá mbéadh a hinghean sásta, agus anois  </span>
<lb n="1316"/><span>d'iompuigheadar uile a súile ar Shorcha.  Do las sise  </span>
<lb n="1317"/><span>suas mar ghníos na cailínidhe óga uile i n-a leithéid  </span>
<lb n="1318"/><span>de chás, agus adubhairt sí go nglacfadh sí Pádhra.   </span>
<lb n="1319"/><span>Do hiarradh uirthi annsin suidhe ag a thaoibh, agus  </span>
<lb n="1320"/><span>thoisigh an dream ba sine ag toghadh lae an phósta  </span>
<lb n="1321"/><span>agus ag leagaint amach gnóithe na bainse.  Annsin do  </span>
<lb n="1322"/><span>hullmhuigheadh séire do'n iomlán, agus nuair do bhí  </span>
<lb n="1323"/><span>gach uile rud socruighthe aca d'éirigh Maghnus agus  </span>
<lb n="1324"/><span>Pádhra agus d'imthigheadar, gach fear aca chum a bhaile  </span>
<lb n="1325"/><span>féin.    </span></p>
<lb n="1326"/>
<lb n="1327"/><p><span>Dhá lá 'na dhiaidh seo do pósadh Pádhra Óg  </span>
<lb n="1328"/><span>Ua Domhnaill agus Sorcha Ní Channain, agus an oidhche  </span>
<lb n="1329"/><span>sin chruinnigh na daoine a fuair cuireadh chum na bainse  </span>
<lb n="1330"/><span>go toigh na gCannan.  Ba mhór shultmhar an bhainis  </span>
<lb n="1331"/><span>í.  Do bhídheadar ann anoir agus aniar, fir agus  </span>
<lb n="1332"/><span>mná, buachaillidhe agus cailínidhe.  Do bhí teine  </span>
<lb n="1333"/><span>'san tseomra agus teine eile 'san gcistinigh do  </span>
<lb n="1334"/><span>rósfadh torc.  Do bhí neart bídh agus dighe ann:  </span>
<lb n="1335"/><span>caoirfheoil, iasg, préataidhe, arán coirce, bainne agus  </span>
<lb n="1336"/><span>póitín.  Ba chliste shúgach na damhsóiridhe (uch! is deas  </span>
<lb n="1337"/><span>an rud bheith óg agus croidheamhail,) agus b'fhíor-mhaith  </span>
<lb n="1338"/><span>sean-Seumas Ua Mannachain ag na píobaibh.  Do bhí an  </span>
<lb n="1339"/><span>sagart é féin 'na shuidhe i gcoirnéal amháin agus é ag  </span>
<lb n="1340"/><span>sgéalaidheacht ar Pháras na Frainnce agus ar na  </span>
<lb n="1341"/><span>neithibh do chonnaic sé ann; agus bhí an máighistir  </span>
<lb n="1342"/><span>sgoile 'na shuidhe 'san gcoirnéal eile ag trácht ar na  </span>
<lb n="1343"/><span>hiongantasaibh do chonnaic sé féin i nDoire.  Do bhí trí  </span>
<lb n="1344"/><span>seandaoine ag cóimhlint le 'chéile cia aca do-bhéarfadh  </span>
<lb n="1345"/><span>an cunntas do b'fheárr ar an oidhche do shnámh an  </span>
<lb n="1346"/><span>Sagart Ua Galchobhair trasna Locha Bearra agus an  </span>
<lb n="1347"/><span>dá shaighdiúir 'na dhiaidh.  Do bhí cuid de'n dream ba  </span>
<lb n="1348"/><span>sine ag cainnt ar an aimsir, do bhí cupla sean-bhan ag  </span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1349"/><p><span>déanamh uchbhaidh ar Boney (.i. Bonaparte) do chuaidh  </span>
<lb n="1350"/><span>ar shluagh na marbh tamall roimhe sin; agus dá  </span>
<lb n="1351"/><span>mbéadh Domhnall Ua Conaill ag an doras bhéadh a </span>
<lb n="1352"/><span>sháith bróid air mar gheall ar an urraim do bhí d'á  </span>
<lb n="1353"/><span>ainm agus chomh minic agus do hóladh a shláinte.    </span></p>
<lb n="1354"/>
<lb n="1355"/><p><span>I ndiaidh an mheadhón-oidhche do cuireadh beirt fhear  </span>
<lb n="1356"/><span>darbh' ainm Mícheál Ua Muirigh agus Féidhlim Mac  </span>
<lb n="1357"/><span>Pháidín go cró na stilleadh leis an bpóitín do fágadh  </span>
<lb n="1358"/><span>ann ó'n lá roimhe sin do thabhairt go toigh na bainse  </span>
<lb n="1359"/><span>d'eagla go dtiocfadh lucht coimhéadta an Chlocháin Léith  </span>
<lb n="1360"/><span>an bealach.  Do bhí oidhche bhreágh gheal ann agus nuair  </span>
<lb n="1361"/><span>do shroich Mícheál agus Féidhlim an cró do chonnacadar  </span>
<lb n="1362"/><span>Pádhra Óg Ua Domhnaill, an fear nuadh-phósta, 'na  </span>
<lb n="1363"/><span>sheasamh 'san doras rómpa.  Do bhí Mícheál ar tí  </span>
<lb n="1364"/><span>labhairt leis acht i bpreabadh súile d'imthigh Pádhra as  </span>
<lb n="1365"/><span>amharc.    </span></p>
<lb n="1366"/>
<lb n="1367"/><p><span>“Faoi 'n spéir cá ndeachaidh sé?” arsa Mícheál.    </span></p>
<lb n="1368"/>
<lb n="1369"/><p><span>“Go bhfóiridh Dia agus Muire orainn uile!” arsa  </span>
<lb n="1370"/><span>Féidhlim.  “Dar ndóigh d'fhágamar Pádhra Óg 'nár  </span>
<lb n="1371"/><span>ndiaidh i dtigh na bainse agus é féin agus Bilí agus  </span>
<lb n="1372"/><span>cupla duine eile 'na suidhe ag comhrádh ag teinidh an  </span>
<lb n="1373"/><span>tseomra, a's is é a thaise do bhí annsin.  Ó! a Dhia na  </span>
<lb n="1374"/><span>trócaire, taise an duine bheo!”    </span></p>
<lb n="1375"/>
<lb n="1376"/><p><span>“Go sábháilidh an Rí Pádhra Óg agus a bhean Sorcha  </span>
<lb n="1377"/><span>agus a mbaineann dóibh!” arsa Mícheál, “acht is mór  </span>
<lb n="1378"/><span>m'eagla gur gairid an réim saoghail bhíos roimh dhuine  </span>
<lb n="1379"/><span>ar bith a mbíonn a thaise le feiceáil.”    </span></p>
<lb n="1380"/>
<lb n="1381"/><p><span>Adubhairt an bheirt Paidir agus Áibh Maria annsin,  </span>
<lb n="1382"/><span>agus do chinneadar gan labhairt ar rud ar bith d'á  </span>
<lb n="1383"/><span>bhfacadar, óir go mbéidhfidhe ag déanamh ádhbhair  </span>
<lb n="1384"/><span>magaidh díobh, agus ag rádh go rabhadar ar meisge.   </span>
<lb n="1385"/><span>Asteach chum an chró leo annsin, thugadar an cheig  </span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1386"/><p><span>póitín leo, agus tar ais go toigh na bainse le deirg</span>
<lb n="1387"/><span>dheifir.  Do sgab na daoine uile ar maidin eadar  </span>
<lb n="1388"/><span>moch-thráth agus éirghe gréine, gach duine ag déanamh  </span>
<lb n="1389"/><span>ar a bhaile féin.    </span></p>
<lb n="1390"/>
<lb n="1391"/><p><span>Seachtmhain 'na dhiaidh sin thug Pádhra a bhean leis  </span>
<lb n="1392"/><span>a bhaile go tigh a mháthar.  An tráthnóna ceudna sin  </span>
<lb n="1393"/><span>tháinig Maghnus na Bruighne agus ceathrar fear eile  </span>
<lb n="1394"/><span>leis asteach go toigh na lánamhan óige.  Do bhí fáilte  </span>
<lb n="1395"/><span>mhór rómpa, agus do hiarradh ortha suidhe ag an  </span>
<lb n="1396"/><span>teinidh; acht adubhairt Maghnus nach raibh faill aca  </span>
<lb n="1397"/><span>suidhe nó seasamh.    </span></p>
<lb n="1398"/>
<lb n="1399"/><p><span>“A Phádhra,” arsa seisean, “creidim go gcuala  </span>
<lb n="1400"/><span>tú gur goideadh dhá bhuin bhainne uaim lá aonaigh na  </span>
<lb n="1401"/><span>nGleanntach.”    </span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>“Do-chualas sin go deimhin,” arsa Pádhra, “agus  </span>
<lb n="1404"/><span>ní háidhbhéil ar bith domh 'rádh go rabhas buaidheartha a  </span>
<lb n="1405"/><span>leithéid de mhí-ádh do theacht in do bhealach.”    </span></p>
<lb n="1406"/>
<lb n="1407"/><p><span>“Do bhíomar uile buaidheartha,” arsa máthair  </span>
<lb n="1408"/><span>Phádhra, “agus tchím féin i gcomhnuidhe nuair a thig  </span>
<lb n="1409"/><span>tubaiste ar bith gur ar an duine bhocht chneasta thig  </span>
<lb n="1410"/><span>sí.”    </span></p>
<lb n="1411"/>
<lb n="1412"/><p><span>“Atáim buidheach díbh,” arsa Maghnus, “ach mar  </span>
<lb n="1413"/><span>dubhras goideadh an dá bhuin bhainne uaim lá aonaigh na  </span>
<lb n="1414"/><span>nGleanntach.  Bhal, do-chualas indiu ar ughdarthás  </span>
<lb n="1415"/><span>an-mhaith go bhfuil mo chreach bó ag Seumas Mac Cába  </span>
<lb n="1416"/><span>atá 'na chomhnuidhe thuas a nGleann tSaileog.  Anois,  </span>
<lb n="1417"/><span>tá sé leagtha amach agam féin agus ag na fearaibh  </span>
<lb n="1418"/><span>seo dhul suas go Gleann tSaileog anocht, agus an  </span>
<lb n="1419"/><span>chreach do thabhairt linn agus badh mhaith liom tusa do  </span>
<lb n="1420"/><span>theacht linn.  Béidh seisear againn ann annsin, agus  </span>
<lb n="1421"/><span>níor mhaith liom dhul ar a leithéid d'aistear ar níos  </span>
<lb n="1422"/><span>lugha cuididh.”    </span>
<lb n="1423"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1424"/><p><span>“Go deimhin ní thiocfadh liom d'eitiughadh,” arsa  </span>
<lb n="1425"/><span>Pádhra, “rachfad leat go cinnte.”    </span></p>
<lb n="1426"/>
<lb n="1427"/><p><span>“Ach b'fhéidir go bhfuil contabhairt éigin ar an  </span>
<lb n="1428"/><span>bhealach,” arsa máthair Phádhra, “agus is cinnte nach  </span>
<lb n="1429"/><span>bhfuil tógáil na creiche saor ó chontabhairt.”  Agus  </span>
<lb n="1430"/><span>bí Sorcha ag éirghe mío-shuaimhneach mar an gceudna.    </span></p>
<lb n="1431"/>
<lb n="1432"/><p><span>“Tá a fhios ag gach uile duine,” arsa sise, “go  </span>
<lb n="1433"/><span>bhfuil an dligheadh anuas go mór ar shiubhal oidhche, agus  </span>
<lb n="1434"/><span>go bhfuil cead ag na constáblaidhibh duine ar bith a  </span>
<lb n="1435"/><span>tchí siad amuigh eadar luighe agus éirghe gréine a  </span>
<lb n="1436"/><span>mharbhadh; agus dar ndóigh aeir na bacaigh nach rachfadh  </span>
<lb n="1437"/><span>dreoilín thart 'san oidhche i gan 'fhios do lucht  </span>
<lb n="1438"/><span>coimhéadta Mhíne Eich Dhuinn.”    </span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>“Airiú! ní fhuil contabhairt ar bith ann,” arsa  </span>
<lb n="1441"/><span>Maghnus, “rachfamuid soir tré Mhín Eich Dhuinn nuair  </span>
<lb n="1442"/><span>bhéas na constáblaidhe 'na gcodladh agus ag briong- </span>
<lb n="1443"/><span>lóideadh; bheurfamuid an chreach linn amach as  </span>
<lb n="1444"/><span>an mbóitheach agus Seumas Mac Cába sínte ar a  </span>
<lb n="1445"/><span>leabaidh; agus béimid anuas thar Bhárr an Ghaoith sul  </span>
<lb n="1446"/><span>a músglaidh duine ins an tír, agus go cinnte ní fhuil  </span>
<lb n="1447"/><span>dochar ar bith domhsa iarraidh a thabhairt mo chuid bó  </span>
<lb n="1448"/><span>d'hagháil thar ais.”    </span></p>
<lb n="1449"/>
<lb n="1450"/><p><span>Ní thiocfadh leis na mnáibh ní ba mhó do rádh anois.   </span>
<lb n="1451"/><span>Do chóirigh Pádhra é féin suas, do chuir sé casóg de  </span>
<lb n="1452"/><span>bháinín bhán air féin, agus fuair sé a bhata draighin.  Do  </span>
<lb n="1453"/><span>crathadh an t-uisge coisreactha go dúthrachtach, phóg  </span>
<lb n="1454"/><span>Sorcha Pádhra, thoisigh na hurchuileanna ar a gceol  </span>
<lb n="1455"/><span>nimhe agus annsin le teacht chlapsholais chuaidh Maghnus  </span>
<lb n="1456"/><span>na Bruighne agus a chuid fear do bhualadh an bhóthair.   </span>
<lb n="1457"/><span>Do shiubhladar leo le deirg-dheifir gidh go raibh an  </span>
<lb n="1458"/><span>oidhche dorcha agus an bealach fada, garbh agus  </span>
<lb n="1459"/><span>uaigneach.  Anois agus arís do thigeadh madaidhe amach  </span>
<lb n="1460"/><span>as na toighthibh do bhí ar thaoibh an róid, chuiridís fáilte  </span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1461"/><p><span>chonfadhach roimh na strainséiridhibh, agus leanadaois  </span>
<lb n="1462"/><span>giota de'n bhóthar iad.  Acht shiubhladar-san leo,  </span>
<lb n="1463"/><span>agus ní thugadar áird ar bith ar thafann na madadh.    </span></p>
<lb n="1464"/>
<lb n="1465"/><p><span>Ins an am úd bhí teaghlach uallach ceann-árd de  </span>
<lb n="1466"/><span>Chloinn Mhic Shearraigh 'na gcomhnuidhe i Mín Eich Dhuinn.   </span>
<lb n="1467"/><span>Do bhí ceathrar dearbhráitheach díobh ann: Feardorcha,  </span>
<lb n="1468"/><span>Naos, Conall agus Mícheál, agus bhí a ndeirbhshiúr  </span>
<lb n="1469"/><span>óg dhóigheamhail darbh' ainm Sighle Dhonn ag congbháil  </span>
<lb n="1470"/><span>tighe dóibh.  Gidh go raibh an teaghlach seo Gaedhealach  </span>
<lb n="1471"/><span>go smior, bhíodar i seirbhís an Ghobhernment ag congbháil  </span>
<lb n="1472"/><span>síos stilleoireacht agus ag cosgadh ceannairce  </span>
<lb n="1473"/><span>agus siubhail oidhche.  Do thigeadh geocaigh agus  </span>
<lb n="1474"/><span>diúgairidhe Ghleanna tSaileog go toigh Chloinne  </span>
<lb n="1475"/><span>tSearraigh anois agus arís — an chuid ba sine díobh le  </span>
<lb n="1476"/><span>braon de'n phóitín ghabhtha d'fhagháil (óir bhí na con- </span>
<lb n="1477"/><span>stáblaidhe agus a ndeirbhshiúr an-fhial), agus an chuid  </span>
<lb n="1478"/><span>a' óige le hamharc d'fhagháil ar Shighle Dhuinn.  Do bhí  </span>
<lb n="1479"/><span>duine de na geocaighibh seo darbh' ainm Micí Mac  </span>
<lb n="1480"/><span>Síthigh ag teacht ar céilidhe go toigh Chloinne tSearraigh  </span>
<lb n="1481"/><span>an oidhche áirithe seo nuair do casadh Maghnus na  </span>
<lb n="1482"/><span>Bruighne agus a pháirtidhe air leath bealaigh eadar  </span>
<lb n="1483"/><span>Mín Eich Dhuinn agus Gleann tSaileog.  Do bheannuigh  </span>
<lb n="1484"/><span>Micí d'á Mhaghnus agus d'á dhream agus bheannuigh  </span>
<lb n="1485"/><span>Maghnus agus a dhream d'á Mhicí.  Do sheasuigh Micí  </span>
<lb n="1486"/><span>suas agus chuir sé cuma comhráidh air féin.    </span></p>
<lb n="1487"/>
<lb n="1488"/><p><span>“A fheara,” arsa seisean, “an bhfuil dochar  </span>
<lb n="1489"/><span>fiafruighe díbh cia'n áit ar de sibh?”    </span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>“Ní fhuil dochar ar bith,” arsa Maghnus, “acht ní  </span>
<lb n="1492"/><span>d'áit ar bith an taobh so de Bhárr an Ghaoith sinn, agus  </span>
<lb n="1493"/><span>támuid 'nár strainséiridhibh 'san áit seo gidh go bhfuil  </span>
<lb n="1494"/><span>ár ngnótha ann.”    </span></p>
<lb n="1495"/>
<lb n="1496"/><p><span>“B'fhéidir gur ag dul chum an bhaisdidh atá thoir i  </span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1497"/><p><span>dtoigh Sheumais Mhic Cába atá sibh,” arsa Micí, “táim- </span>
<lb n="1498"/><span>se i ndiaidh bheith ann agus táim ag dul ar céilidhe go  </span>
<lb n="1499"/><span>toigh Chloinne tSearraigh anois.”    </span></p>
<lb n="1500"/>
<lb n="1501"/><p><span>Nuair do chuala Maghnus agus a chomráduidhthe seo  </span>
<lb n="1502"/><span>do rinneadar amach go mb'fheárr mionna rúin do chur  </span>
<lb n="1503"/><span>ar an fhear do casadh ortha gan innsin do na constáb- </span>
<lb n="1504"/><span>laidhibh gur casadh dream ar bith air.  Agus do ghlac  </span>
<lb n="1505"/><span>Micí an mionna so go fonnmhar, agus d'ainmnigh sé  </span>
<lb n="1506"/><span>Dia mar fhiadhnaise.  Do sgaradar ó 'chéile annsin.   </span>
<lb n="1507"/><span>Do shiubhail Micí leis agus a sháith deifre air go </span>
<lb n="1508"/><span>Mhíne Eich Dhuinn.  Do bhí sé leagtha amach aige a rún  </span>
<lb n="1509"/><span>do leigean le Cloinn tSearraigh ar mhodh nach mbrisfidhe  </span>
<lb n="1510"/><span>a mhionna.  Do bhí cor sceachach ag fás ag doras thoighe  </span>
<lb n="1511"/><span>na gconstáblaidhe agus nuair do shroich Micí an doras  </span>
<lb n="1512"/><span>leig sé béic as do bhain biodhgadh as na cailleachaibh  </span>
<lb n="1513"/><span>oidhche agus do sgannruigh na cearca fraoich i n-a  </span>
<lb n="1514"/><span>gcuid neadrach: labhair sé go hárd annsin, agus  </span>
<lb n="1515"/><span>d'innis sé do'n chor sgeachach go ndeachaidh cúig nó sé  </span>
<lb n="1516"/><span>radairidhe as na Rosaibh síos an bóthar go Gleann  </span>
<lb n="1517"/><span>tSaileog, agus gan fhios ag duine ar bith cad do bhí  </span>
<lb n="1518"/><span>d'á dtabhairt an bealach.  Do chuala na constáblaidhe  </span>
<lb n="1519"/><span>astigh gach focal d'ar dhubhairt Micí leis an sceachach,  </span>
<lb n="1520"/><span>agus do bhí a sáith iongantais ortha.  Do tháinig Micí  </span>
<lb n="1521"/><span>asteach iar sin, agus do shuidh sé síos ag an teinidh.   </span>
<lb n="1522"/><span>Do beannuigheadh dó, agus chuir Feardorcha cupla  </span>
<lb n="1523"/><span>ceisteann air i dtaoibh a chainnte amuigh ag an doras.   </span>
<lb n="1524"/><span>Acht níor dhubhairt Micí aon fhocal amháin; chraith sé  </span>
<lb n="1525"/><span>a cheann, agus d'fheuch sé ar an urlár.  Annsin  </span>
<lb n="1526"/><span>chaith Feardorcha agus a chuid dearbhráithreach tamall  </span>
<lb n="1527"/><span>ag comhrádh.  Ach ba hé an deireadh do bhí ar an  </span>
<lb n="1528"/><span>gcomhrádh go bhfuair an ceathrar a gcuid gunnaidhe  </span>
<lb n="1529"/><span>agus amach leo.  Tamall beag 'na dhiaidh sin fuair  </span>
<lb n="1530"/><span>Sighle Dhonn trí gugáin, agus do chuaidh sí amach chum  </span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1531"/><p><span>an bhóithighe do bhlighe na mbó; acht mo chreach agus mo  </span>
<lb n="1532"/><span>chrádh! ní raibh dadaidh ag na buaibh acht fuil — fuil  </span>
<lb n="1533"/><span>dhearg reamhar!  Do leig Sighle aon gháir amháin  </span>
<lb n="1534"/><span>caointe aisti, agus asteach chum an tighe léithi!    </span></p>
<lb n="1535"/>
<lb n="1536"/><p><span>Iomthúsa Mhaghnuis na Bruighne agus a chuid comh- </span>
<lb n="1537"/><span>ráduidhthe, iar sgaramhain le Micí Mac Síthigh dóibh do  </span>
<lb n="1538"/><span>bhíodar eadar dhá chomhairle filleadh a bhaile tar ais nó  </span>
<lb n="1539"/><span>dhul giota eile.  Ach do bhí rud éigin nach bhfuil ainm  </span>
<lb n="1540"/><span>ar bith dó 'ghá dtarraing soir go Gleann tSaileog;  </span>
<lb n="1541"/><span>agus soir leo le dearg-luas, agus ní dheárnadar  </span>
<lb n="1542"/><span>moill ar bith go rabhadar 'na seasamh ar shráid thoighe  </span>
<lb n="1543"/><span>Sheumais Mhic Chába.  Do bhí an doras druidte, acht  </span>
<lb n="1544"/><span>b'fhurus déanamh amach go raibh an teach lán de dhaoinibh  </span>
<lb n="1545"/><span>— cuid 'san gcistinigh agus cuid 'san tseomra.  Do  </span>
<lb n="1546"/><span>bhí fear éigin ag gabháil cheoil agus ar dteacht chum  </span>
<lb n="1547"/><span>na sráide do Mhaghnus agus dá dhream do bhí an  </span>
<lb n="1548"/><span>ceolruidhe ar cheathramhain deireannaigh an tsean- </span>
<lb n="1549"/><span>amhráin bhinn sin do bhí an-choitcheannta 'san gconntae  </span>
<lb n="1550"/><span>seo tuilleadh agus ceithre fichid bliadhain ó shoin:    </span></p>
<lb n="1551"/>
<lb n="1552"/><p><span>“Is doiligh liom trácht ar aicíd an ghráidh —   </span></p>
<lb n="1553"/>
<lb n="1554"/><p><span>Is leannán domh é nach sgaoileann;   </span>
<lb n="1555"/><span>A's ní fhuil aon duine 'san áit do chluinfeadh mo chás   </span>
<lb n="1556"/><span>Nach gcuirfeadh 'gosárd mo chaoineadh:   </span>
<lb n="1557"/><span>Is doiligh dómh an pháirt sin adhradh go bráth   </span>
<lb n="1558"/><span>Le hainnir na seád nár síolruigheadh,   </span>
<lb n="1559"/><span>Acht dá dtógfá do lámh agus mo thabhairt ó'n bhás,   </span>
<lb n="1560"/><span>Do mhalairt go bráth a's níor mhian liom.’    </span></p>
<lb n="1561"/>
<lb n="1562"/><p><span>D'éirigh an tuile chainnte anois ag moladh an té do  </span>
<lb n="1563"/><span>bhí ag gabháil cheoil.    </span></p>
<lb n="1564"/>
<lb n="1565"/><p><span>“Ara! a Mhuire! a Thaidhg, munab agat atá an  </span>
<lb n="1566"/><span>sean-amhrán maith agus an guth binn?” arsa duine  </span>
<lb n="1567"/><span>amháin.    </span>
<lb n="1568"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1569"/><p><span>“Rama! dá mbéadh do mháthair ag éisteacht leat  </span>
<lb n="1570"/><span>bhéadh bród uirthi asat,” arsa duine eile.    </span></p>
<lb n="1571"/>
<lb n="1572"/><p><span>“Tabhair dhamh do lámh, a Thaidhg,” ars' an tríomhadh  </span>
<lb n="1573"/><span>duine, “agus tusa, a fhir an toighe, tabhair anall an  </span>
<lb n="1574"/><span>buidéal sin go n-ólamuid sláinte Thaidhg Uí Rabhartaigh  </span>
<lb n="1575"/><span>agus Dhomhnaill Uí Chonaill (go saoghluighidh Dia iad!)   </span>
<lb n="1576"/><span>agus Boney (go ndéanaidh Dia grásta air!).”    </span></p>
<lb n="1577"/>
<lb n="1578"/><p><span>Do thoisigh Maghnus na Bruighne ag cogarnaigh le  </span>
<lb n="1579"/><span>n-a chuid comráduidhe amuigh ar an tsráid.    </span></p>
<lb n="1580"/>
<lb n="1581"/><p><span>“Chuala sibh an fear do casadh orainn ag rádh go  </span>
<lb n="1582"/><span>bhfuil baisdeadh ann,” arsa seisean, “agus is dóigh  </span>
<lb n="1583"/><span>go bhfuil muinntear an ghleanna uile cruinnighthe ann,  </span>
<lb n="1584"/><span>agus an mhór-chuid aca ar na stealltrachaibh meisge,  </span>
<lb n="1585"/><span>agus dá mothóchaidís troipleasg ar bith 'san bhóitheach  </span>
<lb n="1586"/><span>do thiocfaidís uile amach, agus ní fhúigfidhe greim dínn  </span>
<lb n="1587"/><span>le 'chéile.  Uime sin, is feárr dúinn an bóthar do  </span>
<lb n="1588"/><span>bhualadh agus teicheadh a bhaile nuair atá an bealach  </span>
<lb n="1589"/><span>réidhtighthe.  Acht tógfar an chreach go fóill: is iomdha  </span>
<lb n="1590"/><span>oidhche fhada dhorcha ins na seacht mbliadhna, agus ní thig  </span>
<lb n="1591"/><span>le Seumas Mac Cába baisdeadh do bheith aige gach  </span>
<lb n="1592"/><span>uile oidhche.    </span></p>
<lb n="1593"/>
<lb n="1594"/><p><span>Do thángadar anoir ag déanamh ar an bhaile chomh  </span>
<lb n="1595"/><span>gasta agus tháinig leo.  Acht bhí Clann tSearraigh  </span>
<lb n="1596"/><span>ag feitheamh leo ag droichead Mhíne Eich Dhuinn.  Do  </span>
<lb n="1597"/><span>léigeadh do na Rosannachaibh theacht anoir thar an  </span>
<lb n="1598"/><span>droichead, agus annsin thóg na constáblaidhe a  </span>
<lb n="1599"/><span>gcuid gunnaidhe agus sgaoileadar leo.  Do thuit  </span>
<lb n="1600"/><span>Pádhra Óg Ua Domhnaill — an t-aon duine amháin de'n  </span>
<lb n="1601"/><span>dream ar a raibh báinín bán — marbh ar an bhall, agus  </span>
<lb n="1602"/><span>rith a chuid comráduidhthe meud do bhí i n-a gcorpaibh,  </span>
<lb n="1603"/><span>agus iad ag sgairtigh ar Dhia agus ar Mhuire agus ag  </span>
<lb n="1604"/><span>ceasnaighil rómpa.    </span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>Lá ar n-a bhárach do tháinig comhursana agus daoine  </span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1607"/><p><span>muinnteardha Phádhra Óig aníos ar lorg a chuirp; agus  </span>
<lb n="1608"/><span>ar an uair cheudna do tháinig na saighdiúiridhe  </span>
<lb n="1609"/><span>dearga aníos as Leitir Ceanainn do chrochadh agus do  </span>
<lb n="1610"/><span>dhícheannadh cuirp Croppy do réir “reachta an Tríomhadh  </span>
<lb n="1611"/><span>Sheoirse atá le grásta Dé 'na Rígh ar an mBreatain  </span>
<lb n="1612"/><span>Mhóir agus ar Éirinn.”  Do bhí an obair ar tí a  </span>
<lb n="1613"/><span>déanta nuair do chaith Sighle Dhonn Nic Shearraigh í  </span>
<lb n="1614"/><span>féin ar a dá ghlúin gheala thárnochta ag cosaibh oifigigh  </span>
<lb n="1615"/><span>na saighdiúiridhe, agus ghuidh sí é corp an Chroppy  </span>
<lb n="1616"/><span>leigean le n-a mhuinntir féin.  Agus thug an t-oifigeach  </span>
<lb n="1617"/><span>a hathchuinghe dí, agus fuair an dream thíos cead  </span>
<lb n="1618"/><span>corp Phádhra Óig do bhreith leo.    </span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>Ní bhéidhead ag baint deor as mo shúilibh féin nó  </span>
<lb n="1621"/><span>as súilibh an léightheora ag trácht ar fhaire agus ar  </span>
<lb n="1622"/><span>thórramh Phádhra Óig Uí Dhomhnaill, ar chaoineadh a mhná  </span>
<lb n="1623"/><span>nuadh-phósta, ar uchbhadh a mháthar, nó ar bhuaidhreadh  </span>
<lb n="1624"/><span>dheágh-dhaoine Chnuic an tSlánluis.  B'fhéidir go  </span>
<lb n="1625"/><span>dtráchtfainn ar na neithibh seo am éigin eile, nó  </span>
<lb n="1626"/><span>b'fhéidir go bhfanfainn go dtógfaidhe an chreach.  Má  </span>
<lb n="1627"/><span>fhanaim, a léightheoir, béidh fanacht fhada againn araon.   </span>
<lb n="1628"/><span>Níor tógadh creach Mhaghnuis go fóill, agus ó thárla  </span>
<lb n="1629"/><span>nár tógadh, béidh sí mar sin go lá Thaidhg na dTadhgann.      </span>
<lb n="1630"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1631"/><p><span>An Bhean agus an Rún.     </span></p>
<lb n="1632"/>
<lb n="1633"/><p><span>Ins an tsean-am bhí iasgaire bocht d'ar bh'ainm  </span>
<lb n="1634"/><span>Séamas Ua Frighill 'na chomhnuidhe i ngar do'n fhairrge  </span>
<lb n="1635"/><span>mhóir ins na Rosaibh i gCondae Dhúin na nGall.  Do bh</span>
<lb n="1636"/><span>sé an-bhocht mar bhíos na hiasgairidhe uile, gidh nach  </span>
<lb n="1637"/><span>raibh de mhuirighin aige acht aon mhac amháin, Páidín.  Is  </span>
<lb n="1638"/><span>minic adeireadh sé le n-a mhnaoi nuair bhíodh an bheirt  </span>
<lb n="1639"/><span>'na suidhe cois na teineadh ins an oidhche:    </span></p>
<lb n="1640"/>
<lb n="1641"/><p><span>“A Mháire, a rúin, dá dtiocfadh liom beagán airgid  </span>
<lb n="1642"/><span>do chruinniughadh suas ar dhóigh éigin stadfainn féin  </span>
<lb n="1643"/><span>d'iasgaireacht.”    </span></p>
<lb n="1644"/>
<lb n="1645"/><p><span>“Bí 'do thost, a dhuine,” déarfadh Máire, “caith- </span>
<lb n="1646"/><span>fimid bheith gnóthach ar feadh an ama bhéas sinn ar  </span>
<lb n="1647"/><span>an tsaoghal, agus ní'l slighe bheathadh ar bith eile ins  </span>
<lb n="1648"/><span>na Rosaibh.”    </span></p>
<lb n="1649"/>
<lb n="1650"/><p><span>Aon oidhche amháin i nDeireadh Foghmhair nuair do bhí  </span>
<lb n="1651"/><span>Séamas a's a bhean a's a mhac 'na suidhe ag an teinidh  </span>
<lb n="1652"/><span>ag cainnt mar seo, cia phreab isteach acht bean siubhail.    </span></p>
<lb n="1653"/>
<lb n="1654"/><p><span>“Go mbeannuighidh Dia dhuit, a bhean chóir,” ar  </span>
<lb n="1655"/><span>Séamas.    </span></p>
<lb n="1656"/>
<lb n="1657"/><p><span>“Go mbeannuighidh Dia is Muire dhuit féin, agus go  </span>
<lb n="1658"/><span>gcuiridh Sé gach uile rath agus beannacht ar gach uile  </span>
<lb n="1659"/><span>dhuine atá romham ins an toigh so,” ar an bhean siubhail.    </span></p>
<lb n="1660"/>
<lb n="1661"/><p><span>“Amén, agus gurab é dhuit, a bhean chóir,” ar  </span>
<lb n="1662"/><span>Séamas.    </span></p>
<lb n="1663"/>
<lb n="1664"/><p><span>“An bhfuighead lóistín annso go maidin?” ar an  </span>
<lb n="1665"/><span>bhean siubhail.    </span></p>
<lb n="1666"/>
<lb n="1667"/><p><span>“Gheobhair agus fáilte,” ar Séamas, “níor chuireas  </span>
<lb n="1668"/><span>bean siubhail no fear siubhail amach as mo thoigh riamh.”    </span></p>
<lb n="1669"/>
<lb n="1670"/><p><span>“Maith thú!” ar an bhean siubhail, “ní ins na  </span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1671"/><p><span>Rosaibh gheobhas deagh-chlú a's féile na hÉireann an  </span>
<lb n="1672"/><span>cheud bhuille.”    </span></p>
<lb n="1673"/>
<lb n="1674"/><p><span>Leis an sgeul do dhéanamh gearr chodail an bhean  </span>
<lb n="1675"/><span>siubhail i dtoigh Shéamais Uí Fhrighill an oidhche úd, agus  </span>
<lb n="1676"/><span>fuair sí neart de'n chineál bídh agus dighe do bhí le  </span>
<lb n="1677"/><span>fagháil.    </span></p>
<lb n="1678"/>
<lb n="1679"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a bhárach nuair do bhí sí ag  </span>
<lb n="1680"/><span>imtheacht labhair sí le Séamas agus le n-a mhnaoi,  </span>
<lb n="1681"/><span>agus is eadh adubhairt sí:    </span></p>
<lb n="1682"/>
<lb n="1683"/><p><span>“A Shéamais, nuair do bhidheas ar leic an dorais  </span>
<lb n="1684"/><span>ag teacht isteach chum do thighe-se aréir, chualas tú  </span>
<lb n="1685"/><span>ag cainnt fá'n díoghbháil airgid atá ort agus an áird  </span>
<lb n="1686"/><span>atá agat air, agus an mhaith do dhéanfadh sé dhuit dá  </span>
<lb n="1687"/><span>mbéadh agat.  Anois, do thugais lóistín dhomh-sa  </span>
<lb n="1688"/><span>aréir, acht táim-se ábalta 'rádh indiu go dtig liom  </span>
<lb n="1689"/><span>díolaidheacht a thabhairt dhuit, agus is maith do cheart  </span>
<lb n="1690"/><span>díolaidheacht a fhagháil.  Oidhche Shamhna so chugainn  </span>
<lb n="1691"/><span>fágh seamróg na gceithre nduille agus bíodh sí fá do  </span>
<lb n="1692"/><span>cheann agat nuair rachfas tú a chodladh.  I lár na  </span>
<lb n="1693"/><span>hoidhche béidh brionglóid agat, agus má tá ór nó stór  </span>
<lb n="1694"/><span>i bhfolach in áit ar bith fá'n talmhain ins na Rosaibh,  </span>
<lb n="1695"/><span>do-chífir ins an mbrionglóid cia'n áit í.”    </span></p>
<lb n="1696"/>
<lb n="1697"/><p><span>“An bhfuilir cinnte go bhfuil ciste i bhfolach fá'n  </span>
<lb n="1698"/><span>talmhain ins an tír so?” ar Séamas.    </span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>“Measaim go bhfuil,” ar an bhean siubhail, “nó  </span>
<lb n="1701"/><span>bhí taoiseach Lochlannach ann fad ó; bhí seacht bpotaidhe  </span>
<lb n="1702"/><span>lán d'ór aige, agus nuair do bhí sé ag eitealladh ó  </span>
<lb n="1703"/><span>na hÉireannachaibh, chuir sé fá'n talmhain in áit éigin  </span>
<lb n="1704"/><span>ins na Rosaibh iad, de bhrígh nár mhaith leis a chuid óir  </span>
<lb n="1705"/><span>do bheith ag a náimhdibh.  Ach, a Shéamais, ná bain do'n  </span>
<lb n="1706"/><span>ór agus ná gabh i ngar do'n áit in a bhfuil sé go dtí  </span>
<lb n="1707"/><span>Oidhche Nodlag má's mian leat ádh agus rath do bheith  </span>
<lb n="1708"/><span>ort féin agus ar d'obair.  Agus rud eile, eadar an  </span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1709"/><p><span>dá am, sin mar adéarfá, eadar Oidhche Shamhna agus  </span>
<lb n="1710"/><span>Oidhche Nodlag congbhuighidh an gnó seo agaibh féin,  </span>
<lb n="1711"/><span>agus ná tráchtadh duine agaibh le duine beo air, ar  </span>
<lb n="1712"/><span>eagla go rachfadh an sgeula trés an tír, agus dá  </span>
<lb n="1713"/><span>mbéadh sin amhlaidh do b'fhearr dhíbh féin ar bhur son  </span>
<lb n="1714"/><span>féin bheith 'nbhur dtost.  Caithfidh mé bheith ag imtheacht  </span>
<lb n="1715"/><span>anois.”    </span></p>
<lb n="1716"/>
<lb n="1717"/><p><span>“Támuid an-bhuidheach díot,” ar Séamas.    </span></p>
<lb n="1718"/>
<lb n="1719"/><p><span>“Sul má n-imthighir,” ar Máire, “innis dúinn cia  </span>
<lb n="1720"/><span>thú féin agus cia'n áit ar de thú?”    </span></p>
<lb n="1721"/>
<lb n="1722"/><p><span>“Ban-fhlaith de Shluagh Sídhe an Dúin mé,” ar an  </span>
<lb n="1723"/><span>bhean siubhail, “agus táim ag triall trés an tír mar  </span>
<lb n="1724"/><span>seo fá chruth mná siubhail ag déanamh deagh-ruid do'n  </span>
<lb n="1725"/><span>té nach dtuilleann droch-rud.  Is mithid domh bheith ag  </span>
<lb n="1726"/><span>imtheacht anois.  Slán agus beannacht libh!”    </span></p>
<lb n="1727"/>
<lb n="1728"/><p><span>“Go soirbhighidh Dia agus Muire dhuit,” ar Séamas.    </span></p>
<lb n="1729"/>
<lb n="1730"/><p><span>Nuair do bhí an bhean siubhail imthighthe, is eadh  </span>
<lb n="1731"/><span>adubhairt Séamas Ua Frighill le n-a mhnaoi agus  </span>
<lb n="1732"/><span>lúthgháir ar a ghuth, “ní fada go rabhmuid saidhbhir, a  </span>
<lb n="1733"/><span>Mháire.”    </span></p>
<lb n="1734"/>
<lb n="1735"/><p><span>“Is fada liom an t-am go dtigidh Oidhche Shamhna,”  </span>
<lb n="1736"/><span>ar Máire, “is nuair thiocfas Oidhche Shamhna is fada  </span>
<lb n="1737"/><span>liom an t-am ar ais go dtigidh Oidhche Nodlag.”    </span></p>
<lb n="1738"/>
<lb n="1739"/><p><span>“Bíodh foighid againn araon,” ar Séamas, “níl  </span>
<lb n="1740"/><span>acht seachtmhain go hOidhche Shamhna, agus is beag le  </span>
<lb n="1741"/><span>seacht seachtmhainidhibh ó Oidhche Shamhna go hOidhche  </span>
<lb n="1742"/><span>Nodlag.  Ar an ádhbhar sin ní bhéidh fanamhain mhór  </span>
<lb n="1743"/><span>againn ó thús go deireadh.”    </span></p>
<lb n="1744"/>
<lb n="1745"/><p><span>An tráthnóna roimh Oidhche Shamhna bhí Séamus amuigh  </span>
<lb n="1746"/><span>ag siubhal trés na gortaibh ag cuartughadh seamróige  </span>
<lb n="1747"/><span>na gceithre nduille.  Ar feadh tamaill fhada níorbh'  </span>
<lb n="1748"/><span>fhéidir dhó ceann ar bith d'fhagháil acht fá dheireadh do  </span>
<lb n="1749"/><span>sheol an t-ádh go dtí carraig mhór é.  Ar mhullach na  </span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1750"/><p><span>cairrge sin do bhí an tseamróg ag fás go húr glas  </span>
<lb n="1751"/><span>agus gan freumh nó cré fúithi.  Do thug Séamus a  </span>
<lb n="1752"/><span>bhaile leis í agus nuair do bhí sé ag dul a chodladh  </span>
<lb n="1753"/><span>chuir sé fá n-a cheann í.    </span></p>
<lb n="1754"/>
<lb n="1755"/><p><span>Go moch ar maidin lá ar n-a bhárach do dhúisigh Máire  </span>
<lb n="1756"/><span>Séamus a's d'fhiafruigh sí dhe, “a Shéamais, an raibh  </span>
<lb n="1757"/><span>brionglóid ar bith agat aréir?”    </span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>“Go deimhin, bhí brionglóid mhaith agam,” ar  </span>
<lb n="1760"/><span>Séamus, “a's tá a fhios agam indiu cá bhfuil na seacht  </span>
<lb n="1761"/><span>bpotaidhe óir i bhfolach.”    </span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>“A Rí na Glóire!” ar Máire go lúthgháireach, “cá  </span>
<lb n="1764"/><span>bhfuilid, a Shéamuis?”    </span></p>
<lb n="1765"/>
<lb n="1766"/><p><span>“Tá na seacht bpotaidhe óir,” ar Séamus go  </span>
<lb n="1767"/><span>bródamhail, “curtha slat fá'n talmhain, díreach faoi'n  </span>
<lb n="1768"/><span>gcrann cuill atá ag fás le taoibh an ghrianáin sin  </span>
<lb n="1769"/><span>atá ar bhárr mo chnuic féin.  Do bhí an Lochlannach do  </span>
<lb n="1770"/><span>chuir ann iad 'na dhraoi mhór, agus ar bheul gach pota  </span>
<lb n="1771"/><span>aca do chuir sé croiceann caorach, agus ar gach  </span>
<lb n="1772"/><span>croiceann aca atá pioctúir na gealaighe a's í ins an  </span>
<lb n="1773"/><span>gceud cheathramhain agus níorbh' fhéidir, ar an ádhbhar  </span>
<lb n="1774"/><span>sin, an t-ór d'fhagháil go sásta, am ar bith trés an  </span>
<lb n="1775"/><span>mbliadhain acht Oidhche Nodlag ar uair an mheadhon- </span>
<lb n="1776"/><span>oidhche.  Anois, a Mháire, nach mbéimid saidhbhir gan  </span>
<lb n="1777"/><span>mhoill?”    </span></p>
<lb n="1778"/>
<lb n="1779"/><p><span>“Béimid,” ar Máire agus do thug sí féin agus a  </span>
<lb n="1780"/><span>fear buidheachas mór do Dhia agus do Naomh Colmchille.    </span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>Cibé duine adubhairt an cheud uair, “ní thig le  </span>
<lb n="1783"/><span>mnaoi rún do chongbháil,” duine fíor-bhriathrach eolgach  </span>
<lb n="1784"/><span>do bhí ann go cinnte, de bhrígh go raibh an seanfhocal  </span>
<lb n="1785"/><span>úd fíor riamh, agus tá sé fíor indiu, agus béidh sé  </span>
<lb n="1786"/><span>fíor, atá eagla orm, go deireadh an tsaoghail.   </span>
<lb n="1787"/><span>Cosamhail leis na mnáibh uile, do bhí Máire, bean  </span>
<lb n="1788"/><span>Shéamuis Uí Fhrighill, 'na mnaoi do bhíodh i gcomhnuidhe  </span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1789"/><p><span>ag cainnt agus ag clabaireacht.  Aon lá amháin  </span>
<lb n="1790"/><span>seachtmhain roimh Oidhche Nodlag do bhí sí féin is bean  </span>
<lb n="1791"/><span>na comhursanachta 'na suidhe ar theallach na teineadh ag  </span>
<lb n="1792"/><span>cainnt le n-a chéile agus gan duine ar bith eile i  </span>
<lb n="1793"/><span>láthair.  Do bhíodar ag déanamh malairt sgeulta  </span>
<lb n="1794"/><span>agus nuaidheacht, ag tabhairt agus ag fagháil ó n-a  </span>
<lb n="1795"/><span>céile mar dhá cheannuidhe.  Acht ins an deireadh, gan  </span>
<lb n="1796"/><span>bheith buailte, léig Máire iorball an sgéil do b'fhearr  </span>
<lb n="1797"/><span>do bhí aici féin, mar rún, leis an mnaoi eile.  Agus  </span>
<lb n="1798"/><span>nuair do léig sí an t-iorball amach b'éigin dhí  </span>
<lb n="1799"/><span>tuilleadh do leigean uaithi, agus nuair d'imthigh bean  </span>
<lb n="1800"/><span>na comhursanacht' bhí rún Mhaire Ní Fhrighill go  </span>
<lb n="1801"/><span>hiomlán léithi.  Annsin d'innis an bhean úd mar rún  </span>
<lb n="1802"/><span>do mhnaoi eile é, agus d'innis sí annsin mar rún do  </span>
<lb n="1803"/><span>mhnaoi eile é, agus fuair bean eile annsin é.  Do  </span>
<lb n="1804"/><span>chuaidh sé ó mhnaoi go mnaoi agus ó bheul go beul,  </span>
<lb n="1805"/><span>agus roimh dhá lá bhí sé 'na sgeul reatha trés an  </span>
<lb n="1806"/><span>mbaile, agus dálta na sgeulta reatha uile níor chaill  </span>
<lb n="1807"/><span>sé dadaidh acht cuireadh mórán leis.    </span></p>
<lb n="1808"/>
<lb n="1809"/><p><span>Nuair do bhí comhursana Shéamuis Uí Fhrighill ag  </span>
<lb n="1810"/><span>cogarnaigh eatorra féin, agus nuair do thúsuigh an  </span>
<lb n="1811"/><span>t-éad agus an tnúth ag éirghe i n-a gcroidhthibh tháinig  </span>
<lb n="1812"/><span>rud do chreathnuigh iad.  Oidhche roimh Oidhche  </span>
<lb n="1813"/><span>Nodlag do thúsuigh an bhean sídhe ag caoineadh ar  </span>
<lb n="1814"/><span>chladach na fairrge.  Do mhair an caoineadh uathbhásach  </span>
<lb n="1815"/><span>sin ar feadh na hoidhche.  Anois shaoilfeadh na daoine  </span>
<lb n="1816"/><span>gur ar chladach na fairrge do bhí an caoineadh, annsin  </span>
<lb n="1817"/><span>arís shaoilfeadh siad gur thuas ar na cnocaibh do bhí  </span>
<lb n="1818"/><span>sé.  Adubhairt an sean-Sagart Ua Domhnaill nach  </span>
<lb n="1819"/><span>raibh ann acht an ghaoth ag séideadh trés na crannaibh.   </span>
<lb n="1820"/><span>Adubhairt an sean-bhráthair Mac an Bháird mar an  </span>
<lb n="1821"/><span>gcéadna.  Acht adubhairt na tuataidhe uile go rachfadh  </span>
<lb n="1822"/><span>duine éigin agus sloinneadh fíor-uasal air faoi na  </span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1823"/><p><span>fódaibh roimh mhórán laetheadh.  Sloinnte móra uaisle  </span>
<lb n="1824"/><span>go huile do bhí ins na Rosaibh agus dá bhrígh sin bhí  </span>
<lb n="1825"/><span>eagla mhór ar gach duine.  Is beag nach ndeárnadar  </span>
<lb n="1826"/><span>uile dearmad d'Oidhche Nodlag agus d'ór Shéamuis  </span>
<lb n="1827"/><span>Uí Fhrighill acht Séamus é féin.  Do chuimhnigh Séamus  </span>
<lb n="1828"/><span>ar an ór agus b'éigin dhó annsin cuimhniughadh ar an  </span>
<lb n="1829"/><span>oidhche do bhí le n-a fhagháil.  Agus rinn sé sin.    </span></p>
<lb n="1830"/>
<lb n="1831"/><p><span>“Is dóigh nach mbéidh mórán daoineadh ar a gcois  </span>
<lb n="1832"/><span>anocht,” ar Máire le Séamus agus í ag ullmhughadh an  </span>
<lb n="1833"/><span>tséire Oidhche Nodlag.    </span></p>
<lb n="1834"/>
<lb n="1835"/><p><span>“Measaim, a Mháire,” ar Séamus, “nach mbéidh  </span>
<lb n="1836"/><span>daoine saoghalta ar bith ar a gcois anocht 'san mheadhon- </span>
<lb n="1837"/><span>oidhche, acht mé féin agus Páidín, agus an caoineadh  </span>
<lb n="1838"/><span>do bhí ann aréir.”    </span></p>
<lb n="1839"/>
<lb n="1840"/><p><span>“Caithfidh mé deifir do dhéanamh leis an tsuipeur,”  </span>
<lb n="1841"/><span>ar Máire.  “Nuair bhéas tú féin agus Páidín  </span>
<lb n="1842"/><span>ulmhuighthe, ní bhéidh sé i bhfad ó'n mheadhon-oidhche. </span></p>
<lb n="1843"/>
<lb n="1844"/><p><span>Agus rinn Máire deifir mhór le gach nidh, agus  </span>
<lb n="1845"/><span>nuair do bhí an séire ithte aca, thug Séamus  </span>
<lb n="1846"/><span>piocóid do Pháidín agus thug sé dhá ráin leis féin  </span>
<lb n="1847"/><span>ceann i ngach láimh, agus a n-aghaidh leis an gcnoc.   </span>
<lb n="1848"/><span>D'fheuch Máire 'na ndiaidh go lúthgháireach, agus  </span>
<lb n="1849"/><span>adubhairt sí leo deifir do dhéanamh, acht rinn sí  </span>
<lb n="1850"/><span>dearmad beannacht Dé do chur leo.    </span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>Do bhí oidhche bhreágh gheal ghlórmhar ann.  Ní raibh  </span>
<lb n="1853"/><span>gruaim nó fuaim ar thalmhain nó fairrge.    </span></p>
<lb n="1854"/>
<lb n="1855"/><p><span>“Ní raibh deor ar dhúil nó fód   </span>
<lb n="1856"/><span>Ná ar mhuir nó aer aon sgáil.”    </span></p>
<lb n="1857"/>
<lb n="1858"/><p><span>Do bhí an ghealach agus na milliúin de reultaibh ag  </span>
<lb n="1859"/><span>lonnradh anuas ar shaoghal shíothchánta.  Do bhí an oidhche  </span>
<lb n="1860"/><span>úd mar do badh chóir d'Oidhche Nodlag do bheith, acht  </span>
<lb n="1861"/><span>nach raibh sneachta ar an talmhain.  Do bhí sí 'na  </span>
<lb n="1862"/><span>Nodlaig ghlais agus creidim nach raibh Críostaidhe ar  </span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1863"/><p><span>bith trés an tsaoghal nár mhaith leis í do bheith bán acht  </span>
<lb n="1864"/><span>amháin Séamus Ua Frighill, agus bhí a fhios aige féin  </span>
<lb n="1865"/><span>cad fáth.    </span></p>
<lb n="1866"/>
<lb n="1867"/><p><span>Dá mbíodh duine ar bith ag amharc ar Sheumas agus  </span>
<lb n="1868"/><span>Páidín ag siubhal suas an cnoc an oidhche úd,  </span>
<lb n="1869"/><span>d'fhéadfadh sé fiach dubh d'fheuchain agus é d'á leana- </span>
<lb n="1870"/><span>mhain.  Ní fhacadar féin é, nó má chonnaic níor chuir- </span>
<lb n="1871"/><span>eadar suim ar bith ann.  Do shiubhladar leo go dian go  </span>
<lb n="1872"/><span>dtángadar go dtí an grianán.  Do tharraingeadar  </span>
<lb n="1873"/><span>an crann cuill amach as an talmhain, agus annsin  </span>
<lb n="1874"/><span>thúsuigh siad ag tochailt, agus fá dheireadh do thángadar  </span>
<lb n="1875"/><span>go dtí leac fhada leathan thanaidh.  Do chuir an bheirt  </span>
<lb n="1876"/><span>a lámha fá'n leic, agus do thógadar amach í.  Fá'n leic  </span>
<lb n="1877"/><span>bhí seacht gcroiceann caorach, agus fá na seacht  </span>
<lb n="1878"/><span>gcroiceannaibh fuaireadar na seacht bpotaidhe óir.   </span>
<lb n="1879"/><span>Ba mhór lúthgháir Sheumais agus é ag feuchain ar an  </span>
<lb n="1880"/><span>ór mbreágh mbuidhe le solus na gealaighe!  Ba mhór  </span>
<lb n="1881"/><span>lúthgháir Pháidín agus é ag tógáil an dá phota dhéidheanach  </span>
<lb n="1882"/><span>amach as an bpoll!    </span></p>
<lb n="1883"/>
<lb n="1884"/><p><span>“Anois, a Pháidín chroidhe,” ar Seumas, “tá an  </span>
<lb n="1885"/><span>t-ór againn fa dheireadh.”    </span></p>
<lb n="1886"/>
<lb n="1887"/><p><span>“Labhair go híseal, a athair,” ar Páidín.  “Do  </span>
<lb n="1888"/><span>shaoileas anois go bhfacas ceann duine ag éirghe ó  </span>
<lb n="1889"/><span>chúil na túrtóige sin thall.”    </span></p>
<lb n="1890"/>
<lb n="1891"/><p><span>“Tá rud éigin ar do shúilibh,” ar Seumas; “tá a  </span>
<lb n="1892"/><span>fhios agat nach bhfuil duine saoghalta ar a chois an  </span>
<lb n="1893"/><span>taca so d'oidhche, agus má's rud neamhshaoghalta atá  </span>
<lb n="1894"/><span>ar a chois níl dochar leis.”    </span></p>
<lb n="1895"/>
<lb n="1896"/><p><span>“A athair,” ar Páidín, “do rinneamar dearmad  </span>
<lb n="1897"/><span>málaidhe do bheith linn leis an ór d'iomchar abhaile.”    </span></p>
<lb n="1898"/>
<lb n="1899"/><p><span>“A Rí na Glóire,” ar Séamus, “rinneamar  </span>
<lb n="1900"/><span>dearmad mór, acht níl neart air.  Fanfad-sa annso  </span>
<lb n="1901"/><span>agus gabh a bhaile leat go luath agus tabhair leat dá  </span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1902"/><p><span>mhála.  Abair le do mháthair go bhfuil neart óir os  </span>
<lb n="1903"/><span>cionn talmhan annso.  Deun deifir.”    </span></p>
<lb n="1904"/>
<lb n="1905"/><p><span>D'imthigh Páidín síos an cnoc, agus níorbh' fhada go  </span>
<lb n="1906"/><span>raibh sé 'san mbaile.  Do bhí lúthgháir mhór ar a mháthair  </span>
<lb n="1907"/><span>roimhe nuair do tháinig sé asteach agus é ag gáiridhe,  </span>
<lb n="1908"/><span>ach do bhí dhá oiread lúthgháire uirthi roimhe nuair do  </span>
<lb n="1909"/><span>chuala sí an sgeula maith do bhí leis.  Fuair sé an dá  </span>
<lb n="1910"/><span>mhála agus thug sé a aghaidh ar an gcnoc arís.  Níor  </span>
<lb n="1911"/><span>chaith sé mórán ama ar an mbealach, acht munar chaith  </span>
<lb n="1912"/><span>féin, bhí athrughadh mór roimhe ar a theacht ar ais.   </span>
<lb n="1913"/><span>Nuair do tháinig sé go bun an ghrianáin ní thiocfadh leis  </span>
<lb n="1914"/><span>a athair d'fhagháil.  D'fheuch sé timcheall an ghrianáin  </span>
<lb n="1915"/><span>annsin, a's chonnaic sé go raibh na potaidhe óir uile  </span>
<lb n="1916"/><span>imthighthe mar an gceudna.  “A Dhia dhílis!” ar  </span>
<lb n="1917"/><span>seisean leis féin, “tá an droch-rud ar a chois anocht.”  </span>
<lb n="1918"/><span>D'fheuch sé timcheall na háite arís, acht ní fhaca sé a  </span>
<lb n="1919"/><span>athair agus ní bhfuair sé an t-ór.  Annsin do thóg sé  </span>
<lb n="1920"/><span>a ghlór, a's ghoir sé amach: “A athair, tá na málaidhe  </span>
<lb n="1921"/><span>annso, agus tá mé féin annso.”    </span></p>
<lb n="1922"/>
<lb n="1923"/><p><span>Ní bhfuair sé freagra ar bith, acht do chuir an fiach  </span>
<lb n="1924"/><span>dubh do bhí 'na shuidhe anois ar mhullach an ghrianáin gíog  </span>
<lb n="1925"/><span>as, agus d'imthigh trés an aer.  Do sgairt Páidín  </span>
<lb n="1926"/><span>amach arís: “A athair, cá bhfuil tú nó cá ndeachaidh  </span>
<lb n="1927"/><span>tú?”  Ní tháinig freagra ar bith, acht cogar na  </span>
<lb n="1928"/><span>gaoithe ag séideadh trés an raideoig, agus guth tuinne  </span>
<lb n="1929"/><span>bige ag bualadh ar an tráigh chairrgigh.  Le súil deoraigh,  </span>
<lb n="1930"/><span>d'fheuch Páidín fá dheireadh asteach ins an bpoll i n-a  </span>
<lb n="1931"/><span>raibh an t-ór, is do chonnaic sé duine 'na luighe ann.   </span>
<lb n="1932"/><span>Do tharraing Páidín amach é agus chonnaic sé  </span>
<lb n="1933"/><span>annsin le solas na gealaighe gurbh' é a athair do bhí  </span>
<lb n="1934"/><span>ann; acht, faraor! do bhí sé chom marbh le cloich.  Do  </span>
<lb n="1935"/><span>bhí a chloigeann briste asteach, agus a chuid fola uile  </span>
<lb n="1936"/><span>ar a aghaidh agus ar a chuid eudaigh.  Ar an gcnoc  </span>
<lb n="1937"/><span>uaigneach annsin d'éirigh an caoineadh do ba bhrónaighe  </span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1938"/><p><span>do chuala duine beo riamh — caoineadh an bheo os cionn  </span>
<lb n="1939"/><span>an mhairbh — caoineadh mic ghrádhmhair os cionn cuirp a  </span>
<lb n="1940"/><span>athar.    </span></p>
<lb n="1941"/>
<lb n="1942"/><p><span>Nuair do thuirsigh Páidín é féin ag caoineadh ar an  </span>
<lb n="1943"/><span>gcnoc do tháinig sé a bhaile agus d'innis sé an sgeul  </span>
<lb n="1944"/><span>brónach d'á mháthair.  Annsin do shuidh an bheirt cois  </span>
<lb n="1945"/><span>na teineadh ag sileadh deor ar deor agus ag bualadh  </span>
<lb n="1946"/><span>a n-ucht go dtáinig an lá.  Nach dall na daoine iad  </span>
<lb n="1947"/><span>síol Ádhmha! agus nach beag a bhfios ar an am bhíos  </span>
<lb n="1948"/><span>rómpa!  Do chonnaic Máire Ní Fhrighill agus a mac  </span>
<lb n="1949"/><span>Nodlaig lúthgháireach sámh rómpa, acht do rinneadh  </span>
<lb n="1950"/><span>brón de'n tsáimhe agus dólás d'á lúthgháir.    </span></p>
<lb n="1951"/>
<lb n="1952"/><p><span>Nuair do chuaidh sgeul báis Shéamuis trés an mbaile,  </span>
<lb n="1953"/><span>do chruinnigh na comhursana asteach le sólás do  </span>
<lb n="1954"/><span>thabhairt d'á mhnaoi, agus leis an té do bhí marbh do  </span>
<lb n="1955"/><span>thórramh agus d'adhlacadh.  Is iomdha dath cuireadh ar  </span>
<lb n="1956"/><span>chaoi a bháis ag an bhfaire.    </span></p>
<lb n="1957"/>
<lb n="1958"/><p><span>Adeurfadh duine amháin, “do thuit sé asteach ins  </span>
<lb n="1959"/><span>an bpoll agus briseadh a chloigeann,” agus adeurfadh  </span>
<lb n="1960"/><span>duine eile, “d'innis ainspiorad éigin dó go raibh  </span>
<lb n="1961"/><span>ór i bhfolach annsúd agus nuair do tháinig seisean d'á  </span>
<lb n="1962"/><span>chuartughadh do mharbh an t-ainspiorad é;” acht  </span>
<lb n="1963"/><span>adubhairt siad uile: “Do bhí sé i ndán do dhuine éigin  </span>
<lb n="1964"/><span>de shíol uasal bás d'fhagháil nuair do bhí an bhean sídhe  </span>
<lb n="1965"/><span>ag caoineadh athrughadh aréir.  Beannacht Dé agus  </span>
<lb n="1966"/><span>guidhe Chuilm Cille le hanam Shéamuis Uí Fhrighill.”    </span></p>
<lb n="1967"/>
<lb n="1968"/><p><span>Nuair do bhíodar ag adhlacadh an chuirp i sean- </span>
<lb n="1969"/><span>roilig Leitir' Mhic an Bháird, thóg na daoine an sean- </span>
<lb n="1970"/><span>chaoineadh Gaedhealach, agus annsin thug siad a n-aghaidh  </span>
<lb n="1971"/><span>ar an mbaile.    </span></p>
<lb n="1972"/>
<lb n="1973"/><p><span>Do bhí Máire Ní Fhrighill agus a mac uaigneach anois,  </span>
<lb n="1974"/><span>agus is iomdha duine adeurfadh nach raibh neart ag  </span>
<lb n="1975"/><span>Máire ar an mí-ádh agus an donas do tháinig ar a  </span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1976"/><p><span>toigh, acht do bhí neart aici féin air, agus do bhí a fhios  </span>
<lb n="1977"/><span>aici féin go raibh, agus is iomdha am adubhairt sí le  </span>
<lb n="1978"/><span>n-a mac eadar deoraibh agus osnaidhibh, “Faraor! a  </span>
<lb n="1979"/><span>Pháidín! muna mbéadh gur innis mé fá'n ór do bhí  </span>
<lb n="1980"/><span>fá'n talmhain, ní bhéadh Seumas d'athair (Dia le n-a  </span>
<lb n="1981"/><span>anam) fá na fódaibh indiú!  Faraor geur! Is cuimh- </span>
<lb n="1982"/><span>neach liom anois gur dhubhairt an bhean siubhail linn,  </span>
<lb n="1983"/><span>da mbadh mhian linn ádh agus rath do bheith ar an obair  </span>
<lb n="1984"/><span>agus ar an ór, gan trácht air le duine ar bith go dtí  </span>
<lb n="1985"/><span>go bhfuighmís é.  Ach mo leun geur! Léigeas an  </span>
<lb n="1986"/><span>sgeul agus an rún amach le mnaoi eile, agus fágann  </span>
<lb n="1987"/><span>sin d'athair bocht 'san gcré indiú, agus fágann sé mé  </span>
<lb n="1988"/><span>féin eadar bheith beo agus a bheith marbh.”    </span></p>
<lb n="1989"/>
<lb n="1990"/><p><span>Ní luaithe théid duine as amharc ná théid sé as  </span>
<lb n="1991"/><span>cuimhne.  Meud de dhaoinibh móra do bhí ar an tsaoghal  </span>
<lb n="1992"/><span>so riamh do rinneadh dearmad dhíobh nuair fuaradar  </span>
<lb n="1993"/><span>bás, agus do bhí sé mar an gceudna ag Seumas  </span>
<lb n="1994"/><span>Ua Frighill.  Do chuimhnigh a bhean agus a mhac air i n-a  </span>
<lb n="1995"/><span>n-urnuighthibh go deireadh a mbeathadh, acht amháin sin,  </span>
<lb n="1996"/><span>níor smuain siad acht go hannamh air d'éis an gheimhridh  </span>
<lb n="1997"/><span>sin.    </span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>Nuair thig an t-earrach agus an samhradh tig athrughadh  </span>
<lb n="2000"/><span>leo.  Cuireann áilne an earraigh an ruaig ar an  </span>
<lb n="2001"/><span>bhrón bhidheas ins an gcroidhe, agus tiormuigheann  </span>
<lb n="2002"/><span>teas an tsamhraidh na deora bhíos ar an aghaidh.    </span></p>
<lb n="2003"/>
<lb n="2004"/><p><span>Do bhíodh Páidín Ua Frighill ag iasgaireacht i mbád  </span>
<lb n="2005"/><span>a athar, agus a mháthair ag déanamh neithe beaga fá'n  </span>
<lb n="2006"/><span>toigh.  Mar so do chaith an bheirt an samhradh, an  </span>
<lb n="2007"/><span>fóghmhar, agus tús an gheimhridh.  Do bhí Oidhche Nodlag  </span>
<lb n="2008"/><span>eile ag teacht anois arís.  Do bhí sé bliadhain anois ó  </span>
<lb n="2009"/><span>d'eug Seumas acht rinneadh dearmad de féin agus  </span>
<lb n="2010"/><span>d'á chuid óir agus de chaoineadh na mná sídhe.    </span></p>
<lb n="2011"/>
<lb n="2012"/><p><span>Nuair do bhí sé ag éirghe an-mhall ar an oidhche  </span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="2013"/><p><span>mbeannuighthe so chuaidh Páidín Ua Frighill síos go  </span>
<lb n="2014"/><span>cladach na fairrge le cuid de na hiasgaibh d'fhág sé  </span>
<lb n="2015"/><span>ann a bhád ó'n oidhche roimhe do thabhairt a bhaile le  </span>
<lb n="2016"/><span>haghaidh an cheudlongaidh ar maidin Lá Nodlag.    </span></p>
<lb n="2017"/>
<lb n="2018"/><p><span>Do bhí oidhche bhreagh gheal ghlórmhar ann.  Ní raibh  </span>
<lb n="2019"/><span>gruaim nó fuaim ar thalmhain nó fairrge.    </span></p>
<lb n="2020"/>
<lb n="2021"/><p><span>“Ní raibh deor ar dhúil nó fód   </span>
<lb n="2022"/><span>Ná ar mhuir nó aer aon sgáil.”    </span></p>
<lb n="2023"/>
<lb n="2024"/><p><span>Do bhí an ghealach agus na milliúin de reultaibh ag  </span>
<lb n="2025"/><span>lonnradh anuas ar shaoghal shíothchána.  Do bhí an oidhche  </span>
<lb n="2026"/><span>úd mar do badh chóir d'Oidhche Nodlag do bheith acht  </span>
<lb n="2027"/><span>nach raibh sneachta ar an talmhain.    </span></p>
<lb n="2028"/>
<lb n="2029"/><p><span>Do chaith Páidín tamall beag ag siubhal ar an tráigh.   </span>
<lb n="2030"/><span>Do chuaidh sé go mullach cairrge, agus d'fheuch sé amach  </span>
<lb n="2031"/><span>ar an aigéin, agus do shaoil sé go bhfaca sé rud éigin  </span>
<lb n="2032"/><span>leath-mhíle nó mar sin amach ar an uisge.  D'fheuch sé  </span>
<lb n="2033"/><span>arís, do bhí an rud ag teacht níos goire, agus do bhí  </span>
<lb n="2034"/><span>a fhios aige anois gur curach do bhí ann agus é ag  </span>
<lb n="2035"/><span>déanamh ar an tír móir go luath.    </span></p>
<lb n="2036"/>
<lb n="2037"/><p><span>“Dar m'anam!” ar seisean leis féin, “tá an  </span>
<lb n="2038"/><span>curach mar do bhéadh sé ag teacht as Árainn Mhóir  </span>
<lb n="2039"/><span>nó b'fhéidir as Inis Fraoich no Toraigh.  Cia bhéadh  </span>
<lb n="2040"/><span>ar an mhuir chomh mall so?  Cibé iad féin chífidh mise  </span>
<lb n="2041"/><span>iad-san sul a bhfeicidh siad-san mise.  Rachfad i  </span>
<lb n="2042"/><span>bhfolach.”  Do rinn sé mar adubhairt.  Astigh eadar  </span>
<lb n="2043"/><span>dhá charraig do shuidh sé.  Fá dheireadh tháinig an curach  </span>
<lb n="2044"/><span>go tráigh.  Ní raibh ann acht beirt fhear, agus léimeadar  </span>
<lb n="2045"/><span>amach as.  Do thugadar asteach ar an gcladach dhá  </span>
<lb n="2046"/><span>chomhrain mhóra do bhí leo agus d'fhágadar slat nó dhá  </span>
<lb n="2047"/><span>shlait ó'n áit i n-a raibh Páidín i bhfolach iad.  Do shuidh  </span>
<lb n="2048"/><span>an bheirt annsin ar mhullach an dá chomhrain.  Do bhí a  </span>
<lb n="2049"/><span>gcainnt árd agus do bhí cuma ortha go raibh braon  </span>
<lb n="2050"/><span>beag biotáilte ólta aca.  Do bhí an oidhche ciuin, agus  </span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2051"/><p><span>ar an ádhbhar sin b'fhurus dó Pháidín a gcomhrádh do  </span>
<lb n="2052"/><span>chloistin.    </span></p>
<lb n="2053"/>
<lb n="2054"/><p><span>“Bliadhain 's an oidhche so,” ar fear aca, “fuair  </span>
<lb n="2055"/><span>Seumas Ua Frighill an t-ór faoi'n talmhain ag an  </span>
<lb n="2056"/><span>tseanghrianán, bliadhain 's an oidhche so do mharbh  </span>
<lb n="2057"/><span>sinne é, agus bliadhain 's an oidhche so do rinneadh  </span>
<lb n="2058"/><span>saidhbhir sinn.”    </span></p>
<lb n="2059"/>
<lb n="2060"/><p><span>“Tá an t-am agam bheith ag imtheacht,” ar an fear  </span>
<lb n="2061"/><span>eile, “is fada ó so go Leitir Mhic an Bháird, agus  </span>
<lb n="2062"/><span>caithfimid dul ar ais go hÁrainn Mhóir 'san oidhche i  </span>
<lb n="2063"/><span>mbárach.  Tig linn an t-ór do chur i bhfolach 'san uaimh  </span>
<lb n="2064"/><span>uaignigh úd thíos, agus gan pioc de thabhairt linn acht  </span>
<lb n="2065"/><span>mar bhéas sé a dhíth orainn.”    </span></p>
<lb n="2066"/>
<lb n="2067"/><p><span>“Caithfimid deifir do dhéanamh,” ar an ceud fhear,  </span>
<lb n="2068"/><span>“má's mian linn teach éigin do sgrios i Leitir Mhic  </span>
<lb n="2069"/><span>an Bháird roimh éirghe gréine.”    </span></p>
<lb n="2070"/>
<lb n="2071"/><p><span>Thug an bheirt fhear an dá chomhrain leo anois agus  </span>
<lb n="2072"/><span>d'fhágadar i bhfolach ins an uaimh iad, agus chuireadar  </span>
<lb n="2073"/><span>cloch mhór i mbeul na huaimhe.  D'imthigh an bheirt  </span>
<lb n="2074"/><span>annsin go luath ag déanamh ar Leitir Mhic an Bháird.   </span>
<lb n="2075"/><span>Nuair do bhídheadar as amharc tháinig Páidín amach  </span>
<lb n="2076"/><span>ó'n áit i n-a raibh sé i bhfolach.    </span></p>
<lb n="2077"/>
<lb n="2078"/><p><span>“Á!” ar seisean leis féin, “tá fhios agam an  </span>
<lb n="2079"/><span>t-iomlán anois.”    </span></p>
<lb n="2080"/>
<lb n="2081"/><p><span>Do chuaidh sé go dtí an uaimh annsin, thóg sé an  </span>
<lb n="2082"/><span>chloch mhór agus chuaidh asteach.  Do bhí an dá chomhrain  </span>
<lb n="2083"/><span>astigh, acht níorbh' fhéidir iad d'fhosgailt, óir bhí glais  </span>
<lb n="2084"/><span>orra.  Do tháinig sé amach annsin, do chuir sé an  </span>
<lb n="2085"/><span>chloch mhór i n-a h-áit, do thug sé cuid de na hiasgaibh  </span>
<lb n="2086"/><span>leis, agus do tháinig a bhaile.  Níor labhair sé aon  </span>
<lb n="2087"/><span>fhocal amháin le n-a mháthair fá'n rud do chuala sé nó  </span>
<lb n="2088"/><span>fá'n rud do chonnaic sé.  Bhí codladh síothchánta agus  </span>
<lb n="2089"/><span>aisling aoibhneach ag Páidín an oidhche úd — rud nach  </span>
<lb n="2090"/><span>raibh aige le bliadhain a roimhe.  Nuair a d'éirigh sé lá  </span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2091"/><p><span>ar n-a bhárach ar seisean leis féin, “Goidé dhéanfas  </span>
<lb n="2092"/><span>mé anois?  Má théidhim i lár an lae ghil le casúr leis  </span>
<lb n="2093"/><span>na comhrannaibh do bhriseadh agus le mála leis an ór  </span>
<lb n="2094"/><span>do thabhairt a bhaile do-chídhfidh na daoine mé, agus má  </span>
<lb n="2095"/><span>théidhim 'san oidhche anocht tiocfaidh na gaduidhthe orm.”    </span></p>
<lb n="2096"/>
<lb n="2097"/><p><span>Do chaith sé tamall fada ag smuaineadh.  “Á!” ar  </span>
<lb n="2098"/><span>seisean fá dheireadh, “tá 'fhios agam anois cad  </span>
<lb n="2099"/><span>dhéanfas mé.”    </span></p>
<lb n="2100"/>
<lb n="2101"/><p><span>Nuair d'éirigh sé mall an oidhche sin thug Páidín  </span>
<lb n="2102"/><span>mála agus casúr leis, agus thug a aghaidh ar an tráigh.   </span>
<lb n="2103"/><span>Do thóg sé an chloch as beul na huaimhe agus chuaidh sé  </span>
<lb n="2104"/><span>asteach.  Do bhris sé leis an chasúr an dá ghlas.  I  </span>
<lb n="2105"/><span>mbeul comhran amháin aca fuair sé na seacht gcroicne  </span>
<lb n="2106"/><span>caorach.  Do chuir sé na croicne ins an mhála, a's  </span>
<lb n="2107"/><span>annsin líon sé an mála le hór.  Do shuidh sé ar cheann  </span>
<lb n="2108"/><span>de na comhrannaibh annsin.  “Á!” arsa seisean leis  </span>
<lb n="2109"/><span>féin, “bliadhain a's an oidhche aréir marbhuigheadh  </span>
<lb n="2110"/><span>m'athair le gaduidhthibh; bliadhain 's an oidhche 'réir  </span>
<lb n="2111"/><span>tugadh a chuid óir uaidh le gaduidhthibh; acht buidheachas  </span>
<lb n="2112"/><span>do Dhia tán t-ór agam-sa anocht!”    </span></p>
<lb n="2113"/>
<lb n="2114"/><p><span>Fá dheireadh chualaidh Páidín fuaim éigin amuigh,  </span>
<lb n="2115"/><span>agus ní luaithe chualaidh 'ná tógadh an chloch mhór do  </span>
<lb n="2116"/><span>chuir sé féin i mbeul na h-uaimhe nuair do tháinig sé  </span>
<lb n="2117"/><span>asteach, a's tháinig an bheirt fhear cheudna do chonnaic  </span>
<lb n="2118"/><span>sé an oidhche roimhe, asteach; acht ní fhacadar fad a  </span>
<lb n="2119"/><span>lámh uatha, óir bhí an uaimh chomh dorcha le poll mónadh.   </span>
<lb n="2120"/><span>Léig Páidín osna neamh-shaoghalta as anois, agus léim  </span>
<lb n="2121"/><span>an bheirt fhear ar gcúl go beul na h-uaimhe le heagla.   </span>
<lb n="2122"/><span>Annsin chuir Páidín béic bhrónach as, agus d'imthigh an  </span>
<lb n="2123"/><span>bheirt fhear amach as an uaimh.  Do sheas siad amuigh ag  </span>
<lb n="2124"/><span>cainnt tamall.  Fá dheireadh do tháinig fear aca ar  </span>
<lb n="2125"/><span>ais go beul na huaimhe agus do labhair sé mar so agus  </span>
<lb n="2126"/><span>eagla ar a ghuth: “I n-ainm Dé do chruthuigh na diabhail  </span>
<lb n="2127"/><span>chomh maith leis na hainglibh, ifreann chomh maith leis na  </span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2128"/><p><span>flaitheasaibh, innis domh cia thú féin agus cad tá uait?”    </span></p>
<lb n="2129"/>
<lb n="2130"/><p><span>Do chuir Páidín béic as do mhúsglóchadh na mairbh  </span>
<lb n="2131"/><span>atá 'na luighe i sean-roilig Leitre Mhic an Bháird agus  </span>
<lb n="2132"/><span>do ghoir sé amach: “Is mise spiorad an fhir bhoicht do  </span>
<lb n="2133"/><span>mharbh sibh anuraidh!”    </span></p>
<lb n="2134"/>
<lb n="2135"/><p><span>Ní túisce do bhí na focla as a bheul 'ná d'imthigh  </span>
<lb n="2136"/><span>an fear ag béicfigh, “Taidhbhse! taidhbhse! taidhbhse!”    </span></p>
<lb n="2137"/>
<lb n="2138"/><p><span>Do rith an bheirt fhear go luath agus Páidín 'na  </span>
<lb n="2139"/><span>ndiaidh.  Do thuit fear aca ar na carraigeachaibh  </span>
<lb n="2140"/><span>cruaidhe, agus briseadh a mhuineál agus fuair sé bás  </span>
<lb n="2141"/><span>ar an mball.  D'imthigh an fear eile mar an ngaoith  </span>
<lb n="2142"/><span>agus ní fhaca duine ar bith ins ná Rosaibh ní ba mhó é.   </span>
<lb n="2143"/><span>Nuair do chaith Páidín corp an fhir, a fuair a chloigeann  </span>
<lb n="2144"/><span>briste, isteach 'san bhfairrge, thug sé ualach beag  </span>
<lb n="2145"/><span>óir a bhaile leis.  Annsin do thug sé dhá ualach eile.   </span>
<lb n="2146"/><span>Do bhí trí hualaighe go léir ann.  Do bhí a mháthair 'na  </span>
<lb n="2147"/><span>codladh ins an am so.  Nuair d'éirigh sí ar maidin lá  </span>
<lb n="2148"/><span>ar n-a bhárach, do bhí iongantas mór uirthi nuair  </span>
<lb n="2149"/><span>d'fheuch sí ar an gcarn mbreagh óir a's do bhí tuilleadh  </span>
<lb n="2150"/><span>iongantais uirthi nuair do chuala sí sgeul Pháidín ó  </span>
<lb n="2151"/><span>tús go deireadh.    </span></p>
<lb n="2152"/>
<lb n="2153"/><p><span>“Nach iongantach,” ar sise fá dheireadh, nuair do  </span>
<lb n="2154"/><span>thug sí buidheachas do Dhia, “nár innis tú domh nuair  </span>
<lb n="2155"/><span>do tháinig tú a bhaile Oidhche Nodlag meud do chuala  </span>
<lb n="2156"/><span>tú agus meud do chonnaic tú, agus annsin do  </span>
<lb n="2157"/><span>chuideochainn leat leis an ór do thabhairt a bhaile aréir?”    </span></p>
<lb n="2158"/>
<lb n="2159"/><p><span>“Dá n-innseochainn,” ar Páidín, “bhéadh an sgeul  </span>
<lb n="2160"/><span>thríd an tír roimh luighe gréine aréir, agus b'fhéidir  </span>
<lb n="2161"/><span>go mbéadh daoine eile ag an ór romham, óir ní thig  </span>
<lb n="2162"/><span>le mnaoi rún do chongbháil!”    </span></p>
<lb n="2163"/>
<lb n="2164"/><p><span>Do chaith Páidín Ua Frighill beatha fhada aoibhneach  </span>
<lb n="2165"/><span>anois, agus b'fhurus dó, óir bhí sonas, síothcháin,  </span>
<lb n="2166"/><span>sláinte, agus saidhbhreas aige, gidh gurab annamh  </span>
<lb n="2167"/><span>bhíos na ceithre neithe so ag aon duine amháin.      </span>
<lb n="2168"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2169"/><p><span>Maghnus Mac Cormaic agus  </span>
<lb n="2170"/><span>Cormac Mac Maghnuis.     </span></p>
<lb n="2171"/>
<lb n="2172"/><p><span>Caib. I.   </span></p>
<lb n="2173"/>
<lb n="2174"/><p><span>Na Síodhuidhthe a's na Naoidheanáin.    </span></p>
<lb n="2175"/>
<lb n="2176"/><p><span>Ní fhuil sé i bhfad ó shoin — ní fhuil sé acht céad go  </span>
<lb n="2177"/><span>leith bliadhain ó shoin, nó fá'n tuairim sin — ó bhí an  </span>
<lb n="2178"/><span>Dall Mac Ciaragáin 'na chomhnuidhe i mBaile Chiaragáin,  </span>
<lb n="2179"/><span>i nGleann Fhinne.  Riamh roimhe sin, nó ó shoin, b'fhéidir,  </span>
<lb n="2180"/><span>ní raibh duine ar bith 'san gceanntar sin chomh húsáideach  </span>
<lb n="2181"/><span>nó chomh hiomráidhteach leis an Dall so.  Do bhí sé 'na  </span>
<lb n="2182"/><span>sheanchuidhe, 'na luibheolaidhe, agus 'na liaigh shídhe; do  </span>
<lb n="2183"/><span>bhí leigheasanna aige do'n ruaidhe, do leonadh, do  </span>
<lb n="2184"/><span>chait-bhrághad, d'fhiabhras croidhe, do chléithínidhibh, agus  </span>
<lb n="2185"/><span>do mhórán d'aicideachaibh eile; agus cinnte go leor,  </span>
<lb n="2186"/><span>muna bhfeicfidhe acht gearrfhiadh ins na cuibhreannaibh ar  </span>
<lb n="2187"/><span>maidin lae Bealtaine, nó dá sáróchadh sé ar na mnáibh  </span>
<lb n="2188"/><span>im d'fhagháil ar an mhaistriughadh ní dhéanfaidhe dadaidh  </span>
<lb n="2189"/><span>acht sgéala do thabhairt do'n Dall, agus ba ghairid go  </span>
<lb n="2190"/><span>rachfadh an tóir ar an ngearrfhiadh, agus go dtiocfadh  </span>
<lb n="2191"/><span>im ar an gcuinneoig.    </span></p>
<lb n="2192"/>
<lb n="2193"/><p><span>Do bhí an sgeula ag dul thart gur chaill Mac  </span>
<lb n="2194"/><span>Ciaragáin radharc a shúl i n-óige, agus mar sin tugadh  </span>
<lb n="2195"/><span>“an Dall” air; acht cá bith ba chiall dó d'aithnigheadh  </span>
<lb n="2196"/><span>sé i gcomhnuidhe eadar na bealaighibh móra agus na  </span>
<lb n="2197"/><span>díogachaibh nuair do bhidheadh sé ag cóistireacht ó cheann  </span>
<lb n="2198"/><span>go ceann an pharáiste.  Do tháinig sé anuas mar  </span>
<lb n="2199"/><span>bharamhail ó dhaoinibh do chonnaic é, agus a raibh a fhios  </span>
<lb n="2200"/><span>aca níos mó fá dtaoibh de 'ná mise nach bhfaca a riamh  </span>
<lb n="2201"/><span>é, nach raibh sé i muinighin na gcúig gcéadfadh; acht  </span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2202"/><p><span>go raibh an seiseadh céadfadh a's an seachtmhadh céadfadh  </span>
<lb n="2203"/><span>aige má bhidheadar ag duine beo a riamh.  Agus sin </span>
<lb n="2204"/><span>an cineál duine do bhí 'san Dall Mac Ciaragáin.    </span></p>
<lb n="2205"/>
<lb n="2206"/><p><span>Maidin amháin nuair do bhí Mac Ciaragáin an- </span>
<lb n="2207"/><span>ghnóthach ag bruith luibheann i n-a bhothán i mBaile  </span>
<lb n="2208"/><span>Chiaragáin, do tháinig fear óg asteach, a aghaidh lasta  </span>
<lb n="2209"/><span>suas, agus a anál ag imtheacht air le deifir agus  </span>
<lb n="2210"/><span>sgaoll.    </span></p>
<lb n="2211"/>
<lb n="2212"/><p><span>“Go mbeannuighidh Dia dhuit, a dhuine mhodhamhail,”  </span>
<lb n="2213"/><span>arsa 'n Dall.    </span></p>
<lb n="2214"/>
<lb n="2215"/><p><span>“Go mbeannuighidh Dia agus Muire dhuit, a dhuine  </span>
<lb n="2216"/><span>chóir,” ars' an strainséir; “goidé 'n áit annseo a  </span>
<lb n="2217"/><span>bhfuil an fear a dtugthar an Dall Mac Ciaragáin air  </span>
<lb n="2218"/><span>'na chomhnuidhe?”    </span></p>
<lb n="2219"/>
<lb n="2220"/><p><span>“Tá tú 'san áit cheirt,” arsa 'n Dall, “is mise  </span>
<lb n="2221"/><span>an fear sin agus 'seo mo chomhnuidhe.  Suidh síos ar  </span>
<lb n="2222"/><span>an tsuidhisteoig seo go gcluinidh mé uait cia thú féin,  </span>
<lb n="2223"/><span>agus goidé atá ag cur bhuaidheartha ort.”    </span></p>
<lb n="2224"/>
<lb n="2225"/><p><span>“'Sé an t-ainm atá orm,” ars' an strainséir nuair  </span>
<lb n="2226"/><span>do shuidh sé síos, “Maghnus Mac Cormaic a's táim  </span>
<lb n="2227"/><span>'mo chomhnuidhe i Loch Finne.  Do pósadh anuraidh mé;  </span>
<lb n="2228"/><span>agus tráthnóna indé d'éagcaoin mo bhean tinneas  </span>
<lb n="2229"/><span>cloinne, agus d'iarr sí orm-sa dhul ar lorg cnáimhsighe.   </span>
<lb n="2230"/><span>Do bhí tuairim againn go raibh ceann 'na comhnuidhe  </span>
<lb n="2231"/><span>thiar ar na Gleanntaibh; agus go díreach i ndiaidh  </span>
<lb n="2232"/><span>clapsholais do bhuail mé féin an bóthar méad do bhí in  </span>
<lb n="2233"/><span>mo chorp.  Ag dul siar ag na Beannaibh Buidhe domh  </span>
<lb n="2234"/><span>do casadh fear breágh dóigheamhail orm agus culaidh  </span>
<lb n="2235"/><span>mhaith éadaigh air.  Do sheasuigh sé agus do chuir sé  </span>
<lb n="2236"/><span>furán orm.    </span></p>
<lb n="2237"/>
<lb n="2238"/><p><span>“‘A dhuine mhacánta,’ arsa seisean, ‘is mór an  </span>
<lb n="2239"/><span>rud atá ag cur on oiread sin deifre ort.’    </span></p>
<lb n="2240"/>
<lb n="2241"/><p><span>“‘Is mór gan amhras, a dhuine uasail,’ arsa mise,  </span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2242"/><p><span>‘acht má's eadh féin, ní rún ar bith é.  Táim go díreach  </span>
<lb n="2243"/><span>ag dul siar chum na nGleanntach ar lorg cnáimhsighe.’    </span></p>
<lb n="2244"/>
<lb n="2245"/><p><span>“‘Ná bíodh a shaothar sin ort,’ arsa seisean, ‘óir  </span>
<lb n="2246"/><span>do chualas iar bhfágáil na nGleanntach domh go dtáinig  </span>
<lb n="2247"/><span>dhá ghairm uirthi ó thráthnóna; agus mar sin de, ní fhuil  </span>
<lb n="2248"/><span>faic de ghar dhuit bheith ag cur an tsiubhail ort féin.’    </span></p>
<lb n="2249"/>
<lb n="2250"/><p><span>“‘Faoi 'n spéir cá rachfaidh mé?’ arsa mise.    </span></p>
<lb n="2251"/>
<lb n="2252"/><p><span>“‘Ó, thárlaidh go han-mhaith duit,’ arsa seisean,  </span>
<lb n="2253"/><span>‘tá mise 'mo dhoctúir!  Fuair mé mo chuid oidis agus  </span>
<lb n="2254"/><span>mo chuid eolais thall ins an Spáinn, an áit a ndeachaidh  </span>
<lb n="2255"/><span>mé féin agus m'athair agus mo mháthair cúig bliadhna  </span>
<lb n="2256"/><span>ficheadi ó shoin nuair do bhí am cruaidh ins an tír seo.   </span>
<lb n="2257"/><span>Is fada é leagtha amach agam cuairt do thabhairt ar  </span>
<lb n="2258"/><span>an tsean-tír, agus bean Ghaedhealach do phósadh sul a  </span>
<lb n="2259"/><span>mbainfinn fúm ins an Spáinn; a's is leis na rúnaibh  </span>
<lb n="2260"/><span>seo d'fhágas an Chruinne tá coicthigheas ó shoin ar luing  </span>
<lb n="2261"/><span>smuglála do bhí ag teacht chum na gCeall mBeag; agus  </span>
<lb n="2262"/><span>táim ag siubhal thart i measg na ndaoine anois, ag  </span>
<lb n="2263"/><span>déanamh doctúireacht dóibhthe, agus gan ag iarraidh  </span>
<lb n="2264"/><span>díolaidheachta ar bith acht greim bídh a's lóistín oidhche.’    </span></p>
<lb n="2265"/>
<lb n="2266"/><p><span>“‘'Sí an Mhaighdean Mhuire do sheol an bealach so  </span>
<lb n="2267"/><span>thú,’ arsa mise.    </span></p>
<lb n="2268"/>
<lb n="2269"/><p><span>“Aniar leis an bheirt againn annsin le lán-luas.   </span>
<lb n="2270"/><span>Ar an bhealach d'innis sé domh gur de Chloinn Dálaigh é,  </span>
<lb n="2271"/><span>go raibh sé muinnteardha do'n dá Easbog Ua Domhnaill  </span>
<lb n="2272"/><span>do bhí ar an díoghóiste seo; go raibh gaol beag aige le  </span>
<lb n="2273"/><span>Dálach Beag na Glaisighe, agus go raibh gaol mór aige  </span>
<lb n="2274"/><span>le Dálaighibh Móra na Spáinne.  Nuair do shroicheamar  </span>
<lb n="2275"/><span>an teach s'agam-sa i Loch Finne, fuaramar cuid de  </span>
<lb n="2276"/><span>mhnáibh na gcomhursan cruinnighthe annsin romhainn,  </span>
<lb n="2277"/><span>agus do bhí áthas mór ortha uilig ar cluinstin go  </span>
<lb n="2278"/><span>raibh dochtúir Spáinneach liom i n-ionad sean- </span>
<lb n="2279"/><span>chnáimhsighe.  Ní raibh an dochtúir i bhfad 'san láthair  </span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2280"/><p><span>gur rugadh cúpla — gasúr agus girrseach.  Ní fhanfadh  </span>
<lb n="2281"/><span>an dochtúir le dadaidh d'ithe nó d'ól, acht d'imthigh  </span>
<lb n="2282"/><span>sé fá dheifir mhóir.  Do bhí an póitín fairsing; do bhí  </span>
<lb n="2283"/><span>na mná ag cainnt agus ag ciapáil agus ag díospóir- </span>
<lb n="2284"/><span>eacht fá siúd agus fá seo; agus mar sin de níor  </span>
<lb n="2285"/><span>sonnruigheadh go dtí éirghe gréine go raibh an gasúr  </span>
<lb n="2286"/><span>beag — an naoidheanán do ba mhó de'n chúpla —  </span>
<lb n="2287"/><span>fuaduighthe, agus go raibh malartán crágach crúbach  </span>
<lb n="2288"/><span>agus aghaidh sean-duine air fágtha i n-'áit.  Uch! do  </span>
<lb n="2289"/><span>bhí 'fhios againn annsin gur síodhuidhe do bhí 'san  </span>
<lb n="2290"/><span>dochtúir, gur chuir sé é féin in mo bhealach-sa agus gur  </span>
<lb n="2291"/><span>chuir sé i gcéill domh gur liaigh Spáinneach do bhí ann,  </span>
<lb n="2292"/><span>ionnus go bhfuigheadh sé faill leanbh d'fhuadach.  Ba  </span>
<lb n="2293"/><span>ghairid go raibh teach callánach againn; máthair na  </span>
<lb n="2294"/><span>naoidheanán ag caoineadh an dá shúl amach as a ceann,  </span>
<lb n="2295"/><span>agus an spairn ag éirghe eadar na mnáibh eile — gach  </span>
<lb n="2296"/><span>bean aca ag rádh gur ceart do'n mhnaoi eile  </span>
<lb n="2297"/><span>cuimhniughadh luachair Bhrighde do chur os cionn an  </span>
<lb n="2298"/><span>dorais sul a leigfidhe strainséir ar bith asteach.   </span>
<lb n="2299"/><span>D'imthigh mé féin i lár an ghliadh, agus do thug mé  </span>
<lb n="2300"/><span>m'aghaidh ar an áit seo go gcluininn uait-se an féidir  </span>
<lb n="2301"/><span>an leanbh d'fhagháil tar ais, agus goidé dhéanfar leis  </span>
<lb n="2302"/><span>an deamhanlach úd do fágadh againn mar mhalairt.”    </span></p>
<lb n="2303"/>
<lb n="2304"/><p><span>“A Mhaghnuis Mhic Chormaic,” arsa Mac Ciaragáin,  </span>
<lb n="2305"/><span>i ndiaidh tamaill do chaitheamh ag meabhrughadh, “an  </span>
<lb n="2306"/><span>bhfuil 'fhios agat ar gearradh an Chroch Chéasta ar an  </span>
<lb n="2307"/><span>naoidheanán sin sul ar fuaduigheadh é?”    </span></p>
<lb n="2308"/>
<lb n="2309"/><p><span>“Do chualas na mná ag rádh go ndeárnadh, cinnte,”  </span>
<lb n="2310"/><span>arsa Maghnus.    </span></p>
<lb n="2311"/>
<lb n="2312"/><p><span>“Is maith sin,” ars' an Dall.  “Tá do leanbh ceart  </span>
<lb n="2313"/><span>go leor i n-áit éigin; agus fúigfear tar ais agat é i  </span>
<lb n="2314"/><span>n-am éigin eadar an lá indiu a's lá do báis.  Iomorro,  </span>
<lb n="2315"/><span>do mholfainn duit turas Thobair na n-Aingeal do  </span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2316"/><p><span>dhéanamh dó taca an lae indiu gach uile bhliadhain go  </span>
<lb n="2317"/><span>ceann seacht mbliadhan.  Agus i dtaoibh an mhalartáin  </span>
<lb n="2318"/><span>bídhidh chomh cineálta dó agus chomh cúramach fá dtaoibh  </span>
<lb n="2319"/><span>de go ceann seacht mbliadhan agus dá mbadh libh féin  </span>
<lb n="2320"/><span>é.  Ar feadh an ama sin ná faghadh sé amharc ar  </span>
<lb n="2321"/><span>ruacánaibh nó ar phréataidhibh; acht i ndeireadh na  </span>
<lb n="2322"/><span>tréimhse sin cuiridh gugán de shligeánaibh ruacán a's  </span>
<lb n="2323"/><span>de chroicnibh préataidhe roimhe, agus abraidh leis gur  </span>
<lb n="2324"/><span>sin an cineál bídh a gheobhas sé ó sin amach.  B'fhéidir  </span>
<lb n="2325"/><span>go dtabharfadh sin air imtheacht leis.  Acht rud amháin:  </span>
<lb n="2326"/><span>ná déanaidh dearmad nuair bhéas sé ar tí imtheacht  </span>
<lb n="2327"/><span>an clóca beag glas atá air do sgiobadh de, agus a  </span>
<lb n="2328"/><span>chongbháil.  Sin a tig liom-sa innsin duit; agus ní  </span>
<lb n="2329"/><span>fhuil sé ar mo chumas níos mó do rádh, acht amháin a  </span>
<lb n="2330"/><span>iarraidh ort féin agus ar do mhnaoi bheith foighdeach,  </span>
<lb n="2331"/><span>agus glacadh le gach uile rud mar thig sé.”    </span></p>
<lb n="2332"/>
<lb n="2333"/><p><span>Do thug Maghnus anois buidheachas mór do'n Dall  </span>
<lb n="2334"/><span>ar son a chuid comhairleach, agus i ndiaidh sláin agus  </span>
<lb n="2335"/><span>beannacht d'fhágáil aige agus a bhfagháil uaidh, d'imthigh  </span>
<lb n="2336"/><span>sé leis trasna na gcnoc ag déanamh ar Loch Finne.    </span></p>
<lb n="2337"/>
<lb n="2338"/><p><span>Do chrom Mac Ciaragáin ar a ghnó féin anois, acht  </span>
<lb n="2339"/><span>ba ghairid aige é go dtáinig fear eile asteach, agus é  </span>
<lb n="2340"/><span>ag beannughadh roimhe.  Do bheannuigh Mac Ciaragáin  </span>
<lb n="2341"/><span>dó, agus d'iarr air suidhe síos agus a sgíste do  </span>
<lb n="2342"/><span>dhéanamh.    </span></p>
<lb n="2343"/>
<lb n="2344"/><p><span>“A Mhic Uí Chiaragáin,” ars' an fear do tháinig  </span>
<lb n="2345"/><span>asteach, “tá lúthgháir mhór orm go bhfuaras 'san  </span>
<lb n="2346"/><span>mbaile thú.”    </span></p>
<lb n="2347"/>
<lb n="2348"/><p><span>“Sul a bhfiafruighidh mé díot cad chuige sin,” ars'  </span>
<lb n="2349"/><span>an Dall, “caithfidh mé admháil go bhfuil an bhuntáiste  </span>
<lb n="2350"/><span>agat orm: aithnigheann tusa mise, acht ní aithnighim-se  </span>
<lb n="2351"/><span>thusa gidh go bhfuil tuairim agam gur de'n pharáiste  </span>
<lb n="2352"/><span>seo thú, agus go sílim go bhfaca mé roimhe thú.”    </span>
<lb n="2353"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2354"/><p><span>“Tá an ceart agat,” ars' an fear do tháinig  </span>
<lb n="2355"/><span>asteach, “is de'n pharáiste seo mé, agus do chonnaic  </span>
<lb n="2356"/><span>tú roimhe mé.  Is mise Cormac Mac Maghnuis, agus  </span>
<lb n="2357"/><span>táim 'mo chomhnuidhe ar an Mhóinín.”    </span></p>
<lb n="2358"/>
<lb n="2359"/><p><span>“Gan amhras chonnaic mé thú anuraidh,” arsa  </span>
<lb n="2360"/><span>Mac Ciaragáin, “agus chualas gur pósadh thú cupla  </span>
<lb n="2361"/><span>lá roimhe sin.  Goidé mar tá tú féin agus do  </span>
<lb n="2362"/><span>chomráduidhe ag déanamh amach?”    </span></p>
<lb n="2363"/>
<lb n="2364"/><p><span>“Uch, go measardha, go raibh maith agat,” arsa  </span>
<lb n="2365"/><span>Mac Maghnuis, “ach tháinig tubaiste mhór i n-ár  </span>
<lb n="2366"/><span>mbealach; agus sin an rud do thug annseo mé indiu.”    </span></p>
<lb n="2367"/>
<lb n="2368"/><p><span>“Ó, goidé sin?” arsa Mac Ciaragáin.    </span></p>
<lb n="2369"/>
<lb n="2370"/><p><span>“Uch, tá,” arsa Cormac, “rud do bhí i ndán dúinn  </span>
<lb n="2371"/><span>b'fhéidir.  Do bhí mise amuigh ag Dubhghlaise indé le  </span>
<lb n="2372"/><span>sochraid.  Do bhí sé mall tráthnóna ag fágáil na  </span>
<lb n="2373"/><span>reilge domh; chuaidh mé thart Bealach an Chinn Ghairbh;  </span>
<lb n="2374"/><span>agus bhí an meadhon-oidhche go maith liom ag teacht  </span>
<lb n="2375"/><span>anuas eadar Leitir Bric agus an Mhóinín domh.  Ar  </span>
<lb n="2376"/><span>an bhealach bhuail an smuaineadh mé nach mbéadh dochar  </span>
<lb n="2377"/><span>ar bith sgéal mór bréagach do chumadh fá'n tSluagh  </span>
<lb n="2378"/><span>Sídhe agus fá'n chrochlán: go bhfaca mé iad, go  </span>
<lb n="2379"/><span>dtáinig siad rómham, go raibh naoidheanán leobhtha agus  </span>
<lb n="2380"/><span>bean a fuair bás i Srath na Brághad cupla lá ó shoin,  </span>
<lb n="2381"/><span>gur léig mé féin rois mhaith mallacht ortha, agus gur  </span>
<lb n="2382"/><span>iarr mé ortha cuimhniughadh ar an seachtmhadh haithne,  </span>
<lb n="2383"/><span>‘Ná déan goid’ — do chinn mé seo agus a dhá oiread  </span>
<lb n="2384"/><span>eile 'innsin do mhuinntir an Mhóinín le hiongantas  </span>
<lb n="2385"/><span>agus eagla do chur ortha agus le taisbeáint dóibhthe go  </span>
<lb n="2386"/><span>bhfuil saighdiuireacht ionnam.  Acht mo bhrón! nuair do  </span>
<lb n="2387"/><span>bhidheas ag dul soir ag árdán atá ar an cheann thiar  </span>
<lb n="2388"/><span>de'n Mhóinín, agus mé ag smuaineadh goidé an  </span>
<lb n="2389"/><span>t-uathbhás do bhéadh ar óg a's sean ag éisteacht le  </span>
<lb n="2390"/><span>mo chuid sgéalta bréagach mhothuigh mé an séideán  </span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2391"/><p><span>umghaoithe ag tarraingt orm; mhothuigheas sodar  </span>
<lb n="2392"/><span>capall 'na dhiaidh sin; agus ba ghairid go bhfacas  </span>
<lb n="2393"/><span>na marcaigh agus an eachraidh gheal-bhán ag teacht chugam  </span>
<lb n="2394"/><span>anoir.  Do bhí an oidhche breágh geal, agus nuair do  </span>
<lb n="2395"/><span>thángadar comhgarach chugam thugas fá dear naoidheanán  </span>
<lb n="2396"/><span>ar bhéalaibh an mharcaigh do bhí i lár báire.  Do  </span>
<lb n="2397"/><span>chuaidh mé uilig ar crith le heagla.  Do thuit an  </span>
<lb n="2398"/><span>droighneán as mo láimh.  Ní raibh uchtach agam paidir  </span>
<lb n="2399"/><span>nó mallacht do chur asam; a's sgeinn na marcaigh  </span>
<lb n="2400"/><span>thart ag mo thaoibh — gach aon fhear aca ag tabhairt  </span>
<lb n="2401"/><span>amharc mhagamhail orm.  Nuair do tháinig mé chugam  </span>
<lb n="2402"/><span>féin bhog mé liom agus an t-allus fuar ag sileadh  </span>
<lb n="2403"/><span>anuas ó mo chuid malacha.  Acht ar rochtain an bhaile  </span>
<lb n="2404"/><span>domh fuaras amharc iongantach annsin romham, agus  </span>
<lb n="2405"/><span>chualas sgeul do chuir uathbhás agus brón orm.  Do  </span>
<lb n="2406"/><span>bhí cuid de mhnáibh na comharsnachta cruinnighthe ann —  </span>
<lb n="2407"/><span>cuid aca ag urnuighe agus tuilleadh aca ag ciapáil  </span>
<lb n="2408"/><span>agus ag cur trom ar a chéile.    </span></p>
<lb n="2409"/>
<lb n="2410"/><p><span>“‘Goidé is ciall do'n chabhlachas so i n-am an-tráth  </span>
<lb n="2411"/><span>mar so nó goidé tá cearr?’” arsa mise nuair do  </span>
<lb n="2412"/><span>chuaidh mé asteach.    </span></p>
<lb n="2413"/>
<lb n="2414"/><p><span>“‘Ó, tá,’ arsa bean aca, ‘do bhean féin annseo  </span>
<lb n="2415"/><span>a raibh cúpla — gasúr a's girrseach — aici i ndiaidh  </span>
<lb n="2416"/><span>clapsholais anocht.  Is cosmhail go ndeárnadh faillighe,  </span>
<lb n="2417"/><span>nó nach ndéarnadh coimheád go leor tamall beag ó  </span>
<lb n="2418"/><span>shoin.  Ar aon chor do tháinig an eachraidh sídhe chum an  </span>
<lb n="2419"/><span>dorais agus d'fhuaduigh siad an ghirrseach bheag, agus  </span>
<lb n="2420"/><span>níor fhágadar dadaidh i n-a háit acht an tsean-sguab  </span>
<lb n="2421"/><span>sin do-chidh tú caithte ar an urlár annsin.’    </span></p>
<lb n="2422"/>
<lb n="2423"/><p><span>“Nuair do chualas goidé thárlaidh agus goidé bhí  </span>
<lb n="2424"/><span>déanta bhí mé chomh buadhartha sin nach raibh a fhios  </span>
<lb n="2425"/><span>agam cia aca mo cheann nó mo chosa bhí ar an talamh.   </span>
<lb n="2426"/><span>Do smuain mé fosta go dtáinig an tubaiste seo  </span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2427"/><p><span>mar chineál breitheamhnais orm féin mar gheall ar na  </span>
<lb n="2428"/><span>sgéaltaibh bréagacha do bhidheas a chumadh ar an bhealach  </span>
<lb n="2429"/><span>le hinnsin do mhuinntir an Mhóinín chum uathbháis do  </span>
<lb n="2430"/><span>chur ortha.  Do chuireamar ar n-intinn le chéile ar  </span>
<lb n="2431"/><span>maidin, agus ba léir dúinn uilig gur chóir theacht agus  </span>
<lb n="2432"/><span>do bharamhail-se 'fhagháil an bhfuighthear an leanbh tar ais  </span>
<lb n="2433"/><span>a choidhche, nó goidé dhéanfar leis an tsean-sguaib.”    </span></p>
<lb n="2434"/>
<lb n="2435"/><p><span>“Chidhim,” ars' an Dall; agus do chaith sé tamall ag  </span>
<lb n="2436"/><span>smuaineadh ar méad do chuala sé.    </span></p>
<lb n="2437"/>
<lb n="2438"/><p><span>“A Chormaic,” arsa seisean ins an deireadh, “an  </span>
<lb n="2439"/><span>dtig leat innsin domh ar gearradh an Chroch Chéasta ar  </span>
<lb n="2440"/><span>do naoidheanán bheag sul ar fuaduigheadh í?”    </span></p>
<lb n="2441"/>
<lb n="2442"/><p><span>“Do hinnseadh domh gur gearradh cinnte,” arsa  </span>
<lb n="2443"/><span>Cormac.    </span></p>
<lb n="2444"/>
<lb n="2445"/><p><span>“Ó is maith sin,” arsa Mac Ciaragáin, “óir  </span>
<lb n="2446"/><span>gearrfaidh an comhartha sin bealach dí go fóill amach  </span>
<lb n="2447"/><span>as braighdeanas na mbitheamhnach úd.  Acht mar sin  </span>
<lb n="2448"/><span>féin, ba chóir dhuit Turas Thobair na n-Aingeal do  </span>
<lb n="2449"/><span>dhéanamh dí taca an lae indiu gach aon bhliadhain go  </span>
<lb n="2450"/><span>ceann seacht mbliadhain.  Agus i dtaoibh na sean- </span>
<lb n="2451"/><span>sguaibe cuimhnigh go gcaithfidh tú faire na haon-oidhche  </span>
<lb n="2452"/><span>do dhéanamh uirthi, agus a cur lá ar n-a bhárach ar an  </span>
<lb n="2453"/><span>taoibh amuigh de'n reilig; óir muna ndéanfaidhe a  </span>
<lb n="2454"/><span>faireadh sul a gcuirfidhe as amharc í bhéadh sí tar  </span>
<lb n="2455"/><span>ais arís in do choirneál roimhe luighe gréine.  Sin a  </span>
<lb n="2456"/><span>dtig liom-sa a rádh; agus tá súil agam go mbéidhir  </span>
<lb n="2457"/><span>beo le d'inghin bhig d'fheiceáil arís!”    </span></p>
<lb n="2458"/>
<lb n="2459"/><p><span>Do thug Cormac anois buidheachas mór do Mhac  </span>
<lb n="2460"/><span>Ciaragáin ar son a chuid comhairleach, agus i ndiaidh  </span>
<lb n="2461"/><span>sláin agus beannacht d'fhágáil aige, agus a bhfagháil  </span>
<lb n="2462"/><span>uaidh, d'imthigh sé leis ag tarraingt ar an Mhóinín.     </span>
<lb n="2463"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2464"/><p><span>Caib. II.   </span></p>
<lb n="2465"/>
<lb n="2466"/><p><span>Faire na Sguaibe agus Imtheacht an Mhalartáin.    </span></p>
<lb n="2467"/>
<lb n="2468"/><p><span>Nuair do chuaidh Cormac Mac Maghnuis 'fhad leis  </span>
<lb n="2469"/><span>an Mhóinín chuir sé teachtairidhe annsiúd agus annseo  </span>
<lb n="2470"/><span>ag innsin goidé thárlaidh, goidé dubhradh leis, agus  </span>
<lb n="2471"/><span>ag rádh go mbéadh faire aige an oidhche sin.  Agus  </span>
<lb n="2472"/><span>go deimhin ba hí sin an teachtaireacht a fuair an  </span>
<lb n="2473"/><span>chluas!  Ba bheag de'n oidhche do bhí caithte go raibh  </span>
<lb n="2474"/><span>cistineach Chormaic lán ó'n bhac go dtí an doras.  Do  </span>
<lb n="2475"/><span>bhí seandaoine ann do bhí sean go leor le bás d'fhagháil,  </span>
<lb n="2476"/><span>agus gan cuma ar bith báis ortha; do bhí fir ann do  </span>
<lb n="2477"/><span>bhí i bhfad tar aois an phósta, agus gan iomrádh ar bith  </span>
<lb n="2478"/><span>pósta aca; agus asteach le sin do bhí dornán breágh  </span>
<lb n="2479"/><span>cailín ann — an mhór-chuid aca an-dóigheamhail, agus iad  </span>
<lb n="2480"/><span>so nach raibh 'fhobair go mbéidheadh.  Do bhí corr-ghasúr  </span>
<lb n="2481"/><span>le feiceáil thall agus abhus.  Ógánaigh do bhí ionnta so  </span>
<lb n="2482"/><span>a fuair cead theacht amach an oidhche seo ar geallamhain  </span>
<lb n="2483"/><span>nach bhfanfadh siad acht tamall beag — geallamhain nár  </span>
<lb n="2484"/><span>congbhuigheadh agus nach raibh intinn a congbháil.  Do bhí  </span>
<lb n="2485"/><span>bean Chormaic thíos ins an tseomhra, a naoidheanán ar  </span>
<lb n="2486"/><span>a glúin, agus í ag déanamh daonáin i ndiaidh an  </span>
<lb n="2487"/><span>naoidheanáin eile do bhí fuaduighthe.  Do bhí bean nó  </span>
<lb n="2488"/><span>beirt d'á ciuiniughadh agus ag tabhairt sóláis dí;  </span>
<lb n="2489"/><span>agus i dtaoibh na mban eile do bhí 'san tseomra ba hé  </span>
<lb n="2490"/><span>an sean-am aca é ag caitheamh snaoisín, ag conspóid  </span>
<lb n="2491"/><span>agus ag socrughadh gnóthaidhe na tíre i gcogaraibh.   </span>
<lb n="2492"/><span>Ach do bhí an mór-chuid de na daoinibh ins an chistinigh.   </span>
<lb n="2493"/><span>Do bhí Cormac é féin 'na shuidhe ag an teinidh, a chuid  </span>
<lb n="2494"/><span>uilleann ag a ghlúnaibh, a cheann crom, a lámha ar a  </span>
<lb n="2495"/><span>leicnibh, agus osna ag imtheacht air anois agus aríst.   </span>
<lb n="2496"/><span>Do bhí an chuid eile 'na suidhe in 'ach aon áit ó'n doras  </span>
<lb n="2497"/><span>aníos, ar phlainceannaibh, ar shuidhisteogaibh agus ar  </span>
<lb n="2498"/><span>fhódaibh mónadh.    </span>
<lb n="2499"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2500"/><p><span>Go dtí ar na fíor-mhallaibh do bhíodh fairidheacha na  </span>
<lb n="2501"/><span>hÉireann i bhfad níos tarraingtighe agus corr-uair i  </span>
<lb n="2502"/><span>bhfad níos greannmhaire 'ná na bainseacha.  Agus go  </span>
<lb n="2503"/><span>deimhin níor bhris an fhaire seo cheann ar bith de na  </span>
<lb n="2504"/><span>riaghlachaibh do-ghnidheadh faire níos tarraingtighe 'ná  </span>
<lb n="2505"/><span>bainis.  As goidé 'n fáth go mbrisfeadh, agus gur  </span>
<lb n="2506"/><span>faire sguaibe do bhí ann, agus na deora do sileadh  </span>
<lb n="2507"/><span>gur i ndiaidh naoidheanáin nach bhfuair bás ar chor ar bith  </span>
<lb n="2508"/><span>a sileadh iad?  Do chaith na seandaoine an cheud trian  </span>
<lb n="2509"/><span>de'n oidhche ag sgeulaidheacht, ag fiannaidheacht, ag  </span>
<lb n="2510"/><span>trácht ar thairngaireacht Chuilim Chille agus ag díospóir- </span>
<lb n="2511"/><span>eacht cia aca nathracha neimhe nó cistidhe atá faoi na  </span>
<lb n="2512"/><span>croimleacaibh sin atá i bhfogus do'n Bhrocaigh.  Ar an  </span>
<lb n="2513"/><span>mheadhon-oidhche do thug seanóir cráibhtheach paidrín mór  </span>
<lb n="2514"/><span>fada amach “ar son na ndaoine atá annseo i láthair  </span>
<lb n="2515"/><span>acht go speisialta ar son an naoidheanáin bhig do  </span>
<lb n="2516"/><span>fuaduigheadh amach as an tigh seo aréir, ionnus go  </span>
<lb n="2517"/><span>dtabharfadh Dia ar an dream d'fhuaduigh í a fágáil  </span>
<lb n="2518"/><span>tar ais ins an áit cheudna a bhfuair siad í roimh  </span>
<lb n="2519"/><span>sheachtmhain ó indiu.”  Do ghuidh sé ar son na marbh  </span>
<lb n="2520"/><span>mar an gceudna, agus chuir sé suas mórán  </span>
<lb n="2521"/><span>paidreach fosta do dhaoinibh annsiúd agus annseo do  </span>
<lb n="2522"/><span>bhí do réir a bharamhla ag fuaradh 'san chreideamh, nó  </span>
<lb n="2523"/><span>do bhí ró-thugtha do'n ól.  Do bhí cuid de na daoinibh  </span>
<lb n="2524"/><span>seo 'san láthair, agus nuair do bhí an seanóir ag guidhe  </span>
<lb n="2525"/><span>ar a son do mheas sé go mb'fheárr labhairt faoi n-a  </span>
<lb n="2526"/><span>anáil.  Nuair do bhí an paidrín thart rannadh biadh ar  </span>
<lb n="2527"/><span>an iomlán aca.  Is iad na cineáil do bhí ann;  </span>
<lb n="2528"/><span>préataidhe, cáthbhruith, agus arán coirce.  Iar sin  </span>
<lb n="2529"/><span>rinneadh réidhteach ar an urlár agus do chaith an t-aos  </span>
<lb n="2530"/><span>óg an dara trian de'n oidhche ag “dallóig,” “thart  </span>
<lb n="2531"/><span>an bhróg,” “fear an toighe,” agus mireoga de'n  </span>
<lb n="2532"/><span>tseort sin.  Ag breacadh an lae, do chuaidh fir agus  </span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2533"/><p><span>buachaillidhe amach chum na léanta d'imirt na gcluithche  </span>
<lb n="2534"/><span>gcaointe .i. iomáin, coraidheacht, léimneach, agus folach  </span>
<lb n="2535"/><span>cruach.  I ndiaidh éirghe gréine, sgaib lucht na faire  </span>
<lb n="2536"/><span>uilig acht amháin comhursana agus daoine a raibh muinn- </span>
<lb n="2537"/><span>teardhas aca le Cloinn Mhaghnuis.  Nuair do tháinig  </span>
<lb n="2538"/><span>sé tamall 'san lá cuireadh an sguab asteach i mbocsa,  </span>
<lb n="2539"/><span>agus do chuaidh Cormac agus iad so d'fhan agus do  </span>
<lb n="2540"/><span>chuireadar an bocsa faoi'n talamh ar an taoibh amuigh  </span>
<lb n="2541"/><span>de shean-reilig Chille Taobhog.    </span></p>
<lb n="2542"/>
<lb n="2543"/><p><span>Iomthúsa Mhaghnuis Mhic Cormaic, nuair do tháinig sé  </span>
<lb n="2544"/><span>a bhaile fuair sé a bhean 'na suidhe thíos ins an tseomra  </span>
<lb n="2545"/><span>ag oileamhain a hinghine bige, agus bean de chuid na  </span>
<lb n="2546"/><span>comharsnachta ag congbháil cuideachtan léithi; agus an  </span>
<lb n="2547"/><span>malartán 'na shuidhe thuas ag teinidh na cistinighe, a dhá  </span>
<lb n="2548"/><span>spáig astigh 'san luaith, agus é ag gearradh litreach  </span>
<lb n="2549"/><span>innti le n-a ladhair mhóir.  D'innis Maghnus d'á mhnaoi  </span>
<lb n="2550"/><span>meud do chuala sé ag an Dall agus chinn an bheirt  </span>
<lb n="2551"/><span>a ndícheall do dhéanamh le hórdughadh Mhic Uí Chiaragáin  </span>
<lb n="2552"/><span>d'iomchar amach chomh maith agus do b'fhéidir.  Agus go  </span>
<lb n="2553"/><span>deimhin níorbh' fhurus sin do dhéanamh, nó ar aon chor  </span>
<lb n="2554"/><span>meud de do bhain de'n mhalartán, óir ba doiligh cur  </span>
<lb n="2555"/><span>suas le n-a chuid uilc agus a chuid cleasaidheachta.   </span>
<lb n="2556"/><span>Ní raibh lá ar bith nó oidhche ar bith nár imir sé cleas  </span>
<lb n="2557"/><span>úr éigin do mheas sé do chuirfeadh fearg ar Mhaghnus  </span>
<lb n="2558"/><span>agus ar a mhnaoi.  Nuair do thigeadh an lánamhain  </span>
<lb n="2559"/><span>suaimhneach so asteach 'ach aon oidhche, i ndiaidh bheith ag  </span>
<lb n="2560"/><span>obair go cruaidh ins na cuibhreannaibh ó mhaidin,  </span>
<lb n="2561"/><span>gheibheadh siad i gcomhnuidhe gach uile rud ins an toigh  </span>
<lb n="2562"/><span>bun ós cionn nó amach as áit.  Do bhéadh doras an  </span>
<lb n="2563"/><span>tseomra fosgailte, agus an mhuc thíos ag déanamh  </span>
<lb n="2564"/><span>tochaltáin ins an urlár; bhéadh an cat astigh 'san  </span>
<lb n="2565"/><span>chuinneoig báidhte, b'fhéidir, agus bhéadh an madadh  </span>
<lb n="2566"/><span>ag ciseán an ime; bhéadh na gugáin agus na spiúnóga  </span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2567"/><p><span>thiar faoi na leabthachaibh, agus bhéadh fóda mónadh  </span>
<lb n="2568"/><span>thuas ar an dreisiúr; bhéadh na suidhisteoga agus na  </span>
<lb n="2569"/><span>stólta amuigh ar an charn aoiligh, agus bhéadh leagan  </span>
<lb n="2570"/><span>úr ar mhaididhibh na leabthach, ar mhodh agus go dtuitfeadh  </span>
<lb n="2571"/><span>an chéad duine do rachfadh asteach i gceann aca síos;  </span>
<lb n="2572"/><span>bhéadh an teine athruighthe anuas go dtí lár an urláir;  </span>
<lb n="2573"/><span>bhéadh an pota astigh 'san ghríosaigh agus a bheul faoi;  </span>
<lb n="2574"/><span>bhéadh an maide pota agus an crochadh ag iarraidh;  </span>
<lb n="2575"/><span>agus bhéadh ceann an mhaide bhriste dearg-the ionnus  </span>
<lb n="2576"/><span>go ndóighfidhe lámh an cheud duine do gheobhadh greim  </span>
<lb n="2577"/><span>air.  Agus nuair do thiocfadh Maghnus agus a bhean  </span>
<lb n="2578"/><span>asteach agus an leanbh beag ar iomchar leo (óir bhíodh  </span>
<lb n="2579"/><span>an leanbh i gcomhnuidhe amuigh leo), do gheibheadh siad  </span>
<lb n="2580"/><span>an malartán 'na shuidhe ar an bhac, agus é ag amharc  </span>
<lb n="2581"/><span>thart go bródamhail ar a chuid oibre.  A's le feirg  </span>
<lb n="2582"/><span>do chur ar bhean Mhaghnuis déarfadh sé léithi corr- </span>
<lb n="2583"/><span>uair: —    </span></p>
<lb n="2584"/>
<lb n="2585"/><p><span>“A mháthair, is iongantach nach bhfuil tú dom'  </span>
<lb n="2586"/><span>oileamhain-se anois agus aríst, agus ag tabhairt cíche  </span>
<lb n="2587"/><span>domh mar táir ag tabhairt do mo dheirbhshiair bhig.   </span>
<lb n="2588"/><span>Dár ndóigh, tá a fhios agat go bhfuil mise choimh muinn- </span>
<lb n="2589"/><span>teardha chugat agus tá sise.  Uch! ní fhuil iongantas  </span>
<lb n="2590"/><span>go bhfuil sise ag fás suas agus go bhfuil mise ag éirghe  </span>
<lb n="2591"/><span>níos lugha 'ach aon lá!”    </span></p>
<lb n="2592"/>
<lb n="2593"/><p><span>Acht níorbh' é seo deireadh.  Bhéadh sé ag gabháil  </span>
<lb n="2594"/><span>cheoil rith na h-oidhche le Maghnus agus a mhnaoi do  </span>
<lb n="2595"/><span>chongbháil musgailte.  Agus ní bhéadh i n-a bheul ó  </span>
<lb n="2596"/><span>thús go deireadh acht rann amháin as an tsean-amhrán  </span>
<lb n="2597"/><span>sin, “Tá mé 'mo chodladh a's má tá ní fhuil neul:”    </span></p>
<lb n="2598"/>
<lb n="2599"/><p><span>“Long agus bád i lár na fairrge,   </span>
<lb n="2600"/><span>Agus ceann aca lán de mhnáibh breághtha Sasanach',</span>
<lb n="2601"/><span>Dá mbéidhinn-se 'san bhád bhéadh báb aca i n-aice liom</span>
<lb n="2602"/><span>Tá mé 'mo chodladh 's má tá ní fhuil neul!   </span>
<lb n="2603"/><span>Tá, etc.”    </span>
<lb n="2604"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2605"/><p><span>“Go bhfóiridh Dia orainn!” déarfadh bean Mhaghnuis  </span>
<lb n="2606"/><span>i gcogar le n-a fear nuair do bhéadh an bheirt  </span>
<lb n="2607"/><span>tamall ag éisteacht leis an cheolruidhe do bhí 'na luighe  </span>
<lb n="2608"/><span>ar shraideoig 'san choirneál, “ba mhinic do chuirfeadh  </span>
<lb n="2609"/><span>an t-amhrán sin a chodladh sinn nuair do bhidheamar  </span>
<lb n="2610"/><span>'nár bpáisdidhibh; anois 'sé tá dár gcongbháil mús- </span>
<lb n="2611"/><span>gailte.”    </span></p>
<lb n="2612"/>
<lb n="2613"/><p><span>Agus so an cineál ama do bhí i dtigh Mhaghnuis  </span>
<lb n="2614"/><span>Mhic Chormaic ar feadh seacht mbliadhain.  Agus  </span>
<lb n="2615"/><span>d'fhuiling Maghnus agus a bhean an t-iomlán chomh  </span>
<lb n="2616"/><span>foighdeach a's do dhéanfadh Seob é féin dá mbéadh  </span>
<lb n="2617"/><span>sé i n-a n-áit.  Acht do-gheibh foighide furtacht 'san  </span>
<lb n="2618"/><span>deireadh.  Nuair do tháinig an lá a raibh na seacht  </span>
<lb n="2619"/><span>mbliadhna astigh bhruith bean Mhaghnuis dornán  </span>
<lb n="2620"/><span>préataidhe agus dornán eile ruacán.  Annsin bhain  </span>
<lb n="2621"/><span>sí na croicne de na préataidhibh, agus chuir sí ar  </span>
<lb n="2622"/><span>phláta iad, agus chaith sí iomlán an laoidhin amach  </span>
<lb n="2623"/><span>ar an charn aoiligh.  Mar an gceudna chongbuigh sí  </span>
<lb n="2624"/><span>sligeáin na ruacán agus chaith sí an muarach amach  </span>
<lb n="2625"/><span>'san tsinc.  Do bhí an malartán 'na shuidhe ós a  </span>
<lb n="2626"/><span>coinne, agus é d'á coimheád mar bhéadh cat ar feadh  </span>
<lb n="2627"/><span>an ama do bhí sí ar an obair seo.    </span></p>
<lb n="2628"/>
<lb n="2629"/><p><span>“A mháthair,” arsa seisean ins an deireadh, “tá  </span>
<lb n="2630"/><span>tú ag cur iongantais mhóir orm indiu.  Do chaith tú  </span>
<lb n="2631"/><span>amach biadh na bpréataidhe, — an laoidhean, agus biadh  </span>
<lb n="2632"/><span>na ruacán, — an muarach, agus chongbhuigh tú na croicne  </span>
<lb n="2633"/><span>a's na sligeáin.  Ní fhuil tú agat féin.”    </span></p>
<lb n="2634"/>
<lb n="2635"/><p><span>“A rúin,” arsa bean Mhaghnuis, go ciuin, óir bhí  </span>
<lb n="2636"/><span>eagla uirthi labhairt leis ar dóigh ar bith eile, “a  </span>
<lb n="2637"/><span>rúin, tá mealladh ort agus tá tú ag magadh orm.   </span>
<lb n="2638"/><span>Dár ndóig, tá 'fhios ag gach uile dhuine a bhfuil 'fhios  </span>
<lb n="2639"/><span>aige dadaidh gurab é an croiceann an chuid is feárr  </span>
<lb n="2640"/><span>de'n phréata agus gurab é an sligeán an chuid is feárr  </span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2641"/><p><span>de'n ruacán.  Do bhí fear thiar annseo ar na Gleann- </span>
<lb n="2642"/><span>taighibh agus thoisigh sé ag rádh na rudaí adeir tusa  </span>
<lb n="2643"/><span>.i. gur ins an laoidhean agus ins an mhuarach atá  </span>
<lb n="2644"/><span>iomlán an chothuighthe agus nach bhfuil maith ar bith ins  </span>
<lb n="2645"/><span>na croicnibh nó ins na sligeánaibh; agus ar feadh chúpla  </span>
<lb n="2646"/><span>bliadhan ba h-é an t-ádhbhar gáire ba mhó é d'á raibh  </span>
<lb n="2647"/><span>'san tír.  Acht bhí 'fhios ag 'ach aon duine nach raibh  </span>
<lb n="2648"/><span>neart aige air, óir go raibh sé éadtrom 'san cheann.”    </span></p>
<lb n="2649"/>
<lb n="2650"/><p><span>Annsin líon sí gugán le croicnibh agus le sligeánaibh,  </span>
<lb n="2651"/><span>agus thug sí do'n mhalartán é.  Do thoisigh sé a dh'ithe,  </span>
<lb n="2652"/><span>acht ba ró-ghairid gur thuirsigh sé, agus gur chaith sé  </span>
<lb n="2653"/><span>an gugán agus meud do bhí ann asteach san teinidh.    </span></p>
<lb n="2654"/>
<lb n="2655"/><p><span>“A rúin,” arsa bean Mhaghnuis, “níor cheart duit  </span>
<lb n="2656"/><span>an biadh do chaitheamh 'san teinidh.  Sin an cineál bidh  </span>
<lb n="2657"/><span>gheobhas tú ó seo suas.”    </span></p>
<lb n="2658"/>
<lb n="2659"/><p><span>“Imtheochaidh mé,” ars' an malartán, ag éirghe agus  </span>
<lb n="2660"/><span>ag dul síos 'fhad leis an doras; “ní thig liom so do  </span>
<lb n="2661"/><span>sheasamh.  Rachfaidh mé siar chum na nGleanntach, an </span>
<lb n="2662"/><span>áit a bhfuil fear amháin céillidhe.”    </span></p>
<lb n="2663"/>
<lb n="2664"/><p><span>Do rith bean Mhaghnuis síos agus do sgiob sí an  </span>
<lb n="2665"/><span>clóca beag glas de, agus do chongbuigh sí é.  Do  </span>
<lb n="2666"/><span>shíl an malartán gurab é an rud do bhí sí ag cur  </span>
<lb n="2667"/><span>roimpi féin é féin do chongbháil i n-aghaidh a thola</span>
<lb n="2668"/><span>agus arsa seisean:    </span></p>
<lb n="2669"/>
<lb n="2670"/><p><span>“Imtheochaidh mé; ní fhuil gar dhuit bheith ag brath  </span>
<lb n="2671"/><span>mo chongbháil.”    </span></p>
<lb n="2672"/>
<lb n="2673"/><p><span>Agus d'imthigh sé siar le taoibh an locha, agus  </span>
<lb n="2674"/><span>Maghnus é féin 'na sheasamh 'san doras, agus é ag  </span>
<lb n="2675"/><span>glaodhach amach 'na dhiaidh: “Nár phillidh tú choidhche!”   </span>
<lb n="2676"/><span>Go deimhin ba hí sin an athchuinge nár thuit 'un talaimh.   </span>
<lb n="2677"/><span>Cá bith áit a ndeachaidh an malartán níor phill sé ar  </span>
<lb n="2678"/><span>thoigh Mhaghnuis Mhic Chormaic ní ba mhó.     </span>
<lb n="2679"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2680"/><p><span>Caib. III.   </span></p>
<lb n="2681"/>
<lb n="2682"/><p><span>An Bróinteoir agus an Sníomhadóir.    </span></p>
<lb n="2683"/>
<lb n="2684"/><p><span>Ar feadh na seacht mbliadhan do bhí Maghnus  </span>
<lb n="2685"/><span>Mac Cormaic ag déanamh na dturus mbliadhantamhail  </span>
<lb n="2686"/><span>go Tobar na nAingeal do bhí muinighin láidir aige  </span>
<lb n="2687"/><span>féin agus ag a mhnaoi go bhfaoigfidhe a naoidheanán  </span>
<lb n="2688"/><span>tar ais aca maidin éigin.  Acht nuair nár thárlaidh seo  </span>
<lb n="2689"/><span>le linn an turuis deireannaigh agus imtheacht an  </span>
<lb n="2690"/><span>mhalartáin chuaidh a muinighin síos ina mbrógaibh.   </span>
<lb n="2691"/><span>Do chuaidh seacht mbliadhna eile thart annsin, a's annsin  </span>
<lb n="2692"/><span>seacht mbliadhna eile, acht rith an ama sin níor fágadh  </span>
<lb n="2693"/><span>an leanbh tar ais, agus ní raibh iomrádh ar bith go  </span>
<lb n="2694"/><span>bhfaoigfidhe.  Do bhain Maghnus agus a bhean dúil de  </span>
<lb n="2695"/><span>anois, agus adubhradar leo féin agus le n-a gcuid  </span>
<lb n="2696"/><span>comharsan nach bhfeicfidís a mac go dtí Lá an Luain,  </span>
<lb n="2697"/><span>nó an lá sin ach' a oiread, b'fhéidir.    </span></p>
<lb n="2698"/>
<lb n="2699"/><p><span>Acht ní raibh Maghnus agus a bhean leo féin ina  </span>
<lb n="2700"/><span>dtigh bheag i Loch Finne.  Do bhí a n-inghean, Brighid,  </span>
<lb n="2701"/><span>'na cailín sgiamhach, a's í bliadhain agus fiche d'aois  </span>
<lb n="2702"/><span>anois; agus ó thárla nach raibh aca acht í, bhidheadar  </span>
<lb n="2703"/><span>chomh cúramach fá dtaoibh dí agus do bhí siad fá na  </span>
<lb n="2704"/><span>súilibh do bhí i n-a gcloigeann; agus d'ár ndóigh fuair  </span>
<lb n="2705"/><span>sí iomlán na haire a's an mhór-chuid de'n ghallaidheacht  </span>
<lb n="2706"/><span>sin a thuiteas anuas ar na girrseachaibh so ag nach </span>
<lb n="2707"/><span>bhfuil deirbhshiúr nó dearbhráthair.    </span></p>
<lb n="2708"/>
<lb n="2709"/><p><span>Maidin aoibhinn amháin fuair Brighid Nic Chormaic  </span>
<lb n="2710"/><span>gugán, agus do chuaidh sí amach do chruinniughadh sméar  </span>
<lb n="2711"/><span>dubh i measg na ndriseog do bhí ag fás ar bhruach an  </span>
<lb n="2712"/><span>locha.  Do bhí deireadh foghmhair ann an t-am sin, agus  </span>
<lb n="2713"/><span>bhí cuma shuaimhneach áluinn ar ísleánaibh agus ar  </span>
<lb n="2714"/><span>árdánaibh, ar chnocaibh agus ar ghleanntánaibh.  Do bhí  </span>
<lb n="2715"/><span>mincheo ag cruinniughadh ar bhárr na Sgreige agus ar  </span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2716"/><p><span>bhárr na hEachla, a's Loch Finne aniar agus siar ag a  </span>
<lb n="2717"/><span>mbun, agus é chomh huaigneach agus chomh loinneardha  </span>
<lb n="2718"/><span>agus bhí sé an lá do báitheadh Finngheal ann.  Ní  </span>
<lb n="2719"/><span>raibh dadaidh le cloistin acht “cá! cá!” na bpréachán,  </span>
<lb n="2720"/><span>agus iad ag eitealladh anonn agus anall, agus ag  </span>
<lb n="2721"/><span>coimhlint cia 'mbéadh an sgidín aige.    </span></p>
<lb n="2722"/>
<lb n="2723"/><p><span>Ba ghairid Brighid Nic Chormaic ag cruinniughadh na  </span>
<lb n="2724"/><span>sméar dubh go gcuala sí an-chaoineadh fá ghiota dí.   </span>
<lb n="2725"/><span>Do thionntuigh sí thart agus a sáith sgaoill uirthi; agus  </span>
<lb n="2726"/><span>goidé chí sí acht óigfhear 'na seasamh fá chúig nó sé  </span>
<lb n="2727"/><span>déag de shlataibh dí, agus é ag gul go truaighmhéileach.   </span>
<lb n="2728"/><span>Chomh luath agus thug sé fá deara go bhfaca sí é thoisigh  </span>
<lb n="2729"/><span>sé ag crathadh a láimhe uirthi.  Do dhruid sise anonn  </span>
<lb n="2730"/><span>comhgarach chuige, agus do labhair sí leis.    </span></p>
<lb n="2731"/>
<lb n="2732"/><p><span>“A bhuachaill chóir,” arsa sise, “goidé bheir ort  </span>
<lb n="2733"/><span>bheith ag caoineadh?”    </span></p>
<lb n="2734"/>
<lb n="2735"/><p><span>“Maise, ní brón nó pian atá orm,” ars' an  </span>
<lb n="2736"/><span>buachaill; “acht ní fhuil a fhios agam cá bhfuil mé nó  </span>
<lb n="2737"/><span>cá rachfaidh mé.”    </span></p>
<lb n="2738"/>
<lb n="2739"/><p><span>“Agus cárab as thú, nó goidé 'n bealach a dtáinig  </span>
<lb n="2740"/><span>tú?” arsa sise.    </span></p>
<lb n="2741"/>
<lb n="2742"/><p><span>“Go deimhin, ní fhuil a fhios agam faoi 'n ghréin ghil  </span>
<lb n="2743"/><span>cárab as mé, nó goidé 'n bealach a dtáinig mé,”  </span>
<lb n="2744"/><span>arsa seisean; “agus asteach le sin ní fhuil a fhios  </span>
<lb n="2745"/><span>agam cá ainm atá orm.  An dream a raibh mé aca  </span>
<lb n="2746"/><span>ó tháinig cuimhne chugam ní dheárnadar mórán cainnte  </span>
<lb n="2747"/><span>liom a riamh, ach choinnigh siad mé ag bróinteoracht  </span>
<lb n="2748"/><span>ó mhaidin go dtí 'n oidhche le deich mbliadhnaibh agus  </span>
<lb n="2749"/><span>tuilleadh, b'fhéidir.  Adubhradar liom ar maidin indiu  </span>
<lb n="2750"/><span>gur mé an bróinteoir do b'fheárr d'á raibh aca a riamh;  </span>
<lb n="2751"/><span>go ndeárna mé oiread mine coirce dóibh agus go  </span>
<lb n="2752"/><span>mbéadh cupla sac d'fhuigheall aca ag an lá deireannach;  </span>
<lb n="2753"/><span>agus mar sin de, nach raibh gnóithe ar bith aca liom ó  </span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2754"/><p><span>seo amach, agus go dtabharfadh siad cead mo chinn  </span>
<lb n="2755"/><span>domh.  Dubhradh liom mar an gcéadna go bhfuighinn  </span>
<lb n="2756"/><span>an bhró sin do-chí tú ar an talamh annsin mar luach  </span>
<lb n="2757"/><span>saothair ar son mo chuid oibre.  Iar sin chuir fear  </span>
<lb n="2758"/><span>aca dallóg orm, cuireadh mé féin agus an bhró ar  </span>
<lb n="2759"/><span>dhruim eich, agus nuair do baineadh an dallóg díom  </span>
<lb n="2760"/><span>is annseo do bhí mé; agus ní fhuilim ábalta déanamh  </span>
<lb n="2761"/><span>amach cia aca soir, siar, ó dheas, nó ó thuaidh ba chóir  </span>
<lb n="2762"/><span>domh dhul.  Cá ainm atá ar an loch dheas sin agus ar  </span>
<lb n="2763"/><span>an dá chnoc úd thall?”    </span></p>
<lb n="2764"/>
<lb n="2765"/><p><span>“Strainséir mór thú gan amhras,” arsa Brighid,  </span>
<lb n="2766"/><span>“nuair nach bhfuil 'fhios agat gur Loch Finne ainm an  </span>
<lb n="2767"/><span>locha sin, agus gurab iad ainmneacha na gcnoc úd thall  </span>
<lb n="2768"/><span>an Sgreag agus an Eachla.”    </span></p>
<lb n="2769"/>
<lb n="2770"/><p><span>“B'fhéidir go mb'fheárr dhuit,” arsa sise arís i  </span>
<lb n="2771"/><span>ndiaidh bheith 'na tost tamall, “agus is feárr duit  </span>
<lb n="2772"/><span>theacht liom-sa go dtí an teach s' againne go ndéanaidh  </span>
<lb n="2773"/><span>tú do sgíste, agus go bhfaghaidh tú rud éigin le hithe  </span>
<lb n="2774"/><span>sul a mbuailidh tú an bóthar.”    </span></p>
<lb n="2775"/>
<lb n="2776"/><p><span>“Rachfad agus fáilte,” ars' an buachaill.  Annsin  </span>
<lb n="2777"/><span>chuir sé an bhró ar a dhruim, agus bhog sé féin agus  </span>
<lb n="2778"/><span>Brighid leo go rabhadar i dtoigh athar agus máthar  </span>
<lb n="2779"/><span>Bhrighde.  Nuair do chualaidh Maghnus agus a bhean gur  </span>
<lb n="2780"/><span>seachránach do bhí 'san bhuachaill thoisigh siad ag coimhlint  </span>
<lb n="2781"/><span>le 'chéile ag déanamh cineálas air.  Do thug Maghnus </span>
<lb n="2782"/><span>air suidhe ar stól na dtrí gcos ins an choirnéal,  </span>
<lb n="2783"/><span>agus thug sé lán copáin de phóitín dó; agus ba  </span>
<lb n="2784"/><span>ghairid gur chuir bean an tighe gugán maith brúightín  </span>
<lb n="2785"/><span>ós a choinne.  Acht cheana, ba bheag le leath-uair  </span>
<lb n="2786"/><span>do chuaidh thart go dtáinig gasúr breágh dóigheamhail  </span>
<lb n="2787"/><span>asteach agus gruag dheas ruadh air.    </span></p>
<lb n="2788"/>
<lb n="2789"/><p><span>“A Mhaghnuis Mhic Chormaic,” ars' an gasúr, “ó  </span>
<lb n="2790"/><span>fuair tú do mhac tabhair domh mo chlóca beag glas.”    </span>
<lb n="2791"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2792"/><p><span>Dá mbéadh bunadh an tighe 'na seasamh do thuitfeadh  </span>
<lb n="2793"/><span>siad le heagla agus le hiongantas ar fheicsin an  </span>
<lb n="2794"/><span>ghasúir ruaidh agus ar chloistin a chuid cainnte dóibh;  </span>
<lb n="2795"/><span>acht thárlaidh 'na suidhe iad.    </span></p>
<lb n="2796"/>
<lb n="2797"/><p><span>“Ní fhuil sé acht tamall beag ó chualas gur annseo  </span>
<lb n="2798"/><span>atá mo chlóca,” arsa 'n gasúr arís; “agus dar  </span>
<lb n="2799"/><span>ndóigh is é mo dhearbhráthair d'fhág 'na dhiaidh é, i  </span>
<lb n="2800"/><span>ndearmad, b'fhéidir.  Ach is cuma sin: tá sé dona  </span>
<lb n="2801"/><span>go leor agam-sa bheith ar shiubhal faoi fhearthainn agus  </span>
<lb n="2802"/><span>faoi shioc agus mo chlóca ag daoinibh eile.”    </span></p>
<lb n="2803"/>
<lb n="2804"/><p><span>D'éirigh bean Mhaghnuis anois agus thoisigh sí do  </span>
<lb n="2805"/><span>chuartughadh.    </span></p>
<lb n="2806"/>
<lb n="2807"/><p><span>“A bhean mhodhamhail,” arsa 'n gasúr, “ní fhuil faill  </span>
<lb n="2808"/><span>agam-sa fanacht go dtéighidh agat-sa an clóca d'fhagháil;  </span>
<lb n="2809"/><span>tá deifir orm: caithfidh mé bheith soir leis an tséideán  </span>
<lb n="2810"/><span>gaoithe atá ag teacht aniar ar an loch anois.  Ach nuair  </span>
<lb n="2811"/><span>gheobhas sibh an clóca tig libh dul soir go Béal Átha an  </span>
<lb n="2812"/><span>Dúin agus a chaitheamh asteach 'san dún.”    </span></p>
<lb n="2813"/>
<lb n="2814"/><p><span>Nuair do bhí an oiread so ráidhte ag an ghasúr ruadh  </span>
<lb n="2815"/><span>d'imthigh sé amach ar an doras, agus ní bhfuarthas an  </span>
<lb n="2816"/><span>dara hamharc air.  D'aithin muinntear an toighe anois  </span>
<lb n="2817"/><span>gur leo féin an seachránach óg do bhí 'san choirnéal;  </span>
<lb n="2818"/><span>a's thuig an seachránach go maith anois go raibh sé i  </span>
<lb n="2819"/><span>dtoigh a athar agus a mháthar.  Agus ar feadh tamaill  </span>
<lb n="2820"/><span>fhada ní raibh dadaidh fá theallach na teineadh acht pógadh  </span>
<lb n="2821"/><span>a's gul a's gáirdeachas.    </span></p>
<lb n="2822"/>
<lb n="2823"/><p><span>“A mhic, a rúin!” arsa bean Mhaghnuis i ndiaidh  </span>
<lb n="2824"/><span>mórán cainnte agus cúig nó sé thaomanna de lúthgháir  </span>
<lb n="2825"/><span>do chur thairsti, “an bhfaca tú duine ar bith eile de'n  </span>
<lb n="2826"/><span>chineadh daonna i ngéibheannas ag na huaislibh?”    </span></p>
<lb n="2827"/>
<lb n="2828"/><p><span>“Chonnaic,” arsa 'n mac; “bhí cailín breágh,  </span>
<lb n="2829"/><span>spéireamhail annsiúd; agus bhí sí an-chosmhail le mo  </span>
<lb n="2830"/><span>dheirbhshiuir annseo, agus fá'n aois chéadna.  Do bhí sí  </span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2831"/><p><span>ann ó tháinig cuimhne chugam-sa; agus do bhí an bheirt  </span>
<lb n="2832"/><span>againn an-mhór le 'chéile de bhrígh gur fhásamar suas i  </span>
<lb n="2833"/><span>gcuideachtain a chéile, agus go rabhamar i gcomhnuidhe  </span>
<lb n="2834"/><span>gnóthach — mise ag an bhróin agus ise ag an túirne  </span>
<lb n="2835"/><span>bheag, óir bhí sí 'na sníomhadóir.  Sílim gur leigeadh  </span>
<lb n="2836"/><span>ise amach indiu fosta; agus go deimhin, bhéarfainn  </span>
<lb n="2837"/><span>seacht mbliadhna de mo shaoghal dá mbíodh 'fhios agam  </span>
<lb n="2838"/><span>goidé 'n áit ar de í nó cár fhágadar í.”    </span></p>
<lb n="2839"/>
<lb n="2840"/><p><span>Do thoisigh bean Mhaghnuis do chuartughadh anois, agus  </span>
<lb n="2841"/><span>níorbh' fhada go bhfuair sí an clóca glas do bhí </span>
<lb n="2842"/><span>an gasúr ruadh a dh'iarraidh.    </span></p>
<lb n="2843"/>
<lb n="2844"/><p><span>“Dá luas a fhaoigfear an tsean-bhratóg so thoir  </span>
<lb n="2845"/><span>i mBéal Átha an Dúin is amhlaidh is feárr é,” arsa  </span>
<lb n="2846"/><span>sise.  “Cia rachfas?”    </span></p>
<lb n="2847"/>
<lb n="2848"/><p><span>“Rachfaidh mise,” arsa Maghnus.  Ámhach, ní thiocfadh  </span>
<lb n="2849"/><span>bean an tighe le seo ar chor ar bith.  Níor mhaith léithi  </span>
<lb n="2850"/><span>Maghnus do leigint as an bhaile leis féin, agus níor  </span>
<lb n="2851"/><span>leig ariamh acht ar ócáid speisialta éigin nuair nach  </span>
<lb n="2852"/><span>mbéadh ní b'fheárr le déanamh.  Do bhí réasún beag  </span>
<lb n="2853"/><span>aici le seo; a's tá sé chomh maith an réasún sin d'innsin  </span>
<lb n="2854"/><span>mar gheall ar na mnáibh seo a bhfuil fir faoi n-a  </span>
<lb n="2855"/><span>gcúram agus a smacht.  Nuair do théidheadh Maghnus  </span>
<lb n="2856"/><span>amach, agus gan duine ar bith leis do chuirfeadh cúl  </span>
<lb n="2857"/><span>air, ní stadfadh sé go mbéadh sé astigh i gceann de na  </span>
<lb n="2858"/><span>crodhannaibh stilleadh do bhí thall agus i bhfus ar dhá  </span>
<lb n="2859"/><span>thaoibh Abhann na Finne.  Do bhéarfadh na stilléaruidhthe  </span>
<lb n="2860"/><span>neart le hól dó; acht an duine bocht, ní bhéadh 'fhios  </span>
<lb n="2861"/><span>aige-sean nuair do bhéadh a sháith aige.  Mar sin  </span>
<lb n="2862"/><span>de, ní leigfeadh a bhean amach leis féin é, nidh nach  </span>
<lb n="2863"/><span>iongnadh.    </span></p>
<lb n="2864"/>
<lb n="2865"/><p><span>“Má théid tusa,” arsa sise, ag tabhairt a haghaidh  </span>
<lb n="2866"/><span>ar a fear, “tá sé lán chomh maith agam-sa bheith leat.”    </span></p>
<lb n="2867"/>
<lb n="2868"/><p><span>“Maise, má's mar sin atá,” arsa Brighid, “rachfaidh  </span></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2869"/><p><span>mise agus mo dhearbhráthair annseo libh mar an  </span>
<lb n="2870"/><span>gcéadna, óir ní fhuilmid ag déanamh dadaidh indiu  </span>
<lb n="2871"/><span>agus badh mhaith liom-sa an áit sin d'fheicsin.”    </span></p>
<lb n="2872"/>
<lb n="2873"/><p><span>Dubhradh go raibh sin fíor, agus go dtiocfadh leo an  </span>
<lb n="2874"/><span>doras do dhruid 'na ndiaidh, agus an t-iomlán aca  </span>
<lb n="2875"/><span>dhul.  Annsin chuach bean Mhaghnuis suas an clóca,  </span>
<lb n="2876"/><span>chuir faoi n-a hosgaill é, agus bhóg sí féin agus a  </span>
<lb n="2877"/><span>fear agus a clann leo ag tarraing soir ar Bhéal </span>
<lb n="2878"/><span>Átha an Dúin.    </span></p>
<lb n="2879"/>
<lb n="2880"/><p><span>An mhaidin cheudna so bhí Cormac Mac Maghnuis  </span>
<lb n="2881"/><span>agus a bhean agus a aon-mhac 'na suidhe ag comhrádh  </span>
<lb n="2882"/><span>ag a dteallach féin ar an Mhóinín.  Do bhí an aois ag  </span>
<lb n="2883"/><span>luighe go mór ar Chormac anois, agus bhí a bhean ag  </span>
<lb n="2884"/><span>dul anonn ins na bliadhantaibh mar an gceudna.   </span>
<lb n="2885"/><span>A chiacáis! goidé 'n t-athrughadh do tháinig ar an  </span>
<lb n="2886"/><span>lánamhain seo ó'n oidhche do ghoid an Sluagh Sídhe a  </span>
<lb n="2887"/><span>n-inghean!  Acht ní ortha-san amháin do bhí athrughadh mór  </span>
<lb n="2888"/><span>le feicsin.  A mac, nach raibh acht 'na naoidheanán  </span>
<lb n="2889"/><span>bheag an oidhche do tháinig an eachraidh sídhe ar lorg a  </span>
<lb n="2890"/><span>dheirbhshiúire bige, bhí sé anois 'na bhuachaill mhór  </span>
<lb n="2891"/><span>chumasach agus é bliadhain agus fiche d'aois.  Agus ó  </span>
<lb n="2892"/><span>thárla nach raibh ag Cormac agus a mhnaoi acht an  </span>
<lb n="2893"/><span>t-aon-eun amháin seo, agus gné mhaith ar an eun, is  </span>
<lb n="2894"/><span>iomdha óigbhean tarraingteach do bhí ag déanamh a  </span>
<lb n="2895"/><span>seacht dícheall leis an choimeadar do chur air.    </span></p>
<lb n="2896"/>
<lb n="2897"/><p><span>Adubhras go raibh an triúr ag comhrádh.  Do bhí,  </span>
<lb n="2898"/><span>cinnte; agus ba hé an t-ádhbhar comhráidh do bhí aca  </span>
<lb n="2899"/><span>rud atá 'na ádhbhar comhráidh i nGleann Fhinne go dtí  </span>
<lb n="2900"/><span>an lá indiu, agus gan an t-iomlán ráidhte go fóill —  </span>
<lb n="2901"/><span>an aimsear.  Do mhair seo tamall; acht fá dheireadh  </span>
<lb n="2902"/><span>thionntuigh bean Chormaic sruth na cainnte.    </span></p>
<lb n="2903"/>
<lb n="2904"/><p><span>“A Mhaghnuis chroidhe,” arsa sise le n-a mac, “tá  </span>
<lb n="2905"/><span>tusa bliadhain agus fiche d'aois anois.  Bliadhain agus  </span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2906"/><p><span>fiche is an oidhche aréir do tháinig tú ar an tsaoghal;  </span>
<lb n="2907"/><span>agus bliadhain agus fiche is an oidhche aréir do tháinig  </span>
<lb n="2908"/><span>na huaisle fá dhéin do dheirbhshiúire do rugadh an oidhche  </span>
<lb n="2909"/><span>cheudna.  Uch! ní fhuil sé i ndán dúinn an leanbh sin  </span>
<lb n="2910"/><span>d'fheicsin a choidhche — ar an tsaoghal so nó ar an  </span>
<lb n="2911"/><span>tsaoghal eile!  Agus dar ndóigh, dá mbéadh sí  </span>
<lb n="2912"/><span>baisdighthe féin níor mhiste do'n chás é.”    </span></p>
<lb n="2913"/>
<lb n="2914"/><p><span>“Seo, seo, bí 'do thost, a bhean na gcarad,” arsa  </span>
<lb n="2915"/><span>a fear.  “B'fhéidir go bhfeicfimís go fóill í, agus  </span>
<lb n="2916"/><span>muna bhfeicidh féin caithfimid bheith sásta le toil Dé,  </span>
<lb n="2917"/><span>mar deir na comharsana uile.”    </span></p>
<lb n="2918"/>
<lb n="2919"/><p><span>“Ach! is dóibhthe is fusa sin do rádh,” arsa sise.  </span>
<lb n="2920"/><span> </span>
<lb n="2921"/><span>“Níor thuit an tubaiste ar a gcrann-san.”    </span></p>
<lb n="2922"/>
<lb n="2923"/><p><span>“Dá dtuitfeadh,” arsa Cormac, “bhéadh sinne  </span>
<lb n="2924"/><span>ag tabhairt na comhairle ceudna dóibh-sean atá  </span>
<lb n="2925"/><span>siad-san a thabhairt dhúinne.  Agus dar ndóigh,  </span>
<lb n="2926"/><span>adeireadh an tEasbog Ua Galchobhair go bhfuil d'fhiachaibh  </span>
<lb n="2927"/><span>orainn cur suas le gach uile chrois a thiocfas i n-ar</span>
<lb n="2928"/><span>mbealach.  Ní fhuil neart ar bith air seo.  Do chaith  </span>
<lb n="2929"/><span>mise seacht mbliadhna ag déanamh turuis Thobair na  </span>
<lb n="2930"/><span>n-Aingeal 'ach aon bhliadhain; agus go deimhin, rinne  </span>
<lb n="2931"/><span>mé na turuis sin chomh dúthrachtach agus do rinneadh  </span>
<lb n="2932"/><span>turuis ar bith ariamh ó bhí Ádhamh 'na ghasúr.  Arbh'  </span>
<lb n="2933"/><span>fhéidir ní ba mhó do dhéanamh?”    </span></p>
<lb n="2934"/>
<lb n="2935"/><p><span>D'admhuigh bean an toighe go raibh sin fíor.  Annsin  </span>
<lb n="2936"/><span>do chrom sí a ceann, agus do thoisigh sí do chrónán  </span>
<lb n="2937"/><span>sean-mharbhna go binn-bhrónach — dá bogadh féin anonn  </span>
<lb n="2938"/><span>agus anall ag congbháil ama leis an luinneoig.  Fá  </span>
<lb n="2939"/><span>dheireadh d'iarr Cormac ar a mhac dhul amach agus cliabh  </span>
<lb n="2940"/><span>mónadh do thabhairt asteach.  Do chuir Maghnus </span>
<lb n="2941"/><span>cliabh ar a dhruim agus amach leis.    </span></p>
<lb n="2942"/>
<lb n="2943"/><p><span>Do bhí maidin chiuin áluinn ann, agus bhí gné  </span>
<lb n="2944"/><span>shuanmhar ghlórmhar ar neimh agus ar thalamh.  Do bhí  </span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2945"/><p><span>grian an fhoghmhair ag taitneamh anuas go neamhghruamdha  </span>
<lb n="2946"/><span>ar thír shámhaigh.  Siar, fad amhairc siar, bhí bárr na  </span>
<lb n="2947"/><span>gCruach nGorm le feicsin ag briseadh amach trés an  </span>
<lb n="2948"/><span>bhrat cheoigh do bhí crochta ortha ó oidhche.  Aniar ní ba  </span>
<lb n="2949"/><span>chomhgaraighe bhí Cnoc Ailt na Péiste 'na sheasamh  </span>
<lb n="2950"/><span>mar chineál dídin geimhridh do na daoinibh bhí 'na  </span>
<lb n="2951"/><span>gcomhnuidhe fá n-a bhun.  Soir i bhfad soir, ar áird  </span>
<lb n="2952"/><span>na troighne do bhí giotaidhe beaga le feicsin de'n  </span>
<lb n="2953"/><span>dá áit sin ar a dtug na sean-Ghaedhil — nuair do rith  </span>
<lb n="2954"/><span>ainmneacha amach ortha nó nuair do bhidheadar ar na  </span>
<lb n="2955"/><span>stealltrachaibh — an Chearc agus an Coileach.  Thart  </span>
<lb n="2956"/><span>comhgarach bhí drúcht na maidne le feiceáil ar an  </span>
<lb n="2957"/><span>fheur ghlas, agus gach deor de ag drithliughadh le solas  </span>
<lb n="2958"/><span>na gréine.  Do bhí an lusraidh ag éirghe buidhe, a's  </span>
<lb n="2959"/><span>annsiúd agus annseo bhí na crainn ag cailleadh a  </span>
<lb n="2960"/><span>mbláth agus a ndath, agus lán duirn de'n duilleabhar  </span>
<lb n="2961"/><span>ag tuitim anuas díobhtha anois agus arís.  Do bhí  </span>
<lb n="2962"/><span>uaigneas mór — uaigneas na sean-aimsire — ann acht  </span>
<lb n="2963"/><span>go raibh tafann madaidh agus sgairt choiligh le cloistin  </span>
<lb n="2964"/><span>corr-uair.  Fá bhárr na n-árdán, fad radhairc ar  </span>
<lb n="2965"/><span>shiubhal, d'fhéadfadh corr-dhuine bheith le feicsin 'ghá  </span>
<lb n="2966"/><span>streachlughadh féin trés na haithghearraidhibh a bhaile i  </span>
<lb n="2967"/><span>ndiaidh an oidhche do chaitheamh ag stillearacht nó ag  </span>
<lb n="2968"/><span>déanamh cnuasaigh síos fá'n cheanntar Ghallda.    </span></p>
<lb n="2969"/>
<lb n="2970"/><p><span>Ach 'fhobair go mbrisfinn ar an sgeul.  Do chuaidh  </span>
<lb n="2971"/><span>Maghnus Mac Maghnuis chum an phortaigh, líon sé  </span>
<lb n="2972"/><span>a chliabh, chuir sé ar a dhruim é, agus bhog sé leis ag  </span>
<lb n="2973"/><span>tarraingt ar an bhaile.  Ach nuair do bhí sé fá ghiota  </span>
<lb n="2974"/><span>do'n tigh bhuail tuirse é, agus shuidh sé síos ar árd  </span>
<lb n="2975"/><span>bheag do dhéanamh sgíste.  Ní raibh sé i bhfad 'na  </span>
<lb n="2976"/><span>shuidhe gur mhothuigh sé osna ag éirghe ar a chúl agus  </span>
<lb n="2977"/><span>nuair do thionntuigh sé thart goidé chí sé acht cailín  </span>
<lb n="2978"/><span>óg 'na seasamh fá chupla slat dó, agus í ag cuimilt  </span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2979"/><p><span>a súl le láimh amháin, agus an lámh eile ar chuigil  </span>
<lb n="2980"/><span>thúirne bhig do bhí 'na sheasamh le n-a taoibh.  Do  </span>
<lb n="2981"/><span>baineadh bíodhg mór as Maghnus, phreab sé 'na  </span>
<lb n="2982"/><span>sheasamh, agus thoisigh sé ag cur eagair ar na fódaibh  </span>
<lb n="2983"/><span>mónadh do bhí fá bheul an chléibh le taisbeáint nach  </span>
<lb n="2984"/><span>raibh sé ar dhóigh ar bith sgannruighthe.  Do tharraing  </span>
<lb n="2985"/><span>an cailín óg ní ba chomhgaraighe, agus labhair sí.    </span></p>
<lb n="2986"/>
<lb n="2987"/><p><span>“A bhuachaill mhodhamhail,” arsa sise go ciuinchritheach,  </span>
<lb n="2988"/><span>“goidé 'n áit í seo ar chor ar bith, nó cia 'n cnoc é  </span>
<lb n="2989"/><span>siúd thiar?”    </span></p>
<lb n="2990"/>
<lb n="2991"/><p><span>“Dar Fiadh!” arsa Maghnus agus é ag stánughadh  </span>
<lb n="2992"/><span>uirthi le hiongantas, “caithfidh sé gur as an Domhan  </span>
<lb n="2993"/><span>Thoir thú, nó as áit éigin níos faide ar shiubhal, nuair  </span>
<lb n="2994"/><span>nach bhfuil 'fhios agat gurab é seo an Móinín, agus  </span>
<lb n="2995"/><span>gurab é siúd thiar Cnoc Ailt na Péiste!  An bhfuil  </span>
<lb n="2996"/><span>dochar fiafruighe díot cia thú féin nó goidé 'n áit ar  </span>
<lb n="2997"/><span>de thú?”    </span></p>
<lb n="2998"/>
<lb n="2999"/><p><span>“Ní fhuil faic de dhochar ann,” arsa sise, “ach go  </span>
<lb n="3000"/><span>deimhin, ní fhuil 'fhios agam cia mé féin nó goidé 'n áit  </span>
<lb n="3001"/><span>ar de mé.  Ó tháinig cuimhne chugam bhí mé ag sníomh  </span>
<lb n="3002"/><span>gach aon lá ó'n chamhaoir go clapsholas; agus an dream  </span>
<lb n="3003"/><span>a raibh mé ag obair dóibhthe ní raibh ainm ar bith aca  </span>
<lb n="3004"/><span>orm acht an sníomhadóir.  Ní leigfeadh siad mise leo  </span>
<lb n="3005"/><span>nuair do bhéidís ag dul amach do chruinniughadh olna,  </span>
<lb n="3006"/><span>lín, agus canaigh bháin, agus mar sin de ní raibh 'fhios  </span>
<lb n="3007"/><span>agam cá raibh mé.  Ar maidin indiu adubhradar liom  </span>
<lb n="3008"/><span>gur mé sgoth sníomhadóiridhe na hÉireann; gur shníomh  </span>
<lb n="3009"/><span>mé oiread dóibhthe agus do dhéanfadh iad go réabfaidhe  </span>
<lb n="3010"/><span>a gcuid bruighean; nach raibh gnóithe ar bith aca liom  </span>
<lb n="3011"/><span>ní ba mhó; agus uime sin, go leigfidhe domh imtheacht,  </span>
<lb n="3012"/><span>agus go dtabharfaidhe an túirne beag domh mar luach  </span>
<lb n="3013"/><span>saothair.  Annsin chuaidh duine aca ar dhruim eich,  </span>
<lb n="3014"/><span>cuireadh mise suas mar chúlóig, ceangladh an túirne  </span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="3015"/><p><span>do'n diallaid, agus d'imthigh sinn le luas con, agus  </span>
<lb n="3016"/><span>brat ceoigh i n-ár dtimcheall.  'Seo an áit ar fágadh  </span>
<lb n="3017"/><span>mé; agus go deimhin ní áidhbhéil ar bith domh rádh  </span>
<lb n="3018"/><span>nach bhfuil brón ar bith orm sgaramhaint leo.  Gidheadh,  </span>
<lb n="3019"/><span>tá 'fhios agam go bhfuilim 'mo strainséir anois i measg  </span>
<lb n="3020"/><span>dreama úir daoine; acht ní fhuil 'fhios agam faoi'n  </span>
<lb n="3021"/><span>ghréin cá rachfaidh mé nó cia feárr domh dhul.”    </span></p>
<lb n="3022"/>
<lb n="3023"/><p><span>“A chailín chóir,” arsa Maghnus, “tháinig tú thríd  </span>
<lb n="3024"/><span>mhórán agus do chonnaic tú mórán.  Tá tú 'do  </span>
<lb n="3025"/><span>strainséir 'san áit seo agus in 'ach aon áit eile, ach</span>
<lb n="3026"/><span>tá fáilte agat theacht go dtí an teach s' againne,  </span>
<lb n="3027"/><span>agus cúpla lá do chaitheamh ann.  Gheobhaidh tú an  </span>
<lb n="3028"/><span>dídean agus an fhéile sin do gheibh gach uile dheoraidhe  </span>
<lb n="3029"/><span>a's seachránach do thig an bealach.”    </span></p>
<lb n="3030"/>
<lb n="3031"/><p><span>Do thug an cailín buidheachas mór dó, agus d'aontuigh  </span>
<lb n="3032"/><span>sí a chuireadh 'ghlacadh.  Annsin chuir Maghnus cliabh  </span>
<lb n="3033"/><span>na mónadh ar a dhruim, chuir sé an túirne beag ar  </span>
<lb n="3034"/><span>a ghualainn, agus ba ghairid go raibh sé féin agus an  </span>
<lb n="3035"/><span>strainséir geanamhail 'san tigh.  Goidé chomh cineálta  </span>
<lb n="3036"/><span>agus bhí Cormac agus a bhean dí nuair do chualadar  </span>
<lb n="3037"/><span>gur strainséir agus seachránach do bhí innti!  Do bhrón  </span>
<lb n="3038"/><span>Cormac tuilleadh mine ar eagla go raibh sean-bhlas ar  </span>
<lb n="3039"/><span>an mhin do bhí déanta, agus chuaidh a bhean amach agus  </span>
<lb n="3040"/><span>thug sí asteach gugán breágh leamhnachta ó na buaibh.   </span>
<lb n="3041"/><span>Ach i lár an tsaothair mhothuigh siad coiscéim ag an  </span>
<lb n="3042"/><span>doras, agus cia thig asteach acht geirrseach ghleoite  </span>
<lb n="3043"/><span>dhóigheamhail, agus a cuid gruaige fada ruaidhe ag  </span>
<lb n="3044"/><span>tuitim anuas 'na fáinneogaibh ar a muineál agus  </span>
<lb n="3045"/><span>ar a cuid guailneach.    </span></p>
<lb n="3046"/>
<lb n="3047"/><p><span>“A Chormaic Mhic Mhaghnuis,” ars' an gheirrseach  </span>
<lb n="3048"/><span>ruadh ag tabhairt aghaidh ar fhear an toighe, “tá m'urlár  </span>
<lb n="3049"/><span>gan sguabadh a's tá mo shráid gan glanadh le bliadhain  </span>
<lb n="3050"/><span>is fiche!”    </span>
<lb n="3051"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="3052"/><p><span>“Maise,” arsa Cormac ag cromadh a chinn, “goidé  </span>
<lb n="3053"/><span>sin domh-sa?”  Do bhí ní ba mhó saighdiúireachta i  </span>
<lb n="3054"/><span>gCormac 'san lá 'ná bhí ann 'san oidhche.    </span></p>
<lb n="3055"/>
<lb n="3056"/><p><span>“'Seadh, goidé sin duit-sé!” arsa sise ag déanamh  </span>
<lb n="3057"/><span>aithrise air.  “Goidé sin duit-se luaithreadh bheith ar  </span>
<lb n="3058"/><span>m'urlár-sa agus lábán ar mo shráid, agus mo sguab  </span>
<lb n="3059"/><span>i bhfolach faoi thalamh agat le bliadhain agus fiche?   </span>
<lb n="3060"/><span>Anois ó fágadh d'inghean tar ais agat tabhair domh </span>
<lb n="3061"/><span>mo sguab.”    </span></p>
<lb n="3062"/>
<lb n="3063"/><p><span>Dá gcluinfeadh Cormac agus a bhean go dtáinig  </span>
<lb n="3064"/><span>Balldearg Ó Domhnaill as an Spáinn agus go raibh  </span>
<lb n="3065"/><span>sé ag teacht aníos ag Leithbhearr ní bhéadh oiread  </span>
<lb n="3066"/><span>iongantais nó oiread lúthgháire ortha agus do bhí ortha  </span>
<lb n="3067"/><span>ar cloistin ó'n gheirrsigh ruaidh go raibh a n-inghean ag  </span>
<lb n="3068"/><span>a dtaoibh.  Ní raibh dadaidh 'san tigh ar feadh tamaill  </span>
<lb n="3069"/><span>fhada acht focla fáilte agus pógadh, óir bhí gáirdeachas  </span>
<lb n="3070"/><span>Chormaic agus a mhná agus a mhic do-choimsighthe, agus  </span>
<lb n="3071"/><span>níor lugha ar dhóigh ar bith an t-áthas do bhí ar an  </span>
<lb n="3072"/><span>tsníomhadóir nuair do chonnaic sí go raibh sí i n-a  </span>
<lb n="3073"/><span>baile neitheamhail féin, agus ag a bunadh féin.  Fá  </span>
<lb n="3074"/><span>dheireadh labhair an gheirrseach ruadh arís.    </span></p>
<lb n="3075"/>
<lb n="3076"/><p><span>“Caithfidh mise bheith leis an tséideán sídhe atá ag  </span>
<lb n="3077"/><span>teacht aniar ag an Bhrocaigh anois,” arsa sise; “agus  </span>
<lb n="3078"/><span>mar sin de, ní fhuil faill agam fanacht go bhfaghthar  </span>
<lb n="3079"/><span>an sguab.  Acht nuair a gheobhas sibh í ná déanaidh  </span>
<lb n="3080"/><span>dearmad dhul síos annsin go Beul Átha an Dún,  </span>
<lb n="3081"/><span>agus a caitheamh asteach 'san dún.”    </span></p>
<lb n="3082"/>
<lb n="3083"/><p><span>Iar rádh na bhfocal so dí, amach ar an doras léithi  </span>
<lb n="3084"/><span>le luas eilte, agus ní fhacthas ní ba mhó í.    </span></p>
<lb n="3085"/>
<lb n="3086"/><p><span>“A inghean, a rúin,” arsa bean Chormaic i ndiaidh  </span>
<lb n="3087"/><span>imtheacht na geirrsighe ruaidhe, “goidé 'n cineál daoine  </span>
<lb n="3088"/><span>na huaisle sin ar chor ar bith?”    </span></p>
<lb n="3089"/>
<lb n="3090"/><p><span>“Tá, a mháthair, a rúin,” arsa 'n inghean, “daoine  </span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="3091"/><p><span>beaga lúthmhara agus cinn ruadha ar an iomlán aca.   </span>
<lb n="3092"/><span>Tá siad cionntach i mórán de rudaíbh iongantacha do  </span>
<lb n="3093"/><span>thig i gcúrsa gach aon lá.”    </span></p>
<lb n="3094"/>
<lb n="3095"/><p><span>“Uch! sin an chainnt atá fíor,” ars' an mháthair.   </span>
<lb n="3096"/><span>“Ach, anois an bhfaca tú duine ar bith eile de  </span>
<lb n="3097"/><span>mhuinntir an tsaoghail seo aca?  Creidim gur bh'  </span>
<lb n="3098"/><span>fhurus a n-aithne i measg na síodh-bhruinneall agus </span>
<lb n="3099"/><span>na síodh-bhuachall?”    </span></p>
<lb n="3100"/>
<lb n="3101"/><p><span>“Chonnaic,” arsa 'n inghean.  “Do bhí buachaill  </span>
<lb n="3102"/><span>breágh gnéadhamhail annsiúd, agus bhí sé an-chosamhail  </span>
<lb n="3103"/><span>le mo dhearbhráthair annseo — chomh cosamhail leis agus  </span>
<lb n="3104"/><span>tá sgadán amháin le sgadán eile.  Do bhí sé ann ó  </span>
<lb n="3105"/><span>tháinig cuimhne chugam-sa, agus é ag bróinteoracht gach  </span>
<lb n="3106"/><span>aon lá ó mhaidin go dtí 'n oidhche.  D'fhás mise agus  </span>
<lb n="3107"/><span>é féin suas i gcuideachtain a chéile, agus ar an ádhbhar  </span>
<lb n="3108"/><span>sin bhidheamar an-charthannach le chéile; agus is iomdha  </span>
<lb n="3109"/><span>comhrádh fada do bhíodh againn agus sinn ag ar gcuid  </span>
<lb n="3110"/><span>oibre — mise ag an túirne agus eisean ag an bhróin.   </span>
<lb n="3111"/><span>Sílim gur tugadh cead a chinn dó-san indiu fosta, acht  </span>
<lb n="3112"/><span>ní fhuil 'fhios agam cár fhágadar é.”    </span></p>
<lb n="3113"/>
<lb n="3114"/><p><span>“Ara! buidheachas do Dhia agus do Mhuire go bhfuair  </span>
<lb n="3115"/><span>tú féin cead do chinn,” ars' an mháthair; “agus go  </span>
<lb n="3116"/><span>bhfuil sinne beo le d'fheiceáil.  Is orainn atá an  </span>
<lb n="3117"/><span>lúthgháir indiu!”    </span></p>
<lb n="3118"/>
<lb n="3119"/><p><span>B'fhíor dí go deimhin.  Do bhí a lúthgháir chomh mór  </span>
<lb n="3120"/><span>sin agus go dtug an dearmad ortha mórán d'á gcuid  </span>
<lb n="3121"/><span>oibre do dhéanamh ar dhóigh chontráilte.  Do chuaidh  </span>
<lb n="3122"/><span>Cormac amach do thabhairt sgeula a inghine do na  </span>
<lb n="3123"/><span>comharsanaibh, agus an taobh chontráilte d'á chasóig  </span>
<lb n="3124"/><span>amuigh; d'fhág bean Chormaic an t-im ar an taoibh  </span>
<lb n="3125"/><span>amuigh de'n doras, i ndearmad, go dtáinig sgaifte  </span>
<lb n="3126"/><span>madadh agus gur alp siad suas é; agus nuair do  </span>
<lb n="3127"/><span>chuaidh Maghnus d'ughmughadh an chapaill le haghaidh lóid  </span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3128"/><p><span>arbhair a thabhairt ó'n chuibhreann chuir sé na hamaidhe  </span>
<lb n="3129"/><span>faoi'n tsúgán muineáil.    </span></p>
<lb n="3130"/>
<lb n="3131"/><p><span>Acht cheana, ba ghairid go raibh an sgeula i n-'ach aon  </span>
<lb n="3132"/><span>áit ó'n Mhóinín siar (chan síos ar chor ar bith) go  </span>
<lb n="3133"/><span>hIfreann gur fágadh inghean Chormaic Mhic Mhaghnuis  </span>
<lb n="3134"/><span>tar ais agus go raibh sí 'na cailín fhásta.  Agus dar  </span>
<lb n="3135"/><span>ndóigh, thóg an nuaidheacht so gáir iongantais nach  </span>
<lb n="3136"/><span>gcualathas a leithéid riamh san gceanntar sin ó'n am  </span>
<lb n="3137"/><span>do chuaidh caora soir ag an Bhrocaigh agus madadh  </span>
<lb n="3138"/><span>léithi i n-a beul.    </span></p>
<lb n="3139"/>
<lb n="3140"/><p><span>I lár an gháirdeachais do chuimhnigh Cormac Mac Maghnuis  </span>
<lb n="3141"/><span>ar an sguaib.  Agus níorbh' fhada go raibh sé féin,  </span>
<lb n="3142"/><span>agus a bhean, agus a mhac, agus a inghean, agus duine  </span>
<lb n="3143"/><span>de na comharsanaibh ar an bhealach go Cill Taobhóg.   </span>
<lb n="3144"/><span>Nuair do shroicheadar an áit sin thoisigh siad ag tochailt,  </span>
<lb n="3145"/><span>agus i mbeagán ama thugadar aníos an tsean-sguab  </span>
<lb n="3146"/><span>do bhí adhlaicthe annsin le bliadhain agus fiche.  Annsin  </span>
<lb n="3147"/><span>bhog siad leo agus níor stad siad go rabhadar ag  </span>
<lb n="3148"/><span>Beul Átha an Dúin, agus gur chaitheadar an sguab  </span>
<lb n="3149"/><span>asteach 'san tsean-dún do bhí 'san áit sin 'san am úd.   </span>
<lb n="3150"/><span>Acht ní mó 'ná go raibh sin déanta aca go bhfacadar  </span>
<lb n="3151"/><span>fear, agus bean, agus buachaill, agus cailín, ag  </span>
<lb n="3152"/><span>tarraing aniar chúca; agus an bean ag teacht ar  </span>
<lb n="3153"/><span>aghaidh agus ag caitheamh asteach 'san dún ball eudaigh  </span>
<lb n="3154"/><span>do bhí cuachta suas aici.  Ba hiad so Maghnus Mac  </span>
<lb n="3155"/><span>Cormaic agus a bhean agus a chlann, agus chomh luath  </span>
<lb n="3156"/><span>agus thángadar i láthair luchta an Mhóinín tháinig  </span>
<lb n="3157"/><span>inghean Chormaic Mhic Mhaghnuis 'un tosaigh agus chuir  </span>
<lb n="3158"/><span>sí cupla míle fáilte roimh mhac Mhaghnuis Mhic Chormaic;  </span>
<lb n="3159"/><span>agus ba ghairid gur thuig an dá dhream go raibh aithne  </span>
<lb n="3160"/><span>mhaith ag an bheirt óga sin ar a chéile, óir gur chaitheadar  </span>
<lb n="3161"/><span>a leanbhánacht agus a n-óige 'san áit amháin, ag sníomh  </span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3162"/><p><span>agus ag bróinteoracht d'uaislibh na gcnoc.  Do  </span>
<lb n="3163"/><span>thoisigh an t-iomlán aca anois ag cur agus ag fagháil  </span>
<lb n="3164"/><span>aithne ar a chéile; agus i n-am ghairid fuair fear  </span>
<lb n="3165"/><span>Loch Finne a's fear an Mhóinín amach gurbh' é ainm  </span>
<lb n="3166"/><span>baistidh gacha fir aca sloinneadh an fhir eile.  Acht  </span>
<lb n="3167"/><span>níorbh' é seo amháin do chuir iongantas mór ortha:  </span>
<lb n="3168"/><span>tugadh fá deara go raibh a mbeirt mhac chomh cosamhail  </span>
<lb n="3169"/><span>le chéile, agus a mbeirt ingheanach chomh cosamhail le</span>
<lb n="3170"/><span>chéile — duine leis an duine eile — go ndeachaidh a  </span>
<lb n="3171"/><span>gcosamhlacht tar mheasardhacht.  Do chualadar eacht- </span>
<lb n="3172"/><span>raidhe a chéile anois, agus dar ndóigh mheuduigh sin a  </span>
<lb n="3173"/><span>gcarthannas, agus tharraing sé ní ba chomhgaraighe  </span>
<lb n="3174"/><span>chum a chéile iad.    </span></p>
<lb n="3175"/>
<lb n="3176"/><p><span>Daoine ar bith do tháinig i gcuideachtain a chéile ar  </span>
<lb n="3177"/><span>dóigh chomh hiongantach, agus a raibh a mbeatha, a  </span>
<lb n="3178"/><span>ndreacha, a n-eachtaidhe, agus a n-ainmneacha chomh  </span>
<lb n="3179"/><span>cosamhail le chéile níor bh'fhéidir dóibhthe sgaramhaint  </span>
<lb n="3180"/><span>i n-obainne, agus níor sgar.  Do chuir Cormac  </span>
<lb n="3181"/><span>Mac Maghnuis duine go síbín Thomáis Bhrúnaigh fá  </span>
<lb n="3182"/><span>dhéin cárta póitín, agus annsin thug sé cuireadh do  </span>
<lb n="3183"/><span>bhunadh Locha Finne theacht agus an lá do chaitheamh  </span>
<lb n="3184"/><span>ar an Mhóinín.  Do chuaidh an dream do tháinig aniar,  </span>
<lb n="3185"/><span>dar ndóigh, agus chaitheadar tamall suairceach i  </span>
<lb n="3186"/><span>dtoigh Chormaic — an mhuinntear ba sine ag déanamh  </span>
<lb n="3187"/><span>crathadh lámh le chéile ós cionn na gcorn, agus an  </span>
<lb n="3188"/><span>mhuinntear óg ag tógáil oiread súgachais agus do  </span>
<lb n="3189"/><span>tháinig leobhtha.  Acht ba ghairid cruinnighthe i gceann a  </span>
<lb n="3190"/><span>chéile iad go dtug na máithreacha (ara! is cosmhail go  </span>
<lb n="3191"/><span>raibh na máithreacha faireach i bhfad ó shoin féin) fá  </span>
<lb n="3192"/><span>deara go raibh a gcuid mac agus a gcuid ingheanach  </span>
<lb n="3193"/><span>ag éirghe an-charthannach ar fad le chéile.  Thárlaidh as  </span>
<lb n="3194"/><span>seo go deachaidh an bheirt bhan agus a gcuid fear  </span>
<lb n="3195"/><span>síos chum an tseomra, agus gur dhruideadar aníos an  </span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3196"/><p><span>doras.  Ba mhaith do bhí 'fhios ag an cheathrar óga do  </span>
<lb n="3197"/><span>bhí i bhfus ins an chistinigh goidé bhí ar siubhal agus go  </span>
<lb n="3198"/><span>deimhin níor chuir sé míoshásamh ar bith ortha.  Do bhí  </span>
<lb n="3199"/><span>comhrádh mór ag an dream do bhí 'san tseomra:  </span>
<lb n="3200"/><span>corr-uair bhéadh duine amháin ag cainnt, agus corr</span>
<lb n="3201"/><span>uair an ceathrar; anois ní bhéadh ann acht cogarnach  </span>
<lb n="3202"/><span>cluas agus arís do bhéidheadh sé 'na aighneas aonaigh.   </span>
<lb n="3203"/><span>Agus, nidh nach iongnadh, do chuala na buachaillidhe agus  </span>
<lb n="3204"/><span>na cailínidhe do bhí 'san chistinigh cuid de'n agallaimh,  </span>
<lb n="3205"/><span>gidh gur dhoiligh rádh go minic cia bhí ag cainnt.    </span></p>
<lb n="3206"/>
<lb n="3207"/><p><span>“Nach bhfuil tú ag 'ul trí ba, colpach, agus dhá  </span>
<lb n="3208"/><span>mhuic a thabhairt dí?”    </span></p>
<lb n="3209"/>
<lb n="3210"/><p><span>“M'anam nach bhfuil!”    </span></p>
<lb n="3211"/>
<lb n="3212"/><p><span>“Seo, seo, béidhmid ag tabhairt dí i gcomhnuidhe!”    </span></p>
<lb n="3213"/>
<lb n="3214"/><p><span>“Agus gan agat acht í!  Ba leor duit dá  </span>
<lb n="3215"/><span>mbéadh seachtar ingheanach agat le cur i gcrích, agus  </span>
<lb n="3216"/><span>le deis do chur ortha!”    </span></p>
<lb n="3217"/>
<lb n="3218"/><p><span>“Dar ndóigh, ní fhuil agat féin acht aon inghean  </span>
<lb n="3219"/><span>amháin, agus deir tú nach dtugann tú dí acht fiche  </span>
<lb n="3220"/><span>ceann caorach.”    </span></p>
<lb n="3221"/>
<lb n="3222"/><p><span>“Sin a bhfuighidh sí, agus sin a sáith.”    </span></p>
<lb n="3223"/>
<lb n="3224"/><p><span>“Seo, seo, nach mbéidh sí sin ag fagháil ar fad?   </span>
<lb n="3225"/><span>Nach mbéidhmid ag tabhairt dí i gcomhnuidhe?”    </span></p>
<lb n="3226"/>
<lb n="3227"/><p><span>“Uch! a bhean mhodhamhail, bí 'do thost!  Is iomdha  </span>
<lb n="3228"/><span>duine a mealladh a riamh leis na foclaibh meangacha  </span>
<lb n="3229"/><span>sin, ‘béidhmid ag tabhairt dí i gcomhnuidhe.’  Is fada  </span>
<lb n="3230"/><span>ó fuair mise amach ar dtús gur geall é sin nach  </span>
<lb n="3231"/><span>gcóimhlíontar a choidhche.”    </span></p>
<lb n="3232"/>
<lb n="3233"/><p><span>“Maise, tá do bhean féin i ndiaidh na bhfocal ceudna  </span>
<lb n="3234"/><span>a rádh; agus go deimhin má rinn mise úsáid díobhtha  </span>
<lb n="3235"/><span>féin ní le hintinn gan a gcóimhlíonadh.”    </span></p>
<lb n="3236"/>
<lb n="3237"/><p><span>“Anois, fágaidh sin annsin.  Nach bhfuil sé dona go  </span>
<lb n="3238"/><span>leor agat-sa atá 'do chomhnuidhe i dtalamh mhaith ghlas  </span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3239"/><p><span>chomthrom mar an Mhóinín nach bhfuil tú sásta na  </span>
<lb n="3240"/><span>ceithre cinn eallaigh sin agus an dá mhuic do thabhairt  </span>
<lb n="3241"/><span>do d'inghin?”    </span></p>
<lb n="3242"/>
<lb n="3243"/><p><span>“Agus nach bhfuil sé lán chomh dona agat-sa a bhfuil  </span>
<lb n="3244"/><span>sléibhte táinteacha Locha Finne fút nach mian leat  </span>
<lb n="3245"/><span>'thabhairt do d'inghin féin acht sgór caorach?”    </span></p>
<lb n="3246"/>
<lb n="3247"/><p><span>Ní raibh ann ó seo amach acht cogarnach.  Cibé méid  </span>
<lb n="3248"/><span>eallaigh fuair cailín amháin nó cibé méid caorach fuair  </span>
<lb n="3249"/><span>an cailín eile badh deacair 'innsin anois; acht is  </span>
<lb n="3250"/><span>cosamhail go dtáinig leobhtha theacht le chéile ar  </span>
<lb n="3251"/><span>shocrughadh éigin 'san deireadh, óir fosgladh an doras  </span>
<lb n="3252"/><span>i gceann tamaill, tháinig an ceathrar aníos, agus  </span>
<lb n="3253"/><span>chuir Cormac Mac Maghnuis teachtaireacht chum an  </span>
<lb n="3254"/><span>Bhrúnaigh ag iarraidh air cúig cheig póitín do dhéanamh  </span>
<lb n="3255"/><span>i n-aithghearracht, le haghaidh an dá bhainis do bhí le  </span>
<lb n="3256"/><span>bheith i n-a thoigh-sean, seachtmhain ó'n oidhche sin.  (Sibh- </span>
<lb n="3257"/><span>se, a Ghaedheala truailleanta na haimsire seo, ar a  </span>
<lb n="3258"/><span>mbéidheadh aoibhneas an pháirt sin de'n tSoisgéal i n-a  </span>
<lb n="3259"/><span>bhfuil trácht ar an bhainis do bhí i gCana d'fheicsin  </span>
<lb n="3260"/><span>stróicthe amach, agus nach dtugann oiread biotáilte  </span>
<lb n="3261"/><span>ag bhur gcuid bainseacha féin agus do bháidhfeadh  </span>
<lb n="3262"/><span>míoltóg dearcaidh air sin, agus déanaidh admháil nach  </span>
<lb n="3263"/><span>bhfuil focal agaibh le rádh ar bhur son féin).    </span></p>
<lb n="3264"/>
<lb n="3265"/><p><span>Do cuaidh bunadh Locha Finne siar a bhaile annsin.   </span>
<lb n="3266"/><span>Seachtmhain ó'n lá sin chuaidh siad soir chum an Mhóinín  </span>
<lb n="3267"/><span>arís, agus baicle mhór daoine leobhtha a fuair cuireadh  </span>
<lb n="3268"/><span>chum na mbainseach.  Annsin tháinig sagart do bhí  </span>
<lb n="3269"/><span>ar a sheachnadh fá chnoc na Glaisighe, agus phós sé mac  </span>
<lb n="3270"/><span>Mhaghnuis Mhic Chormaic agus inghean Chormaic Mhic  </span>
<lb n="3271"/><span>Mhaghnuis; a's 'na dhiaidh sin, mac Chormaic Mhic Mhagh- </span>
<lb n="3272"/><span>nuis agus inghean Mhaghnuis Mhic Chormaic.  Caitheamh an  </span>
<lb n="3273"/><span>dá bhainis i dtoigh Chormaic Mhic Mhaghnuis an oidhche  </span>
<lb n="3274"/><span>cheudna sin, agus cinnte go leor, dá ndéarfadh  </span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3275"/><p><span>duine ar bith gur oidhche bheag shuarach do bhí innti  </span>
<lb n="3276"/><span>badh mhór do-mhaithte an bhreug dó é.  Ní raibh oidhche  </span>
<lb n="3277"/><span>chomh maith nó chomh mór nó chomh sámhach ar an Mhóinín  </span>
<lb n="3278"/><span>nó i nGleann Fhinne riamh roimhe sin, agus nuair nach  </span>
<lb n="3279"/><span>raibh roimhe sin ní thiocfadh bheith ó shoin.  Do choinnigh  </span>
<lb n="3280"/><span>bean Chormaic agus a cuid éanlaith deamhan an ocrais  </span>
<lb n="3281"/><span>ar shiubhal ó'n doras; agus go deimhin níor leig an  </span>
<lb n="3282"/><span>Brúnach agus a chuid biotáilte do dheamhan an tairt  </span>
<lb n="3283"/><span>teacht asteach ar an bhaile ar chor ar bith.    </span></p>
<lb n="3284"/>
<lb n="3285"/><p><span>Cúpla lá 'na dhiaidh sin chuaidh lánamhain óg  </span>
<lb n="3286"/><span>amháin siar go Loch Finne, agus d'fhan an lánamhain  </span>
<lb n="3287"/><span>óg eile thoir ar an Mhóinín.    </span></p>
<lb n="3288"/>
<lb n="3289"/><p><span>Ní fhuil mórán iomráidh anois goidé mar chaith an dá  </span>
<lb n="3290"/><span>dhream a saoghal 'na dhiaidh sin.  Ámhach, tá sé agam-sa  </span>
<lb n="3291"/><span>ar ughdarthás nach dtig a bhreugnughadh nach dtáinig 'na  </span>
<lb n="3292"/><span>ndiaidh acht ingheanacha uilig.  Agus dar ndóigh, tá  </span>
<lb n="3293"/><span>sin cosamhail leis an fhírinne, a's chomh dóigh leis an  </span>
<lb n="3294"/><span>Cháisg ar an Domhnach, óir ní fhuil oiread a's duine  </span>
<lb n="3295"/><span>amháin de na sloinntibh úd i gceachtar de'n dá áit  </span>
<lb n="3296"/><span>anois.      </span>
<lb n="3297"/></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3298"/><p><span>Ní hIonann Áit agus a Iomrádh.     </span></p>
<lb n="3299"/>
<lb n="3300"/><p><span>“I lár na sléibhte lom úd thoir   </span>
<lb n="3301"/><span>Faoi phortach a's léan a's fearthainn bhuig   </span>
<lb n="3302"/><span>Tá baile an fhraoich d'á ngoirthear Cearc:   </span>
<lb n="3303"/><span>A's má's fíor an sgéal is bocht an cruth,   </span>
<lb n="3304"/><span>A's nach cruaidh an cás bheith ag tarraingt air?”    </span></p>
<lb n="3305"/>
<lb n="3306"/><p><span>Seo na focla do bhí Mícheál Mac Eidhin a chur i n-alt  </span>
<lb n="3307"/><span>a chéile agus a dhranntán nuair do bhí sé ag fágáilt  </span>
<lb n="3308"/><span>an bhaile maidin Domhnaigh amháin, i ndeireadh an  </span>
<lb n="3309"/><span>Mhárta, le ruaig do thabhairt 'na Circe .i. áit chúil- </span>
<lb n="3310"/><span>riasgmhar shléibhteamhail atá ar an cheann thoir de  </span>
<lb n="3311"/><span>pharáiste Chille Taobhóg.  Do chualaidh Mac Eidhin  </span>
<lb n="3312"/><span>iomrádh, mar chualamar uilig, go raibh seanchaidhe  </span>
<lb n="3313"/><span>céimeamhail darbh' ainm Séamas Ua Ceallaigh 'na  </span>
<lb n="3314"/><span>chomhnuidhe ar an Chirc, agus go raibh lán mála de  </span>
<lb n="3315"/><span>shean-amhránaibh, de shean-dántaibh, agus de laoithibh  </span>
<lb n="3316"/><span>Fiannaidheachta aige.  Acht do chualaidh Mícheál fosta  </span>
<lb n="3317"/><span>mar chualaidh cách gur áit iargcúlta do bhí 'san Chirc,  </span>
<lb n="3318"/><span>go raibh na daoine leath-chumhnáilte leis an tsíor- </span>
<lb n="3319"/><span>fhuacht, go raibh cuma corr ar na beathaidheachaibh uilig  </span>
<lb n="3320"/><span>ó na buaibh go dtí na cait, nach dtéidheadh duine ar bith  </span>
<lb n="3321"/><span>ann acht an té do chaillfeadh caora, agus go mbéadh  </span>
<lb n="3322"/><span>cuma chorr air féin, a's ar an chaoraigh nuair do thioc- </span>
<lb n="3323"/><span>faidís tar ais.  Mar sin de níorbh' iongantas ar  </span>
<lb n="3324"/><span>bith go raibh Mícheál Mac Eidhin ar throm-mheabhrughadh  </span>
<lb n="3325"/><span>ag imtheacht ó'n toigh dó an mhaidin úd.   Agus go  </span>
<lb n="3326"/><span>deimhin do bhéinn féin mar Mhícheál dá mbéinn i n-a  </span>
<lb n="3327"/><span>bhrógaibh agus an siubhal céadna romham, agus gan mé  </span>
<lb n="3328"/><span>pioc níos eolaighe ar an áit 'ná bhí seisean ins an am.  </span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3329"/><p><span>Acht ní raibh Mac Eidhin le bheith leis féin.  A chara  </span>
<lb n="3330"/><span>agus a chomráduidhe Tomás Mac Cuill do bhí 'na  </span>
<lb n="3331"/><span>chomhnuidhe fá ghiota dó, bhí sé le bheith leis agus bhí  </span>
<lb n="3332"/><span>súil agus rún ag an bheirt lá maith do dhéanamh de,  </span>
<lb n="3333"/><span>rud nach furust do dhéanamh de lá fhuar cheathaideach  </span>
<lb n="3334"/><span>'san Mhárt.    </span></p>
<lb n="3335"/>
<lb n="3336"/><p><span>Creidim gur shíl an bheirt nuair nach raibh an tríomhadh  </span>
<lb n="3337"/><span>duien leo nach bhfuighfidhe amach a choidhche iomlán d'á  </span>
<lb n="3338"/><span>dtángadar thríd an lá sin; acht fuair mise amach é,  </span>
<lb n="3339"/><span>a's ó fuair, ní chuirfidh mé lá stopaidh orm féin acht a  </span>
<lb n="3340"/><span>innsint.    </span></p>
<lb n="3341"/>
<lb n="3342"/><p><span>Nuair do bhí an bheirt ag fágáilt toighe Thomáis Mhic  </span>
<lb n="3343"/><span>Cuill ar an charr d'iarr Mícheál Mac Eidhin ar chailín  </span>
<lb n="3344"/><span>óg do bhí san toigh an maide briste do chaitheamh 'na  </span>
<lb n="3345"/><span>ndiaidh le hádh do chur ortha.  Anois b'fhéidir go bhfuil  </span>
<lb n="3346"/><span>go leor nach gcreideann 'san mhaide bhriste go díreach  </span>
<lb n="3347"/><span>mar tá go leor nach gcreideann i nDia; acht adeir  </span>
<lb n="3348"/><span>Mícheál Mac Eidhin, agus tá an fhírinne aige, gur air- </span>
<lb n="3349"/><span>tiogal an-úsáideach atá ann, go socruigheann sé neithe  </span>
<lb n="3350"/><span>nach dtiocfadh 'shocrughadh ar dhóigh ar bith eile, agus  </span>
<lb n="3351"/><span>nach bhfuilthear ag baint úsáid go leor as ar an  </span>
<lb n="3352"/><span>tsaoghal dheireannach so.  Cia aca rinn an maide briste  </span>
<lb n="3353"/><span>maith ar bith dó-san agus d'á chomráduidhe an lá sin  </span>
<lb n="3354"/><span>bíodh sé ar an sgéal 'innsin.    </span></p>
<lb n="3355"/>
<lb n="3356"/><p><span>Do thiomáineadar leo síos Srath an Arbhair agus  </span>
<lb n="3357"/><span>soir Leitir Bric agus ní dheárnadar moill ar bith go  </span>
<lb n="3358"/><span>rabhadar ar an Chlochán.  D'fhág siad an beathach agus  </span>
<lb n="3359"/><span>an carr annsin, agus bhogadar leo d'éisteacht Aifrinn  </span>
<lb n="3360"/><span>ag teach phobail Bhéil Átha an Dúin.  Ní rabhadar acht  </span>
<lb n="3361"/><span>ag 'ul 'na Circe: sin agus uilig adubhradar a gcuid  </span>
<lb n="3362"/><span>urnaighthe chomh dúthrachtach agus dá mbeadh siad ag  </span>
<lb n="3363"/><span>'ul trasna fásaigh Sahára!  I ndiaidh an Aifrinn  </span>
<lb n="3364"/><span>bhuail siad asteach i gcomhrádh le cuid de'n phobal.   </span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3365"/><p><span>Do bhí aithne ag an tsaoghal mhór ar Thomás Mac Cuill  </span>
<lb n="3366"/><span>de bhrígh go raibh sé i measg a chuid carad 'san áit, agus  </span>
<lb n="3367"/><span>go mbíodh sé ag deánamh taithigheachta ann.  Mar sin  </span>
<lb n="3368"/><span>de, béidh pian i n-a ghualainn go ceann fada go leor,  </span>
<lb n="3369"/><span>fuair sé an oiread sin crathadh lámh.  Ní raibh aithne  </span>
<lb n="3370"/><span>ar bith ar Mhícheál Mac Eidhin de bhrígh nach raibh sé  </span>
<lb n="3371"/><span>'san áit riamh roimhe, acht nuair do thuig cáirde agus  </span>
<lb n="3372"/><span>lucht aitheantais Thomáis gurbh é Mícheál Mac Eidhin  </span>
<lb n="3373"/><span>do bhí leis do bhíodar an-charthannach ar fad le Mícheál.   </span>
<lb n="3374"/><span>Ó seo amach bhí aoibh an gháire ar fad ar Mhac Cuill agus  </span>
<lb n="3375"/><span>an siocair aige: cailínidhe sgafánta dóigheamhla ag  </span>
<lb n="3376"/><span>sméideadh air agus ag crathadh a gcuid ciarsúiridhe  </span>
<lb n="3377"/><span>air, agus iad ag imtheacht nó ag teacht ar a gcuid  </span>
<lb n="3378"/><span>carrann, agus seandaoine fiala ag tabhairt curthai- </span>
<lb n="3379"/><span>dheach dó (a's do Mhac Eidhin) chum a gcuid toighthe.   </span>
<lb n="3380"/><span>Do bhí aoibh mhaith ar Mhac Eidhin mar an gcéadna, acht  </span>
<lb n="3381"/><span>is dóigh gur smuainigh sé ar an asal úd ins an tsean- </span>
<lb n="3382"/><span>sgéal do bhí ag iomchar an iodhail thríd an bhaile mór  </span>
<lb n="3383"/><span>a raibh na daoine ag adhradh roimhe.  Ba mhaith do  </span>
<lb n="3384"/><span>Mhac Eidhin (agus adeir sé féin sin) go raibh Mac Cuill  </span>
<lb n="3385"/><span>leis, acht ar an taoibh eile ba mhaith do Mhac Cuill gur  </span>
<lb n="3386"/><span>smuainigh Mac Eidhin an maide briste d'fhagháil  </span>
<lb n="3387"/><span>caithte 'na ndiaidh ar maidin.    </span></p>
<lb n="3388"/>
<lb n="3389"/><p><span>Ba ghoirid go raibh an dá sgafaire tar ais i dtoigh  </span>
<lb n="3390"/><span>ósta an Chlocháin.  Do bhí lúthgháir mhór ar mháighistreas  </span>
<lb n="3391"/><span>an toighe ósta rómpa, agus bhí sí an-chineálta ar  </span>
<lb n="3392"/><span>fad dóibhthe.  D'innis Mac Eidhin 'san toigh ósta (go  </span>
<lb n="3393"/><span>maithidh Dia a chuid bréag dó; is iomdha ceann sub- </span>
<lb n="3394"/><span>stainnteach d'innis sé a riamh), go raibh sé féin agus a  </span>
<lb n="3395"/><span>chomráduidhe ag 'ul a dh'iarraidh ban.  Creideadh é ar  </span>
<lb n="3396"/><span>ndóigh.  Do bhí an sgéal cosmhail leis an fhírinne, agus  </span>
<lb n="3397"/><span>do réir mar deir Mícheál Mac Eidhin bhí an bealach  </span>
<lb n="3398"/><span>a raibh sé féin agus a chomráduidhe ag 'ul air 'na  </span></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3399"/><p><span>lorgachaibh uilig ó roimh an Chorgas ag daoinibh do bhí  </span>
<lb n="3400"/><span>ag iarraidh dairíribh.  Acht nuair cheannuigh fear de  </span>
<lb n="3401"/><span>na sgafairidhibh buidéal maith uisge beatha agus chuir  </span>
<lb n="3402"/><span>asteach i dtaisge i lár an chairr é níor cuireadh amhras  </span>
<lb n="3403"/><span>ar bith 'san sgéal acht 'oiread leis an tSoisgéal.   </span>
<lb n="3404"/><span>Ghléas an bheirt ortha annsin, agus soir thríd an  </span>
<lb n="3405"/><span>Mhullachán, an Mhóinín, agus Mín-nach-cruaidh leo.   </span>
<lb n="3406"/><span>Ó Mhín-nach-cruaidh do chonnaic siad an Coileach (ainm  </span>
<lb n="3407"/><span>chnuic mhóir giobaigh) agus d'aithin siad annsin nach  </span>
<lb n="3408"/><span>dtiocfadh leis an Chirc do bheith i bhfad ar shiubhal.  Do  </span>
<lb n="3409"/><span>bhí an bóthar bog, clábarach — chomh bog, clábarach sin  </span>
<lb n="3410"/><span>agus go n-abrann Mícheál Mac Eidhin nach bhfuil  </span>
<lb n="3411"/><span>aimsear na míorbhailte thart ar chor ar bith nuair nár  </span>
<lb n="3412"/><span>slogadh é féin agus Mac Cuill agus an beathach agus  </span>
<lb n="3413"/><span>ann carr suas ins an lábán.    </span></p>
<lb n="3414"/>
<lb n="3415"/><p><span>“Rud ar bith,” arsa Mac Eidhin le Tomás, “acht  </span>
<lb n="3416"/><span>a bheith plúchta i gclábar choimhightheach.  Ar ndóigh dá  </span>
<lb n="3417"/><span>bfuighfidhe sinn féin ní aithneochaidhe eadrainn, a's  </span>
<lb n="3418"/><span>dá bhfeicfidhe ar cuid taidhbhsidhe bhéadh cuma chlábarach  </span>
<lb n="3419"/><span>mhío-maiseamhail ortha, agus déarfadh na daoine gur  </span>
<lb n="3420"/><span>mheasa stáid dheireannach na beirte sin 'ná a gcéad  </span>
<lb n="3421"/><span>stáid.”    </span></p>
<lb n="3422"/>
<lb n="3423"/><p><span>Ní raibh dadaidh ar gach taoibh de'n bhóthar acht mínte  </span>
<lb n="3424"/><span>boga, móinte, glaiseacha, eabracha, portach, seasgáin  </span>
<lb n="3425"/><span>agus sgratha luinge.  Dá dtéidhtheá síos i gceann  </span>
<lb n="3426"/><span>aca so shábhlóchthá costas tórraidh do do chuid daoine  </span>
<lb n="3427"/><span>muinnteardha, chomh cinnte agus tá cos ins an tuairnín.   </span>
<lb n="3428"/><span>Rith an bhealaigh uilig bhí sé ag dórtadh amhail agus  </span>
<lb n="3429"/><span>dá mbéadh sé gan aon deor do chur a riamh a roimhe;  </span>
<lb n="3430"/><span>agus mar gheall air seo, chinn an dá sgafaire aithris do  </span>
<lb n="3431"/><span>dhéanamh ar Charles James Fox agus fiafrughadh de  </span>
<lb n="3432"/><span>dhuine ar bith as an cheanntar úd a casfar ortha i  </span>
<lb n="3433"/><span>gceann fiche bliadhain eile: ar stad an cioth mór úd  </span>
<lb n="3434"/><span>nó an ndeárna sé faoiseamh ar bith go fóill.    </span>
<lb n="3435"/></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3436"/><p><span>Tamall maith ndiaidh an mheadhoin lae nuair do bhí  </span>
<lb n="3437"/><span>Mac Cuill agus Mac Eidhin ag díospóireacht an  </span>
<lb n="3438"/><span>raibh i bhfad aca le dhul anois tháinig siad 'fhad le  </span>
<lb n="3439"/><span>gasúr do bhí ag 'ul an bealach céadna agus basgáid  </span>
<lb n="3440"/><span>uibheach ar a uillinn leis.  Go deimhin, bhí lúthgháir  </span>
<lb n="3441"/><span>mhór ar an bheirt aghaidh duine saoghalta 'fheiceáilt  </span>
<lb n="3442"/><span>aríst, agus chuireadar an gasúr ar an charr.  Ní raibh  </span>
<lb n="3443"/><span>Gaedhealg ar bith ag an ghasúr, acht bhí sé úsáideach  </span>
<lb n="3444"/><span>le n-a chuid Béarla, óir thaisbeáin sé do Mhac Cuill  </span>
<lb n="3445"/><span>agus d'á chomráduidhe teach Shéamais Uí Cheallaigh  </span>
<lb n="3446"/><span>agus an camhsa atá ag 'ul síos go dtí é.  Nuair do  </span>
<lb n="3447"/><span>tháinig an carr go dtí an tsráid do tháinig Séamas  </span>
<lb n="3448"/><span>amach agus chuir sé fáilte chroidheamhail Ghaedhealach  </span>
<lb n="3449"/><span>roim an dá strainséir neamhfhaiteacha, óir bhí thuairim  </span>
<lb n="3450"/><span>aige go raibh a leitéididhe ag teacht.  Cuireadh an  </span>
<lb n="3451"/><span>seathach 'na stábla, agus d'fhág Mac Uí Cheallaigh  </span>
<lb n="3452"/><span>bac mór coirce faoi Mhac Cuill agus d'iarr air gan  </span>
<lb n="3453"/><span>coigilt nó spáráil do dhéanamh ar an each.  Asteach  </span>
<lb n="3454"/><span>chum an toighe leo annsin, agus ba bheag a b'fhiú an  </span>
<lb n="3455"/><span>fáilte a bhí rómpa amuigh le taoibh na fáilte do bhí  </span>
<lb n="3456"/><span>rómpa astigh.  Do bhí cailín donn-ruadh gorm-rosgach  </span>
<lb n="3457"/><span>annsin, gnúis chiúin mhacánta uirthi, agus í ag cur  </span>
<lb n="3458"/><span>eagair ar an toigh.  Do shuidh Mac Cuill ag an teinidh,  </span>
<lb n="3459"/><span>agus shuidh Mac Eidhin agus Ua Ceallaigh ag an tábla.   </span>
<lb n="3460"/><span>Do thoisigh an seanduine ag cantain seandánta,  </span>
<lb n="3461"/><span>sean-laoithe, agus sean-amhrán, agus thoisigh Mac  </span>
<lb n="3462"/><span>Eidhin ag sgríobhadh, agus leanadar do'n obair sin  </span>
<lb n="3463"/><span>go ceann dhá uair.  Annsin do bhí tae réidh ag an  </span>
<lb n="3464"/><span>chailín óg, agus cuireadh an dá strainséir síos 'un  </span>
<lb n="3465"/><span>tseomra.    </span></p>
<lb n="3466"/>
<lb n="3467"/><p><span>“Tá an seanduine sin chomh croidheamhail agus tá  </span>
<lb n="3468"/><span>sé Gaedhealach, agus is é is Gaedhealaighe dár casadh  </span>
<lb n="3469"/><span>orm a riamh,” arsa Mac Eidhin le Mac Cuill nuair do  </span>
<lb n="3470"/><span>shuidh an bheirt asteach a dh'ól an tae.    </span>
<lb n="3471"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3472"/><p><span>“Tá,” arsa Mac Cuill, “agus tá a inghean chomh  </span>
<lb n="3473"/><span>fial a's atá sí dóigheamhail, agus is í is dóigheamhla dár  </span>
<lb n="3474"/><span>casadh orm-sa a riamh.”  Le cois a bheith fíor bhí an  </span>
<lb n="3475"/><span>freagra so bríoghmhar.    </span></p>
<lb n="3476"/>
<lb n="3477"/><p><span>Nuair do bhí a gcuid tae ólta ag an bheirt aníos 'na  </span>
<lb n="3478"/><span>cisteanaighe leo, agus chuaidh Mac Eidhin i gceann  </span>
<lb n="3479"/><span>oibre aríst ar feadh leath-uaire.  Annsin stad sé  </span>
<lb n="3480"/><span>agus chuir sé a leabhar i n-a phóca.  Do bhí sé ag  </span>
<lb n="3481"/><span>éirghe mall 'san tráthnóna; bhí bóthar fada roimhe  </span>
<lb n="3482"/><span>féin agus a chomráduidhe; agus asteach le sin ní i  </span>
<lb n="3483"/><span>gcúpla uair ó i gcúpla lá nó i seachtmhain do b'fhéidir  </span>
<lb n="3484"/><span>méad sean-amhrán agus dánta agus laoithe atá ag  </span>
<lb n="3485"/><span>Séamas Ua Ceallaigh do sgríobhadh síos.  Adubhairt  </span>
<lb n="3486"/><span>Ua Ceallaigh leo go dtiocfadh leo theacht tar ais ins an  </span>
<lb n="3487"/><span>samhradh nuair do bhéadh an lá fada agus an aimsir  </span>
<lb n="3488"/><span>maith, agus adubhairt siad-san go dtiocfadh, óir bhí  </span>
<lb n="3489"/><span>an cuireadh sin mar phréata rósta aca.  Tiocfaidh  </span>
<lb n="3490"/><span>Mac Eidhin cinnte, agus tiocfaidh Mac Cuill cuid de'n  </span>
<lb n="3491"/><span>bhealach ar sgor ar bith.    </span></p>
<lb n="3492"/>
<lb n="3493"/><p><span>“Do bhí Stíophan Guinn annseo trí lá i ndiaidh a  </span>
<lb n="3494"/><span>chéile ag sgríobhadh Laoithe Fiannaidheachta,” ars' an  </span>
<lb n="3495"/><span>seanchaidhe, nuair do bhí Mac Cuill ag cur an bheathaigh  </span>
<lb n="3496"/><span>'san charr.    </span></p>
<lb n="3497"/>
<lb n="3498"/><p><span>Sin anois chuig na daoine seo adeir nach dtéid duine  </span>
<lb n="3499"/><span>ar bith 'na Circe acht an té chailleas caora.  Ar ndóigh  </span>
<lb n="3500"/><span>níor chaill Stíophan Guinn aon chaora, agus ní mó 'ná  </span>
<lb n="3501"/><span>sin a chaill an péire deireannach so do bhí an bealach aon  </span>
<lb n="3502"/><span>ceann.  Cinnte go leor áit dheas atá 'san Chirc, agus  </span>
<lb n="3503"/><span>ní raibh aon duine ann ar cuairt a riamh nach rachfadh ann  </span>
<lb n="3504"/><span>aríst.  Do bhí baramhail ní b'fheárr ag Mac Cuill agus  </span>
<lb n="3505"/><span>ag a chomráduidhe de'n áit an tráthnóna sin 'ná bhí aca  </span>
<lb n="3506"/><span>ar maidin, agus adeir an bheirt go raibh muinntir an  </span>
<lb n="3507"/><span>toighe i n-a raibh siad ar na daoinibh ba chineálta a  </span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3508"/><p><span>casadh ortha a riamh.  Adeir Mac Cuill gur dubhairt  </span>
<lb n="3509"/><span>Mac Eidhin go raibh brón mór air féin nach raibh mise  </span>
<lb n="3510"/><span>agus Séamas Ó Searcaigh ins an chuideachtain.   </span>
<lb n="3511"/><span>Creidim gurbh' í an chiall do bí aige le seo gurbh'  </span>
<lb n="3512"/><span>fheirrde do'n fhoirinn searcach a's gurb' fheirrde  </span>
<lb n="3513"/><span>do'n tsearcach meanma.    </span></p>
<lb n="3514"/>
<lb n="3515"/><p><span>D'fhág Mícheál agus a chomráduidhe slán a's beannacht  </span>
<lb n="3516"/><span>ag Ua Ceallaigh agus ag a inghin anois; agus adeir  </span>
<lb n="3517"/><span>Mícheál, cibé ba chiall dó, go raibh obair mhór aige féin  </span>
<lb n="3518"/><span>Mac Cuill d'fhagháil leis.  Dá ndearcfadh duine  </span>
<lb n="3519"/><span>asteach air ní raibh iongantas ar bith annseo.  Do  </span>
<lb n="3520"/><span>thiomáineadar leo anoir annsin, Mac Cuill ag amharc  </span>
<lb n="3521"/><span>'na dhiaidh go minic, agus Mac Eidhin ag sméideadh  </span>
<lb n="3522"/><span>agus ag leigint air féin nach raibh sé féin acht ag  </span>
<lb n="3523"/><span>féachaint anonn ar Chnoc an Choiligh.    </span></p>
<lb n="3524"/>
<lb n="3525"/><p><span>“Is mór an lán sean-laoithe atá ag Ua Ceallaigh”  </span>
<lb n="3526"/><span>arsa Mac Cuill.    </span></p>
<lb n="3527"/>
<lb n="3528"/><p><span>“Ní fhuil a shárughadh i nÉirinn nó i nÁrainn,” arsa  </span>
<lb n="3529"/><span>Mac Eidhin.  “Níor casadh a leithéid orm a riamh agus  </span>
<lb n="3530"/><span>ní chasfar go bhfeicidh mé aríst é.  Tá mo leabhar  </span>
<lb n="3531"/><span>leath-lán agus ní fhuil an dá fhichideadh cuid d'á bhfuil  </span>
<lb n="3532"/><span>aige agam.  'Sí mo bharamhail go gcoinneochadh sé mé  </span>
<lb n="3533"/><span>ag sgríobhadh go ceann míosa.  Tá dánta aige nár  </span>
<lb n="3534"/><span>cruinnigheadh a riamh, agus nach bhfuil 'fhios cia chum iad,  </span>
<lb n="3535"/><span>sean-laoithe atá chomh sean leis an chnoc úd thall agus  </span>
<lb n="3536"/><span>iad lán d'fhuirimeachaibh na sean-Ghaedhilge, agus  </span>
<lb n="3537"/><span>daithte le béasaibh agus modhaibh smuainte na sean- </span>
<lb n="3538"/><span>Ghaedheal, agus asteach le sin focla, abairteacha, agus  </span>
<lb n="3539"/><span>cora cainnte atá as úsáid leis na céadtaibh  </span>
<lb n="3540"/><span>bliadhan.  Taradh Nóm Rúl nó ná taradh, póstar thusa  </span>
<lb n="3541"/><span>nó ná póstar, má bíonn sinn beo agus slán go  </span>
<lb n="3542"/><span>dtigidh an samhradh rachfamuid 'na Circe aríst.”    </span></p>
<lb n="3543"/>
<lb n="3544"/><p><span>Ar an bhealach anoir do bhí Mac Cuill ag cantain  </span></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3545"/><p><span>corr-líne annsúd agus annseo as amhrán sin an  </span>
<lb n="3546"/><span>Mhúraigh, “By Feal's wave benighted,” agus duine  </span>
<lb n="3547"/><span>ar bith atá chomh maol-aigeanta agus nach dtuigeann  </span>
<lb n="3548"/><span>sé goidé b'ádhbhar do seo léigheadh sé an t-amhrán úd  </span>
<lb n="3549"/><span>ó thús go deireadh, agus an fáth fá'r deárnadh é, agus  </span>
<lb n="3550"/><span>béidh 'fhios aige an t-iomlán.    </span></p>
<lb n="3551"/>
<lb n="3552"/><p><span>Ag teacht anoir dóibh ar an cheann i bhfus de'n Chirc  </span>
<lb n="3553"/><span>fuair diúlach dreachamhail 'fhad leo agus é ag 'ul an  </span>
<lb n="3554"/><span>bealach céadna.  Cuireadh ar an charr é ar dóigh, agus  </span>
<lb n="3555"/><span>thiomáineadar leo.  Ba de bhunadh Chineadh Eidhin an buachaill  </span>
<lb n="3556"/><span>seo, agus cinnte go leor, thug seo ar Mhícheál Mac  </span>
<lb n="3557"/><span>Eidhin agus é féin bheith ag stánughadh ar a chéile corr- </span>
<lb n="3558"/><span>uair amhail a's dá bhfeiceadh gach aon duine aca adharca  </span>
<lb n="3559"/><span>ar an duine eile.  Nuair do thángadar anoir 'fhad leis  </span>
<lb n="3560"/><span>an Mhóinín do stopadar ag bun casáin do bhí ag 'ul  </span>
<lb n="3561"/><span>suas go dtí teach do bhí fá thuairim dhá fhichid slat ó'n  </span>
<lb n="3562"/><span>bhealach mhór.  Ba hé seo áit chomhnuidhe Cloinne  </span>
<lb n="3563"/><span>hEidhin na háite sin d'ar díobhtha an diúlach.  Ar  </span>
<lb n="3564"/><span>dteacht anuas ó'n charr do'n diúlach thug sé cuireadh  </span>
<lb n="3565"/><span>do'n dá sgafaire dul suas 'un toighe agus tamall do  </span>
<lb n="3566"/><span>chaitheamh ann.  B'fhurust aithne go raibh fonn a sháith ar  </span>
<lb n="3567"/><span>Mhac Cuill dul suas, agus ar an taoibh eile do bhí sé  </span>
<lb n="3568"/><span>doiligh go leor aithne go mb'fheárr le Mhícheál Mac  </span>
<lb n="3569"/><span>Eidhin tiomáint leo cá bith ba chiall dó, acht creidim go  </span>
<lb n="3570"/><span>raibh réasún aige féin leis.  Ar sgor ar bith ní cotughadh  </span>
<lb n="3571"/><span>nó cúthaltacht do bhí air: tá aithne mhaith agam-sa air;  </span>
<lb n="3572"/><span>tá eolas cruinn agam ar a bhéasaibh agus a nádúir;  </span>
<lb n="3573"/><span>agus tig liom a rádh nach bhfaca mé dadaidh d'á cuid  </span>
<lb n="3574"/><span>cotuighthe nó a chuid cúthaltacht a riamh.  Acht ba hé an  </span>
<lb n="3575"/><span>deireadh do bhí ar an eadar-chomhairleach (má's eadar- </span>
<lb n="3576"/><span>chomhairleach do bhí ann) go ndeachaidh an t-iomlán suas.   </span>
<lb n="3577"/><span>Ar dteacht chum an sráide dóibh do tháinig fear an  </span>
<lb n="3578"/><span>toighe agus a mhac eile amach agus do bhí lúthgháir mór  </span></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3579"/><p><span>ortha roimh Thomás Mac Cuill ar a raibh sean-aithne ins  </span>
<lb n="3580"/><span>an áit; agus go deimhin níor lugha ar dhóigh ar bith an  </span>
<lb n="3581"/><span>fháilte do bhí roimh Mícheál Mac Eidhin nuair do chuir  </span>
<lb n="3582"/><span>Tomás a n-aithne ar a chéile.  Ní raibh Mícheál saor  </span>
<lb n="3583"/><span>gan áthas do bheith air an t-Eidhean do bheith chomh fairsing  </span>
<lb n="3584"/><span>agus bhí sé.  Do chuadar asteach 'un toighe go neamh- </span>
<lb n="3585"/><span>fhaitcheach annsin, agus bhí crathadh lámh mór ag cailín  </span>
<lb n="3586"/><span>deagh-ghnúiseach ciuin-rosgach do bhí astigh roimh Thomás,  </span>
<lb n="3587"/><span>agus roimh Mhícheál fosta ar fagháil aithne dí air.  Tugadh  </span>
<lb n="3588"/><span>ar an dís do tháinig asteach dul suas 'fad leis an  </span>
<lb n="3589"/><span>teinidh.  Do shnidheadar annsin, — duine aca ag muir- </span>
<lb n="3590"/><span>niughadh gasúir bhig do bhí 'san toigh agus ag cur  </span>
<lb n="3591"/><span>neitheann i n-a cheann, agus an duine eile ag comhrádh  </span>
<lb n="3592"/><span>leis an tseanduine, ag congbháil súil amháin ar a inghin  </span>
<lb n="3593"/><span>do bhí gnoitheach aníos agus síos, agus an tsúil eile ar  </span>
<lb n="3594"/><span>phioctúir Sheosaomh Uí Dhoibhleáin do bhí os cionn na  </span>
<lb n="3595"/><span>teineadh go díreach agus dá mbéadh sé ag dúil go raibh  </span>
<lb n="3596"/><span>an pioctúir ar tí óráide do dhéanamh.  Anois cia aca  </span>
<lb n="3597"/><span>de'n bheirt a b'fheárr do bhí ag cur a amha asteach nó a  </span>
<lb n="3598"/><span>ba mhó do bhí d'á dheánamh féin 'san baile?  I gceann  </span>
<lb n="3599"/><span>tamaill fuair siad cuireadh síos chum an tseomra, </span>
<lb n="3600"/><span>agus síos leo ar an dara hiarraidh.  Goidé bhí réidh  </span>
<lb n="3601"/><span>thíos ag an chailín dóibh acht dinnéar, agus níor luaithe  </span>
<lb n="3602"/><span>'na suidhe iad 'ná dhá ghloine uisge beatha amuigh ar an  </span>
<lb n="3603"/><span>tábla aici dóibh.  Acht ní raibh siad-san ag ól; agus do  </span>
<lb n="3604"/><span>bhíodar buadhartha i n-a gcroidhe astigh, mar bhéinn féin  </span>
<lb n="3605"/><span>dá gcasfaidhe ann mé, nach rabhadar ábalta traet  </span>
<lb n="3606"/><span>beag biotáilte do ghlacadh ó láimh chailín agus i dtoigh  </span>
<lb n="3607"/><span>chomh fial.  Dar a leabhra! ní i ngach uile áit a gheobhadh  </span>
<lb n="3608"/><span>siad é.    </span></p>
<lb n="3609"/>
<lb n="3610"/><p><span>I ndiaidh an iomláin caithfidh sé gur rud an-mhaith  </span>
<lb n="3611"/><span>uisge beatha; óir an síleann duine ar bith go mbéadh  </span>
<lb n="3612"/><span>an t-ainm sin air ach go bé gurab eadh?  Gan amhras,  </span></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="3613"/><p><span>ní ólfaidhe oireadh i nÉirinn ach go bé an t-ainm agus  </span>
<lb n="3614"/><span>go dtí go n-athruighthear teideal na dighe béidh corr- </span>
<lb n="3615"/><span>ghloine d'á leigint síos thall a's i bhfus.  Daoine atá  </span>
<lb n="3616"/><span>tugtha do shúghmaireacht agus nach bhfuil ábalta stad de  </span>
<lb n="3617"/><span>féadann siad bheith 'na dtruaighe; acht an bhfuil truagh  </span>
<lb n="3618"/><span>Mhuire ar an tsaoghal so chomh mór leis an té a bhfuil  </span>
<lb n="3619"/><span>an-dúil aige ann agus nach bhfuil ábalta a fhagháil?   </span>
<lb n="3620"/><span>Sgríbhneoiridhe, cainnteoiridhe, agus daoine de'n  </span>
<lb n="3621"/><span>tseort sin atá ag sileadh a gcuid deor go frasamhail  </span>
<lb n="3622"/><span>os cionn na bpótairidhe gach uile lá, ní fhuil oiread a's  </span>
<lb n="3623"/><span>deor amháin aca do na míltibh agus na míltibh sin do  </span>
<lb n="3624"/><span>bhéadh 'na bpótairidhibh dá dtiocfadh leobhtha é.    </span></p>
<lb n="3625"/>
<lb n="3626"/><p><span>I dtaoibh Thomáis Mhic Chuill agus Mhícheáil Mhic Eidhin  </span>
<lb n="3627"/><span>má bhí rún deánta aca i n-aghaidh braoin ól ní raibh  </span>
<lb n="3628"/><span>rún ar bith deánta aca i n-aghaidh greama ithe, agus  </span>
<lb n="3629"/><span>níorbh' fhada go rabhadar ar obair ag dearbughadh  </span>
<lb n="3630"/><span>fírinne na mbriathar sin, — “Ní ar arán amháin a  </span>
<lb n="3631"/><span>maireas an duine.”  Nuair do bhí an dinnéar glacuighthe  </span>
<lb n="3632"/><span>aca do shuidheadar thart fá'n teinidh ag comhrádh agus  </span>
<lb n="3633"/><span>ag díospóireacht.  Ins an áit dheireannaigh i n-a  </span>
<lb n="3634"/><span>rabhadar do bhí Mac Eidhin gnoitheach ag sgríobhadh, agus  </span>
<lb n="3635"/><span>ar an ádhbhar sin do bhí an saoghal ar a chomhairle féin  </span>
<lb n="3636"/><span>ag Mac Cuill.  Acht ní raibh bac ar bith ar Mhac Eidhin  </span>
<lb n="3637"/><span>annseo; ní raibh dada eile eadar lámhaibh aige; agus  </span>
<lb n="3638"/><span>le comhthrom na Féinne do thuit togha na gcrann agus  </span>
<lb n="3639"/><span>rogha na ndílsidhe air.  Mar sin de ní raibh iongantas  </span>
<lb n="3640"/><span>ar bith nuair do bhíodar ar tí imtheacht go raibh oiread  </span>
<lb n="3641"/><span>saothair ar Thomás Mícheál 'fhagháil leis agus do bhí  </span>
<lb n="3642"/><span>ar Mhícheál Tomás 'fhagháil leis as an áit eile.    </span></p>
<lb n="3643"/>
<lb n="3644"/><p><span>Fá dheireadh thall nuair do bhí sé ag tarraingt suas  </span>
<lb n="3645"/><span>leis a haon déag a chlog adubhairt Mac Cuill go raibh  </span>
<lb n="3646"/><span>sé i n-am dóibh imtheacht, mara bhfanfadh siad leis an  </span>
<lb n="3647"/><span>Phaidrín, agus le sin do chuaidh sé féin agus an dá  </span></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="3648"/><p><span>bhuachaill do bhí san toigh amach dh'ughmughadh an bheathaigh.   </span>
<lb n="3649"/><span>Ba é sin go díreach an t-am adubhairt fear an toighe  </span>
<lb n="3650"/><span>le Mac Eidhin dá mbéadh sé ag 'ul 'na Circe aríst  </span>
<lb n="3651"/><span>ins an tsamhradh le tuilleadh dánta do sgríobhadh síos  </span>
<lb n="3652"/><span>ó Ua Ceallaigh go dtiocfadh leis oidhche do caitheamh  </span>
<lb n="3653"/><span>aca-san.  Nár chineálta é cuireadh de'n tseort do  </span>
<lb n="3654"/><span>thabhairt do dhuine nach bhfaca sé a riamh a roimhe?   </span>
<lb n="3655"/><span>Agus nidh nach iongnadh, tá sé d'fhiachaibh ar Mhícheál  </span>
<lb n="3656"/><span>síor-bhuidheachas do bheith aige ar an fhear so a  </span>
<lb n="3657"/><span>chomhshloinneadh.  Dobheir sé an chraobh dó féin agus d'á  </span>
<lb n="3658"/><span>chloinn go bhfuilid ar an daoinibh is féile agus is  </span>
<lb n="3659"/><span>tarraingtighe 'san chonndae.    </span></p>
<lb n="3660"/>
<lb n="3661"/><p><span>I n-áit mhaith is iomdha moill bhidheas eadar ceileabhradh  </span>
<lb n="3662"/><span>agus imirce.  Mar sin de, ní raibh sé i bhfad ó'n  </span>
<lb n="3663"/><span>mheadhon oidhche nuair d'fhág Mac Cuill agus Mac  </span>
<lb n="3664"/><span>Eidhin an Móinín ag tarraingt ar an bhaile.  Do bhí  </span>
<lb n="3665"/><span>oidhche dheas chiuin ann — chomh deas agus chomh ciuin sin  </span>
<lb n="3666"/><span>agus bhéadh ann i nDeireadh Foghmhair.  Ach do bhí sé  </span>
<lb n="3667"/><span>an-uaigneach de bhrígh go raibh an trup ar shiubhal ó na  </span>
<lb n="3668"/><span>bealaighibh móra agus na solais as ins an toighthibh.   </span>
<lb n="3669"/><span>Ámhach, ní raibh an dá charaid ag smuainiughadh ar  </span>
<lb n="3670"/><span>uaigneas na huaire nó ag tabhairt fá dear áilneacht  </span>
<lb n="3671"/><span>na hoidhche.  Do bhidheadar ag meabhrughadh.  Agus  </span>
<lb n="3672"/><span>thríd an mheabhrughadh fhobair go toiseochadh Mac  </span>
<lb n="3673"/><span>Eidhin ag canadh “By Feal's wave benighted,” go  </span>
<lb n="3674"/><span>díreach mar thoisigh Mac Cuill ar an amhrán chéadna  </span>
<lb n="3675"/><span>iar bhfágáil na Circe dóibhthe.  Acht fuair Mícheál é  </span>
<lb n="3676"/><span>féin do stopadh go díreach sul ar aithin a chomráduidhe  </span>
<lb n="3677"/><span>goidé bhí ag teacht, óir níor mhaith leis a chara fagháil  </span>
<lb n="3678"/><span>amach gur éirigh an rud céadna dó-san d'éirigh dó  </span>
<lb n="3679"/><span>féin.  Anoir leo thríd an Chlochán, an Árd Leathan, an  </span>
<lb n="3680"/><span>Gall-bhaile (bíodh 'fhios agat, a léightheoir, go bhfuil  </span>
<lb n="3681"/><span>a leithéid d'áit ann) agus Leitir Bric, baile a fuair  </span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="3682"/><p><span>an t-ainm ó bhreac leathtromach a fuaras ar mhullach  </span>
<lb n="3683"/><span>cnuic ann i ndiaidh trághadh na Díleann.  Do tháinig  </span>
<lb n="3684"/><span>an dá charaid anoir Mín na Gualann agus iad breágh  </span>
<lb n="3685"/><span>sásta de'n lá, de'n aistear, agus de mhéad daoine  </span>
<lb n="3686"/><span>do casadh ortha.  Fuaradar amach go bhfuil níos mó  </span>
<lb n="3687"/><span>ná aon chiall amháin leis an tseanfhocal sin: “Is  </span>
<lb n="3688"/><span>glas na cnuic i bhfad uainn,” agus sgar siad le chéile  </span>
<lb n="3689"/><span>leis an bharamhail seo nach ionann áit agus a iomrádh.   </span>
<lb n="3690"/><span>Agus ó thárla go dtáinig na neitheanna mar thángadar  </span>
<lb n="3691"/><span>ní raibh iongantas ar bith go raibh Mac Eidhin ag cur  </span>
<lb n="3692"/><span>i n-alt a chéile, agus ag canadh mar seo ar a bhealach  </span>
<lb n="3693"/><span>a bhaile:-    </span></p>
<lb n="3694"/>
<lb n="3695"/><p><span>“I lár na sléibhteadh fraochach glas   </span>
<lb n="3696"/><span>Tá áilneacht, féile a's caoimheas deas,   </span>
<lb n="3697"/><span>Nuair thiocfas séasúr gréine a's teas   </span>
<lb n="3698"/><span>Mac Cuill a's mé féin go bpillidh 'r ais.”    </span></p>
<lb n="3699"/>
<lb n="3700"/><p><span>Sin anois chugaibh gan bhréig, gan áidhbhéil, gan  </span>
<lb n="3701"/><span>chamadh, méad a dtáinig Mícheál Mac Eidhin agus  </span>
<lb n="3702"/><span>Tomás Mac Cuill thríd an lá úd, agus tá dúil agam  </span>
<lb n="3703"/><span>go mbéidh oiread lúthgháire ortha anois 'ghá léigheadh  </span>
<lb n="3704"/><span>agus tá orm-sa 'ghá innsin.          </span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Sgéalta Goiride Geimhridh

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Sgéalta Goiride Geimhridh

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
