Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Dochartach Dhuibhlionna agus Sgéaltaí Eile</title><author><name type="main">Seosamh Mac Grianna</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LU018</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1921</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LU018</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Dochartach Dhuibhlionna agus Sgéaltaí Eile</title><author>Seosamh Mac Grianna</author><imprint><publisher>Cú Uladh</publisher><date>1921</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>DOCHARTACH DHUIBHLIONNA AGUS SGÉALTAÍ EILE.  "Iolann Fionn".</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Dochartach Dhuibhlionna.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Ná tar dhe mo chomhair, a shagairt!  Ná leag ball de do</span>
<lb n="6"/><span>bhallaibh orm.  Ná leig m'anal dhe do chomhair.  Seachain</span>
<lb n="7"/><span>amharc mo shúl.  Tá m'anam dubh le fuil.  Tá mé damnuighthe</span>
<lb n="8"/><span> - tá cos amuigh is cos astoigh i n-Ifreann agam.  'Tchím</span>
<lb n="9"/><span>na geaftaí scáthmhara foscailte fá mo choinne.  'Tchím na</span>
<lb n="10"/><span>bladhairí cama cíocracha, agus na deomhain dhubha ag fanacht</span>
<lb n="11"/><span>liom.  Amárach, rachaidh sealán na croiche ar mo mhuineál;</span>
<lb n="12"/><span>fáisgfidh sé an t-anam as mo shean-cholainn ghránna; agus</span>
<lb n="13"/><span>rachaidh an t-anam sin síos - síos - síos fríd bhladhairí teanna</span>
<lb n="14"/><span>dubh-dhearga, fríd dhiabhail shleamhna chama dhubha.  Tá siad ag</span>
<lb n="15"/><span>feitheamh orm, na h-ainspioraid.  'Tchím an lúthgháir agus an</span>
<lb n="16"/><span>teine dhíbhfeirgeach atá ann a súilibh; cluinim ag béicfigh</span>
<lb n="17"/><span>iad.  Tá siad ag siosarnaigh ann mo chluasaibh.  Tá a gcuid</span>
<lb n="18"/><span>fiacal ag strócadh mo chroidhe…</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>Níl sé ceart agam!  Goidé 'fhios agam-sa cad is ceart</span>
<lb n="21"/><span>ann?  Maitheamhnas! - aithreachas!  Gheobhaidh mise maitheamh-</span>
<lb n="22"/><span>nas nuair a thiocfas Lucifer an t-árd-diabhail aníos agus</span>
<lb n="23"/><span>shuidhfeas sé ar dheis Dé.  Maitheamhnas!  Agus an ghruag liath</span>
<lb n="24"/><span>agus an fhuil shiocuighthe ar an smaichtín a bhí agam, agus iad</span>
<lb n="25"/><span>ag sgreadaigh ar Dhia ag iarraidh díoghaltais.  Níor h-ubhradh</span>
<lb n="26"/><span>oiread urnaighthe ó cruthuigheadh an saoghal agus shaoróchadh mé.</span>
<lb n="27"/><span>Níl oiread grásta ar Neamh agus shlánochadh mé.  Níor</span>
<lb n="28"/><span>dórtadh oiread fola ar Chnoc Chealbhairí agus nighfeadh an</span>
<lb n="29"/><span>smál sin de m'anam.</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>Ó, 'shagairt, an dteárn aon duine eile de shíol Éabha an</span>
<lb n="32"/><span>gníomh atá deánta agam-sa?…  Ní dheárn.  Ní dheárn.</span>
<lb n="33"/><span>Nach iongantach nach dtig teine ó Neamh agus an domhan a</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="34"/><p><span>bhfuil mé ag siubhal air a lasgadh.  Fan uaim, a shagairt;</span>
<lb n="35"/><span>ná nach bhfuil eagla ort roimhe na deomhain agus na diabhail</span>
<lb n="36"/><span>atá astoigh ann mo cholainn.  Ná nach bhfuil eagla ort go</span>
<lb n="37"/><span>gcríonfaidh do lámh go dtí an ghualainn má leagann tú orm í.</span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>Faoiside agus aithreachas!  Leig damh, a shagairt.  Nach</span>
<lb n="40"/><span>bhfuil a fhios agat nach bhfuil maitheamhnas i ndán damhsa.</span>
<lb n="41"/><span>Ní'l, da mba ndán is go gcuirfeadh an cineadh daonna breith-</span>
<lb n="42"/><span>eamhnas-aithrigh daobhtha ar a nglúinibh tárnochta ar mo shon</span>
<lb n="43"/><span>go deireadh an tsaoghail.  Ó, má tá trócaire ionnat, ná</span>
<lb n="44"/><span>labhair ar mhaitheamhnas, ná ní'l uair dá gcluinim an focal</span>
<lb n="45"/><span>nach dtugann sé an t-éadóchas ann mo cheann…</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Acht ar ndóighe, innseóchaidh mé an sgéal bocht malluighthe</span>
<lb n="48"/><span>duit, agus má innsigheann, chan ag dúil le asblóid a fhágháil.</span>
<lb n="49"/><span>Ni'l mé ag gabháil ar mo ghlúinibh; ní rachaidh mé a thabhairt</span>
<lb n="50"/><span>masla do Dhia, 'ghá mo chur féin i riocht urnaighthe.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>'Seadh, a shagairt, caithfidh mé tús a chur ar an sgéal</span>
<lb n="53"/><span>ghránna.  Cuirfidh sé do chuid fola agus feola fríd a chéile.</span>
<lb n="54"/><span>Cuirfidh sé samhnas ar d'anam.  Bhéarfaidh tú do mhallacht</span>
<lb n="55"/><span>damh, ná ní thainig ar do chluasaibh isteach ariamh roimhe, a</span>
<lb n="56"/><span>leithéid de sgéal.</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>'Seadh, leig damh smuaintiughadh…</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>II</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Chonnaic mise an lá, a shagairt, a rabh croidhe glan agam.</span>
<lb n="63"/><span>Bhí seal agus d'fhéadfainn a bheith 'mo dhuine mhaith, dá mbíodh</span>
<lb n="64"/><span>gan an chinneamhaint dhuibh-néaltach a bheith os mo chionn.</span>
<lb n="65"/><span>Acht faraor! Bhí feasbhaidh ariamh orm, feasbhaidh a d'fhág</span>
<lb n="66"/><span>mé mar tá mé - bhí mé i bhfad ro-ghoilleamhnach, agus i bhfad</span>
<lb n="67"/><span>ro-dhruidthe, agus i bhfad ro-dhubhrúnta.  Ní thig liom a innse</span>
<lb n="68"/><span>duit goidé comh goilleamhnach agus bhí mé.  Ní'l innse béil</span>
<lb n="69"/><span>air.  Ghoillfeadh amharc fiadhta orm mar ghoillfeadh buille ar</span>
<lb n="70"/><span>dhuine eile; rachadh focal searbh go dtí an croidhe ionnam;</span>
<lb n="71"/><span>agus gáiridhe! - Ó, 'Dhia, an eagla a bhí ariamh orm roimhe</span>
<lb n="72"/><span>gháiridhe!  Chan gáiridhe grinn ná athais atá mé a mhaoidheadh,</span>
<lb n="73"/><span>acht gáiridhe magaidh.  B'iomdha uair a mhalluigh mé ann</span>
<lb n="74"/><span>m'inntinn féin an dóigh a rabh an saoghal 'na shuidhe, agus</span>
<lb n="75"/><span>gléas ag daoinibh créatúir a chur i bpianpháis le gáiridhe</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="76"/><p><span>cruadhchroidhtheacha droch-mheasamhla.  Nuair a bhí me 'mo</span>
<lb n="77"/><span>ghasúr, chuireadh gáire magaidh isteach i racht caointe agus</span>
<lb n="78"/><span>feirge mé, go dtí go mbéadh dath dubh san aghaidh orm, agus</span>
<lb n="79"/><span>mé a chomhair a bheith tachtuighthe.  'Fhad agus mhair mo mháthair</span>
<lb n="80"/><span> - ó, a mháthair, a mháthair! - ní rabh mé faoi leath-trom i</span>
<lb n="81"/><span>dtaca le h-olc.  Ba mhór an sgáth damh í.  Nuair a chuaidh mé</span>
<lb n="82"/><span>'na sgoile, agus b'éigean damh a dhul imeasc gasraí eile,</span>
<lb n="83"/><span>fuarthas amach goidé an leannán a bhí orm, agus leagadh</span>
<lb n="84"/><span>ádhmad orm.  Is beag croidhe a bíos anns an tsluagh, nuair</span>
<lb n="85"/><span>a thógas siad ceann-corr de dhuine.  Níor thuig mé ariamh i</span>
<lb n="86"/><span>gceart goidé a thug ar na páistí ealadha-mhagaidh a dhéanamh</span>
<lb n="87"/><span>díom.  Chan simplidhe ná dobhránta a bhí mé.  Acht rinne</span>
<lb n="88"/><span>siad é.  Agus dar Dia! cuireann sé ar an daoraidhe go</span>
<lb n="89"/><span>fóill mé, nuair a smuaintighim ar an dream a bhí ag tabhairt</span>
<lb n="90"/><span>bail na madadh orm.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>Thiginn 'na bhaile ó'n scoil agus mé 'mo thachrán bheag, agus</span>
<lb n="93"/><span>d'éaluighinn síos fá'n chladach.  Bhínn ag amharc ar an lán-</span>
<lb n="94"/><span>mhara a bhí ag lupadán ar na carraigeachaibh anns an chladach.</span>
<lb n="95"/><span>Óg is mar bhí mé, thigeadh fiche smuaintiughadh fríom léim a</span>
<lb n="96"/><span>thabairt síos agus mé féin a bháthadh, agus deireadh a chur le</span>
<lb n="97"/><span>cuid magaidh na bpáistí.  Acht ba ghoirid gur chuir mé</span>
<lb n="98"/><span>deireadh leis ar dhóigh eile.</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>Lá amháin thoisigh gasúr mór orm os coinne an scaifte</span>
<lb n="101"/><span>uilig - thoisigh sé fá bheárn a bhí ionnam.  Caithfidh mé gáire a</span>
<lb n="102"/><span>dheánamh faoi an chiall a bhí agam an t-am sin.  "Phóg tú</span>
<lb n="103"/><span>Róise Eoinín, phóg tú Róise Eoinín," arsa seisean liom.</span>
<lb n="104"/><span>Bhí an dubh-olc agam dó, ná bhí sé sáithte asam i dtólamh.</span>
<lb n="105"/><span>Thóg mé cnapán mór cloiche agus bhuail mé é.  Thuit sé.</span>
<lb n="106"/><span>Chruinnigh an scaifte thart air agus thóg siad é.  Chaith sé</span>
<lb n="107"/><span>amach bolgam fola agus sé fiacla.  Tháinig an maighistir</span>
<lb n="108"/><span>orm-sa agus bhuail sé mé go rabh fearbacha anns na bosaibh</span>
<lb n="109"/><span>orm-sa, acht ba nimhnighe liom gáire an ghasúra 'na dá mbriseadh</span>
<lb n="110"/><span>sé coillidh orm.  'Na dhiaidh sin leig na páistí damh, acht bhí</span>
<lb n="111"/><span>mé m'éan chorr ann a measc, agus gan comráduidhe ar bith</span>
<lb n="112"/><span>agam.</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>I n-áit bisiughadh le linn mé a bheith ag dul i méaduigheacht,</span>
<lb n="115"/><span>sér'd a d'éirigh mé ní ba mheasa.  Chuaidh mé 'sa dóigh a</span>
<lb n="116"/><span>mb'fhearr liom ar an uaigneas agus gan duine ar bith ann</span>
<lb n="117"/><span>mo chuideachta.  Bhí toil mhór de léightheóracht, de cheol, de</span>
<lb n="118"/><span>fhilidheacht agus de sgéalaidheacht agam.  Bhí mé cráibhtheach:</span>
<lb n="119"/><span>bhínn ag urnaigh go minic agus ag dul chun faoiside agus chun</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="120"/><p><span>comaoineach.  Ní rabh mé acht dhá bhliadhain déag nuair a</span>
<lb n="121"/><span>fuair mé leabhar beag a bhí ag innse fá ifreann, agus pioc-</span>
<lb n="122"/><span>túireacha scáthmhara inntí.  Choinnigh an leabhar sin ó chodladh</span>
<lb n="123"/><span>na h-oidhche mé ar feadh leath-bhliadhna.  Bhí mé cinnte an</span>
<lb n="124"/><span>t-am sin go rabh mé damnuighthe - agus ar ndóighe is romham</span>
<lb n="125"/><span>a bhí.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Ba ghairid 'na dhiaidh sin go bhfuair mo mháthair bás.  Och,</span>
<lb n="128"/><span>och a mháthair is tú a d'fhág cráidhte mé.  Da mbitheá ann</span>
<lb n="129"/><span>m'aice ní bhéinn indiu mar tá mé.  Ó 'Mhuire bheannaigh, nach</span>
<lb n="130"/><span>truagh mo chás anocht!…</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>III</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>B'olc a d'fhóir mé féin agus m'athair dá chéile.  Faraor!</span>
<lb n="135"/><span>nár fhéad mé fios a bheith agam nach rabh sé i ndán dúinn a</span>
<lb n="136"/><span>theacht le chéile.  Nár fhéad mé sgaradh leis nuair a bhí breith ar</span>
<lb n="137"/><span>m'aithreachas agam.  Anois, a shagairt, ná deán iongantas</span>
<lb n="138"/><span>damh má thugaim droch chliú de m'athair.  Nach bhfuil a fhios</span>
<lb n="139"/><span>agat go bhfuil mé i gcrúbaibh an diabhail, agus nach féidir</span>
<lb n="140"/><span>damh dadadh a dheánamh acht droch-ghníomh, ná focal a rádh acht</span>
<lb n="141"/><span>focal malluighthe.  Acht fiachaidh mé le dhul comh deas de'n</span>
<lb n="142"/><span>fhírinne agus thig le deomhan damnuighthe mar mé a dhul.</span>
<lb n="143"/><span>Tógadh m'athair bocht go cruaidh, agus bhí a shéala sin air.</span>
<lb n="144"/><span>Duine sanntach, saoghalta, dubhlaidhe, cadranta a bhí ann.</span>
<lb n="145"/><span>Ba é a fhor is a fhóghnamh ag bailiughadh agus ag deánamh lóin.</span>
<lb n="146"/><span>Bhí fiacha ag lucht na siopaí air, fiacha a thiocfadh leis a dhíol</span>
<lb n="147"/><span>go sásta, agus níor b'fhéidir a mbaint de.  Bhí sé féin</span>
<lb n="148"/><span>agus an sagart amuigh ar a chéile siocair gan é a bheith ag díol</span>
<lb n="149"/><span>sgilling na Nodlag.  Ní thug sé déirce ariamh do bhochtán</span>
<lb n="150"/><span>Dé.  Ní leigfeadh a chroidhe dó a bheith 'na cheann maith dó</span>
<lb n="151"/><span>fhéin, chan é amháin do 'nduine eile.  Bhí sé ar a chois go luath</span>
<lb n="152"/><span>ar maidín agus go mall san oidhche, ag obair ar fad, ag</span>
<lb n="153"/><span>uthbhairt agus ag útamáil má b'fhada a shaoghal.</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>A Thighearna, ba é a bhí cadranta, cruaidh-chroidhtheach.  Ní'l</span>
<lb n="156"/><span>iongantas ar bith é mac mí-nádurtha a thógáil.  Is maith</span>
<lb n="157"/><span>mo chuimhne ar an uair a fuair deárthair dó a rabh Seán air</span>
<lb n="158"/><span>bás.  Fuair an duine bocht bás tobann - thuit sé mar chuir-</span>
<lb n="159"/><span>fidhe piléar ann, agus é 'na fhear óg líon lán san am.  Bhí</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="160"/><p><span>mé féin anns an cheardchain, thuas ar an Chlochar Dhubh an lá seo,</span>
<lb n="161"/><span>agus chualaidh mé ar an bhealach go rabh Seán marbh.  Ag</span>
<lb n="162"/><span>tarraingt ar an teach damh fuair mé m'athair ag rómhar go</span>
<lb n="163"/><span>dicheallach i gcuibhreann an doruis.  Dar liom féin, chár</span>
<lb n="164"/><span>bh'fhéidir nach gcualaidh tú?  Ná an bréag a h-innseadh damh.</span>
<lb n="165"/><span>"'Athair," arsa mise, "an fíor go bhfuil Seán Ó Dochartaigh</span>
<lb n="166"/><span>marbh?"  Thionntuigh sé preab.  "M'anam, a mhic, go</span>
<lb n="167"/><span>bhfuil Seán Ó Dochartaigh marbh."  Bhris sé an phreab go</span>
<lb n="168"/><span>díbhfeirgeach, oiread agus a rádh: "Nach mór an mí-shásamh</span>
<lb n="169"/><span>na daoiní seo atá ag fágháil bháis, agus ag tógáil umhaile</span>
<lb n="170"/><span>daoiní eile de na gcuid oibre, lá Earraigh."</span></p>
<lb n="171"/>
<lb n="172"/><p><span>Sin an cineál áthara a bhí agam-sa.  Bhí cineál de mheas</span>
<lb n="173"/><span>aige orm.  Ba mhaith leis céimigheacht a bheith agam, agus</span>
<lb n="174"/><span>choinnigh sé ar scoil mé, ag dúil go saothróchainn airgead le</span>
<lb n="175"/><span>mo chuid léighinn.  Ba é an bharamhail a bhí aige go mb'fheárr</span>
<lb n="176"/><span>achan rud 'ná an spád, go rabh dóigh breágh ar an fhear a rabh</span>
<lb n="177"/><span>coileár geal air, agus nach rabh ag cur an alluis.  Ba é an</span>
<lb n="178"/><span>leagan amach a bhí aige go rabh na múrthaí 'n tsaoghal ag duine</span>
<lb n="179"/><span>ar bith a rabh culaith mhaith éadaigh air.  Ní rabh mise i bhfad</span>
<lb n="180"/><span>uilig ar scoil gur thuig mé go raibh níos mó 'sa léigheann ná</span>
<lb n="181"/><span>ghléas saothruighthe, agus nach 'na ór ná 'na airgead a ba chóir</span>
<lb n="182"/><span>é a mheas.  Léigh mise agus mheabhruigh mé, agus chonnaic mé</span>
<lb n="183"/><span>go rabh níos mó anns an tsaoghal 'ná an greim a bhí mé a chur</span>
<lb n="184"/><span>ann mo bhéal.  Chonnaic mé go raibh cinneamhaint níos uaisle</span>
<lb n="185"/><span>i ndán do'n duine ná a bheith ag díol a cholna agus a intinne</span>
<lb n="186"/><span>agus a anama, b'fhéidir, ar bheagán airgid.  Acht goidé an</span>
<lb n="187"/><span>mhaith damh sin a innse de m'athair.  Dhéanfadh sé gáire</span>
<lb n="188"/><span>faoim a ba ghéire ná gaoth shiocáin.</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>Do réir mar bhí mé éighe aníos 'mo stócach bhí mé ag</span>
<lb n="191"/><span>druidim leis an léigheann, acht, má bhí, chan leis an chineál</span>
<lb n="192"/><span>a théidheas an phighinn is airde ar an mhargadh.  Filidheacht</span>
<lb n="193"/><span>agus sgéalaidheacht agus feallsamhnacht mo chuid de'n</span>
<lb n="194"/><span>tsaoghal.  Bhí mé i dtólamh i gcionn leabharthach, agus bhí a</span>
<lb n="195"/><span>shliocht orm, ba bheag m'fhoighde leis an taos óg a bhí fá</span>
<lb n="196"/><span>dtaobh díom.  Chuir mé an laethe thart agus mé i gcineál</span>
<lb n="197"/><span>de aisling.  Dhruid mé mo shúile roimh an tsaoghal gharbh,</span>
<lb n="198"/><span>chorrach, chnapánach, eascáirdeach, agus chruthuigh mé tír</span>
<lb n="199"/><span>áluinn bhláthach thorthach fá mo choinne féin.  Ba iad sin na</span>
<lb n="200"/><span>laethe breághtha, a shagairt.  Faraor géar gur scabadh an</span>
<lb n="201"/><span>aisling agus gur fágadh ar an bhlár mé.</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>An bhfaca tú ariamh uisce glan ciúin, a shagairt?  Scáile</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="204"/><p><span>na spéire agus na néaltach thíos ann - fiche amharc áluinn</span>
<lb n="205"/><span>na luighe anns an ciúineas.  Ar amharc tú ar an uisce sin</span>
<lb n="206"/><span>agus ar smuaintigh tú gurbh é rud a bhí ann casán go Tír na</span>
<lb n="207"/><span>h-Óige?  Agus an dtáinig gasúr gan chéill thart agus ar</span>
<lb n="208"/><span>chaith sé cloch isteach 'sa pholl, ag milleadh an iomláin?  Sin</span>
<lb n="209"/><span>mar d'éirigh damh-sa.  Acht bhí lúthgháir mhór amháin agus a</span>
<lb n="210"/><span>luach de bhuaidhreadh i ndán damh sul a dtáinig sin orm.</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>Ó, 'Nábla a chroidhe, cá bhfuil tú anocht? …</span></p>
<lb n="213"/>
<lb n="214"/><p><span>IV</span></p>
<lb n="215"/>
<lb n="216"/><p><span>Ní rabh sí cosamhail le cailíní na h-áite, a shagairt.  Bhí sí</span>
<lb n="217"/><span>ní ba mhíne, ní b'uaisle.  Bí ceol i nglór a cinn agus áil-</span>
<lb n="218"/><span>neacht ann gach bogadh dá ndéanadh sí.  Bhí súile aicí mar</span>
<lb n="219"/><span>bhéadh loch sléibhe ann - domhain, ciúin, dorcha.  Ní rabh sí</span>
<lb n="220"/><span>callánach ná béal-scaoilte mar is minice a bíos an óige.</span>
<lb n="221"/><span>Ba í a bhí ciúin, caoin, cineálta, mar bhéadh brat síoda eadar</span>
<lb n="222"/><span>mo chroiceann tanaidhe agus droighean agus dreas an</span>
<lb n="223"/><span>tsaoghail.</span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>Agus nach mé a bhí dóirte daoithe, a shagairt.  Ní rabh a</span>
<lb n="226"/><span>leithéid de ghrádh i gcroidhe aon duine eile de shíol Éabha</span>
<lb n="227"/><span>ariamh.  Ní'l i bhfuath acht taobh an scáile de'n ghrádh, agus</span>
<lb n="228"/><span>tá a fhios agat féin go bhfuil fuath ann mo chroidhe-sa nach</span>
<lb n="229"/><span>bhfuil a leithéid eile i nádúir dhaonna.  Bhí an grádh a bhí</span>
<lb n="230"/><span>agam ar Nábla ion-churtha leis an fhuath sin.  D'fhulaingeóch-</span>
<lb n="231"/><span>ainn biadh míoltóg a dheánamh de mo cholainn ar a son.</span>
<lb n="232"/><span>Bhéarfainn m'anam ar a son, agus ar ndóighe, rinne mé ní</span>
<lb n="233"/><span>ba mhó ná sin, chaill mé é ag baint a h-éirce amach.</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>Níor ghoill an saoghal orm ariamh go dtí seo.  Ní rabh</span>
<lb n="236"/><span>buille dá rabh Nábla 'fhághail nach rabh ag tabhairt níos mó</span>
<lb n="237"/><span>'phianpháis damh ná mo chuid féin.  Bhí dhá chorp agus dhá anam</span>
<lb n="238"/><span>agam ó sin suas, agus dá chroich ar mo ghuailneachaibh.</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>Bliadhain is fiche a bhí mé nuair a casadh orm í.  Ní bhfuair</span>
<lb n="241"/><span>mé posta ar bith indiaidh fhad agus chaith mé ar sgoil, agus</span>
<lb n="242"/><span>ní rabh mé ag deánamh dadaidh acht ag spidireacht fá'n bhaile.</span>
<lb n="243"/><span>Ní rabh meas madaidh ag m'athair orm.  Acht níor ghoill</span>
<lb n="244"/><span>sin oiread orm nuair a bhí Nábla agam.</span></p>
<lb n="245"/>
<lb n="246"/><p><span>Trí bliadhna fichead a bhí mé nuair a pósadh sinn.  Bhí</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="247"/><p><span>cúpla lá againn a rabh "solus as an spéir agus deallramh</span>
<lb n="248"/><span>ó'n ghréin."  'Na dhiaidh a tháinig an doineann agus an dorcha-</span>
<lb n="249"/><span>das.  Bhí m'athair ar an daoraidhe liom.  "Níor ghnóthuigh</span>
<lb n="250"/><span>mé a dhath ariamh air," a deireadh sé, "agus anois tá sé ar</span>
<lb n="251"/><span>shiubhal uaim 'na ghasúr.  Go dtéidh órdóg an bháis ar mo shúil,</span>
<lb n="252"/><span>is ní dhallfaidh sé mo dhorus.  Pighinn de mo chuid airgid</span>
<lb n="253"/><span>ní fheicfidh sé, ná fad a choise de mo chuid talaimh.  Barraidh-</span>
<lb n="254"/><span>eacht a chaill mé leis."  Acht ní rabh beinn ar bith agam air.</span>
<lb n="255"/><span>D'fhág Seán Ó Dochartaigh teach agus talamh agam, agus bhí</span>
<lb n="256"/><span>áit suidhe agam gan a bheith buidheach de m'athair.</span></p>
<lb n="257"/>
<lb n="258"/><p><span>Acht bhí me sa chrích aige, ar an droch-uair dúinn araon.</span>
<lb n="259"/><span>Ní rabh sé 'na chomharsa mhaith ag aon dhuine, acht bhí sé dubh ar</span>
<lb n="260"/><span>fóghnamh dúinne.  Lá suaimhnis ní thug sé dúinn.  Bhíthear ag</span>
<lb n="261"/><span>deánamh éagcóra éigin i gcomhnaidhe air, má b'fhíor dó féin.</span>
<lb n="262"/><span>Bhí an t-eallach ag gabháil thar an chrích, ná bhí an madadh ag</span>
<lb n="263"/><span>marbhadh a chuid éanlaithe, ná bhíthear ag goid a chuid mónadh.</span>
<lb n="264"/><span>Ní'l a fhios agam ar shíl sé go rabh sin uilig amhlaidh, ná</span>
<lb n="265"/><span>ar chum sé na sgéaltaí sin le neart droch-chroidhe.  Acht</span>
<lb n="266"/><span>thug sé ár sáith féin dúinne.</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>Chaith muid trí bliadhna annsin, ag iarraidh ár mbeatha a</span>
<lb n="269"/><span>bhaint as an ghiota talaimh.  Is iomdha fear a bhéadh beo air,</span>
<lb n="270"/><span>acht chaith mise oiread de mo chuid ama i gcionn leabharthach agus</span>
<lb n="271"/><span>gur chaill mé an dóigh le mo bheatha a thabhairt a dtír - an rud</span>
<lb n="272"/><span>a dtugann na daoiní fios gnaithe air.  Bhí mé ciotach, bhí mé</span>
<lb n="273"/><span>neamartach, bhí mé scapthach.  Nuair a bhí mé dhá bhliadhain</span>
<lb n="274"/><span>anns an áit, b'éigean damh píosa talaimh a dhíol le mo chuid</span>
<lb n="275"/><span>fiach a íoc.  Thoisigh an mí-ádh a theacht go tiugh orm.  Thainig</span>
<lb n="276"/><span>aicid na scamhán orm agus chuaidh mé go dorus an bháis.</span>
<lb n="277"/><span>Ní thainig mé chugam féin go cionn leith-bhliadhna 'na dhiaidh.</span>
<lb n="278"/><span>Bhí mé a chomhair a bheith amuigh ar an dorus an t-am sin.</span>
<lb n="279"/><span>Ní rabh an dara suidhe sa bhuailidh ann acht mo chuid talaimh</span>
<lb n="280"/><span>a dhíol.  Bhí m'athair mór liom an t-am seo, agus cheannuigh</span>
<lb n="281"/><span>sé an talamh uaim.  Bhí mé ag iarraidh margadh a dheánamh</span>
<lb n="282"/><span>leis, an teach a fhágáil ag Náblainn go cionn bliadhna, go</span>
<lb n="283"/><span>bhfaghainn áit a dheánamh daoithe.  Ní dheánfadh, acht d'ofráil</span>
<lb n="284"/><span>sé sinn a leigean isteach ann a theach féin, siocair é a bhí go</span>
<lb n="285"/><span>h-anásta gan bean toighe ar bith aige.  Mo chreach agus mo</span>
<lb n="286"/><span>chrádh nár imthigh muid araon as an tír, sul ar thoiligh mé mo</span>
<lb n="287"/><span>Nábla a chur i n-áit a cartuighthe.</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>D'fhág mé istoigh aige í, agus d'imthigh mé go h-Albain a</span>
<lb n="290"/><span>chuartughadh oibre.  Is beag a shíl mé, a Dhia, gurbh é sin</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="291"/><p><span>an t-amharc deireannach a 'tchífinn oirthí.  Is beag a shíl mé</span>
<lb n="292"/><span>go - och, a Íosa Críost, nuair a smaoitighim air.</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>V</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>'Seadh, a shagairt, bhí mé ag deánamh dearmuid duit, ag</span>
<lb n="297"/><span>meabhrughadh ar mo mhí-rath.  Chuaidh mé go h-Albain - nach</span>
<lb n="298"/><span>sin an áit 'ar stad mé - agus má chuaidh, níor mhó an sógh ná</span>
<lb n="299"/><span>an t-anró.  Ní rabh mé i n-Albain ariamh roimhe.  B'éigean</span>
<lb n="300"/><span>damh a dhul imeasg daoiní garbha, callánacha, a bhí salach</span>
<lb n="301"/><span>eadar chorp agus anam agus theangaidh.  Chuartaigh mé</span>
<lb n="302"/><span>obair agus fuair mé í.  Amuigh san tír a bhí mé ag deánamh</span>
<lb n="303"/><span>fóghmhair, mar deir na fir.  Ní rabh oiread dhe shuim ag an</span>
<lb n="304"/><span>bhrúid maighisteara ionnam féin ná anns na fearaibh a bhí</span>
<lb n="305"/><span>ann mo chuideachta, acht oiread le madaidh.  Acht níor mhór</span>
<lb n="306"/><span>liom a bhfuileónainn ar son Náblanna.</span></p>
<lb n="307"/>
<lb n="308"/><p><span>Anois agus arís chuireadh sí leitreacha chugam, leitreacha</span>
<lb n="309"/><span>a thógadh an brón de mo chroidhe.  Bhí siad lán de chainnt</span>
<lb n="310"/><span>gheanamhail, shásta, agus 'na dhiaidh sin bhí rud éigin fighte 'sa</span>
<lb n="311"/><span>chainnt mar bhéadh snáithe dubh fighte i ngréasán gheal - rud</span>
<lb n="312"/><span>brónach éigin a rabh sí ag coinneáil cluaine air.  Lá amháin</span>
<lb n="313"/><span>fuair mé leitir, agus an dá luathas agus chonnaic mé í,</span>
<lb n="314"/><span>bhuail sé isteach ann mo cheann mé go rabh rud éigin cearr.</span>
<lb n="315"/><span>D'fhoscail mé an leitir agus crith ar mo láimh.  Níorbh í</span>
<lb n="316"/><span>Nábla a chuir í acht a deirbhshiúr, agus bhainfeadh sí deóra as</span>
<lb n="317"/><span>croidhe na gcloch glas.  Bhí an créatúr 'na luighe tinn.  Bhí sí</span>
<lb n="318"/><span>ag éileamh le tamall, agus ní rabh sí chuicí féin ar dóigh nuair</span>
<lb n="319"/><span>a thuit sí féin agus an seanduine amach le chéile.  Chaith sé</span>
<lb n="320"/><span>amach ar an dorus í ' an t-ainspiorad! - oidhche na seacht sian.</span>
<lb n="321"/><span>Leis an anró a fuair sí an oidhche sin rinneadh í a ath-leagadh,</span>
<lb n="322"/><span>agus bhí sí 'na luighe 'toigh Nóranna.  Thaobhuigh Nóra liom</span>
<lb n="323"/><span>deifre a dheánamh má ba mhaith liom breith beo uirthí.</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>Ní bhfuighinn aon traen go dtí maidín an lae ar na bhárach.</span>
<lb n="326"/><span>B'fhuide liom an tráthnóna sin 'ná mí.  Bhí mé a chomhair a</span>
<lb n="327"/><span>bheith as mo mheabhair.  Níor chodluigh mé aon néall an oidhche</span>
<lb n="328"/><span>sin, acht ag tionntódh ar mo leabaidh agus mo chroidhe dá</span>
<lb n="329"/><span>ithe le h-imnidhe go dtí gur nocht ball bán ar an lá.</span></p>
<lb n="330"/>
<lb n="331"/><p><span>Bhí mé ar mo chois teacht dheirg an dá néall, ná ní thiocfadh</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="332"/><p><span>liom luighe.  Bhí mé go díreach réidh le h-imtheacht nuair a</span>
<lb n="333"/><span>tháinig duine le srangsgéal chugam.  Shíl mé go dtuitfinn</span>
<lb n="334"/><span>as mo sheasamh nuair a chonnaic mé é.  D'fhosgail mé thaire</span>
<lb n="335"/><span>reatha é.  Tháinig ceo ar an pháipéar agus ní thiocfadh liom a</span>
<lb n="336"/><span>léigheadh.  Fá dheireadh d'éirigh na focla seo amach as an</span>
<lb n="337"/><span>doiléireacht: "Fuair Nábla bás ar an dó a chlog aréir."</span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p><span>VI</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>Ní'l cuimhne ar bith agam goidé mar bhain mé an traen</span>
<lb n="342"/><span>amach, ná goidé mar tháinig mé trasna ar bórd na luinge.</span>
<lb n="343"/><span>Bhí mé mar nach mbéadh a fhios agam go rabh mé ann ar chor</span>
<lb n="344"/><span>ar bith.  An chéad rud is cuimhin liom indiaidh an sgéala</span>
<lb n="345"/><span>a fhágháil, mé a bheith 'mo sheasamh os coinne toighe táibhirne i</span>
<lb n="346"/><span>nDoire.  Chonnaic mé triúr fear astoigh agus iad ar leath-</span>
<lb n="347"/><span>mheisce.  Sheasuigh mé agus bhreathnuigh mé an pléisiúr a bhí</span>
<lb n="348"/><span>orthú, agus an neamh-iongantas a bhí siad a dheánamh de'n</span>
<lb n="349"/><span>tsaoghal mhór.  Níor ól mé aon deor ariamh roimhe sin, acht</span>
<lb n="350"/><span>smuaintigh mé go m'bhféidir go gcaithfeadh an bhiotáilte an</span>
<lb n="351"/><span>buaidhreadh as mo cheann.  Isteach liom.  Sgairt mé ar</span>
<lb n="352"/><span>bhiotáilte de'n cheathrair againn.  Nuair a bhí mo leath-</span>
<lb n="353"/><span>phionta ólta againn tarraingeadh ceann eile.  D'imthigh</span>
<lb n="354"/><span>an brón agus thainig an lúthgháir agus an meadhar.  Tá cineál</span>
<lb n="355"/><span>de mhear-chuimhne agam go rabh callán agus troid againn</span>
<lb n="356"/><span>agus gur caithadh amach ar an tsráid sinn.  Tháinig mise</span>
<lb n="357"/><span>chugam féin eadar sin agus tráthnóna, agus nuair a tháinig,</span>
<lb n="358"/><span>tháinig an brón agus an chumhaidh arís orm.</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>Chuaidh mé ar an traen.  An chéad tamall ní rabh aon dhuine</span>
<lb n="361"/><span>sa charr acht mé féin.  Ba ghoirid go dtáinig triúr eile</span>
<lb n="362"/><span>isteach.  Ceannóchairí eallaigh a bhí ionnta, agus iad ar</span>
<lb n="363"/><span>meisce ná a dheas do.  Bhí aghaidheanna dána dearga orthú,</span>
<lb n="364"/><span>agus an dubh-challán acú, ag strócadh mionna mór agus ag</span>
<lb n="365"/><span>amhthroid.  Ní dheárn siad iongantas ar bith damh, i dtús</span>
<lb n="366"/><span>ama, ná mise daobhtha acht comh beag.  Bhí go leor ar m'intinn.</span>
<lb n="367"/><span>Shuidh mé annsin agus an traen ar sodar fríd dhuibheagán na</span>
<lb n="368"/><span>h-oidhche; cnuic mhóra go doiléir eadar mé agus léas;</span>
<lb n="369"/><span>scáilí thart fá na fuinneógaibh; uaigneas mór thart orm,</span>
<lb n="370"/><span>uaigneas mór ann mo chroidhe.  Bhí an t-uaigneas sin mar</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="371"/><p><span>scarfaidhe leath mo chroidhe ó'n leath eile.  Ní rabh faoiseamh</span>
<lb n="372"/><span>le fágháil agam.  Thoisigh mé a ghlacadh feirge.  Thainig</span>
<lb n="373"/><span>fearg orm liom féin, leis an tsaoghal mhór, leis an Chruth-</span>
<lb n="374"/><span>uightheoir a rinne an saoghal agus a d'fhág é mar bhí sé, agus</span>
<lb n="375"/><span>leis an athair a ba chúis le mé a bheith i mbuaidhreadh.  Bhí</span>
<lb n="376"/><span>sé de nádúir ariamh ionnam m'fhearg a choinneáil agam féin.</span>
<lb n="377"/><span>Is sáith duine ar bith de locht é, a shagairt.  Ná bíodh aon</span>
<lb n="378"/><span>duine 'na dhiaidh ar an té a chuireas tallann feirge thairis, nó</span>
<lb n="379"/><span>is feárr dó sin míle uair ná leigean de'n racht agus de'n</span>
<lb n="380"/><span>rothán an croidhe a ithe as.  Tháinig smuantigheacha duibh-</span>
<lb n="381"/><span>néaltacha fríomh, acht thóg mé m'umhail daobhtha agus chuaidh mé</span>
<lb n="382"/><span>a bhreathnughadh na bhfear a bhí os mo choinne.  Bhí siad ag</span>
<lb n="383"/><span>diospóireacht fá eallach, agus gan duine ar bith acú ag</span>
<lb n="384"/><span>fanacht leis an duine eile.  Ní thiocfadh liom a bheith ag</span>
<lb n="385"/><span>éisteacht leobhtha.  Chuir mé mo lámh ann mo phóca agus</span>
<lb n="386"/><span>tharraing mé amach an leitir dheireannach a chuir sí chugam.</span>
<lb n="387"/><span>D'amharc mé ar lorg a láimhe agus chuaidh dioth fríom ó</span>
<lb n="388"/><span>bhathais go bonn.  Léigh mé cupla líne, agus le sin fuair mé</span>
<lb n="389"/><span>sólás.  Chonnaic mé í.  Bhí sí cóirighthe i n-éideadh a bhí mar</span>
<lb n="390"/><span>bhéadh sneachta ann.  Bhí aoibh aingil uirthí.  D'fhosgail sí a</span>
<lb n="391"/><span>béal mar bheadh sí ag gabháil a labhairt…</span></p>
<lb n="392"/>
<lb n="393"/><p><span>Fuair mé brúid mhór mhadramhail dhearg ag stánughadh orm,</span>
<lb n="394"/><span>agus amharc na meisce ann a dhá shúil.  Le sin sínidh sé a lámh</span>
<lb n="395"/><span>agus sciobaidh sé an leitir uaim.  Tachtadh le feirg mé.</span>
<lb n="396"/><span>A rádh 's de go mbeirfeadh an t-ainmhidhe sin ar mo leitir -</span>
<lb n="397"/><span>ar leitir Náblanna, gan mo chead.  D'iarr mé air an</span>
<lb n="398"/><span>leitir a thabhairt damh.  Mhalluigh sé mé.  Chuaidh an mhuinn-</span>
<lb n="399"/><span>tear eile a gháiridhe.  Bhain siad mo mhí-apaidh ar ar fad asam.</span>
<lb n="400"/><span>Bhí sé dhá uair comh toirteach liom, acht bhí mé caoch le feirg.</span>
<lb n="401"/><span>Thug mé léim air agus throid mé le lámhaibh agus le cosaibh</span>
<lb n="402"/><span>agus le h-eangaibh agus le cárr.  Sin a rabh ar a shon agam.</span>
<lb n="403"/><span>Bhí an fear sin comh láidir le beirt de mo sheort.  Bhrúigh</span>
<lb n="404"/><span>sé agus thacht sé mé agus chuach sé siar faoi'n tsuidheachán mé.</span>
<lb n="405"/><span>Bhuail sé annsin mé le na bhrógaibh isteach 'sna h-asnacha go</span>
<lb n="406"/><span>dtí go rabh sé tuirseach.  Fá dheireadh chaith sé chugam an</span>
<lb n="407"/><span>leitir agus shuidh sé, agus thoisigh an triúr a mhagadh orm.</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>Dá mbéadh arm agam an t-am sin mhuirbhfinn an triúr</span>
<lb n="410"/><span>fear sin.  Dá mbíodh a gcuid fola 'na tuilteachaibh ar an</span>
<lb n="411"/><span>urlár ní mó ná go sásochadh sé m'fhearg.  Chuir mé mo</span>
<lb n="412"/><span>sheacht mallacht leobhtha nuair a chuaidh siad amach ag an darna</span>
<lb n="413"/><span>stad.</span>
<lb n="414"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="415"/><p><span>Acht níor shíothluigh m' intinn le na linn.  Bhí sí mar bhéadh</span>
<lb n="416"/><span>blár uaigneach ann, agus gaoth dhubh agus imir de bhladhairíbh</span>
<lb n="417"/><span>dearga inntí, ag scuabadh thairis - cosamhail leis an ghaoith</span>
<lb n="418"/><span>a bhíos ag séideadh trasna leacacha Ifrinn.</span></p>
<lb n="419"/>
<lb n="420"/><p><span>Nochtadh aghaidh éigin de bheirt ar an bhlár sin - ceann acú,</span>
<lb n="421"/><span>aghaidh dhearg mhadramhail an cheannaidhe, agus an ceann</span>
<lb n="422"/><span>eile aghaidh mhuirneach Náblanna.</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>VII</span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>Tháinig mé amach nuair a stad an traen ag Léim an Fhéidh.</span>
<lb n="427"/><span>Bhí oidhche ghruamdha smúid-ghealaighe ann, agus gaoth fhuar ag</span>
<lb n="428"/><span>éagcaoin fríd an ghleann.  D'imthigh mé liom, agus soluis</span>
<lb n="429"/><span>ag damhsa ar gach taobh díom.  Ní rabh solus ar bith agam-sa</span>
<lb n="430"/><span>le tarraingt air, ná teine ná dídean. Ní rabh romham acht</span>
<lb n="431"/><span>an roilig fhuar dheileóir, an áit nach rabh solus ná gáire ná</span>
<lb n="432"/><span>croidhe duine ag bualadh.</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>Ag dul siar Ailt Mhín na Gleig damh tháinig an chéad</span>
<lb n="435"/><span>diabhail trasna an chaoráin agus chuir sé cogar ann mo chluais</span>
<lb n="436"/><span>- díoghaltas.  Tháinig ceann eile 'sna sálaibh aige, agus na</span>
<lb n="437"/><span>manadh céadna aige - díoghaltas.  Tháinig siad 'na ndeich-</span>
<lb n="438"/><span>neabhraibh, 'na gcaogadaibh, na gcéadtaibh.  Díoghaltas!  Tá</span>
<lb n="439"/><span>an cineadh daonna 'na námhaid agat, tá tú 'd'asair-chosáin</span>
<lb n="440"/><span>faoi shálaibh salacha síol Éabha.  Díoghaltas!  Tá fiacha fola</span>
<lb n="441"/><span>ar d'athair agat, ó's é a mharbh do chéile leaptha.  Díoghal-</span>
<lb n="442"/><span>tas!  Le h-olc ar an Dia a chruthuigh thú agus a thug fuath</span>
<lb n="443"/><span>duit an chéad anál a tharraing tú…</span></p>
<lb n="444"/>
<lb n="445"/><p><span>Bhain mé an roilig amach.  Luigh mé ar an uaigh.  Goidé an</span>
<lb n="446"/><span>mhaith a bhí damh ann?  Ní rabh ann acht créafóg agus tombaí</span>
<lb n="447"/><span>tárnochta.  Cad chuige ar chuir siad síos annsin í?  Sgairt</span>
<lb n="448"/><span>mé uirthí.  Bhí sí comh bodhar le creig.  Bhí an chréafóg i n-a</span>
<lb n="449"/><span>cluasaibh.  B'fhéidir go rabh péisteógaí ionnta.  B'fhéidir</span>
<lb n="450"/><span>go rabh cnumhóg cháidheach ag ithe an chroidhe aistí.  Uch!…</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>Thug mé m'aghaidh ar an teach ar chaith muid seal d'ar</span>
<lb n="453"/><span>saoghal ann - seal aoibhinn sásta sul a dtáinig an buaidhreadh.</span>
<lb n="454"/><span>B'uaignighe é 'ná an uaigh.  Bhí tom na h-aitinnighe faoi'n</span>
<lb n="455"/><span>teach - an áit 'ar ghnáthach léithe suidhe 'sa tsamhradh - ag</span>
<lb n="456"/><span>longadán anns an ghaoith mar bhéadh sé ag mairgnigh fá'n</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="457"/><p><span>bás.  Bhí na fuinneogaí mar bhéadh súile daill ann.  Bhí</span>
<lb n="458"/><span>lustán ag fás ar an teach.  Bhí an dorus ag éirghe liath agus</span>
<lb n="459"/><span>na ballaí ag eirghe glas.  Sheasuigh mé agus d'amharc mé</span>
<lb n="460"/><span>air.  Fad ó shoin nuair a bhí mé 'mo ghasúr, bhínn ag feiceáil</span>
<lb n="461"/><span>aislingí - aislingí aoibhne grianmhara.  Ba bheag a smuaintigh</span>
<lb n="462"/><span>mé gur seo mo shaoghal - sean-chró folamh agus lustan ag</span>
<lb n="463"/><span>fás air.</span></p>
<lb n="464"/>
<lb n="465"/><p><span>VIII</span></p>
<lb n="466"/>
<lb n="467"/><p><span>Bhí solus anns an teach a bhí thall faoi bhun an chnuic - an</span>
<lb n="468"/><span>teach a dtáinig mé chun tsaoghail ann, agus a bhí 'na dhídean ag</span>
<lb n="469"/><span>mo námhaid anocht.  Bhí sé 'na shuidhe ag an teinidh.  Ní rabh</span>
<lb n="470"/><span>mórán dá bharr aige, gan mac nó nighean nó céile mná aige</span>
<lb n="471"/><span>i ndeireadh a shaoghail is a laethe.  Ghlac mé truaighe de</span>
<lb n="472"/><span>m'athair.  Bhí mé 'sa dóigh a dtarraingeóchadh smuantiughadh</span>
<lb n="473"/><span>ar bith leis mé mar bhéadh cleite a d'imtheóchadh ar bhárr na</span>
<lb n="474"/><span>gaoithe.</span></p>
<lb n="475"/>
<lb n="476"/><p><span>Acht níor mhair an tallann sin i bhfad.  Thigeadh smuain-</span>
<lb n="477"/><span>tigheacha seachránacha fríd mo cheann ariamh; gach ceann ag</span>
<lb n="478"/><span>tarraingt ceann eile, go dtí go mbéadh an ceann deireannach</span>
<lb n="479"/><span>leithead intinn duine o'n chéad cheann - agus sin an leithead</span>
<lb n="480"/><span>is mó ar an domhan.  Thug m'athair ann mo cheann lá amháin</span>
<lb n="481"/><span>deich mbliadhna roimhe sin.  Bhí mé 'mo shuidhe ar charraig</span>
<lb n="482"/><span>ar bhruach na h-abhna, agus ceol an easa ann mo chluasaibh.</span>
<lb n="483"/><span>Bhí leabhar beag filidheachta agam.  Tháinig mé go dtí amhrán</span>
<lb n="484"/><span>a rabh an chainnt seo ann:</span></p>
<lb n="485"/>
<lb n="486"/><p><span>"Tá caisleáin fhada gheala agam agus iarluigheacht fúm."</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>Chuir na focla tuile aoibhnis fríd mo cholainn.  Caisleáin</span>
<lb n="489"/><span>fhada gheala!  Bhí cuid de i gceol na canamhainte, creidim.</span>
<lb n="490"/><span>Bhí mórán de anns na cúirteannaibh ceo a rinne mé ann</span>
<lb n="491"/><span>m'intinn féin, mar bhéadh cosamhlacht a thcífeadh duine i néal-</span>
<lb n="492"/><span>taibh geala samhraidh.  Ní'l mé ag meas gur bhain mé an</span>
<lb n="493"/><span>chiall as na foclaibh a bhí ag an fhile a chum iad leo.  Ciall</span>
<lb n="494"/><span>aistidheach eile, ná díth-céille, a bhain mé asta.</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>Is minic a chualaidh mé na sean-iondairí ag seanchas fá</span>
<lb n="497"/><span>dhaoinibh a thcífeadh daoiní-beaga nó spioraid de chuid an</span>
<lb n="498"/><span>tsaoghail eile.  Thigeadh rud éigin orthú i gcómhnaidhe a bhéar-</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="499"/><p><span>fadh orthú a súil a thógáil de'n neach, agus nuair a d'amharcadh</span>
<lb n="500"/><span>siad arís bhíodh an neach ar shiubhal.  Tógadh mo shúil se de na</span>
<lb n="501"/><span>"Caisleáin Fhada Gheala" go garbh agus go tobann.  Thainig</span>
<lb n="502"/><span>m'athair orm.  Tharraing sé an leabhar as mo láimh agus</span>
<lb n="503"/><span>stróc sé í, agus theisbeáin sé damh an áit ar ith an mhaol</span>
<lb n="504"/><span>riabhach, a bhí mé a bhuachailleacht, a ghiota geamhair.  Ba sin</span>
<lb n="505"/><span>mise is m'athair ariamh - duine againn ag brionglóidigh fá</span>
<lb n="506"/><span>Chaisleáin Fhada Gheala, agus an duine eile faoi imnidhe ag</span>
<lb n="507"/><span>an mhaoil riabhaigh agus ag an gheamhar.</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>Thainig an tuile mhillteanach feirge fríd mo chroidhe.</span>
<lb n="510"/><span>Thoisigh na deomhain arís.  Chuir siad a gcuid fiacal ionnam</span>
<lb n="511"/><span>agus d'fhosgail siad gach sean-chneach dá rabh orm.  Thoisigh</span>
<lb n="512"/><span>mé a tharraingt pioctúireach ann m'intinn.  Chonnaic mé mé</span>
<lb n="513"/><span>féin ag siubhal 'fhad le m'athair, agus gan ag labhairt focail</span>
<lb n="514"/><span>acht ag amharc isteach 'sna súilibh air, isteach 'sa chroidhe dhubh</span>
<lb n="515"/><span>air, go dtí go dtáinig dath bán air agus gur thuit sé ag</span>
<lb n="516"/><span>mo chosaibh.  D'agair sé mé maitheamhnas a thabhairt dó.</span>
<lb n="517"/><span>Chuir mé mo chos uaim leis agus d'fhág mé 'na luighe annsin é</span>
<lb n="518"/><span>mar bhéadh uath-phéist ghránna ann.  D'imthigh sin agus tháinig</span>
<lb n="519"/><span>amharc eile os mo choinne.  Bhí mé ag tarraingt ar theach</span>
<lb n="520"/><span>m'athara anns an oidhche.  D'fhosgail sé an dorus agus</span>
<lb n="521"/><span>chuir an ghealach luinnir bháithteach i n-a shean-ghnúis.  D'amharc</span>
<lb n="522"/><span>mé isteach san aghaidh air agus dubhairt mé focal amháin leis;</span>
<lb n="523"/><span>Dúnmharbhthóir!  Dhruid sé an dorus agus d'imthigh sé i</span>
<lb n="524"/><span>bhfolach…  Chonnaic mé teach an phobail, agus na daoiní</span>
<lb n="525"/><span>uilig i láthair, ar maidín Dia Dómhnaigh.  Chuadh mé suas</span>
<lb n="526"/><span>ar bhalla theach an phobail agus m'athair liom ar ghreim</span>
<lb n="527"/><span>gualanna.  Labhair mé leis an phobal.  D'innis mé daobhtha</span>
<lb n="528"/><span>an éagcóir a rinneadh orm, go dtí go rabh siad uilig ag</span>
<lb n="529"/><span>smeacharnaigh agus na deóra ag teacht leo.  Theisbeáin</span>
<lb n="530"/><span>mé daobhtha goidé ba chúis le bás mo mhná, an fear a bhain</span>
<lb n="531"/><span>mo chuid de'n tsaoghal díom agus d'fhág mé go deileoir.</span>
<lb n="532"/><span>D'iarr mé ortha a mallacht a chur air, é a sheachaint, gan</span>
<lb n="533"/><span>labhairt 'sa bhealach leis, ná amharc air.  D'eirigh callán</span>
<lb n="534"/><span>fríd na daoinibh; bhí siad ar aon gháir amháin, ag eascaine ar</span>
<lb n="535"/><span>an tseanduine ghránna.</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>Thigeadh tamall orm nach mó ná go mbíodh sé de thoil agam</span>
<lb n="538"/><span>lámh ná cos a bogadh, acht ag meabhrughadh agus ag eiteallaigh</span>
<lb n="539"/><span>eadar dhá chomhairle.  Amach as a lár sin thigeadh tallann</span>
<lb n="540"/><span>orm nach rabh cluain le cur air.  Tallann acú seo a chuir go</span>
<lb n="541"/><span>dorus m'athara roimhe an lá mé.  Smuaintighim corr uair,</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="542"/><p><span>a shagairt, agus bheir sé faoiseamh beag de mo náire, gurbh</span>
<lb n="543"/><span>eadh r'd a bhí greim ag deomhan éigin orm an oidhche udaidh</span>
<lb n="544"/><span>agus nach rabh neart agam ar mo ghníomharthaibh.</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>Chuaidh mé anonn go dtí an dorus, agus bhuail mé.</span>
<lb n="547"/><span>Mhothuigh mé duine ag bogadaigh agus ag osnaighil astoigh.</span>
<lb n="548"/><span>Bhuail mé arís.  "Cé sin?" arsa'n glór.  Bhuail mé arís</span>
<lb n="549"/><span>go borb, agus scairt mé leis an dorus a fhoscladh.  Seal</span>
<lb n="550"/><span>mór fada, dar liom, a b'éigean damh fanacht sul ar mhothuigh</span>
<lb n="551"/><span>mé trup na mboltaí dá mbaint.</span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>Is cumhain leat gur dhubhairt mé go rabh nádúir m'athara</span>
<lb n="554"/><span>agus mo nádúir-sa comh h-éagcosamhail le dhá nidh ar bith</span>
<lb n="555"/><span>ar an domhan chláir - nádúir shaoghalta shanntach agus nádúir</span>
<lb n="556"/><span>fhiliúnta.  Nuair a nocht sé chugam an oidhche sin, bhí iomlán a</span>
<lb n="557"/><span>chuid saoghaltachta agus sainnte comh soiléir agus gur chuir</span>
<lb n="558"/><span>siad gráin uathbhásach orm.  Bhí coinneal i láimh de na chuid</span>
<lb n="559"/><span>agus smaichtín de bhata throm anns an láimh eile.  Thuig mé</span>
<lb n="560"/><span>na smuantigheacha a b'uaignighe ann a chroidhe; bhí eagla air</span>
<lb n="561"/><span>gur gaduidhe a bhí ionnam, ag teacht san oidhche go ngoidinn na</span>
<lb n="562"/><span>pighneacha airgid a bhí anns an spaga aige.</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>Bhí sé oiread i n-aghaidh mo nádúire 'na sheasamh annsin,</span>
<lb n="565"/><span>agus nach rabh foighde agam amharc air.  Ba é seo an an-</span>
<lb n="566"/><span>chuma a chuireadh grádh airgid ar anam duine!…</span></p>
<lb n="567"/>
<lb n="568"/><p><span>Acht ní thig liom na focla a luadh a innseóchas an chuid eile</span>
<lb n="569"/><span>de'n sgéal.  Ó, na buillí sin!  Orú, an sgreadach!  Orú,</span>
<lb n="570"/><span>an fhuil sin!  Agus, a Dhia, an ceann liath sin agus na tuil-</span>
<lb n="571"/><span>teacha dearga 'ghá bhreacadh!  Ó, mo mhire! mo mhire! mo</span>
<lb n="572"/><span>mhire!…</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>XI</span></p>
<lb n="575"/>
<lb n="576"/><p><span>Bhí maidín bhreagh ghlan chiúin ann, maidín dheireadh Fóghmhair,</span>
<lb n="577"/><span>agus mé 'mo sheasamh ar an laftán, ag fanacht leis an chéad</span>
<lb n="578"/><span>traen ag Léim an Fhéidh.  Bhí mé aníos agus síos go corrach</span>
<lb n="579"/><span>crith-eaglach.  Shíl mé gur cheart do'n bhealach a bhí faoi mo</span>
<lb n="580"/><span>chois, agus do na h-éanacha a bhí ag seinm, agus do'n eas</span>
<lb n="581"/><span>a bhí ag búirfidh taobh thall díom, fios a bheith aca ar an rún</span>
<lb n="582"/><span>a bhí mar bhéadh luaidhe throm theith ann mo chliabh.  Tháinig fear</span>
<lb n="583"/><span>an staid amach agus d'amharc sé orm.  Baineadh stad as,</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="584"/><p><span>chonnaiceas damh.  Ní rabh ann acht nár dhubhairt mé:</span>
<lb n="585"/><span>"Chualaidh tú gur mharbh mé é."  D'imthigh mé as an áit a</span>
<lb n="586"/><span>rabh siubhal na ndaoiní oirthí.</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>Sul ar fhág mé an bealach mór casadh tachrán beag orm.</span>
<lb n="589"/><span>Ní rabh sí os cionn chúig mbliadhan de aois.  Ní'l aon nidh,</span>
<lb n="590"/><span>ná aon chréatúr ar an domhan comh beannuighthe le leanbh.</span>
<lb n="591"/><span>Chuir a folt catach bán, agus a súile glana luinnireacha agus</span>
<lb n="592"/><span>a h-aoibh a ba deise ná éirghe na gréine - chuir siad uathbhás</span>
<lb n="593"/><span>ar mo chroidhe dubh sgólta.  A Dhia, nach iongantach Thú, a</span>
<lb n="594"/><span>leigeas dá leithéid de bheirt a bheith beo ar an talamh</span>
<lb n="595"/><span>amháin.</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>Bhain mé an sliabh amach.  Ní bhéadh a fhios ag na sean-</span>
<lb n="598"/><span>fhathaigh a bhí 'na luighe i suan ó bhí tús an tsaoghail ann, goidé</span>
<lb n="599"/><span>an seort créatúir mé.  Níor bhog siad le linn mé druidim</span>
<lb n="600"/><span>leo.  Níor bh'fhiú leo íongantas a chur i gcréatúr comh beag</span>
<lb n="601"/><span>éadtreórach liom.  Bhí mé ag siubhal an fhraoich go rabh</span>
<lb n="602"/><span>tráthnóna ann.  Corr-uair nochtadh fairgneadh beag toigh-</span>
<lb n="603"/><span>theach i n-ascaill sléibhe.  Acht cé go rabh an t-ocras do mo</span>
<lb n="604"/><span>bhualadh, ní rachainn dá gcomhair.  Uair amháin, chonnaic mé</span>
<lb n="605"/><span>fear eadar mé agus léas ar bhárr cnuic.  Theich mé mílte</span>
<lb n="606"/><span>as a bhealach.  Nach mb'fhéidir gur péas a bhí ann, a bhí ag</span>
<lb n="607"/><span>cuartughadh - daoiní a mharbh a muinntir?</span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>Thainig an oidhche orm.  Leathnuigh an dorchadas é féin ar </span>
<lb n="610"/><span>an tsliabh.  Bhéarfainn mionna go rabh na cnuic mhóra ag</span>
<lb n="611"/><span>srannfaigh, ag tarraingt achan anál mhillteanach a shiabfadh</span>
<lb n="612"/><span>cathracha, acht go bé go rabh siad comh ciúin, mall-triallach.</span>
<lb n="613"/><span>Bhog feochán cianach gaoithe fá bhun Shliabh Sneachta.  Chuaidh</span>
<lb n="614"/><span>sé a dh'eascaine orm fá mo dhroch-ghníomharthaí.  Bhí sé ag cur</span>
<lb n="615"/><span>cruaidh orm.  Thoisigh glórthaí a theacht fá na gleanntaibh,</span>
<lb n="616"/><span>agus taiseannaí.  Bhí an sliabh ag éirghe beo.  Bhí sé ag</span>
<lb n="617"/><span>doicheall romham, eisean nach dteárn doicheall roimhe aon</span>
<lb n="618"/><span>dhuine 'riamh.  Cá rachainn, 'm'aon bhocht mhalluighthe ag teicheadh</span>
<lb n="619"/><span>trasna an tsaoghail; láimh Dé ag mo dhruim, cos Dé ag mo</span>
<lb n="620"/><span>shálaibh, fearg Dé ag cruinniughadh os mo chionn?</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>Shuidh mé síos fá dheireadh a dheánamh mo sgíste.  Bhí mo</span>
<lb n="623"/><span>dhá chois marbh leis an tuirse.  Bhí ocras orm.  Bhí eagla</span>
<lb n="624"/><span>agus uaigneas orm.  Bhí mo chorp agus m'anam uilig i</span>
<lb n="625"/><span>bpianaigh.  Luigh mé ar shlait mo dhroma 'sa fhraoich, agus</span>
<lb n="626"/><span>dh'amharc mé anáirde.  Bhí trí cheathramhadh gealaighe ann, ag</span>
<lb n="627"/><span>seoladh go bródamhail ar an spéir.  Le linn mé amharc</span>
<lb n="628"/><span>oirthi, fuair mé sólas.  Bhí sí ag sileadh sonais agus sogha</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="629"/><p><span>ar an domhan mhór.  A ghealach gheal dhílis, dar liom féin,</span>
<lb n="630"/><span>nár mhéanáir dá gcromfá anuas orm agus mé a áirdiughadh</span>
<lb n="631"/><span>leat, mar rinne tú fad ó shoin le Dómhnall Mhac na Bain-</span>
<lb n="632"/><span>treabhaighe!  Nár dheas a bheith 'mo luighe ar do ghualainn</span>
<lb n="633"/><span>ghléighil ag coimheád ort ag tiomáint na solus agus na</span>
<lb n="634"/><span>scáilí trasna na gcnoc, mar bhéadh sréadaidhe a mbéadh</span>
<lb n="635"/><span>sgaoi caorach dubh agus bán aige.  Nár mhéanáir - acht</span>
<lb n="636"/><span>siud néall donn ar shiubhal trasna ar ghnúis na gealaighe.</span>
<lb n="637"/><span>Chuir sí sgáth eadar í féin agus an droch chréatúr.</span></p>
<lb n="638"/>
<lb n="639"/><p><span>D'éaluigh mé síos gleann dubh domhain.  Bhí sé comh</span>
<lb n="640"/><span>domhain agus go rabh sgáile trom uilig air.  Thíos ann</span>
<lb n="641"/><span>a lár bhí loch chruinn dhomhain.  Ní fhacaidh mé aon loch ariamh a</span>
<lb n="642"/><span>bhí comh domhain, nó comh dorcha nó comh duibheagánach leis an</span>
<lb n="643"/><span>loch sin.  Sheasuigh mé ar bhruach fraoich agus d'amharc mé</span>
<lb n="644"/><span>isteach inntí.  Bhí sí comh ciúin le leic ghloine; d'fhéadfá,</span>
<lb n="645"/><span>dar liom, ceairtlín dorga a bhéadh comh mór leis an Eargal,</span>
<lb n="646"/><span>a leigean síos inntí agus gan an t-íochtar a bhualadh.  Bhí</span>
<lb n="647"/><span>scáilí scáthmhara inntí.  Chonnaic mé neach mór millteanach ag</span>
<lb n="648"/><span>teicheadh trasna na locha, agus neach eile 'na dhiaidh agus a</span>
<lb n="649"/><span>lámh sínte ag iarraidh breith air.  Bhí aghaidheanna anns an</span>
<lb n="650"/><span>loch sin, aghaidheanna bána taidhbhseacha a bhí comh mór le néall</span>
<lb n="651"/><span>de chuid na spéire.  Bhí spioraid agus deamhain ann, mar</span>
<lb n="652"/><span>bhéadh sgáilí ann, agus iad ag éalódh go mall-triallach trasna</span>
<lb n="653"/><span>an locha.</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>D'imthigh na taiseanna, agus d'éirigh an t-uisce comh</span>
<lb n="656"/><span>glan comhthrom, eadar a bheith 'na sholus agus 'na scáile.</span>
<lb n="657"/><span>Bhí suaimhneas mar shuaimhneas a bíos anns an tír ag gabháil</span>
<lb n="658"/><span>ó sholus de - ní h-eadh, acht shíothchaimh síorruidhe a bhí ann a</span>
<lb n="659"/><span>gnúis.  A Dhia, nár dheas an áit í le mo leabaidh a chóiriughadh.</span>
<lb n="660"/><span>Dá mbéinn 'mo luighe annsin ar thóin an locha sin, ní bhéadh</span>
<lb n="661"/><span>pian ná imnidhe i n-innimh a mbealach a ghearradh fríd na</span>
<lb n="662"/><span>feadhannaibh fada fionnfhuara a bhéadh síolthuighthe os mo chionn.</span>
<lb n="663"/><span>Thiocfadh brionglóideacha suaimhneacha thart fá dtaobh díom,</span>
<lb n="664"/><span>agus líonfadh an sogh mo cholainn bhocht go smir an chnáimh.</span>
<lb n="665"/><span>Ní thiocfadh liom a innse cá fhad a chaith mé ag amharc isteach sa</span>
<lb n="666"/><span>loch seo, ag meabhrughadh agus ag síormheabhrughadh.</span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>Níor mhothuigh mé go dtainig caochlódh air.  Anuas an</span>
<lb n="669"/><span>gleann le siothmhadh gaoithe.  Dhorchaigh an spéir agus thoisigh</span>
<lb n="670"/><span>na deora a theacht.  D'imthigh an dreach áluinn de'n loch.</span>
<lb n="671"/><span>Tháinig gruaim - smúid - rinn uirthi.  Thoisigh scaileógaí beaga</span>
<lb n="672"/><span>confadhacha a dh'eirghe daoithe.  Ní rabh iarraidh ar bith aíci</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="673"/><p><span>orm; chuir sí cuil uirthi féin, ar eagla go mbéinn ag brath</span>
<lb n="674"/><span>a cuid uisce shoineannta a shalughadh le mo chnámhaibh malluighthe.</span>
<lb n="675"/><span>Thug mé cúl mo chinn léithe agus an síon do mo chriathrughadh.</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p><span>Shiubhail mé léab mhór shléibhe go seachránach, go dtí gur</span>
<lb n="678"/><span>fágadh thíos i ngleann mé, an áit a rabh bealach mór.  Bhí sé</span>
<lb n="679"/><span>ag cur air i dtólamh, agus bhí gaoth mhór agus fearthainn ann</span>
<lb n="680"/><span>a bhí léanmhar go deo.  Bhí splanncacha ag réabadh agus táir-</span>
<lb n="681"/><span>neach ag roiseadh thart orm.  Bhíthear 'ghá mo sheilg de dhruim</span>
<lb n="682"/><span>an domhain.  Shuibhail mé giota beag leis an ghaoith, agus</span>
<lb n="683"/><span>mé ag imtheacht roimhe achan séideán mar bhéadh sop cocháin</span>
<lb n="684"/><span>ann.  Bhí achan bhúirfe agus achan siothmhadh ag an ghaoith agus</span>
<lb n="685"/><span>bhéarfainn mionna duit go rabh sí ag bagar agus ag mal-</span>
<lb n="686"/><span>lachtaigh orm.  Bhí an fhearthainn 'ghá mo ghreadadh sa chloiginn</span>
<lb n="687"/><span>mar bhéadh na mílte sgiúirsí ann.  Bhíthear ag baint na</span>
<lb n="688"/><span>h-anála díom agus mé ag cleitearnaigh siar an bealach</span>
<lb n="689"/><span>righin uaighneach udaidh.</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>Thart coradh liom agus fágadh ar bhlár fhoscailte mé.</span>
<lb n="692"/><span>Bheir iomghaoth uathbhásach orm.  Chraith sí agus d'uthbhairt</span>
<lb n="693"/><span>agus shiabh sí mé mar bhéadh sí ag brath mo chnámha a roinnt ar</span>
<lb n="694"/><span>gach creig anns an sliabh.  Chuaidh an fhearthainn fríd mo</span>
<lb n="695"/><span>cheirteach mar bhéadh pileáir ann.  Bhléasc splannc isteach</span>
<lb n="696"/><span>anns an dá shúil orm: shíl mé gur dhóigh sí an ghruag ar mo</span>
<lb n="697"/><span>cheann.  Mhothuigh mé a boladh ann mo ghaothsán.  Agus 'na</span>
<lb n="698"/><span>diaidh tigidh an rois tháirnighe a ba mhillteanaighe a cluineadh ó</span>
<lb n="699"/><span>rinneadh an domhan.  Rinne sí tormán mar bhéadh na sléibhte</span>
<lb n="700"/><span>thart timcheall orm ag scoilteadh ann a lár agus ag tutim,</span>
<lb n="701"/><span>'na gcunamar anuas le fánaidh.</span></p>
<lb n="702"/>
<lb n="703"/><p><span>Thug mé iarraidh ar fhoscadh, agus mé mar bhéinn dall,</span>
<lb n="704"/><span>bodhar balbh, gan mhothughadh.  Ba léir damh go deachaidh mé</span>
<lb n="705"/><span>isteach ar gheafta, agus go gearr 'na dhiaidh, fuair mé sgath</span>
<lb n="706"/><span>os mo cheann.</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>Bhí mé i dteach pobail.  Bhí sgaradh oidhche agus lae ó chéile</span>
<lb n="709"/><span>ann, agus bhí an teampall leath-dhorcha.  Bhí na ballaí bána</span>
<lb n="710"/><span>scáthmhar.  Bhí an solus beannuighthe os coinne na h-altóra</span>
<lb n="711"/><span>agus é go buan, ciúin foighdeach.  Theich mé o'n tsolus sin</span>
<lb n="712"/><span>agus o'n chroich chéasta mar dhéanfadh diabhal as ifreann.</span>
<lb n="713"/><span>B'fhearr liom an doineann agus an táirneach 'ná aghaidh</span>
<lb n="714"/><span>a thabhairt ar Mhac Dé céasta ar an Chroich.  Cé ariamh a</span>
<lb n="715"/><span>chéas mar chéas mise?</span></p>
<lb n="716"/>
<lb n="717"/><p><span>Bhí an doineann ag socrughadh.  Shuidh mé i gcois claidhe</span>
<lb n="718"/><span>agus rinne mé mo sgíste.  Bhí mé ag tuitim as a chéile le</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="719"/><p><span>tuirse, le fuacht agus le h-ocras.  Shuidh mé annsin fada</span>
<lb n="720"/><span>buan, ag breathnughadh mo dhóigh'.  Thoisigh mé a fhágháil mo</span>
<lb n="721"/><span>chéille.  Thuig mé go mbéadh lámh Dé 'mo dhiaidh achan áit a</span>
<lb n="722"/><span>rachainn, go rabh an saoghal mór ag doicheall romham, ach nach</span>
<lb n="723"/><span>rabh faoiseamh ná foscadh le fágháil i n-áit ar bith ag an dún-</span>
<lb n="724"/><span>mharbhthóir.  Bhí a fhios agam go mbéadh an ghruag liath agus an</span>
<lb n="725"/><span>fhuil dhearg - Och a Mhic Dé! - ann mo shúilibh go lá mo bháis.</span>
<lb n="726"/><span>Bhí a fhios agam go mbéadh an séala ar m'éadan a d'aith-</span>
<lb n="727"/><span>neóchaidhe, ba chuma cá rachainn o'n áit ann a rabh mé go mbéinn</span>
<lb n="728"/><span>anns an Domhan Thoir.  Goidé a dheánfainn?  Thóg mé mo</span>
<lb n="729"/><span>shúil agus bhí beiric thall 'sa ghleann os mo choinne.  D'éirigh</span>
<lb n="730"/><span>mé agus shiubhail mé caol díreach anonn.</span></p>
<lb n="731"/>
<lb n="732"/><p><span>Sin anois uilig agat é, a shagairt.  Bhí sé comh nimhneach</span>
<lb n="733"/><span>an sgéal a aithris agus bhí sé a theacht fríd an phianpháis uilig.</span>
<lb n="734"/><span>Tá mé tuirseach, a shagairt.  Tá mé mar bhéadh duine tinn</span>
<lb n="735"/><span>a bhéadh ag socrughadh i ndiaidh taom mhór a chur de.  Thug</span>
<lb n="736"/><span>an t-innse sólás damh.  B'fhéidir, a shagairt, nach bhfuil mo</span>
<lb n="737"/><span>chinneamhaint comh dona sin.  Nach bhfuil sé ráidthe go dtógann</span>
<lb n="738"/><span>Uan Dé peacaidh an tsaoghail, an chuid is truime agus is</span>
<lb n="739"/><span>duibhe acú.  Tá teinte tréana i bPurgadóir.  B'fhéidir</span>
<lb n="740"/><span>nach bhfuil sé peacach agam a bheith ag smuaintiughadh go</span>
<lb n="741"/><span>nglanfadh siad an smál roimhe Lá an Luain.</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>A Mhuire mhuirneach, as béalaibh Ifrinn agraim thú, mé a</span>
<lb n="744"/><span>chosaint ar do Mhac millteanach.</span></p>
<lb n="745"/>
<lb n="746"/><p><span>(An Deireadh.)</span>
<lb n="747"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="748"/><p><span>TEAMPALL CHONCHUBHAIR</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>Is iomdha fearthainn agus fuacht</span>
<lb n="751"/><span>Is struirm chuain do chuiris díot,</span>
<lb n="752"/><span>Ó tiodhlacadh thú ar dtús</span>
<lb n="753"/><span>Do Righ na nDúl mar thigheas.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>- Seán Ua Coileáin.</span></p>
<lb n="756"/>
<lb n="757"/><p><span>'Tchítear damh féin go bhfuil cuma ar chuid cladach Thír</span>
<lb n="758"/><span>Chonaill, go bhfuil siad níos sine 'ná áit ar bith eile dá</span>
<lb n="759"/><span>bhfaca mé ariamh.  Thig dreach na h-oige ar chuid fearann</span>
<lb n="760"/><span>féarmhar na tíre nuair a thig an t-Earrach, acht ní thógann</span>
<lb n="761"/><span>Earrach ná Samhradh an ghruaim de na creagachaibh breaca,</span>
<lb n="762"/><span>de na cladaigh dhubha, ná de na méiltibh loma gainimh atá</span>
<lb n="763"/><span>i dTír Chonaill Thiar.</span></p>
<lb n="764"/>
<lb n="765"/><p><span>Tá a shliocht ortha, tá stair agus seanchas fá na sean-</span>
<lb n="766"/><span>chreagachaibh céadna.  Sean-seanchas ársaidh uasal atá</span>
<lb n="767"/><span>ann mar bhéadh Fiannuidheacht ann, atá ag cur le gnúis</span>
<lb n="768"/><span>chaithte na tíre.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>An chéad Samhradh a bhí mé anns na Rosaibh d'innis sean-</span>
<lb n="771"/><span>duine sgéal damh a thaitin go mór liom.  Tráthnóna amháin</span>
<lb n="772"/><span>bhí mé thíos fá Thobar an Chonnaigh ag amharc ar an tsean</span>
<lb n="773"/><span>teampall.  Sin féin an áit ar fiú amharc oirthi.  Tá</span>
<lb n="774"/><span>léana beag glas ar bhruach an chladaigh, agus an tseanbhallóg</span>
<lb n="775"/><span>'na seasamh air; an fhairrge mhór amach uadh go fíorghlinnte</span>
<lb n="776"/><span>an aeir.</span></p>
<lb n="777"/>
<lb n="778"/><p><span>Uaigneas, aois, agus farsaingeach!</span></p>
<lb n="779"/>
<lb n="780"/><p><span>Bhí gléas tarraingt pioctúireach liom, agus nuair a chaith</span>
<lb n="781"/><span>mé tamall ag amharc ar an teampall, tharraing mé a</span>
<lb n="782"/><span>phioctúir.  Bhí an lúthgháir orm, go rabh a leithéid agam le</span>
<lb n="783"/><span>teisbeáint do mo cháirde nuair a rachainn 'na bhaile go Béal</span>
<lb n="784"/><span>Feirsde.</span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>Bhailigh mé liom mo chuid gléasraí annsin agus d'imthigh</span>
<lb n="787"/><span>mé siar an cladach.</span></p>
<lb n="788"/>
<lb n="789"/><p><span>Chonnaic mé seanduine ag tarraingt orm agus a cholann</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="790"/><p><span>dubh eadar mé agus léas.  Thainig sé go dtí mé, bheannuigh</span>
<lb n="791"/><span>muid dá chéile, agus chuaidh muid chun cómhráidh.</span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>Ní rabh móran aithne aige orm, ná mar dubhairt mé</span>
<lb n="794"/><span>cheana féin, ba é an chéad samhradh damh a bheith thíos é.  Ní</span>
<lb n="795"/><span>rabh fhios ag na daoinibh c'ainm a bhí orm an t-am sin.  Acht</span>
<lb n="796"/><span>tá a fhios ag an tsaoghal anois é.  Mac Seamsaigh Bhéal</span>
<lb n="797"/><span>Feirsde a bheir siad orm, agus i n-amannaibh Mac Seamsaigh</span>
<lb n="798"/><span>Néill Mhóir - siocair mé a bheith ar ceathramhain 'toigh Néill</span>
<lb n="799"/><span>Mhóir.</span></p>
<lb n="800"/>
<lb n="801"/><p><span>"Nach deas an teampall é?" arsa mé féin.</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>"Maise ní'l fhios agam goidé deas atchí tú ann," arsa</span>
<lb n="804"/><span>Roibín Chonaill Óig.</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>"An gcualaidh tú ariamh goidé mar rinneadh é?" arsa</span>
<lb n="807"/><span>Roibín.</span></p>
<lb n="808"/>
<lb n="809"/><p><span>"Ní chualaidh, maise," arsa mé féin.</span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>Shuidh Roibín ar chlaidhe fód os mo choinne.  Bhí an solus</span>
<lb n="812"/><span>ag cur dath ann a shean-leiceann.  Taobh thiar de, bhí mé ag</span>
<lb n="813"/><span>coimheád ar an lán-mhara ghlas ar crith, agus an ghrian ag</span>
<lb n="814"/><span>gabhail síos i n-aice na tuinne.</span></p>
<lb n="815"/>
<lb n="816"/><p><span>"Bhí fear 'na chómhnaidhe anns an áit seo," arsa Róibín,</span>
<lb n="817"/><span>"fad ó shoin.  Fear tábhachtach bláthmhar a bhí ann, a bhí comh</span>
<lb n="818"/><span>h-ionraice agus go dtug na comhrsannaí Conchubhar Cneasta</span>
<lb n="819"/><span>air.  Ní rabh aige acht é féin agus a mhac, agus bhí siad go</span>
<lb n="820"/><span>seascair: taobh tíre de thalamh aca agus teach maith fiúntach.</span></p>
<lb n="821"/>
<lb n="822"/><p><span>"Thainig droch-bhliadhain agus bhí cuid mhór daoiní ar</span>
<lb n="823"/><span>an anás.  Má bhí féin, is iomdha déirce a rinne Conchubhar</span>
<lb n="824"/><span>Cneasta agus a mhac ortha.  Acht is doiligh a dhul de na</span>
<lb n="825"/><span>daoinibh, agus indiaidh comh fial agus bhí siad, bhíthear ag</span>
<lb n="826"/><span>goid uatha.  Oidhche amháin, arsa Conchubhar le na mhac: "Tá</span>
<lb n="827"/><span>mo chuid préataí ag imtheacht as an sciobál; tá mé ag dul</span>
<lb n="828"/><span>amach anocht a choimheád go bhfeicidh mé an rachaidh agam</span>
<lb n="829"/><span>greim a fhághail ar an ghadaidhe."</span></p>
<lb n="830"/>
<lb n="831"/><p><span>"Chuaidh.  Eadar sin agus maidín, nuair a b'fhada leis</span>
<lb n="832"/><span>an mhac a bhí sé gan sgéala a fhághail as an sciobál, d'éirigh</span>
<lb n="833"/><span>sé agus chuaidh sé amach.  Fuair sé an seanduine gránna</span>
<lb n="834"/><span>'na luighe ag saothrughadh an bháis.  Thainig an gadaidhe,</span>
<lb n="835"/><span>agus nuair a chonnaic sé gur h-aithnigheadh é bheir sé ar fhorc</span>
<lb n="836"/><span>agus sháith sé i gConchubhar go bun na mbionglán í.</span></p>
<lb n="837"/>
<lb n="838"/><p><span>"Thoisigh Conchubhar Óg a chaoineadh agus a fhiafruighe de'n</span>
<lb n="839"/><span>athair cé a chuir 'sa chluiche sin é.  Ní innseóchadh sé dó an</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="840"/><p><span>chead uair é.  Acht fá dheireadh, d'innis sé ainm an ghadaidhe</span>
<lb n="841"/><span>dó, ar shéala gan é trácht air le duine ar bith go bhfuaradh an</span>
<lb n="842"/><span>bás a bhéal.</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>"Tugadh an sagart chuig Conchubhar Cneasta agus ní</span>
<lb n="845"/><span>mó ná gur bheir sé beo air.  Nuair a fuair sé bás rinneadh</span>
<lb n="846"/><span>a fhaire go fiúntach, agus cuireadh anns an roilig é ag cnámhaibh</span>
<lb n="847"/><span>a mhuinntir.</span></p>
<lb n="848"/>
<lb n="849"/><p><span>"Chuaidh seacht mbliadhna thart.  Níor thrácht Conchubhar</span>
<lb n="850"/><span>Óg le'n duine ariamh ar an ghadaidhe.  Níor bh'fhada gur</span>
<lb n="851"/><span>imthigh 'acha'n seort mí-rath ar an ghadaidhe.  Fuair sé féin</span>
<lb n="852"/><span>bás, agus d'fhág sé bean agus dílleachta 'na dhiaidh.  Chuaidh</span>
<lb n="853"/><span>an bhean rud beag ar seachrán san inchinn, eadar buaidhreadh</span>
<lb n="854"/><span>an tsaoghal agus an bhoichtíneacht, agus 'acha'n chineál leis an</span>
<lb n="855"/><span>chinéal eile.  Ba é an deireadh a bhí oirthí go mb'éigean</span>
<lb n="856"/><span>daoithe an dorus a tharraingt amach 'na diaidh agus a dhul a</span>
<lb n="857"/><span>chruinniughadh a codach.</span></p>
<lb n="858"/>
<lb n="859"/><p><span>"Lá amháin Earraigh bhí Conchubhar ag 'na shuidhe anns</span>
<lb n="860"/><span>an sciobál ag scoilteadh póir, agus cé thainig isteach acht</span>
<lb n="861"/><span>bean an ghadaidhe.  Chaith sé gráinín préataí chuicí, agus</span>
<lb n="862"/><span>d'imthigh sí.  Acht goidé a rinne an tachrán acht cromadh</span>
<lb n="863"/><span>a dh'amhallaigh ar na preátaí a bhí ar an urlár, agus ní rabh</span>
<lb n="864"/><span>oiread de stuaim ag an mháthair agus gur chrothnuigh sí é.</span>
<lb n="865"/><span>Bhí Conchubhar tamall fada ag coimheádh air, agus is cosamhail</span>
<lb n="866"/><span>sa deireadh gur spreag an diabhal é.  Bheir sé ar spáid</span>
<lb n="867"/><span>agus rinne sé leircín de'n tachrán ar bhun an urláir.</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>"Nuair a bhí an gníomh déanta, bhuail an t-aithreachas</span>
<lb n="870"/><span>Conchubhar agus bhuail an eagla é.  Thug sé leis corp an</span>
<lb n="871"/><span>leinbh agus chuir sé é eadar an tuighe agus na scrathaibh os</span>
<lb n="872"/><span>cionn fhuinneóg na cistinighe.  Chuaidh cuartughadh ar an</span>
<lb n="873"/><span>leanbh, acht ní rabh sé le fágháil thall ná i bhfos.</span></p>
<lb n="874"/>
<lb n="875"/><p><span>"Chuaidh seacht mbliadhna eile thart, agus lá tuairisge</span>
<lb n="876"/><span>ní fhuarthas fá'n leanbh, go dtí lá amháin a bhí an sagart ag</span>
<lb n="877"/><span>léigheadh Aifrinn, toigh Chonchubhair Óig.  Bhí an altóir ag an</span>
<lb n="878"/><span>fhuinneóig aige, agus go díreach nuair a bhí sé i lár an Aifrinn,</span>
<lb n="879"/><span>thuit deor theith fhola anuas ar an éadach gheal."</span></p>
<lb n="880"/>
<lb n="881"/><p><span>Thost Roibín, mar bhéadh sé a gheall ar faill a thabhairt</span>
<lb n="882"/><span>damh smuantiughadh ar an amharc sin.  Chonnaictheas damh</span>
<lb n="883"/><span>go rabh sé os coinne mo dhá shúl - an teach lán, an altóir</span>
<lb n="884"/><span>bheag gheal faoi'n fhuinneóig, agus an sagart ag rádh:</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>"Hic est enim calix sanguinis mei."  Le sin tuitidh</span>
<lb n="887"/><span>deor fhola, mar bhéadh an Slánuightheoir ag dórtadh A chuid</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="888"/><p><span>fola go so-fheicseanach arís.  Chonnaic mé an stad a baineadh</span>
<lb n="889"/><span>as an tsagart.</span></p>
<lb n="890"/>
<lb n="891"/><p><span>"An dá luathas agus thuit an deór," arsa Roibín, "d'aithin</span>
<lb n="892"/><span>an sagart go raibh rud éigin cearr.  Thug sé ar na fir an</span>
<lb n="893"/><span>tuighe a bhaint de'n teach, agus fuarthas corp an leinbh, agus</span>
<lb n="894"/><span>gan lobhadh ná críonadh air acht oiread leis an lá a marbhadh é.</span>
<lb n="895"/><span>Nuair a chonnaic Conchubhar Óg seo, chaith sé é féin ar a dhá</span>
<lb n="896"/><span>ghlún faoi an tsagart agus rinne sé a fhaoiside.</span></p>
<lb n="897"/>
<lb n="898"/><p><span>"''Shagairt," arsa seisean, "creidim nach bhfuil maitheamh-</span>
<lb n="899"/><span>nas i ndán damh?"</span></p>
<lb n="900"/>
<lb n="901"/><p><span>"'Ní dhéarnadh aon pheacadh ariamh nach dtig le Dia a</span>
<lb n="902"/><span>mhaitheadh,' arsa'n sagart.  "Caithfidh tú an breitheamhnas</span>
<lb n="903"/><span>aithrighe seo a chur díot sul a bhfágh' tú maitheamhnas":</span></p>
<lb n="904"/>
<lb n="905"/><p><span>"'An chéad rud,' arsa seisean, 'droichead a chur ar</span>
<lb n="906"/><span>abhainn an Choinléim.'</span></p>
<lb n="907"/>
<lb n="908"/><p><span>"'An darna rud,' arsa seisean, 'teampall a dhéanamh</span>
<lb n="909"/><span>i dTobar an Chonnaigh.'</span></p>
<lb n="910"/>
<lb n="911"/><p><span>"'Agus an treas rud,' arsa seisean, 'suidhe i bhfuin-</span>
<lb n="912"/><span>neóig an teampaill go dtaraidh éan de chuid an aéir agus go</span>
<lb n="913"/><span>mbeiridh sé uibh ar do bhois.'</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>"D'imthigh Conchubhair Óg agus dhíol sé a theach agus a</span>
<lb n="916"/><span>chuid talaimh.  Chuir sé an droichead ar an abhainn, agus</span>
<lb n="917"/><span>rinne sé an teampall sin thall.  Acht ba bheag an chuid de</span>
<lb n="918"/><span>n-a phionas an méid sin.  Chuaidh sé fhad leis an tsagart</span>
<lb n="919"/><span>agus d'innis sé dó goidé a bhí déanta aige.</span></p>
<lb n="920"/>
<lb n="921"/><p><span>"'Imthigh anois,' arsa'n sagart, 'agus cuir díot an</span>
<lb n="922"/><span>chuid eile de do bhreitheamhnas aithrighe.'</span></p>
<lb n="923"/>
<lb n="924"/><p><span>"D'imthigh sé agus shuidh sé san fhuinneóig.  Chuaidh na</span>
<lb n="925"/><span>laethe thart.  Ní thainig an t-éan.  Chuaidh bliadhain thart.  Ní</span>
<lb n="926"/><span>thainig an t-éan.  Chuaidh seacht mbliadhna thart.</span></p>
<lb n="927"/>
<lb n="928"/><p><span>"Lá amháin bhí Conchubhar 'na shuidhe agus gan ann acht</span>
<lb n="929"/><span>na feirste de, nach rabh caithte ag an fhuacht agus ag an</span>
<lb n="930"/><span>ánró.  Thainig éan geal bán anuas agus shuidh sé ar a bhois</span>
<lb n="931"/><span>agus bheir sé uibh oirthí.</span></p>
<lb n="932"/>
<lb n="933"/><p><span>"Thug sé míle altughadh do Dhia agus thuit sé marbh annsin."</span></p>
<lb n="934"/>
<lb n="935"/><p><span>Tá pioctúir an teampaill agam fá choinne duine ar</span>
<lb n="936"/><span>bith ar mhaith leis a fheiceáil.  I dtaca leis an sgéal, má</span>
<lb n="937"/><span>shíleann duine ar bith nach bhfuil sé ion-chreidthe na bíodh sé</span>
<lb n="938"/><span>ag éileamh ar Sheosamh Mhac Seamsaigh as Béal Feirsde</span>
<lb n="939"/><span>acht labhaireadh sé le Roibín Chonaill Óig as Tobar a' Chonnaigh.</span>
<lb n="940"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="941"/><p><span>TEACHT CHEALLAIGH MHÓIR</span></p>
<lb n="942"/>
<lb n="943"/><p><span>I</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>"Agus tá lánamhain thall annsin i mBaile an Teampaill</span>
<lb n="946"/><span>agaibh," arsa sean Séarlas a Gleadair le Donnchadh Óg</span>
<lb n="947"/><span>Dhonnchaidh Bhriain.</span></p>
<lb n="948"/>
<lb n="949"/><p><span>Bhí Donnchadh Óg tógtha le Síle, an bhean a ba óige de</span>
<lb n="950"/><span>chuid nigheanach Shéarlais, agus ba mhinic fá'n teach é.  Bhí</span>
<lb n="951"/><span>sé 'na shuidhe ar an stól ag taobh na leabtha an tráthnóna</span>
<lb n="952"/><span>seo, ag iarraidh cómhrádh a choinneáil leis an tseanduine,</span>
<lb n="953"/><span>agus ag breathnughadh Shíle a bhí anns an am cheadna ag timthir-</span>
<lb n="954"/><span>eacht fríd an teach.</span></p>
<lb n="955"/>
<lb n="956"/><p><span>"Tá," arsa Donnchadh, "béidh oidhche mhór 'toigh Eoghain</span>
<lb n="957"/><span>Uí Cheallaigh anocht."</span></p>
<lb n="958"/>
<lb n="959"/><p><span>"Béidh," arsa Séarlas, "tá an rathamhnas ag Eoghan."</span>
<lb n="960"/><span>Thost sé bomaite.  "Fiche bliadhain 'gus an oidhche anocht,</span>
<lb n="961"/><span>go díreach, a d'imthigh Ceallaigh Mór.  Bhí teach buadhartha</span>
<lb n="962"/><span>ag Eoghan an oidhche sin."</span></p>
<lb n="963"/>
<lb n="964"/><p><span>Thóg Donnchadh a shúile de'n mhuineál gheal fhada a bhí ar</span>
<lb n="965"/><span>Shíle agus d'amharc sé isteach 'sna súilibh ar an tsean-duine.</span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>"Sin dearbhráthair Eoghain.  Chualaidh mé iomrádh go</span>
<lb n="968"/><span>minic ar an fhear sin.  Nach é chuaidh dhe léim trasna Pholl</span>
<lb n="969"/><span>na Péiste?"</span></p>
<lb n="970"/>
<lb n="971"/><p><span>"Rachadh sé 'léim thaire rud mheasardha ar bith, lá dá</span>
<lb n="972"/><span>rabh sé," arsa Séarlas.  "M'anam do Dhia ba é sin an</span>
<lb n="973"/><span>fear, dá mbíodh ciall aige.  Chonnaic mise - "</span></p>
<lb n="974"/>
<lb n="975"/><p><span>"Goidé a chuir Ceallaigh Mór ar shiubhal as an tír, 'athair?"</span>
<lb n="976"/><span>arsa Síle.  Bhí Séarlas ag gabhail a thoiseacht ar scéal</span>
<lb n="977"/><span>eighinteacht eile, acht thainig Síle aníos agus chuaidh sí ar a</span>
<lb n="978"/><span>leath-ghlún ag na thaoibh, agus leag sí a lámh láidir gheal ar a</span>
<lb n="979"/><span>ghlún.  Thug sé isteach daoithe.  Chuir sé a bhata 'na sheasamh</span>
<lb n="980"/><span>díreach agus a dhá láimh ar a cheann, agus d'amharc sé isteach</span>
<lb n="981"/><span>sa teinidh agus na bliadhanta meara misneamhla a bhí caithte</span>
<lb n="982"/><span>ag deallramh ann a shúilibh.</span>
<lb n="983"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="984"/><p><span>"Sul a dtainig tú ar an tsaoghal, a nighean, bliadhain</span>
<lb n="985"/><span>is fiche ó shoin, a bhí Ceallaigh Mór i dtreis.  Ba bhreágh</span>
<lb n="986"/><span>amach an giota dh'fhear é.  Bhí sé sé troighthe ar aoirde,</span>
<lb n="987"/><span>trom dá réir, agus aghaidh fir air cómh dóigheamhail agus</span>
<lb n="988"/><span>thiocfadh leat a fheiceáil.  Shílfeá Eoghan a bheith 'na fhear</span>
<lb n="989"/><span>bhreágh fheiceálach i gcruinniughadh, acht ní rabh ann acht cleitire</span>
<lb n="990"/><span>beag suarach le taoibh an fhir seo.  A Chúirt Aingeal, an</span>
<lb n="991"/><span>muineál a bhí air agus an dá shlinneán a bhí air!  Agus an</span>
<lb n="992"/><span>coiscéim a bhí leis!  Ní bhrisfeadh sifín cocháin faoi na bhonn.</span>
<lb n="993"/><span>Ní rabh a'n fhear bata i n-íochtar na conndae a bhí ion-churtha</span>
<lb n="994"/><span>leis.  Bhí sé 'na reathaidhe, 'na snámhaidhe, 'na charaidhe, 'na</span>
<lb n="995"/><span>iomróir.  Ní fhaca mé a'n fhear ariamh ar urlár ag damhsa</span>
<lb n="996"/><span>ba deise ná é.  Tá fhios agat an chloch mhór ghlas atá a chois</span>
<lb n="997"/><span>na h-abhainn, faoi theach Dhoiminic Ruaidh.  Thóg sé an chloch sin.</span>
<lb n="998"/><span>Sé mo dhá shúil féin a chonnaic é.  Agus i dtaca le léimneach</span>
<lb n="999"/><span>dó, bhí sé mar bhéadh an eilit mhaol ann.  Léim sé Poll na</span>
<lb n="1000"/><span>Péiste, agus léim sé Abhainn na Madadh, agus ar ndóighe tá</span>
<lb n="1001"/><span>léim Cheallaigh le feiceáil ag an tsaoghal mhór thiar ar a'</span>
<lb n="1002"/><span>Phollán Raithnighe.  Theiseáin Éamonn Mhac Ailín damh-sa í an</span>
<lb n="1003"/><span>uair dheireannach a bhí mé thiar.  Tá dhá chloich ar an léana ag</span>
<lb n="1004"/><span>marcáil na h-áite ar éirigh sé agus na h-áite a dtainig sé</span>
<lb n="1005"/><span>anuas.  Breitheamhnas Dé ar m'anam má tá mé ag déanamh</span>
<lb n="1006"/><span>focal bréige - tá cúig troighthe fichead eadar an dá chloich!</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>"Ní rabh Conchubhar Ó Ceallaigh os cionn bliadhain is fiche</span>
<lb n="1009"/><span>nuair a bhí a gháir achan áit fríd an chonndae.  Ní rabh aonach</span>
<lb n="1010"/><span>ná margadh nach mbíodh sé air, ná damhsaí, ná cuideachta ó</span>
<lb n="1011"/><span>seo go Gaoth Beara nach mbíodh sé aige, agus dá mbíodh</span>
<lb n="1012"/><span>féin ní rabh fear ar bith ann a leigfeadh an eagla dó dhul</span>
<lb n="1013"/><span>'un spáirne leis.  Ní rabh a'n ainm air acht Ceallaigh Mór</span>
<lb n="1014"/><span>agus ní rabh a'n Chríostaidhe, ó dhuine liath go leanbh, i dtrí</span>
<lb n="1015"/><span>phobal Eabhra nach rabh an t-ainm sin ann a bhéal.</span></p>
<lb n="1016"/>
<lb n="1017"/><p><span>"Bhí na mná ag briseadh na gcos na dhiaidh, nídh nach íongnadh</span>
<lb n="1018"/><span>ná chuirfeadh sé pléisiúr ar mhnaoi ar bith, bhí sé comh dóigheamh-</span>
<lb n="1019"/><span>ail sin.  Ní rabh a leithéid dhe thoil ag Ceallaigh daobhtha-san,</span>
<lb n="1020"/><span>na dhiaidh sin.  Chuireadh sé thart an t-am go subhailceach ann</span>
<lb n="1021"/><span>a gcuideachta, acht bhí sé fada buan agus níor thóg sé é féin</span>
<lb n="1022"/><span>le cailín ar bith áirithe.  Fá dheireadh thug sé thoil mhór do</span>
<lb n="1023"/><span>Nóra Pheadair Uí Bhraonáin i n-Ailt Eoin.  Daoine</span>
<lb n="1024"/><span>toiceamhla mór-luachacha a bhí 'sna Braonain sin ariamh.  Bhí</span>
<lb n="1025"/><span>muileann ag Peadar - tá sé beo go fóill, mar Pheadar -</span>
<lb n="1026"/><span>agus léab mhór thalaimh, agus péire beáthach.  Bíodh a fhios</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1027"/><p><span>agat go rabh sé 'na shuidhe go teith, agus go bhfuil a</span>
<lb n="1028"/><span>chlann annsin 'na dhiaidh.  Chonnaictheas dó ar scor ar bith,</span>
<lb n="1029"/><span>nach rabh Ceallaigh Mór maith go leor ag na nighin.  Ní</span>
<lb n="1030"/><span>rabh ar bhunadh Cheallaigh acht beo bhocht san am sin, siud</span>
<lb n="1031"/><span>is go dtainig siad 'un tosaigh go maith ó shoin.  Ba mhaith</span>
<lb n="1032"/><span>le Peadar a' Mhuilinn cleamhnas a dhéanamh eadar Nóra</span>
<lb n="1033"/><span>agus mac de Éamonn Ó Chanann a dtugadh siad Séamus</span>
<lb n="1034"/><span>Catach air.  Bhí Mac Uí Chanann na thoicidhe agus 'na fhear</span>
<lb n="1035"/><span>chruaidh ghasta le na chois sin, agus 'na fhear chríonna thábhachtach</span>
<lb n="1036"/><span>nach mbéadh ar shiubhal na phléaráca cosamhail le Ceallaigh bocht.</span></p>
<lb n="1037"/>
<lb n="1038"/><p><span>"B'fhéarr leis an mhnaoi óig méar beag Cheallaigh Mhóir</span>
<lb n="1039"/><span>ná Séamus Catach ó bhun go bárr, acht ní chluinfeadh a muinntir</span>
<lb n="1040"/><span>iomradh ar í bheith ag chómhrádh ar chor ar bith leis.  Na dhiaidh</span>
<lb n="1041"/><span>sin bhíodh sí ag coinneáil cuideachta leis eadar amannaíbh go</span>
<lb n="1042"/><span>for-mhorthuighthe, agus ní thugadh sí uchtach ar bith do'n fhear</span>
<lb n="1043"/><span>chatach.  Bliadhain amháin ar scor ar bith, d'imthigh Ceallaigh</span>
<lb n="1044"/><span>suas toighe Pheadair na gColpach i Sráth-na-Bratóige ar</span>
<lb n="1045"/><span>cuairt.  Bhí Peadar gaolmhar daobhtha, tá fhios agaibh, ó</span>
<lb n="1046"/><span>thairbhe Phádruig Duibh.  Chaith Ceallaigh seachtmhain thuas,</span>
<lb n="1047"/><span>agus ag teacht 'na bhaile dó, goidé bhí acht Séamus Catach ag</span>
<lb n="1048"/><span>Nóra Ní Bhraonáin an oidhche sin.</span></p>
<lb n="1049"/>
<lb n="1050"/><p><span>"'S dóigh liom go ndiúltóchadh sí féin é, acht ní dhéan-</span>
<lb n="1051"/><span>fadh a dhath maith de na muinntir acht í a chur leis.  Ghlac</span>
<lb n="1052"/><span>sí sa deireadh é fríd chaoineadh.  Chuireadh sgéala chuig</span>
<lb n="1053"/><span>sgaifte beag de'n chomhursain, agus shuidh siad thart go</span>
<lb n="1054"/><span>súgach a chaitheamh oidhche na dála.</span></p>
<lb n="1055"/>
<lb n="1056"/><p><span>"Níor bh'fhada is níor gheárr go dtainig Ceallaigh Mór</span>
<lb n="1057"/><span>isteach.  Dubhairt sé leobhtha go rabh dúil aige nach mbéadh</span>
<lb n="1058"/><span>siad ag doicheall roimhe, siud is gur stucaire a bhí ann.</span>
<lb n="1059"/><span>Hubhradh ar ndóigh go rabh fáilte aige, cé nach rabh mórán</span>
<lb n="1060"/><span>dúile ag Peadar a' Mhuilinn ná ag Muinntir Chanann ann.</span>
<lb n="1061"/><span>Chuaidh an bhiotáilte thart agus thoisig an t-ól.  Sa deireadh</span>
<lb n="1062"/><span>d'éirigh Peadar Ó Braonáin agus d'iarr sé orthú sláinte</span>
<lb n="1063"/><span>na lánamhaine óige a ól, mar bhí Nóra agus Séamus Catach</span>
<lb n="1064"/><span>Ó Canann.  Chuaidh an gloine thart.  D'ól acha'n dhuine é go</span>
<lb n="1065"/><span>fonnmhar, go dtí go dtainigtheas fhad le Ceallaigh.</span></p>
<lb n="1066"/>
<lb n="1067"/><p><span>"'Sin sláinte nach n-ólann an mac seo go bráthach,'</span>
<lb n="1068"/><span>arsa seisean.  D'éirigh sé le'n rúchladh amháin agus chuir sé</span>
<lb n="1069"/><span>a lámh thart ar Nórainn.  Amach ar an dorus leis an bheirt</span>
<lb n="1070"/><span>acú, agus tharraing Ceallaigh an dorus 'na dhiaidh a gheall</span>
<lb n="1071"/><span>ar moill a bhaint as an mhuinntir eile.</span>
<lb n="1072"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1073"/><p><span>"Shín an rása.  Ní bhéadh Ceallaigh i bhfad ag cur folach</span>
<lb n="1074"/><span>cnoc ar lucht na dála acht go bé go mb'éigin dó fanacht i</span>
<lb n="1075"/><span>mbun Nórann.  Thug siad a n-aghaidh ar an chladach, an áit a</span>
<lb n="1076"/><span>rabh bád agus cupla comráduidhe inntí fá choinne Nóra a</span>
<lb n="1077"/><span>thabhairt ar shiubhal.  Bhain siad an chreag amach.  Chuaidh</span>
<lb n="1078"/><span>Ceallaigh de léim isteach sa bhád.  Bheir sé greim láimhe ar</span>
<lb n="1079"/><span>Nórainn 'ghá tabhairt isteach.  Le sin taraidh Séamus Catach</span>
<lb n="1080"/><span>'un tosaigh agus beiridh sé greim thaire 'na corp oirthí.</span>
<lb n="1081"/><span>Thug Ceallaigh iarraidh í a sgathadh as a chuid greamannaí</span>
<lb n="1082"/><span>acht ní rabh dul aige é a dhéanamh.  Bhí an sluagh ag tarraingt</span>
<lb n="1083"/><span>orthu, agus iad sa taoibh laig.  Bheir Ceallaigh ar chrann na</span>
<lb n="1084"/><span>stiúrthach agus bhuail sé Séamus Catach trasna na cloigne</span>
<lb n="1085"/><span>agus rinne sé ceirthlín de.  Tharraing sé Nóra isteach sa</span>
<lb n="1086"/><span>bhád, bheir ar 'a rámha agus as go bráthach leo.</span></p>
<lb n="1087"/>
<lb n="1088"/><p><span>Nuair a thainig bunadh Shéamuis Chataigh chun tosaigh fuair</span>
<lb n="1089"/><span>siad 'na luighe annsin é gan smeach ann.  Thóg siad é agus</span>
<lb n="1090"/><span>thug siad 'un toighe é.  Chaith siad an oidhche ag iarraidh é a</span>
<lb n="1091"/><span>thabhairt fríd.  Ní rabh gar ann.  Bhí blaosc na cloigne</span>
<lb n="1092"/><span>briste aige agus fuair sé bás roimhe an mheadhon-oidhche.</span></p>
<lb n="1093"/>
<lb n="1094"/><p><span>Lá ar na bhárach d'éirigh an gháir go rabh Ceallaigh Mór</span>
<lb n="1095"/><span>i ndiaidh Séamus Catach a mharbhadh agus a bhean a bhaint de.</span>
<lb n="1096"/><span>Chuaidh muinntir Chanann síos chuig an Chaiptín Ua Hannluain</span>
<lb n="1097"/><span>agus d'innis a sgéal dó.  Thug sé cead daobhtha fir a chruin-</span>
<lb n="1098"/><span>niughadh agus breith ar Cheallaigh Mhór.  Rinne siad sin.  Ní</span>
<lb n="1099"/><span>rabh an áit a rabh duine de na muinntir fríd na bailte nár</span>
<lb n="1100"/><span>chruinnigh siad iad, agus thainig fear agus fiche go Baile an</span>
<lb n="1101"/><span>Teampaill a bhreith ar an fhear mhór.</span></p>
<lb n="1102"/>
<lb n="1103"/><p><span>Ní rabh fhios ag Ceallaigh a dhath fá bhás Shéamuis, agus</span>
<lb n="1104"/><span>bhí iongantas air nuair a chonnaic sé an sluagh ag déanamh</span>
<lb n="1105"/><span>air, agus spádaí, foirc, corráin, sgiana agus acha'n arm</span>
<lb n="1106"/><span>a dtiocfadh leobhtha a lámha a fhágháil air, ar iomchar leobhtha.</span></p>
<lb n="1107"/>
<lb n="1108"/><p><span>"Bhí sé istoigh 'toigh a uncail, 'toigh Sheáin Ruaidh, é féin</span>
<lb n="1109"/><span>agus Nóra.  Chonnaic sé an sluagh ag tarraingt ar theach a</span>
<lb n="1110"/><span>áthara.  Chonnaic sé arais ag pilleadh iad i n-diaidh an teach</span>
<lb n="1111"/><span>a chuartughadh.  Rinne sé amach gur 'na dhiaidh a bhí siad.</span>
<lb n="1112"/><span>Amach leis go dtí cárnán cloch agus sheasuigh sé annsin go</span>
<lb n="1113"/><span>dtainig siad fá fhad urchair de.  Thoisigh sé a chaitheamh orthú</span>
<lb n="1114"/><span>annsin comh tiugh géar agus 'thiocfadh leis.  Níor chaith sé</span>
<lb n="1115"/><span>a'n urchar cam ariamh, agus bhí a shliocht air, bhí cloigne dearga</span>
<lb n="1116"/><span>ag Muinntir Chanann sul a rabh sé i bhfad ar obair.  Bhí sé</span>
<lb n="1117"/><span>ag teicheadh ar fad agus é ag caitheamh go dtí go dtáinig</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1118"/><p><span>sé go mullach Árd-na-gaoithe, agus thoisigh sé agus chaith sé a</span>
<lb n="1119"/><span>rabh de chlochaibh sa leachta orthú.  Bhuail cloch mhór throm</span>
<lb n="1120"/><span>Proinnsíos Anna Eoin sa chloiginn agus loit sí go millteanach</span>
<lb n="1121"/><span>é.  Buaileadh agus geárradh cuid mhór eile acú fosta, agus</span>
<lb n="1122"/><span>b'éigean daobhtha sa deireadh an bealach a thabhairt do Cheallaigh</span>
<lb n="1123"/><span>Mhór.</span></p>
<lb n="1124"/>
<lb n="1125"/><p><span>"D'éaluigh Ceallaigh agus Nóra as an tír an oidhche sin</span>
<lb n="1126"/><span>agus ní fhacthas ceachtar aca ó shoin.  Nuair a chualaidh an</span>
<lb n="1127"/><span>pobal gur mharbh sé Séamus Catach agus gur chaith sé an</span>
<lb n="1128"/><span>leacht a bhí os cionn na marbh ar an mhuintir a thainig ar</span>
<lb n="1129"/><span>a thóir, tháinig siad i gcionn a chéile agus rinne siad amach gan</span>
<lb n="1130"/><span>Ceallaigh a leigin isteach 'na h-áite a choidhche arais.  Acht</span>
<lb n="1131"/><span>ní dóiche go gcuirfidh Ceallaigh coisgreadh ar bith faobhtha, nó</span>
<lb n="1132"/><span>níor chualthas iomrádh ó shoin air."</span></p>
<lb n="1133"/>
<lb n="1134"/><p><span>Stad Séarlus.  Níor labhair aon dhuine ar feadh leath</span>
<lb n="1135"/><span>bomaite.</span></p>
<lb n="1136"/>
<lb n="1137"/><p><span>"Agus 'athair," arsa Síle, "dá dtigeadh sé anois nach</span>
<lb n="1138"/><span>shílfeá go leigfidhe dó?  Is fada sin thart anois."</span></p>
<lb n="1139"/>
<lb n="1140"/><p><span>"Tá eagla orm nach leigfidhe, a shiúr," arsa sean Seárlus.</span>
<lb n="1141"/><span>"Ní dheárn Muintir Chanann dearmad ar bith de bhás Shéamuis</span>
<lb n="1142"/><span>Chataigh go fóill, agus ní bheadh siad i bhfad ag spreagadh suas</span>
<lb n="1143"/><span>na ndaoine."</span></p>
<lb n="1144"/>
<lb n="1145"/><p><span>"Ba truaghcánta an scéal é," arsa Donnchadh Óg go leath-</span>
<lb n="1146"/><span>íseal ag amharc isteach sa teinidh.  Bhí sé 'ghá fheiceáil féin</span>
<lb n="1147"/><span>i n-áit Cheallaigh Mhóir agus é ag goid Shíle ó na námhaid</span>
<lb n="1148"/><span>oidhche na dála.  Ba é a Shéamus Catach-san Niall Sheáin</span>
<lb n="1149"/><span>Mhóir - stócach beag gnaoidheamhail a rabh toil aige do Shíle,</span>
<lb n="1150"/><span>agus, shílfeá amannaí toil aicí dó fosta.  Nuair a bhí an</span>
<lb n="1151"/><span>bhrionglóideach críochnuighthe aige d'éirigh sé 'na sheasamh.</span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>"Nach bhfuil tú i n-am go leor?" arsa Séarlus.</span></p>
<lb n="1154"/>
<lb n="1155"/><p><span>"Caithfear deánamh réidh fá choinne na bainse," arsa</span>
<lb n="1156"/><span>Donnchadh, ag tabhairt amharc ar Shíle, ionann 's a rádh,</span>
<lb n="1157"/><span>"deán deifre, a chailín."</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>II</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>Nuair a tháinig Donnchadh Óg isteach i dteach na bainse</span>
<lb n="1162"/><span>bhí scaifte mór daoine cruinn.  Bhí an bhiotáilte ag gabháil</span>
<lb n="1163"/><span>thart agus an biadh ghá dheánamh réidh.  Bhí Seán Mór Píobaire</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1164"/><p><span>'na shuidhe sa choirneál agus é ag seinim corr-phort anois is</span>
<lb n="1165"/><span>arís do'n chruinniughadh, agus Feidhlimidh Fidileóir 'na shuidhe</span>
<lb n="1166"/><span>sa choirneál eile ag tarraingt an bhógha go h-aigeantach ar</span>
<lb n="1167"/><span>an fhidil.</span></p>
<lb n="1168"/>
<lb n="1169"/><p><span>Bhí cisteanach agus seomra mór fada fairrsing 'toigh</span>
<lb n="1170"/><span>Eoghain Uí Cheallaigh, agus bhí siad pluduighthe.  Bhí an t-aos</span>
<lb n="1171"/><span>óg ag damhsa agus ag ól agus ag suirighe.  Bhí an dream</span>
<lb n="1172"/><span>aosta ag comhrádh agus ag sgéaluidheacht agus ag deánamh</span>
<lb n="1173"/><span>carthannais.  Chuaidh an oidhche thart go súgach greannmhar</span>
<lb n="1174"/><span>gleoráiseach go rabh sé a dheas de'n mheadhon-oidhche.</span></p>
<lb n="1175"/>
<lb n="1176"/><p><span>Bhí Donnchadh 'na shuidhe ag an bhalla bheag an t-am seo,</span>
<lb n="1177"/><span>agus Síle ar a ghlún i ndiaidh iad cúrsa damhsa a dheánamh.</span>
<lb n="1178"/><span>D'amharc Donnchadh trasna an toighe agus chonnaic sé fear-</span>
<lb n="1179"/><span>bocht 'na shuidhe thall os a choinne i n-aice an dorais.  Ní</span>
<lb n="1180"/><span>rabh aithne ar bith aige air.  Chroich de sheanduine mhór thoir-</span>
<lb n="1181"/><span>teach a bhí ann, féasóg fhada gharbh liath air agus sean-hata</span>
<lb n="1182"/><span>mór bán anuas i n-a shúilibh.  Bhí a chuid éadaigh iongantach</span>
<lb n="1183"/><span>garbh giobach scifleógach.  Bhí dhá chroisín 'na luighe ann a ucht.</span>
<lb n="1184"/><span>Ní rabh aon bhacach ins an tír nach rabh aithne ag Donnchadh air,</span>
<lb n="1185"/><span>shíl sé féin.  Acht níor léar leis go bhfaca sé an fear seo</span>
<lb n="1186"/><span>ariamh.  Stán sé go géar air.  D'amharc an fear-bocht air.</span>
<lb n="1187"/><span>Chonnaictheas do Dhonnchadh go rabh dhá shúil óga a bhí comh</span>
<lb n="1188"/><span>géar loinnireach le súilibh iolair, ag amharc amach as faoi</span>
<lb n="1189"/><span>dhuilleóg an t-sean-hata bháin sin.</span></p>
<lb n="1190"/>
<lb n="1191"/><p><span>Bhruid sé Síle agus chuir sé ceist uirthi an rabh sí ag aithne</span>
<lb n="1192"/><span>an fhir bhoicht.  Dubhairt sí nach bhfacaidh sí ariamh é.  Ba léar</span>
<lb n="1193"/><span>daobhtha go rabh go leor sa teach ar a n-aicid, nó b'iomdha súil</span>
<lb n="1194"/><span>a tugadh ar an bhacach mhór chreapalta a rabh na croisíní leis.</span></p>
<lb n="1195"/>
<lb n="1196"/><p><span>Ní thiocfadh le Donnchadh a dhá shúil a thógáil de.  Choimheád</span>
<lb n="1197"/><span>sé é nuair a bhí an bhiotailte ag gabháil thart.  Chonnaic sé é</span>
<lb n="1198"/><span>ag tógáil a láimhe ag caitheamh siar gloine.  Agus, mar bhí</span>
<lb n="1199"/><span>an muinchille scifleógach gearr-ruballach stróctha, nocht an</span>
<lb n="1200"/><span>sgiathán leath-bealaigh go dtí an uillinn nuair a thóg sé a lámh.</span>
<lb n="1201"/><span>Ní fhacaidh Donnchadh a leithéid de sgiathán ariamh.  Bhí sé</span>
<lb n="1202"/><span>chomhair a bheith comh ramhar le muineál fir, feitheógach cruinn,</span>
<lb n="1203"/><span>agus achan chuisle ghorm ann comh ramhar le rópa cnáibe.</span>
<lb n="1204"/><span>Thainig truaigh ag Donnchadh dó nuair a chonnaic sé a leithéid</span>
<lb n="1205"/><span>de fhear bhreágh agus gan lúth na gcos leis.</span></p>
<lb n="1206"/>
<lb n="1207"/><p><span>Stad an damhsa agus sgairteadh ar Anna Nic Éidigh amhrán</span>
<lb n="1208"/><span>a rádh.  Dubhairt sí an "Draighneán donn" go caoin binn</span>
<lb n="1209"/><span>brónach.  Sgairteadh ar Art Óg agus ar Sheán Néill agus</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1210"/><p><span>ar chupla duine eile; agus bhí callán agus greadadh bos ann</span>
<lb n="1211"/><span>a thógfadh an ceann de'n teach, dar leat.</span></p>
<lb n="1212"/>
<lb n="1213"/><p><span>Sa deireadh nuair a bhí na h-amhráin ráidhte agus gan an</span>
<lb n="1214"/><span>dara ceoltóir le fágháil, d'éirigh Donnchadh ag 'na sheasamh.</span></p>
<lb n="1215"/>
<lb n="1216"/><p><span>"Déarfaidh an strainseir a' bhfuil an hata bán air amhrán</span>
<lb n="1217"/><span>má's é a thoil é," ar seisean.</span></p>
<lb n="1218"/>
<lb n="1219"/><p><span>Ní thiocfadh leis a innse, dá muirbhfidhe é, goidé a thug air</span>
<lb n="1220"/><span>éirghe agus sin a rádh.  Tháinig sé fríd a cheann, agus acht</span>
<lb n="1221"/><span>oireadh 's dá mbéad tapógaí ann, d'éirigh sé agus dubhairt</span>
<lb n="1222"/><span>sé é.</span></p>
<lb n="1223"/>
<lb n="1224"/><p><span>D'amharc achan duine ar an fhear-bhocht.  Thost siad ó thús.</span>
<lb n="1225"/><span>Annsin thoisigh corr-dhuine thall is i bhfos 'ghá bhroslughadh.</span>
<lb n="1226"/><span>D'éirigh sé agus leig sé a thaca ar na croisínibh.  Cheol sé an</span>
<lb n="1227"/><span>t-amhrán a rinne Cearbhallán Dall de Nábla Ní Cheallaigh.</span>
<lb n="1228"/><span>Nábla Ní Cheallaigh an t-ainm a bhí ar an chailín óg a bhí dá</span>
<lb n="1229"/><span>pósadh, agus d'fhóir an t-amhrán go h-iongantach maith.</span>
<lb n="1230"/><span>Bhí glór breágh domhain binn ag an fhear-bhocht.  Chuir sé</span>
<lb n="1231"/><span>aoibh ar bhean Eoghain Uí Cheallaigh nuair a cheól sé amach go</span>
<lb n="1232"/><span>breágh glan árd:</span></p>
<lb n="1233"/>
<lb n="1234"/><p><span>"'Sí cúl tiugh na mbachall í, fáinneach geal slim.</span>
<lb n="1235"/><span>'Sí cum na h-eala í 's gile 'shnámh ar an linn.</span>
<lb n="1236"/><span>'Sí grádh 'gus spéis na ngasúr Nábla shéimh Ní Cheallaigh,</span>
<lb n="1237"/><span>A' déad is deise 'leagadh i bhfárus a cinn."</span></p>
<lb n="1238"/>
<lb n="1239"/><p><span>Chuir sé pléisiúr ar a rabh sa teach a rabh sé réidh, agus</span>
<lb n="1240"/><span>buaileadh bosa go teann agus sgairteadh "arís! arís!"</span>
<lb n="1241"/><span>go dtí go rabh lucht na bainse ar aon gháir amháin uilig.</span></p>
<lb n="1242"/>
<lb n="1243"/><p><span>Thoisigh sé annsin ar "An Chrúisgín Lán," agus bhain sé</span>
<lb n="1244"/><span>mac-alla as na creataighibh.  Nuair a bhí an t-amhrán ráidhte,</span>
<lb n="1245"/><span>sgairt Eoghan Ua Ceallaigh an crúisgín a líonadh arais, agus</span>
<lb n="1246"/><span>chuaidh cur eile biotailte thart.  Chaith an bacach siar a ghloine</span>
<lb n="1247"/><span>go croidheamhail.  Bhí a rabh thart fá taobh de 'ghá mholadh,</span>
<lb n="1248"/><span>agus an bhiotáilte ag gabháil i n-a cheann dó.  D'éirigh sé</span>
<lb n="1249"/><span>de léim 'na sheasamh, caith uadh na croisíní agus leig a shean</span>
<lb n="1250"/><span>sgairt as:</span></p>
<lb n="1251"/>
<lb n="1252"/><p><span>"Bacach mise ar aon-chois,</span>
<lb n="1253"/><span>Siubhailim go státamhail."</span></p>
<lb n="1254"/>
<lb n="1255"/><p><span>"Bhuail suas, 'Fheidhlimidh, go ndeánaidh mé aon chúrsa</span>
<lb n="1256"/><span>amháin."</span>
<lb n="1257"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1258"/><p><span>D'éirigh munamar fríd an teach.  An mhuintir a bhí ar</span>
<lb n="1259"/><span>chúl daoine eile, shín siad a gcuid muineál a dh'amharc ar</span>
<lb n="1260"/><span>an fear a rabh na croisíní leis agus gan gnoithe aige leobhtha.</span>
<lb n="1261"/><span>Thoisigh Feidhlimidh Fidileóir a bhualadh, agus thoisigh an bacach a</span>
<lb n="1262"/><span>dhamhsa.  Agus a leithéid eile de dhaimhseóir ní rabh i n-Íochtar-</span>
<lb n="1263"/><span>tíre an oidhche sin.  Bhí péire de shean-bhrógaibh móra troma</span>
<lb n="1264"/><span>air, acht, má bhí féin, bhí sé comh h-éadtrom ar a chois le</span>
<lb n="1265"/><span>gealbhán.  Chor sé agus cham sé agus lúb sé a chuid cos;</span>
<lb n="1266"/><span>chuir sé thaire na chéile iad; níor luaithe na sála 'ná na</span>
<lb n="1267"/><span>ladhara ar an talamh aige; agus d'aithneóchthá an purt dá</span>
<lb n="1268"/><span>mbeitheá gan an fhideal a chluinstin ar chor ar bith, ar thormán</span>
<lb n="1269"/><span>a chuid cos ar an urlár.  Sa deireadh nuair a bhí sé tuirseach,</span>
<lb n="1270"/><span>d'úmhluigh sé don chuideachta agus shuidh sé i dtaobh an toighe.</span></p>
<lb n="1271"/>
<lb n="1272"/><p><span>"Ní fhaca mé a leithéid de dhaimhseóir," arsa fear meádhon-</span>
<lb n="1273"/><span>aosta ar ghualainn Dhonnchaidh, "ó d'imthigh Ceallaigh Mór."</span></p>
<lb n="1274"/>
<lb n="1275"/><p><span>Thoisigh an t-aos óg a dhamhsa arais.  Bhí achan bheirt ag</span>
<lb n="1276"/><span>caint le chéile ar fud an toighe go ceann tamaill fá'n fhear-</span>
<lb n="1277"/><span>bhocht aistidheach seo.  Acht sa deireadh chuaidh siad a dheánamh</span>
<lb n="1278"/><span>neamh-iongantais de agus a stad a thrácht air.</span></p>
<lb n="1279"/>
<lb n="1280"/><p><span>Amach le Donnchadh agus le Síle a fhágháil fuaradh i ndiaidh</span>
<lb n="1281"/><span>iad féin a théigheadh ag damhsa.  Ar an léana os coinne an</span>
<lb n="1282"/><span>toighe bhí scaifte maith cruinn.  Bhí oidhche réab ghealaighe ann,</span>
<lb n="1283"/><span>agus bhí na buachaillí óga ag geárradh léimneach.  Sheasuigh</span>
<lb n="1284"/><span>siad-san a dh'amharc orthu i gcuideachta na cuideachta.</span></p>
<lb n="1285"/>
<lb n="1286"/><p><span>Bhí scaifte mór 'ghá bhfiacháil féin ó thús, acht do réir</span>
<lb n="1287"/><span>mar d'éirigh an léim fada thoisigh siad a thuitim amach go</span>
<lb n="1288"/><span>dtí nach rabh fágtha acht triúr.  Ba iad an triúr Feargal</span>
<lb n="1289"/><span>Mór Ó Canann, Éamonn Airt Óig, agus Conall Manntach</span>
<lb n="1290"/><span>Ó Breisleáin, agus ní rabh aon triúr fear a ba ghaiste ná</span>
<lb n="1291"/><span>iad anns an dá phobal.</span></p>
<lb n="1292"/>
<lb n="1293"/><p><span>"Seacht mh'anamh sibh, a fheara!" arsa Toirdhealbhach Óg,</span>
<lb n="1294"/><span>"seo an rud a innseóchas cá bhfuil searrach na deaghlárach."</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>Ba é Éamonn Airt Óig a dtainig sé ar a sheal geárradh</span>
<lb n="1297"/><span>an chéad uair.  Ghlan sé ocht dtroighthe déag.  Chuaidh an</span>
<lb n="1298"/><span>fear manntach ar a chúl annsin agus thainig sé ar aghaidh mar</span>
<lb n="1299"/><span>bhéadh fiadh ann, agus rinne sé naoi dtroighthe déag.  Gheárr</span>
<lb n="1300"/><span>Feargal Mór fiche troigh gan mhasla gan bhraghdar.</span></p>
<lb n="1301"/>
<lb n="1302"/><p><span>Thug an bheirt eile cupla iarraidh a theacht aníos leis,</span>
<lb n="1303"/><span>acht ní rabh dul acú a dhul thaire na sean-mharcannaibh.  Bhí</span>
<lb n="1304"/><span>a ndicheall agus a sean-dicheall deánta, agus thug siad suas</span>
<lb n="1305"/><span>é.  Thoisigh Muinntir Chanann a dhéanamh mórtais as Feargal.</span>
<lb n="1306"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1307"/><p><span>"Maise, ní hé sin a dhicheall," arsa fear acú.  "Tá</span>
<lb n="1308"/><span>slat eile go fóill ann a chnámha."</span></p>
<lb n="1309"/>
<lb n="1310"/><p><span>"Deán do dhicheall.  Fág marc ag fir óga na paróisde,"</span>
<lb n="1311"/><span>arsa cupla fear acú.</span></p>
<lb n="1312"/>
<lb n="1313"/><p><span>Chuaidh Feargal Mór giota maith ar a chúl agus thainig</span>
<lb n="1314"/><span>sé chun tosaigh le rúideóig mhillteanaigh.  D'éirigh sé ó'n</span>
<lb n="1315"/><span>talamh mar bhéadh sé ag gabháil ar eiteógaibh agus gheárr sé </span>
<lb n="1316"/><span>léim a bhain a n-anál de na fir a bhí ag amharc air.  Tomhaiseadh</span>
<lb n="1317"/><span>í.  Bhí dhá throigh agus fiche geárrtha aige.</span></p>
<lb n="1318"/>
<lb n="1319"/><p><span>Thoisigh an moladh ar Fheargal.  Hubhradh nach rabh a leithéid</span>
<lb n="1320"/><span>eadar an dá fhearsaid, go rabh fir óga 'na h-áite 'na mbráigh</span>
<lb n="1321"/><span>aige.  Cé a bhí caithte ar a shleasluighe ar an léana, agus gan</span>
<lb n="1322"/><span>aon dhuine ag cur chuige ná uadh, acht an bacach a rinne an</span>
<lb n="1323"/><span>cúrsa mór i dtús na h-oidhche.</span></p>
<lb n="1324"/>
<lb n="1325"/><p><span>"Uch," ar seisean, "chonnaic mé fear a gheárrfadh do</span>
<lb n="1326"/><span>léim agus gan a lámha a bhaint as a phócaíbh."</span></p>
<lb n="1327"/>
<lb n="1328"/><p><span>D'amharc Feargal Mór síos air.  Ní rabh sé astoigh</span>
<lb n="1329"/><span>nuair a rinne an fear-bocht an cúrsa, agus shíl sé nuair a</span>
<lb n="1330"/><span>chonnaic sé na croisíní go rabh sé creapalta.</span></p>
<lb n="1331"/>
<lb n="1332"/><p><span>"'Sé do leithéid is dóighche a bheith ag cainnt," arsa seisean.</span></p>
<lb n="1333"/>
<lb n="1334"/><p><span>"Ar ndóighe ní gheárrfá thusa a dhath ar scor ar bith."</span></p>
<lb n="1335"/>
<lb n="1336"/><p><span>"Ná bac le sin," arsa'n bacach.  "Bhí mise ag geárradh</span>
<lb n="1337"/><span>léimneach le fir a b'fhearr ná thú."</span></p>
<lb n="1338"/>
<lb n="1339"/><p><span>"Má bhí is nuair a bhí tú óg agus luth na gcnámh leat.</span>
<lb n="1340"/><span>Acht chuaidh an lá sin thart, a bhacaigh."</span></p>
<lb n="1341"/>
<lb n="1342"/><p><span>"Ní dheachaidh an lá sin thart, a bhodaigh," arsa'n fear</span>
<lb n="1343"/><span>bocht, ag éirghe 'na sheasamh.  Chaith sé uadh na croisíní.</span>
<lb n="1344"/><span>Scaoil sé na h-iallacha ann a chuid sean-bhróg, agus chaith sé</span>
<lb n="1345"/><span>de na cosa iad.</span></p>
<lb n="1346"/>
<lb n="1347"/><p><span>Gheárr sé léim.  Shílfeá gur chuir sé ród talaimh de.</span>
<lb n="1348"/><span>Thoisigh Eoghan Dubh, uncal Fheargail Mhóir, a thomhas na léime.</span>
<lb n="1349"/><span>Chunntais sé chúig - sé - seacht - ocht slata - agus bhí fad a</span>
<lb n="1350"/><span>bhróige fágtha.  Cúig troighthe fichead!</span></p>
<lb n="1351"/>
<lb n="1352"/><p><span>D'éirigh súile na bhfear mór, agus d'amharc siad ar a</span>
<lb n="1353"/><span>chéile.</span></p>
<lb n="1354"/>
<lb n="1355"/><p><span>"Cúig troighthe fichead!" arsa Eoghan Dubh.  "Níor</span>
<lb n="1356"/><span>gheárr aon fhear ariamh an léim sin acht Ceallaigh Mór Bhaile-</span>
<lb n="1357"/><span>an-Teampaill."</span></p>
<lb n="1358"/>
<lb n="1359"/><p><span>Thug sé rúchladh anonn agus chuir sé a lámh i bhféasóig an</span>
<lb n="1360"/><span>strainseóra agus an láimh eile ann a hata.  Thainig an</span>
<lb n="1361"/><span>dá chuid leis, agus chonnaic an scaifte aghaidh óg dhóigheamhail</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1362"/><p><span>fir nach rabh os cionn dá fhichead bliadhain agus ceann fada</span>
<lb n="1363"/><span>catach gruaige.  D'aithin an chuid a ba sine dá rabh i láthair</span>
<lb n="1364"/><span>é 'sa bhomaite.  Ba é Ceallaigh Mór a thainig arais é.</span>
<lb n="1365"/><span>D'éirigh an ghibrisg.</span></p>
<lb n="1366"/>
<lb n="1367"/><p><span>"An dúnmharbhthóir! an dúnmharbhthoir! beirigidh air,"</span>
<lb n="1368"/><span>arsa Muinntir Chanann.</span></p>
<lb n="1369"/>
<lb n="1370"/><p><span>Chuaidh cuid de'n t-aos óg a chur cúil orthú.  D'éirigh</span>
<lb n="1371"/><span>an hullach hallach.  Thoisigh lucht na bainse a theacht amach</span>
<lb n="1372"/><span>go bhfeiceadh siad goidé an gleo a bhí ag gabháil.</span></p>
<lb n="1373"/>
<lb n="1374"/><p><span>Sheasuigh Ceallaigh Mór cupla bomaite.  Annsin nuair a</span>
<lb n="1375"/><span>chonnaic sé an sluagh ag déanamh air, theich sé, 'gus ba ghaiste</span>
<lb n="1376"/><span>é 'ná an ghaoth Mhárta.  Lean Muinntir Chanann é, agus eadar</span>
<lb n="1377"/><span>an t-ólachán agus achan chineál, d'imthigh bunudhas na bhfear a</span>
<lb n="1378"/><span>bhí i láthair a chuidiughadh leobhtha.  D'imthigh an tseilg síos an</span>
<lb n="1379"/><span>mhalaidh agus trasna na gconnlach a bhí i gcois na h-abhna.</span>
<lb n="1380"/><span>Nuair a chonnaic na daoine an abhainn roimhe Cheallaigh leig</span>
<lb n="1381"/><span>siad uaill astú féin, ná shíl siad go rabh sé ceapaighthe.  Bhí</span>
<lb n="1382"/><span>an abhainn cinnte ocht slata ar leithead, agus shílfeadh duine</span>
<lb n="1383"/><span>le h-amharc oirthí go rabh sí uair go leith comh leathan sin.</span>
<lb n="1384"/><span>Acht níor bhain sí bomaite moille as Ceallaigh Mór.  D'éirigh</span>
<lb n="1385"/><span>sé san aér.  Shíl an mhuinntir a bhí ar a thóir gur cheart dó</span>
<lb n="1386"/><span>cinnte a teacht anuas i lár na h-abhna.  Dá dtigeadh, bhí</span>
<lb n="1387"/><span>deireadh leis, ná bhí an abhainn seacht dtroighthe ar doimhne,</span>
<lb n="1388"/><span>agus sruth ann a chartóchadh péist mhór.  Acht ní thainig.</span>
<lb n="1389"/><span>Thainig sé anuas ar an bhruach thall, agus shasuigh sé agus</span>
<lb n="1390"/><span>d'amharc sé 'na dhiaidh.</span></p>
<lb n="1391"/>
<lb n="1392"/><p><span>Nuair a thainig na fir eile go bruach na h-abhann ní rabh</span>
<lb n="1393"/><span>fear ar bith ábalta í a ghlanadh de léim, 'gus b'éigean</span>
<lb n="1394"/><span>daobhth seasamh annsin.  Chuaidh Ceallaigh Mór a gháiridhe</span>
<lb n="1395"/><span>faobhtha.</span></p>
<lb n="1396"/>
<lb n="1397"/><p><span>"Gabhaigidh anall, a fheara breághtha," arsa seisean, "ná</span>
<lb n="1398"/><span>caillfidh sibh an tseilg.  Tá Clochán an Áir leath-mhíle suas</span>
<lb n="1399"/><span>agus béidh mise ar an Phollán Raithnighe nuair a bhéas sibh</span>
<lb n="1400"/><span>thart."</span></p>
<lb n="1401"/>
<lb n="1402"/><p><span>Goidé a rinne Feargal Mór acht mór a bhí 'toigh Eoghain</span>
<lb n="1403"/><span>Uí Cheallaigh a thabhairt leis nuair a thoisigh an rása.  Chonnaic</span>
<lb n="1404"/><span>sé amuigh sa sgiobál é, agus dar leis go mbéadh sé úsáideach.</span></p>
<lb n="1405"/>
<lb n="1406"/><p><span>"Cuirfidh mise mo ghiolla anonn romham, a Cheallaigh Mhóir,"</span>
<lb n="1407"/><span>arsa seisean.</span></p>
<lb n="1408"/>
<lb n="1409"/><p><span>Sgaoil sé, agus chuir sé lán béal an ghunna fríd an fhear</span>
<lb n="1410"/><span>thall.</span>
<lb n="1411"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1412"/><p><span>"Sin urchár an daill fa'n abhaill," arsa Feargal Mór</span>
<lb n="1413"/><span>Ó Canann.</span></p>
<lb n="1414"/>
<lb n="1415"/><p><span>Níor baineadh biongadh as Ceallaigh.  Chuir sé a lámh</span>
<lb n="1416"/><span>isteach ann a ochras agus tharraing sé amach piostal.  Bhí</span>
<lb n="1417"/><span>cubhar fola le na bhéal.  'Na dhiaidh sin ní rabh de chrith ar</span>
<lb n="1418"/><span>a láimh acht oiread le carraig.  Sgaoil sé agus shiab sé</span>
<lb n="1419"/><span>blaosc na cloigne de Fheargal Mhór.</span></p>
<lb n="1420"/>
<lb n="1421"/><p><span>"Níor leig mise mo chuid fola le'n fhear ariamh," arsa</span>
<lb n="1422"/><span>Ceallaigh Mór Bhaile an Teampaill, agus thuit sé.</span></p>
<lb n="1423"/>
<lb n="1424"/><p><span>BÍONN SÚIL LE MUIR ACHT NÍ BHÍONN </span>
<lb n="1425"/><span>SÚIL LE H-UAIGH</span></p>
<lb n="1426"/>
<lb n="1427"/><p><span>Sean-bhean dheileóir a bhí i sean-Bhrighid Níc Shuibhne.  Chuir</span>
<lb n="1428"/><span>sí a céile fir agus a cúigear mac agus a triúr nigheanach.</span>
<lb n="1429"/><span>Bhí sí beo fada buan i ndiaidh an iomláin agus gan aicí acht</span>
<lb n="1430"/><span>tachrán giorrsaighe - dílleachta beag le nighin daoithe.  Bhéadh</span>
<lb n="1431"/><span>an sean-chréatúr liath go h-uaigneach i n-a cró thíos ag</span>
<lb n="1432"/><span>cladach Rinn-na-ruacán, acht go bé Síle bheag.</span></p>
<lb n="1433"/>
<lb n="1434"/><p><span>Bhí ceann ruadh ar Shíle a bhí mar bhéadh grian an Fhóghmhair</span>
<lb n="1435"/><span>ann.  Bhí sí lán de chroidhe agus de aigneadh.  Rugadh i mbrón</span>
<lb n="1436"/><span>í agus tógadh i dteach bhrónach í; agus 'na dhiaidh sin ba lúth-</span>
<lb n="1437"/><span>gháirighe í 'ná an fhuiseóg ins an Earrach.  Ba ghnáthach le sean-</span>
<lb n="1438"/><span>Bhrighid a rádh go dtéidheadh an ghrian as nuair a d'fhágadh</span>
<lb n="1439"/><span>sí an teach.</span></p>
<lb n="1440"/>
<lb n="1441"/><p><span>Lá Lughnasa bhí Síle seacht mbliad[h]na agus í ar thachrán comh</span>
<lb n="1442"/><span>maith agus tháinig 'un 'tsaoghail i Rinn-na-ruacán ariamh.</span>
<lb n="1443"/><span>Lá Fhéil' Mhuire bhí sí 'na luighe go h-íseal agus deireadh dúil'</span>
<lb n="1444"/><span>bainte de na biseach.</span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>An lá thar na bhárach i ndiaidh Lá Fhéil Muire, bhí Bríghid 'na</span>
<lb n="1447"/><span>seasamh ag colbha na leabtha, tráthnóna, agus a croidhe gearr-</span>
<lb n="1448"/><span>lán.</span>
<lb n="1449"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1450"/><p><span>"A leinbh dhílis, goidé mar tá tú anois?"</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>"A mháthair-mhór, tá mé 'g imtheacht uait."</span></p>
<lb n="1453"/>
<lb n="1454"/><p><span>"Óch, óch, a Shíle bheag mhuirneach, ná fág liom féin mé.</span>
<lb n="1455"/><span>Ná fág mé agus gan agam acht thú …  Ó, a Dhia, nach</span>
<lb n="1456"/><span>domh atá an buaidhreadh i ndán.  Chuir mé m'fhear agus</span>
<lb n="1457"/><span>m'ochtar clainne.  Agus a Dhia, an bhfuil Tú ag brath an</span>
<lb n="1458"/><span>leanbh a thabhairt uaim agus gan Críostaidhe in m'aice acht í.</span>
<lb n="1459"/><span>Óch, óch, nach mairg a tháinig 'un 'tsaoghail ariamh."</span></p>
<lb n="1460"/>
<lb n="1461"/><p><span>"A mhathair-mhór, béidh mise ins na flaithis anocht."</span></p>
<lb n="1462"/>
<lb n="1463"/><p><span>"A leinbh dhílis, nach dtiocfaidh tú chugam arais le cian a</span>
<lb n="1464"/><span>thógáil díom?"</span></p>
<lb n="1465"/>
<lb n="1466"/><p><span>"Tiocfaidh, a mháthair-mhór.  Tiocfaidh mé anuas arais</span>
<lb n="1467"/><span>Dia Luain."</span></p>
<lb n="1468"/>
<lb n="1469"/><p><span>"Agus cá h-áit a bhfeicidh mé thú, a chroidhe?"</span></p>
<lb n="1470"/>
<lb n="1471"/><p><span>"Beidh mé thíos ar an tráigh ag Carraic an Róin, go</span>
<lb n="1472"/><span>bhfeicidh mé an bhfuil an teach beag a rinne mé sa ghainimh 'na</span>
<lb n="1473"/><span>sheasamh.  Agus bí thusa ansin, a mháthair-mhór, agus béidh</span>
<lb n="1474"/><span>mé ag innse duit fá na rudaí deasa atá ins na flaithis."</span></p>
<lb n="1475"/>
<lb n="1476"/><p><span>Bhí loinnir ag teacht i n-a gnúis mar bhéadh sí ag coimheád</span>
<lb n="1477"/><span>ar Ríoghachta Dé.   Níor éaluigh mórán bomaití gur shíothluigh</span>
<lb n="1478"/><span>sí go socair, mar thuitfeadh sí 'na codhladh.</span></p>
<lb n="1479"/>
<lb n="1480"/><p><span>Ba truagh an t-sean-bhean ag amharc uirthi, agus grian an</span>
<lb n="1481"/><span>tráthnóna ag cur loinnire ins na fáinníbh óir a bhí fá na píb</span>
<lb n="1482"/><span>agus fá na brághaid.</span></p>
<lb n="1483"/>
<lb n="1484"/><p><span>II</span></p>
<lb n="1485"/>
<lb n="1486"/><p><span>Tráthnóna Dia h-Aoine a fuair Síle Bheag bás.  Oidhche</span>
<lb n="1487"/><span>Aoine agus oidhche Shathairn rinneadh an cholann bheag a fhaire</span>
<lb n="1488"/><span>ins an leabaidh chéadna ar síneadh Micheál Mór agus a chlann</span>
<lb n="1489"/><span>inntí, duine i ndiaidh an duine eile.</span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>Níor chaoin Bríghid aon deor amháin.  Bhí sé creidthe</span>
<lb n="1492"/><span>aicí go dtiocfadh an tachrán chuicí mar gheall sí, comh cinnte</span>
<lb n="1493"/><span>agus thóg an Slánuightheoir an liag maidín Dhómhnach Cásg'.</span>
<lb n="1494"/><span>Chuir na daoiní iongantas inntí.  Chroith cuid acu a gceann,</span>
<lb n="1495"/><span>agus dubhairt siad go rabh a croidhe ró-bhrúighte le í na deora</span>
<lb n="1496"/><span>a fhágháil léithe.</span></p>
<lb n="1497"/>
<lb n="1498"/><p><span>Lá an tórraimh nuair a tógadh an chómhnáir ó'n doras níor</span>
<lb n="1499"/><span>dhubhairt sí acht an chainnt seo:</span></p>
<lb n="1500"/>
<lb n="1501"/><p><span>"Mo sheacht mbeannacht leat, a leinbh; is goirid go</span>
<lb n="1502"/><span>gcastar ar a chéile sinn arís."</span>
<lb n="1503"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1504"/><p><span>Níor chuir duine ar bith sónrughadh annsin.  Nach rabh cos</span>
<lb n="1505"/><span>amuigh agus cos istoigh san uaigh aicí, agus nár ghoirid go</span>
<lb n="1506"/><span>mbéadh sí i gcuideachta a muintire uilig i n-áit na fírinne!</span></p>
<lb n="1507"/>
<lb n="1508"/><p><span>III</span></p>
<lb n="1509"/>
<lb n="1510"/><p><span>Árd-tráthnóna, Dia Luain, bhí Bríghid thíos ag Carraic</span>
<lb n="1511"/><span>an Róin.  Shiubhail sí thart an cladach ag breathnughadh achan</span>
<lb n="1512"/><span>choirneáil, ag amharc ar lorgnachaibh chosa an tachráin, agus ar</span>
<lb n="1513"/><span>na toighthe-beaga a bhí sí a dheánamh sa ghainimh.  Tháinig na</span>
<lb n="1514"/><span>deora léithe nuair a chonnaic sí lorg a láimhe.  Nárbh é an</span>
<lb n="1515"/><span>cladach a bhí uaigneach gan í.</span></p>
<lb n="1516"/>
<lb n="1517"/><p><span>D'amharc sí thall agus i bhfos; d'amharc sí i cúl achan</span>
<lb n="1518"/><span>charraige, acht ní rabh dadadh le feiceáil aicí.  D'amharc sí</span>
<lb n="1519"/><span>amach ar an fhairrge mhóir.  Bhí dath liath ar na tonnaibh fada</span>
<lb n="1520"/><span>fuara, agus iad ag éagcaoin mar nach mbéadh siad ag fágháil</span>
<lb n="1521"/><span>a n-iarraidh nó a n-athchuinge.  Ba nimhneach scréachach na</span>
<lb n="1522"/><span>bhfaoileann fionn ag dul go fíor-ghlinnte an aéir.</span></p>
<lb n="1523"/>
<lb n="1524"/><p><span>Chuaidh dhá uair fhada righne thart.  Bhéadh an teinidh as oirthi</span>
<lb n="1525"/><span>ag pilleadh 'un 'toighe díthe.  Acht nar chuma … An</span>
<lb n="1526"/><span>dtiocfadh sí?  Chuaidh Bríghid ar a dhá glún 'sa ghainimh,</span>
<lb n="1527"/><span>agus ghuidh sí go dúthrachtach ar feadh leath-uaire.  D'éirigh</span>
<lb n="1528"/><span>sí annsin agus d'amharc sí ins na ceithre h-áirde-fichead.</span>
<lb n="1529"/><span>Acht duine nó samhail duine níor léar daoithe.</span></p>
<lb n="1530"/>
<lb n="1531"/><p><span>D'fhan sí annsin go rabh an ghrian 'na seasamh ar dhruim an</span>
<lb n="1532"/><span>láin-mhara.  Bhí an oidhche ag teacht oirthi, agus bhí sí ag</span>
<lb n="1533"/><span>cailleadh an dóchais.  Sheasuigh sí annsin ar an tráigh, eadar</span>
<lb n="1534"/><span>dhá intinn.  Bhí an ga-gréine ag deallramh ar a h-aghaidh, agus</span>
<lb n="1535"/><span>gaoth na mara móire ag siabadh dlaoidh liath gruaige trasna</span>
<lb n="1536"/><span>ar a h-éadan.</span></p>
<lb n="1537"/>
<lb n="1538"/><p><span>Ag Dia féin atá fhios cad chuige a dheárn Sé an chros comh</span>
<lb n="1539"/><span>trom - cad chuige ar órduigh Sé daoithe a bheith 'na seasamh go</span>
<lb n="1540"/><span>deileóir ins an bheárn eadar an dá shaoghal, ag feitheamh</span>
<lb n="1541"/><span>leis an mharbhánach a theacht arais!</span></p>
<lb n="1542"/>
<lb n="1543"/><p><span>IV</span></p>
<lb n="1544"/>
<lb n="1545"/><p><span>Tháinig feochán beag fionn-fhuar isteach ó luighe na gréine -</span>
<lb n="1546"/><span>feochán éadtrom cumhra; b'fhéidir gur fosgailte a bhí</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1547"/><p><span>geaftaí na bhflaitheas agus gur bh'iad cuid eiteóg na</span>
<lb n="1548"/><span>n-aingeal a sheol anuas é.  D'éirigh croidhe na sean-mhná.</span>
<lb n="1549"/><span>Thug sí a súil thart agus baineadh cliseadh aistí.  An lias-</span>
<lb n="1550"/><span>páin a bhí ag imtheacht de na súilibh?  Bhí sí 'na suidhe annsin</span>
<lb n="1551"/><span>ar an charraig agus an ceann óir sin uirthí, mar bhí ariamh,</span>
<lb n="1552"/><span>agus aoibh an gháire oirthí.</span></p>
<lb n="1553"/>
<lb n="1554"/><p><span>Sin an áit a rabh an luthgháir.  Nuair a shocair Brighid</span>
<lb n="1555"/><span>shuidh sí ag taobh an leinbh, agus thoisigh sí a chur ceisteannaí</span>
<lb n="1556"/><span>uirthí.</span></p>
<lb n="1557"/>
<lb n="1558"/><p><span>A Shíle bheag!  A leinbh b'fhearr a bhí ag aon duine ariamh,</span>
<lb n="1559"/><span>an bhfacaidh tú d'athair-mhór ó shoin - Micheál Mór Mhac</span>
<lb n="1560"/><span>Suibhne, tá 'fhios agat."</span></p>
<lb n="1561"/>
<lb n="1562"/><p><span>"Ní fhacaidh, níl sé san áit a bhfuil mise."</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>"Ná do chuid uncal - Séamus agus Dómhnall agus Eoghan</span>
<lb n="1565"/><span>agus Peadar?  Agus mo Niall beag a d'imthigh gan sagart?</span>
<lb n="1566"/><span>Tá fhios agam-sa go dtug Dia maitheamhnas dó, nó ní dheárn</span>
<lb n="1567"/><span>sé olc nó urchóid do'n duine ariamh.</span></p>
<lb n="1568"/>
<lb n="1569"/><p><span>"Ní fhacaidh mé aon duine aca acht Niall."</span></p>
<lb n="1570"/>
<lb n="1571"/><p><span>"Agus goidé mar tá mo leanbh?"</span></p>
<lb n="1572"/>
<lb n="1573"/><p><span>"Tá fárus aige is deirge 'ná an ghrian, agus níl cead ag</span>
<lb n="1574"/><span>gaoith nó ag síon a theacht á chomhair."</span></p>
<lb n="1575"/>
<lb n="1576"/><p><span>"Míle altughadh duit, a Dhia!  Agus a thaiscidh an bhfacaidh</span>
<lb n="1577"/><span>tú do mháthair?"</span></p>
<lb n="1578"/>
<lb n="1579"/><p><span>"Ní fhacaidh."</span></p>
<lb n="1580"/>
<lb n="1581"/><p><span>"Nó Brighid nó Gráinne?"</span></p>
<lb n="1582"/>
<lb n="1583"/><p><span>"Ní fhacaidh."</span></p>
<lb n="1584"/>
<lb n="1585"/><p><span>Chuir sin imnidhe ar Bhríghid.  Acht smaoithigh sí ar chainnt</span>
<lb n="1586"/><span>an t-Slánuightheóra.  "Is iomdha cúirt 'dtoigh m'Athara."</span>
<lb n="1587"/><span>Ba dóighche go rabh cuid mhór áiteach ins na Flaithis, nach mbéadh</span>
<lb n="1588"/><span>faill ag tachrán a shiubhal i ngeárr-aimsir, nó bh'féidir nach</span>
<lb n="1589"/><span>bhfuigheadh sí cead a siubhal.</span></p>
<lb n="1590"/>
<lb n="1591"/><p><span>"An bhfuil páistí agus daoiní móra 'san áit a bhfuil tú,</span>
<lb n="1592"/><span>a leanbh?"</span></p>
<lb n="1593"/>
<lb n="1594"/><p><span>"Tá siad achan aois ann, ó dhuine liath go leanbh."</span></p>
<lb n="1595"/>
<lb n="1596"/><p><span>"Agus cogar mé seo, an bhfacaidh tú - ".</span></p>
<lb n="1597"/>
<lb n="1598"/><p><span>Le sin chuir an ghiorsach a lámha fá na muineál agus phóg</span>
<lb n="1599"/><span>sí í.</span></p>
<lb n="1600"/>
<lb n="1601"/><p><span>"Caithfidh mise bheith ar shiubhal, a mháthair-mhór."</span></p>
<lb n="1602"/>
<lb n="1603"/><p><span>"Cá h-uair a thiocfas tú arais, a chroidhe?"</span></p>
<lb n="1604"/>
<lb n="1605"/><p><span>"Tráthnóna amárach."</span></p>
<lb n="1606"/>
<lb n="1607"/><p><span>"D'imthigh sí mar d'imtheóchadh toit ins an aer.  Bhí</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1608"/><p><span>Brighid ag gabháil a fhiafruidhe daoithe an bhfacaidh sí Dia nuair</span>
<lb n="1609"/><span>a d'fhág sí slán aicí.</span></p>
<lb n="1610"/>
<lb n="1611"/><p><span>V</span></p>
<lb n="1612"/>
<lb n="1613"/><p><span>Níor bh'fhada go gcualaidh na comursanaí go rabh an</span>
<lb n="1614"/><span>ghiorsach ag teacht chuig sean-Bhríghid.  Sin an áit a rabh an</span>
<lb n="1615"/><span>chainnt agus an cárnadh - achan duine agus a scéal féin</span>
<lb n="1616"/><span>aige.  Bhí siad uilig go h-olc leis an uaigneas.  Ó rachadh</span>
<lb n="1617"/><span>sé ó sholus ní rachadh duine aca amach thar an doras ar a</span>
<lb n="1618"/><span>mheádhchán féin óir.  Thoisigh cuid aca a chrathadh a gcuid</span>
<lb n="1619"/><span>ceann críonna agus a rádh nach déagh-spiorad ar bith a bhí</span>
<lb n="1620"/><span>ag tarraingt ar an t-sean-mhnaoi.</span></p>
<lb n="1621"/>
<lb n="1622"/><p><span>Bhí seanduine cneasta diadhánta san áit a dtugadh siad</span>
<lb n="1623"/><span>Cill-dé air.  Bhí gallán ar a smigead, siúd 's nach bhfuil</span>
<lb n="1624"/><span>mórán baint' ag sin leis an sgéal, acht an méid seo - gur</span>
<lb n="1625"/><span>baisteadh as é agus gur ghreamuigh an t-ainm dó.  Acht</span>
<lb n="1626"/><span>tá an chuid sin den sgéal i n-am go leór.</span></p>
<lb n="1627"/>
<lb n="1628"/><p><span>Ní chuirfeadh a dhath as ceann Chill-dé nach droch-spiorad</span>
<lb n="1629"/><span>a bhí i riocht an pháiste.  Agus ó thárla go rabh fonn air a</span>
<lb n="1630"/><span>bheith ag tabhairt aire de anam a chomhursan comh maith le</span>
<lb n="1631"/><span>n-a cheann féin, chuaidh sé síos 'na trágha agus Coróin</span>
<lb n="1632"/><span>Mhuire leis.</span></p>
<lb n="1633"/>
<lb n="1634"/><p><span>Bhí Bhríghid agus an ghiorsach 'na suidhe ag taobh a chéile</span>
<lb n="1635"/><span>agus iad ag comhrádh.  Lé sin chuaidh an tachrán ar aon</span>
<lb n="1636"/><span>bhárr amháin creatha.</span></p>
<lb n="1637"/>
<lb n="1638"/><p><span>"An bhfuil tú fuar, a leanbh?"</span></p>
<lb n="1639"/>
<lb n="1640"/><p><span>"Ní'l acht caithfidh mé bheith ar shiubhal."</span></p>
<lb n="1641"/>
<lb n="1642"/><p><span>"Maise ar ndóighe ní'l sé fá leath-uair de bheith comh</span>
<lb n="1643"/><span>mall agus bhí sé nuair a d'imthigh tú aréir."</span></p>
<lb n="1644"/>
<lb n="1645"/><p><span>"Cluinim mo cháirde ag scairtigh orm.  Slán agat, a</span>
<lb n="1646"/><span>mháthair-mhór.  Béidh mé agat tráthnóna imbárach."</span></p>
<lb n="1647"/>
<lb n="1648"/><p><span>Casadh Brighid ar Chill-dé ag an chladach agus í ag pilleadh</span>
<lb n="1649"/><span>'un toighe.  Chuaidh siad 'un comhráidh.</span></p>
<lb n="1650"/>
<lb n="1651"/><p><span>"Nach bhfuil tú ag deánamh," arsa Cill-dé, "go bhféadfadh</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1652"/><p><span>an Droch-Rud - Dia eadar muid féin agus é féin - go</span>
<lb n="1653"/><span>bhféadfadh sé a theacht chugat i gcosamhlacht do thachráin?"</span></p>
<lb n="1654"/>
<lb n="1655"/><p><span>"Orú, droch-chríoch ort - nár aifrighe Dia orm é - an ag</span>
<lb n="1656"/><span>cur síos do mo thachrán - ?"</span></p>
<lb n="1657"/>
<lb n="1658"/><p><span>"Ó, ní h-eadh, ní h-eadh ar chor ar bith, a Bhrighid.  Acht</span>
<lb n="1659"/><span>tá mé ag maoidheamh go dtiocfadh leis an an-spiorad -</span>
<lb n="1660"/><span>Dia ar sábháil - go dtiocfadh leis a theacht chugat.  Deir</span>
<lb n="1661"/><span>siad - diúltaimid do - go dtiocfadh leis cosamhlacht ar</span>
<lb n="1662"/><span>bith ar mhian leis a chur air féin.  B'fhéidir, a rún, go bhfuil</span>
<lb n="1663"/><span>sé a gheall ar d'aimhleas a dheánamh."</span></p>
<lb n="1664"/>
<lb n="1665"/><p><span>"Orú, fuist, a Chill-dé, a rún."</span></p>
<lb n="1666"/>
<lb n="1667"/><p><span>"Cogar mé seo, a Bhrighid," arsa Cill-dé.  "Ar luaidh</span>
<lb n="1668"/><span>tú an t-Ainm Beannuighthe ariamh os a choinne?"</span></p>
<lb n="1669"/>
<lb n="1670"/><p><span>Baineadh stad as Bríghid.  A dhó ná'r trí 'chuarta bhí</span>
<lb n="1671"/><span>ainm an Chruithightheóra ar bhárr a teangtha nuair a d'imthigh</span>
<lb n="1672"/><span>an ghiorsach agus d'fhág sí í.</span></p>
<lb n="1673"/>
<lb n="1674"/><p><span>Níor chodail sí aon néall an oidhche sin acht ag meabhrughadh</span>
<lb n="1675"/><span>ar an chainnt a dubhairt Cill-dé.  Ar maidin an lá thar</span>
<lb n="1676"/><span>na bhárach ghléas uirthí agus níor stad go rabh sí ag an</span>
<lb n="1677"/><span>t-Sagart Mhór a Dhómhnaill.</span></p>
<lb n="1678"/>
<lb n="1679"/><p><span>VI</span></p>
<lb n="1680"/>
<lb n="1681"/><p><span>Bhí an Sagart Mór ag siubhal anuas is suas ar an t-sráid</span>
<lb n="1682"/><span>ag léigheadh a fhortuis nuair a tháinig Brighid i n-a láthair.</span>
<lb n="1683"/><span>Nuair a bhí sé réidh dhruid sé an leabhar agus d'éist sé leis</span>
<lb n="1684"/><span>an sgéal.</span></p>
<lb n="1685"/>
<lb n="1686"/><p><span>"'Tchím," arsa an Sagart Mór.  "Anois imthigh agus</span>
<lb n="1687"/><span>deán mar iarrfaidh mise ort.  Tabhair leat do Choróin</span>
<lb n="1688"/><span>Mhuire agus do bhata agus gabh síos 'na trágha go dtí an áit</span>
<lb n="1689"/><span>a dtig an ghiorsach chugat.  Deán fáinne leis an bhata ins an</span>
<lb n="1690"/><span>ghainimh, i nAinm an Athar, an Mhic agus an Spioraid Naoimh.</span>
<lb n="1691"/><span>Gabh ar do ghlúinibh astoigh i n-a lár nuair a tchífeas tú</span>
<lb n="1692"/><span>an ghiorsach ag teacht, agus toisigh ar an phaidrín.  Iarr</span>
<lb n="1693"/><span>oirthi a theacht isteach chugat, agus má ghní sí sin, féadann</span>
<lb n="1694"/><span>tú bheith cinnte go bhfuil sí ceart go leór.  Acht mara</span>
<lb n="1695"/><span>dtigidh, diabhal as Ifreann atá inntí.  Cuir ceist oirthí cé</span>
<lb n="1696"/><span>í féin agus caithfidh sí a innse duit.  Má's é an diabhal</span>
<lb n="1697"/><span>atá ann órduigh síos é go dtí an áit a d'fhág sé."</span>
<lb n="1698"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1699"/><p><span>VII</span></p>
<lb n="1700"/>
<lb n="1701"/><p><span>Chruinnigh bunadh na h-áite uilig an tráthnóna sin go</span>
<lb n="1702"/><span>bhfeiceadh siad goidé mar rachadh sé eadar Brighid agus</span>
<lb n="1703"/><span>an neach a bhí ag teacht as an t-saoghal eile.  Ní dheachaidh</span>
<lb n="1704"/><span>aon dhuine aca níos fuide 'ná bárr na mbeann.  Choimheád</span>
<lb n="1705"/><span>siad an t-sean-bhean ag geárradh an fháinne ins an ghainimh.</span>
<lb n="1706"/><span>Chualaidh siad na focla: i n-Ainm an Athar agus an Mhic</span>
<lb n="1707"/><span>agus an Spioraid Naoimh.</span></p>
<lb n="1708"/>
<lb n="1709"/><p><span>D'fhan Brighid tamall beag - shíl sí féin gur fhan sí</span>
<lb n="1710"/><span>uair go leith.  Chonnaic sí annsin ag tarraingt oirthi</span>
<lb n="1711"/><span>anall í.  Chuaidh sí isteach san fháinne agus thoisigh an urnaighe,</span>
<lb n="1712"/><span>acht ba í an urnaighe a bhí i n-a croidhe: "A Dhia na trócaire,</span>
<lb n="1713"/><span>cuir chugam mo ghiorsach i n-áit an An-Spioraid."</span></p>
<lb n="1714"/>
<lb n="1715"/><p><span>An scaifte a bhí ar an chladach ní fhacaidh siad dadadh.</span>
<lb n="1716"/><span>Bhí achan duine aca ag amharc ar an t-sean-mhnaoi agus a</span>
<lb n="1717"/><span>súile ag gabháil amach ar a gcloiginn.  Bhí siad ag éisteacht</span>
<lb n="1718"/><span>leis an urnaigh.</span></p>
<lb n="1719"/>
<lb n="1720"/><p><span>"'Sé do bheata, 'Mhuire - "</span></p>
<lb n="1721"/>
<lb n="1722"/><p><span>"Bhí Cill-dé 'na sheasamh scaithte amach ó'n scaifte,</span>
<lb n="1723"/><span>hata cruaidh dubh air agus bata dubh droighin le na scorróig.</span>
<lb n="1724"/><span>Bhí sé ag breathnughadh go géar.</span></p>
<lb n="1725"/>
<lb n="1726"/><p><span>"Glóir do'n Athair, don Mhac agus don Spiorad Naomh.</span>
<lb n="1727"/><span>Gabh isteach chugam, a leanbh."</span></p>
<lb n="1728"/>
<lb n="1729"/><p><span>"Tá mé ag gabháil isteach chugat."  Chuir sí a cos isteach</span>
<lb n="1730"/><span>go fíor-imeal an fháinne.  D'éirigh croidhe Bhrighde.  Ba í</span>
<lb n="1731"/><span>a leanbh féin a bhí ann i ndiaidh an iomláin.</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>Acht dá gcuireadh an tachrán fiche cor daoithe féin,</span>
<lb n="1734"/><span>isteach san fháinne ní thiocfadh sí.</span></p>
<lb n="1735"/>
<lb n="1736"/><p><span>"I n-ainm an Tighearna Íosa Críost, cé thú féin?"</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p><span>"Is mé an DIABHAL."</span></p>
<lb n="1739"/>
<lb n="1740"/><p><span>"Imthigh síos go fíor-íochtar Ifrinn."</span></p>
<lb n="1741"/>
<lb n="1742"/><p><span>"A Chill-dé 'n ghalláin, béidh daor ort," arsa an t-an-</span>
<lb n="1743"/><span>spiorad, agus d'imthigh sé.</span></p>
<lb n="1744"/>
<lb n="1745"/><p><span>Bhí Cill-dé ag maoidheamh go bhfacaidh sé caor theineadh</span>
<lb n="1746"/><span>ag éirghe ó'n tráigh agus ag gabháil i bhfairrge i mbéal an</span>
<lb n="1747"/><span>Toir Ghlais.</span></p>
<lb n="1748"/>
<lb n="1749"/><p><span>(An deireadh.)</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Dochartach Dhuibhlionna agus Sgéaltaí Eile

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Dochartach Dhuibhlionna agus Sgéaltaí Eile

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
