Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Tusa A Mhaicín</title><author><name type="main">Mághnus Mac Cumhaill</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LU002</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1922</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LU002</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Tusa A Mhaicín</title><author>Mághnus Mac Cumhaill</author><imprint><publisher>Comhlucht Oideachais na hÉireann, Teoranta</publisher><date>1922</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Bárr a' Bhealaigh Mhóir.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Ní'l Árd na Cruaiche i bhfad o'n Ghrugán, agus is</span>
<lb n="4"/><span>o'n Ghrugán a chaith Fionn Mhac Cumhaill an chloch mhór</span>
<lb n="5"/><span>go Léim an tSionnaigh nuair a thug sé dubhshlán</span>
<lb n="6"/><span>gaiscidheach na h-Éireann ag cathadh na cloiche.  Le</span>
<lb n="7"/><span>taobh Árd na Cruaiche tá croisbhealach agus le linn</span>
<lb n="8"/><span>a maireann anois níor imthigh a'n trathnóna Dia</span>
<lb n="9"/><span>Domhnaigh ríth an Earraigh ná ar feadh an t-Samhraidh</span>
<lb n="10"/><span>nach rabh na buachailli óga as na trí paróistibh</span>
<lb n="11"/><span>cruinnighthe ag an chroisbhealach sin.  Agus chruinnigheadh</span>
<lb n="12"/><span>na cailíní óga annsin fosta, na 'siomaidh cailín a</span>
<lb n="13"/><span>mbíodh óglaoch aicí 'a fhiachailt féin annsin.  Agus</span>
<lb n="14"/><span>'siomaidh buachaill glan díreach a gnidheadh níos mó</span>
<lb n="15"/><span>na a dhícheall ag na cleasa' luth na is maith a bhí fhios</span>
<lb n="16"/><span>aige go rabh togha na gcailín le fághail ag an fhear</span>
<lb n="17"/><span>a b'fheárr.  Agus is iomaidh sean fhear a thigeadh</span>
<lb n="18"/><span>annsin fosta go bhfeicfeadh siad na fir óga 'a</span>
<lb n="19"/><span>bhfiachailt fein na ma bhí an aois 'sna cnámhaibh ní</span>
<lb n="20"/><span>rabh 'sa' chroidhe.  Ba mhaith a ba chuimhin leo féin</span>
<lb n="21"/><span>laethe a n-óige nuair a chaith siad a' chloch agus gheárr</span>
<lb n="22"/><span>siad léim ar an réidhteach chéadna, agus ba mian</span>
<lb n="23"/><span>croidhe gach sean dhuine aca óganach de a chineadh</span>
<lb n="24"/><span>féin no ar sgor ar bith óganach as a pharóiste féin</span>
<lb n="25"/><span>an bhuaidh a bheith leis.</span>
<lb n="26"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="27"/><p><span>Corr uair ba le cuid fear Ghaoth Dobhair ba treise:</span>
<lb n="28"/><span>corr uair ba le cuid fear na Rosa Uachtarach ba</span>
<lb n="29"/><span>treise: corr uair ba le cuid fear na Rosa Íochtarach</span>
<lb n="30"/><span>ba treise.  Acht fá'n am a thoisigheann an sgéal seo</span>
<lb n="31"/><span>agus le cúig no sé bhliadhna roimh ré, ní rabh a'n</span>
<lb n="32"/><span>fhear le fághail 'sna trí pobaileacha' a thiocfadh ar</span>
<lb n="33"/><span>na gaobhair do chuid fear óg Mhín a' Bheatha.  Bhí</span>
<lb n="34"/><span>ceithre teaghlaigh ar an bhaile seo ins na Rosaibh</span>
<lb n="35"/><span>Uachtarach agus triúr no cheathrar de diúlaigh' óga</span>
<lb n="36"/><span>ar gach teaghlach aca nach rabh fhios ceaca ba bhfeárr</span>
<lb n="37"/><span>na ba mheasa le méid a bhfeabhais ag gach uile sheort</span>
<lb n="38"/><span>de chleasaibh luth.  Ní rabh a'n éacht a rinneadh le</span>
<lb n="39"/><span>fiche bliadhain roimh ré ag Árd na Cruaiche ag cathadh</span>
<lb n="40"/><span>cloich' ghualann no cloich' tharrainghte, ag geárradh</span>
<lb n="41"/><span>túslóg, léim' rúid no dhá choisceim agus léim, no</span>
<lb n="42"/><span>cleas ar bith eile de'n t-seort, nar ghread siad go dtí</span>
<lb n="43"/><span>'sa' deireadh nach rabh duine ar bith le na ndubhshlán</span>
<lb n="44"/><span>a thabhairt.  Ní rabh fhios cia'n áit a bhfuighfidhe fear</span>
<lb n="45"/><span>a mbuadhchta.</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Satharn amháin Samhraidh i dtrathaibh an ama seo</span>
<lb n="48"/><span>go díreach le luighe gréine léim buachaill óg ó'n</span>
<lb n="49"/><span>traén nuair a stad sí ag Loch Míle.  D'amharc sé</span>
<lb n="50"/><span>thart fá dtaobh de mar dheánfadh duine nach mbéadh</span>
<lb n="51"/><span>eolas a' bhealaigh aige, acht níor bhfada gur shiubhail</span>
<lb n="52"/><span>sé amach 'na' bhealaigh mhóir agus bhuail díreach an</span>
<lb n="53"/><span>bothar 'na Chlocháin Léith.</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>Ní'l an Clochán Liath acht trí mhíle o Loch Míle.  Ní'l</span>
<lb n="56"/><span>ann acht sráid-bhaile fá thuairim ceathramhadh míle</span>
<lb n="57"/><span>ar fad; teach pobail ar chionn amháin de'n bhaile agus</span>
<lb n="58"/><span>beairric saighdiur dubh ar an chionn eile; trí no</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="59"/><p><span>ceathair de thoighthibh ósta agus trí no ceathair deag</span>
<lb n="60"/><span>de thoighthibh leanna.  Bhí sé ag'ul ó sholas nuair a</span>
<lb n="61"/><span>bhuail an buachaill óg isteach i gcionn de na toighthibh</span>
<lb n="62"/><span>ósta agus d'iarr lóistín go maidín, an rud a fuair.</span>
<lb n="63"/><span>Cosamhail le in gach baile beag de'n tseort a bhfuil</span>
<lb n="64"/><span>beagán da dheánamh ann agus mórán da rádh ann,</span>
<lb n="65"/><span>ní rabh sé leath uair ar a' bhaile nuair a bhí duine liath</span>
<lb n="66"/><span>agus leanbh ag cainnt air.  Cuid aca a shíl gur oifigeach</span>
<lb n="67"/><span>a bhí ann de réir mar chuala siad; dubhairt cuid eile</span>
<lb n="68"/><span>a chonnaic é go rabh sé ró óg le bheith na oifigeach ma</span>
<lb n="69"/><span>bhí deánamh an t-saighdiura féin air, acht indiaidh a</span>
<lb n="70"/><span>bheith tursach ag cainnt air ní rabh a'n duine aca ábalta</span>
<lb n="71"/><span>dheánamh amach cia é féin.  Acht bhí siad uile go léir</span>
<lb n="72"/><span>ar an aon intinn go rabh sé ar bhuachaill óg comh breagh</span>
<lb n="73"/><span>agus chonnaic siad le fada.  Agus b'fhíor dóbhtha.</span>
<lb n="74"/><span>Níor bhé a airde gidh go rabh a sháith airde ann, acht</span>
<lb n="75"/><span>ba é a dheánamh é.  Bhí sé glan díreach, leigthe gasta</span>
<lb n="76"/><span>i gcuma agus dhá shlinnean air a chuirfeadh aoibhneas</span>
<lb n="77"/><span>ar do chuid súl.  Bhí sé cumtha fá'n aghaidh fosta</span>
<lb n="78"/><span>agus gruag fhionn air nach rabh catach agus nach rabh</span>
<lb n="79"/><span>díreach.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>Bhí an Dómhnach ann lá ar na mhárach agus tamall</span>
<lb n="82"/><span>indhiaidh am' aifrinn bhog an sgafaire óg leis soir go</span>
<lb n="83"/><span>rabh sé i Mín a' Bheatha.  Bhuail sé isteach i dtoigh siopa</span>
<lb n="84"/><span>annsin.  Bhí fear a' toighe agus a bhean na suidhe 'sa'</span>
<lb n="85"/><span>chisteanaigh.  Fear breagh fearamhail i gcuma a bhí</span>
<lb n="86"/><span>i bhfear a' toighe agus bhí sé comh fearamhail agus bhí</span>
<lb n="87"/><span>a chuma.  Ní rabh sé deacair aithne ar a chuid cainnte</span>
<lb n="88"/><span>gur chaith sé seal de a shaoghal 'san Oileán Úr, agus</span>
<lb n="89"/><span>thigeadh focal-tláith an Phunncánaigh leis comh réidh</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="90"/><p><span>le paidir a mháthara.  Bhí sé ag portaidheacht agus ba</span>
<lb n="91"/><span>bhreagh binn an guth toll a bhí aige.  Bhí greim bhárra</span>
<lb n="92"/><span>méar aige ar naoidheanán a bhí ag iarraidh seasadh ar</span>
<lb n="93"/><span>an urlár ua féin agus gan é ábalta.  No i n-áit</span>
<lb n="94"/><span>a bheith ábalta seasadh go díreach bhí sé ag deánadh</span>
<lb n="95"/><span>crann-'dai-bogadaigh ar a chuid cos beag, agus bhí</span>
<lb n="96"/><span>an greim a bhí ag a athair air 'a chongbháil o thuitim ar</span>
<lb n="97"/><span>a chúl no ar a aghaidh.  Bhí bean a' toighe na suidhe os</span>
<lb n="98"/><span>coinne a fir anonn.  Bhí sí dóigheamhail agus gan</span>
<lb n="99"/><span>mórán de ghnaoi a h-óige caillte aici go fóil.  Bhí</span>
<lb n="100"/><span>aoibh ar an h-aghaidh agus deallramh in a cuid súl agus</span>
<lb n="101"/><span>í ag amharc ar a leanbh nach mbíonn acht ar aghaidh agus</span>
<lb n="102"/><span>i súilibh máthara.  Sgiob sí an leanbh ó'n athair agus</span>
<lb n="103"/><span>chuir é na shuidhe ann a h-ucht comh luath agus chonnaic</span>
<lb n="104"/><span>sí an sgafaire ag teacht 'un toighe.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Ar a theacht isteach do'n bhuachaill óg bheannuigh</span>
<lb n="107"/><span>siad dó agus bheannuigh seisean dóbhtha.  D'iarr siad</span>
<lb n="108"/><span>air suidhe agus a sgríste a dheánadh, acht dubhairt</span>
<lb n="109"/><span>seisean nach rabh faill suidhe aige na go rabh sé ag 'ul</span>
<lb n="110"/><span>'fhad le Árd na Cruaiche, agus nach dtáinig sé isteach</span>
<lb n="111"/><span>acht le feiceáil an dtiocfadh leo lóistín a thabhairt</span>
<lb n="112"/><span>do go cionn coicdhisé no mar sin.  "Maise," arsa</span>
<lb n="113"/><span>bean a' toighe, "ní dheán muid cleachtadh ar a'n dhuine</span>
<lb n="114"/><span>a chongbháil 'sa' teach seo, acht na dhiaidh sin, mar mhaithe</span>
<lb n="115"/><span>le seal gairid mar sin bhéadh sé mór páistí annseo agus</span>
<lb n="116"/><span>thógfadh siad blaosg na cloigne duit i n-amannaibh</span>
<lb n="117"/><span>leis a' challán a ghnidheas siad."  "Is amhlaidh is</span>
<lb n="118"/><span>feárr mar sin é," arsa'n buachaill óg, "coingbheochaidh</span>
<lb n="119"/><span>siad mé ó thuitim i dtrom-dubhach."  "Maise," arsa</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="120"/><p><span>fear a' toighe, "dheánfaidh siad sin na bíodh eagla</span>
<lb n="121"/><span>ort."  Indhiaidh tamaill bhig eile comhráidh a dheánadh</span>
<lb n="122"/><span>shiubhail an buachaill óg leis soir go rabh sé ag Árd na</span>
<lb n="123"/><span>Cruaiche.</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>Bhí sluagh mór cruinnighthe annsin.  Bhí sean daoiní</span>
<lb n="126"/><span>annsin; buachaillí óga agus 'siomaidh cailín i mbláth</span>
<lb n="127"/><span>a h-óige.  Bhí siad annsin ag faire go géar ar Thomás</span>
<lb n="128"/><span>Mhac Ruaidhrí as Mín a' Bheatha, ar Shéumas Mhac Giolla</span>
<lb n="129"/><span>Bhríghde as Gaoth Dobhair agus ar Shéan Ua Cnámhsaigh</span>
<lb n="130"/><span>as na Rosaibh Íochtarach.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>Bhí an triúr gaiscidheach seo indhiaidh buaidh 'a fhághail</span>
<lb n="133"/><span>ar chách ag an léim árd, agus anois bhí siad féin ag</span>
<lb n="134"/><span>fiachailt cia aca fear aca féin a b'feárr.  Bhí lucht</span>
<lb n="135"/><span>leanamhna gach fir aca 'a bhroslughadh agus ag cur</span>
<lb n="136"/><span>"Dia go deo leat" nuair a ghlanfadh sé an trasnán.</span>
<lb n="137"/><span>Acht b'fhurast aithne anois go rabh a dhícheall choir a</span>
<lb n="138"/><span>bheith deánta ag gach duine aca, na leag 'ach a'n fhear</span>
<lb n="139"/><span>aca an maide trasna iarraidh amháin sul ar ghlan sé</span>
<lb n="140"/><span>an léim deireannach.  Tógadh an trasnán órlach</span>
<lb n="141"/><span>eile.  Ba ar Thomás a bhí an chead léim, gheárr sé</span>
<lb n="142"/><span>agus leag sé an maide.  Acht ní rabh beag-uchtach</span>
<lb n="143"/><span>ar bith air féin no ar a lucht leanamhna go fóil; bhí</span>
<lb n="144"/><span>dhá iarraidh eile roimhe mar bhí trí léim le fághail ag</span>
<lb n="145"/><span>gach duine aca.  Gheárr Séumas annsin acht ma gheárr</span>
<lb n="146"/><span>féin leag sé an maide.  Gheárr Séan acht ní feárr</span>
<lb n="147"/><span>na sin a d'éirigh dó, leag seisean an maide fosta.</span>
<lb n="148"/><span>Gheárr gach duine aca an dara h-iarraidh acht thárla</span>
<lb n="149"/><span>do mar thárla leis an chead iarraidh.</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>Bhí Tomás ag 'ul i gcionn an tríomhadh léim.  Bhí</span>
<lb n="152"/><span>tost ar an chruinniughadh uile go léir.  Ní raibh anál</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="153"/><p><span>a' thairint féin.  Ní rabh a'n súil da rabh annsin nach</span>
<lb n="154"/><span>rabh ar Thomás.  Chaith sé sileóg ar a chuid lámh, thug</span>
<lb n="155"/><span>leis rúide, d'éirigh 'un airde agus ghlan an léim acht</span>
<lb n="156"/><span>ní rabh ann acht é.  Acht ar ndóigh ba chuma acht go</span>
<lb n="157"/><span>deárn sé é, chluinfeá a lucht leanamhna míle ó bhaile</span>
<lb n="158"/><span>ag greadadh bos, agus da mbeitheá le taobh Nuala</span>
<lb n="159"/><span>Báine chluinfeá osna nár shaothruigh buaidhseamh ariamh.</span>
<lb n="160"/><span>D'fhiach Séumas agus d'fhiach Séan, acht ma d'fhiach féin,</span>
<lb n="161"/><span>caidé an mhaith a bhí ann.  Ní rabh ag a lucht leanamhna</span>
<lb n="162"/><span>as Gaoth Dobhair agus na Rosaibh Íochtarach acht</span>
<lb n="163"/><span>"Och" a radh.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>Chraith an triúr fear lámh le chéile annsin agus ba</span>
<lb n="166"/><span>bhreágh an triúr fear iad.  Bhí 'ach a'n fhear aca comh</span>
<lb n="167"/><span>díreach le feagh, thar shé troighthe ar airde agus trom</span>
<lb n="168"/><span>de réir.  Ní rabh 'ach a'n rud thart go fóil.  Bhí léim</span>
<lb n="169"/><span>rúide agus dá choiscéim agus léim le geárradh.  Bhí</span>
<lb n="170"/><span>cloch ghualann agus cloch tharanta le cathadh, agus</span>
<lb n="171"/><span>bhí crainn le cathadh eadar na cailínibh óga go bhfeicfidhe</span>
<lb n="172"/><span>cia'n fear is mó a dtug siad toil do an lá sin.</span></p>
<lb n="173"/>
<lb n="174"/><p><span>Ní thug a'n dhuine fá ndeara an sgafaire óg a shiubhail</span>
<lb n="175"/><span>as an Chlochan Liath go dtí anois.  Shiubhail sé trasna</span>
<lb n="176"/><span>na faithche agus dubhairt rud eiginteacht leis na</span>
<lb n="177"/><span>fearaibh a bhí ag 'ul a thógail leo na maidí gheall ar</span>
<lb n="178"/><span>fairsneach a fhágáil fa choinne na léimneach eile.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>"Cinnte" arsa 'ach a'n fhear aca sin agus d'fhág</span>
<lb n="181"/><span>siad na maidí, maide trasna agus eile, mar bhí siad</span>
<lb n="182"/><span>nuair a gheárr Tomás mhac Ruaidhrí an léim deireannach.</span>
<lb n="183"/><span>Chuaidh an sgafaire giota beag ar a chúl annsin, thug</span>
<lb n="184"/><span>leis trí nó ceathair 'e choiscéimeannaibh de rhuideóig,</span>
<lb n="185"/><span>ghlan a' léim agus a lámh faoi sciorta a chasóige.</span>
<lb n="186"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="187"/><p><span>Bhí an oiread sin iongantais ar a rabh i lathair nach</span>
<lb n="188"/><span>deárn siad acht duine amharc ar an duine eile agus</span>
<lb n="189"/><span>a rádh go rabh siad náirighthe go bráth.  "Ní'l fhios</span>
<lb n="190"/><span>agam," arsa Cathaoir Ua Dubhthaigh, "tchidhthear damh</span>
<lb n="191"/><span>gur chóir damh a chrochaidheacht a aithne."  "Aru!"</span>
<lb n="192"/><span>arsa'n Bacach Ruadh, "biodh ciall agat, ní'l a'n dhuine óg</span>
<lb n="193"/><span>na sean ins na trí pobaileachaibh nach bhfuil aithne agamsa</span>
<lb n="194"/><span>air agus ní'l an sgafaire sin ar dhuine aca."  Ní</span>
<lb n="195"/><span>rabh níos mo de annsin.  Bhí na fir réidh le dul i</span>
<lb n="196"/><span>gcionn chaithte na cloiche.  Fuaras cloc ghualann.</span>
<lb n="197"/><span>Chaith fear indhiaidh an fhir eile í agus ba mhaith a bhí</span>
<lb n="198"/><span>siad ábalta í a chathadh.  Sgairteadh ar an sgafaire</span>
<lb n="199"/><span>agus h-iarradh ar cathadh, a rud a rinne.  Chuir sé</span>
<lb n="200"/><span>an chloch an fhad sin thar an fhear a b'fheárr nach gcaithfeadh</span>
<lb n="201"/><span>duine ar bith í níos mó.  Fuaras cloch tharanta annsin.</span>
<lb n="202"/><span>Chaith an sgafaire í ar dtús agus chaith sé í gan bhraédeal.</span>
<lb n="203"/><span>D'fhiach triúr de na fearaibh a b'fheárr ar an fhaithche</span>
<lb n="204"/><span>léithe annsin acht ní thiocfadh leo theacht fa na gaobhair</span>
<lb n="205"/><span>do.  Toisiughadh ar an léim rúide acht ghlan an</span>
<lb n="206"/><span>sgafaire fá thuairim slat thar an fhear a b'fheárr.</span>
<lb n="207"/><span>Ní rabh níos mó cleas luth an lá sin.  Chaill na fir</span>
<lb n="208"/><span>an uchtach na bhí siad ag deánamh gur chuma caidé</span>
<lb n="209"/><span>mar rachadh sé go mbainfeadh an sgafaire.</span></p>
<lb n="210"/>
<lb n="211"/><p><span>Ach bhí na crainn le cathad eadar na cailiní go</span>
<lb n="212"/><span>fóil go bhfeicfidhe cia do is mó a thug siad toil.  Agus</span>
<lb n="213"/><span>seo mar caitheadh na crainn an lá sin, agus ariamh</span>
<lb n="214"/><span>roimh no na dhiaidh níor caitheadh an dóigh sin iad.</span>
<lb n="215"/><span>Fágadh páipear agus peann-luaidhe ar chloich amach</span>
<lb n="216"/><span>giota ó'n chruinniughadh.  Chuaidh cailín óg ar a seal</span>
<lb n="217"/><span>agus sgríobh ainm an fhir a dtug sí toil dó, stróc</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="218"/><p><span>an giota léithe, chórnuigh é, thug arais agus chuir isteach</span>
<lb n="219"/><span>i mbearad é a bhí ag fear de na fearaibh in a lámhaibh.</span>
<lb n="220"/><span>Nuair a chuir an cailín deireannach a páipear 'sa'</span>
<lb n="221"/><span>bhearad, tógadh iomlán na bpáipear amach agus</span>
<lb n="222"/><span>deisigheadh iad ionnas go rabh an méid páipear a</span>
<lb n="223"/><span>fuair gach fear na moll leo fein.  Annsin h-innseadh</span>
<lb n="224"/><span>ainm an fhir a b'fheárr leis na cailínibh agus bhí airsean</span>
<lb n="225"/><span>a rogha cailín a thabhairt leis agus tús a chuir ar a'</span>
<lb n="226"/><span>damhsa ag na crois bhealaigh'.</span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>Ní rabh ainm an sgafaire ar pháipear ar bith.  Bhí</span>
<lb n="229"/><span>páipear amháin ann a rabh "Maicín" air agus ní</span>
<lb n="230"/><span>rabh fhios ag duine ar bith cia Maicín.  Acht thug</span>
<lb n="231"/><span>cuid de na cailínibh fá ndeara gur shéid an ghaoth an</span>
<lb n="232"/><span>hata gréine a bhí ar an sgafaire óg nuair a gheárr</span>
<lb n="233"/><span>sé an chead léim, anonn fhad le Nóra Ní Dhrioscoill</span>
<lb n="234"/><span>an áit a rabh sí 'na seasamh leithe féin, gur thóg Nóra</span>
<lb n="235"/><span>an hata agus chuinnigh greim air go rabh na cleasa</span>
<lb n="236"/><span>lúth thart; agus annsin go deachaidh an sgafaire</span>
<lb n="237"/><span>fhad leithe, gur úmhluigh sé duithe, ghlac a hata uaithe,</span>
<lb n="238"/><span>thug buaidheachas duithe agus gur imthigh sé leis annsin</span>
<lb n="239"/><span>o fháithche na h-imeartha.  Dubhairt cuid eile de na</span>
<lb n="240"/><span>cailínibh fosta go dtug an sgafaire fá ndeara fhad</span>
<lb n="241"/><span>is bhí sé ag'ul de na cleasaibh lúth go rabh a hata ag</span>
<lb n="242"/><span>Nóra.  Ó sin amach ní rabh de ainm ar an sgafaire</span>
<lb n="243"/><span>óg acht Maicín.</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>Ba do Thomás Mhac Ruaidhrí is mó a thug na cailíní</span>
<lb n="246"/><span>toil, agus ba í Nuala Bhán a thóg seisean nuair a bhí</span>
<lb n="247"/><span>sé ag cur tús ar an damhsa.  Ach ní rabh siamsa</span>
<lb n="248"/><span>ar bith 'sa' damhsa an trathnóna seo i bhfaras mar</span>
<lb n="249"/><span>ba ghnáthach a bheith.  Bhí cineál de ghruaim ar gach</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="250"/><p><span>duine cia bith ba ádhbhar leis.  Bhí gach duine ag cainnt</span>
<lb n="251"/><span>ar Mhaicín agus na h-éachta a rinn sé an lá sin.  Bhí</span>
<lb n="252"/><span>cailíní ann a bhí i n-éad le Nuala cionnus nar thuit</span>
<lb n="253"/><span>rogha Thomáis ortha fein, agus arsa bean aca le Nuala:</span>
<lb n="254"/><span>"Caidé shíleas tú de'n ghreadadh a thug Maicín do</span>
<lb n="255"/><span>Thomás indhiu?"  "Is furust dó é" arsa Nuala,</span>
<lb n="256"/><span>"ní rabh sé faoi n-a chliabh o mhaidín go h-oidhche le</span>
<lb n="257"/><span>seachtmhain cosamhail le Tomás agus annsin aige le</span>
<lb n="258"/><span>suidhe darna 'ach a'n oidhche le Séimí mór atá as a</span>
<lb n="259"/><span>mheabhair."  Ní rabh a'n chailín ar an phobal comh maisea-</span>
<lb n="260"/><span>mhail no comh dóigheamhail le Nuala Bháin.  Acht níor</span>
<lb n="261"/><span>amharc sí ariamh leath comh maiseamhail no comh dóighea-</span>
<lb n="262"/><span>mhail agus d'amharc sí anois.  Sheasuigh sí caol díreach,</span>
<lb n="263"/><span>chan le dánacht no le dolbacht, acht le racht na fírinne</span>
<lb n="264"/><span>a bhí ag teacht amach ó na croidhe óg le ceart a sheasadh do</span>
<lb n="265"/><span>Thomás.  Ghoill sé ortha uile annsin go bhfuaras buaidh</span>
<lb n="266"/><span>Thomáis ag na cleasa lúth, agus ghoill sé dha oiread</span>
<lb n="267"/><span>ortha gur fhiach siad a bheag a dheanadh de os coinne</span>
<lb n="268"/><span>Nuala.  Bhí an trathnóna beag ann anois agus mar</span>
<lb n="269"/><span>bhí i bhfad ag cuid aca le dhul leis an bhaile bhainnt</span>
<lb n="270"/><span>amach thoisigh siad ag sgabadh.  Ní rabh i bhfad go dtí</span>
<lb n="271"/><span>nach rabh a'n duine fágtha ag na crois bhealaigh' ar</span>
<lb n="272"/><span>ainm dóbhtha fá'n chómhursanacht sin Bárr a' Bhealaigh</span>
<lb n="273"/><span>Mhóir.</span>
<lb n="274"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="275"/><p><span>I dToigh Chathaoir Uí Dhubhthaigh.</span></p>
<lb n="276"/>
<lb n="277"/><p><span>Bhí teach Chathaoir Uí Dhubhthaigh cómhgarach do bhárr</span>
<lb n="278"/><span>a' bhealaigh mhóir, agus nuair a thoisigh an t-aos óg ar</span>
<lb n="279"/><span>an damhsa thug Cathaoir cuireadh dó na sean-daoinibh</span>
<lb n="280"/><span>'un toighe.  "Siubhailigidh" arsa Cathaoir, "siubhailigidh</span>
<lb n="281"/><span>shibhse a fheara breághtha a deachaidh lúth na gcnamh</span>
<lb n="282"/><span>cosamhail liom fein 'sna croiseannaibh agaibh síos 'un</span>
<lb n="283"/><span>toighe go rabh subhailce thobac againn."  "Maise,</span>
<lb n="284"/><span>creidim go bhfuil sé lán chomh maith," arsa fear eile,</span>
<lb n="285"/><span>cá feárr dúinn áit a gcaithfidhmid tamall de'n</span>
<lb n="286"/><span>trathnóna."  Bhog ceathrar no chúigear aca sios</span>
<lb n="287"/><span>leis agus isteach 'un toighe."</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>"Tairinigidh orraibh na cathaoireacha sin" arsa</span>
<lb n="290"/><span>Cachaoir, "agus suidhigidh síos.  Breast a chathaoir</span>
<lb n="291"/><span>sin atá agat-sa, a Fheilimidh, gabh síos 'un t-seomra</span>
<lb n="292"/><span>agus tabhair leat ceann de na cathaoireachaibh úra."</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>"Seo cliabh," arsa Feilimidh, buailfidh mé a bhéal</span>
<lb n="295"/><span>faoi agus dheánfaidh sé gnaithe breaghtha damh."</span></p>
<lb n="296"/>
<lb n="297"/><p><span>"Do chómhairle féin is lugha a chuirfeas fearg ort,</span>
<lb n="298"/><span>agus fanaigidh orraibh anois a fheara agus cuirfidh</span>
<lb n="299"/><span>me bacóg mhóna ar an teinidh," arsa Cathaoir.</span></p>
<lb n="300"/>
<lb n="301"/><p><span>"Ach! caidé an teine atá dhith orainn trathnóna</span>
<lb n="302"/><span>breágh mar seo," arsa'n chuid eile.</span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>"Teach fuar teach gan teinidh," arsa Cathaoir.</span>
<lb n="305"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="306"/><p><span>Fuair sé an mhóin agus chuir síos craos theineadh.</span>
<lb n="307"/><span>Shuidh sé annsin ar cholbha na leabtha, thairing air</span>
<lb n="308"/><span>stiall thobac agus shín ag fear de na fearaibh é.</span></p>
<lb n="309"/>
<lb n="310"/><p><span>"Seo chugaibh a fheara, líonaigidh na píopaí."</span></p>
<lb n="311"/>
<lb n="312"/><p><span>"Ach, nach bhfuilmid dóighte leis" arsa siadsan.</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>Ach 'san am chéadna beireadh ar an tobac, líonadh</span>
<lb n="315"/><span>na píopai agus deargadh iad.</span></p>
<lb n="316"/>
<lb n="317"/><p><span>Slat iasgaireacht de fhear i ndeas do cheithre sgór</span>
<lb n="318"/><span>bliadhain a bhí i gCathaoir a rabh dúil mhór aige i seanachas,</span>
<lb n="319"/><span>agus dóchas as cuimse aige i dtarngaireacht Chuilm</span>
<lb n="320"/><span>Cille.  Is cuma caidé thárla i n-Éirinn ariamh bhí</span>
<lb n="321"/><span>sa' tarnagaireacht sin, agus thiocfadh leis 'ach a'n</span>
<lb n="322"/><span>rud innse duit a bhí le theacht no ní thiocfadh rud</span>
<lb n="323"/><span>ar bith acht a'n rud a bhí 'sa' tarngaireacht, agus bhí</span>
<lb n="324"/><span>an tarngaireacht leis ar a theangaidh.  Bhí dúil mhór</span>
<lb n="325"/><span>aige a bheith ag moladh a chlainne féin fosta gidh nach</span>
<lb n="326"/><span>rabh a'n dhuine aca fágtha aige anois.  Chuir fear</span>
<lb n="327"/><span>ceist air lá amháin cia leis a rabh a inghean a ba óige</span>
<lb n="328"/><span>cosamhail.  "Tá," arsa Cathaoir, "cailín breagh, mór,</span>
<lb n="329"/><span>ábalta, dóigheamhail í, ar dhéanadh mo theaglaigh uilig."</span></p>
<lb n="330"/>
<lb n="331"/><p><span>"Éist liom!" arsa Feilimidh na Míne a bhí 'na</span>
<lb n="332"/><span>shuidhe ar a' chliabh, "caidé deir an tarngaireacht fá'n</span>
<lb n="333"/><span>sgafaire a rinn na héachta ag bárr an bhealaigh mhóir</span>
<lb n="334"/><span>indiú nuair a ghreadh sé sgaith na bhfear a bhí againn</span>
<lb n="335"/><span>annsin?"</span></p>
<lb n="336"/>
<lb n="337"/><p><span>"Tá, nósfaidh mé sin duit," arsa Cathaoir, "acht</span>
<lb n="338"/><span>ní'l mé ro chinnte nach do oighridhibh na Rosann an</span>
<lb n="339"/><span>sgafaire ceadna.  Sin rása na muice duibhe an</span>
<lb n="340"/><span>bóthar iarainn atá eadar Leitir Ceanainn agus Ailt</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="341"/><p><span>a' Corráin.  Tá sé críochnuighthe anois le seal bliadhanta</span>
<lb n="342"/><span>agus tá sé 'sa' tarngaireacht.  "Nuair a bhéas rása</span>
<lb n="343"/><span>na muice duibhe críochnuighthe, bíodh sé laethe amuigh,</span>
<lb n="344"/><span>bíodh sé gealaigh amuigh no bíodh sé bliadhanta amuigh</span>
<lb n="345"/><span>tiocfaidh lá an ghéibhinn."  Sin lá an ghéibhinn againn</span>
<lb n="346"/><span>anois ma's coimhightheach é a bhuail na fir is feárr atá</span>
<lb n="347"/><span>againn."</span></p>
<lb n="348"/>
<lb n="349"/><p><span>Le sin rith buachaill as a cómhursain isteach a' rádh</span>
<lb n="350"/><span>go rabh Séimí Mór socair, gur thuit néal bomaite</span>
<lb n="351"/><span>ar an fhear a bhí 'a choimhead agus gur chosamhail go</span>
<lb n="352"/><span>bhfaca Séimí seo, gur imthigh ar a shean rása, gur</span>
<lb n="353"/><span>chaith sé é féin amach leis na beannaibh síos 'sa' loch</span>
<lb n="354"/><span>agus gur báitheadh é sul a dtiocfadh le duine ar</span>
<lb n="355"/><span>bith tárrthail a thabhairt air.</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>"Go ndeánaidh Dia grásta air," arsa a rabh i</span>
<lb n="358"/><span>lathair, "agus go gcúmhduigh an Spiorad Naomh sinn</span>
<lb n="359"/><span>uile go léir!"</span></p>
<lb n="360"/>
<lb n="361"/><p><span>"Och! nach millteanach an bás é," arsa Feilimidh,</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>"Bás gan sagart gan brathair, ach caidé an mhaith</span>
<lb n="364"/><span>do shagart a bheith aige nuair a chuir sé a lámh in a</span>
<lb n="365"/><span>bhás féin."</span></p>
<lb n="366"/>
<lb n="367"/><p><span>"Ní'l fhios agam," arsa Cathaoir, "ar ndóigh bhí sé</span>
<lb n="368"/><span>thairis féin agus ní eifireochadh Dia rud ar bith ar</span>
<lb n="369"/><span>dhuine a bhéadh as a stuaim."</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>"Ba mhaith mar sin é," arsa Feilmidh, "acht nar</span>
<lb n="372"/><span>eifrigh Dia orm é, tá eagla orm gur an bhiotáilte</span>
<lb n="373"/><span>a chuir as a stuaim é.  Agus ba mhór an truaighe!</span>
<lb n="374"/><span>tá cuimhne agam-sa nuair a bhí sé ar bhuachaillibh</span>
<lb n="375"/><span>breághtha na Rosann, agus ní'l sin an fhad sin uile</span>
<lb n="376"/><span>go léir o shoin."</span>
<lb n="377"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="378"/><p><span>"Maise bhí sé ortha," arsa Cathaoir, "agus is</span>
<lb n="379"/><span>cuimhin liom-sa agus is cuimhin libh uile go léir nuair</span>
<lb n="380"/><span>nach rabh a'n fhear ag teacht go bárr a' bhealaigh mhóir</span>
<lb n="381"/><span>a dtionntochadh sé cúl a dhá chois air, agus ar ndóigh</span>
<lb n="382"/><span>ní iarrfaidhe do phléisiúr acht é a fheiceáil ar an urlár</span>
<lb n="383"/><span>ag fidleóir no ag damhsa."</span></p>
<lb n="384"/>
<lb n="385"/><p><span>"Ní'l fhios agam caidé thainig air ar chor ar bit"</span>
<lb n="386"/><span>arsa fear de na fearaibh eile a bhí astuigh, "luighe leis</span>
<lb n="387"/><span>an ól mar rinn sé ar na bliadhantaibh deireannacha</span>
<lb n="388"/><span>seo."</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>"Inniseochaidh mise sin díbh" arsa Feilimidh, "mar</span>
<lb n="391"/><span>d'innis a bhéal féin damh é fá Shamhain seo chuaidh</span>
<lb n="392"/><span>thart."</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>"A Shéimí," arsa mise lá amháin leis - bhí sé go</span>
<lb n="395"/><span>díreach ag teacht chuige fein indhiaidh a bheith ag ól ar</span>
<lb n="396"/><span>feadh míosa -" cad chuige nach dtugann tú suas do'n</span>
<lb n="397"/><span>ólachan ar fad agus a bheith réidh leis?"</span></p>
<lb n="398"/>
<lb n="399"/><p><span>"Fheilmidh," arsa seisean "is furust duit a bheith</span>
<lb n="400"/><span>ag cainnt.  Ní'l neart agam air."</span></p>
<lb n="401"/>
<lb n="402"/><p><span>"Acht tá tú do mharbhadh fein." arsa mise.</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p>
<lb n="405"/><span>"Tá fhios agam sin níos feárr na thig le duine ar</span>
<lb n="406"/><span>bith é innse damh," arsa seisean.  "Ní'l áird ag duine</span>
<lb n="407"/><span>ar bith orm agus ní'l áird agam ar a'n dhuine agus</span>
<lb n="408"/><span>ní'l a dhath 'sa t-saoghal seo acht buaidhreadh agus cad</span>
<lb n="409"/><span>chuige a mbéadhmaois dó.  Ar an ádhbhar sin is cuma</span>
<lb n="410"/><span>liom féin beo no marbh mé: ní thig liom mórán níos</span>
<lb n="411"/><span>mó a fhuilstean ar an t-saoghal ud eile na tá mé 'a</span>
<lb n="412"/><span>fhuilstean ar an t-saoghal seo."</span></p>
<lb n="413"/>
<lb n="414"/><p><span>"Ach, a Shéimí," arsa mise arais, "nach bhfuil fhios</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="415"/><p><span>agat féin caidé is cionntaigh le a bhfuil tu 'a</span>
<lb n="416"/><span>fhuilstean?"</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>"Tá fhios agam go maith," arsa Séimí, "gurab é an</span>
<lb n="419"/><span>t-ólachan is cionntaigh leis.  'Sé íde 'ach uilc é agus</span>
<lb n="420"/><span>inniseochaidh mise duit-se anois a Fheilimidh o thús go</span>
<lb n="421"/><span>deireadh, ariamh anall, caidé mar bhuail mé leis an</span>
<lb n="422"/><span>ól go dtí go bhfuil mé anois mo shean dhuine bliadhanta</span>
<lb n="423"/><span>roimh m'am."</span></p>
<lb n="424"/>
<lb n="425"/><p><span>"Nuair a bhí mise mo bhuachaill óg bhí lúth na gcnámh</span>
<lb n="426"/><span>agus urradh na sgiathán liom.  Bhí airgead i gcómhnuidhe</span>
<lb n="427"/><span>fá na pócaibh agam agus bhí mé furust a mhealladh.</span>
<lb n="428"/><span>Bhí fir fá'n áit a bhí mór liom, ach ma bhí, ba mar mháithe</span>
<lb n="429"/><span>leis an leann a cheannuighinn dóbhtha.  Bhíodh siad</span>
<lb n="430"/><span>'mo mholadh agus 'a mo shíor mholadh agus a' rádh nach</span>
<lb n="431"/><span>rabh a'n fhear 'san áit ion-churtha liom.  Thoisigh mé</span>
<lb n="432"/><span>fhéin ar an ól annsin.  Ní rabh dúil ar bith agam ann</span>
<lb n="433"/><span>ar dtús, chuireadh sé samhnas orm, acht chuinnigh mé</span>
<lb n="434"/><span>leis ar a' droch uair damh féin gheall ar tabhairt le</span>
<lb n="435"/><span>h-innse dóbhtha go rabh mé 'mo fhear ar an dóigh sin</span>
<lb n="436"/><span>comh maith agus bhí mé ar dhóigh ar bith eile.  Ar dtús</span>
<lb n="437"/><span>ní dheárn sé an chuid mhór dochair damh; ní rabh a dhith</span>
<lb n="438"/><span>orm acht deoch uisge ar maidín agus bhí mé ceart go</span>
<lb n="439"/><span>leor.  De réir a cheile bhí mé ag cailleadh dúil in</span>
<lb n="440"/><span>'ach uile chuideachta acht an chuideachta a bhí le fághail</span>
<lb n="441"/><span>i dtoigh an leanna.  Agus go bhfóiridh Dia ar an</span>
<lb n="442"/><span>chuideachta sin!  Is minic a cuireadh comhairle orm</span>
<lb n="443"/><span>a bheith réidh leis an uisge bheatha.  Ní rabh gar ann:</span>
<lb n="444"/><span>ní dheánfainn ach gáire: bhí mé óg go fóil.  Anois</span>
<lb n="445"/><span>bhínn tinn ar maidín; ní bhínn ábalta greim a ithe;</span>
<lb n="446"/><span>ní bhínn ábalta a dhul i gcionn mo ghnaithe go bhfáighinn</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="447"/><p><span>biotáilte, agus ní bhíodh cuimhne agam caidé bhínn 'a</span>
<lb n="448"/><span>dhéanadh an oidhche roimh ré na caidé mar thainig mé</span>
<lb n="449"/><span>na bhaile."</span></p>
<lb n="450"/>
<lb n="451"/><p><span>Stad sé bomaite agus annsin lean sé leis ar an</span>
<lb n="452"/><span>sgéal.</span></p>
<lb n="453"/>
<lb n="454"/><p><span>"I dtráthaibh an ama seo a Feilimidh," arsa seisean</span>
<lb n="455"/><span>annsin, "casadh cailín óg orm agus ma bhí aingeal</span>
<lb n="456"/><span>ar an t-saoghal seo ariamh, bhí sise na haingeal.  Tá</span>
<lb n="457"/><span>sí ar shluagh na marbh anois agus tá fhios agam go</span>
<lb n="458"/><span>maith go bhfuil sí i Ríoghacht na Glóire.  Níor chleacht</span>
<lb n="459"/><span>mé ariamh mo rún a leigint le mnaoi, ach ní rabh sise</span>
<lb n="460"/><span>cosamhail le duine ar bith eile.  Mo bhrón!  Dubhairt</span>
<lb n="461"/><span>sí go rabh rud amháin cearr liom, go rabh mé tugtha</span>
<lb n="462"/><span>do'n ól.  D'fhobair gur réab mo chroidhe in mo chliabh.</span>
<lb n="463"/><span>Dá n-iarrfadh sí orm an uair sin geall a thabhairt</span>
<lb n="464"/><span>duithe nach mblasfainn biotáilte go bráth, bheirfinn</span>
<lb n="465"/><span>an geall sin duithe agus chuinneochainn é d'iondeoin</span>
<lb n="466"/><span>a bhfuil de dhiabhail' i n-ifreann.  Ach níor iarr sí</span>
<lb n="467"/><span>geall ar bith orm.  D'fhag sé mé liom féin gan sólás</span>
<lb n="468"/><span>acht le crádh.  Mo leanbh bocht, bhí sí óg!  Chuaidh</span>
<lb n="469"/><span>mé chómhair a bheith as mo mheabhair.  Ní fhaca mé níos</span>
<lb n="470"/><span>mó í go dtí mí ó'n lá sin nuair a bhí sí sínte i gcómhnair</span>
<lb n="471"/><span>chaol chlárai'.  Bhí mo chuid 'e'n t-saoghal 'sa' chómhnair</span>
<lb n="472"/><span>sin.  Ní leigfinn do a'n dhuine lámh a chuir chómhair</span>
<lb n="473"/><span>na cómhnrach sin.  D'iomchar mé féin an leath mhíle</span>
<lb n="474"/><span>í go dtí an roilig, d'fhág 'san uaigh í agus chruinnigh</span>
<lb n="475"/><span>oiread bláth agus chúmhdaigh an chómhnair sul a leigfinn</span>
<lb n="476"/><span>dóbhtha a'n ghrainín de'n chréafóig dhuibh dhorcha a chur</span>
<lb n="477"/><span>ar mo stóirín.  Bhuail mé níos truime leis an ól</span>
<lb n="478"/><span>annsin, níos truime na aríamh, agus níor thóg mé</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="479"/><p><span>mo cheann as o shoin.  Tá mé ó mhaith anois agus 'sé</span>
<lb n="480"/><span>an t-ól is cionntaigh leis."</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>Bhí truaighe ag mo chroidhe astuigh do, agus arsa</span>
<lb n="483"/><span>mise, "a Shéimí, nar chóir go stadfá de'n ól anois</span>
<lb n="484"/><span>féin muna mbéadh ann féin acht le meas ar an chaoin</span>
<lb n="485"/><span>chailín a d'fhág tú 'sa' chill?"  Bhí na deóra leis.</span></p>
<lb n="486"/>
<lb n="487"/><p><span>"Char iarr sí orm é, a Fheilimídh," arsa seisean,</span>
<lb n="488"/><span>"agus ní thiocfadh liom anois ar sgor ar bith, na sí an</span>
<lb n="489"/><span>bhiotáilte atá mo choingbheáil beó agus sí an bhiotáilte</span>
<lb n="490"/><span>atá mo mharbhadh."</span></p>
<lb n="491"/>
<lb n="492"/><p><span>Le sin thainig Íde s'againne fhad linn agus gan</span>
<lb n="493"/><span>innti acht tachránn ag 'ul na sgoile agus bhí sí ag</span>
<lb n="494"/><span>fóghluim an teagasg Chríosta.  "Cia mhéad Dia ann?"</span>
<lb n="495"/><span>arsa sise le Séimí.  "Aon Dhia amháin," arsa Séimí.</span>
<lb n="496"/><span>Ríth sise leithe annsin sásta cionnus go bhfuair sí</span>
<lb n="497"/><span>an freagra ceart, ach nuair a bhí sí ar shiubhal.  "Tá</span>
<lb n="498"/><span>Dia na biotáilte ann," arsa Séimí.</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>Chonnaic mé féin nach rabh maith a bheith leis agus</span>
<lb n="501"/><span>thoisighmid a comhrádh ar rud eiginteacht eile.</span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>"An duine gránna, nach dona a fágadh é!" arsa</span>
<lb n="504"/><span>gach duine.</span></p>
<lb n="505"/>
<lb n="506"/><p><span>"Nach breágh an chuimhne chinn atá agat, a Fheilimidh?"</span>
<lb n="507"/><span>arsa Cathaoir.</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>"Go dtí lá na bréithe," arsa Feilimidh, "cha deánaim</span>
<lb n="510"/><span>dearmad de a chómhrádh liom an lá sin."</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>"An bhfuil tórradh ort ann?" arsa Cathaoir.</span></p>
<lb n="513"/>
<lb n="514"/><p><span>"Tá, leoga," arsa Feilimidh, "tórradh agus ofráil</span>
<lb n="515"/><span>orm, no an lá a bhí m'athair 'a chur, thainig Séimí é féin</span>
<lb n="516"/><span>isteach 'un toighe, agus shiubail leis an tórradh go rabh</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="517"/><p><span>sé shios ar a' Chruit agus dhíol sgilling de ofráil - an</span>
<lb n="518"/><span>ofráil a ba mhó a díoladh an lá sin taobh amuigh de</span>
<lb n="519"/><span>ofráil shagairt na páróiste.  Dhíol seisean dhá sgilling.</span></p>
<lb n="520"/>
<lb n="521"/><p><span>Bhí na fir eile 'na seasadh anois.  D'éirigh Feilimidh</span>
<lb n="522"/><span>fosta, agus arsa seisean, "creidim go bhfuil sé</span>
<lb n="523"/><span>i n-am againn a bheith ag 'ul na bhaile."</span></p>
<lb n="524"/>
<lb n="525"/><p><span>"Tá sibh in mbur seacht sáith ama," arsa Cathaoir.</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>"Nuair a bhéas an t-eallach astuigh" arsa fear</span>
<lb n="528"/><span>eile, "agus timthireacht bheag deánta fá'n teach béidh</span>
<lb n="529"/><span>an oidhche ann."</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>"Beannacht agat! a Chathaoir," arsa 'ach a'n fhear</span>
<lb n="532"/><span>aca.  "Och, maise," arsa Cathaoir "go seacht sairbhigh</span>
<lb n="533"/><span>Dia dibh!"</span></p>
<lb n="534"/>
<lb n="535"/><p><span>Nuair a bhí siad uile imighthe, chuir Cathaoir síos</span>
<lb n="536"/><span>teallachán dó féin agus fhad is bhí na préataí da</span>
<lb n="537"/><span>rósadh, shiubhail sé thart ar an teach go bhfeicfeadh sé</span>
<lb n="538"/><span>an rabh gach rud i gceart, dhruid an cró ar na lachainn',</span>
<lb n="539"/><span>thug isteach bacóg mhóna fa chionne na maidne, chuir</span>
<lb n="540"/><span>a' ceangal ar a' doras, agus nuair a bhí sin deánta</span>
<lb n="541"/><span>aige dubhairt sé a urnaigh.  Agus chan go h-íseal a</span>
<lb n="542"/><span>deireadh Cathaoir a chuid urnaighe.  Chan eadh!  Chluinfeá</span>
<lb n="543"/><span>é amuigh ar an bhealach mhór.  Nuair a bhí a urnaigh</span>
<lb n="544"/><span>ráidhte aige, bhí na préatai rósta.  Rúisg sé eadar</span>
<lb n="545"/><span>a chuid lámh iad leis an luath a bhainnt daobhtha.  Annsin</span>
<lb n="546"/><span>fuair sé uisge agus salann agus rinn sgadán caoch,</span>
<lb n="547"/><span>mar nach rabh ánnlann níos feárr le fághail aige.</span>
<lb n="548"/><span>Thoisigh sé ar a shuipear.  Ní rabh sé ar obair i gceart</span>
<lb n="549"/><span>nuair a mhothuigh sé an cat shuas ar an dreisiúr.</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>"Ach droch mhúnadh ort!" arsa seisean, "ach go bé</span>
<lb n="552"/><span>tú bhéadh bainne agam anocht le mo shuipear.  Char</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="553"/><p><span>bheag duit buideal a bhainne a cuireadh isteach chugam</span>
<lb n="554"/><span>indiu a bhriseádh nuair a fuair tú amuigh mé gan a</span>
<lb n="555"/><span>bheith indhiaidh na deoire bige atá agam 'sa' chupa fá</span>
<lb n="556"/><span>choinne taé na maidne.  Anois, bíodh sin agat, a</span>
<lb n="557"/><span>bhitheamhnaigh," agus thug sé urchar de'n phréata a bhí</span>
<lb n="558"/><span>in a dhórn do.  Ach in-áit an cat a bhualadh, bhuail</span>
<lb n="559"/><span>sé an cupa, bris é, agus dóirteadh an bainne.</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>"Nach bhfuil seo féin cruaidh go leór," arsa seisean</span>
<lb n="562"/><span>leis féin.  "Ghuid sé breac orm ar maidín, annsin</span>
<lb n="563"/><span>trathnóna bhris se buideál bainne orm, agus anois,</span>
<lb n="564"/><span>d'fhág sé gan bainne taé mé agus tá sé ar shiubhal</span>
<lb n="565"/><span>i bhfolach orm gan mé oiread agus an bhuille amháin</span>
<lb n="566"/><span>féin a fhághail air."</span></p>
<lb n="567"/>
<lb n="568"/><p><span>"Ní'l teach ar bith ar sgor ar bith," ar seisean leis</span>
<lb n="569"/><span>féin annsin, "i gceart nach bhfuil bean ann, agus</span>
<lb n="570"/><span>dá leigfidhe damh bean a fhághail tá cúig bliadhna</span>
<lb n="571"/><span>o shoin nuair á bhí an tolann in mo chionn ní bhéinn</span>
<lb n="572"/><span>mar atá mé anocht.  Ní rabh mé a dhath amháin ro shean,</span>
<lb n="573"/><span>agus bhéadh cúig bliadhna de shógh agam i n-áit anrógh.</span>
<lb n="574"/><span>Nach mairg gan mé i n-áit Thomáis Mhic Ruaidhrí atá</span>
<lb n="575"/><span>ag 'ul 'un mná ar an h-oidhcheannaibh seo.  Ní bhéidh</span>
<lb n="576"/><span>mé ar an sgadán caoch an oidhche sin.  Bhí fhios agam</span>
<lb n="577"/><span>nach bhfágfaidhe mé gan cuireadh 'un dála."</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>Acht ma bhí Cathaoir ag cainnt mar seo fein ní</span>
<lb n="580"/><span>dheárn sé dearmad ar a shuipear.  Bhí sé ag ithe,</span>
<lb n="581"/><span>agus d'ith sé gur ith sé an préata deireannach.  Choigil</span>
<lb n="582"/><span>sé an teine annsin.  Bhain de a bhróga agus a stocaí,</span>
<lb n="583"/><span>chroch na stocaí ar bhacán a bhí sáighte i gcloich a' bhaic,</span>
<lb n="584"/><span>agus chuaidh a luighe.</span>
<lb n="585"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="586"/><p><span>Nóra Ní Dhrioscoill agus a Máthair.</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>D'fhág Nóra Ní Dhrioscoill bárr an bhealaigh mhóir</span>
<lb n="589"/><span>sul ar thoisigh an damhsa agus thug iarraidh ar an</span>
<lb n="590"/><span>teach mhór a bhí shíos ins a' ghleann, i n-áit a rabh sí</span>
<lb n="591"/><span>féin agus a mátháir ag cathadh a gcuid laethe saoire</span>
<lb n="592"/><span>ar a' t-suaimhneas leo féin.</span>
<lb n="593"/><span>Tá cáil Luimnigh ar fud an dómhain de thairbhe</span>
<lb n="594"/><span>calmacht a cuid fear agus bréaghtacht a cuid ban.</span>
<lb n="595"/><span>Ach i Luimneach féin bhí cáil ar Nóra Ní Dhrioscoill mar</span>
<lb n="596"/><span>gheall ar a scéimh.  Agus thuil sí uilig é.  Bhí Nóra</span>
<lb n="597"/><span>i ndeis bhláth a h-óige.  Ní rabh a' dhath deas 'sa' t-</span>
<lb n="598"/><span>saoghal nach rabh ag cur aoibhnis uirthi.  Ní rabh fhios</span>
<lb n="599"/><span>aici a' dhath uilc 'sa' t-saoghal na tógadh í go cúramach.</span>
<lb n="600"/><span>Ní rabh sí cúlta, acht chan dána a bhí sí: bhí sí mórdha.</span>
<lb n="601"/><span>Ar a bealach 'un toigh' mhóir duithe, casadh fear óg</span>
<lb n="602"/><span>uirthi a bhí gléasta go galánta ar dhóigh gur bhfurust</span>
<lb n="603"/><span>aithne nar de bhunadh na h-áite é, agus stán sé níos</span>
<lb n="604"/><span>mó uirthi na thaitinn léithe.  Shiubhail sí léithe níos</span>
<lb n="605"/><span>géire anois agus ní rabh fhios aici i gceart caidé an</span>
<lb n="606"/><span>t-ádhbhar.  Agus gidh aríamh go fóil nach dtug sí</span>
<lb n="607"/><span>toil na neamh-thoil do fhear ar bith, ní thiocfadh léithe</span>
<lb n="608"/><span>cur amach as a cionn nar mhaith léithe Maicín a bheith</span>
<lb n="609"/><span>cómhgarach dá gcasfaidhe an fear galánta uirthi arais.</span>
<lb n="610"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="611"/><p><span>Níor bhain sí faoithe gur bhain sí an teach amach.  Bhí</span>
<lb n="612"/><span>a máthair ag fanacht uirthi.</span></p>
<lb n="613"/>
<lb n="614"/><p><span>"A Nóra, a chroidhe is orm atá an lúthgháir go</span>
<lb n="615"/><span>bhfuil tú arais no bhí mé an-uaigneach gan tú."</span></p>
<lb n="616"/>
<lb n="617"/><p><span>"A mháthair mhuirneach tá buaidhreadh an t-saoghail</span>
<lb n="618"/><span>orm cionnus go rabh tú uaigneach, ach ar n-dóigh ní</span>
<lb n="619"/><span>rachainn go bárr a' bhealaigh mhóir ach go bé go dtug</span>
<lb n="620"/><span>tú cead damh."</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>"Tá fhios agam go maith nach ndeánfadh mo leanbh</span>
<lb n="623"/><span>rud ar bith gan mo chead, no rud ar bith eile a shílfeadh</span>
<lb n="624"/><span>sí nach dtaitneocadh le na máthair."</span></p>
<lb n="625"/>
<lb n="626"/><p><span>"Leóga, a mháthair mhilis, ní dheánfainn, agus anois</span>
<lb n="627"/><span>sin póg eile chugat."</span></p>
<lb n="628"/>
<lb n="629"/><p><span>"A Nóra, a rtór, is tú mo chuid 'e'n t-saoghal.</span>
<lb n="630"/><span>Éirigh a leanbh agus deán réidh braon taé dúinn, agus</span>
<lb n="631"/><span>fhad agus bhéas sinn ag ól an tae thig leat innse</span>
<lb n="632"/><span>damh caidé mar thaitin na cleasa lúth ag bárr an</span>
<lb n="633"/><span>bhealaigh mhóir leat, agus nuair a bhéas an tae ólta</span>
<lb n="634"/><span>againn tá rud éiginteacht le rádh agam le mo stóirín</span>
<lb n="635"/><span>féin."</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>"Maith go leór a mháthair."</span></p>
<lb n="638"/>
<lb n="639"/><p><span>Rinn Nóra réidh a' taé, agus fhad agus bhí siad 'a</span>
<lb n="640"/><span>ól d'innis do a máthair fá dtaobh de na cleasa' lúth</span>
<lb n="641"/><span>agus caidé mar bhuaidh an sgafaire óg ar 'ach lúth</span>
<lb n="642"/><span>ghaiscidheach dá rabh annsin.  Agus d'innis sí fosta</span>
<lb n="643"/><span>caidé mar shéid an ghaoth an hata gréine fhad léithe-se</span>
<lb n="644"/><span>agus mar thóg sí é agus choingbhigh go dtainig sé fá</span>
<lb n="645"/><span>na choinne nuair a bhí na cleasa lúth thart.</span></p>
<lb n="646"/>
<lb n="647"/><p><span>"Ar labhair sé leat?"</span>
<lb n="648"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="649"/><p><span>"Níor labhair, a mháthair, ach nuair a shín mé an</span>
<lb n="650"/><span>hata chuige bheir sé greim air, d'úmhluigh domh, agus</span>
<lb n="651"/><span>arsa seisean "go rabh céad míle maith agat," chuir</span>
<lb n="652"/><span>an hata air agus d'imthigh leis ó'n chuideachta, síar</span>
<lb n="653"/><span>an bealach mór mar bhéadh sé ag tairint ar an Chlochán</span>
<lb n="654"/><span>Liath; agus bhí na daoiní uile go léir ag amharc na</span>
<lb n="655"/><span>dhiaidh."</span></p>
<lb n="656"/>
<lb n="657"/><p><span>"Cia é féin?"</span></p>
<lb n="658"/>
<lb n="659"/><p><span>"Ní'l fhios agam a mháthair agus de réir mo bharamhla</span>
<lb n="660"/><span>ní rabh aithne ag a'n dhuine dá rabh annsin air, no níor</span>
<lb n="661"/><span>labhair a'n dhuine leis nuair a bhí sé ag imtheacht."</span></p>
<lb n="662"/>
<lb n="663"/><p><span>Smaointigh a máthair léithe féin gur bh'fhéidir gurab</span>
<lb n="664"/><span>é bhí ann, agus arsa sise.</span></p>
<lb n="665"/>
<lb n="666"/><p><span>"Cia leis a rabh sé cosamhail?"</span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>Ní'l fhios agam i gceart, a mháthair, ach tá fhios</span>
<lb n="669"/><span>agam nach rabh a'n dhuine annsin ion churtha leis.  Agus</span>
<lb n="670"/><span>an gcreidfeá é a mháthair, ní rabh oiread agus a'n</span>
<lb n="671"/><span>chailín óg amháin annsin a thug toil dó ach mé féin,</span>
<lb n="672"/><span>indhiaidh a deárn sé."</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>"Toil?"</span></p>
<lb n="675"/>
<lb n="676"/><p><span>Thoisigh Nóra annsin agus d'innis do n-a máthair fá</span>
<lb n="677"/><span>chleas a' hata.</span></p>
<lb n="678"/>
<lb n="679"/><p><span>"Agus a Nóra, ar ndóigh ní rabh fhios agat a ainm."</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>"Ní rabh fhios agam, a mhathair, ach bhaist mé féin</span>
<lb n="682"/><span>Maicín air."</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>"Agus a croidhe, caidé chuir an t-ainm sin in do</span>
<lb n="685"/><span>chionn?"</span></p>
<lb n="686"/>
<lb n="687"/><p><span>"Tá, a mhathair, bhí mé ag smaointeadh ar an t-sean</span>
<lb n="688"/><span>fhocal "imeasg fear an dómhain is ar an ghaiscidheach</span>
<lb n="689"/><span>is mo ghean," agus rinn mise Maicín amach as mo gean."</span>
<lb n="690"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="691"/><p><span>"A Nóra, a rún, ní'l a dhath le h-imtheacht ort."</span></p>
<lb n="692"/>
<lb n="693"/><p><span>Bhí an taé ólta aca anois.  D'éirigh Nóra, thóg</span>
<lb n="694"/><span>sí na sóithigh ó'n tábla agus chuir i leath taoibh iad.</span>
<lb n="695"/><span>Chuaidh a mátháir anonn agus shuidh ar shuidheachán a'</span>
<lb n="696"/><span>chois na fuinneóige.  Chuaidh Nóra agus shuidh ar</span>
<lb n="697"/><span>stól íseal le n-a taoibh, chuir lámh amháin dá cuid ar</span>
<lb n="698"/><span>ghlún a máthara agus a lámh eile ar a gualainn.</span></p>
<lb n="699"/>
<lb n="700"/><p><span>"Anois, a mháthair, caidé an sgéal iongantach</span>
<lb n="701"/><span>atá agat le h-innse damh?"</span></p>
<lb n="702"/>
<lb n="703"/><p><span>"A Nóra, a rún, níor innis me duit ariamh caidé</span>
<lb n="704"/><span>mar casadh d'athair - go ndeánaidh Dia grásta air -</span>
<lb n="705"/><span>orm an chead uair ariamh."</span></p>
<lb n="706"/>
<lb n="707"/><p><span>"A mháthair, níor innis, agus is minic a bhí me ag</span>
<lb n="708"/><span>brath ceist a chur ort ach annsin níor mhaith liom, no</span>
<lb n="709"/><span>bhí fhios agam i gcomhnuidhe go n-inniseocha damh é</span>
<lb n="710"/><span>lá éiginteacht."</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>Chrom a máthair a ceann bomaite agus annsin</span>
<lb n="713"/><span>dhírigh sí í féin.  Bhí sí óg go fóil gidh go rabh a cuid</span>
<lb n="714"/><span>gruaige comh geal leis an t-sneachta, agus bhí a h-</span>
<lb n="715"/><span>eadán leathán agus a h-ághaidh caoin-dheánta ion</span>
<lb n="716"/><span>churtha le na cuid gruaige.  Ar a h-ághaidh ní rabh</span>
<lb n="717"/><span>aoibh an gháire no gruaim ach thaisbeáin sé croidhe a</span>
<lb n="718"/><span>fuair crádh agus grádh nach dtiocfadh léithe a shéanadh.</span></p>
<lb n="719"/>
<lb n="720"/><p><span>Bhí bean Uí Dhrioscoill dóigheamhail agus an-</span>
<lb n="721"/><span>an-dhóigheamhail nuair a bhí sí 'na cailín óg.  Bhí sí</span>
<lb n="722"/><span>dóigheamhail anois agus ma chaill sí aoibh an gháire</span>
<lb n="723"/><span>féin a bhí uirthi nuair a bhí sí 'na cailín óg, ba deise</span>
<lb n="724"/><span>na sin a bhí áilneacht an chruineis a bhí ar a h-ághaidh</span>
<lb n="725"/><span>anois mar gheall ar a mór ghrádh ar a leanbh féin.</span>
<lb n="726"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="727"/><p><span>"Bhí mise comh óg agus tá tusa anois lá do mo</span>
<lb n="728"/><span>shaoghal, a Nóra."</span></p>
<lb n="729"/>
<lb n="730"/><p><span>Chuir sí a lámh thart ar mhuineál Nóra.  Théann</span>
<lb n="731"/><span>Nóra níos cómhgaraighe léithe.</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p><span>"Bhí mé óg.  Bhí daoiní a deireadh go rabh mé</span>
<lb n="734"/><span>dóigheamhail."</span></p>
<lb n="735"/>
<lb n="736"/><p><span>"A mháthair, ní'l gnaithe duit innse do'n dhuine go</span>
<lb n="737"/><span>rabh tú dóigheamhail nuair a bhí tú óg.  Ní thiocfadh</span>
<lb n="738"/><span>leis go rabh cailín ar bith leath ion-churtha leat."</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>Chuir a máthair a lámh eile thart ar Nóra annsin</span>
<lb n="741"/><span>agus chrom a ceann go dtug sí póg duithe sul ar</span>
<lb n="742"/><span>dhubhairt sí.</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>"'Sí mo chaoin-ingean féin a deir sin, ach tá fhios</span>
<lb n="745"/><span>agamsa cailín atá an chosamhail le mar bhí mise nuair</span>
<lb n="746"/><span>a bhí mé óg ach go bhfuil sí i bhfad níos deise na bhí</span>
<lb n="747"/><span>mise."</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>"Ó, a mhathair!"</span></p>
<lb n="750"/>
<lb n="751"/><p><span>"A Nóra, nuair a bhí mise óg, bhí mé mar tá tusa</span>
<lb n="752"/><span>anois, gan rud ar bith 'sa' dómhan mhór ag cur bhuadhartha</span>
<lb n="753"/><span>orm, agus gan mé ag smaointeadh ar rud ar bith ach</span>
<lb n="754"/><span>ar a' ghrádh a bhí agam ar mo mháthair agus ar an ghrádh</span>
<lb n="755"/><span>a bhí ag mo mháthair orm.  Níor ghnáthach linn m'athair</span>
<lb n="756"/><span>a fheiceáil go minic.  D'imthigheadh sé isteach na cathrach</span>
<lb n="757"/><span>go luath ar maidín agus ní philleadh sé na bhaile go</span>
<lb n="758"/><span>rabh sé i n-am luighe.  Dia Dómhnaigh féin ní chaitheadh</span>
<lb n="759"/><span>sé mórán do'n lá 'sa' bhaile: bhí sé ag deánadh airgid.</span>
<lb n="760"/><span>Ní rabh sógh dá dtiocfadh le airgead a fhághail damh</span>
<lb n="761"/><span>féin no do mo mháthair nach rabh againn, agus bhí mo</span>
<lb n="762"/><span>mháthair agam-sa le na chois sin.  Níor chuala mé</span>
<lb n="763"/><span>m'athair ariamh ag labhairt go feargach, ach níor chuala</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="764"/><p><span>mé é ariamh ag labhairt go cineálta.  Is minic nuair</span>
<lb n="765"/><span>a thiginn isteach ar mo mháthair go tobann tchínn na</span>
<lb n="766"/><span>deóra leis na súilibh aici, ach mar bhíodh sí ag urnaigh</span>
<lb n="767"/><span>'san am shílinn gur sin a b'ádhbhar leis.  Ní rabh ciall</span>
<lb n="768"/><span>agam do'n t-saoghal annsin.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>Ins an am sin ní rabh lá ar bith nach dtéidhinn-sa na</span>
<lb n="771"/><span>cathrach le cuairt a thabhairt ar thoigh a' phobail.  Lá</span>
<lb n="772"/><span>amháin nuair a bhí mé ar a' bhealach arais na bhaile</span>
<lb n="773"/><span>thainig taom mór fearthanna.  Bhí mé go díreach ag</span>
<lb n="774"/><span>Árd na Callaighe 'san am.  Ní rabh cóta ar bith liom</span>
<lb n="775"/><span>mar bhí lá bréagh ann nuair a d'fhág mé an baile.  Bhí</span>
<lb n="776"/><span>cruach mhónadh ar fhód a' bhealaigh mhóir agus chuaidh mé</span>
<lb n="777"/><span>thart ar chúl na cruaiche le dul ar fascadh.  Bhí fear</span>
<lb n="778"/><span>na sheasadh ar chúl na cruaiche agus nuair a chonnaic</span>
<lb n="779"/><span>mé é baineadh stad asam.  Chonnaic sé gur sgánnruigh</span>
<lb n="780"/><span>mé.  "Na bíodh eagla ort," arsa seisean, agus theann</span>
<lb n="781"/><span>sé suas giota uaim ar dhóigh go mbéadh fasgadh agamsa</span>
<lb n="782"/><span>gan é bheith mo chómhair.  D'éirigh an fhearthainn níos</span>
<lb n="783"/><span>truime, agus sul a rabh fhios agam-sa go rabh sé 'a</span>
<lb n="784"/><span>dheánadh bhain sé de a chóta mór agus chuir thart orm</span>
<lb n="785"/><span>fhéin é.  Nuair a bhí turadh ann thug mé féin dó a</span>
<lb n="786"/><span>chóta agus thug buaidheachas dó.  D'iarr sé orm an</span>
<lb n="787"/><span>cóta a thabhairt liom na go mbfheidir go gcuirfeadh</span>
<lb n="788"/><span>sé arais.  Thug mé féin buaidheachas do airís agus</span>
<lb n="789"/><span>dubhairt nach rabh i bhfad agam le dhul, ag taisbeánadh</span>
<lb n="790"/><span>an bhaile do.  Dubhairt seisean go rabh sé ag 'ul an</span>
<lb n="791"/><span>bealach céadna síos fhad leis an Fhál Mhór an áit ar</span>
<lb n="792"/><span>tógadh é.  Bhí eolas agam-sa ar an Fhál Mhór, agus</span>
<lb n="793"/><span>dubhairt mé leis nach rabh a'n dhuine na chómhnuidhe</span>
<lb n="794"/><span>ann.  Dubhairt sé nach rabh, agus d'aimhdheoin nach</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="795"/><p><span>rabh ballógaí an toighe ar rugadh é ann fágtha féin,</span>
<lb n="796"/><span>gur mhaith leis cuairt a thabhairt ar na seanfháruis'.</span>
<lb n="797"/><span>Bhí mise ag taobh an toighe anois agus bhog seisean</span>
<lb n="798"/><span>leis gan níos mó a rádh.</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>D'innis mise do mo mháthair comh luath agus chuaidh</span>
<lb n="801"/><span>mé un toighe fá'n fhear a casadh orm agus cá rabh sé</span>
<lb n="802"/><span>ag 'ul.  Chuir sí ceist orm cia leis a rabh sé cosamhail,</span>
<lb n="803"/><span>agus d'innis mise duithe go rabh sé ar an fhear a ba</span>
<lb n="804"/><span>bhréaghta a chonnaic mé ariamh.  Agus leóga bhí, a</span>
<lb n="805"/><span>Nóra, agus ní fhaca mé a'n fhear o shoin comh bréagh</span>
<lb n="806"/><span>leis."</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>"Faraor! a mháthair ma's ar m'athair atá tú ag</span>
<lb n="809"/><span>cainnt ní'l mórán cuimhne agam air."</span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>"A thaiscidh, is air, ach caidé mar thiocfadh leat</span>
<lb n="812"/><span>cuimhne a bheith agat air agus gan tú ach an dá bhliadhain</span>
<lb n="813"/><span>go leith comhthrom an oidhche fuair sé bás.</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>Smaointigh mo mhathair ar a' bhomaite cia bhí ann.</span>
<lb n="816"/><span>"Sin Naos Ua Drioscoill ma tá sé beo," ar sise.</span>
<lb n="817"/><span>D'innis mo mháthair damh annsin caidé mar bhí an</span>
<lb n="818"/><span>tighearna óg ag mardhaiceacht aníos a' bealach mór</span>
<lb n="819"/><span>lá amháin agus gur casadh deirbhshiúr Naois air, agus</span>
<lb n="820"/><span>nuair nar úmhluigh sí dó, gur tharaing sé an steafóg</span>
<lb n="821"/><span>a bhí in a láimh agus bhuail trasna an leicinn í.  Nuair</span>
<lb n="822"/><span>a chuala Naos caidé rinn sé, shuibhail sé caol díreach</span>
<lb n="823"/><span>go dtí an caisleán.  Bhí an tighearna é féin ag an</span>
<lb n="824"/><span>doras agus chuir ceist ar Naos caidé bhí sé 'a dheánadh</span>
<lb n="825"/><span>annsin.  Chuir Naos ceist airsean caidé thug air a</span>
<lb n="826"/><span>dheirbhshiúr a bhualadh.  "Oc!" arsa'n tighearna, "bhfuil</span>
<lb n="827"/><span>deirbhshiúr ar bith eile agat go dtaisbeánochaidh mé</span>
<lb n="828"/><span>duithe caidé rud múnadh nuair a chastar tighearna</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="829"/><p><span>uirthi."  Ní dhearn Naos ach a lámh a thairrint agus</span>
<lb n="830"/><span>cnámh a ghéill a bhriseadh leis an bhuille a thug sé dó.</span>
<lb n="831"/><span>Beireadh ar Naos annsin agus cuireadh deich mbliadhna</span>
<lb n="832"/><span>air 'sa' phríoson, ach tugadh cead a' chinn dó nuair</span>
<lb n="833"/><span>a bhí cúig bliadhna riaraighthe aige. Nuair a thainig</span>
<lb n="834"/><span>biseach ar an tighearna chuir sé iomlán an teaghlaigh</span>
<lb n="835"/><span>amach as a mbaile agus a gcomhnuidhe agus sgabadh</span>
<lb n="836"/><span>ar fud an t-saoghail iad.</span></p>
<lb n="837"/>
<lb n="838"/><p><span>Ba sin mar d'innis mo mháthair an sgéala damhsa</span>
<lb n="839"/><span>a Nóra, agus an oidhche sin ní thiocfadh liom codhladh</span>
<lb n="840"/><span>ach ag smaointeadh agus ag smaointeadh liom."</span></p>
<lb n="841"/>
<lb n="842"/><p><span>"Níorbh iongantas ar bith é a mhathair."</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>"Lá ar na mhárach casadh Naos orm arais nuair a</span>
<lb n="845"/><span>bhí mé ag teacht amach as toigh a' phobail agus 'ach a'n</span>
<lb n="846"/><span>lá go cionn thrí seachtmhainí.  D'innis mé an chuid</span>
<lb n="847"/><span>eile de'n sgéal duit roimh-ré, caidé mar pósadh sinn</span>
<lb n="848"/><span>agus caidé mar nar labhair m'athair liom go rabh sé</span>
<lb n="849"/><span>ar leabaidh an bháis, na ní thug sé mathamhnas damh go</span>
<lb n="850"/><span>dtí sin nuair nach bpósfainn an fear a thoghaidh sé</span>
<lb n="851"/><span>féin damh."</span></p>
<lb n="852"/>
<lb n="853"/><p><span>"Ach! a mhathair níor innis tú ariamh damh cia thoghaidh</span>
<lb n="854"/><span>sé duit."</span></p>
<lb n="855"/>
<lb n="856"/><p><span>"An tighearna, ach a Nóra, shil m'athair gur mhór</span>
<lb n="857"/><span>an onóir damhsa tighearna a fhághail."</span></p>
<lb n="858"/>
<lb n="859"/><p><span>"A Nóra, dheánfaimid réidh le dhul a luighe agus</span>
<lb n="860"/><span>inniseochaidh mé an chuid eile duit i mbárach."</span></p>
<lb n="861"/>
<lb n="862"/><p><span>"Maith go leór, a mhathair."</span></p>
<lb n="863"/>
<lb n="864"/><p><span>Lá ar na bhárach shín a mhathair leitir a fuair sí an</span>
<lb n="865"/><span>lá roimh ré, chuig Nóra, agus d'iarr uirthi í a léigheadh.</span>
<lb n="866"/><span>Bheir Nóra ar an leitir agus léigh -</span>
<lb n="867"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="868"/><p><span>Teach-taiscidh an Iarla,</span>
<lb n="869"/><span>Luimneach,</span>
<lb n="870"/><span>Dia h-aoine.</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>A bhean uasal,</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>Is ró-mhór go mbéinn go h-an bhuidheach duit dá</span>
<lb n="875"/><span>dtéidheadh agat fáilte a thabhairt do mo mhac Seoirse</span>
<lb n="876"/><span>'un toighe chugat dá mbéadh i ndán's go gcasfaidhe</span>
<lb n="877"/><span>in do bhealach é.  'Sé mheasaim go bhfuil sé fá na</span>
<lb n="878"/><span>t-imcheall sin mar mhaithe leis féin ag cathadh a chuid</span>
<lb n="879"/><span>laethe saoire.  B'fhéidir nar bhé de'n mhúnadh é nuair</span>
<lb n="880"/><span>a d'innis mé do sul ar fhág sé an baile cá rabh tú</span>
<lb n="881"/><span>do chómhnuidhe, ach níor thrácht mé ar ingean a bheith</span>
<lb n="882"/><span>agat. 'Sí an óige an óige i gcómhnuidhe.</span></p>
<lb n="883"/>
<lb n="884"/><p><span>Sgríobhfaidh mé chugat fá chionn lae no dhó fá bhiseach</span>
<lb n="885"/><span>an airgid.</span></p>
<lb n="886"/>
<lb n="887"/><p><span>Is mise,</span>
<lb n="888"/><span>Le mór mheas,</span>
<lb n="889"/><span>Laoide Mac an Ghadaidhé.</span></p>
<lb n="890"/>
<lb n="891"/><p><span>Ag. - Mar d'innis mé duit an lá deireannach a bhí</span>
<lb n="892"/><span>mé ag cainnt leat, tá Seóirse, chan cionnus mé</span>
<lb n="893"/><span>féin a rádh, comh maith le'n bhuachailll a thóg athair ariamh.</span>
<lb n="894"/><span>L. Mac an Gh.</span></p>
<lb n="895"/>
<lb n="896"/><p><span>"Tá meas aige ar a mhac ar sgór ar bith," arsa</span>
<lb n="897"/><span>Nóra.</span>
<lb n="898"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="899"/><p><span>Tá, a Nóra, agus do réir mar thuig mé an uair</span>
<lb n="900"/><span>dheireannach a bhí mé ag cainnt leis ba mhaith leis dá</span>
<lb n="901"/><span>mbéadh meas againne air fosta.  'Sé smaointigh</span>
<lb n="902"/><span>mé nuair a chuala mé tú ag trácht ar an ghaisgidheach</span>
<lb n="903"/><span>a bhí ag bárr a' Bhealaigh Mhóir gur mb' fhéidir gurab</span>
<lb n="904"/><span>é bhí ann."</span></p>
<lb n="905"/>
<lb n="906"/><p><span>"B'fhéidir go díreach gurab é, a mhathair."</span></p>
<lb n="907"/>
<lb n="908"/><p><span>Le sin mhothuigh siad duine éiginteacht ag an doras</span>
<lb n="909"/><span>agus chuaidh Bean Uí Drioscoill amach agus d'fhosgail</span>
<lb n="910"/><span>é go bhfeicfeadh si cia bhí ann.  Ba fear óg a bhí ann.</span></p>
<lb n="911"/>
<lb n="912"/><p><span>"Is mise," arsa seisean, "Seóirse Mac an Ghadaidhe</span>
<lb n="913"/><span>agus d'iarr m'athair orm nuair a bhí mé ag fágail</span>
<lb n="914"/><span>an bhaile cuairt a thabhairt ort."</span></p>
<lb n="915"/>
<lb n="916"/><p><span>"Maise, tá fáilte romhat," arsa Bean Uí Dhrioscoill</span>
<lb n="917"/><span>agus thug sí isteach 'un t-reomra é a bhí ar thaobh láimhe</span>
<lb n="918"/><span>clídhe de'n doras ar éadán an toighe.  Ní rabh Seóirse</span>
<lb n="919"/><span>ar dhóigh ar bith cúlta, shuidh sé agus chan le Bean Uí</span>
<lb n="920"/><span>Drioscoill ionann agus da mbéadh aithne aige uirthi</span>
<lb n="921"/><span>le bliadhantaibh.  Leig sé air féin go rabh a sháith</span>
<lb n="922"/><span>iongantais air nuair a dubhairt Bean Uí Droiscoill</span>
<lb n="923"/><span>go rabh sí ag 'ul amach le na ingean Nóra a thabhairt</span>
<lb n="924"/><span>isteach.  Leig sé air féin nach rabh fhios aige go</span>
<lb n="925"/><span>rabh ingean aici.</span></p>
<lb n="926"/>
<lb n="927"/><p><span>Chuaidh Bean Uí Droiscoill amach.</span></p>
<lb n="928"/>
<lb n="929"/><p><span>Comh luath agus chuaidh sí amach d'éirigh Seóirse</span>
<lb n="930"/><span>agus thoisig sé a dhearcadh ar na pioctúiribh a bhí ar na</span>
<lb n="931"/><span>ballaibh.  Nuair a chonnaic sé pioctúirí na bhfear</span>
<lb n="932"/><span>calma a fuair bás ar son na h-Éireann, "tchím,"</span>
<lb n="933"/><span>arsa seisean.  Annsin, chonnaic sé pioctúir cailín</span>
<lb n="934"/><span>óig agus smaointigh sé ar an bhomaite gur bhí a casadh</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="935"/><p><span>air an lá roimh ré.  "Dheánfaidh sí gnaithe breághtha</span>
<lb n="936"/><span>damh," arsa seisean leis fein, "is annamh tá oiread</span>
<lb n="937"/><span>de'n dá chuid le fághail i n-aoinfheacht le na chéile,</span>
<lb n="938"/><span>ach tá sise gnaoidheamhail agus tá an t-airgead aici</span>
<lb n="939"/><span>fosta." Le sin mhothuigh sé trup agus shuidh sé síos</span>
<lb n="940"/><span>arais.</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>Fear óg caol árd a bhí i Seóirse.  Bhí sé gléasta</span>
<lb n="943"/><span>ar 'ach uile dhóigh go galánta.  Bhí sé droch-dhaiteach</span>
<lb n="944"/><span>'san ághaidh, agus bhí a ghruag dhubh comh slíocaighthe sin</span>
<lb n="945"/><span>nach rabh bun ribe amach no bárr ribe isteach.  Bhí</span>
<lb n="946"/><span>srón fada air a rabh cruman ar a bhárr, agus bhí a</span>
<lb n="947"/><span>smigead beag, cruinn.  Bhí cuma an-ghéar-chúiseach</span>
<lb n="948"/><span>air, go h-airighthe fá na súilibh a bhí níos cómhgaraigh</span>
<lb n="949"/><span>do chéile na is gnáthach le súilibh a bheith.</span></p>
<lb n="950"/>
<lb n="951"/><p><span>Thainig Bean Uí Dhrioscoill isteach agus a ingean</span>
<lb n="952"/><span>léithe, ach sul a bhfuair sí focal a labhairt bhí Séoirse</span>
<lb n="953"/><span>ar a bhonnaibh agus chraith lámh le Nóra.</span></p>
<lb n="954"/>
<lb n="955"/><p><span>"A Bhean Uí Dhrioscoill," arsa seisean, "is maith</span>
<lb n="956"/><span>is cóir duit bród a bheith ort cionnus léithid 'e ingean</span>
<lb n="957"/><span>a bheith agat; is bréagh an cailín í."</span></p>
<lb n="958"/>
<lb n="959"/><p><span>Shuidh sé, agus shuidh Nóra agus a máthair.</span></p>
<lb n="960"/>
<lb n="961"/><p><span>D'aithin Nóra comh luath géar agus d'amharc sí</span>
<lb n="962"/><span>air gur bh'é stán uirthi agus í ag teacht na bhaile ó</span>
<lb n="963"/><span>Bhárr a' Bhealaigh Mhóir, agus smaointigh sí comh beag</span>
<lb n="964"/><span>agus bhí ar a shon aici smaointeadh, gur bh'fheidir gur</span>
<lb n="965"/><span>Mac an Ghadaidhe an gaiscidheach ar bhaist sí Maicín</span>
<lb n="966"/><span>air.  Chan Seóirse ar siud agus ar seo.  Bhí an</span>
<lb n="967"/><span>tuile-shí' chainnte as a bhéal ar fad.  Bhí sé ag rádh</span>
<lb n="968"/><span>go rabh athás an dómhain air go rabh léithid Nóra agus</span>
<lb n="969"/><span>a máthara aige le cuairt a thabhairt ortha, no go rabh</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="970"/><p><span>na daoiní fá Thír Conaill gan mhúnadh gan oideachas</span>
<lb n="971"/><span>agus nach dtiocfadh le duine uasal cathadh aimsire</span>
<lb n="972"/><span>ar bith a fhághail in a gcuideachta.  Bhí sé ag deanamh</span>
<lb n="973"/><span>go gcaithfeadh sé go rabh Bean Uí Dhrioscoill agus</span>
<lb n="974"/><span>a ingean an-uaigneach, gan duine ar bith a tógadh mar</span>
<lb n="975"/><span>tógadh iad féin le cuairt a thabhairt ortha.  Bhí a dhá</span>
<lb n="976"/><span>shúil sáithte i Nóra ar fad, ach ní rabh sise ag amharc</span>
<lb n="977"/><span>air no ag tabhairt freagra air ach nuair a chaitheadh</span>
<lb n="978"/><span>sí é a dheánadh.  Ní rabh Bean Uí Drioscoill í féin</span>
<lb n="979"/><span>ag rádh mórán.  Fá dheiread d'éirigh sé le h-imtheacht.</span></p>
<lb n="980"/>
<lb n="981"/><p><span>"Béidh mé ar an bhealach seo arais i mbárach,"</span>
<lb n="982"/><span>arsa seisean, "agus bheirfidh mé "Beannuighadh Dia"</span>
<lb n="983"/><span>díbh."</span></p>
<lb n="984"/>
<lb n="985"/><p><span>"Deán é," arsa Bean Uí Dhrioscioll.</span></p>
<lb n="986"/>
<lb n="987"/><p><span>Char dhubhairt Nóra leis "tar no fan," ach má thug</span>
<lb n="988"/><span>Seóirse sin fá ndeara níor leig sé a dhath air féin,</span>
<lb n="989"/><span>agus nuair a d'fhág Bean Uí Dhrioscoill ag an doras</span>
<lb n="990"/><span>é, d'imthigh sé leis agus aoibh bhreágh air.</span></p>
<lb n="991"/>
<lb n="992"/><p><span>"An sin Maicín?" arsa Bean Uí Dhrioscoill</span>
<lb n="993"/><span>nuair a thainig sí isteach arais.</span></p>
<lb n="994"/>
<lb n="995"/><p><span>"Ní h-é no a'n chuid de, a mháthair," arsa Nóra.</span>
<lb n="996"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="997"/><p><span>Maicín agus an Bacach Ruadh.</span></p>
<lb n="998"/>
<lb n="999"/><p><span>Nuair a d'fhág Maicín Árd na Cruaiche, shiúbhail</span>
<lb n="1000"/><span>sé leis ar a shuaimhneas ag tairrint ar Mhín a' Bheatha.</span>
<lb n="1001"/><span>Sheasadh sé anois agus airís agus dh'amharcadh sé uaidh.</span>
<lb n="1002"/><span>Bhí trathnóna an bhreágh ann agus b'fhéidir gur bhé sin</span>
<lb n="1003"/><span>an rud a ba chionntaigh leis.  Bhí an ghrian ag éirighe</span>
<lb n="1004"/><span>íseal.  Shílfeá da mbéadh duine ar Chloich an Amhairc</span>
<lb n="1005"/><span>go mbéadh sé ábalta a lámh a leagaint uirthi.  Bhí</span>
<lb n="1006"/><span>sí ag 'ul síos ar a suaimhneas, agus gidh go rabh sí féin</span>
<lb n="1007"/><span>comh dearg le fuil, deirfeá go rabh sí ag cur dath</span>
<lb n="1008"/><span>dubh gorm ar an aer eadar thú féin agus í féin.  Bhí</span>
<lb n="1009"/><span>'ach a'n rud ciúin.  Bhí an toit liath-ghorm ag 'ul suas</span>
<lb n="1010"/><span>glan díreach 'san spéir as na toighthib.  Tchídhfeá</span>
<lb n="1011"/><span>sean-dhuine amuigh ag giall a thoighe ag deánadh a</span>
<lb n="1012"/><span>chomhráidh le sean-dhuine eile na shuidhe ag a theach</span>
<lb n="1013"/><span>féin cupla céad slat ar shiúbhal.  Annsin tchífeá</span>
<lb n="1014"/><span>bean toighe ag 'ul fá choinne uisge, agus chluinfeá í</span>
<lb n="1015"/><span>ag rádh le duine éighinteacht go rabh an t-am ann le</span>
<lb n="1016"/><span>dhul fá dhéin an eallaigh.  Ní rabh glór na bpáistí</span>
<lb n="1017"/><span>le cluinstin, na bhí siad tursach indhiaidh a bhéith ag</span>
<lb n="1018"/><span>deánamh toighthe beaga ó mhaidin, agus bhí codhladh ag</span>
<lb n="1019"/><span>teacht ortha anois.  Ní dheachaidh na cuileógaí fá</span>
<lb n="1020"/><span>chómhnuidhe go fóil, no' fhad agus bhí solas na gréine</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1021"/><p><span>ar a gcuid eiteóg, bhí siad 'na sluaighte annsud</span>
<lb n="1022"/><span>agus annseo agus a' ciarlamán ag cuir sgaithteach</span>
<lb n="1023"/><span>ionnta agus é ag ciarsanacht a thréirthe.</span></p>
<lb n="1024"/>
<lb n="1025"/><p><span>Nuair a thainig Maicín 'fhad leis an Abhainn Bhuidhe,</span>
<lb n="1026"/><span>shiubhail sé trasna leath bealaigh ar an mhaide</span>
<lb n="1027"/><span>ghnídheas ionad droichid ar an abhainn, agus sheasuigh</span>
<lb n="1028"/><span>sé annsin ag amharc síos ar an t-sruth a bhí chómhair a</span>
<lb n="1029"/><span>bheith tirim ar siocair an tiormlaigh.  B'fhéidir go</span>
<lb n="1030"/><span>rabh sé ag smaointeadh ar na laethibh a chaith sé ag</span>
<lb n="1031"/><span>ruagadh breac nuair a bhí sé na ghasúr, no b'fhéidir</span>
<lb n="1032"/><span>go rabh sé smaointeadh ar caidé mar ba ghnáthach</span>
<lb n="1033"/><span>leis bréith ortha faoi na clochaibh le na lámhaibh, no</span>
<lb n="1034"/><span>b'fhéidir go rabh sé ag smaointeadh ar an uisge nach</span>
<lb n="1035"/><span>rabh ann ach é go rabh sé ag sileadh eadar na clochaibh,</span>
<lb n="1036"/><span>agus na dhiaidh sin, go mbainfeadh sé an fhairrge</span>
<lb n="1037"/><span>amach bíodh an lá sin fada na gairid amuigh.  Cia bith</span>
<lb n="1038"/><span>air a rabh sé ag smaointeadh, chaith sé i bhfad ar an</span>
<lb n="1039"/><span>mhaide.  Ins a' deireadh chonnaic sé fear ag teacht</span>
<lb n="1040"/><span>fhad leis, agus b'éigin dó siúbhal trasna go dtí an</span>
<lb n="1041"/><span>taobh eile de'n mhaide leis an fhear a leigint trasna.</span>
<lb n="1042"/><span>Ba é an Bacach Ruadh a bhí ann agus é ag tairrint</span>
<lb n="1043"/><span>siar fosta.</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>Bheannuigh sé do Mhaicín agus bheannuigh Maicín dó.</span></p>
<lb n="1046"/>
<lb n="1047"/><p><span>"Ca bhfuil do thriall?" arsa'n Bacach Ruadh.</span></p>
<lb n="1048"/>
<lb n="1049"/><p><span>"Go Mín a' Bheatha," arsa Maicín.</span></p>
<lb n="1050"/>
<lb n="1051"/><p><span>Bhí bacaigh i gcomhnuidhe dána i dTír Chonaill.</span>
<lb n="1052"/><span>B'fhéidir gur cionnus go rabh na daoiní comh maith</span>
<lb n="1053"/><span>sin dóbhtha agus bhí siad a ghnidheadh dána iad.  Ach</span>
<lb n="1054"/><span>ar sgor ar bith bhí na bacaigh dána, agus ní bíodh a'n</span>
<lb n="1055"/><span>teach a mbíodh siad ag cur faobhtha ann, nach mbéadh</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1056"/><p><span>lán o chúl go doras ag éisteacht leó ag sgéalaidheacht</span>
<lb n="1057"/><span>ar na h-iongantais a chonnaic siad i n-áiteachaibh</span>
<lb n="1058"/><span>eile.  Ach imeasg bachach ní rabh a'n bhacach comh dána</span>
<lb n="1059"/><span>leis an Bhacach Ruadh.  Bhí teanga chliste aige agus</span>
<lb n="1060"/><span>teanga ghéar dá gcuirfidhe corruigh air, agus bhí sé</span>
<lb n="1061"/><span>ábalta liaspáin a chur ar shúilibh óg agus sean le</span>
<lb n="1062"/><span>na dheagh-bhriathraibh, agus le sgéalaidheacht ar thíortaibh</span>
<lb n="1063"/><span>coimhightheach.  Bhí daoiní ann a deireadh gur chaith sé</span>
<lb n="1064"/><span>seal dá shaoghal 'san arm.</span></p>
<lb n="1065"/>
<lb n="1066"/><p><span>"Is maith a thig leat léim a gheárradh agus cloch a</span>
<lb n="1067"/><span>chathadh" arsa seisean le Maicín.</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>Thainig aoibh a' ghaire ar Mhaicín ach char labhair sé,</span>
<lb n="1070"/><span>agus arsa'n Bacach arais:</span></p>
<lb n="1071"/>
<lb n="1072"/><p><span>"Bhí mise lá de mo shaoghal agus ní leigfinn an</span>
<lb n="1073"/><span>bhuaidh leat go réidh," agus dhírigh sé é fein.</span></p>
<lb n="1074"/>
<lb n="1075"/><p><span>Ba dheacair a aois a dheánadh amach anois.  D'fhéad-</span>
<lb n="1076"/><span>fadh sé a bheith aois ar bith eadar dhá sgór go leith agus</span>
<lb n="1077"/><span>trí sgór bliadhanta, agus b'fhéidir nach rabh sé comh</span>
<lb n="1078"/><span>sean sin agus gur bh'é a chuid féasóige fada ruaidhe</span>
<lb n="1079"/><span>a bhí ag cur cuma ná h-aoise sin air.  Anois nuair</span>
<lb n="1080"/><span>a dhírigh sé é féin, b'fhurust aithne gur fear ar dóigh</span>
<lb n="1081"/><span>a bhí ann nuair a bhí sé óg: bhí sé thar shé troighthe ar</span>
<lb n="1082"/><span>airde go fóil, agus ma bhí a chuid slinneán ag éirighe</span>
<lb n="1083"/><span>crom féin, sgéal fada ar a leithead a bhí ionnta.</span>
<lb n="1084"/><span>Agus le urradh a chuid sgiathán a thaisbeánadh, chas</span>
<lb n="1085"/><span>sé an bata droighin a bhí in a láimh go dtí narfhan an</span>
<lb n="1086"/><span>léab chroicinn air ó bhun go bárr nar réabadh de.</span></p>
<lb n="1087"/>
<lb n="1088"/><p><span>"B'fheárr liom do chabhair na do chealg go fóil,"</span>
<lb n="1089"/><span>arsa Maicín.  Thaiteann sin leis an Bhacach Ruadh</span>
<lb n="1090"/><span>agus arsa seisean:</span></p>
<lb n="1091"/>
<lb n="1092"/><p><span>"Ma's maith ar bith duit mo chabhair bíodh sí agat</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1093"/><p><span>agus an lá a b'fheárr a bhí mé ariamh thiocfá taobh na</span>
<lb n="1094"/><span>gaoithe ar mo chealg.  'Siomaidh fear a chonnaic mise</span>
<lb n="1095"/><span>agus 'siomaidh fear maith a chonnaic mé.  Chonnaic</span>
<lb n="1096"/><span>mé fir a bhí comh mór sin nach mbéadh ionnam-sa ach</span>
<lb n="1097"/><span>gasúr le na dtaobh agus iad urradhanta de réir, ach</span>
<lb n="1098"/><span>de réir mar bhí siad mór is amhlaidh is lúgha a bhí</span>
<lb n="1099"/><span>siad cliste.  Ní rabh ionnta ach méid agus urradh</span>
<lb n="1100"/><span>agus gan iad indán usaid a dheánam de cheachtar aca.</span>
<lb n="1101"/><span>Ach fear ion-churtha leat-sa chan fhaca mé dha uair</span>
<lb n="1102"/><span>ariamh."</span></p>
<lb n="1103"/>
<lb n="1104"/><p><span>Tharraing an Bacach amach dubhdóg as a phóca annsin,</span>
<lb n="1105"/><span>shuidh síos ar bhruach na h-abhanna agus dhearg é.  Thairring</span>
<lb n="1106"/><span>Maicín amach a phíopa agus rinn an cleas céadna.</span>
<lb n="1107"/><span>Bhí fear ag tairrint ortha.  Connaic Maicín é ó thainic</span>
<lb n="1108"/><span>sé ar amharc, agus nuair a bhí sé ag teacht cómhgarach</span>
<lb n="1109"/><span>chuir Maicín ceist ar an Bhacach an rabh aithne aige ar</span>
<lb n="1110"/><span>an fhear a bhí tairrint ortha.</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>"Ní aithnighim é" arsa'n Bacach Ruadh, agus d'aithne-</span>
<lb n="1113"/><span>ochainn Éireannach: ní aithnighim thusa acht aithnighim</span>
<lb n="1114"/><span>gur Éireannach thú."</span></p>
<lb n="1115"/>
<lb n="1116"/><p><span>Nuair a thainig an coimhightheach fhad leo chuir sé</span>
<lb n="1117"/><span>ceist ortha an rabh sé i bhfad 'na' Chlocháin Léith.  D'innis</span>
<lb n="1118"/><span>an Bacach dó go rabh sé cúig mhíle, agus nuair a chuala</span>
<lb n="1119"/><span>sé sin thug sé buaidheachas dóbhtha agus bhog leis.</span></p>
<lb n="1120"/>
<lb n="1121"/><p><span>"Is mithidh damh féin an baile a bhainnt amach,"</span>
<lb n="1122"/><span>arsa Maicín.</span></p>
<lb n="1123"/>
<lb n="1124"/><p><span>"Maise!" arsa'n Bacach, "thárla go bhfuil mise</span>
<lb n="1125"/><span>ag 'ul go Mín a' Bheatha fosta creidim gur de'n</span>
<lb n="1126"/><span>mhúnadh é thú a comóradh, agus cia bith é féin an fear</span>
<lb n="1127"/><span>siar stán sé go géar ort-sa."</span>
<lb n="1128"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1129"/><p><span>"Ar stán," arsa Maicín.</span></p>
<lb n="1130"/>
<lb n="1131"/><p><span>Ar a mbealach siar chuir Maicín mórán ceist fá</span>
<lb n="1132"/><span>bhunadh óg na h-áite agus fá dtaobh de'n Bhacach é</span>
<lb n="1133"/><span>féin.  D'fhuasgail an Bacach iad go h-iomlán ach</span>
<lb n="1134"/><span>chan gan smaointeadh leis féin uair na dhó go gcaithfeadh</span>
<lb n="1135"/><span>sé go rabh an fear seo an taobh 'e'n tír roimh ré.</span>
<lb n="1136"/><span>Nuair a thainig siad fhad le toigh an t-siopa, dubhairt</span>
<lb n="1137"/><span>Maicín gur seo an áit a rabh sé féin ag bainnt faoi.</span>
<lb n="1138"/><span>Dubhairt an Bacach go rabh rún aige féin a fhárus a</span>
<lb n="1139"/><span>dheánadh ann go maidín fosta; go rabh sgiobál mhaith</span>
<lb n="1140"/><span>chocháin faoi an t-siopa, agus nar dhiúltuigh fear a'</span>
<lb n="1141"/><span>toighe na a bhean é ariamh fá dhídean an sgiobáil go</span>
<lb n="1142"/><span>maidín.  Chuaidh an bheirt 'un toighe i n-aoinfheacht.</span></p>
<lb n="1143"/>
<lb n="1144"/><p><span>Bhí fear a' toighe agus a bhean na suidhe ar dhá thaoibh</span>
<lb n="1145"/><span>na teineadh: bhí na páistí uile go léir 'na luighe.</span>
<lb n="1146"/><span>Bhí sgéala ar na h-éachtai' a rinn Maicín ag bárr a'</span>
<lb n="1147"/><span>bhealaigh mhóir roimhe, agus chuir sé iongantas air</span>
<lb n="1148"/><span>nuair a thug bean a' toighe "Maicín" air nuair a bhí</span>
<lb n="1149"/><span>sí ag cur ceiste air cia aca a b'fheárr leis suipear</span>
<lb n="1150"/><span>bracháin no suipear taé.  Ba é sin an chead uair do</span>
<lb n="1151"/><span>an t-aim a chluinstean, ach thaitin sé leis.  Cionnus</span>
<lb n="1152"/><span>nar aithin a'n dhuine é ní rabh sé ag 'ul a innse do</span>
<lb n="1153"/><span>mhór agus do bheag cia é féin, agus dar leis go</span>
<lb n="1154"/><span>nglacfadh sé leis an ainm.  Ach an oidhche sin is minic</span>
<lb n="1155"/><span>a smaointigh sé caidé mar fuair bean a' toighe an</span>
<lb n="1156"/><span>t-ainm sin, no bhí fhios aige go maith nach dtug sí air</span>
<lb n="1157"/><span>é as maol a conláinn.  Chuaidh sé a luighe comh luath</span>
<lb n="1158"/><span>agus rinn sé a shuipear, rud nar thaitin leis an Bhacach</span>
<lb n="1159"/><span>Ruadh, no b'éigin do-san a dhul amach 'na' sgiobáil</span>
<lb n="1160"/><span>nuair nach rabh cómhrádh ar bith le fághail aige, mar</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1161"/><p><span>bhí ceann urraidh an toighe agus a bhean ag smaointeadh</span>
<lb n="1162"/><span>ar dúl a luighe fosta.</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>Ar maidín la ar na mhárach d'éirigh Maicín go luath</span>
<lb n="1165"/><span>agus chuaidh sé isteach na sgiobáil a bhí faoi'n t-siopa.</span>
<lb n="1166"/><span>"Nonach bhfuil tú do shuidhe go fáil a Mhícheáil?"</span>
<lb n="1167"/><span>arsa seisean leis an bhacach.  Ní rabh a dhath de'n</span>
<lb n="1168"/><span>bhacach le feiceáil ach a cheann.  Bhí sé cuachta astuigh</span>
<lb n="1169"/><span>'sa' chochán fá n-a chirteach, agus a dhá chois sáithte</span>
<lb n="1170"/><span>astuigh i mála a bhí tarraingté anios aige ar féin</span>
<lb n="1171"/><span>go dtí faoi n-a dhá easgaill.  Chaith sé an cochán de,</span>
<lb n="1172"/><span>d'éirigh aniar agus bhain de an mála sul ar labhair</span>
<lb n="1173"/><span>sé.</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>"Cá fios duit ainm an bhacaigh?"</span></p>
<lb n="1176"/>
<lb n="1177"/><p><span>"Ní críonna an cat na'n coimheadaidhe," arsa</span>
<lb n="1178"/><span>Maicín.  "Comh luath agus gheobhas tú greim le</span>
<lb n="1179"/><span>n-ithe," arsa Maicín annsin, "rachaidh tú na Chlocháin</span>
<lb n="1180"/><span>Léith.  Tá lá aonaigh annsin indhiu agus béidh fear na</span>
<lb n="1181"/><span>fídeóige ag seinim ar an t-sráid.  Bheirfidh tú seo</span>
<lb n="1182"/><span>dó agus béidh fhios agat féin cia 'n uair agus cia'n</span>
<lb n="1183"/><span>t-am le na thabhairt dó."</span></p>
<lb n="1184"/>
<lb n="1185"/><p><span>Thug sé litir do'n bhacach annsin.  Bheir an bacach.</span>
<lb n="1186"/><span>greim ar an leitir agus chuir isteach ann a ochras í</span></p>
<lb n="1187"/>
<lb n="1188"/><p><span>"Dheánfaid mé sin," arsa'n bacach.</span>
<lb n="1189"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1190"/><p><span>Oidhche Dála.</span></p>
<lb n="1191"/>
<lb n="1192"/><p><span>Chaith Maicín mórán de a chuid ama ar feadh</span>
<lb n="1193"/><span>coicthighise ag íasgáireacht fá na h-aibhneachaibh agus</span>
<lb n="1194"/><span>fá na lochannaibh, agus ag seilg.  Chaith sé mórán de</span>
<lb n="1195"/><span>a chuid ama fosta ag cainnt leis na buachaillíbh óga,</span>
<lb n="1196"/><span>agus is beag lá nach bfeicfidhe é féin agus Tomás</span>
<lb n="1197"/><span>Mhac Ruaidhrí i gcuideachta a chéile.  Corr lá</span>
<lb n="1198"/><span>d'imthigheadh sé ar maidín agus ní philleadh sé go h-am</span>
<lb n="1199"/><span>luighe.  Bhí oidhche no dhó ann nar phill sé go maidín.</span>
<lb n="1200"/><span>Maidín amháin nuair a thainig sé isteach 'un toighe</span>
<lb n="1201"/><span>indhiaidh a bheith amuigh ó oidhche, bhí bean a' toighe na</span>
<lb n="1202"/><span>suidhe ar chataoir agus í na codhladh.  Mhusgail sí</span>
<lb n="1203"/><span>le linn a theacht isteach dó.</span></p>
<lb n="1204"/>
<lb n="1205"/><p><span>"A chroidhe ó," arsa sise, "ní thiocfadh liom a dhul</span>
<lb n="1206"/><span>a luighe aréir no bhí mo chroidhe ag 'ul amach ar mo</span>
<lb n="1207"/><span>bhéal ar eagla's gur bhain rud éiginteacht duit.  Tá'n</span>
<lb n="1208"/><span>t-am atá ann creathnach, agus ar ndóigh ní rabh fhios</span>
<lb n="1209"/><span>agam nach go mb'fheidir gur bh'iad na sgaighdiúirí</span>
<lb n="1210"/><span>a bheir ort."</span></p>
<lb n="1211"/>
<lb n="1212"/><p><span>"Ní bhainfeadh siad le mo léithéid-sa" arsa Maicín.</span>
<lb n="1213"/><span>Fuair sé a bhricfeasta agus chuaidh a luighe agus é</span>
<lb n="1214"/><span>ag smaointeadh ar chnocaibh Bhárr' Ghaoth-Dóbhair.</span>
<lb n="1215"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1216"/><p><span>Cá bhfuil an áit ar fud na tíre is lúgha cáil na</span>
<lb n="1217"/><span>cnuic Bhárr' Ghaoth-dóbhair, agus cá bhfuil an áit is</span>
<lb n="1218"/><span>mo thuilleas cáil?  Ar fhad d'amhairch ar chúl gréine</span>
<lb n="1219"/><span>tá cnoc ag éirigh ar chúl cnuic go dtí go bhfuil an</span>
<lb n="1220"/><span>chuid is fuide ar shiúbhal ag cur a gcuid cruach 'sna</span>
<lb n="1221"/><span>néaltaibh.  Anuas taobhannaí na gcnoc seo tá srútháin</span>
<lb n="1222"/><span>agus silteáin na rith na gcéadtaí, cuid aca ag 'ul</span>
<lb n="1223"/><span>i gcómhair le n-a cheile, ach an t-iomlán aca ag munumar</span>
<lb n="1224"/><span>agus ag deánadh crónain de réir mar tá an t-uisge</span>
<lb n="1225"/><span>ag tuitim ó lamhtán go lamhtán, agus iad ag tarraint</span>
<lb n="1226"/><span>ar na lochannaibh atá ar íochtar.  Imeasg na gcnoc</span>
<lb n="1227"/><span>seo ní'l a'n chnoc ann níos áilne na Cnoc a' Toir,</span>
<lb n="1228"/><span>atá fá fhad mearóige de Bhárr a' Bhealaigh Mhóir.</span>
<lb n="1229"/><span>Agus ní'l a'n chnoc in imeasg níos airde agus é</span>
<lb n="1230"/><span>cúmhdaighte le fraoch feannán agus cinealtas.  Síleann</span>
<lb n="1231"/><span>an té atá ag 'ul suas air an chead iarraidh ariamh go</span>
<lb n="1232"/><span>mbéidh sé ag n-a bhárr comh luath agus shroichfidh sé an</span>
<lb n="1233"/><span>mullach atá roimhe, ach comh luath agus tá sé ar an</span>
<lb n="1234"/><span>mhullach sin, tchí sé mullach eile roimhe, go dtí 'sa'</span>
<lb n="1235"/><span>deireadh nuair atá sé tuirseach ag siúbhal agus ag</span>
<lb n="1236"/><span>bainnt dúil de bhárr a' chnuic a bhainnt amach go bráth,</span>
<lb n="1237"/><span>fághann sé buaidh ar an staighre dheireannach.  Ach</span>
<lb n="1238"/><span>anois nuair atá sé ar bhárr an chnuic, tchí sé gur</span>
<lb n="1239"/><span>mhaith a b'fhiú dó an turas a dheánadh.  Ar amharc dó</span>
<lb n="1240"/><span>bealach luighe gréine, tchí sé shíos faoi lochannaí sgabtha</span>
<lb n="1241"/><span>thall agus ibhfos n-a sgórthaibh, agus aibhneacha ag</span>
<lb n="1242"/><span>casadh mar sud agus mar seo eatorra.  Tchí sé ar</span>
<lb n="1243"/><span>imeall na lochannaí, páirceánnaí glasa agus toighthe</span>
<lb n="1244"/><span>geala aol-nighte, agus fad amhairc uaid, tchí sé an</span>
<lb n="1245"/><span>fhairrge mhór ag greadadh isteach ar na cruachaibh</span>
<lb n="1246"/><span>gainimh, a dtugtar méillte Íocthair Tíre ortha.</span>
<lb n="1247"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1248"/><p><span>Anuas taobh Chnuic a' Toir, tá abha na rith a dtugtar</span>
<lb n="1249"/><span>Abhainn-an-sgeárdáin uirthi.  Ní'l innti ach silteán</span>
<lb n="1250"/><span>beag 'san áit a n-éirigheann sí thuas ag bárr an chnuic,</span>
<lb n="1251"/><span>ach ar a bhealach anuas tá sí ag léitheadadh de réir</span>
<lb n="1252"/><span>mar tá silteáin bheaga ag ríth isteach innti, go dtí</span>
<lb n="1253"/><span>go bhfuil sí fá thuairim fiche troigh ar léithead ag bárr</span>
<lb n="1254"/><span>an sgeárdáin.  Tá an sgeárdán é féin fá thuairim</span>
<lb n="1255"/><span>céad troigh ar airde, agus an tormán a ghnidheas an</span>
<lb n="1256"/><span>t-uisge agus é ag tuitim anuas glan díreach na</span>
<lb n="1257"/><span>céad troigh sin ar na clochaibh atá ar íochtar, tá sé</span>
<lb n="1258"/><span>mar bheadh tormán táirrnighe ann.  Nuair a bhriseann</span>
<lb n="1259"/><span>néall os cionn an chnuic, annsin tuiteann an fhearthainn</span>
<lb n="1260"/><span>na chnap, líonann na silteáin mar ghreadfá do dhá</span>
<lb n="1261"/><span>bhois ar a chéile, líonann siad-san abhainn an sgeárdáin,</span>
<lb n="1262"/><span>agus thig an t-uisge ag rollugadh anuas na h-abhna</span>
<lb n="1263"/><span>sin n-a chraos, ag iomchar leis gach rud a chartar in</span>
<lb n="1264"/><span>a bhealach, go mbuailidh sé a cheann faoi ag bun an</span>
<lb n="1265"/><span>sgeárdáin 'sa' chubhar a rinn sé féin a mhaistreadh.</span></p>
<lb n="1266"/>
<lb n="1267"/><p><span>Bhí an tráthnóna ann nuair a d'éirigh Maicín, agus</span>
<lb n="1268"/><span>soir leis, agus shuidh ar an Chloich Stucaigh.  Bhí sé ag</span>
<lb n="1269"/><span>amharc soir ar chnocaibh Bhárr Ghaoth-Dóbhair.  Chuir sé</span>
<lb n="1270"/><span>bailc ar na cnocaibh ó chuaidh sé a luighe, agus thiocfadh</span>
<lb n="1271"/><span>leis an t-uisge a fheiceáil ag dórtadh anuas an</span>
<lb n="1272"/><span>sgeárdán, agus thiocfadh leis a thormán a cluinstean</span>
<lb n="1273"/><span>agus e mar bhéadh tormán an bharra ann.  Bhí turadh</span>
<lb n="1274"/><span>ann anois, agus bhí na caoirigh le feiceáil ag ingilt</span>
<lb n="1275"/><span>ar an fheanntraigh agus na gabhair ar bhárra' na mbeann.</span>
<lb n="1276"/><span>Bhí Maicín ag dearcadh ar sgáile na néall, ceann 'sa'</span>
<lb n="1277"/><span>tóir ar an chionn eile amach go bárr a' chnuic de</span>
<lb n="1278"/><span>réir mar bhí na nealta ag 'ul trasna na gréine.  Bhí</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1279"/><p><span>an ghrian ag 'ul a luighe anois, ach sul a</span>
<lb n="1280"/><span>deachaidh sí a luighe sgiord sí amach o chúl néall agus</span>
<lb n="1281"/><span>thug amharc amháin eile ar Chnoc a' Toir.  Bhí an t-</span>
<lb n="1282"/><span>airgead beó ag feitheamh ar an amharc sin, no comh</span>
<lb n="1283"/><span>luath agus thug an ghrian an t-amharc sin, shoillsigh an</span>
<lb n="1284"/><span>t-airgead beo comh loinnreach agus soillsigh grian</span>
<lb n="1285"/><span>ariamh.  Ní rabh níos mó de; chuaidh an ghrian a luighe</span>
<lb n="1286"/><span>agus thainig dat dubh gorm ar na cnocaibh.</span></p>
<lb n="1287"/>
<lb n="1288"/><p><span>Bhí an oidhche ann nuair a thainig Tomás Mhac Ruaidhrí</span>
<lb n="1289"/><span>fhad le Maicín 'san áit a rabh sé n-a shuidhe.</span></p>
<lb n="1290"/>
<lb n="1291"/><p><span>"Tá mé ag 'ul toigh Nuala Báine anocht," arsa</span>
<lb n="1292"/><span>Tomás, "agus ba mhaith liom dá dtéightheá liom mar</span>
<lb n="1293"/><span>gheall tú.  Bhí Nuala ag trácht ort, agus tá fhios</span>
<lb n="1294"/><span>agam go maith gur mháith léithe tú a bheith ann."</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>"Rachaidh mé agus fáilte," arsa Maicín.</span></p>
<lb n="1297"/>
<lb n="1298"/><p><span>"Tá an chuid eile de na fearaibh atá ag 'ul liom,"</span>
<lb n="1299"/><span>arsa Tomás, "ag fanacht orainn idtoigh m'athara,</span>
<lb n="1300"/><span>agus tá an t-uisge beatha annsin fosta."</span></p>
<lb n="1301"/>
<lb n="1302"/><p><span>"Cia iad fein?" arsa Maicín.</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>"Tá, Cathaoir Ua Dubhthaigh, Feilimidh na Míne,</span>
<lb n="1305"/><span>agus tá cuireadh ag an Bhacach Ruadh fosta."</span>
<lb n="1306"/><span>"Thárla go bhfuil siad ag fanacht orainn," arsa</span>
<lb n="1307"/><span>Maicín, "tá sé lán go maith againn tarraint ortha</span>
<lb n="1308"/><span>anois."</span></p>
<lb n="1309"/>
<lb n="1310"/><p><span>Bhí sé 'dhubh sholas nuair a chuaidh siad isteach 'un</span>
<lb n="1311"/><span>toighe.  Bhithear ag fanacht ortha mar dubhairt Tomás,</span>
<lb n="1312"/><span>agus bhí an Bacach Ruadh annsin fosta agus é n-a</span>
<lb n="1313"/><span>shuidhe ag cionn an tábla.  Comh luath géar agus</span>
<lb n="1314"/><span>chuir siad a gcinn isteach faoi árd-mhaide an dorais,</span>
<lb n="1315"/><span>beiridh Conall Mór greim ar bhuideál agus ar ghloine,</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1316"/><p><span>líon sé an gloine agus thairg do Mhaicín é.  Bheir</span>
<lb n="1317"/><span>Maicín ar an ghloine as a láimh agus shín arais chuige</span>
<lb n="1318"/><span>é agus thug buaidheachas do.</span></p>
<lb n="1319"/>
<lb n="1320"/><p><span>"No nach bhfuil tú ag 'ul a ól?" arsa Conall.</span></p>
<lb n="1321"/>
<lb n="1322"/><p><span>"Ní thig liom é: ní bhainim leis, agus tá mé comh</span>
<lb n="1323"/><span>buidheach duit-se agus da n-ólfainn é." arsa Maicín.</span></p>
<lb n="1324"/>
<lb n="1325"/><p><span>"Na h-iarr air é, a athair," arsa Tomás ní'l sé ag</span>
<lb n="1326"/><span>bhainnt leis."</span></p>
<lb n="1327"/>
<lb n="1328"/><p><span>Thárla gur mar sin atá," arsa Conall, "ní bhéidh</span>
<lb n="1329"/><span>mé 'a iarraidh ort."</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>Shín sé an gloine annsin chuig Cathaoir.  Bheir</span>
<lb n="1332"/><span>Cathaoir ar an ghloine agus arsa seisean "Seo</span>
<lb n="1333"/><span>mbur sláinte uile go léir, a fheara; do shláinte,</span>
<lb n="1334"/><span>a Thomáis Chonaill, agus go n-éirigh ar siubhal linn."</span></p>
<lb n="1335"/>
<lb n="1336"/><p><span>"Iocshláinte duit," arsa'n chuid eile agus d'ól</span>
<lb n="1337"/><span>Cathaoir an gloine.  Líon Conall an gloine arais</span>
<lb n="1338"/><span>agus thug do Fheilimidh é.  Bheir Filimidh greim air,</span>
<lb n="1339"/><span>agus arsa seisean, "Go gcuiridh Dia an t-adh orainn</span>
<lb n="1340"/><span>uile go léir," agus annsin d'ól sé fá thuairim</span>
<lb n="1341"/><span>leath an gloine agus bhí 'a shíneadh arais chuig Conall.</span></p>
<lb n="1342"/>
<lb n="1343"/><p><span>"Caith siar ann do phluic é," arsa Conall, "agus</span>
<lb n="1344"/><span>bídh réidh leis."  Rinne Feilimidh sin.</span></p>
<lb n="1345"/>
<lb n="1346"/><p><span>Thug sé gloine annsin do'n Bhacach Ruadh.  Bheir</span>
<lb n="1347"/><span>an Bacach air agus arsa seisean:</span></p>
<lb n="1348"/>
<lb n="1349"/><p><span>"Seo sláinte na h-Éireann agus na gcúig chúigi</span>
<lb n="1350"/><span>sa dhó, agus an té nach n-ólann 'sa' t-sláinte seo</span>
<lb n="1351"/><span>na rabh sé i bhfad beó."  "Amén," arsa Conall.</span></p>
<lb n="1352"/>
<lb n="1353"/><p><span>Chaith an Bacach siar an bhiotáilte gan an gloine a</span>
<lb n="1354"/><span>bhainnt ó n-a chionn.</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1355"/><p><span>"Bhfuil maith damh a'n dheór a thabhairt duit-se.</span>
<lb n="1356"/><span>a mhic?"</span></p>
<lb n="1357"/>
<lb n="1358"/><p><span>"Ní'l," arsa Tomás, "ta dálta Mhaicín orm-sa,</span>
<lb n="1359"/><span>ní'l mé ag bainnt leis."  D'ól Conall é féin bolgam</span>
<lb n="1360"/><span>annsin agus arsa seisean.</span></p>
<lb n="1361"/>
<lb n="1362"/><p><span>"Tá sé go maith againn i n-ainm Dé a bheith ag 'ul</span>
<lb n="1363"/><span>'un siúbhal.  Tá 'ach a'n dhuine na luighe anois agus</span>
<lb n="1364"/><span>béidh sé déidheannach go leór nuair a bhéas sinn i</span>
<lb n="1365"/><span>Mín-eadar-a'-da-loch."</span></p>
<lb n="1366"/>
<lb n="1367"/><p><span>"Tá'n ceart agat," arsa Feilimidh, "cia bheirfeas</span>
<lb n="1368"/><span>an t-uisge beatha leis?"</span></p>
<lb n="1369"/>
<lb n="1370"/><p><span>"Bheirfidh mé féin liom é;" arsa Conall, "ní</span>
<lb n="1371"/><span>bhéidh an oiread sin uile go léir 'e dhith orainn anocht</span>
<lb n="1372"/><span>thárla gan ach an beagán againn ann."</span></p>
<lb n="1373"/>
<lb n="1374"/><p><span>Fuair sé an t-uisge coisrioctha, craith air féin agus</span>
<lb n="1375"/><span>ortha go h-uile agus ar cheithre bhallaibh an toighe.</span>
<lb n="1376"/><span>Nuair a bhí sin deánta, bhog siad leo go rabh siad ag</span>
<lb n="1377"/><span>teach Phádraig Shéarluis i Mín-eadar-a'-dá-loch.</span>
<lb n="1378"/><span>Nuair a bhí siad ag teach Phádraig chonnaic siad nach</span>
<lb n="1379"/><span>rabh 'ach a'n dhuine na luighe, no bhí solas 'sa' teach.</span>
<lb n="1380"/><span>Chuaidh Conall fhad leis an doras agus bhuail sinitín</span>
<lb n="1381"/><span>air.  Thoisigh an madadh a bhí astuigh a thathmann.</span></p>
<lb n="1382"/>
<lb n="1383"/><p><span>Droch mhúnadh ort a mhadaidh mhalluighthe!  Luigh</span>
<lb n="1384"/><span>faot," arsa Pádraig, agus d'fhosgail sé an doras.</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>"Maise, sé do bheatha, a Chonaill Mhóir: tar ar</span>
<lb n="1387"/><span>d'ághaidh.  Cia tá leat?"</span></p>
<lb n="1388"/>
<lb n="1389"/><p><span>"Tá, ceathrar no chúigear fear liom annseo,"</span>
<lb n="1390"/><span>arsa Conall.</span></p>
<lb n="1391"/>
<lb n="1392"/><p><span>"Taraigidh isteach, a fheara, agus 'sé mbur mbeatha."</span>
<lb n="1393"/><span>Chuaidh siad isteach.  D'éirigh Máire, bean Phádruig,</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1394"/><p><span>ó'n t-súgán a rabh sí n-a suidhe air agus chuir fáilte</span>
<lb n="1395"/><span>rompa uile go léir i n-aoinfheacht.</span></p>
<lb n="1396"/>
<lb n="1397"/><p><span>"Tarrainigidh orraibh na cathaoireacha sin agus</span>
<lb n="1398"/><span>suidhigidh, a fheara," arsa Pádruig, "muna bhfuil</span>
<lb n="1399"/><span>mbur ndeifre mór."</span></p>
<lb n="1400"/>
<lb n="1401"/><p><span>"Ar mhéad ar ndeifre," arsa Conall, "beirfidh</span>
<lb n="1402"/><span>an saoghal orainn."</span></p>
<lb n="1403"/>
<lb n="1404"/><p><span>"Maise," arsa Máire, "sin féin an focal fíor,</span>
<lb n="1405"/><span>a Chonaill."</span></p>
<lb n="1406"/>
<lb n="1407"/><p><span>Shuidh Conall agus Cathaoir ag taobh an tábla a</span>
<lb n="1408"/><span>bhí faoi'n fhuinneóig, agus shuidh Feilimidh na Míne</span>
<lb n="1409"/><span>agus an Bacach i lár an urláir.  Rann Tomás agus</span>
<lb n="1410"/><span>Maicín cathaoir ag an chionn íochtarach de'n tábla.</span>
<lb n="1411"/><span>Shuidh Pádruig ar cholbha na leabtha agus shuidh Máire</span>
<lb n="1412"/><span>'sa' chlúdaigh.</span></p>
<lb n="1413"/>
<lb n="1414"/><p><span>Ní luaithe a bhí siad na suidhe na tharraing Conall</span>
<lb n="1415"/><span>ar buideál agus chuir ceist ar Phádruig an rabh</span>
<lb n="1416"/><span>sóitheach ólachain ar bith fá láimh aige.</span></p>
<lb n="1417"/>
<lb n="1418"/><p><span>"Maise, ba chóir go mbéadh," arsa Pádruig, agus</span>
<lb n="1419"/><span>bhí sé ag éirigh le n-a fhághail.</span></p>
<lb n="1420"/>
<lb n="1421"/><p><span>"Fan ort," arsa Máire, "ghéobhaidh mise é."</span></p>
<lb n="1422"/>
<lb n="1423"/><p><span>D'éirigh sí, chuaidh síos fhad leis an dreisiúr agus</span>
<lb n="1424"/><span>thug léithe an gloine bhí ar chúl na bplátaí.  Chuir sí</span>
<lb n="1425"/><span>an t-airgead briste a bhí ann in a póca, nígh é agus</span>
<lb n="1426"/><span>thug do Chonall.  Líon Conall an glione go dtí'n</span>
<lb n="1427"/><span>béal agus thug do Mháire é.  Bheir sise ar an ghloine.</span></p>
<lb n="1428"/>
<lb n="1429"/><p><span>"Seo mbur sláinte, agus sé mbur mbeatha uile</span>
<lb n="1430"/><span>go léir."  D'ól sí braon as agus shín arais é.</span></p>
<lb n="1431"/>
<lb n="1432"/><p><span>"Ól bolgam eile as," arsa Conall.</span></p>
<lb n="1433"/>
<lb n="1434"/><p><span>"Cha dtiocfadh liom é," arsa Máire.</span>
<lb n="1435"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1436"/><p><span>"Ní dheánfaidh sé dochar ar bith duit."</span></p>
<lb n="1437"/>
<lb n="1438"/><p><span>"Seo dhuit; ní thig sé damh."</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>Ní rabh maith a bheith léithe.  Bheir Conall ar an</span>
<lb n="1441"/><span>ghloine agus chuir braon eile ann gur líon sé é, agus</span>
<lb n="1442"/><span>thug do Phádraig.  D'ól Pádraig sláinte na bhfear</span>
<lb n="1443"/><span>go h-uile agus chuir fáilte rompa arais.  D'ól</span>
<lb n="1444"/><span>Cathaoir, Feilimidh, an Bacach agus Conall é féin</span>
<lb n="1445"/><span>gloine annsin.  B'fhurust aithne nach rabh doicheall</span>
<lb n="1446"/><span>ar bith ag Máire no ag Pádraig roimh a gcuideachta.</span></p>
<lb n="1447"/>
<lb n="1448"/><p><span>"A lánamhain chóir," arsa Cathaoir, "ní'l gnaithe</span>
<lb n="1449"/><span>dúinn suidhe níos fuide annseo gan innse díbh caidé</span>
<lb n="1450"/><span>thug annseo sinn fá'n am seo de oidhche."</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>"Ní'l," arsa Conall.</span></p>
<lb n="1453"/>
<lb n="1454"/><p><span>"Maise," arsa Padraig, "tá fáilte agaibh faoi</span>
<lb n="1455"/><span>chreataibh an toighe seo ar uair an mheadhon oidhche</span>
<lb n="1456"/><span>comh maith le uair an mheadhon lae."</span></p>
<lb n="1457"/>
<lb n="1458"/><p><span>"Maise is íontach nach mbéadh," arsa Máire.</span></p>
<lb n="1459"/>
<lb n="1460"/><p><span>"Támuid buidheach díbh," arsa Cathaoir, "agus</span>
<lb n="1461"/><span>thainigmid annseo dh'iarraidh mbur n-ingine do Thomás</span>
<lb n="1462"/><span>Chonaill.  Tá eolas agaibh féin air agus ní'l gnaithe</span>
<lb n="1463"/><span>damh-sa a dhath a rádh fá dtaobh de; tá fhios ag an</span>
<lb n="1464"/><span>t-saoghal go bhfuil sé ar bhuachaillibh breághtha na</span>
<lb n="1465"/><span>Rosann."</span></p>
<lb n="1466"/>
<lb n="1467"/><p><span>"Tá tú ag rádh na fírinne," arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="1468"/>
<lb n="1469"/><p><span>"Bhfuil tú toilteanach Nuala Bhán a thabhairt dó?"</span>
<lb n="1470"/><span>arsa Cathaoir.</span></p>
<lb n="1471"/>
<lb n="1472"/><p><span>"Fágfaidh mise sin," arsa Padraig, "ar a cómhairle</span>
<lb n="1473"/><span>féin.  Caidé deir tusa, a Mháire?"</span></p>
<lb n="1474"/>
<lb n="1475"/><p><span>"'Sí féin is cóir a bheith sásta," arsa Máire agus</span>
<lb n="1476"/><span>chuaidh sí go doras an t-seomra agus sgáirt ar Nuala.</span>
<lb n="1477"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1478"/><p><span>Má bhí Nuala n-a luighe ní rabh sí i bhfad ag éirighe</span>
<lb n="1479"/><span>agus dá gléasadh féin agus ag teacht anuas na cis-</span>
<lb n="1480"/><span>teanadh.  Thainig sí anuas agus 'sí bhí dóigheamhail.</span>
<lb n="1481"/><span>Istoigh no amuigh ba bréagh an cailín í.</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>"Sé mbur mbeatha, a fheara," arsa sise, agus</span>
<lb n="1484"/><span>sheasuigh sí go díreach taobh i bhfus de dhoras an t-</span>
<lb n="1485"/><span>seomra.</span></p>
<lb n="1486"/>
<lb n="1487"/><p><span>"A Nuala," arsa'n t-athair, "thainig Conall Mhac</span>
<lb n="1488"/><span>Ruaidhrí agus a chuid fear annseo anocht ar eacht</span>
<lb n="1489"/><span>cleamhnas a dheánadh eadar thú féin agus a mhac Tomás.</span>
<lb n="1490"/><span>Tá mise agus do mháthair a fhágail ar do chómhairle</span>
<lb n="1491"/><span>féin cia aca ghlacfas tú é no fhágfas tú é.  Deán</span>
<lb n="1492"/><span>do rogha rud anois."</span></p>
<lb n="1493"/>
<lb n="1494"/><p><span>Ní rabh sé deacair aithne ar Nuala caidé bhí sí ag</span>
<lb n="1495"/><span>'ul a dheanadh.</span></p>
<lb n="1496"/>
<lb n="1497"/><p><span>"Glacfaidh mé Tomás," agus shiubhail sí síos go</span>
<lb n="1498"/><span>dtí'n áit a rabh sé féin agus Maicín na suidhe agus</span>
<lb n="1499"/><span>craith lámh leis.  Thainig sí féin agus Tomás aníos</span>
<lb n="1500"/><span>agus sheasuigh siad ar chladach na teineadh.  Thug</span>
<lb n="1501"/><span>Pádraig agus Máire a mbeannacht do a n-ingean</span>
<lb n="1502"/><span>agus thug Conall a bheannacht do n-a mhac.  Shuidh</span>
<lb n="1503"/><span>an lánamhain ag taobh a chéile ar stól a bhí sínte le</span>
<lb n="1504"/><span>cois a' bhalla eadar an ceann uachtarach de'n tábla</span>
<lb n="1505"/><span>agus doras an t-seomra.  Thainig Maicín agus</span>
<lb n="1506"/><span>shuidh sé le n-a dtaobh.</span></p>
<lb n="1507"/>
<lb n="1508"/><p><span>"Ní'l le socrughadh anois ach an cruth," arsa Cathaoir.</span></p>
<lb n="1509"/>
<lb n="1510"/><p><span>"Ní'l," arsa Feilimidh.</span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>"Maise, de réir chosamhalacht ar an lánamhain,"</span>
<lb n="1513"/><span>arsa'n Bacach, "ní ro mhór an t-áthrughadh a chuirfeas</span>
<lb n="1514"/><span>sé ortha is cuma caidé mar rachas an cruth."</span>
<lb n="1515"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1516"/><p><span>"Sin mar is cóir do bheith," arsa Conall, "agus</span>
<lb n="1517"/><span>thárla go bhfuil 'ach a'n rud ag 'ul mar tá sé ólfaimid</span>
<lb n="1518"/><span>bolgam eile sul a mbainfimid le n-a dhath."</span></p>
<lb n="1519"/>
<lb n="1520"/><p><span>Thug sé an chead ghloine do Mháire.</span></p>
<lb n="1521"/>
<lb n="1522"/><p><span>"Go gcuiridh Dia rath ar mo chuid páistí," agus</span>
<lb n="1523"/><span>d'ól sí braon beag as an ghloine ach ní ólfadh sí ach</span>
<lb n="1524"/><span>sin.</span></p>
<lb n="1525"/>
<lb n="1526"/><p><span>D'ól Pádraig sláinte na lánamhaine, agus d'ól</span>
<lb n="1527"/><span>sé lán an ghloine.  Rinn Cathaoir Ua Dubhthaigh,</span>
<lb n="1528"/><span>Feilimidh na Míne agus an Bacach an cleas céadna,</span>
<lb n="1529"/><span>agus annsin d'ól Conall é féin gloine.</span></p>
<lb n="1530"/>
<lb n="1531"/><p><span>"Tá sé lán go maith againn an cruth a shocrughadh</span>
<lb n="1532"/><span>anois;" arsa Cathaoir, "tá Conall ag tabhairt leath</span>
<lb n="1533"/><span>a chuid talaimh, druim-sgoiltí, do Thomás, agus thárla</span>
<lb n="1534"/><span>nach bhfuil aige ach é anois gheóbhaidh sé iomlan a bhfuil</span>
<lb n="1535"/><span>'en t-saoghal aige ó n-a lá féin amach.  Nach bfuil</span>
<lb n="1536"/><span>an ceart agam? a Chonaill."</span></p>
<lb n="1537"/>
<lb n="1538"/><p><span>"Tá, a Chathaoir, tá tú ag innse na fírinne.  Agus</span>
<lb n="1539"/><span>is maith an airidhe ar Thomás é, no tá sé ar mhac comh</span>
<lb n="1540"/><span>maith agus thóg athair ariamh."</span></p>
<lb n="1541"/>
<lb n="1542"/><p><span>"Maise," arsa Pádraig, "ní rabh againne ariamh</span>
<lb n="1543"/><span>ach Nuala Bhán, agus bhéadh sé mór againn gan a mhór</span>
<lb n="1544"/><span>a dheánadh duithe.  Agus chan cionnus mise é a rádh,</span>
<lb n="1545"/><span>níor tógadh ingean annseo ariamh a b'fheárr dó na</span>
<lb n="1546"/><span>h-athair agus máthair na Nuala s'againne.  Agus an</span>
<lb n="1547"/><span>lá a fhágfas sí sinne le Tomás Mhac Ruaidhrí, béidh</span>
<lb n="1548"/><span>oiread léithe, bos cos, agus fuair seisean ó n-a</span>
<lb n="1549"/><span>athair.  Bhfuil sibh sásta le sin? a fheara breághtha."</span></p>
<lb n="1550"/>
<lb n="1551"/><p><span>"Bhfuil tú sásta, a Chonaill?" arsa Cathaoir.</span>
<lb n="1552"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1553"/><p><span>"Tá mé sásta," arsa Conall, caidé níos mó a</span>
<lb n="1554"/><span>bhéinn dh'iarraidh."</span></p>
<lb n="1555"/>
<lb n="1556"/><p><span>"Thárla mar sin do," arsa Cathaoir, "ní'l le</span>
<lb n="1557"/><span>socrughadh anois acht caidé an lá a phósfar iad."</span></p>
<lb n="1558"/>
<lb n="1559"/><p><span>"Tá sin socruighthe againn fein;" arsa Tomás,</span>
<lb n="1560"/><span>"pósfar sinn seachtmhain ó márach."</span></p>
<lb n="1561"/>
<lb n="1562"/><p><span>"Bhí sé ar chleamhnas comh furust a dheánadh," arsa</span>
<lb n="1563"/><span>Feilimidh, "le'n chionn a rabh mé aige ariamh."</span></p>
<lb n="1564"/>
<lb n="1565"/><p><span>"Ba bheag ar gcuideadh inne, a Fheilimidh," arsa'n</span>
<lb n="1566"/><span>Bacach.</span></p>
<lb n="1567"/>
<lb n="1568"/><p><span>"H-óladh sláinte na lánamhaine anois dairíribh,</span>
<lb n="1569"/><span>agus gan an lánamhain no Maicín ag tabhairt mórán</span>
<lb n="1570"/><span>áirde ortha: bhí siadsan ag cainnt eatorra féin.</span>
<lb n="1571"/><span>D'éirigh Máire agus thoisigh sí ag deánadh réidh taé,</span>
<lb n="1572"/><span>agus thoisigh na fir a chainnt ar an t-saoghal a bhí ann</span>
<lb n="1573"/><span>i bhfad ó shoin, nuair a bhéadh lán toighe fear cruinnighthe</span>
<lb n="1574"/><span>oidhche dála agus póitín comh fairsing le h-uisge.</span></p>
<lb n="1575"/>
<lb n="1576"/><p><span>"'Siomaidh gábha a rabh Naos Mór ann," arsa Cathaoir,</span>
<lb n="1577"/><span>"de thairbhe dheánta póitín.  Is cuimhneach liom</span>
<lb n="1578"/><span>maidin amháin i bhfad ó shoin, creidim go bhfuil sé</span>
<lb n="1579"/><span>i ndeas do thrí sgór bliadhain anois, bhí Naos n-a</span>
<lb n="1580"/><span>sheasadh i ndoras chró na stileadh shiar ag páirc a'</span>
<lb n="1581"/><span>locha nuair a thainig beirt de na raibhinigh' air.</span></p>
<lb n="1582"/>
<lb n="1583"/><p><span>"Tá tú gaibhte 'sa' deireadh, a Naois," arsa fear</span>
<lb n="1584"/><span>aca.</span></p>
<lb n="1585"/>
<lb n="1586"/><p><span>"Chan fhuil go fóil," arsa Naos, "ag bréith greim</span>
<lb n="1587"/><span>dhá chois air agus 'a chasadh thart mar bhéadh sé ag</span>
<lb n="1588"/><span>bualadh buille le órd mór, agus chnag sé an fear</span>
<lb n="1589"/><span>eile 'sa' chloiginn le cionn an fhir a rabh greim aige</span>
<lb n="1590"/><span>air.  Rinneadh gillírí de'n bheirt aca.  D'fág Naos</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1591"/><p><span>na luighe annsin iad, agus thug leis iomlán a chuid</span>
<lb n="1592"/><span>gléasaraí agus chuir i bhfolach i Loch-an-Iubhair iad</span>
<lb n="1593"/><span>A, ba mhillteanach an fear é Naos Mór!"</span></p>
<lb n="1594"/>
<lb n="1595"/><p><span>"Ba bhreagh urradhanta an fear é," arsa Conall,</span>
<lb n="1596"/><span>"agus ní rabh a dhath 'e cheilg ann acht oiread le páiste"</span></p>
<lb n="1597"/>
<lb n="1598"/><p><span>"An cuimhneach le'n dhuine agaibh a dheártháir</span>
<lb n="1599"/><span>Donnchadh?" arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="1600"/>
<lb n="1601"/><p><span>"Seo, Seo!" arsa Máire, "suas libh uile go léir</span>
<lb n="1602"/><span>'un t-seomra go n-ólaidh sibh bolgam taé; tá sé</span>
<lb n="1603"/><span>réidh anois."</span></p>
<lb n="1604"/>
<lb n="1605"/><p><span>"Tá sé lán go maith," arsa Padraig.  "Siubhailigidh</span>
<lb n="1606"/><span>libh."</span></p>
<lb n="1607"/>
<lb n="1608"/><p><span>Chuaidh.</span></p>
<lb n="1609"/>
<lb n="1610"/><p><span>Shuidh siad isteach 'un bidh gan duine ar bith togha na</span>
<lb n="1611"/><span>rogha a dheánadh ar an áit a suidhfeadh sé.  Nuair a</span>
<lb n="1612"/><span>bhí an taé ólta aca, anuas leo na cisteanadh agus</span>
<lb n="1613"/><span>h-óladh snathadh eile de'n uisge bheatha.</span></p>
<lb n="1614"/>
<lb n="1615"/><p><span>"Ach, ag cainnt ar dheártháir Naois Mhóir a bhí me,"</span>
<lb n="1616"/><span>arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="1617"/>
<lb n="1618"/><p><span>"Ba sin féin an duine le Dia," arsa Cathaoir.</span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>"Maise ba é," arsa Pádraig.  Bhí dúil is cuimse</span>
<lb n="1621"/><span>aige 'sa' bhiotáilte agus bhí an Sagart mór i gcómhnuidhe</span>
<lb n="1622"/><span>na dhiaidh air mar gheall ar sin.  Ar chuala sibh fá'n</span>
<lb n="1623"/><span>lá a chuaidh an Sagart mór isteach 'un toighe chuige?"</span>
<lb n="1624"/><span>Char chuala," arsa'n chuid eile.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>"Chuaidh, leóga, sé isteach lá amháin," arsa Padraig,</span>
<lb n="1627"/><span>"agus bhí Donnchadh na shuidhe ar chliabh i lár an urláir</span>
<lb n="1628"/><span>agus braon maith 'sa' ghrágán aige.  Bhí basgóid</span>
<lb n="1629"/><span>sgeallán le na thaobh agus é ag glanadh brúitíní.  Bhí</span>
<lb n="1630"/><span>sé ag drandanacht cheoil ar "Bhímid ag ól ó bhí'n</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1631"/><p><span>neóin go rabh'n mhaidín ann" nuair a bhuail an sagart</span>
<lb n="1632"/><span>isteach.  "Dia 'sa teach."  "Dia agus Muire díbh, a</span>
<lb n="1633"/><span>shagairt agus 'sé mbur mbeatha," arsa Donnchadh.</span>
<lb n="1634"/><span>"Char stád tú de'n ólachan go fóil," arsa'n sagart</span>
<lb n="1635"/><span>leis ar an dara focal.  "Maise féudaim a rádh gur</span>
<lb n="1636"/><span>stad," arsa Donnchadh, "ar sgáth a bhfuil mé a ól de</span>
<lb n="1637"/><span>ar na saoghaltaíbh deireannacha seo."  "D'ól tú</span>
<lb n="1638"/><span>glincín indhiu," arsa'n sagart.  "Maise d'ól agus</span>
<lb n="1639"/><span>níor ól.  Bhí mé shíos ag Naos Mór an áit a deárn</span>
<lb n="1640"/><span>se téitheadh agus thug sé orm braon de a ól go</span>
<lb n="1641"/><span>bhfeicfeadhmaois caidé an t-urradh a bhí ann."</span></p>
<lb n="1642"/>
<lb n="1643"/><p><span>"Ní fhágfaidh mise an teach indiu," arsa'n sagart,</span>
<lb n="1644"/><span>"go dtabhairfidh tú gealltanas a bheith réidh leis an</span>
<lb n="1645"/><span>ólachan."  "Caide mar thiocfadh libh sin a iarraidh orm,</span>
<lb n="1646"/><span>a shagairt, agus go bhfuil fhios agaibh nach n-ólaim a'n</span>
<lb n="1647"/><span>dheór amach ó anois agus airís nuair a bhíos braon</span>
<lb n="1648"/><span>a dhith orm."  "Gabh síos annsin ar do dhá ghlún."</span>
<lb n="1649"/><span>arsa'n Sagart Mór</span></p>
<lb n="1650"/>
<lb n="1651"/><p><span>"Mhaighdean, a Mhuire, a shagairt, a chroidhe, an ag</span>
<lb n="1652"/><span>cailleadh mbur gcéille bhéad sibh!  Nach bhfuil fhios</span>
<lb n="1653"/><span>agaibh go maith gur sínte 'sa' chill a bhéinn munab é</span>
<lb n="1654"/><span>na corr bhraon a ólaim: nar bhé an braon biotáilte,</span>
<lb n="1655"/><span>agus chan an doctúir, a leigheas mé an uair dheireannach</span>
<lb n="1656"/><span>a bhuail an t-eileaca mé."  "Gabh síos ar do chuid glún,"</span>
<lb n="1657"/><span>arsa'n sagart.  "A shagairt, nach bhfuil fhios agaibh</span>
<lb n="1658"/><span>go mbíonn píantaí cnámh agus aicideacha eile mar</span>
<lb n="1659"/><span>sin ag cur as damh agus nach bhfuil rud ar bith le</span>
<lb n="1660"/><span>faoiseamh a thabhairt damh ach corr leith-cheann."  "Ní</span>
<lb n="1661"/><span>bhéidh mé cruaidh ort;" arsa'n Sagart Mór, fágfaidh</span>
<lb n="1662"/><span>mé cead agat braon a ól nuair a bhéas sé a dhith ort."</span>
<lb n="1663"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1664"/><p><span>"Toil Dé go rabh deánta!" arsa Donnchadh, chuaidh</span>
<lb n="1665"/><span>ar a ghlúnaibh agus bhain de a hata.  "Abair seo mo</span>
<lb n="1666"/><span>dhiaidh," arsa'n sagart.</span></p>
<lb n="1667"/>
<lb n="1668"/><p><span>"M'fhocal duit a Dia."</span></p>
<lb n="1669"/>
<lb n="1670"/><p><span>"M'fhocal duit, a Dia," arsa Donnchadh.</span></p>
<lb n="1671"/>
<lb n="1672"/><p><span>"Nac mblasaim a'n dheór biotáilte ó'n lá indhiu</span>
<lb n="1673"/><span>go dtí bliadhain ó'n lá indhiu, acht."</span></p>
<lb n="1674"/>
<lb n="1675"/><p><span>"Caidé mar thig liom-sa sin a rádh, a shagairt?</span>
<lb n="1676"/><span>Nar gheall sibh go bhfágfadh sibh cead agam braon a</span>
<lb n="1677"/><span>ól i n-am riachtanais?"</span></p>
<lb n="1678"/>
<lb n="1679"/><p><span>"Gheall," arsa'n sagart, "agus thig leat cia bith a</span>
<lb n="1680"/><span>shíleas tú a bhéas riachtanach agat a rádh nuair a thiocfas</span>
<lb n="1681"/><span>tú go dtí, ach."</span></p>
<lb n="1682"/>
<lb n="1683"/><p><span>"Abair arais na focla damh," a shagairt, "tá</span>
<lb n="1684"/><span>diarmad deánta agam ortha,"</span></p>
<lb n="1685"/>
<lb n="1686"/><p><span>"Nach mblaisim a'n deor bhiotáilte."</span></p>
<lb n="1687"/>
<lb n="1688"/><p><span>"Nach mblaisim a'n dheor bhiotáilte" arsa Donnchadh.</span></p>
<lb n="1689"/>
<lb n="1690"/><p><span>"Ó'n lá indhiu go dtí bliadhain ó'n lá indhiu, ach."</span></p>
<lb n="1691"/>
<lb n="1692"/><p><span>"Ó'n lá indhiu go dtí bliadhain ó'n lá indhiu, ach."</span></p>
<lb n="1693"/>
<lb n="1694"/><p><span>"Anois, a Dhonnchaidh," arsa'n sagart, "abair féin</span>
<lb n="1695"/><span>cia bith a shíleas tú a bheith riachtanach agat."</span></p>
<lb n="1696"/>
<lb n="1697"/><p><span>"Maise, tá sin féin cruaidh go leor;" arsa</span>
<lb n="1698"/><span>Donnchadh, "seo a n-iarrfaidh mé - ach ar bhainfhéis</span>
<lb n="1699"/><span>agus baisteadh agus a bhfuigh' mé ar mo choiscéim,</span>
<lb n="1700"/><span>leath-phionnta lá aonaigh agus a dtabhairfidh Naos</span>
<lb n="1701"/><span>Mór ann mo dhórn damh?"</span></p>
<lb n="1702"/>
<lb n="1703"/><p><span>Rinn siad uile go léir gan fiú Maicín agus an</span>
<lb n="1704"/><span>lánámhain óg gáire faoi'n ghealltanas a thug Donnchadh.</span></p>
<lb n="1705"/>
<lb n="1706"/><p><span>"Agus caidé rinn an Sagart Mór?" arsa Cathaoir.</span>
<lb n="1707"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1708"/><p><span>"Tá," arsa Padraig, "d'fhág sé an teach nuair</span>
<lb n="1709"/><span>a chonnaic sé nach rabh maith do a bheith le Donnchadh."</span></p>
<lb n="1710"/>
<lb n="1711"/><p><span>"Creidim go rabh sin lán comh maith aige," arsa'n</span>
<lb n="1712"/><span>Bacach.</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>"Bhí Séimí Tharlaigh tiuth go leor ag na raibhinígh'</span>
<lb n="1715"/><span>fosta," arsa Feilimidh na Míne.</span></p>
<lb n="1716"/>
<lb n="1717"/><p><span>"Ní rabh a'n fhear 'sna bailtibh comh luath-chosach</span>
<lb n="1718"/><span>le Séimí," arsa Conall, no ins na bailtibh is deise</span>
<lb n="1719"/><span>dóbhtha."</span></p>
<lb n="1720"/>
<lb n="1721"/><p><span>"Is minic a chuala mé m'athair - go ndeánaidh Dia</span>
<lb n="1722"/><span>grásta air - ag cainnt," arsa Feilimidh, "ar an</span>
<lb n="1723"/><span>rása mhór a bhí eadar Séimí agus na raibhinigh."</span></p>
<lb n="1724"/>
<lb n="1725"/><p><span>"Fan go rabh braon eile agaibh," arsa Conall.</span>
<lb n="1726"/><span>H-óladh deoch eile.</span></p>
<lb n="1727"/>
<lb n="1728"/><p><span>"Sin uisge beatha comh maith agus d'ól mé dha uair</span>
<lb n="1729"/><span>ariamh," arsa Feilimidh, "acht inniseochaidh mé díbh</span>
<lb n="1730"/><span>fá'n rása.  Bhí Séimí réidh le téitheadh a dheánadh</span>
<lb n="1731"/><span>thoir ag Béal a' Chlocháin nuair a thainig na raibhiní 'sa'</span>
<lb n="1732"/><span>mhullach air.  Ní rabh faill aige a anam a thabhairt do</span>
<lb n="1733"/><span>Dhia no do Mhuire ach imtheacht trasna an chaoráin mhóir</span>
<lb n="1734"/><span>ar a shean rása agus iad-san na dhiaidh.  Trasna</span>
<lb n="1735"/><span>Srath-an-Arbhair leo go rabh siad ag bun na gcnoc.</span>
<lb n="1736"/><span>Ní rabh dul ag Séimí na raibhiní a sgathadh.  Bhí anál</span>
<lb n="1737"/><span>bhreágh ag Séimí agus níor chuir an cnoc beag-uchtach ar</span>
<lb n="1738"/><span>bith air.  Suas taobh an chnuic leis, agus nuair a bhí</span>
<lb n="1739"/><span>sé leath bealaigh suas, dhearc sé thar a ghualainn agus</span>
<lb n="1740"/><span>chonnaic sé go rabh na saighdiúirí dubha ag cailleadh,</span>
<lb n="1741"/><span>ach ní dhearn sé moill ar bith, bhí rún aige mullach a'</span>
<lb n="1742"/><span>chnuic a chur eadar é féin agus iad féin.  Nuair a</span>
<lb n="1743"/><span>bhí sé chómhair a bheith ag bárr a' chnuic, tchí sé beirt de</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1744"/><p><span>chuid raibhiní Mhín-a'-Lábain ag éirigh ó'n áit a rabh siad</span>
<lb n="1745"/><span>i bhfolach ag coimhead ar an rása agus ag deánadh</span>
<lb n="1746"/><span>air.  B'éigin dó a ághaidh a thabhairt bealach an Toir</span>
<lb n="1747"/><span>annsin.  Shéid an rása comh h-úr nuaidh agus bhí</span>
<lb n="1748"/><span>ariamh agus saighdiúirí Mhín-a'-Labain 'sna sálaibh</span>
<lb n="1749"/><span>aige go rabh siad ag Abhainn na Marbh.  Bhí gearr</span>
<lb n="1750"/><span>léithead i n-Abhainn-na-Marbh, ach bhí sí níos leithne an</span>
<lb n="1751"/><span>lá seo, no bhí sé ag cur ar feadh chupla lá roimh ré</span>
<lb n="1752"/><span>agus bhí an t-uisge ag 'ul thar na bruaigh.  Ghlan</span>
<lb n="1753"/><span>Séimí an abhainn de léim; dhearc sé thart agus chonnaic</span>
<lb n="1754"/><span>sé na raibhiní ar an taobh thall agus gan iad ábalta</span>
<lb n="1755"/><span>an léim a gheárradh.  Shuidh sé a dheánadh a sgríste.</span></p>
<lb n="1756"/>
<lb n="1757"/><p><span>"Sin léim mór, arsa fear de na saighdiúirí."</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>"Go dtugaidh an diabhal buaidheachas damh" arsa</span>
<lb n="1760"/><span>Séimí, "bhí mo shaith 'e rúideóig liom."</span></p>
<lb n="1761"/>
<lb n="1762"/><p><span>"Bhí an teanga ar a lúth aige fosta," arsa Conall.</span></p>
<lb n="1763"/>
<lb n="1764"/><p><span>"Maise bhí," arsa Cathaoir, "agus ba é an fear a</span>
<lb n="1765"/><span>ba chruaidhe é de easna agus de thoirt da bhfaca mé</span>
<lb n="1766"/><span>ariamh.  Connaic mé lá amháin ar an Chlochán Liath,</span>
<lb n="1767"/><span>agus thainig eadar é fein agus Peadar Mór Ua</span>
<lb n="1768"/><span>Domhnaill.  Ba é an míniughadh agus an réidhteadh</span>
<lb n="1769"/><span>a bhí ar an sgéal, gur rith Séimí an chiotóg isteach ar</span>
<lb n="1770"/><span>an deasóig, chas an órdóg 'sa' gháilleach ag Peadar</span>
<lb n="1771"/><span>agus d'fhág ághaidh air mar bhéadh fód spadair ann.</span>
<lb n="1772"/><span>Chuala mé é féin ag rádh, nar casadh lán a bheiste de</span>
<lb n="1773"/><span>fhear ariamh air a chuirfeadh eagla air, agus nach dtainig</span>
<lb n="1774"/><span>sé aniar bealach mór na gcnoc ariamh fear amháin</span>
<lb n="1775"/><span>a rachadh sé ar a leath-ghlún dó ach Pádraig Brocach</span>
<lb n="1776"/><span>agus Cathal Óg."</span></p>
<lb n="1777"/>
<lb n="1778"/><p><span>"Maise," arsa'n Bacach Ruadh níor náire ar</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1779"/><p><span>bith dó-san a dhul ar a leath-ghlún do Phádraic Bhrocach</span>
<lb n="1780"/><span>no do Chathal Óg.  'Siomaidh fear iomráidhteach a</span>
<lb n="1781"/><span>chuaidh ar a leath-ghlún do na fearaibh céadna."</span></p>
<lb n="1782"/>
<lb n="1783"/><p><span>"Sílim fein," arsa Conall, "nar tógadh 'sa' taobh</span>
<lb n="1784"/><span>ó tuaidh de Éirinn ariamh, fear amhain a bhí níos feárr</span>
<lb n="1785"/><span>na ceachtar aca."</span></p>
<lb n="1786"/>
<lb n="1787"/><p><span>"Níor tógadh," arsa'n Bacach ¬Ruad, "no fear ach</span>
<lb n="1788"/><span>oiread a chuirfeá ar an iomaire leobhtha.  Bhí mise</span>
<lb n="1789"/><span>ar an talamh an lá a bhí an briseadh mór eadar Clann</span>
<lb n="1790"/><span>na nGaedeal agus na Gaill i gCelsí.  Ní rabh Pádraig</span>
<lb n="1791"/><span>Brocach ariamh roimhe no n-a dhiaidh na fhear comh maith</span>
<lb n="1792"/><span>agus bhí sé an lá sin.  Cha deánaim dearmad de'n</span>
<lb n="1793"/><span>lá sin go gcuirtear órdóg an bháis ar an t-súil</span>
<lb n="1794"/><span>agam.  Ba é an Dómhnach a bhí ann i ndeireadh an</span>
<lb n="1795"/><span>fhóghmhair, agus bhí na h-Éireannaigh cruinnighthe as 'ach</span>
<lb n="1796"/><span>uile áit a rabh siad ag deánadh fóghmhair, astuigh ag</span>
<lb n="1797"/><span>an aifreann.  Nuair a thainigmid amach as toigh a'</span>
<lb n="1798"/><span>phobail bhí na h-Albanaigh na seasadh annsud agus</span>
<lb n="1799"/><span>annseo na gcloiginí', agus bata 'n-a dhórn ag gach</span>
<lb n="1800"/><span>uile fhear ariamh aca.  Níor mhothuigh sinn gur cragadh</span>
<lb n="1801"/><span>fear againn le cloich agus gur fágadh báidhte in a</span>
<lb n="1802"/><span>chuid fola é.  Ní rabh an sin ach tús.  Bhí an chuid a</span>
<lb n="1803"/><span>bfeárr de'n talamh ag na h-Albanaigh no bhí siad ar</span>
<lb n="1804"/><span>an taobh amuigh duinn agus rómhainn.  Bhí na h-airm</span>
<lb n="1805"/><span>aca fosta agus gan againne ach na duirn.  Shéid</span>
<lb n="1806"/><span>siad orainn leis na bataibh.  Chosainn cuid againn</span>
<lb n="1807"/><span>sinn féin comh maith agus thainig linn, agus cuid eile</span>
<lb n="1808"/><span>theith.</span></p>
<lb n="1809"/>
<lb n="1810"/><p><span>Bhí Pádruig Brocach i lár na briste, agus ní rabh</span>
<lb n="1811"/><span>a'n fhear ariamh dá rabh sé ag fághail buille air nach</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1812"/><p><span>rabh sé 'a chur faoi.  Ach bhí barraidheacht os ar</span>
<lb n="1813"/><span>gcoinne, agus ba chuma caidé bhí Pádraig 'a dheánamh</span>
<lb n="1814"/><span>b'éigin duinn uilig teannadh ar ar gcúl.  Theith cuid</span>
<lb n="1815"/><span>mhór de ar gcuid fear inne nuair a fuair siad cead</span>
<lb n="1816"/><span>na coise leo, agus ba é an deireadh a bhí air, go rabh</span>
<lb n="1817"/><span>an t-iomlán againn greadtha go dtí'n ceann uachtarach</span>
<lb n="1818"/><span>de'n t-sráid.</span></p>
<lb n="1819"/>
<lb n="1820"/><p><span>Chuala Cathal Óg ó fhear de na fearaibh a theith caidé</span>
<lb n="1821"/><span>bhí ag 'ul ar aghaidh, agus go rabh Pádraic Brocach</span>
<lb n="1822"/><span>i n-áit a chartuighthe.  Níor fhan Cathal le dadadh a</span>
<lb n="1823"/><span>dheánadh ach dhul isteach 'un sgiobail a rabh sé ar lóistín</span>
<lb n="1824"/><span>ann, dha bhata droighin a thabhairt leis, agus iarraidh</span>
<lb n="1825"/><span>a thabhairt ar an bhaile mhór comh tiuth géar agus thainig</span>
<lb n="1826"/><span>leis.  Nuair a chonnaic an mhuinntear a bhí ag teitheadh</span>
<lb n="1827"/><span>go rabh Cathal ag 'ul 'un catha, phill siad, agus chruinnigh</span>
<lb n="1828"/><span>siad, agus thug leo bataí, ronnsaí agus steafógaí.</span>
<lb n="1829"/><span>Bhímid chómhair a bheith greadtha amach, no bhí triur aca-</span>
<lb n="1830"/><span>san anois os coinne an fhir a bhí againne, agus bhí</span>
<lb n="1831"/><span>Pádraig dearg in a chuid fola.  Le sin mhothuigh mé</span>
<lb n="1832"/><span>féin an glór árd garbh a radh, "a Padruig tá mise</span>
<lb n="1833"/><span>annseo." Le sin tchím Cathal Óg agus é ag síneadh</span>
<lb n="1834"/><span>bata droighin chuig Pádraic.  "Sheacht n-anam thú, a</span>
<lb n="1835"/><span>Chathail Óig," arsa Pádraig, "ní rachaidh leo anois,"</span></p>
<lb n="1836"/>
<lb n="1837"/><p><span>Thainig an chuid eile de na fearaibh anois a phill le</span>
<lb n="1838"/><span>Cathal, agus rann siad na bataí go h-aithghiorra le</span>
<lb n="1839"/><span>cia bith a d'fhan.  'Un tosaigh le Pádraic agus Cathal,</span>
<lb n="1840"/><span>guala ar ghualainn, ach ma bhí siad ag cragadh agus</span>
<lb n="1841"/><span>ag leagan féin ní rabh siad ag deánadh mórán talaimh,</span>
<lb n="1842"/><span>no ní rabh an chuid eile de na fearaibh s'againne ag</span>
<lb n="1843"/><span>'ul 'un sleanntrach mar ba choir.</span>
<lb n="1844"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1845"/><p><span>Thionntuigh Pádraic thart, agus labhair sí go h-árd</span>
<lb n="1846"/><span>acmhuineach agus go feargach.  "A fheara bréaghtha,"</span>
<lb n="1847"/><span>arsa seisean.  "caidé tá sibh 'a dheánamh? Na bíodh</span>
<lb n="1848"/><span>sé le rádh go bráth, go bhfuair na Gaill buaidh ar</span>
<lb n="1849"/><span>Chlann na nGaedeal."</span></p>
<lb n="1850"/>
<lb n="1851"/><p><span>Mar ghreadfá do dha bhois ar a chéile shín na Gaedeail</span>
<lb n="1852"/><span>ar na h-Albanaigh: ní feicfeá a dhath ach daoiní, fuil</span>
<lb n="1853"/><span>agus bataí, agus ní cluinfeá a dhath ach ach tormán</span>
<lb n="1854"/><span>bataí agus broslughadh na gceannphort.  De réir</span>
<lb n="1855"/><span>a chéile thoisigh na h-Albanaigh 'a chailleadh agus thug</span>
<lb n="1856"/><span>sin tuilleadh uchtaighe dúinne.  Luighmuid leo, agus</span>
<lb n="1857"/><span>luighmuidh leo.  Ní rabh ceathramha anama le fághail ar</span>
<lb n="1858"/><span>thaobh no ar thaobh eile, agus ní rabh a'n dhuine a</span>
<lb n="1859"/><span>iarraidh.</span></p>
<lb n="1860"/>
<lb n="1861"/><p><span>"Tá'n bhuaidh linn," arsa Pádraig, "luighigidh leo</span>
<lb n="1862"/><span>ma rinn sibh ariamh é," agus chluinfeá a ghlór míle</span>
<lb n="1863"/><span>ó bhaile.  Bhí'n bhuaidh linn.  Bhíomar ag deánadh</span>
<lb n="1864"/><span>talaimh go tiuth.  Thoisigh cuid de na h-Álbanaigh'</span>
<lb n="1865"/><span>a theitheadh, ach bhí cuid aca ag troid go calma agus</span>
<lb n="1866"/><span>go cíocrac.  Ghread sinne ortha, 'a gcur ar gcúl,</span>
<lb n="1867"/><span>a gcur ar gcúl, go dtí 'sa' deireadh, nuair a bhíomar</span>
<lb n="1868"/><span>ag troid corrughadh le trí h-uaire, theith an t-Albanach</span>
<lb n="1869"/><span>deireannach go dtí'n droichead atá ar an chionn eile</span>
<lb n="1870"/><span>de'n t-sráid.  Sheasuigh siadsan uile go léir annsin</span>
<lb n="1871"/><span>ag an droichead, agus sheasuigh sinne fá thuairim</span>
<lb n="1872"/><span>fiche slat uatha.  Ba mhian le cuid againne dhul 'un</span>
<lb n="1873"/><span>tosaigh airís ach ní leigfeadh Pádruig dúinn. Ach</span>
<lb n="1874"/><span>amach leis féin ar an réidhteach a bhí eadar na sluaighte,</span>
<lb n="1875"/><span>chaith de a chóta agus a bheiste, agus chornuigh suas</span>
<lb n="1876"/><span>muinchillí a léineadh go dtí an da easgaill.  D'fheadfá</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1877"/><p><span>rádh gur fear ar dóigh a bhí ann.  Bhí sé ar fhear comh</span>
<lb n="1878"/><span>bréagh agus chonnaic mé dhá uair ariamh.  Bhí'n airde</span>
<lb n="1879"/><span>ann; bhí'n léithead ann; bhí'n meáchán ann, agus bhí'n</span>
<lb n="1880"/><span>t-urradh ann.  Agus da bhfeicfeá an dá sgiathán a</span>
<lb n="1881"/><span>bhí air, bhí siad comh ramhar le rámhaibh.  Bhí gach duine</span>
<lb n="1882"/><span>ag coimhead ar Phádruig, agus gan oiread agus</span>
<lb n="1883"/><span>focal dá labhairt.  Le sin thug Pádruig aghaidh ar an</span>
<lb n="1884"/><span>namhaid.  Dhírigh sé é féin agus labhair sé go h-árd</span>
<lb n="1885"/><span>agus go soilléir.  "Ní rabh ariamh nach rabh Clann na</span>
<lb n="1886"/><span>nGaedheal níos feárr na na Gaill de réir fear agus</span>
<lb n="1887"/><span>fear, agus bheirim-sa anois dúbhslán a'n Albanaigh dá</span>
<lb n="1888"/><span>bhfuil annseo indhiu, no níor rugadh, tógadh, no beitheadh</span>
<lb n="1889"/><span>an t-Albanach sin, atá na fhear amháin comh maith</span>
<lb n="1890"/><span>liom-sa, agus fear ar bith a bhfuil áthrughadh de bharamhail</span>
<lb n="1891"/><span>ag cur as dó, tarradh sé 'un tosaigh agus deánadh</span>
<lb n="1892"/><span>sé cómhrac liom-sa anois."  Chas sé a bhata droighin</span>
<lb n="1893"/><span>le n-a mhéar agus le n-a ódóig os cionn mhullaigh</span>
<lb n="1894"/><span>a chinn mar bheadh soithleagan rotha ann, agus annsin</span>
<lb n="1895"/><span>d'fhág na luighe ag bárr a dhá bhróig é ar an talamh.</span>
<lb n="1896"/><span>'Un tosaigh le Cathal Óg, agus sheasuigh ar ghualainn</span>
<lb n="1897"/><span>Phádraig, agus arsa seisean.  "Seasochaidh mise ceart</span>
<lb n="1898"/><span>duit go dtéidh an lá geal fríd mo chorp."  Agus</span>
<lb n="1899"/><span>ba bhréagh an fear Cathal!  Bhí sé lán a bhealaigh comh</span>
<lb n="1900"/><span>bréagh le Pádraig muna rabh níos bréaghtha.</span></p>
<lb n="1901"/>
<lb n="1902"/><p><span>Le sin, shiubhail fear de na h-Albanaigh caol díreach</span>
<lb n="1903"/><span>aníos, agus sheasuigh fá chupla slat de'n áit a rabh</span>
<lb n="1904"/><span>Padraig agus Cathal.  Ba é an ceannphort é a bhí</span>
<lb n="1905"/><span>ar na h-Albanaigh agus ba iargcúlta an fear é.</span>
<lb n="1906"/><span>Bhí sé níos mó agus níos truime na Pádraig ma bhí</span>
<lb n="1907"/><span>a dhath ann, agus chuirfeadh an chuma dhubhranta a bhí</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1908"/><p><span>air scánnradh ar dhuine.  Bhí cuma fhiadhanta air,</span>
<lb n="1909"/><span>agus bhí glór fiadhanta aige nuair a sgairt sé amach</span>
<lb n="1910"/><span>comh h-árd agus bhí ann a chionn, nar tógadh fear no</span>
<lb n="1911"/><span>samhailt fir ariamh i n-Éirinn nach dtabhairfeadh seisean</span>
<lb n="1912"/><span>cómhrac do.</span></p>
<lb n="1913"/>
<lb n="1914"/><p><span>Bhain sé de a chóta agus a bheiste mar rinn Pádraig,</span>
<lb n="1915"/><span>agus chaith síos iad fad a urcháir uaidh.  Chórnuigh sé</span>
<lb n="1916"/><span>muinchillí a léineadh suas go dtí an da easgaill,</span>
<lb n="1917"/><span>agus ma chornuigh féin, ní rabh náire ar bith do ann.</span>
<lb n="1918"/><span>Bhí dhá sgiathán air comh breágh agus bhí ar a'n fhear</span>
<lb n="1919"/><span>ariamh.  Thóg sé a bhata droighin agus rinn an cleas</span>
<lb n="1920"/><span>céadhna leis a rinn Pádruig, agus annsin d'fhág na</span>
<lb n="1921"/><span>luighe é ag bárr a chuid bróg.  Aníos leis an dara</span>
<lb n="1922"/><span>h-Albanach agus sheasuigh ar a ghualainn.  Ní rabh níos</span>
<lb n="1923"/><span>mó cainnte ann.  Gheárr an t-Albanach séo agus</span>
<lb n="1924"/><span>Cathal Óg stríoc trasna na sráide eadar an bheirt</span>
<lb n="1925"/><span>ghaisgidheach, agus sheasuigh siad féin, duine ag 'ach</span>
<lb n="1926"/><span>ceann de'n stríc.  Bhí tost ar an dá shluagh agus</span>
<lb n="1927"/><span>gan a'n dhuine aca corrughadh as áit na mbonn.</span></p>
<lb n="1928"/>
<lb n="1929"/><p><span>Chrom an dá throdaidhthe agus thóg siad a gcuid bataí</span>
<lb n="1930"/><span>droighin.  Bhí greim ag gach fear aca ar a bhata féin</span>
<lb n="1931"/><span>in a láimh dheis, chómhair a bheith i lár an bhata, ach beagán</span>
<lb n="1932"/><span>níos comhgaraigh do chionn an duirn na do'n chionn</span>
<lb n="1933"/><span>eile.  Bhí'n bheirt ag an stríoc i bhfaiteadh na súl</span>
<lb n="1934"/><span>agus na bataí crasach ar a cheile aca.  Bhí an troid</span>
<lb n="1935"/><span>ar obair, agus ba sin an áit a rabh an troid.  Ní</span>
<lb n="1936"/><span>rabh léithid Phádraic le fághail i gcionn bata, agus bhí</span>
<lb n="1937"/><span>an t-Albanach ion churtha leis.  Bhí an dá shluagh ag</span>
<lb n="1938"/><span>coimhead agus gan ann ach é go rabh siad ag tarraint</span>
<lb n="1939"/><span>anála.  Bhí gach taobh aca oiread i bhfáthach leis an</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1940"/><p><span>bhuaidh a bheith le na bhfear féin, go rabh siad chómhair a</span>
<lb n="1941"/><span>bheith cinnte go gcaillfeadh sé.  Bhí'n bheirt ag troid</span>
<lb n="1942"/><span>fá thuairim ceathramhadh uaire anois agus níor chuir</span>
<lb n="1943"/><span>fear aca buille i gcroiceann an fhir eile 'go fóil.</span>
<lb n="1944"/><span>Ní rabh a'n buille ag ceachtar aca nach rabh an fear</span>
<lb n="1945"/><span>eile ábalta a chosnadh.  Bomaite amháin bhéadh an</span>
<lb n="1946"/><span>bheirt fhear na seasamh ag amharc ar a chéile agus gan</span>
<lb n="1947"/><span>bogadh asta; an dara bomaite bhí a gcuid bataí ag</span>
<lb n="1948"/><span>'ul comh tiuth sin go sílfeá go rabh siad ag geárradh</span>
<lb n="1949"/><span>glan fríd a cheile, bhí an bualadh agus an cosnadh dá</span>
<lb n="1950"/><span>dheánadh comh tiuth sin.  D'fhiach gach fear aca lámh</span>
<lb n="1951"/><span>an uachtair a fhághail ar an fhear eile le n-a uile chleas</span>
<lb n="1952"/><span>a dtiocfadh leis smaointeadh air.  Bhí 'an ghrian ag</span>
<lb n="1953"/><span>soillsiughadh go tréan agus shíl fear aca an ghrian</span>
<lb n="1954"/><span>a fhághail i súilibh an fhir eile, ach ní rabh gar ann.  Throid</span>
<lb n="1955"/><span>siad thart agus thart; ní rabh dul ar gcúl no dul</span>
<lb n="1956"/><span>ar aghaidh ann.  Ní rabh a'n léab chroicinn ar a'n chionn</span>
<lb n="1957"/><span>de na bataí anois ach cuid an duirn.  Throid siad</span>
<lb n="1958"/><span>deasach agus ciotach ach bhí fear comh achmuir leis an</span>
<lb n="1959"/><span>fhear eile.</span></p>
<lb n="1960"/>
<lb n="1961"/><p><span>Le sin d'fhobair gur fhág an croidhe mé fein.</span>
<lb n="1962"/><span>Tchím Pádraig mar bhéadh sé ag tuitim ar thaobh</span>
<lb n="1963"/><span>a láimhe clí, agus chuir sé trasna an bata a bhí in a</span>
<lb n="1964"/><span>láimh dheis go rabh a cheann ar an talamh le n-a chosnadh.</span>
<lb n="1965"/><span>Shílmid uilig go rabh Pádraig réidh.  Shíl an t-Albanach</span>
<lb n="1966"/><span>an cleas céadhna, agus thóg sé a bhata os cionn mhullaigh</span>
<lb n="1967"/><span>a chinn le buille a thabhairt do Phádruig a chuirfeadh</span>
<lb n="1968"/><span>deireadh leis.  Ach i bpreabadh na súl, tharraing</span>
<lb n="1969"/><span>Pádraic a bhata aníos ó'n mhúrnán agus bhuail an</span>
<lb n="1970"/><span>t-Albanach i mbun na cluaise.  Thuit an t-Albanach</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1971"/><p><span>i n-áit na mbonn.  Rinn slis-bhuille an mhúrnáin</span>
<lb n="1972"/><span>a ghnaithe.</span></p>
<lb n="1973"/>
<lb n="1974"/><p><span>Ní thiocfadh liom innse díbh an t-ollgháirdeachas</span>
<lb n="1975"/><span>a bhí ar Chlann na nGaedeal nuair a chonnaic siad go</span>
<lb n="1976"/><span>rabh an bhuaidh le Pádraig Brocach.  Bhí an t-Albanach</span>
<lb n="1977"/><span>ar lár, ach ar feadh bomaite ní dheárn siad a dhath.</span>
<lb n="1978"/><span>Bhí siad mar bhéad siad gan tuigbheáil go rabh a bhuaidh</span>
<lb n="1979"/><span>ag Pádruig.  Bhí siad an oiread sin i bhfáthach le</span>
<lb n="1980"/><span>Pádruig an bhuaidh a bheith leis, gur shíl siad anois</span>
<lb n="1981"/><span>nuair a bhí sin leis, go rabh sé ro-mhaith le bheith fíor.</span>
<lb n="1982"/><span>Ach sgairt duine éiginteacht amach, "Dia go deo</span>
<lb n="1983"/><span>leat a Phádruig a bhfuil m'anam ionnat." Le sin</span>
<lb n="1984"/><span>ní chluinfeá ach, "se buaidh fear Éireann go bráth é."</span></p>
<lb n="1985"/>
<lb n="1986"/><p><span>Thóg an bheirt a bhí ag tabhairt comhthrom na féinne</span>
<lb n="1987"/><span>do'n dá ghaisghidheach an t-Albanach, d'iomchar, agus</span>
<lb n="1988"/><span>d'fhág shíos ag n-a chuid fear féin é, agus é maol</span>
<lb n="1989"/><span>marbh.  Phill Cathal arais chugainn féin.</span></p>
<lb n="1990"/>
<lb n="1991"/><p><span>Ba mhian leis na fearaibh s'againne toiseacht arais</span>
<lb n="1992"/><span>ar na h-Albanaigh agus iad a dhíbirt amach as Celsí</span>
<lb n="1993"/><span>ar fad, ach chuir Pádraig cosg orainn.  Thionntaigh</span>
<lb n="1994"/><span>sé thart orainn.  "Tá go leor fola tarraingthe</span>
<lb n="1995"/><span>Dómhnach Aifrinn," arsa seisean.  Chrom sé, thóg a</span>
<lb n="1996"/><span>chóta agus bheiste agus chuir air iad.  Chuaidh gach duine</span>
<lb n="1997"/><span>na bhaile agus ní rabh níos mó de an lá sin."</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>"Maise, an fhad sin de thinneas bliadhna na rabh</span>
<lb n="2000"/><span>ort," arsa Máire, "muna leat a thig sgéal innse</span>
<lb n="2001"/><span>go bréagh."</span></p>
<lb n="2002"/>
<lb n="2003"/><p><span>"Ní bhéinn tuirseach ag sgéalaidheacht ar Phádraig</span>
<lb n="2004"/><span>Bhrocach agus ar Chathal Óg go cionn bliadhna," arsa'n</span>
<lb n="2005"/><span>Bacach.</span>
<lb n="2006"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2007"/><p><span>"Ní bhéadh no sinne ag éisteacht leat," arsa</span>
<lb n="2008"/><span>Feilimidh, "dar liom gur b'iad an bheirt fhear a</span>
<lb n="2009"/><span>b'fheárr iad a tógadh annseo ariamh."  "Ba iad gan</span>
<lb n="2010"/><span>amhras," arsa'n Bacach.</span></p>
<lb n="2011"/>
<lb n="2012"/><p><span>Fhad agus bhí an Bacach ag innse an sgéil ní dheárn</span>
<lb n="2013"/><span>Conall dearmad ar an bhiotáilte.  Níor fhág sé</span>
<lb n="2014"/><span>tart ar a'n dhuine. Chuir sé thart an t-uisge beatha</span>
<lb n="2015"/><span>anois arais.  Mhair an comhrádh, ach bhí siad ag</span>
<lb n="2016"/><span>cainnt 'na mbeirteanna anois, 'ach a'n fhear agus a</span>
<lb n="2017"/><span>sgéal féin aige.  B'fhéidir gur bhé an bhiotáilte ba</span>
<lb n="2018"/><span>chionntaigh le seo, agus b'fhéidir nar bhé, no ní rabh</span>
<lb n="2019"/><span>lorg gloine ar fhear ar bith.  Cia bith mar bhí, níor</span>
<lb n="2020"/><span>mhothuigh siad go rabh trí h-uaire de lá gheal ann, agus</span>
<lb n="2021"/><span>an ghrian leath-bealaigh isteach ar an fhuinneóig.</span></p>
<lb n="2022"/>
<lb n="2023"/><p><span>D'éirigh Conall na sheasadh agus arsa seisean.</span></p>
<lb n="2024"/>
<lb n="2025"/><p><span>"A fheara, b'fhéidir gur mithidh duinn an baile</span>
<lb n="2026"/><span>bhainnt amach." D'éirigh an t-iomlán aca.</span></p>
<lb n="2027"/>
<lb n="2028"/><p><span>"Tá sibh in mbur seacht sáith ama," arsa Padraig.</span></p>
<lb n="2029"/>
<lb n="2030"/><p><span>"Ní fhágfaidh sibh an teach," arsa Máire, "go rabh</span>
<lb n="2031"/><span>bolgam eile taé agaibh; ní bhéidh me bomaite 'a dheánadh</span>
<lb n="2032"/><span>réidh."</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>"Go rabh céad míle maith agat;" arsa Conall,</span>
<lb n="2035"/><span>"ní dheánfaidh tú réidh taé ar bith damh-sa, no ní</span>
<lb n="2036"/><span>thiocfadh liom a'n dheór a ól anois."</span></p>
<lb n="2037"/>
<lb n="2038"/><p><span>"Maise, ní dheánfaidh no duinne," arsa'n chuid eile,</span>
<lb n="2039"/><span>"no tá ar sáith ólta againn agus gan taé a ól."</span></p>
<lb n="2040"/>
<lb n="2041"/><p><span>"Tá sé le fághail agus fáilte agaibh má ólann sibh</span>
<lb n="2042"/><span>é," arsa Máire.</span></p>
<lb n="2043"/>
<lb n="2044"/><p><span>"Leóga, tá fhios againn go bhfuil," arsa Cathaoir,</span>
<lb n="2045"/><span>"ach bainfimid an baile amach."</span>
<lb n="2046"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2047"/><p><span>Thoisigh lucht na dála agus d'fhág siad slán ag</span>
<lb n="2048"/><span>Nuala Bhán ar tús, agus annsin ag Máire agus ag</span>
<lb n="2049"/><span>Pádraig.  Ba é Maicín agus Tomás an chead bheirt</span>
<lb n="2050"/><span>a d'fhág agus bhí an chuid eile ins na sálaibh aca.  Bhí</span>
<lb n="2051"/><span>Cathaoir ar deireadh, agus phill sé arais trí h-uaire</span>
<lb n="2052"/><span>agus d'fhág slán ag bunadh an toighe 'ach a'n iarraidh</span>
<lb n="2053"/><span>aca.  Agus nuair a bhí sé ag imtheacht an iarraidh</span>
<lb n="2054"/><span>dheireannach arsa, seisean le Padraig, "Bhí sin,</span>
<lb n="2055"/><span>oidhche bhreágh shubhailceach againn, agus an chuid is feárr</span>
<lb n="2056"/><span>de'n iomlán, ní'l lorg gloine ar fhear ar bith."</span>
<lb n="2057"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2058"/><p><span>"Dia agus Muire Liom!"</span></p>
<lb n="2059"/>
<lb n="2060"/><p><span>Ní dheachaidh Maicín na bhaile go toigh an t-siopa</span>
<lb n="2061"/><span>indhiaidh na dála.  Bhí maidín an bhreágh ar fad amach</span>
<lb n="2062"/><span>ann, agus dar leis féin go rachadh sé a sheilg.  Thug</span>
<lb n="2063"/><span>sé leis cú Thomáis agus soir leis féin, agus Creath</span>
<lb n="2064"/><span>leis ar shreangán, ag tarraint ar Chnoc an Toir.  Nuair</span>
<lb n="2065"/><span>a bhí sé thoir ag Ailt-a'-Ghearrfhiadh, d'éirigh gearrfhiadh</span>
<lb n="2066"/><span>agus sgaoil Maicín a cheann le Creath.  Shéid an</span>
<lb n="2067"/><span>rása amach bárr na h-ailte eadar an gearrfhiadh agus</span>
<lb n="2068"/><span>Creath.  Suas le Maicín comh gasta agus thainig</span>
<lb n="2069"/><span>leis go bárr na h-ailte, gheall ar feiceáil caidé mar</span>
<lb n="2070"/><span>rachadh an rása.  Bhí an cú ag deánadh talaimh ar an</span>
<lb n="2071"/><span>ghearrfhiadh.  Thug an gearrfhiadh aghaidh ar chnoc Loch</span>
<lb n="2072"/><span>Leice, no bhí fhios aige da dtéidheadh aige an cnoc</span>
<lb n="2073"/><span>a bhainnt amac am amháin, go mbeadh leis agus go</span>
<lb n="2074"/><span>gcuirfeadh sé cor ar Chreath.  Ach bhí míle talaimh</span>
<lb n="2075"/><span>roimhe sul a rachadh aige an cnoc a bhainnt amach, agus</span>
<lb n="2076"/><span>de réir chosamhalacht ar Chreath ní leigfeadh sé na</span>
<lb n="2077"/><span>chnuic é.  No sul a rabh siad leath bealaigh 'na chnuic,</span>
<lb n="2078"/><span>bhí Creath fá thrí léim de.  Ach ma bhí féin, ní rabh an</span>
<lb n="2079"/><span>gearrfhiadh gaibhte no an chuid de.  Nuair a bhí siad</span>
<lb n="2080"/><span>ag tarraint cómhgarach ar eadar an da loch bhí siad</span>
<lb n="2081"/><span>léim ar léim le na cheile.  Bhí cineal truaighe ag</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2082"/><p><span>Maicín do'n ghearrfiadh anois, no shíl sé go mbéadh</span>
<lb n="2083"/><span>sé gaibhte 'ach a'n bhomaite Thug an gearrfhiadh léim</span>
<lb n="2084"/><span>taoibhe, ach bhí an oiread sin do fhuinneamh faoi Chreath</span>
<lb n="2085"/><span>go deáchaidh sé cupla léim ar aghaid sul a rabh sé</span>
<lb n="2086"/><span>ábalta corrughadh.  Bhí buaidh cheathair no chúig léim</span>
<lb n="2087"/><span>ag an ghearrfhiadh air anois airís, agus é ag deánadh</span>
<lb n="2088"/><span>ar an chnoc rith an ama.  Ní rabh i bhfad go rabh an cú</span>
<lb n="2089"/><span>léim ar léim leis airís.  Thug an gearrfhiadh léim</span>
<lb n="2090"/><span>taoibhe agus chuaidh Creath ar mhullach a chinn agus é</span>
<lb n="2091"/><span>ag iarraidh corrughadh.  Rith an gearrfhiadh iogach</span>
<lb n="2092"/><span>mar sin, agus é ag fághail níos cómhgaraigh agus níos</span>
<lb n="2093"/><span>cómhgaraigh do'n chnoc.  Bhí Creath ag éirigh níos sean-</span>
<lb n="2094"/><span>aimseardha; bhí sé léim ar léim leis an ghearrfhiadh airís,</span>
<lb n="2095"/><span>ach ma bhí féin, ní rabh sé brath leigean do'n gearrfhiadh</span>
<lb n="2096"/><span>corrughadh anonn no anall an iarraidh seo, no dá</span>
<lb n="2097"/><span>bhfiachfadh sé le sin a dheánadh bhéad seisean ábalta</span>
<lb n="2098"/><span>corrughadh fosta, mar nach rabh oireadh de fhuinneamh</span>
<lb n="2099"/><span>faoi anois.  Bhí siad léim ar léim le na cheile anois</span>
<lb n="2100"/><span>ar feadh fiche léim no mar sin, agus dar le Creath</span>
<lb n="2101"/><span>go rabh an t-am aige greim a fhághail air.  Thug sé</span>
<lb n="2102"/><span>léim amháin deánadh go rabh leis, ach an iarraidh seo</span>
<lb n="2103"/><span>ní thug an gearrfhiadh ach leath léim, agus chuaid an</span>
<lb n="2104"/><span>cú cúig slata tharais.  Arais leis an ghearrfhiadh</span>
<lb n="2105"/><span>caol díreach an bealach a deachaidh sé, ag tarraint</span>
<lb n="2106"/><span>ar Ailt-a'-Ghearrfhiadh.  Bhí deich léim de bhuaidh aige</span>
<lb n="2107"/><span>ar Chreath sul a bhfaca seisean ca deachaidh sé.  Shéid</span>
<lb n="2108"/><span>an rása comh úr nuaidh agus bhí ariamh.  Ba mhaith an</span>
<lb n="2109"/><span>mhaise do Chreath é, ní rabh sé ag brath an gearrfhiadh</span>
<lb n="2110"/><span>leigean uaidh; shín sé é féin, agus ma shín féin bhí a</span>
<lb n="2111"/><span>shliocht sin air, bhí sé ag teacht i dtír ar an ghearrfhiadh</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2112"/><p><span>airís.  Seo an gearrfhiadh ag tarraint ar Mhaicín,</span>
<lb n="2113"/><span>agus an cú fá léim de.  B'fhurust do Mhaicín an</span>
<lb n="2114"/><span>gearrfhiadh a chorrughadh, agus bhéadh le Creath, ach ba</span>
<lb n="2115"/><span>bhocht leis deireadh a chur leis an t-seilg, agus ba</span>
<lb n="2116"/><span>bhocht leis gan ceart a thabhairt do'n ghearrfhiadh.</span>
<lb n="2117"/><span>Níor bhog Maicín.  Chuaidh an gearrfhiadh thart le n-a</span>
<lb n="2118"/><span>chosaibh agus Creath léim ar léim leis arais airíst.</span>
<lb n="2119"/><span>Thug an gearrfhiadh iarraidh ar an bheinn atá ag bárr</span>
<lb n="2120"/><span>na h-ailte.  Dar le Maicín go mbrisfidhe muineál</span>
<lb n="2121"/><span>na beirte síos leis an bheinn.  Ar ághaidh leó. Bhí</span>
<lb n="2122"/><span>siad fá ghiota de bhárr na beinne agus a shoc sínte</span>
<lb n="2123"/><span>ag Creath leis an ghearrfiadh a chathadh i n-áirde.  Ní</span>
<lb n="2124"/><span>rabh léim féin eadar an gearrfhiadh agus bárr na</span>
<lb n="2125"/><span>beinne anois.  Thug sé an léim ach ma thug féin,</span>
<lb n="2126"/><span>bhuail sé a cheithre boinn ar bhárr na beinne, agus</span>
<lb n="2127"/><span>luigh Ach, níor bhé do Creath é; ni rabh a dhath giortach</span>
<lb n="2128"/><span>in a léim-san, agus chuaidh sé go bun na beinne.</span>
<lb n="2129"/><span>Bhí fhios ag an ghearrfhiadh go rabh leis, agus ar shiubhal</span>
<lb n="2130"/><span>leis ar a shuaimhneas ag tarraint ar an chnoc.  Síos</span>
<lb n="2131"/><span>le Maicín comh gasta agus thainig leis go bhfeicfeadh</span>
<lb n="2132"/><span>sé cia aca bhí Creath beó no marbh.  Nuair a chuaid</span>
<lb n="2133"/><span>sé fhad leis, bhí Creath bocht na sheasadh ag bun na</span>
<lb n="2134"/><span>beinne agus é ar bhárr amháin creatha, ach sin a rabh</span>
<lb n="2135"/><span>cearr leis.  Chuir Maicín an sreang fá'n a mhuineál</span>
<lb n="2136"/><span>agus soir leis, agus Creath eadar a bheith ag siubhal</span>
<lb n="2137"/><span>agus ag sodar le na thaobh.</span></p>
<lb n="2138"/>
<lb n="2139"/><p><span>Nuair a bhí sé thoir ag an abhainn bhuidhe, bhí an ghrian</span>
<lb n="2140"/><span>chómhair a bheith díreach os cionn mhullaigh a chinn.  Dar</span>
<lb n="2141"/><span>leis féin go rabh sé i bhfad 'sa' lá le bheith ag seilg,</span>
<lb n="2142"/><span>ach na dhiaidh sin ba bhocht leis pilleadh.  Soir leis</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2143"/><p><span>go rabh sé ag bun Chnoic a' Toir.  Bhí Maicín báidhte</span>
<lb n="2144"/><span>in a chuid alluis.  Dar leis féin go rabh sí ar mhaidín</span>
<lb n="2145"/><span>comh teith agus mhothuigh sé da uair ariamh.  Shuidh sé</span>
<lb n="2146"/><span>ag bun an chnuic le na sgríste a dheánadh.  Chonnaiceas</span>
<lb n="2147"/><span>dó go rabh an spéir ag éirghe dorcha.  Bhí sé ag éirghe</span>
<lb n="2148"/><span>dorcha, agus ag éirghe dorcha go gasta.  Bhí dath ar</span>
<lb n="2149"/><span>an aér; bhí céad dath air.  Bhí sé ag éirghe níos teo.</span>
<lb n="2150"/><span>Dar le Maicín go dtiocfadh leis mar bhéadh solais</span>
<lb n="2151"/><span>bheaga a fheiceáil 'san aér.  Le sin tchí sé splannc,</span>
<lb n="2152"/><span>agus gan mhoill na dhiaidh bhí táirneach.  Thainig splannc</span>
<lb n="2153"/><span>eile; bhí sé cómhgarach, no bhí an táirneach comh luath</span>
<lb n="2154"/><span>leis.  Bhí na splanncacha ag teacht anois ar dhruim</span>
<lb n="2155"/><span>a cheile, bhí siad ag teacht comh tiuth sin.  Bhí an t-aér</span>
<lb n="2156"/><span>lán solais, agus ní rabh le cluinstean ach táirneach.</span>
<lb n="2157"/><span>Bhí an táirneach comh tréan sin, gur shíl Maicín go</span>
<lb n="2158"/><span>rabh na carraigeacha da réabadh thart fá dtaobh de.</span></p>
<lb n="2159"/>
<lb n="2160"/><p><span>Comh luath agus thoisigh an táirneach chuaidh sé ar</span>
<lb n="2161"/><span>fhasgadh, isteach faoi bhun beinne, agus dar leis uair</span>
<lb n="2162"/><span>amháin go rabh an bheinn anuas 'sa' mhullach air.  Mhair</span>
<lb n="2163"/><span>an táirneach fá thuairim leath-uaire.  Thoisigh corr</span>
<lb n="2164"/><span>dheor a thuitim, agus bhí 'ach a'n dheor aca sin comh</span>
<lb n="2165"/><span>mór le caora chaorthainn.  Thoisigh na deóra a thuitim</span>
<lb n="2166"/><span>níos tiughfa.  Le sin thoisigh an fhearthainn a tuitim</span>
<lb n="2167"/><span>mar bheithfidhe 'a dhórtadh amach as béal stópa.  Ní</span>
<lb n="2168"/><span>rabh a'n dheór ag teacht ar Mhaicín no ar Chreath 'san</span>
<lb n="2169"/><span>áit a rabh siad, agus iad go seasgar faoi bhun na</span>
<lb n="2170"/><span>beinne ag coimhead ar an fhearthainn ag bainnt toite</span>
<lb n="2171"/><span>as an talamh.</span></p>
<lb n="2172"/>
<lb n="2173"/><p><span>D'fhág Nóra Ní Dhrioscoill an teach mór an mhaidín</span>
<lb n="2174"/><span>chéadna seo go measardha luath, agus mar bhí an</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2175"/><p><span>mhaidín maith, bhí rún aici a dhul go mullach Chnuic a'</span>
<lb n="2176"/><span>Toir dh'amharc uaithe.  Ní rabh sí ariamh ar mhullach</span>
<lb n="2177"/><span>an chnuic, ach chuala sí gur mhaith a b'fhiú an siubhal a</span>
<lb n="2178"/><span>dheánadh; go rabh amharc le fághail go bun na spéire</span>
<lb n="2179"/><span>o bhárr an chnuic.  Bhí tuighe eile aicí fosta a dhul</span>
<lb n="2180"/><span>suas; bhí Seoirse Mac an Ghadaidhe ag teacht 'un</span>
<lb n="2181"/><span>toighe mhóir an lá seo fosta, agus bhí sí dhubh thuirseach</span>
<lb n="2182"/><span>ag amharc air agus ag éisteacht leis.  Ní rabh an lá</span>
<lb n="2183"/><span>le seachtmhain anois nach dtug sé cuairt uirthi féin</span>
<lb n="2184"/><span>agus ar a mathair agus ní rabh a'n am a bhfeicfeadh</span>
<lb n="2185"/><span>Nóra é nar bh'amhlaidh a ba mhó a bhí sí ag tabhairt</span>
<lb n="2186"/><span>fuath dó.  Ach, ba chuma le Nóra anois, bhí sí réidhte</span>
<lb n="2187"/><span>leis ar feadh an laé sin, no ní rabh sí brath pilleadh</span>
<lb n="2188"/><span>ó'n chnoc go dtí'n trathnóna.  D'innis sí do a máthair</span>
<lb n="2189"/><span>ag imtheacht dí nach mbéadh sí arais go trathmóna.</span></p>
<lb n="2190"/>
<lb n="2191"/><p><span>Bhí Nóra óg agus lán croidhe agus aignidh.  Suas</span>
<lb n="2192"/><span>leithe ag tarraint ar ghualainn íochtaraigh an chnuic,</span>
<lb n="2193"/><span>na ba sin an ghuala a bhí in aice an toighe mhóir.  Nuair</span>
<lb n="2194"/><span>a bhí sí ag bun an chnuic thoisigh sí ag 'ul suas air ar</span>
<lb n="2195"/><span>fiar.  Ba ann a bhí an mhaidín the, agus shuidheadh sí</span>
<lb n="2196"/><span>anois agus airís le na sgríste a dheánadh agus</span>
<lb n="2197"/><span>d'amharcadh sí uaithe.  Bhí an saoghal mór ag cur</span>
<lb n="2198"/><span>pléisiúir uirthi, agus cad chuige nach mbéadh?  Ní</span>
<lb n="2199"/><span>rabh fhios aicí ariamh caidé'n rud buaidhreadh no</span>
<lb n="2200"/><span>trioblóid.  Nuair a bhí sí shuas ar ghualainn an chnuic,</span>
<lb n="2201"/><span>bhí'n lá comh te sin nach rabh ann ach é go rabh sí ábalta</span>
<lb n="2202"/><span>anál a tharraint.  Shuidh sí ar thurtóig.  Bhí sí go</span>
<lb n="2203"/><span>díreach os cionn na h-ailte a bhfuil Abhainn-an-Sgeárdáin</span>
<lb n="2204"/><span>ag rith anuas in a lár.  Bhí sí ag dearcad síos ar</span>
<lb n="2205"/><span>an abhainn nach rabh ann ach é go rabh lorg uisge innti</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2206"/><p><span>anois ar siocair an tiormlaigh.  Ba dheas an cnoc;</span>
<lb n="2207"/><span>bhí an fraoch deas donn agus bláth deas air.  Dar</span>
<lb n="2208"/><span>léithe go rabh an bláth dearg, ach na dhiaidh sin, bhí sé</span>
<lb n="2209"/><span>níos deise na bheith dearg.  Shíos faoithe ar dhá thaobh</span>
<lb n="2210"/><span>na h-abhanna bhí an talamh comhthrom agus féar glas</span>
<lb n="2211"/><span>air.  Bhí triúr fear ar an taobh eile de'n abhainn</span>
<lb n="2212"/><span>agus iad ag lomadh chaorach.  Bhí na h-uain ag meidhligh</span>
<lb n="2213"/><span>agus ní thiocfadh siad chómhair na bhfear a bhí ag lomadh.</span>
<lb n="2214"/><span>Bhí na caoirigh ag tabhairt freagra ar na h-uain; bhí</span>
<lb n="2215"/><span>truaighe ag Nóra do na h-uain' no bhí sí ag deánadh</span>
<lb n="2216"/><span>go rabh glór caointe ins an mheidhleach a bhí siad 'a</span>
<lb n="2217"/><span>dheánadh.  Ní thug sí fá ndeara an spéir ag éirghe</span>
<lb n="2218"/><span>dorcha, agus níor mhothuigh sí go bhfaca sí an splannc.</span>
<lb n="2219"/><span>"Dia agus Muire liom!" arsa sise, agus síos</span>
<lb n="2220"/><span>léithe na h-ailte le sgáth a fhághail.  Fuair sí sin</span>
<lb n="2221"/><span>chuaid sí isteach faoi bhéinn-leic.  Ní rabh eagla ar</span>
<lb n="2222"/><span>bith uirthi ach bhí sí imnidheach fá na máthair.  Bhí fhios</span>
<lb n="2223"/><span>aicí go mbéadh an t-anam ag fágail a máthara ar</span>
<lb n="2224"/><span>eagla's go mbainfeadh a dhath duithe.  Thiocfadh léithe</span>
<lb n="2225"/><span>na fir a fheiceáil ar an taobh thall de'n abhainn.  Stad</span>
<lb n="2226"/><span>siad de'n lomadh, agus sul ar thoisigh an fhearthainn</span>
<lb n="2227"/><span>chuaidh siadsan ar fascadh fosta.  Sheasuigh na caoirigh</span>
<lb n="2228"/><span>le taobh na dtúrtóg agus na h-uain ar a sgáth.  Bhí</span>
<lb n="2229"/><span>truaighe ag Nóra do na caoirigh' bhí lom.  Bhí cuma</span>
<lb n="2230"/><span>ortha go rabh siad fuar.  Bhí cruit ortha agus an</span>
<lb n="2231"/><span>fhearthainn ag greadadh ortha.  Bhí sgéal fada ar comh</span>
<lb n="2232"/><span>gasta agus bhí an abhainn ag líonadh.  Bhí an t-uisge</span>
<lb n="2233"/><span>chómhair a bheith aníos fhad le béal na mbruach a cheana</span>
<lb n="2234"/><span>féin.  Bhí an t-uisge go deas glan nuair a bhí Nóra</span>
<lb n="2235"/><span>ag amharc air sul ar thoisig an fhearthainn, ach ní rabh</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2236"/><p><span>sé glan anois.  Bhí dath dubh buidhe an eabair air.</span>
<lb n="2237"/><span>Bhí sé ag rith anuas mar bhéadh rollógaí ann, ag brúghadh,</span>
<lb n="2238"/><span>ag cartughadh agus ag iomchar gach rud leis a bhí 'sa'</span>
<lb n="2239"/><span>bhealach aige.  Bhí turadh ann anois.  D'éirigh Nóra</span>
<lb n="2240"/><span>amach ó'n áit a rabh sí agus thoisigh a choimheád ar an</span>
<lb n="2241"/><span>uisge ag teacht anuas, ag iomchar leis turtógaí,</span>
<lb n="2242"/><span>maidí, smutáin agus gach uile sheort da rabh in a</span>
<lb n="2243"/><span>bhealach aige.  Agus bhí sí ag coimheád ar an uisge</span>
<lb n="2244"/><span>a n-iomchar leis síos go dtéidh' siad as amharc, ceann</span>
<lb n="2245"/><span>indhiaidh an chinn eile, leis an eas mhór bhí fá thuairim</span>
<lb n="2246"/><span>fiche slat níos fuide síos.</span></p>
<lb n="2247"/>
<lb n="2248"/><p><span>Anonn le Nóra níos cómhgaraigh do'n abhainn.  Bhí</span>
<lb n="2249"/><span>an t-uisge anois ag 'ul thar na bruagh'.  Chonnaic</span>
<lb n="2250"/><span>sí na fir ar an taobh thall agus iad ag bagair uirthi</span>
<lb n="2251"/><span>gan a dhul ro chómhgarach do bhéal na h-abhanna, ach ní</span>
<lb n="2252"/><span>rabh ann ach é go rabh sí ábalta cluinstean caidé</span>
<lb n="2253"/><span>bhí siad ag radh, bhí tormán an uisge comh mór sin.</span>
<lb n="2254"/><span>Le sin amharcaidh sí suas an abhainn, agus tchí sí uan</span>
<lb n="2255"/><span>ag teacht anuas ar bhárr an uisge.  "Och, an t-uan</span>
<lb n="2256"/><span>bocht!"  Ní rabh ann ach é go rabh sin ráidte aicí</span>
<lb n="2257"/><span>nuair a bhí an t-uan ar shiubhal síos thairsti, fá shlat</span>
<lb n="2258"/><span>de'n bhruach a rábh sí na séasadh air.  Ach, caidé thiocfadh</span>
<lb n="2259"/><span>léithe a dheánadh?  "An t-uan bocht!"   B'fhéidir</span>
<lb n="2260"/><span>go gcapfadh an tom saileóige é!  Cheap</span></p>
<lb n="2261"/>
<lb n="2262"/><p><span>Bhí tom saileóige duibhe fá thuairim dheich slata</span>
<lb n="2263"/><span>síos ó'n áit a rabh Nóra na seasadh.  Bhí saileóg</span>
<lb n="2264"/><span>láidir ann, agus bhí sí ag fás amach as bruach na</span>
<lb n="2265"/><span>habhanna.  Bhí fréamhacha comh daingean sin aici i dtaobh</span>
<lb n="2266"/><span>an bhruaigh nach rabh an t-uisge ábalta an tor a strócadh</span>
<lb n="2267"/><span>leis.  Bhí an talamh ar thaobh an chnuic de'n tom ithte</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2268"/><p><span>ar shiubhal ag an uisge 'sa' chruth go rabh an áit a rabh</span>
<lb n="2269"/><span>an tom ag fás mar ghuala ann amach ar thaobh na</span>
<lb n="2270"/><span>habhanna.  Bhí na saileógaí iad féin chómhair a bheith sínte</span>
<lb n="2271"/><span>comhthrom leis an t-sruth.  Bhí dos beag dreasóg ag</span>
<lb n="2272"/><span>fás annsin fosta.</span></p>
<lb n="2273"/>
<lb n="2274"/><p><span>Nuair a thainig an t-uan fhad leis an chainlinn seo</span>
<lb n="2275"/><span>ceapadh é.  Chuaidh a chuid olna i bhfasta i gcionn de</span>
<lb n="2276"/><span>na dreasógaibh.  Chás an t-uisge thart é, ach ní dheárn</span>
<lb n="2277"/><span>sin ach an driseóg a chur i bhfasta níos daingne 'san</span>
<lb n="2278"/><span>olainn.  Rith Nóra síos le tarthail a dheánadh ar an</span>
<lb n="2279"/><span>uan.  Sgairt na fir a bhí ar an taobh thall léithe leigean</span>
<lb n="2280"/><span>dó.  Ní rabh gar ann.  Thug sí iarraidh a lámh a shíneadh</span>
<lb n="2281"/><span>amach le breith ar an uan; ní rabh sí áblata.  Sheasuigh</span>
<lb n="2282"/><span>sí ar an áit a rabh an tor ag fás, thóg ceann de na</span>
<lb n="2283"/><span>saileógaibh aníos chuicí, fuair greim daingean ar an</span>
<lb n="2284"/><span>t-slait le na láimh deis, chuaidh ar a leath-ghlun, shín</span>
<lb n="2285"/><span>amach a lámh agus fuair greim olna ar an uan.</span></p>
<lb n="2286"/>
<lb n="2287"/><p><span>Bhí na fir na seasadh ar an taobh thall agus iad na</span>
<lb n="2288"/><span>stangairí a coimheád uirthi.  Thóg sí an t-uan aníos</span>
<lb n="2289"/><span>as an uisge ach shleamhain an greim a bhí aicí air.  Thug</span>
<lb n="2290"/><span>sí iarraidh ath-greim a fhághail air, ach chuaidh sí amach</span>
<lb n="2291"/><span>ar mhullach a cinn 'san abhainn.  An rabh tártháil le</span>
<lb n="2292"/><span>deánadh uirthi?  Thug an t-uisge thart ar an</span>
<lb n="2293"/><span>ghualainn í.  Bhí greim daingean aici ar an</span>
<lb n="2294"/><span>t-slait in a láimh deis go fóil.  Chonnaic na fir sin,</span>
<lb n="2295"/><span>ach an mbéadh sí ábalta greim a choingbheáil ar an</span>
<lb n="2296"/><span>t-slait go rachadh aca tárthail a dheánadh uirthi.  Ach,</span>
<lb n="2297"/><span>caidé thiocfadh leó a dheánadh?  Bhí an abhainn fiche</span>
<lb n="2298"/><span>troigh ar léithead agus ní rabh a'n fhear aca ábalta</span>
<lb n="2299"/><span>léim a thabhairt trasna.  Ní thiocfadh leo siubhal</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2300"/><p><span>trasna, na h-abhanna no bhí an sruth comh láidir sin go</span>
<lb n="2301"/><span>n-iomcharochadh sé ar shiúbhal iad mar d'iomcharochadh</span>
<lb n="2302"/><span>sé giota de chipín.  Caidé bhí le deánadh aca?  Ní</span>
<lb n="2303"/><span>thiocfadh leó a dhul trasna na h-abhanna mar dtéidh'</span>
<lb n="2304"/><span>siad suas corrughadh le ceathramhadh míle.  Ach sin a</span>
<lb n="2305"/><span>rabh aca le deánadh.</span></p>
<lb n="2306"/>
<lb n="2307"/><p><span>Rith beirt aca suas i n-éadán a' chnuic comh gasta</span>
<lb n="2308"/><span>agus thainig leó ag tarraint ar an áit a dtiocfadh</span>
<lb n="2309"/><span>leó fághail trasna.  Sheasuigh an fear eile 'san áit</span>
<lb n="2310"/><span>a rabh sé agus sgairt léithe a greim a choingbheáil,</span>
<lb n="2311"/><span>go rabh tártháil ag tarraint uirthi.  Ach ar ndóigh in</span>
<lb n="2312"/><span>rabh fhios aige cia aca chuala sí é no nar chuala.</span></p>
<lb n="2313"/>
<lb n="2314"/><p><span>Nuair a thuit Nóra amach 'san abhainn thug an sruth</span>
<lb n="2315"/><span>thart leis ar an ghualainn í.  "M'anam do Dhia agus</span>
<lb n="2316"/><span>do Mhuire," arsa sise.  Ní rabh níos mó de h-aire</span>
<lb n="2317"/><span>uirthi féin.  Bhí fhios aicí go rabh greim aicí ar an</span>
<lb n="2318"/><span>t-slait, ach bhí fhios aici nach mbéadh sí ábalta a greim</span>
<lb n="2319"/><span>a choingbheáil i bhfad.  Bhí an sruth láidir.  Bhí sí</span>
<lb n="2320"/><span>ag smaointeadh ar a máthair anois; ag smaointeadh</span>
<lb n="2321"/><span>caidé dheánfadh a máthair gan í; an mháthair sin ar</span>
<lb n="2322"/><span>bh'fheárr léithe féin bás a fhághail, fiche uair, na a dhath</span>
<lb n="2323"/><span>a theacht uirthi-se.  Cia bheirfeadh sgéala duithe go rabh</span>
<lb n="2324"/><span>sí caillte.  Caidé dheánfadh a máthair nuair a tchífeadh</span>
<lb n="2325"/><span>sí í agus gan í ábalta labhairt léithe?  Caidé dheánfadh</span>
<lb n="2326"/><span>a máthair nuair a tchífeadh sí í briste, brúighte,</span>
<lb n="2327"/><span>stróctha agus marbh indiaidh tuitim síos leis an eas</span>
<lb n="2328"/><span>mhór?  "A Mhuire, mháthair Dé cuidigh le mo mháthair</span>
<lb n="2329"/><span>agus tabhair aire duithe agus tabhair sólas duithe</span>
<lb n="2330"/><span>go gcastar orm 'sna Flaithis í.  Tá mé ag éirghe lag.</span>
<lb n="2331"/><span>Bhfuil mé ag cailleadh mo ghreama?  M'anam do</span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2332"/><p><span>Dhia agus do Mhuire.  A Íosa, a Mhuire agus a Iósep,</span>
<lb n="2333"/><span>coimrighe m'anama oraibh.  A Mhuire cuidigh le mo</span>
<lb n="2334"/><span>mháthair."</span></p>
<lb n="2335"/>
<lb n="2336"/><p><span>Shíl an fear a bhí ar an taobh thall nach mbéadh an</span>
<lb n="2337"/><span>bheirt eile thuas go bráth ag an áit a mbéadh siad</span>
<lb n="2338"/><span>ábalta fághail trasna.  Bhí sé ag coimheád ortha</span>
<lb n="2339"/><span>agus iad na rith ar a ndicheall agus gan iad baoghal</span>
<lb n="2340"/><span>ar shuas go fóil.  "Ní bheirfidh siad uirthi go bráth.</span>
<lb n="2341"/><span>Ní thig léithe seasadh mórán níos fuide.  Tá sí ag</span>
<lb n="2342"/><span>cailleadh.  Go gcuididh Dia léithe."</span></p>
<lb n="2343"/>
<lb n="2344"/><p><span>Le sin rith gearrfhiadh thart le na chosaibh agus cú</span>
<lb n="2345"/><span>na dhiaidh.  Amharcaidh sé thart agus tchí sé fear</span>
<lb n="2346"/><span>na ndiaidh, agus é fá ghiota dó.  Aithnigheann sé</span>
<lb n="2347"/><span>Maicín.  Shín sé a lámh ag taisbeánadh caidé bhí cearr.</span>
<lb n="2348"/><span>Chonnaic Maicín i mbomaite caidé bhí cearr.  Anuas</span>
<lb n="2349"/><span>leis, thug leis rúide, agus i bpreabadh na súl bhí sé</span>
<lb n="2350"/><span>ar an taobh thall de'n abhainn.  Cia eile gheárrfadh</span>
<lb n="2351"/><span>an léim sin ach é féin?  Cia eile bhéadh ábalta an léim a</span>
<lb n="2352"/><span>gheárradh?  I gcupla coiscéim bhí sé le taobh Nóra.</span>
<lb n="2353"/><span>Bhí an t-slat go díreach ag sleamhnughadh uaithe nuair</span>
<lb n="2354"/><span>a fuair Maicín greim chaol láimhe uirthi.  Thóg sé</span>
<lb n="2355"/><span>isteach í.  Bhí sí ag cailleadh a meabhrach nuair a rinn</span>
<lb n="2356"/><span>Maicín í a thárthail.  Ní rabh sí i bhfad ag teacht chuicí</span>
<lb n="2357"/><span>féin.  Bhí sí ábalta seasadh ar bheagan cuididh.  D'aithin</span>
<lb n="2358"/><span>sí é.  "Tá tú ceart go leór anois," arsa Maicín.</span>
<lb n="2359"/><span>Le sin thainig an bheirt fhear eile.  Chonnaic siad gur</span>
<lb n="2360"/><span>thárthail Maicín í, agus bhí luthgháir ortha.  D'innis</span>
<lb n="2361"/><span>siad dó caidé mar thárla, acht aimhdheóin go rabh Nóra</span>
<lb n="2362"/><span>ag éisteacht, ní thiocfadh léithe iad a thuigbeáil mar</span>
<lb n="2363"/><span>ba chóir, no iad a chluinstean i gceart, no bhí ceól</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2364"/><p><span>in a cluasaibh go fóil.  Bhí sí fliuch báidhte agus an</span>
<lb n="2365"/><span>t-uisge na rith as a cirteach.</span></p>
<lb n="2366"/>
<lb n="2367"/><p><span>"Bainfimid an baile amac," arsa Maicín léithe.</span>
<lb n="2368"/><span>Bhí sí ábalta siúbhal anois, agus d'imthigh siad a mbeirt</span>
<lb n="2369"/><span>síos leath-stuaic an chnuic ag tarraint ar an teach</span>
<lb n="2370"/><span>mhór.  Níor chan Maicín léithe ar chontabhairt, no</span>
<lb n="2371"/><span>ar uisge, agus ní thug sé faill duithe smaointeadh</span>
<lb n="2372"/><span>ar cheachtar aca.  Ach chan sé rith an ama, agus bhí</span>
<lb n="2373"/><span>Nóra ag éisteacht.  Nar dheas a bhí Maicín ábalta</span>
<lb n="2374"/><span>cómhrádh a dheánadh.  Nar dheas a bhí sé ábalta 'ach</span>
<lb n="2375"/><span>a'n rud a rádh.  Nar bhé bhí láidir agus gasta.  Nar</span>
<lb n="2376"/><span>ghairid a bhí siad ag bainnt an bhaile amach.  Bhí siad</span>
<lb n="2377"/><span>fá ghiota de'n teach anois, agus tchí Nóra a máthair</span>
<lb n="2378"/><span>amuigh agus í ag fanacht uirthi.  Agus chonnaic sí</span>
<lb n="2379"/><span>Mac an Ghadaidhe fosta agu sé na sheasadh ins a' doras.</span></p>
<lb n="2380"/>
<lb n="2381"/><p><span>"Siud mo mháthair ag fanacht orm," arsa Nóra.</span></p>
<lb n="2382"/>
<lb n="2383"/><p><span>"Tchíim í, arsa Maicin; tá leat anois." Chraith</span>
<lb n="2384"/><span>sé lámh léithe, agus bhí sé ar shiúbhal sul a bhfuair sí</span>
<lb n="2385"/><span>faill buidheachas féin a thabhairt dó as a deárn sé</span>
<lb n="2386"/><span>duithe.  Caidé'n neart a bhí aici air?</span></p>
<lb n="2387"/>
<lb n="2388"/><p><span>"A Nóra, a chroidhe, bhí eagla orm gur caillte bhí</span>
<lb n="2389"/><span>tú.  Nar mhillteanach an lá rinn sé?  Níor mhothuigh</span>
<lb n="2390"/><span>mé a léithid ariamh, agus ach go bé go rabh Mac an</span>
<lb n="2391"/><span>Ghadaidhe annseo rith an ama, ní'l fhios agam caidé</span>
<lb n="2392"/><span>dheánfainn."</span></p>
<lb n="2393"/>
<lb n="2394"/><p><span>"Rinn sé lá millteanach, a mháthair."</span></p>
<lb n="2395"/>
<lb n="2396"/><p><span>A chroide ó! caidé bhain duit? a Nóra, tá tú</span>
<lb n="2397"/><span>fliuch báidhte.</span></p>
<lb n="2398"/>
<lb n="2399"/><p><span>D'innis Nóra caidé bhain duithe agus caidé mar</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2400"/><p><span>thug Maicín tártháil uirthi.  Thug a máthair buidheachas</span>
<lb n="2401"/><span>do Dhia fiche uair cionnus a h-ingean a bheith slán aici</span>
<lb n="2402"/><span>airíst.</span></p>
<lb n="2403"/>
<lb n="2404"/><p><span>"An sin Maicín a chonnaic mé leat?"</span></p>
<lb n="2405"/>
<lb n="2406"/><p><span>" 'Se, a mháthair."</span></p>
<lb n="2407"/>
<lb n="2408"/><p><span>"Agus cad chuige nach dtug tú cuireadh 'un toighe</span>
<lb n="2409"/><span>do go dtabhairfinn buidheachas dó?  Ca ainm dó</span>
<lb n="2410"/><span>ó cheart?"</span></p>
<lb n="2411"/>
<lb n="2412"/><p><span>"Mháthair, níor smaointigh mé ceist a chur air</span>
<lb n="2413"/><span>c'ainm é, agus bhí sé ar shiubhal sul a bhfuair mé faill</span>
<lb n="2414"/><span>cuireadh a thabhairt dó 'un toighe."</span></p>
<lb n="2415"/>
<lb n="2416"/><p><span>Le sin thainig Seóirse agus é buadhartha i gceart</span>
<lb n="2417"/><span>fá mar d'éirigh do Nóra, ach ní thug siad mórán áirde</span>
<lb n="2418"/><span>air.  Thug a máthair Nóra isteach 'un toighe agus chuir</span>
<lb n="2419"/><span>a luighe í, agus b'éigin do Mhac an Ghadaidhe imtheacht</span>
<lb n="2420"/><span>leis.</span></p>
<lb n="2421"/>
<lb n="2422"/><p><span>Nuair a chonnaic na fir a bhí ag lomad na gcaorach</span>
<lb n="2423"/><span>Nóra agus Maicín ag imtheacht,</span></p>
<lb n="2424"/>
<lb n="2425"/><p><span>"Dh'fhobhair duithe," arsa fear aca, "agus ba mhór an</span>
<lb n="2426"/><span>truaighe."</span></p>
<lb n="2427"/>
<lb n="2428"/><p><span>"Char bhac duithe go rabh Maicín cómhgarach." arsa'n</span>
<lb n="2429"/><span>fear eile.  "Ach, nar bhréagh an lánamhain dheánfadh</span>
<lb n="2430"/><span>siad?"</span>
<lb n="2431"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2432"/><p><span>Bainfhéis.</span></p>
<lb n="2433"/>
<lb n="2434"/><p><span>Cha deachaidh Pádraig, a bhean no Nuala Bhán a</span>
<lb n="2435"/><span>luighe ach oiread ar maidín indhiaidh na dála.  Bhí</span>
<lb n="2436"/><span>go leór le deánadh ag Nuala, agus bhí go leór le</span>
<lb n="2437"/><span>smaointeadh aici air agus í le posadh ar Thomás</span>
<lb n="2438"/><span>seachtmhain ó'n lá sin.  B'fhada'n lá í ag fanacht ar</span>
<lb n="2439"/><span>an lá sin, ach anois bhí gach rud socruighthe, agus ní</span>
<lb n="2440"/><span>mhoitheochadh sí an t-seachtmhain ag 'ul thart.</span></p>
<lb n="2441"/>
<lb n="2442"/><p><span>Ach, ba é an chead rud a bhí ar aire Phádruig agus</span>
<lb n="2443"/><span>a mhná, cia dó a dtabhairfeadh siad cuireadh na bainse.</span>
<lb n="2444"/><span>Ba mhian le Máire bainfhéis mhór a bheith aca,</span>
<lb n="2445"/><span>ach bhí Pádraig de'n bharamhail nach rabh gnaithe le</span>
<lb n="2446"/><span>bainfhéis comh mór sin.  "Anois," agus thoisigh Máire</span>
<lb n="2447"/><span>ar an chunntas, "ní'l an treas duine ó Chnoc na gCaorach</span>
<lb n="2448"/><span>aniar nach bhfuil mise an dá ua leis."</span></p>
<lb n="2449"/>
<lb n="2450"/><p><span>"Ní'l;" arsa Pádruig, "maise ba bheag an</span>
<lb n="2451"/><span>mhaith duit iad nuair a shiab an ghaoth mhór an ceann</span>
<lb n="2452"/><span>de'n teach seo, agus mise i n-Albain.  Ní rabh siadsan</span>
<lb n="2453"/><span>ag maoidheamh mórán gaoil ort-sa.  Ba iad do</span>
<lb n="2454"/><span>chuid comhursannaí a b'éigean ceann a chur air duit</span>
<lb n="2455"/><span>arais."</span>
<lb n="2456"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2457"/><p><span>"A Phádraig is beag muinteardhas atá ionnat,</span>
<lb n="2458"/><span>agus is beag áird atá agat ar do ghaoltaibh."</span></p>
<lb n="2459"/>
<lb n="2460"/><p><span>"Is mó chaill mé leo ariamh," arsa Pádruig, "na</span>
<lb n="2461"/><span>ghnóthuigh mé ortha,"</span></p>
<lb n="2462"/>
<lb n="2463"/><p><span>"Och! trócaire go bfághmuid, a gcluin sibh anois</span>
<lb n="2464"/><span>é!" arsa Máire.</span></p>
<lb n="2465"/>
<lb n="2466"/><p><span>"Gread leat," arsa Pádruig, "cunntais leat."</span></p>
<lb n="2467"/>
<lb n="2468"/><p><span>"Ní'l tú ach a gheall ar mé chur fríd mo chunntas,"</span>
<lb n="2469"/><span>arsa Máire, "Sin sgór a bhí agam eadar Cnoc na</span>
<lb n="2470"/><span>gCaorach agus an Clochán Liath."</span></p>
<lb n="2471"/>
<lb n="2472"/><p><span>"Na deán dearmad ar an t-sagart.  B'fhéidir</span>
<lb n="2473"/><span>go bhfuil tú an dá ua leis-sean fosta."</span></p>
<lb n="2474"/>
<lb n="2475"/><p><span>"Maise, ma's ag magadh féin atá tú," arsa Máire.</span>
<lb n="2476"/><span>"b'fhéidir go bfuilmid gaolmhar do n-a cheile.  Is</span>
<lb n="2477"/><span>minic a chuala mé m'athair - go ndeánaidh Dia grásta</span>
<lb n="2478"/><span>air - ag rádh go rabh sé féin agus athair an t-sagairt</span>
<lb n="2479"/><span>ag buain i gcuideachta chéile i n-Albain."</span></p>
<lb n="2480"/>
<lb n="2481"/><p><span>"An stadfá do'n rábhallaigh chainnte atá ort,"</span>
<lb n="2482"/><span>arsa Pádraig, "nach bhfuil fhios ag do chroidhe astuigh,</span>
<lb n="2483"/><span>a Mháire, ma théidheann tú ar aghaidh ag cunntas mar</span>
<lb n="2484"/><span>sin, agus cuireadh a thabhairt dóbhtha uilig, nach dtiocfadh</span>
<lb n="2485"/><span>leat an ceathramhadh cuid déag aca a chur faoi chreataibh</span>
<lb n="2486"/><span>an toighe seo.  Agus le na chois sin chuala mé Conall</span>
<lb n="2487"/><span>ag rádh nach mbéadh le Tomás ach dhá lánamhain dhéag,</span>
<lb n="2488"/><span>agus nach dtaibhairfeadh sé cuireadh do'n dhuine ach</span>
<lb n="2489"/><span>sin, amach ó chuid de na comhursannaibh chois dorais</span>
<lb n="2490"/><span>aige.  Agus ní bhéadh sé ceart, cóir no ion-deánta</span>
<lb n="2491"/><span>againne níos mó curthach a thabhairt na Conall."</span>
<lb n="2492"/></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2493"/><p><span>"Maise, a Phádraig, b'fhéidir go bhfuil an ceart</span>
<lb n="2494"/><span>agat, ach má fhágamuid duine ar bith de ar n-</span>
<lb n="2495"/><span>gaoltaibh ar ndiaidh béidh siad na dhiaidh orainn."</span></p>
<lb n="2496"/>
<lb n="2497"/><p><span>"Chead aca, a Mháire, no is cuma caidé, bhéadh</span>
<lb n="2498"/><span>duine éighinteacht ag ceasacht."</span></p>
<lb n="2499"/>
<lb n="2500"/><p><span>"Agus caidé tá le deánadh againn, a Pádruig?"</span></p>
<lb n="2501"/>
<lb n="2502"/><p><span>"Tá" arsa Padruig, "tá triúr deárthar agat-sa</span>
<lb n="2503"/><span>agus beirt deirbhshiur; bheirfidhmid cuireadh do</span>
<lb n="2504"/><span>lánamhain as 'ach teach aca.  Bheirfidhmid cuiread do'n</span>
<lb n="2505"/><span>oiread chéadhna de'n bhunadh s'agam-sa.  Dheánfaidh</span>
<lb n="2506"/><span>sin deich lánamhain.  Is mian le Nuala lánamhain a</span>
<lb n="2507"/><span>bheith léithe as toigh Feilimidh na Míne.  Beirfidhmid</span>
<lb n="2508"/><span>cuireadh do mhaighistear na sgoile agus chead aige</span>
<lb n="2509"/><span>a dheirbhsiur a bheith leis.  Dheánfaidh sin dhá lánamhain</span>
<lb n="2510"/><span>dhéag agus tá ar sáith ann."</span></p>
<lb n="2511"/>
<lb n="2512"/><p><span>"A Áird Rí Naomhtha! a Nuala Bhán 'an gcluin tú</span>
<lb n="2513"/><span>caidé tá d'athair ag brath a dheánadh?  Tá sé brath</span>
<lb n="2514"/><span>cuireadh a thabhairt do mhaighistear na sgoile, comh</span>
<lb n="2515"/><span>maith agus da mbéadh a'n dhuine annseo ábalta Béarla</span>
<lb n="2516"/><span>a thabhairt dó."</span></p>
<lb n="2517"/>
<lb n="2518"/><p><span>"Tá oiread Gaedhilge ag an mhaighistear úr seo</span>
<lb n="2519"/><span>agus tá agat féin, agus b'fhéidir níos mó," arsa</span>
<lb n="2520"/><span>Pádruig.</span></p>
<lb n="2521"/>
<lb n="2522"/><p><span>"Tá, leóga, a mháthair," arsa Nuala, "agus gan</span>
<lb n="2523"/><span>leisg air í labhairt ach oiread le sin."</span></p>
<lb n="2524"/>
<lb n="2525"/><p><span>"Ó go gcumhdaigh sibh me! caidé na h-áthruigheacha</span>
<lb n="2526"/><span>atá ag teacht ar an t-saoghal!  Gaedhilg ag maigh-</span>
<lb n="2527"/><span>istear na scoile!  Agus gan oiread agus focal</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2528"/><p><span>amháin Gaedilge ag an mhaighistear a bhí annsin go</span>
<lb n="2529"/><span>deireannach.  Ba ag an mhaighistear sin a bhí an léigheann</span>
<lb n="2530"/><span>agus an fhóghluim.  An cuimhin leat, a Phádruig, an</span>
<lb n="2531"/><span>bhliadhain a fuáir muid an próiste de thairbhe na</span>
<lb n="2532"/><span>ngeárrthach agus tusa i n-Albain?"</span></p>
<lb n="2533"/>
<lb n="2534"/><p><span>"Is cuimhin liom go maith," arsa Pádruig, "agus</span>
<lb n="2535"/><span>ba tusa a ba chionntaigh nuair nar dhiol tú i n-am</span>
<lb n="2536"/><span>iad, agus an t-airgead 'sa' teach agat."</span></p>
<lb n="2537"/>
<lb n="2538"/><p><span>"Anois sin tuilleadh de," arsa Máire. "Ach ar</span>
<lb n="2539"/><span>sgor ar bith chuaidh mise síos toigh na scoile go sgríobh-</span>
<lb n="2540"/><span>fadh an maighistear leitir damh.  Nuair a bhí mé ag</span>
<lb n="2541"/><span>teach na sgoile bhí na páistí ag fághail a gcinn tráthnóna.</span>
<lb n="2542"/><span>Sheasuigh mé féin ag an doras go rabh deireadh amuigh.</span>
<lb n="2543"/><span>Chonnaic an maighistear mé agus thainig sé anuas</span>
<lb n="2544"/><span>fhad liom.  Shín mé féin an próiste chuige agus bhí</span>
<lb n="2545"/><span>oiread Béarla agam agus d'innis dó gur mhaith liom</span>
<lb n="2546"/><span>dá sgriobhfadh sé leitir damh chuig fear na ngeárrthach.</span>
<lb n="2547"/><span>Thug sé leis peann agus páipear, sgriobh an leitir</span>
<lb n="2548"/><span>damh agus 'sé nach rabh i bhfad léithe.  D'iarr mé</span>
<lb n="2549"/><span>féin air í a léigheadh annsin, go bhfeicfinn caidé chuir</span>
<lb n="2550"/><span>sé inntí.  Sheasuigh sé i lár an urláir.  Ba é an fear</span>
<lb n="2551"/><span>uasal é.  Léigh sé an leitir agus bhí sí sgriobhtha comh</span>
<lb n="2552"/><span>maith sin nar thuig mé oiread agus an fhocal amháin</span>
<lb n="2553"/><span>féin duithe.  Bá déas a thiocfadh leis an Béarla a</span>
<lb n="2554"/><span>labhairt.  Bheirfeá mionna gur sagart na paróiste</span>
<lb n="2555"/><span>é féin a bhí ag cainnt."</span></p>
<lb n="2556"/>
<lb n="2557"/><p><span>"Tá do sháith ráidhte agat anois," arsa Pádruig,</span>
<lb n="2558"/><span>"ach an ndeánfaidh an dá lánamhain dhéag do sháith?"</span></p>
<lb n="2559"/>
<lb n="2560"/><p><span>"B'fhéidir gur chóir dúinn gnaithe a dheánadh leis,</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2561"/><p><span>ach caithfimid cuireadh a thabhairt do fhear an t-siopa</span>
<lb n="2562"/><span>agus do n-a mhnaoi," arsa Máire.</span></p>
<lb n="2563"/>
<lb n="2564"/><p><span>"Caithfidh cinnte," arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="2565"/>
<lb n="2566"/><p><span>"An dtabhairfidh tú cuireadh dóbhtha uilig indhiu?</span>
<lb n="2567"/><span>a Phádruig."</span></p>
<lb n="2568"/>
<lb n="2569"/><p><span>"Tá me in mo sháith ama imbárach," arsa Pádruig.</span></p>
<lb n="2570"/>
<lb n="2571"/><p><span>"Má's mar sin atá," arsa Máire, "thig liom-sa</span>
<lb n="2572"/><span>a dhul 'un t-siopa agus neathannaí a bheas 'e dhith</span>
<lb n="2573"/><span>orainn fá choinne na bainse a fhághail, agus nuair</span>
<lb n="2574"/><span>a bhéas mé ann bheirfidh me cuireadh do fhear an t-siopa</span>
<lb n="2575"/><span>agus do n-a mhnaoi."</span></p>
<lb n="2576"/>
<lb n="2577"/><p><span>"Féudann tú sin a dheánadh, ma's toil leat é."</span>
<lb n="2578"/><span>arsa Pádruig.</span></p>
<lb n="2579"/>
<lb n="2580"/><p><span>Ghléas Máire í féin agus síos léithe 'un t-siopa.</span>
<lb n="2581"/><span>Ní rabh fear an t-siopa é féin astuigh, ach bhí a bhean</span>
<lb n="2582"/><span>'sa' chisteanaigh agus chuir sí fáilte roimh Mháire.</span>
<lb n="2583"/><span>Sheasuigh Máire i lár an urláir agus cuma uirthi go</span>
<lb n="2584"/><span>rabh deifre mhór uirthi.</span></p>
<lb n="2585"/>
<lb n="2586"/><p><span>"Caidé'n géibheann atá ort, a Mháire, nuair nach</span>
<lb n="2587"/><span>dtig leat suidhe agus do chainnt agus do chomhrádh</span>
<lb n="2588"/><span>a dheánadh?" arsa bean an toighe.</span></p>
<lb n="2589"/>
<lb n="2590"/><p><span>"Tá mé fá dheifre, a bhean udai," arsa Máire,</span>
<lb n="2591"/><span>"ní bhéidh mórán faill suidhe no comhráidh agam go</span>
<lb n="2592"/><span>cionn seachtmhaine."</span></p>
<lb n="2593"/>
<lb n="2594"/><p><span>"Ní de'n mhúnadh é ceist a chur ort caidé tá ar</span>
<lb n="2595"/><span>cois," arsa bean an toigh.</span></p>
<lb n="2596"/>
<lb n="2597"/><p><span>"Thainig Tomás Chonaill chuig Nuala Bhán aréir</span>
<lb n="2598"/><span>agus tá siad le pósadh seachtmhain o indhiu," arsa</span>
<lb n="2599"/><span>Máire.</span>
<lb n="2600"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2601"/><p><span>"Maise, go mairidh sibh an lánamhain óg," arsa</span>
<lb n="2602"/><span>bean an toigh agus chraith sí lamh le Máire.</span></p>
<lb n="2603"/>
<lb n="2604"/><p><span>"Go mairidh tú do shláinte," arsa Máire, "fágfaidh</span>
<lb n="2605"/><span>sí mé féin agus Pádruig ar an uaigneas, agus léoga,</span>
<lb n="2606"/><span>ar an anas fosta, ach caidé'n neart atá air,"</span></p>
<lb n="2607"/>
<lb n="2608"/><p><span>"Maise, béidh sibh uaigneach cinnte na diaidh, a</span>
<lb n="2609"/><span>Mháire, ach sí'n óige an óige agus ghlac muid féin</span>
<lb n="2610"/><span>fear nuair a fuair muid é, agus ar ndóigh tá Nuala</span>
<lb n="2611"/><span>a fághail fir comh bréagh agus tá 'sa' phobal."</span></p>
<lb n="2612"/>
<lb n="2613"/><p><span>"Tá Tomás na bhuachaill bhréagh agus ba cheart do</span>
<lb n="2614"/><span>sin, no bhí a athair féin na fhear bhréagh; agus léoga</span>
<lb n="2615"/><span>dhiultuigh Nuala Bhán níos mó na an fhear amháin a</span>
<lb n="2616"/><span>bhí ag brath uirthi, ach cuinnigh sin agat fein," arsa</span>
<lb n="2617"/><span>Máire.</span></p>
<lb n="2618"/>
<lb n="2619"/><p><span>"Ní h-íonghantas ar bith sin," arsa bean an toighe.</span>
<lb n="2620"/><span>"Tá'n ghnaoi ar Nuala Bháin, ach chan a ghuid no a</span>
<lb n="2621"/><span>fhuadach a rinn sí a Mháire, agus tusa na máthair</span>
<lb n="2622"/><span>aici."</span></p>
<lb n="2623"/>
<lb n="2624"/><p><span>"Ma bhí mé gnaoidheamhail lá de'n t-saoghal," arsa</span>
<lb n="2625"/><span>Máire, "féudaim sin a shéanadh anois, ach ní rabh</span>
<lb n="2626"/><span>a'n bhean 'sna cnuic a fuair oiread masla liom-sa.</span>
<lb n="2627"/><span>Bhí mé ariamh ag streachailt leis an t-saoghal agus</span>
<lb n="2628"/><span>an saoghal ag streachailt liom."</span></p>
<lb n="2629"/>
<lb n="2630"/><p><span>"Leóga fuair tú sin, masla, a Mháire, ach is beag</span>
<lb n="2631"/><span>duine nach dtugann an saoghal a sháith dó."</span></p>
<lb n="2632"/>
<lb n="2633"/><p><span>"Is beag agus is ro-bheag," arsa Máire, "ach</span>
<lb n="2634"/><span>siúbhail leat siar 'un t-siopa."</span></p>
<lb n="2635"/>
<lb n="2636"/><p><span>Chuaidh siad siar.  Chuir Máire focal ar arán gheal</span>
<lb n="2637"/><span>ar mhuicfheóil agus na neathannaí' a bhí 'e dhioghbháil</span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2638"/><p><span>fá coinne na bainse.  Fuair sí iasacht cupaí</span>
<lb n="2639"/><span>agus rudaí eile nach rabh go leór daobhtha aici féin</span>
<lb n="2640"/><span>'sa' bhaile, agus thug sí cuireadh do bhean an t-siopa</span>
<lb n="2641"/><span>agus do na fear na bainse.  Gheall bean an</span>
<lb n="2642"/><span>t-siopa go bhfágfaidhe iomlán shuas 'sa' teach aici in</span>
<lb n="2643"/><span>am go leór fá choinne na bainse.</span></p>
<lb n="2644"/>
<lb n="2645"/><p><span>"Caithfidh mé a dhul siar na Chlocháin Léith thárla</span>
<lb n="2646"/><span>nach bhfuil an fhuil-dhragúin agat," arsa Máire.</span></p>
<lb n="2647"/>
<lb n="2648"/><p><span>"Cad chuige a bhfuil tú do?" arsa bean a' t-siopa.</span></p>
<lb n="2649"/>
<lb n="2650"/><p><span>"Ma loiteann na fir a cheile," arsa Máire,</span>
<lb n="2651"/><span>"caithfear plástar buidhe a chur leó, agus ní rabh plástar</span>
<lb n="2652"/><span>buidhe deánta i gceart ariamh muna rabh a bheagán</span>
<lb n="2653"/><span>no a mhórán de fhuil-dhragúin air."</span></p>
<lb n="2654"/>
<lb n="2655"/><p><span>Siar le Máire na Chlocháin Léith.  Bhí deifre mhór</span>
<lb n="2656"/><span>uirthi, ach ma bhí féin, níor casadh a'n fhear no a'n</span>
<lb n="2657"/><span>bhean uirthi ar a bealach nac deárn sí a comhrádh leó,</span>
<lb n="2658"/><span>agus nar innis dóbhtha go rabh deifre mhór uirthi.</span>
<lb n="2659"/><span>Fá dheireadh bhí sí shiar.  Chaith sí bunadhas an lae ag</span>
<lb n="2660"/><span>cainnt agus ag comrádh agus ag 'ul ó shiopa go siopa</span>
<lb n="2661"/><span>ar lorg fuil-dhragúin sul a bhfuair sí í 'sa' deireadh</span>
<lb n="2662"/><span>i dtoigh Dhomhnaill Antoin.  Bhain sí aniar amach,</span>
<lb n="2663"/><span>agus chuaidh isteach toigh an t-siopa arais ar a bhealach</span>
<lb n="2664"/><span>na bhaile, agus mhaoidheamh sí le bean an t-siopa gur</span>
<lb n="2665"/><span>bh'iomdha rud a bhéadh gan deánadh muna bé na mná.</span></p>
<lb n="2666"/>
<lb n="2667"/><p><span>"Tá Pádraig na fhear mhaith, ach ghlac se an saoghal</span>
<lb n="2668"/><span>ariamh ar a shuaimhneas."</span></p>
<lb n="2669"/>
<lb n="2670"/><p><span>Bhí siad gnoitheach idtoigh Phádraic i Mín-eadar-a</span>
<lb n="2671"/><span>dá-loch, agus níor mhothuigh siad an t-am ag 'ul thart</span>
<lb n="2672"/><span>go rabh maidín lae na bainse ann.  Ba í Róise</span>
<lb n="2673"/><span>Fheilimidh agus Séumas Mhac Giolla Bhríghde an dá</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="2674"/><p><span>chead bhaidhteóirí a bhí leis an lánamhain.  Ar maidín,</span>
<lb n="2675"/><span>lá na bainse, thainig Roise go toigh Phádraig go</span>
<lb n="2676"/><span>luath ar maidín, agus chuidigh sí Nuala Bhán a chóiriughadh.</span>
<lb n="2677"/><span>Agus nuair a bhí Nuala cóirighthe, ba deacair a macasa-</span>
<lb n="2678"/><span>mhail a fheiceáil.  Níorbh íonghantas ar bith gur dhubairt</span>
<lb n="2679"/><span>Róise léithe, "A Nuala ní fhaca mé an ghiorsach</span>
<lb n="2680"/><span>ariamh comh deas leat."</span></p>
<lb n="2681"/>
<lb n="2682"/><p><span>I dtráthaibh an naoi a chlog, thainig Tomás Mhac</span>
<lb n="2683"/><span>Ruaidhrí agus Séumas Mhac Giolla Bhríghde 'un toighe</span>
<lb n="2684"/><span>indhiaidh cuairt a dheánadh ar 'ac a'n teach ar a mbealach.</span>
<lb n="2685"/><span>Thug siad deoch do dhuine ar bith a d'ólfadh é in 'ach</span>
<lb n="2686"/><span>teach a rabh siad, agus d'fhág braon na ndiaidh i gcupa</span>
<lb n="2687"/><span>ar an dreisiúr.  Ar theacht 'un toighe do Thomás agus</span>
<lb n="2688"/><span>Séumas craitheadh lámh go fearadh-fháilteach leobhtha,</span>
<lb n="2689"/><span>agus ba í Nuala Bhán í féin a thug léithe an t-uisge</span>
<lb n="2690"/><span>coisrioctha gur chraith sí ar an iomlán aca é.  Ní</span>
<lb n="2691"/><span>rabh níos mó de.  Shiúbhail Tomás agus Nuala amach</span>
<lb n="2692"/><span>ar tús agus Séumas agus Róise ins na sálaibh aca.</span>
<lb n="2693"/><span>Chaith Máire an maide briste na ndiaidh, agus annsin</span>
<lb n="2694"/><span>chuaidh sí féin agus Pádraig go giall a' toighe agus</span>
<lb n="2695"/><span>sheasuigh ag amharc na ndiaidh go deachaidh siad as</span>
<lb n="2696"/><span>amharc.</span></p>
<lb n="2697"/>
<lb n="2698"/><p><span>"Go rabh Dia libh" arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="2699"/>
<lb n="2700"/><p><span>"Go rabh Dia agus Muire leó," arsa Máire.</span></p>
<lb n="2701"/>
<lb n="2702"/><p><span>Nuair a thainig an da lánamhain 'na bhealaigh mhóir</span>
<lb n="2703"/><span>bhí na lánamhaineacha eile a bhí ag 'ul siar ag fanacht</span>
<lb n="2704"/><span>ortha.</span></p>
<lb n="2705"/>
<lb n="2706"/><p><span>Bhí deich lánamhaineacha siar le gach duine aca,</span>
<lb n="2707"/><span>agus shiúbhail siad leó beirt ar bheirt ag tairrint ar</span>
<lb n="2708"/><span>an Chlochán Liath.  Bhí daoiní ag 'ach a'n dhoras, agus</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="2709"/><p><span>ar chionn 'ach a'n áird ag amharc ortha ag 'ul siar,</span>
<lb n="2710"/><span>agus chluinfidhe iad ag sgairtigh "Go gcuiridh Dia</span>
<lb n="2711"/><span>an t-ádh orraibh."</span></p>
<lb n="2712"/>
<lb n="2713"/><p><span>Níor fhág an lánamhain óg na bailte ariamh is mó</span>
<lb n="2714"/><span>ortha a rabh meas.  Bhí Tomás Mhac Ruaidhrí ainmiste</span>
<lb n="2715"/><span>de thairbhe a chuid gníomh, agus b'airidh air é, agus</span>
<lb n="2716"/><span>bhí an báire le Nuala Bháin ar chailínibh na Rosann</span>
<lb n="2717"/><span>mar gheall ar a dóigheamhlacht. Fa dheireadh bhí siad</span>
<lb n="2718"/><span>ag toigh a' phobail, agus nuair a bhí an lánamhain pósta,</span>
<lb n="2719"/><span>chuaidh siad uile go léir síos an t-sráid agus isteach</span>
<lb n="2720"/><span>leó toigh Dhómhnaill.  Bhí lá spóirt agus ceóil aca</span>
<lb n="2721"/><span>annsin, togha gach bidh agus rogha gach dighe, go rabh</span>
<lb n="2722"/><span>an t-am aca an baile a bhainnt amach.  Ar a mbealach</span>
<lb n="2723"/><span>aniar, bhí teinte amuigh ar na h-áirdibh ag cur fáilte</span>
<lb n="2724"/><span>rompa, agus bhí Tomás agus Nuala tursach sul a</span>
<lb n="2725"/><span>rabh siad 'sa' bhaile, ag craitheadh lámh leis na daoinibh</span>
<lb n="2726"/><span>a casadh ortha, agus bhí ag mairstean an t-saoghail</span>
<lb n="2727"/><span>úir dóbhtha.</span></p>
<lb n="2728"/>
<lb n="2729"/><p><span>Nuair a bhain siad an baile amach, bhí na daoíní</span>
<lb n="2730"/><span>go h-uile cruinnighthe a fuair cuireadh agus nach</span>
<lb n="2731"/><span>deachaidh leis an lánamhain 'na Clochain Léith, ach amháin</span>
<lb n="2732"/><span>Maicín.  Sean daoiní a ba mhó a bhí ionnta.</span></p>
<lb n="2733"/>
<lb n="2734"/><p><span>Maireadh an saoghal úr arís agus arís don</span>
<lb n="2735"/><span>lánamhain óig agus cuireadh thart an bhiotáilte go</span>
<lb n="2736"/><span>mion agus go minic go rabh an suipear caithte.</span>
<lb n="2737"/><span>Réidhteadh an cheisteanach fá choinne damhsa annsin.</span>
<lb n="2738"/><span>Shuidh Séarlus Ruadh ar chathaoir astuigh 'sa' leabaidh</span>
<lb n="2739"/><span>agus thairing air an fhideal.  Thoisigh sé a chasadh na</span>
<lb n="2740"/><span>dtéad.  Sgríobh sé ar feadh bomaite, agus annsin</span>
<lb n="2741"/><span>thoisigh sé a sheinm "Éachtraí an Chonnachtaigh"  Ní</span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="2742"/><p><span>luaithe thoisigh sé a sheinm na bhí céad cos ag bualadh</span>
<lb n="2743"/><span>an phuirt ar an urlár.</span></p>
<lb n="2744"/>
<lb n="2745"/><p><span>"Éirigidh a bhuachaillí breághtha, agus a chailíní</span>
<lb n="2746"/><span>dóigheamhla," arsa Pádraic, "agus deánaigidh mbur</span>
<lb n="2747"/><span>sáith damhsa.  Chonnaic mé féin agus Máire an lá a</span>
<lb n="2748"/><span>gcuirfeadh sinn tús air, acht dheánfaidh Tomás agus</span>
<lb n="2749"/><span>Nuala sin dúinn anocht, agus sinne atá ro shean le</span>
<lb n="2750"/><span>damhsa a dheánadh, rachaimid 'un t-seomra agus</span>
<lb n="2751"/><span>fágfaidh sin tuilleadh fairsnighe annseo.  D'éirigh</span>
<lb n="2752"/><span>Tomás agus thóg sé Nuala Bhán, agus níor bh'fhada go</span>
<lb n="2753"/><span>rabh oiread ar an urlár agus thiocfadh leis a choingbheáil;</span>
<lb n="2754"/><span>agus thoisigh an damhsa.  Lean na sean daoiní Pádraic</span>
<lb n="2755"/><span>'un t-seomra.</span></p>
<lb n="2756"/>
<lb n="2757"/><p><span>Ní rabh ach spórt agus subhailce faoi chreataibh an</span>
<lb n="2758"/><span>toighe - na sean daoiní ag cainnt ar an am a chuaidh</span>
<lb n="2759"/><span>thart, agus an t-aos óg ag damhsa agus ag cainnt</span>
<lb n="2760"/><span>ar an am a bhí le theacht.  Ní dheárn Mac Giolla</span>
<lb n="2761"/><span>Bhríghde dearmad ann a chuid oibre féin; níor fhág</span>
<lb n="2762"/><span>sé tart ar a'n dhuine.  Bhí fear an t-siopa 'sa' t-</span>
<lb n="2763"/><span>seomra agus h-iarradh air amhrán a rádh.  Réidhtghi</span>
<lb n="2764"/><span>sé a sgeadamán agus thug sé an "Droighneán Donn"</span>
<lb n="2765"/><span>ua.  Ní rabh sé ar obair i gceart nuair a stad an</span>
<lb n="2766"/><span>ghleó 'sa' chisteanaigh.  Bhí siad go huile ag éisteacht</span>
<lb n="2767"/><span>leis an amhrán, agus aoibh ar a n-aghaidhibh ag taisbeánadh</span>
<lb n="2768"/><span>go rabh dearmad deánta aca de'n t-saoghal mhór,</span>
<lb n="2769"/><span>go rabh a gcroidhthe 'sa' cheól agus ins an t-subhailce</span>
<lb n="2770"/><span>a bhí sé 'a thabhairt dóbhtha.</span></p>
<lb n="2771"/>
<lb n="2772"/><p><span>Níor bh'iongantas ar bith é.  Bhí siad ag éisteacht</span>
<lb n="2773"/><span>leis an t-sean cheól chéadhna a chuala siad o thús nuair</span>
<lb n="2774"/><span>a bhithear da gcealgadh sul a rabh siad ábalta a'n</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="2775"/><p><span>fhocal a labhairt; bhí siad ag éisteacht leis an t-sean</span>
<lb n="2776"/><span>cheól chéadhna a ba ghnáthach iad a chur 'un suain 'ach</span>
<lb n="2777"/><span>a'n oidhche de réir mar bhí siad ag éirghe mór agus go</span>
<lb n="2778"/><span>dtainig ciall chuca; bhí siad ag éisteacht leis an</span>
<lb n="2779"/><span>t-sean cheól chéadhna a chuala siad an oidhche sul ar</span>
<lb n="2780"/><span>imthigh an cailín óg udai, no an buachaill óg udai -</span>
<lb n="2781"/><span>ní rabh a'n dhuine 'sa' teach nach rabh duine éiginteacht</span>
<lb n="2782"/><span>de n-a bhunadh 'san Oileán Úr - 'un Oileáin Úir le gan</span>
<lb n="2783"/><span>pilleadh go bráth, agus bhí siad ag éisteacht le fear ag</span>
<lb n="2784"/><span>rádh an amhráin nach rabh a'n dhuine 'sa' phobal 'un churtha</span>
<lb n="2785"/><span>leis ag an t-sean cheól.  Nuair a bhí sé réidh, bhí cuid ag</span>
<lb n="2786"/><span>greadadh bos, agus bhí cuid eile a rabh na deóra</span>
<lb n="2787"/><span>leo, ach chluinfeá "Dia go deó leat" ó óg agus sean.</span>
<lb n="2788"/><span>Thoisigh an fhideal 'sa' chisteanaigh airís, ach 'sa' t-</span>
<lb n="2789"/><span>seomra bhí siad ag cainnt ar an amhrán go fóil, agus</span>
<lb n="2790"/><span>ar an ghuth bhréagh bhí ag an cheóltóir.</span></p>
<lb n="2791"/>
<lb n="2792"/><p><span>"Chan a ghuid na a fhuadach a rinn sé ceól a bheith</span>
<lb n="2793"/><span>aige," arsa Cathaoir Ua Dubhthaigh.  "Bhí mise ar bhainfhéis</span>
<lb n="2794"/><span>a mháthara agus creidim go rabh sí comh mór, agus</span>
<lb n="2795"/><span>comh breágh le a'n bhainfhéis dá rabh 'san áit seo ariamh.</span>
<lb n="2796"/><span>Bhí teach Eoghain agus teach Dhonnchaidh lán o chúl go</span>
<lb n="2797"/><span>doras comh maith le teach a h-athara.  Ní rabh a'n áit</span>
<lb n="2798"/><span>ó'n Chuimín go dtéidhfeá go Gort a' Choirce nach rabh</span>
<lb n="2799"/><span>daoiní muinnteardha aca, agus níor fhan aon aca</span>
<lb n="2800"/><span>nach dtainig na cuirime.  Fheara breághtha, ba siud</span>
<lb n="2801"/><span>an bhainfhéis agus chan ag lochtadh na bainse seo</span>
<lb n="2802"/><span>atá mé, ach ní ionann an dóigh atá leis na fearaibh</span>
<lb n="2803"/><span>óga anois agus bhí leobhtha i bhfad o shoin.  Ar bhainfhéis</span>
<lb n="2804"/><span>i bhfad o shoin ní thainig an meadhon oidhche ariamh go</span>
<lb n="2805"/><span>mbéadh an bhruighean ar siubhal.  Ach ag cainnt ar</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="2806"/><p><span>bhainfhéis Ghráinne Móire a bhí mé.  Bhí préataí agus</span>
<lb n="2807"/><span>iasg mór ar fhuigheall ann, agus bhí dha theidheadh iomlán</span>
<lb n="2808"/><span>uisge bheatha ann.</span></p>
<lb n="2809"/>
<lb n="2810"/><p><span>"Bhí snathadh breágh ólta ag na fearaibh i dtráthaibh</span>
<lb n="2811"/><span>am luighe de oidhche.  Bhí an t-uisge beatha ag 'ul</span>
<lb n="2812"/><span>thart.  Ní rabh a'n lá ariamh nach rabh dúil ag Séamus</span>
<lb n="2813"/><span>Bhriain 'sa' bhruighin, agus nuair a thainig an corn</span>
<lb n="2814"/><span>fhad leis, bheir sé air, chaith an t-uisge beatha siar</span>
<lb n="2815"/><span>thar a ghualainn, d'fhág an corn ar an dreisiúr agus</span>
<lb n="2816"/><span>a bhéal faoi, ionann agus a rádh gur é féin an fear</span>
<lb n="2817"/><span>a b'fheárr 'sa' teach.  Bhruid duine eighinteacht Séainín</span>
<lb n="2818"/><span>Mór agus d'éirigh seisean de léim 'na sheasamh, agus</span>
<lb n="2819"/><span>arsa seisean, "nior shiubhail sé slat an droichid bhig</span>
<lb n="2820"/><span>ó thainig ann damh-sa an fear amhain sin a dtionn-</span>
<lb n="2821"/><span>tochainn cúl mo dha chois air, agus duine ar bith a</span>
<lb n="2822"/><span>bhfuil áthrughadh de bharamhail ag cur as dó, taradh</span>
<lb n="2823"/><span>sé liom-sa na sráide anois."</span></p>
<lb n="2824"/>
<lb n="2825"/><p><span>"Mhic a bhfuil m'anam ionnat, fhad agus bheitheá ag</span>
<lb n="2826"/><span>bualadh do dha bhois ar a chéile, bhí na fir i bfasta in</span>
<lb n="2827"/><span>a chéile na cloiginnibh i lár an urláir - cuid ag 'ul</span>
<lb n="2828"/><span>'un spáirne, agus cuid ag deánadh eadar-uiscín.</span>
<lb n="2829"/><span>Annsin, thoisigh Gráinne Mhór ar an cheol.  Dubhairt</span>
<lb n="2830"/><span>sí ceithre ceathramhnacha fichéad de "Fhial Uí Dhomhnaill."</span>
<lb n="2831"/><span>Shocruigh na fir síos, siar, gan oiread agus focal</span>
<lb n="2832"/><span>asta.  Ba aici bhí an ceól; chuirfeadh sí clár ar do</span>
<lb n="2833"/><span>chluasaibh."</span></p>
<lb n="2834"/>
<lb n="2835"/><p><span>"Bhí an ceól amach aici," arsa Feilimidh.  "Chonnaic</span>
<lb n="2836"/><span>mise í i gcionn a corráin ag bainnt an fhóghmhair,</span>
<lb n="2837"/><span>dálta na mban uilig a rabh a gcuid fear i n-Albain.</span>
<lb n="2838"/><span>Bhí a leanbh 'na luighe ar chídeóig i gcúl stuca agus</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="2839"/><p><span>gan bogadh as, ach ag greadadh a chuid bos beag ar</span>
<lb n="2840"/><span>a chéile ag éisteacht le na mháthair a bhí ag coingbheáil</span>
<lb n="2841"/><span>ceóil leis agus ag bainnt an choirce 'san am cheadna.</span>
<lb n="2842"/><span>Bhí lá breagh fóghmhair ann an lá céadhna, agus deifre</span>
<lb n="2843"/><span>orm féin na bhaile le dhul i gcionn mo ghnaithe, ach</span>
<lb n="2844"/><span>droch cheann bogadh rinn mé amach as áit na mbonn</span>
<lb n="2845"/><span>ar feadh leath uair' an chluig, ach ag éisteacht léithe ag</span>
<lb n="2846"/><span>gabhail cheóil.  Chuirfea sí na cuacha a chodhladh.  Agus</span>
<lb n="2847"/><span>sin anois an fear a bhí na luighe i gcúl an stuca an</span>
<lb n="2848"/><span>lá sin, thainig sé aniar go maith 'sa' t-saoghal, ach is</span>
<lb n="2849"/><span>air féin a bhuidheachas go bhfuil sé 'na shuidhe go teith</span>
<lb n="2850"/><span>anois."</span></p>
<lb n="2851"/>
<lb n="2852"/><p><span>"Maise, go rabh mar sin do," arsa a rabh ag éisteacht.</span></p>
<lb n="2853"/>
<lb n="2854"/><p><span>"A dhaoiní muinteardha," arsa fear an t-siopa,</span>
<lb n="2855"/><span>"níor chuir a' dhath oiread buadhartha ariamh orm</span>
<lb n="2856"/><span>agus chuir an neamart a rinne mé i gcuid amhrán</span>
<lb n="2857"/><span>mo mháthara a fhóghlaim.  Níor fhóglaim mé an ceathramhadh</span>
<lb n="2858"/><span>cuid déag aca.  Ní rabh an locht go h-iomlán orm-sa,</span>
<lb n="2859"/><span>ach caidé'n mhaith sin indiu nuair nach bhfuil siad agam</span>
<lb n="2860"/><span>no ag a'n dhuine eile ach oiread liom.  Nuair a bhí</span>
<lb n="2861"/><span>mise mo ghasúr, agus mé ag 'ul na sgoile, sul ar</span>
<lb n="2862"/><span>b'éigin damh an baile a fhágail, ní rabh mórán áird</span>
<lb n="2863"/><span>ar Ghaedhilg na ar amhráin' Ghaedhilge; ní rabh ortha</span>
<lb n="2864"/><span>acht droch-mheas.  Da gcluinfeadh an maighistir a'n</span>
<lb n="2865"/><span>dhuine againn ag labhairt Gaedhilge i dtoigh na scoile</span>
<lb n="2866"/><span>bheirfeadh sé bog-mharbhadh orainn, agus dheánfadh sé</span>
<lb n="2867"/><span>níos measa na sin, na dheánfadh sé a bheag de ar</span>
<lb n="2868"/><span>gcuid aithreach agus maithreach, agus dúinn fein.</span>
<lb n="2869"/><span>Is minic a chuala mé é a' rádh gur choir an Ghaedhilg a</span>
<lb n="2870"/><span>fhágail ag na lachain?"  "Aru!" arsa Cathaoir</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="2871"/><p><span>ag tionntughadh thart ó'n áit a rabh sé féin agus an</span>
<lb n="2872"/><span>Bacach Ruadh ag amhthroid fá rud éiginteacht.</span></p>
<lb n="2873"/>
<lb n="2874"/><p><span>"B'fhéidir gur b'amhlaidh a bfeárr é, nach barraidheacht</span>
<lb n="2875"/><span>Gaidhilge a bhí againn, agus ar ndóighe ní thabhairfeadh</span>
<lb n="2876"/><span>Gaedhilg thar Ghleann-dómhain thu ar sgor ar bith."</span></p>
<lb n="2877"/>
<lb n="2878"/><p><span>"Caidé sin atá tú ag rádh?" arsa'n Bacach Ruadh</span>
<lb n="2879"/><span>ag thabhairt aghaidh a chraois air, "thug sé fir níos</span>
<lb n="2880"/><span>feárr na tusa thar Ghleann-dómhain, agus fir níos</span>
<lb n="2881"/><span>feárr na mise fosta, agus an lá is feárr a bhí tú</span>
<lb n="2882"/><span>ariamh dheánfainn-se biadh míoltóg de do chorp."</span></p>
<lb n="2883"/>
<lb n="2884"/><p><span>"Seo, Seo, a fheara!" arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="2885"/>
<lb n="2886"/><p><span>"Cia bheirfeadh áird ar Bhacach?" arsa Cathaoir.</span></p>
<lb n="2887"/>
<lb n="2888"/><p><span>"'Siomaidh fear a d'iomchar mála," arsa'n Bacach,</span>
<lb n="2889"/><span>nar locht ar bith air féin é."</span></p>
<lb n="2890"/>
<lb n="2891"/><p><span>"D'iomchar leóga," arsa Conall.</span></p>
<lb n="2892"/>
<lb n="2893"/><p><span>"Tá fhios agam-sa rud amháin," arsa'n Bacach,</span>
<lb n="2894"/><span>'siomaidh fear a rabh coir a chrochta níos lúgha na an</span>
<lb n="2895"/><span>choir a rinne na maighistrí céadhna sin, agus dá</span>
<lb n="2896"/><span>gcrochfadh na daoiní iad 'san am sin i n-áit a bpáistí</span>
<lb n="2897"/><span>a chur na sgoile chuca, b'fheárr do Éirinn indhiu é.</span>
<lb n="2898"/><span>Agus rud eile de, ní'l a'n dhuine a labhaireas Béarla</span>
<lb n="2899"/><span>ach an té atá ag úmhlughadh do'n tSasanach, ag tabhairt</span>
<lb n="2900"/><span>droch-mheasa ar a thír féin, agus ag deánadh a bheag</span>
<lb n="2901"/><span>de ar n-aithreachaibh móra a throid go cruaidh agus go</span>
<lb n="2902"/><span>calma, a d'fhulaing an ghorta agus an phiolóid sul a</span>
<lb n="2903"/><span>bhfuighfidhe a mbuaidh.  Agus a mbuaidh ní fhuaras</span>
<lb n="2904"/><span>ariamh."</span></p>
<lb n="2905"/>
<lb n="2906"/><p><span>"Ba bhreágh na fir a bhí ann i bhfad o shoin," arsa</span>
<lb n="2907"/><span>Conall.</span>
<lb n="2908"/></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="2909"/><p><span>"Tá fir an lae indhiu comh maith leó, agus níos</span>
<lb n="2910"/><span>feárr," arsa'n Bacach.</span></p>
<lb n="2911"/>
<lb n="2912"/><p><span>Le sin thainig Mac Ghiolla Bhríghde thart leis an</span>
<lb n="2913"/><span>uisge-bheatha airist, agus h-óladh sláinte indhiaidh</span>
<lb n="2914"/><span>sláinte go dtainig a sheal ar an Bhacach a bheir ar an</span>
<lb n="2915"/><span>ghloine, agus arsa seisean,</span></p>
<lb n="2916"/>
<lb n="2917"/><p><span>"Seo sláinte na máithreach fíor, a thóg na tréan</span>
<lb n="2918"/><span>fhir nar chlaoidh Sasainn ariamh."</span></p>
<lb n="2919"/>
<lb n="2920"/><p><span>"Amén," arsa Cathaoir, "acht caidé tá ann ach</span>
<lb n="2921"/><span>dith na céille a bheith ag iarraidh buaidh a fhághail ar</span>
<lb n="2922"/><span>Shasainn.  Tá sí ro-láidir.  Anois tá siad ag troid</span>
<lb n="2923"/><span>le cúig bliadhna' agus caidé tá againn de bhárr -</span>
<lb n="2924"/><span>'dhath ar bith ach toighthe agus bailte doighte, fir agus mná</span>
<lb n="2925"/><span>marbh, agus leath a bhfuil beó ar an anas.  Agus</span>
<lb n="2926"/><span>bídim ag cainnt le fearaibh anois agus airís a bhfuil</span>
<lb n="2927"/><span>ceann fada ortha, agus eolas trom aca ar 'ach uile</span>
<lb n="2928"/><span>sheort, no léigheann siad na páipeir, agus deir siad</span>
<lb n="2929"/><span>liom nach dtig buaidh Shasana a fhághail."</span></p>
<lb n="2930"/>
<lb n="2931"/><p><span>"Tá do dhálta féin ar na fearaibh sin," arsa'n</span>
<lb n="2932"/><span>Bacach, "Cáthbhruith a fuair siad i n-áit bainne nuair</span>
<lb n="2933"/><span>a bhithear da n-oileamhaint."</span></p>
<lb n="2934"/>
<lb n="2935"/><p><span>"A Chathaoir," arsa Pádraig, "a bhfuil trácht ar</span>
<lb n="2936"/><span>bith air 'sa' tarngáireacht caidé mar ráchas an iarraidh</span>
<lb n="2937"/><span>seo le Clann na nGaedeal?"</span></p>
<lb n="2938"/>
<lb n="2939"/><p><span>"Tá'n ceist sin trom go leór agam," arsa Cathaoir.</span>
<lb n="2940"/><span>"Bhí mé ag deánadh stuidéir air.  Thoisigh mé ag</span>
<lb n="2941"/><span>tús an tarngáireacht agus chuaidh mé siar go deireadh</span>
<lb n="2942"/><span>uirthi ann m' intinn féin, ar eagal's go bhfágfainn</span>
<lb n="2943"/><span>a dhath mo dhiaidh de, agus ní thiocfadh liom léigheadh</span>
<lb n="2944"/><span>air i gceart cia'n áit a dtigeann an briseadh seo</span></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="2945"/><p><span>isteach ann, muna dtig sé isteach 'san áit a rabh Colm</span>
<lb n="2946"/><span>Cille ag cainnt ar dheireadh an t-saoghail.  Deir</span>
<lb n="2947"/><span>sé nach ndíolann na h-Éireannaigh cíos na geárradh</span>
<lb n="2948"/><span>seal gairid roimh dheireadh an t-saoghail, agus de</span>
<lb n="2949"/><span>réir mar chluinim-se ní'l duine ar bith taobh amuigh</span>
<lb n="2950"/><span>de Bhéal Feirsde ag díol cíosa na geárrtha anois.</span>
<lb n="2951"/><span>Agus creidim nuair a bhí an naomh ag deánadh na</span>
<lb n="2952"/><span>cainnte sin, nar bhuadhair sé a cheann fá Bhéal Feirsde.</span>
<lb n="2953"/><span>A Phádruig, sé mo bharamhail é - agus níor mhaith liom</span>
<lb n="2954"/><span>mo bhreathamhnas a thabhairt ar ceist throm de'n t-seort</span>
<lb n="2955"/><span>gan fios a bheith agam chaidé bhéinn a' rádh - go bhfuil</span>
<lb n="2956"/><span>sé comhgarach do dheireadh an t-saoghail."</span></p>
<lb n="2957"/>
<lb n="2958"/><p><span>Thainig Máire isteach anois agus cuid de na sean</span>
<lb n="2959"/><span>mhnáibh eile léithe indhiaidh a bheith 'sa' chisteanaigh, agus</span>
<lb n="2960"/><span>arsa sise,</span></p>
<lb n="2961"/>
<lb n="2962"/><p><span>"Cia tá ag cainnt ar dheireadh an t-saoghail?</span>
<lb n="2963"/><span>Nach bhfuil fhios ag an t-saoghal mhór nach bhfuil sé sona a</span>
<lb n="2964"/><span>bheith ag cainnt ar dheireadh an t-saoghail oidhche</span>
<lb n="2965"/><span>bainse?  Nach minic a chuala sibh ariamh, "Ceó ar</span>
<lb n="2966"/><span>fhaire, ceól ar bhainfhéis." Níor mhothuigh mé a'n bhain-</span>
<lb n="2967"/><span>fhéis ariamh comh suaimhneach leis an bhainfhéis seo.</span>
<lb n="2968"/><span>Tá na fir óga 'sa' chisteanaigh ar a sáimhin suilt, agus</span>
<lb n="2969"/><span>níor chras fear aca focal i mbéal an fhir eile o thainig</span>
<lb n="2970"/><span>a oidhche."</span></p>
<lb n="2971"/>
<lb n="2972"/><p><span>"Buidheachas do'n Righ," arsa Conall, "go bhfuil</span>
<lb n="2973"/><span>ciall ag na fearaibh óga anois."</span></p>
<lb n="2974"/>
<lb n="2975"/><p><span>"A Phádraig," arsa Máire, "abair féin amhrán."</span></p>
<lb n="2976"/>
<lb n="2977"/><p><span>"Caidé an ceól atá agam-sa," arsa Pádraig</span></p>
<lb n="2978"/>
<lb n="2979"/><p><span>"Dheánfaidh sé gnaithe ar fheabhas," arsa'n chuid</span>
<lb n="2980"/><span>eile.</span>
<lb n="2981"/></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="2982"/><p><span>"Maith go leór.  Dheánfaidh mé mo dhicheall "Ceithre</span>
<lb n="2983"/><span>Raithi na Bliadna" a thabhairt uaim."</span></p>
<lb n="2984"/>
<lb n="2985"/><p><span>"'Sheacht n-anam thú," arsa'n Bacach Ruadh.</span>
<lb n="2986"/><span>"Amhrán breágh é."</span></p>
<lb n="2987"/>
<lb n="2988"/><p><span>Thoisigh sé agus dubhairt sé an t-amhrán.  Bhí guth</span>
<lb n="2989"/><span>breágh cinn ag Pádraig, agus nuair a bhí sé réidh,</span>
<lb n="2990"/><span>d'fhág sé ar Fheilimidh annsin é.  Stad an damhsa 'sa'</span>
<lb n="2991"/><span>chisteanaigh, agus os coinne an amhráin a deirfidhe</span>
<lb n="2992"/><span>'sa' t-seomra deirfidhe ceann eile 'sa' chisteanaigh.</span>
<lb n="2993"/><span>Mhair an ceól go rabh trí h-uaire de lá gheal ann sul</span>
<lb n="2994"/><span>ar imthigh deireadh na bhaile.  Nuair a bhí siad uile</span>
<lb n="2995"/><span>imighthe, arsa Pádraig le Máire,</span></p>
<lb n="2996"/>
<lb n="2997"/><p><span>"Ní'l fhios agam caidé thainig ar Mhaicín nuair nac</span>
<lb n="2998"/><span>dtainig sé na bainse.  Bhí 'ach a'n dhuine ag cur</span>
<lb n="2999"/><span>crochnuighthe air."</span></p>
<lb n="3000"/>
<lb n="3001"/><p><span>"Bhí mé ag cur ceiste," arsa Máire, "ar fhear</span>
<lb n="3002"/><span>an t-siopa agus a mhnaoi fá dtaoibh de, agus dubhairt</span>
<lb n="3003"/><span>siad gur fhág sé an teach rompa-san: ach ní ar Mhaicín</span>
<lb n="3004"/><span>a bhí mé ag smaointeadh."</span></p>
<lb n="3005"/>
<lb n="3006"/><p><span>"Cia air a rabh tú ag smaointeadh?" arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="3007"/>
<lb n="3008"/><p><span>"Tá, bhí mé ag smaointeadh ar comh beag agus</span>
<lb n="3009"/><span>bhí le deánadh agam, mo lá a chuir amudha ar an Chlochán</span>
<lb n="3010"/><span>Liath an lá fá dheireadh ar lorg fuil-dhragúin, agus</span>
<lb n="3011"/><span>nar chuir a'n fhear buille i gcroiceann an fhir eile</span>
<lb n="3012"/><span>rith an h-oidhche."</span></p>
<lb n="3013"/>
<lb n="3014"/><p><span>"Na dhiaidh sin," arsa Padraig, "bhí bainfhéis</span>
<lb n="3015"/><span>bhreágh againn."</span></p>
<lb n="3016"/>
<lb n="3017"/><p><span>"Bhí tú i gcomnuidhe furust a sheásadh, a Phádraig."</span>
<lb n="3018"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3019"/><p><span>Ní thiocfadh liom thú a phósadh.</span></p>
<lb n="3020"/>
<lb n="3021"/><p><span>Nuair a d'fhág Maicín Nóra an lá sin a thártháil</span>
<lb n="3022"/><span>sé í, thug sé a ághaidh siar ag tarraint ar thoigh Chonaill</span>
<lb n="3023"/><span>go bhfeicfeadh sé an rabh an cú 'sa' bhaile roimhe.  Nuair</span>
<lb n="3024"/><span>a bhí sé ag 'ul siar ag Loch Chathaoir casadh an Bacach</span>
<lb n="3025"/><span>Ruadh air ar a bhealach mhór.  Phill an Bacach leis</span>
<lb n="3026"/><span>giota, ach nuair a bhí sé ag na h-Airdibh Dóighte, chor</span>
<lb n="3027"/><span>sé síos mar bhéadh sé ag tarraint ar an Choillín Darach.</span></p>
<lb n="3028"/>
<lb n="3029"/><p><span>Nuair a tháinig Maicín fhad le toigh Chonaill bhí</span>
<lb n="3030"/><span>Creath 'sa' bhaile roimhe agus a shoc dearg le fuil,</span>
<lb n="3031"/><span>ag tabhairt taisbeánadh gur mharbh sé an gearrfhiadh</span>
<lb n="3032"/><span>agus go mb'fhéidir gur íth sé é fosta.  D'fhan sé</span>
<lb n="3033"/><span>tamall ag cainnt le Tomás agus annsin bhain sé</span>
<lb n="3034"/><span>an baile amach.  Indhiaidh a dhul na bhaile do, chodhlaidh</span>
<lb n="3035"/><span>sé tamall, ach sul ar thuit sé na chodhladh, thug sé</span>
<lb n="3036"/><span>buidheachas do Dhia gur threoruigh  Sé an bealach é i</span>
<lb n="3037"/><span>n-am le Nóra a shábhail, agus thug sé móid nach bfuigheadh</span>
<lb n="3038"/><span>Mac an Ghadaidhe í go bráth le na croidhe a bhriseadh.</span></p>
<lb n="3039"/>
<lb n="3040"/><p><span>Ach, ba chuma le Mac an Ghadaidhe cia aca bhrisfeadh</span>
<lb n="3041"/><span>sé a croide no nach mbrisfeadh.  Ba ar a cuid airgid</span>
<lb n="3042"/><span>is mo bhí a aire, agus ar an dóigh le na fhághail.  Ní</span>
<lb n="3043"/><span>rabh sé dall air ach oiread go rabh Nóra dóigheamhail,</span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3044"/><p><span>agus da bpósfadh sé í go ráchadh aige an t-airgead</span>
<lb n="3045"/><span>a fhághail.</span></p>
<lb n="3046"/>
<lb n="3047"/><p><span>Ó'n chead lá a thug sé cuairt ar an teach mhór char</span>
<lb n="3048"/><span>imthigh lá air gan a bheagán no mhórán ama a chaitheadh</span>
<lb n="3049"/><span>annsin.  Comhráidhteach breágh a bhí ann.  Shiubhail sé</span>
<lb n="3050"/><span>bunadhas na dtíortha coimhthigheach go h-uile, agus bhí</span>
<lb n="3051"/><span>sé ábalta gach seort ionghantais a innse fá dtaobh</span>
<lb n="3052"/><span>daobhtha.  Thaitinn a chuid comhráidh go mór le Bean</span>
<lb n="3053"/><span>Uí Dhrioscoill agus le Nóra, ach diombaite de chuid</span>
<lb n="3054"/><span>comhráidh de char thaitinn sé le Nóra.  Ní dheárn</span>
<lb n="3055"/><span>sé dearmad ach oiread, lideadh a thabhairt dóbhtha</span>
<lb n="3056"/><span>anois agus airís nach rabh sé gan a bheith saidhbhir</span>
<lb n="3057"/><span>Bhí na laethe ag 'ul thart agus dar leis féin go rabh an</span>
<lb n="3058"/><span>t-am aige innse dóbhtha ar dhóigh éiginteacht caidé bhí</span>
<lb n="3059"/><span>faoi.  Ariamh go fóil, ní bhfuair sé am no faill no</span>
<lb n="3060"/><span>bealach ar fhocal a rádh le Nóra léithe féin, agus de</span>
<lb n="3061"/><span>réir mar chonnaic sé bhéadh sé mar sin.  Níor shamhail</span>
<lb n="3062"/><span>sé i n-am ar bith go ndiúltochadh Nóra é, ach bhí fhios</span>
<lb n="3063"/><span>aige go gcaithfeadh sé a bheith ar a fhaithchilt ar ach uile</span>
<lb n="3064"/><span>dhóigh, agus gurbh fheáirrde do é dá mbéadh meas ag</span>
<lb n="3065"/><span>a máthair air.  Nuair a thainigh sé 'un toigh mhóir an</span>
<lb n="3066"/><span>lá a chuaidh Nóra na chnuic, smaointigh sé go labhairfeadh</span>
<lb n="3067"/><span>sé le na máthair fá dtaobh duithe.  Labhair.  D'innis</span>
<lb n="3068"/><span>sé cuid mhór do Bhean Uí Dhrioscoill, agus d'iarr</span>
<lb n="3069"/><span>cead ceist a chur ar Nóra an bpósfadh sí é.  Thug</span>
<lb n="3070"/><span>Bean Uí Dhrioscoill an chead sin dó, agus dubhairt</span>
<lb n="3071"/><span>sí go n-inniseochadh sí do Nóra ar dhubhairt sé.  Gheall</span>
<lb n="3072"/><span>Seóirse go dtiocfadh sé lá ar na mhárach le freagra</span>
<lb n="3073"/><span>Nóra a fhághail.</span></p>
<lb n="3074"/>
<lb n="3075"/><p><span>Indhiaidh Nóra a chur a luighe an lá sin, d'innis a</span></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3076"/><p><span>máthair duithe gach rud ar dhubhairt Seóirse.  D'éist</span>
<lb n="3077"/><span>Nóra léithe agus nuair a bhí sí réidh ag cainnt, arsa</span>
<lb n="3078"/><span>sise, "ar ndóigh ní'l tú ag éirghe tuirseach damh, a</span>
<lb n="3079"/><span>mháthair?"</span></p>
<lb n="3080"/>
<lb n="3081"/><p><span>"A Nóra, a chroidhe, nach bhfuil fhios agat nach</span>
<lb n="3082"/><span>dtiocfadh liom a bheith beo gan tú, ach tá sé de bhuaidh</span>
<lb n="3083"/><span>ar an chineadh daonda go gcaithfidh siad pósadh.  Agus</span>
<lb n="3084"/><span>ma phósann tú Mac an Ghadaidhe ní bhéimid sgartha</span>
<lb n="3085"/><span>ó na cheile, no deir sé cia bith áit a bhéas duine againn</span>
<lb n="3086"/><span>go mbéidh an triúr againn annsin."</span></p>
<lb n="3087"/>
<lb n="3088"/><p><span>"A mhathair, da mbitheá thusa in mo chuideachta i</span>
<lb n="3089"/><span>gcómhnuidhe, ba chuma liom cia aca bhéinn pósta air</span>
<lb n="3090"/><span>no nach mbéinn."</span></p>
<lb n="3091"/>
<lb n="3092"/><p><span>"A Nóra, ní'l fhios agam an dtiocfaidh an Bacach</span>
<lb n="3093"/><span>Ruadh an bealach seo indiu?</span></p>
<lb n="3094"/>
<lb n="3095"/><p><span>"Ní'l fhios agam a mháthair; ach, cad chuige a bhfuil</span>
<lb n="3096"/><span>tú dó?"</span></p>
<lb n="3097"/>
<lb n="3098"/><p><span>"Tá, a Nóra, ba mhaith liom aithne a chur ar Mhaicín</span>
<lb n="3099"/><span>muna a mbéadh ann féin ach le buidheachas a thabhairt</span>
<lb n="3100"/><span>dó ar son a deárn sé, agus tá mé de'n bharamhail go</span>
<lb n="3101"/><span>mbéadh an Bacach Ruadh ábalta innse damh cia é féin,</span>
<lb n="3102"/><span>no tá aithne aige air an t-saoghal mhór."</span></p>
<lb n="3103"/>
<lb n="3104"/><p><span>Ba bheag a smaointigh Nóra ar an chontabhairt a</span>
<lb n="3105"/><span>rabh sí ann.  D'fhan sí na luighe ar a leabaidh ar feadh</span>
<lb n="3106"/><span>an lae sin.  Corr uair bhéadh sí ag smaointeadh caidé</span>
<lb n="3107"/><span>an freagra ba cheart duithe a thabhairt ar Sheóirse</span>
<lb n="3108"/><span>lá ar na mhárach, ach le smaointeadh ar rud leis an rud</span>
<lb n="3109"/><span>eile, ní bhfuair sí a h-intinn a dheánamh amach i gceart</span>
<lb n="3110"/><span>caidé ba chóir duithe a dheánadh.  Agus ar dhóigh éigin,</span>
<lb n="3111"/><span>ba ar Mhaicín ba mhó a bhí sí ag smaointeadh.  I n-am</span></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3112"/><p><span>luighe chuir a máthair ceist uirthi caidé bhí sí ag 'ul a</span>
<lb n="3113"/><span>dheánadh lá ar na mharach, cia aca ghlacfadh sí Mac an</span>
<lb n="3114"/><span>Ghadaidhe no d'fhágfadh sí é.</span></p>
<lb n="3115"/>
<lb n="3116"/><p><span>"Ní'l fhios agam, a mháthair, caidé ba chóir damh</span>
<lb n="3117"/><span>a dheánadh?"</span></p>
<lb n="3118"/>
<lb n="3119"/><p><span>"A rún, is tú féin is chóir a bheith sásta, ach ma</span>
<lb n="3120"/><span>tá tú le pósadh b'fhéidir go mbéadh sé comh maith</span>
<lb n="3121"/><span>agat i n-anim Dé é a ghlacfadh.  Ní bhéidh tú óg i gcómh-</span>
<lb n="3122"/><span>nuidhe; agus ní'l fear maith le fághail 'ach a'n lá."</span></p>
<lb n="3123"/>
<lb n="3124"/><p><span>"Ma's maith leath mé é a ghlacfadh, a mháthair,</span>
<lb n="3125"/><span>dheánfaidh mé sin."</span></p>
<lb n="3126"/>
<lb n="3127"/><p><span>"A thaiscí, caithfidh tú do chómhairle féin a dheánadh;</span>
<lb n="3128"/><span>ní'l mise ach ag cur cómhairle ort comh maith agus</span>
<lb n="3129"/><span>thig liom."</span></p>
<lb n="3130"/>
<lb n="3131"/><p><span>"A mháthair nach dtainig an Bacach Ruadh an bealach</span>
<lb n="3132"/><span>seo indhiu ar chor ar bith?"</span></p>
<lb n="3133"/>
<lb n="3134"/><p><span>"Maise, ní thainig a Nóra, agus ní'l fhios agam</span>
<lb n="3135"/><span>caidé thainig air indhiu, no is annamh lá nach dtig sé</span>
<lb n="3136"/><span>an bealach; creidim dá mbéinn gan a bheith oiread</span>
<lb n="3137"/><span>i bhfáthach le na fheiceáil go dtiocfadh sé."</span></p>
<lb n="3138"/>
<lb n="3139"/><p><span>"Nach mór an truaighe, a mháthair, nach é Maicín</span>
<lb n="3140"/><span>atá mo iarraidh le pósadh?"</span></p>
<lb n="3141"/>
<lb n="3142"/><p><span>"A Nóra a stór, cad chuige a n-abrann tú sin?"</span></p>
<lb n="3143"/>
<lb n="3144"/><p><span>"Tá, a mháthair, ní bhéadh eagla ar bith orm eisean</span>
<lb n="3145"/><span>a phósadh."</span></p>
<lb n="3146"/>
<lb n="3147"/><p><span>"Go gcúmhdaigh Dia sinn! a Nóra, níor chóir duit</span>
<lb n="3148"/><span>labhairt mar sin."</span></p>
<lb n="3149"/>
<lb n="3150"/><p><span>"Nach bhfuil sé ceart agam sin a rádh, a mháthair?"</span>
<lb n="3151"/></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="3152"/><p><span>"Abrochaimid an paidrín, a Nóra, tá'n t-am</span>
<lb n="3153"/><span>agam-sa ann a bheith ag 'ul a luighe fosta."  Dubhradh</span>
<lb n="3154"/><span>an paidrín agus chuaidh Bean Uí Dhrioscoill a luighe,</span>
<lb n="3155"/><span>ach níor chodluigh sí mórán an oidhche sin.  Chaith sí</span>
<lb n="3156"/><span>an oidhche ag guidhe Dé go seolfadh Sé Nóra ar</span>
<lb n="3157"/><span>bhealach a leasa lá ar na mhárach nuair a thiocfadh Mac</span>
<lb n="3158"/><span>an Ghadaidhe.  Níor chodluigh Nóra mórán an oidhche</span>
<lb n="3159"/><span>sin ach oiread, no bhí sí ag brionglóidigh go rabh sí</span>
<lb n="3160"/><span>ag tuitim síos leis an sgeárdán, agus go díreach</span>
<lb n="3161"/><span>nuair a bhéadh sí ag caillead na h-anála mhusglochadh</span>
<lb n="3162"/><span>sí, agus bheirfeadh sí buidheachas do Dhia nach rabh sí</span>
<lb n="3163"/><span>ach ag brionglóidigh.</span></p>
<lb n="3164"/>
<lb n="3165"/><p><span>Tráthnóna lá ar na mhárach, chuaidh an Bacach Ruadh</span>
<lb n="3166"/><span>go doras an toigh mhóir.  Chuaidh Nóra go dtí'n doras</span>
<lb n="3167"/><span>agus d'iarr air a theacht isteach go bhfághadh sé greim</span>
<lb n="3168"/><span>le h-ithe.  Rinn sí réidh tae agus thug do é.</span></p>
<lb n="3169"/>
<lb n="3170"/><p><span>"Go mbuanaidh Dia fá shaoghal agus fá shláinte thú,"</span>
<lb n="3171"/><span>arsa'n Bacach Ruadh, "agus lá na gorta go dtriallaigh</span>
<lb n="3172"/><span>sé i bhfad uait."</span></p>
<lb n="3173"/>
<lb n="3174"/><p><span>Thoisigh sé ar an tae agus bfurust aithne nach rabh</span>
<lb n="3175"/><span>tart no ocras air, no ní rabh sé ach ag baint liomóg</span>
<lb n="3176"/><span>as an arán agus ag sciolldarughadh an tae.  Bhí</span>
<lb n="3177"/><span>Nóra go díreach ag cur ceiste air caidé'n bealach</span>
<lb n="3178"/><span>a d-thainig sé nuair a thainig a máthair isteach.</span></p>
<lb n="3179"/>
<lb n="3180"/><p><span>"Beannughadh ar an obair," arsa sise leis an</span>
<lb n="3181"/><span>Bhacach.</span></p>
<lb n="3182"/>
<lb n="3183"/><p><span>"Go mbeannuigh Dia agus Muire duit féin agus</span>
<lb n="3184"/><span>do do chúram, a bhean uasal," arsa'n Bacach.</span></p>
<lb n="3185"/>
<lb n="3186"/><p><span>"Tá ceist agam ort, a dhuine mhacanta.  B'fhéidir</span></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="3187"/><p><span>gur chuala tú iomrádh ar bhuachaill óg a shábhail mo</span>
<lb n="3188"/><span>níghean indhe ar a bás?"</span></p>
<lb n="3189"/>
<lb n="3190"/><p><span>"Cualas leóga," arsa'n Bacach, "agus is orm</span>
<lb n="3191"/><span>féin atá an luthgháir gur sabháladh.  Agus buidheachas</span>
<lb n="3192"/><span>do'n Righ níor bhain an contabhairt a rabh sí ann beangadh</span>
<lb n="3193"/><span>aisti de réir chosamhalacht, no ní fhaca mé í riamh ag</span>
<lb n="3194"/><span>amharc níos feárr."</span></p>
<lb n="3195"/>
<lb n="3196"/><p><span>B'éigin do Nóra gáire a deánadh nuair a chuala</span>
<lb n="3197"/><span>sí caidé dubhairt an Bacach, ach ní dheárn a máthair</span>
<lb n="3198"/><span>ach ceist a chur ca h-ainm do'n bhuachaill óg, car b'as</span>
<lb n="3199"/><span>dó, agus ca rabh sé na chómhnuidhe.</span></p>
<lb n="3200"/>
<lb n="3201"/><p><span>"Maise," arsa'n Bacach, ní fios damh-sa c'ainm é</span>
<lb n="3202"/><span>ach go dtugtar Maicín air, tá mé níos seachránaighe</span>
<lb n="3203"/><span>fá'n áit arb as é, ach comhnuigheann sé fá láthair i</span>
<lb n="3204"/><span>dtoigh an t-siopa, i Mín a' Bheatha"</span></p>
<lb n="3205"/>
<lb n="3206"/><p><span>"Caithfidh mé," arsa Bean Uí Dhrioscoill, "a dhul</span>
<lb n="3207"/><span>siar a dh'amarc air le mo bhuidheachas a thabhairt dó</span>
<lb n="3208"/><span>ar a laghad."</span></p>
<lb n="3209"/>
<lb n="3210"/><p><span>Ní bhfuair siad níos mo a rádh gur chuala siad</span>
<lb n="3211"/><span>Mac an Ghadaidhe ag tiomaint aníos 'un toighe ar charr.</span>
<lb n="3212"/><span>Thug an Bacach fá ndeára go dtug Nóra amharc ar a</span>
<lb n="3213"/><span>máthair, ionann agus ceist a chur uirthi caidé ba chóir</span>
<lb n="3214"/><span>duithe a dheánadh.</span></p>
<lb n="3215"/>
<lb n="3216"/><p><span>"Deán cia bith a iarrfas do chroidhe ort, arsa</span>
<lb n="3217"/><span>a máthair agus chuaidh sí 'un dorais i n-aircis Mhic</span>
<lb n="3218"/><span>an Ghadaidhe.  Tug sí cuireadh 'un toighe dó agus</span>
<lb n="3219"/><span>shiubhal an bheirt isteach an t-sheomra chéadna ar tugadh</span>
<lb n="3220"/><span>Seóirse isteach ann an chead uair a thainig sé 'un</span>
<lb n="3221"/><span>toighe.  Chuir sé ceist caidé mar bhí Nóra.  Dhubhairt a</span>
<lb n="3222"/><span>máthair go rabh sí go maith agus rinne sí sgairt ar a</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="3223"/><p><span>níghin.  Tainig Nóra comh luath agus rinn a máthair</span>
<lb n="3224"/><span>sgairt uirthi, shiubhail isteach 'un t-seomra, sheasaigh</span>
<lb n="3225"/><span>le taobh a máthara agus chuir lámh amháin thart fá dtaobh</span>
<lb n="3226"/><span>duithe, mar bhéadh sí ag iarraidh tárrthala ar an mháthair</span>
<lb n="3227"/><span>sin nar cheil agus nar dhiúlt' a dhath ariamh uirthi.</span>
<lb n="3228"/><span>D'amharc a máthair uirthi, agus bród uirthi aisti, agus</span>
<lb n="3229"/><span>níor b'iongantas ar bith é.  Thóg sí a níghean comh</span>
<lb n="3230"/><span>cúramach agus tógadh níghean ariamh.  Thóg sí a</span>
<lb n="3231"/><span>níghean i ngrádh Dé i n-eólas na ndeagh thréithe agus</span>
<lb n="3232"/><span>i n-aineólas uilc.  D'fhás Nóra aníos, ag éirghe níos</span>
<lb n="3233"/><span>dóigheamhla lá ar lá, go rabh sí anois ar chailín comh</span>
<lb n="3234"/><span>dóigheamhail 's ar shoillsigh grian ariamh uirthi.  Agus</span>
<lb n="3235"/><span>le na chois sin le bárr a chuir ar a maise, bhí an</span>
<lb n="3236"/><span>soineanndas sin in a h-aghaidh a shaothruigh an tógáil</span>
<lb n="3237"/><span>a fuair sí, an soineanndas sin nach dtig a léiriughadh,</span>
<lb n="3238"/><span>agus a bhfuil scéimh cailín óig d'easbhaidh, mar áille</span>
<lb n="3239"/><span>an rósa atá ro-shéidhte, briste brúighte de bhárr</span>
<lb n="3240"/><span>barraidheacht láimhdeachais.</span></p>
<lb n="3241"/>
<lb n="3242"/><p><span>Bheannuigh sí do Mhac an Ghadaidhe, agus bheannuigh</span>
<lb n="3243"/><span>seisean duithe.  Ní rabh sé comh cainnteach indiu leis</span>
<lb n="3244"/><span>an chead lá a thainig sé.  Bhí creatha air.  Bhí cia bith</span>
<lb n="3245"/><span>thainig de a shaoghal caithte aige le droch bhéasaibh,</span>
<lb n="3246"/><span>agus ma shanntuigh sé Nóra roimh ré mar gheall ar a</span>
<lb n="3247"/><span>cuid airgid, shanntuigh sé an speir-bhean óg anois</span>
<lb n="3248"/><span>go díreach, mar shanntuigheas mórán in a gcroidhe nidh</span>
<lb n="3249"/><span>a innseas an croidhe céadna dóbhtha nach bhfuil air</span>
<lb n="3250"/><span>fághail.</span></p>
<lb n="3251"/>
<lb n="3252"/><p><span>Bhí sé na sheasamh annsin agus laige chroidhe air</span>
<lb n="3253"/><span>ach bhí sainnt na maoine agus na colna daonda in</span>
<lb n="3254"/><span>a shúilibh.  Bhithear le breitheamhnas a thabhairt air.</span></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="3255"/><p><span>Bhí maith le breitheamhnas a thabhairt an rachadh sé i</span>
<lb n="3256"/><span>gcomhar le h-olc.  Ní thig le bláth na Beáltaine a</span>
<lb n="3257"/><span>dhul i gcomhar le seidean geimhridh.  Ní thig le uan</span>
<lb n="3258"/><span>an earraigh dhul i gcomhar le mactíre na bhfiacal nimhe,</span>
<lb n="3259"/><span>agus ní thiocfadh le Nóra Ní Dhrioscoill a dhul i gcomhar</span>
<lb n="3260"/><span>le Seóirse Mac an Ghadaidhe.</span></p>
<lb n="3261"/>
<lb n="3262"/><p><span>Bhí an triúr aca na seasadh agus ar feadh bomaite</span>
<lb n="3263"/><span>níor labhair a'n dhuine.  Annsin arsa Bean Uí</span>
<lb n="3264"/><span>Dhrioscoill,</span></p>
<lb n="3265"/>
<lb n="3266"/><p><span>"Sheóirse Mhic an Ghadaidhe, d'innis mé do mo</span>
<lb n="3267"/><span>níghin gach rud ar dhubhairt tu liom indé, agus d'innis</span>
<lb n="3268"/><span>mé duithe fosta gur dhubairt tú go dtiocfa indiu</span>
<lb n="3269"/><span>le na freagra a fhághail."</span></p>
<lb n="3270"/>
<lb n="3271"/><p><span>"Agus caidé dubairt sí?" arsa Seóirse go</span>
<lb n="3272"/><span>fadalach, go díreach mar bhéadh duine ann a mbéadh</span>
<lb n="3273"/><span>fhios aige go rabh sé ag 'ul a fhághail droch chunntas,</span>
<lb n="3274"/><span>ach chuirfeadh ar gcúl é fhad agus thiocfadh leis.</span></p>
<lb n="3275"/>
<lb n="3276"/><p><span>"Innseochaidh Nóra i féin duit é," arsa a máthair</span>
<lb n="3277"/><span>Thionntuigh sé a chuid súl sanntach cíocrach ar Nóra</span>
<lb n="3278"/><span>annsin.  Ach an t-amharc sin a thug sé uirthi, chuir</span>
<lb n="3279"/><span>se dealán fríd chroidhe na h-óig' mhná.  Dhiúlt' gach</span>
<lb n="3280"/><span>ball de na chorp dó; dhiúlt' a croidhe dó; agus dhiúlt'</span>
<lb n="3281"/><span>a h-anam dó.  Theann sí an lámh a bhí aici thart ar a</span>
<lb n="3282"/><span>máthair.  Chuir sí sgáth ar a cuid súl leis an láimh</span>
<lb n="3283"/><span>eile ar feadh bomaite.  Annsin theann sí coiscéim</span>
<lb n="3284"/><span>ar gcúl, a dhá láimh le na taobhannaibh, agus arsa sise,</span></p>
<lb n="3285"/>
<lb n="3286"/><p><span>"Ní thiocfadh liom thú a phósadh," agus shiúbhail sí</span>
<lb n="3287"/><span>amach as an t-seomra agus dh'fobair gur bhuail</span>
<lb n="3288"/><span>sí í féin i n-éadán an Bhacaigh a bhí taobh amuigh</span>
<lb n="3289"/><span>de'n doras, agus cuma air go rabh sé ag imtheacht</span></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="3290"/><p><span>Nuair a tugadh an breitheamhnas ar Mhac an Ghadaidhe</span>
<lb n="3291"/><span>fágadh gan focal é ar feadh bomaite.  Annsin rinn</span>
<lb n="3292"/><span>sé scolgháire agus d'fhág an teach gan slán na beannacht</span>
<lb n="3293"/><span>a fhágail ag a'n dhuine.  Bhí an Bacach ag 'ul amach</span>
<lb n="3294"/><span>ar an gheata roimhe, agus chuala sé é ag mionnughadh</span>
<lb n="3295"/><span>leis féin go mbéadh sí aige d'a deoin no d'a h-indeoin.</span>
<lb n="3296"/><span>Shiubhail an Bacach caol díreach go Mín a' Bheatha nuair</span>
<lb n="3297"/><span>a d'fhág sé an teach mór.  Bhí Maicín na shuidhe ar</span>
<lb n="3298"/><span>dhroichead na bpoll beag agus gan cuma air go rabh</span>
<lb n="3299"/><span>a' dhath ar an t-saoghal mhór ag cur bhuadhartha air.</span>
<lb n="3300"/><span>Bhí sé ag cómhrádh le beirt pháistidhe a bhí indhiaidh an</span>
<lb n="3301"/><span>siopa a fhágail, ach nuair a bhí an Bacach fa ghiota de,</span>
<lb n="3302"/><span>d'iarr sé ar na páistidhibh a bheith ar shiubhal na bhaile</span>
<lb n="3303"/><span>no go mbéadh an oidhche ortha, agus d'imthigh siadsan</span>
<lb n="3304"/><span>ar sodar mar ghnidheas páistidhe beaga i gcómhnuidhe,</span>
<lb n="3305"/><span>Chaith sé féin agus an Bacach tamall fada ag cainnt</span>
<lb n="3306"/><span>annsin.  D'innis an Bacach dó ar tús caidé mar</span>
<lb n="3307"/><span>chait sé an t-am an lá roimh ré agus an lá sin go</span>
<lb n="3308"/><span>dtí go rabh sé ag an teach mhór.  Dh'innis sé annsin</span>
<lb n="3309"/><span>fá na ceasteannaibh a chuir Bean Uí Drioscoill air,</span>
<lb n="3310"/><span>agus gur mhaith léithe buidheachas a thabhairt dó as a</span>
<lb n="3311"/><span>níghean a shabhail.</span></p>
<lb n="3312"/>
<lb n="3313"/><p><span>"Innis damh fá Mac an Ghadaidhe," arsa Maicín.</span>
<lb n="3314"/><span>"ma bhí sé ann, sin an rud a bhfuil mé ag fanacht</span>
<lb n="3315"/><span>air." D'innis an Bacach do annsin caidé mar bhí</span>
<lb n="3316"/><span>sé féin ag cúil-éisteacht taobh amuigh de'n doras</span>
<lb n="3317"/><span>nuair a dhiúltuigh Nóra Seóirse a phósadh, agus gur</span>
<lb n="3318"/><span>leig sé air féin gur ag fágáil an toighe a bhí sé nuair</span>
<lb n="3319"/><span>a dh'fhobair dó Nóra bualadh ann a éadán agus í indiaid</span>
<lb n="3320"/><span>an seomra a fhágail.  D'innis sé fosta fá'n gháire</span></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="3321"/><p><span>chuala sé nuair a bhí sé ag 'ul thart le giall an toighe,</span>
<lb n="3322"/><span>agus fá'n mhionna a chuala sé Mac an Ghadaidhe 'a</span>
<lb n="3323"/><span>thabhairt.</span></p>
<lb n="3324"/>
<lb n="3325"/><p><span>"Is feárr mar sin é," arsa Maicín, "ní bhéidh de</span>
<lb n="3326"/><span>fhiachaibh orainn-ne innse anois caidé an seórt é."</span></p>
<lb n="3327"/>
<lb n="3328"/><p><span>"Nach mairg nar cuireadh cos i bpoll leis sul a</span>
<lb n="3329"/><span>bhfuair sé a dhul i chómhair an toighe ar chor ar bith,"</span>
<lb n="3330"/><span>arsa'n Bacach.</span></p>
<lb n="3331"/>
<lb n="3332"/><p><span>"Ní rabh neart air," arsa Maicín, bhí sé ag 'ul un</span>
<lb n="3333"/><span>toighe sul a rabh fhios againn go rabh cailín óg fá'n</span>
<lb n="3334"/><span>teach."</span></p>
<lb n="3335"/>
<lb n="3336"/><p><span>"Ar sgor ar bith," arsa'n Bacach, "ma mhionnuigh</span>
<lb n="3337"/><span>sé féin, ní'l mé ag deánamh go dtéidh sé chomhair an</span>
<lb n="3338"/><span>toighe arais, na tá mé chinnte nach mbéadh maith dó ann</span>
<lb n="3339"/><span>indhiaidh na cainnte chuala mise."</span></p>
<lb n="3340"/>
<lb n="3341"/><p><span>"Go bhfóiridh Dia ar do chill," arsa Maicín, "ní'l</span>
<lb n="3342"/><span>sé trom no teith an rud na ndeánfadh sé, tá sé comh</span>
<lb n="3343"/><span>h-olc sin."</span></p>
<lb n="3344"/>
<lb n="3345"/><p><span>"Mar sin de," arsa'n Bacach, "ma tá sé níos</span>
<lb n="3346"/><span>measa na shílim-se é a bheith, caithfidh sé gur diabhal</span>
<lb n="3347"/><span>as fíor íochtar ifrinn é."</span></p>
<lb n="3348"/>
<lb n="3349"/><p><span>"Rachaidh tú go Mín-na-Leice comh luath agus</span>
<lb n="3350"/><span>éireóchas tú i mbárach;" arsa Maicín, "béidh Fear</span>
<lb n="3351"/><span>na Fídeóige annsin, agus abair leis gur iarr mise air</span>
<lb n="3352"/><span>an t-aonach a fhágail, a dhul na Chlocháin Léith agus</span>
<lb n="3353"/><span>coimheád a dheánadh ar Mhac an Ghadaidhe.  Béidh fhios</span>
<lb n="3354"/><span>aige féin caidé'n dóigh is feárr le sin a dheánadh,</span>
<lb n="3355"/><span>agus ma bhíonn sgéala ar bith aige fá mo choinne iarr</span>
<lb n="3356"/><span>air a féin theacht leis, agus go mbéidh mise ag fanacht</span></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="3357"/><p><span>air ag Loch a' Chaorthainn ag iasgáireacht.  Thig leat</span>
<lb n="3358"/><span>féin a theacht na bhaile i n-am le bheith ag an bhainfhéis."</span></p>
<lb n="3359"/>
<lb n="3360"/><p><span>"Maith go leór," arsa'n Bacach.</span></p>
<lb n="3361"/>
<lb n="3362"/><p><span>"Ca bhfuil tú ag 'ul a chodladh anocht?"</span></p>
<lb n="3363"/>
<lb n="3364"/><p><span>"Tá mé ag 'ul a chodladh," arsa'n Bacach, "i sgiobál</span>
<lb n="3365"/><span>fhir an t-siopa."</span></p>
<lb n="3366"/>
<lb n="3367"/><p><span>Shiubhail an Bacach leis siar go toigh a' t-siopa agus</span>
<lb n="3368"/><span>shuidh Maicín ar a' droichead.  Níor bhfada dó na</span>
<lb n="3369"/><span>shuidhe nuair a thainig Feilimidh na Míne fhad leis</span>
<lb n="3370"/><span>agus é ag dranntánacht cheóil.</span></p>
<lb n="3371"/>
<lb n="3372"/><p><span>"Dia duit, a dhuine uasail," arsa seisean le</span>
<lb n="3373"/><span>Maicín, "tá tú go díreach ag amharc uait."</span></p>
<lb n="3374"/>
<lb n="3375"/><p><span>"Dia agus Muire duit;" arsa Maicín, bhí an</span>
<lb n="3376"/><span>trathnóna comh breágh sin gur luath liom a dhul 'un</span>
<lb n="3377"/><span>toighe."</span></p>
<lb n="3378"/>
<lb n="3379"/><p><span>"Maise rinne sé trathnóna galánta," arsa Feilimidh,</span>
<lb n="3380"/><span>"agus ní'l air ach tuilleadh teasbhaigh, no chonnaic mé</span>
<lb n="3381"/><span>an duibheán indiu agus a theanga amuigh.  Ach nach</span>
<lb n="3382"/><span>sónnraidheach an t-am atá ann?  Tá mé ag 'ul siar</span>
<lb n="3383"/><span>anois go toig a' t-siopa go bhfeicfidh mé bhfuil</span>
<lb n="3384"/><span>a dhath ar pháipeár an lae indiu fá'n chogadh.  B'fhéidir</span>
<lb n="3385"/><span>go bhfaca tusa an páipeár?"</span></p>
<lb n="3386"/>
<lb n="3387"/><p><span>"Maise ní fhaca mé páipeár ar bith," arsa Maicín,</span>
<lb n="3388"/><span>acht béidh mé leat siar."</span></p>
<lb n="3389"/>
<lb n="3390"/><p><span>Shiubhail an bheirt siar agus isteach go toigh an t-</span>
<lb n="3391"/><span>siopa.  Bhí naoi no deich 'e chloignibh fear annsin</span>
<lb n="3392"/><span>rompa na suidhe thart ag caitheadh tobac agus an</span>
<lb n="3393"/><span>Bacach Ruadh na luighe ar a leas-luighe shuas ar thaobh</span>
<lb n="3394"/><span>na teineadh de'n chliabhan a bhí bean a' toighe 'a bhogadh</span></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="3395"/><p><span>le taobh na leabtha.  Bhí fear a' toighe é féin na shuidhe</span>
<lb n="3396"/><span>ar chathaoir, ar an taobh eile de'n teinidh,</span>
<lb n="3397"/><span>faoi'n t-solas a bhí crochta os a chionn ar taobh an</span>
<lb n="3398"/><span>bhalla.  Bhí a chuid speaclaide air agus é ag léigheadh</span>
<lb n="3399"/><span>an pháipéir comh h-árd sin go gcluinfeá é amuigh ar</span>
<lb n="3400"/><span>an bhealach mhór.  Ní thug Maicín áird ortha.  Chuaidh</span>
<lb n="3401"/><span>sé a luighe.</span>
<lb n="3402"/></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="3403"/><p><span>Fear na Fídeóige?</span></p>
<lb n="3404"/>
<lb n="3405"/><p><span>Tráthnóna beag lá ar na mhárach d'fhág Fear na</span>
<lb n="3406"/><span>Fídeóige an Clochán Liath ar a bhealach aniar.  Nuair</span>
<lb n="3407"/><span>a bhí sé fá thuairim leith-mhíle amach bealach an Chaoráin</span>
<lb n="3408"/><span>Mhóir, d'fág sé an bealach mór agus chor sé síos</span>
<lb n="3409"/><span>bealach na h-abhanna.  Chuaidh sé trasna na h-abhanna ar</span>
<lb n="3410"/><span>dhroicead maide atá annsin, agus shiubhail leis aniar</span>
<lb n="3411"/><span>a' cnoc, eadar a' Tullaigh agus Croch Uí Bhaoighill</span>
<lb n="3412"/><span>gan a dhul cómhgarach do theach ar bith, agus aniar leis</span>
<lb n="3413"/><span>ar a' taobh uachtarach de Thullaigh-na-Gréine.  Bhí sé</span>
<lb n="3414"/><span>ag 'ul o sholas de nuair a bhí sé ag an chionn uachtarach</span>
<lb n="3415"/><span>de Loch a' Chaorthainn.  Bhí Maicín annsin ag fanacht</span>
<lb n="3416"/><span>air, agus diocán breágh breac marbh aige.  Chraith</span>
<lb n="3417"/><span>sé féin agus Fear na Fídeóige lámh go fearadh-fhailteach</span>
<lb n="3418"/><span>le na chéile.</span></p>
<lb n="3419"/>
<lb n="3420"/><p><span>"Ní bheadh sé furust thú a aithne ar an bhomaite,</span>
<lb n="3421"/><span>a Liam," arsa Maicín.</span></p>
<lb n="3422"/>
<lb n="3423"/><p><span>Rinn Fear na Fídeóige gáire, agus arsa seisean.</span>
<lb n="3424"/><span>"Níor mhaith liom thusa a bheith ar mo lorg, a Oisín,</span>
<lb n="3425"/><span>na bhéadh eagla orm go n-aithneocha mé, ach ar sgor</span>
<lb n="3426"/><span>ar bith níor aithin Mac an Ghadaide mé go fóil."</span>
<lb n="3427"/></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="3428"/><p><span>"Is feárr mar sin é," arsa Maicín, "ach tá mé</span>
<lb n="3429"/><span>fanacht ort innse damh caidé mar chaith Mac an Ghadaidhe</span>
<lb n="3430"/><span>an lá indiú."</span></p>
<lb n="3431"/>
<lb n="3432"/><p><span>"Comh luath agus thug an Bacach Ruadh do órdughadh</span>
<lb n="3433"/><span>damh ar maidín indiu i Mín-na-Leice," arsa Fear na</span>
<lb n="3434"/><span>Fídeóige, "shiubhail mé caol díreac isteach 'na'</span>
<lb n="3435"/><span>Chlocháin Léith.  Ghlach sé mé uair go leith ag 'ul siar,</span>
<lb n="3436"/><span>ach mar sin fhéin bhí mé shiar sul ar éirigh Seoirse as</span>
<lb n="3437"/><span>a leabaidh.  Chuaidh mé isteach ar an taobh chúil de</span>
<lb n="3438"/><span>thoig an ósta, fuair mo chuid éudaigh fhéin agus chuir</span>
<lb n="3439"/><span>orm iad.  Thart liom annsin go doras na sráide</span>
<lb n="3440"/><span>agus isteach go seomra an itheacáin.  Thug bean</span>
<lb n="3441"/><span>de na cailínibh isteach an deoch chugam a d'iarr</span>
<lb n="3442"/><span>mé uirthi.  Ní rabh mé i gceart mo shuidhe nuair a</span>
<lb n="3443"/><span>tháinig Mac an Ghaidaidhe isteach 'un t-seomra agus</span>
<lb n="3444"/><span>gan é ach indiaidh eirghe, agus cuma air go rabh sé ag</span>
<lb n="3445"/><span>ól go trom an oidhche roimh-ré.  Bhí sé go díreach ag</span>
<lb n="3446"/><span>sgairtigh ar dheoch nuair a tháinig fear rabh culaidh</span>
<lb n="3447"/><span>oifigigh air isteach, agus bheannuigh an bheirt go car-</span>
<lb n="3448"/><span>thannach le na chéile.  Sgairt Mac an Ghadaidhe annsin</span>
<lb n="3449"/><span>ar an digh fá choinne na beirte.  Ní rabh sé deacair</span>
<lb n="3450"/><span>é a fheiceáil go rabh rud éiginteacht faobhtha nar mhaith</span>
<lb n="3451"/><span>leo ainm a chur air fhad is bhí duine ar bith ag éisteacht.</span>
<lb n="3452"/><span>Ach ní rabh deifre ar bith orm-sa le mo dheoch.</span></p>
<lb n="3453"/>
<lb n="3454"/><p><span>"Bhfuair tú buaidh ar mhí-adh an lae indé go fóil?"</span>
<lb n="3455"/><span>arsa'n t-Oifigeach.</span></p>
<lb n="3456"/>
<lb n="3457"/><p><span>"Ní bhfuair acht gheobhaidh" arsa Mac an Ghadaidhe</span>
<lb n="3458"/><span>"Íocfaidh sé ar a shon siud."</span></p>
<lb n="3459"/>
<lb n="3460"/><p><span>Rinne an t-Oifigeach geal-gháire, agus tháinig cuma</span>
<lb n="3461"/><span>ar a ghnúis níos measa na an chuma bhí ar ghnúis Mhic an</span>
<lb n="3462"/><span>Ghadaide é fein."</span>
<lb n="3463"/></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="3464"/><p><span>"Bhfuil aithne agat ar an Oifigeach?" arsa Maicín.</span></p>
<lb n="3465"/>
<lb n="3466"/><p><span>"Ní'l aithne agam air, ach chuala mé gur áthrughadh</span>
<lb n="3467"/><span>indé a tháinig sé.  Ach arsa Mac an Ghadaide annsin</span>
<lb n="3468"/><span>leis an Oifigeach,</span></p>
<lb n="3469"/>
<lb n="3470"/><p><span>"An mbéidh tú réidh anocht?"</span></p>
<lb n="3471"/>
<lb n="3472"/><p><span>"Ní bhéidh" arsa'n t-Oifigeach.</span></p>
<lb n="3473"/>
<lb n="3474"/><p><span>"Agus cia'n uair a bhéas tú réid?"</span></p>
<lb n="3475"/>
<lb n="3476"/><p><span>"Béidh mé réidh le dhul 'san oidhche i mbárach; ach</span>
<lb n="3477"/><span>caidé mar rachas an roinn?"</span></p>
<lb n="3478"/>
<lb n="3479"/><p><span>"Leath mar leath," arsa Mac an Ghadaidhe.  Annsin</span>
<lb n="3480"/><span>arsa'n t-Oifigeac agus é ag ul' amach "An mbéidh</span>
<lb n="3481"/><span>sé i bhfad go rabh tú thall?"</span></p>
<lb n="3482"/>
<lb n="3483"/><p><span>Rachaidh mé anonn comh luath agus gheobhas mé mo</span>
<lb n="3484"/><span>bhricfeast" arsa Mac an Ghadaidhe."</span></p>
<lb n="3485"/>
<lb n="3486"/><p><span>"Tchím" arsa Maicín, "go bhfuil siad ag brath</span>
<lb n="3487"/><span>í a thabhairt leo."</span></p>
<lb n="3488"/>
<lb n="3489"/><p><span>"Sin an rud a thuig mise" arsa Fear na Fídeóige,</span>
<lb n="3490"/><span>"ach caidé an roinn ar thrácht siad air?"</span></p>
<lb n="3491"/>
<lb n="3492"/><p><span>"Tá" arsa Maicín, "ma éirigheann leóbhtha breith</span>
<lb n="3493"/><span>uirthi, geallfaidh siad duithe go dtabhairfeadh siad</span>
<lb n="3494"/><span>cead a cinn duithe ma bheir sí go leór airgid</span>
<lb n="3495"/><span>dóbhtha."</span></p>
<lb n="3496"/>
<lb n="3497"/><p><span>"Tchím," arsa Fear na Fídeóige, "caithfimid</span>
<lb n="3498"/><span>gan leigint dó í a fhuadach.  Is feárr damh cos i bpoll</span>
<lb n="3499"/><span>a chuir leis imbárach."</span></p>
<lb n="3500"/>
<lb n="3501"/><p><span>"Na deán," arsa Maicín, ní dheánfadh sin gnaithe,</span>
<lb n="3502"/><span>ach bí thoir ag an droichead 'san oidhche i mbárach</span>
<lb n="3503"/><span>i dtráthaibh dhul o sholas de.  Béidh mise annsin</span></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="3504"/><p><span>fosta agus tá mé ag deánadh go mbéimid ar mbeirt</span>
<lb n="3505"/><span>tiuth go leór ag an Oifigeach, agus an spíodóir, agus</span>
<lb n="3506"/><span>go mbéidh bunadh an toigh mhóir sábhailte."</span></p>
<lb n="3507"/>
<lb n="3508"/><p><span>"Bhéidh mé annsin cinnte le cuideadh Dé," arsa</span>
<lb n="3509"/><span>Fear na Fídeóige, "agus ní orainne a bhéas a' locht</span>
<lb n="3510"/><span>muna bhfáigh' siad luach saothair a dturais.  Caithfidh</span>
<lb n="3511"/><span>mé a beith ag imteacht anois siar arais.  Tá scealpaigh</span>
<lb n="3512"/><span>bheag dheas sheasgair, cómhgarach do'n bhealach mhór,</span>
<lb n="3513"/><span>taobh thiar de Chroch Uí Bhaoighill agus codlochaidh mé</span>
<lb n="3514"/><span>annsin anocht arais.  Ní thig le a'n dhuine mé a fheiceáil</span>
<lb n="3515"/><span>agus thig liom lán rudai a chluinstin ó na daoinibh</span>
<lb n="3516"/><span>a bhíos ag 'ul an bealach mór.  Caithfidh mé fosta</span>
<lb n="3517"/><span>coimeád cruaidh a choingbheáil ar Sheóirse i mbárach.</span>
<lb n="3518"/><span>Beannacht agat, a Oisín"</span></p>
<lb n="3519"/>
<lb n="3520"/><p><span>"Choimrighe Dhia leat, a Liamh."</span></p>
<lb n="3521"/>
<lb n="3522"/><p><span>D'imthigh Fear na Fídeóige leis siar agus phill</span>
<lb n="3523"/><span>Maicín ar a' bhaile agus na bric leis.  Ar a bhealach</span>
<lb n="3524"/><span>aniar casadh bean bhocht air, agus thug sé na bric duithe,</span>
<lb n="3525"/><span>agus ar sise,</span></p>
<lb n="3526"/>
<lb n="3527"/><p><span>"Go dtugaidh Dia do chuid de na grásta' duit"</span></p>
<lb n="3528"/>
<lb n="3529"/><p><span>Ní rabh a'n dhuine i dtoigh an t-siopa nuair a bhain</span>
<lb n="3530"/><span>sé an baile amach.  Bhí fear a' toighe agus a bhean</span>
<lb n="3531"/><span>ar a' bhainfhéis, agus bhí na páistí i dtoigh a máthara</span>
<lb n="3532"/><span>móire.  Chuaidh sé isteach 'un toighe agus shuidh sé.</span>
<lb n="3533"/><span>Bhí sé mí-shuaimhneach.  Ba mhaith leis a dhul na bainse</span>
<lb n="3534"/><span>mar gheall sé go rachadh sé.  Ní thiocfadh leis ach a</span>
<lb n="3535"/><span>bheith ag smaointeadh ar an fheall a bhí Mac an Ghadaidhe</span>
<lb n="3536"/><span>ag brath a dheánadh.  Bhí sé ag smaointeadh gur</span>
<lb n="3537"/><span>bhféidir gur bhfeárr dá leigfeadh sé dóbhtha cos i</span>
<lb n="3538"/><span>bpoll a chuir le Seóirse i gConndae an Chláir nuair</span></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="3539"/><p><span>a ba airidh air é, i n-áit é a chreidbheáil go bhfágfadh</span>
<lb n="3540"/><span>sé an tír ar fad.  Rinn sé réidh braon tae do féin,</span>
<lb n="3541"/><span>agus nuair a bhí an tae ólta aige d'fhág sé an teach,</span>
<lb n="3542"/><span>agus d'imthigh leis soir mar nach dtiocfadh leis</span>
<lb n="3543"/><span>suaimhneas a fhághail.  Ní rabh fios aige caidé bhí 'a</span>
<lb n="3544"/><span>thabhairt soir, ach bhí sé ag deánamh gur mhaith an t-am</span>
<lb n="3545"/><span>aige é nuair a bhí 'ach a'n dhuine na luighe, dearcadh</span>
<lb n="3546"/><span>cia'n áit a bfeárr breith ar na fearaibh oidhche ar na</span>
<lb n="3547"/><span>mhárach.  Níor casadh a'n dhuine air ar a bhealach soir.</span>
<lb n="3548"/><span>Ní rabh solas i dteach ar bith.  Bhí gach duine na luighe,</span>
<lb n="3549"/><span>ach bhí dorsa na dtoighthe uilig fosgailte mar bhí an</span>
<lb n="3550"/><span>oidhche maith.  Bhí 'ach a'n rud comh ciúin sin go rabh</span>
<lb n="3551"/><span>munumar na h-abhanna le cluinstin aige bhí míle</span>
<lb n="3552"/><span>taobh thoir de.  Ní rabh a' dhath beó le cluinstean</span>
<lb n="3553"/><span>aige.  Ní rabh gocarsach na gcearc fraoich féin le</span>
<lb n="3554"/><span>cluinstin, no ní rabh an t-am aca ann a bheith ar a</span>
<lb n="3555"/><span>gcois go fóil.  Nuair a bhí sé thoir ag bun Ailt Dhoimnic,</span>
<lb n="3556"/><span>léim laparán isteach saoi phíopa an bhealaigh mhóir</span>
<lb n="3557"/><span>agus bhain sin cliseadh as.  Tháinig aoibh gáire air</span>
<lb n="3558"/><span>ach cha deárn sé gáire.  Annsin rinne an Laparán</span>
<lb n="3559"/><span>cásán agus chonnaiceas do Mhaicín nar chuala sé aon</span>
<lb n="3560"/><span>rud ariamh a bhí comh cosamhail le srannfach.  Sheasuigh</span>
<lb n="3561"/><span>sé bomaite.  Stad a' cásán agus thiocfadh leis</span>
<lb n="3562"/><span>lapadán an uisge a chluinstin go fóil ag bualadh</span>
<lb n="3563"/><span>n-éadán thaobanna an phíopa, agus é ag spréidheadh</span>
<lb n="3564"/><span>amach na fháinnibh ó'n áit ar léim an laparán síos.</span>
<lb n="3565"/><span>Bhí an ghealach ag éirghe anois acht ní rabh sí ach ag deánadh</span>
<lb n="3566"/><span>'ach a'n rud níos uaignigh.  Bhí sí ag soillsiughadh ar</span>
<lb n="3567"/><span>na grugánaibh, ar na stopalanaibh agus ar na grágaibh,</span>
<lb n="3568"/><span>ionnas go sílfeá go rabh duine na shuidhe ar chionn</span>
<lb n="3569"/><span>'ach a'n áird.  Agus bhí 'ach a'n lag comh dorcha sin</span></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="3570"/><p><span>nach mbéadh fhios caidé bhéadh i bhfolach i gcionn aca</span>
<lb n="3571"/><span>réidh lé léim a thabhairt amach.  Chonnaiceas do Mhaicín</span>
<lb n="3572"/><span>go rabh uaigneas ag teacht air, agus na dhiaidh sin,</span>
<lb n="3573"/><span>níor mhaith leis admhail dó féin go rabh.  Chuir sé</span>
<lb n="3574"/><span>suas port feadalaigh, ach an macálla a bhí ó'n phort</span>
<lb n="3575"/><span>níor thaitin sé leis, na d'innis sé dó nach rabh croidhe</span>
<lb n="3576"/><span>ar bith 'san fheadalaigh.</span></p>
<lb n="3577"/>
<lb n="3578"/><p><span>Shiubail sé leis suas an mhalaidh, agus le taisbeanadh</span>
<lb n="3579"/><span>dó féin nach rabh eagla ar bith air, chuaidh sé amach</span>
<lb n="3580"/><span>cupla coiscéim ó'n bhealach mhór agus shuidh ar mhullach</span>
<lb n="3581"/><span>an leachta a tógadh 'san áit ar cailleadh Eoghan Óg.</span>
<lb n="3582"/><span>Níor chuidigh sin leis, gidh go rabh sé ag rádh leis féin</span>
<lb n="3583"/><span>nuair a thiocfadh leis sin a dheánadh nach rabh mórán</span>
<lb n="3584"/><span>uaignis air.  Thoisigh sé ag smaointeadh ar Eoghan Óg.</span>
<lb n="3585"/><span>Bhí 'ach a'n rud comh soilléir roimh a shúilibh leis an</span>
<lb n="3586"/><span>mhaidín indiaidh lae aonaigh, na bliadhanta roimh ré,</span>
<lb n="3587"/><span>agus é féin agus gasúr eile ag 'ul na chnuic le</span>
<lb n="3588"/><span>caoirigh' agus d'fhág ceann aca an bealach mór annseo.</span>
<lb n="3589"/><span>Chuaidh Maicín na dhiaidh le na ceapadh agus chonnaic</span>
<lb n="3590"/><span>sé an fear na luighe.  Thainig scánnradh air agus</span>
<lb n="3591"/><span>sgairt sé ar an ghasúr eile.  D'amharc an bheirt</span>
<lb n="3592"/><span>air.  Shíl siad o thús go rabh sé na chodladh.  Bhí</span>
<lb n="3593"/><span>Eoghan Óg na luighe annsin ar chúl a chinn gan bearrad.</span>
<lb n="3594"/><span>Shíl siad annsin go rabh sé ag amharc ortha; bhí a dhá</span>
<lb n="3595"/><span>shúil fosgailte.  Thiocfadh le Maicín é a fheiceáil</span>
<lb n="3596"/><span>n-a luighe annsin anois an dóigh cheadna.  Thiocfadh</span>
<lb n="3597"/><span>leis a chuid éudaigh a fheiceáil go fóil - an léine</span>
<lb n="3598"/><span>linéudaigh, an cóta gorm agus na brístí stríocach.</span>
<lb n="3599"/><span>Annsin smaointigh sé ar na sgéaltaibh a chuala</span>
<lb n="3600"/><span>sé fá'n tais a chonnaictheas annsin indhiaidh chaillte</span></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="3601"/><p><span>Eoghain Óig.  Bhí sé ag rádh leis féin nach rabh i sgéal</span>
<lb n="3602"/><span>na taise ach amadaigh, ach d'amharc sé thar a ghualainn</span>
<lb n="3603"/><span>uair no dhó ar eagla's go mbfhéidir go rabh sí ann.</span>
<lb n="3604"/><span>Bhí an t-árd beag le na thaoibh ar ghnáthach le tais na</span>
<lb n="3605"/><span>mná suidhe aige, agus mainte fá na cionn, ag iarraidh</span>
<lb n="3606"/><span>láimhe agus focail arais ar an fhear a chuaidh na siorrui-</span>
<lb n="3607"/><span>dheachta, gan a thoil féin agus ar neamh chead duithe-se.</span>
<lb n="3608"/><span>Bhí an bachta giota taobh shíos de ar gheárr sí léim</span>
<lb n="3609"/><span>trasna air an oidhche lean Tomás Mhac Ruaidhrí í go</span>
<lb n="3610"/><span>bhfeicfeadh sé cia bhí ann.  Ní rabh Tomás tugtha do</span>
<lb n="3611"/><span>na bréagaibh, agus mhionnochadh sé leis an sgéal seo.</span></p>
<lb n="3612"/>
<lb n="3613"/><p><span>Bhí sé ag teacht anoir maidín amháin i dtráthaibh</span>
<lb n="3614"/><span>an dó o chlog ó fhaire, agus chonnaic sé an bhean agus</span>
<lb n="3615"/><span>mainte fá na cionn na suidhe eadar an leacht agus</span>
<lb n="3616"/><span>an t-árdan beag a bhí ar chul Mhaicín.  Ní rabh eagla</span>
<lb n="3617"/><span>ar bith air, agus shiubhail sé anonn go bhfeicfeadh sé</span>
<lb n="3618"/><span>cia bhí ann.  D'éirigh an bhean agus d'imthigh sí giota</span>
<lb n="3619"/><span>ua.  Labhair sé ach ní thug sí freagra ar bith air.  Dar</span>
<lb n="3620"/><span>leis féin go bhfeicfeadh sé cia bhí amuigh fá'n am sin</span>
<lb n="3621"/><span>de oidhche, agus thairring sé uirthi go gasta.  D'imthigh</span>
<lb n="3622"/><span>sise uaidh lán comh gasta.  Ríth sé annsin acht ríth sise</span>
<lb n="3623"/><span>fosta agus choingbhuigh fhad 'e bhealach eatorra ríth</span>
<lb n="3624"/><span>an ama.  Ní rabh eagla ar bith ar Thomás go fóil</span>
<lb n="3625"/><span>agus arsa seisean leis fein "ní'l a'n fhear 'sna</span>
<lb n="3626"/><span>bailtibh a d'imtheochadh orm-sa chan é amháin tusa a</span>
<lb n="3627"/><span>chailín chóir," agus rinne sé a theann rása na diaidh,</span>
<lb n="3628"/><span>ach bhí sise trí no cathair de choisceimneachaibh roimhe</span>
<lb n="3629"/><span>rith an ama, agus nuair a thainig sí fhad leis an bhachta</span>
<lb n="3630"/><span>thug sí léim glan tharais.  Ní rabh Tomás ábalta</span>
<lb n="3631"/><span>an léim a gheárradh.  Tháinig eagla air.  Smaointigh</span></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="3632"/><p><span>sé gurb í an tais 'a bhí ann no bhí fhios aige nach mbéadh</span>
<lb n="3633"/><span>duine ar bith saoghalta ábalta an léim a gheárradh.</span>
<lb n="3634"/><span>Thionntuigh sí annsin thart agus í ar an taobh eile de'n</span>
<lb n="3635"/><span>bhachta, agus arsa sise "An bhfaca tú Eoghan Óg?"</span></p>
<lb n="3636"/>
<lb n="3637"/><p><span>D'fhág a' t-anam Tomás.  Ní rabh sé ábalta</span>
<lb n="3638"/><span>corrughadh as áit na mbonn.  Níor fhan a'n ruibe</span>
<lb n="3639"/><span>gruaige ar mhullach a chinn nar sheasuigh suas díreach.</span>
<lb n="3640"/><span>Ní rabh sé ábalta lámh a thógáil le n-a féin a choisreacadh</span>
<lb n="3641"/><span>féin.  Thoisigh sí a imtheacht uaidh agus de réir mar bhí</span>
<lb n="3642"/><span>sí ag imtheacht bhí seisean ag teacht chuige féin.</span>
<lb n="3643"/><span>Choisreac sé é féin agus thairing amach a choróin Mhuire.</span>
<lb n="3644"/><span>Thug sé iarraidh ar an bhealach mhór arais agus é ag</span>
<lb n="3645"/><span>coingbheáil súil' uirthi-sé ríth an ama.  Ach ní dheachaidh</span>
<lb n="3646"/><span>Tomás na bhaile an oidhche sin.  Chuaidh an bhean isteach</span>
<lb n="3647"/><span>faoi phíopa an bhealaigh mhóir a mbéadh aige le dhul</span>
<lb n="3648"/><span>trasna air, agus dá bhfághfadh sé galún Uí Dhomhnaill</span>
<lb n="3649"/><span>ní ráchadh sé trasna ar an phíopa an oidhche sin.  Phill</span>
<lb n="3650"/><span>sé arais go toigh na faire agus ní rabh a'n dhuine</span>
<lb n="3651"/><span>annsin nach dtug fá ndeára an dreach agus a' chuma</span>
<lb n="3652"/><span>a bhí air.</span></p>
<lb n="3653"/>
<lb n="3654"/><p><span>Smaointigh Maicín ar seo go h-uile, agus ar chuid</span>
<lb n="3655"/><span>mhaith eile le na chois.  Le sin mhothuigh sé spunnc</span>
<lb n="3656"/><span>'a lasadh ar chúl an áird bhig a bhí ar a chúl.  Baineadh</span>
<lb n="3657"/><span>léim as, agus ní rabh fhios aige caidé bhí sé 'a dheánadh</span>
<lb n="3658"/><span>go rabh sé 'na sheasadh ag taobh an áird.  Chuala sé</span>
<lb n="3659"/><span>glór ag rádh "Ca bhfuil mo sgian?"  D'aithnigh</span>
<lb n="3660"/><span>Maicín an glór.  Ba é Antoin Dubh a bhí ann.  Bíodh</span>
<lb n="3661"/><span>fhios agat go rabh luthgháir ar Mhaicín nuair a d'aithin</span>
<lb n="3662"/><span>sé cia bhí ann.</span>
<lb n="3663"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="3664"/><p><span>"Antoin" arsa seisean, "nach fada ó'n teinidh</span>
<lb n="3665"/><span>a shuidheas tú?"</span></p>
<lb n="3666"/>
<lb n="3667"/><p><span>"Och!" arsa Antoin, agus níor baineadh cliseadh</span>
<lb n="3668"/><span>na rud eile as-san.  "Bhí mé ag 'ul soir le leitir</span>
<lb n="3669"/><span>chuig an mhaighistir agus tháinig mé isteach annseo le</span>
<lb n="3670"/><span>mo sgríste a dheánadh, agus b'éigin do gur thuit néal</span>
<lb n="3671"/><span>orm.  Chaill mé mo sgian agus ní'l dul agam a</span>
<lb n="3672"/><span>fághail.  Caithfidh sé gur thuit sí as mo láimh fhad</span>
<lb n="3673"/><span>agus bhí me mo chodladh."</span></p>
<lb n="3674"/>
<lb n="3675"/><p><span>"Cad chuige a' rabh tú do'n sgin?" arsa Maicín.</span></p>
<lb n="3676"/>
<lb n="3677"/><p><span>"Tá," arsa Antoin, "sin leacht Eoghain Óig."</span></p>
<lb n="3678"/>
<lb n="3679"/><p><span>"Agus," arsa Maicín, "nach rabh uaigneas ort</span>
<lb n="3680"/><span>agus tú le taobh an leachta?"</span></p>
<lb n="3681"/>
<lb n="3682"/><p><span>"Caidé an t-uaigneas a bhéadh orm," arsa Antoine,</span>
<lb n="3683"/><span>"fhad agus bhéadh mo sgian agam.  Ta'n t-iarann</span>
<lb n="3684"/><span>coisreactha."</span></p>
<lb n="3685"/>
<lb n="3686"/><p><span>"Bhfuil tú ag 'ul soir anois go toigh a mhaighis-</span>
<lb n="3687"/><span>teara?" arsa Maicín.</span></p>
<lb n="3688"/>
<lb n="3689"/><p><span>"Ní'l anois," arsa Antoin.  "Tá sé ro-mhall:</span>
<lb n="3690"/><span>tá mé ro mhaith 'san áit a bhfiul mé no tá'n oidhche</span>
<lb n="3691"/><span>maith."</span></p>
<lb n="3692"/>
<lb n="3693"/><p><span>D'fhág Maicín é ag cuartughadh na sgine agus</span>
<lb n="3694"/><span>d'imthigh leis soir.  Ní thiocfadh leis gan admhail dó</span>
<lb n="3695"/><span>féin go rabh uaigneas air sul a bhfaca sé Antoin,</span>
<lb n="3696"/><span>ach bhí uchtach aige anois no bhí fhios aige go mbéadh</span>
<lb n="3697"/><span>Antoin 'san áit chéadna nuair a bhéadh sé ag pilleadh</span>
<lb n="3698"/><span>arais.  Agus thoisigh sé ag smaointeadh leis féin</span>
<lb n="3699"/><span>nach rabh 'san uaigneas ach amaidigh.  Bhí sé ag</span>
<lb n="3700"/><span>smaointeadh leis mar seo go rabh sé ag bárr an</span>
<lb n="3701"/><span>Bhealaigh Mhóir nuair a mhothuigh se tormán.  Sheasuigh</span></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="3702"/><p><span>sé bomaite ag éisteacht.  Carr a bhí ann ag an teach</span>
<lb n="3703"/><span>mhór.  Chuala sé an carr ag imtheacht uaidh síos an</span>
<lb n="3704"/><span>gleann.</span></p>
<lb n="3705"/>
<lb n="3706"/><p><span>"Tá sé ar shiubhal léithe anois," arsa Maicín leis</span>
<lb n="3707"/><span>féin.  "Íocfaidh sé ar son oibre na h-oidhche seo.</span>
<lb n="3708"/><span>Ní thabhairfidh mé maitheamhnas damh féin go bráth</span>
<lb n="3709"/><span>cionnus nach rabh mé i n-am le n-a sábhail.  Caidé</span>
<lb n="3710"/><span>thug orm a dhul i chómhair an leachta, ach go bé sin bhéinn</span>
<lb n="3711"/><span>i n-am."</span></p>
<lb n="3712"/>
<lb n="3713"/><p><span>Chuaidh Maicín go dtí'n teach mór.  B'fhíor dó,</span>
<lb n="3714"/><span>bhí sí ar shiubhal.  Bhí an doras fosgailte agus bhí</span>
<lb n="3715"/><span>ceann de na fuinneógaibh fosgailte.  Shiubhail sé</span>
<lb n="3716"/><span>isteach, las solas agus sgairt sé annsud agus annseo,</span>
<lb n="3717"/><span>an rabh a'n dhuine astuigh.  Ní rabh a' dhath le freagra</span>
<lb n="3718"/><span>a thabhairt air ach tormán a chuid cos féin.  Chonnaic</span>
<lb n="3719"/><span>sé na pictiúiri ar an bhalla - an t-iomlán aca - ach</span>
<lb n="3720"/><span>ba os coinne chinn Nóra a sheasuigh sé.  Bhí sé ag</span>
<lb n="3721"/><span>cainnt leis an phichtiúir.</span></p>
<lb n="3722"/>
<lb n="3723"/><p><span>"Tá súil agam nach dtig a' dhath ort go bhfágh mise</span>
<lb n="3724"/><span>tú a shábail, agus sábhlochaidh mé thú dá mbéadh i ndán</span>
<lb n="3725"/><span>'s go gcuirfinn mo cheann i nguais 'a fhiachailt.  Nach</span>
<lb n="3726"/><span>mairg nach bhfuil fhios agat go bhfuil daoiní le thú</span>
<lb n="3727"/><span>a shábhail, bheirfeadh sé uchtach duit."</span></p>
<lb n="3728"/>
<lb n="3729"/><p><span>Phill Maicín na bhaile.  Bhí sé gruamdha ach ma</span>
<lb n="3730"/><span>bhí féin níor chuir sin beag-uchtach ar bith air.  Bhí</span>
<lb n="3731"/><span>sé gnaitheach ag smaointeadh cia'n áit a ba dóiche do</span>
<lb n="3732"/><span>Mhac an Ghadaidhe Nóra agus a máthair a thabhairt.</span>
<lb n="3733"/><span>Dubhairt sé leis féin nach dtiocfadh leis iad a thabhairt</span>
<lb n="3734"/><span>áit ar bith ach go beirric saighdiúir, no ní chuideochadh</span>
<lb n="3735"/><span>a'n teach i dTír Chonaill leis feall a dheánadh ortha.</span>
<lb n="3736"/></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="3737"/><p><span>Ní thiocfadh leis iad a thabhairt soir go beirric Ghaoth-</span>
<lb n="3738"/><span>Dóbhair, na bhí an droichead briste ag an Chúirt agus</span>
<lb n="3739"/><span>ag an Bhun Bheag.  Mar sin de, chaithfeadh sé iad a</span>
<lb n="3740"/><span>thabhairt go beirric Chroch-Uí-Bhaoighill, no go</span>
<lb n="3741"/><span>beirrich na h-Ailte Móire.  Annsin, bhí sé ag</span>
<lb n="3742"/><span>smaointeadh ciaca de'n da bheirric ba dóiche dóbhtha a</span>
<lb n="3743"/><span>bheith ann, agus ar an dóigh a bfeárr le dhul in a</span>
<lb n="3744"/><span>chionn le na sábhail.  Bhí sé ag meabhrughadh ar seo</span>
<lb n="3745"/><span>go rabh sé 'sa' bhaile agus char smaointigh sé ar</span>
<lb n="3746"/><span>Antoin Dhubh, ar leacht, no ar uaigneas.</span></p>
<lb n="3747"/>
<lb n="3748"/><p><span>Nuair a bhain sé an baile amach, chuaidh sé isteach</span>
<lb n="3749"/><span>'un toighe ach cha deachaidh sé a luighe.  Bhí an lá geal</span>
<lb n="3750"/><span>ann.  D'fhaduigh sé an teine agus shuidh sé aici.</span>
<lb n="3751"/><span>Thairring sé páipéir amach as a phóca agus dhearc sé</span>
<lb n="3752"/><span>i bhfad ar chionn aca.  Bhí cunntas aige ar na pháipéir</span>
<lb n="3753"/><span>sin caidé mar bhí beiric Chroch-Uí-Bhaoigill suidhte.</span>
<lb n="3754"/><span>agus cunntas ar beiric na h-Ailte Móire fosta,</span>
<lb n="3755"/><span>Bhí beiric na h-Ailte Móire ar an lom, gan ann</span>
<lb n="3756"/><span>ach seomra amháin, agus urlár amháin, agus ceithre</span>
<lb n="3757"/><span>sgór saighdiúir na gcómhnuidhe ann.  Bhí beiric</span>
<lb n="3758"/><span>Chroch-Uí-Bhaoigill ar dha urlár ar a éadán, agus</span>
<lb n="3759"/><span>trí hurláir ar a thaob cúil.  Bhí bádhbhdhún thart fá</span>
<lb n="3760"/><span>dtaobh de agus bhí balla an bhádhbhdhúin fiche troigh ar</span>
<lb n="3761"/><span>airde fiche slat amach ó éadán na beirice, deich</span>
<lb n="3762"/><span>slata ó'n bhinn thiar, deich slata ó chúl na beirice,</span>
<lb n="3763"/><span>agus leith chéad slat ó'n bhinn thoir.  Bhí geafta láidir</span>
<lb n="3764"/><span>ádhmuid ar éadhan an bhádhbhdhúin amach díreach os</span>
<lb n="3765"/><span>choinne ghéill thoir na beirice.  Ní rabh ach a'n doras</span>
<lb n="3766"/><span>amháin ar an bheiric, agus bhí an doras sin ar a</span>
<lb n="3767"/><span>éadán.  Bhí cómhla láidir ar a' doras deánta de</span></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="3768"/><p><span>ádhmad, agus trasnáin iarainn uirthi.  Bhí dá fhuinneóig</span>
<lb n="3769"/><span>ar an urlár íochtarach, ceann ar 'ach taobh de'n doras,</span>
<lb n="3770"/><span>agus dorsa iarainn fa choinne gach cinn aca le cur</span>
<lb n="3771"/><span>ortha i n-am riachtanais.  Bhí trí fuinneógaí ar a'</span>
<lb n="3772"/><span>dara hurlar, ceann os cionn an dorais, agus an</span>
<lb n="3773"/><span>bheirt eile os cionn an dá fhuinneóig íochtaraigh.  Bhí</span>
<lb n="3774"/><span>cómhlacha iarrainn fá na gcoinne seo fosta.  Ní</span>
<lb n="3775"/><span>rabh fuinneóg ar bith ar chúl a' toighe ach ceann amháin</span>
<lb n="3776"/><span>a bhí ar an tríomhadh urlár, agus gan cosnamh ar bith</span>
<lb n="3777"/><span>air an fhuinneóig seo ach go rabh beirt shaighdiúir ag</span>
<lb n="3778"/><span>spaisteóireacht anoir agus aniar de lá agus de</span>
<lb n="3779"/><span>oidhche ar chúl na beirice.  Chaith sé i bhfad ag amharc</span>
<lb n="3780"/><span>ar na páipéir' agus níor chuir sé ann a phóca iad go</span>
<lb n="3781"/><span>dtainig fear an toighe agus a bhean arais ó'n bhain-</span>
<lb n="3782"/><span>féis Bhí iongantas ortha-san é a fheiceáil na shuidhe,</span>
<lb n="3783"/><span>ach dubhairt Maicín leo gur mhór an truaighe a bheith</span>
<lb n="3784"/><span>n-a luighe léithéid de mhaidín bhréagh.  Nuair a fuair</span>
<lb n="3785"/><span>sé a bhéile maidne d'imthigh sé leis amach fá na h-</span>
<lb n="3786"/><span>áirdibh Níor bhfada go dtáinig an Bacach Ruadh</span>
<lb n="3787"/><span>'fhad leis.  D'iarr sé ar an Bhacach sgéala a thabhairt</span>
<lb n="3788"/><span>do Tomás Mhac Ruaidhri a bheith thiar ar an Chlochán</span>
<lb n="3789"/><span>Liath roimh luighe gréine an oidhche sin, agus ceathrar</span>
<lb n="3790"/><span>de na fearaibh a bfeárr aige a bheith leis.</span></p>
<lb n="3791"/>
<lb n="3792"/><p><span>"Iarrfaidh," arsa'n Bacach, "ach nach mbéidh Nuala</span>
<lb n="3793"/><span>Bhán mí-shuaimhneach?"</span></p>
<lb n="3794"/>
<lb n="3795"/><p><span>"Ní bhéidh," arsa Maicín, "na béidh fhios ag Tomás</span>
<lb n="3796"/><span>caidé déarfas sé léithe."</span></p>
<lb n="3797"/>
<lb n="3798"/><p><span>Idtráthaibh mheadhon lae bhí Maicín ag 'ul siar ag</span>
<lb n="3799"/><span>an tSruthán Shalach nuair a casadh Fear na Fídeóige</span>
<lb n="3800"/><span>air.  D'innis seisean dó caidé mar bhí sé indhiaidh</span></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="3801"/><p><span>fághail 'fhad leis an scealpaigh, agus bhí sé brath greim</span>
<lb n="3802"/><span>a ithe, nuair a mhothuigh sé tormán carr; nuair a</span>
<lb n="3803"/><span>d'amharc sé, go bhfaca sé an carr ag teacht anuas</span>
<lb n="3804"/><span>chuige o Árd-a'-Ghriail mar bhéadh caor theineadh ann;</span>
<lb n="3805"/><span>nach rabh sé bomaite go rabh an carr ar shiubhal thairis;</span>
<lb n="3806"/><span>go dtiocfadh leis mar bhéad beirt bhan agus fear a</span>
<lb n="3807"/><span>fheiceáil ar an charr le cois an tiomanuidhe, agus</span>
<lb n="3808"/><span>gur smaointigh sé ar an bhomaite gur Mac an Ghadaidhe</span>
<lb n="3809"/><span>a bhí ann agus cuid ban an toigh mhóir fuaduighthe leis.</span></p>
<lb n="3810"/>
<lb n="3811"/><p><span>"Tá siad fuaduighthe leis," arsa Macín, "ach</span>
<lb n="3812"/><span>béidh daor air."</span></p>
<lb n="3813"/>
<lb n="3814"/><p><span>"Annsin," arsa Fear na Fídeóige, "chor an</span>
<lb n="3815"/><span>carr suas mar bhéadh sé ag tairrint ar bheric Chroch-</span>
<lb n="3816"/><span>Uí-Bhaoighill.  Le bódharanacht an lae chuaidh mé féin</span>
<lb n="3817"/><span>suas agus thart liom ar chúl bhádhbhdhúin na beirice</span>
<lb n="3818"/><span>ag deánamh go bhfeicfinn no go gcluinfinn rud</span>
<lb n="3819"/><span>éighinteacht.  Ní rabh gach ar bith le móchtáil ach trup</span>
<lb n="3820"/><span>beirt fhear ar gárda a bhí ag siubhal aniar agus siar</span>
<lb n="3821"/><span>taobh astuigh de'n bhalla.  Sheasuigh siad agus chuala</span>
<lb n="3822"/><span>mé fear aca ag rádh leis an fhear eile agus iad 'na</span>
<lb n="3823"/><span>seasadh,</span></p>
<lb n="3824"/>
<lb n="3825"/><p><span>"Caidé rinne siad?"</span></p>
<lb n="3826"/>
<lb n="3827"/><p><span>"Chuala mé go rabh siad ag tabhairt fáruis do</span>
<lb n="3828"/><span>mhéirleach" arsa'n fear eile.</span></p>
<lb n="3829"/>
<lb n="3830"/><p><span>Chuala mé iad ag tionntughadh ar a sálaibh agus</span>
<lb n="3831"/><span>'ach a'n fhear ag spaisteóireacht ar shiubhal ar a chionn</span>
<lb n="3832"/><span>féin de'n chasán.  Mheas mé annsin go rabh siad ins</span>
<lb n="3833"/><span>an bheiric."</span></p>
<lb n="3834"/>
<lb n="3835"/><p><span>"Tchim," arsa Maicín, "ba é mo mheas féin é go</span>
<lb n="3836"/><span>dtabhairfeadh sé iad annsin, agus go leigfeadh sé</span></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="3837"/><p><span>air féin go rabh siad ag deánadh rud éiginteacht a</span>
<lb n="3838"/><span>dheánfadh dochar do'n righ.  Ach ní bhéidh siad i bhfad</span>
<lb n="3839"/><span>annsin acht an oidhche anocht a theacht a'n uair amháin."</span></p>
<lb n="3840"/>
<lb n="3841"/><p><span>D'imthig Maicín leis na Chlocháin Léith annsin an</span>
<lb n="3842"/><span>áit nach bhfacas é ó'n trathnóna a tháinig sé na h-áite.</span>
<lb n="3843"/><span>Nuair a bhí sé fá ghiota de'n bhaile mhór gheárr sé</span>
<lb n="3844"/><span>isteach fríd na páirceánnabh, agus chuaidh isteach ar</span>
<lb n="3845"/><span>an taobh cúil i gcionn de na toighthibh, i n-áit a dhul</span>
<lb n="3846"/><span>bealach na sráide.  Ní rabh i bhfad go rabh Fear na</span>
<lb n="3847"/><span>Fídeóige ar an bhaile fosta agus é ag seinm annsud</span>
<lb n="3848"/><span>agus annseo ar an t-sráid mar ba ghnáthach leis</span>
<lb n="3849"/></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="3850"/><p><span>An Dá Spíodóir.</span></p>
<lb n="3851"/>
<lb n="3852"/><p><span>Nuair a dfág Seoirse Mac an Ghadaidhe an teach</span>
<lb n="3853"/><span>mór indhiaidh Nóra é a dhiúltadh, bhí an oiread sin</span>
<lb n="3854"/><span>feirge air nach rabh a chuma féin air ar chor ar bith.</span>
<lb n="3855"/><span>Le hamharc ar a ghnúis dearfá nach duine saoghalta</span>
<lb n="3856"/><span>a bhí ann.  Thiomáin sé leis siar mar bhéadh an ghaoth</span>
<lb n="3857"/><span>ann go rabh sé ag bheiric Chroch-Uí-Bhaoighill, agus</span>
<lb n="3858"/><span>bhí an t-an chuma a bhí air ag éirghe níos measa de</span>
<lb n="3859"/><span>réir mar bhí sé ag mionnadh leis féin caidé an íde a</span>
<lb n="3860"/><span>bheirfeadh sé do Nóra agus a máthair ach é greim a</span>
<lb n="3861"/><span>fhághail ortha.  Ní rabh amhras ar bith air nach mbéadh</span>
<lb n="3862"/><span>siad aige le na chómhairle féin a dheánadh leo.  Nuair</span>
<lb n="3863"/><span>a chuaidh sé isteach na beirice níor fhan sé le labhairt</span>
<lb n="3864"/><span>le duine ar bith go deachaidh sé fhad le Casúr na Choille</span>
<lb n="3865"/><span>Glaise.</span></p>
<lb n="3866"/>
<lb n="3867"/><p><span>Ní rabh an t-árd spiódóir ach indhiaidh a theacht an</span>
<lb n="3868"/><span>lá roimh-re.  Bhí sé cóirighthe i gculaidh oifigigh agus</span>
<lb n="3869"/><span>é na shuidhe ar chathaoir mhór shócamhalach, tábla ag na</span>
<lb n="3870"/><span>thaoibh, agus buideál uisge bheata agus gloine air.</span>
<lb n="3871"/><span>Fear mór cnámhac a bhí ann nach rabh óg agus nach rabh</span>
<lb n="3872"/><span>sean.  Bhí gruag dhubh air agus croiceann dorcha.</span>
<lb n="3873"/><span>Bhí dhá shúil ann a chionn nach dtiocfadh leis amharc</span>
<lb n="3874"/><span>díreach ar a'n dhuine leo, agus bhí a chár comh mór</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="3875"/><p><span>agus comh garbh sin go rabh sé ag cur leis an chuid</span>
<lb n="3876"/><span>eile de.  Bhí a phuisíní dúbha gorma comh trom sin</span>
<lb n="3877"/><span>go rabh siad cosamhail le dhá shilide a bhéad indiaidh</span>
<lb n="3878"/><span>iad féin a líonadh le fuil.</span></p>
<lb n="3879"/>
<lb n="3880"/><p><span>"Bhfuair tú í?" arsa seisean ar an chead focal</span>
<lb n="3881"/><span>le Seóirse.</span></p>
<lb n="3882"/>
<lb n="3883"/><p><span>"Can fhuair," arsa Seóirse, "ach ní imtheóchaidh</span>
<lb n="3884"/><span>sí orm."</span></p>
<lb n="3885"/>
<lb n="3886"/><p><span>"Och!" arsa Casúr, "shíl mé go rabh tusa do</span>
<lb n="3887"/><span>bhanaidhe comh mór sin go ráchadh bean ar bith leat</span>
<lb n="3888"/><span>ach tú caochadh uirthi."</span></p>
<lb n="3889"/>
<lb n="3890"/><p><span>"Is minic a chuaidh," arsa Seóirse, "agus rachaidh</span>
<lb n="3891"/><span>sise fosta, glac m'fhocal-sa ar sin, agus tá mé</span>
<lb n="3892"/><span>cinnte go mbéadh sí agam indiu ach go bé an méirleach</span>
<lb n="3893"/><span>sin, Oisín.  Droch chréath air."</span></p>
<lb n="3894"/>
<lb n="3895"/><p><span>"Agus cad cuige," arsa Casúr, "nar bheir tú</span>
<lb n="3896"/><span>air-sean an lá a shabhail sé í, bhéadh sé as a' bhealach</span>
<lb n="3897"/><span>agat agus an míle punnt sin agat de bhárr do</span>
<lb n="3898"/><span>shaothair?"</span></p>
<lb n="3899"/>
<lb n="3900"/><p><span>"Ní'l sé comh furust sin breith air," arsa Seóirse</span>
<lb n="3901"/><span>"Chan indiu na indé a chleacht an fear céadna</span>
<lb n="3902"/><span>sgaoileadh le gunna, agus ar sgor ar bith dá n-</span>
<lb n="3903"/><span>eireochadh liom é a sgaoileadh an lá sin féin, ní</span>
<lb n="3904"/><span>labhairfeadh Nóra níos mó liom cionnus an fear a</span>
<lb n="3905"/><span>mharbhadh a shábhail í, agus fosta, ní imtheóchainn ar</span>
<lb n="3906"/><span>mhuinntear na h-áite na bhéadh fhios aca gur spíodóir</span>
<lb n="3907"/><span>atá ionnaim."</span></p>
<lb n="3908"/>
<lb n="3909"/><p><span>"Caithfear breith air," arsa Casúr, "agus caithfi-</span>
<lb n="3910"/><span>mid breith air beo ma thig linn e.  Bheirfimid bás</span>
<lb n="3911"/><span>dó is mó airidh air na é a sgaoileadh."</span>
<lb n="3912"/></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="3913"/><p><span>"Bheirfidh," arsa Seóirse agus bhain sé díoscarnach</span>
<lb n="3914"/><span>as a chuid fiacal; béirfimid bás dó a mbéidh</span>
<lb n="3915"/><span>lúthgháir air fághail go h-ifreann agus a bheith reidhtighthe</span>
<lb n="3916"/><span>linn."</span></p>
<lb n="3917"/>
<lb n="3918"/><p><span>"Caithfimid breith air gan mhoill," arsa Casúr,</span>
<lb n="3919"/><span>na muna mbeirfear go gasta air ní bheirfear go</span>
<lb n="3920"/><span>bráth air.  Ní'l a'n bheiric fágtha anois aige féin</span>
<lb n="3921"/><span>agus a chuid fear 'sa' taobh seo de'n chonndae ach</span>
<lb n="3922"/><span>an bheirt atá annseo le cois cheann Ailt'-a'-Ratha</span>
<lb n="3923"/><span>agus a' ceann atá i nGaoth Dóbhair, agus ma mhaireann</span>
<lb n="3924"/><span>an troid seo mórán níos fuide ní'l fhios cia'n uair</span>
<lb n="3925"/><span>a bheirfeadh siad iarraidh orainn féin."</span></p>
<lb n="3926"/>
<lb n="3927"/><p><span>"Caithfear breith air," arsa Mac an Ghadaidhe,</span>
<lb n="3928"/><span>"ach mar dubhairt mé cheana féin ní'l sé furust é</span>
<lb n="3929"/><span>a dheánadh.  Ní thig linn duine ar bith a fhághail fá'n</span>
<lb n="3930"/><span>áit seo le spíodóracht a dheánadh air linn, agus</span>
<lb n="3931"/><span>ní'l maith damh na saighdiúiri a thabhairt amach go dtí</span>
<lb n="3932"/><span>an áit a bhfuil sé na chómhnuidhe, na ní bheadh siad ábalta</span>
<lb n="3933"/><span>a gcuid carr mór a thabhairt leó as siocair go bhfuil</span>
<lb n="3934"/><span>na bealaigh comh h-olc agus tá siad, agus gan na</span>
<lb n="3935"/><span>carrannai móra dheánfaidhe arbhuach ortha."</span></p>
<lb n="3936"/>
<lb n="3937"/><p><span>"An dtig sé isteach na Chlocháin Léith ar chor ar</span>
<lb n="3938"/><span>bith?"</span></p>
<lb n="3939"/>
<lb n="3940"/><p><span>"Ní thig," arsa Seóirse, "dá diocfadh ní bhéimis i</span>
<lb n="3941"/><span>bhfad ag breith air."</span></p>
<lb n="3942"/>
<lb n="3943"/><p><span>"Caithfimid," arsa Casúr, "é a mhealladh isteach</span>
<lb n="3944"/><span>ar dhóigh éigin ma sháruigheann sé orainn breith air</span>
<lb n="3945"/><span>ar dhóigh ar bith eile.  Ach caidé fá'n chailín ghnaoidhe-</span>
<lb n="3946"/><span>amhail seo, caidé tá tú ag brath a dheánadh léithe-se?"</span>
<lb n="3947"/></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="3948"/><p><span>"Tá sí gnaoidheamhail," arsa Seóirse, "agus tá</span>
<lb n="3949"/><span>mé ag deánamh nach rabh cailín comh gnaoidheamhail</span>
<lb n="3950"/><span>léithe agam i n-aon áit da rabh mé.  Ní'l fhios aici</span>
<lb n="3951"/><span>a' dhath fá'n t-saoghal agus ar an ádhbhar sin ní bhéidh</span>
<lb n="3952"/><span>sé furust í a cheannsughadh ar dtús ach ní bhéidh sí</span>
<lb n="3953"/><span>i bhfad agam go gclaoifidh mé í"</span></p>
<lb n="3954"/>
<lb n="3955"/><p><span>"Ach," arsa Casur, "nach bhfuil darna 'ach a'n</span>
<lb n="3956"/><span>bhean groidheamhail 'sa' tír seo, agus cad chuige a</span>
<lb n="3957"/><span>bhfuil tú duithe-se ach oiread le bean éighinteacht</span>
<lb n="3958"/><span>eile?"</span></p>
<lb n="3959"/>
<lb n="3960"/><p><span>"Oc!" arsa Seóirse, "an sin a bhfuil fhios agat?</span>
<lb n="3961"/><span>Tá cúig mhíle agus fiche punnt aici ar a sgór féin</span>
<lb n="3962"/><span>agus sgór a máthara i mbanc a bhfuil an sean-óganach</span>
<lb n="3963"/><span>na uachtárán air i Luimhneach."</span></p>
<lb n="3964"/>
<lb n="3965"/><p><span>"Fuis!" arsa Casúr, "Sin rud eile.  Cuideochaidh</span>
<lb n="3966"/><span>mé leat í a fhághail ma roinneann tú an t-airgeadh."</span></p>
<lb n="3967"/>
<lb n="3968"/><p><span>"Bheirfidh mé na cúig mhíle chorra duit," arsa</span>
<lb n="3969"/><span>Seóirse, "ar son do chuididh."</span></p>
<lb n="3970"/>
<lb n="3971"/><p><span>"Bheirfidh tú níos mó na sin damh."</span></p>
<lb n="3972"/>
<lb n="3973"/><p><span>"Bheirfinn dá dtiocfadh liom, ach ní thig liom na</span>
<lb n="3974"/><span>tá an chuid eile a dhith orm féin"</span></p>
<lb n="3975"/>
<lb n="3976"/><p><span>"Tá, agus a dhith orm-sa" arsa Casúr.</span></p>
<lb n="3977"/>
<lb n="3978"/><p><span>"Anois ní'l mé comh olc ar chor ar bith agus cuig</span>
<lb n="3979"/><span>mhíle a ofráil duit, agus ar sgor ar bith béidh an</span>
<lb n="3980"/><span>chuid eile de'n airgead gann go leór agam féin ma</span>
<lb n="3981"/><span>chaithim an tír a fhágail, an rud a chaitheas ma éirigheann</span>
<lb n="3982"/><span>leis na diabhail' Éireannach seo mórán níos faide</span>
<lb n="3983"/><span>mar tá ag éirghe leo anois."</span></p>
<lb n="3984"/>
<lb n="3985"/><p><span>"Agus tá an t-airgead a dhíoghbháil orm-sa leis</span></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="3986"/><p><span>an chleas chéadna a dheánadh," arsa Casúr, "na ma</span>
<lb n="3987"/><span>éirigheann leis na h-Éireannaibh - ach nar leigidh an</span>
<lb n="3988"/><span>diabhal go dtiocfadh le sin a bheith - ní bhéidh an chuid</span>
<lb n="3989"/><span>mór grádh aca orm-sa."</span></p>
<lb n="3990"/>
<lb n="3991"/><p><span>"Chan 'a maoidheamh ort atá mé," arsa Seóirse,</span>
<lb n="3992"/><span>"ach nach deárn tusa do shaidhbhreas i mBaile Atha</span>
<lb n="3993"/><span>Cliath, agus ins an taobh o dhéas?"</span></p>
<lb n="3994"/>
<lb n="3995"/><p><span>"Ní dheárn mé an oiread sin uile go léir, no i</span>
<lb n="3996"/><span>gcuid de na toighthibh a chuartuigh sinn ní rabh ann ach</span>
<lb n="3997"/><span>é gur bhfiú dúinn an mhéid a fuairmid a thabhairt</span>
<lb n="3998"/><span>linn."</span></p>
<lb n="3999"/>
<lb n="4000"/><p><span>"Is maith atá fhios agam-sa sin," arsa Sheóirse,</span>
<lb n="4001"/><span>"nach mbíonn an chuid mhór le fághail 'sna toighthibh,</span>
<lb n="4002"/><span>acht caidé fá na bancannaibh?"</span></p>
<lb n="4003"/>
<lb n="4004"/><p><span>"Och!" arsa Casúr agus mothughadh feirge ag</span>
<lb n="4005"/><span>teacht air, "cia bith a fuairmid 'sna toighthib airgid</span>
<lb n="4006"/><span>tá sé sábhailte, agus nuair a bhí sé rannta ní rabh an</span>
<lb n="4007"/><span>t-iomlán agam-sa."</span></p>
<lb n="4008"/>
<lb n="4009"/><p><span>"Caidé'n mhéid a glacfas tú," arsa Seóirse annsin,</span>
<lb n="4010"/><span>agus cuidiughadh liom breith uirthi seo?"</span></p>
<lb n="4011"/>
<lb n="4012"/><p><span>"Glacfaidh mé leath an airgid druim sgoiltí gan</span>
<lb n="4013"/><span>píghinn chuige na uaidh," arsa Casúr, "muna mian leat</span>
<lb n="4014"/><span>sin a dheánadh deán do chómhairle féin."</span></p>
<lb n="4015"/>
<lb n="4016"/><p><span>"Ní thiocfadh liom an oiread sin a thabhairt duit,"</span>
<lb n="4017"/><span>arsa Seóirse, "bhéinn sgriosta."</span></p>
<lb n="4018"/>
<lb n="4019"/><p><span>"Béidh tú níos sgriosta ma bhionn tú gan a'n</span>
<lb n="4020"/><span>phíghinn de'n airgead a fhághail," arsa Casúr.</span></p>
<lb n="4021"/>
<lb n="4022"/><p><span>"Gheobhfaidh mé an t-airgead," arsa Seóirse,</span>
<lb n="4023"/><span>"na bíodh eagla ort-sa."</span>
<lb n="4024"/></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="4025"/><p><span>"Na bí comh deánfásach sin," arsa Casur "ach</span>
<lb n="4026"/><span>innis damh ar dtús caidé mar tá tú ag 'ul a fhághail</span>
<lb n="4027"/><span>an airgid."</span></p>
<lb n="4028"/>
<lb n="4029"/><p><span>"Tá," arsa Seóirse, "ráchaidh mé féin agus tusa</span>
<lb n="4030"/><span>indhiaidh na h-oidhche soir 'un toigh mhóir, agus bheirfidh</span>
<lb n="4031"/><span>sinn linn í féin agus a mathair agus beirfimid</span>
<lb n="4032"/><span>annseo na beirice iad, agus an uair amháin a bhéas</span>
<lb n="4033"/><span>siad annseo ní bhéidh sé deacair an t-airgead a fhághail"</span></p>
<lb n="4034"/>
<lb n="4035"/><p><span>"Shíl mé gur dhubhairt tú go rabh an t-airgead 'sa'</span>
<lb n="4036"/><span>bhanc i Luimhneac," arsa Casúr.</span></p>
<lb n="4037"/>
<lb n="4038"/><p><span>"Tá sé i Luimneach acht gheobhaidh mé é."</span>
<lb n="4039"/><span>"Caidé an dóigh?" arsa Casúr.</span></p>
<lb n="4040"/>
<lb n="4041"/><p><span>"Tá, comh luath agus bhéas siad gaibhte agus faoi</span>
<lb n="4042"/><span>ghlas annseo, bheirfidh mise geall dóbhtha go bhfuigh'</span>
<lb n="4043"/><span>siad cead a gcinn ach iad lorg a lámh a fhágail go</span>
<lb n="4044"/><span>bhfuigh' mise an t-airgead, agus nuair a bhéas lorg</span>
<lb n="4045"/><span>a lámh agam-sa sgriobhfaidh mé chuig an t-sean dhuine</span>
<lb n="4046"/><span>go bhfuil mé féin agus an bhean óg pósta, agus go</span>
<lb n="4047"/><span>bhfuilmid ag 'ul a thabhairt cuarta air.  Rachaidh</span>
<lb n="4048"/><span>mise chuige annsin, dheánfaidh mé leith-sgeal leis</span>
<lb n="4049"/><span>an airgead a thairint, agus dearfidh mé gur fhág mé</span>
<lb n="4050"/><span>ise ar an bhealach agus go mbéidh sé in mo dhiaidh."</span></p>
<lb n="4051"/>
<lb n="4052"/><p><span>"Tchím" arsa Casúr, "tá 'ach a'n rud socruighthe</span>
<lb n="4053"/><span>agat ach caidé tá tú ag 'ul a dheánadh leis na mnaibh?"</span></p>
<lb n="4054"/>
<lb n="4055"/><p><span>"Cuinneochaimid annseo iad go dtigidh mise</span>
<lb n="4056"/><span>arais agus annsin socrochaimid leó."</span></p>
<lb n="4057"/>
<lb n="4058"/><p><span>Agus cia tá ag 'ul a amharc na ndiaidh nuair a</span>
<lb n="4059"/><span>bhéas tusa ar shiubhal?"</span></p>
<lb n="4060"/>
<lb n="4061"/><p><span>"Ní bhéidh sin deacair a shocrugadh," arsa Seóirse,</span></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="4062"/><p><span>"amharcochaidh na shaighdiúirí na ndiaidh.  Ní'l againn</span>
<lb n="4063"/><span>le rádh ach go bhfuil coir deánta aca agus cuirfidh</span>
<lb n="4064"/><span>me mo rogha geall go ndeánfar coimeád ortha.  Ní</span>
<lb n="4065"/><span>bhéidh fiachailt ar bith ortha go dtig mise arais le</span>
<lb n="4066"/><span>fiadhnaise a dheánadh ortha."</span></p>
<lb n="4067"/>
<lb n="4068"/><p><span>"Caithfidh tú leath an airgid a thabhairt damh-sa</span>
<lb n="4069"/><span>na ní thiocfaidh ceachtar aca na beirice seo," ars</span>
<lb n="4070"/><span>Casúr, "agus ní'l a'n beiric eile agat le na</span>
<lb n="4071"/><span>dtabhairt ann."</span></p>
<lb n="4072"/>
<lb n="4073"/><p><span>"Tchím," arsa Seóirse agus las a aghaidh le</span>
<lb n="4074"/><span>feirg, "dheánfá sgéala orm caidé tá faoim."</span></p>
<lb n="4075"/>
<lb n="4076"/><p><span>"Ní'l mé ag rádh caidé dheánfainn, ach tá mo</span>
<lb n="4077"/><span>margadh féin a dhíoghbhail orm-sa," arsa Casúr,</span>
<lb n="4078"/><span>"caidé dheánfas tú?"</span></p>
<lb n="4079"/>
<lb n="4080"/><p><span>"Inniseóchaidh mé sin duit i mbárach," arsa Seóirse.</span>
<lb n="4081"/><span>"Fanfaidh mé go márach," arsa Casúr, "ach cuimhnigh</span>
<lb n="4082"/><span>go bhfuil leath an airgid a dhith orm-sa.  Seo dhuit</span>
<lb n="4083"/><span>ól braon de seo," agus líon sé amach lán gloine</span>
<lb n="4084"/><span>agus shín chuig Seóirse é.  Fuair sé gloine eile do</span>
<lb n="4085"/><span>féin annsin agus líon é D'ól siad leo agus chan</span>
<lb n="4086"/><span>siad ar a gcuid oibre feille go rabh sé i n-am ag</span>
<lb n="4087"/><span>Seóirse an teach ósta a bhaint amach.  Nuair a bhí</span>
<lb n="4088"/><span>sé ag imtheacht arsa Casúr leis,</span></p>
<lb n="4089"/>
<lb n="4090"/><p><span>"Bheirfidh mé cuairt ort idtráthaibh 'n mheádhon lae</span>
<lb n="4091"/><span>i mbárach agus bíodh fhios agat annsin ma tá tú réidh</span>
<lb n="4092"/><span>le leath an airgid a thabhairt damh."</span></p>
<lb n="4093"/>
<lb n="4094"/><p><span>"Béidh fhios," arsa Seóirse agus d'imthigh sé leis</span>
<lb n="4095"/><span>na bhaile.  Ní rabh ann ach é go rabh sé ábalta siubhal</span>
<lb n="4096"/><span>go díreach agus bhí sé ag cur rois ar rois mionna</span>
<lb n="4097"/><span>mór ar Chasúr cionnus go rabh leath an airgid a dhith</span></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="4098"/><p><span>air.  "Ach" arsa seisean leis féin, "uair amháin</span>
<lb n="4099"/><span>a bhéas an t-airgead agam-sa ní bhéidh sé furust é</span>
<lb n="4100"/><span>bhaint diom"</span></p>
<lb n="4101"/>
<lb n="4102"/><p><span>Ní rabh Seóirse acht indiaid éirigh lá ar na mhárach -</span>
<lb n="4103"/><span>mar d'innis Fear na Fídeóige do Mhaicín - nuair</span>
<lb n="4104"/><span>a bhuail Casúr isteach chuige agus fuair geall uaidh go</span>
<lb n="4105"/><span>dtabhairfeadh sé leath an airgid dó.  Nuair a dh'fág</span>
<lb n="4106"/><span>Casúr é shuidh sé síos agus rinne sé a bhreicfeasta</span>
<lb n="4107"/><span>D'éirigh sé annsin agus lean sé Casúr na beirice.</span></p>
<lb n="4108"/>
<lb n="4109"/><p><span>Bhí Casúr 'na shuidhe 'sa' chathaoir chéadna, an buaideál</span>
<lb n="4110"/><span>agus gloine ar an tábla le na thaoibh.  Bhí a chuma</span>
<lb n="4111"/><span>go díreach mar bhí sé an lá roimh-ré, culaith an oifigigh</span>
<lb n="4112"/><span>agus eile air.  Stad sé de'n sgríobh a bhí air nuair</span>
<lb n="4113"/><span>a thainig Seóirse isteach agus líon gloine de'n bheirt</span>
<lb n="4114"/><span>aca.</span></p>
<lb n="4115"/>
<lb n="4116"/><p><span>"Na nac dtig leat a theacht liom anocht?" arsa</span>
<lb n="4117"/><span>Seóirse nuair a d'ól sé a ghloine</span></p>
<lb n="4118"/>
<lb n="4119"/><p><span>"Cha dtig liom," arsa Casúr, "tá obair eile</span>
<lb n="4120"/><span>eadar lámhaibh agam."</span></p>
<lb n="4121"/>
<lb n="4122"/><p><span>"Na nach dtig leat an obair eile sin a fhágail go</span>
<lb n="4123"/><span>dtí am éigin eile?"</span></p>
<lb n="4124"/>
<lb n="4125"/><p><span>"Thig liom," arsa Casúr, "ach is feárr liom é a</span>
<lb n="4126"/><span>fhághail as an bhealach agam."</span></p>
<lb n="4127"/>
<lb n="4128"/><p><span>"An eagla atá orm-sa," arsa Seóirse "go</span>
<lb n="4129"/><span>mbféidir go mbéimis ro-mhall 'san oidhche i</span>
<lb n="4130"/><span>mbárach.  Dá smaointeochadh Bean Uí Dhrioscoill go</span>
<lb n="4131"/><span>rabh siad i gcontabhairt ar bith dfágfadh siad an áit</span>
<lb n="4132"/><span>agus ráchadh siad na bhaile."</span></p>
<lb n="4133"/>
<lb n="4134"/><p><span>"Ma's mar sin atá," arsa Casúr "B'fhéidir</span>
<lb n="4135"/><span>gur chóir duinn a dhul anocht.  Is feárr greim 'e</span></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="4136"/><p><span>chúinín na dhá greim 'e chat, agus an obair a bhí mé</span>
<lb n="4137"/><span>ag 'ul a dheánadh indiu b'fhéidir nach mbéadh cuid mhór</span>
<lb n="4138"/><span>tairbhe de bárr."</span></p>
<lb n="4139"/>
<lb n="4140"/><p><span>"Tá'n t-airgead annsud," arsa Seóirse, "ní'l</span>
<lb n="4141"/><span>againn ach greim a fhághail ortha le na fhághail."</span></p>
<lb n="4142"/>
<lb n="4143"/><p><span>"Caidé an t-am is feárr le dul?" arsa Casúr</span>
<lb n="4144"/><span>"Fagfaimid seo idtrathaibh an h-aon-dhéag ar an</span>
<lb n="4145"/><span>charr, bheirfidh leath-uair soir sinn agus ní bhéidh a'n</span>
<lb n="4146"/><span>dhuine fá na bealtaibh móra fá'n am sin de oidhche</span>
<lb n="4147"/><span>le sinn a fheiceáil."</span></p>
<lb n="4148"/>
<lb n="4149"/><p><span>"Tchím," arsa Casúr, "racaidh mé leat anocht"</span></p>
<lb n="4150"/>
<lb n="4151"/><p><span>Gan mhoill roimh an h-aon dhéag an oidhche sin d'fhág</span>
<lb n="4152"/><span>an bheirt an bheiric ar charr, soir leo fríd Loch-an-</span>
<lb n="4153"/><span>Iubhair agus char bhain siad stad as an charr go rabh</span>
<lb n="4154"/><span>siad fá ghiota de'n teach mhór.  D'fhág siad an carr</span>
<lb n="4155"/><span>annsin agus shiubhail siad go faithchilleach go rabh</span>
<lb n="4156"/><span>siad ag an teach.  Ní rabh solas ar bith le feiceáil</span>
<lb n="4157"/><span>ann.  D'éist siad bomaite agus chuala siad</span>
<lb n="4158"/><span>paidreacha.  Thug Seóirse cogar do Chasúr go rabh</span>
<lb n="4159"/><span>siad ar an phaidrín astuigh 'sa' t-seomra cúil.</span></p>
<lb n="4160"/>
<lb n="4161"/><p><span>"Caidé dheánfas sinn?" arsa Casúr os íseal.</span></p>
<lb n="4162"/>
<lb n="4163"/><p><span>"Bhfuil na sreangáin agat annsin?" arsa Seóirse.</span>
<lb n="4164"/><span>"Tabhair damh ceann aca, agus ráchaimid isteach</span>
<lb n="4165"/><span>ar an fhuinneóig."</span></p>
<lb n="4166"/>
<lb n="4167"/><p><span>Thug Casúr sreangán láidir lín do.  Annsin</span>
<lb n="4168"/><span>d'fhosgail Seóirse an fhuinneóg agus chuaidh an bheirt</span>
<lb n="4169"/><span>isteach uirthi gan oiread trup a dheánadh agus dheánfadh</span>
<lb n="4170"/><span>luchóg bheag.  Anois bhí siad ag doras an t-seomra</span>
<lb n="4171"/><span>nach rabh le deánadh aca ach a fhosgladh le fághail isteach</span></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="4172"/><p><span>'san áit a rabh Nóra agus a máthair ag rádh a gcuid</span>
<lb n="4173"/><span>úrnaigh sul a dtéidh 'siad a luighe.</span></p>
<lb n="4174"/>
<lb n="4175"/><p><span>Chualaidh siad, "Fáilte romhat a Mhuire Mhór."</span>
<lb n="4176"/><span>I bpreabadh na súl d'fhosgail Seóirse an doras agus</span>
<lb n="4177"/><span>bhí greim aige ar Nóra.  Bhí Casúr lán comh luath</span>
<lb n="4178"/><span>leis agus fuair greim ar a máthair.  Bhí cúl na beirte</span>
<lb n="4179"/><span>leis an doras an áit a rabh siad ar a nglúnaibh os</span>
<lb n="4180"/><span>coinne altóra bige, agus níor mhothuigh siad go rabh</span>
<lb n="4181"/><span>siad gaibhte.  Fuair 'ach a'n fhear aca greim</span>
<lb n="4182"/><span>dha láim ar an mhnaoi ar bheir sé féin uirthi agus thairring</span>
<lb n="4183"/><span>aniar ar chúl a cinn iad, chuir a ghlún le n-a druim</span>
<lb n="4184"/><span>agus bhruigh a h-aghaidh síos i n-éadán an urláir,</span>
<lb n="4185"/><span>cheangail a cuid lámh ar chúl a cinn, theann bratóg</span>
<lb n="4186"/><span>éudaigh comh teann agus thiocfadh leis ó faoi na smigead</span>
<lb n="4187"/><span>go mullach a cinn agus cheangail a cuid cos le na</span>
<lb n="4188"/><span>chéile fosta.  Ní fhaca Nóra na a máthair cia bheir</span>
<lb n="4189"/><span>ortha agus ní rabh siad le na bhfeiceáil go fóil, no sul a</span>
<lb n="4190"/><span>bhfuair siad a gcinn a thógail ó'n talamh, cuireadh</span>
<lb n="4191"/><span>dallóg ar 'ach a'n dhuine aca.  Iomcharadh amach annsin</span>
<lb n="4192"/><span>iad agus fágadh na luighe ar an t-sráid iad.  Chuaidh</span>
<lb n="4193"/><span>Casúr síos fá choinne an charr agus thug aníos é.</span>
<lb n="4194"/><span>Tógadh an bheirt agus fágadh na suidhe i ndeíreadh</span>
<lb n="4195"/><span>an charr iad.  Shuidh Casúr i lár eatorra agus greim</span>
<lb n="4196"/><span>aige ar an dallóig 'san áit a rabh sí ceangailte</span>
<lb n="4197"/><span>ar eagla 's go mbéadh bean ar bith aca ábalta an</span>
<lb n="4198"/><span>dallóg a bhogadh.  Thiomáin Mac an Ghadaidhe an</span>
<lb n="4199"/><span>carr.</span></p>
<lb n="4200"/>
<lb n="4201"/><p><span>Ní rabh fhios ag Nóra na a máthair ca rabh siad ag</span>
<lb n="4202"/><span>'ul.  Bhí fhios aca go rabh siad ceangailte ar charr</span>
<lb n="4203"/><span>agus go rabh an carr ag siubhal go gasta, mar bhí</span></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="4204"/><p><span>sé mar béadh sé ag léimnigh.  Ní rabh fhios aca cia'n</span>
<lb n="4205"/><span>bealach a rabh siad ag 'ul agus ní rabh fhios aca cad</span>
<lb n="4206"/><span>cuige ar beireadh ortha, na cia bheir ortha mar nar</span>
<lb n="4207"/><span>labhair a'n fear do na fearaibh oiread agus focal amháin.</span>
<lb n="4208"/><span>Bhí Nóra i bpéin mhóir.  Bhí an sreangán ag gearradh</span>
<lb n="4209"/><span>caol a cuid lámh bhí sé comh teannta sin: bhí a druim</span>
<lb n="4210"/><span>nimhneach an áit ar chuir Seóirse a ghlún uirthi agus</span>
<lb n="4211"/><span>ní rabh sí ábalta sgríste a thabhairt dó mar choingbhuigh</span>
<lb n="4212"/><span>Casúr í na suidhe suas díreach leis an ghreim a bhí</span>
<lb n="4213"/><span>aige uirthi.  Ní rabh smaointeadh ar bith aici ar caidé</span>
<lb n="4214"/><span>bhí ag 'ul éirghe duithe, ag smaointeadh ar a máthair</span>
<lb n="4215"/><span>a bhí sí agus ag guidhe Dé gan oiread de phéin a bheith</span>
<lb n="4216"/><span>ar a máthair agus bhí uirthi féin.  Bhí a máthair comh</span>
<lb n="4217"/><span>lag sin leis an sgánnradh agus an íde a fuair sí</span>
<lb n="4218"/><span>nach rabh mórán mothuighthe ar phian aici Ní rabh de</span>
<lb n="4219"/><span>smaointeadh aici ach an smaointeadh a bhí aici ar a</span>
<lb n="4220"/><span>leanbh.  Ní rabh eagla ar bith uirthi faoithe féin ní</span>
<lb n="4221"/><span>thiocfadh léithe smaointead ar sheort ar bith ach ar</span>
<lb n="4222"/><span>Nóra.  Bhí fhios aici cia bith a bhí 'a dtabhairt ar shiubhal</span>
<lb n="4223"/><span>gur le feill éigin a dheánadh ar a níghin a bhí siad.</span>
<lb n="4224"/><span>Ba chuma léithe caidé d'eireóchadh duithe féin ach a</span>
<lb n="4225"/><span>níghin ionmhain a bheith sábhailte.  Bhí an oiread sin</span>
<lb n="4226"/><span>eagla uirthi go mbainfidhe le na leanbh, nach dtiocfadh</span>
<lb n="4227"/><span>leithe leigint duithe féin smaointeadh ar na rudaibh</span>
<lb n="4228"/><span>a bhí ag ríth fríd a cionn a d'fhéadfadh siad a bheith ag</span>
<lb n="4229"/><span>'ul a dheánadh le na caoin chailin féin.  Bhí sí ag guidhe.</span></p>
<lb n="4230"/>
<lb n="4231"/><p><span>"A Dhia na trócaire, thóg mé mo leanbh comh maith</span>
<lb n="4232"/><span>agus thainig liom.  Ó bhí sí ábalta an chead fhocal</span>
<lb n="4233"/><span>a labhairt theagasc mé duithe D' ainm a mholadh agus</span>
<lb n="4234"/><span>Tú Féin adhradh.  Ma ba é mo dhearmad i n-am ar</span></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="4235"/><p><span>bith gur Tusa a thug an t-subhailce sin damh nuair a</span>
<lb n="4236"/><span>thug Tú mo leanbh damh, na h-eifir sin uirthe-se, na ní</span>
<lb n="4237"/><span>feasach duithe coir.  A Dhia deán Do rogha rud liom</span>
<lb n="4238"/><span>féin ach i gcuimhne na Fola a dóirteadh le n-ar slánu-</span>
<lb n="4239"/><span>ghadh fágaim Ort cúram mo leinbh.  A Mhaighdean</span>
<lb n="4240"/><span>Mhilis Mhuire, a Mhatair Dé, muna buan ar mbeatha</span>
<lb n="4241"/><span>annseo, tabhair sinn gan smál i lathair Dé."</span></p>
<lb n="4242"/>
<lb n="4243"/><p><span>Stad an carr agus tógadh amach as iad Bhí fhios</span>
<lb n="4244"/><span>aca go rabhthar 'a n-iomchar suas staighre.  Fágadh</span>
<lb n="4245"/><span>na luighe ar an urlár iad; sgaoileadh an ceangal a</span>
<lb n="4246"/><span>bhí ar a gcosaibh agus annsin sgaoileadh an ceangal</span>
<lb n="4247"/><span>a bhí ar a lámhaibh.  Comh luath agus bhí sin deánta</span>
<lb n="4248"/><span>fágadh leó féin iaó.  Nuair a mhothuigh Nóra go rabh</span>
<lb n="4249"/><span>a cuid cos agus lámh réidhte, thoisigh sí ag sgaoileadh</span>
<lb n="4250"/><span>na dallóige a bhí uirthi.  Bhí sí tamall maith 'a dheánadh</span>
<lb n="4251"/><span>no bhí a lámha mar bhéadh siad na gcodladh; bhí siad</span>
<lb n="4252"/><span>choir a bheith gan mhóthughadh.  Fá dheireadh d'eirigh</span>
<lb n="4253"/><span>leithe an dallóg a bhaint duithe féin agus an bhratóg</span>
<lb n="4254"/><span>a bhí 'a coingbheáil gan labhairt, thug iarraidh ar a</span>
<lb n="4255"/><span>mathair agus bhain an da chuid duith-se fosta.</span></p>
<lb n="4256"/>
<lb n="4257"/><p><span>Bhí a mathair mar bhéadh sí marbh; bhí sí i laige.  A</span>
<lb n="4258"/><span>deachaidh sí fríd comh maith leis an bhuaidhreadh intinne</span>
<lb n="4259"/><span>a fuair sí ag smaointeadh ar an chontabhairt a rabh</span>
<lb n="4260"/><span>a leanbh ann, bhí sé barraidheacht aici, Chuimil sí</span>
<lb n="4261"/><span>lámha a máthara; chuimil sí a h-aghaidh; phóg sí í;</span>
<lb n="4262"/><span>labhair sí léithe agus chaoin sí os a cionn.  Bhí an</span>
<lb n="4263"/><span>seomra i ndorchadas agus ní thiocfadh léithe mórán</span>
<lb n="4264"/><span>a fheiceáil ar dtús ach bhí sí ag éirghe cleachtuighthe leis</span>
<lb n="4265"/><span>an dorchadas anois.  Chonnaic sí go rabh siad i seomra</span>
<lb n="4266"/><span>fhada agus go rabh leabaidh i gcionn amháin de.  Thóg</span></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="4267"/><p><span>sí a máthair ó'n urlár agus d'fhág na luighe ar an</span>
<lb n="4268"/><span>leabaidh í.  Leis an tógail thainig a máthair chuici</span>
<lb n="4269"/><span>féin agus thoisigh a chainnt.  Thug Nóra míle altughadh</span>
<lb n="4270"/><span>do Dia.  Ach bhí a máthair ag rámhailligh.</span></p>
<lb n="4271"/>
<lb n="4272"/><p><span>"Och! caidé rinne sibh le mo leanb bheag ionmhain.</span>
<lb n="4273"/><span>A Dhia na Glóire cad chuige ar leig tú dóbhtha baint</span>
<lb n="4274"/><span>léithe.  Ca bhfuil mo leanbh, ca deachaidh siad léithe.</span>
<lb n="4275"/><span>Caidé rinne siad leat.  A Mháthair Mhuirneach cumhduigh</span>
<lb n="4276"/><span>mo leanbh."</span></p>
<lb n="4277"/>
<lb n="4278"/><p><span>Bhí sí i bhfad ag rámhailligh mar seo agus Nóra</span>
<lb n="4279"/><span>agus a lámha thart aici uirthi 'a pógadh; ag innse</span>
<lb n="4280"/><span>duithe go rabh sí aici; go rabh sí ag cainnt léithe</span>
<lb n="4281"/><span>agus nach rabh a' dhath uirthi.  Bhí trí h-uaire de lá</span>
<lb n="4282"/><span>ann sul a dtainig sí chuici féin i gceart agus d'aithin</span>
<lb n="4283"/><span>sí Nóra.  Ach bhí sí comh lag sin nach rabh ann ach é</span>
<lb n="4284"/><span>go rabh sí i n-innimh seasadh nuair a d'éirigh sí amach</span>
<lb n="4285"/><span>as a leabaidh, agus b'éigin duithe suidhe airíst ar</span>
<lb n="4286"/><span>cholbha na leabtha.  Thoisigh sí ag cur ceisteanna ar</span>
<lb n="4287"/><span>Nóra cia'n áit a rabh siad agus ca fhad a bhí siad</span>
<lb n="4288"/><span>annsin na bhí dearmad deánta aici ar 'ach uile sheort</span>
<lb n="4289"/><span>ó tugadh isteach ó'n charr iad.  D'innis Nora 'ach</span>
<lb n="4290"/><span>a'n rud duithe da rabh sí ábalta innse, ach ní rabh sí</span>
<lb n="4291"/><span>abalta innse ca rabh siad.  Chuaidh Nóra annsin</span>
<lb n="4292"/><span>anonn na fuinneóige agus d'amharc sí amach.  Ní</span>
<lb n="4293"/><span>thiocfadh léithe gach ar bith a fheiceáil ach an balla mór</span>
<lb n="4294"/><span>árd a bhí ar chúl na beirice agus an bheirt shaighdiúir</span>
<lb n="4295"/><span>a bhí shios faoithe ag siubhal aniar agus siar.  Bhí</span>
<lb n="4296"/><span>fhios aici annsin go rabh siad i mbeiric.</span></p>
<lb n="4297"/>
<lb n="4298"/><p><span>Le sin bhí tormán ag an doras, fosgladh é agus</span>
<lb n="4299"/><span>shiubhail Mac an Ghadaidhe isteach agus a hata in a</span></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="4300"/><p><span>láimh.  Bhí sé uile go léir fríd a chéile ma b'fhíor do</span>
<lb n="4301"/><span>féin.  Ní thug sé faill do dhuine ar bith labhairt gur</span>
<lb n="4302"/><span>thoisigh sé innse caidé mar d'éirigh sé go luath agus</span>
<lb n="4303"/><span>go deachaidh sé síos 'un t-siopa le toitínibh a fhághail,</span>
<lb n="4304"/><span>go rabh beirt shaighdiuir astuigh ag ól agus gur chuala</span>
<lb n="4305"/><span>sé iad ag cainnt ar bheirt ban uasal ar beireadh</span>
<lb n="4306"/><span>ortha agus tugadh na beirice an oidhche roimh-ré.</span>
<lb n="4307"/><span>Agus nuair a chuala sé fear aca ag rádh cia'n áit ar</span>
<lb n="4308"/><span>tugadh as iad gur chóir a bheith gur fhág an t-anam é,</span>
<lb n="4309"/><span>gur ríth sé na beirice comh gasta agus thainig leis</span>
<lb n="4310"/><span>gur chuir sé ceist an rabh sé fíor agus go bhfuair</span>
<lb n="4311"/><span>sé cead ó'n oifigeach a theacht aníos a dh'amharc ortha.</span></p>
<lb n="4312"/>
<lb n="4313"/><p><span>"Agus caidé tá deánta againn," arsa Nora</span>
<lb n="4314"/><span>"gur chóir dúinn leithéid a íde a fhaghail?"  "Na ca</span>
<lb n="4315"/><span>bhfuilmid?" arsa a máthair.</span></p>
<lb n="4316"/>
<lb n="4317"/><p><span>"Tá sibh i mbeiric Chroch-Uí Bhaoighill," arsa</span>
<lb n="4318"/><span>Seóirse, "ní'l fhios agam cad chuige, ach rachaidh</span>
<lb n="4319"/><span>mé síos chuig an oifigeac anois go bhfeicfidh</span>
<lb n="4320"/><span>mé cad chuige a bhfuil sibh annseo.  Go h-ádhmhail</span>
<lb n="4321"/><span>tá aithne agam air agus ma's féidir é ar dhóigh no ar</span>
<lb n="4322"/><span>dhóigh eile gheobhaidh me saor sibh.  Ní'l mé agam féin</span>
<lb n="4323"/><span>i gceart go fóil leis an sgánnradh a fuair mé nuair</span>
<lb n="4324"/><span>a chuala mé go rabh sibh annseo."</span></p>
<lb n="4325"/>
<lb n="4326"/><p><span>"A Sheóirse Mhic an Ghadaidhe," arsa Bean Uí</span>
<lb n="4327"/><span>Dhrioscoill, "fágh amach as an áit seo sinn agus cha</span>
<lb n="4328"/><span>deánaim dearmad go bráth duit."</span></p>
<lb n="4329"/>
<lb n="4330"/><p><span>"Gheobhaidh mise amach sibh ma's féidir é a dheánadh,"</span>
<lb n="4331"/><span>arsa Seóirse, "muna mbéadh ann ach ar son an</span>
<lb n="4332"/><span>chineáltais a rinne sibh orm 'ach a'n uair a deachaidh</span>
<lb n="4333"/><span>mé 'un toighe chugaibh.  Agus ma dhiúltuigh Nóra féin</span></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="4334"/><p><span>mé, ní'l neart ar bith ar sin, siomaidh fear níos</span>
<lb n="4335"/><span>feárr na mise a diúltuigheadh, agus bhí sé mór agam</span>
<lb n="4336"/><span>ar sgor ar bith smaointeadh go nglacfadh Nóra mé.</span>
<lb n="4337"/><span>Ach ma dhiúltuigh sí féin mé, ní fear mé a chonnaic</span>
<lb n="4338"/><span>bean ariamh i ngéibheann gan cuideadh léithe, agus</span>
<lb n="4339"/><span>ní fheicfidh anois"</span></p>
<lb n="4340"/>
<lb n="4341"/><p><span>"Go rabh céad míle maith agat," arsa Nóra.</span></p>
<lb n="4342"/>
<lb n="4343"/><p><span>"Go gcuididh Dia leat," arsa a máthair.</span></p>
<lb n="4344"/>
<lb n="4345"/><p><span>"Anois," arsa Seóirse, "rachaidh mé síos go</span>
<lb n="4346"/><span>bhfeicfidh mé an t-oifigeach ní bhéidh mé bomaite go</span>
<lb n="4347"/><span>rabh mé arais."</span></p>
<lb n="4348"/>
<lb n="4349"/><p><span>"Míle altughadh do Dhia," arsa Bean Uí Dhrioscoill,</span>
<lb n="4350"/><span>"go bhfuil duine eighinteacht le cuideadh linn; nar</span>
<lb n="4351"/><span>mór a' truaighe, a Nóra, go rabh tú com géar air</span>
<lb n="4352"/><span>athrughadh indé agus bhí tú."</span></p>
<lb n="4353"/>
<lb n="4354"/><p><span>"A mháthair, a chroidhe, caidé'n neart a bhí agam</span>
<lb n="4355"/><span>air, ar ndóigh is tú féin a theagasg damh ariamh an</span>
<lb n="4356"/><span>fhírinne a innse i gcómhnuidhe."</span></p>
<lb n="4357"/>
<lb n="4358"/><p><span>Ní thiocfadh leis go rabh mórán cainnte le deánadh</span>
<lb n="4359"/><span>ag Mac an Ghadaidhe leis an oifigeach na thainig sé</span>
<lb n="4360"/><span>isteach 'un t-seomra anois arais agus oifigeach leis.</span>
<lb n="4361"/><span>Sul a dtainig siad isteach mhothuigh Nóra gur bhain</span>
<lb n="4362"/><span>duine éiginteacht an glas ó'n doras.  Níor smaointigh</span>
<lb n="4363"/><span>sí a dhul a chómhair a' dorais sul a dtainig Seóirse</span>
<lb n="4364"/><span>isteach o thús go bhfeicfeadh sí cia aca bhí glas air na</span>
<lb n="4365"/><span>nach rabh.  Bhí páipeár mór gorm leis an oifigeac</span>
<lb n="4366"/><span>in a láimh agus seasuigh sé taobh astuigh de'n doras.</span>
<lb n="4367"/><span>Bheannuigh sé do Nóra agus a máthair de ghuth láidir</span>
<lb n="4368"/><span>gharbh.  Ní rabh deagh chuma air agus chonnaic na</span>
<lb n="4369"/><span>príosunaigh sin ach thug sé cineál de uchtach dóbhtha</span></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="4370"/><p><span>nuair a shiubhail Seóirse isteach agus sheasuigh le</span>
<lb n="4371"/><span>na dtaoibh, agus thug cogar dóbhtha go ndeánfadh</span>
<lb n="4372"/><span>seisean a dhicheall ar a son.</span></p>
<lb n="4373"/>
<lb n="4374"/><p><span>Thoisigh an t-oifigeach ag léigheadh an pháipéir ghoirm</span>
<lb n="4375"/><span>mar leanas: -</span></p>
<lb n="4376"/>
<lb n="4377"/><p><span>"Mar bhí o thús agus mar tá anois agus mar bhéas</span>
<lb n="4378"/><span>go lá Sheóin Doic, cumhacht os cionn ríoghacht na h-</span>
<lb n="4379"/><span>Éireann - a rabh innti, a bhfuil innti agus a mbéidh</span>
<lb n="4380"/><span>innti, a mhair innti, a maireann innti agus a mhairfeas</span>
<lb n="4381"/><span>innti - ag righ na Sasana a chuir Dia ann A ghrásta</span>
<lb n="4382"/><span>chugainn leis na trí rioghacht' a stiúradh a threorughadh</span>
<lb n="4383"/><span>agus a chómhairliughadh mar mháithe leo féin agus mar</span>
<lb n="4384"/><span>mháithe leis an t-saoghal; agus go dtug Bean Uí</span>
<lb n="4385"/><span>Dhrioscoill agus a h-ingean Nóra easónoir do'n Cúig-</span>
<lb n="4386"/><span>ead Seóirse, an fear ionad atá ag Dia anois, agus go</span>
<lb n="4387"/><span>bhfuil a n-easumhlaidheacht do Dhia le feiceáil ins</span>
<lb n="4388"/><span>an eas-ónoir a thug siad do n-a fhear ionad, nuair a</span>
<lb n="4389"/><span>thug siad fárus do Oisín, Mac an Áir, a rinne feall</span>
<lb n="4390"/><span>agus atá ag deanadh feille ar an righ, nuair a rinne</span>
<lb n="4391"/><span>sé loit agus nuair atá sé ag deánadh loite ar theaglaigh</span>
<lb n="4392"/><span>'an ríogh.  Agus gur beireadh ar na príosunaigh' agus</span>
<lb n="4393"/><span>gur tugadh annseo iad mar mháithe leis na h-Éireannaigh</span>
<lb n="4394"/><span>agus leis an righ, go gcuirtear a leithéid 'e phionús</span>
<lb n="4395"/><span>ortha mar mháithe leo féin agus na daoiní' i gcoiteann,</span>
<lb n="4396"/><span>nach ndeán siad a mhacsamhail go bráth arais."</span></p>
<lb n="4397"/>
<lb n="4398"/><p><span>"Anois," arsa seisean," sin an choir atá deánta</span>
<lb n="4399"/><span>agaibh."</span></p>
<lb n="4400"/>
<lb n="4401"/><p><span>"Ní'l eolas againn ar Oisín," arsa Bean Uí</span>
<lb n="4402"/><span>Dhrioscoill, "chan é amháin fárus a thabhairt dó."</span></p>
<lb n="4403"/>
<lb n="4404"/><p><span>"Na labhair," arsa Seóirse léithe i gcogar, "is</span></p>
</div>
<pb n="133"/>
<div><lb n="4405"/><p><span>feárr leigint dó anois, no ní'l fhios caidé dheánfadh</span>
<lb n="4406"/><span>sé da dtabhairfea an-fhreagar air."</span></p>
<lb n="4407"/>
<lb n="4408"/><p><span>Labhair an t-oifigeach arais agus dubhairt sé go</span>
<lb n="4409"/><span>mbéadh sé arais fá chionn leath-uaire agus go léighfeadh</span>
<lb n="4410"/><span>sé dóbhtha an breitheamhnas a tugadh ortha.  Annsin</span>
<lb n="4411"/><span>shiubhail sé caol díreach amach as an t-seomsa.</span></p>
<lb n="4412"/>
<lb n="4413"/><p><span>"Och, go gcuididh Dia Linn!  Breitheamhnas a</span>
<lb n="4414"/><span>thabhairt orainne nach bhfuil coir na éagcóir deánta</span>
<lb n="4415"/><span>againn."</span></p>
<lb n="4416"/>
<lb n="4417"/><p><span>"Ní mian liom droch uchtach a thabhairt díbh," arsa</span>
<lb n="4418"/><span>Seoirse, "ach tá'n t-oifigeach sin comh cruaidh 'sa'</span>
<lb n="4419"/><span>chroidhe le carraic."</span></p>
<lb n="4420"/>
<lb n="4421"/><p><span>"Tá'n chuma sin air," arsa Nóra, "ach nach breagh</span>
<lb n="4422"/><span>atá sé leigint duit-se fanacht 'sa' t-seomra linn."</span></p>
<lb n="4423"/>
<lb n="4424"/><p><span>"Tá aithne agam air agus sin an t-ádhbhar," arsa</span>
<lb n="4425"/><span>Seóirse.</span></p>
<lb n="4426"/>
<lb n="4427"/><p><span>"Maise is iongantach liom-sa," arsa Nóra, "nar</span>
<lb n="4428"/><span>bhfeárr leat gan fios a bheith ag a'n dhuine go bhfuil</span>
<lb n="4429"/><span>aithne agat ar a leithéid de fhear."</span></p>
<lb n="4430"/>
<lb n="4431"/><p><span>Las Seóirse.  "Ach," arsa Bean Uí Dhrioscoill,</span>
<lb n="4432"/><span>"do bharamhail caidé an breitheamhnas a tugadh orainn?"</span></p>
<lb n="4433"/>
<lb n="4434"/><p><span>"Ráchaidh mé anois go bfeicfidh me," arsa Seóirse,</span>
<lb n="4435"/><span>agus d'imthigh sé amach, dhruid an doras na dhiaidh</span>
<lb n="4436"/><span>agus mhothuigh Nóra agus a máthair a choiscéim ag 'ul</span>
<lb n="4437"/><span>síos an staighre.  Chuaidh Nóra go dtí an doras</span>
<lb n="4438"/><span>annsin ach ní thiocfad léithe é a fhosgladh; bhí an glas</span>
<lb n="4439"/><span>air.</span></p>
<lb n="4440"/>
<lb n="4441"/><p><span>"A máthair, tá'n glas ar an doras agus caithfidh</span>
<lb n="4442"/><span>sé go bhfuil Mac an Ghadaidhe cionntach fosta."</span>
<lb n="4443"/></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="4444"/><p><span>"A Nóra, a chroidhe, na h-abair sin.  Tá mé oiread</span>
<lb n="4445"/><span>fríd a chéile go fóil nach bhfuil fhios agam caidé tá</span>
<lb n="4446"/><span>mé 'a dheánadh."</span></p>
<lb n="4447"/>
<lb n="4448"/><p><span>"A mháthair, na bíodh eagla ar bith ort cuideochaidh</span>
<lb n="4449"/><span>Dia linn."</span></p>
<lb n="4450"/>
<lb n="4451"/><p><span>"Rachaidmid ar ar nglúnaibh, a Nóra, a stór,</span>
<lb n="4452"/><span>agus iarrfaimid A chuidead, agus toil Dé go rabh</span>
<lb n="4453"/><span>deánta."</span></p>
<lb n="4454"/>
<lb n="4455"/><p><span>Chuaidh an bheirt ar a nglúnaibh agus thoisigh siad</span>
<lb n="4456"/><span>ar an phaidrin, agus ghuidhe siad Dia agus an Mhaighdeán</span>
<lb n="4457"/><span>Mhuire go duthrachtach agus go cráibhtheach iad a shábhail</span>
<lb n="4458"/><span>ar olc ar ghuais agus ar éiric, agus ann a croidhe,</span>
<lb n="4459"/><span>bhí gach duine aca ag guidhe ar son an duine eile.</span>
<lb n="4460"/><span>Ní rabh ann ach é go rabh siad réidh leis an phaidrín</span>
<lb n="4461"/><span>nuair a tionntughadh an eochair 'sa' doras, fosgladh é</span>
<lb n="4462"/><span>agus shiubhail Seóirse agus an t-oifigeach isteach</span>
<lb n="4463"/><span>Bhí cuma ar an oifigeach go rabh sé níos gairbhe anois</span>
<lb n="4464"/><span>ma bhí a dhath ann na bhí sé an chead uair, ach bhí cuma</span>
<lb n="4465"/><span>ghruamdha ar Mhac an Ghadaidhe.</span></p>
<lb n="4466"/>
<lb n="4467"/><p><span>"Thainig mé chugaibh anois," arsa'n t-oifigeach</span>
<lb n="4468"/><span>"leis an bhreitheamhnas a tugadh oraibh a innse díbh</span>
<lb n="4469"/><span>'Sé an breitheamhnas a thug an chúirt oraibh go</span>
<lb n="4470"/><span>gcaitfidh gach duine agaibh seal chúig mbliadhan a</span>
<lb n="4471"/><span>chur díbh i gcarcair." Baineadh "och, och!" as</span>
<lb n="4472"/><span>Seoirse.</span></p>
<lb n="4473"/>
<lb n="4474"/><p><span>"Cia thug an breitheamhnas sin orainn," arsa Bean</span>
<lb n="4475"/><span>Uí Dhrioscoill, "agus gan sinn i láthair, agus caidé</span>
<lb n="4476"/><span>an cruthughadh bhí agaibh go rabh coir ar bith deánta</span>
<lb n="4477"/><span>againn?"</span></p>
<lb n="4478"/>
<lb n="4479"/><p><span>"Ní sin mo gnaithe-sa," arsa'n t-oifigeach, "innse</span></p>
</div>
<pb n="135"/>
<div><lb n="4480"/><p><span>díbh-se cia thug breitheamhnas oraibh, ach inniseochaidh</span>
<lb n="4481"/><span>mé seo díbh go rabh cruthughadh go leor go rabh coir</span>
<lb n="4482"/><span>deánta agaibh, agus na fiadhnaisí a thug an cruthúghadh</span>
<lb n="4483"/><span>sin ní chuirfimid a gcinn i nguais ag innse cia iad</span>
<lb n="4484"/><span>féin mar mhaithe libh-se."</span></p>
<lb n="4485"/>
<lb n="4486"/><p><span>"A dhuine uasail," arsa Seóirse, "nach tusa an</span>
<lb n="4487"/><span>t-oifigeach agus an ceann urraidh atá ar a bhfuil de</span>
<lb n="4488"/><span>shaighiúiribh 'sa' chonndae, agus ar an ádhbhar sin thig</span>
<lb n="4489"/><span>leat-sa cé's mór do chumhacht trócáire a bheith agat</span>
<lb n="4490"/><span>ar dhaoinibh a rinne eagchoir agus gan fios aca go</span>
<lb n="4491"/><span>rabh siad 'a dheánadh.  Ann do mhór throcáire na bí</span>
<lb n="4492"/><span>ro chruaidh ar na príosúnaigh atá annseo i láthair.</span>
<lb n="4493"/><span>Is sean cáirde de'n bhunadh sagainne iad, agus ann</span>
<lb n="4494"/><span>do mhór mhaitheas laghduigh a bpionús, agus rachaidh</span>
<lb n="4495"/><span>mise mé féin i mbannaidhibh nach ndeán siad 'san am</span>
<lb n="4496"/><span>atá le theacht rud ar bith i n-éadán an dlighe 'sa' tír</span>
<lb n="4497"/><span>seo a bhfuilmid uile go léir oiread i bhfáthach le</span>
<lb n="4498"/><span>siothchan a bheith innti."</span></p>
<lb n="4499"/>
<lb n="4500"/><p><span>Tharraing an t-oifigeach amach córnán páipeár agus</span>
<lb n="4501"/><span>thoisig a dhearcadh ortha.</span></p>
<lb n="4502"/>
<lb n="4503"/><p><span>"Ba mhaith liom go mór," arsa seisean, "áird a</span>
<lb n="4504"/><span>thabhairt ar do chuid cainnte, ach, caithfimid dlighe</span>
<lb n="4505"/><span>a bheith againn na ní bhéadh duine ar bith sábhailte,</span>
<lb n="4506"/><span>agus an choir atá deánta aca tá sí trom.  Ar an</span>
<lb n="4507"/><span>ádhbhar sin tá eagla orm nach dtig liom a dhath a</span>
<lb n="4508"/><span>dheánadh."</span></p>
<lb n="4509"/>
<lb n="4510"/><p><span>"Da dtiocfadh leat e," arsa Seóirse, "trócáire</span>
<lb n="4511"/><span>a bheith agat ortha an iarraidh seo bhéinn buidheach</span>
<lb n="4512"/><span>duit go bráth, agus ma thig sé ar mo sheal a choidhche a</span>
<lb n="4513"/><span>bheith ábalta rud ar bith a dheánadh ar do shon dheánfaidh</span>
<lb n="4514"/><span>mé oiread duit."</span>
<lb n="4515"/></p>
</div>
<pb n="136"/>
<div><lb n="4516"/><p><span>Bhí Nóra agus a máthair ag tabhairt buidheachais</span>
<lb n="4517"/><span>do Sheóirse in a gcroidhtibh, agus bhí Nóra í féin brónach</span>
<lb n="4518"/><span>anois go rabh sí comh cruaidh air agus bhí, agus bhí</span>
<lb n="4519"/><span>sí ag smaointeadh go mb'fhéidir go dearn sí éagchoir</span>
<lb n="4520"/><span>air.</span></p>
<lb n="4521"/>
<lb n="4522"/><p><span>Shiubhail an t-oifigeach aníos agus síos an t-urlár</span>
<lb n="4523"/><span>uair no dhó agus cuma air go rabh sé ag smaointeadh.</span>
<lb n="4524"/><span>Sheasuigh sé.</span></p>
<lb n="4525"/>
<lb n="4526"/><p><span>"a Sheóirse Mhic an Ghadaidhe, ba mhaith liom a</span>
<lb n="4527"/><span>bheith trócáireach.  Caidé tá tú 'a iarraidh orm a</span>
<lb n="4528"/><span>dheánadh leis na príosunaigh'?"</span></p>
<lb n="4529"/>
<lb n="4530"/><p><span>"Tá" arsa Seóirse, "iad a leigean saor."</span></p>
<lb n="4531"/>
<lb n="4532"/><p><span>Chuaidh an t-oifigeach ar splanncacha' mire.</span></p>
<lb n="4533"/>
<lb n="4534"/><p><span>"Iad a leigean saor;" arsa seisean.</span></p>
<lb n="4535"/>
<lb n="4536"/><p><span>"Da n-iarrfadh duine ar bith eile orm ach tusa a</span>
<lb n="4537"/><span>leithéid a rud a dheánadh, chuirfinn na phríosúin é.</span>
<lb n="4538"/><span>Ach dheánfaidh mé seo agus chuige na uaidh cha dtéidhim.</span>
<lb n="4539"/><span>Gheobhaidh na príosúnaigh cead a gcinn i mbárach ach</span>
<lb n="4540"/><span>sul a bfágh siad cead a gcinn, caithfidh siad lorg</span>
<lb n="4541"/><span>a lámh a fhágail a' tabhairt a bhfuil de mhaoin shaoghalta</span>
<lb n="4542"/><span>aca damh-sa go dtabhairfidh mise do'n riogh ghabhaltas</span>
<lb n="4543"/><span>é.  A phríosúnaigh deánaigidh mbur gcómhairle féin</span>
<lb n="4544"/><span>anois cia aca chaithfidh sibh cúig bliadhna i bpríosún</span>
<lb n="4545"/><span>no bheirfidh sibh cia bith maoin shaoghalta atá agaibh</span>
<lb n="4546"/><span>do'n ríogh, ghabhaltas.  Tiocfaidh mé arais annseo</span>
<lb n="4547"/><span>fá chionn leath-uaire le n-a shocrughadh."</span></p>
<lb n="4548"/>
<lb n="4549"/><p><span>D'fhág sé iad annsin.</span></p>
<lb n="4550"/>
<lb n="4551"/><p><span>"Tá sin féin cruaidh go leór," arsa Seóirse,</span>
<lb n="4552"/><span>"sibh a bheith saor ach a bheith gan pínghinn gan bonn,</span>
<lb n="4553"/><span>ach ar olcas é is feárr é na an príosún."</span>
<lb n="4554"/></p>
</div>
<pb n="137"/>
<div><lb n="4555"/><p><span>Ní rábh smaointeadh ag Nóra no a máthair anois</span>
<lb n="4556"/><span>ar airgead.  Bheirfeadh siad a bhfaca siad ariamh</span>
<lb n="4557"/><span>ach an lá ar na mhárach a bheith ann agus a saoirse a</span>
<lb n="4558"/><span>bheith aca airíst.  Thug siad buidheachas agus fiche</span>
<lb n="4559"/><span>do Sheóirse as a deárn sé ar a son.</span></p>
<lb n="4560"/>
<lb n="4561"/><p><span>Ní thiocfadh le mo chroidhe e sheasamh," arsa Seoirse,</span>
<lb n="4562"/><span>"go rachadh sibh 'na' phríosúin; rachainn féin ann ar</span>
<lb n="4563"/><span>mbur son da dtiocfadh liom é, ach nuair nach bhfuil</span>
<lb n="4564"/><span>níos feárr le deánadh caithfimid gan leigean do</span>
<lb n="4565"/><span>mórán de mbur gcuid airgid a fhaghail."</span></p>
<lb n="4566"/>
<lb n="4567"/><p><span>"Is cuma liom-sa fá airgead," arsa Bean Uí</span>
<lb n="4568"/><span>Dhrioscoill, "ach níor mhaith liom mo leanbh a bheith</span>
<lb n="4569"/><span>'na h-ualach ar dhuine ar bith."</span></p>
<lb n="4570"/>
<lb n="4571"/><p><span>"Na cuireadh sin buaidhreadh ar bith ort, a mháthair,</span>
<lb n="4572"/><span>gheobhaimid oiread agus dheánfas gnaithe dúinn,</span>
<lb n="4573"/><span>agus chead an t-airgead a bheith aca."</span></p>
<lb n="4574"/>
<lb n="4575"/><p><span>"Tá fhios agam," arsa Seóirse," gur cuma libh</span>
<lb n="4576"/><span>fá airgead ach caidé'n mhaith é a chathadh uaibh chuig an</span>
<lb n="4577"/><span>ríogh ghabhaltas.  Cia'n áit a bhfuil mbur gcuid airgid</span>
<lb n="4578"/><span>agaibh agus cuideochaidh mé libh ma thig liom é?"</span>
<lb n="4579"/><span>"Tá sé go h-uile i mbanc i Luimneach a bhfuil</span>
<lb n="4580"/><span>d'athair 'na uachtárán air."</span></p>
<lb n="4581"/>
<lb n="4582"/><p><span>"Is amhlaidh is feárr é"; arsa Seóirse, "sin mar is</span>
<lb n="4583"/><span>fusa damh-sa cuideadh libh.  Bhfuil iomlan agaibh</span>
<lb n="4584"/><span>annsin?"</span></p>
<lb n="4585"/>
<lb n="4586"/><p><span>"Tá iomlán a bhfuil againn annsin - corrughadh</span>
<lb n="4587"/><span>beag le cúig mhíle agus fiche."</span></p>
<lb n="4588"/>
<lb n="4589"/><p><span>"Och!" arsa Seóire, char shíl mé go rabh rud ar</span>
<lb n="4590"/><span>bith cosamhail leis an oiread sin airgid agaibh.  Caith-</span>
<lb n="4591"/><span>fidh mé smaointeadh ar dhóigh éigin le na shábhail díbh,</span></p>
</div>
<pb n="138"/>
<div><lb n="4592"/><p><span>ba mhór an peacadh marbhtha an oiread sin airgid a</span>
<lb n="4593"/><span>leigean leis an ríogh ghabhaltas.  Na h-innis do'n</span>
<lb n="4594"/><span>oifigeach go bhfuil an oiread sin agaibh; na leigigidh</span>
<lb n="4595"/><span>oraibh go bhfuil níos mó na cúig mhíle agaibh.  Caithfidh</span>
<lb n="4596"/><span>mé deifre a dheánadh ma bhím i n-am le na shábhail</span>
<lb n="4597"/><span>díbh na is gairid go rabh an t-oifigeach annseo airíst</span>
<lb n="4598"/><span>Ráchaidh mé amach go dtí banc an Clocháin Léith</span>
<lb n="4599"/><span>an áit a bhfuil mo chuid airgid féin agam agus</span>
<lb n="4600"/><span>bféidir go dtiocfadh leis an uachtárán innse damh</span>
<lb n="4601"/><span>caidé ba chóir damh a dheánadh.  Béidh mé arais comh</span>
<lb n="4602"/><span>luath géar agus thig liom."</span></p>
<lb n="4603"/>
<lb n="4604"/><p><span>D'imthigh sé amach annsin agus d'fhág Nóra agus a</span>
<lb n="4605"/><span>máthair leo féin.  Bhí uchtach acha anois na chreid</span>
<lb n="4606"/><span>siad go rabh Seóirse mar mhaithe leó, ach dá bhfeicfeadh</span>
<lb n="4607"/><span>siad é indiaidh a dhul amach dó, ní bhéadh mórán uchtaigh</span>
<lb n="4608"/><span>aca.  Comh luath agus d'fhág Seóirse, thainig aoibh</span>
<lb n="4609"/><span>an gháire air agus chuaidh sé isteach chuig Casúr an</span>
<lb n="4610"/><span>áit a rabh seisean i gcionn a ghloine airíst.</span></p>
<lb n="4611"/>
<lb n="4612"/><p><span>"Rinn tú sin go maith," arsa Casúr leis.</span></p>
<lb n="4613"/>
<lb n="4614"/><p><span>"Rinn tusa do chuid féin de lán níos feárr.</span>
<lb n="4615"/><span>arsa Seóirse," agus tá me ag deánamh go bhfuil</span>
<lb n="4616"/><span>'ach a'n rud ag 'ul i gceart anois Rachaidh mise</span>
<lb n="4617"/><span>suas ar ball agus gheobhaidh mé lorg a lámh ar son</span>
<lb n="4618"/><span>na fiche míle agus annsin thig leat-sa theacht isteach</span>
<lb n="4619"/><span>mo dhiaidh agus na cúig mhíle a fhághail, agus nuair</span>
<lb n="4620"/><span>a béas an t-iomlán againn roinnfimid é druim</span>
<lb n="4621"/><span>sgoilte."</span></p>
<lb n="4622"/>
<lb n="4623"/><p><span>"Ólfaimid gloine eile os a chionn sin," arsa</span>
<lb n="4624"/><span>Casúr agus líon sé na gloiní go rabh maoil chómhair a</span>
<lb n="4625"/><span>bheith ortha, agus d'ól siad iad.</span>
<lb n="4626"/></p>
</div>
<pb n="139"/>
<div><lb n="4627"/><p><span>"Nuair a bhéas an t-airgead seo againn," arsa</span>
<lb n="4628"/><span>Casúr, "thig linn rud éiginteacht níos feárr na</span>
<lb n="4629"/><span>uisge beatha a fhághail le h-ól."</span></p>
<lb n="4630"/>
<lb n="4631"/><p><span>"Thig linn," arsa Seóirse, "ar rogha rud a fhághail</span>
<lb n="4632"/><span>annsin."</span></p>
<lb n="4633"/>
<lb n="4634"/><p><span>Bhí leabhar in a phóca ag Seóirse agus tharraing</span>
<lb n="4635"/><span>sé amach é.  Ba leabhair díolaidheacht é de chuid an</span>
<lb n="4636"/><span>bainc a rabh a athair n-a uachtárán air.  Dhearc sé ar</span>
<lb n="4637"/><span>an leabhar agus chuir sé arais in a phóca é.</span></p>
<lb n="4638"/>
<lb n="4639"/><p><span>"Nar bhfeárr béile maidne a chuir suas chuca?"</span>
<lb n="4640"/><span>arsa Seóirse.</span></p>
<lb n="4641"/>
<lb n="4642"/><p><span>"Creidim gur bhfeárr," arsa Casúr, "ach bfeárr</span>
<lb n="4643"/><span>liom gan mórán de na fearaibh fios a bheith aca fá</span>
<lb n="4644"/><span>dtaoibh daobhtha go rabh sinn réidh leó."</span></p>
<lb n="4645"/>
<lb n="4646"/><p><span>"Cuirfimid suas fear de na saighdiúiribh leis,"</span>
<lb n="4647"/><span>arsa Seóirse, "agus chead aige é a fhágail taobh</span>
<lb n="4648"/><span>astuigh de'n doras agus pilleadh airíst."</span></p>
<lb n="4649"/>
<lb n="4650"/><p><span>Chuir.  D'fhág an saighdiúir tae agus arán taobh</span>
<lb n="4651"/><span>astuigh de'n doras, agus indiaidh ráidhte leó gur</span>
<lb n="4652"/><span>sin a mbéile maidne d'imthigh sé gan níos mo moille</span>
<lb n="4653"/><span>a dheánadh.  Ba bhuaidh buadhacht le Nóra agus a máthair</span>
<lb n="4654"/><span>an tae a fhághail.  Bhí thart ortha agus iad claoidhte</span>
<lb n="4655"/><span>amach indhiaid ar fhulaing siad.  D'ól siad an tae</span>
<lb n="4656"/><span>ach ní thiocfad leóbhtha greim ar bith de'n arán a íthe.</span>
<lb n="4657"/><span>Go díreach nuair a bhí siad réidh leis an tae thainig</span>
<lb n="4658"/><span>Mac an Ghadaidhe isteach agus cuma air go rabh sé</span>
<lb n="4659"/><span>fá dheifre mhóir.</span></p>
<lb n="4660"/>
<lb n="4661"/><p><span>"An bhfuil mé i n-am;" arsa seisean, "an rabh</span>
<lb n="4662"/><span>an t-oifigeach annso o shoin?"</span></p>
<lb n="4663"/>
<lb n="4664"/><p><span>"Ní rabh sé annseo go fóil," arsa Nóra.</span>
<lb n="4665"/></p>
</div>
<pb n="140"/>
<div><lb n="4666"/><p><span>"Tá an t-ádh orainn mar sin de," arsa Seóirse</span>
<lb n="4667"/><span>"Tá mé indiaidh bainc an Chlocháin Léith a fhágail agus</span>
<lb n="4668"/><span>thug an t-uachtaran an leabhar seo damh - leabhar díol-</span>
<lb n="4669"/><span>aidheacht bainc Luimhnigh.  Agus 'sé an chómhairle chuir</span>
<lb n="4670"/><span>sé oraibh an t-airgead a thabhairt damh-sa in m'ainm</span>
<lb n="4671"/><span>féin agus annsin chead agam-sa é a thabhairt dó-san</span>
<lb n="4672"/><span>agus go mbéadh sé sábhailte aige-sean fá mbur</span>
<lb n="4673"/><span>gcoinne.  Caithfimid deifre a dheánadh sul a dtigidh</span>
<lb n="4674"/><span>an t-oifigeach isteach orainn.  Nuair a bhéas an t-</span>
<lb n="4675"/><span>airgead ann m'ainm-se cha dtig leis baint leis."</span>
<lb n="4676"/><span>Sgríobh sé fiche míle punnt 'sa' leabhar annsin ag</span>
<lb n="4677"/><span>rádh nach bhfóirfeadh sé iomlán a sgríobh ann, agus</span>
<lb n="4678"/><span>go sílfeadh an t-oifigeach nach rabh aca ach na cúig</span>
<lb n="4679"/><span>mhíle agus nach mbéadh sé ag súil le níos mó.  Chuir</span>
<lb n="4680"/><span>Nóra agus a máthair a n-ainmneacha leis annsin,</span>
<lb n="4681"/><span>agus chuir Seóirse an leabhar in a phóca.  Ní rabh sé</span>
<lb n="4682"/><span>ann a phóca i gceart aige nuair a thainig an t-oifigeach</span>
<lb n="4683"/><span>isteach.</span></p>
<lb n="4684"/>
<lb n="4685"/><p><span>"Caidé tá sibh ag 'ul a dheánadh," arsa seisean</span>
<lb n="4686"/><span>leis na príosúnaigh, "cia aca rachaidh sibh 'na' phríosúin</span>
<lb n="4687"/><span>no bheirfidh sibh mbur gcuid maoine do'n riogh</span>
<lb n="4688"/><span>ghabhaltas?"</span></p>
<lb n="4689"/>
<lb n="4690"/><p><span>"Dheánfaimid seort ar bith," arsa Bean Uí</span>
<lb n="4691"/><span>Dhroscoill "acht fághail amach as seo."</span></p>
<lb n="4692"/>
<lb n="4693"/><p><span>"Tchím," arsa'n t-oifigeach.  "Caidé an méid</span>
<lb n="4694"/><span>saidhbhris atá le mbur n-ainm?"</span></p>
<lb n="4695"/>
<lb n="4696"/><p><span>"Tá fá thuairim cúig mhíle againn," arsa Bean Uí</span>
<lb n="4697"/><span>Dhrioscoill.</span></p>
<lb n="4698"/>
<lb n="4699"/><p><span>"Tá sé gann go leór.  Ca bhfuil sé agaibh?"</span>
<lb n="4700"/><span>arsa'n t-oifigeach.  H-inniseadh dó ca rabh sé, agus</span>
<lb n="4701"/><span>arsa seisean,</span>
<lb n="4702"/></p>
</div>
<pb n="141"/>
<div><lb n="4703"/><p><span>"Cuirigidh mbur n-ainmneacha le seo," agus rinne</span>
<lb n="4704"/><span>Nóra agus a máthair sin gan feiceáil go rabh na cúig</span>
<lb n="4705"/><span>mhíle sgríobhtha aige air sul a dtainig sé isteach, agus</span>
<lb n="4706"/><span>gur duilleóg a bhí ann as an leabhar a bhí ag Mac an</span>
<lb n="4707"/><span>Ghadaidhe.  Chuir sé an duilleóg in a phóca annsin</span>
<lb n="4708"/><span>agus d'innis dóbhtha go bhfuigheadh siad cead a gcinn</span>
<lb n="4709"/><span>lá ar na mhárach nuair a bhéadh sgéala aige ó'n bhanc</span>
<lb n="4710"/><span>i Luimneach go rabh an t-airgead annsin.  Chuaid sé</span>
<lb n="4711"/><span>amach as an t-seomra.  Chuaidh Seóirse 'na dhiaidh</span>
<lb n="4712"/><span>ach sul ar imthigh sé dubhairt sé leis na príosúnaigh'</span>
<lb n="4713"/><span>go rabh 'ach a'n rud i gceart, go mbéadh siad saor</span>
<lb n="4714"/><span>lá ar na mhárach, agus go dtiocfadh sé gan mhoill le</span>
<lb n="4715"/><span>rudaibh a dheánfadh an áit comh sócamhlach dóbhtha ar</span>
<lb n="4716"/><span>feadh seal oidhche agus b'fhéidir a leithéid 'e áit a</span>
<lb n="4717"/><span>dheánadh.</span></p>
<lb n="4718"/>
<lb n="4719"/><p><span>D'imthigh Casúr agus Seóirse 'na' Chlocháin Léith</span>
<lb n="4720"/><span>annsin agus iad breágh sásta leó féin as an obair</span>
<lb n="4721"/><span>a bhí deánta aca.  Bhí siad annsin eadar dhá intinn</span>
<lb n="4722"/><span>cia aca d'imtheochadh Seóirse an oidhche sin leis an</span>
<lb n="4723"/><span>airgead a fhághail no d'fhanfadh sé go dtí lá ar na</span>
<lb n="4724"/><span>mhárach.  Comh luath agus chuaidh siad fhad leis an</span>
<lb n="4725"/><span>Chlochán Liath, chuir Seóirse teachtaireacht chuig an</span>
<lb n="4726"/><span>athair gur pósadh é fhéin agus Nóra Ní Dhrioscoill,</span>
<lb n="4727"/><span>go rabh siad ag fágail le cuairt a thabhairt ar an</span>
<lb n="4728"/><span>bhaile, agus é a bheith ag suil leó lá ar na mhárach no</span>
<lb n="4729"/><span>lá ar a n-oirthear.  Chuaidh siad isteach go toigh an</span>
<lb n="4730"/><span>ósta annsin, d'órduigh buideál uisge bheatha agus</span>
<lb n="4731"/><span>thoisigh dh'ól fá shult.  Bhí siad ag dréim le oidhche</span>
<lb n="4732"/><span>mhór a bheith aca no rinn siad amach gur bhfeárr</span>
<lb n="4733"/><span>do Sheóirse gan an baile a fhágail go maidín.</span>
<lb n="4734"/></p>
</div>
<pb n="142"/>
<div><lb n="4735"/><p><span>An trathnóna céadna sul ar fhág Casúr agus</span>
<lb n="4736"/><span>Seóirse an teach ósta, shiubhail beirt fhear isteach</span>
<lb n="4737"/><span>'un t-seomra a rabh siad ag ól ann, agus sul ar</span>
<lb n="4738"/><span>mhothuigh Casúr agus Seóirse bhí siad gaibhte agus</span>
<lb n="4739"/><span>ceangailte.  Nuair a chonnaic siad go rabh siad</span>
<lb n="4740"/><span>gaibhte, chuirfeadh a gcuid mionna mór creathnadh</span>
<lb n="4741"/><span>ar dhuine, agus nuair a chonnaic siad go rabh Oisín ar</span>
<lb n="4742"/><span>fhear de na fearaibh a bheir ortha bhí siad seacht n-uaire</span>
<lb n="4743"/><span>níos measa.  Bhíos ag Maicín gur aithin siad é</span>
<lb n="4744"/><span>agus rinne sé gáire, ach char labhair sé.</span></p>
<lb n="4745"/>
<lb n="4746"/><p><span>"Ní bhéidh mórán ádhbhair gáire agat nuair a bhéas</span>
<lb n="4747"/><span>cead ar gcinn linne airíst," arsa Seóirse.</span></p>
<lb n="4748"/>
<lb n="4749"/><p><span>"Ní bhéid," arsa Casúr, íocfaidh sé go géar goirt</span>
<lb n="4750"/><span>ar a shon seo."</span></p>
<lb n="4751"/>
<lb n="4752"/><p><span>Níor labhair Maicín, ach thug sé féin agus Fear na</span>
<lb n="4753"/><span>Fídeóige amach an bealach cúil iad.</span></p>
<lb n="4754"/>
<lb n="4755"/><p><span>Ní rabh sé ó sholas i gceart an oidhche sin nuair a</span>
<lb n="4756"/><span>bhí an spéir lasta leis na solais 'a bhithear 'a sgaoileadh</span>
<lb n="4757"/><span>'un áirde shíos ag Ailt a' Racha.  Mar bhuailfeá do</span>
<lb n="4758"/><span>dhá bhois ar a chéile, bhí na carrannaí móra dá bhfághail</span>
<lb n="4759"/><span>réidh 'sna beiriceachaibh.  Léim saighdiúiri dúbha</span>
<lb n="4760"/><span>agus buidhe faoi na gcuid airm agus éadaigh isteach</span>
<lb n="4761"/><span>'sna carrannaibh, agus thiomáin leo mar bhéadh caor</span>
<lb n="4762"/><span>theineadh ann ag tarraingt ar Ailt a' Racha, an áit</span>
<lb n="4763"/><span>a rabh siad ag deánamh go rabhthar ag cur cruaidh ar</span>
<lb n="4764"/><span>a gcuid fear annsin.  Níor fhan ann a ndiaidh ach</span>
<lb n="4765"/><span>deichneabhar fear i mbeiric Chroch Uí Bhaoighill</span>
<lb n="4766"/><span>agus fá thuairim an oiread chéadna i mbeiric na</span>
<lb n="4767"/><span>h-Ailte Móire.  Bhí ceithre mhíle aca le dhul le fághail</span></p>
</div>
<pb n="143"/>
<div><lb n="4768"/><p><span>go beiric Ailt a' Racha, ach ma bhí féin, ní rabh siad</span>
<lb n="4769"/><span>i bhfad ag cur na gceithre mhíle sin tharsta.</span></p>
<lb n="4770"/>
<lb n="4771"/><p><span>Ní rabh faill aca a bheith i gceart ag Ailt a' Racha</span>
<lb n="4772"/><span>nuair a thiomáin carr mór fá dheifre suas fhad le</span>
<lb n="4773"/><span>geata bheirice Chroch-Uí-Bhaoighill agus seisear</span>
<lb n="4774"/><span>fear ann, cultacha saighdiúr ortha, agus iad faoi na</span>
<lb n="4775"/><span>gcuid airm agus éadaigh.  Shéid an tiománaidhe</span>
<lb n="4776"/><span>adharc na fosgailte, agus d'fhosgail saighdiúir dubh</span>
<lb n="4777"/><span>an geata i mbomaite.  I n-áit tiomáint suas go</span>
<lb n="4778"/><span>dtí an ceann thiar de'n bheirice le na charr a chuir</span>
<lb n="4779"/><span>i gcuideachta na codach eile, thiomáin an tiománaidhe</span>
<lb n="4780"/><span>go gasta go dtí'n taobh thoir agus bhain stad as an</span>
<lb n="4781"/><span>charr nuair a chor sé giall na beinne.  Léim an</span>
<lb n="4782"/><span>seisear fear ó'n charr agus bhí an bheirt fhear a bhí</span>
<lb n="4783"/><span>ar gárda ar chúl na beirice na bpríosúnach cean-</span>
<lb n="4784"/><span>gailte, a gcuid airm caillte aca agus iad na luighe</span>
<lb n="4785"/><span>i n-áit shábhailte chois an bhalla sul a rabh faill aca</span>
<lb n="4786"/><span>smaointeadh caidé bhí ag 'ul ar aghaidh.  'San am</span>
<lb n="4787"/><span>chéadna, bhí urchair dá sgaoileadh fa bheirice na</span>
<lb n="4788"/><span>h-Ailte Móire.  Chonnaic na saighdiúiri a bhí 'sa'</span>
<lb n="4789"/><span>bheiric go rabh rud eiginteacht cearr, amach leó go</span>
<lb n="4790"/><span>dtí an doras, thosnuigh siad ag sgaoileadh ach ní rabh</span>
<lb n="4791"/><span>a gcuid urchar ach ag baint léabthach as giall na</span>
<lb n="4792"/><span>beirice.  Bhí urchair ag teacht ó'n taobh a rabh an</span>
<lb n="4793"/><span>carr air a bhí ag deánadh an chleas chéadna, agus cuid</span>
<lb n="4794"/><span>eile aca a bhí ag greadadh i n-éadán an gheata ar dhóigh</span>
<lb n="4795"/><span>gur thaisbean siad nar b'fhéidir le duine ar bith a</span>
<lb n="4796"/><span>dhul an bealach sin.</span></p>
<lb n="4797"/>
<lb n="4798"/><p><span>Chaith Nóra agus a máthair an chead chuid de'n</span>
<lb n="4799"/><span>trathnóna fá uchtach na bhí siad ag deanamh nach mbéadh</span></p>
</div>
<pb n="144"/>
<div><lb n="4800"/><p><span>sé i bhfad go mbéadh cead a gcinn aca airís.  Ach</span>
<lb n="4801"/><span>de réir mar bhí an trathnóna 'a chaitheamh agus gan</span>
<lb n="4802"/><span>iomrádh ar bith ag Mac an Ghadaidhe pilleadh, na rud</span>
<lb n="4803"/><span>ar bith a chur chuca mar gheall sé, bhí siad ag éirghe</span>
<lb n="4804"/><span>gruamdha, agus le teacht na h-oidhche bhí siad ag cailleadh</span>
<lb n="4805"/><span>uchtaighe.  De réir mar bhí Nóra ag cailleadh</span>
<lb n="4806"/><span>uchtaighe sin mar ba mhó bhí sí ag tabhairt uchtaighe do</span>
<lb n="4807"/><span>n-a máthair.  Ach ar mhéad agus bhí de ghrád ag a</span>
<lb n="4808"/><span>máthair ar Nóra ariamh, bhí a sheacht n-oiread aici</span>
<lb n="4809"/><span>uirthi anois.  Ba chuma léithe fá dtaobh duithe féin;</span>
<lb n="4810"/><span>ní rabh dhath ar bith ag cur bhuadhartha uirthi ach a leanbh,</span>
<lb n="4811"/><span>no indheoin nar thrácht sí air bhí sí cinnte anois go</span>
<lb n="4812"/><span>deárn Seóirse feall ortha.  Bhí rud éighinteacht ag</span>
<lb n="4813"/><span>innse duithe go deárn, agus ma rinne sé feall amháin</span>
<lb n="4814"/><span>níor mhaith smaointeadh ar caide nach dtiocfadh leis a</span>
<lb n="4815"/><span>dheánadh.</span></p>
<lb n="4816"/>
<lb n="4817"/><p><span>Bhí sé ag 'ul o sholas anois.  Ní rabh oiread agus</span>
<lb n="4818"/><span>coiscéim le cluinstéin fá'n áit ach coiscéimeacha</span>
<lb n="4819"/><span>na saighdiúr a bhí ar gárda ar an fhuinneóig.  Bhi</span>
<lb n="4820"/><span>Nóra agus a máthair na suidhe ar cholbha na leabtha.</span>
<lb n="4821"/><span>Thug Nóra fá ndeára deór ag sileadh anuas gruaidh</span>
<lb n="4822"/><span>a máthara.  Ní thiocfadh léithe féin é a sheasadh níos</span>
<lb n="4823"/><span>fuide.  Bhí an bheirt aca anois agus a gcuid lámh</span>
<lb n="4824"/><span>thart ar a chéile, agus iad ag gul go dúbhrónach sin</span>
<lb n="4825"/><span>go rabh gach osna a bhithear 'a bhaint as duine aca ag</span>
<lb n="4826"/><span>briseadh croidhe an duine eile.</span></p>
<lb n="4827"/>
<lb n="4828"/><p><span>Le sin bainead léim asta.  Mhothuigh siad shíos</span>
<lb n="4829"/><span>faobhtha fir ag ríth annsud agus annseo, tormán</span>
<lb n="4830"/><span>airm agus cnúdán carrannaí.  Thainig uchtach chuca</span>
<lb n="4831"/><span>arais, ní rabh fhios aca cad chuige, ach níor mhair an</span></p>
</div>
<pb n="145"/>
<div><lb n="4832"/><p><span>uchtach i bhfad.  Mhothuigh siad tormán na gcarr ag</span>
<lb n="4833"/><span>imtheacht, agus bhí an tormán ag éirghe níos lugha agus</span>
<lb n="4834"/><span>níos lúgha go dtí nach rabh sé le cloistin ar chor ar</span>
<lb n="4835"/><span>bith, agus bhí 'ach a'n rud comh socair agus comh uaigneac</span>
<lb n="4836"/><span>agus bhí ariamh.</span></p>
<lb n="4837"/>
<lb n="4838"/><p><span>"Deirfimid an paidrín, i n-ainm Dé, a thaiscí</span>
<lb n="4839"/><span>mhilis, 'se a bhfuil de chuidead againn é anois."</span></p>
<lb n="4840"/>
<lb n="4841"/><p><span>"Deirfidh, a mháthair, agus ní h-eagal dúinn."</span>
<lb n="4842"/><span>Ma dubhradh an paidrín go craibhtheach ariamh dubhradh</span>
<lb n="4843"/><span>é an uair sin.  Ní thiocfadh le Máthair Dé gan éisteacht</span>
<lb n="4844"/><span>leó, ghuidhe siad í comh duthrachtach sin cuideadh leó.</span></p>
<lb n="4845"/>
<lb n="4846"/><p><span>Ní rabh ann ach é go rabh an paidrín críochnuighthe</span>
<lb n="4847"/><span>aca nuair a mhothuigh siad tormán carr ag teacht</span>
<lb n="4848"/><span>isteach, agus shíl siad gur ceann de na carrannaibh</span>
<lb n="4849"/><span>a d'imhthigh a bhí ann ag pilleadh.  Le sin mhothuigh siad</span>
<lb n="4850"/><span>na h-urcháir.</span></p>
<lb n="4851"/>
<lb n="4852"/><p><span>"Go gcumhdaidh Dia sinn," arsa gach duine aca.</span>
<lb n="4853"/><span>Rith Nóra go dtí'n fhuinneóg agus d'amharc sí síos.</span>
<lb n="4854"/><span>Chonnaic sí carr agus fir annsin, agus fear amháin</span>
<lb n="4855"/><span>faoi'n fhuinneóig a sgairt léithe go rabh tárrtháil ag</span>
<lb n="4856"/><span>tarraint ortha.  D'aithin Nóra a ghlór agus rith sí</span>
<lb n="4857"/><span>anonn chuig a máthair agus chuir a dá láimh thart uirthi.</span></p>
<lb n="4858"/>
<lb n="4859"/><p><span>"A mháthair mhuirneach, támuid sábhailte, sin Maicín."</span></p>
<lb n="4860"/>
<lb n="4861"/><p><span>"Míle altughadh duit, a Dhia! an bhfuil tú cinnte</span>
<lb n="4862"/><span>gurb é ta ann a Nóra?"</span></p>
<lb n="4863"/>
<lb n="4864"/><p><span>"Tá."</span></p>
<lb n="4865"/>
<lb n="4866"/><p><span>Mhothuigh siad na h-urchair ag 'ul annsin comh tiugh</span>
<lb n="4867"/><span>sin agus nach rabh cunntas ortha, agus mhothuigh siad</span>
<lb n="4868"/><span>mar bhéadh duine ag tiomáint rud éiginteacht isteach</span>
<lb n="4869"/><span>'sa' bhalla faoi'n fhuinneóig.  Chuaidh an bheirt anonn</span></p>
</div>
<pb n="146"/>
<div><lb n="4870"/><p><span>na fuinneóige ach sgairteadh ortha a dhul ar gcúl.</span>
<lb n="4871"/><span>Le sin bualadh cupla buille ar an fhuinneóig, briseadh</span>
<lb n="4872"/><span>na ghiotaibh í, fuair Maicín greim ar urlár na</span>
<lb n="4873"/><span>fuinneóige agus thóg é féin isteach 'un t-seomra.</span>
<lb n="4874"/><span>D'iarr sé ortha gan bogadh bomaite agus gur ghairid</span>
<lb n="4875"/><span>go mbéadh siad sábhailte.  Ní rabh Nóra na a máthair</span>
<lb n="4876"/><span>ábalta mórán a rádh ar sgor ar bith bhí an oiread sin</span>
<lb n="4877"/><span>lúthgháire ortha.</span></p>
<lb n="4878"/>
<lb n="4879"/><p><span>Aníos ar shálaibh Mhaicín an bealach céadna tháinig</span>
<lb n="4880"/><span>Fear na Fídeóige, agus isteach 'un t-seomra.  Le</span>
<lb n="4881"/><span>sin mothuigheadh fir ag rith aníos an staighre.  Rith</span>
<lb n="4882"/><span>Maicín agus Fear na Fídeóige in a n-aircis agus</span>
<lb n="4883"/><span>d'fhosgail an doras le urchar amháin.  Ní rabh siad</span>
<lb n="4884"/><span>bomaite ro luath.  Bhí seisear saighdiúr ag teacht</span>
<lb n="4885"/><span>aníos an staighre agus a gcuid gunnaidhe fada leo.</span>
<lb n="4886"/><span>Bhí an [chead bheirt ag an chorugadh ag bárr an staighre</span>
<lb n="4887"/><span>nuair a thug Maicín an t-órdughadh dóbhtha seasamh.</span>
<lb n="4888"/><span>Rinne siad sin ar an bhomaite mar nach rabh níos fearr</span>
<lb n="4889"/><span>le deánadh aca, no bhí an staighre cúmhang agus ní</span>
<lb n="4890"/><span>bhéadh siad ábalta a gcuid gunnaidhe a thabhairt thart</span>
<lb n="4891"/><span>le sgaoileadh.  D'órduigh sé dóbhtha a gcuid airm</span>
<lb n="4892"/><span>a chathadh síos agus rinne siad sin.  Léim sé féin</span>
<lb n="4893"/><span>agus Fear na Fídeóige annsin amach os a gcoinne</span>
<lb n="4894"/><span>agus d'órduigh do na saighdiuiribh eile a gcuid gunnaidhe</span>
<lb n="4895"/><span>a chaitheamh síos rud a rinne.  B'éigin dóbhtha sin</span>
<lb n="4896"/><span>a dheánadh na bhí Maicín agus Fear na Fídeóige ar</span>
<lb n="4897"/><span>sgáth an da shaighdiúr a chor siad thart ag bár an</span>
<lb n="4898"/><span>staighre.  Ar an sgáth sin ní thiocfadh le rud ar bith</span>
<lb n="4899"/><span>baint leó agus 'san am cheadna bhí iomlán na bhfear</span>
<lb n="4900"/><span>faoi na smacht.  Thug siad ar an t-steisear siubhal</span></p>
</div>
<pb n="147"/>
<div><lb n="4901"/><p><span>síos an staighre annsin airíst, chuir isteach i seomra</span>
<lb n="4902"/><span>iad a bhí ag bun an staighre, agus chuir an glas ar an</span>
<lb n="4903"/><span>doras.  Chuaidh Maicín agus Fear na Fídeóige amach</span>
<lb n="4904"/><span>annsin ar dhoras na beirice, agus mar nach rabh an</span>
<lb n="4905"/><span>cheathrar fear a bhí ag sgaoileadh annsin agus a gcúl</span>
<lb n="4906"/><span>leis an doras, ag suil go dtiocfadh a námhaid a</span>
<lb n="4907"/><span>bealach sin, ní rabh sé deachair lámh an uachtair a fhághail</span>
<lb n="4908"/><span>ortha.  Fuair siad lámh an uachtair ortha agus chuir</span>
<lb n="4909"/><span>isteach 'sa' t-seomra chéadna iad a rabh an chuid</span>
<lb n="4910"/><span>eile de na saighdiúiribh.  Rinn Fear na Fídeóige</span>
<lb n="4911"/><span>fead.  Léim na fir ar an charr agus thiomáin amach</span>
<lb n="4912"/><span>go dtí an geata.  Chuaidh Maicín fá dhéin Nóra agus</span>
<lb n="4913"/><span>a máthara, thug amach agus chuir ar an charr iad.</span>
<lb n="4914"/><span>D'fhosgail Fear na Fídeóige an geata, léim sé féin</span>
<lb n="4915"/><span>agus Maicín isteach ar an charr agus thiomáin an</span>
<lb n="4916"/><span>t-iomlán leó.</span></p>
<lb n="4917"/>
<lb n="4918"/><p><span>Nuair a chuaidh na saighdiúirí a d'fhág Croch-Uí-</span>
<lb n="4919"/><span>Bhaoighill agus an Ailt Mhór fhad le Ailt a' Racha</span>
<lb n="4920"/><span>ní rabh rud ar bith cearr annsin.  Bhí fhios aca annsin</span>
<lb n="4921"/><span>gur h-imreadh cleas ortha agus thug siad iarraidh ar an</span>
<lb n="4922"/><span>bhaile comh tiugh gear agus thainig leó.  Ach nuair</span>
<lb n="4923"/><span>a bhí siad leath bealaigh ar an bhealach na bhaile baineadh</span>
<lb n="4924"/><span>stad as an charr tosaigh.  Bhí díog mhór geárrtha</span>
<lb n="4925"/><span>trasna an bhealaigh mhóir.  Líonadh an díog agus</span>
<lb n="4926"/><span>thiomáin siad leó airíst, ach ag an chead chorrughadh</span>
<lb n="4927"/><span>eile ins an bhealach bhí díog mhór eile geárrtha.  Bhain</span>
<lb n="4928"/><span>sin moill mhór eile asta, agus nuair a bhain siad an</span>
<lb n="4929"/><span>baile amach bhí a gcuid fear a d'fhág siad na ndiaidh</span>
<lb n="4930"/><span>i mBeiric Chroch-Uí-Bhaoighill faoi ghlas, an bheirt</span>
<lb n="4931"/><span>a d'fhág siad ar gárda na luighe ar an talamh agus</span></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="4932"/><p><span>iad ceangailte, agus na príosúnaigh ar fághail.</span>
<lb n="4933"/><span>Chualaidh siad ó na fearaibh a d'fhág siad na diaidh</span>
<lb n="4934"/><span>'san Ailt Mhóir go rabh daoiní éiginteacht ag sgaoileadh</span>
<lb n="4935"/><span>leis an bheiric sin ó d'fhág siad agus nach rabh sé</span>
<lb n="4936"/><span>i bhfad o stad siad.  Ní rabh duine ar bith marbh agus</span>
<lb n="4937"/><span>níor loiteadh a'n dhuine, ach d'fhág Maicín sgéala</span>
<lb n="4938"/><span>na dhiaidh i mbeiric Chroch-Uí-Bhaoighill go rabh Casúr</span>
<lb n="4939"/><span>na Coille Glaise agus Seóirse Mac an Ghadaidhe</span>
<lb n="4940"/><span>gaibhthe cionnus príosúnaigh a dheánadh de Bhean Uí</span>
<lb n="4941"/><span>Dhrioscoill agus a níghean agus gan coir ar bith</span>
<lb n="4942"/><span>deánta aca.</span></p>
<lb n="4943"/>
<lb n="4944"/><p><span>"Maise, go rabh mar sin dóbhtha!" arsa'n t-oifigeach</span>
<lb n="4945"/><span>a bhí ar na saighdiúiribh, "ní rabh bomaite suaimhnis</span>
<lb n="4946"/><span>againn ó chonnaic sinn an chead amharc ortha."</span></p>
<lb n="4947"/>
<lb n="4948"/><p><span>Indiaidh breithe ar Chasur agus ar Sheóirse, tugadh</span>
<lb n="4949"/><span>amach na gcnoc iad agus cuireadh isteach i dteach</span>
<lb n="4950"/><span>fholamh iad.  Baineadh an ceangal daobhtha ach sul</span>
<lb n="4951"/><span>ar baineadh an ceangal daobhtha bainead duilleógaí</span>
<lb n="4952"/><span>na díolaidheachta daobhtha ar chuir Nóra agus a máthair</span>
<lb n="4953"/><span>a n-ainmneacha leo.  Fágadh biadh agus deoch ar</span>
<lb n="4954"/><span>thábla aca; cuireadh an glas ar an doras agus cuireadh</span>
<lb n="4955"/><span>gárda ar an teach.</span></p>
<lb n="4956"/>
<lb n="4957"/><p><span>Ní thainig daoiní atá cionntach 'san eagchóir chéadna</span>
<lb n="4958"/><span>ariamh le chéile lá an chruaidhteáin, agus ba é do</span>
<lb n="4959"/><span>Chasúr é agus do Mhac an Ghadaidhe é.  Dubhairt Seóirse</span>
<lb n="4960"/><span>go mbéadh sé saor agus ar shiubhal go Luimneach leis</span>
<lb n="4961"/><span>an airgead a fhághail ach go bé Casúr, agus nach rabh</span>
<lb n="4962"/><span>fhios aige anois caidé d'éireóchadh dó, agus dá bhfághadh</span>
<lb n="4963"/><span>sé cead a chinn féin anois go rabh an t-airgead caillte</span>
<lb n="4964"/><span>air.  D'fhreagar Chasúr nar chuir seisean bac ar</span></p>
</div>
<pb n="149"/>
<div><lb n="4965"/><p><span>bith air, agus ach go bé é nach mbéadh baint na roinnt</span>
<lb n="4966"/><span>aige leis an chleas mhalluighthe a rinneadh ar Bhean Uí</span>
<lb n="4967"/><span>Dhrioscoill agus a níghean, agus nach mbéadh sé gaibhthe</span>
<lb n="4968"/><span>anois.  Thug Seóirse bréagach dó, agus dubhairt gur</span>
<lb n="4969"/><span>Casúr a rinne spíodóir de; agus ó bheagán go mórán</span>
<lb n="4970"/><span>go dtí gur thóg Seóirse pláta ó'n tábla, chrag Casúr</span>
<lb n="4971"/><span>leis 'san ághaidh agus rinne céad giota de'n phláta.</span>
<lb n="4972"/><span>Thug Casúr iarraidh air annsin agus fuair an bheirt</span>
<lb n="4973"/><span>fhear greim ar a chéile.  Bhí an bheirt aca ar mire le</span>
<lb n="4974"/><span>feirg.  Bhí fearg ortha nach dtig a chlaoidh go dtigidh</span>
<lb n="4975"/><span>laige intinne ar an duine a bhfuil sí air, no laige a</span>
<lb n="4976"/><span>phágas an corp ar a leithéid de dhóig nach bhfuil mothugadh</span>
<lb n="4977"/><span>na urradh fágtha ann.  Bhí Casúr ag fághail bhuaidhe</span>
<lb n="4978"/><span>ar Mhac an Ghadaidhe.  Bhí sé lúbtha anonn ar an</span>
<lb n="4979"/><span>tábla aige agus a dhá órdóig sáithte ann a mhuineál</span>
<lb n="4980"/><span>aige 'a theachadh.  Ní rabh cuma críostaidhe ar Chasúr;</span>
<lb n="4981"/><span>ghlacfá a dhul go fíor íochtar ifrinn le n-a chómh-chos-</span>
<lb n="4982"/><span>amhlacht a fhághail.  Agus bhí cuma níos measa - ma</span>
<lb n="4983"/><span>b'fhéidir é a bheith níos measa - ar Sheóirse.  Bhí a</span>
<lb n="4984"/><span>dhá shúil ag 'ul amach ar a chionn agus chuirfeadh an</span>
<lb n="4985"/><span>t-amharc a bhí ionnta nuair nach dtiocfadh leis</span>
<lb n="4986"/><span>Casúr a mharbhadh creathnúghadh ar dhuine, agus bhí a</span>
<lb n="4987"/><span>theanga amuigh ar thaobh a bhéil leis an tachtadh a bhí</span>
<lb n="4988"/><span>sé 'a fhághail.  Shleamhnuigh an tábla, d'éirigh sé ar a</span>
<lb n="4989"/><span>churr agus thuit an bheirt fhear ar an urlár.  Mhothuig</span>
<lb n="4990"/><span>an gárda an tormán agus ríth siad anuas ó'n árd</span>
<lb n="4991"/><span>a rabh siad na seasamh air go dtí an teach go bfeicfeadh</span>
<lb n="4992"/><span>siad goidé bhí cearr.  Nuair a d'amharc siad isteach</span>
<lb n="4993"/><span>ar an fhuinneóig chonnaic siad an bheirt i bfasta in</span>
<lb n="4994"/><span>a chéile ar an urlár.  D'fhosgail siad an doras comh</span>
<lb n="4995"/><span>gasta agus tháinig leó, agus chuaidh siad isteach, ach</span></p>
</div>
<pb n="150"/>
<div><lb n="4996"/><p><span>bhí siad ro mhall le tárrtháil a thabhairt ar cheachtar</span>
<lb n="4997"/><span>aca.  Nuair a d'imthigh an tábla as faobhtha, thuit</span>
<lb n="4998"/><span>Seóirse ar an urlár agus Casúr in a mhullach, ach</span>
<lb n="4999"/><span>nuair a bhí siad ag tuitim sgaoil greim Chasúir bomaite</span>
<lb n="5000"/><span>agus fuair Seóirse anál leis, agus bheir sé ar ghiota</span>
<lb n="5001"/><span>de'n phláta bhriste a bhí le na thaoibh.  Ach bhí greim</span>
<lb n="5002"/><span>ag Casúr air airíst agus theann sé comh cruaidh ar a</span>
<lb n="5003"/><span>sgeadamán agus tháinig leis.  Dheinn Seóirse an</span>
<lb n="5004"/><span>giota phláta isteach i muineál Chasúir faoi'n chluais.</span>
<lb n="5005"/><span>Bhí Seóirse ins na smeathannaibh deairennacha anois,</span>
<lb n="5006"/><span>ach dheinn sé an giota phláta, agus é ag tarraint na</span>
<lb n="5007"/><span>h-anála dheireannaighe, isteach i muineál Chasúir go rabh</span>
<lb n="5008"/><span>a mhéara astuigh 'sa' pholl a rinn sé.  Tháinig brúcht</span>
<lb n="5009"/><span>fola amach ar a bhéal agus ar a shróin, agus thóg an</span>
<lb n="5010"/><span>bás leis é.  Thuit ceann Chasúr.  D'fhiach sé le h-éirigh</span>
<lb n="5011"/><span>ach ní rabh sé ábalta.  Thóg an gárda é ach bhí sé maol</span>
<lb n="5012"/><span>marbh in a lámhaibh.  Bhí an fhuil ag sceárdadh amach</span>
<lb n="5013"/><span>as a mhuineál agus d'fhág siad na luighe ar an urlár</span>
<lb n="5014"/><span>airíst é.  Chuir sé rois mhillteanach mionna mór as.</span>
<lb n="5015"/><span>Thóg sé a cheann ag iarraidh a anal a tharraint.  Rinn</span>
<lb n="5016"/><span>sé glugarnach scáthmhar ann a sgeadamán.  Thuit</span>
<lb n="5017"/><span>a cheann airíst agus shíothluigh se.</span></p>
<lb n="5018"/>
<lb n="5019"/><p><span>Oidhche ar na mhárach cuireadh cómhnair ar gach duine</span>
<lb n="5020"/><span>aca, agus tugadh amach iad agus cuireadh an bheirt</span>
<lb n="5021"/><span>taobh ar thaoibh le na chéile.  Tá an uaigh le feiceáil</span>
<lb n="5022"/><span>annsin ag an tsaoghal mhór i gcúl na beinne móire,</span>
<lb n="5023"/><span>agus balla thart fá dtaobh duithe.  Nuair a bhíos</span>
<lb n="5024"/><span>daoiní ag 'ul thart léithe ar an bhealach mhór atá le na</span>
<lb n="5025"/><span>taoibh, ní labhaireann siad ach i gcogar, agus gidh gur</span>
<lb n="5026"/><span>cuireadh scraith ghlas uirthi, níor fhás a'n ghas féir</span></p>
</div>
<pb n="151"/>
<div><lb n="5027"/><p><span>ariamh ar an uaigh sin a bhfuil innti cnamha Chasúir</span>
<lb n="5028"/><span>na Coille Glaise agus Sheóirse Mhic an Ghadaidhe, an</span>
<lb n="5029"/><span>dá spíodóir a rinn marbh ar a chéile, a' léaghadh agus</span>
<lb n="5030"/><span>ag fanacht ar lá mór an bhreitheamhnais.</span></p>
<lb n="5031"/>
<lb n="5032"/><p><span>Nuair a d'fhág Maicín agus a chuid fear beiric Chroch</span>
<lb n="5033"/><span>Uí-Bhaoighill le Bean Uí Dhrioscoill agus a níghean,</span>
<lb n="5034"/><span>thiomáin siad isteach 'na Chlocháin Léith, agus d'fhág an</span>
<lb n="5035"/><span>carr mór a bhí coirighthe aca mar carr saighdiúr ann,</span>
<lb n="5036"/><span>ins an áit a bfuair siad é, agus mar fuair siad é.</span>
<lb n="5037"/><span>Annsin fuair siad carr beag agus thiomáin siad</span>
<lb n="5038"/><span>Nóra agus a máthair soir bealach na gcnoc agus</span>
<lb n="5039"/><span>d'fhág 'sa' bhaile iad.  D'fhan Maicín agus triúr</span>
<lb n="5040"/><span>de na fearaibh fá'n teach go maidín le cuideachta</span>
<lb n="5041"/><span>a choingbheáil leo na bhí an bheirt aca i bhfad fríd a</span>
<lb n="5042"/><span>chéile indhiaid a dtáinig siad fríd.  D'fhiach siad fiche</span>
<lb n="5043"/><span>uair le buideachas a thabairt do Mhaicín agus a chuid</span>
<lb n="5044"/><span>fear ach ní rabh siad ábalta.  Bhí siad ro bhuidheach dóbhtha</span>
<lb n="5045"/><span>e bheith ábalta innse caidé comh buidheach agus bhí</span>
<lb n="5046"/><span>siad dóbhtha.  Bhí fhios ag Maicín sin agus choinbhuigh</span>
<lb n="5047"/><span>sé iad ag cainnt ar sud agus seo rith an ama gan</span>
<lb n="5048"/><span>trácht ariamh a dheánadh ar rud ar bith a thárla an lá</span>
<lb n="5049"/><span>sin no an lá roimh-ré.</span></p>
<lb n="5050"/>
<lb n="5051"/><p><span>Lá ar na n-óirthear d'fhág Bean Uí Dhriocsoill</span>
<lb n="5052"/><span>agus a níghean an teach mór agus chuaidh na bhaile go</span>
<lb n="5053"/><span>Luimneach.  Bhí Maicín annsin ar maidín nuair a</span>
<lb n="5054"/><span>bhí siad ag imtheacht na dubhairt Bean Uí Dhrioscoill</span>
<lb n="5055"/><span>gur mhaith léithe é a fheiceáil airíst sul a bhfágfadh</span>
<lb n="5056"/><span>siad.  Bhí siad réidh le h-imtheacht agus an carr ag</span>
<lb n="5057"/><span>fanacht ortha, ach ní thainig Maicín go fóil.</span></p>
<lb n="5058"/>
<lb n="5059"/><p><span>"A Nóra, ní'l fhios agam an dtiocfaidh Maicín?"</span>
<lb n="5060"/></p>
</div>
<pb n="152"/>
<div><lb n="5061"/><p><span>"Tiocfaidh cinnte, a mháthair, dubhairt sé go dtioc-</span>
<lb n="5062"/><span>fadh se."</span></p>
<lb n="5063"/>
<lb n="5064"/><p><span>Le sin tcí siad Maicín ag tarraint ortha: bhí sé</span>
<lb n="5065"/><span>ag na dtaobh anois: bhí siad ag cainnt ach ar dhóigh</span>
<lb n="5066"/><span>éiginteacht ní thiocfadh le ceachtar aca mórán a rádh.</span>
<lb n="5067"/><span>Chuaidh Bean Uí Dhriocsoill isteach ar an charr; annsin</span>
<lb n="5068"/><span>chuaid Nóra isteach. Chraith siad lámh le Maicín.</span>
<lb n="5069"/><span>Bhí siad ag imtheacht.</span></p>
<lb n="5070"/>
<lb n="5071"/><p><span>"An bhfeicfidhmid go bráthach arais thú?" arsa</span>
<lb n="5072"/><span>Bean Uí Dhrioscoill.</span></p>
<lb n="5073"/>
<lb n="5074"/><p><span>"Le cuideadh Dé tchifidh," arsa Maicín.</span></p>
<lb n="5075"/>
<lb n="5076"/><p><span>"An dtiocfaidh tú dh'amharc orainn, a Mhaicín?"</span>
<lb n="5077"/><span>arsa Nóra.</span></p>
<lb n="5078"/>
<lb n="5079"/><p><span>"Tiocfaid."</span></p>
<lb n="5080"/>
<lb n="5081"/><p><span>Bhí an carr ar shiubhail.  Sheasuigh Maicín 'san áit</span>
<lb n="5082"/><span>a rabh sé ag amharc na ndhiaidh go deachaidh siad as amharc</span>
<lb n="5083"/><span>thart corughadh an bhealaigh mhóir.  Agus bhí bean</span>
<lb n="5084"/><span>de'n bheirt a bhí ar an charr ag amharc na diaidh nuair a</span>
<lb n="5085"/><span>bhí an carr ag 'ul as amharc.</span>
<lb n="5086"/></p>
</div>
<pb n="153"/>
<div><lb n="5087"/><p><span>Cuairt.</span></p>
<lb n="5088"/>
<lb n="5089"/><p><span>Tráthnóna lá Samhna a bhí ann.  Bhí sé ag sioc o</span>
<lb n="5090"/><span>tháinig an tráthnóna agus bhí flichneadh sneachta leis an</span>
<lb n="5091"/><span>ghaoith anois.</span></p>
<lb n="5092"/>
<lb n="5093"/><p><span>Bhí Bean Uí Dhriscoill agus a níghean 'sa' bhaile</span>
<lb n="5094"/><span>na suidhe fá ghiota bheag de theinidh mhóir a rabh cupla</span>
<lb n="5095"/><span>smután innti.  Bhí Nóra ar thaobh na fuinneóige de'n</span>
<lb n="5096"/><span>teinidh agus í ag amharc amach ar an fhuinneóig síos</span>
<lb n="5097"/><span>a' bealach mór.  Bhí sé chómhair a bheith bliadhain go leith</span>
<lb n="5098"/><span>anois o d'fhág siad an teach mór, ach má bhí féin ní</span>
<lb n="5099"/><span>rabh athrughadh ar bith le feiceáil ar a'n dhuine aca ach</span>
<lb n="5100"/><span>go mb'fhéidir go rabh cuid gruaige na máthara rud</span>
<lb n="5101"/><span>éiginteacht níos gile, agus go rabh Nóra níos dóighea-</span>
<lb n="5102"/><span>mhala má bhí a dhath ann.</span></p>
<lb n="5103"/>
<lb n="5104"/><p><span>"A Nóra nach iongantach nach dtáinig Maicín</span>
<lb n="5105"/><span>riamh dh'amharc orainn agus 'ach a'n rud socair 'sa'</span>
<lb n="5106"/><span>tír anois?"</span></p>
<lb n="5107"/>
<lb n="5108"/><p><span>"Tiocfaidh sé a mháthair na dubhairt sé go dtiocfadh."</span></p>
<lb n="5109"/>
<lb n="5110"/><p><span>Ní rabh ann ach é go rabh an chainnt deánta aici</span>
<lb n="5111"/><span>nuair a chonnaic sí an fear ag teacht aníos an bealach</span>
<lb n="5112"/><span>mór ag tarraint ar an teach.  D'aithin Nóra ar an</span>
<lb n="5113"/><span>bhomaite é.  D'éirigh sí na seasamh.</span>
<lb n="5114"/></p>
</div>
<pb n="154"/>
<div><lb n="5115"/><p><span>"A mháthair seo anois é."</span></p>
<lb n="5116"/>
<lb n="5117"/><p><span>"Cia?"</span></p>
<lb n="5118"/>
<lb n="5119"/><p><span>"Maicín.  Tar annseo go bhfeicfidh tú."</span></p>
<lb n="5120"/>
<lb n="5121"/><p><span>Chuaidh Bean Uí Dhrioscoill go dtí an fhuinneóg.</span></p>
<lb n="5122"/>
<lb n="5123"/><p><span>"An é atá ann?"</span></p>
<lb n="5124"/>
<lb n="5125"/><p><span>"'Se cinnte, a mháthair."</span></p>
<lb n="5126"/>
<lb n="5127"/><p><span>"'Sé cinnte, thcím féin anois gur bé.  Rith a</span>
<lb n="5128"/><span>Nóra agus fosgail an doras do."</span></p>
<lb n="5129"/>
<lb n="5130"/><p><span>Ní rabh Nóra i bhfad ag 'ul 'un dorais agus 'a</span>
<lb n="5131"/><span>fhosgladh.  Sheasuigh sí go dtáinig Maicín fhad léithe.</span>
<lb n="5132"/><span>Ní rabh áthrughadh ar bith airsean ach oiread, ach go</span>
<lb n="5133"/><span>rabh cuma níos sine agus níos cruaidhe air, agus go</span>
<lb n="5134"/><span>rabh sé níos tainidhe fá'n aghaidh anois.</span></p>
<lb n="5135"/>
<lb n="5136"/><p><span>"Cead míle fáilte romhat, a Mhaicín."</span></p>
<lb n="5137"/>
<lb n="5138"/><p><span>"Go rabh maith agat, a Nóra."</span></p>
<lb n="5139"/>
<lb n="5140"/><p><span>Tháinig Bean Uí Dhrioscoill 'un dorais annsin.</span></p>
<lb n="5141"/>
<lb n="5142"/><p><span>"Míle glóir do Dhia go bfeicim thú slán airíst."</span></p>
<lb n="5143"/>
<lb n="5144"/><p><span>"Buidheachas do'n Righ go bhfeicim sibh féin slán</span>
<lb n="5145"/><span>airist," arsa Maicín.</span></p>
<lb n="5146"/>
<lb n="5147"/><p><span>Chuaidh siad isteach agus shuidh siad ag an teinidh</span>
<lb n="5148"/><span>Ní íosfadh Maicín greim ar bith na dubhairt sé nach</span>
<lb n="5149"/><span>rabh sé ach indiaidh a bheith ag ithe.  Chan siad ar fhiche</span>
<lb n="5150"/><span>rud go dtí 'sa' deireadh gur thrácht Bean Uí Dhrioscoill</span>
<lb n="5151"/><span>ar mar shábhail Maicín iad nuair a bhí siad i mbeiric</span>
<lb n="5152"/><span>Chroch-Uí-Bhaoighill.</span></p>
<lb n="5153"/>
<lb n="5154"/><p><span>"B'fheidir gur mar mháithe liom féin a rinne mé</span>
<lb n="5155"/><span>sin," arsa Maicín.</span></p>
<lb n="5156"/>
<lb n="5157"/><p><span>Léoga ní rabh tú ag smaointeadh ort fhéin agus</span>
<lb n="5158"/><span>ní shamhlóchainn duit e," arsa Bean Uí Dhrioscoill</span>
<lb n="5159"/></p>
</div>
<pb n="155"/>
<div><lb n="5160"/><p><span>Bhí duine éighinteacht ag an doras agus chuaidh</span>
<lb n="5161"/><span>Bean Uí Drioscoill amach go bfeicfeadh sí cia bhí</span>
<lb n="5162"/><span>ann.  Nuair a chonnaic sí gur bean bhocht a bhí ann</span>
<lb n="5163"/><span>agus í chómhair a bheit siocaidh leis an fhuacht, thug sí isteach</span>
<lb n="5164"/><span>na cisteanadh í, rinn tae, thug duithe é agus d'fhág</span>
<lb n="5165"/><span>na suidhe ag an teinidh í le na goradh a dheánadh.</span></p>
<lb n="5166"/>
<lb n="5167"/><p><span>Nuair a phill Bean Uí Dhrioscoill isteach 'un t-</span>
<lb n="5168"/><span>seomra bhí Maicín na sheasadh agus a chúl leis an</span>
<lb n="5169"/><span>teinidh, agus arsa sise,</span></p>
<lb n="5170"/>
<lb n="5171"/><p><span>"Ar ndóigh ní'l tú ag imtheacht?"</span></p>
<lb n="5172"/>
<lb n="5173"/><p><span>"Ní'l go fóil muna gcuireann tusa ar shiubhal</span>
<lb n="5174"/><span>me," arsa Maicín.</span></p>
<lb n="5175"/>
<lb n="5176"/><p><span>"Tá shúil agam nach dtig' an lá sin go bráthach le</span>
<lb n="5177"/><span>cuidead Dé," arsa Bean Uí Dhrioscoill.</span></p>
<lb n="5178"/>
<lb n="5179"/><p><span>"An dtabhairfid tú do bheannacht damh féin agus</span>
<lb n="5180"/><span>do Nóra?" arsa Maicín.</span></p>
<lb n="5181"/>
<lb n="5182"/><p><span>Dhearc sí ar Nóra: ní rabh an dara amharc a dhith</span>
<lb n="5183"/><span>uirthi.</span></p>
<lb n="5184"/>
<lb n="5185"/><p><span>Bheirfidh mé mo leanbh fá bheannacht duit agus míle</span>
<lb n="5186"/><span>fáilte agus go rabh beannacht Dé agus na Maighdeana</span>
<lb n="5187"/><span>Muire oraibh fosta.</span></p>
<lb n="5188"/>
<lb n="5189"/><p><span>Mí ó'n lá sin pósadh Oisín agus Nóra, agus lá</span>
<lb n="5190"/><span>an phósta bhí cras bheag de shíoda dhubh ag Oisín ar a</span>
<lb n="5191"/><span>mhuinchille.  Ní rabh fhios ag a'n dhuine ach é féin agus</span>
<lb n="5192"/><span>Nóra go rabh an chras bheag dhubh annsin, i gcuimhne</span>
<lb n="5193"/><span>Fhir na Fídeóige a cailleadh ag an bhriseadh dheireannach</span>
<lb n="5194"/><span>a bhí taobh amuigh de bhallaibh Luimhnigh.</span>
<lb n="5195"/></p>
</div>
<pb n="156"/>
<div><lb n="5196"/><p><span>'Sé tús agus deireadh an t-saoghail é.</span></p>
<lb n="5197"/>
<lb n="5198"/><p><span>Fá chupla oidhche de Oidhche'n Nodlag, bhí cruinneadh</span>
<lb n="5199"/><span>fear astuigh i dtoigh a' tsiopa ag áirneál mar ba</span>
<lb n="5200"/><span>ghnáthach.  Bhí Cathaoir Ua Dubhthaigh agus Feilimidh</span>
<lb n="5201"/><span>na Míne annsin fosta agus ní rabh siad ag teacht le</span>
<lb n="5202"/><span>chéile ach oiread agus mar bhí siad ariamh.  Bhí Cathaoir</span>
<lb n="5203"/><span>i gcómhnuidhe ag cainnt ar na fearaibh a bhí ann i bhfad</span>
<lb n="5204"/><span>o shoin, ach b'fheárr le Feilimidh a bheith ag cainnt ar</span>
<lb n="5205"/><span>fhearaibh an lae indiu.  Bhí óg agus sean cleachtuighthe</span>
<lb n="5206"/><span>a bheith ag éisteacht leo ar an ealadhain sin, agus ba</span>
<lb n="5207"/><span>mhór an chuid chuideachta dóbhtha an bheirt.  Bhí a rabh astuigh</span>
<lb n="5208"/><span>ag éisteacht leo anois gan a dhath a rádh ach duine a</span>
<lb n="5209"/><span>deirfeadh rud éighinteacht anois agus airíst le na</span>
<lb n="5210"/><span>gcoingbheáil le chéile nuair a bhéad cuma ortha go</span>
<lb n="5211"/><span>rabh sé ag socrughadh.</span></p>
<lb n="5212"/>
<lb n="5213"/><p><span>Bhí Feilimidh ag cur comh cruaidh sin air anois gur</span>
<lb n="5214"/><span>b'éigin do Chathaoir a dhul ar gcúl fhad leis na Fiannaibh</span>
<lb n="5215"/><span>le fir a fhághail a rinn éachtaí a bhí ion-churtha leis na</span>
<lb n="5216"/><span>h-éachtaí a rinn na fir, a rabh Feilimidh ag trácht ortha,</span>
<lb n="5217"/><span>'sa' chogadh dheireannach.</span></p>
<lb n="5218"/>
<lb n="5219"/><p><span>"Na buadhair sinn," arsa Feilimidh, "tá do chuid</span>
<lb n="5220"/><span>sgéalta comh h-eachrannach le do tharngaireacht."</span>
<lb n="5221"/></p>
</div>
<pb n="157"/>
<div><lb n="5222"/><p><span>"Ní'l a dhath cearr leis an tarngaireacht," arsa</span>
<lb n="5223"/><span>Cathaoir, "ní'l ort acht díoghbhail nach dtuigeann</span>
<lb n="5224"/><span>tú í."</span></p>
<lb n="5225"/>
<lb n="5226"/><p><span>"Agus cad chuige," arsa Feilimidh, "nach bhfuil</span>
<lb n="5227"/><span>trácht ar bith air innti fá Éire a bheith saor airíst?"</span></p>
<lb n="5228"/>
<lb n="5229"/><p><span>"Ní'l sé deacair léigheadh ar sin;" arsa Cataoir,</span>
<lb n="5230"/><span>"sin pionús a chuir Dia ar Cholm Cille cionnus go</span>
<lb n="5231"/><span>rabh sé ro theintrighe nuair a bhí sé óg; ba sin an</span>
<lb n="5232"/><span>t-amharc a b'áil le na chroidhe ach ní bhfuair sé an</span>
<lb n="5233"/><span>taisbeánadh sin."</span></p>
<lb n="5234"/>
<lb n="5235"/><p><span>"Bhfuil fios agat caidé tá mé ag 'ul a innse</span>
<lb n="5236"/><span>duit, a Chathaoir," arsa Feilimidh, "tá mé ag deánamh</span>
<lb n="5237"/><span>go bhfuil tú ag 'ul 'san aois leanbaidhe."</span></p>
<lb n="5238"/>
<lb n="5239"/><p><span>"Ma bhíonn comh beag ag cur bhuadhartha orm san</span>
<lb n="5240"/><span>aois sin agus bhí nuair a bhí mé mo leanbh," arsa</span>
<lb n="5241"/><span>Cathaoir," dá luadhas a dtiocfaidh sé, is amhlaidh is</span>
<lb n="5242"/><span>feárr é."</span></p>
<lb n="5243"/>
<lb n="5244"/><p><span>Bhí aire gach duine dá rabh astuigh an oiread sin</span>
<lb n="5245"/><span>ar Chathaoir agus ar Fheilimidh nach dtug siad fá ndeára</span>
<lb n="5246"/><span>fear ag teacht isteach go rabh sé n-a sheasamh i lár an</span>
<lb n="5247"/><span>urláir.</span></p>
<lb n="5248"/>
<lb n="5249"/><p><span>"Dia 'sa' teach," arsa seisean.</span></p>
<lb n="5250"/>
<lb n="5251"/><p><span>Bhí an oiread sin iongantais ortha nach rabh a'n</span>
<lb n="5252"/><span>dhuine aca ábalta labhairt ar feadh bomaite.  Fear</span>
<lb n="5253"/><span>a' toighe a labhair ar dtús.</span></p>
<lb n="5254"/>
<lb n="5255"/><p><span>"Maise go mbeannuigh Dia agus Muire dhuit a</span>
<lb n="5256"/><span>dhuine mhodhamhail agus céad míle fáilte romhat</span>
<lb n="5257"/><span>arais airíst."</span></p>
<lb n="5258"/>
<lb n="5259"/><p><span>D'éirigh siad uile go léir agus chraith siad lámh leis,</span>
<lb n="5260"/><span>agus a seacht sáith lúthgháire a bhí ortha é a fheiceáil</span></p>
</div>
<pb n="158"/>
<div><lb n="5261"/><p><span>airíst.  Ach chómhair a bheith nach dtiocfadh leo chreidbheáil</span>
<lb n="5262"/><span>gur bhé an Bacach Ruadh a bhí ann.  Ní rabh cuma a</span>
<lb n="5263"/><span>dhath amháin níos sine air, ach cuma dheich mbliadna</span>
<lb n="5264"/><span>níos óige a bhí air ó chonnaic siad é go deireannach.</span>
<lb n="5265"/><span>Bhí an fhéasóg ruadh air chómhair a bheith comh fada agus</span>
<lb n="5266"/><span>bhí sí ariamh ach bhí sí sgiobtha go ceannasgach aige,</span>
<lb n="5267"/><span>bhí culaidh bhréagh éudaigh air agus é glan órdamhail</span>
<lb n="5268"/><span>ar 'ach uile dhóigh.  Cuireadh é na shuidhe ag an teinidh</span>
<lb n="5269"/><span>agus cuireadh an oiread sin ceasteanna air, nach</span>
<lb n="5270"/><span>rabh sé ábalta an cúigeadh cuid déag aca a fhuasgladh</span>
<lb n="5271"/><span>bhí siad ag teacht comh tiugh sin air.</span></p>
<lb n="5272"/>
<lb n="5273"/><p><span>"Innis dúinn," arsa Bean a' toighe, "fá Mhaicín</span>
<lb n="5274"/><span>má chonnaic tú é, no má chuala tú iomrádh i naon</span>
<lb n="5275"/><span>áit da rabh tú caidé d'éirigh dó ar chor ar bith."</span></p>
<lb n="5276"/>
<lb n="5277"/><p><span>"Chuala mé fá Mhaicín agus chonnaic mé é.  Tá sé</span>
<lb n="5278"/><span>go maith agus sin a n-inniseóchaidh mé dibh fá dtaobh</span>
<lb n="5279"/><span>de anois."</span></p>
<lb n="5280"/>
<lb n="5281"/><p><span>"Maise, míle altughadh duit a Dhia," arsa bean</span>
<lb n="5282"/><span>a' toige, "nach cuma linn ach é a bheith go maith."</span></p>
<lb n="5283"/>
<lb n="5284"/><p><span>"Maise," arsa'n chuid eile, "ba mhór an truaighe</span>
<lb n="5285"/><span>a dhath a bheith air ba bhréagh an fear é."</span></p>
<lb n="5286"/>
<lb n="5287"/><p><span>"Tá sé iomráidhtheach," arsa Feilimidh.</span></p>
<lb n="5288"/>
<lb n="5289"/><p><span>"Ba an fear a b'fheárr é a shiubhail bealach mór</span>
<lb n="5290"/><span>na gcnoc ariamh," arsa fear a' toige.</span></p>
<lb n="5291"/>
<lb n="5292"/><p><span>"Bhí sé ortha," arsa Cathaoir.</span></p>
<lb n="5293"/>
<lb n="5294"/><p><span>"Bhí," arsa'n Bacach, "agus ar an fhear a ba bhréaghta</span>
<lb n="5295"/><span>measg togha na bhfear a sheasuigh cliú na tíre nuair</span>
<lb n="5296"/><span>is mo a bhí sí riamh i ngéibheann."</span></p>
<lb n="5297"/>
<lb n="5298"/><p><span>"An bhfeicfimid go bráthach arais é?" arsa</span>
<lb n="5299"/><span>bean a' toighe.</span>
<lb n="5300"/></p>
</div>
<pb n="159"/>
<div><lb n="5301"/><p><span>"Tcífidh," arsa'n Bacach agus ní'l an lá sin</span>
<lb n="5302"/><span>ibhfad amuigh, "agus d'éirigh sé le h-imtheacht."</span></p>
<lb n="5303"/>
<lb n="5304"/><p><span>"Nac dtig leat fanacht 'san áit a bhfuil tú go</span>
<lb n="5305"/><span>maidín" arsa bean a' toighe, "cá mbeitheá ag 'ul fá'n</span>
<lb n="5306"/><span>am seo de oidhche."</span></p>
<lb n="5307"/>
<lb n="5308"/><p><span>"Caithfidh mé a dhul soir 'un toigh mhóir," arsa'n</span>
<lb n="5309"/><span>Bacach.  "Ní dheárn mé acht theacht isteach ar mo</span>
<lb n="5310"/><span>choiscéim go bhfeicfinn caidé mar bhí sibh uilig."</span></p>
<lb n="5311"/>
<lb n="5312"/><p><span>"Maise tá fáilte agat fanacht go maidín," arsa</span>
<lb n="5313"/><span>fear a' toighe, "agus ar sgor ar bith ní'l a'n dhuine</span>
<lb n="5314"/><span>'sa' teach mhór agus ní rabh le bliadhain go leith ó</span>
<lb n="5315"/><span>d'fhág Bean Uí Dhrioscoill é.</span></p>
<lb n="5316"/>
<lb n="5317"/><p><span>"Is goirid go rabh," arsa'n Bacach.  "Slán codalta</span>
<lb n="5318"/><span>agaibh uile go léir," agus d'imthig sé leis soir.</span></p>
<lb n="5319"/>
<lb n="5320"/><p><span>"Maise go soirbhigh Dia duit," arsa bunadh an</span>
<lb n="5321"/><span>toighe, "agus na bíodh sé ibhfad go rabh tú arais.</span></p>
<lb n="5322"/>
<lb n="5323"/><p><span>"Ní'l fhios agam caidé atá ag tabhairt an Bhacaigh</span>
<lb n="5324"/><span>an toigh mhóir?" arsa Feilimidh.</span></p>
<lb n="5325"/>
<lb n="5326"/><p><span>"Maise, chan fhuil fhios agam," arsa fear an tsiopa,</span>
<lb n="5327"/><span>"agus cuala mé an lá fá dheireadh gur le fear de</span>
<lb n="5328"/><span>chlainn - tá a shloineadh fríd mo chionn.  Ní'l cuimhne</span>
<lb n="5329"/><span>chinn ar bith agam, ach tá fhios agam go bhfuil daoiní</span>
<lb n="5330"/><span>de a shloineadh 'sna cnuic agus gur Oisín an t-ainm</span>
<lb n="5331"/><span>baiste atá air.  Chuala mé ar sgór ar bith gur leis</span>
<lb n="5332"/><span>an teach mór."</span></p>
<lb n="5333"/>
<lb n="5334"/><p><span>"Creidim," arsa Cathaoir, "gur fear de chuid</span>
<lb n="5335"/><span>Bhaile Atha Cliath a bhéas ann; tá maith 'ach a'n seort</span>
<lb n="5336"/><span>aca.  Fuair siad buaidh ar Shasainn ach má fuair</span>
<lb n="5337"/><span>féin, níor fhág siad iad féin ar an anás."</span>
<lb n="5338"/></p>
</div>
<pb n="160"/>
<div><lb n="5339"/><p><span>"Ní rabh tú ariamh gan bun-sgéal a bheith agat,"</span>
<lb n="5340"/><span>arsa Feilimidh, dá mbéadh an Bacach Ruadh annseo</span>
<lb n="5341"/><span>anois, ní leigfeadh an eagla duit labhairt mar sin,</span>
<lb n="5342"/><span>no dá labhairfeá ní rachadh leat."</span></p>
<lb n="5343"/>
<lb n="5344"/><p><span>"Tá áird agam ar an Bhacach Ruadh go dearbhtha</span>
<lb n="5345"/><span>duit é.  Chan fhuil a dhath amháin, maise," arsa Cathaoir</span>
<lb n="5346"/><span>agus d'éirigh sé le h-imtheacht.  D'éirigh iomlán.</span></p>
<lb n="5347"/>
<lb n="5348"/><p><span>"Maise, ní'l sé dadadh le h-am luighe go fóil,"</span>
<lb n="5349"/><span>arsa fear a' toighe.</span></p>
<lb n="5350"/>
<lb n="5351"/><p><span>"Béidh am luighe dómhain ann nuair a bhéas mise</span>
<lb n="5352"/><span>'sa' bhaile," arsa Cathaoir.</span></p>
<lb n="5353"/>
<lb n="5354"/><p><span>Fágadh slán codalta ag bunadh an toighe.  Nuair</span>
<lb n="5355"/><span>a bhí Cathaoir taobh amuigh de'n doras phill sé arais</span>
<lb n="5356"/><span>agus thug leis beo le n-a thabhairt thar an abhainn.</span></p>
<lb n="5357"/>
<lb n="5358"/><p><span>Ní rabh an Bacach na thost 'sa' teach mhór.  Fuair</span>
<lb n="5359"/><span>sé daoiní le cuideadh leis an teach a deánadh deismeir</span>
<lb n="5360"/><span>amuigh agus astuigh, agus ba iongantas an t-saogail</span>
<lb n="5361"/><span>é do na comhursannaibh cia bhí ag teacht ann.  Ach ní</span>
<lb n="5362"/><span>rabh maith ceist a chur ar an bhacach.  Thug sé an freagra</span>
<lb n="5363"/><span>céadna ar gach duine, gur bé a mhaighistear a bhí ag</span>
<lb n="5364"/><span>teacht.</span></p>
<lb n="5365"/>
<lb n="5366"/><p><span>Chuaidh Máire Phádruig Shéarluis soir i n-aon</span>
<lb n="5367"/><span>ghnaithe an toigh mhóir agus chuir ceist ar an Bhacach</span>
<lb n="5368"/><span>cia bhí ag teacht.  "Tá, mo mhaighistear," arsa'n</span>
<lb n="5369"/><span>Bacac.  Bhí an oiread sin mí-sasta ar Mháire gur</span>
<lb n="5370"/><span>phill sí caol díreach ar an bhaile.  Agus ma dubhairt</span>
<lb n="5371"/><span>sí an uair amháin léithe féin.  "Ba mhinic sin maighis-</span>
<lb n="5372"/><span>tear ag Bacach," dubhairt sí céad uair é.</span></p>
<lb n="5373"/>
<lb n="5374"/><p><span>Bhí oidhche mhór áirnéil i dtoigh Phádraic Shéarluis</span>
<lb n="5375"/><span>an oidhche sin; agus bhí Cathaoir agus Feilimidh annsin.</span>
<lb n="5376"/></p>
</div>
<pb n="161"/>
<div><lb n="5377"/><p><span>Ach mar dtug Máire a cheart féin do'n Bhachach ní lá</span>
<lb n="5378"/><span>go fóil é.  I dtráthaibh am luighe tháinig Conall</span>
<lb n="5379"/><span>Mór isteach indhiaidh a bheith shíos toigh a' t-siopa.</span></p>
<lb n="5380"/>
<lb n="5381"/><p><span>"Tháinig Maicín," arsa seisean.  "Bhí fear a'</span>
<lb n="5382"/><span>t-siopa agus a bhean ag innse damh gur bhuail sé</span>
<lb n="5383"/><span>féin agus a bhean, Nóra Ní Dhrioscoill isteach an</span>
<lb n="5384"/><span>toigh ar a mbealach soir an toigh mhóir."</span></p>
<lb n="5385"/>
<lb n="5386"/><p><span>Bhí an oiread sin iongantais ar lucht an áirnéil</span>
<lb n="5387"/><span>agus an oiread sin luthgháire ortha go rabh Maicín</span>
<lb n="5388"/><span>arais agus gur leis an teach mór nach rabh a dhath</span>
<lb n="5389"/><span>le cluinstian ach.  "Rígh na bhfideal!"  "Fheara</span>
<lb n="5390"/><span>na gCarad!"  "Fheara Bréaghtha!"  "Athair na</span>
<lb n="5391"/><span>Páirte!" ach a'n dhuine agus a mhionna féin leis agus</span>
<lb n="5392"/><span>é ag amharc ar Chonall.</span></p>
<lb n="5393"/>
<lb n="5394"/><p><span>"A mhuirnín shíorruidhe!" arsa Máire, agus phós</span>
<lb n="5395"/><span>se Nóra Ní Dhrioscoill.</span></p>
<lb n="5396"/>
<lb n="5397"/><p><span>"Cia'r dhó ba chórtha," arsa Feilimidh.</span></p>
<lb n="5398"/>
<lb n="5399"/><p><span>Bain sé í le gaiscidheamhlact ar Chnoc a' Toir</span>
<lb n="5400"/><span>agus le calmacht ag Croch Uí Bhaoighill," arsa Conall.</span></p>
<lb n="5401"/>
<lb n="5402"/><p><span>"Can sin a bhí in mo chionn ar chor ar bith," arsa</span>
<lb n="5403"/><span>Máire, "ach 'sé shíl mé nach bpósfadh sé an bhean go</span>
<lb n="5404"/><span>bráth, no nuair a bhí sé annseo ní fhaca mé agus níor</span>
<lb n="5405"/><span>chuala mé gur labhair sé le cailín óg.</span></p>
<lb n="5406"/>
<lb n="5407"/><p><span>"Bhí ciall dó annsin," arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="5408"/>
<lb n="5409"/><p><span>"Chonnaic mé ise," arsa Cathaoir, "ag bárr a'</span>
<lb n="5410"/><span>Bealaigh Mhóir bliadhain go samhradh's chuaidh thart,</span>
<lb n="5411"/><span>agus dá mbínn mo bhuachaill óg an lá sin, ba í mo</span>
<lb n="5412"/><span>roghain thar mhnáibh an dómhain í, agus chonnaic mé</span>
<lb n="5413"/><span>eisean an lá céadna, agus ma chonnaic féin, chonnaic</span></p>
</div>
<pb n="162"/>
<div><lb n="5414"/><p><span>mé fear agus chan ionann sin.  Saoghalach slán go</span>
<lb n="5415"/><span>rabh siad !"</span></p>
<lb n="5416"/>
<lb n="5417"/><p><span>Bhí an oidhche ann nuair a bhí Maicín agus Nóra ag</span>
<lb n="5418"/><span>'ul soir ag Bárr a' Bhealaigh Mhóir ach bhí oidhche réabh</span>
<lb n="5419"/><span>ghealaigh ann.  Bhí fhios ag Nóra cia'n áit a rabh Maicín</span>
<lb n="5420"/><span>na sheasadh an chead uair a fuair sí amharc ariamh air,</span>
<lb n="5421"/><span>Bhí abhainn an sgeárdáin le feiceáil aca os a gcoinne</span>
<lb n="5422"/><span>anonn.  Bhí an Bacach Ruadh in a n-aircis agus casadh</span>
<lb n="5423"/><span>ortha é 'san áit ar casadh Seóirse Mhac an Ghadaidhe</span>
<lb n="5424"/><span>ar Nóra an lá a stán sé uirthi.  Thóg siad an Bacach</span>
<lb n="5425"/><span>agus thiomáin leo an toigh mhóir.  Chuir an Bacach</span>
<lb n="5426"/><span>ceist ca rabh Bean Uí Dhrioscoill.  Dubhairt Maicín</span>
<lb n="5427"/><span>gur ghairid go mbéadh sí ag teacht ar cuairt chuca.</span></p>
<lb n="5428"/>
<lb n="5429"/><p><span>Ní thug an Bacach faill dóbhtha suidhe féin gur</span>
<lb n="5430"/><span>bhuail sé méar i dtaobh Mhaicín.  Lean Maicín amach</span>
<lb n="5431"/><span>go dtí'n doras é.</span></p>
<lb n="5432"/>
<lb n="5433"/><p><span>"Creidim," arsa'n Bacach, "nach mbíonn gnaithe</span>
<lb n="5434"/><span>leis an Bhacach agat feasta?"</span></p>
<lb n="5435"/>
<lb n="5436"/><p><span>"Béidh gnaithe agam leat i gcómhnuidhe.  Geobhaidh</span>
<lb n="5437"/><span>tú do sháit le deánadh annseo," arsa Maicín.</span></p>
<lb n="5438"/>
<lb n="5439"/><p><span>"Ar ndóigh, ní bhéidh níos mó troda?" arsa'n</span>
<lb n="5440"/><span>Bacach.</span></p>
<lb n="5441"/>
<lb n="5442"/><p><span>"Béidh," arsa Maicín, "na h-Éireannaigh iad</span>
<lb n="5443"/><span>'féin ag troid roimh mhórán bliadhanta."</span></p>
<lb n="5444"/>
<lb n="5445"/><p><span>"Na h-Éireannaigh iad féin ag troid!" arsa'n</span>
<lb n="5446"/><span>Bacach.</span></p>
<lb n="5447"/>
<lb n="5448"/><p><span>"Rachaidh íseal agus uasal le chéile;" arsa Maicín,</span>
<lb n="5449"/><span>agus rachaidh íseal i n-éadan an chreididh, sin an rud a</span>
<lb n="5450"/><span>chaillfeas an lá ortha agus fhágfas an bhuaidh ag uasal."</span>
<lb n="5451"/></p>
</div>
<pb n="163"/>
<div><lb n="5452"/><p><span>"Caidé'n taobh a mbéid sinne air?" arsa'n Bacach.</span></p>
<lb n="5453"/>
<lb n="5454"/><p><span>"Béimid 'inne ar thaobh an chreididh," arsa Maicín.</span></p>
<lb n="5455"/>
<lb n="5456"/><p><span>Shiubhail an Bacach Ruadh thart ar an teach agus é</span>
<lb n="5457"/><span>ag gabhail cheóil os íseal.</span></p>
<lb n="5458"/>
<lb n="5459"/><p><span>"Sheacht n-anam fear mo thíre</span>
<lb n="5460"/><span>Ar a bfaca mé do dhaoiní'</span>
<lb n="5461"/><span>'Sgur tógadh mise i n-Éirinn</span>
<lb n="5462"/><span>I mbaile le do thaoibh."</span></p>
<lb n="5463"/>
<lb n="5464"/><p><span>Phill Maicín isteach an toighe.  Bhí Nóra na seasadh</span>
<lb n="5465"/><span>ag an teinidh agus a cóta agus a hata duithe anois.</span>
<lb n="5466"/><span>Chuir Maicín a lámh thart uirthi.</span></p>
<lb n="5467"/>
<lb n="5468"/><p><span>"Cia is measa leat, a Nóra?"</span></p>
<lb n="5469"/>
<lb n="5470"/><p><span>"Tusa, a Mhaicín."</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Tusa A Mhaicín

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Tusa A Mhaicín

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
