Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Oidhche ar Bharr Tuinne agus Scéalta Eile</title><author><name type="main">Renascence, aistrithe ag Nioclás Tóibín</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">AM003</note>
                         <note type="L">iii</note>
                         <note type="B">1924</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>AM003</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Oidhche ar Bharr Tuinne agus Scéalta Eile</title><author>Renascence, aistrithe ag Nioclás Tóibín</author><imprint><publisher>Cualacht Oideachais na hÉireann</publisher><date>1924</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>ROIMH-RÁDH.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Tá h-ocht gcinn de scéalta sa leabhar so.  Is me</span>
<lb n="4"/><span>féin do  cheap cheithre cinn aca.  Leagaint ar scéalta</span>
<lb n="5"/><span>Béarla, Fraincís agus Iodáilis is eadh trí cinn eile</span>
<lb n="6"/><span>díobh.</span></p>
<lb n="7"/>
<lb n="8"/><p><span>Fuaireas "Conal Ceárnach ar Chnoc Chailbhre" ó</span>
<lb n="9"/><span>Bhuadhach Ó Coileáin.  Béidir ná fuil fírinne an scéil</span>
<lb n="10"/><span>d'réir staire.  Mar sin féin is dóigh liom gur scéal</span>
<lb n="11"/><span>deas so-léighte é agus is buidheach me don té thug dom é.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Is buidheach me, leis, de ollamhain Iolscol na Mumhan</span>
<lb n="14"/><span>a chabhraig liom.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>NIOCLÁS TÓIBÍN.</span>
<lb n="17"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="18"/><p><span>OIDHCHE AR BHARR TUINNE.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>DOCHTÚIR le Diadhacht, sagart beannuighthe, fear</span>
<lb n="21"/><span>a bhfuil a shúile thar shuarachas an tsaoghail - seo</span>
<lb n="22"/><span>a tháinigh 'on Rinn sa Samhradh, bliain an Tighearna, a</span>
<lb n="23"/><span>1919.  Ag foghluim na Gaedhilge a bhí sé ann.  Ba</span>
<lb n="24"/><span>ghean leis muintir na Rinne, na h-iascairí go ró-</span>
<lb n="25"/><span>speisialta, agus ó'n chéad lá chuir sé aithne orra ní</span>
<lb n="26"/><span>raibh sé sásta leis féin go mbeadh oidhche caithte aige</span>
<lb n="27"/><span>'na gcuideachta agus 'na gcomhluadar ar bharr tuinne.</span>
<lb n="28"/><span>Fuair sé an chaoi ar dhul amach oidhche agus dhein sé</span>
<lb n="29"/><span>rud di.  Badh ghráin leis dul in' aonar mar ná raibh</span>
<lb n="30"/><span>an Ghaedhealg ar a thoil aige, dar leis, agus dob' eagal</span>
<lb n="31"/><span>leis ná bainfeadh sé leath ná trian a dhóthain cainte</span>
<lb n="32"/><span>as na h-iascairí.  Chuir sé ar thriúr eile teacht leis.</span>
<lb n="33"/><span>Ní raibh aon chur 'na choinne aca.  Bhogadar, an ceathrar</span>
<lb n="34"/><span>aca.  Ba dheas mar chuideachta an ceathrar úd agus</span>
<lb n="35"/><span>an ceathrar a bhí i mbun an bháid.</span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>Oidhche ní ba dheise níor chaitheadar riamh.  Bhí an</span>
<lb n="38"/><span>aimsir ar áilneacht.  Peictiúir i ngach rud a leagfá</span>
<lb n="39"/><span>súil air.  I ndorchadas na h-oidhche féin bhí níos mó</span>
<lb n="40"/><span>ná a ndóithin le feicsint ag súile cinn a bheadh oscailte.</span>
<lb n="41"/><span>Agus níor ghádh dos na lámha bheith díomhaoin mar bhí</span>
<lb n="42"/><span>cóir iascaireacht do chách.  Na cluasa níorbh' shuan</span>
<lb n="43"/><span>dóibh óir ní i dtaobh leis an nglór daona a bhí an uain.</span>
<lb n="44"/><span>An oidhche úd thar aon oidhche dár chaith an ceathrar úd</span>
<lb n="45"/><span>riamh!  Le féachaint siar uirre bhí rud éigin neamh-</span>
<lb n="46"/><span>choitchianta ag gabháil léi; rud éigin a chuirfeadh ag</span>
<lb n="47"/><span>cuimhneamh agus ag maranna an duine; rud éigin in</span>
<lb n="48"/><span>a raibh adhbhar scríbhinn agus seanchais; rud éigin a</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="49"/><p><span>ghreamochadh an duine agus ná h-imtheochadh d' urchar</span>
<lb n="50"/><span>as a chuimhne.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>Chuadar 'on tráigh thimcheall a sé chlog um thráthnóna.</span>
<lb n="53"/><span>Sa ché istigh bhí roint bád leath-cheangailte leath-scaoilte;</span>
<lb n="54"/><span>iad siar agus aniar, anonn agus anall, in gach aon</span>
<lb n="55"/><span>tslighe, díreach, mar a bheadh scata bó ar an aonach nó</span>
<lb n="56"/><span>mar a bheadh capaill a bheadh á gcruinniú féin i</span>
<lb n="57"/><span>gcóir an ráis.  B'fhuiris d'aithint orra ná beadh</span>
<lb n="58"/><span>suaimhneas na h-oidhche aca sa doca úd.  B'fhuirist</span>
<lb n="59"/><span>d'aithint orra go rabhdar ag fuireach le n-a gcuid</span>
<lb n="60"/><span>marcach.  Bhí na marcaigh — na h-iascairí — 'na suidhe</span>
<lb n="61"/><span>annsúd ar phlanc a bhí leagtha ag bun falla an ché.</span>
<lb n="62"/><span>Ní bhíonn aon bhóna ná carabhat ar iascaire.  Ní</span>
<lb n="63"/><span>bhearrann sé é féin in aghaidh an lae.  Ní dhéineann,</span>
<lb n="64"/><span>mar ní ar mhaise pearsan a bhíonn a mhaireachtain acht</span>
<lb n="65"/><span>ar mhille maise.  Bhí a rian orra, bhí a gcuid brístí</span>
<lb n="66"/><span>breacuighthe liath ag an sáile; léine ghorm olna</span>
<lb n="67"/><span>ar gach fear aca; leadhb de shean-chaipín nó</span>
<lb n="68"/><span>pleidhce de hata fiar-sceabha air; gach ball éadaigh</span>
<lb n="69"/><span>dá raibh air gan mórán de'n taithneamh ann.  Acht 'na</span>
<lb n="70"/><span>dhiaidh sin an té d'fhéachfadh go cruinn idir an dá shúil</span>
<lb n="71"/><span>orra chífeadh sé go raibh buaidh thar aingcise aca, go</span>
<lb n="72"/><span>raibh buaidh thar mhaise aca, sé sin, togha agus toradh na</span>
<lb n="73"/><span>sláinte.  Agus cé go raibh a gcneas gan snas agus</span>
<lb n="74"/><span>a gceann gan cioradh, bhí 'na bpearsa agus 'na</span>
<lb n="75"/><span>gceannacha an t-éifeacht agus an tuigsint sin ba dhual</span>
<lb n="76"/><span>do'n nGaedheal riamh.</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>D' eirigheadar 'na seasamh.  Féachaint dá dtugadar</span>
<lb n="79"/><span>soir, siar agus ó dheas; ba leor sin chum tairngireacht</span>
<lb n="80"/><span>na h-aimsire as sin go maidin do chraobh-scaoileadh.</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>"Bléata gaoithe adtuaidh a bheidh ann.  Beidh sé 'na</span>
<lb n="83"/><span>chalma go maidin," arsa fear aca.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>"Ní bheidh," arsa fear eile, "beidh meum bheag ghaoithe</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="86"/><p><span>aniar andeas ann a thabharfaidh amach sinn agus raghaidh</span>
<lb n="87"/><span>sí siar ó thuaidh air fé mhaidin."</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>"Pé gaoth a bheidh ann," ars an tríomhadh fear,</span>
<lb n="90"/><span>"déanfaidh sí oidhche bhreágh ar an bhfarraige."</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>Ba mhór an sólás an méid sin do'n gceathrar a bhí</span>
<lb n="93"/><span>ag éisteacht.  Badh chuma leo súd acht an oidhche bheith</span>
<lb n="94"/><span>go breágh aca.  Ba ghairid gur bhain fear crothadh as</span>
<lb n="95"/><span>féin agus dhein sé ceann ar aghaidh ar a bhád.  Bhíodar</span>
<lb n="96"/><span>ag imtheacht 'na nduine agus 'na nduine go dtí go</span>
<lb n="97"/><span>raibh a fuireann féin istigh i ngach bád.  Chuaidh an</span>
<lb n="98"/><span>Dochtúir agus a chuideachta isteach sa mbád a bhí</span>
<lb n="99"/><span>in áirighthe aige.  Bhí téada á scaoileadh, ancraí á</span>
<lb n="100"/><span>dtarraingt; polaí á sádhadh agus á gcur i dtaca,</span>
<lb n="101"/><span>seolta á dteannadh anáirde ar feadh cúig nó deich</span>
<lb n="102"/><span>nóimentí.  Sin a raibh ann, bhí gach bád ag treabhadh</span>
<lb n="103"/><span>na mara agus gan de shuim ag an té a bhí istigh innte</span>
<lb n="104"/><span>sa tír isteach uaidh acht díreach gus ná beadh sí ann</span>
<lb n="105"/><span>ar aon chor.  Is ar an bhfarraige a bhíodar.</span></p>
<lb n="106"/>
<lb n="107"/><p><span>Bhí gach fear insan mbád 'na shuidhe go seascair nó</span>
<lb n="108"/><span>'na luighe ar a leath-liosta in áit éigin.  Is ar an tobac</span>
<lb n="109"/><span>a chuadhadh, cé ná fuil aon rud is mó a luathochadh tinneas</span>
<lb n="110"/><span>farraige leis.  Acht ní ag cuimhneamh ar thinneas a bhíonn</span>
<lb n="111"/><span>duine nuair is é aoibhneas Dé atá i gcoróinn.  Ba</span>
<lb n="112"/><span>dhóthain do aoinne a mbeadh a mharthainn ar tír, gan</span>
<lb n="113"/><span>dada eile thabhairt fé ndeara acht an báidín úd.  An</span>
<lb n="114"/><span>seoilín crochta anáirde uirre agus an leoithne gaoithe</span>
<lb n="115"/><span>ag breith air agus á theannadh.  An méid sin ag tabhairt</span>
<lb n="116"/><span>siubhail di.  Bhí sí ag imtheacht anonn chum na farraige</span>
<lb n="117"/><span>díreach gus dá mbeadh péire súl innte agus cheithre</span>
<lb n="118"/><span>cosa fúithe.  Í ag gearradh léi.  An fear ar an stiúir</span>
<lb n="119"/><span>ag déanamh eolais agus gan mhairg sa saoghal air á</span>
<lb n="120"/><span>dhéanamh.  Badh dheas a bheith ag éisteacht leis an nglór</span>
<lb n="121"/><span>ciúin caoin a bhí ag an mbád á bhaint amach agus</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="122"/><p><span>cogarnac agus siosma na n-iascairí iar na meascadh</span>
<lb n="123"/><span>le chéile.</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>Amhlaidh sin a bhíodar ag goid na slighe.  An mhuir</span>
<lb n="126"/><span>mhór bhraonach fé'n mbád thíos.  An spéir ghorm glan</span>
<lb n="127"/><span>os a cionn.  An tír, oileáin bheaga, carraigeacha,</span>
<lb n="128"/><span>failtreacha, páirceacha, guirt, cnuic is sléibhte is</span>
<lb n="129"/><span>gleannta isteach uatha.  Na sléibhte go h-ioldaithte</span>
<lb n="130"/><span>órnáideach ag eirghe ón bhfarraige anáirde.  A gciumhais</span>
<lb n="131"/><span>anáirde ag déanamh líne mí-chothrom ar fhioghar na</span>
<lb n="132"/><span>spéireach.  Fuinne na gréine ag breith barr maise</span>
<lb n="133"/><span>agus scéimhe ar na rudaí agus ar na nithe seo go léir.</span>
<lb n="134"/><span>Na préacháin bhána go h-uaibhreach agus go dána ag</span>
<lb n="135"/><span>eitilt os cionn an bháid, nó le meidhir is magadh ag</span>
<lb n="136"/><span>eirghe agus ag túirling sa bhfarraige — gach aon rud ag</span>
<lb n="137"/><span>breith brágha ar a chéile.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>Bhí Peaid Cheallaigh agus Séamas Ó Muirgheasa —</span>
<lb n="140"/><span>beirt iascairí — ag iascaireacht le dhá dhró (dhorugha) ar</span>
<lb n="141"/><span>feadh scathaimh.  Mharbhuigheadar roint macraelí.</span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>"Seadh, a Athair," arsa Peaid, leis an Dochtúir,</span>
<lb n="144"/><span>"bain tástáil as an dró so, féachaint an bhfuil an</span>
<lb n="145"/><span>chéird agat."</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>Bhí fear an bháid — Liam Ó h-Aodha — ar an stiúir.</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>"Ná bac leis, a Athair," ar sé.  "Is fearr an</span>
<lb n="150"/><span>dró tharraingt isteach agus na líonta chur amach.  Tá</span>
<lb n="151"/><span>trí báid stríoctha á gcur amach cheana féin."</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>Tarraingeadh isteach an dá dhró agus cuireadh i leath</span>
<lb n="154"/><span>taoibh iad.  Leagadh an seol agus ceangaileadh go</span>
<lb n="155"/><span>dian daingean le téada é.  Sguireadh de'n chrann</span>
<lb n="156"/><span>é, agus ceangaileadh de chlíathán an bháid é.  Bhíodar</span>
<lb n="157"/><span>réidh annsin chum na líonta a chur amach.</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>Rug Peaid Cheallaigh ar earball na líonta agus</span>
<lb n="160"/><span>chaith amach é.  Annsin rug sé ar an téad a bhí in</span>
<lb n="161"/><span>uachtar an lín agus rug Séamas Ó Muirgheasa ar an</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="162"/><p><span>mbonn.  Bhí Liam ar an stiúir agus Tomás Ó h-Aodha,</span>
<lb n="163"/><span>a dhritheáir, ag caitheamh amach agus ag réidhteach na</span>
<lb n="164"/><span>mbuidheana.  Bhí an ceathrar eile agus a mbéil agus</span>
<lb n="165"/><span>a súile oscailte ag féachaint orra.  Ba ghairid an</span>
<lb n="166"/><span>mhoill iad a chur amach.  Nuair a bhí a ndeire amuigh</span>
<lb n="167"/><span>ceangaileadh téad mhór láidir dá gceann agus</span>
<lb n="168"/><span>ceangaileadh an ceann eile de'n téad sin ar an gcrann.</span>
<lb n="169"/><span>Nuair a bhí sin déanta bhí an bád agus na líonta</span>
<lb n="170"/><span>annsúd sínte treasna na farraige.  Ní raibh aon</span>
<lb n="171"/><span>ghaoth ann acht mar sin féin bhí crostacht sa bhfarraige</span>
<lb n="172"/><span>a bhí ag déanamh luascadh a dóthain ar an mbád, agus</span>
<lb n="173"/><span>níorbh' fhearrde na "máirnéalaig nua" é.  Ní rabhdar</span>
<lb n="174"/><span>'na thaithighe.  Ní luasca chum suain ná síor-chodlata</span>
<lb n="175"/><span>bhí ann acht suathadh grána a dhein tinn iad.  Thuit</span>
<lb n="176"/><span>Mártan — ceann aca — leis an suathadh.  Chaith sé síneadh</span>
<lb n="177"/><span>siar ar an siota agus fuireach ann ag cur taomana</span>
<lb n="178"/><span>tinnis de gur thuit dá chodla go sámh seascair ar</span>
<lb n="179"/><span>bhruach na mara.  Cuireadh an seol tosaigh fé agus</span>
<lb n="180"/><span>anuas air mar chosaint ón síon.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>Bhí bruachadghail tinnis ag teacht ar an Dochtúir</span>
<lb n="183"/><span>leis agus ní ar a chosa badh mhéinn leis a bheith.  Shín</span>
<lb n="184"/><span>sé é féin, agus ní ar leaba clúid de chlúmh na n-éan</span>
<lb n="185"/><span>é ná ar aon adhbhar sámháin eile acht ar chláracha an</span>
<lb n="186"/><span>tsiota deire.  Cuireadh sean-chasóga beaifití agus</span>
<lb n="187"/><span>sean-léinteacha mar philiúr fé n-a cheann agus bhí cúpla</span>
<lb n="188"/><span>casóg casta thimcheall air.  Mar sin, ar fhleasc a</span>
<lb n="189"/><span>dhroma, a bhí sé sínte.  A aghaidh do'n spéir mar a</span>
<lb n="190"/><span>raibh na mílte miliún raelt ag taithneamh go soilseach</span>
<lb n="191"/><span>agus ag féachaint air.</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>Bhí triúr iascairí i gcabhail an bháid, agus 'na bhfochair</span>
<lb n="194"/><span>bhí Dic agus Labhrás — an bheirt eile de'n gceathrar.</span>
<lb n="195"/><span>Bhí an ceáthramha iascaire istigh fé'n siota ag gabháil</span>
<lb n="196"/><span>do'n teine agus ag cur méile an mheadhon-oidhche i</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="197"/><p><span>gcóir.  Tugadh dhá dhró do Labhrás agus do Dhic —</span>
<lb n="198"/><span>ceann an duine.  Bhí duirighthe ag an triúr eile.</span>
<lb n="199"/><span>Luigheadar go léir san iascaireacht.  Faoitíní a bhí</span>
<lb n="200"/><span>ag eirghe chúcha.  Ní raibh le déanamh aca acht an dró</span>
<lb n="201"/><span>a scaoileadh síos amach de chlíathán an bháid agus níorbh'</span>
<lb n="202"/><span>luaithe thíos í ná faoitín ag á itheadh.  Tarraingt</span>
<lb n="203"/><span>annsin agus bhí an faoitín bocht marbh.  Bhí na faoitíní</span>
<lb n="204"/><span>ag itheadh agus ag teacht go tiugh acht stadadar den</span>
<lb n="205"/><span>itheadh agus b'éigin na duirighthe tharraing isteach sa</span>
<lb n="206"/><span>mbád.</span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>Leis an linn seo bhí an méile i gcóir ag Tomás Ó</span>
<lb n="209"/><span>h-Aodha.  Chuaidh gach fear a bhí in iúil ar dhul isteach</span>
<lb n="210"/><span>fé'n siota isteach.  Acht ní raibh slighe dóibh.  Tháinigh</span>
<lb n="211"/><span>Séamas Ó Muirgheasa amach, agus chrom sé ag pléidhe</span>
<lb n="212"/><span>leis an dró arís agus ag caint leis an Dochtúir.</span>
<lb n="213"/><span>Luigh an chuid eile san itheadh.  Bí taoscán maith té</span>
<lb n="214"/><span>agus fairsinge éisc i gcóir.  Bhí Dic agus Labhrás ar</span>
<lb n="215"/><span>a sástacht.  Ní raibh a leithéid de mhéile bídh riamh aca.</span>
<lb n="216"/><span>B'aerach an méile é.  Bhí cáirt té cois na teine agus</span>
<lb n="217"/><span>siúicre is té caithte i dteannta a chéile innte.  Nuair</span>
<lb n="218"/><span>d'fhuar sí cuireadh roint de'n té i gcrúiscín eile a</span>
<lb n="219"/><span>bhí ann.  Bhí an t-iasc i gceaintín.  Na cláracha, a bhí</span>
<lb n="220"/><span>mar úrlár thimcheall an teinteáin, an bórd; agus</span>
<lb n="221"/><span>blúire pháipéar an t-éadach búird agus an pláta.</span>
<lb n="222"/><span>Aoinne a bhí ró-ghalánta chum gan a mhéara a shádhadh</span>
<lb n="223"/><span>sa phláta, bhí thiar air.  Bhí an crúiscín idir Pheaid</span>
<lb n="224"/><span>Cheallaigh agus Labhrás agus an cháirt idir Dhic agus</span>
<lb n="225"/><span>Liam Ó h-Aodha.  Bhí cead tarraingt ar an gcrúiscín</span>
<lb n="226"/><span>nó ar an gcáirt d'réir uain.</span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>"An dtaithnigheann an t-iasc leat, a Labhrais?"</span>
<lb n="229"/><span>arsa Peaid.  "Chím ná fuilir ag dul ró-dhoimhin ann."</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>"Éist, a dhuine," arsa Labhrás, "ná feiceann tú</span>
<lb n="232"/><span>go bhfuilim ar mo dhícheall?  'Dé chúis go bhfuil an</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="233"/><p><span>t-iasc chómh deas milis?  Is dóigh liom nár bhlaiseas</span>
<lb n="234"/><span>riamh aon rud chómh so-bhlasta leis."</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>"Nuair a bhíonn iasc beirbhthe sa sáile bíonn sé</span>
<lb n="237"/><span>amhlaidh, acht béidir go bhfuil dúil agat ann leis."</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>"Adeirim leat go bhfuil, agus ní fheadar an domhan</span>
<lb n="240"/><span>'dé chúis an té a bheith chómh deas agus gan aon bhraon</span>
<lb n="241"/><span>bainne air.  Is ait liom an scéal."</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>"An tsean-chaint, a Labhráis.  Bíonn blas milis ar</span>
<lb n="244"/><span>phairseach na gcomharsan."</span></p>
<lb n="245"/>
<lb n="246"/><p><span>"Ní fheadar.  Ní h-é sin atá á dhéanamh.  Míorbhuailt</span>
<lb n="247"/><span>éigin atá sa scéal."</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>"Dá mbeadh scian agus farc agus na córacha catha</span>
<lb n="250"/><span>eile agat anois béidir ná beadh an blas leath chómh</span>
<lb n="251"/><span>maith."</span></p>
<lb n="252"/>
<lb n="253"/><p><span>"Ná trácht liom orra.  Cad a bhuaidhfeadh ar an</span>
<lb n="254"/><span>bhfarc a thug Dia dúinn?"</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>"Dada.  Dá mbeadh an scéal ag dul ar an ngéire</span>
<lb n="257"/><span>is iad na méara badh thúisce a bhainfeadh an béal amach."</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>"Adeirim-se féin sin."</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>Bhíodar sásta go maith de'n té agus de'n iasc um</span>
<lb n="262"/><span>an taca so.  Bhuail Dic amach agus rug sé ar dhró</span>
<lb n="263"/><span>a bhí amach de chlíathán an bháid.  Bhain sé cúpla straca</span>
<lb n="264"/><span>aiste.  D'airigh sé an t-ualach.  Tharraing.  D'airigh</span>
<lb n="265"/><span>Peaid Cheallaigh an tarraingt.  "An diabhal! tarraing!</span>
<lb n="266"/><span>tarraing!  Tá colamúir agat," arsa Peaid.</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>Bhí Dic ag tarraingt mar a bheadh fear méaracán.</span>
<lb n="269"/><span>Thug sé an colamúir ar bórd.  Ba bhreágh an breac</span>
<lb n="270"/><span>é.  Bhí gaisce na h-oidhche déanta ag Dic.</span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>Nuair a bhí greim bídh ithte ag Séamas Mhuirgheasa</span>
<lb n="273"/><span>tháinigh sé amach agus chuaidh sé ar an dró arís agus</span>
<lb n="274"/><span>ag caint leis an Dochtúir.  Chuaidh Labhrás agus Dic</span>
<lb n="275"/><span>isteach fé'n siota.  Bhí diúdarnghail chodlata ag teacht</span>
<lb n="276"/><span>orra agus badh bhreágh leo síneadh in áit éigin.  Bí</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="277"/><p><span>Liam agus Tomás fé'n siota agus ní bheidís sásta go</span>
<lb n="278"/><span>raghadh Dic agus Labhrás isteach sa leaba.  Ghlacadar</span>
<lb n="279"/><span>an chomhairle.  Acht i gcúrsaí leaba!  Annsúd a bhí</span>
<lb n="280"/><span>an leaba.  Bhí clár maith láidir sínte ar a chlíathán</span>
<lb n="281"/><span>treasna ó thaobh taobh an bháid.  Bhí sé tamaillín ón</span>
<lb n="282"/><span>teine agus árduighthe rud beag ó úrlár an teinteáin.</span>
<lb n="283"/><span>Chuadar isteach thairis sin.  Bhí nádúir cláracha mar</span>
<lb n="284"/><span>thóin sa leaba.  Sop tuighe caithte anuas orra.  Téada,</span>
<lb n="285"/><span>sean-bheaifití, sean-léinteacha — aon angréis a bhfuighfeá</span>
<lb n="286"/><span>cuimhneamh air caithte muirc mairc ar a chéile ann.</span>
<lb n="287"/><span>Shíneadar ann.  Sean-arán stáltha a bhí fé cheann Dhic,</span>
<lb n="288"/><span>agus bluic adhmaid a bhí fé cheann Labhráis.  Thuit</span>
<lb n="289"/><span>sámháinín chodlata orra acht níorbh' throm suan dóibh.</span>
<lb n="290"/><span>D'imthigh an bheirt a bhí fé'n siota amach.  Ba ghairid</span>
<lb n="291"/><span>gur thuit coinneal a bhí lasta ann le luasca an bháid.</span>
<lb n="292"/><span>Bhíodar sa dorchadas annsin, agus bhí deatach na teine</span>
<lb n="293"/><span>á dhéanamh níos doirchighe.  Ní rabhdar 'na gcodla</span>
<lb n="294"/><span>agus ní rabhdar 'na ndúiseacht.  D'airighdís an ceathrar</span>
<lb n="295"/><span>amuigh ag corruighe anois agus arís, agus ag mion-</span>
<lb n="296"/><span>chaint.  Bhí an Dochtúir agus Séamas ag caitheamh focail</span>
<lb n="297"/><span>le n-a chéile.  Is beag nár thuigeadar an méid cainte</span>
<lb n="298"/><span>a bhí idir an bheirt seo.</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>"Is iongantach an saoghal é bhur saoghal," arsan</span>
<lb n="301"/><span>Dochtúir le Séamas.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>"Saoghal mí-ádhmhárach, a Athair." arsa Séamas.</span></p>
<lb n="304"/>
<lb n="305"/><p><span>"An ndéarfá sin?"</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>"Dhéarfainn.  Níl aon saoghal ag aoinne ná fuil</span>
<lb n="308"/><span>codla na h-oidhche aige.  Tá sé i gcoinne nádúra an</span>
<lb n="309"/><span>duine, é bheith 'na dhúiseacht agus an saoghal 'na chodla."</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>"Tá agus ní'l.  Is iomdha duine atá sínte ar a</span>
<lb n="312"/><span>leaba anocht ná fuil aigne leath chomh socair, ná leath</span>
<lb n="313"/><span>chómh sásta aige agus atá agat-sa anois."</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>"Tá sin féin amhlaidh, acht is cuma sin tagann saoghal</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="316"/><p><span>mar seo le sláinte an duine.  Ní bhíonn an seasamh</span>
<lb n="317"/><span>ann."</span></p>
<lb n="318"/>
<lb n="319"/><p><span>"Ní dhéarfainn go bhfuil an ceart agat.  Is dóigh</span>
<lb n="320"/><span>liom-sa ná fuil aon saoghal níos folláine ná do shaoghal.</span>
<lb n="321"/><span>Béidir go bhfuil roint droch-úsáid ag baint leis,</span>
<lb n="322"/><span>acht dar ndóigh cuid de'n chéird is eadh an droch-úsáid."</span></p>
<lb n="323"/>
<lb n="324"/><p><span>"An chéird ar fad, dá ndéarfá é, a Athair."</span></p>
<lb n="325"/>
<lb n="326"/><p><span>"Cuir i gcás tú féin anois.  Is dócha go bhfuil tú</span>
<lb n="327"/><span>tuitthe isteach i ngo leor blianta, agus ná fuil tú</span>
<lb n="328"/><span>díreach chómh maith agus a bhí tú aon lá riamh?"</span></p>
<lb n="329"/>
<lb n="330"/><p><span>"Ní bhfuighinn a bheith.  Is deacair do aon tsean-</span>
<lb n="331"/><span>duine mar mise a bhfuil chúig bhliana déag is trí fichid</span>
<lb n="332"/><span>traochta aige, gan a bheith traochta go maith é féin.</span>
<lb n="333"/><span>Acht mar adeirir, ní bheinn sa tslighe do dhuine go fóil."</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>"An bhfuil tú san aois sin?"</span></p>
<lb n="336"/>
<lb n="337"/><p><span>"Gach aon lá agus oidhche dhi, agus tá sé dian má</span>
<lb n="338"/><span>thugas seachtmhain de m' shaoghal tinn ar aon leaba."</span></p>
<lb n="339"/>
<lb n="340"/><p><span>"Agus tá do shaoghal ar fad caithte ar an bhfarraige</span>
<lb n="341"/><span>agat?"</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>"Táim ag dul ar an bhfarraige ó chosain mo bhróga</span>
<lb n="344"/><span>tistiún.  Acht thug me thimcheall ceáthramhadh chéad</span>
<lb n="345"/><span>blian i Sasana Nua."</span></p>
<lb n="346"/>
<lb n="347"/><p><span>"Agus, dar ndóigh, ní ar an bhfarraige a bhís</span>
<lb n="348"/><span>annsin?"</span></p>
<lb n="349"/>
<lb n="350"/><p><span>"M'anam ag Dia gurbh' eadh.  Thugas trí seachtmhaine</span>
<lb n="351"/><span>ag obair ann mar longshoreman ag aistriú malaí</span>
<lb n="352"/><span>le truc.  Ní raibh ann acht gur mhair me 'na dhiaidh.</span>
<lb n="353"/><span>Bhí gach aon chnámh a bhí im' chorp as ionad."</span></p>
<lb n="354"/>
<lb n="355"/><p><span>"Ag iascaireacht a thug tú an aimsir mar sin?"</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>"Ó, masa b'eadh.  Ar na Georgies.  Is dócha gur</span>
<lb n="358"/><span>minic d'airigh tú trácht ar na Georgies."</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>"Níor airigheas, acht dá chomhartha sin féin.  Tá fhios</span>
<lb n="361"/><span>agam go bhfuil a leithéid d'áit ann."</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="362"/><p><span>"Bhoil, sin é mar a chaitheas-sa mo chuid aimsire</span>
<lb n="363"/><span>annsúd ag iascaireacht ar na Georgies.  Is dócha gur</span>
<lb n="364"/><span>mó iascairí ón Rinn atá ag iascaireacht annsúd ná</span>
<lb n="365"/><span>mar atá sa Rinn anois.  Acht adeirim-se leat nach</span>
<lb n="366"/><span>iascaireacht mar mhagadh í.  Tá sí dian go maith annso</span>
<lb n="367"/><span>acht is déine seacht n-uaire déag annsúd í.  Is iomdha</span>
<lb n="368"/><span>fear breágh d'fhág an áit seo le dá fhichead bliain agus</span>
<lb n="369"/><span>ar thug na Georgies giorr-shaoghal do."</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>"Chaith siad a bheith contabharthach mar sin?"</span></p>
<lb n="372"/>
<lb n="373"/><p><span>"Contabharthach!  Níorbh' chontabhairt go dtí iad,</span>
<lb n="374"/><span>agus níorbh' í an chontabhairt féin acht an obair.  Is</span>
<lb n="375"/><span>dócha gur minic a thugais fé ndeara ceann des na</span>
<lb n="376"/><span>scúnéirí dhá chrann sin a bhíonn ag tabhairt an ghuail</span>
<lb n="377"/><span>ó Shasna.  Báid mar sin a bhíonn ann.  Cuirtear gach</span>
<lb n="378"/><span>aon chóir isteach ionta.  Teidheann fuireann fear i</span>
<lb n="379"/><span>ngach ceann aca.  Ní bhíonn aon uimhir fé leith in aon</span>
<lb n="380"/><span>bhád.  Gheobhadh ó mhór-sheisear go dtí fiche duine a</span>
<lb n="381"/><span>bheith i bhfuirinn — gach fear do féin nó beirt i bpáirt.</span>
<lb n="382"/><span>Teidheann an bád thimcheall céad míle ó thalamh.</span>
<lb n="383"/><span>Scaoiltear amach aiste báid bheaga.  Teidheann beirt</span>
<lb n="384"/><span>i ngach bád beag agus teidhid ag iascaireacht le spléir.</span>
<lb n="385"/><span>Bíd ag imtheacht agus ag teacht go dtí 'n mbád mór</span>
<lb n="386"/><span>ar feadh seachtmhaine nó coigthighse.  Is minic agus</span>
<lb n="387"/><span>iad imthighthe ó'n mbád mór go dtagann stuirm mhór</span>
<lb n="388"/><span>Ní bheadh fhios agat 'dén árd a mbeadh an ghaoth ag</span>
<lb n="389"/><span>séideadh as.  Haraoicéin a thugtar ar an stuirm.  Muna</span>
<lb n="390"/><span>mbeifeá istigh sa mbád mór agus an stuirm sin ann</span>
<lb n="391"/><span>beadh sé chomh maith agat coimirche t'anama a chur ar</span>
<lb n="392"/><span>Dhia.  Uch, a athair mo chroidhe thú, atá na Georgies tar</span>
<lb n="393"/><span>éis céadta sár-fhear a sciobadh gan tásc gan tuairisc."</span></p>
<lb n="394"/>
<lb n="395"/><p><span>"Go bhféacha Dia orra.  Agus a ndeir tú liom</span>
<lb n="396"/><span>go bhfuil an-chuid de mhuintir na h-áite-seo amuigh</span>
<lb n="397"/><span>i Sasna Nua?"</span>
<lb n="398"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="399"/><p><span>"Tá, a Athair.  Tá sráid i mBostún agus 'sé leas-</span>
<lb n="400"/><span>ainm atá uirre ná Baile na nGall.  Gaedhealg ar</span>
<lb n="401"/><span>fad a labhartar innte.  Annsúd a aireochthá an</span>
<lb n="402"/><span>Ghaedhealg."</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>"Ní chreidfinn tú."</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>"Ná fuilim ag innsint na fírinne dhuit?  Creid</span>
<lb n="407"/><span>me nó ná creid."</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>Bhí Peaid Cheallaigh ag éisteacht leis an gcaint go</span>
<lb n="410"/><span>léir, agus bhí sé de bhioth air gan a bheith tamall in</span>
<lb n="411"/><span>aon chuideachta, gan achrann nó aighneas éigin a chur ar</span>
<lb n="412"/><span>bun.  Agus tar éis an achrainn go léir ní bheadh fhios</span>
<lb n="413"/><span>agat ar Pheaid nach ag gáire a bheadh sé ar feadh na</span>
<lb n="414"/><span>h-aimsire.  Bhí sé annsúd gan mórán cainte ná siosma</span>
<lb n="415"/><span>á dhéanamh aige.  Dhéarfadh duine ná raibh a chluais</span>
<lb n="416"/><span>anáirde ar aon chor.  Acht ní túisce d'airigh sé Séamas</span>
<lb n="417"/><span>agus an Dochtúir ag teacht treasna ar a chéile ná</span>
<lb n="418"/><span>chuir sé focal isteach.</span></p>
<lb n="419"/>
<lb n="420"/><p><span>Peaid. — A Athair.  Nár chóir go mbeadh ciall agat-sa</span>
<lb n="421"/><span>agus ná beifeá ag éisteacht le bladar agus le glagar</span>
<lb n="422"/><span>mar sin?  Ná feiceann tú gur éitheach ar fad atá</span>
<lb n="423"/><span>sé sin a stracadh aníos as a bholg?</span></p>
<lb n="424"/>
<lb n="425"/><p><span>Séamas. — Ná bac leis an gciapaire sin, a Athair.</span>
<lb n="426"/><span>Táim ag innsint na fírinne dhuit.</span></p>
<lb n="427"/>
<lb n="428"/><p><span>Peaid. — Muna mbacair, beidh do chluasa bodhar ag</span>
<lb n="429"/><span>ráiméis a chuirfidh tinneas cinn ort.</span></p>
<lb n="430"/>
<lb n="431"/><p><span>Dochtúir. — Ní bheidh go deimhin.  Ná bac linn.  Fonn</span>
<lb n="432"/><span>imiris atá ort-sa anois.</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>Peaid. — Ó, bíodh agaibh mar sin, acht is deacair dom'</span>
<lb n="435"/><span>leithéid-se bheith ag éisteacht le caint gan túis gan</span>
<lb n="436"/><span>deire mar seo.</span></p>
<lb n="437"/>
<lb n="438"/><p><span>Séamas. — Boil, féach anois, a gharsúin, cuirfidh tú</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="439"/><p><span>ar buile me.  Níor airigh aoinne riamh a leithéid de</span>
<lb n="440"/><span>chaint á rádh le duine i láthair sagairt.</span></p>
<lb n="441"/>
<lb n="442"/><p><span>Peaid. — Ná dubhairt an sagart féin leat ná</span>
<lb n="443"/><span>creideann sé thú?</span></p>
<lb n="444"/>
<lb n="445"/><p><span>Séamas. — Tá buaidhte agat.  Acht is maith an rud</span>
<lb n="446"/><span>duit gur annso atá tú.  Dá mbeadh cúpla gloine</span>
<lb n="447"/><span>ólta agam-sa chífeá ná beinn-se ag éisteacht leat.</span>
<lb n="448"/><span>Thabharfainn-se féirín duit a chuirfeadh ar lorg do</span>
<lb n="449"/><span>mheabhrach thú.</span></p>
<lb n="450"/>
<lb n="451"/><p><span>Peaid. — Thabharfá — amáireach!</span></p>
<lb n="452"/>
<lb n="453"/><p><span>Dochtúir. — Dhéarfainn go bhfuil sé ró-óg duit, a</span>
<lb n="454"/><span>Shéamais.</span></p>
<lb n="455"/>
<lb n="456"/><p><span>Séamas. — Ní'l, ná pioc, a Athair.  Thabharfainn-se a</span>
<lb n="457"/><span>dhóthain do fós, acht níor mhór dom a bheith leath ar meisce.</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>Liam. — Seadh, nó ar meisce ar fad.</span></p>
<lb n="460"/>
<lb n="461"/><p><span>Leis an linn seo luigh Liam .i. fear an bháid, ar a</span>
<lb n="462"/><span>ghlúine agus dhein na h-iascairí eile an cleas céadna.</span>
<lb n="463"/><span>Bhí ciúnas ar feadh tamaill, mar bhíodar ar úrnuighthe.</span>
<lb n="464"/><span>Annsin thosnuigh an Yank ag caint, arís.</span></p>
<lb n="465"/>
<lb n="466"/><p><span>Bhí a phíopa 'na bhéal ag Peaid agus ní raibh aon rud</span>
<lb n="467"/><span>aige chum é dheargadh.  Chuir sé a cheann isteach fé'n</span>
<lb n="468"/><span>siota.  Níor labhair sé focal.  Ní raibh aon solus</span>
<lb n="469"/><span>ann acht an teine.  Bhailigh sé ladhar geir-caindle a</span>
<lb n="470"/><span>fuair sé fé n-a lámha agus chaith sé isteach sa teine é.</span>
<lb n="471"/><span>Dhearg sé a phíopa le blúire pháipéar agus tháinigh</span>
<lb n="472"/><span>amach.  Bhí Dic agus Labhrás 'na ndúiseacht acht níor</span>
<lb n="473"/><span>chuireadar cniug asta.  D'eirigh muthal deataigh as</span>
<lb n="474"/><span>an teine.  Bhí sé chomh tiugh agus go ngearrfadh an</span>
<lb n="475"/><span>scian é agus bhí boladh millteach ceart uaidh.</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>"An bhfuil tú id' dhúiseacht?" arsa Dic le Labhrás.</span></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>"Seadh, bhfuilim," arsa Labhrás.  "Creidim go bhfuil</span>
<lb n="480"/><span>an áit-seo gairid do'n mbás."</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>"Nach iongantach an ceo é?"</span>
<lb n="483"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="484"/><p><span>"Ó! a mhic ó!  Seo go deo.  Nárbh' iongantach</span>
<lb n="485"/><span>na h-amadáin a fuair bás i bpoll dubh Cheailcuite,</span>
<lb n="486"/><span>agus a rádh go maireann daoine macánta annso.</span>
<lb n="487"/><span>Nach iongantach an cladhaire é Peaid Cheallaigh agus</span>
<lb n="488"/><span>a leithéid de chleas d'imirt orainn."</span></p>
<lb n="489"/>
<lb n="490"/><p><span>"Ní fheadar sé an raibh sé á dhéanamh ar aon chor."</span></p>
<lb n="491"/>
<lb n="492"/><p><span>"Ní fheadar — amáireach!  Ná h-airigheann tú ag mion-</span>
<lb n="493"/><span>gháire leath-ismuigh annsin é?"</span></p>
<lb n="494"/>
<lb n="495"/><p><span>"Ag caint atá sé.  Seo, amach linn nó táimíd múchta."</span></p>
<lb n="496"/>
<lb n="497"/><p><span>Thángadar amach.  Ní rabhdar acht amuigh nuair a</span>
<lb n="498"/><span>bhí Tomás istigh sa chócaireacht arís.</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>"Ní'l greim bídh ithte ag an sagart ná ag Mártan</span>
<lb n="501"/><span>fós," ar sé, "agus is baoghlach go gcaillfear leis</span>
<lb n="502"/><span>an ocras iad, i bhfad uainn an t-olc, agus go mbeidh</span>
<lb n="503"/><span>milleán a mbáis orainn."</span></p>
<lb n="504"/>
<lb n="505"/><p><span>Ní ró-fhada a bhí sé ag cur i gcóir an mhéile.</span>
<lb n="506"/><span>Dhúisigheadh Mártan.  Chuaidh sé féin agus an Dochtúir</span>
<lb n="507"/><span>isteach fé'n siota.  Luigheadar san itheadh, acht má</span>
<lb n="508"/><span>luigheadar féin is beag a chuaidh síos leo mar bhí an</span>
<lb n="509"/><span>poll ró-mhúchta agus deatach an gheir-caindle fós ann.</span>
<lb n="510"/><span>Ní mhairfeadh madra ann.  Chaitheadar boga gan mórán</span>
<lb n="511"/><span>sásamh a bhaint amach.  Ba iad Dic agus Labhrás a</span>
<lb n="512"/><span>tháinigh 'na ndiaidh a dhein an léir-scrios.</span></p>
<lb n="513"/>
<lb n="514"/><p><span>Nuair a bhí an méile caithte, bhí gach aoinne amuigh</span>
<lb n="515"/><span>i gcabhail an bháid.</span></p>
<lb n="516"/>
<lb n="517"/><p><span>"Tá an bád sin ar an taobh theas dínn ag tarraingt,"</span>
<lb n="518"/><span>arsa Liam Ó h-Aodha.  "Tá sé chómh maith againn-ne</span>
<lb n="519"/><span>a bheith sa tarraingt leis."</span></p>
<lb n="520"/>
<lb n="521"/><p><span>"Fan go n-eireochaidh an rae," arsa Peaid.</span>
<lb n="522"/><span>"Déanfaidh sí athrú eile ar an uisce.  Caochfaidh sí na</span>
<lb n="523"/><span>scadáin agus na macraelí."</span></p>
<lb n="524"/>
<lb n="525"/><p><span>"Tá deire leis an oidhche anois.  Tá sé 'na dhonnfhainn.</span>
<lb n="526"/><span>Beidh an ghrian ag eirghe i gceann uaire an chluig eile."</span>
<lb n="527"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="528"/><p><span>"Tá go maith.  Beir orra."</span></p>
<lb n="529"/>
<lb n="530"/><p><span>Chuadar sa tarraingt.  Fear ar an téad.  Fear</span>
<lb n="531"/><span>ar an mbonn.  Fear ag socrú na líonta agus an fear</span>
<lb n="532"/><span>eile tamall ar an mbonn agus tamall ar an téad</span>
<lb n="533"/><span>d'réir mar d'oir.  Bhí na líonta ag teacht isteach go</span>
<lb n="534"/><span>deas sítheolta.  Macrael annso, scadán annsúd</span>
<lb n="535"/><span>ionnta gan mórán i dteannta a chéile in aon áit.  An</span>
<lb n="536"/><span>fhaid a bhí na líonta ag teacht mar sin, lasadh an t-uisce</span>
<lb n="537"/><span>le gach corruidhe a bhaintí as.  Thagadh dath dearg air</span>
<lb n="538"/><span>agus bhíodh an dath céadna ar an iasc.</span></p>
<lb n="539"/>
<lb n="540"/><p><span>"'Dé chúis an dath sin, a Pheaid?" ars an Dochtúir.</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>"Teine ghealáin a thugtar ar sin, a Athair," arsa</span>
<lb n="543"/><span>Peaid.  "Nuair atá sé ag teacht ar an donnfhainn</span>
<lb n="544"/><span>anois, is gairid go mbeidh sin imthighthe."</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>Ba ghairid go raibh na líonta istigh.  Theannadh</span>
<lb n="547"/><span>anáirde an seol agus tugadh tosach an bháid ar chuan</span>
<lb n="548"/><span>Dhúngarbhán.  Bhí breaca an lae ann.  Ba chosmhail</span>
<lb n="549"/><span>an spéir agus an fharraige le duine a bheadh díreach</span>
<lb n="550"/><span>tar éis dúiseacht as a chodla ar maidin.  Leadarán</span>
<lb n="551"/><span>dorachas na h-oidhche ag righineacáil go dtiocfadh solus</span>
<lb n="552"/><span>an lae 'na riocht ceart.  Bhí báid eile le feicsint fé</span>
<lb n="553"/><span>sheol leis.  Chífeá uait iad mar a chífeá tuir aitinn</span>
<lb n="554"/><span>nó crainn i bpáirc oidhche spéir ghealaighe.  Bhí sé ag</span>
<lb n="555"/><span>geala in áit a chéile.  Ba ghairid go raibh an talamh</span>
<lb n="556"/><span>le feicsint.  Bí fuairneimh ins an mhaidin le linn na</span>
<lb n="557"/><span>h-uaire seo.</span></p>
<lb n="558"/>
<lb n="559"/><p><span>Chuaidh Labhrás isteach fé'n siota agus tháinigh amach</span>
<lb n="560"/><span>gan mórán moille a dhéanamh.</span></p>
<lb n="561"/>
<lb n="562"/><p><span>"An mbraitheann tú fuar é, a Pheaid?" ar sé.</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>"Tá sé rud beag fuar, acht ní dada é sin," arsa</span>
<lb n="565"/><span>Peaid.</span></p>
<lb n="566"/>
<lb n="567"/><p><span>"Dá mbeadh braoinín maith láidir ag duine anois</span>
<lb n="568"/><span>ní dhéanfadh sé aon díoghbháil do." arsa Dic.</span>
<lb n="569"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="570"/><p><span>"Adeirim-se leat ná déanfadh," arsa Peaid.</span></p>
<lb n="571"/>
<lb n="572"/><p><span>"Acht 'dé mhaith a bheith ag caint mar gheall air?"</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>"'Dé chúis?" arsa an Dochtúir.</span></p>
<lb n="575"/>
<lb n="576"/><p><span>"Nuair ná fuil sé againn.  Agus dá mbeadh féin,</span>
<lb n="577"/><span>a Athair, ní leigfeadh náire dhúinn é d'ól agus tusa</span>
<lb n="578"/><span>annsin".</span></p>
<lb n="579"/>
<lb n="580"/><p><span>"Bhoil, badh chruaidh an fear é Dia dá gcuirfeadh</span>
<lb n="581"/><span>Sé i gcoinne braoinín thabhairt duit anois," ars an</span>
<lb n="582"/><span>Dochtúir.</span></p>
<lb n="583"/>
<lb n="584"/><p><span>"Bheadh Sé cruaidh go maith, a Athair," arsa Peaid.</span></p>
<lb n="585"/>
<lb n="586"/><p><span>Do chuir Labhrás a lámh isteach i bpóca a oscala.</span>
<lb n="587"/><span>Tarraing amach buidéal.</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>"Cad déarfá leis seo?" ar sé le Peaid.</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>"Muise, mo ghrádh deoil thú," arsa Peaid.</span></p>
<lb n="592"/>
<lb n="593"/><p><span>Bhí nádúir tomhais éigin ag Labhrás agus líon go</span>
<lb n="594"/><span>bruach é, agus thug do Shéamas Ó Muirgheasa é.</span></p>
<lb n="595"/>
<lb n="596"/><p><span>"Nuair a bheidh sin ólta agat anois ná bíodh aon</span>
<lb n="597"/><span>fhonn achrainn ort," arsa Labhrás.</span></p>
<lb n="598"/>
<lb n="599"/><p><span>"An fhaid a bheidh an sagart annso ní'l aon phráidhinn</span>
<lb n="600"/><span>le h-achrann.  Seo sláinte," arsa Séamas.</span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>"Sláinte agus saoghal chugat," an freagra.</span></p>
<lb n="603"/>
<lb n="604"/><p><span>Bhain gach fear stracadh as an mbuidéal acht amháin</span>
<lb n="605"/><span>an Dochtúir agus Tomás.</span></p>
<lb n="606"/>
<lb n="607"/><p><span>"Féach, a Athair," arsa Séamas, "bíodh is gur sagart</span>
<lb n="608"/><span>tú míle uair, ní dhéanfadh braoinín de sin aon díoghbháil</span>
<lb n="609"/><span>duit anois.  Tá deallradh an-fhuar an-shuaite ort.</span>
<lb n="610"/><span>Téidhfidh sé thú."</span></p>
<lb n="611"/>
<lb n="612"/><p><span>"Dhéanfadh sé an-thinn me," ars an Dochtúir.</span></p>
<lb n="613"/>
<lb n="614"/><p><span>Bhí gach aoinne rud beag níos sásta nuair a bhí an</span>
<lb n="615"/><span>braoinín thiar.  Bhí an-fhuascailt ag baint leis.  Thosnaigh</span>
<lb n="616"/><span>Séamas ag comhaireamh na bhfaoitíní a bhí marbh aige.</span></p>
<lb n="617"/>
<lb n="618"/><p><span>"Trí scór go leith," ar sé.  "Trí scillinge an</span>
<lb n="619"/><span>scór.  Tá an scéal 'na leath-shobharn."</span>
<lb n="620"/></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="621"/><p><span>"Cé cheannuigheann uait, a Shéamais?" arsa Labhrás.</span></p>
<lb n="622"/>
<lb n="623"/><p><span>"Bíonn dó nó trí mhongairí i gcomhnuidhe ar an</span>
<lb n="624"/><span>gcé chum dorn éisc a cheannach.  Is beag a cheannochadh</span>
<lb n="625"/><span>a ndícheall.  Nuair a bhíonn iasc fairsing bheadh sé</span>
<lb n="626"/><span>chómh maith a bheith díomhaoin le bheith ag braith orra."</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>"An maireann Bhaití Ó Dálaigh i gcomhnuidhe agus</span>
<lb n="629"/><span>an mhiúil?"</span></p>
<lb n="630"/>
<lb n="631"/><p><span>"Seadh, an maireann!  'Sé an chéad fhear ar an</span>
<lb n="632"/><span>gcé gach maidin é.  Ní dócha go gcodluigheann sé</span>
<lb n="633"/><span>néal.  I gcúrsaí na miúlach, caithfear í siúd a chaitheamh</span>
<lb n="634"/><span>le h-abhainn nó í chur beo i bpoll éigin.  Tá sí chomh</span>
<lb n="635"/><span>aosta leis na beacha."</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>"B'fhéidir go bhfuil agus níos sine.  Is iongantach</span>
<lb n="638"/><span>an mianach a bhí innte."</span></p>
<lb n="639"/>
<lb n="640"/><p><span>"Ní'l sí chómh millteach agus a bhíodh sí.  Sceimhle</span>
<lb n="641"/><span>shiorruidhe ba eadh í.  Is cuimhin liom maidean fhoghmhair a</span>
<lb n="642"/><span>bhíos ar ché Dhúngarbháin.  Bhí ualach éisc uirre.  Chuaidh</span>
<lb n="643"/><span>Bhaití isteach i dtigh ósda ag díol pé iascaire a raibh</span>
<lb n="644"/><span>sé in achrann leis.  Tháinigh dailtín éigin a raibh bata</span>
<lb n="645"/><span>'na láimh aige agus ní bhfuigheadh sé a bhóthar a thabhairt</span>
<lb n="646"/><span>air gan an bata a bhaint le drom na miúlach.  Ar</span>
<lb n="647"/><span>phaiste tinn a bhí le h-ais na srathrach a leag sé an</span>
<lb n="648"/><span>bata.  Chuir sí sraoth aisti agus bhain sí crochadh aiste</span>
<lb n="649"/><span>féin.  Chrom sí ag eirghe ar a cosa deire.  Annsin</span>
<lb n="650"/><span>thosnuigh sí ag caitheamh a cosa deire siar uaithe.  An</span>
<lb n="651"/><span>té ná feacaidh iasc agus boscaí á gcur ag rince san</span>
<lb n="652"/><span>aer ní'l aon tseanchas aige.  Ní raibh aon fhághail ar</span>
<lb n="653"/><span>í stad.  Bhí marbhú 'na mílte innte.  Cuireadh tóir</span>
<lb n="654"/><span>ar Bhaití.  Tháinigh sé de rith.  "Bho hó Sin," ar sé.</span>
<lb n="655"/><span>Stad sí de phreab.  Níor fhan cor innte.  Dá bhfeicfeá</span>
<lb n="656"/><span>an fear bocht agus í féin annsin, chuirfidís truagh ort."</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>"Bhí an mianach céadna in Bhaití a bhí sa mhiúil,"</span>
<lb n="659"/><span>arsa Labhrás.  "Is cuimhin liom a bheith ag ráiseanna</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="660"/><p><span>i gCeapa Chuinn uair.  Bhí rás miúlach le rith.  Bhí</span>
<lb n="661"/><span>Bhaití agus a mhiúil ann.  Thug cúpla duine a bhí ann</span>
<lb n="662"/><span>fé ndeara Bhaití agus chuireadar d'fhiacha air an</span>
<lb n="663"/><span>mhiúil a chur ag rith sa rás.  Bhí fhios aca an lón ba mhilse</span>
<lb n="664"/><span>leis an mhiúil — pionta leanna agus bulóg aráin.</span>
<lb n="665"/><span>Fuaireadar an lón, agus chaith sí é go macánta.</span>
<lb n="666"/><span>Cuireadh i gcóir do'n rás.  Tháinigh na miúlacha amach.</span>
<lb n="667"/><span>Bhí an-chuid boscaí thimcheall na h-áite a rabhadh ag cur</span>
<lb n="668"/><span>tosach ar an rás.  Tugadh an fógra chum cur des na</span>
<lb n="669"/><span>buinn.  D'imthigh gach miúil acht miúil Bhaití.  Bhí sé</span>
<lb n="670"/><span>ag casadh agus ag casadh go dtí gur shocraigh sí é féin</span>
<lb n="671"/><span>'na ceart.  Thug sí a cosa deire dos na boscaí.</span>
<lb n="672"/><span>Chrom sí á ngreadadh.  Ní fheadar aoinne cár ghabh</span>
<lb n="673"/><span>an marcach.  Aoinne a bhí thimcheall uirre ná i ngiorracht</span>
<lb n="674"/><span>béice asail di chaith sé bheith ag cur de.  Ní raibh aon</span>
<lb n="675"/><span>stríocadh ag baint léi.  Chuir sí stad leis na miúlacha</span>
<lb n="676"/><span>eile a bhí ag rith an ráis agus chuir sí an duine déanach</span>
<lb n="677"/><span>dé'n pháirc."</span></p>
<lb n="678"/>
<lb n="679"/><p><span>"Ba ghairid an mhoill uirre é," arsa Séamas.</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>Bhí glaiseacht bheag sa maidin i gcomhnuidhe.  Bhí an ghrian</span>
<lb n="682"/><span>díreach ag cur a cinn aníos.  Badh dheas leat glór na</span>
<lb n="683"/><span>gcúirliún agus na nguinéan agus na mílte éan eile,</span>
<lb n="684"/><span>ag teacht ó fhaill agus ó thráigh — na créatúiríní bochta</span>
<lb n="685"/><span>le luathgháir agus le h-áthas ag cur fáilte roimh sholus</span>
<lb n="686"/><span>an lae.  Bhí na préacháin bhána ag teacht as gach árd</span>
<lb n="687"/><span>ag déanamh ar na báid.  Tháinigh cuid aca díreach os</span>
<lb n="688"/><span>cionn an báid.  Sheasaigh ceann aca ar bhárr an chrainn,</span>
<lb n="689"/><span>agus bhí cúpla ceann aca nach mór ag teacht isteach</span>
<lb n="690"/><span>sa mbád, agus gan pioc scáth ná eagla aca roimh</span>
<lb n="691"/><span>aoinne.  Fuaireadar fuighleach beag ó fhearaibh an</span>
<lb n="692"/><span>bháid acht ní fheadar an rabhdar sásta leis mar bhíodar</span>
<lb n="693"/><span>á dtionnlacann i gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="694"/>
<lb n="695"/><p><span>Sa deire thiar thall, bhí an ghrian go taithneamhach</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="696"/><p><span>thoir.  D'imthigh an ghlaiseacht.  Ba dheas é an saoghal.</span>
<lb n="697"/><span>Na h-iascairí bochta an uair sin, tar éis na h-oidhche</span>
<lb n="698"/><span>a thabhairt 'na suidhe, chómh sultmhar, chómh sásta, chómh</span>
<lb n="699"/><span>cainteach agus dá mbeidís 'na gcodla ar feadh na</span>
<lb n="700"/><span>h-oidhche.  Bhí roint éisc ar bórd aca agus ní raibh</span>
<lb n="701"/><span>de chúram orra acht dul go Dúngarbhán agus é chur</span>
<lb n="702"/><span>dá láimh.  Chiúnaigh an ghaoth agus chaitheadar dul san</span>
<lb n="703"/><span>iomradh.  Ba mhaith sin don gceathrar eile.  Bhíodar</span>
<lb n="704"/><span>breac fhuar ar feadh na h-oidhche agus chuir an t-iomradh</span>
<lb n="705"/><span>an fuacht as a gcnámhna.</span></p>
<lb n="706"/>
<lb n="707"/><p><span>Bhí an bád ag teacht isteach béal an chuain um an</span>
<lb n="708"/><span>taca so.  Bhí an fharraige 'na h-aon bhraitlín amháin</span>
<lb n="709"/><span>agus solus na gréine thoir ag rinnce uirre mara bheadh</span>
<lb n="710"/><span>ar ghloine acht gan an solus a bheith chomh láidir.  Bád</span>
<lb n="711"/><span>le feicsint annso agus bád annsúd.  Na seolta teann</span>
<lb n="712"/><span>anáirde orra acht gan aon seol ag breith na gaoithe</span>
<lb n="713"/><span>mar ná raibh aon ghaoth ann.  Ní raibh long ná árthach</span>
<lb n="714"/><span>le feicsint acht iad féin.  Bhí pictiúir na talmhan</span>
<lb n="715"/><span>athruighthe, mar is siar a bhí taithneamh na gréine.  Níor</span>
<lb n="716"/><span>chodail na Comaraigh ná Cnoc Mhaol Domhnaigh.  Ní túisce</span>
<lb n="717"/><span>bhí an ghrian 'na suidhe ná mar a bhíodar ag bagairt</span>
<lb n="718"/><span>a gcinn uirre.  Bhí Dúngarbhán sa dorchadas, acht in</span>
<lb n="719"/><span>áit a chéile bhí cnoc agus fánadh, árd agus íseal,</span>
<lb n="720"/><span>coill agus crann agus na guirt le n-a slaoda barraí</span>
<lb n="721"/><span>arbhair ag geala agus ag freagairt do thaithneamh na</span>
<lb n="722"/><span>gréine.  Annsin chrom sí ag gabháil siar Lag na nDéise.</span>
<lb n="723"/><span>Bhí maise ag baint leis an radharc úd agus leis an</span>
<lb n="724"/><span>mhaidin úd — bhí go deimhin.</span></p>
<lb n="725"/>
<lb n="726"/><p><span>Ag teacht thar Oileán Heilbhic dóibh bhí leoithne beag</span>
<lb n="727"/><span>gaoithe ag bualadh ar an seol.</span></p>
<lb n="728"/>
<lb n="729"/><p><span>"Ní bheimíd i bhfad ag dul 'an bhaile mhóir anois, a</span>
<lb n="730"/><span>Labhráis," arsa Séamas.  "Tá bolath beag gaoithe aniar</span>
<lb n="731"/><span>andeas ag teacht.  Chífidh tú mongairí fé cheann i bhfad."</span>
<lb n="732"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="733"/><p><span>"Ní dhéanfadh sé an gnó, a Shéamais," arsa Labhrás.</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>"Tá bhur ngnó déanta agaibh-se anois.  Caithfimíd-ne</span>
<lb n="736"/><span>dul agus ár gcuid féin a dhéanamh."</span></p>
<lb n="737"/>
<lb n="738"/><p><span>"Eist.  Glac saoire indiu agus tair i bhaile mhór."</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>"Ní'l aon mhaith dhuit liom.  Caithfimíd dul i dtír."</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>"Tá go maith.  Iompochaimíd an bád agus cuirfimíd</span>
<lb n="743"/><span>i dtír i gcé Heilbhic sibh."</span></p>
<lb n="744"/>
<lb n="745"/><p><span>Tháinigh an bád isteach agus cuireadh i dtír iad.</span>
<lb n="746"/><span>Tugadh taoscán maith éisc dóibh le breith abhaile.  Thug</span>
<lb n="747"/><span>an bád a h-aghaidh ar Dhúngarbhán.</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>Ag gabháil anoir dóibh an bóthar bhí an ghrian á</span>
<lb n="750"/><span>h-árdach féin thoir.  Ní raibh scamall ná smúit ar</span>
<lb n="751"/><span>an spéir.  Ceo brothaill 'na líne le faid na gComarach.</span>
<lb n="752"/><span>Deirge na gréine ag tabhairt dath corcar air.  An</span>
<lb n="753"/><span>fharraige chómh ciúin le mur.  Solus na gréine ag</span>
<lb n="754"/><span>rinnce i ngach fuinneoig siar uatha go mbadh dhóigh leat</span>
<lb n="755"/><span>gur lóchrann soluis a bhí i ngach ceann aca.  Bhí gach</span>
<lb n="756"/><span>aon rud ar áilneacht agus an saoghal 'na chodla —</span>
<lb n="757"/><span>gach aoinne acht na h-iascairí bochta a bhí ag treabhadh</span>
<lb n="758"/><span>na mara ag saothrú' a mbeathaidh.  Dheineadar — an</span>
<lb n="759"/><span>ceathrar — an bóthar a chur díobh.  Bhíodar silte go</span>
<lb n="760"/><span>maith tar éis na h-oidhche.  Ní mórán go raibh focal</span>
<lb n="761"/><span>as aoinne.  Bhí easnamh éigin orra.  Agus bhí an</span>
<lb n="762"/><span>t-easnamh sin mar throm-ualach orra.  Ba é an codla</span>
<lb n="763"/><span>ba mhéinn leo.</span></p>
<lb n="764"/>
<lb n="765"/><p><span>Bhuaileadar port ag Coláiste na Rinne.  Ní raibh</span>
<lb n="766"/><span>glór duine na daonaidhe le h-aireachtain ann, acht</span>
<lb n="767"/><span>amháin an madra, Smuilc, ag rith go dtí Labhrás.  Chrom</span>
<lb n="768"/><span>sé annsin ag failtiú na coda eile.  Shíneadar iad</span>
<lb n="769"/><span>féin go dtí a naoi ar maidin.  D'eirigheadar annsin</span>
<lb n="770"/><span>agus d'itheadar a sáth de fhoghmhar na farraige.</span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>Sin mar a chuireadar síos an oidhche ar bhárr tuinne.</span>
<lb n="773"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="774"/><p><span>CONAL CEÁRNACH AR CHNOC CAILBHRE.</span></p>
<lb n="775"/>
<lb n="776"/><p><span>NUAIR a fuair Cúchulann bás níor mhair i</span>
<lb n="777"/><span>gcrích Fódla an gaisgidheach sin a bhainfeadh</span>
<lb n="778"/><span>aon bheárna de Chonal Ceárnach.  Bhí sean-charadas</span>
<lb n="779"/><span>idir Conal agus Laoghaire Buadhach agus b'fhada</span>
<lb n="780"/><span>an bheirt aca ag oibriú as lámha a chéile d'iarraidh</span>
<lb n="781"/><span>an lámh uachtarach d'fhagháil ar Chúchulann.  Acht fé</span>
<lb n="782"/><span>dheire, tamaillín fé chuaidh sé do'n úir, chaitheadar</span>
<lb n="783"/><span>géilleadh agus a admháil gurbh' leis an chraobh.  Nuair</span>
<lb n="784"/><span>a chuaidh Cúchulann d'éag fuair Conal an chraobh le</span>
<lb n="785"/><span>cead cháich.  Bhí sé trí fichid bliain d'aois an uair</span>
<lb n="786"/><span>sin.  Ba mhór an aois í, acht ba chuma a méad mar</span>
<lb n="787"/><span>bí sé chómh oilte, chómh lúthmhar agus chómh bríoghmhar an</span>
<lb n="788"/><span>uair sin ná leomhfadh neach a dhubhshlán a chur fé ná a</span>
<lb n="789"/><span>réim a mhaoidheamh air.</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>Bhí sé amuigh ar fuaid na h-Éireann go raibh gaiscidhigh</span>
<lb n="792"/><span>mhóra tar éis teacht go dtí an Bhreatain, gaiscidhigh</span>
<lb n="793"/><span>a rug an buaidh leo ó gach áit dá rabhdar riamh agus</span>
<lb n="794"/><span>ná raibh a leithéidí eile le fagháil ar fuaid na cruinne.</span>
<lb n="795"/><span>D'airigh Conal an scéal agus suaimhneas lae ná oidhche</span>
<lb n="796"/><span>ní bheadh air go mbainfeadh sé triail as chuid des na</span>
<lb n="797"/><span>gaiscidhigh ba threise orra dá mbadh chomhrac mar mhagadh</span>
<lb n="798"/><span>féin leo é.  Chuaidh sé d'aithchuinge ar an Rí .i.</span>
<lb n="799"/><span>Connchubhar Mac Neasa, é scaoileadh thar caladh anonn</span>
<lb n="800"/><span>chúcha.  Ba é bail Chonnchubhair leigin le Conal mar</span>
<lb n="801"/><span>ba mhór leis an chlú agus an cháil a bhí ag teacht do</span>
<lb n="802"/><span>agus an meas a bhí ag cách air: bhí sé i n-éad leis.</span>
<lb n="803"/><span>Agus níorbh' iongna sin leis mar ar theacht i réim agus</span>
<lb n="804"/><span>i rachmas do Chonnchubhar ba 'mó beart foghla agus</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="805"/><p><span>fola a bhí le h-agairt air — nithe nárbh' órnáid do rí</span>
<lb n="806"/><span>ná do ridire.  Ba é sin an chúis a raibh deithneas aige</span>
<lb n="807"/><span>le Conal d'imtheacht, ar feadh tamaill pé scéal é.</span>
<lb n="808"/><span>Bhí an t-an-eagla aige roimhe.</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>D'imthigh Conal.  Chuaidh cuideachta i dtánaiste do</span>
<lb n="811"/><span>chuideachta aon árd-fhlatha á choimhdeacht.  Nuair a</span>
<lb n="812"/><span>chuireadar i dtír thall chuadar ar thóir an laochra.</span>
<lb n="813"/><span>Dubhradh le Conal go raibh a leithéidí ann fé dhó, acht</span>
<lb n="814"/><span>gur fadó a bhíodar tar éis casadh thar n-ais ar roinn</span>
<lb n="815"/><span>na h-Eoirpe agus go raibh tír na h-Eoirpe go léir</span>
<lb n="816"/><span>fé n-a smacht.  Níor dhein Conal acht casadh ar a sháil</span>
<lb n="817"/><span>agus déanamh thar n-ais ar an tráigh agus cur chum</span>
<lb n="818"/><span>farraige arís.  B'fhada leis go bhfeicfeadh sé na</span>
<lb n="819"/><span>gaiscidhigh seo.  Bhí an tuairisc a bhí fuighte aige orra,</span>
<lb n="820"/><span>maidir le gail agus gaisce, á luathú, á spriocadh</span>
<lb n="821"/><span>agus á ghéarú in aghaidh na h-uaire.  Ní raibh uaidh acht</span>
<lb n="822"/><span>iad d'fheicsint chum a chuid nirt a thomhas agus a</span>
<lb n="823"/><span>thástáil leo.  Ar dhul i dtír dó sa bhFrainnc chuaidh sé</span>
<lb n="824"/><span>ceann ar aghaidh go dtí an dún 'na raibh na gaiscidhigh —</span>
<lb n="825"/><span>ní ró-fhada ó'n gcaladh-phort a bhí an dún.  Chuir Conal</span>
<lb n="826"/><span>tóir ar an taoiseach agus tháinigh sé chuige.  Nuair</span>
<lb n="827"/><span>d'aithris Conal fios agus fáth a thuruis do, chuir sé</span>
<lb n="828"/><span>na tuartha fáilte roimhe agus roimh a lucht coinleachta;</span>
<lb n="829"/><span>agus adubhairt gur tháinigh sé sa n-áit cheart agus</span>
<lb n="830"/><span>go dtabharfaidhe gach aon chaoi agus gach aon chongnamh</span>
<lb n="831"/><span>dho chum gan a thurus a bheith i n-aistir.  Áthas a bhí ar</span>
<lb n="832"/><span>an taoiseach a leithéid de dhuine a bhualadh chuige agus</span>
<lb n="833"/><span>ní baoghal ná gur dhein sé rud dá fhocal.  Ní raibh lá</span>
<lb n="834"/><span>dár tháinigh ar Chonal ná raibh cleachta gaile agus gaisce</span>
<lb n="835"/><span>éigin i ndán do, agus sin, leis na gaiscidhigh dob'</span>
<lb n="836"/><span>fhearr a bhí ar an sluagh Rómhánach.  Acht ba ghairid</span>
<lb n="837"/><span>gur oscail sé súile na Rómhánach.  B'ait agus b'iongna</span>
<lb n="838"/><span>leo conus mar a dhéineadh an gaiscidheach beag ó</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="839"/><p><span>Éirinn fiadhaile chaoch de'n dream ba threise orra.</span>
<lb n="840"/><span>Ní raibh aon teacht ag aoinne aca thíos ná thuas air</span>
<lb n="841"/><span>ar aon chluithche ná gaisce.  Ar rith, ar léim, ar neart</span>
<lb n="842"/><span>is lúth, ar ghéireacht súl, ar chaitheamh saighead agus</span>
<lb n="843"/><span>aimsiú, ar mharcuidheacht nó ar chor iomrascála ba</span>
<lb n="844"/><span>mhar a chéile é.  Is maith a thuig na gaiscidhigh úd ná</span>
<lb n="845"/><span>raibh Conal acht ag súgradh leo.  Agus 'na dhiaidh sin</span>
<lb n="846"/><span>bhí Conal chómh deas agus cómh geal-gháireach leo ná</span>
<lb n="847"/><span>fuigheadh aon olc rith le h-aoinne aca chuige.  Nuair</span>
<lb n="848"/><span>a bhíodh an lá caithte agus a theighdís ag caitheamh fléidhe</span>
<lb n="849"/><span>agus féasta an lae sin ní raibh aoinne orra a raibh</span>
<lb n="850"/><span>scéal chómh greannmhar aige le h-innsint, ná duine</span>
<lb n="851"/><span>orra ba luaithe a chuireadh an t-árthach i ndísc, ná fear</span>
<lb n="852"/><span>orra a dhéanfadh gáire chómh breágh nó a bhainfeadh</span>
<lb n="853"/><span>iarracht gháire ní b'fhearr amach, leis an té sin a</span>
<lb n="854"/><span>bhfeacadar gníomhartha an lae sin as.  Acht is é mheall</span>
<lb n="855"/><span>ar fad na Rómhánaigh ná an uair a tháinigh an ceoltóir</span>
<lb n="856"/><span>a bhí ag gabháil le Conal 'na láthair agus a chruit ar</span>
<lb n="857"/><span>iomchar aige.  Chrom sé ag prioca leis na téada agus</span>
<lb n="858"/><span>ba ghairid gur sheinn orra ceol — ceol a bhí chómh bog</span>
<lb n="859"/><span>agus chómh binn sin go ndubhairt na Rómhánaigh nár</span>
<lb n="860"/><span>airigheadar féin riamh a leithéid.  Agus ar sheint do</span>
<lb n="861"/><span>ceol gráidh nó ceol catha ba bhinn agus ba bhríoghmhar</span>
<lb n="862"/><span>adeireadh Conal na focail leis an gceol — bhíodh a</span>
<lb n="863"/><span>ghuth chómh binn sin go dteidheadh sé dtí an smior sa</span>
<lb n="864"/><span>té bhíodh ag éisteacht.</span></p>
<lb n="865"/>
<lb n="866"/><p><span>Ní raibh Conal ró-fhada i gcuideachta an tsluaigh</span>
<lb n="867"/><span>seo nuair a fuaireadar scéala ar chasadh do'n Róimh.</span>
<lb n="868"/><span>Badh bhreágh leis na taoisigh Conal a theacht in éinfeacht</span>
<lb n="869"/><span>leo.  Chuadar in athchuinge air teacht, agus is é slighe</span>
<lb n="870"/><span>a bhogadar e chum teacht ná a rádh leis go rabhdar</span>
<lb n="871"/><span>deimin go dteaghmhochadh sé sa Róimh le gaiscidhigh a</span>
<lb n="872"/><span>thabharfadh nios mó na a dhá dhóthain le déanamh dho.</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="873"/><p><span>Dubhradar leis ná raibh san áit 'na rabhdar acht sciorta</span>
<lb n="874"/><span>beag suarach de Impireacht na Róimhe acht go rabhdar</span>
<lb n="875"/><span>ag dul do'n Róimh .i. príomh longport na h-impireachta</span>
<lb n="876"/><span>agus gur ann a bhí togha laochra an domhain mar go</span>
<lb n="877"/><span>raibh a dtriall ann ó gach árd.  Ní bhfuigheadh Conal</span>
<lb n="878"/><span>an diúlta a thabhairt dóibh.  Chuaidh sé leo.</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>Nuair a tháinigh an sluagh do'n Róimh ba é an chéad</span>
<lb n="881"/><span>scéal a bhí ag sna taoisigh ann ná go raibh gaiscidheach</span>
<lb n="882"/><span>ó oileáinín beag, nár leag an Rómhánach cois fós air,</span>
<lb n="883"/><span>'na gcuideachta, agus go raibh sé tar éis buadhchant</span>
<lb n="884"/><span>go bog ar na gaiscidhigh ba threise orra, agus gurb</span>
<lb n="885"/><span>é a thug annso é ná chum triail a bhaint as na gaiscidhigh</span>
<lb n="886"/><span>is fearr in Impireacht na Róimhe.  Bhí an t-Impire,</span>
<lb n="887"/><span>Tiberíos, as baile, acht bhí fear-ionad do ann.  Badh</span>
<lb n="888"/><span>bhreágh leis siúd an scéal, mar fear ba eadh é a raib</span>
<lb n="889"/><span>an-thaithneamh aige do ghníomh is do ghaisce agus go</span>
<lb n="890"/><span>ró-speisialta nuair a bhí rud éigin neamh-choitchianta</span>
<lb n="891"/><span>sa scéal.  Dá bhrígh sin chuir sé fógra amach dá shluaighte</span>
<lb n="892"/><span>ar fad á rádh leo cur i gcóir go mear mar gurbh' é</span>
<lb n="893"/><span>an chéad uair aca taoiseach ó Éirinn a theacht cúcha</span>
<lb n="894"/><span>chum dul i gcúdabhaid leis na gaiscidhigh ba thréine</span>
<lb n="895"/><span>orra féin.  Tháinigh an lá agus má tháinig ba mheirgeach</span>
<lb n="896"/><span>agus ba mhairgeach an lá do'n Róimh é.  Chuir Conal</span>
<lb n="897"/><span>de gach fathach a tháinigh 'na choinne ó dhuine go duine</span>
<lb n="898"/><span>gan duadh gan dochar do féin.  Ní fheadar sé nach</span>
<lb n="899"/><span>páistí bhí aige ionta.  Ar rith, ar léim, ar throid agus</span>
<lb n="900"/><span>ar mharcuigheacht chuir ridire na Craoibhe Ruaidhe an</span>
<lb n="901"/><span>ball ar gach aoinne aca, ba chuma dá oilteacht nó</span>
<lb n="902"/><span>dá chlisteacht iad.  Acht i mbárr an tráthnóna tháinigh</span>
<lb n="903"/><span>chuige Daisian .i. an te ba chruaidhe agus ba threise orra.</span>
<lb n="904"/><span>Bhí sé de cháil air nár sháruigheadh riamh é agus gur</span>
<lb n="905"/><span>aige bhí craobh fear ndomhan.</span></p>
<lb n="906"/>
<lb n="907"/><p><span>Chuireadar ar a chéile.  Rugadar isteach ar a chéile.</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="908"/><p><span>An chéad iarracht a bhain an Daisian as Chonal chuir sé</span>
<lb n="909"/><span>go glúin é acht chruinnigh sé é féin arís.  Is annsin a</span>
<lb n="910"/><span>thuig Conal go raibh fear a dhiongmhála aige.  Bhí</span>
<lb n="911"/><span>Conal caithte go maith cheana féin tar éis an lae.  Bhí</span>
<lb n="912"/><span>roint mhaith iarrachtaí bainte as.  Dá mbadh 'na lán</span>
<lb n="913"/><span>neart agus 'na lán-dhóchas do é, bhí sé ag rith leis ná</span>
<lb n="914"/><span>déanfadh sé an gnó ar an ngaiscidheach so.  Tháinigh</span>
<lb n="915"/><span>náire agus aithis air, ní nach iongna.  'dé chúis ná</span>
<lb n="916"/><span>tiocfadh?  …Conal Ceárnach, gaol gairid</span>
<lb n="917"/><span>do Chúchulann, an gaiscidheach do b'fhearr i gCúig Uladh</span>
<lb n="918"/><span>agus i gcúig gCúige na h-Éireann, chum a bheith suaidhte</span>
<lb n="919"/><span>sáruighthe agus sínte fé shúile na ndaoine fiadhaine</span>
<lb n="920"/><span>seo.  (Ba é sin an tuairm a bhí ag Conal ar lucht</span>
<lb n="921"/><span>Impireachta na Róimhe seachas sliocht uasal na nGaedheal.</span>
<lb n="922"/><span>Ní raibh ionta leis acht díreach mar atá i lucht</span>
<lb n="923"/><span>Impireachta Shasna linn-ne.) Bhí gach aon rud mar sin</span>
<lb n="924"/><span>ag rith in' aigne agus leis an linn chéadna gach féith</span>
<lb n="925"/><span>a bhí 'na chorp teann tarraingthe d'iarraidh coimeád</span>
<lb n="926"/><span>ar a chosa agus a bheith maith a dhóthain do'n té a raibh</span>
<lb n="927"/><span>sé in iomadh leis.  Sa deire thiar thall chuimhnigh sé ar</span>
<lb n="928"/><span>dhul ar úrnuighthe.  Cé gurbh' phágánach é thuig sé go</span>
<lb n="929"/><span>raibh cómhacht éigin do-fheicsithe ní ba threise ná é</span>
<lb n="930"/><span>féin, agus óir gur bheir an phráidhinn air ghuidh sé chum</span>
<lb n="931"/><span>an Dé mhóir a bhí de shíor ag féachaint agus ag faire</span>
<lb n="932"/><span>ar Éirinn; an Dia a dhein an tírín áluinn sin mar</span>
<lb n="933"/><span>bhlúirín dá árus neamhdha féin; an Dia sin a bheir</span>
<lb n="934"/><span>do Éirinn treibh a raibh laoch mar Chúchulann ar a</span>
<lb n="935"/><span>sliocht — Cúchulann .i. rí na fírinne, na fortachta agus</span>
<lb n="936"/><span>na flaitheamlachta; an Dia mór sin a bhronn gníomh</span>
<lb n="937"/><span>agus gaisce ar fhearaibh Éireann, agus maise agus</span>
<lb n="938"/><span>módhamhlacht ar a mnáibh.  "A Dhia mhóir!  A Spioraid</span>
<lb n="939"/><span>do-fheicsithe na nGaedheal!" ar sé, ó'n a chroidhe,</span>
<lb n="940"/><span>"tair agus fóir orm anois, ar uair mo phráidhinneach;</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="941"/><p><span>ná leig do dhuine de'n dream sin a thug onóir agus</span>
<lb n="942"/><span>uraim riamh duit tuitim i láthair an dreama so nár</span>
<lb n="943"/><span>ghéill do aon rud ceart riamh."</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>Díreach, mar a thiocfadh toradh ar a ghuidhe, tháinigh</span>
<lb n="946"/><span>fiucha 'na chuislinn agus 'na fhéitheacha go léir agus</span>
<lb n="947"/><span>lúth neamh-choitchianta 'na ghéaga.  Dhaingnigh sé a ghreim</span>
<lb n="948"/><span>agus bhailigh sé a lán-neart agus le h-aon bhinib mhillteach</span>
<lb n="949"/><span>amháin chuir sé an Daisian 'na sheasamh ceart díreach</span>
<lb n="950"/><span>idir a dhá ghéig.  Annsin bhain sé fásca uathbhásach as</span>
<lb n="951"/><span>a dhein císte i gcoinne a uchta dhe.  Bhí cnámh uchta</span>
<lb n="952"/><span>agus asnaidheacha an Daisian le h-aireachtain ag cnagadh</span>
<lb n="953"/><span>agus ag briseadh.  Nuair a bhog Conal a ghreim thuit</span>
<lb n="954"/><span>an Daisian .i. craobh fear ndomhan, ar lár, 'na chorp.</span>
<lb n="955"/><span>D'eirigh liúigh gháir ó'n sluagh acht níorbh' chlos do</span>
<lb n="956"/><span>chluasa Chonail í.  Bhí a chiall agus a chuimhne imthighthe</span>
<lb n="957"/><span>i bhfad i gcéin: bhí a chroidhe agus a inntinn i gCúig</span>
<lb n="958"/><span>Uladh agus é ag breith buidheachais le n-a Dhia mór</span>
<lb n="959"/><span>i dtaobh é féin agus Uladh agus Éire a shaoradh ó</span>
<lb n="960"/><span>cháineadh agus ó mhasla go deo.</span></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>Bhí féile agus féasta ar siubhal ar feadh scathaimh</span>
<lb n="963"/><span>mhaith 'na dhiaidh sin sa Róimh.  Ba mhór an onóir a</span>
<lb n="964"/><span>tugadh do Chonal.  Ba iad na taoisigh a thug don Róimh</span>
<lb n="965"/><span>é ba mhó mórtais agus ba mhó raibh áthas orra — bhíodar</span>
<lb n="966"/><span>ag déanamh a gcuid féin de, agus á rádh leis ná beadh</span>
<lb n="967"/><span>aon fhagháil aige ar iad d'fhágaint.</span></p>
<lb n="968"/>
<lb n="969"/><p><span>Ní ró-fhada an fuireach a bhí orra sa Róimh.  Fuaireadar</span>
<lb n="970"/><span>órdú dul thar teorainn arís.  Tháinigh na taoisigh</span>
<lb n="971"/><span>go dtí Conal.  "Is minic," ar siad leis, "a bhís ag</span>
<lb n="972"/><span>seanchas cois na teine linn sa bhFrainc gur ó'n Domhan</span>
<lb n="973"/><span>Thoir a tháinigh do shinsir romhat.  Anois, má thagann tú</span>
<lb n="974"/><span>linn-ne, beidh caoi agat ar lán do dhá shúl d'fagháil</span>
<lb n="975"/><span>de'n áit sin.  Is ann atá ár dtriall agus bheadh sé</span>
<lb n="976"/><span>chómh maith agat teacht linn."</span>
<lb n="977"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="978"/><p><span>"Raghad, agus fáilte," ars an Taoiseach Gaedheal</span>
<lb n="979"/><span>go grod.</span></p>
<lb n="980"/>
<lb n="981"/><p><span>Chuir an sluagh chum bóthair.  Nuair a thángadar go</span>
<lb n="982"/><span>Ioppe chuireadar fútha ann ar feadh scathaimh agus</span>
<lb n="983"/><span>annsin thugadar a n-aghaidh ar Ieriúsailium.  Ba é la</span>
<lb n="984"/><span>a bhuaileadar isteach sa mbaile sin ná Aoine an Chéasta.</span></p>
<lb n="985"/>
<lb n="986"/><p><span>Bhí árd-ghleithireán sa mbaile.  Sceimhle an rí-rá</span>
<lb n="987"/><span>a bhí ar siubhal i ngach sráid ann.  B'fhuiris dos na</span>
<lb n="988"/><span>Rómhánaigh a thuigsint go raibh rud éigin neamh-</span>
<lb n="989"/><span>choitchianta ag corruidhe na ndaoine.  Chuireadar ceist</span>
<lb n="990"/><span>féachaint an bhfuighdís a dhéanamh amach cad a bhí orra</span>
<lb n="991"/><span>agus 'sé freagra a fuaireadar ná go raibh cime meirligh</span>
<lb n="992"/><span>á chur chum báis.  D'fhiafruigheadar annsin 'dé'n choir</span>
<lb n="993"/><span>a bhí 'na choinne, agus dubhradh leo go ndubhairt an</span>
<lb n="994"/><span>cime seo gurb é féin rí na nGiúdach.</span></p>
<lb n="995"/>
<lb n="996"/><p><span>"Chonách sin air," arsa na Rómhánaigh, "nár chóir go</span>
<lb n="997"/><span>mbeadh fhios aige ná raibh aon rí ann acht Caesar?"</span></p>
<lb n="998"/>
<lb n="999"/><p><span>D'airigh Conal an chaint seo agus d'fhiafruigh sé an</span>
<lb n="1000"/><span>raibh aon cheart ar aon chor ag an duine seo an ríoghacht</span>
<lb n="1001"/><span>d'éileamh.  Dubhairt ceann des na Giúdaigh leis go</span>
<lb n="1002"/><span>raibh se ar dhuine de'n treibh ríoghdha; gur shíolraigh</span>
<lb n="1003"/><span>sé ó Dháithí.</span></p>
<lb n="1004"/>
<lb n="1005"/><p><span>"'Dé chúis, annsin," arsa Conal, chómh diongmhálta</span>
<lb n="1006"/><span>agus dá mbeadh Leabhar na mBreitheamhan de ghlan-</span>
<lb n="1007"/><span>mheabhair aige, "ná fuil sé de cheart aige troid a</span>
<lb n="1008"/><span>dhéanamh chum a cheart a bhaint amach?  Is éagcóir é</span>
<lb n="1009"/><span>chur chum báis mar gheall ar a bheith ag éileamh a chirt."</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>"Seadh," ars an Giúdach, "acht, seo fear ná troidfeadh</span>
<lb n="1012"/><span>ar aon chor.  Dá mbainfeá an chluais de d'iontochadh</span>
<lb n="1013"/><span>sé an chluais eile chughat chum í bhaint de leis."</span></p>
<lb n="1014"/>
<lb n="1015"/><p><span>"Níor ghádh dho troid a dhéanamh." arsa Conal.</span>
<lb n="1016"/><span>"Gheobhadh sé a chuid laochra a bheith aige chum sin a</span>
<lb n="1017"/><span>dhéanamh."</span>
<lb n="1018"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1019"/><p><span>Nuair d'airigh na Giúdaig an chaint sin gháireadar</span>
<lb n="1020"/><span>agus arsa ceann aca.  "Tá sé siúd ró-dhealbh ró-</span>
<lb n="1021"/><span>íseal sa saoghal chum aoinne rud mar sin a dhéanamh</span>
<lb n="1022"/><span>dho."</span></p>
<lb n="1023"/>
<lb n="1024"/><p><span>Tháinigh olc ar Chonal agus bhain sé stuir as féin.</span>
<lb n="1025"/><span>"Cá bhfuil sé?" arsa sé, "go bhfeicfead é.  Táim-se</span>
<lb n="1026"/><span>chum troid a dhéanamh dho.  Déanfad-sa cion gaiscidhigh</span>
<lb n="1027"/><span>do."</span></p>
<lb n="1028"/>
<lb n="1029"/><p><span>Bhí duine ann a theasbáin do bóthar fada a bhí ag</span>
<lb n="1030"/><span>dul amach ón gcathair agus dubhairt sé le Conal go</span>
<lb n="1031"/><span>raibh an cime agus an sluagh tar éis gabháil mar sin —</span>
<lb n="1032"/><span>gurbh' é sin an bóthar a thabharfadh go Cnoc Chailbhre</span>
<lb n="1033"/><span>é.  Níor dhein Conal acht dul sa rith agus chrom na</span>
<lb n="1034"/><span>Rómhánaigh ag liúirigh fé agus ag glaodhach air agus a</span>
<lb n="1035"/><span>rádh leis gan a bheith ag déanamh amadáin de féin.</span>
<lb n="1036"/><span>Acht bhí cluais bhodhar ag Conal dóibh.  D'réir mar</span>
<lb n="1037"/><span>a bhíodar sin ag liúirigh agus ag glaodhach is eadh bhí</span>
<lb n="1038"/><span>sé sin ag géarrú sa rith.  Bhí sé ag cur de mar sin</span>
<lb n="1039"/><span>go dtáinig sé a fhaid le gasra ban a bhí ar an mbóthar.</span>
<lb n="1040"/><span>Bhíodar ag féachaint le h-iongantas agus le h-uathbhás</span>
<lb n="1041"/><span>ar rud éigin a bhí 'na binn ag bean a bhí 'na suidhe ar</span>
<lb n="1042"/><span>chloich mhóir.  Bhí Conal chómh fiosrach sin ná fuigheadh</span>
<lb n="1043"/><span>sé gan a fhiafruighe cad a bhí ann.</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>"Ó," árs an bhean a raibh an rud 'na binn aici,</span>
<lb n="1046"/><span>"nuair a bhíodar ag stracadh an fhir bhoicht sin leo</span>
<lb n="1047"/><span>agus gan ann siubhal tháinigh cathú orm.  Ba dhícheall</span>
<lb n="1048"/><span>do a chosa a chur fé agus chaith sé an chrois d'iomchar</span>
<lb n="1049"/><span>dóibh.  Bhí deallradh chómh diombádhach agus chómh annróch</span>
<lb n="1050"/><span>sin air agus a aghaidh go léir chómh brúighte, chómh loitighthe</span>
<lb n="1051"/><span>sin agus é lán de fhuil agus de sheilí gur ghlacas truagh</span>
<lb n="1052"/><span>dho agus gur théidh mo chuid fola leis, bíodh is ná feacaidh</span>
<lb n="1053"/><span>me riamh é.  Dheineas mo shlighe trí na méirligh a bhí</span>
<lb n="1054"/><span>timcheall air agus chimiligheas mo aprún dá aghaidh.</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1055"/><p><span>Thug sé féachaint gheal-gháireach orm agus iad á stracadh</span>
<lb n="1056"/><span>leo.  Tháinigh fantais orm féin.  Shíleas go n-imtheochadh</span>
<lb n="1057"/><span>an t-anam asam.  Thuiteas dem' chodla annso mar a</span>
<lb n="1058"/><span>bhfuilim.  Nuair a dhúisigheas leagas mo shúile ar mo</span>
<lb n="1059"/><span>aprún, agus féach cad a chonnacas!"  D'árduigh sí</span>
<lb n="1060"/><span>anáirde éadach geal á theasbáint do Chonal.  Bí</span>
<lb n="1061"/><span>pictiúir aghaidh fir — aghaidh iongantach áluinn — air.</span>
<lb n="1062"/><span>"Dar déithe na h-Éireann," arsa Conal, "ní aghaidh</span>
<lb n="1063"/><span>cime an aghaidh seo.  Aghaidh rí; aghaidh Dé, 'seadh</span>
<lb n="1064"/><span>an aghaidh seo!"  Ní dubhairt sé focal eile acht cur</span>
<lb n="1065"/><span>de chum reatha arís i bhfad níos mire na roimhe sin.</span>
<lb n="1066"/><span>Ní raibh uaidh acht breith 'na bheatha ar an Duine seo</span>
<lb n="1067"/><span>agus É shábháil nó neachtar aca tuitim in éinfeacht</span>
<lb n="1068"/><span>Leis.  Díreach a bhí na tairingí buailtí trí Chríost ar</span>
<lb n="1069"/><span>an gcrois nuair a tháinigh Conal ar an láthair agus</span>
<lb n="1070"/><span>bhí na Giúdaigh ag dul chum É thógaint anuas agus É</span>
<lb n="1071"/><span>chur san uaigh.  Tharraing Conal a chlaidheamh as a</span>
<lb n="1072"/><span>thruaill agus rith d'iarracht orra chum É gabháil den</span>
<lb n="1073"/><span>chlaidhim orra.  Acht ní túisce tháinigh sé le h-ais cois</span>
<lb n="1074"/><span>na croise ná thuit braon den fuil bheannuighthe ó</span>
<lb n="1075"/><span>Croidhe Naomhtha Íosa ar a éadan.  Chaill Conal a</span>
<lb n="1076"/><span>lúth den iarracht sin.  Thuit an claidheamh de thuairt</span>
<lb n="1077"/><span>uaidh ar an talamh.  Níor fhan de ghustal ann acht a</span>
<lb n="1078"/><span>cheann d'árdach agus féachaint anáirde ar a Shlánuightheoir.</span>
<lb n="1079"/><span>Bhí sé mar a bheadh íomáigh gan chor as: é mar a bheadh</span>
<lb n="1080"/><span>sé ag adhradh Íosa os íseal.  D'fhan sé sa riocht sin</span>
<lb n="1081"/><span>ar feadh trí h-uaire an chluig, an fhaid a bhí na Giúdaigh</span>
<lb n="1082"/><span>ag tógaint anuas an Chuirp agus Á chur san uaigh.</span>
<lb n="1083"/><span>Nuair a bhí sin déanta aca is eadh tháinigh Conal chuige</span>
<lb n="1084"/><span>féin.  Nuair a tháinigh a chiall agus a chuimhne chuige</span>
<lb n="1085"/><span>agus a fhéach sé timcheall air féin chonnaic sé gasra</span>
<lb n="1086"/><span>d'iarraidh cloch mhór a bhogadh chum í thabhairt dtí béal</span>
<lb n="1087"/><span>na h-uaighe.  Níor dhein sé acht dul anonn chúcha agus</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1088"/><p><span>a rádh leo fuireach siar.  Ba é Conal Ceárnach d'aistrigh</span>
<lb n="1089"/><span>an chloch a dhún an uaigh sin an lá sin — an chloch mhór</span>
<lb n="1090"/><span>a raibh eagla ar na mná beannuighthe a tháinigh ar maidin</span>
<lb n="1091"/><span>Domhnach Cásca ná beadh aoinne chum a h-aistrighthe.</span>
<lb n="1092"/><span>Acht nuair a thángadar leis na nithe cumhra a bhí aca le</span>
<lb n="1093"/><span>leagaint ar an gCorp, chonnacadar go raibh an chloch úd</span>
<lb n="1094"/><span>aistrighthe ag cómhacht éigin eile — cómhacht a bhí i bhfad</span>
<lb n="1095"/><span>ní ba threise ná cómhacht Chonail Cheárnaigh.</span></p>
<lb n="1096"/>
<lb n="1097"/><p><span>Tuigtear ón scéal so gurb é Conal an teachtaire</span>
<lb n="1098"/><span>ó Éirinn a bhí ar Chnoc Cailbhre an lá sin.  Adeirtear</span>
<lb n="1099"/><span>go raibh teachtaire ó gach náisiún ar domhan ann ar</span>
<lb n="1100"/><span>chuma éigin agus gurb é Conal teachtaire na nGaedheal</span>
<lb n="1101"/><span>— an treibh sin d'fhan dílis do Chríost ó shin riamh i</span>
<lb n="1102"/><span>leith agus gur dóigh go bhfanfaidh go deo agus</span>
<lb n="1103"/><span>choidhche.</span>
<lb n="1104"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1105"/><p><span>SEOG ADHTAM.</span></p>
<lb n="1106"/>
<lb n="1107"/><p><span>FEAR caifí a chur a bhí san India uair.  Cheannaigh</span>
<lb n="1108"/><span>sé reidhse mór talmhan agus fásach ba eadh a</span>
<lb n="1109"/><span>fhormhór.  Bhí sé lán de chrainn agus de bhuin crann</span>
<lb n="1110"/><span>agus de phneuca agus de gach aon saghas fáis fiadhain.</span>
<lb n="1111"/><span>Ba bheag an mhaith a bheith ag cuimhneamh ar chaifí ná</span>
<lb n="1112"/><span>ar aon rud eile a chur ann.  Leagadh a raibh de chrainn</span>
<lb n="1113"/><span>ann agus deineadh glanadh mór ar an scotharnach coille.</span>
<lb n="1114"/><span>Is le púdar agus le teine a bhaintí na buin chrann</span>
<lb n="1115"/><span>tamall acht chuimhnigheadh ar sheift eile chúcha.  Gheibhtí</span>
<lb n="1116"/><span>eilipheaint mór láidir agus chuirtí slabhra mór na</span>
<lb n="1117"/><span>diaidh; cheangluightí an slabhra de bhun crainn agus</span>
<lb n="1118"/><span>leigtí do'n eilipheaint a bheith á stracadh leis 'na dhiaidh.</span>
<lb n="1119"/><span>Chuir an fear so fógra amach ar lorg eilipheant.  Fuair</span>
<lb n="1120"/><span>sé roint mhaith aca agus thosnuigh an straca.  Is ag</span>
<lb n="1121"/><span>an tománaí ba mheasa bhí an t-eilipheaint dob' fhearr</span>
<lb n="1122"/><span>orra.  Seog Adhtam ainm an eilipheaint.  Bhí an</span>
<lb n="1123"/><span>tománaí an-thabhartha do'n ól agus nuair a bhíodh an</span>
<lb n="1124"/><span>sparán teann aige de bharr shaothair Sheog theidheadh sé</span>
<lb n="1125"/><span>ar an ól agus ní stadadh sé go mbíodh an sparán</span>
<lb n="1126"/><span>chómh seang agus chómh silte le lánán folamh.  Theidheadh</span>
<lb n="1127"/><span>sé abhaile annsin agus é ar dhearg-mheisce.  Is minic</span>
<lb n="1128"/><span>a stadadh sé ar lár an bhóthair agus chromadh ag pógadh</span>
<lb n="1129"/><span>agus ag síor-phógadh a chomarádaí — Seog bocht.</span>
<lb n="1130"/><span>"Mhuise, is tusa mo ghrádh agus mo thaithneamh agus</span>
<lb n="1131"/><span>mo chumann cléibhe-se," adeireadh sé leis.</span></p>
<lb n="1132"/>
<lb n="1133"/><p><span>Is minic, leis, a bhíodh braoinín 'na phóca aige ag dul</span>
<lb n="1134"/><span>abhaile dho.  Thugadh sé braon do Sheog agus d'óladh</span>
<lb n="1135"/><span>sé an fuighleach é féin agus thuiteadh dá chodla annsin</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1136"/><p><span>ar an mbóthar.  'Sé rud a dhéineadh an t-eilipheaint</span>
<lb n="1137"/><span>ná cos tosaigh leis a chur ar gach taobh de, agus an</span>
<lb n="1138"/><span>fhaid a bhíodh sé amhlaidh ní raibh sé de chead ag capall</span>
<lb n="1139"/><span>ná cearr ná aon trucaill eile gabháil an tslighe go</span>
<lb n="1140"/><span>ndúisigheadh sé.</span></p>
<lb n="1141"/>
<lb n="1142"/><p><span>An lá so, bhíodar ag obair leo ar a ndícheall; an</span>
<lb n="1143"/><span>tománaí 'na shuidhe anáirde ar shlinneán Sheog agus é</span>
<lb n="1144"/><span>ag tabhairt gach ordú' dho, díreach mar d'oir.  Bhí</span>
<lb n="1145"/><span>Seog ag straca leis ar a lán-dhícheall.  Uaireannta</span>
<lb n="1146"/><span>thugadh an tománaí cogar do á mholadh agus a rádh</span>
<lb n="1147"/><span>leis gurbh' é rí na n-eilipheant é.  Ar dhul fé na gréine</span>
<lb n="1148"/><span>scuireadar agus d'itheadar a suipéar.  Trí chéad</span>
<lb n="1149"/><span>tor glasraí a dhein méile an eilipheaint.  Pláta ríse</span>
<lb n="1150"/><span>d'ith an tománaí.  Nuair a bhí sé in am codlata shuidh</span>
<lb n="1151"/><span>an tománaí idir chosa Sheog agus dhein sé a leaba</span>
<lb n="1152"/><span>de'n áit sin.  Bhí abha buailte leo agus theidhdís araon</span>
<lb n="1153"/><span>ar snámh innte uair sa tseachtmhain.</span></p>
<lb n="1154"/>
<lb n="1155"/><p><span>Bhí an saoghal ar a dtoil aca — saoghal breágh gan</span>
<lb n="1156"/><span>mhairg.  Acht uaireannta bhíodh an tománaí — Ólsiar a</span>
<lb n="1157"/><span>ainm — amuigh leis féin.  Nuair a bhuaileadh an dúil</span>
<lb n="1158"/><span>san ól Ólsiar bhíodh deire le suaimhneas agus le</span>
<lb n="1159"/><span>sástacht aigne.  Briseadh ar an bhfoidne aige agus</span>
<lb n="1160"/><span>adeireadh sé ná raibh aon bhrígh le bheith ag ól braoiníní</span>
<lb n="1161"/><span>beaga gan mhaith, ná raibh ann acht a bheith ag sugradh</span>
<lb n="1162"/><span>le h-ól.  "Caithfidh mise deire a chur leis na diúigíní</span>
<lb n="1163"/><span>seo," ar sé.</span></p>
<lb n="1164"/>
<lb n="1165"/><p><span>Chuaidh Ólsiar de'n iarracht sin go dtí fear an chaifí.</span></p>
<lb n="1166"/>
<lb n="1167"/><p><span>"Tá mo mháthair tar éis bháis," ar sé leis, agus</span>
<lb n="1168"/><span>chrom sé ag béice agus ag gol go fuigheach, acht bhí</span>
<lb n="1169"/><span>sean-aithne ag fear an chaifí ar Ólsiar.</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>"Fuair sí bás dhá mhí ó shin leis," ar sé, "agus is</span>
<lb n="1172"/><span>maith is cuimhin liom go bhfuair sí bás anuraidh nuair</span>
<lb n="1173"/><span>a bhí tú ag leagaint na gcrann.</span>
<lb n="1174"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1175"/><p><span>"Ní hí mo mháthair a mheas me rádh," arsa Ólsiar,</span>
<lb n="1176"/><span>"acht m'áintín.  'Sí m'áintín atá tar éis bháis agus</span>
<lb n="1177"/><span>bhí sí chómh maith le máthair dom," agus chrom sé ag</span>
<lb n="1178"/><span>gol agus ag béice ní ba threise annsin.  "Tá ochtar</span>
<lb n="1179"/><span>déag páistí 'na diaidh agus iad fé ocras agus fé</span>
<lb n="1180"/><span>annró.  Ní'l aoinne chum fuascailt beag ná mór a</span>
<lb n="1181"/><span>dhéanamh orra acht amháin mise féin," agus chrom sé</span>
<lb n="1182"/><span>á lúbadh féin agus ag bualadh a chinn ar an úrlár le</span>
<lb n="1183"/><span>neart cathuighthe.</span></p>
<lb n="1184"/>
<lb n="1185"/><p><span>"Cé hé do scéalaí?" arsa fear an chaifí.</span></p>
<lb n="1186"/>
<lb n="1187"/><p><span>"Fear an phuist," arsa Ólsiar.</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>"Níor tháinigh aon fhear puist annso le seachtmhain.</span>
<lb n="1190"/><span>Imthigh leat anois i mbun do ghnó agus ná bí ag baint</span>
<lb n="1191"/><span>iarracht mhagadh asam-sa."</span></p>
<lb n="1192"/>
<lb n="1193"/><p><span>"Tá galar uathbhásach tar éis teacht ar an mbaile</span>
<lb n="1194"/><span>agam agus tá mo chuid ban go léir ag fagháil bháis."</span>
<lb n="1195"/><span>Bhí Ólsiar sa mbéice arís agus é á rádh so.</span></p>
<lb n="1196"/>
<lb n="1197"/><p><span>Abair le Díothal teacht annso chugham," arsa fear</span>
<lb n="1198"/><span>an chaifí.  Tháinigh Díothal.  "A Dhíothail," ars an fear,</span>
<lb n="1199"/><span>"is ó'n áit chéadna duit-se agus do Ólsiar.  Innis</span>
<lb n="1200"/><span>dom an iomdha bean a ghabhann leis?"</span></p>
<lb n="1201"/>
<lb n="1202"/><p><span>"An iomdha bean ag gabháil leis!  Ní'l bean sa</span>
<lb n="1203"/><span>n-áit a chaithfeadh súil leis dá dtógfadh sé ó'n mbás í.</span>
<lb n="1204"/><span>B'fhearr leo a bheith ag féachaint ar Sheog Adhtaim."</span></p>
<lb n="1205"/>
<lb n="1206"/><p><span>Stad Ólsiar de'n mbéice.  "Féach," ar sé, "tá</span>
<lb n="1207"/><span>sé chómh maith agam dul ar an bhfírinne.  Tá me le</span>
<lb n="1208"/><span>dhá mhí gan a bheith ar meisce, agus is dóigh liom gur</span>
<lb n="1209"/><span>gairid dom an bás nó rud éigin níos measa má bhím</span>
<lb n="1210"/><span>níos sia.  Badh bhreágh liom dul in áit éigin as so ar</span>
<lb n="1211"/><span>feadh scathaimh agus mo dhóthain d'ól ar mo shuaimhneas.</span>
<lb n="1212"/><span>Ní bheinn ag cur isteach ná amach ar aoinne annsin."</span></p>
<lb n="1213"/>
<lb n="1214"/><p><span>"Ní bheifeá is dócha.  Bhoil, ós mar sin atá an scéal</span>
<lb n="1215"/><span>agat, tabharfad-sa céad púnt duit agus fáilte.  Acht</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1216"/><p><span>cad mar gheall ar Sheog Adhtam?  Ní dhéanfadh sé</span>
<lb n="1217"/><span>dada do aoinne acht duit-se."</span></p>
<lb n="1218"/>
<lb n="1219"/><p><span>"Mhuise, faid ar do shaoghal," arsa Ólsiar.  "Ní</span>
<lb n="1220"/><span>bhead uait acht deich lá gan mhaith agus geallaim duit</span>
<lb n="1221"/><span>nuair a thiocfad thar n-ais go ndéanfad-sa agus Seog</span>
<lb n="1222"/><span>Adhtam cion beirte."  Scaoil sé liúigh as annsin agus</span>
<lb n="1223"/><span>d'fhreagair Seog é agus tháinigh chuige ó pé áit a</span>
<lb n="1224"/><span>raibh sé.  "Mo ghrádh deoil thú!  Chugham anoir agus</span>
<lb n="1225"/><span>aniar thú, a Sheog!  Is tusa ná feicfeadh duine a mbeadh</span>
<lb n="1226"/><span>braoinín ólta aige i mbaoghal.  Anois, a chuaille nirt,</span>
<lb n="1227"/><span>eist liom."  Shín an t-eilipheaint a shrón mhór amach</span>
<lb n="1228"/><span>díreach mar a bheadh sé ag cur cluais le h-éisteacht</span>
<lb n="1229"/><span>air féin.</span></p>
<lb n="1230"/>
<lb n="1231"/><p><span>"Táim ag dul as baile," arsa Ólsiar.  Las solus</span>
<lb n="1232"/><span>neamh-choitchianta i súile an eilipheaint; shíl sé go</span>
<lb n="1233"/><span>mbeadh sé féin ag fagháil saoire leis.  "Acht féach, a</span>
<lb n="1234"/><span>Sheog, caithfidh tusa fuireach sa mbaile agus do chuid</span>
<lb n="1235"/><span>oibre a dhéanamh; ní bheadh aon ghnó díomhaoin agat."</span>
<lb n="1236"/><span>D'imthigh an solus ó shúile Sheog de'n iarracht sin.</span>
<lb n="1237"/><span>Bhí an ghráin aige ar a bheith ag stracadh na mbun gcrann</span>
<lb n="1238"/><span>agus na bpneuc a bhí sa bhfásach.  Bhí a chíor-fhiacal ag</span>
<lb n="1239"/><span>teacht caithte ó'n obair.</span></p>
<lb n="1240"/>
<lb n="1241"/><p><span>"Anois, a chumainn agus a stóir mo chroidhe," arsa</span>
<lb n="1242"/><span>Ólsiar, "táim le bheith as baile go cionn deich lá.</span>
<lb n="1243"/><span>Tabhair dom an choisín seo is giorra dhom anois agus</span>
<lb n="1244"/><span>déanfad níos cruinne ar an gcomhaireamh tú."</span></p>
<lb n="1245"/>
<lb n="1246"/><p><span>D'árduigh Ólsiar an ceap coise úd agus thug sé</span>
<lb n="1247"/><span>deich mbuille sa n-iongain do Sheog.  Chrom an</span>
<lb n="1248"/><span>t-eilipheaint ag dranntán agus é ar ball-chrith.</span></p>
<lb n="1249"/>
<lb n="1250"/><p><span>"Ar feadh deich lá, tá sé ort a dhéanamh mar a</span>
<lb n="1251"/><span>dhéarfaidh Díothal annso leat.  Beidh an obair chéadna</span>
<lb n="1252"/><span>ort.  Gheobhair Díothal a bhogadh anáirde agus é leagaint</span>
<lb n="1253"/><span>ar bhaic do mhuiníl."</span>
<lb n="1254"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1255"/><p><span>Bhain Seog casadh as a shrón de'n iarracht sin.  Leag</span>
<lb n="1256"/><span>Díothal a chos isteach sa chor a bhí 'na bharr agus</span>
<lb n="1257"/><span>d'arduigheadh anáirde go deas simplidhe ar ghualainn</span>
<lb n="1258"/><span>Sheog é.  Bhuail Díothal le buille de'n mbata iarrainn</span>
<lb n="1259"/><span>a bhí aige é; acht má bhuail, chuir Seog sraoth as.</span></p>
<lb n="1260"/>
<lb n="1261"/><p><span>"Eist, anois, a Rí an Fásaigh," arsa Ólsiar, "táim-se</span>
<lb n="1262"/><span>ag cur díom anois agus cuimhnigh gurb é Díothal an</span>
<lb n="1263"/><span>maighistir a bheidh ort go gcasfad.  Déin mara dhéarfaidh</span>
<lb n="1264"/><span>sé leat nó beidh thiar ort.  Tabhair dom póg, anois, a phlúr</span>
<lb n="1265"/><span>na n-eilipheant.  Nár fheicidh tú galar ná contabhairt</span>
<lb n="1266"/><span>go gcasfad-sa ort.  Bí macánta deas anois."</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>Chas Seog Adhtam a shrón thimcheall ar Ólsiar agus</span>
<lb n="1269"/><span>d'árduigh sé fé dhó de'n talamh é.  Sin é freagra</span>
<lb n="1270"/><span>a bhí aige dho.</span></p>
<lb n="1271"/>
<lb n="1272"/><p><span>"Déanfaidh sé an obair duit," arsa Ólsiar le</span>
<lb n="1273"/><span>Díothal, "acht ná bí grána leis."</span></p>
<lb n="1274"/>
<lb n="1275"/><p><span>D'imthigh Ólsiar leis agus chuaidh Seog agus a</span>
<lb n="1276"/><span>thománaí i mbun a ngnó.  Fear deas ciallmhar ba</span>
<lb n="1277"/><span>eadh Díothal agus ní raibh sé dian ar Sheog.  Acht ba</span>
<lb n="1278"/><span>chuma le Seog deas nó grána Díothal, ná é féin díomhaoin</span>
<lb n="1279"/><span>nó dícheallach.  D'airigh sé uaidh Ólsiar agus is é bhí</span>
<lb n="1280"/><span>uaigneach 'na diaidh.  Ba mhinic a thugadh Díothal cístí</span>
<lb n="1281"/><span>agus rudaí deasa an domhain do, agus nuair a theidhdís</span>
<lb n="1282"/><span>abhaile tar éis an lae thagadh páistí Dhíothail agus a</span>
<lb n="1283"/><span>bhean agus bhídís ag sugradh le Seog agus ag tabhairt</span>
<lb n="1284"/><span>gach aon ainm dheas air — "A Sheoigín, a stóirín," agus</span>
<lb n="1285"/><span>mar sin.</span></p>
<lb n="1286"/>
<lb n="1287"/><p><span>Acht ba bheag ar Sheog mná ná páistí.  Ní raibh uaidh</span>
<lb n="1288"/><span>acht a mhaighistir féin agus bhí sé sin ar iarraidh.  Níorbh'</span>
<lb n="1289"/><span>shuairc do go mbíodh sé ar meisce agus 'na chodla</span>
<lb n="1290"/><span>idir a chosa.  Níorbh' dheise leis é á phógadh ná á bhualadh.</span>
<lb n="1291"/><span>Agus 'na dhiaidh sin bhí sé ag cur iongantais ar Dhíothal,</span>
<lb n="1292"/><span>a fheabhas a bhí sé ag obair.</span>
<lb n="1293"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1294"/><p><span>Tháinigh an t-aonmhadh lá déag.  Gabhadh Seog Adhtam</span>
<lb n="1295"/><span>fé n-a chuid téada agus slabhraí chum dul ag obair</span>
<lb n="1296"/><span>acht b'fhada ó'n a chroidhe agus ó'n a aigne bhí an obair.</span>
<lb n="1297"/><span>An t-aonmhadh lá déag!  Thug sé féachaint thimcheall</span>
<lb n="1298"/><span>air féin.  Bhain sé crothadh as féin agus as a chosa</span>
<lb n="1299"/><span>móra, agus as leis go deas mín réidh mar a bheadh</span>
<lb n="1300"/><span>gnó in áit éigin aige.</span></p>
<lb n="1301"/>
<lb n="1302"/><p><span>"Hé!  Stad!  Fan!" arsa Díothal, as aoirde a</span>
<lb n="1303"/><span>chinn.  "Tair thar n-ais agus cuir anáirde ar do</span>
<lb n="1304"/><span>mhuinéal me a phlubaire!!  An airigheann tú me?</span>
<lb n="1305"/><span>Hé!! a phéarla na coille!!"</span></p>
<lb n="1306"/>
<lb n="1307"/><p><span>Dhein Seog Adhtam sraoth bheag a chur as acht níor</span>
<lb n="1308"/><span>dhein aon stad.  Rug Díothal ar bhlúire téide.  Rith</span>
<lb n="1309"/><span>sé agus chaith sé le Seog é.  Stad Seog agus thug</span>
<lb n="1310"/><span>Díothal fé ndeara go raibh a chluasa á ndíriughadh</span>
<lb n="1311"/><span>amach aige, agus thuig sé an bhrígh a bhí leis an gcleas</span>
<lb n="1312"/><span>sin.</span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>"Geireabhait," arsa Seog Adhtam, agus níor bheag</span>
<lb n="1315"/><span>sin do Dhíothal.  Is maith a thuig sé an focal sin agus</span>
<lb n="1316"/><span>na cluasa.</span></p>
<lb n="1317"/>
<lb n="1318"/><p><span>Chuir Seog (mar adéarfá) a lámha 'na phócaí.  Chuir</span>
<lb n="1319"/><span>sé géag mhór 'na bheal díreach mar a bheadh sé ag pioca</span>
<lb n="1320"/><span>a chuid fiacal léi.  Shiubhal sé go deas réidh ag gualáil</span>
<lb n="1321"/><span>ó thaobh go taobh mar scoth.  Bhí sé mar a bheadh sé ag</span>
<lb n="1322"/><span>magadh fé n-a chompánaigh — na h-eilipheaint eile — a bhí</span>
<lb n="1323"/><span>ag obair go dian.</span></p>
<lb n="1324"/>
<lb n="1325"/><p><span>D'innis Díothal do fhear an chaifí cionnus mar a</span>
<lb n="1326"/><span>bhí an scéal ag Seog.</span></p>
<lb n="1327"/>
<lb n="1328"/><p><span>"Tabharfaimíd an bualadh is fearr a fuair sé riamh</span>
<lb n="1329"/><span>do," ar sé sin.</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>"Ní féidir le h-aon fhear eilipheaint a bhualadh i</span>
<lb n="1332"/><span>gceart," arsa Díothal.  "Bíonn cuid aca a bhristear</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1333"/><p><span>chum smacht a chuir ar chuid eile acht is le slabhraí a</span>
<lb n="1334"/><span>dhéintear sin agus ní le bualadh."</span></p>
<lb n="1335"/>
<lb n="1336"/><p><span>Fuaireadh dhá cheann des na h-eilipheaint seo.  Cuireadh</span>
<lb n="1337"/><span>na slabhraí orra agus scaoileadh go dtí 'n cheann a</span>
<lb n="1338"/><span>bhí ar stailc oibre iad.  Níor buaileadh ná níor raobadh</span>
<lb n="1339"/><span>Seog riamh le slabhra iarrainn agus níor dhóichighde go</span>
<lb n="1340"/><span>ndéanfaidhe an iarracht so i gceann a dhathad blian</span>
<lb n="1341"/><span>thall do.  D'fhan sé 'na sheasamh tamall ag féachaint</span>
<lb n="1342"/><span>orra, é ag corruidhe an chinn a bhí air anonn agus anall.</span>
<lb n="1343"/><span>Is amhlaidh a bhí sé ag faire ar a amas agus nuair a</span>
<lb n="1344"/><span>fuair sé é, chuir sé stara mór fiacla a bhí aige in</span>
<lb n="1345"/><span>achrann i gclíathán chinn aca.  Nuair a chonnaic an ceann</span>
<lb n="1346"/><span>eile sin thug sé a bhóthar air, agus ní ró-fhada bhí an ceann</span>
<lb n="1347"/><span>eile 'na dhiaidh.  D'fhágadh Seog in' aonar, na cluasa</span>
<lb n="1348"/><span>a bhí air díreach amach roimhe i gcomhnuidhe.  Chaith fear</span>
<lb n="1349"/><span>an chaifí leagaint lúib.  Ní raibh aon mhaith a bheith ag</span>
<lb n="1350"/><span>pléidhe le Seog.  Bhí saoire cheart ag Seog ar feadh</span>
<lb n="1351"/><span>an lae sin.  Ní leomhfadh duine ná daonaidhe cur</span>
<lb n="1352"/><span>isteach ná amach air.  Acht le dul fé na gréine tháinigh</span>
<lb n="1353"/><span>sé go dtí bothán Dhíothail ar thóir rud éigin le n-ithe.</span></p>
<lb n="1354"/>
<lb n="1355"/><p><span>"Dar fiadh féin," arsa Díothal, "ní bhfuighidh tú</span>
<lb n="1356"/><span>greim ó aoinne annso dá gcaillfidhe thú.  Má tá</span>
<lb n="1357"/><span>leisce ort aon rud a dhéanamh aireochaidh do bholg é.</span>
<lb n="1358"/><span>Is olc an tógaint a fuair tú a Sheog.  Imthigh leat</span>
<lb n="1359"/><span>anois agus solátharaigh duit féin."</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>Bhí páiste le Díothal sínte ar an úrlár agus é ag</span>
<lb n="1362"/><span>síneadh amach a láimhín dtí 'n ainmhidhe a bhí ag féachaint</span>
<lb n="1363"/><span>isteach air.  Bhí fhios ag Seog Adhtam gur mhór ag</span>
<lb n="1364"/><span>Díothal an páiste.  Chuir sé cor beag amuigh ar bharr</span>
<lb n="1365"/><span>a shróine Sín sé isteach an tsrón Rith an páiste</span>
<lb n="1366"/><span>d'iarracht ar an tsróin le h-áthas agus le luathgháir.</span>
<lb n="1367"/><span>I nóiment na h-uaire bhí an páiste ag gol is ag grágalladh</span>
<lb n="1368"/><span>san aer.  Bí sé dhá troigh déag anáirde ó'n a athair.</span>
<lb n="1369"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1370"/><p><span>"Ó! a Rí an Fhasaigh agus na n-ainmhidhe," arsa</span>
<lb n="1371"/><span>Díothal, "tabharfad duit dhá chíste déag de chístí</span>
<lb n="1372"/><span>deasa milse a bhfuil dhá throigh ar leithead i ngach ceann</span>
<lb n="1373"/><span>aca, agus iad ag fiucha le rum.  'Na dteannta sin</span>
<lb n="1374"/><span>tabharfad duit dhá chéad púnt de shiúicre an chána a</span>
<lb n="1375"/><span>bhaineas ar maidin.  Tabharfad duit ar an bpaiste</span>
<lb n="1376"/><span>seo iad acht amháin go leagfaidh tú anuas chugham an</span>
<lb n="1377"/><span>dailtín beag suarach sin ná fuil sa saoghal agam féin</span>
<lb n="1378"/><span>acht é."</span></p>
<lb n="1379"/>
<lb n="1380"/><p><span>Leag Seog an páiste ar an talamh agus chuir sé</span>
<lb n="1381"/><span>idir a dhá chois é.  Nuair a bhí a chuid caithte aige leig</span>
<lb n="1382"/><span>sé don bpáiste sleamhnú' leis amach ón a dhá chois.</span>
<lb n="1383"/><span>Rith an mháthair amach i gcoinne an pháiste, agus sceon</span>
<lb n="1384"/><span>innte.  Chrom sí á phógadh agus á uchta.  Thug sí léi</span>
<lb n="1385"/><span>an páiste agus d'fhan Seog mar a raibh sé.</span></p>
<lb n="1386"/>
<lb n="1387"/><p><span>Tháinig diúdarnghail chodlata ar Sheog.  Ní mórán</span>
<lb n="1388"/><span>codlata a bhíonn ó eilipheant.  Dhúisigh sé i lár na h-oidhche.</span>
<lb n="1389"/><span>Rith sé leis gurbh' amhlaidh a bhí Ólsiar ar meisce agus</span>
<lb n="1390"/><span>go raibh sé ag dul amugha sa choill, nó béidir 'na chodla</span>
<lb n="1391"/><span>in áit éigin uaigneach agus gan aoinne beo aige chum</span>
<lb n="1392"/><span>féachaint air.  Níor stad sé ar feadh na h-oidhche acht</span>
<lb n="1393"/><span>ag briseadh agus ag straca trí scotharnach na coille,</span>
<lb n="1394"/><span>agus ag búirthe agus ag bladhma.  Tháinigh sé go dtí</span>
<lb n="1395"/><span>bruach na h-abhann mar a dteidheadh sé féin agus Ólsiar</span>
<lb n="1396"/><span>ar snámh.  Chrom sé ag búirthe ann acht ní bhfuair sé</span>
<lb n="1397"/><span>aon fhreagra.  Ní raibh Ólsiar le fagháil in árd ná</span>
<lb n="1398"/><span>i n-íseal.  Bhí sé ag gol agus ag béice ar nós leinbh.</span></p>
<lb n="1399"/>
<lb n="1400"/><p><span>Le breaca an lae bhuail Ólsiar port.  Bhí an-dheithneas</span>
<lb n="1401"/><span>air mar bhí fhios aige go raibh sé lá déanach.  Bhí fhios</span>
<lb n="1402"/><span>aige an saghas mianaigh a bhí in Seog agus is air a bhí</span>
<lb n="1403"/><span>an t-áthas nuair a chonnaic sé bothán Dhíothail mar a</span>
<lb n="1404"/><span>raibh sé i gcomhnuidhe agus tigh fir an chaifí na sheasamh.</span></p>
<lb n="1405"/>
<lb n="1406"/><p><span>"Glaoidh ar an ainmhidhe sin," arsa fear an chaifí</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1407"/><p><span>leis.  "Tá sé ag imtheacht fiadhain ar feadh na h-oidhche,</span>
<lb n="1408"/><span>agus ní dhéanfadh sé pioc de mhaitheas an tsaoghail</span>
<lb n="1409"/><span>indé.  Tá sé ag ithe a bhreacfast anois."</span></p>
<lb n="1410"/>
<lb n="1411"/><p><span>Ghlaoidh Ólsiar air.  D'airigh Seog é.  Tháinigh sé</span>
<lb n="1412"/><span>de rith chuige.  Fé raibh fhios ag Díothal go raibh Seog</span>
<lb n="1413"/><span>imthighthe bhí sé ag dorus tighe fir an chaifí.  Chrom</span>
<lb n="1414"/><span>sé ag luathgháir le h-Ólsiar agus ag búirthe le h-áthas.</span>
<lb n="1415"/><span>Bhíodar araon mar a bheidís ag gol le h-áthas; iad ag</span>
<lb n="1416"/><span>cimilt agus ag láimhseáil a chéile ó bhonn go bathas</span>
<lb n="1417"/><span>féachaint a mbeadh aon díoghbháil déanta do aoinne aca.</span></p>
<lb n="1418"/>
<lb n="1419"/><p><span>"Tá sé chómh maith againn dul ag obair.  Siubhail</span>
<lb n="1420"/><span>leat a Shíoda na n-Eilipheant," arsa Ólsiar.</span></p>
<lb n="1421"/>
<lb n="1422"/><p><span>As leo araon ar thóir na mbun gcrann arís.</span></p>
<lb n="1423"/>
<lb n="1424"/><p><span>Ní raibh sé d'uain ag fear an chaifí bheith feargach,</span>
<lb n="1425"/><span>bhí a leithéid sin de iongantas air.</span>
<lb n="1426"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1427"/><p><span>LEIGHEAS AN BHÁIS.</span></p>
<lb n="1428"/>
<lb n="1429"/><p><span>NUAIR d'airigh an garsún a bhí tinn ar an leaba</span>
<lb n="1430"/><span>glór an bhata croise ar an staighre agus é ag</span>
<lb n="1431"/><span>brughadh leis aníos d'oscail sé a shúile agus d'fhéach</span>
<lb n="1432"/><span>sé thimcheall an tseomra.  Bhí deallradh an-cholgach</span>
<lb n="1433"/><span>air.  Bhí a aghaidh chómh dearg le silín ag an ngríos</span>
<lb n="1434"/><span>a bhí uirre agus féachaint mhillteach 'na shúile.  Bhí a</span>
<lb n="1435"/><span>dhealbh agus é féin an-thannaidhe, mí-chreatalach ag an</span>
<lb n="1436"/><span>bhfiabhras a bhí sé tar éis gabháil tríd.  Bhí seachtmhain</span>
<lb n="1437"/><span>de'n bhfiabhras curtha dhe aige, agus é de dheallradh</span>
<lb n="1438"/><span>air gurbh' é an doicheall agus an ghráin ba rogha leis.</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>Bhí a mháthair 'na suidhe cois na teine.  Ghlaoidh sé</span>
<lb n="1441"/><span>uirre agus adubhairt:  "Ná scaoil isteach é!  Ná</span>
<lb n="1442"/><span>scaoil isteach é!  Ní thaithnigheann sé liom é fheicsint!</span>
<lb n="1443"/><span>Coimeád as mo radharc é!  Ó! ná leig —"agus</span>
<lb n="1444"/><span>bhain sé casadh — únfairt bheag — as féin d'iarraidh an</span>
<lb n="1445"/><span>chlúdach a chaitheamh de.</span></p>
<lb n="1446"/>
<lb n="1447"/><p><span>Rith a mháthair chuige agus rug sé le n-a dhá láimh ar</span>
<lb n="1448"/><span>a láimh.  "An airigheann tú me, a mham?" ar sé; "ná</span>
<lb n="1449"/><span>leig isteach é!  Ó! ná leig — "agus ní bhfuigheadh</span>
<lb n="1450"/><span>sé a thuille a rádh; bhí sé i riocht é féin a mhúchadh.  Chrom</span>
<lb n="1451"/><span>an mháthair á bhréagadh agus ag déanamh taithnimh do</span>
<lb n="1452"/><span>d'iarraidh é stuamú.  "Ní leigfead, a mhaoineach," ar sí,</span>
<lb n="1453"/><span>"duine ná daonaidhe id' ghoire ná id' ghaor.  Ní baoghal</span>
<lb n="1454"/><span>go bhfeicfir é.  Cuirfidh mise amach é sin; amach an</span>
<lb n="1455"/><span>dorus, anois díreach.  Ní thiocfaidh aoinne isteach annso</span>
<lb n="1456"/><span>chughat-sa, a leinbhín, acht mise — do mháithrín féin,"</span>
<lb n="1457"/><span>agus chimil sí a aghaidh go deas, mín, aireach, le blúirín</span>
<lb n="1458"/><span>de cheirt.</span></p>
<lb n="1459"/>
<lb n="1460"/><p><span>"An bhfuil tú sásta anois?  Mo leinbhín-se é sin,"</span>
<lb n="1461"/><span>ar sí.</span>
<lb n="1462"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1463"/><p><span>"Anois!  Anois!  Cuir amach é," ar sé; agus</span>
<lb n="1464"/><span>tharraing sé lámh a mháthar anuas ó'n a aghaidh, agus</span>
<lb n="1465"/><span>d'eirigh ar a leath-chlíathán chum í chur uaidh go dtí 'n</span>
<lb n="1466"/><span>dorus.  Acht ní raibh sé de neart 'na uillinnín é</span>
<lb n="1467"/><span>choimeád anáirde agus thuit sé thar n-ais go faon.</span>
<lb n="1468"/><span>Ní raibh aon dul uaidh ag an mháthair; chaith sí dul go</span>
<lb n="1469"/><span>dtí 'n dorus agus é d'oscailt.  D'oscail sí go mall</span>
<lb n="1470"/><span>é agus chonnaic sí leath-ismuigh de'n dorus a leas-mhac.</span>
<lb n="1471"/><span>Bacach grána ba eadh é.  Bhí an ceann a bhí air ró-mhór</span>
<lb n="1472"/><span>dá cholann chlaoidhte agus dá ghéaga laga caola.  Ní</span>
<lb n="1473"/><span>raibh óige ná áilneacht ann.  Ní bheadh fhios ag duine</span>
<lb n="1474"/><span>'dé 'n aois a bhí aige.  Bhí gruaig a chinn chómh bán le</span>
<lb n="1475"/><span>folt sean-duine chian-aosta.  Ba ghrána gach ball dá</span>
<lb n="1476"/><span>bhallaibh acht amháin a shúile.  Bhí dhá shúil mhóra ghlasa</span>
<lb n="1477"/><span>'na cheann agus iad ag rinnce agus ag lasadh fé n-a</span>
<lb n="1478"/><span>bhfabhraí agus fé n-a malaí mí-néata.  Dhein sé ar a</span>
<lb n="1479"/><span>aghaidh isteach agus dhruid sé treasna an tseomra.</span>
<lb n="1480"/><span>Nuair a chonnaic sé an fhéachaint mhillteach, mhalluighthe</span>
<lb n="1481"/><span>a bhí ag an othar air, stad sé.  Ní leomhfadh sé do féin</span>
<lb n="1482"/><span>dul níos sia.  Bhí an chos bhacac ní ba ghiorra ná an</span>
<lb n="1483"/><span>chos eile agus bhí sí tógtha rud beag ón talamh agus í</span>
<lb n="1484"/><span>ag luascadh anonn agus anall.  Níor chuir sé focal</span>
<lb n="1485"/><span>beag ná mór as mar balbhán ba eadh é.</span></p>
<lb n="1486"/>
<lb n="1487"/><p><span>"Cad tá uaidh annso, a mham?" ars an buachaill</span>
<lb n="1488"/><span>sa leaba.  "Cuir amach go mear é!  Amach leis an</span>
<lb n="1489"/><span>gcláiríneach grána sin!" arsa Domhnall arís, le n-a</span>
<lb n="1490"/><span>mháthair.</span></p>
<lb n="1491"/>
<lb n="1492"/><p><span>Thuig an cláiríneach — Liam dob' ainm do — an méid</span>
<lb n="1493"/><span>seo cainte.  Leag sé a shúile móra glasa chómh aithiseach,</span>
<lb n="1494"/><span>chómh brónach sin ar a leas-mháthair gurbh' olc léi é chur</span>
<lb n="1495"/><span>amach as an seomra.  Chuir sé a chruisín fé n-a oscail</span>
<lb n="1496"/><span>agus bhagair sé a mhéar ar an gcófra mór 'na mbíodh</span>
<lb n="1497"/><span>an t-arán agus, an t-annlan.  B'fhuirist a aithint air</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1498"/><p><span>gurbh' é an t-ocras ba namha do.  Le neart crostachta</span>
<lb n="1499"/><span>agus cancar agus searbhas ní bhfuigheadh Domhnall</span>
<lb n="1500"/><span>fuireach socair.  Thosnuigh sé arís:  "Ná tabhair aon</span>
<lb n="1501"/><span>rud do.  Cuir amach é!"</span></p>
<lb n="1502"/>
<lb n="1503"/><p><span>Chrom Liam a cheann agus lúb sé é féin nuair a</span>
<lb n="1504"/><span>chuir a leas-mháthair a lámh ar a ghualainn.  Tháinigh</span>
<lb n="1505"/><span>na deora ó'n a shúile agus d'imthigh sé amach go ciúin.</span>
<lb n="1506"/><span>Nuair a dúnadh an dorus 'na dhiaidh chrom sé ag osnghail</span>
<lb n="1507"/><span>go truagh-mhéileach, agus d'réir mar a bhí an t-ocras</span>
<lb n="1508"/><span>agus an t-uaigneas ag luighe air do mhéadaigh ar a</span>
<lb n="1509"/><span>liúigh agus ar a scread.</span></p>
<lb n="1510"/>
<lb n="1511"/><p><span>"Chum mise a chrádhadh thagann sé mar sin," arsa</span>
<lb n="1512"/><span>Domhnall le n-a mháthair, "agus anois an airighir é?"</span>
<lb n="1513"/><span>agus lean sé air ag caint mar sin go raibh an bhean</span>
<lb n="1514"/><span>bhocht cráidhte céasta agus go raibh deire na foidne</span>
<lb n="1515"/><span>caithte aici.  D'eirigh sí de phreab agus d'oscail sí</span>
<lb n="1516"/><span>an dorus d'urchar.  Bhí an balbhán agus a ghlúin i</span>
<lb n="1517"/><span>gcoinne an doruis aige agus thuit sé isteach leis an</span>
<lb n="1518"/><span>dorus.  Chrom sí ag gabháil air gan truagh gan taise.</span>
<lb n="1519"/><span>An fhaid a bhí sí á bhualadh bhí Domhnall ar a ghroga sa</span>
<lb n="1520"/><span>leaba agus é ag bualadh a bhas agus gach aon "Arís!</span>
<lb n="1521"/><span>Arís!" aige, díreach mar a bheadh sé dá mbeadh cluithche</span>
<lb n="1522"/><span>nó cleas éigin greannmhar ar siubhal.</span></p>
<lb n="1523"/>
<lb n="1524"/><p><span>Ní fheadar Liam cionnus a dhein sé an tsráid.  Bhí</span>
<lb n="1525"/><span>meabhrán 'na cheann ó'n ngreada a thug a leas-mháthair</span>
<lb n="1526"/><span>do.  Bhí géire an ocrais air leis mar ní bhfuair sé</span>
<lb n="1527"/><span>aon ghreim le n-itheadh, acht fo-ghreim, leis an dá lá</span>
<lb n="1528"/><span>roimhe sin, bhí a leas-mháthair chómh gleithireánach sin</span>
<lb n="1529"/><span>thimcheall an leinbh a bhí tinn.  Is ar éigin a bhí sé in</span>
<lb n="1530"/><span>iúil ar a bhata croise a chur fé.</span></p>
<lb n="1531"/>
<lb n="1532"/><p><span>Tráthnóna breágh gréine a bhí ann.  Bhí an tsráid</span>
<lb n="1533"/><span>dubh le páistí a bhí ag triall a bhaile ó'n scoil — iad</span>
<lb n="1534"/><span>ag sugradh leo agus ag imirt a gcuid cleas beag</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1535"/><p><span>dóibh féin.  Ghabh scata aca thar brághaid — iad ag</span>
<lb n="1536"/><span>sciotghail agus ag gáire mar is gnáth le buachaillí</span>
<lb n="1537"/><span>'na n-aois.  Chonnacadar an balbhán agus é d'iarraidh</span>
<lb n="1538"/><span>goid as an tslighe uatha isteach i gcúinne éigin.  Chuadar</span>
<lb n="1539"/><span>chuige.</span></p>
<lb n="1540"/>
<lb n="1541"/><p><span>"An cláiríneach!  An t-amadán!" arsa ceann aca,</span>
<lb n="1542"/><span>agus rith na focail i mbéal gach duine aca gur</span>
<lb n="1543"/><span>bhailigheadar go léir thimcheall air.  "An cláiríneach!!</span>
<lb n="1544"/><span>agus bhíodar á phiocadh agus á ghiobadh agus ag pléidhe</span>
<lb n="1545"/><span>leis an mbata croise agus le n-a cheann mór agus</span>
<lb n="1546"/><span>leis an gcois ghairid.  Ba é deire bhí ar an scéal ná</span>
<lb n="1547"/><span>gur rug ceann aca ar bhata croise leis agus rith sé</span>
<lb n="1548"/><span>leis.  Lean an chuid eile é.</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>Ba bhocht é cás an chláirínigh bhoicht.  Ba é an t-ocras</span>
<lb n="1551"/><span>ba mhó a bhí ar aigne aige; bhí an t-ocras go millteach</span>
<lb n="1552"/><span>air.  "Rud éigin le n-itheadh," ar sé leis féin.</span>
<lb n="1553"/><span>"Raghad ag iarraidh déirce in áit éigin."  Ba mhilis</span>
<lb n="1554"/><span>é bolath an aráin te bacaera a bhí ag teacht ar an ngaoith</span>
<lb n="1555"/><span>chuige ó'n mbácús a bhí ar chúinne na sráide.  Ba mhór</span>
<lb n="1556"/><span>an cancas é.  Bhí uisce ag teacht le n-a fhiacla.</span></p>
<lb n="1557"/>
<lb n="1558"/><p><span>Bhí an lá ag teacht caithte.  Bhí an ghrian ag dul fé</span>
<lb n="1559"/><span>thiar, agus cúpla réilthín á dteasbáint féin ar an</span>
<lb n="1560"/><span>spéir a bhí gan scamall gan smúit.  D'eitil fo-éinín</span>
<lb n="1561"/><span>go ciúin mall os a chionn anáirde.  Bhíodar ag dul</span>
<lb n="1562"/><span>ar thóir a suaimhnis.  Bhí sé d'iarraidh a bheith ag snámh</span>
<lb n="1563"/><span>leis ar an mbóthar acht bhí an t-ocras ró-dhian sa troid</span>
<lb n="1564"/><span>leis agus chaith sé stríocadh.  Ba bheag nár chuaidh sé</span>
<lb n="1565"/><span>i laige.</span></p>
<lb n="1566"/>
<lb n="1567"/><p><span>"Gheobhaidh me bás leis an ocras," ar sé, in a aigne</span>
<lb n="1568"/><span>féin, "muna bhfuighidh me greim éigin le n-itheadh."</span>
<lb n="1569"/><span>D'airigh sé clog an tséipéil á bhualadh.  Dhein sé boga</span>
<lb n="1570"/><span>beag go righin (mall) duadhnaoiseach d'iarracht ar an</span>
<lb n="1571"/><span>séipéal.  Shrois sé é.  Bhí an dorus oscailte.  Dhein</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1572"/><p><span>sé ar a aghaidh isteach.  Bhí an séipéal dorcha mar ná</span>
<lb n="1573"/><span>raibh aon solus lasta acht amháin léas bheag a bhí ós na</span>
<lb n="1574"/><span>coinnle a bhí thimcheall na h-altórach.  Bhí sé ag fagháil</span>
<lb n="1575"/><span>bolath na cumhrachta agus bolath na mbláth.  Shuidh sé.</span>
<lb n="1576"/><span>Bhí sé idir a bheith 'na chodla agus 'na dhúiseacht nuair</span>
<lb n="1577"/><span>d'airigh sé an duine ag seint ar an oragán.  Thosnuigh</span>
<lb n="1578"/><span>an ceol go ciúin agus go caoin agus go bog binn — é</span>
<lb n="1579"/><span>ag líonadh agus ag borradh, ag dul in aoirde in áit a</span>
<lb n="1580"/><span>chéile go dtí gur líon foghar agus fothram an cheoil</span>
<lb n="1581"/><span>an séipéal go léir.  Dhein sin tógaint croidhe do</span>
<lb n="1582"/><span>Liam.  D'imthigh an pian de.  Ghuidh sé go dúthrachtach</span>
<lb n="1583"/><span>chum Dé.  Tháinigh an chór cheoil isteach.  D'eirigh geoin</span>
<lb n="1584"/><span>cheoil.  Bhain so corruidhe eile as Liam.  Thosnuigh na</span>
<lb n="1585"/><span>daoine ag teacht isteach go mear 'na mbeirt agus</span>
<lb n="1586"/><span>'na dtriúr.  Dhruid Liam anonn go dtí 'n dorus agus</span>
<lb n="1587"/><span>shín sé amach a lámh acht tháinigh mántas air agus</span>
<lb n="1588"/><span>tharraing sé siar arís í agus chuaidh thar n-ais mar a</span>
<lb n="1589"/><span>raibh sé.  Chonnaic sé a leas-mháthair agus a sean-chlóca</span>
<lb n="1590"/><span>dubh uirre.</span></p>
<lb n="1591"/>
<lb n="1592"/><p><span>"Dá raghainn abhaile anois," ar sé "b'fhéidir go</span>
<lb n="1593"/><span>bhfuighinn blúirín beag éigin a íosfainn; acht ní mór</span>
<lb n="1594"/><span>dom deithineas a dhéanamh mar ní fada bheidh sí annso."</span></p>
<lb n="1595"/>
<lb n="1596"/><p><span>D'imthigh sé chómh-mear agus bhí aige agus le neart</span>
<lb n="1597"/><span>an deithinis a bhí sé a dhéanamh bhí gach aoinne ar an</span>
<lb n="1598"/><span>tsráid á thabhairt fé ndeara.  Tháinigh sé fhaid leis an</span>
<lb n="1599"/><span>tigh.  Shleamhnaigh sé anáirde an staighre.  Bhí dorus</span>
<lb n="1600"/><span>an tseomra fé ghlas acht fuair sé an eochair mar a</span>
<lb n="1601"/><span>mbíodh sí i bhfolach agá leas-mháthair agus í amuigh.</span>
<lb n="1602"/><span>Fér chuir sé an eochair i bpoll an ghlais chonnaic sé go</span>
<lb n="1603"/><span>raibh an lampa ar lasa ar an gclabhar os cionn na</span>
<lb n="1604"/><span>teine agus go raibh Domhnall ag cur codla dhe, agus</span>
<lb n="1605"/><span>go raibh a chúl leis an dorus.</span>
<lb n="1606"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1607"/><p><span>"Ní fheadar an bhfuighinn teacht ar bhlúirín aráin</span>
<lb n="1608"/><span>gan é dhúiseacht?" arsa Liam leis féin.</span></p>
<lb n="1609"/>
<lb n="1610"/><p><span>Chas sé an eochair go h-aireach.  Níorbh' fhiú a rádh</span>
<lb n="1611"/><span>gur tharraing sé a anáil agus é á dhéanamh: bhí a léitheid</span>
<lb n="1612"/><span>sin de sceimhle air.  Sheasaigh sé i gcoinne ursa an</span>
<lb n="1613"/><span>doruis.  Bhí a chroidhe ag bualadh agus eagla a chroidhe</span>
<lb n="1614"/><span>air go raibh an glór a bhí sé a dhéanamh ar fuaid an</span>
<lb n="1615"/><span>tighe go léir.  Acht tháinigh misneach do mar gheall ar</span>
<lb n="1616"/><span>an bpráidhinn a bhí air agus d'éaluigh sé treasna an</span>
<lb n="1617"/><span>úrláir.  Bhí srantarnghail bheag á dhéanamh ag Domhnall.</span>
<lb n="1618"/><span>Ní raibh aon deallradh dúiseachta air.  Nuair a tháinigh</span>
<lb n="1619"/><span>Liam go dtí 'n chófra stad sé.  Tháinigh crith-eagla</span>
<lb n="1620"/><span>eile air…  Chuir sé a bhata croise i dtaca</span>
<lb n="1621"/><span>agus dhein sé iarracht ar an gcófra d'oscailt.  Bhí</span>
<lb n="1622"/><span>an clúdach a bhí air ró-throm do, agus bhí sé d'iarraidh</span>
<lb n="1623"/><span>gan aon ghlór a dhéanamh.  Acht dá mhéid é a chuid aire</span>
<lb n="1624"/><span>dhein sé glór.  Dhúisigh Domhnall de gheit.  Nuair</span>
<lb n="1625"/><span>d'oscail sé a shúile chonnaic sé an leas-dritheáir agus</span>
<lb n="1626"/><span>an obair a bhí ar siubhal aige.  Scread sé agus scread</span>
<lb n="1627"/><span>sé.  Annsin dhein Liam sár-sheift ar dhul i bhfeidhm</span>
<lb n="1628"/><span>ar an gcófra.  Badh chuma leis Domhnall 'na chodla</span>
<lb n="1629"/><span>nó 'na dhúiseacht.  Bhí sé cromtha treasna clíatháin</span>
<lb n="1630"/><span>an chófra agus an scréacha agus an gleithireán</span>
<lb n="1631"/><span>chómh mór sin ag déanamh mearthail do nár airigh sé</span>
<lb n="1632"/><span>Domhnall ag teacht amach as an leaba.  Tháinigh agus</span>
<lb n="1633"/><span>shuidh sé anáirde ar chlúdach an chófra.  Bhí an</span>
<lb n="1634"/><span>cláiríneach ag lapadáil leis féachaint an dtiocfadh</span>
<lb n="1635"/><span>blúirín aráin fé n-a lámha, acht ba thúisce tháinigh an</span>
<lb n="1636"/><span>clúdach ar a mhuinéal.  Bhí an clúdach agus Domhnall</span>
<lb n="1637"/><span>ró-throm mar ualach anuas air.  Ní raibh aon teacht</span>
<lb n="1638"/><span>ó'n ualach aige.  Bhain sé cúpla únfairt as féin mar</span>
<lb n="1639"/><span>a dhéanfadh beithidheach allta a bheadh i bpranc, acht ní</span>
<lb n="1640"/><span>raibh aon mhaith dho ann.  Is beag ná raibh sé 'na gheilt</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1641"/><p><span>le neart péine agus fulaing.  Bhí Domhnall sa tslighe</span>
<lb n="1642"/><span>chéadna.  Ní fheadar sé cad a bhí sé dhéanamh.</span>
<lb n="1643"/><span>D'fháisc sé an clúdach le n-a lán neart anuas ar Liam.</span>
<lb n="1644"/><span>Luigh an clúdach agus faobhar clíatháin an chófra</span>
<lb n="1645"/><span>chómh mór sin ar mhuinéal an chláirínigh gur tachtadh é</span>
<lb n="1646"/><span>Thuit sé 'na chorpán maol marbh gan chor, gan anam</span>
<lb n="1647"/><span>ar an úrlár.</span></p>
<lb n="1648"/>
<lb n="1649"/><p><span>Nuair a chonnaic Domhnall cad a bhí déanta aige</span>
<lb n="1650"/><span>d'eirigh a chroidhe air.  Tháinigh scáth, gráin agus eagla</span>
<lb n="1651"/><span>air.  Chaith sé é féin isteach sa leaba.  Dhein sé ceirtlín</span>
<lb n="1652"/><span>de'n chlúdach thimcheall air féin.</span></p>
<lb n="1653"/>
<lb n="1654"/><p><span>Ní raibh le h-aireachtain sa seomra acht a chuid fiacal</span>
<lb n="1655"/><span>ag bualadh agus ag cnagadh ar a chéile…</span></p>
<lb n="1656"/>
<lb n="1657"/><p><span>Bhí an mille déanta.</span>
<lb n="1658"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1659"/><p><span>AN GRÁDH AGUS AN T-AIRGEAD.</span></p>
<lb n="1660"/>
<lb n="1661"/><p><span>PÉ rud a bhí ar Thomás léan ní raibh sé sásta le n-a</span>
<lb n="1662"/><span>shaoghal, agus dar ndóigh badh cheart go mbeadh.  Bhí</span>
<lb n="1663"/><span>an Traoití socair; deire le cogadh;  bhí cead aige a uain a</span>
<lb n="1664"/><span>thógaint, agus cead aige luighe go sámh ar a leabaidh féin</span>
<lb n="1665"/><span>seachas a bheith fé thóir agus i mbaoghal a mharbhtha ar fuaid</span>
<lb n="1666"/><span>na dúithche.  Níor chóir go mbeadh aon mhí-shástacht anois</span>
<lb n="1667"/><span>air mar is é bhí go slán folláin tar éis na troda go</span>
<lb n="1668"/><span>léir.  Ní raibh cos ná lámh leis briste ná brúighte agus</span>
<lb n="1669"/><span>in' fhochair sin fios aige go raibh cion fir déanta</span>
<lb n="1670"/><span>aige.  Acht bhí rud éigin neamh-choitchianta tar éis</span>
<lb n="1671"/><span>teacht air.  Ní raibh sé leath ná trian chómh geal-gháireach</span>
<lb n="1672"/><span>agus bhíodh sé.  Cúpla bliain roimhe sin nuair a bhíodh sé</span>
<lb n="1673"/><span>féin agus Páidín Traoin i bhfochair a chéile ní bhíodh</span>
<lb n="1674"/><span>lag orra acht ag feadghail agus ag amhrán agus ag</span>
<lb n="1675"/><span>déanamh suilt agus sughchais ó mhaidin go h-oidhche.</span></p>
<lb n="1676"/>
<lb n="1677"/><p><span>Acht béidir go raibh rud éigin sa scéal.  Ní mar a</span>
<lb n="1678"/><span>cheile duine a bhíonn pósta agus duine ná bíonn.  Bhí</span>
<lb n="1679"/><span>bean ag Páidín agus ní raibh ag Tomás.  Fonn pósta</span>
<lb n="1680"/><span>a bhé ar Thomás.  An tráthnóna so agus é sa mbaile</span>
<lb n="1681"/><span>bhain sé an ceann de'n scéal.</span></p>
<lb n="1682"/>
<lb n="1683"/><p><span>"Ní'l aon deallradh orainn annso, a athair," ar sé.</span>
<lb n="1684"/><span>"Mise agus tusa sa tigh seo agus gan aoinne againn</span>
<lb n="1685"/><span>a thabharfadh cupán té dhúinn ar maidin ná a bheirbheochadh</span>
<lb n="1686"/><span>práta dhúinn um eadthrath.  Ní'l aon deallradh ar</span>
<lb n="1687"/><span>bhothán tighe gan bean éigin a bheith ann.  Nár mhór an</span>
<lb n="1688"/><span>suaimhneas agus an socracht dúinn-ne araon é dá</span>
<lb n="1689"/><span>mbeadh bean i mbun an tighe seo.  Bad mhór an mhaise</span>
<lb n="1690"/><span>ar an tigh é agus badh mhór an congnamh tighis leis é."</span>
<lb n="1691"/><span>Lean sé air mar sin ag caint.  I ndeire, ar se, "Ní</span>
<lb n="1692"/><span>fheadar an mbeadh aon deallradh ar Mháirín Thaidhg?"</span>
<lb n="1693"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1694"/><p><span>"An í inghean an ghabhann thiar?"</span></p>
<lb n="1695"/>
<lb n="1696"/><p><span>"'Sí, airighim gur cailín an-mhaith í."</span></p>
<lb n="1697"/>
<lb n="1698"/><p><span>"Eist; 'dé mhaith í?  Ní'l pingin ruadh 'na seilbh</span>
<lb n="1699"/><span>sin.  Cad déarfá le inghean Cháit Bhreathnach.  Sin</span>
<lb n="1700"/><span>cailín a bhfuil gaois is gastacht innte agus a bhfuil</span>
<lb n="1701"/><span>deallradh agus dath uirre."</span></p>
<lb n="1702"/>
<lb n="1703"/><p><span>"Bhoil," arsa Tomás, "tá sé chómh maith foidne</span>
<lb n="1704"/><span>bheag a bheith againn agus iarracht a thabhairt ar an rud</span>
<lb n="1705"/><span>is fearr a dhéanamh."</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>Chuaidh an bheirt a chodla annsin.  Ar maidin lá ar</span>
<lb n="1708"/><span>na bhárach chuaidh Tomás i mbun a chuid oibre.  Ag</span>
<lb n="1709"/><span>treabhadh bhí sé an lá so.  Ní raibh lag air ar feadh an</span>
<lb n="1710"/><span>lae acht a maranna agus ag síor-mharanna.  Pioc</span>
<lb n="1711"/><span>suime ní raibh aige sa treabhadh.  Ba chuma an céachta</span>
<lb n="1712"/><span>i dtalamh nó as an talamh, an drae mairg a chuireadh sé</span>
<lb n="1713"/><span>ar Thomás go dtagadh sé go dtí an chinn-fearainn.</span>
<lb n="1714"/><span>Sin é an uair a chaitheadh sé é féin dá mharanna.  Bhaineadh</span>
<lb n="1715"/><span>sé casadh as na capaill agus níorbh' luaithe chum siubhail</span>
<lb n="1716"/><span>iad ná Tomás ar a mharanna arís, go dtí go dtagaidís</span>
<lb n="1717"/><span>go dtí an chinn-fhearainn eile.</span></p>
<lb n="1718"/>
<lb n="1719"/><p><span>Bhí na laetheanta á gcaitheamh agus Tomás ar an</span>
<lb n="1720"/><span>inntinn chéadna i gcomhnuidhe.  Bhí daoine a rádh go</span>
<lb n="1721"/><span>raibh sé ag teacht rud beag ait ann féin, acht badh chuma</span>
<lb n="1722"/><span>leis cad a bhí daoine a rádh.  Is é an rud ba mheasa</span>
<lb n="1723"/><span>leis acht go raibh sé ag cailleamhaint a ghoile, agus ní</span>
<lb n="1724"/><span>fheadar sé 'dé chúis.  Aon uair a thráchtfadh sé ar ainm</span>
<lb n="1725"/><span>Mháirín le n-a athair ní éisteochadh an t-athair leis.  Bhí</span>
<lb n="1726"/><span>sin ag luighe an-mhór air mar is maith a bhí fhios aige</span>
<lb n="1727"/><span>go raibh Máirín go deas mín mánla agus gurbh' dheise</span>
<lb n="1728"/><span>míle uair i dtigh í ná an inghean strolúsach dúr dána</span>
<lb n="1729"/><span>a bhí ag Cáit Breathnach.  Bhí an t-airgead ann gan</span>
<lb n="1730"/><span>aon amhras.  Ba é an t-airgead an fhadhb.  Ní fheadar</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1731"/><p><span>an raib aon réidhteach le déanamh in aon tslighe bog na</span>
<lb n="1732"/><span>cruaidh ar an scéal!</span></p>
<lb n="1733"/>
<lb n="1734"/><p><span>An mhaidean so bhuail sé amach dtí tigh na mbó ag</span>
<lb n="1735"/><span>féachaint ceann des na ba a bhí tinn, agus cé chífeadh</span>
<lb n="1736"/><span>sé amuigh roimhe ná a athair.  Bhí sé ar a ghlúine agus</span>
<lb n="1737"/><span>é ag cur bosca éigin a bhí na láimh aige i dtalamh.  Nuair</span>
<lb n="1738"/><span>a bhí an bosca i dtalamh aige leag sé cúpla clár anuas</span>
<lb n="1739"/><span>ar an áit 'na raibh sé.  Níor leig Tomás aon rud air.</span>
<lb n="1740"/><span>D'fhan sé go raibh an t-athair imthighthe a chodla an oidhche</span>
<lb n="1741"/><span>sin.  Chuaidh sé go dtí an chúinne.  Thóg sé an tuighe</span>
<lb n="1742"/><span>agus na cláracha agus thóg sé aníos an sean-bhosca</span>
<lb n="1743"/><span>beag as an bpoll.  D'oscail sé é.  Nótaí ar fad a</span>
<lb n="1744"/><span>bhí ann.  Chuaidh sé go dtí an dorus le h-eagla go</span>
<lb n="1745"/><span>mbeadh aoinne thimcheall.  An drae duine.  Shuidh sé</span>
<lb n="1746"/><span>síos ar a shuaimhneas ar an tuighe agus chomhairimh sé</span>
<lb n="1747"/><span>na nótaí ó cheann go ceann.  Trí chéad púnt!  Chomh-</span>
<lb n="1748"/><span>airimh sé arís iad.  An comhaireamh céadna bhí ionnta.</span>
<lb n="1749"/><span>Dhéanfadh an méid sin bráca beag tighe a thógaint do</span>
<lb n="1750"/><span>agus bheadh an oiread fágtha agus a cheannochadh rudaí</span>
<lb n="1751"/><span>beaga oireamhnacha eile do.  Agus annsin, Máirín —</span>
<lb n="1752"/><span>Seadh!  Dá mbeadh an méid sin ag Máirín ní fheadar</span>
<lb n="1753"/><span>an bhfuigheadh sé — an ndéanfadh sí —?</span></p>
<lb n="1754"/>
<lb n="1755"/><p><span>Theaghmhaig sé féin agus Máirín le n-a chéile an oidhche</span>
<lb n="1756"/><span>'na dhiaidh sin.  D'innis sé a scéal di.  Ní bheadh aon</span>
<lb n="1757"/><span>bhaint aici leis an airgead.</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>"Ní bheadh lá de'n rath orainn," ar sí, "dá mbeadh</span>
<lb n="1760"/><span>aon lámh againn in airgead mar sin."</span></p>
<lb n="1761"/>
<lb n="1762"/><p><span>Bhíodar ag caint agus ag caint mar gheall ar an</span>
<lb n="1763"/><span>scéal gur dheineadar socrú beag eatorra féin.  Ní</span>
<lb n="1764"/><span>raibh aon ghealach ann agus níor bhaoghal dóibh súile</span>
<lb n="1765"/><span>aoinne.  Is ar Thomás a bhí an t-áthas an oidhche sin</span>
<lb n="1766"/><span>gan a fhios don saoghal.</span></p>
<lb n="1767"/>
<lb n="1768"/><p><span>Ní ró-mhinic a bhíodh triall an athar ar an mboiscín.</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1769"/><p><span>Ní theidheadh sé 'na ghoire go dtí go mbíodh rud éigin</span>
<lb n="1770"/><span>aige le cur 'na chionn.  "In áit a chéile a thógtar na</span>
<lb n="1771"/><span>caisleáin," adeireadh sé.  Tháinigh lá aonaigh agus</span>
<lb n="1772"/><span>dhíol sé seafaid agus pé pingin a fuair sé uirre tháinigh</span>
<lb n="1773"/><span>sé abhaile léi lom díreach agus dhein sé ar an mboiscín.</span>
<lb n="1774"/><span>D'oscail sé é agus cad a bheadh acht é follamh.  Dóbair</span>
<lb n="1775"/><span>go bhfuigheadh an fear bocht bás.  Níor fhan tarraingt</span>
<lb n="1776"/><span>na h-anála ann.  Nuair a tháinigh sé chuige féin d'fhéach</span>
<lb n="1777"/><span>sé thimcheall an bhotháin.  Thug sé fé ndeara go raibh</span>
<lb n="1778"/><span>cúpla cearc a bhí aige imthighthe leis.  Rith sé amach</span>
<lb n="1779"/><span>ar an mbóthar agus chrom sé ag féachaint soir siar</span>
<lb n="1780"/><span>agus ó dheas mar a bheadh duine a bheadh as a chiall.</span>
<lb n="1781"/><span>Acht cearc ná airgead ní raibh le feicsint aige, pé</span>
<lb n="1782"/><span>bitheamhnach a bhuail fútha.  Ní raibh aon rud fágtha aige</span>
<lb n="1783"/><span>acht an boiscín agus é folamh.</span></p>
<lb n="1784"/>
<lb n="1785"/><p><span>D'innis sé a scéal dá mhac.  Má innis d'eirigh</span>
<lb n="1786"/><span>Tomás chuige.  "Féach anois, cá bhfuilmíd," ar sé.</span>
<lb n="1787"/><span>"Cá bhfuil an mhaith dhuit bheith ag cuimhneamh ar chleamh-</span>
<lb n="1788"/><span>nas a dhéanamh anois le inghin Cháit Bhreathnach — ná fuil</span>
<lb n="1789"/><span>fhios ag an saoghal anois ná fuil pingin ruadh 'nár</span>
<lb n="1790"/><span>seilbh — go bhfuil sé imthighthe gan tásc gan tuairisc?</span>
<lb n="1791"/><span>Is baoghlach go bhfuil deire le pósadh agus gach aon</span>
<lb n="1792"/><span>rud anois.".  Ní raibh focal olc ná maith le rádh ag an</span>
<lb n="1793"/><span>bhfear bocht.  "Caithfead bheith sásta le Máirín Thaidhg</span>
<lb n="1794"/><span>agus ní fheadar-sa an ngeobhaidh sí liom anois;</span>
<lb n="1795"/><span>ní dóigh liom go ndéanfaidh; tá sé dian má thagann</span>
<lb n="1796"/><span>sí isteach annso."</span></p>
<lb n="1797"/>
<lb n="1798"/><p><span>"Ní thiocfaidh — amáireach!  Badh chóir di a bheith ag rith</span>
<lb n="1799"/><span>chughat."</span></p>
<lb n="1800"/>
<lb n="1801"/><p><span>"Tá do chaint go breágh agat.  Cuimhnig ná fuil an</span>
<lb n="1802"/><span>scéal chómh maith agus a bhí sé.  Ná fuil dhá chéad púnt</span>
<lb n="1803"/><span>spré le fagháil le Máirín ag aoinne a dtuitfeadh sí leis."</span></p>
<lb n="1804"/>
<lb n="1805"/><p><span>"Dhá chéad!  Cá bhfuigheadh sí é?  Acht 'na dhiaidh sin</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1806"/><p><span>bhí an t-athair baileach sanntach.  Ní raibh sé riamh</span>
<lb n="1807"/><span>caithteach."</span></p>
<lb n="1808"/>
<lb n="1809"/><p><span>'Sé deire bhí ar an scéal ná go raibh an buaidh ag</span>
<lb n="1810"/><span>Tomás.  Chuaidh an t-athair go dtí Tadhg gabha, agus</span>
<lb n="1811"/><span>ba mhór é a mhaoidheamh as an talamh agus an stoc a</span>
<lb n="1812"/><span>bhí ar an talamh aige.  Níorbh' fhiú gaoth i mbéal duine an</span>
<lb n="1813"/><span>cúpla púnt a goideadh.</span></p>
<lb n="1814"/>
<lb n="1815"/><p><span>"Bhoil," arsa Tadhg leis, "má tá tusa sásta ar</span>
<lb n="1816"/><span>Shean-Chluain a thabhairt uait, táim-sé sásta ar dhá</span>
<lb n="1817"/><span>chéad púnt a leagaint ar bhais Mháirín — sin a bhfuil</span>
<lb n="1818"/><span>agam le rádh sa scéal."</span></p>
<lb n="1819"/>
<lb n="1820"/><p><span>Socruigheadh an scéal ar an láthair.  I gcionn mí</span>
<lb n="1821"/><span>ón lá sin, bhí pósadh thuas sa séipéal.  Máirín agus</span>
<lb n="1822"/><span>Tomás an lánamha.  Agus i gcionn na h-oidhche bhí an</span>
<lb n="1823"/><span>cóisire ar siubhal.  Muna raibh ceol, spórt agus</span>
<lb n="1824"/><span>aoibhneas ar siubhal ní lá fós é.</span></p>
<lb n="1825"/>
<lb n="1826"/><p><span>Ar maidin agus an gleithireán caithte, pé rud a</span>
<lb n="1827"/><span>ruaig do'n sean-duine bualadh amach go dtí tigh na</span>
<lb n="1828"/><span>mbó chuaidh agus chrom ag cur tóir ar an mbosca arís</span>
<lb n="1829"/><span>chum é dheisiú'.  Fuair sé caithte sa chúinne é agus</span>
<lb n="1830"/><span>é leath-lán de rud éigin, Chaith sé amach as pé rud</span>
<lb n="1831"/><span>a bhí ann agus cad a bheadh ann acht na nótaí.  Is ar</span>
<lb n="1832"/><span>éigin a chreid sé gurb iad a gheobhadh a bheith ann.</span>
<lb n="1833"/><span>Chomhairimh sé iad.  Bhíodar go léir ann — fiú an</span>
<lb n="1834"/><span>sean-nóta beag stractha deich scillinge a fuair sé</span>
<lb n="1835"/><span>'na dhearmhad lá an aonaigh.</span></p>
<lb n="1836"/>
<lb n="1837"/><p><span>Theasbáin sé do Thomás iad.  Pioc iongantais ní</span>
<lb n="1838"/><span>raibh ar Thomás.</span></p>
<lb n="1839"/>
<lb n="1840"/><p><span>"Is dócha ná raibh a fhios agat cá raibh sé i bhfolach</span>
<lb n="1841"/><span>agat," ar sé.</span></p>
<lb n="1842"/>
<lb n="1843"/><p><span>"Masa," ars an t-athair, "ní h-é sin ar aon chor é,</span>
<lb n="1844"/><span>acht is maith an rud nár scaip na cearca é agus ná</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1845"/><p><span>fuair na bitheamhnaigh a bhí annso ar feadh na h-oidhche é.</span>
<lb n="1846"/><span>Is maith a scaramair orra!!"</span></p>
<lb n="1847"/>
<lb n="1848"/><p><span>Dhéarfainn féin gurbh' í Máirín ba chionntach leis an</span>
<lb n="1849"/><span>airgead a chasadh mar ná raibh uaithe acht an cleas</span>
<lb n="1850"/><span>d'imirt.</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>Dhéarfainn leis go raibh sé d'fhonn ar Thomás an</span>
<lb n="1853"/><span>t-airgead a choimeád acht ná leigfeadh sí do é dhéanamh.</span>
<lb n="1854"/><span>Ar an dul sin ní ro-throm an peaca a bhí aici le h-innsint</span>
<lb n="1855"/><span>'na faoisidín.  Cár chuma le Tomás é choimeád nó</span>
<lb n="1856"/><span>gan a choimeád?  Bhí an té bhí uaidh aige agus badh bheag</span>
<lb n="1857"/><span>air aon rud a dhéanfadh sé dhi.  Acht an duine eile</span>
<lb n="1858"/><span>úd — Inghean Cháit Bhreathnach — í siúd a raibh an t-airgead</span>
<lb n="1859"/><span>aici —!!!</span>
<lb n="1860"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1861"/><p><span>CEATHRAR CEÁRDUIGHTHE.</span></p>
<lb n="1862"/>
<lb n="1863"/><p><span>LÁNAMHA a bhí ann uair agus bhí ceathrar mac aca.</span>
<lb n="1864"/><span>An fhaid a bhí an murar ag eirghe suas ní fhuair an</span>
<lb n="1865"/><span>t-athair agus an mháthair mórán duadh le n-a dtógaint,</span>
<lb n="1866"/><span>acht nuair a tháinigh ionnta bhí an saoghal ag teacht</span>
<lb n="1867"/><span>ganchúiseach orra, mar bhí an áit a bhí aca ró-bheag agus</span>
<lb n="1868"/><span>ní raibh aon rud le déanamh aca.  Bhraith na garsúin féin</span>
<lb n="1869"/><span>é sin mar bhí tuiscint ionnta.  Chuireadar a gcinn le</span>
<lb n="1870"/><span>n-a chéile agus d'aontuigheadar ná raibh aon deallradh</span>
<lb n="1871"/><span>dhóibh bheith caithte sa bhaile ag brughadh ar a chéile,</span>
<lb n="1872"/><span>gur bh'fhearr dhóibh dul in áit éigin as baile agus dul i</span>
<lb n="1873"/><span>mbun soláthair dóibh féin.  An oidhche bhí 'na gceann</span>
<lb n="1874"/><span>chuaidh an ceathrar aca go dtí a n-athair agus d'innis-</span>
<lb n="1875"/><span>eadar a scéal do.  Ba leasc leis aon fhreagra a</span>
<lb n="1876"/><span>thabhairt orra mar níor rith sé riamh leis go mbuailfeadh</span>
<lb n="1877"/><span>a leithéid d'fhonn iad.  Acht, ar an taobh eile de'n scéal,</span>
<lb n="1878"/><span>ba leasc leis aon bhac a chur orra, mar is mairg a</span>
<lb n="1879"/><span>chuirfeadh isteach ar dhuine 'na shaoghal.  "Bhoil," ar sé,</span>
<lb n="1880"/><span>"níor thuar me a leithéid sin de chor díbh agus</span>
<lb n="1881"/><span>má imthigheann sibh is uaigneach a bhead-sa 'nbhur ndiaidh.</span>
<lb n="1882"/><span>Acht ós toil libh imtheacht, ní bheidh sé le casadh agaibh</span>
<lb n="1883"/><span>choidhche liom gur bhacas bhur leas díbh.  Tá fhios agaibh</span>
<lb n="1884"/><span>gur mhaith liom go maith sibh agus tá gach aon</span>
<lb n="1885"/><span>choinne agam nach imtheacht gan chasadh dhíbh é agus</span>
<lb n="1886"/><span>go gcuimhneochaidh sibh orm i gcomhnuidhe.  Tá mo</span>
<lb n="1887"/><span>bheannacht-sa agaibh, pé áit a raghaidh sibh."</span></p>
<lb n="1888"/>
<lb n="1889"/><p><span>Ar maidin lá ar na bhárach d'éirigheadar.  D'ith-</span>
<lb n="1890"/><span>eadar a mbriocfast, agus chuireadar i gcóir don</span>
<lb n="1891"/><span>mbóthar.  Nuair a bhíodar i gcóir, d'fhágadar slán</span>
<lb n="1892"/><span>ag á n-athair agus as leo.  Bhíodar ag imtheacht leo an</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1893"/><p><span>bóthar gur theaghmhuigheadar le crosaire cheithre rian.</span>
<lb n="1894"/><span>Stadadar annsin.  D'fhéachadar soir, siar agus ó</span>
<lb n="1895"/><span>dheas agus d'iarradar ar Dhia iad a chur ar a leas.</span>
<lb n="1896"/><span>Chuadar i gcomhairle arís, agus sé rud a shocruigheadar</span>
<lb n="1897"/><span>air ná gach duine aca a thabhairt a bhóthar féin air agus</span>
<lb n="1898"/><span>bheith thar n-ais ar an gcrosaire céadna i gcionn lae</span>
<lb n="1899"/><span>agus bliana.</span></p>
<lb n="1900"/>
<lb n="1901"/><p><span>Bhog gach fear chum bóthair, agus ní h-aithristear</span>
<lb n="1902"/><span>scéala aoinne aca go raibh an bhliain caithte.  I gcionn</span>
<lb n="1903"/><span>na bliana ba é an té ba shine bhí orra an chéad duine a</span>
<lb n="1904"/><span>bhí ar an gcrosaire.  Ní fada a bhí sé ann nuair a tháinigh</span>
<lb n="1905"/><span>an tarna fear.  Chuireadar fáilte roimh a chéile agus</span>
<lb n="1906"/><span>thosnuigheadar ag caint.  Sa chaint dóibh d'fhiafruigh</span>
<lb n="1907"/><span>an chéad fhear de'n tarna fear conus d'eirigh do, nó</span>
<lb n="1908"/><span>an raibh aon rud aige tar éis na bliana.</span></p>
<lb n="1909"/>
<lb n="1910"/><p><span>"An drae rud," ar sé, "acht amháin gur fhoghlum-</span>
<lb n="1911"/><span>uigheas céird.  Bitheamhnach is eadh me."</span></p>
<lb n="1912"/>
<lb n="1913"/><p><span>"Ní h-olc mar chéird í acht go bhfuightheá do dhóthain</span>
<lb n="1914"/><span>le déanamh agus go rithfeadh leat," ars an chéad fhear.</span></p>
<lb n="1915"/>
<lb n="1916"/><p><span>Ní raibh acht an méid sin ráidhte nuair a tháinigh an</span>
<lb n="1917"/><span>tríomhadh fear agus ní fada a bhí sé sa chaint nuair</span>
<lb n="1918"/><span>d'fhiafruigh an chéad fhear de an raibh aon chonlach beag</span>
<lb n="1919"/><span>aige tar éis a shaothair.</span></p>
<lb n="1920"/>
<lb n="1921"/><p><span>"Pingin ruadh," ar sé, "ní'l agam.  Ní'l agam</span>
<lb n="1922"/><span>acht an guna so a chíonn tú im' láimh.  Foghlaer is eadh</span>
<lb n="1923"/><span>me."</span></p>
<lb n="1924"/>
<lb n="1925"/><p><span>"Go maith," ars an chéad fhear, "ní fearr ar domhan</span>
<lb n="1926"/><span>port atá agat, muna baoghal dúinn féin tú.  Ní'l</span>
<lb n="1927"/><span>aon mhaith a bheith ró-fhiosrach leat-sa."</span></p>
<lb n="1928"/>
<lb n="1929"/><p><span>Agus ní raibh an ceáthramhadh fear i bhfad gan teacht.</span></p>
<lb n="1930"/>
<lb n="1931"/><p><span>"Táim ag féachaint oraibh ó mhaidin," ar sé.</span></p>
<lb n="1932"/>
<lb n="1933"/><p><span>"Conus a bheithfeá," ars an chéad fhear, "agus gur</span>
<lb n="1934"/><span>anois atá tú tar éis teacht."</span>
<lb n="1935"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1936"/><p><span>"Féach ar an rud so im' láim," ar sé, "sin gloine.</span>
<lb n="1937"/><span>Fear gloine 'seadh mise.  Chífinn rud aon fhaid ó bhaile</span>
<lb n="1938"/><span>leis sin."</span></p>
<lb n="1939"/>
<lb n="1940"/><p><span>"Agus an bhfuil aon rud eile agat tar éis do bhliana</span>
<lb n="1941"/><span>acht an gloine sin?"</span></p>
<lb n="1942"/>
<lb n="1943"/><p><span>"Dada.  Tá mo chéird im' láimh agam."</span></p>
<lb n="1944"/>
<lb n="1945"/><p><span>"Masa, 'sé an scéal céadna agam féin é.  Faic</span>
<lb n="1946"/><span>go Dia ní'l agam, acht amháin gur táiliúir me.  Is</span>
<lb n="1947"/><span>aingcis an ceathrar sinn chum bualadh isteach go dtí aon</span>
<lb n="1948"/><span>duine bocht gan aon rud sa saoghal againn acht ár</span>
<lb n="1949"/><span>lámha ar liobarna linn.  Acht caithfimíd dul abhaile</span>
<lb n="1950"/><span>is dócha, pé rud atá againn nó uainn."</span></p>
<lb n="1951"/>
<lb n="1952"/><p><span>D'imthigheadar, agus bhuaileadar dorus béal bóthair</span>
<lb n="1953"/><span>isteach abhaile.  Bhí an t-athair istigh.  Is air a bhí an</span>
<lb n="1954"/><span>t-áthas iad d'fheicsint isteach chuige.  Do phóg sé agus</span>
<lb n="1955"/><span>dheoch sé iad.  Ba mhór an óige air iad d'fheicsint thar</span>
<lb n="1956"/><span>n-ais chuige arís.  Chuir sé cóir bídh agus dighe orra</span>
<lb n="1957"/><span>agus luigheadar ar sheanchus.  Níorbh' fhada sa seanchus</span>
<lb n="1958"/><span>dóibh nuair a bhí fhios aige cad dob' fhiú iad tar éis na</span>
<lb n="1959"/><span>bliana.  Ní mórán carbhuaice a chuir sé air a bhochtanacht a</span>
<lb n="1960"/><span>bhíodar.  Dubhairt sé go raibh árd-obair déanta aca</span>
<lb n="1961"/><span>mar gurbh' fhearr céird aon lá ná bheith 'na h-éaghmais.</span>
<lb n="1962"/><span>"Acht," ar sé, "badh mhaith liom tástáil bheag a bheith</span>
<lb n="1963"/><span>agam asaibh féachaint a bhfuil bhur gcéird i gceart</span>
<lb n="1964"/><span>agaibh."</span></p>
<lb n="1965"/>
<lb n="1966"/><p><span>Thug sé amach sa ngáirdín a bhí ar chúl an tighe an ceathrar</span>
<lb n="1967"/><span>aca.  Bí crann thimcheall cheithre fichid slat ar aoirde</span>
<lb n="1968"/><span>i lár an gháirdín.  "Féach ar an gcrann sin," ars an</span>
<lb n="1969"/><span>t-athair le fear an ghloine, "agus innis dom má tá</span>
<lb n="1970"/><span>aon rud anáirde 'na bhárr."</span></p>
<lb n="1971"/>
<lb n="1972"/><p><span>Tharraing fear an ghloine a ghloine chuige agus dhírigh</span>
<lb n="1973"/><span>sé ar bhárr an chrainn é.  "Chím," ar sé, "nead</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1974"/><p><span>colbhair.  Tá cheithre cinn de uibhe ann agus an t-éan</span>
<lb n="1975"/><span>'na luighe orra."</span></p>
<lb n="1976"/>
<lb n="1977"/><p><span>"Go maith," ars an t-athair.  "Thoicim, anois, a</span>
<lb n="1978"/><span>bhitheamhnaigh.  Teidhir anáirde sa chrann sin agus beir</span>
<lb n="1979"/><span>leat anuas na h-uibhe sin chughainn gan an t-éinín sin</span>
<lb n="1980"/><span>a chorruighe."</span></p>
<lb n="1981"/>
<lb n="1982"/><p><span>Ní túisce bhí an chaint as béal an athar ná mar a bhí</span>
<lb n="1983"/><span>an bitheamhnach ag sleamhnú' leis anáirde an crann.</span>
<lb n="1984"/><span>D'éaluigh sé go deas ar an éinín agus thóg amach na</span>
<lb n="1985"/><span>h-uibhe go mín socair réidh uaithe gan an oiread le cor</span>
<lb n="1986"/><span>a bhaint aiste agus anuas leis arís.  Thug sé na h-uibhe</span>
<lb n="1987"/><span>dá athair.</span></p>
<lb n="1988"/>
<lb n="1989"/><p><span>"Tá sin déanta mear go maith." ars an t-athair.</span></p>
<lb n="1990"/>
<lb n="1991"/><p><span>"Anois, siubhluighidh isteach liom."  Bhí bórd cheithre</span>
<lb n="1992"/><span>chúinneach istig sa seomra.  Leag sé ubh ar gach cúinne.</span>
<lb n="1993"/><span>"Anois," ar sé leis an bhfoghlaer, "faigh do ghuna</span>
<lb n="1994"/><span>agus déin dhá leath díreach de gach ubh aca sin gan aon</span>
<lb n="1995"/><span>chorruighe a dhéanamh ar aon rud atá istig ionnta."</span></p>
<lb n="1996"/>
<lb n="1997"/><p><span>Ghabh an foghlaer a ghuna chuige.  Chaith sé cheithre</span>
<lb n="1998"/><span>urchair.  D'fhéachadh ar na h-uibhe.  Bhí dhá leath glan</span>
<lb n="1999"/><span>díreach déanta de gach ceann aca.</span></p>
<lb n="2000"/>
<lb n="2001"/><p><span>"Nár chaillir t'aimsiú," ars an t-athair.  "Anois,</span>
<lb n="2002"/><span>a tháiliúir, faigh do shnáth agus do shnáthad agus fuaghail</span>
<lb n="2003"/><span>iad sin agus ná fág rian briseadh ná brughadh orra."</span></p>
<lb n="2004"/>
<lb n="2005"/><p><span>Fuair an táiliúir a chuid úirlisí agus d'fhuaghail sé</span>
<lb n="2006"/><span>na h-uibhe sa tslighe ná h-aithneochadh duine ar bhain aon</span>
<lb n="2007"/><span>rud riamh dóibh.</span></p>
<lb n="2008"/>
<lb n="2009"/><p><span>"Dia leat," ars an t-athair, "tá déanta go maith agat.</span>
<lb n="2010"/><span>Anois, a bhitheamhnaigh, críochnuigh do chuid de'n obair.</span>
<lb n="2011"/><span>Cuir na h-uibhe sin mar a rabhdar agus ná cuir amugha a</span>
<lb n="2012"/><span>codladh ar an mháthair."</span></p>
<lb n="2013"/>
<lb n="2014"/><p><span>D'imthigh an bitheamhnach agus ní ró-fhada bhí se nuair</span>
<lb n="2015"/><span>a bhí sé thar n-ais agus a ghnó déanta aige.</span>
<lb n="2016"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2017"/><p><span>"Molaim," ars an t-athair, "ní bréag a rádh go</span>
<lb n="2018"/><span>bhfuil a chéird ag gach fear agaibh.  Tá árd-obair déanta</span>
<lb n="2019"/><span>agaibh ó d'imthigheabhair.  Fanaidhí im' fhochair anois</span>
<lb n="2020"/><span>go cionn tamaillín agus gheobhaidh sibh bhur rogha rud</span>
<lb n="2021"/><span>a dhéanamh annsin."</span></p>
<lb n="2022"/>
<lb n="2023"/><p><span>Bhíodar sásta.  Acht bhí an aimsear á caitheamh agus</span>
<lb n="2024"/><span>gan aon rud ar aon chor á dhéanamh aca.  Bhí an fhoidne</span>
<lb n="2025"/><span>á caitheamh aca agus meirg ag teacht orra le neart</span>
<lb n="2026"/><span>díomhaointais.  Badh bhreágh leo a bheith ag cur chum</span>
<lb n="2027"/><span>bóthair arís chum caoi d'fhagháil ar a gcéird a chleachtadh.</span></p>
<lb n="2028"/>
<lb n="2029"/><p><span>Le linn agus iad a bheith ar an inntinn seo, thuit rud</span>
<lb n="2030"/><span>éigin amach thimcheall na h-áite.  Bhí prionsa 'na</span>
<lb n="2031"/><span>chómhnuidhe tamall uatha agus bhí leanbh óg de inghin</span>
<lb n="2032"/><span>aige.  Tháinigh fiolar i gan fhios ar an leanbh agus ghoid</span>
<lb n="2033"/><span>sé leis í in a dhá chrobh.  Bhí teaghlach an rí an-thre n-a</span>
<lb n="2034"/><span>chéile.  Ní raibh fhios aca cad dob' fhearr a dhéanamh.</span>
<lb n="2035"/><span>Ní raibh aon tseift nár chuimhnigheadar air agus nár</span>
<lb n="2036"/><span>tharraingeadar chúcha agus nár chuireadar ag obair.</span>
<lb n="2037"/><span>D'airigh an prionsa, ar chuma éigin, go raibh an ceathrar</span>
<lb n="2038"/><span>mac so díomhaoin, agus níor stad cois leis gur chuaidh</span>
<lb n="2039"/><span>sé chúcha.  Dubhairt sé leo aon rud badh mhaith leo a</span>
<lb n="2040"/><span>dhéanamh, féachaint an bhfuighdís teacht ar aon teimheal</span>
<lb n="2041"/><span>de'n leanbh.</span></p>
<lb n="2042"/>
<lb n="2043"/><p><span>Ní raibh uatha acht gaoth an fhocail.  Cuadar go dtí 'n</span>
<lb n="2044"/><span>tráigh.  D'órduigh an táiliúir do'n triúr eile, gach cipín a</span>
<lb n="2045"/><span>bhí le fagháil a thabhairt chuige.  Chuadar sa mbailiú'.</span>
<lb n="2046"/><span>D'réir mar a bhí na cipíní ag teacht bhí an táiliúir á</span>
<lb n="2047"/><span>gcur le n-a chéile agus á bhfuaghail.  Ba ghairid go</span>
<lb n="2048"/><span>raibh corachán deas déanta ag an táiliúir.  Cuireadh</span>
<lb n="2049"/><span>ar farraige í agus isteach leo innte.  Thugadar a</span>
<lb n="2050"/><span>n-aghaidh do mhuir.  Bhí fear an ghloine chum tosaigh agus</span>
<lb n="2051"/><span>é ag síor-fhéachaint ar an tír isteach uaidh.  Bhíodar</span>
<lb n="2052"/><span>tamall maith ar an bhfarraige nuair a labhair sé.</span>
<lb n="2053"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2054"/><p><span>"Chím," ar sé, "fiolar ag déanamh chum faille agus</span>
<lb n="2055"/><span>tá, mar a bheadh, cleite bán 'na scíathán."</span></p>
<lb n="2056"/>
<lb n="2057"/><p><span>"Sin é an buachaill," ars an bitheamhnach.</span></p>
<lb n="2058"/>
<lb n="2059"/><p><span>Tugadh aghaidh an bháid do thalamh; fear an ghloine i</span>
<lb n="2060"/><span>gcomhnuidhe sa bhfaire.  Bhuaileadar port fé bhun na</span>
<lb n="2061"/><span>faille.  Theasbáin fear an ghloine an áit 'nar chuaidh an</span>
<lb n="2062"/><span>fiolar do'n mbitheamhnach.  Amach leis an mbitheamhnach,</span>
<lb n="2063"/><span>agus dhein ar an bhfaill.  Ba mhillteach an aoirde a</span>
<lb n="2064"/><span>bhí sa bhfaill acht ba chuma leis an mbitheamhnach.  Níor</span>
<lb n="2065"/><span>fhéach sé anáirde ar aon chor — aon rud acht dul sa</span>
<lb n="2066"/><span>bhfaill agus é chur de anáirde.  Nuair a bhí sé ag teacht</span>
<lb n="2067"/><span>gairid do'n nead chaith sé a bheith an-chiúin agus an-aireach</span>
<lb n="2068"/><span>le h-eagla go ndúiseochadh sé an fiolar.  Bhí sé ag</span>
<lb n="2069"/><span>snámh agus ag goid leis go dtáinigh sé go dtí béal</span>
<lb n="2070"/><span>an nid.  Chonnaic sé an fiolar istig agus é 'na chodladh.</span>
<lb n="2071"/><span>Bhí sciorta beag de éadach an leinbh amach fé'n a scíathán</span>
<lb n="2072"/><span>agus rug sé air.  Strac sé amach an leanbh chómh deas</span>
<lb n="2073"/><span>agus chómh aireach san nár dhúisigh sé Rí na n-éan.</span>
<lb n="2074"/><span>Bhuail sé an leanbh fé'n oscail agus tháinigh anuas an</span>
<lb n="2075"/><span>cosán céadna ar chuaidh sé anáirde.  Bhí an triúr eile</span>
<lb n="2076"/><span>ag geitghail ag fuireach leis.  Shíleadar ná déanfadh</span>
<lb n="2077"/><span>sé an gnó choidhche; acht ba bheag an chiall a bhí aca.  Tháinigh</span>
<lb n="2078"/><span>an bitheamhnach go luath bríoghmhar go dtí 'n mbád chúcha.</span>
<lb n="2079"/><span>Isteach leis sa mbád agus an leanbh ar iomchar aige.</span>
<lb n="2080"/><span>Níorbh' thúisce istig é ná mar bhí an bád ag cur di thar</span>
<lb n="2081"/><span>n-ais abhaile arís.  Is iad a bhí go sásta leo féin — an</span>
<lb n="2082"/><span>gaisce bhí déanta aca.  Acht ní rabhdar sa mbaile fós.</span>
<lb n="2083"/><span>Bhíodar isteach agus amach le leath slighe nuair a thug</span>
<lb n="2084"/><span>fear an ghloine fé ndeara an mothal dubh sa spéir ag</span>
<lb n="2085"/><span>déanamh orra.  Bhí sé ag teacht agus ag teacht go dtáinigh</span>
<lb n="2086"/><span>sé díreach os cionn an bháid.  Stad sé annsin agus</span>
<lb n="2087"/><span>bhí sé ag túirling.  Ní raibh focal as aoinne gur labhair</span>
<lb n="2088"/><span>an táiliúir.  "Cad tá tú a dhéanamh?" ar sé le fear</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2089"/><p><span>an ghuna.  Sin a raibh ann.  Dhírigh an foghlaer a ghuna</span>
<lb n="2090"/><span>ar an bhfiolar.  Chaith sé leis.  Thuit an fiolar maol</span>
<lb n="2091"/><span>marbh anuas i lár an bháid.  Dhein sé brúscar de'n</span>
<lb n="2092"/><span>mbád.  D'imthigh sí 'na cipíní ar fuaid na farraige</span>
<lb n="2093"/><span>agus bhí an ceathrar ag lapadáil leo ar fuaid na</span>
<lb n="2094"/><span>gcipíní, an bitheamhnach agus an leanbh anáirde ar a</span>
<lb n="2095"/><span>dhrom aige.  Ba é an táiliúir an chéad fhear do labhair</span>
<lb n="2096"/><span>arís.  "Seadhaidh," ar sé, "bídhí sa mbailiú arís."</span>
<lb n="2097"/><span>Luigh fear an ghloine agus an foghlaer sa mbailiú.</span>
<lb n="2098"/><span>Thugadar na cipíní 'na gcionn agus 'na gcionn go dtí</span>
<lb n="2099"/><span>'n táiliúir agus ba ró-ghairid an mhoill air sin iad a</span>
<lb n="2100"/><span>chur le n-a chéile agus a fhuaghail.  Tar éis beagáinín</span>
<lb n="2101"/><span>aimsire bhí an corachán chómh déanta agus a bhí an chéad</span>
<lb n="2102"/><span>lá.  Ní raibh le déanamh aca acht dul isteach innte agus</span>
<lb n="2103"/><span>ní mórán duadh a dhein sin dóibh.  Leanadar orra gur</span>
<lb n="2104"/><span>bhuaileadar port sa mbaile.  Bhí an dúthaigh go léir</span>
<lb n="2105"/><span>ag trácht ar inghin an phrionsa.  Ní raibh tásc ná tuairisc</span>
<lb n="2106"/><span>uaithe — ní raibh go dtí gur chuaidh an bitheamhnach go dtí</span>
<lb n="2107"/><span>'n rí-theaghlach agus gur leag sé an leanbh i mbinn a</span>
<lb n="2108"/><span>máthar.</span></p>
<lb n="2109"/>
<lb n="2110"/><p><span>Dóbair go raghadh an mháthair i laige le neart áthais.</span>
<lb n="2111"/><span>Ní fheadar sí cad a bhí le n-a rádh ná le déanamh aici.</span>
<lb n="2112"/><span>B'ait léi an scéal.  Nuair a tháinigh an prionsa abhaile</span>
<lb n="2113"/><span>is ar éigin a chreid sé an scéal.  Acht, nuair a chonnaic</span>
<lb n="2114"/><span>sé an leanbh le n-a dhá shúil chinn féin, chreid sé é agus</span>
<lb n="2115"/><span>chuaidh sé go dtí 'n cheathrar dritheár.  Thug sé mála</span>
<lb n="2116"/><span>óir dóibh de'n chéad dul síos agus annsin dhein sé</span>
<lb n="2117"/><span>árus áluinn dóibh féin agus dá n-athair.</span></p>
<lb n="2118"/>
<lb n="2119"/><p><span>Bhí an tigh agus an t-airgead annsin aca.  D'iarradar</span>
<lb n="2120"/><span>ar a n-athair an tigh a bheith aige, acht ní bheadh.  Dubhairt</span>
<lb n="2121"/><span>sé na fágfadh sé féin an sean-bhothán beag a bhí aige ar</span>
<lb n="2122"/><span>a raibh de chaisleáin ná de pháláis sa domhan go léir.</span>
<lb n="2123"/><span>Agus annsin bhíodar ag cur an airgid air acht ní ghlacfadh.</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2124"/><p><span>Ní raibh dada le déanamh aca annsin acht dul i gcomh-</span>
<lb n="2125"/><span>airle, féachaint cad badh mhaith dhóibh a dhéanamh.  Bhíodar</span>
<lb n="2126"/><span>ag cuimhneamh ar an airgead a roint acht níor dheineadar.</span>
<lb n="2127"/><span>Bhíodar chum é chur ar chranna féachaint cé leis a</span>
<lb n="2128"/><span>thuitfeadh sé acht níor dheineadar.  "Tugaimís do'n</span>
<lb n="2129"/><span>mbitheamhnach é mar sin," ars an táiliúir.  "Is é is fearr</span>
<lb n="2130"/><span>a thuill é."</span></p>
<lb n="2131"/>
<lb n="2132"/><p><span>"Ní thabharfar," ars an bitheamhnach, "má bhíonn</span>
<lb n="2133"/><span>airgead uaim-se, tá slighe agam chum é dhéanamh.</span>
<lb n="2134"/><span>Dhéarfainn-se go mbadh cheart an tigh agus an t-airgead</span>
<lb n="2135"/><span>a thabhairt do'n táiliúir.  Is é an té is sine orainn é,</span>
<lb n="2136"/><span>agus is é is fearr a dhein chum é thuilleachtain."</span></p>
<lb n="2137"/>
<lb n="2138"/><p><span>D'aontuigh an bheirt eile leis an mbitheamhnach.</span>
<lb n="2139"/><span>Bhí triúr annsin i gcoinne an táiliúra agus ní raibh</span>
<lb n="2140"/><span>aon mhaith dho bheith ag rádh 'na gcoinne.  Chaith sé</span>
<lb n="2141"/><span>glacadh le gach aon rud.</span></p>
<lb n="2142"/>
<lb n="2143"/><p><span>Ghlac sé le gach aon rud, acht, ar sé, "An rud is liom-</span>
<lb n="2144"/><span>sa is libh-se.  Dheineamair go léir ár gcion sa scéal.  Dá</span>
<lb n="2145"/><span>mbeadh aoinne againn in easnamh, ní bheadh an obair</span>
<lb n="2146"/><span>déanta.  Dá bhrígh sin, ní'l sibh acht ag bronnadh gach</span>
<lb n="2147"/><span>aon rud orm-sa.  Acht, is cuma;  "Sinn Féin, Sinn</span>
<lb n="2148"/><span>Féin," agus an rud is liom-sa is libh-sé."</span></p>
<lb n="2149"/>
<lb n="2150"/><p><span>Ó'n lá sin go dtí 'n lá a fuaireadar bás ní raibh lá</span>
<lb n="2151"/><span>bocht ag aoinne aca.</span>
<lb n="2152"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2153"/><p><span>ROT AN ÁIDH.</span></p>
<lb n="2154"/>
<lb n="2155"/><p><span>NÍ raibh sé ró-bhrothallach acht bhí sé go breágh mar</span>
<lb n="2156"/><span>bí an spéir glan agus an ghrian ag taithneamh mar</span>
<lb n="2157"/><span>badh mhaith léi.  Tráthnóna deire Bealtaine ba eadh é.</span>
<lb n="2158"/><span>Bhí sé isteach agus amach le n-a cúig a chlog.  Sin é</span>
<lb n="2159"/><span>uair a raibh Lughaidh Ó Conraoi, cúpaer, ag cur barraille</span>
<lb n="2160"/><span>ag rith de chúinne Faithche Stiopháin.  Bhí sé de</span>
<lb n="2161"/><span>chead agus de cheart aige é dhéanamh mar bhí a cháin</span>
<lb n="2162"/><span>díolta aige.  Bhí aprún a chéirde air agus bhí sean-</span>
<lb n="2163"/><span>chaipín ar a leath chluais, agus é a rádh ramháinín</span>
<lb n="2164"/><span>greannmhar amhráin mar bhí an óige agus an intinn</span>
<lb n="2165"/><span>árd aige.  Uaireannta stadadh sé agus adeireadh i</span>
<lb n="2166"/><span>nguth an-ghlórmhar an-dhoimhin, díreach agus dá mbadh</span>
<lb n="2167"/><span>istigh sa mbarraille bheadh a cheann:-</span></p>
<lb n="2168"/>
<lb n="2169"/><p><span>"Ó, mo bharraille! mo bharraille, mo bharraille gan</span>
<lb n="2170"/><span>fannsa;</span>
<lb n="2171"/><span>Ó, mo bharraille! mo bharraille, mo bharraille gan</span>
<lb n="2172"/><span>ceann ann;</span>
<lb n="2173"/><span>Ó, mo bharraille! mo bharraille, mo bharraille tá</span>
<lb n="2174"/><span>ramhar deas;</span>
<lb n="2175"/><span>Mo bharraille gan eagla ag taisdeal cnoc is gleann</span>
<lb n="2176"/><span>dom."</span></p>
<lb n="2177"/>
<lb n="2178"/><p><span>Ní chuireadh an barraille de shuim san amhrán acht</span>
<lb n="2179"/><span>maolú beag a dhéanamh san imtheacht a bhí fé.  Barraille</span>
<lb n="2180"/><span>ba eadh é a raibh nádúir tuigsint ag baint leis agus</span>
<lb n="2181"/><span>ba ghnáth leis é féin d'iomchar go maith.  Nuair a bhí</span>
<lb n="2182"/><span>Lughaidh agus é féin ag iompódh síos Sráid Ghraftain</span>
<lb n="2183"/><span>bhí píléir mór 'na sheasamh ag ceann na sráide.  Bhí</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2184"/><p><span>sé mar a bheadh sé cortha dhe féin agus nuair a chonnaic</span>
<lb n="2185"/><span>sé Lughaidh agus barraille chuige agus an fuadar a bhí</span>
<lb n="2186"/><span>fútha ghoilleadar air.  Dhírigh sé é féin agus dhein sé</span>
<lb n="2187"/><span>ar Lughaidh.  "Cadé saghas cleasaidheacht é seo ar</span>
<lb n="2188"/><span>siubhal agat-sa?" ar sé leis, "ná fuil fhios agat</span>
<lb n="2189"/><span>go bhfuil tú sa tslighe do gach aon rud sa tsráid?"</span></p>
<lb n="2190"/>
<lb n="2191"/><p><span>"Muireach gur stadais mé," arsa Lughaidh, "ní bheinn</span>
<lb n="2192"/><span>sa tslighe do aon rud."  Ní raibh aon uireasba céille</span>
<lb n="2193"/><span>ar Lughaidh agus in' fhochair sin bhí a dhóthain agus fuighleach</span>
<lb n="2194"/><span>deaschainte aige.</span></p>
<lb n="2195"/>
<lb n="2196"/><p><span>"Ó, an mar sin é?  An mar sin é?" ars an píléir.</span>
<lb n="2197"/><span>"Bhoil, má's mar sin é, an dteasbáinfeá do chuid</span>
<lb n="2198"/><span>páipéar dom?"  Le searbhas a dhein sé an méid seo</span>
<lb n="2199"/><span>cainte.</span></p>
<lb n="2200"/>
<lb n="2201"/><p><span>Ní raibh le déanamh ag Lughaidh, annsin, acht leagaint</span>
<lb n="2202"/><span>lúib.  Bhog sé de'n mbarraille chum na bpáipéar a</span>
<lb n="2203"/><span>bhaint as a phóca.  Ní túisce a bhí a lámh de'n mbarraille</span>
<lb n="2204"/><span>ná bhog an barraille chum siubhail.  Bhí an ghastacht</span>
<lb n="2205"/><span>agus an greann sa mbarraille céadna agus ní raibh</span>
<lb n="2206"/><span>aon dul amugha air cad a dhéanfadh sé.  Ní raibh sé</span>
<lb n="2207"/><span>roimhe sin riamh i Sráid Ghraftain agus nuair a fuair</span>
<lb n="2208"/><span>sé an chaoi dhein sé rud di.  D'imthigh sé leis cuibheaseach</span>
<lb n="2209"/><span>mall ar dtúis, ag géarú rud beag in áit a chéile.  Bhí</span>
<lb n="2210"/><span>sé ag tabhairt dhá thaobh na sráide leis, ag gualáil</span>
<lb n="2211"/><span>ó thaobh go taobh.  Dhéarfadh duine gur ar meisce a</span>
<lb n="2212"/><span>bhí sé acht níorbh' eadh.  Is í an chabhail mhór a</span>
<lb n="2213"/><span>bhí air a bhí á dhéanamh agus rud eile is dócha go raibh</span>
<lb n="2214"/><span>mór-chúis bheag ag baint leis agus gur bhreágh leis a</span>
<lb n="2215"/><span>bheith chómh aerach le h-aon scoth a bhíonn ar an tsráid</span>
<lb n="2216"/><span>sin.  Agus cé thógfadh air é?  Ná raibh sé chómh maith</span>
<lb n="2217"/><span>aige a bheith chómh maith le duine eile?  Nuair a bhraith</span>
<lb n="2218"/><span>sé é féin saor ceart ghéaruigh sé san imtheacht.  Bhí</span>
<lb n="2219"/><span>imtheacht deas fé síos an tsráid.  Is annsin d'airigh</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2220"/><p><span>Lughaidh uaidh é.  Chrom Lughaidh ag gearán mar gheall</span>
<lb n="2221"/><span>ar an mbarraille agus d'iarraidh imtheacht 'na dhiaidh</span>
<lb n="2222"/><span>acht bhí greim daingean ag an bpíléir ar ghualainn air</span>
<lb n="2223"/><span>agus ní raibh aon fhagháil imtheachta aige.  Bhain an barraille</span>
<lb n="2224"/><span>árd-thairbhe as an scathamh seanchais a bhí ag Lughaidh</span>
<lb n="2225"/><span>leis an bpíléir.  Eachtra an glór agus an fothram</span>
<lb n="2226"/><span>a bhí sé a bhaint amach agus leis an linn chéadna é á</span>
<lb n="2227"/><span>ghrianú féin go breágh.</span></p>
<lb n="2228"/>
<lb n="2229"/><p><span>Níor thug an píléir fé ndeara ceart an fuadar a</span>
<lb n="2230"/><span>bhí fé'n mbarraille go dtí so.  D'airigh sé an glór</span>
<lb n="2231"/><span>a bhí á dhéanamh aige.  Bhog sé a ghreim de'n gcúpaer</span>
<lb n="2232"/><span>agus seo iad araon sa rith.  Bhí an píléir agus a dhóirne</span>
<lb n="2233"/><span>amach roimhe agus é ar tosach.  Bhí an cúpaer 'na dhiaidh</span>
<lb n="2234"/><span>agus critheán agus sceon ann agus gach aon liúigh</span>
<lb n="2235"/><span>aige, a rádh — "Stad é!  Stad é!"  Is amhlaidh a bhí</span>
<lb n="2236"/><span>an liúigh seo ná ag tabhairt breis siubhail do'n bpíléir</span>
<lb n="2237"/><span>agus ag méadú ar a shaothar.  Bhí slat dá theanga</span>
<lb n="2238"/><span>amach 'na bhéal.  Bhí an-chuid daoine ar an tsráid.</span>
<lb n="2239"/><span>B'ait leo an gleithireán.  Stad a lán díobh ag féachaint</span>
<lb n="2240"/><span>ar an ngleo, acht má stadadar thugadar aireachas</span>
<lb n="2241"/><span>maith gan aon chuir isteach a dhéanamh ar an scéal.  Bhí</span>
<lb n="2242"/><span>fhios aca go raibh rud éigin neamh-choitchianta greannmhar</span>
<lb n="2243"/><span>ar siubhal.  Sa deire bhain an píléir tosach de'n</span>
<lb n="2244"/><span>mbarraille.  Bhí sé thíos ag bun na sráide agus dhein</span>
<lb n="2245"/><span>sé iarracht ar é féin a stad.  Níorbh' ró-fhuirist do</span>
<lb n="2246"/><span>é dhéanamh mar bhí an iomarca imtheacht fé.  Is é seift</span>
<lb n="2247"/><span>a cheap sé ná breith ar phíléir eile a bhí 'na sheasamh ag</span>
<lb n="2248"/><span>déanamh a ghnó go dícheallach ar lár na sráide.  Dóbair</span>
<lb n="2249"/><span>go leagfadh sé é.</span></p>
<lb n="2250"/>
<lb n="2251"/><p><span>"Cad a thug annso thusa?" ar sé sin le píléir</span>
<lb n="2252"/><span>an reatha.</span></p>
<lb n="2253"/>
<lb n="2254"/><p><span>Is annsin a chuimhnigh sé air féin.  Bhí sé tar éis</span>
<lb n="2255"/><span>teacht leasmuigh dá límistéireacht féin agus ní'l aon</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2256"/><p><span>mhasla is mó leis na píléirí ná ceann aca bheith ag</span>
<lb n="2257"/><span>cur isteach ar an duine eile.  D'iompuigh sé ar a</span>
<lb n="2258"/><span>sháil agus shiubhail sé thar n-ais go maol-chluasach.  Ghabh</span>
<lb n="2259"/><span>an barraille thairis go mórdhálach dána gan aon tsuim</span>
<lb n="2260"/><span>a chur ann.</span></p>
<lb n="2261"/>
<lb n="2262"/><p><span>Ní raibh an barraille acht tar éis gabháil thar an</span>
<lb n="2263"/><span>bpíléir nuair a bhí sé san áit is tiugha bhíonn daoine</span>
<lb n="2264"/><span>agus roithleáin ag gabháil agus is sin é an uair ba</span>
<lb n="2265"/><span>mhilltighe agus ba mhire a bhí sé ag imtheacht.  Chaith</span>
<lb n="2266"/><span>Lughaidh stad.  Ní raibh breith thíos ná thuas ar a anáil</span>
<lb n="2267"/><span>aige, bhí a leithéid sin de shaothar air.  Bhí sé ag féachaint</span>
<lb n="2268"/><span>ar na gluaisteáin ag gabháil síos suas thairis agus</span>
<lb n="2269"/><span>eagla a chroidhe air go mbuailfeadh an barraille iad</span>
<lb n="2270"/><span>acht níor ghádh dho aon eagla a bheith air mar is deas</span>
<lb n="2271"/><span>aireach a choimeádadar amach uaidh.  Acht ba ghairid</span>
<lb n="2272"/><span>gur thuit ciotrainn amach.  Nuair a tháinigh sé comhangarach</span>
<lb n="2273"/><span>do chúinne "Yate" chrom gluaisteán an-bheag a bhí ann,</span>
<lb n="2274"/><span>le h-ais gluaisteáin mhóir, ag dul i ndiaidh a chúil.</span>
<lb n="2275"/><span>Bhuail sé i gcoinne an chuaille lóchrainn a bhí ar thaobh</span>
<lb n="2276"/><span>na sráide.  Thuit an lampa agus is anuas ar cheann</span>
<lb n="2277"/><span>Tháiliúir .i. fear ó Chaisleán Bhaile Átha Cliath, a thuit</span>
<lb n="2278"/><span>sé.  Leagadh a hata dhe.  Hata nua ceart ba eadh é.</span>
<lb n="2279"/><span>Bhí an fear bocht féin gortuighthe go maith mar bhí sé</span>
<lb n="2280"/><span>ag imtheacht 'na gheilt ar an tsráid le pian.  Agus,</span>
<lb n="2281"/><span>sa riocht sin do, bhí gluaisteán an-mhór ar fad ag teacht</span>
<lb n="2282"/><span>a chaith iompódh uaidh d'urchar.  Chaill an gluaisteán</span>
<lb n="2283"/><span>sin a chiall agus a cheann ar fad mar is é áit ar</span>
<lb n="2284"/><span>thomáineadh é ná isteach trí fhuinneoig tighe poitigéara</span>
<lb n="2285"/><span>a bhí rud beag ní ba shia amach ar leaca na sráide ná</span>
<lb n="2286"/><span>mar d'oir do.  Sceimhle an glór agus an gleithireán</span>
<lb n="2287"/><span>agus an trí n-a chéile a dhein sé mar ná raibh aon choinne</span>
<lb n="2288"/><span>ag aoinne le n-a leithéid de thoirmisc.  Dhein sé a</span>
<lb n="2289"/><span>shlighe isteach ar fad sa siopa. Bhí triúr istigh ann</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2290"/><p><span>ag ceannach rudaí.  Bhí fear cúntaisí a choimeád ann</span>
<lb n="2291"/><span>agus beirt phoitigéirí.  Ní raibh aon teimheal de aoinne</span>
<lb n="2292"/><span>de'n seisear le feicsint; bhíodar fuilighte báidhte ag</span>
<lb n="2293"/><span>ualach buidéal agus gloiní agus ag taoide prugóidí.</span>
<lb n="2294"/><span>Ní raibh aon phráidhinn aca le dul go dtí tigh poitigéara</span>
<lb n="2295"/><span>eile mar má bhí maith i bprugóidí bhíodar á múchadh</span>
<lb n="2296"/><span>agus á dtachtadh leo.</span></p>
<lb n="2297"/>
<lb n="2298"/><p><span>An fhaid a bhí an gleithireán so ar siubhal bí Lughaidh</span>
<lb n="2299"/><span>tar éis rith agus breith ar an mbarraille.  Bhí</span>
<lb n="2300"/><span>Táiliúir tar éis a hata d'fhagháil.  Bhí an gluaisteán</span>
<lb n="2301"/><span>mór eile a bhí ann ó thosach tar éis cur de chum bóthair.</span>
<lb n="2302"/><span>Bhí síothcháin bheag agus suaimhneas ag teacht ar gach</span>
<lb n="2303"/><span>aon rud.  Acht dála gach aon droch-scéil bhí ceann</span>
<lb n="2304"/><span>des na cailíní a bhí sa mbrúscar in áirighthe ag bancaer.</span>
<lb n="2305"/><span>Ghortuigheadh an-mhór í agus fuair sí bás ar cheann</span>
<lb n="2306"/><span>na h-oidhche.  Nuair d'airigh an fear scéal a báis</span>
<lb n="2307"/><span>dóbair go n-imtheochadh sé as a chiall agus níorbh' le</span>
<lb n="2308"/><span>neart grádh ná taithnimh di é acht mar gheall ar an spré</span>
<lb n="2309"/><span>a bhí ag teacht léi a bheith caillte aige.  Bhí sé ag fuireach</span>
<lb n="2310"/><span>go dóighte leis an spré sin chum breith ar a ghreamanna</span>
<lb n="2311"/><span>agus chum na fiacha a bhí ag brughadh air a dhíol — bhí a</span>
<lb n="2312"/><span>chuid agus a cáil ag braith ar an spré.  Ba ghairid</span>
<lb n="2313"/><span>gur tugadh fé ndeara go raibh sé ar lár ceart agus</span>
<lb n="2314"/><span>tháinigh gach aon rud anuas sa cheann in éinfeacht air.</span>
<lb n="2315"/><span>Bhí an-chuid daoine ag caitheamh an mhilleáin ar fad ar</span>
<lb n="2316"/><span>an Táiliúir ó'n gCaisleán.  Bhí sé amuigh air gurbh'</span>
<lb n="2317"/><span>fhear an-cholgach, an-chancarach é agus dá mbadh aoinne</span>
<lb n="2318"/><span>eile a leagfaidhe a hata dhe nárbh' fhiú biorán é.  Nuair</span>
<lb n="2319"/><span>d'airigh sé sin an chaint a bhí ar siubhal mar geall air</span>
<lb n="2320"/><span>is amhlaidh chuaidh sé ar ghráinneacht.  Dubhairt sé ó</span>
<lb n="2321"/><span>ba rud é go raibh droch-ainm air go raibh sé chómh maith</span>
<lb n="2322"/><span>aige í choimeád.  Béidir dá dtógfaidhe bog é go mbeadh</span>
<lb n="2323"/><span>a mhalairt de dhuine ar fad ann.  Chaith sé míniú an</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2324"/><p><span>scéil go léir d'fhághail.  Thug an riaghaltas hata nua</span>
<lb n="2325"/><span>dho ar ghrádh an réidhtigh acht dhiúltaigh sé dho go tomanta.</span></p>
<lb n="2326"/>
<lb n="2327"/><p><span>D'eirigh cogadh.  B'fhada, b'uathbhásach agus ba</span>
<lb n="2328"/><span>leadránach an cogadh é.  Bhí sé chómh leadránach agus</span>
<lb n="2329"/><span>chómh millteach sin go raibh na daoine an-shásta leis</span>
<lb n="2330"/><span>mar dubhradar dá leanfadh sé fada a dhóthain mar sin</span>
<lb n="2331"/><span>gurb é an cogadh déanach a bheadh le n-a linn féin</span>
<lb n="2332"/><span>ann é.</span></p>
<lb n="2333"/>
<lb n="2334"/><p><span>Ní dócha go raibh aoinne ní ba shásta ná Lughaidh leis</span>
<lb n="2335"/><span>an gcogadh.  Bhí roint céille cruinnighthe aige.  Phós</span>
<lb n="2336"/><span>sé inghean búistéara i gcoinne tola a h-athar i dtosach</span>
<lb n="2337"/><span>an chogaidh.  Cogadh an-rathamhail ar fheoil ba eadh é</span>
<lb n="2338"/><span>agus ní fheadar aoinne 'dé mhéid airgid a dhein Lughaidh.</span></p>
<lb n="2339"/>
<lb n="2340"/><p><span>Tháinigh scamall na síothchána annsin.  Tháinigh gach</span>
<lb n="2341"/><span>aoinne ag triall ar a bhotháinín féin.  Thosnuigh an</span>
<lb n="2342"/><span>sean-shaoghal arís.</span></p>
<lb n="2343"/>
<lb n="2344"/><p><span>Ba é Lughaidh an té b'fhearr a tháinigh as an gcogadh.</span>
<lb n="2345"/><span>Bhí beirt inghean aige, palás — árus aoibhinn áluinn —</span>
<lb n="2346"/><span>gluaisteáin agus roithleáin an tsaoghail.  Agus bhí</span>
<lb n="2347"/><span>athair a chéile as an tslighe dho leis — bhí sé sa phríosún</span>
<lb n="2348"/><span>de dheasca a bheith ag déanamh an iomarca proifíde</span>
<lb n="2349"/><span>as a chuid earraí.  Ní raibh aon rud sa saoghal beag</span>
<lb n="2350"/><span>ná mór ag déanamh mairge do Lughaidh.</span></p>
<lb n="2351"/>
<lb n="2352"/><p><span>Ní'l in suairceas tar éis an tsaoghail acht iarracht</span>
<lb n="2353"/><span>bheag do'n toil — is dúinn féin ár saoghal a bheith</span>
<lb n="2354"/><span>taithneamhach nó mí-thaithneamhach.  Is dúinn féin an</span>
<lb n="2355"/><span>mhuc a thógaint ar a cois agus a bheith ar mhuin na muice.</span>
<lb n="2356"/><span>Ní'l ann acht an ghreim cheart a bhreith ar chúrsaí an</span>
<lb n="2357"/><span>tsaoghail, an chaoi d'fhaire agus a bheith roimh-ré le</span>
<lb n="2358"/><span>ciotrainní.  Ní'l in a bheith a rádh gurb é "toil Dé</span>
<lb n="2359"/><span>gach aon rud" acht focail gan chrích.  Déinid leath-</span>
<lb n="2360"/><span>scéal do'n té a bhíonn fé dhe agus a bhíonn cionntach</span>
<lb n="2361"/><span>é féin le bheith fé dhe.</span>
<lb n="2362"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2363"/><p><span>AN SEAN AGUS AN NUA.</span></p>
<lb n="2364"/>
<lb n="2365"/><p><span>IS é áit a raibh comhnuidhe ar Mháire Ní Bhriain ná i</span>
<lb n="2366"/><span>dtigín i mbarr baile bhig atá in iarthar na h-Éireann.</span>
<lb n="2367"/><span>Tigín aonair ba eadh é.  Bhí sé díreach ar thaobh an bhóthair</span>
<lb n="2368"/><span>ar chrosaire trí rian.  Bhí piniúir an tighe don mbóthar.</span>
<lb n="2369"/><span>Bean ba eadh Máire ná raibh aon doicheall ag gabháil</span>
<lb n="2370"/><span>léi agus gheobhadh aoinne déanamh dána uirre.  Ba</span>
<lb n="2371"/><span>bhéas le daoine a bhíodh ag gabháil thar brághaid bualadh</span>
<lb n="2372"/><span>isteach chúichi.  Dá mbéarfadh gairid ar dhuine i gcipín</span>
<lb n="2373"/><span>soluis, ní raibh le déanamh aige acht bualadh isteach i</span>
<lb n="2374"/><span>dtigh Mháire agus sméarthóid den teine a chur 'na phíopa.</span>
<lb n="2375"/><span>Dá mbeadh fios ó aoinne ar tháinigh fear an phuist is</span>
<lb n="2376"/><span>de Mháire d'fhiafrochthaidhe é.  Dá mbeadh sé ag fearthainn</span>
<lb n="2377"/><span>sheasochthaidhe ag piniúir tighe Mháire agus dá leanfadh an</span>
<lb n="2378"/><span>fhearthainn raghfaidhe isteach fé dhéin na fothana.  Bí</span>
<lb n="2379"/><span>triúr cloinne aici — beirt gharsún agus gearrchaile.</span>
<lb n="2380"/><span>Bhí an bheirt ba shine aca stadtha ón scoil.  Bhí Páidín,</span>
<lb n="2381"/><span>anté b' óige, ag dul go dtí an scoil.  Bhí sé de fhonn</span>
<lb n="2382"/><span>ar Mháire an-scoláire a dhéanamh dhe Pháidín, ó ba é</span>
<lb n="2383"/><span>anté b'óige é.</span></p>
<lb n="2384"/>
<lb n="2385"/><p><span>Tá tamall maith de bhlianta anois ó bhí an scéal so</span>
<lb n="2386"/><span>amhlaidh.  Ní dócha go dtuitfeadh a leithéid amach</span>
<lb n="2387"/><span>indiu.  Bhí Páidín trí bliana déag go maith agus ag</span>
<lb n="2388"/><span>dul go dtí an scoil gach lá gan teip.  Pé fonn a bhuail</span>
<lb n="2389"/><span>a mháthair stad sí é.  Ní fheadar aoinne 'dé chúis a dhein</span>
<lb n="2390"/><span>sí é.  Dhéarfadh duine gur le h-aiteas a dhein sí é, mar</span>
<lb n="2391"/><span>is minic adubhairt sí féin go dtabharfadh sí tógaint</span>
<lb n="2392"/><span>ar Pháidín ná tugadh ar aoinne sa pharóiste riamh.  Acht</span>
<lb n="2393"/><span>pécu le h-aiteas nó le díthcéille a choimeád sí ó'n</span>
<lb n="2394"/><span>scoil é dhein sí amhlaidh.  Níor fhiafruigh maighistir ná</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2395"/><p><span>maighistreás, sagart ná bráthair, pílear ná báille dhi</span>
<lb n="2396"/><span>'dé chúis ná 'dé chiall ar dhein sí é.</span></p>
<lb n="2397"/>
<lb n="2398"/><p><span>Ní fada a bhí Páidín istigh ón scoil nuair a tháinigh sagart</span>
<lb n="2399"/><span>ara laetheanta saoire san áit.  Ní raibh sos ná suaimhneas</span>
<lb n="2400"/><span>air, acht ag dul ó thigh go tigh agus ó dhuine go duine</span>
<lb n="2401"/><span>ag labhairt Gaedhilge leo agus ag stracadh Gaedhilge</span>
<lb n="2402"/><span>asta.  Bhí na daoine cráidhte aige d'iarraidh a bheith</span>
<lb n="2403"/><span>ag tabhairt Gaedhilge dhó.  Ní fheadar siad ar aon chor</span>
<lb n="2404"/><span>'dé'n fuadar a bhí fé ná 'dé'n bhrígh a bhí leis.  B'ait leo</span>
<lb n="2405"/><span>é.  Léigh sé Aifrionn sa séipéal Domhnach agus dubhairt</span>
<lb n="2406"/><span>sé na Gnímh (Gníomhartha) agus na paidreacha eile as</span>
<lb n="2407"/><span>Gaedhilg agus thug sé seanmhóin Gaedhilge uaidh.  Nuair</span>
<lb n="2408"/><span>a tháinigh Máire Ní Bhriain abhaile ón séipéal an Domhnach</span>
<lb n="2409"/><span>úd, dubhairt sí nár airigh sí féin aon soiscéal chómh</span>
<lb n="2410"/><span>breágh leis ó d'imthigh an t-Athair Seán Ó Céilleacháin</span>
<lb n="2411"/><span>agus bhí deich mbliana fichead annsin.  "Béidir," ar</span>
<lb n="2412"/><span>sí, "gurb í an tsean-aimsear a bheadh ag casadh arís</span>
<lb n="2413"/><span>orainn."</span></p>
<lb n="2414"/>
<lb n="2415"/><p><span>Níor dhein an sagart aon dearmhad ar bhualadh isteach</span>
<lb n="2416"/><span>chum tighe Mháire, agus ba ghairid an mhoill a bhí air a</span>
<lb n="2417"/><span>thabhairt fé ndeara gur aici a bhí an Ghaedhealg ar</span>
<lb n="2418"/><span>dheiseacht agus ar ghlaineacht.  Ní raibh lá dár ghabh sé</span>
<lb n="2419"/><span>an bóthar nár dhubhaidh sé an dorus uirre, agus ba í</span>
<lb n="2420"/><span>sin a chuireadh an fáilte roimhe.  Bhí sí chómh mór sin</span>
<lb n="2421"/><span>'na thaithighe é bheith ag bualadh chúichi go raibh sí ag gol</span>
<lb n="2422"/><span>le h-uaigneas nuair d'imthigh sé.</span></p>
<lb n="2423"/>
<lb n="2424"/><p><span>Lá dá raibh sé istigh, bhí Páidín ann.  D'fhiafruigh sé</span>
<lb n="2425"/><span>de Pháidín an mbíonn sé ag dul ar scoil.  'Sí an mháthair</span>
<lb n="2426"/><span>d'fhreagair é.  "Ní bhíonn, a athair," ar sí.</span></p>
<lb n="2427"/>
<lb n="2428"/><p><span>"'Dé chúis?" ar an sagart.</span></p>
<lb n="2429"/>
<lb n="2430"/><p><span>"Masa, ní fheadar," ar sí.  "Rith sé liom ná raibh</span>
<lb n="2431"/><span>aon mhaith dho bheith ag dul dtí an scoil seo atá againn</span>
<lb n="2432"/><span>agus choimeádas istigh uaithe é."</span>
<lb n="2433"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2434"/><p><span>"Féach," ar sé léi, "tá fear ag teacht annso fé</span>
<lb n="2435"/><span>chionn coigthighse agus cuirfidh sé scoil ar bun — scoil</span>
<lb n="2436"/><span>Gaedhilge.  Cuir Páidín chuige agus foghluimeochaidh</span>
<lb n="2437"/><span>sé an oiread uaidh agus d'fhoghluimeochadh sé in aon</span>
<lb n="2438"/><span>scoil."</span></p>
<lb n="2439"/>
<lb n="2440"/><p><span>B'fhíor do'n sagart.  Tháinigh an duine sin agus</span>
<lb n="2441"/><span>chuir sé an scoil ar bun.  Chuaidh Páidín chuige.  Níor</span>
<lb n="2442"/><span>chuaidh críostaidhe mhic an Luain chuige go ceann leath</span>
<lb n="2443"/><span>bhliana acht Páidín.  Bhí an paróiste go léir ag magadh</span>
<lb n="2444"/><span>fé Pháidín agus fé n-a mháthair.  Ní raibh fhios aca ó</span>
<lb n="2445"/><span>chúig árda na naoi bhfionn cad ba chiall leis an scoil</span>
<lb n="2446"/><span>seo ar aon chor, ná cad a chuir crann uirre, ná cad ba</span>
<lb n="2447"/><span>bhun ná ba bharr léi.  Tháinigh sagart an pharóiste go</span>
<lb n="2448"/><span>dtí Máire agus dubhairt sé léi in ainm Dé, Páidín a</span>
<lb n="2449"/><span>thógaint ón scoil sin agus gan a bheith ag déanamh</span>
<lb n="2450"/><span>óinsighe di féin.  Seadh ná ní headh níor thug Máire dhó,</span>
<lb n="2451"/><span>aon rud acht cluais bhodhar a thabhairt do.  Tháinigh sé</span>
<lb n="2452"/><span>arís agus arís eile, agus ní raibh aon sásamh le fagháil</span>
<lb n="2453"/><span>aige.  Bhí buile ag teacht air chúichi.  Dubhairt sé léi</span>
<lb n="2454"/><span>ná raibh aoinne ag labhairt na Gaedhilge acht daoine</span>
<lb n="2455"/><span>bochta mí-ádhmharacha gan rath, gan séan, gan áird.</span></p>
<lb n="2456"/>
<lb n="2457"/><p><span>"Cuirfidh mise go dtí an scoil Bhéarla Páidín arís,"</span>
<lb n="2458"/><span>arsa Máire leis, "má chuireann tusa saidhbhreas 'na</span>
<lb n="2459"/><span>shlighe nó fós má thugann tú geallamhaint ar é chur 'na</span>
<lb n="2460"/><span>shlighe."</span></p>
<lb n="2461"/>
<lb n="2462"/><p><span>Ní dubhairt sé focal acht imtheacht leis agus a mhéar</span>
<lb n="2463"/><span>'na bhéal aige.  Ní baoghal gur tháinigh sé leis an</span>
<lb n="2464"/><span>gcomhairle chéadna chúichi ó shin.</span></p>
<lb n="2465"/>
<lb n="2466"/><p><span>Thug Páidín trí nó ceathair de bhlianta ag dul go</span>
<lb n="2467"/><span>dtí scoil na Gaedhilge.  Bhí sé 'na scoláire mhaith</span>
<lb n="2468"/><span>Gaedhilge.  Bhí sé chómh mór sin sáidhte i bhfoghluim</span>
<lb n="2469"/><span>agus i leabhartha ná raibh an tsláinte ag fuireach aige.</span>
<lb n="2470"/><span>Chaith sé an fhoghluim a chaitheamh uaidh agus fuireach istigh</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2471"/><p><span>ó'n scoil.  Bhí a mháthair bhocht an-thré n-a chéile mar</span>
<lb n="2472"/><span>gheall air.  Bhí sí cráidhte mar níorbh' ró-mhór an</span>
<lb n="2473"/><span>acfuinn a bhí aici an uair sin.</span></p>
<lb n="2474"/>
<lb n="2475"/><p><span>An Samhradh so tháinigh sagairtín na Gaedhilge arís.</span>
<lb n="2476"/><span>Thriall sé ar Mháire.  Bhí an-áthas air nuair d'innis</span>
<lb n="2477"/><span>sí dho cad ba chor do Pháidín acht ba chathú leis aon</span>
<lb n="2478"/><span>ghearán a bheith aige.  Fuair sé amas ar Pháidín féin</span>
<lb n="2479"/><span>agus d'fhiafruigh sé dhe cad badh mhaith leis a dhéanamh.</span></p>
<lb n="2480"/>
<lb n="2481"/><p><span>"Aon rud ar aon chor, a Athair," arsa Páidín.</span></p>
<lb n="2482"/>
<lb n="2483"/><p><span>"An dtiocfá liom-sa?" ars an sagart leis.</span></p>
<lb n="2484"/>
<lb n="2485"/><p><span>"Raghainn agus fáilte," ar sé.</span></p>
<lb n="2486"/>
<lb n="2487"/><p><span>"Tá go maith," ars an sagart.  "Bead-sa ag imtheacht</span>
<lb n="2488"/><span>i gcionn cúpla lá agus cuirfead leitir chughat.  Gheobhaidh</span>
<lb n="2489"/><span>tú teacht chugham annsin agus beidh tú go maith as."</span></p>
<lb n="2490"/>
<lb n="2491"/><p><span>D'imthigh an sagart.  Bhí sé imthighthe a dó nó trí</span>
<lb n="2492"/><span>de laetheanta agus gan aon scéal ag teacht uaidh.  Bhí</span>
<lb n="2493"/><span>Páidín bocht ag teacht mí-shásta agus mí-fhoidneach</span>
<lb n="2494"/><span>in a aigne.  Ní raibh fios a rúin ag aoinne agus dhein</span>
<lb n="2495"/><span>sin an scéal níos measa.</span></p>
<lb n="2496"/>
<lb n="2497"/><p><span>An mhaidean so bhí sé ag fearthainn.  Bhí Máire Ní</span>
<lb n="2498"/><span>Bhriain amach in áit éigin.  Ní raibh aoinne istigh</span>
<lb n="2499"/><span>acht Páidín.  Dhein uireasba cuideachtan a aigne</span>
<lb n="2500"/><span>níos géire ar an leitir.  Chuaidh sé go dtí an dorus</span>
<lb n="2501"/><span>agus leag sé a dhá uillinn ar an leath-dorus ag</span>
<lb n="2502"/><span>féachaint amach.  Uaireannta theigheadh sé amach go</span>
<lb n="2503"/><span>dtí piniúir an tighe féachaint an mbeadh fear an phuist</span>
<lb n="2504"/><span>ag teacht.  Aoinne ghabhadh an bóthar, chaitheadh sé focailín</span>
<lb n="2505"/><span>le Páidín, agus bhuaileadh fo-dhuine isteach.</span></p>
<lb n="2506"/>
<lb n="2507"/><p><span>Ba é Tadhg Ó Séaghdha an chéad duine a bhuail</span>
<lb n="2508"/><span>isteach — ag deargadh a phíopa tháinigh sé.  Dhein sé ar</span>
<lb n="2509"/><span>an teine agus shuidh.</span></p>
<lb n="2510"/>
<lb n="2511"/><p><span>"Druid aníos ón dorus," ar sé, le Páidin.</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2512"/><p><span>"Fliuchfaidh an fhearthainn sin thú agus gheobhaidh tú</span>
<lb n="2513"/><span>fuacht."</span></p>
<lb n="2514"/>
<lb n="2515"/><p><span>'Ní baoghal dom.  Is deas liom a bheith ag féachaint</span>
<lb n="2516"/><span>amach thar an leath-dorus mar seo," arsa Páidín.</span></p>
<lb n="2517"/>
<lb n="2518"/><p><span>"Fan ann mar sin.  Beatha dhuine a thoil."</span></p>
<lb n="2519"/>
<lb n="2520"/><p><span>"Cá rabhais indiu?"</span></p>
<lb n="2521"/>
<lb n="2522"/><p><span>"Bhíos ag cur dín agus chaitheas é chaitheamh uaim.</span>
<lb n="2523"/><span>Caithfead dul abhaile anois ag deisiú bróg."</span></p>
<lb n="2524"/>
<lb n="2525"/><p><span>"Is iongantach an ceárduidhe thú.  Bíonn tú roimh</span>
<lb n="2526"/><span>ré le gach aimsir.  Muna ag marbhú na péiste duit is</span>
<lb n="2527"/><span>ag cur scolb san aer duit; muna ag spealadóireacht</span>
<lb n="2528"/><span>duit is ag bearrabóireacht duit agus muna ag tógaint</span>
<lb n="2529"/><span>tighe duit is ag gréasaidheacht duit."</span></p>
<lb n="2530"/>
<lb n="2531"/><p><span>"Is amhlaidh dom, a Pháidín; agus is amhlaidh a bhead</span>
<lb n="2532"/><span>go sínfear san uaigh me."  D'eirigh sé annsin agus</span>
<lb n="2533"/><span>d'imthigh sé.</span></p>
<lb n="2534"/>
<lb n="2535"/><p><span>Chuir an méid seo cainte Páidín ag cuimhneamh ar</span>
<lb n="2536"/><span>an leitir arís.  D'árduigh sé a ucht den leath-dhorus</span>
<lb n="2537"/><span>agus chuaidh sé amach féachaint an raibh fear an phuist</span>
<lb n="2538"/><span>ag teacht.  Ní raibh le feicsint acht Seáinín Amadán</span>
<lb n="2539"/><span>a bhí ag teacht aniar an bóthar, agus bhí capall</span>
<lb n="2540"/><span>agus trucaill ag teacht anoir.  Mártan Ó Ceallaigh</span>
<lb n="2541"/><span>a bhí ar an trucaill.  Fear ba eadh Martán a raibh tigh</span>
<lb n="2542"/><span>tábhairne agus siopa aige sa bhaile beag.  Stad sé</span>
<lb n="2543"/><span>ag caint le Páidín.</span></p>
<lb n="2544"/>
<lb n="2545"/><p><span>"Ar tháinigh fear an phuist fós?" ar sé.</span></p>
<lb n="2546"/>
<lb n="2547"/><p><span>"Níor tháinigh," arsa Páidín.  "An ag dul 'an</span>
<lb n="2548"/><span>bhaile mhóir atáir?"</span></p>
<lb n="2549"/>
<lb n="2550"/><p><span>"Seadh."</span></p>
<lb n="2551"/>
<lb n="2552"/><p><span>"Caithfidh broid a bheith ort agus ná fuighfeá an lá</span>
<lb n="2553"/><span>indiu a scaoileadh thorat.  Ná fuighfeá fuireach go</span>
<lb n="2554"/><span>n-imtheochadh an fhearthainn?"</span></p>
<lb n="2555"/>
<lb n="2556"/><p><span>"Ní bhfuighinn.  Caithfear gnó an lae indiu a dhéanamh.</span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2557"/><p><span>Tiocfaidh an lá amáireach agus a chuid féin dá ghnó le</span>
<lb n="2558"/><span>n-a chois."</span></p>
<lb n="2559"/>
<lb n="2560"/><p><span>"Ní'l aon rud ag déanamh scime dhuit-se acht an</span>
<lb n="2561"/><span>t-airgead a dhéanamh, a Mhártain.  Beidh tusa fada go</span>
<lb n="2562"/><span>leor sa roilig."</span></p>
<lb n="2563"/>
<lb n="2564"/><p><span>Bhí Seáinín Amadán ag éisteacht leis an gcuid</span>
<lb n="2565"/><span>deireannach de'n gcaint.</span></p>
<lb n="2566"/>
<lb n="2567"/><p><span>"Indé, indiu, amáireach," ar sé.  "Fearthainn is</span>
<lb n="2568"/><span>gaoth, sioc is sneachta, anfa is gairbhshion.  Tagann</span>
<lb n="2569"/><span>indé roimh indiu agus indiu roimh amáireach.  Amáireach,</span>
<lb n="2570"/><span>amáireach.  Cathoin é amáireach?  Beidh Mártan Ó</span>
<lb n="2571"/><span>Ceallaigh sa roilig amáireach."  Agus thug sé a bhóthar</span>
<lb n="2572"/><span>air annsin.</span></p>
<lb n="2573"/>
<lb n="2574"/><p><span>"Is iongantach an rud é amadán," arsa Mártan.</span></p>
<lb n="2575"/>
<lb n="2576"/><p><span>"Is iongantach," arsa Páidín.  "Deireann Seáinín</span>
<lb n="2577"/><span>rudaí greannmhara uaireannta.  Béidir go bhfuil sé</span>
<lb n="2578"/><span>chómh ciallmhar linn féin.  Ó, féach! sid é chughainn</span>
<lb n="2579"/><span>fear an phuist."</span></p>
<lb n="2580"/>
<lb n="2581"/><p><span>D'imthigh Mhártan leis annsin, agus d'fhan Páidín go</span>
<lb n="2582"/><span>dtáinigh fear an phuist.  Badh bhreágh leis an leitir</span>
<lb n="2583"/><span>d'fhagháil.  Bhí an mhaidean agus an chaint a bhí sé tar</span>
<lb n="2584"/><span>éis a dhéanamh mar ualach ar a chroidhe.</span></p>
<lb n="2585"/>
<lb n="2586"/><p><span>Tháinigh fear an phuist.  "Tá rud éigin agam duit,"</span>
<lb n="2587"/><span>ar sé le Páidín, ag síneadh leitreach chuige.</span></p>
<lb n="2588"/>
<lb n="2589"/><p><span>Thóg Páidín an leitir uaidh.  D'oscail agus do léigh.</span>
<lb n="2590"/><span>Bhí scéal maith innte.  Bhí áthas air.  Chuaidh sé isteach</span>
<lb n="2591"/><span>agus shuidh sé ag an teine.  Níorbh, fhada go raibh a</span>
<lb n="2592"/><span>mháthair isteach 'na chionn agus í rud beag fliuch.  Shéid</span>
<lb n="2593"/><span>Páidín an teine agus ba ghairid go raibh spóirseach</span>
<lb n="2594"/><span>bhreágh theine déanta aige.  Shuidh an mháthair agus</span>
<lb n="2595"/><span>théidhimh sí í féin.  Ní bhfuigheadh Páidín foidneamh</span>
<lb n="2596"/><span>níos sia gan a rún a leigint léi.</span>
<lb n="2597"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2598"/><p><span>"Beidh gluaisteán ag teacht go dtí an tigh seo</span>
<lb n="2599"/><span>amáireach," ar sé léi.</span></p>
<lb n="2600"/>
<lb n="2601"/><p><span>"Cad chuige?" ar sí.</span></p>
<lb n="2602"/>
<lb n="2603"/><p><span>"Beidh sagart na Gaedhilge ag teacht fém' dhéin-se."</span></p>
<lb n="2604"/>
<lb n="2605"/><p><span>"An ag magadh fúm atá tú?"</span></p>
<lb n="2606"/>
<lb n="2607"/><p><span>"Ní headh.  Tá leitir annso agam uaidh."</span></p>
<lb n="2608"/>
<lb n="2609"/><p><span>"Léigh í."</span></p>
<lb n="2610"/>
<lb n="2611"/><p><span>Ag léigheamh —</span></p>
<lb n="2612"/>
<lb n="2613"/><p><span>"Do Pháidín Ó Briain,</span></p>
<lb n="2614"/>
<lb n="2615"/><p><span>"Bead ag gabháil thar an tigh agat Dia Céadaoin.</span>
<lb n="2616"/><span>Buailfead isteach chughat.  Gheobhaidh tú teacht liom</span>
<lb n="2617"/><span>ar an ngluaisteán.  Cuimhnigh anois ar bheith i gcóir.</span></p>
<lb n="2618"/>
<lb n="2619"/><p><span>"Beir buaidh agus beannacht,</span></p>
<lb n="2620"/>
<lb n="2621"/><p><span>"Mise,</span></p>
<lb n="2622"/>
<lb n="2623"/><p><span>"Liam Mac Gabhann, Sagart."</span></p>
<lb n="2624"/>
<lb n="2625"/><p><span>"Agus an maith leat dul leis?" ars an mháthair.</span></p>
<lb n="2626"/>
<lb n="2627"/><p><span>"Badh mhaith.  Nár bhreágh dhom a bheith in' fhochair ag</span>
<lb n="2628"/><span>labhairt na Gaedhilge leis agus ag déanamh acraí beaga</span>
<lb n="2629"/><span>eile dho?"</span></p>
<lb n="2630"/>
<lb n="2631"/><p><span>"Agus cad dhéanfainn-se gan tú?  Ná fuil fhios</span>
<lb n="2632"/><span>agat go mbeinn-se uaigneach gan tú?"</span></p>
<lb n="2633"/>
<lb n="2634"/><p><span>"Ní dóigh liom go mbeidh tú.  Ná fuil do dhóthain de</span>
<lb n="2635"/><span>chuideachta agat.  Dar ndóigh, má bhír, tiocfad thar</span>
<lb n="2636"/><span>n-ais."</span></p>
<lb n="2637"/>
<lb n="2638"/><p><span>"Agus an mbeidh aon uaigneas ort féin?"</span></p>
<lb n="2639"/>
<lb n="2640"/><p><span>"Ní fheadar fós."</span></p>
<lb n="2641"/>
<lb n="2642"/><p><span>"Agus ná caithfidh me bróigíní agus culaith éadaigh</span>
<lb n="2643"/><span>agus rudaí beaga eile a cheannach duit?"</span></p>
<lb n="2644"/>
<lb n="2645"/><p><span>"Ní gádh dhuit.  Gheobhaidh an sagart dom iad."</span></p>
<lb n="2646"/>
<lb n="2647"/><p><span>"Tá go maith," ars an mháthair, agus chrom sí ag gol,</span>
<lb n="2648"/><span>mar bhí an-chion aici ar Pháidín.  Bhí nádúir amhrais</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2649"/><p><span>aici go raibh buaidh aige ar an ngnáth-gharsún.  Bhí rud</span>
<lb n="2650"/><span>éigin ag gabháil leis a mhéadaigh ar a taithneamh do in</span>
<lb n="2651"/><span>aghaidh an lae.  "Pé áit a raghaidh tú, a mhaoinín," ar</span>
<lb n="2652"/><span>sí, "go mbuaidhe Dia agus an saoghal leat."</span></p>
<lb n="2653"/>
<lb n="2654"/><p><span>Chuir na ceisteanna so agus an focal déanach</span>
<lb n="2655"/><span>adubhairt a mháthair caitheamh ar Pháidín.  Bhí fhios aige</span>
<lb n="2656"/><span>anois go n-aireochadh sí uaidh é.  Bhí uaigneas á bhualadh</span>
<lb n="2657"/><span>mar bhí an cion agus an taithneamh a bhí aige di ag éirghe</span>
<lb n="2658"/><span>chuige.  Ba leasc leis bheith ag cuimhneamh ar í</span>
<lb n="2659"/><span>d'fhágaint mar bhí fhios aige ná fuigheadh sé aoinne a</span>
<lb n="2660"/><span>bheadh mar í do.  Acht bhí na h-uaireannta á gcaitheamh</span>
<lb n="2661"/><span>agus an lá amáireach ag teacht.  Amáireach! amáireach!!</span></p>
<lb n="2662"/>
<lb n="2663"/><p><span>Dia Céadaoin, timcheall meadhon lae tháinigh an</span>
<lb n="2664"/><span>gluaisteán.  Stad sé agus chuaidh an t-Athair Mac</span>
<lb n="2665"/><span>Gabhann isteach.  Ní mórán moille a dhein sé acht Páidín</span>
<lb n="2666"/><span>a bhreith leis.  Fuair Páidín marcuidheacht an lá sin a</span>
<lb n="2667"/><span>shíl sé ná fuigheadh sé go bráth.  Bhí os cionn trí fichid</span>
<lb n="2668"/><span>míle curtha dhe aige nuair a stad sé.  Stad sé ag tigh</span>
<lb n="2669"/><span>breágh a bhí buailte le baile mór.  Tháinigh an sagart</span>
<lb n="2670"/><span>amach agus d'oscail sé geata a bhí ag dul isteach ag</span>
<lb n="2671"/><span>cúl an tighe.  Isteach leis ar an ngluaisteán arís agus</span>
<lb n="2672"/><span>chuir sé isteach an geata é.  Bhí an turus tabhartha.  Ba</span>
<lb n="2673"/><span>ghairid go raibh Páidín agus an sagart ar aon bhórd</span>
<lb n="2674"/><span>ag caitheamh an t-aon mhéile — iad ag itheadh leo agus</span>
<lb n="2675"/><span>ag spalpadh na Gaedhilge le n-a chéile.</span></p>
<lb n="2676"/>
<lb n="2677"/><p><span>Choimeád an t-Athair Mac Gabhann Páidín aige féin ar</span>
<lb n="2678"/><span>feadh scathaimh mhaith.  Ní raibh cíos, cás ná cathú ar Pháidín</span>
<lb n="2679"/><span>acht amháin uaireannta go mbíodh sé ag cuimhneamh ar</span>
<lb n="2680"/><span>an mbaile.  "Ní fheadar," adeireadh sé leis féin, "cé</span>
<lb n="2681"/><span>theigheann go dtí an tobar dom' mháthair anois? cé</span>
<lb n="2682"/><span>shéideann an teine dhi? cé thugann isteach an t-asal di?</span>
<lb n="2683"/><span>cé bhaineann prátaí an dinnéir di?"  Míle ceist mar</span>
<lb n="2684"/><span>sin a thagadh chum a aigne.  Acht, tar éis ráithe nó mar sin</span></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2685"/><p><span>chaith sé as a aigne na ceisteanna sin.  Bhí sé ag láidriú.</span>
<lb n="2686"/><span>Bhí deallradh agus dath ag teacht air, agus bhí an dúil</span>
<lb n="2687"/><span>ag fuireach sa léigheann aige i gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="2688"/>
<lb n="2689"/><p><span>An lá so tháinigh an sagart chuige.  "A Pháidín,"</span>
<lb n="2690"/><span>ar sé, "tá fonn orm tú chur ag múineadh na Gaedhilge.</span>
<lb n="2691"/><span>Tá múinteoir ag teastáil sa mbaile mór uatha agus</span>
<lb n="2692"/><span>is dóigh liom go ndéanfá an gnó.  An mbeadh an</span>
<lb n="2693"/><span>misneach agat tabhairt fé?"</span></p>
<lb n="2694"/>
<lb n="2695"/><p><span>"Aon rud is maith leat féin, a athair.  Ní dócha go</span>
<lb n="2696"/><span>mbeinn ró-mhaith go cionn tamaill."</span></p>
<lb n="2697"/>
<lb n="2698"/><p><span>"Gheobhaidh tú tástáil a bhaint as, pé scéal é, agus</span>
<lb n="2699"/><span>má theipeann ort ní mórán díoghbhála a bheidh déanta."</span></p>
<lb n="2700"/>
<lb n="2701"/><p><span>"Tá go maith, a athair."</span></p>
<lb n="2702"/>
<lb n="2703"/><p><span>Cuireadh Páidín ag múineadh sa mbaile mór.  Dhein</span>
<lb n="2704"/><span>sé a dhícheall ceart ar an múineadh a dhéanamh.  As an</span>
<lb n="2705"/><span>dícheall sin tháinigh sástacht don dream a bhí ag foghluim</span>
<lb n="2706"/><span>uaidh.  Bhí bliain curtha dhe aige leis an múineadh.  Dhein</span>
<lb n="2707"/><span>sin misneach mór do.  Thosnuigh sé arís agus chuir bliain</span>
<lb n="2708"/><span>eile dhe.  I gcionn trí bliana ag múineadh dho ní raibh</span>
<lb n="2709"/><span>múinteoir ar an mbóthar chómh maith leis.  Agus in'</span>
<lb n="2710"/><span>fhochair sin bhí sé ag cur feabhais air féin le scríobhadh</span>
<lb n="2711"/><span>agus le léigheamh.</span></p>
<lb n="2712"/>
<lb n="2713"/><p><span>Tá sé indiu agus is mór le rádh sa tír é.  Is</span>
<lb n="2714"/><span>minic a mháthair ag maoidheamh as.  Ní raibh fhios aici</span>
<lb n="2715"/><span>riamh gur thug sí tógaint agus tabhairt suas ar Pháidín</span>
<lb n="2716"/><span>nár tugadh ar aon mhac máthar le fada dhe bhlianta</span>
<lb n="2717"/><span>roimhe sin.  Is fíor gur thug, mar is tabhairt suas</span>
<lb n="2718"/><span>ceart, fíor-ghaedhealach a bhí ar Pháidín.  Agus tá fhios</span>
<lb n="2719"/><span>aige féin é sin.  Tá fhios aige go bhfuair sé féin an</span>
<lb n="2720"/><span>saidhbhreas agus an oighreacht a ceileadh ar gach aoinne</span>
<lb n="2721"/><span>eile de Chlanna Gaedheal le breis is céad blian.</span></p>
<lb n="2722"/>
<lb n="2723"/><p><span>Adeirtear ná fuil de dheifir idir an Sean agus an</span>
<lb n="2724"/><span>Nua acht comhaireamh na h-aimsire.  D'imthigh an</span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2725"/><p><span>Ghaedhealg leis an t-sean-shinsear agus tháinigh an Béarla</span>
<lb n="2726"/><span>leis an nua-shinsear.  Tá an Sean agus an Nua</span>
<lb n="2727"/><span>sin imthighthe agus anois tá an sean-rud ag teacht tar</span>
<lb n="2728"/><span>n-ais chughainn arís.  Is é Páidín comhartha an Sean</span>
<lb n="2729"/><span>sin.  Cuirtear an Sean sin i bhfeidhm agus ní bheidh</span>
<lb n="2730"/><span>de'n Nua ann acht a chuimhne.</span>
<lb n="2731"/></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2732"/><p><span>CEISTEANNA</span>
<lb n="2733"/><span>agus</span>
<lb n="2734"/><span>ADHBHAR CEAPADÓIREACHTA.</span></p>
<lb n="2735"/>
<lb n="2736"/><p><span>OIDHCHE AR BHARR TUINNE.</span></p>
<lb n="2737"/>
<lb n="2738"/><p><span>Iar léigheamh an leabhair fé dhó nó fé thrí.</span></p>
<lb n="2739"/>
<lb n="2740"/><p><span>1. Scríobh cúntas ar aon Choláiste Gaedhilge ar t'eolas.</span></p>
<lb n="2741"/>
<lb n="2742"/><p><span>2. Tabhair éagosc na h-áite is deise ar t'eolas.</span></p>
<lb n="2743"/>
<lb n="2744"/><p><span>3. Ceap cómhrádh a bheadh idir (a) beirt i gcaréiste sa traen;</span>
<lb n="2745"/><span>(b) idir feirmeoir agus duine ón chathair; (c) idir gabha agus</span>
<lb n="2746"/><span>feirmeoir; (d) idir siopadóir agus duine a bheadh ag ceannach</span>
<lb n="2747"/><span>earra; (e) idir sclábhuighe agus a mhaighistir; (f) idir Saor-</span>
<lb n="2748"/><span>státach agus Publachtánach; (g) idir feirmeoir agus iascaire.</span></p>
<lb n="2749"/>
<lb n="2750"/><p><span>4. Cad é do thuairm ar an saoghal atá ag sna h-iascairí sa</span>
<lb n="2751"/><span>scéal so?  An ceart feabhas a chur air?  Conus?</span></p>
<lb n="2752"/>
<lb n="2753"/><p><span>5. Cad é an moladh agus an dí-mholadh atá ar shaoghal an</span>
<lb n="2754"/><span>iascaire d'réir an scéil seo?</span></p>
<lb n="2755"/>
<lb n="2756"/><p><span>6. Tabhair cúntas ar conus a bhí na h-iascairí le linn agus</span>
<lb n="2757"/><span>iad a bheith ag cur chum farraige; agus le linn an bád a bheith</span>
<lb n="2758"/><span>ag dul amach.</span></p>
<lb n="2759"/>
<lb n="2760"/><p><span>7. Déin idirdhealbhú idir slighe agus saoghal iascaire ar tír</span>
<lb n="2761"/><span>agus a shlighe agus a shaoghal ar farraige.</span></p>
<lb n="2762"/>
<lb n="2763"/><p><span>8. An raibh an méile a bhí ag sna h-iascairí nádúrtha?  Ar</span>
<lb n="2764"/><span>bhfearrde iad bórd deas agus na leagaintí amach eile a bheith</span>
<lb n="2765"/><span>aca?  'Dé'n tuairm a bheadh ag an dochtúir agus ag an triúr</span>
<lb n="2766"/><span>in' fhochair ar an méile seo?</span></p>
<lb n="2767"/>
<lb n="2768"/><p><span>9. Cad é an deifir idir an leaba a bhí sa mbád agus an leaba</span>
<lb n="2769"/><span>a bheadh sa mbaile?  Tabhair do mharanna féin ar an scéal.</span></p>
<lb n="2770"/>
<lb n="2771"/><p><span>10. Déin aith-innsint ar an gcómhrádh a bhí idir an dochtúir</span>
<lb n="2772"/><span>agus Séamus ó Muirgheasa.  An raibh an tuairm chéadna aca</span>
<lb n="2773"/><span>araon?  Cár thángadar treasna ar a chéile?  Ar tháinig</span>
<lb n="2774"/><span>Séamus treasna air féin in aon áit?  Cad é an áit?</span></p>
<lb n="2775"/>
<lb n="2776"/><p><span>11. Tabhair do thuairm ar imirce óige tíre go tír eile agus</span>
<lb n="2777"/><span>a gcasadh ar a dtír féin i n-ear a n-aoise.  An folláin an</span>
<lb n="2778"/><span>rud é?  Tóg Séamas mar dheismireacht.</span></p>
<lb n="2779"/>
<lb n="2780"/><p><span>12. Cad é an deire bhí ar an gcomhrádh?  An raibh Peaid</span>
<lb n="2781"/><span>Cheallaigh agus Séamus ar buile chum a chéile?  Ciacu greann</span>
<lb n="2782"/><span>nó gruaim a bhainfeá as an gcómhrádh a bhí eatorra?</span></p>
<lb n="2783"/>
<lb n="2784"/><p><span>13 Cad a bhain don mbeirt a bhí 'na gcodla?  An raibh buile</span>
<lb n="2785"/><span>orra mar gheall air?</span></p>
<lb n="2786"/>
<lb n="2787"/><p><span>14. An raibh tinneas farraige ar aoinne?  Conus a chaith</span>
<lb n="2788"/><span>sé an oidhche?</span>
<lb n="2789"/></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2790"/><p><span>15. Scríobh cúntas ar chur amach agus ar tharraingt na líonta.</span>
<lb n="2791"/><span>An ceart a rádh gur saoghal díomhaoin a bhíonn ag iascaire?</span></p>
<lb n="2792"/>
<lb n="2793"/><p><span>16. 'Dé chúis go mbíonn iascairí níos tabhartha don ól ná</span>
<lb n="2794"/><span>daoine eile?  An maith an bhail orra é?</span></p>
<lb n="2795"/>
<lb n="2796"/><p><span>17. Tabhair do thuairm as an scéal ar fad; ar an uraim a bhí</span>
<lb n="2797"/><span>ag sna h-iascairí don sagart?  An raibh aon scáth ná eagla</span>
<lb n="2798"/><span>aca roimhe?</span></p>
<lb n="2799"/>
<lb n="2800"/><p><span>18. An raibh na h-iascairí mí-mheanmanach cráidhte tar éis</span>
<lb n="2801"/><span>na h-oidhche?  Cad é an scéal grinn a tharraingeadar chúcha?</span>
<lb n="2802"/><span>Innis scéilín i dtaobh aon mhiúil mhalluighthe dá bhfeacais riamh.</span></p>
<lb n="2803"/>
<lb n="2804"/><p><span>19. Ar leathanach a 17, tosnuigheann éagosc nó peictiúir —</span>
<lb n="2805"/><span>'bhí glaiseacht bheag, agus rl.' go dtí — 'bhí go deimhin' ar leath-</span>
<lb n="2806"/><span>anach a 18.  Breathnaigh agus mínigh a bhfuil ann.</span></p>
<lb n="2807"/>
<lb n="2808"/><p><span>20. Tabhair do bhreath ar shaoghal an iascaire.</span></p>
<lb n="2809"/>
<lb n="2810"/><p><span>21. Scríobh gach cor-cainte dá bhfuil sa scéal so agus mínigh</span>
<lb n="2811"/><span>iad.</span></p>
<lb n="2812"/>
<lb n="2813"/><p><span>CONAL CEÁRNACH AR CHNOC CAILBHRE.</span></p>
<lb n="2814"/>
<lb n="2815"/><p><span>1. Cé h-iad na gaiscidhigh a tháinigh go dtí an Bhreatain?</span>
<lb n="2816"/><span>Ar bhfíor í an tuairisc a bhí amuigh orra?</span></p>
<lb n="2817"/>
<lb n="2818"/><p><span>2. An ar mhaithe le Conal a thug Connchubhar cead do imtheacht?</span>
<lb n="2819"/><span>'Dé chúis ar scaoil sé leis?</span></p>
<lb n="2820"/>
<lb n="2821"/><p><span>3. An raibh sé fuiris do Chonal na gaiscidhigh a dhéanamh amach?</span>
<lb n="2822"/><span>An 'mó áit a chaith sé dul chum iad d'fhagháil?  Nuair a fuair</span>
<lb n="2823"/><span>sé amach iad conus mar a thárla dó?</span></p>
<lb n="2824"/>
<lb n="2825"/><p><span>4. Raibh aon bhuadh ag Conal seachas buadh troda?  Cad é</span>
<lb n="2826"/><span>an buadh é nó iad?</span></p>
<lb n="2827"/>
<lb n="2828"/><p><span>5. 'Dé chúis nár chas Conal ón bhFrainc?  Conus a mhealladar</span>
<lb n="2829"/><span>go dtí an Róimh é?</span></p>
<lb n="2830"/>
<lb n="2831"/><p><span>6. Conus d'eirigh le Conal sa Róimh?  Cé bhain an chéad</span>
<lb n="2832"/><span>siar as?  Tabhair éagosc na troda idir é féin agus Conal.</span>
<lb n="2833"/><span>Cad air a chuir Conal a choimirce?  Arbh' ait uaidh sin a</span>
<lb n="2834"/><span>dhéanamh?</span></p>
<lb n="2835"/>
<lb n="2836"/><p><span>7. Dé chúis go raibh sé ós na Rómhánaigh a gcuid féin do</span>
<lb n="2837"/><span>dhéanamh dhe?  An ndéineann náisiúin an lae indiu amhlaidh?</span></p>
<lb n="2838"/>
<lb n="2839"/><p><span>8. An raibh aistir eile ar Chonal?  Cad é an lá agus cad</span>
<lb n="2840"/><span>é an áit atá i gceist?  Tabhair cúntas ar cad a thárla.</span></p>
<lb n="2841"/>
<lb n="2842"/><p><span>9. Cad é an cómhrádh a sprioc Conal chum dul i gcabhair ar</span>
<lb n="2843"/><span>an Slánuightheoir?  An bhfeacaidh Conal aoinne ar a shlighe</span>
<lb n="2844"/><span>go Cnoc Cailbhre a luathaigh é?  Cé hí?</span></p>
<lb n="2845"/>
<lb n="2846"/><p><span>10. Cad a thuigtear ón scéal?  'Dé mhéid de'n bhfírinne</span>
<lb n="2847"/><span>dhéarfá atá insa scéal so?</span></p>
<lb n="2848"/>
<lb n="2849"/><p><span>11. Scríobh cúntas ar na h-áiteanna 'na raibh Conal ó thúis</span>
<lb n="2850"/><span>deire an scéil agus mar d'éirigh leis.</span>
<lb n="2851"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2852"/><p><span>12. Tabhair ainm an ghaiscidhigh is treise sa tír fé láthair agus</span>
<lb n="2853"/><span>an deifir, dar leat, idir é agus Conal Ceárnach.</span></p>
<lb n="2854"/>
<lb n="2855"/><p><span>13. Dá mbeadh Conal Ceárnach beo indiu cad é an tuairm</span>
<lb n="2856"/><span>a bheadh aige ar Ghaedhil?</span></p>
<lb n="2857"/>
<lb n="2858"/><p><span>14. Déin idirdhealbhú ar chogadh an lae indiu agus cogadh</span>
<lb n="2859"/><span>na h-aimsire úd.</span></p>
<lb n="2860"/>
<lb n="2861"/><p><span>SEOG ADHTAM.</span></p>
<lb n="2862"/>
<lb n="2863"/><p><span>1. Cá raibh Seog Adhtam agus a mhaighistir 'na gcómhnuidhe</span>
<lb n="2864"/><span>agus cad é an tslighe mhaireachtain a bhí aca?</span></p>
<lb n="2865"/>
<lb n="2866"/><p><span>2. Cad é an moladh agus an locht a bhí ar Sheog agus ar a</span>
<lb n="2867"/><span>thománaí?  An mbídís i gcómhnuidhe sásta leo féin?</span></p>
<lb n="2868"/>
<lb n="2869"/><p><span>3. Cad é an fonn a bhuail Ólsiar?  Ar chreid fear an chaifí</span>
<lb n="2870"/><span>na leath-scéil a bhí aige le dul abhaile?  Ar tháinigh an fhírinne</span>
<lb n="2871"/><span>i ndeire?  Ar aontuigh fear an chaifí len' imtheacht?</span></p>
<lb n="2872"/>
<lb n="2873"/><p><span>4. Tabhair cúntas ar ar thuit amach idir Sheog agus Ólsiar</span>
<lb n="2874"/><span>fér imthigh Ólsiar.</span></p>
<lb n="2875"/>
<lb n="2876"/><p><span>5. An raibh Seog dílis an fhaid a bhí Ólsiar ar iarraidh?  Cad</span>
<lb n="2877"/><span>a thárla ar an t-aonmhadh lá déag?</span></p>
<lb n="2878"/>
<lb n="2879"/><p><span>6. Cathoin a chuaidh Seog ar stailc, agus conus d'iomcharaigh</span>
<lb n="2880"/><span>sé é féin ar stailc?  Cad iad na h-iarrachtaí a dhein fear an</span>
<lb n="2881"/><span>chaifí ar é chur ag obair' arís?  Ar eirigh leis?</span></p>
<lb n="2882"/>
<lb n="2883"/><p><span>7. Déin cur síos ar chasadh Ólsiar agus a chasadh le Seog.</span></p>
<lb n="2884"/>
<lb n="2885"/><p><span>LEIGHEAS AN BHÁIS.</span></p>
<lb n="2886"/>
<lb n="2887"/><p><span>1. An ar tuaith nó ar baile mór atá an scéal so ag cur</span>
<lb n="2888"/><span>síos?  An áilneacht saoghal baile móir nó a mhalairt atá</span>
<lb n="2889"/><span>ann?</span></p>
<lb n="2890"/>
<lb n="2891"/><p><span>2. Cé h-iad atá sa scéal?  Tabhair cúntas ar gach duine</span>
<lb n="2892"/><span>aca d'réir an scéil?</span></p>
<lb n="2893"/>
<lb n="2894"/><p><span>3. An rabhdar bocht nó saidhbhir?  'Dé chúis an doicheall</span>
<lb n="2895"/><span>a bheith chómh mór idir an othar agus an cláiríneach.</span></p>
<lb n="2896"/>
<lb n="2897"/><p><span>4. An raibh an leas-mháthair sásta gur dhein sí an rud ceart</span>
<lb n="2898"/><span>leis an gcláiríneach?  Ar dhein sí an rud ceart?  Cad dhéanfá</span>
<lb n="2899"/><span>dá mbeifeá 'na cás?</span></p>
<lb n="2900"/>
<lb n="2901"/><p><span>5. Tabhair do thuairm, maidir le cúrsaí an tsaoghail, ar an</span>
<lb n="2902"/><span>deifir a bhí idir an cláiríneach agus na páistí a bhí ag teacht</span>
<lb n="2903"/><span>ón scoil.</span></p>
<lb n="2904"/>
<lb n="2905"/><p><span>6. An mó rud a bhí ag cur ar an gcláiríneach?  Cad é an</span>
<lb n="2906"/><span>rud ba mhó bhí ag cur air?  Cá bhfuair sé faothamh beag?  Cuir</span>
<lb n="2907"/><span>síos ar ar thárla dó sa séipéal.  Cad a dhein sé?  Cad a chuala</span>
<lb n="2908"/><span>sé?  Agus cad a chonnaic sé?</span>
<lb n="2909"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2910"/><p><span>7. 'Dé chúis gur fhág sé an séipéal?  Cuir síos ar an deire</span>
<lb n="2911"/><span>a bhí ar an scéal.  An ndéarfá gur thuill an cláiríneach an</span>
<lb n="2912"/><span>chrích sin?  Arbh' fhearrde dó bheith beo?</span></p>
<lb n="2913"/>
<lb n="2914"/><p><span>8. Scríobh aiste ar an deifir atá idir duine bocht tuaithe</span>
<lb n="2915"/><span>agus duine bocht baile móir.</span></p>
<lb n="2916"/>
<lb n="2917"/><p><span>9. "An té bhíonn tinn ní binn leis aon rud acht is binn</span>
<lb n="2918"/><span>leis faothamh."</span></p>
<lb n="2919"/>
<lb n="2920"/><p><span>10. Scríobh aiste ar an mbuaidh atá i gceol.</span></p>
<lb n="2921"/>
<lb n="2922"/><p><span>AN GRÁDH AGUS AN t-AIRGEAD.</span></p>
<lb n="2923"/>
<lb n="2924"/><p><span>1. Ar tháinigh athrú aigne ar Thomás Léan?  Cad a thug an</span>
<lb n="2925"/><span>t-athrú air?  An mó brígh atá le 'ceann'?  "Bain an ceann</span>
<lb n="2926"/><span>de'n scéal."  Mínigh sin.</span></p>
<lb n="2927"/>
<lb n="2928"/><p><span>2. Conus a bhain Tomás an ceann de'n scéal?  An raibh</span>
<lb n="2929"/><span>ciall leis an gcaint a dhein sé?</span></p>
<lb n="2930"/>
<lb n="2931"/><p><span>3. Ar réidhtigh sé féin agus a athair le chéile maidir le togha</span>
<lb n="2932"/><span>mná?  Cá raibh an t-easaontas?</span></p>
<lb n="2933"/>
<lb n="2934"/><p><span>4. An raibh Tomás i ngrádh?  Cá bhfios duit?  Cad is grádh</span>
<lb n="2935"/><span>ann?  An raibh a athair sanntach?  Cad is saint ann?</span></p>
<lb n="2936"/>
<lb n="2937"/><p><span>5. Innis an deifir, dar leat, idir an dá chailín i gceist.</span></p>
<lb n="2938"/>
<lb n="2939"/><p><span>6. Cad é an seift a cheap Tomás chum a athair a thabhairt ar</span>
<lb n="2940"/><span>aon aigne leis?  Conus a chabhraigh Máirín leis?</span></p>
<lb n="2941"/>
<lb n="2942"/><p><span>7. Cad é an deire bhí ar an scéal?  Cad é do thuairm féin</span>
<lb n="2943"/><span>ar an scéal so?</span></p>
<lb n="2944"/>
<lb n="2945"/><p><span>8. Scríobh aiste ar —</span>
<lb n="2946"/><span>(a) "Is fearr bean ná spré."</span>
<lb n="2947"/><span>(b) "Ní céasadh go pósadh."</span>
<lb n="2948"/><span>(c) Cleamhnas, pósadh, cóisire.</span></p>
<lb n="2949"/>
<lb n="2950"/><p><span>CEATHRAR CEÁRDUIGHTHE.</span></p>
<lb n="2951"/>
<lb n="2952"/><p><span>1. "Is mairg a chuirfeadh isteach ar dhuine 'na shaoghal."</span>
<lb n="2953"/><span>Conus a bhaineann an rádh so le tosach an scéil?  Cad é do</span>
<lb n="2954"/><span>thuairm féin ar an rádh?</span></p>
<lb n="2955"/>
<lb n="2956"/><p><span>2. Aithris scarmhaint an cheathrar dritheár ag crosaire na</span>
<lb n="2957"/><span>cheithre rian agus a dteacht le n-a chéile arís.</span></p>
<lb n="2958"/>
<lb n="2959"/><p><span>3. An raibh fáilte ag a n-athair rómpa ar a gcasadh?  Cad</span>
<lb n="2960"/><span>a dhein a n-athair nuair a inniseadar dó cad a bhí aca de bharr</span>
<lb n="2961"/><span>na bliana?  An raibh sé sásta leis an tástáil?</span></p>
<lb n="2962"/>
<lb n="2963"/><p><span>4. Aithris an scéal a thárla 'na dhiaidh sin.  Conus a roinneadar</span>
<lb n="2964"/><span>toradh a saothair?</span></p>
<lb n="2965"/>
<lb n="2966"/><p><span>5. Tóg aon bheirt nó triúr ceárdaighthe eile agus scríobh</span>
<lb n="2967"/><span>scéal na dtaobh.</span>
<lb n="2968"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2969"/><p><span>6. Scríobh scéal ar bheirt cailíní a theidheann ar lorg a bhfortún.</span></p>
<lb n="2970"/>
<lb n="2971"/><p><span>7. Ciaca des na cheithre ceárduighthe ba chliste?  An bhfuigheadh</span>
<lb n="2972"/><span>aon triúr aca an gnó a dhéanamh gan an ceathramhadh duine?</span></p>
<lb n="2973"/>
<lb n="2974"/><p><span>8. Scríobh aiste ar "Beatha dhuine a thoil."</span></p>
<lb n="2975"/>
<lb n="2976"/><p><span>ROTH AN ÁIDH.</span></p>
<lb n="2977"/>
<lb n="2978"/><p><span>1. "Bhí a cháin díolta ag Lughaidh."  Cad é an brígh atá leis</span>
<lb n="2979"/><span>an gcaint seo?</span></p>
<lb n="2980"/>
<lb n="2981"/><p><span>2. Cé hé an chéad duine a dhein cur isteach ar Lughaidh agus</span>
<lb n="2982"/><span>ar a bharraille?  Cad a thárla eatorra?</span></p>
<lb n="2983"/>
<lb n="2984"/><p><span>3. Conus d'éaluigh an barraille?  Aithris a thurus trí</span>
<lb n="2985"/><span>Shráid Graifton.  Conus a ghabh sé thar an dara píléir?</span></p>
<lb n="2986"/>
<lb n="2987"/><p><span>4. Cad é an deire a bhí ar an réim reatha a bhí fé'n mbarraille?</span></p>
<lb n="2988"/>
<lb n="2989"/><p><span>5. An mó duine a bhí in achrann sa scéal?  Ar tháinigh cogadh</span>
<lb n="2990"/><span>as an scéal?</span></p>
<lb n="2991"/>
<lb n="2992"/><p><span>6. Conus d'éirigh an cogadh le Lughaidh?</span></p>
<lb n="2993"/>
<lb n="2994"/><p><span>7. "Is minic a tháinigh cogadh as clúdach píopa."  An fíor</span>
<lb n="2995"/><span>é an rádh so?  Tabhair deismireacht.</span></p>
<lb n="2996"/>
<lb n="2997"/><p><span>8. Scríobh aiste ar "Is olc an ghaoth ná séideann do dhuine</span>
<lb n="2998"/><span>éigin."  Mínigh an rádh so agus dein tagairt do chogadh mór</span>
<lb n="2999"/><span>na h-Eoirpe.</span></p>
<lb n="3000"/>
<lb n="3001"/><p><span>9. Scríobh aiste ar "An rud badh mheasa leat ná do bhás</span>
<lb n="3002"/><span>ní bheadh fhios agat nárbh' é lár do leasa é."</span></p>
<lb n="3003"/>
<lb n="3004"/><p><span>10. Scríobh cheithre cnámhna an scéil seo.</span></p>
<lb n="3005"/>
<lb n="3006"/><p><span>AN SEAN AGUS AN NUA.</span></p>
<lb n="3007"/>
<lb n="3008"/><p><span>1. Cuir síos ar Mháire ní Bhriain.  An bhfuil aithne agat</span>
<lb n="3009"/><span>féin ar aon bhean dá leithéid?</span></p>
<lb n="3010"/>
<lb n="3011"/><p><span>2. An raibh an mháthair go maith do Pháidín?  'Dé chúis,</span>
<lb n="3012"/><span>dar leat, a choimeád sí ón scoil é?</span></p>
<lb n="3013"/>
<lb n="3014"/><p><span>3. Cé tháinigh ar an áit?  Cad a chuir i gceann Mháire an</span>
<lb n="3015"/><span>tsean-aimsir a bheith ag casadh arís?</span></p>
<lb n="3016"/>
<lb n="3017"/><p><span>4. Cad a bhí idir an sagart agus Páidín?  Cad a tháinigh</span>
<lb n="3018"/><span>as?</span></p>
<lb n="3019"/>
<lb n="3020"/><p><span>5. An gnáth sagart ag dul go dtí an ghaedhealtacht?  An</span>
<lb n="3021"/><span>rabhais féin riamh ann?  Cad a thug ann thú?</span></p>
<lb n="3022"/>
<lb n="3023"/><p><span>6. Scríobh cómhrádh idir duine ag briseadh cloch ar an mbóthar</span>
<lb n="3024"/><span>agus (a) buachaill ag dul ar scoil, (b) agus sean-bhean ag</span>
<lb n="3025"/><span>casadh ón mbaile mór, (c) agus iascaire, (d) agus feirmeoir,</span>
<lb n="3026"/><span>(e) agus fear siubhail.</span></p>
<lb n="3027"/>
<lb n="3028"/><p><span>7. Scríobh aiste ar shaoghal mhúinteora Gaedhilge.</span></p>
<lb n="3029"/>
<lb n="3030"/><p><span>8. "Ní'l de dheifir idir an Sean agus an Nua acht comhaireamh</span>
<lb n="3031"/><span>na h-aimsire."  Scríobh aiste ar an rádh so.</span>
<lb n="3032"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3033"/><p><span>NÓTAÍ.</span></p>
<lb n="3034"/>
<lb n="3035"/><p><span>OIDHCHE AR BHARR TUINNE.</span></p>
<lb n="3036"/>
<lb n="3037"/><p><span>Leathanach 1.</span></p>
<lb n="3038"/>
<lb n="3039"/><p><span>A SHÚILE THAR SHUARACHAS AN TSAOGHAIL .i. gur beag</span>
<lb n="3040"/><span>air nithe saoghalta agus ná bíonn a aigne fé aon dualgas mar</span>
<lb n="3041"/><span>gheall orra.  Dá mbeadh "a shúil" ann gheobhfaidhe brígh eile</span>
<lb n="3042"/><span>bhaint as .i. a shúil leis an saoghal eile.</span></p>
<lb n="3043"/>
<lb n="3044"/><p><span>BA GHEAN LEIS .i. ba thaithneamh leis.  Nuair a deintear</span>
<lb n="3045"/><span>úsáid de "BA" i rádh mar seo bíonn cruinneas agus neart</span>
<lb n="3046"/><span>sa rádh.  "Badh dheas leat;" "Badh bhreágh leat," & rl.</span></p>
<lb n="3047"/>
<lb n="3048"/><p><span>DHEIN SÉ RUD DI .i. níor scaoil sé an chaoi uaidh;</span>
<lb n="3049"/><span>bhain sé úsáid aiste.</span></p>
<lb n="3050"/>
<lb n="3051"/><p><span>AR A THOIL .i. mar ba mhaith leis.  Ní raibh rith ceart</span>
<lb n="3052"/><span>na cainte aige.</span></p>
<lb n="3053"/>
<lb n="3054"/><p><span>CHUIR SÉ AR THRIÚR… LEIS .i. d'iarr sé orra</span>
<lb n="3055"/><span>teacht agus mheall sé chuige iad.</span></p>
<lb n="3056"/>
<lb n="3057"/><p><span>I mBUN AN BHÁID .i. ag oibriú agus ag faire an</span>
<lb n="3058"/><span>bháid.</span></p>
<lb n="3059"/>
<lb n="3060"/><p><span>NÍ I dTAOBH LEIS .i. ní ag braith air; bhí níos mó</span>
<lb n="3061"/><span>glóir ann ná an chaint a bhí ar siubhal.</span></p>
<lb n="3062"/>
<lb n="3063"/><p><span>AN UAIN .i. an uair sin agus an áit agus gach ar</span>
<lb n="3064"/><span>bhain leis an áit agus leis an am agus leis an aimsir a bhí ann.</span>
<lb n="3065"/><span>"Is a Chríost, nár ró-bhreágh an uain í, a inghin an Fhaoit ón</span>
<lb n="3066"/><span>ngleann?"  Deirtear leis, "ní'l aon uain agam" .i. am.</span>
<lb n="3067"/><span>"Fan led' uain."  "Bhíodar ag uainigheacht ar a chéile."</span></p>
<lb n="3068"/>
<lb n="3069"/><p><span>AG GABHÁIL LÉI .i. ag baint léi.</span></p>
<lb n="3070"/>
<lb n="3071"/><p><span>Leath. a 2.</span></p>
<lb n="3072"/>
<lb n="3073"/><p><span>A GHREAMOCHADH AN DUINE .i. rud a gcuirfeadh duine</span>
<lb n="3074"/><span>a shuim agus a thaithneamh ann agus a leanfadh in a aigne.  "Tá</span>
<lb n="3075"/><span>an leabhar sin greamamhail."</span></p>
<lb n="3076"/>
<lb n="3077"/><p><span>SCATA BÓ .i. an-chuid bó.  Deirtear amhlaidh "scuaithne</span>
<lb n="3078"/><span>cearc."  Cialluigheann na focail seo go mbíonn na nithe dá</span>
<lb n="3079"/><span>mbítear ag tagairt gan aon riar.</span></p>
<lb n="3080"/>
<lb n="3081"/><p><span>Á GCRUINNIÚ FÉIN .i. ag teacht amach as cathaoir</span>
<lb n="3082"/><span>an ráis agus ag dul mar a mbíonn an fear a thugann fógra an</span>
<lb n="3083"/><span>reatha.</span></p>
<lb n="3084"/>
<lb n="3085"/><p><span>FIAR-SCEABHA .i. an caipín dála chuma liom ar a leath-</span>
<lb n="3086"/><span>cheann.</span></p>
<lb n="3087"/>
<lb n="3088"/><p><span>IDIR AN DÁ SHÚIL .i. féachaint díreach orra.  Deirtear</span>
<lb n="3089"/><span>leis "ag cur na súl tríom."</span>
<lb n="3090"/></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3091"/><p><span>TOGHA AGUS TORADH .i. an té mbíonn an tsláinte</span>
<lb n="3092"/><span>go maith aige bíonn deallradh agus dath dá réir air.  Ní</span>
<lb n="3093"/><span>h-ionann toradh agus airgead ná luath-saothair annso.</span></p>
<lb n="3094"/>
<lb n="3095"/><p><span>BLEATA GAOITHE .i. leoithne nó scathamh gaoithe ná</span>
<lb n="3096"/><span>beadh ró-sheasamhach.</span></p>
<lb n="3097"/>
<lb n="3098"/><p><span>MEUM GAOITHE .i. leoithne beag lag.</span></p>
<lb n="3099"/>
<lb n="3100"/><p><span>Leath. a 3.</span></p>
<lb n="3101"/>
<lb n="3102"/><p><span>SIAR Ó THUAIDH AIR .i. aistreochaidh sí go dtí an áird</span>
<lb n="3103"/><span>sin.  Beidh an ghaoth aniar adtuaidh.  Cuirtear "air" go</span>
<lb n="3104"/><span>minic sa chaint ar an dul sin.</span></p>
<lb n="3105"/>
<lb n="3106"/><p><span>CEANN AR A AGHAIDH .i. díreach ar a aghaidh.</span></p>
<lb n="3107"/>
<lb n="3108"/><p><span>IN ÁIRIGHTHE AIGE .i. a raibh socrú roimh ré déanta</span>
<lb n="3109"/><span>aige le dul innte.</span></p>
<lb n="3110"/>
<lb n="3111"/><p><span>AR A LEATH-LIOSTA .i. caithte ar a chlíathán.</span></p>
<lb n="3112"/>
<lb n="3113"/><p><span>AR AN TOBAC A CHUADHADH .i. tugadh tosach don</span>
<lb n="3114"/><span>phíopa; annsin an chaint.  "Níorbh' thúisce gal ná scéal."</span>
<lb n="3115"/><span>Bíonn an rádh sin go minic againn — "chuaidh sé ar ól;"</span>
<lb n="3116"/><span>"chuaidh sé ar chaint;" "chuaidh sé ar na dóirne," & rl.</span></p>
<lb n="3117"/>
<lb n="3118"/><p><span>A LUATHOCHADH .i. is luaithe nó is túisce thabharfadh</span>
<lb n="3119"/><span>congnamh do ar theacht.</span></p>
<lb n="3120"/>
<lb n="3121"/><p><span>I gCORÓINN .i. nuair a bhíonn aoibhneas Dé i seilbh.</span></p>
<lb n="3122"/>
<lb n="3123"/><p><span>A MHARTHAINN .i. caitheamh agus imtheacht a shaoghail.</span></p>
<lb n="3124"/>
<lb n="3125"/><p><span>Á BHAINT AMACH .i. clíathán nó leath-bhogha an bháid ag</span>
<lb n="3126"/><span>bualadh agus ag gearradh an uisce.</span></p>
<lb n="3127"/>
<lb n="3128"/><p><span>Leath. a 4.</span></p>
<lb n="3129"/>
<lb n="3130"/><p><span>AG GOID NA SLIGHE .i. ag giorrú na slighe.</span></p>
<lb n="3131"/>
<lb n="3132"/><p><span>LÍNE MÍ-CHOTHROM .i. ar nós peictiúra; fioghar na</span>
<lb n="3133"/><span>spéireach mar dhrom agus imeal an tsléibhe mar líne ar a fhuaid.</span></p>
<lb n="3134"/>
<lb n="3135"/><p><span>FUINNE NA GRÉINE .i. dul fé na gréine; deire lae</span></p>
<lb n="3136"/>
<lb n="3137"/><p><span>AG BREITH BRÁGHA .i. ag comórtas le n-a chéile ar</span>
<lb n="3138"/><span>fheabhas.</span></p>
<lb n="3139"/>
<lb n="3140"/><p><span>SGUIREADH DE'N RANN .i. baineadh de'n chrann é</span>
<lb n="3141"/><span>mar a bhainfidhe trucaill de chapall.</span></p>
<lb n="3142"/>
<lb n="3143"/><p><span>EARBALL NA LÍONTA .i. an chéad líon ag dul amach</span>
<lb n="3144"/><span>agus an líon déanach ag teacht isteach.  An líon is sia ón</span>
<lb n="3145"/><span>mbád agus na líonta amuigh.</span></p>
<lb n="3146"/>
<lb n="3147"/><p><span>Leath. a 5.</span></p>
<lb n="3148"/>
<lb n="3149"/><p><span>AG RÉIDHTEACH NA mBUIDHEANNA .i. bíonn téada ag</span>
<lb n="3150"/><span>gabháil leis na buidheanna agus is minic in achrann iad.</span></p>
<lb n="3151"/>
<lb n="3152"/><p><span>A mBÉIL AGUS A SÚILE OSCAILTE .i. cómhartha</span>
<lb n="3153"/><span>iongantais.</span>
<lb n="3154"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3155"/><p><span>THUIT MÁRTAN LEIS .i. fuair an suathadh an lámh</span>
<lb n="3156"/><span>uachtarach air; bhuaidh an suathadh air.</span></p>
<lb n="3157"/>
<lb n="3158"/><p><span>SEOL TOSAIGH .i. nuair ná bíonn acht dhá sheol ar bhád</span>
<lb n="3159"/><span>an seol mór an seol deire, agus an seol beag an seol tosaigh.</span></p>
<lb n="3160"/>
<lb n="3161"/><p><span>BRUACHADGHAIL TINNIS .i. bhí an tinneas ag eirghe chuige,</span>
<lb n="3162"/><span>d'iarraidh teacht air.  Deirtear an focal le duine a bhíonn</span>
<lb n="3163"/><span>ag brath ar bhiadh leis — "féach an bhruachadghail atá aige air"</span>
<lb n="3164"/><span>.i. an chúinneireacht atá aige d'iarraidh teacht air.</span></p>
<lb n="3165"/>
<lb n="3166"/><p><span>ADHBHAR SÁMHÁIN .i. áit a luathochadh an codla.</span></p>
<lb n="3167"/>
<lb n="3168"/><p><span>AR FHLEASC A DHROMA .i. ar leithead a dhroma, ar chnámh</span>
<lb n="3169"/><span>a dhroma.</span></p>
<lb n="3170"/>
<lb n="3171"/><p><span>Leath. a 6.</span></p>
<lb n="3172"/>
<lb n="3173"/><p><span>AG EIRGHE CHÚCHA .i. faoitíní an t-iasc a bhíodar do</span>
<lb n="3174"/><span>mharbhadh.</span></p>
<lb n="3175"/>
<lb n="3176"/><p><span>AG PLÉIDHE LEIS .i. ag gabháil do; á láimhseáil.</span></p>
<lb n="3177"/>
<lb n="3178"/><p><span>BHÍ THIAR AIR .i. bhí sé gan a dhada.</span></p>
<lb n="3179"/>
<lb n="3180"/><p><span>Leath. a 7.</span></p>
<lb n="3181"/>
<lb n="3182"/><p><span>CHÓMH SO-BHLASTA LEIS .i. aon rud a raibh blas chómh</span>
<lb n="3183"/><span>deas air.</span></p>
<lb n="3184"/>
<lb n="3185"/><p><span>BÍONN BLAS… gCOMHARSAN, .i. bíonn blas milis</span>
<lb n="3186"/><span>ar an rud ná bíonn agat féin agus a bhíonn ag duine eile.</span>
<lb n="3187"/><span>Mar atá "bíonn adharca fada ar na ba a bhíonn i bhfad ó bhaile."</span>
<lb n="3188"/><span>Cialluigheann "pairseach na gcomharsan" an ní a gheibhtear</span>
<lb n="3189"/><span>in aisce leis.</span></p>
<lb n="3190"/>
<lb n="3191"/><p><span>AN FARC A THUG DIA DHÚINN .i. ár méara.</span></p>
<lb n="3192"/>
<lb n="3193"/><p><span>AR AN nGÉIRE .i. dá mbeadh sé deacair dúinn mar</span>
<lb n="3194"/><span>gheall ar an dorchadas ná aon rud mar sin ár mbéal a fhagháil</span>
<lb n="3195"/><span>amach is ar na méara a bheadh ár mbraith.</span></p>
<lb n="3196"/>
<lb n="3197"/><p><span>D'AIRIGH SÉ AN T-UALACH .i. mhothuigh sé nó bhraith sé</span>
<lb n="3198"/><span>go raibh breac éigin ar an dubhán.</span></p>
<lb n="3199"/>
<lb n="3200"/><p><span>DIÚDARNGHAIL CHODLATA .i. an codla ag goid nó ag</span>
<lb n="3201"/><span>sleamhnú orra dá dheonta féin.</span></p>
<lb n="3202"/>
<lb n="3203"/><p><span>Leath. a 8.</span></p>
<lb n="3204"/>
<lb n="3205"/><p><span>I GCÚRSAÍ LEABA .i. maidir le leaba; ag trácht ar</span>
<lb n="3206"/><span>leaba.</span></p>
<lb n="3207"/>
<lb n="3208"/><p><span>AON ANGRÉIS .i. gach aon fhuighleach, rud gan mhaith,</span>
<lb n="3209"/><span>sean-éadach, sean-phíosaí iarainn, & rl.</span></p>
<lb n="3210"/>
<lb n="3211"/><p><span>MUIRC MAIRC .i. gan riaghail gan réir; tré n-a chéile.</span></p>
<lb n="3212"/>
<lb n="3213"/><p><span>NÍORBH' THROM SUAN DÓIBH .i. níor thuit aon chodla</span>
<lb n="3214"/><span>ceart orra.</span>
<lb n="3215"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3216"/><p><span>Leath. a 9.</span></p>
<lb n="3217"/>
<lb n="3218"/><p><span>TAGANN… LE SLÁINTE .i. má gheibheann duine droch-</span>
<lb n="3219"/><span>úsáid in óige fanann iarsma na droch-úsáide in achrann ann</span>
<lb n="3220"/><span>agus bíonn sin ag seasamh ar an tsláinte i gcómhnuidhe go</span>
<lb n="3221"/><span>bhfuigheann an duine bás.</span></p>
<lb n="3222"/>
<lb n="3223"/><p><span>TRAOCHTA AIGE .i. caithte aige.</span></p>
<lb n="3224"/>
<lb n="3225"/><p><span>TÁ SÉ DIAN .i. is deacair a rádh.</span></p>
<lb n="3226"/>
<lb n="3227"/><p><span>ACHT DÁ CHOMHARTHA SIN FÉIN .i. acht ar éigin; aon</span>
<lb n="3228"/><span>rud acht é bheith ann.</span></p>
<lb n="3229"/>
<lb n="3230"/><p><span>Leath. a 10.</span></p>
<lb n="3231"/>
<lb n="3232"/><p><span>GACH AON CHÓIR .i. gach rud a bheadh ag teastáil chum</span>
<lb n="3233"/><span>iascaireachta agus bídh, & rl.</span></p>
<lb n="3234"/>
<lb n="3235"/><p><span>Leach. a 11.</span></p>
<lb n="3236"/>
<lb n="3237"/><p><span>DE BHIOTH .i. de bhuaidh aige; de chleas oilte aige.</span></p>
<lb n="3238"/>
<lb n="3239"/><p><span>CLUAIS ANÁIRDE .i. cluais le h-éisteacht.  Bíonn</span>
<lb n="3240"/><span>Tuiseal Tabharthaidh go minic in áit Tuiseal.  Ainm sa dara</span>
<lb n="3241"/><span>díochlaonodh.</span></p>
<lb n="3242"/>
<lb n="3243"/><p><span>AG TEACHT TREASNA .i. ag cros a chéile; ar mhalairt</span>
<lb n="3244"/><span>aigne.</span></p>
<lb n="3245"/>
<lb n="3246"/><p><span>BLADAR AGUS GLAGAR .i. caint ná beadh aon dáirír-</span>
<lb n="3247"/><span>eacht ag baint léi.</span></p>
<lb n="3248"/>
<lb n="3249"/><p><span>FONN IMIRIS .i. fonn cur tré n-a chéile.</span></p>
<lb n="3250"/>
<lb n="3251"/><p><span>GAN TÚIS GAN DEIRE .i. gan ciall gan éifeacht.</span></p>
<lb n="3252"/>
<lb n="3253"/><p><span>AR BUILE .i. fearg.  Bíonn "ar" mar seo i ráidhte,</span>
<lb n="3254"/><span>mar atá — tá siad "ar stailc;" "ar meisce;" "ar</span>
<lb n="3255"/><span>díthcéille."</span></p>
<lb n="3256"/>
<lb n="3257"/><p><span>Leath. a 12.</span></p>
<lb n="3258"/>
<lb n="3259"/><p><span>THABHARFAINN-SE FÉIRÍN DUIT .i. thabharfainn buille</span>
<lb n="3260"/><span>éigin duit nó droch-iarracht.</span></p>
<lb n="3261"/>
<lb n="3262"/><p><span>THABHARFÁ-AMÁIREACH! Searbhas é seo.  "Ní thabharfá,</span>
<lb n="3263"/><span>go deimhin."</span></p>
<lb n="3264"/>
<lb n="3265"/><p><span>MUTHAL DEATAIGH .i. scamall deataigh.</span></p>
<lb n="3266"/>
<lb n="3267"/><p><span>SEADH, A bhFUILIM .i. táim, go deimhin.</span></p>
<lb n="3268"/>
<lb n="3269"/><p><span>Leath. a 13.</span></p>
<lb n="3270"/>
<lb n="3271"/><p><span>SA CHÓCAIREACHT .i. bíonn "sa" sa chaint mar seo</span>
<lb n="3272"/><span>go minic.  Chuaidh sé "sa snámh;" "sa chontabhairt."</span></p>
<lb n="3273"/>
<lb n="3274"/><p><span>AN LÉIR-SCRIOS .i. do ith gach aon rud.</span></p>
<lb n="3275"/>
<lb n="3276"/><p><span>AG TARRAINGT .i. ag tarraingt isteach na líonta.</span></p>
<lb n="3277"/>
<lb n="3278"/><p><span>CAOCHFAIDH SÍ… MACRAELÍ .i. baineann aon athrú</span>
<lb n="3279"/><span>a thagann ar an uisce an radharc de'n iasc.</span></p>
<lb n="3280"/>
<lb n="3281"/><p><span>'NA DHONNFAINN .i. breacadh lae; eirghe gréine; an</span>
<lb n="3282"/><span>uair a bhíonn an lá a breith ar an oidhche.</span>
<lb n="3283"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3284"/><p><span>Leath. a 14.</span></p>
<lb n="3285"/>
<lb n="3286"/><p><span>GO DEAS SÍTHEOLTA .i. go deas cothrom gan mórán</span>
<lb n="3287"/><span>duadh.</span></p>
<lb n="3288"/>
<lb n="3289"/><p><span>TEINE GHEALÁIN .i. an dath dearg a bhíonn ar chnámhna</span>
<lb n="3290"/><span>éisc san oidhche nó ar an sáile nuair a chorruightear é.</span></p>
<lb n="3291"/>
<lb n="3292"/><p><span>AG RIGHINEACÁIL .i. ag fuireach in áit a bheith ag</span>
<lb n="3293"/><span>imtheacht.</span></p>
<lb n="3294"/>
<lb n="3295"/><p><span>FÉ SHEOIL .i. an seol orra.</span></p>
<lb n="3296"/>
<lb n="3297"/><p><span>AG GEALA .i. an dorchadas ag imtheacht, Deirtear</span>
<lb n="3298"/><span>so le spéir fearthanna leis.  "Tá an lá ag geala."</span></p>
<lb n="3299"/>
<lb n="3300"/><p><span>AN mBRAITHEANN .i. an mothuigheann tú?</span></p>
<lb n="3301"/>
<lb n="3302"/><p><span>NÍ DADA É SIN .i. ní'l aon díoghbháil annsin.</span></p>
<lb n="3303"/>
<lb n="3304"/><p><span>BRAOINÍN MAITH LÁIDIR .i. braoinín beatha uisce.</span></p>
<lb n="3305"/>
<lb n="3306"/><p><span>Leath. a 15.</span></p>
<lb n="3307"/>
<lb n="3308"/><p><span>BADH CHRUAIDH AN FEAR .i. bheadh sé 'na thíoránach.</span></p>
<lb n="3309"/>
<lb n="3310"/><p><span>NÁDÚIR TOMHAIS .i. gloine beag stáin; árthach beag</span>
<lb n="3311"/><span>éigin.</span></p>
<lb n="3312"/>
<lb n="3313"/><p><span>Leath. a 16.</span></p>
<lb n="3314"/>
<lb n="3315"/><p><span>SCEIMHLE SHIORRUIDHE .i. eachtra ba eadh í; ní raibh</span>
<lb n="3316"/><span>aon teora léi.</span></p>
<lb n="3317"/>
<lb n="3318"/><p><span>IN ACHRANN LEIS .i. ag dileáil leis; tar éis iasc a</span>
<lb n="3319"/><span>cheannach uaidh.</span></p>
<lb n="3320"/>
<lb n="3321"/><p><span>AR A COSA DEIRE .i. ag seasamh ar a cosa deire.</span></p>
<lb n="3322"/>
<lb n="3323"/><p><span>AON FHAGHÁIL .i. aon chaoi; aon tslighe.</span></p>
<lb n="3324"/>
<lb n="3325"/><p><span>Leath. a 17.</span></p>
<lb n="3326"/>
<lb n="3327"/><p><span>CUR DES NA BUINN .i. imtheacht; tosach reatha a</span>
<lb n="3328"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="3329"/>
<lb n="3330"/><p><span>AG CUR DE .i. ag rith leis uaithe.</span></p>
<lb n="3331"/>
<lb n="3332"/><p><span>AON STRÍOCADH .i. aon stad; aon mhaolú.</span></p>
<lb n="3333"/>
<lb n="3334"/><p><span>Á dTIONNLACANN .i. á leanamhaint.</span></p>
<lb n="3335"/>
<lb n="3336"/><p><span>Leath. a 18.</span></p>
<lb n="3337"/>
<lb n="3338"/><p><span>BREAC-FHUAR .i. saghas fuar; beagáinín fuar.  Deirtear</span>
<lb n="3339"/><span>"braith-fhuar" leis.</span></p>
<lb n="3340"/>
<lb n="3341"/><p><span>AG BREITH NA GAOITHE .i. ag gabháil na gaoithe.</span></p>
<lb n="3342"/>
<lb n="3343"/><p><span>AG BAGAIRT A gCINN .i. bhí taithneamh na gréine le</span>
<lb n="3344"/><span>feicsint orra.</span></p>
<lb n="3345"/>
<lb n="3346"/><p><span>BOLATH BEAG GAOITHE .i. leoithne beag lag.</span>
<lb n="3347"/></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3348"/><p><span>Leath. a 19.</span></p>
<lb n="3349"/>
<lb n="3350"/><p><span>CHÓMH CIÚIN LE MUR .i. an-chiúin ar fad.  Is dócha gur</span>
<lb n="3351"/><span>ionann mur agus umar annso.</span></p>
<lb n="3352"/>
<lb n="3353"/><p><span>SILTE GO MAITH .i. caithte cortha.</span></p>
<lb n="3354"/>
<lb n="3355"/><p><span>FOGHMHAR NA FARRAIGE .i. an t-iasc.</span></p>
<lb n="3356"/>
<lb n="3357"/><p><span>CONAL CEÁRNACH AR CHNOC CAILBHRE.</span></p>
<lb n="3358"/>
<lb n="3359"/><p><span>Leath. a 20.</span></p>
<lb n="3360"/>
<lb n="3361"/><p><span>BHAINFEADH AON BHEÁRNA .i. a bheadh maith a dhóthain</span>
<lb n="3362"/><span>do in aon tslighe.</span></p>
<lb n="3363"/>
<lb n="3364"/><p><span>NÁ LEOMHFADH NEACH A DHUBHSHLÁN… .i. go raibh</span>
<lb n="3365"/><span>eagla ar aoinne dul in iomaidh leis.</span></p>
<lb n="3366"/>
<lb n="3367"/><p><span>A RÉIM A MHAOIDHEAMH AIR .i. nár mhór le h-aoinne</span>
<lb n="3368"/><span>dhó a réim.  Ba é an fear ceart san áit cheart é.</span></p>
<lb n="3369"/>
<lb n="3370"/><p><span>BHÍ SÉ AMUIGH AIR .i. bhí sé d'ainm aige.</span></p>
<lb n="3371"/>
<lb n="3372"/><p><span>COMHRAC MAR MHAGADH .i. comhrac caradais.</span></p>
<lb n="3373"/>
<lb n="3374"/><p><span>D'AITHCHUINGNE AR AN RÍ .i. d'iarr sé ar an rí.</span></p>
<lb n="3375"/>
<lb n="3376"/><p><span>AG TEACHT DÓ .i. á thuilleamh aige.</span></p>
<lb n="3377"/>
<lb n="3378"/><p><span>Leath. a 21.</span></p>
<lb n="3379"/>
<lb n="3380"/><p><span>LE h-AGAIRT AIR .i. le cur 'na choinne.</span></p>
<lb n="3381"/>
<lb n="3382"/><p><span>I dTÁNAISTE .i. mar; cosmhail le.</span></p>
<lb n="3383"/>
<lb n="3384"/><p><span>Á CHOIMHDEACHT .i. ag tabhairt aire do agus mar</span>
<lb n="3385"/><span>chuideachta.</span></p>
<lb n="3386"/>
<lb n="3387"/><p><span>CHUIREADAR I dTÍR .i. chuadar i dtír.</span></p>
<lb n="3388"/>
<lb n="3389"/><p><span>AR THÓIR .i. ar lorg.</span></p>
<lb n="3390"/>
<lb n="3391"/><p><span>AN LAOCHRA .i. na gaiscidhigh.</span></p>
<lb n="3392"/>
<lb n="3393"/><p><span>FÉ DHÓ .i. dhá bhobhta; baineann so leis an gcuaird a</span>
<lb n="3394"/><span>thug na Rómhánaigh ar an mBreatain annallód.</span></p>
<lb n="3395"/>
<lb n="3396"/><p><span>OSCAIL SÉ SÚILE .i. gur theasbáin sé dóibh an mianach</span>
<lb n="3397"/><span>a bhí ann.</span></p>
<lb n="3398"/>
<lb n="3399"/><p><span>Leath a 22.</span></p>
<lb n="3400"/>
<lb n="3401"/><p><span>FIADHAILE CHAOCH .i. spur spar; neamh-ní.</span></p>
<lb n="3402"/>
<lb n="3403"/><p><span>THÍOS NÁ THUAS .i. in aon tslighe ar aon chor.</span></p>
<lb n="3404"/>
<lb n="3405"/><p><span>AG SÚGRADH LEO .i. mar a bheadh páiste.</span></p>
<lb n="3406"/>
<lb n="3407"/><p><span>AON OLC .i. aon díoghbháil; aon bhuile teacht orra.</span></p>
<lb n="3408"/>
<lb n="3409"/><p><span>AN t-ÁRTHACH I nDÍSC .i. d'fholamhochadh an gloine.</span></p>
<lb n="3410"/>
<lb n="3411"/><p><span>IS É MHEALL .i. is é chuir an t-iongantas ar fad orra.</span></p>
<lb n="3412"/>
<lb n="3413"/><p><span>GO DTÍ AN SMIOR .i. go dtí an chroidhe.</span></p>
<lb n="3414"/>
<lb n="3415"/><p><span>GO dTEAGMHOCHADH SÉ .i. go mbuailfeadh sé le; go</span>
<lb n="3416"/><span>gcasfaidh sé air.</span>
<lb n="3417"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3418"/><p><span>Leath. a 23.</span></p>
<lb n="3419"/>
<lb n="3420"/><p><span>SCIORTA BEAG .i.  Cuid nó roint bheag nárbh' fhiú a</span>
<lb n="3421"/><span>áireamh.</span></p>
<lb n="3422"/>
<lb n="3423"/><p><span>BUADHCHANT GO BOG .i. buadhchant gan aon trioblóid</span>
<lb n="3424"/><span>ná duadh.</span></p>
<lb n="3425"/>
<lb n="3426"/><p><span>I gCÚDABHAID LE .i. i gcomórtas le; i dtriail le;</span>
<lb n="3427"/><span>in iomaidh le.</span></p>
<lb n="3428"/>
<lb n="3429"/><p><span>BA MHEIRGEACH… MHAIRGEACH .i. bha mhór an mille</span>
<lb n="3430"/><span>deineadh orra agus ba mhór an leagaint ar a gcáil é.</span></p>
<lb n="3431"/>
<lb n="3432"/><p><span>DÁ OILTEACHT .i. dá mhéid a gcuid foghluim agus cleachta.</span></p>
<lb n="3433"/>
<lb n="3434"/><p><span>FEAR nDOMHAN .i. Tuiseal na Geinidinn san Iolradh</span>
<lb n="3435"/><span>ar domhan.  Tá an Domhan Toir agus an Domhan Tiar</span>
<lb n="3436"/><span>againn isna sean-scéalta.</span></p>
<lb n="3437"/>
<lb n="3438"/><p><span>Leath. a 24.</span></p>
<lb n="3439"/>
<lb n="3440"/><p><span>CHRUINNIGH SÉ É FÉIN .i. bhailigh sé a chuid nirt go léir</span>
<lb n="3441"/><span>agus cuir sé a chosa agus a lámha i dtaca mar ba chóir.</span></p>
<lb n="3442"/>
<lb n="3443"/><p><span>FEAR A DHIONGMHÁLA .i. fear a chómh nirt agus a</span>
<lb n="3444"/><span>chómh thréithe.</span></p>
<lb n="3445"/>
<lb n="3446"/><p><span>CAITHTE GO MAITH .i. sáruighthe go maith.</span></p>
<lb n="3447"/>
<lb n="3448"/><p><span>ROINT MHAITH IARRACHTAÍ .i. droch-iarrachtaí fuighte</span>
<lb n="3449"/><span>aige.</span></p>
<lb n="3450"/>
<lb n="3451"/><p><span>AG RITH LEIS .i. ba é a thuairim; ag rith in a aigne.</span></p>
<lb n="3452"/>
<lb n="3453"/><p><span>SUAIDHTE SÁRUIGHTHE .i. Suaidhte de dheasca na n-iarr-</span>
<lb n="3454"/><span>achtaí bí fuighte aige mar a bheadh sé ó thinneas farraige;</span>
<lb n="3455"/><span>sáruighthe .i. buaidhte glan air.</span></p>
<lb n="3456"/>
<lb n="3457"/><p><span>GUR BHEIR AN PHRÁIDHINN .i. bheir annso in áit "rug."</span>
<lb n="3458"/><span>Is amhlaidh bhíonn sa chaint nuair a bhíonn an bhrígh seo leis.</span></p>
<lb n="3459"/>
<lb n="3460"/><p><span>Leath. a 25.</span></p>
<lb n="3461"/>
<lb n="3462"/><p><span>FIUCHA 'NA CHUISLINN .i. fiucha fola; théidheamh an fhuil</span>
<lb n="3463"/><span>ann.</span></p>
<lb n="3464"/>
<lb n="3465"/><p><span>AON BHINIB MHILLTEACH .i. aon fhogha nirt láidir ceart.</span></p>
<lb n="3466"/>
<lb n="3467"/><p><span>A DHEIN CÍSTE .i. a dhein brus de.</span></p>
<lb n="3468"/>
<lb n="3469"/><p><span>LIÚIGH GHÁIR .i. liúigh mhaoidhte; gáir mholta.</span></p>
<lb n="3470"/>
<lb n="3471"/><p><span>A gCUID FÉIN DE .i. a rádh gur ón Róimh é mar is</span>
<lb n="3472"/><span>béas le Sasnaigh a rádh anois .i. gur leo féin aon Ghaedheal le</span>
<lb n="3473"/><span>cáil.</span></p>
<lb n="3474"/>
<lb n="3475"/><p><span>THÁINIG DO SHINNSIR .i. tagairt do theacht Chloinne</span>
<lb n="3476"/><span>Mhilleadh go h-Éirinn ó thúis.</span></p>
<lb n="3477"/>
<lb n="3478"/><p><span>Leath. a 26.</span>
<lb n="3479"/><span>GO GROD .i. thug sé a fhocal go raghadh agus ba leor</span>
<lb n="3480"/><span>sin.</span>
<lb n="3481"/></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3482"/><p><span>CIME MÉIRLIGH .i. duine a raibh coir an-mhór déanta</span>
<lb n="3483"/><span>aige.</span></p>
<lb n="3484"/>
<lb n="3485"/><p><span>CHONÁCH SIN AIR .i. is maith an scéal; tá sé tuillte</span>
<lb n="3486"/><span>aige.</span></p>
<lb n="3487"/>
<lb n="3488"/><p><span>CHÓMH DIONGMHÁLTA .i. chómh cruinn; chómh deimhin;</span>
<lb n="3489"/><span>chómh eolgaiseach.</span></p>
<lb n="3490"/>
<lb n="3491"/><p><span>A CHUID LAOCHRA .i. a chuid saighdiúirí.</span></p>
<lb n="3492"/>
<lb n="3493"/><p><span>Leath. a 27.</span></p>
<lb n="3494"/>
<lb n="3495"/><p><span>BHAIN SÉ STIUR AS FÉIN .i. bhain sé crothadh feirge</span>
<lb n="3496"/><span>as féin.</span></p>
<lb n="3497"/>
<lb n="3498"/><p><span>CLUAIS BHODHAR .i. níor éist sé leo.</span></p>
<lb n="3499"/>
<lb n="3500"/><p><span>A CHOSA CHUR FÉ .i. seasamh ar a chosa.</span></p>
<lb n="3501"/>
<lb n="3502"/><p><span>THÉID MO CHUID FOLA LEIS .i. ghlacas truagh agus</span>
<lb n="3503"/><span>taithneamh chómh mór sin do gur thuigeas gur fuil agus feoil</span>
<lb n="3504"/><span>a bhí ann mar me féin.</span></p>
<lb n="3505"/>
<lb n="3506"/><p><span>Leath. a 28.</span></p>
<lb n="3507"/>
<lb n="3508"/><p><span>NÓ NEACHTAR ACA .i. nó ar an taobh eile de'n scéal.</span></p>
<lb n="3509"/>
<lb n="3510"/><p><span>CHUM GABHÁIL DEN CHLAIDHIMH .i. chum iad a bualadh</span>
<lb n="3511"/><span>leis an gclaidhimh.</span></p>
<lb n="3512"/>
<lb n="3513"/><p><span>DE THUAIRT .i. thuit an claidheamh marbh ceart as a</span>
<lb n="3514"/><span>láimh agus óir go raibh sí an-throm dhein sí glór an-mhór.</span></p>
<lb n="3515"/>
<lb n="3516"/><p><span>DE GHUSTAL .i. de chiall ná de éifeacht.</span></p>
<lb n="3517"/>
<lb n="3518"/><p><span>Leath. a 29.</span></p>
<lb n="3519"/>
<lb n="3520"/><p><span>NITHE CUMHRA .i. rudaí deasa luachmhara.</span></p>
<lb n="3521"/>
<lb n="3522"/><p><span>SEOG ADHTAM.</span></p>
<lb n="3523"/>
<lb n="3524"/><p><span>Leath. a 30.</span></p>
<lb n="3525"/>
<lb n="3526"/><p><span>REIDHSE MÓR .i. fairsinge talmhan; an-chuid.</span></p>
<lb n="3527"/>
<lb n="3528"/><p><span>SCOTHARNACH COILLE .i. an fás fiadhain a bhíonn le cois</span>
<lb n="3529"/><span>na gcrann.</span></p>
<lb n="3530"/>
<lb n="3531"/><p><span>CHÓMH SEANG AGUS CHÓMH SILTE .i. chómh folamh agus</span>
<lb n="3532"/><span>chómh leadhbach.</span></p>
<lb n="3533"/>
<lb n="3534"/><p><span>Leath. a 31.</span></p>
<lb n="3535"/>
<lb n="3536"/><p><span>AMUIGH LEIS FÉIN .i. cráidhte in a aigne.</span></p>
<lb n="3537"/>
<lb n="3538"/><p><span>AG SÚGRADH LE h-ÓL .i. ag déanamh beag de ól;</span>
<lb n="3539"/><span>ag ól mar a bheadh páiste.</span></p>
<lb n="3540"/>
<lb n="3541"/><p><span>AG GOL GO FUIGHEACH .i. go truaghmhéileach; na deora</span>
<lb n="3542"/><span>ag teacht go tiugh leis.</span>
<lb n="3543"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3544"/><p><span>Leath. a 32.</span></p>
<lb n="3545"/>
<lb n="3546"/><p><span>LE NEART CATHUIGHTHE .i. le neart truagh agus briseadh</span>
<lb n="3547"/><span>croidhe mar gheall ar an scéal.</span></p>
<lb n="3548"/>
<lb n="3549"/><p><span>DO SCÉALAÍ .i. cé thug an scéal chughat?</span></p>
<lb n="3550"/>
<lb n="3551"/><p><span>IARRACHT MHAGADH ASAM .i. ná bí ag déanamh amadáin</span>
<lb n="3552"/><span>díom.</span></p>
<lb n="3553"/>
<lb n="3554"/><p><span>DUL AR AN bhFÍRINNE .i. an fhírinne d'innsint.</span></p>
<lb n="3555"/>
<lb n="3556"/><p><span>Leath. a 33.</span></p>
<lb n="3557"/>
<lb n="3558"/><p><span>DEICH LÁ GAN MHAITH .i. deich lá suarach nach fiú trácht</span>
<lb n="3559"/><span>orra.</span></p>
<lb n="3560"/>
<lb n="3561"/><p><span>CHUGHAM ANOIR AGUS ANIAR THÚ .i. níor theip tú</span>
<lb n="3562"/><span>riamh orm.</span></p>
<lb n="3563"/>
<lb n="3564"/><p><span>AG FAGHÁIL SAOIRE .i. ag fagháil laetheanta Saoire.</span></p>
<lb n="3565"/>
<lb n="3566"/><p><span>AN CEAP COISE .i. an chos uathbhásach mhór.</span></p>
<lb n="3567"/>
<lb n="3568"/><p><span>Leath. a 34.</span></p>
<lb n="3569"/>
<lb n="3570"/><p><span>BEIDH THIAR ORT .i. díolfaidh tú as; ní bheidh aon mheas</span>
<lb n="3571"/><span>agam-sa ort.</span></p>
<lb n="3572"/>
<lb n="3573"/><p><span>NÁ BÍ GRÁNA LEIS .i. ná bí crosta leis; tabhair</span>
<lb n="3574"/><span>ceart dó.</span></p>
<lb n="3575"/>
<lb n="3576"/><p><span>BA BHEAG AR SHEOG .i. ba thuma le Seog mar gheall</span>
<lb n="3577"/><span>ar…</span></p>
<lb n="3578"/>
<lb n="3579"/><p><span>AR IARRAIDH .i. gan a bheith ann.</span></p>
<lb n="3580"/>
<lb n="3581"/><p><span>Leath. a 35.</span></p>
<lb n="3582"/>
<lb n="3583"/><p><span>GABHADH SEOG .i. gléasadh Seog fé…</span></p>
<lb n="3584"/>
<lb n="3585"/><p><span>NÍOR BHEAG SIN .i. ba leor sin mar chómhartha do.</span></p>
<lb n="3586"/>
<lb n="3587"/><p><span>AG GUALÁIL .i. ag luascadh anonn agus anall sa</span>
<lb n="3588"/><span>tsiubhal.</span></p>
<lb n="3589"/>
<lb n="3590"/><p><span>A BHRISTEAR .i. a mhúintear.</span></p>
<lb n="3591"/>
<lb n="3592"/><p><span>Leath. a 36.</span>
<lb n="3593"/><span>NÍOR DHÓICHIGHDE .i. níor dhóigh go ndéanfaidhe .i. chuir-</span>
<lb n="3594"/><span>feadh Seog 'na choinne d'réir deallradh.</span></p>
<lb n="3595"/>
<lb n="3596"/><p><span>THALL DÓ .i. a dhathad blian a bheith caithte aige.</span></p>
<lb n="3597"/>
<lb n="3598"/><p><span>AG FAIRE AR AMAS .i. ag fuireach le caoi.</span></p>
<lb n="3599"/>
<lb n="3600"/><p><span>LEAGAINT LÚIB .i. maolú; a bheith níos séimhe agus</span>
<lb n="3601"/><span>níos macánta.</span></p>
<lb n="3602"/>
<lb n="3603"/><p><span>AIREOCHAIDH DO BHOLG .i. mothochaidh do bholg é.</span></p>
<lb n="3604"/>
<lb n="3605"/><p><span>GUR MHÓR AG… .i. go raibh an-chion aige air.</span></p>
<lb n="3606"/>
<lb n="3607"/><p><span>Leath, a 37.</span></p>
<lb n="3608"/>
<lb n="3609"/><p><span>SCEON INNTE .i. eagla agus uathbhás uirre.</span></p>
<lb n="3610"/>
<lb n="3611"/><p><span>BHUAIL ÓLSIAR PORT .i. tháinig sé thar n-ais.</span>
<lb n="3612"/></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3613"/><p><span>Leath. 39.</span></p>
<lb n="3614"/>
<lb n="3615"/><p><span>AG BRUGHADH LEIS .i. ag déanamh air aníos.</span></p>
<lb n="3616"/>
<lb n="3617"/><p><span>TAR ÉIS GABHÁIL TRÍD .i. tar éis a chur de.</span></p>
<lb n="3618"/>
<lb n="3619"/><p><span>Leath. a 40.</span></p>
<lb n="3620"/>
<lb n="3621"/><p><span>AON DUL UAIDH .i. chaith sí géille dhó.</span></p>
<lb n="3622"/>
<lb n="3623"/><p><span>GURBH' OLC LÉI .i. go raibh sé ar a h-aigne go raibh sí</span>
<lb n="3624"/><span>ag deanamh feall.</span></p>
<lb n="3625"/>
<lb n="3626"/><p><span>Leath. a 41.</span></p>
<lb n="3627"/>
<lb n="3628"/><p><span>D'URCHAR .i. go h-obann; mear; tapaidh.</span></p>
<lb n="3629"/>
<lb n="3630"/><p><span>LEIS AN DORUS .i. in éinfeacht leis an dorus; gan</span>
<lb n="3631"/><span>aon duadh.</span></p>
<lb n="3632"/>
<lb n="3633"/><p><span>AR A GHROGA .i. 'na shuidhe ar a chosa.</span></p>
<lb n="3634"/>
<lb n="3635"/><p><span>A DHEIN SÉ AN tSRÁID .i. a shrois sé an tsráid.</span></p>
<lb n="3636"/>
<lb n="3637"/><p><span>GÉIRE AN OCRAIS .i. éileamh an bhídh.</span></p>
<lb n="3638"/>
<lb n="3639"/><p><span>IS AR ÉIGIN .i. ba dhícheall dó.</span></p>
<lb n="3640"/>
<lb n="3641"/><p><span>Leath a 42.</span></p>
<lb n="3642"/>
<lb n="3643"/><p><span>AG PLÉIDHE LEIS .i. ag gabháil dó.</span></p>
<lb n="3644"/>
<lb n="3645"/><p><span>BA BHOCHT É CÁS .i. ba mhór an truagh.</span></p>
<lb n="3646"/>
<lb n="3647"/><p><span>AR AN nGAOITH .i. leis an ngaoith.</span></p>
<lb n="3648"/>
<lb n="3649"/><p><span>Leath a 43.</span></p>
<lb n="3650"/>
<lb n="3651"/><p><span>LÉAS bheag .i. beagáinín beag.  Deirtear "ní'l léas</span>
<lb n="3652"/><span>céille aige" leis.</span></p>
<lb n="3653"/>
<lb n="3654"/><p><span>GEOIN CHEOIL .i. meascán ceoil.</span></p>
<lb n="3655"/>
<lb n="3656"/><p><span>CORRUIGHE EILE .i. corruighe croidhe.</span></p>
<lb n="3657"/>
<lb n="3658"/><p><span>Leath. a 44.</span></p>
<lb n="3659"/>
<lb n="3660"/><p><span>AR DHUL I bhFEIDHM .i. ar pé rud a bhí uaidh sa chófra</span>
<lb n="3661"/><span>d'fhagháil.</span></p>
<lb n="3662"/>
<lb n="3663"/><p><span>AG LAPADÁIL LEIS .i. ag cuardach le n-a lámha.</span></p>
<lb n="3664"/>
<lb n="3665"/><p><span>Leath. a 45.</span></p>
<lb n="3666"/>
<lb n="3667"/><p><span>D'ÉIRIGH A CHROIDHE AIR .i. Chaill sé a cheadfa le</span>
<lb n="3668"/><span>sceimhle.</span>
<lb n="3669"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3670"/><p><span>AN GRÁDH AGUS AN t-AIRGEAD.</span></p>
<lb n="3671"/>
<lb n="3672"/><p><span>Leath. a 46.</span></p>
<lb n="3673"/>
<lb n="3674"/><p><span>LAG ORRA .i. ní bhíodh aon sos orra.</span></p>
<lb n="3675"/>
<lb n="3676"/><p><span>BHAIN SÉ AN CEANN DE'N SCÉAL .i. leig sé rúr</span>
<lb n="3677"/><span>an scéil.  Thosnuigh sé ag cómhrádh mar gheall air.</span></p>
<lb n="3678"/>
<lb n="3679"/><p><span>NÍ'L AON DEALLRADH .i. ní'l aon áird orainn.  Tá</span>
<lb n="3680"/><span>ár saoghal go h-aincis.</span></p>
<lb n="3681"/>
<lb n="3682"/><p><span>Leath. a 47.</span></p>
<lb n="3683"/>
<lb n="3684"/><p><span>PINGIN RUADH .i. aon leath-phingne ar aon chor.</span></p>
<lb n="3685"/>
<lb n="3686"/><p><span>AN DRAE MAIRG .i. pioc mairge, pioc carbhuaice; ní</span>
<lb n="3687"/><span>raibh aon suim aige ann.</span></p>
<lb n="3688"/>
<lb n="3689"/><p><span>A CHAITHEADH SÉ É FÉIN .i. a scuireadh sé é féin;</span>
<lb n="3690"/><span>stadadh sé ag maranna.</span></p>
<lb n="3691"/>
<lb n="3692"/><p><span>AR AN INNTINN CHÉADNA .i. ar an aigne chéadna;</span>
<lb n="3693"/><span>an rud céadna ag déanamh scime dó.</span></p>
<lb n="3694"/>
<lb n="3695"/><p><span>AIT ANN FÉIN .i. ag cailleamhaint a chuid céille.</span></p>
<lb n="3696"/>
<lb n="3697"/><p><span>Leath. a 48.</span></p>
<lb n="3698"/>
<lb n="3699"/><p><span>NÓTAÍ AR FAD .i. nótaí púint.</span></p>
<lb n="3700"/>
<lb n="3701"/><p><span>Leath a 49.</span></p>
<lb n="3702"/>
<lb n="3703"/><p><span>LE CUR 'NA CHIONN .i. le cur leis.</span></p>
<lb n="3704"/>
<lb n="3705"/><p><span>LOM DÍREACH .i. díreach ceart.</span></p>
<lb n="3706"/>
<lb n="3707"/><p><span>A BHUAIL FÚTHA .i. a thug an mhéar dóibh; a ghoid iad.</span></p>
<lb n="3708"/>
<lb n="3709"/><p><span>D'ÉIRIGH TOMÁS CHUIGE .i. chrom sé ag troid leis.</span></p>
<lb n="3710"/>
<lb n="3711"/><p><span>CÁ bhFUILMÍD? .i. conus mar táimíd?</span></p>
<lb n="3712"/>
<lb n="3713"/><p><span>AN nGEOBHAIDH SÍ LIOM .i. an nglacfaidh sí liom.</span></p>
<lb n="3714"/>
<lb n="3715"/><p><span>TÁ SÉ DIAN .i. tá sé cruaidh.</span></p>
<lb n="3716"/>
<lb n="3717"/><p><span>NÍ THIOCFAIDH AMÁIREACH .i. searbhas.  Tiocfaidh, ambasa.</span></p>
<lb n="3718"/>
<lb n="3719"/><p><span>AG RITH CHUGHAT .i. an-chaitheamh a bheith aici id' dhiaidh.</span></p>
<lb n="3720"/>
<lb n="3721"/><p><span>Leath. a 50.</span></p>
<lb n="3722"/>
<lb n="3723"/><p><span>GAOTH I mBÉAL DUINE .i. neamh-ní; dada.</span></p>
<lb n="3724"/>
<lb n="3725"/><p><span>PÉ RUD A RUAIG .i. pé rud a chuir in a aigne.</span></p>
<lb n="3726"/>
<lb n="3727"/><p><span>CEATHRAR CEÁRDUIGHTHE.</span></p>
<lb n="3728"/>
<lb n="3729"/><p><span>Leath. a 52.</span></p>
<lb n="3730"/>
<lb n="3731"/><p><span>A THÁINIG IONTA .i. nuair a tháinig aois ógánach dóibh.</span></p>
<lb n="3732"/>
<lb n="3733"/><p><span>AON DEALLRADH DHÓIBH .i. ann chiall dóibh.</span></p>
<lb n="3734"/>
<lb n="3735"/><p><span>AG BRUGHADH AR A CHÉILE .i. sa tslighe dá chéile; ag</span>
<lb n="3736"/><span>déanamh dada.</span>
<lb n="3737"/></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3738"/><p><span>BHÍ 'NA gCEANN .i. an oidhche 'na dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="3739"/>
<lb n="3740"/><p><span>NÍOR THUAR ME .i. níor shileas.</span></p>
<lb n="3741"/>
<lb n="3742"/><p><span>NÍ BHEIDH SÉ LE CASADH .i. ní bheidh sé le rádh agaibh</span>
<lb n="3743"/><span>liom.</span></p>
<lb n="3744"/>
<lb n="3745"/><p><span>GUR BHACAS BHUR LEAS DÍBH .i. gur thuireas isteach</span>
<lb n="3746"/><span>oraibh 'nbhur saoghal.</span></p>
<lb n="3747"/>
<lb n="3748"/><p><span>Leath. a 53.</span></p>
<lb n="3749"/>
<lb n="3750"/><p><span>CROSAIRE CHEITHRE RIAN .i. crosaire cheithre bóithre.</span></p>
<lb n="3751"/>
<lb n="3752"/><p><span>Leath. a 54.</span></p>
<lb n="3753"/>
<lb n="3754"/><p><span>FAIC GO DIA .i. dada ar aon chor.</span></p>
<lb n="3755"/>
<lb n="3756"/><p><span>ÁR LÁMHA AR LIOBARNA LINN .i. gan aon rud</span>
<lb n="3757"/><span>tuillte againn ná aon rud á thuilleamh againn.</span></p>
<lb n="3758"/>
<lb n="3759"/><p><span>DORUS BÉAL BÓTHAIR .i. an dorus ar aghaidh an</span>
<lb n="3760"/><span>bhóthair.</span></p>
<lb n="3761"/>
<lb n="3762"/><p><span>Leath. a 56.</span></p>
<lb n="3763"/>
<lb n="3764"/><p><span>BHUR ROGHA RUD .i. pé rud is maith libh.</span></p>
<lb n="3765"/>
<lb n="3766"/><p><span>CHUM TOSAIGH .i. i dtosach an bháid.</span></p>
<lb n="3767"/>
<lb n="3768"/><p><span>Leath. a 57.</span></p>
<lb n="3769"/>
<lb n="3770"/><p><span>SIN É AN BUACHAILL .i. sin é mo leaid.  Sin é an</span>
<lb n="3771"/><span>fiolar atá uainn.</span></p>
<lb n="3772"/>
<lb n="3773"/><p><span>BHUAIL SÉ… FÉ'N OSCAIL .i. chuir sé… fé'n</span>
<lb n="3774"/><span>oscail.</span></p>
<lb n="3775"/>
<lb n="3776"/><p><span>Leath. a 58.</span></p>
<lb n="3777"/>
<lb n="3778"/><p><span>MAOL MARBH .i. 'na chorp gan bheatha.</span></p>
<lb n="3779"/>
<lb n="3780"/><p><span>DE'N CHÉAD DUL SÍOS .i. an chéad iarracht.</span></p>
<lb n="3781"/>
<lb n="3782"/><p><span>AG CUR… AIR .i. bhíodar d'iarraidh an t-airgead</span>
<lb n="3783"/><span>a thabhairt dó.</span></p>
<lb n="3784"/>
<lb n="3785"/><p><span>Leath. a 59.</span></p>
<lb n="3786"/>
<lb n="3787"/><p><span>DUL I gCÓMHAIRLE .i. a gcinn a chur le chéile.</span></p>
<lb n="3788"/>
<lb n="3789"/><p><span>É CHUR AR CHRANNA .i. cheithre bhrobh d'fhagháil féachaint</span>
<lb n="3790"/><span>cé tharraingeochadh an ceann ba shia; nó cleas éigin mar sin.</span></p>
<lb n="3791"/>
<lb n="3792"/><p><span>ROTH AN ÁIDH.</span></p>
<lb n="3793"/>
<lb n="3794"/><p><span>Leath. a 60.</span></p>
<lb n="3795"/>
<lb n="3796"/><p><span>SAN IMTHEACHT A BHÍ FÉ .i. an t-imtheacht a bhí sé a</span>
<lb n="3797"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="3798"/>
<lb n="3799"/><p><span>D'IOMCHAR GO MAITH .i. gan aon rud bun os cionn</span>
<lb n="3800"/><span>a dhéanamh.</span>
<lb n="3801"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3802"/><p><span>Leath. a 61.</span></p>
<lb n="3803"/>
<lb n="3804"/><p><span>GHOILLEADAR AIR .i. chuireadar ar buile é.</span></p>
<lb n="3805"/>
<lb n="3806"/><p><span>AG GÉARÚ .i. ag dul níos mire.</span></p>
<lb n="3807"/>
<lb n="3808"/><p><span>CÉ THÓGFADH AIR É .i. cé dhéarfadh aon rud leis dá</span>
<lb n="3809"/><span>cionn?</span></p>
<lb n="3810"/>
<lb n="3811"/><p><span>Leath. a 62.</span></p>
<lb n="3812"/>
<lb n="3813"/><p><span>Á GHRIANÚ FÉIN .i. ag tabhairt a bhuilg don ngréin.</span></p>
<lb n="3814"/>
<lb n="3815"/><p><span>BAIN SÉ TOSACH DE… .i. chuaidh sé roimhe.</span></p>
<lb n="3816"/>
<lb n="3817"/><p><span>Leath. a 63.</span></p>
<lb n="3818"/>
<lb n="3819"/><p><span>GO MAOL-CHLUASACH .i. go macánta; a mhéar 'na bhéal</span>
<lb n="3820"/><span>aige.</span></p>
<lb n="3821"/>
<lb n="3822"/><p><span>CUAILLE LÓCHRAINN .i. piléar an tsoluis.</span></p>
<lb n="3823"/>
<lb n="3824"/><p><span>Leath. a 64.</span></p>
<lb n="3825"/>
<lb n="3826"/><p><span>AR CHEANN NA h-OIDHCHE .i. ar theacht na h-oidhche.</span></p>
<lb n="3827"/>
<lb n="3828"/><p><span>CHUM BREITH AR A GHREAMANNA .i. chum a bheith saor</span>
<lb n="3829"/><span>ó fiacha, & rl.</span></p>
<lb n="3830"/>
<lb n="3831"/><p><span>Leath. a 65.</span></p>
<lb n="3832"/>
<lb n="3833"/><p><span>AN MHUC A THÓGAINT AR A COIS .i. Glacadh leis an</span>
<lb n="3834"/><span>gcaoi nuair a gheibhmíd í.</span></p>
<lb n="3835"/>
<lb n="3836"/><p><span>AN SEAN AGUS AN NUA.</span></p>
<lb n="3837"/>
<lb n="3838"/><p><span>Leath. a 66.</span></p>
<lb n="3839"/>
<lb n="3840"/><p><span>DÉANAMH DÁNA UIRRE .i. bhí gabháil le gach aoinne</span>
<lb n="3841"/><span>aice; ní raibh aoinne amuigh léi.</span></p>
<lb n="3842"/>
<lb n="3843"/><p><span>AR THÁINIG AN POST .i. teacht fear an phuist an clog</span>
<lb n="3844"/><span>a bhíonn ag daoine sa tuaith.  An post; an traen; an coilleach;</span>
<lb n="3845"/><span>an taoide, & rl.</span></p>
<lb n="3846"/>
<lb n="3847"/><p><span>TÓGAINT AR PHÁIDÍN… RIAMH .i. sid é rádh gach</span>
<lb n="3848"/><span>teaghlaigh — gach aoinne ag déanamh a dhíchill.</span></p>
<lb n="3849"/>
<lb n="3850"/><p><span>Leath. a 67.</span></p>
<lb n="3851"/>
<lb n="3852"/><p><span>NÍ FHEADAR SIAD DÉN FUADAR, & rl. .i. béas le</span>
<lb n="3853"/><span>daoine bochta a labhann an Ghaedhealg a bheith ag cuimhneamh</span>
<lb n="3854"/><span>gur chum airgid a dhéanamh a bhíonn daoine eile á foghluim.</span></p>
<lb n="3855"/>
<lb n="3856"/><p><span>NÁR DHUBHAIDH SÉ AN DORUS .i. nár tháinigh sé go</span>
<lb n="3857"/><span>dtí an dorus féachaint an raibh sí istigh.</span></p>
<lb n="3858"/>
<lb n="3859"/><p><span>Leath. a 68.</span></p>
<lb n="3860"/>
<lb n="3861"/><p><span>CHÚIG ÁRDA .i. ná chúig bóithre go dtí'n Teamhair.</span></p>
<lb n="3862"/>
<lb n="3863"/><p><span>NA NAOI bhFIONN .i. ní fheadar ciaca "naoi mbeann"</span>
<lb n="3864"/><span>nó "naoi bhfionn" is cirte.</span>
<lb n="3865"/></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3866"/><p><span>Leath. a 69.</span></p>
<lb n="3867"/>
<lb n="3868"/><p><span>SAGAIRTÍN .i. ní le n-a luighead an "ín" acht le cion</span>
<lb n="3869"/><span>air agus taithneamh do.</span></p>
<lb n="3870"/>
<lb n="3871"/><p><span>AMAS AR PHÁIDÍN .i. caoi ar é fheicsint leis féin.</span></p>
<lb n="3872"/>
<lb n="3873"/><p><span>CHAITHEADH SÉ FOCAILÍN .i. bheanuigheadh sé dó.</span></p>
<lb n="3874"/>
<lb n="3875"/><p><span>Leath. a 70.</span></p>
<lb n="3876"/>
<lb n="3877"/><p><span>É CHAITHEAMH UAIM .i. Stad de'n obair.</span></p>
<lb n="3878"/>
<lb n="3879"/><p><span>MARBHÚ NA PÉISTE .i. ag romhar; ag sclábhuigheacht.</span></p>
<lb n="3880"/>
<lb n="3881"/><p><span>SCOLB SAN AER .i. ag cur dín ar thigh.</span></p>
<lb n="3882"/>
<lb n="3883"/><p><span>AG BEARRABÓIREACHT .i. is gnáth duine éigin áirighthe</span>
<lb n="3884"/><span>ag bearradh an choda eile i mbaile beag tuaithe.  Ní céird</span>
<lb n="3885"/><span>ag duine sin.</span></p>
<lb n="3886"/>
<lb n="3887"/><p><span>BROID A BHEITH ORT .i. práidhinn an-mhór.</span></p>
<lb n="3888"/>
<lb n="3889"/><p><span>Leath. a 71.</span></p>
<lb n="3890"/>
<lb n="3891"/><p><span>LE N-A CHOIS .i. In' fhochair.</span></p>
<lb n="3892"/>
<lb n="3893"/><p><span>AG DÉANAMH SCIME .i. ag déanamh cúraim.</span></p>
<lb n="3894"/>
<lb n="3895"/><p><span>SPÓIRSEACH BHREÁGH .i. teine bhreágh ag lasadh.</span></p>
<lb n="3896"/>
<lb n="3897"/><p><span>Leath. a 73.</span></p>
<lb n="3898"/>
<lb n="3899"/><p><span>CAITHEAMH AR PHÁIDÍN .i. cathú; mairg.</span></p>
<lb n="3900"/>
<lb n="3901"/><p><span>AG EIRGHE CHUIGE .i. ag troid leis in' aigne</span>
<lb n="3902"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Oidhche ar Bharr Tuinne agus Scéalta Eile

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Oidhche ar Bharr Tuinne agus Scéalta Eile

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
