Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Eisirt</title><author><name type="main">An tAthair Peadar Ua Laoghaire</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LM171</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1913</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LM171</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Eisirt</title><author>An tAthair Peadar Ua Laoghaire</author><imprint><publisher>Brún agus Ó Nualláin, Teor.</publisher><date>1913</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>EISIRT</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>An t-Athair Peadar Ua Laoghaire</span>
<lb n="4"/><span>Canónach, s.p.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>CAIBIDIOL A I</span></p>
<lb n="7"/>
<lb n="8"/><p><span>CÚIS GHÁIRE AG EISIRT</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>Tamall mór roim aimsir Chúchulainn agus</span>
<lb n="11"/><span>Mhéibh agus Chonchúbhair rígh Uladh, bhí rígh eile ar</span>
<lb n="12"/><span>Ultaibh agus Feargus mac Léide b'ainim dó.</span>
<lb n="13"/><span>Seo mar adeir an Silva Gadelica 'n-a thaobh:</span>
<lb n="14"/><span>"Rí fírén forglide fírbrethach ro gabastair</span>
<lb n="15"/><span>flaithes ocus forlámas for clannaib rathmara</span>
<lb n="16"/><span>Rudraige .i. Fergus mac Léite mhic Rudraige."</span>
<lb n="17"/><span>Nó mar adéarfaí anois: "Rígh fíoraonta deimhin-</span>
<lb n="18"/><span>bhreitheach fíor-bhreitheach a ghaibh flaitheas agus</span>
<lb n="19"/><span>forlámhas ar chlannaibh rathmhara Rudhraighe, .i.</span>
<lb n="20"/><span>Feargus mac Léide mhic Rudhraighe."</span></p>
<lb n="21"/>
<lb n="22"/><p><span>Dhein an Feargus san fleadh mhór i n-Eamhain</span>
<lb n="23"/><span>Mhacha, agus bhí maithe agus mór-uaisle Uladh</span>
<lb n="24"/><span>cruinnighthe aige ag caitheamh na fleidhe sin.</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>Le linn na fleidhe sin a bheith i n-Eamhain Mhacha</span>
<lb n="27"/><span>bhí fleadh eile ag rígh eile sa n-áit ar a dtugtí</span>
<lb n="28"/><span>tuatha Luchra agus Luprachán.  Daoine ana</span>
<lb n="29"/><span>bheaga b'eadh tuatha Luchra agus Luprachán.  Ní</span>
<lb n="30"/><span>raibh na fir ba mhó ortha puínn thar leath-troigh ar</span>
<lb n="31"/><span>aoírde.  Iubhdán mac Abhdáin ab ainim do'n rígh a</span>
<lb n="32"/><span>bhí ortha.  Bhí Iubhdán leath-órlach go maith níos</span>
<lb n="33"/><span>aoírde 'ná aon fhear d'á shluagh, agus bhí sé cúmtha</span>
<lb n="34"/><span>córach d'á réir sin.  Fear ana dhathamhail, ana</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="35"/><p><span>ríoga, dob' eadh é.  Bhíodar go léir ana dhathamhail,</span>
<lb n="36"/><span>ana dheagh-chúmtha, ach ní raibh aon bhreith ag aoinne</span>
<lb n="37"/><span>acu ar an rígh.  Gruaig chas dhubh iseadh bhí ar an</span>
<lb n="38"/><span>rígh, agus gruaig bhreagh fhionn a bhí ar an uile</span>
<lb n="39"/><span>fhear eile d'á raibh sa tír sin.  Mar ba chuibhe</span>
<lb n="40"/><span>agus mar ba chóir do rígh, bhí cathmhilí tréana ag</span>
<lb n="41"/><span>Iubhdán os cionn a shlóighte móra líonmhara.</span>
<lb n="42"/><span>Sidiad na prionsaí ba mhó agus dob' uaisle a bhí</span>
<lb n="43"/><span>ar na cathmhilíbh sin.  Bhí seacht catha móra d'fhearaibh</span>
<lb n="44"/><span>tréana calma ag Iubhdán.  Bhí Conán mac Ruichid</span>
<lb n="45"/><span>'n-a rígh féinne ar chath dhíobh san.  Bhí Géarchú mac</span>
<lb n="46"/><span>Gairid 'n-a rígh féinne ar chath eile.  Bhí Righbeg</span>
<lb n="47"/><span>mac Róbhig 'n-a rígh féinne ar chath eile.  Bhí Glúnán</span>
<lb n="48"/><span>mac Gabairn 'n-a rígh féinne ar chath eile.  Bhí</span>
<lb n="49"/><span>Luigín mac Luigid 'n-a rígh féinne ar chath eile.</span>
<lb n="50"/><span>Bhí Feabhal mac Feóirín 'n-a rígh féinne ar chath eile.</span>
<lb n="51"/><span>Bhí Bran mac Luain 'n-a rígh féinne ar chath eile.</span>
<lb n="52"/><span>Agus bhí a lán d'uaislibh cródha, mileata, cathbhua-</span>
<lb n="53"/><span>dhacha, 'n-a dtaoíseachaibh airm fútha san sa mhór-</span>
<lb n="54"/><span>shluagh líonmhar san Iubhdáin.  Bhí aon fhear amháin</span>
<lb n="55"/><span>ann, tréan-fhear an rígh, agus níor bh'fhéidir aon</span>
<lb n="56"/><span>fhear d'fhághail an thuathaibh Luchra agus Luprachán</span>
<lb n="57"/><span>a bhí i n-aon ghaor do bheith chómh láidir leis.</span>
<lb n="58"/><span>Dheineadh sé gníomh nár bh'fhéidir d'aon fhear</span>
<lb n="59"/><span>eile a dhéanamh.  Do leagadh sé feóchadán le</span>
<lb n="60"/><span>h-aon bhuille amháin d'á chlaidheamh!  Do leathadh</span>
<lb n="61"/><span>a súile ar na fearaibh eile nuair a chídís an gníomh</span>
<lb n="62"/><span>san.  Glómar mac Glais mic Glomraide b'ainim</span>
<lb n="63"/><span>do'n fhear san.  Uaireanta, nuair a bhíodh gleac-</span>
<lb n="64"/><span>aidheacht ar siúbhal acu, tagadh na fir eile 'n-a</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="65"/><p><span>thímpal a d'iaraidh é leagadh, ach ní leagtí é go dtí</span>
<lb n="66"/><span>go mbíodh an dáréag ba threise acu chuige.  Nó</span>
<lb n="67"/><span>mar adeir an sgéal, "Bhíodh feidhm an dá fhear</span>
<lb n="68"/><span>déag acu-san ag trascairt an fhir sin."</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>Do líon na h-uaisle go léir, agus na ríghthe</span>
<lb n="71"/><span>féinne, agus na taoísigh airm, agus na maithe</span>
<lb n="72"/><span>móra, isteach sa rígh-theach i bhfochair an Árdrígh</span>
<lb n="73"/><span>Iubhdán.  Do shuigh an t-Árdrígh 'n-a chathaoir</span>
<lb n="74"/><span>ríoga.  Do shuigh an ríogan, Bébó, ar dheis an</span>
<lb n="75"/><span>Árdrígh.  Do cuireadh Eisirt, b'é sin árd ollamh</span>
<lb n="76"/><span>Iubhdáin, ar a láimh chlé.  Do cuireadh Beag mac</span>
<lb n="77"/><span>Big, b'é sin tainist an Árdrígh, ar aghaidh an</span>
<lb n="78"/><span>Árdrígh amach, ar an dtaobh thall de'n rígh-theach.</span>
<lb n="79"/><span>Agus do cuireadh an tréan-fhear, Glómar mac</span>
<lb n="80"/><span>Glais mic Glomraide, 'n-a shuidhe i n-aice an</span>
<lb n="81"/><span>doruis, i dtreó, dá dtagadh namhaid go dtí an</span>
<lb n="82"/><span>dorus nár bhaoghal go dtiocfadh sé thairis sin</span>
<lb n="83"/><span>isteach.  Ansan do cuireadh an chuideachta go léir</span>
<lb n="84"/><span>'n-a suidhe, mór-thímpal an rígh-thíghe, do réir</span>
<lb n="85"/><span>onóra, agus teidil, agus uaisleachta.  Ansan</span>
<lb n="86"/><span>do baineadh na cinnbheaga des na dabhachaibh leanna,</span>
<lb n="87"/><span>'sé sin le rádh, do baineadh na spiocóidí as na</span>
<lb n="88"/><span>bairillíbh leanna, agus do tháinig an lucht friothálmha</span>
<lb n="89"/><span>agus do rainneadar ar an gcuideachtain sin lionn</span>
<lb n="90"/><span>breagh blasda a bhí abhfad ins na bairillíbh agus</span>
<lb n="91"/><span>a bhí go borb agus go láidir agus go meisgeamhail.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>Bhíodar go léir ag ól ar feadh tamaill.</span>
<lb n="94"/><span>Ansan do thusnuigh an deoch fóghanta san ar dhul</span>
<lb n="95"/><span>suas sa cheann acu agus ba ghearr go raibh an uile</span>
<lb n="96"/><span>dhuine acu súgach go maith agus fonn cainte ag</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="97"/><p><span>teacht air.  Ba ghearr ná raibh sa teaghlach ar fad</span>
<lb n="98"/><span>ach aon gheóin amháin cainte agus cur tré chéile.</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>Ansan d'eirigh an t-Árdrígh, Iubhdán, 'n-a</span>
<lb n="101"/><span>sheasamh, chun cainte dhéanamh leis an gcuideachtain.</span>
<lb n="102"/><span>Deir an sgéal ná raibh ar thuathaibh Luchra agus</span>
<lb n="103"/><span>Luprachán cainteóir ba mhísle, ba ghunta, ba bhinne,</span>
<lb n="104"/><span>ba cheólmhaire 'ná é.  Bhí an corn breac 'n-a láimh</span>
<lb n="105"/><span>aige.  Bhí a fhios ag an gcuideachtain go raibh rud</span>
<lb n="106"/><span>éigin fóghanta le teacht nuair a chonacadar an</span>
<lb n="107"/><span>corn breac i láimh an Árdrígh.  D'eirigh Beag</span>
<lb n="108"/><span>mac Big, tainist an Árdrígh, thall 'n-a choinnibh.</span>
<lb n="109"/><span>B'é sin dualgas an tainiste, ag onórughadh an</span>
<lb n="110"/><span>Árdrígh.  Do labhair an t-Árdrígh agus seo mar</span>
<lb n="111"/><span>adúbhairt sé:-</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>"A mhaithe agus a mhór-uaisle agus a ríghthe</span>
<lb n="114"/><span>tuatha Luchra agus Luprachán, is 'mó rígh uasal</span>
<lb n="115"/><span>árdchómhachtach a chonacabhair-se i n-Éirinn riamh.</span>
<lb n="116"/><span>Ba mhór é a ngradam.  Ba mhór é a gcáil.  Ba</span>
<lb n="117"/><span>mhór é a saidhbhreas.  Ba líonmhar iad a slóighte.</span>
<lb n="118"/><span>Ba láidir agus ba chalma iad a gcuraí tréana chun</span>
<lb n="119"/><span>catha agus chun cruadh-chómhraic.  Ba mhaith iad na</span>
<lb n="120"/><span>ríghthe sin, agus na h-árdríghthe sin, chun na h-Éirean</span>
<lb n="121"/><span>a chosnamh, chun smachta chur i bhfeidhm, chun óir agus</span>
<lb n="122"/><span>séada uaisle do bhronnadh ar lucht filidheachta</span>
<lb n="123"/><span>agus ar lucht ceóil agus ar lucht ealadhan, agus</span>
<lb n="124"/><span>ba mhaith iad a gcuraí tréana ag cabhrughadh leó</span>
<lb n="125"/><span>i ngach deagh-ghníomh agus i ngach deigh-reacht agus</span>
<lb n="126"/><span>i ngach obair mhór, chómhachtach, thairbheach d'á mbíodh</span>
<lb n="127"/><span>beartuighthe acu.  Ach fiafruighim an méid seo</span>
<lb n="128"/><span>dhíbh, a mhaithe agus a mhór-uaisle agus a ríogra</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="129"/><p><span>mileata.  An bhfeacabhair riamh, ortha go léir,</span>
<lb n="130"/><span>rígh dob' fhearr 'ná mise?"</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>"Dar do shoillse, a Árdrígh uasail, ní fheac-</span>
<lb n="133"/><span>amair!" ar siad go léir d'aon ghuth.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>"An bhfeacabhair riamh," ar seisean, "tréan-</span>
<lb n="136"/><span>fhear dob, fhearr 'ná mo thréan-fhear?"</span></p>
<lb n="137"/>
<lb n="138"/><p><span>"Ní fheacamair!" ar siad.</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>"An bhfeacabhair riamh," ar seisean, "curadh</span>
<lb n="141"/><span>ná cathmhilé dob' fhearr 'ná aoinne des na curaíbh</span>
<lb n="142"/><span>agus des na cathmhilíbh atá sa tigh seo anocht?"</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>"Dar ár mbriathar ní fheacamair!" ar siad.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>"Dar mo bhriathar, agus tugaim briathar rígh</span>
<lb n="147"/><span>leis," ar seisean, "ná fuil an chómhacht san le</span>
<lb n="148"/><span>fághail d'fhéadfadh daoine ná ollmhaitheas a bhreith</span>
<lb n="149"/><span>as an dtigh seo anocht ar éigin, tré fheabhas na</span>
<lb n="150"/><span>gcathmhilí agus na dtréan-fhear atá againn, tré</span>
<lb n="151"/><span>iomad ár gcuraí calma agus ár ríghthe féinne</span>
<lb n="152"/><span>mear-bhorba, mear-láidre, mór-ghníomhacha!"</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>Bhí Eisirt, an t-ollamh, 'n-a shuídhe i n-aice an</span>
<lb n="155"/><span>Árdrígh.  Nuair airigh sé an chaint mhaoidhmhteach</span>
<lb n="156"/><span>san níor fhéad sé gan sgeartadh gáire chur as.</span>
<lb n="157"/><span>D'airigh an chuideachta go léir an sgeartadh gáire</span>
<lb n="158"/><span>sin.  Do stad an t-Árdrígh agus é d'á thachtadh le</span>
<lb n="159"/><span>feirg.</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>"Cad fé ndeara dhuit an gháire sin a dhéanamh,</span>
<lb n="162"/><span>a rígh-ollamh?" arsa'n rígh.</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>"Níor fhéadas gan gáire dhéanamh, a Árdrígh,"</span>
<lb n="165"/><span>arsa Eisirt, "mar is eól dómh-sa aon chúig' amháin</span>
<lb n="166"/><span>i n-Éirinn agus tá fir ann agus dá dtagadh fear</span>
<lb n="167"/><span>acu anso i n' aonar anocht do bhéarfadh sé leis,</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="168"/><p><span>ar éigin, daoine agus ollmhaitheas, uait-se agus</span>
<lb n="169"/><span>ó na seacht cathaibh cródha so de thuathaibh Luchra</span>
<lb n="170"/><span>agus Luprachán atá ad' thímpal anso anois!"</span></p>
<lb n="171"/>
<lb n="172"/><p><span>"Gabhtar an t-ollamh láithreach," arsa Iubhdán,</span>
<lb n="173"/><span>"go ndéanfar díoghaltas air mar gheall ar an</span>
<lb n="174"/><span>gcaint mhí-chuíbhsach, easonóireach san atá déanta</span>
<lb n="175"/><span>aige!"</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>Do rugadh láithreach ar Eisirt agus do cean-</span>
<lb n="178"/><span>galadh é.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>"Is olc an obair í seo atá déanta agat orm-sa</span>
<lb n="181"/><span>anocht, a Iubhdáin," arsa Eisirt, "agus is mór</span>
<lb n="182"/><span>na h-oilc atá le teacht as do ghníomh.  De bhárr</span>
<lb n="183"/><span>na gabhála so atá déanta agat orm-sa anocht beidh</span>
<lb n="184"/><span>tusa féin bliain i láimh i n-Eamhain Mhacha agus</span>
<lb n="185"/><span>ní thiocfair as gan rogha do shéad agus do</span>
<lb n="186"/><span>mhaoine fhágáilt ad' dhiaigh ann.  De bhárr na</span>
<lb n="187"/><span>gabhála so atá déanta agat orm-sa iseadh thuitfid</span>
<lb n="188"/><span>Cobhthach Cas, mac rígh Múmhan, agus Eochaidh mac</span>
<lb n="189"/><span>Néid, mac rígh Laighean.  Tiocfidh mo chion de'n</span>
<lb n="190"/><span>olc orm-sa féin, mar beidh mé i dtigh Fhearguis</span>
<lb n="191"/><span>mhic Léide agus béad ag snámh sa chorn, mór-</span>
<lb n="192"/><span>thímpal, agus is beag ná go mbáthfar ann mé.</span>
<lb n="193"/><span>Ach tabhair cáirde trí lá agus trí oídhche dhom</span>
<lb n="194"/><span>anois agus raghad go h-Éamhain Mhacha, go tigh</span>
<lb n="195"/><span>Fhearguis mhic Léide, agus ansan mura dtugad</span>
<lb n="196"/><span>chúghat-sa anso cómhartha so-aithne a thaisbeánfaidh</span>
<lb n="197"/><span>duit gur labhras fírinne nuair a dúbhart an</span>
<lb n="198"/><span>chaint úd, féadfaidh sibh bhúr rogha cor a thabhairt</span>
<lb n="199"/><span>dom.</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>"Sgaoiligh dó," arsa'n rígh.</span>
<lb n="202"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="203"/><p><span>Do sgaoileadh dé láithreach.</span></p>
<lb n="204"/>
<lb n="205"/><p><span>D'eirigh sé, agus d'ollamhuigh sé é féin chun</span>
<lb n="206"/><span>gluaiste.  Chuir sé uime, istigh le n-a chroicean</span>
<lb n="207"/><span>gheal, léine de shról bhreagh bhog uasal.  Chuir sé</span>
<lb n="208"/><span>uime, lasmuich de'n léine sin, ionar, 'sé sin bhest,</span>
<lb n="209"/><span>nó sórt casóige bige do luigheadh isteach, go deas</span>
<lb n="210"/><span>agus go h-oireamhnach, le n-a chabhail.  Chuir sé uime,</span>
<lb n="211"/><span>lasmuich de'n ionar, brat, nó clóca n-a raibh</span>
<lb n="212"/><span>taithneamh corcra ann agus ciúmhais óir mór-</span>
<lb n="213"/><span>thímpal leis, agus an dath agus an déanamh air</span>
<lb n="214"/><span>dob' fhearr ab fhéidir dh'fhághail i dtír na bhFionn.</span>
<lb n="215"/><span>Ansan do chuir sé idir a throighthe agus talamh a</span>
<lb n="216"/><span>dhá bhróig dheasa, chóracha, a bhí déanta d'fhinn-</span>
<lb n="217"/><span>druinne, agus órnáidí óir ortha.  Ansan do thóg</span>
<lb n="218"/><span>sé 'n-a láimh a fhleasg fhileata, sórd slaite a bhí</span>
<lb n="219"/><span>déanta d'fhinndruinne, agus nuair a crothtí an</span>
<lb n="220"/><span>tslat san dhéineadh sí fuaim breagh binn ceóil.</span>
<lb n="221"/><span>Ansan do ghluais sé agus níor bh'fhada an mhoill</span>
<lb n="222"/><span>air dul go h-Eamhain Mhacha.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p>
<lb n="225"/><span>CAIBIDIOL A II</span></p>
<lb n="226"/>
<lb n="227"/><p><span>EISIRT I N-EAMHAIN</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>Bhí an fhleadh ar siúbhal i n-Eamhain.  Bhí maithe</span>
<lb n="230"/><span>agus mór-uaisle Uladh bailighthe i bhfochair Fhear-</span>
<lb n="231"/><span>guis mhic Léide, díreach fé mar a bhí maithe agus</span>
<lb n="232"/><span>mór-uaisle tuatha Luchra agus Luprachán bailighthe</span>
<lb n="233"/><span>i bhfochair Iubhdáin.  Tháinig Eisirt go dorus an</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="234"/><p><span>rígh-thíghe.  Chroth sé a fhleasg fhileata.  D'airigh</span>
<lb n="235"/><span>an dóirseóir an fuaim agus tháinig sé amach.</span>
<lb n="236"/><span>Do leath a bhéal agus a dhá shúil ar an ndóirseóir</span>
<lb n="237"/><span>nuair a chonaic sé an firín beag gleóite, deas,</span>
<lb n="238"/><span>fearamhail, uasal, luaimneach, súil-aibigh, agus</span>
<lb n="239"/><span>é chómh beag san go raibh an feur glas, bearrtha,</span>
<lb n="240"/><span>a bhí ar faithche na h-Eamhna, ag dul suas thar</span>
<lb n="241"/><span>glúinibh air, suas go "ramhar a shliasta," 'sé sin,</span>
<lb n="242"/><span>leath slígh suas ar ceathramhnaibh air.</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>Do rith an dóirseóir isteach.</span></p>
<lb n="245"/>
<lb n="246"/><p><span>"Ó, a dhaoine!" ar seisean, "an firín beag</span>
<lb n="247"/><span>is deise agus is lúgha a chonaic aoinne riamh tá sé</span>
<lb n="248"/><span>amuich ag an ndorus!"</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>Phreabadar go léir 'n-a suidhe.</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p><span>"An bhfuil sé chómh beag le h-Aodh?" ar siad.</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>Abhac ab eadh Aodh, agus bhí sé ana léigheanta.</span>
<lb n="255"/><span>B'é ollamh Uladh é, agus bhí sé chómh beag san go</span>
<lb n="256"/><span>mbeireadh na fir ar a mbasaibh leó é.</span></p>
<lb n="257"/>
<lb n="258"/><p><span>"Ach!" arsa'n dóirseóir, "bhéarfadh Aodh ar a</span>
<lb n="259"/><span>bhais leis é!"</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>Siúd amach iad go léir go bhfeicidís an firín a</span>
<lb n="262"/><span>bhí chómh beag san go mbéarfadh Aodh ar a bhais</span>
<lb n="263"/><span>leis é.</span></p>
<lb n="264"/>
<lb n="265"/><p><span>Bhíodar 'n-a thimpal amuich agus a súile ar</span>
<lb n="266"/><span>leathadh agus iad ag feuchaint air.  D'fheuch sé</span>
<lb n="267"/><span>suas ortha mór-thímpal.  Níor bh'fhada gur chuir sé</span>
<lb n="268"/><span>sraodh as.</span></p>
<lb n="269"/>
<lb n="270"/><p><span>"Feuch," ar seisean, "a dhaoine móra, tá bhúr</span>
<lb n="271"/><span>n-anál ana bhréan!  Táim nách mór múchta agaibh!</span>
<lb n="272"/><span>Druidigh uaim amach agus leigidh chúgham an fear</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="273"/><p><span>beag úd thall.  Fear beag iseadh é agaibh-se, ach</span>
<lb n="274"/><span>dob' fhear ana mhór é dá mbeadh sé sa tír as a</span>
<lb n="275"/><span>dtánag-sa."</span></p>
<lb n="276"/>
<lb n="277"/><p><span>Tháinig Aodh agus thóg sé Eisirt suas ar a bhais</span>
<lb n="278"/><span>agus do rug sé leis isteach é agus chuir sé 'n-a</span>
<lb n="279"/><span>sheasamh ar an mbórd é os cómhair Fhearguis.</span>
<lb n="280"/><span>Shuigh an chuideachta go léir airís agus ní baoghal</span>
<lb n="281"/><span>ná gur fheuchadar go maith ar an bhfear mbeag.</span></p>
<lb n="282"/>
<lb n="283"/><p><span>"Cé h-é thusa, a fhir bhig?" arsa Feargus, "nó</span>
<lb n="284"/><span>cár seóladh chúghainn tú?"</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>"Eisirt mac Big mic Buaidhgeine mise," ar</span>
<lb n="287"/><span>seisean, "ollamh agus file agus éigeas tuatha</span>
<lb n="288"/><span>Luchra agus Luprachán."</span></p>
<lb n="289"/>
<lb n="290"/><p><span>Bhí Eisirt 'n-a sheasamh ar an mbórd ar aghaidh an</span>
<lb n="291"/><span>Árdrígh amach agus iad ag feuchaint ins na súilibh</span>
<lb n="292"/><span>ar a chéile.</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>"An bhfuil an chuid eile de mhuíntir do thíre-se, a</span>
<lb n="295"/><span>rígh-ollamh, chómh beag leat-sa?" arsa'n t-Árdrígh.</span></p>
<lb n="296"/>
<lb n="297"/><p><span>"Tá cuid acu níos lúgha 'ná mé, a Árdrígh, agus</span>
<lb n="298"/><span>tá cuid acu níos mó 'ná mé.  Is mó agus is</span>
<lb n="299"/><span>troime d'fhear 'ná mise, go mór, an t-Árdrígh</span>
<lb n="300"/><span>atá orainn.  Nuair a sheasóchainn le n'ais ní</span>
<lb n="301"/><span>raghadh bathas mo chinn suas puínn thar cluais air,"</span>
<lb n="302"/><span>arsa Eisirt.</span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>"Ó!" arsa Feargus," is iongantach an fear</span>
<lb n="305"/><span>le méid agus le troime é!  Ach "is túisge deoch</span>
<lb n="306"/><span>'ná sgéal."  Tugtar deoch do'n ollamh," ar</span>
<lb n="307"/><span>seisean, "agus tugtar suídhchán dó.  Ní fhéadfadh</span>
<lb n="308"/><span>sé gan tuirse bheith air tar éis na slíghe atá curtha</span>
<lb n="309"/><span>dhé aige ag teacht anso ó n-a dhúthaigh féin."</span>
<lb n="310"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="311"/><p><span>B' shiní an obair ansan.  Cá bhfaighfí árthach a</span>
<lb n="312"/><span>bhéadh beag a dhóithin d'Eisirt chun díghe dh' ól as?</span>
<lb n="313"/><span>Bhí árthach ag duine agus árthach ag duine eile, ach</span>
<lb n="314"/><span>nuair a curtí na h-árthaí i n-aice Eisirt chídhtí go</span>
<lb n="315"/><span>mbídís ró annspianta ar fad le méid.  Fé</span>
<lb n="316"/><span>dheire do chuir an bhanríoghan a lámh 'n-a póca agus</span>
<lb n="317"/><span>tharaing sí amach méaracán deas óir a bhí aici.</span></p>
<lb n="318"/>
<lb n="319"/><p><span>"Ó!" arsa gach aoinne, "siné díreach é!"</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>Ansan do thóg an bhanríoghan smut de chíste</span>
<lb n="322"/><span>agus shocaraigh sí go deas é le sgian agus chuir</span>
<lb n="323"/><span>sí lastiar d'Éisirt é chun go suídhfadh sé air.</span>
<lb n="324"/><span>Ghearr sí smut eile de'n chíste agus chuir sí an</span>
<lb n="325"/><span>méaracán 'n-a sheasamh air agus é lán d'fhíon, agus</span>
<lb n="326"/><span>chuir sí ar aghaidh Eisirt amach é.</span></p>
<lb n="327"/>
<lb n="328"/><p><span>Níor shuigh Eisirt, agus ní lúgha 'ná thóg sé an</span>
<lb n="329"/><span>méaracán.  Cheap Feargus gur sgáth nó faitchíos</span>
<lb n="330"/><span>a bhí air.</span></p>
<lb n="331"/>
<lb n="332"/><p><span>"Suigh, a rígh-ollamh," arsa Feargus, "agus ól</span>
<lb n="333"/><span>deoch.  Is mithid duit tart a bheith ort."</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>"Ní ólfad-sa bhúr bhfíon," arsa Eisirt, "agus</span>
<lb n="336"/><span>ní lúgha 'ná mar íosfad bhúr mbiadh, agus ní lúgha</span>
<lb n="337"/><span>aon taobh acu 'ná mar a shuighfad ar bhúr gcíste."</span>
<lb n="338"/><span>Agus d'fheuch sé go dána agus go seasamhach idir</span>
<lb n="339"/><span>an dá shúil ar Fheargus.</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>Do stad an chuideachta go léir.  Bhain an chaint</span>
<lb n="342"/><span>sin geit asta.  Ní raibh an fear eile sin beó do</span>
<lb n="343"/><span>labharfadh ar an gcuma san le Feargus mac</span>
<lb n="344"/><span>Léide.  Ansan, nuair a chuireadar díobh an gheit</span>
<lb n="345"/><span>is amhlaidh a sgeartadar go léir ar gháirí.  Do</span>
<lb n="346"/><span>sgeart Feargus ar gháirí leó.  D'fheuch Eisirt</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="347"/><p><span>'n-a thímpal ortha agus níor chuir sé gáire ná cuid</span>
<lb n="348"/><span>de gháire as.  Ansan iseadh chuadar go léir</span>
<lb n="349"/><span>ins na trithíbh ar fad.  Nuair a bhí a ndóithin</span>
<lb n="350"/><span>gáirí déanta acu, agus na deóra ag teacht go</span>
<lb n="351"/><span>bog ó n-a súilibh le neart an tsuilt, do stadadar.</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>"Dar fiadh, a fhir bhig," arsa Feargus, "ach is</span>
<lb n="354"/><span>fada nár sheasaimh ar m' aghaidh amach fear chómh</span>
<lb n="355"/><span>dána leat.  Tá sé chómh maith agam tú ghlacadh</span>
<lb n="356"/><span>réidh nó b'fhéidir nár chuid ba lúgha 'ná a fhonn a</span>
<lb n="357"/><span>bhéadh ort cómhrac aonfhir d'fhógairt orm.  Abhfad</span>
<lb n="358"/><span>uainn an t-olc, dá ndeintá san bhéadh an sgéal</span>
<lb n="359"/><span>go h-olc agam is dócha.  Ba shuarach an taca an</span>
<lb n="360"/><span>Calacholg i gcoinnibh do chlaidhimh-se, dá mbéadh</span>
<lb n="361"/><span>sé agat."</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>Chuir san an chuideachta airís ins na trithíbh</span>
<lb n="364"/><span>gáirí.  Níor labhair Eisirt focal.</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>"Ní ólfair ár bhfíon," arsa Feargus.  "Ní</span>
<lb n="367"/><span>dóich liom gur bh'fhearr rud a déanfaí leat 'ná</span>
<lb n="368"/><span>tú chur isteach anso am' chorn féin.  Ansan</span>
<lb n="369"/><span>bhéadh an fíon ad' thímpal agus d'á fheabhas a</span>
<lb n="370"/><span>chosnóchfá thú féin air b'fhéidir go raghadh streancán</span>
<lb n="371"/><span>ad' bheul dé agus go gcaithfeá é dh'ól."</span></p>
<lb n="372"/>
<lb n="373"/><p><span>Chómh luath agus d'airigh an fear friothálmha an</span>
<lb n="374"/><span>chaint sin níor dhein sé ach breith 'n-a dhorn ar</span>
<lb n="375"/><span>Eisirt agus é chaitheamh isteach sa chorn.  Chuir an</span>
<lb n="376"/><span>fear bocht cúpla sraodh as nuair a tumadh é sa</span>
<lb n="377"/><span>bhfíon láidir, agus ansan chrom sé ar shnámh mór-</span>
<lb n="378"/><span>thímpal sa chorn, nó ar eocharshnámh, mar adeir-</span>
<lb n="379"/><span>tear sa sgéal.  Nuair a chonaic an chuideachta</span>
<lb n="380"/><span>an méid sin ba dhóic le duine go dtuitfeadh an</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="381"/><p><span>t-anam asta le neart gáirí agus suilt.  Bhí an</span>
<lb n="382"/><span>fíon ana láidir agus níor bh'fhada gur mhothuigh</span>
<lb n="383"/><span>Eisirt dá bhfágtí puínn aimsire sa chorn é go</span>
<lb n="384"/><span>mbéadh deire leis.  Do labhair sé.  Chómh luath</span>
<lb n="385"/><span>agus d'airighdar ag caint é do stad an ualthairt</span>
<lb n="386"/><span>gháirí.</span></p>
<lb n="387"/>
<lb n="388"/><p><span>"A Árdrígh agus a uaisle Uladh," ar seisean,</span>
<lb n="389"/><span>"is olc an mhaise agaibh é mise dom' báthadh anso</span>
<lb n="390"/><span>os cómhair bhúr súl agus gur 'mó sgéalaidheacht</span>
<lb n="391"/><span>agus ealadhna dh'fhéadfinn-se thabhairt daoibh a</span>
<lb n="392"/><span>dhéanfadh mórán tairbhe dhaoibh agus mórán suilt."</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>"Tógtar amach é!  Tógtar amach é!" arsa</span>
<lb n="395"/><span>gach aoinne.</span></p>
<lb n="396"/>
<lb n="397"/><p><span>Do tógadh amach as an gcorn láithreach é.  Do</span>
<lb n="398"/><span>triomuigheadh é agus do glanadh é.  Nuair a bhí sé</span>
<lb n="399"/><span>tirim glan do cuireadh ar an mbórd airís é, 'n-a</span>
<lb n="400"/><span>sheasamh ar aghaidh Fhearguis amach.</span></p>
<lb n="401"/>
<lb n="402"/><p><span>"Ar mhisde leat a innsint dom, a rígh ollamh,"</span>
<lb n="403"/><span>arsa Feargus, "cad é an chúis ná h-ólfá ár ndeoch</span>
<lb n="404"/><span>agus ná h-íosfá ár mbiadh?"</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>"B'fhéidir dá n-innsinn sin duit go mbéadh fearg</span>
<lb n="407"/><span>agat chugam.  Ní h-é mo thuairim gur faid ar</span>
<lb n="408"/><span>shaoghal aoinne t'fhearg-sa theacht suas leis, a</span>
<lb n="409"/><span>Árdrígh."</span></p>
<lb n="410"/>
<lb n="411"/><p><span>"Tugaim-se mo bhriathar rígh dhuit," arsa</span>
<lb n="412"/><span>Feargus, "nách baoghal duit mé, pé rud a déar-</span>
<lb n="413"/><span>fair liom."</span></p>
<lb n="414"/>
<lb n="415"/><p><span>"Tá san go maith," arsa Eisirt, "ach b'fhéidir</span>
<lb n="416"/><span>go mbéadh an focal a déarfainn ró dhian, agus ná</span>
<lb n="417"/><span>fulaingeóch' Árdrigh Uladh é i láthair na n-uasal</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="418"/><p><span>so go léir.  Ní foláir do'n fhírinne féin labhairt</span>
<lb n="419"/><span>réidh i láthair an rígh."</span></p>
<lb n="420"/>
<lb n="421"/><p><span>"Ná bíodh ceisd ort, a rígh ollamh," arsa</span>
<lb n="422"/><span>Feargus.  "Tá mo bhriathar rígh agat, agus is</span>
<lb n="423"/><span>treise briathar an rígh 'ná an rígh féin.  Inis an</span>
<lb n="424"/><span>fhírinne dhom.  Tá cúis éigin agat le diúltughadh</span>
<lb n="425"/><span>d'ár mbiadh agus d'ár ndeoch.  Inis dom an</span>
<lb n="426"/><span>chúis."</span></p>
<lb n="427"/>
<lb n="428"/><p><span>"Ó tá do bhriathar rígh agam a'm chosaint ar</span>
<lb n="429"/><span>t' fheirg 'neósfad an chúis," arsa Eisirt.  "Ní</span>
<lb n="430"/><span>féidir liom éafcóir d'fhulang.  Is olc í an</span>
<lb n="431"/><span>éagcóir pé ball 'n-a ndeinntear í.  Ach nuair</span>
<lb n="432"/><span>a dhéineann an rígh éagcóir tá bárr agus buadh ag</span>
<lb n="433"/><span>an éagcóir sin ar an uile shaghas oilc.  Isé gnó</span>
<lb n="434"/><span>agus dualgas an rígh ceart do chur i bhfeidhm.  Isé</span>
<lb n="435"/><span>gnó agus dualgas an rígh éagcóir do chosg.  Is</span>
<lb n="436"/><span>uasal an dá dhualgas iad san.  Nuair a dhéinean</span>
<lb n="437"/><span>an rígh éagcóir caillean sé ar an dá dhualgas</span>
<lb n="438"/><span>ríoga san i n-aonfheacht.  Déinean sé dhá olc i</span>
<lb n="439"/><span>n-aon olc.  Tá an dá olc san i n-aon olc agat-sa</span>
<lb n="440"/><span>d'á dhéanamh, a Árdrígh.  Tá éagcóir agat d'á</span>
<lb n="441"/><span>dhéanamh ar do reachtaire.  Is gnáth go dtagan</span>
<lb n="442"/><span>éagcóir ó éagcóir.  Tá éagcóir agat-sa dh'á</span>
<lb n="443"/><span>dhéanamh ar do reachtaire agus tá éagcóir ag do</span>
<lb n="444"/><span>reachtaire dh'á dhéanamh ort-sa.  Ní féidir dómh-sa</span>
<lb n="445"/><span>bhúr ndeoch d'ól ná bhúr mbiadh do chaitheamh an</span>
<lb n="446"/><span>fhaid atá a leithéid sin ar siúbhal eadraibh anso i</span>
<lb n="447"/><span>n-Eamhain Macha.  Dá mbéadh aoinne eile ag</span>
<lb n="448"/><span>déanamh na h-éagcóra d'fhéadfainn glaodhach ar</span>
<lb n="449"/><span>an rígh chun na h-éagcóra do chosg agus chun an</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="450"/><p><span>chirt do chur i bhfeidhm, ach nuair isé an rígh féin is</span>
<lb n="451"/><span>mó atá ciontach cá bhfuil leigheas le fághail ar</span>
<lb n="452"/><span>an olc!"</span></p>
<lb n="453"/>
<lb n="454"/><p><span>Do stad sé agus d'fheuch sé 'n-a thímpal, agus</span>
<lb n="455"/><span>má fheuch ní baoghal go bhfeacaidh sé aon fhonn</span>
<lb n="456"/><span>gáirí ar aoinne.  Bhí na daoine móra go léir</span>
<lb n="457"/><span>agus a gcinn fútha acu agus gan duine acu gan</span>
<lb n="458"/><span>iompáil líthe ann.  Bhí aghaidh bhán ar Fheargus</span>
<lb n="459"/><span>féin.  Ní raibh aon choinne aige le n-a leithéid</span>
<lb n="460"/><span>sin de chaint ó'n bhfear mbeag.  Ach bhí a bhriathar</span>
<lb n="461"/><span>rígh tabhartha aige agus b'éigean dó an chaint</span>
<lb n="462"/><span>d'fhulang.  Dúbhairt sé leis féin ná raibh aon</span>
<lb n="463"/><span>rud dob' fhearra dhó 'ná an ceann a bhaint de'n</span>
<lb n="464"/><span>sgéal agus an fhírinne d'innsint.  Bhí a fhios aige</span>
<lb n="465"/><span>go raibh sé féin ag déanamh na h-éagcóra ar an</span>
<lb n="466"/><span>reachtaire, ach ní raibh aon choinne aige go raibh an</span>
<lb n="467"/><span>reachtaire ag déanamh na h-éagcóra air.  Bhí</span>
<lb n="468"/><span>iongnadh agus alltacht air conus a fuair Eisirt</span>
<lb n="469"/><span>amach an sgéal.  Do labhair sé i gceann tamaill.</span></p>
<lb n="470"/>
<lb n="471"/><p><span>"Ambasa, a Eisirt," ar seisean, "d'á luigheadh</span>
<lb n="472"/><span>é thu ní leanbh tu!  Ní foláir a admháil go bhfuil</span>
<lb n="473"/><span>an fhírinne agat, pé cuma 'n-a bhfuarais an t-eólus.</span>
<lb n="474"/><span>Tá an fhírinne agat chómh fada agus théidhean mo</span>
<lb n="475"/><span>thaobh-sa de'n éagcóir, agus is dóchaíde liom an</span>
<lb n="476"/><span>fhírinne bheith agat chómh fada agus théidhean an</span>
<lb n="477"/><span>taobh eile leis."</span></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>"Tá an buadh agat, a Árdrígh!" arsa Eisirt,</span>
<lb n="480"/><span>"agus caithfead-sa bhúr mbiadh feasda.  Ní'l</span>
<lb n="481"/><span>olc is measa 'ná éagcóir ó rígh, ach ní'l maith is</span>
<lb n="482"/><span>fearr ó'n rígh 'ná an éagcóir a dhein sé d'admháil.</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="483"/><p><span>Ní'l gníomh is ríoga 'ná an éagcóir d'admháil.</span>
<lb n="484"/><span>D'admhuighis-se an éagcóir.  Tá go maith; ach ná</span>
<lb n="485"/><span>dein airís é."</span></p>
<lb n="486"/>
<lb n="487"/><p><span>Ansan do shuigh Eisirt ar an gcíste agus thóg</span>
<lb n="488"/><span>sé an méaracán suas 'dir a dhá láimh, - bhí muir-</span>
<lb n="489"/><span>ighean a dhá lámh ann, - agus d'ól sé deoch as.  Ba</span>
<lb n="490"/><span>ghearr go raibh an chuideachta ag dul i ndánacht air</span>
<lb n="491"/><span>agus go raibh na ceisteana ag teacht go tiugh</span>
<lb n="492"/><span>chuige ó'n uile thaobh, i dtaobh tuatha Luchra agus</span>
<lb n="493"/><span>Luprachán, agus i dtaobh na ndaoine a bhí ann,</span>
<lb n="494"/><span>agus i dtaobh a nósa agus a ndlíghthe agus a</span>
<lb n="495"/><span>mbéasa agus gach nídh eile a bhain leó.</span></p>
<lb n="496"/>
<lb n="497"/><p><span>CAIBIDIOL A III</span></p>
<lb n="498"/>
<lb n="499"/><p><span>AN FIRÍN BEAG GASTA</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>Bhí Eisirt ag freagairt na gceisteana chómh</span>
<lb n="502"/><span>maith agus d'fhéad sé teacht ortha, agus isé bhí go</span>
<lb n="503"/><span>cruinn 'n-a chaint agus go cliste agus go h-aibigh,</span>
<lb n="504"/><span>i dtreó go ndúbairt Feargus, "Is uathbhásach an</span>
<lb n="505"/><span>obair," ar seisean, "ciall agus tuisgint agus</span>
<lb n="506"/><span>eólus chómh mór a bheith i rud chómh beag leis!"</span></p>
<lb n="507"/>
<lb n="508"/><p><span>Ba ghearr gur thuig an chuideachta go léir, as</span>
<lb n="509"/><span>na ceisteana agus as an gcuma 'n-a dtugadh</span>
<lb n="510"/><span>Eisirt freagra uaidh, go mbíodh a fhios aige cad</span>
<lb n="511"/><span>a bhíodh i n-aigne an t-é chuireadh an cheist.</span></p>
<lb n="512"/>
<lb n="513"/><p><span>"Conus a fuarais eólus go h-Eamhain, a rígh</span>
<lb n="514"/><span>ollamh?" arsa duine de'n chuideachtain leis.</span>
<lb n="515"/></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="516"/><p><span>"Bhí eólus na slíghe agam go h-Eamhain sar ar</span>
<lb n="517"/><span>rugadh tusa," arsa Eisirt, "agus tá 'fhios</span>
<lb n="518"/><span>agam nách ró dhíreach an t-eólus a dheinis-se ar</span>
<lb n="519"/><span>an áit ag teacht duit."</span></p>
<lb n="520"/>
<lb n="521"/><p><span>Do liúigh an chuideachta, ag magadh fé 'n bhfear</span>
<lb n="522"/><span>a chuir an cheist, mar bhí asachán éigin le casadh</span>
<lb n="523"/><span>leis i dtaobh a shínsir.  Níor labhair sé sin an</span>
<lb n="524"/><span>chuid eile de'n oídhche.</span></p>
<lb n="525"/>
<lb n="526"/><p><span>Bhí a lán de'n chuideachtain agus bhí ana dhúil</span>
<lb n="527"/><span>acu a fhios d'fhághail conus a fuair Eisirt amach</span>
<lb n="528"/><span>an éagcóir a bheith ag Feargus 'á dhéanamh ar an</span>
<lb n="529"/><span>reachtaire, ach ní leigfeadh eagla dhóibh ceist de'n</span>
<lb n="530"/><span>tsórd san a chur agus Feargus féin ag éisteacht</span>
<lb n="531"/><span>leó.  Níor dhein Eisirt ach feuchaint 'n-a thímpal</span>
<lb n="532"/><span>ortha agus smuta gáire chur as.</span></p>
<lb n="533"/>
<lb n="534"/><p><span>"Cad 'tá ad' chur ag gáirí, a rígh ollamh?"</span>
<lb n="535"/><span>arsa Feargus.</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>"Cuid des na daoine móra so, a Árdrígh,"</span>
<lb n="538"/><span>arsa Eisirt, "atá i gcás 'dir dhá chómhairle.  Ba</span>
<lb n="539"/><span>mhaith leó rud d'fhághail, ach ní maith leó é iaraidh.</span>
<lb n="540"/><span>Nuair a bhíon duine ar an gcuma san is fearr gan</span>
<lb n="541"/><span>aon tsuím a chur ann ach sgaoileadh leis go dtí</span>
<lb n="542"/><span>go socaruighidh sé a aigne ar thaobh éigin.  Ach tá</span>
<lb n="543"/><span>aisge agam le h-iaraidh ort-sa, a Árdrígh," ar</span>
<lb n="544"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>"Abair an aisge agus gheabhair í má's féidir</span>
<lb n="547"/><span>é," arsa Feargus.</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>"Tá a leath fághalta cheana agam," arsa Eisirt.</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>"Nár chóir gur bh'fhéidir an tarna leath a thabhairt</span>
<lb n="552"/><span>chómh maith agus a tugadh an chéad leath?"</span>
<lb n="553"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="554"/><p><span>"Tá go maith," arsa Feargus.  "Abair í agus</span>
<lb n="555"/><span>gheabhair í.  Aon nídh a fuarais anso ó thánaís ní</span>
<lb n="556"/><span>fheicim cad 'tá chun tu chosg ar é fhághail airís.  Ní</span>
<lb n="557"/><span>dócha gur b'amhlaidh ba mhaith leath go gcurfaí ag</span>
<lb n="558"/><span>snámh sa chorn airís tu!"</span></p>
<lb n="559"/>
<lb n="560"/><p><span>"Thugais do bhriathar rígh dhom anocht ná luigh-</span>
<lb n="561"/><span>feadh t'fhearg orm," arsa Eisirt.</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>"Thugas," arsa Feargus.  "Ní baoghal duit."</span></p>
<lb n="564"/>
<lb n="565"/><p><span>"A chothrom san airís atá uaim," arsa Eisirt,</span>
<lb n="566"/><span>"ach ní dhom féin é."</span></p>
<lb n="567"/>
<lb n="568"/><p><span>"Cé dhó?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>"Do'n reachtaire úd, a Árdrígh," arsa Eisirt.</span></p>
<lb n="571"/>
<lb n="572"/><p><span>"Aililiú!" arsa Feargus.  "Nách gasta an</span>
<lb n="573"/><span>firín tu!  Ach bíodh agat.  Tá buaidhte agat.</span>
<lb n="574"/><span>Ní baoghal duit-se agus ní baoghal do'n reachtaire.</span>
<lb n="575"/><span>Ach abair leis, mar a dúbhraís liom-sa, gan an</span>
<lb n="576"/><span>éagcóir a dhéanamh airís."</span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>"'Sé mo thuairim, a Árdrígh," arsa Eisirt, "nách</span>
<lb n="579"/><span>beag leis dé.  'Sé mo thuairim nách beag libh</span>
<lb n="580"/><span>araon dé mar éagcóir.  Is gnáth go ndéinean an</span>
<lb n="581"/><span>éagcóir a díoghaltas féin, luath nó mall, ar an</span>
<lb n="582"/><span>t-é dhéinean í.  Níor tháinig aon díoghaltas</span>
<lb n="583"/><span>oraibh-se ach mise do sgéidh oraibh i láthair uaisle</span>
<lb n="584"/><span>Uladh anso."</span></p>
<lb n="585"/>
<lb n="586"/><p><span>"Eirigh as!  Eirigh as! a fhir bhig," arsa Feargus</span>
<lb n="587"/><span>go garg.  "Bíodh an aisge a iarais agat, ach ná</span>
<lb n="588"/><span>taraing chúghat a thuille é mar sgéal!"</span></p>
<lb n="589"/>
<lb n="590"/><p><span>Ní misde a rádh ná go raibh áthas ar an reachtaire,</span>
<lb n="591"/><span>pé cúinne de'n tigh 'n-a raibh sé, nuair airigh sé an</span>
<lb n="592"/><span>chaint sin.  Tháinig sgannradh air nuair airigh sé an</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="593"/><p><span>focal a dúbhairt Eisirt i dtusach i dtaobh na</span>
<lb n="594"/><span>h-éagcóra.  Cheap sé go raibh a phort seinnte</span>
<lb n="595"/><span>agus nár bh'fhios cad a bhí le h-imtheacht air nuair</span>
<lb n="596"/><span>a thiocfadh Feargus ag socarú' cúntaisí leis.  Sa</span>
<lb n="597"/><span>n-am gcéadna bhí díombádh a dhóithin air nuair a</span>
<lb n="598"/><span>thuig sé ná raibh blúire de bhárr a chuid éagcóra</span>
<lb n="599"/><span>aige mar go raibh éagcóir níos mó b'fhéidir 'á</span>
<lb n="600"/><span>dhéanamh air féin.  Nuair airigh sé an chaint</span>
<lb n="601"/><span>dheirineach ó Eisirt agus ó Fheargus bhí 'fhios aige</span>
<lb n="602"/><span>nár bhaoghal dó na cúntaisí, agus bhí sé sásta i</span>
<lb n="603"/><span>n'aigne.</span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>Thuig Eisirt, um an dtaca san, go raibh sórd</span>
<lb n="606"/><span>eagla ag teacht acu go léir roimis.  Níor thaithn</span>
<lb n="607"/><span>san leis.  Ní h-é a oir dó.  Bhí sé beartuighthe</span>
<lb n="608"/><span>i n'aigne aige go meallfadh sé duine éigin acu</span>
<lb n="609"/><span>chun dul leis thar n-ais go tuatha Luchra agus</span>
<lb n="610"/><span>Luprachán i dtreó go bhfeicfeadh Iubhdán, le n-a</span>
<lb n="611"/><span>shúilibh féin, fírinne na cainte adúbhairt Eisirt</span>
<lb n="612"/><span>nuair a gabhadh é mar gheall ar a chaint.  Isé rud</span>
<lb n="613"/><span>a dhein sé, d'á bhrígh sin, 'ná cromadh ar an uile</span>
<lb n="614"/><span>shaghas sgéalta d'innsint d'Fheargus agus d'á</span>
<lb n="615"/><span>chuideachtain, ar thuathaibh Luchra agus Luprachán,</span>
<lb n="616"/><span>agus ar a rígh, agus ar a dtréan-fhear, agus ar na</span>
<lb n="617"/><span>gníomharthaibh a dheineadh sé, agus ar bhéasaibh agus</span>
<lb n="618"/><span>ar nósaibh na tíre agus na ndaoine fé mar a</span>
<lb n="619"/><span>bhíodar.  Ba ghearr go raibh an sgáth imthighthe agus</span>
<lb n="620"/><span>go rabhdar go léir, idir rígh agus uaisle, ag</span>
<lb n="621"/><span>éisteacht le h-Eisirt chómh ciúin chómh socair sin</span>
<lb n="622"/><span>gur dhóich le duine gur fé dhraoidheacht a bhíodar</span>
<lb n="623"/><span>aige.  Gan amhras is dócha go raibh rud éigin d'á</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="624"/><p><span>shórd déanta aige ortha, mar fear-sídhe ab</span>
<lb n="625"/><span>eadh é.</span></p>
<lb n="626"/>
<lb n="627"/><p><span>Nuair ba mhithid leis iompáil ó'n sgéalaidheacht</span>
<lb n="628"/><span>chun rud éigin eile dúbhairt sé le Feargus: "A</span>
<lb n="629"/><span>Árdrígh," ar seisean, "do dhéineas-sa dán mholta</span>
<lb n="630"/><span>do m' Árdrígh féin, d' Iubhdán, agus déarfainn</span>
<lb n="631"/><span>daoibh-se an dán dá mba mhian libh mé 'ghá rádh."</span></p>
<lb n="632"/>
<lb n="633"/><p><span>"Ní bhéadh aon nídh dob' fhearr liom-sa 'ná an</span>
<lb n="634"/><span>dán san do chlos uait anois, a rígh ollamh,"</span>
<lb n="635"/><span>arsa Feargus.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>"Mise mar sin," arsa'n ríogan.</span></p>
<lb n="638"/>
<lb n="639"/><p><span>"Mise mar sin," arsa gach aoinne d'á raibh</span>
<lb n="640"/><span>láithreach.</span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>Ansan dúbhairt Eisirt an dán, agus pé cómhacht</span>
<lb n="643"/><span>draoidheachta a bhí aige d'á imirt ortha sa sgéal-</span>
<lb n="644"/><span>aidheacht do mhéaduigh air leis an ndán.</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>CAIBIDIOL A IV</span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>AN CÁIRDE CAITHTE</span></p>
<lb n="649"/>
<lb n="650"/><p><span>Shocaruigh Eisirt é féin 'n-a shuidhe ar an gcíste</span>
<lb n="651"/><span>agus bhain sé deoch maith as an méaracán.  Ghlan</span>
<lb n="652"/><span>sé a bhéal agus do leig sé siar a cheann agus dhún</span>
<lb n="653"/><span>sé a shúile.  Ba dhóich le duine go sgoiltfeadh ar</span>
<lb n="654"/><span>an gcuideachtain ag feuchaint air, mar do dhein</span>
<lb n="655"/><span>sé an méid sin ar chuma 'n-ar dóich le duine go</span>
<lb n="656"/><span>raibh sé troighthe ar aoirde ann i n-inead é bheith fé</span>
<lb n="657"/><span>bhun leath-troigh.  Ansan do dhein sé crónán beag</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="658"/><p><span>ar feadh tamaill, fé mar a bhéadh sé ag cruinniú'</span>
<lb n="659"/><span>a mheabhrach cinn.  Ansan do thusnuigh sé ar an</span>
<lb n="660"/><span>ndán.</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>Bhí an chuideachta ag éisteacht leis.  Bhí an dán</span>
<lb n="663"/><span>go breagh ceólmhar.  Bhí an chaint go cruinn agus</span>
<lb n="664"/><span>go gunta agus go cómhngarach.  Ba ghearr go</span>
<lb n="665"/><span>raibh an uile dhuine de'n chuideachtain chómh ciúin</span>
<lb n="666"/><span>agus dá mbéidís gan anam gan anál, ag</span>
<lb n="667"/><span>éisteacht le ruith na bhfocal, agus le h-aoibhneas</span>
<lb n="668"/><span>an ghutha, agus le brígh na cainte.  Do mheas</span>
<lb n="669"/><span>Feargus nár moladh rígh i n-Éirinn riamh roimis</span>
<lb n="670"/><span>sin mar a mhol Eisirt rígh tuatha Luchra agus Lupra-</span>
<lb n="671"/><span>chán an uair sin.  Bhí eagla ag teacht ar Aodh</span>
<lb n="672"/><span>Éigeas go mbéadh éad ar Fheargus toisg gan</span>
<lb n="673"/><span>Aodh a bheith ábalta ar é féin do mholadh fé mar a</span>
<lb n="674"/><span>mhol Eisirt Iubhdán.  Ach nuair a thusnuigh Eisirt</span>
<lb n="675"/><span>ar ghníomharthaibh gaile agus gaisge Iubhdáin do</span>
<lb n="676"/><span>mholadh, agus gníomhartha na laochra a bhí fé n-a</span>
<lb n="677"/><span>smacht, agus ar an léirsgrios a dhéinidís ar a</span>
<lb n="678"/><span>namhaid i gcogadh agus i gcruadh-chómhrac do</span>
<lb n="679"/><span>mholadh, ar chuma 'n-ar dhóich le duine gur bh'</span>
<lb n="680"/><span>fhathaigh mhóra iad go léir, is amhlaidh a bhí Feargus</span>
<lb n="681"/><span>agus an chuideachta go léir i riocht dul i laige le</span>
<lb n="682"/><span>neart suilt agus gáirí.  Nuair a bhíodh Eisirt 'ghá</span>
<lb n="683"/><span>innsint sa dán conus mar a déintí na cathana</span>
<lb n="684"/><span>móra do throid, do léimeadh sé 'n-a sheasamh agus</span>
<lb n="685"/><span>shiúbhladh sé anonn 's anall ar an mbórd, agus</span>
<lb n="686"/><span>faobhar ar a ghuth agus teine chreasa ag teacht as</span>
<lb n="687"/><span>a shúilibh, fé mar a bhéadh sé i lár catha éigin agus</span>
<lb n="688"/><span>namhaid cheódha aige d'á leagadh i n-aghaidh gach</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="689"/><p><span>focail d'á labhradh sé.  Tríd an sult go léir dóibh</span>
<lb n="690"/><span>ní maith a bhíodh a fhios ag an gcuideachtain cé 'cu</span>
<lb n="691"/><span>ba cheart dóibh sult a dhéanamh dé nó eagla bheith</span>
<lb n="692"/><span>acu roimis nuair a chídís an rabharta feirg sin ag</span>
<lb n="693"/><span>teacht air, agus an fuinneamh ag teacht 'n-a chaint</span>
<lb n="694"/><span>agus an spréacharnach ag teacht as a shúilibh.</span></p>
<lb n="695"/>
<lb n="696"/><p><span>Chríochnuigh sé an dán, agus má dhein do chrom an</span>
<lb n="697"/><span>chuideachta go léir ar an uile shaghas seóide uaisle</span>
<lb n="698"/><span>do bhronnadh air.  Bhí fáinní óir agus clocha</span>
<lb n="699"/><span>loghmhara agus órnáidí ríoga acu d'á gcur ar an</span>
<lb n="700"/><span>mbórd i n'aice go dtí go raibh cruach acu ann a bhí</span>
<lb n="701"/><span>seacht n-uaire níos aoirde 'ná Eisirt féin.  Chuir</span>
<lb n="702"/><span>Feargus ar an mbórd a chion féin de'n chruaich.</span></p>
<lb n="703"/>
<lb n="704"/><p><span>D'fheuch Eisirt ar an gcruaich agus d'fheuch sé</span>
<lb n="705"/><span>'n-a thímpal ar an gcuideachtain.</span></p>
<lb n="706"/>
<lb n="707"/><p><span>"A dhaoine móra," ar seisean, "is gníomh</span>
<lb n="708"/><span>deagh-dhaoine an gníomh san atá déanta agaibh.</span>
<lb n="709"/><span>Ach bhíodh gur b'eadh ní'l aon ghnó agam-sa de'n</span>
<lb n="710"/><span>saidhbhreas so.  Ní dhéanfadh sé aon bhlúire tairbhe</span>
<lb n="711"/><span>dhom.  Ní'l aon duine agam' thighearna-sa gan</span>
<lb n="712"/><span>a dhóithin mór saidhbhris agus ollmhaithis aige féin.</span>
<lb n="713"/><span>Ní'l easnamh ar bith ar aon duine sa tír as a</span>
<lb n="714"/><span>dtánag-sa.  D'á bhrígh sin glacaigh an saidhbhreas</span>
<lb n="715"/><span>so chúghaibh airís agus mo bhuidhchas-sa mar aon leis,</span>
<lb n="716"/><span>go h-iomlán."</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>"Dar ár mbriathar," ar siad, "dá dtugaimís</span>
<lb n="719"/><span>duit a bhfuil an tsaoghal againn ní ghlacfaimís aon</span>
<lb n="720"/><span>pioc dé thar n-ais uait, agus ní lúgha 'ná mar a</span>
<lb n="721"/><span>ghlacfaimíd aon phioc de'n tsaidhbhreas so thar</span>
<lb n="722"/><span>n-ais uait."</span>
<lb n="723"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="724"/><p><span>"Ó's mar sin atá an sgéal," arsa Eisirt,</span>
<lb n="725"/><span>"caithfead-sa féin an saidhbhreas so do raint."</span>
<lb n="726"/><span>Ansan d'fheuch sé ar Aodh Éigeas agus ar éigsibh</span>
<lb n="727"/><span>Uladh a bhí sa chuideachtain.  "A ollamhna agus a</span>
<lb n="728"/><span>éigse Uladh," ar seisean, "déinigh trí treana</span>
<lb n="729"/><span>de'n saidhbhreas so.  Coimeádaigh dhá dtrian dé</span>
<lb n="730"/><span>agaibh féin agus tugaidh an trian eile d'eachlachaibh</span>
<lb n="731"/><span>agus d'oblóraibh Uladh"; 'sé sin, do bhuachaillíbh</span>
<lb n="732"/><span>capall agus do lucht spóirt a dhéanamh.</span></p>
<lb n="733"/>
<lb n="734"/><p><span>Bhí Eisirt i n-Eamhain ar an gcuma san ar feadh</span>
<lb n="735"/><span>trí lá agus trí oídhche agus níor mhothuigh Feargus</span>
<lb n="736"/><span>ná an chuideachta go raibh sé leath na h-aimsire sin</span>
<lb n="737"/><span>acu.</span></p>
<lb n="738"/>
<lb n="739"/><p><span>"A mhaithe agus a mhór-uaisle Uladh," arsa</span>
<lb n="740"/><span>Eisirt, "tá mo thréimhse caithte agam-sa anso i</span>
<lb n="741"/><span>n-bhúr gcuideachtain agus ní foláir dom bheith ag</span>
<lb n="742"/><span>gluaiseacht thar n-ais feasda chun mo thíre féin."</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>"A rígh ollamh," arsa Feargus, "tá sé ró luath</span>
<lb n="745"/><span>agat imtheacht uainn fós.  Beidh a leithéid sin</span>
<lb n="746"/><span>d'uaigneas orainn ad' dhiaigh gur baoghal go</span>
<lb n="747"/><span>ndéarfaimíd gur truagh mar a tháinís chúghainn</span>
<lb n="748"/><span>i n-aon chor.  Ach má abraimíd san is baoghal go</span>
<lb n="749"/><span>mbréagnóchaimíd sinn féin láithreach 'n-a dhiaigh mar</span>
<lb n="750"/><span>go ndéarfaimíd linn féin ná raibh trí lá agus</span>
<lb n="751"/><span>trí oídhche riamh againn chómh sulthmhar leis an dtrí</span>
<lb n="752"/><span>lá agus trí oídhche seo atá caithte againn ó tháinís-</span>
<lb n="753"/><span>se chúghainn.  B'fhéidir, a rígh ollamh, go bhféadfá</span>
<lb n="754"/><span>fanmhaint againn tamall beag eile."</span></p>
<lb n="755"/>
<lb n="756"/><p><span>"Is truagh ná fuil ar mo chumas san do dhéanamh,</span>
<lb n="757"/><span>a rígh," arsa Eisirt.  "Ní'l agam ó Iubhdán ach</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="758"/><p><span>cáirde trí lá agus trí oídhche chun cómhartha sofheicse</span>
<lb n="759"/><span>thabhairt dó-san agus do thuathaibh Luchra agus</span>
<lb n="760"/><span>Luprachán gur bh'fhíor dom an chaint a dúbhart.  Tá</span>
<lb n="761"/><span>an cáirde caithte agus ní foláir dom filleadh."</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>"Ar mhisde leat mise dhul leat ar chuaird go</span>
<lb n="764"/><span>tuathaibh Luchra agus Luprachán, a rígh ollamh?"</span>
<lb n="765"/><span>arsa Aodh Éigeas.</span></p>
<lb n="766"/>
<lb n="767"/><p><span>Siné díreach an rud a theastuigh ó Eisirt, ach níor</span>
<lb n="768"/><span>leig sé air gur bh'é.  Seo mar a thug sé freagra</span>
<lb n="769"/><span>ar Aodh.</span></p>
<lb n="770"/>
<lb n="771"/><p><span>"Is amhlaidh mar atá an sgéal, a Aoidh," ar</span>
<lb n="772"/><span>seisean, "ní déarfad-sa leat teacht ná gan</span>
<lb n="773"/><span>teacht, ach má 's maith leat féin teacht beidh míle</span>
<lb n="774"/><span>fáilte rómhat."</span></p>
<lb n="775"/>
<lb n="776"/><p><span>"Cad é an chúis, a Eisirt, a rígh ollamh," arsa</span>
<lb n="777"/><span>Feargus, "ná déarfá leis teacht ná gan teacht?</span>
<lb n="778"/><span>Má tá míle fáilte roimis nár chóir go n-iarfá air</span>
<lb n="779"/><span>dul leat?"</span></p>
<lb n="780"/>
<lb n="781"/><p><span>"Dá n-iarainn air teacht liom, rígh," arsa</span>
<lb n="782"/><span>Eisirt, "agus ansan dá mba ná taithnfadh leis</span>
<lb n="783"/><span>an chóir a curfí air b' fhéidir go mbéadh sé díom-</span>
<lb n="784"/><span>bádhach.  Ach má thagan sé uaidh féin, agus míle</span>
<lb n="785"/><span>fáilte bheith roimis, beidh sé buidheach nuair a</span>
<lb n="786"/><span>dhéanfam ár ndícheal dó."</span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>"Dar so 's súd," arsa Feargus, "is tu an</span>
<lb n="789"/><span>firín is géarchúisíghe d'ár bhuail riamh umam!  Ní</span>
<lb n="790"/><span>h-é mo thuairim go mbeidh aon chúis ghearáin ar a</span>
<lb n="791"/><span>chóir ag Aodh má théidhean sé leat."</span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>Ansan d'fhág Eisirt slán ag Feargus agus ag</span>
<lb n="794"/><span>uaislibh Uladh agus do ghluais sé féin agus Aodh</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="795"/><p><span>Éigeas le cois a chéile fé dhéin tuatha Luchra agus</span>
<lb n="796"/><span>Luprachán.</span></p>
<lb n="797"/>
<lb n="798"/><p><span>Gan amhras ba neamh-choitchianta an bheirt iad</span>
<lb n="799"/><span>ag gluaiseacht, duine acu níos lúgha 'ná leath-</span>
<lb n="800"/><span>troigh ar aoirde agus an duine eile breis agus</span>
<lb n="801"/><span>dhá throigh ar aoirde.  Is ar éigin a bhí ceann</span>
<lb n="802"/><span>Eisirt chómh h-árd le glúin Aodha.  Nuair a bhíodh</span>
<lb n="803"/><span>Aodh ag siúbhal chaitheadh Eisirt bheith ag sodar,</span>
<lb n="804"/><span>agus leis an sodar féin ní fhéadadh sé coiméad</span>
<lb n="805"/><span>suas le h-Aodh.  Bhíodh sé tamall siar go minic,</span>
<lb n="806"/><span>agus ansan chaitheadh sé ruith go géar ar feadh</span>
<lb n="807"/><span>tamaill eile, chun teacht suas.</span></p>
<lb n="808"/>
<lb n="809"/><p><span>CAIBIDIOL A V</span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>AN T-ABHAC 'N-A FHATHACH</span></p>
<lb n="812"/>
<lb n="813"/><p><span>Bhí Eisirt agus Aodh ag cur na slíghe dhíobh.</span>
<lb n="814"/><span>Thugadh Aodh fé ndeara conus mar a bhíodh Eisirt</span>
<lb n="815"/><span>ag sodar, a d'iaraidh coimeád suas sa tsiúbhal.</span>
<lb n="816"/><span>Tháinig ana mhóráil ar Aodh mar gheall air sin.</span>
<lb n="817"/><span>B'shin rud nár thuit amach riamh roimis sin dó,</span>
<lb n="818"/><span>duine bheith ag siúbhal le n-a chois agus go gcaitheadh</span>
<lb n="819"/><span>sé bheith ag sodar a d'iaraidh coimeád suas leis.</span>
<lb n="820"/><span>D'árduigh sé a cheann agus shiúbhluigh sé go h-ana</span>
<lb n="821"/><span>rábach, i dtreó gur dhóich le duine gur bh'fhathach</span>
<lb n="822"/><span>é i n-inead é bheith 'n-a ruathaire bheag abhaic.  Do</span>
<lb n="823"/><span>shuathadh sé a dhá chuislinn agus dhírígheadh sé a dhrom</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="824"/><p><span>agus do shíneadh sé a chosa, i dtreó gur dhóich le</span>
<lb n="825"/><span>duine air go raibh sé buailte isteach i n' aigne go</span>
<lb n="826"/><span>raibh sé chómh mór, chómh h-árd, chómh calma le</span>
<lb n="827"/><span>Feargus mac Léide féin.</span></p>
<lb n="828"/>
<lb n="829"/><p><span>Uair d'á raibh Eisirt tamall maith siar uaidh</span>
<lb n="830"/><span>d'fheuch sé thar a ghualainn siar air agus bhain sé</span>
<lb n="831"/><span>crothadh as a cheann le mímheas.</span></p>
<lb n="832"/>
<lb n="833"/><p><span>"Ach!" ar seisean, "a rígh ollamh, ní maith an</span>
<lb n="834"/><span>cuisidhe thu!"</span></p>
<lb n="835"/>
<lb n="836"/><p><span>Do rith Eisirt go dtí go dtáinig sé suas leis</span>
<lb n="837"/><span>agus go raibh sé an fhaid chéadna roimis amach.</span></p>
<lb n="838"/>
<lb n="839"/><p><span>"Eatartha san atá an chóir, a rígh ollamh," arsa</span>
<lb n="840"/><span>Aodh.</span></p>
<lb n="841"/>
<lb n="842"/><p><span>"Is fíor," arsa Eisirt, "agus sin ar airigheas-sa</span>
<lb n="843"/><span>de'n chóir uaibh-se ó thanag go Cúig' Uladh.  Dar</span>
<lb n="844"/><span>mo bhriathar ach gur dóich liom nár airigheas an</span>
<lb n="845"/><span>focal "cóir" amach a' beul aoinne i gCúig' Uladh</span>
<lb n="846"/><span>gur airigheas as do bheul-sa anois é.  B' é bhúr</span>
<lb n="847"/><span>leas aithne níos fearr do chur ar an bhfocal agus</span>
<lb n="848"/><span>ar an nídh."</span></p>
<lb n="849"/>
<lb n="850"/><p><span>Ní deirtear sa sgéal gur thug Aodh aon fhreagra</span>
<lb n="851"/><span>ar an gcaint sin.</span></p>
<lb n="852"/>
<lb n="853"/><p><span>Chomáineadar leó go dtánadar go Tráigh na</span>
<lb n="854"/><span>dTréanfhear i gCúig' Uladh.</span></p>
<lb n="855"/>
<lb n="856"/><p><span>"Cad a dhéanfaimíd anois?" arsa Aodh.</span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>"Cad a dhéanfaimís ach comáint linn ar uachtar</span>
<lb n="859"/><span>na faraige!" arsa Eisirt.</span></p>
<lb n="860"/>
<lb n="861"/><p><span>"Ambasa, a rígh ollamh," arsa Aodh, "má thig</span>
<lb n="862"/><span>leat-sa siúbhal ar uachtar an uisge ní thig liom-sa</span>
<lb n="863"/><span>é dhéanamh."</span>
<lb n="864"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="865"/><p><span>"Is mór an iongnadh é sin, a rígh éigeas," arsa</span>
<lb n="866"/><span>Eisirt, "agus gur fearr an siúbhal atá agat-sa</span>
<lb n="867"/><span>'ná mar atá agam-sa.  Ba chóir go bhféadfá-sa an</span>
<lb n="868"/><span>fharaige ghabháil sa n-áit 'n-a mbáthfaí mise.  An</span>
<lb n="869"/><span>t-uisge ná raghadh puínn thar glúinibh ort-sa do</span>
<lb n="870"/><span>bháthfadh sé mise."</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>Le n-a linn sin chonaic Aodh rud a chuir sgannradh</span>
<lb n="873"/><span>air.  Chonaic sé ainimhidhe éigin ag déanamh ortha</span>
<lb n="874"/><span>isteach tríd an bhfaraige.</span></p>
<lb n="875"/>
<lb n="876"/><p><span>"Ó!" arsa Aodh, "táimíd réidh!"</span></p>
<lb n="877"/>
<lb n="878"/><p><span>"Cad 'tá ort, a rígh éigeas?" arsa Eisirt.</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>"Ó, feuch," arsa Aodh, "an míol mongruadh!</span></p>
<lb n="881"/>
<lb n="882"/><p><span>Tá sé ag déanamh orainn.  Táimíd réidh!  Do</span>
<lb n="883"/><span>bhárthan ort féin, a dhroch ainimhidhe!" ar seisean</span>
<lb n="884"/><span>leis an ainimhidhe.</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>"Éist, a rígh éigeas," arsa Eisirt.  "Ní</span>
<lb n="887"/><span>baoghal dúinn.  Ní míol mongruadh ná míolmór</span>
<lb n="888"/><span>ná aon droch ainimhidhe eile é sin.  Siné each</span>
<lb n="889"/><span>Iubhdáin atá tagaithe anso i n-ár gcoinnibh chun</span>
<lb n="890"/><span>sinn a bhreith thar faraige go crích tuatha Luchra agus</span>
<lb n="891"/><span>Luprachán.  Ní'l againn ach dul ar a mhuin agus</span>
<lb n="892"/><span>béarfaidh sé slán sinn pé stoirm ná suathadh a</span>
<lb n="893"/><span>bheidh ar an bhfaraige."</span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>Is amhlaidh a bhí an capall san agus dhá shúil</span>
<lb n="896"/><span>ghríbhdha, ghlana, sholusmhara, ghlórmhara, 'n-a cheann,</span>
<lb n="897"/><span>agus muing bhreagh, throm, áluinn, chorcra air,</span>
<lb n="898"/><span>agus cheithre cosa uaithne faoi, agus srian óir air.</span>
<lb n="899"/><span>Chuaidh Eisirt ar a mhuin láithreach.</span></p>
<lb n="900"/>
<lb n="901"/><p><span>"Tar anso ar mo chúlaibh, a Aoidh," arsa</span>
<lb n="902"/><span>Eisirt.</span>
<lb n="903"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="904"/><p><span>"Ach, a rígh ollamh," arsa Aodh, "ní'l ach slígh</span>
<lb n="905"/><span>dhuit féin air."</span></p>
<lb n="906"/>
<lb n="907"/><p><span>"Ná bí ag cáineadh an chapaill, a rígh éigeas,"</span>
<lb n="908"/><span>arsa Eisirt, "ach tar anso ar mo chúlaibh, agus d'á</span>
<lb n="909"/><span>mhéid meaghchaint atá i n-a bhfuil d'eólus agus</span>
<lb n="910"/><span>d'eagna ionat-sa chídhfir go mbéarfaidh sé sinn</span>
<lb n="911"/><span>araon leis."</span></p>
<lb n="912"/>
<lb n="913"/><p><span>Ansan do chuaidh Aodh suas ar chúlaibh Eisirt,</span>
<lb n="914"/><span>agus do ghluais an capall leó tar thonnaibh móra</span>
<lb n="915"/><span>na faraige, agus do shroiseadar Mágh Faithlinn</span>
<lb n="916"/><span>gan brón gan báth.  Bhí Iubhdán agus tuatha Luchra</span>
<lb n="917"/><span>agus Luprachán go léir cruinnighthe rómpa ar</span>
<lb n="918"/><span>Mágh Faithlinn i n-aonach.</span></p>
<lb n="919"/>
<lb n="920"/><p><span>"Sidé Eisirt chúghainn!" ar siad go léir.</span></p>
<lb n="921"/>
<lb n="922"/><p><span>Ach nuair a chonacadar an fear mór le cois</span>
<lb n="923"/><span>Eisirt tháinig crith chos agus lámh ortha agus ní</span>
<lb n="924"/><span>leigfeadh eagla d'aoinne acu teacht i n-aon ghaor</span>
<lb n="925"/><span>dó.  Ní raibh ach Iubhdán féin go raibh sé de</span>
<lb n="926"/><span>mhisneach aige teacht 'n-a dtreó agus labhairt leó.</span></p>
<lb n="927"/>
<lb n="928"/><p><span>Tháinig sé agus chuir sé fáilte roimh Eisirt agus</span>
<lb n="929"/><span>thug sé trí póga dhó.</span></p>
<lb n="930"/>
<lb n="931"/><p><span>"Míle fáilte rómhat, a rígh ollamh," ar seisean.</span></p>
<lb n="932"/>
<lb n="933"/><p><span>"Ach cad chuige dhuit an fomarach so do thabhairt</span>
<lb n="934"/><span>leat chúghainn, nó an amhlaidh is maith leat go</span>
<lb n="935"/><span>marbhóch' sé sinn go léir?"</span></p>
<lb n="936"/>
<lb n="937"/><p><span>"Ní fomarach é seo, a Árdrígh," arsa Eisirt.</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>"Sidé rígh éigeas agus fear dána Chúig' Uladh,</span>
<lb n="940"/><span>agus cé gur mór fheuchan sé anso ní'l ann ach abhac</span>
<lb n="941"/><span>'n-a dhúthaigh féin.  Táid fir mhóra Chúig' Uladh</span>
<lb n="942"/><span>chómh mór i gcomparáid leis sin agus 'tá sé sin i</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="943"/><p><span>gcomparáid linne.  Nuair a bhíon sé sin sa</span>
<lb n="944"/><span>bhaile is ar bhasaibh na bhfear mór a beirtear ó áit</span>
<lb n="945"/><span>go h-áit é.  Is mór acu go léir é, mar tá léighean</span>
<lb n="946"/><span>agus eólus agus eagna agus filidheacht ann thar a</span>
<lb n="947"/><span>raibh d'éigsibh riamh i n-Éirinn.  Ní foláir cúram</span>
<lb n="948"/><span>maith a dhéanamh dé an fhaid a bheidh sé againn anso,</span>
<lb n="949"/><span>agus cóir mhaith a chur air, i dtreó ná beidh aon</span>
<lb n="950"/><span>locht aige le fághail orainn nuair a raghaidh sé</span>
<lb n="951"/><span>abhaile ag triall ar Fheargus mhac Léide agus ar</span>
<lb n="952"/><span>uaislibh Uladh."</span></p>
<lb n="953"/>
<lb n="954"/><p><span>"Agus cad é an ainim atá ar an bhfear mór so, -</span>
<lb n="955"/><span>nó b'fhéidir gur ceart dom a rádh, ar an bhfear</span>
<lb n="956"/><span>mbeag so?" arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="957"/>
<lb n="958"/><p><span>"Aod Éigeas is ainim dó," arsa Eisirt.  "Isé</span>
<lb n="959"/><span>abhac an rígh é, agus is mór ag Feargus é."</span></p>
<lb n="960"/>
<lb n="961"/><p><span>Bhí an chuid eile de'n tsluagh ag faire ar an</span>
<lb n="962"/><span>dtriúr an fhaid a bhí an chaint sin ar siúbhal, agus</span>
<lb n="963"/><span>ba mhór é a meas ar chródhacht Iubhdáin nuair a</span>
<lb n="964"/><span>chonacadar é, gan sgáth gan eagla air, ag dul</span>
<lb n="965"/><span>chómh cómhngarach do'n fhear mhór agus ag cur a</span>
<lb n="966"/><span>thuairisge ar Eisirt.</span></p>
<lb n="967"/>
<lb n="968"/><p><span>Ansan do labhair Iubhdán le h-Aodh féin agus</span>
<lb n="969"/><span>chuir sé na mílte fáilte roimis agus thug sé trí</span>
<lb n="970"/><span>póga dhó, ach b'éigean d'Aodh teacht ar a ghlúinibh</span>
<lb n="971"/><span>agus cromadh síos chun an tailimh chun na bpóg do</span>
<lb n="972"/><span>ghlacadh ó'n rígh, agus nuair a bhí sé ag glacadh na</span>
<lb n="973"/><span>bpóg do chonacthas go raibh a bheul chómh mór le</span>
<lb n="974"/><span>h-aghaidh an rígh ar fad.</span></p>
<lb n="975"/>
<lb n="976"/><p><span>Nuair a chonaic an tsluagh é ag teacht ar a</span>
<lb n="977"/><span>ghlúinibh agus ag cromadh chun an tailimh mheasadar</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="978"/><p><span>gur ag úmhlughadh do'n rígh a bhí sé.  D'imthigh an</span>
<lb n="979"/><span>sgárd díobh láithreach agus chuireadar liúgh suas</span>
<lb n="980"/><span>mór-thímpal Máighe Faithlinn, ag fáiltiughadh roimis</span>
<lb n="981"/><span>an bhfathach a thug Eisirt abhaile leis.  Do líonadar</span>
<lb n="982"/><span>chuige isteach chun go bhfaighdís radharc maith air.</span></p>
<lb n="983"/>
<lb n="984"/><p><span>"Ó," a deiridís le h-Eisirt, "cá bhfuarais an</span>
<lb n="985"/><span>fathach mór?  Conus a thugais leat é?  Conus</span>
<lb n="986"/><span>fhéadais buadh fhághail air agus é thabhairt leat,</span>
<lb n="987"/><span>agus gan é gabhtha ná ceangailte agat?"</span></p>
<lb n="988"/>
<lb n="989"/><p><span>Bhíodar ag druidim isteach i ndiaigh ar ndiaigh</span>
<lb n="990"/><span>agus ag dul i ndánacht ar Aodh go dtí go rabhdar</span>
<lb n="991"/><span>tímpal ar a chosaibh ag iniúchadh agus ag méaruigh-</span>
<lb n="992"/><span>eacht ar na búclaí óir a bhí 'n-a bhrógaibh agus ag</span>
<lb n="993"/><span>déanamh an uile shaghas magaidh fútha.  Ní raibh aon</span>
<lb n="994"/><span>mheas i n-aon chor acu ar an gceardaidhe a ghréas</span>
<lb n="995"/><span>na h-órnáidí.</span></p>
<lb n="996"/>
<lb n="997"/><p><span>"Ó," a deiridís, "na cosa móra!  Na cosa</span>
<lb n="998"/><span>móra!  Conus fhéadan an fathach bocht siúbhal i</span>
<lb n="999"/><span>n-aon chor leó!  Agus na bróga, nách tútach an</span>
<lb n="1000"/><span>lámh a bhí ag an ngréasaidhe a dhéin iad!  Ní lámha</span>
<lb n="1001"/><span>a bhí aige ach crúba!  Agus dar ndó, ní cosa atá</span>
<lb n="1002"/><span>ionta anois ach crúba."</span></p>
<lb n="1003"/>
<lb n="1004"/><p><span>"Eist," a déarfadh duine acu, "aireóchaidh</span>
<lb n="1005"/><span>an fathach tu!"</span></p>
<lb n="1006"/>
<lb n="1007"/><p><span>"Ní aireóchaidh," a déarfadh an t-é a labhair,</span>
<lb n="1008"/><span>"tá a cheann ró fhada suas sa spéir."</span></p>
<lb n="1009"/>
<lb n="1010"/><p><span>D'airigheadh Aodh go maith iad ach ní leigeadh sé</span>
<lb n="1011"/><span>air go n-airigheadh.  Níor bheag leis de shult bheith</span>
<lb n="1012"/><span>ag éisteacht leó agus ag feuchaint uaidh síos ortha.</span></p>
<lb n="1013"/>
<lb n="1014"/><p><span>Ba ghearr go dtáinig na leinbh óga tímpal a chos</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1015"/><p><span>chómh maith le cách, agus iad ag damhas agus ag</span>
<lb n="1016"/><span>gáirí agus ag caint, ag déanamh suilt de gach nídh</span>
<lb n="1017"/><span>d'á bhfeacadar.  Bhí na fir agus na mná beag go</span>
<lb n="1018"/><span>leór ach ní raibh ins na leinbh ach mar a bhéadh luchaigh.</span>
<lb n="1019"/><span>Ansan iseadh bhí Aodh i dteannta.  Bhíodar bail-</span>
<lb n="1020"/><span>ighthe isteach tímpal a dhá bhróg agus ní leigfeadh</span>
<lb n="1021"/><span>sgannradh dhó aon chos leis a bhogadh de'n talamh</span>
<lb n="1022"/><span>sar a satalóch' sé ortha agus go marbhóch' sé leath-</span>
<lb n="1023"/><span>dosaon acu b'fhéidir.  Fé dheire ghlaoidh sé ar</span>
<lb n="1024"/><span>Eisirt.</span></p>
<lb n="1025"/>
<lb n="1026"/><p><span>"Ar ghrádh th'oinig, a Eisirt, a rígh ollamh," ar</span>
<lb n="1027"/><span>seisean, "abair leó so druidim amach óm'</span>
<lb n="1028"/><span>brógaibh le h-eagla go satalóchainn ortha!"</span></p>
<lb n="1029"/>
<lb n="1030"/><p><span>Do labhair Eisirt leó agus dhruideadar amach.</span>
<lb n="1031"/><span>Ansan iseadh thainig an alltacht ar fad ortha nuair</span>
<lb n="1032"/><span>a chonacadar an fathach ag siúbhal.</span></p>
<lb n="1033"/>
<lb n="1034"/><p><span>"Aililiú!" ar siad, "conus fhéadan sé na</span>
<lb n="1035"/><span>cosa móra san do thógaint chómh h-árd!"</span></p>
<lb n="1036"/>
<lb n="1037"/><p><span>Ansan bhíodh cuid d'á sgoláiríbh ag teacht 'n-a</span>
<lb n="1038"/><span>dhiaigh ag breithniu' ar rian a chos agus 'ghá thómhas</span>
<lb n="1039"/><span>le sraing, agus is 'mó argóint léigheanta a bhíodh</span>
<lb n="1040"/><span>eatartha d'á bhárr, cuid acu 'ghá dhéanamh amach</span>
<lb n="1041"/><span>gur chosa daona a bhí aige agus tuille acu 'ghá</span>
<lb n="1042"/><span>dhéanamh amach nár bh'eadh, ach cosa draoidheachta.</span></p>
<lb n="1043"/>
<lb n="1044"/><p><span>Chuir Iubhdán fógra amach 'ghá rádh nár bh'fholáir</span>
<lb n="1045"/><span>féasta mór a dhéanamh i n-onóir d'Aodh Éigeas,</span>
<lb n="1046"/><span>do rígh ollamh Uladh.  Gur mhaith leis féin síth agus</span>
<lb n="1047"/><span>deagh-mhéinn agus caradas a cheangal idir é féin</span>
<lb n="1048"/><span>agus Feargus mac Léide, Árdrígh Uladh, agus go</span>
<lb n="1049"/><span>ndéanfaí an nídh sin mar ba chuibhe agus mar ba</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1050"/><p><span>chóir nuair a tabharfaí uraim agus friothálamh</span>
<lb n="1051"/><span>ríoga do'n uasal Ultach so a thárla ar a measg.</span>
<lb n="1052"/><span>Do freagradh an fógra go h-ollamh agus go</span>
<lb n="1053"/><span>fonnmhar.  Do ceapadh lá an fhéasta.  Do</span>
<lb n="1054"/><span>h-ollamhuigheadh an biadh agus an deoch.  Tháinig</span>
<lb n="1055"/><span>na h-uaisle go léir chómh luath agus fuaradar</span>
<lb n="1056"/><span>cuireadh.  Tháinig seacht catha féinne tuatha Luchra</span>
<lb n="1057"/><span>agus Luprachán fé n-a ríghthibh féinne agus fé n-a</span>
<lb n="1058"/><span>dtaoiseachaibh airm, díreach mar a thánadar an</span>
<lb n="1059"/><span>chéad lá úd nuair a dhéin Iubhdán an chaint úd a</span>
<lb n="1060"/><span>bhain an gháire a' h-Eisirt.</span></p>
<lb n="1061"/>
<lb n="1062"/><p><span>Bhí Glómar mac Glais mic Glomraide ann,</span>
<lb n="1063"/><span>tréan-fhear Iubhdáin, an fear a leagadh an feóchadán</span>
<lb n="1064"/><span>le h-aon bhuille chlaidheamh agus go raibh feidhm</span>
<lb n="1065"/><span>an dáréug 'n-a threasgairt.  Chonaic sé Aodh.</span></p>
<lb n="1066"/>
<lb n="1067"/><p><span>"Dar lámh m'athar," ar seisean, "ach tá deire</span>
<lb n="1068"/><span>le leagadh na bhfeóchadán!  Ní feicfear mise ag</span>
<lb n="1069"/><span>leagadh feóchadáin airís le h-aon bhuille chlaidh-</span>
<lb n="1070"/><span>eamh.  Ní'l ionainn ach meathalóirí seachas an fear</span>
<lb n="1071"/><span>san!"</span></p>
<lb n="1072"/>
<lb n="1073"/><p><span>"Ach, a Ghlómair," arsa Eisirt, "abhac iseadh</span>
<lb n="1074"/><span>an fear san seachas na fir mhóra atá 'n-a dhiaigh sa</span>
<lb n="1075"/><span>bhaile.  I n-uchtaibh na bhfear mór iseadh bhíon sé,</span>
<lb n="1076"/><span>mar a bhéadh leanbh.  Bhéarfadh fear acu súd Aodh</span>
<lb n="1077"/><span>ar bhais leis díreach mar a bhéarfadh Aodh thusa ar</span>
<lb n="1078"/><span>a bhais leis."</span></p>
<lb n="1079"/>
<lb n="1080"/><p><span>Níor labhair Glómar a thuille.</span></p>
<lb n="1081"/>
<lb n="1082"/><p><span>Do cuireadh rígh-theach Iubhdáin i gcóir chun an</span>
<lb n="1083"/><span>fhéasta agus do cuireadh an chuideachta 'n-a suidhe</span>
<lb n="1084"/><span>do réir a n-úird, agus do cuireadh Aodh ar dheis</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1085"/><p><span>Iubhdáin.  Sar ar chuaidh Aodh isteach sa rígh-</span>
<lb n="1086"/><span>theach, ámhthach, b'éigean dorus mór d'osgailt i</span>
<lb n="1087"/><span>gceann an tíghe dhó, mar, pé cor a thabharfadh sé</span>
<lb n="1088"/><span>dhó féin ní fhéadfadh sé dul isteach dorus an tíghe.</span>
<lb n="1089"/><span>Nuair a bhí sé istigh bhí an sgéal maith go leór</span>
<lb n="1090"/><span>aige mar bhí an tigh ana árd agus d'fhéad sé</span>
<lb n="1091"/><span>seasamh díreach gan a cheann do chur amach tré</span>
<lb n="1092"/><span>bhuaic an tíghe.  Ach conus a curfaí 'n-a shuidhe é?</span>
<lb n="1093"/><span>B'shiní an cheisd.  Cá bhfaighfí cathaoir a bhéadh mór</span>
<lb n="1094"/><span>a dhóithin?  Bhí gach aoinne ag cuimhneamh agus gach</span>
<lb n="1095"/><span>aoinne ag cuardach feuchaint cá bhfaighfí an chathaoir.</span>
<lb n="1096"/><span>Fé dheire dúbhairt an bhanríoghan, Bébó, le n-a</span>
<lb n="1097"/><span>seirbhíseachaibh imtheacht agus córtha mór a bhí aici</span>
<lb n="1098"/><span>'n-a seómra féin do thabhairt leó.  Do tugadh</span>
<lb n="1099"/><span>isteach an córtha.  Bhí sé mór.  Bhí sé troigh ar</span>
<lb n="1100"/><span>leithead agus troigh ar faid agus naoí n-órlach</span>
<lb n="1101"/><span>ar aoírde.  Do socaruigheadh é ar dheis an rígh</span>
<lb n="1102"/><span>agus do shuigh Aodh air agus bhí sé ar a shástacht.</span></p>
<lb n="1103"/>
<lb n="1104"/><p><span>CAIBIDIOL A VI</span></p>
<lb n="1105"/>
<lb n="1106"/><p><span>"DO LABHRAIS FÍOR!"</span></p>
<lb n="1107"/>
<lb n="1108"/><p><span>Nuair a bhí Aodh 'n-a shuidhe ar an gcórtha agus</span>
<lb n="1109"/><span>a dhrom siar leis an bhfalla bhí sé ar a shástacht</span>
<lb n="1110"/><span>maith go leór.  Bhí sé ar dheis an Árdrígh, ach bhí</span>
<lb n="1111"/><span>ceataíghe sa sgéal.  Na h-uaisle a bhí ar dheis</span>
<lb n="1112"/><span>Aodha ní raibh aon bhreith acu ar aon radharc</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1113"/><p><span>fhághail ar an Árdrígh, ná ag an Árdrígh ar aon</span>
<lb n="1114"/><span>radharc fhághail ortha-san.  Nuair a bhí an t-Árd-</span>
<lb n="1115"/><span>rígh 'n-a shuidhe 'n-a chathaoir ríoga, bíodh go raibh an</span>
<lb n="1116"/><span>t-árdán fé'n gcathaoir, ní raibh ceann an Árdrígh</span>
<lb n="1117"/><span>ach chómh h-árd leis an gcórtha.  Bhí ceathramhadh</span>
<lb n="1118"/><span>chlé Aodha suas ar fad os cionn chinn an Árdrígh,</span>
<lb n="1119"/><span>agus bhí glúin chlé Aodha ana fhada suas agus ana</span>
<lb n="1120"/><span>fhada amach, i dtreó ná raibh aon bhreith ag an</span>
<lb n="1121"/><span>Árdrígh ar aon radharc i n-aon chor a dh'fhághail ar</span>
<lb n="1122"/><span>a raibh de'n halla agus de'n chuideachtain ar an</span>
<lb n="1123"/><span>dtaobh eile d'Aodh.  Ní raibh radharc aige ach ar</span>
<lb n="1124"/><span>na daoine a bhí ar a thaobh féin de'n halla agus</span>
<lb n="1125"/><span>ar na daoine a bhí ar a aghaidh anonn.</span></p>
<lb n="1126"/>
<lb n="1127"/><p><span>Bhí Eisirt ar a aghaidh anonn, sa n-áit 'n-a raibh</span>
<lb n="1128"/><span>sé an oídhche dhein sé an gháire úd a chuir an fhearg</span>
<lb n="1129"/><span>ar an Árdrígh, ar Iubhdán.  Bhí ana channcar anois</span>
<lb n="1130"/><span>ar Iubhdán mar gheall ar an bhfeirg sin, ach ní</span>
<lb n="1131"/><span>aithneóch' aoinne air go raibh aon channcar air.  Bhí</span>
<lb n="1132"/><span>fhios aige go raibh buaidhte ag Eisirt air, ach ní</span>
<lb n="1133"/><span>aithneóch' aoinne air go raibh sé ag cuimhneamh i</span>
<lb n="1134"/><span>n-aon chor ar Eisirt, ná ar an ngáire dhein sé, ná</span>
<lb n="1135"/><span>ar an éagcóir a deineadh air.  Bhí aigne Iubhdáin</span>
<lb n="1136"/><span>ró ríoga agus an smacht ró mhaith aici uirthi féin.</span>
<lb n="1137"/><span>Níor bh'fhéidir d'aoinne a thabhairt fé ndeara go</span>
<lb n="1138"/><span>ngoillfeadh neithe de'n tsórd san uirthi.  Bhí</span>
<lb n="1139"/><span>Eisirt thall agus é ag faire go géar ar an Árdrígh</span>
<lb n="1140"/><span>feuchaint an dtaisbeánfadh sé aon phioc de'n</span>
<lb n="1141"/><span>channcar.  Níor thaisbeáin.  Bhí sé ag caint go</span>
<lb n="1142"/><span>breagh séimh sultmhar, uaidh suas, le h-Aodh, ag</span>
<lb n="1143"/><span>cur an uile shaghas tuairisgí air i dtaobh Chúige</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1144"/><p><span>Uladh agus i dtaobh na ndaoine móra agus i</span>
<lb n="1145"/><span>dtaobh Fhearguis mhic Léide, an t-Árdrígh a bhí ortha.</span>
<lb n="1146"/><span>Bhí Aodh Éigeas ag tabhairt gach cúntais dó, ar na</span>
<lb n="1147"/><span>daoine móra agus ar a nósa agus ar a ndlíghthe,</span>
<lb n="1148"/><span>ar a sgéalaidheacht agus ar a seanachas agus ar a</span>
<lb n="1149"/><span>gcuid léighinn agus eóluis.  Bhí teinneas i muineál</span>
<lb n="1150"/><span>Iubhdáin ó bheith ag casadh a cinn agus ag caint uaidh</span>
<lb n="1151"/><span>suas, agus bhí teinneas i muineál Aodha ó bheith</span>
<lb n="1152"/><span>ag casadh a chinn a d'iaraidh cromadh síos d'á</span>
<lb n="1153"/><span>ghualainn chlé chun beirthe ar fhocal an Árdrígh fé</span>
<lb n="1154"/><span>mar a labhradh sé an focal.</span></p>
<lb n="1155"/>
<lb n="1156"/><p><span>Sa chaint dóibh do thuig gach duine acu aon nídh</span>
<lb n="1157"/><span>amháin.  Do thuig Aodh, má ba bheag agus má ba</span>
<lb n="1158"/><span>shuarach le rádh colann an Árdrígh gur mhór agus</span>
<lb n="1159"/><span>gur bh' árd í a aigne.  B'é féin árd ollamh Uladh,</span>
<lb n="1160"/><span>ach do thuig sé ná raibh ann ach duine gan eólus</span>
<lb n="1161"/><span>seachas Iubhdán.  Bhí fhios aige gur thuig Iubhdán</span>
<lb n="1162"/><span>an nídh sin leis, ach go raibh sé ró uasal, ró ríoga,</span>
<lb n="1163"/><span>chun a leigint air gur thuig sé é.  Do thuig Iubhdán</span>
<lb n="1164"/><span>i n'aigne, pé téagar cuirp agus neart géag a bhí</span>
<lb n="1165"/><span>ins na fearaibh móra i gCúig' Uladh, ná raibh puínn</span>
<lb n="1166"/><span>le maoidheamh acu a' neart a n-aigne ná a' méid</span>
<lb n="1167"/><span>a n-eóluis ná a' géire a n-inntleachta.  Dar leis,</span>
<lb n="1168"/><span>má b'é an t-Aodh seo an t-árd ollamh a bhí acu</span>
<lb n="1169"/><span>agus an reult eóluis a bhí acu, bhí an donas ar</span>
<lb n="1170"/><span>fad le dúire ar an gcuid eile acu, idir rígh agus</span>
<lb n="1171"/><span>daoine.</span></p>
<lb n="1172"/>
<lb n="1173"/><p><span>Níor bh'é Iubhdán amháin go dtáinig an smuíneamh</span>
<lb n="1174"/><span>san i n'aigne dhó an uair sin.  Bhí na daoine beaga</span>
<lb n="1175"/><span>go léir, mór-thímpal an tseómra mhóir, idir gach</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1176"/><p><span>dá ghreim bídh a dh'ithidís, ag feuchaint anonn ar</span>
<lb n="1177"/><span>an bhfathach a bhí thall ar dheis an rígh agus bhí sé</span>
<lb n="1178"/><span>daingean 'n-a n-aigne go léir ná raibh ann ach leath-</span>
<lb n="1179"/><span>amadán.  Bhí a cheann agus a cheannacha agus a</span>
<lb n="1180"/><span>bhalla beatha go léir ró mhór, ró annspianta chun</span>
<lb n="1181"/><span>puínn cruinnis aigne bheith istigh ann.  Do rug</span>
<lb n="1182"/><span>an smuíneamh san greim níos daingine fós 'n-a</span>
<lb n="1183"/><span>n-aigne nuair a chonacadar an t-ualach mór bídh</span>
<lb n="1184"/><span>a dh'ith sé.  Is amhlaidh a cuireadh clár mór ar a</span>
<lb n="1185"/><span>ghlúinibh chuige agus do cuireadh an biadh ar an</span>
<lb n="1186"/><span>gclár.  Do cuireadh dóithin beirte chuige ar an</span>
<lb n="1187"/><span>gclár.  D'osgail sé a bhéal agus chuir sé an méid</span>
<lb n="1188"/><span>sin isteach ann i n-aonfheacht.  Is ar éigin fhéad</span>
<lb n="1189"/><span>sé é thabhairt fé n'fhiacalaibh bhí sé chómh suarach san.</span>
<lb n="1190"/><span>Bhí sé imthighthe siar gan tuairisg sar a' raibh fhios</span>
<lb n="1191"/><span>aige, puínn, go raibh sé 'n-a bhéal.  Ansan do</span>
<lb n="1192"/><span>cuireadh dóithin trír chuige, - dóithin ceathrair,-</span>
<lb n="1193"/><span>dóithin cúigir.  Bhíodh an biadh ithte aige chómh tuigh</span>
<lb n="1194"/><span>agus a curtí chuige é.  Bhí iongnadh agus sgárd</span>
<lb n="1195"/><span>ar an gcuideachtain nuair a chonacadar an biadh</span>
<lb n="1196"/><span>go léir ag imtheacht.  Níor leigeadar ortha,</span>
<lb n="1197"/><span>ámhthach, go raibh blúire iongnadh ortha.  Bhíodar</span>
<lb n="1198"/><span>ró onóireach, ró bhéasach chuige sin.  Do choigleadar</span>
<lb n="1199"/><span>an iongnadh chómh maith san, le caint agus le sult</span>
<lb n="1200"/><span>agus le magadh eatartha féin, nár thuig Aodh go</span>
<lb n="1201"/><span>rabhthas ag déanamh aon iongnadh dhé.  Um an am</span>
<lb n="1202"/><span>'n-a raibh a ndóithin bídh ithte acu go léir bhí dóithin</span>
<lb n="1203"/><span>deichniúbhair agus dachad acu-san de bhiadh ithte ag</span>
<lb n="1204"/><span>Aodh.</span></p>
<lb n="1205"/>
<lb n="1206"/><p><span>Nuair a bhí an biadh caithte do tugadh an deoch</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1207"/><p><span>tímpal.  "Do baineadh na cinn beaga as na</span>
<lb n="1208"/><span>dabhachaibh," mar a baineadh an chéad oídhche úd.</span>
<lb n="1209"/><span>Ansan iseadh bhí an obair ag an lucht friothálmha.</span>
<lb n="1210"/><span>Cá bhfaghfí árthach n-a bhféadfadh Aodh deoch a dh'ól</span>
<lb n="1211"/><span>as?  Bhéadh sé chómh maith aige bheith ag casadh le</span>
<lb n="1212"/><span>deoch a dh'ól a' méaracán le bheith ag casadh le deoch</span>
<lb n="1213"/><span>a dh'ól as aon cheann des na h-árthaíbh a bhí acu-san.</span>
<lb n="1214"/><span>Chuimhnigh Eisirt ar sheift.  Ghlaoidh sé chuige ar an</span>
<lb n="1215"/><span>bhfear-tighis agus thug sé cogar dó.</span></p>
<lb n="1216"/>
<lb n="1217"/><p><span>"Bain an ceann uachtair le buille thuaigh as an</span>
<lb n="1218"/><span>mbairille mór san thall," ar seisean, "agus</span>
<lb n="1219"/><span>déanfaidh sé an gnó."</span></p>
<lb n="1220"/>
<lb n="1221"/><p><span>Do bhain.  Do cuireadh an bairille agus a raibh</span>
<lb n="1222"/><span>de dhígh ann ar an dtalamh chun Aodha.  B'éigean</span>
<lb n="1223"/><span>dó féin é thógaint agus é chur ar an gclár a bhí ar</span>
<lb n="1224"/><span>a ghlúinibh.  Ní fhéadfadh an lucht friothálmha an</span>
<lb n="1225"/><span>bairille chur anáirde ar an gclár dá bhfaighdís</span>
<lb n="1226"/><span>Éire air.  Do rug Aodh air díreach mar a bhéarfadh</span>
<lb n="1227"/><span>fear ar mhórnán agus chuir sé chuige ar an gclár é.</span>
<lb n="1228"/><span>Ní ró fhada go raibh sé folamh aige.  Dúbhradh leis</span>
<lb n="1229"/><span>é chur ar an dtalamh agus do líonadh airís dó é.</span></p>
<lb n="1230"/>
<lb n="1231"/><p><span>Bhíodar go léir "ag ól agus ag aoibhneas" ar</span>
<lb n="1232"/><span>feadh tamaill mhaith.  Tháinig an t-am 'n-ar ceapadh</span>
<lb n="1233"/><span>go n-eireóch' Iubhdán agus go ndéanfadh sé caint.</span>
<lb n="1234"/><span>Níor eirigh sé.  D'eirigh Eisirt agus d'iar sé ar</span>
<lb n="1235"/><span>an Árdrígh cead cainte thabhairt dó.  Do thug.</span>
<lb n="1236"/><span>Ansan do labhair sé.</span></p>
<lb n="1237"/>
<lb n="1238"/><p><span>"An uair dhéanach a bhíomair anso i bhfochair a</span>
<lb n="1239"/><span>chéile," ar seisean, "do labhair an t-Árdrígh linn</span>
<lb n="1240"/><span>ar mhéid a chómhacht ar neart agus ar líonmhaire</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1241"/><p><span>a mhór-shlógh, ar uaisleacht agus ar thréine a</span>
<lb n="1242"/><span>thaoiseach agus a ríghthe féinne, agus dúbhairt sé</span>
<lb n="1243"/><span>linn ná raibh an chómhacht san ar bith a bhéarfadh</span>
<lb n="1244"/><span>daoine ná ollmhaitheas amach as an rígh-theaghlach so</span>
<lb n="1245"/><span>ar éigin.  Nuair airigheas féin an chaint sin níor</span>
<lb n="1246"/><span>fhéadas gan gáire dhéanamh.  Tháinig fearg ar an</span>
<lb n="1247"/><span>Árdrígh.  D'fhiafruigh sé dhíom, os bhúr gcómhair</span>
<lb n="1248"/><span>go léir, a mhaithe agus a mhór-uaisle tuatha Luchra</span>
<lb n="1249"/><span>agus Luprachán, cad fé ndeara dhom an gháire sin</span>
<lb n="1250"/><span>do dhéanamh.  Dúbhart-sa, 'á fhreagradh, gur bh'eól</span>
<lb n="1251"/><span>dom cúige de chúigibh Éirean agus go raibh fir ann</span>
<lb n="1252"/><span>go mbéarfadh aon fhear amháin acu daoine agus</span>
<lb n="1253"/><span>ollmhaitheas amach as an dteaghlach so ar éigin, i</span>
<lb n="1254"/><span>n-aimhdheóin Iubhdáin agus seacht catha féinne</span>
<lb n="1255"/><span>tuatha Luchra agus Luprachán.  Nuair airigh an</span>
<lb n="1256"/><span>t-Árdrígh an focal san uaim tháinig fearg mhór air</span>
<lb n="1257"/><span>agus d'órduigh sé mé ghabháil agus díoghaltas a</span>
<lb n="1258"/><span>dhéanamh orm mar gheall ar an gcaint adúbhart.</span>
<lb n="1259"/><span>D'iaras ar an Árdrígh agus ar an gcuideachtain a</span>
<lb n="1260"/><span>bhí láithreach go mbogfaí dhíom agus go leigfí dhom</span>
<lb n="1261"/><span>dul go dtí an áit 'n-a raibh na fir mhóra san agus</span>
<lb n="1262"/><span>go dtabharfainn liom anso cómhartha sofheicse a</span>
<lb n="1263"/><span>thaisbeánfadh gur labhras fírinne nuair adúbhart an</span>
<lb n="1264"/><span>chaint.  Fágaim anois fé'n Árdrígh féin agus</span>
<lb n="1265"/><span>fúibh-se, a mhaithe agus a mhór-uaisle, ar labhras</span>
<lb n="1266"/><span>fírinne nó ar labhras bréag."</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>"Do labhrais fíor!  Do labhrais fíor!" ar</span>
<lb n="1269"/><span>siad go léir agus iad ag feuchaint ar Aodh agus</span>
<lb n="1270"/><span>ag cur na súl tríd, ó gach aon pháirt de'n tseómra.</span>
<lb n="1271"/><span>Bhí Aodh ag feuchaint anuas ortha mór-thímpal</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1272"/><p><span>agus a dhá shúil ar dian-leathadh le h-iongnadh</span>
<lb n="1273"/><span>nuair a chonaic sé na daoine beaga miona go léir</span>
<lb n="1274"/><span>agus iad chómh h-anamamhail, chómh h-aibigh, chómh</span>
<lb n="1275"/><span>géar-chúiseach.</span></p>
<lb n="1276"/>
<lb n="1277"/><p><span>"Do labhras fíor, a Árdrígh, agus a mhaithe</span>
<lb n="1278"/><span>móra," arsa Eisirt.  "Do gabhadh mé gan chúis.</span>
<lb n="1279"/><span>Do déineadh éagcóir orm.  Do déineadh nídh orm</span>
<lb n="1280"/><span>ba mheasa 'ná mé ghabháil gan chúis.  Do labhras</span>
<lb n="1281"/><span>fíor agus do cuireadh bréag am' leith.  Isé</span>
<lb n="1282"/><span>Iubhdán, Árdrígh tuatha Luchra agus Luprachán, a</span>
<lb n="1283"/><span>chuir an bhréag san am' leith.  D'á bhrígh sin cuirim-</span>
<lb n="1284"/><span>se anois de gheasaibh ar Iubhdán dul go h-Éamhain</span>
<lb n="1285"/><span>mar a gcómhnuighean Feargus mac Léide agus na</span>
<lb n="1286"/><span>fir mhóra, agus gur b'é céad duine é do chífidh ar</span>
<lb n="1287"/><span>maidin amáireach an leite coímhde atá i gcoire</span>
<lb n="1288"/><span>mór na h-Éamhna, i dteaghlach Fhearguis.  Ní foláir</span>
<lb n="1289"/><span>duit dul ann, a Árdrígh, agus béidh tú bliain i</span>
<lb n="1290"/><span>n-Éamhain sar a dtiocfaidh leat casadh thar n-ais</span>
<lb n="1291"/><span>go Mágh Faithlinn."</span></p>
<lb n="1292"/>
<lb n="1293"/><p><span>Do shuigh Eisirt.  Chrom na daoine a bhí i n'aice</span>
<lb n="1294"/><span>ar é cheistiú' i dtaobh na n-iongnaí saoghail a</span>
<lb n="1295"/><span>chonaic sé i gCúig' Uladh.  Bhí sé 'ghá n-innsint</span>
<lb n="1296"/><span>dóibh.  Bhí gasra thall leis ag ceistiúchán ar Aodh</span>
<lb n="1297"/><span>agus bhí Aodh ag tabhairt gach tuairisge dhóibh chómh</span>
<lb n="1298"/><span>maith agus d'fhéad sé.</span></p>
<lb n="1299"/>
<lb n="1300"/><p><span>D'eirigh Iubhdán agus shleamhnuigh sé amach.</span>
<lb n="1301"/><span>D'eirigh Bébó agus shleamhnuigh sí amach 'n-a</span>
<lb n="1302"/><span>dhiaigh.</span>
<lb n="1303"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1304"/><p><span>CAIBIDIOL A VII</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>CORCÁN NA LEITEAN</span></p>
<lb n="1307"/>
<lb n="1308"/><p><span>"Is cruaidh an cás 'n-a bhfuilim anois, a Bhébó,"</span>
<lb n="1309"/><span>arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="1310"/>
<lb n="1311"/><p><span>"Dheinis dearmhad mór, a rígh," ar sise.  "Ní</span>
<lb n="1312"/><span>raibh aon cheart agat an ghabháil úd do chur ar</span>
<lb n="1313"/><span>Eisirt go dtí go mbéadh deimhne agat air go raibh</span>
<lb n="1314"/><span>bréag aige dh'á innsint."</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>"Ní foláir dom imtheacht láithreach, a Bhébó,"</span>
<lb n="1317"/><span>ar seisean.  "An dtiocfair-se liom nó an</span>
<lb n="1318"/><span>bhfanfair anso am' dhiaigh?"</span></p>
<lb n="1319"/>
<lb n="1320"/><p><span>"Raghad-sa leat, a rígh," arsa Bébó.</span></p>
<lb n="1321"/>
<lb n="1322"/><p><span>Ansan do tugadh chúcha an t-each buídhe agus</span>
<lb n="1323"/><span>chuaidh Iubhdán ar an each, agus chuaidh Bébó ar</span>
<lb n="1324"/><span>chúlaibh Iubhdáin.</span></p>
<lb n="1325"/>
<lb n="1326"/><p><span>Níor bh' fhada go rabhadar i n-aice Éamhna Macha.</span>
<lb n="1327"/><span>Ba chómhdheas do'n each bhuídhe muir agus tír, cnuc</span>
<lb n="1328"/><span>agus gleann, áit gharbh agus áit réidh, agus ba</span>
<lb n="1329"/><span>luatha ar an slígh é 'ná an seabhac agus 'ná an</span>
<lb n="1330"/><span>fiolar.  Bhíodar i n-aice na h-Éamhna abhfad</span>
<lb n="1331"/><span>roim eirighe lae.  Shleamhnuighdar isteach sa chathair</span>
<lb n="1332"/><span>a gan fhios d'aoinne.</span></p>
<lb n="1333"/>
<lb n="1334"/><p><span>"Cuardaigh an chathair, a Iubhdáin," arsa Bébó</span>
<lb n="1335"/><span>"do'n leitin úd a dúbhairt Eisirt, go bhfeuchair</span>
<lb n="1336"/><span>uirthi agus go n-imthígheam abhaile sar a mbeid na</span>
<lb n="1337"/><span>daoine ag eirighe."</span></p>
<lb n="1338"/>
<lb n="1339"/><p><span>Sa chuardach dóibh chuadar isteach i bpálás an</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1340"/><p><span>rígh.  Fuaradar an coire mór, coire mór na</span>
<lb n="1341"/><span>h-Eamhna, agus fuighleach na leitean ann a déineadh</span>
<lb n="1342"/><span>do'n tsluagh aréir roimis sin.  Bhí tuairim acu</span>
<lb n="1343"/><span>go raibh cuid éigin de'n leitin sa choire, ach ní fhéad-</span>
<lb n="1344"/><span>faidís feuchaint isteach sa chorcán.  Bhí sé ró árd.</span>
<lb n="1345"/><span>Tháinig Iubhdán i n-aice an chorcáin.  Ní raibh ann</span>
<lb n="1346"/><span>ach mar a bhéadh sicín circe i n' aice.  Bhí sé ag</span>
<lb n="1347"/><span>gabháil tímpal ar an gcorcán agus a dhá láimh</span>
<lb n="1348"/><span>sínte anáirde, 'ghá gcimilt de thaobh an chorcáin,</span>
<lb n="1349"/><span>feuchaint an bhfaghadh sé aon rud go bhféadfadh sé</span>
<lb n="1350"/><span>greim a bhreith air.  Ní bhfuair.  Bhí taobh an chor-</span>
<lb n="1351"/><span>cáin chómh sleamhain le glaine mór-thímpal.  Bhí</span>
<lb n="1352"/><span>sé i gcruadh-chás agus bhí an oídhche ag imtheacht.</span></p>
<lb n="1353"/>
<lb n="1354"/><p><span>"Eirigh anáirde ar an each, a rígh," arsa Bébó,</span>
<lb n="1355"/><span>"agus b'fhéidir go mbeidhfá árd do dhóithin ansan</span>
<lb n="1356"/><span>chun breith ar bhéal an chorcáin."</span></p>
<lb n="1357"/>
<lb n="1358"/><p><span>Chuaidh sé anáirde ar an each.  Tháinig sé féin</span>
<lb n="1359"/><span>agus an t-each isteach i n-aice an chorcáin.  Sheasaimh</span>
<lb n="1360"/><span>sé suas ar dhrom an eich agus shín sé anáirde a</span>
<lb n="1361"/><span>lámh.  Bhí baraí a mhéireana i ngioracht cúpla</span>
<lb n="1362"/><span>órlach do'n fhúnsa airgid a bhí mór-thímpal ar</span>
<lb n="1363"/><span>bhéal an chorcáin.  Thug sé léim agus do rug sé</span>
<lb n="1364"/><span>ar an bhfúnsa le n-a láimh dheis.  Bhain sé casadh as</span>
<lb n="1365"/><span>féin agus chuir sé an lámh chlé ar an bhfúnsa airgid.</span>
<lb n="1366"/><span>Bhailigh sé suas é féin go dtí go raibh cos leis ar</span>
<lb n="1367"/><span>fhabhra an chorcáin, ar an bhfúnsa airgid.  Bhí sé</span>
<lb n="1368"/><span>ag feuchaint síos sa chorcán, ach ní fhéadfadh sé an</span>
<lb n="1369"/><span>leite dh'fheisgint mar bhí an doircheacht ann.  Shín</span>
<lb n="1370"/><span>sé síos lámh leis feuchaint an bhféadfadh sé a lámh</span>
<lb n="1371"/><span>do chur ar an leitin.  Ní fhéadfadh.  Bhí an leite</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1372"/><p><span>ró fhada síos.  Díreach agus é ag tarac na láimhe</span>
<lb n="1373"/><span>chuige do shleamhnuigh a chos d'fhabhra an chorcáin</span>
<lb n="1374"/><span>agus thuit sé isteach!  Bhí oiread leitean ar thóin</span>
<lb n="1375"/><span>an chorcáin agus go ndeigh sé síos go dtí an dá</span>
<lb n="1376"/><span>osgail inti.  Ach ní raibh sí teith.  Ba mhaith an</span>
<lb n="1377"/><span>bhail air ná raibh.  Bhí sí i ndeire a teas.  Thug sé</span>
<lb n="1378"/><span>iaracht ar é féin a tharac as an leitin.  Is amhlaidh</span>
<lb n="1379"/><span>a chuaidh a dhá láimh síos inti leis an únfhairt, agus</span>
<lb n="1380"/><span>ansan ní fhéadfadh sé lámh ná cos do choruighe i</span>
<lb n="1381"/><span>n-aon chor, bhí sé chómh daingean san sáidhte sa</span>
<lb n="1382"/><span>leitin agus bhí an leite chómh ríghin sin.</span></p>
<lb n="1383"/>
<lb n="1384"/><p><span>"Is fada ataoí, a fhir dhuibh!" arsa Bébó amuich.</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>"Cad 'tá at' choimeád?" ar sise.</span></p>
<lb n="1387"/>
<lb n="1388"/><p><span>Gruaig dhubh chasta iseadh bhí ar Iubhdán, agus</span>
<lb n="1389"/><span>bhí a chroicean chómh geal le sneachta agus a dhá</span>
<lb n="1390"/><span>ghruadh chómh dearg le caor.  Gruaig fhionnbhuidhe</span>
<lb n="1391"/><span>iseadh bhí ar an gcuid eile de thuaith Luchra agus</span>
<lb n="1392"/><span>Luprachán.  Ní raibh gruaig dhubh ar aon duine</span>
<lb n="1393"/><span>eile ann ach ar an righ féin.  Siné cúis go ndeirtí,</span>
<lb n="1394"/><span>"a fhir dhuibh" leis.</span></p>
<lb n="1395"/>
<lb n="1396"/><p><span>D'fhreagair sé Bébó as an gcorcán.</span></p>
<lb n="1397"/>
<lb n="1398"/><p><span>"Imthigh-se abhaile, a Bhébó," ar seisean.</span></p>
<lb n="1399"/>
<lb n="1400"/><p><span>"Táim-se ceangailte go daingean anso.  Ní'l</span>
<lb n="1401"/><span>aon bhreith agam ar an áit seo fhágaint go dtí go</span>
<lb n="1402"/><span>dtógaid muintir an rígh-theaghlaigh as mé."</span></p>
<lb n="1403"/>
<lb n="1404"/><p><span>"Má's mar sin atá an sgéal agat, a fhir dhuibh,"</span>
<lb n="1405"/><span>arsa Bébó, "is focal baoth an focal a dúbhraís</span>
<lb n="1406"/><span>go minic thall sa bhaile nuair a deirthá ná féadfadh</span>
<lb n="1407"/><span>neach fó ghréin cosg ná ceangal do chur ort i</span>
<lb n="1408"/><span>gcoinnibh do thoile féin."</span>
<lb n="1409"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1410"/><p><span>"Focal baoth ab eadh é gan amhras, a Bhébó.</span>
<lb n="1411"/><span>Beidh cosg agus coimeád anso orm go ceann</span>
<lb n="1412"/><span>bliana, an uile lá de bhliain, agus ní bheidh aon</span>
<lb n="1413"/><span>bhreith agam ar aon radharc fhághail ar thuathaibh</span>
<lb n="1414"/><span>Luchra agus Luprachán go dtí go mbeidh iomláine</span>
<lb n="1415"/><span>na bliana caithte.  Ach imthigh-se abhaile, a Bhébó,</span>
<lb n="1416"/><span>agus beir leat abhaile an capall san."</span></p>
<lb n="1417"/>
<lb n="1418"/><p><span>"Ná h-abair-se sin, a rígh," arsa Bébó.  "Ní</span>
<lb n="1419"/><span>imtheóchad-sa uait-se go bráth go bhfeicead cad</span>
<lb n="1420"/><span>imtheóchaidh ort."</span></p>
<lb n="1421"/>
<lb n="1422"/><p><span>Bhí an lá tagaithe.  Bhí muintir an rígh-theaghlaigh</span>
<lb n="1423"/><span>ag eirighe.  Ba ghearr go dtáinig cuid acu chun</span>
<lb n="1424"/><span>na h-áite 'n-a raibh an coire mór.  D'fheuchadar</span>
<lb n="1425"/><span>sa choire.  Chonacadar an firín beag gleóite agus</span>
<lb n="1426"/><span>é istigh sa chorcán agus é ceangailte sa leitin mar</span>
<lb n="1427"/><span>a bhéadh cuil ar mhéis meala.  Do liúghadar agus</span>
<lb n="1428"/><span>do sgeartadar ar gháirí.  Bhíodar ag dul ó</span>
<lb n="1429"/><span>thritheamh go tritheamh gáirí ar feadh tamaill, ag</span>
<lb n="1430"/><span>feuchaint ar an gcuma 'n-a raibh sé agus ar an</span>
<lb n="1431"/><span>gcor a bhí air.  Fé dheire thógadar amach as an</span>
<lb n="1432"/><span>gcorcán é agus ghlanadar an leite dhé agus do</span>
<lb n="1433"/><span>rugadar leó é ag triall ar Fheargus.</span></p>
<lb n="1434"/>
<lb n="1435"/><p><span>"Mo chubus," arsa Feargus, "ach ní h-é sin</span>
<lb n="1436"/><span>an fear beag a bhí anso arú 'ndé.  Folt fionn</span>
<lb n="1437"/><span>a bhí ar an bhfear mbeag úd agus casair dhubh atá</span>
<lb n="1438"/><span>air seo.  Cé h-é thusa, a fhir bhig?" ar seisean,</span>
<lb n="1439"/><span>"nó cá tír as a dtánaís?"</span></p>
<lb n="1440"/>
<lb n="1441"/><p><span>"De thuathaibh Luchra agus Luprachán mé," arsa</span>
<lb n="1442"/><span>Iubhdán, "agus is mé is rígh ar na tuathaibh sin,</span>
<lb n="1443"/><span>agus Iubhdán m'ainim."</span>
<lb n="1444"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1445"/><p><span>"An leat-sa an fear beag fionn a bhí anso arú</span>
<lb n="1446"/><span>ndé?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="1447"/>
<lb n="1448"/><p><span>"Is liom," arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="1449"/>
<lb n="1450"/><p><span>"Tháinig sé siúd anso ar dtúis agus thánaís-se</span>
<lb n="1451"/><span>anso anois.  Cad 'tá ag bhúr dtabhairt anso?</span>
<lb n="1452"/><span>Cad 'n-a thaobh ná fanan sibh sa bhaile?  Má taoí-</span>
<lb n="1453"/><span>se chómh géar-chúiseach leis an bhfirín eile measaim</span>
<lb n="1454"/><span>nách maith an bhail orainn sibh a bheith ag teacht anso</span>
<lb n="1455"/><span>chúghainn.  Tháinig an fear fionn ar dtúis ag</span>
<lb n="1456"/><span>brath na tíre seo.  Thánaís-se anois chun pé droch</span>
<lb n="1457"/><span>bheart atá ar aigne agaibh do chur chun cinn.  Cé</span>
<lb n="1458"/><span>h-í seo?"</span></p>
<lb n="1459"/>
<lb n="1460"/><p><span>Bhí fearg ar Fheargus agus bhí feuchaint ana</span>
<lb n="1461"/><span>choímhtheach aige nuair a bhíodh an fhearg air.  Má</span>
<lb n="1462"/><span>bhí, níor staon Iubhdán ó'n bhfeuchaint ná ó'n</span>
<lb n="1463"/><span>bhfeirg.  D'fheuch sé idir an dá shúil ar Fheargus</span>
<lb n="1464"/><span>agus bhí an fheuchaint chómh dána, chómh seasamhach</span>
<lb n="1465"/><span>san gur bheag ná gur staon Feargus.</span></p>
<lb n="1466"/>
<lb n="1467"/><p><span>"Is í sin mo bhean," arsa Iubhdán.  "Isí is</span>
<lb n="1468"/><span>baintighearna ar thuathaibh Luchra agus Luprachán,</span>
<lb n="1469"/><span>agus Bébó is ainim di.  Ní h-ag brath na tíre seo</span>
<lb n="1470"/><span>ná ar tí díobhála dhéanamh duit-se ná do t'mhuin-</span>
<lb n="1471"/><span>tir a thánamair anso.  An fear a tháinig anso an</span>
<lb n="1472"/><span>lá fé dheire Eisirt is ainim dó.  Isé ollamh tuatha</span>
<lb n="1473"/><span>Luchra agus Luprachán é.  Dúbhairt sé go raibh</span>
<lb n="1474"/><span>daoine ana mhóra anso i gCúig' Uladh.  Níor</span>
<lb n="1475"/><span>chreideamair a chaint.  Do gabhadh é mar geall</span>
<lb n="1476"/><span>ar an gcaint bhréagach do rádh, dar linn.  D'iar</span>
<lb n="1477"/><span>sé aisge agus cáirde trí lá agus trí oídhche chun</span>
<lb n="1478"/><span>go dtiocfadh sé anso agus go mbéanfadh sé leis</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1479"/><p><span>abhaile cómhartha sofheicse a thaisbeánfadh dúinn</span>
<lb n="1480"/><span>go léir go ndúbhairt sé fíor nuair adúbhairt sé</span>
<lb n="1481"/><span>go raibh na fir mhóra so i gCúig' Uladh.  Tháinig sé.</span>
<lb n="1482"/><span>Chonacabhair go léir é.  Do rug sé leis abhaile ag</span>
<lb n="1483"/><span>triall orainn Aodh Éigeas.  Chómh luath agus</span>
<lb n="1484"/><span>chonacamair Aodh Éigeas bhí fhios againn gur</span>
<lb n="1485"/><span>fírinne do labhair Eisirt agus gur deineadh</span>
<lb n="1486"/><span>éagcóir air.  Ansan do chuir Eisirt de gheasaibh</span>
<lb n="1487"/><span>orm-sa teacht anso go h-Eamhain agus gur mé</span>
<lb n="1488"/><span>céad duine chídhfeadh an leite coímhde a déanfaí</span>
<lb n="1489"/><span>anso ar maidin indiu.  A d'iaraidh radhairc</span>
<lb n="1490"/><span>fhághail ar an leitin sin a bhíos nuair a thuiteas</span>
<lb n="1491"/><span>isteach sa choire.  Siné fírinne an sgéil go léir</span>
<lb n="1492"/><span>agat, a Fhearguis," arsa Iubhdán, "agus," ar</span>
<lb n="1493"/><span>seisean, "ní dúbhart-sa bréag riamh."</span></p>
<lb n="1494"/>
<lb n="1495"/><p><span>"Tá go breagh!" arsa Feargus.  "B'fhéidir</span>
<lb n="1496"/><span>go bhfuilimíd beagán mothaolach, dar leat-sa, a</span>
<lb n="1497"/><span>Árdrígh bhig.  Ná meas at' aigne, ámhthach, go</span>
<lb n="1498"/><span>gcreidfimís caint de'n tsórd san.  Beirtear</span>
<lb n="1499"/><span>amach an t-Árdrígh beag so agus curtar ameasg</span>
<lb n="1500"/><span>an gharbh-theaghlaigh é agus coimeádtar go maith é.</span>
<lb n="1501"/><span>Caithfear a dhéanamh amach cad é an gnó a thug</span>
<lb n="1502"/><span>anso é, nó cad é an t-uisge-fé-thalamh atá bear-</span>
<lb n="1503"/><span>tuighthe ag na daoine beaga so do dhéanamh</span>
<lb n="1504"/><span>orainn."</span></p>
<lb n="1505"/>
<lb n="1506"/><p><span>Do rugadh Iubhdán amach agus do coimeádadh é</span>
<lb n="1507"/><span>ameasg an gharbh-theaghlaigh, agus isé a bhí go</span>
<lb n="1508"/><span>dochraideach ann.  Níor mhisde, dar leis, garbh-</span>
<lb n="1509"/><span>theaghlach a thabhairt ar an muintir a bhí 'n-a thímpal.</span>
<lb n="1510"/><span>Bhíodar garbh ar gach aon tsaghas cuma; garbh 'n-a</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1511"/><p><span>mbéasaibh garbh 'n-a gcaint; garbh ag ithe agus</span>
<lb n="1512"/><span>ag ól; garbh 'n-a gcuideachtanas.  Ní raibh aon</span>
<lb n="1513"/><span>taithíghe riamh ag Iubhdán ar a leithéidí agus bhí an</span>
<lb n="1514"/><span>sgéal go mí-chothromach aige eatartha.</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>CAIBIDIOL A VIII</span></p>
<lb n="1517"/>
<lb n="1518"/><p><span>ÉAD, AGUS A LEIGHEAS</span></p>
<lb n="1519"/>
<lb n="1520"/><p><span>Do rugadh isteach Bébó agus do cuireadh 'n-a</span>
<lb n="1521"/><span>suidhe anáirde ar an mbórd í, ar láimh dheis</span>
<lb n="1522"/><span>Fhearguis, díreach mar a cuireadh Eisirt nuair a</span>
<lb n="1523"/><span>bhí sé ann.  Bhíodh na mná uaisle go léir ag baint</span>
<lb n="1524"/><span>cainte aisti agus ag baint suilt aisti, ach níor</span>
<lb n="1525"/><span>thaithn sí leó leath chómh maith agus do thaithn sí le</span>
<lb n="1526"/><span>Feargus agus le ríogra Uladh.  Ba léir dóibh,</span>
<lb n="1527"/><span>idir ríogra agus mná uaisle dhóibh, ná raibh aon</span>
<lb n="1528"/><span>bhean láithreach a bhí leath chómh h-uasal léi, i ndeabh-</span>
<lb n="1529"/><span>ramh ná i gcló, i gcrúth ná i bpearsain, i ndeilbh ná</span>
<lb n="1530"/><span>i maiseamhlacht.  Is amhlaidh a mhéaduigh a luighead</span>
<lb n="1531"/><span>a h-áilneacht ar gach aon tsaghas cuma.  Bhíodh na</span>
<lb n="1532"/><span>fir ag feuchaint uirthi agus ansan ag feuchaint ar</span>
<lb n="1533"/><span>a mnáibh féin agus 'á cur i gcomparáid leó, agus</span>
<lb n="1534"/><span>go deimhin ní h-acu bhíodh an ceann ab fhearr de'n</span>
<lb n="1535"/><span>chomparáid.  Thuigeadar na mná féin go maith</span>
<lb n="1536"/><span>nár bh'eadh, agus d'á bhrígh sin bhíodar lán d'éad</span>
<lb n="1537"/><span>agus de mhioscais agus de channcar chúichi.  Nuair</span>
<lb n="1538"/><span>fheuchadh aoinne d'á bhfearaibh féin uirthi agus ansan</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1539"/><p><span>nuair fheuchadh sé uaithi ar a bhean féin chídís an</span>
<lb n="1540"/><span>díombádh 'n-a shúilibh.  Bhídís cráidhte loisgithe</span>
<lb n="1541"/><span>scólta, ach ní leigeadh uabhar dóibh a leigint ortha</span>
<lb n="1542"/><span>go dtugaidís fé ndeara an díombádh.  Bhí Bébó</span>
<lb n="1543"/><span>ana ghéar-chúiseach.  Thug sí fé ndeara an sgéal</span>
<lb n="1544"/><span>go léir agus thuig sí go h-áluinn é, ach i n-inead</span>
<lb n="1545"/><span>aon bhogadh dhéanamh ar adhbhar an éada dhóibh is</span>
<lb n="1546"/><span>amhlaidh a dhein sí a dícheal chun é ghéarú', agus gan</span>
<lb n="1547"/><span>aici 'á thabhairt dóibh i gcaitheamh na h-aimsire ach</span>
<lb n="1548"/><span>gach focal ba shéimhe 'ná 'chéile agus gach geal-</span>
<lb n="1549"/><span>gháire ba ghile 'ná 'chéile, agus ba ghrianaighe.</span></p>
<lb n="1550"/>
<lb n="1551"/><p><span>Bhí Feargus ag baint cainte aisti.  Bhí gach aon</span>
<lb n="1552"/><span>tsaghas eóluis uaidh ar Mhágh Faithlinn agus ar</span>
<lb n="1553"/><span>thuathaibh Luchra agus Luprachán; ar a nósaibh agus</span>
<lb n="1554"/><span>ar a slígh bheatha agus ar a mbéasaibh; ar a lucht</span>
<lb n="1555"/><span>léighinn agus eóluis agus ealadhan; ar a n-aos</span>
<lb n="1556"/><span>dán agus ar a n-aos ceóil agus ar a bhfilíbh.  Isé</span>
<lb n="1557"/><span>rud a tháinig as an gcaint sin d'Fheargus ná gur</span>
<lb n="1558"/><span>buaileadh isteach i n'aigne gur inis Iubhdán an</span>
<lb n="1559"/><span>fhírinne dhó agus ná raibh aon uisge-fé-thalamh aige</span>
<lb n="1560"/><span>féin ná ag Eisirt 'á dhéanamh, agus ná raibh aon</span>
<lb n="1561"/><span>ghnó acu go Cúig' Uladh ach an gnó a dúbhradar.</span></p>
<lb n="1562"/>
<lb n="1563"/><p><span>Chómh luath agus do thuig Feargus an méid sin</span>
<lb n="1564"/><span>d'órduigh sé Iubhdán do thabhairt 'n-a láthair.</span></p>
<lb n="1565"/>
<lb n="1566"/><p><span>Do tugadh isteach é agus do cuireadh ar</span>
<lb n="1567"/><span>shuidhchán anáirde ar an mbórd é, i n-aice Bhébó.</span></p>
<lb n="1568"/>
<lb n="1569"/><p><span>Do labhair Feargus leis.</span></p>
<lb n="1570"/>
<lb n="1571"/><p><span>"A Árdrígh tuatha Luchra agus Luprachán," ar</span>
<lb n="1572"/><span>seisean, "is eagal liom gur dheineas éagcóir ort.</span>
<lb n="1573"/><span>Mheasas go mb' fhéidir gur namhaid tu agus gur</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1574"/><p><span>ag brath na tíre seo a thánaís.  Ní'l sé ceart ag</span>
<lb n="1575"/><span>rígh, má bhíon aon droich iontaoibh aige a' duine</span>
<lb n="1576"/><span>iasachta a thagan chuige isteach a' tír iasachta,</span>
<lb n="1577"/><span>gan an uile shaghas aireachais a thabhairt sar a</span>
<lb n="1578"/><span>mbéarfadh an duine iasachta leis eólus éigin,</span>
<lb n="1579"/><span>nó aithne éigin, a chuirfeadh ar chumas namhad</span>
<lb n="1580"/><span>teacht a gan fhios agus díobháil a dhéanamh do'n</span>
<lb n="1581"/><span>tír agus do mhuintir na tíre.  Uime sin iseadh</span>
<lb n="1582"/><span>chuireas-sa thusa sa gharbh-theaghlach agus coimeád</span>
<lb n="1583"/><span>chómh daingean ort.  Ó'n gcaint a thárla anso</span>
<lb n="1584"/><span>anois, idir mé féin agus do bhaintíghearna, do</span>
<lb n="1585"/><span>buaileadh isteach am' aigne nách chun aon díobhála</span>
<lb n="1586"/><span>dhéanamh do Chúig' Uladh ná d'Ultachaibh a thánaís, ach</span>
<lb n="1587"/><span>mar gheall ar na geasa a chuir do rígh-ollamh ort.</span>
<lb n="1588"/><span>D'á bhrígh sin, a Árdrígh, gaibh mo leathsgéal agus</span>
<lb n="1589"/><span>maith dhom an éagcóir a dhéineas ort."</span></p>
<lb n="1590"/>
<lb n="1591"/><p><span>"Tá go maith, a Fhearguis," arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="1592"/>
<lb n="1593"/><p><span>"Mura bhféadaid dhá árdrígh mar thusa agus mise</span>
<lb n="1594"/><span>maitheamh d'á chéile agus caradas a thabhairt d'á</span>
<lb n="1595"/><span>chéile, conus is féidir d'ár ndaoine ar gach taobh</span>
<lb n="1596"/><span>caradas agus muíntearthas a thabhairt d'á chéile</span>
<lb n="1597"/><span>mar is ceart?  Dhein Árdrígh Uladh éagcóir ar</span>
<lb n="1598"/><span>Árdrígh tuatha Luchra agus Luprachán.  Tá an</span>
<lb n="1599"/><span>éagcóir sin maithte.  Ní dhéanfaidh aoinne de</span>
<lb n="1600"/><span>thuathaibh Luchra agus Luprachán díogaltas choídhche</span>
<lb n="1601"/><span>mar gheall ar an éagcóir sin.  Ach tá so agam</span>
<lb n="1602"/><span>le h-iaraidh ar Árdrígh Uladh, ná fágfar a thuille</span>
<lb n="1603"/><span>sa gharbh-theaghlach mé.  Tá anála na bhfear mór san</span>
<lb n="1604"/><span>ró throm.  Bím dom' thachtadh ag an mbaluith atá</span>
<lb n="1605"/><span>ins gach aon bhall 'n-a mbíd na fir mhóra gharbha</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1606"/><p><span>san.  Ní maith an chóir ag Árdrígh d'á chur ar</span>
<lb n="1607"/><span>Árdrígh eile é fhágáilt 'n-a measg."</span></p>
<lb n="1608"/>
<lb n="1609"/><p><span>"Is fíor san, a Árdrígh, ach b'fhéidir dá mba ná</span>
<lb n="1610"/><span>béadh coimeád ort go n-imtheófá uainn."</span></p>
<lb n="1611"/>
<lb n="1612"/><p><span>"Bheirim mo bhriathar rígh dhuit, a Fhearguis,"</span>
<lb n="1613"/><span>arsa Iubhdán, "pé coimeád a bheidh orm ná ná</span>
<lb n="1614"/><span>beidh, ná h-imtheóchad uaibh go bráth go dtí gur</span>
<lb n="1615"/><span>toil leat féin agus le h-Ultaibh mé dh'imtheacht."</span></p>
<lb n="1616"/>
<lb n="1617"/><p><span>"Dá mba dhóich liom gur bh'fhíor san," arsa</span>
<lb n="1618"/><span>Feargus, "ní bheidhthá-sa idir an ngarbh-theaghlach."</span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>"Níor bhriseas-sa mo bhriathar riamh," arsa</span>
<lb n="1621"/><span>Iubhdán, "agus ní bhrisfead go deó."</span></p>
<lb n="1622"/>
<lb n="1623"/><p><span>"Tá go maith, a Árdrígh," arsa Feargus.</span></p>
<lb n="1624"/>
<lb n="1625"/><p><span>Ansan d' órduigh Feargus seómra áirighthe,</span>
<lb n="1626"/><span>seómra deiridh, an seómra ba dheise agus ba ghile</span>
<lb n="1627"/><span>agus ba ghrianaighe a bhí sa rígh-theaghlach, do cheartú'</span>
<lb n="1628"/><span>agus do chórú' agus do chur i dtreó d' Iubhdán.</span>
<lb n="1629"/><span>An fhaid a bhí san d'á dhéanamh do tugadh "nua</span>
<lb n="1630"/><span>gacha bídh agus sean gacha díge" ag triall air féin</span>
<lb n="1631"/><span>agus ar Bhébó, agus do tugadh an uile shaghas</span>
<lb n="1632"/><span>onóra agus urama dhóibh, agus do dhein Feargus</span>
<lb n="1633"/><span>agus an uile dhuine de'n chuideachtain an dícheal</span>
<lb n="1634"/><span>ba mhó b'fhéidir chun áthais do chur ar an mbeirt</span>
<lb n="1635"/><span>agus chun aoibhnis a thabhairt dóibh.</span></p>
<lb n="1636"/>
<lb n="1637"/><p><span>Bhíodh an díombádh agus an seirbhthean agus an</span>
<lb n="1638"/><span>ceann-fé ar na fearaibh uaisle nuair fheuchaidís ar</span>
<lb n="1639"/><span>Bhébó agus ansan nuair a chídís a mná féin, d'á</span>
<lb n="1640"/><span>bhreághthacht iad agus d'á uaisleacht iad, chómh</span>
<lb n="1641"/><span>garbh, chómh tútach, chómh mísgiamhach, i gcomparáid</span>
<lb n="1642"/><span>léi, ach dheineadar a ndícheal chun gan a leigint</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1643"/><p><span>ortha gur thugadar fé ndeara an deifrigheacht,</span>
<lb n="1644"/><span>le h-eagla ná taithnfadh san le Bébó.  Thug na</span>
<lb n="1645"/><span>mná go léir fé ndeara an seirbhthean agus an</span>
<lb n="1646"/><span>díombádh, ach níor leigeadar ortha gur thugadar,</span>
<lb n="1647"/><span>le h-eagla ná taithnfadh san le n-a bhfearaibh.  Do</span>
<lb n="1648"/><span>thuig Bébó, agus do thuig Iubhdán, cad a bhí i</span>
<lb n="1649"/><span>n-aigne na bhfear agus cad a bhí i n-aigne na mban,</span>
<lb n="1650"/><span>ach níor leigeadar ortha gur thuigeadar blúire</span>
<lb n="1651"/><span>dhé.  Bhí a n-aigne féin ró uasal, agus ba lag leó</span>
<lb n="1652"/><span>neithe de'n tsórd san a thabhairt fé ndeara i n-aon</span>
<lb n="1653"/><span>chor.  Chonaic Bébó gur ró bhaoghal go mbéadh</span>
<lb n="1654"/><span>droch obair sa chuideachtain ar ball.  Bhí sí ag</span>
<lb n="1655"/><span>déanamh a díchil chun bheith séimh agus sultmhar agus</span>
<lb n="1656"/><span>gealgháiriteach leis na fir, a d'iaraidh an tseirbhthin</span>
<lb n="1657"/><span>a bhaint díobh.  B'shin mar ba mhó, ámhthach, a thug</span>
<lb n="1658"/><span>sí le feisgint dóibh an áilneacht agus an uaisleacht</span>
<lb n="1659"/><span>agus an mhaiseamhlacht a bhí inti seachas a mná féin,</span>
<lb n="1660"/><span>agus b'shin mar ba mhó a chonaic a mná féin an</span>
<lb n="1661"/><span>díombádh agus an seirbhthean a bhí ortha.  Bhí</span>
<lb n="1662"/><span>priúnsa óg agus ríogan óg ar an gcuideachtain.</span>
<lb n="1663"/><span>Óigbhean ana bhreagh, ana dhathamhail, ab eadh an</span>
<lb n="1664"/><span>ríogan.  Bhí uaisle óga Chúig' Uladh go léir, agus</span>
<lb n="1665"/><span>uaisle abhfad lasmuich de Chúig' Uladh, ag cail-</span>
<lb n="1666"/><span>leamhaint a meabhrach a d'iaraidh go bhfaighdís í le</span>
<lb n="1667"/><span>pósadh, go dtí gur thárla geallamhaint phósta idir</span>
<lb n="1668"/><span>í féin agus priúnsa Laighneach a bhí uasal, ríoga,</span>
<lb n="1669"/><span>cródha, maith a dóithin dí ar gach aon tsaghas cuma.</span>
<lb n="1670"/><span>Bhí an priúnsa Laighneach ag feuchaint ar Bhébó.</span>
<lb n="1671"/><span>Bhí an ríogan óg ag feuchaint air-sean agus an</span>
<lb n="1672"/><span>dá shúil mhóra, sholusmhara ar dian-leathadh aici le</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1673"/><p><span>h-eagla, nuair fheuchfadh sé uirthi féin go bhfeicfeadh</span>
<lb n="1674"/><span>sí an díombádh agus an seirbhthean 'n-a ghnúis.  Ba</span>
<lb n="1675"/><span>ghearr gur fheuch, agus do chonaic.  Chonaic sí go</span>
<lb n="1676"/><span>soiléir gur bheag ná go raibh gráin aige uirthi agus</span>
<lb n="1677"/><span>ná raibh leigheas aige air.  Bhí sí i riocht dul i laige</span>
<lb n="1678"/><span>le buairt agus le h-anaithe.  Bhí fáinne óir idir</span>
<lb n="1679"/><span>a méireanaibh aici agus í 'ghá chasadh agus ag iniúchadh</span>
<lb n="1680"/><span>na cloiche soluis a bhí ann, a d'iaraidh a leigint</span>
<lb n="1681"/><span>uirthi ná raibh aon rud uirthi ná aon rud aici dh'á</span>
<lb n="1682"/><span>thabhairt fé ndeara.  Bhí creathán ins na méir-</span>
<lb n="1683"/><span>eanaibh agus ar éigin bháis fhéadadh sí na deóracha</span>
<lb n="1684"/><span>choimeád siar gan teacht as a súilibh.  Le neart</span>
<lb n="1685"/><span>an anaithe a bhí uirthí, agus mar gheall ar an</span>
<lb n="1686"/><span>gcreathán, do shleamhnuigh an fáinne as a méireanaibh</span>
<lb n="1687"/><span>agus do thuit sé ar an mbórd.  Do ghluais sé</span>
<lb n="1688"/><span>go breagh réidh, fan an bhúird anonn, go dtí gur</span>
<lb n="1689"/><span>stad sé ag cosaibh Bhébó.  Thóg Bébó suas an</span>
<lb n="1690"/><span>fáinne.  Bhí muirighean a dhá lámh ann go maith.</span>
<lb n="1691"/><span>D'eirigh sí agus shiúbhluigh sí treasna an bhúird</span>
<lb n="1692"/><span>agus an fáinne sa dá láimh aici agus chuir sí an</span>
<lb n="1693"/><span>fáinne ar mhéir na ríogna, ar an méir n-ar cheart</span>
<lb n="1694"/><span>fáinne pósta chur uirthi, agus thug sí súil-fheuchaint,</span>
<lb n="1695"/><span>le n-a linn sin, anonn ar an bpriúnsa Laighneach.</span>
<lb n="1696"/><span>Bhí an priúnsa ag feuchaint go dlúth, sa n-am</span>
<lb n="1697"/><span>gcéadna, ar Bhébó agus ar an ríogain óg, agus</span>
<lb n="1698"/><span>pé 'cu chuir Bébó draoidheacht éigin ar a shúilibh, nó</span>
<lb n="1699"/><span>gur chuir sí draoidheacht éigin ar dheilbh na ríogna,</span>
<lb n="1700"/><span>shamhluigh an priúnsa ná feacaidh sé riamh aoinne</span>
<lb n="1701"/><span>d'fheuch chómh breagh agus d'fheuch an ríogan an uair</span>
<lb n="1702"/><span>sin.  D'fheuch sí níos áilne go mór 'ná mar fheuch</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1703"/><p><span>Bébó féin.  Do las an t-áthas 'n-a shúilibh agus</span>
<lb n="1704"/><span>'n-a ghnúis nuair a chonaic sé an méid sin.  Do</span>
<lb n="1705"/><span>thárla gur fheuch an ríogan 'n-a threó an neómat</span>
<lb n="1706"/><span>céadna agus go bhfeacaidh sí an t-áthas.  Do las</span>
<lb n="1707"/><span>áthas 'n-a gnúis féin ag freagairt an áthais sin.</span>
<lb n="1708"/><span>Do mhéaduigh sin a h-áilneacht go mór.</span></p>
<lb n="1709"/>
<lb n="1710"/><p><span>Nuair a bhí Bébó ag siúbhal treasna an bhúird</span>
<lb n="1711"/><span>agus an fáinne aici, agus í ar éigin ábalta ar an</span>
<lb n="1712"/><span>ualach do bhreith léi, bhí Feargus agus an chuideachta</span>
<lb n="1713"/><span>ins na trithíbh dúbha ag gáirí, agus gach aon liú acu</span>
<lb n="1714"/><span>ag moladh a nirt.  Nuair a bhí an fáinne beirthe</span>
<lb n="1715"/><span>anonn aici agus an gnó déanta aici tháinig sí</span>
<lb n="1716"/><span>anall thar n-ais agus shuigh sí mar a raibh sí ar</span>
<lb n="1717"/><span>dtúis i n-aice Iubhdáin.</span></p>
<lb n="1718"/>
<lb n="1719"/><p><span>Pé 'cu chuir sí draoidheacht éigin eile ar an</span>
<lb n="1720"/><span>gcuideachtain, nó gur b'amhlaidh a tháinig atharú'</span>
<lb n="1721"/><span>aigne ortha féin nuair a chonacadar a shuaraíghe a</span>
<lb n="1722"/><span>bhí sí 'n-a tuirt, pé rud a bhain dóibh d'imthigh an</span>
<lb n="1723"/><span>seirbhthean agus an díombádh des na fearaibh agus</span>
<lb n="1724"/><span>d'imthigh an t-éad des na mnáibh.</span></p>
<lb n="1725"/>
<lb n="1726"/><p><span>Bhí an aimsir go suairc agus go h-aoibhinn acu</span>
<lb n="1727"/><span>as san amach.  Bhí Feargus ag baint cainte a'</span>
<lb n="1728"/><span>h-Iubhdán, 'ghá fhiafraighe dhé cad é an saghas dlighthe</span>
<lb n="1729"/><span>a bhí aige i Mágh Faithlinn agus conus a curtí na</span>
<lb n="1730"/><span>dlighthe i bhfeidhm; cad é an neart slógh a bhí aige</span>
<lb n="1731"/><span>agus conus a déintí gnóthaí cogaidh a mhúineadh</span>
<lb n="1732"/><span>dhóibh; cad iad na gníomhartha gaile agus gaisge</span>
<lb n="1733"/><span>a dheineadh na fir láidre a bhí aige.  Ní raibh aon</span>
<lb n="1734"/><span>tseó ach an sult a gheibheadh an chuideachta ins na</span>
<lb n="1735"/><span>tuairisgibh a thugadh Iubhdán uaidh ar na cathanaibh</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1736"/><p><span>móra a throideadh tuatha Luchra agus Luprachán i</span>
<lb n="1737"/><span>gcoinnibh a namhad, agus ar na gníomharthaibh</span>
<lb n="1738"/><span>iongantacha a dheineadh na fir mhóra a bhí ortha.</span>
<lb n="1739"/><span>D'inis sé dhóibh i dtaobh Ghlómair mhic Glais mhic</span>
<lb n="1740"/><span>Glomraide agus conus mar a dheineadh sé an</span>
<lb n="1741"/><span>feóchadán do leagadh le h-aon bhuille chlaidheamh,</span>
<lb n="1742"/><span>rud ná féadfadh aon fhear eile ar thuathaibh Luchra</span>
<lb n="1743"/><span>agus Luprachán a leithéid a dhéanamh.</span></p>
<lb n="1744"/>
<lb n="1745"/><p><span>"Tá sé nách mór seacht n-órlach ar aoirde,"</span>
<lb n="1746"/><span>arsa Iubhdán, "agus téagartha d'á réir, agus é</span>
<lb n="1747"/><span>cúmtha córach fuinneamhail, agus an dáréag eile</span>
<lb n="1748"/><span>is treise againn do theacht chuige isé a ndícheal é</span>
<lb n="1749"/><span>threasgairt."</span></p>
<lb n="1750"/>
<lb n="1751"/><p><span>Ba dhóich le duine go dtuitfeadh an t-anam tur</span>
<lb n="1752"/><span>teith a' cuid des na fearaibh a bhí láithreach nuair</span>
<lb n="1753"/><span>airighdar an gníomh mór, an feóchadán do leagadh</span>
<lb n="1754"/><span>le h-aon bhuille chlaidheamh, agus neart uathbhásach</span>
<lb n="1755"/><span>an fhir a bhí suas le seacht n-órlach ar aoirde.</span>
<lb n="1756"/><span>Níor gháir Feargus i n-aon chor, ámhthach.  Ghlac sé</span>
<lb n="1757"/><span>caint an fhir bhig chómh mór dáiríribh agus dá mba</span>
<lb n="1758"/><span>ag trácht a bhéad sé ar Ultach éigin a bhéadh suas le</span>
<lb n="1759"/><span>seacht troighthe ar aoirde agus bhainfeadh an chos</span>
<lb n="1760"/><span>de chapall le h-aon bhuille chlaidheamh.  Chonaic</span>
<lb n="1761"/><span>Iubhdán an chuid eile ag gáirí agus gan aon</span>
<lb n="1762"/><span>gháire ag teacht a' Feargus.  Do labhair sé.</span></p>
<lb n="1763"/>
<lb n="1764"/><p><span>"Ní ró mhaith an tuisgint atá ag cuid de t'</span>
<lb n="1765"/><span>dhaoinibh-se, a Fhearguis, a bhráthair," ar seisean.</span></p>
<lb n="1766"/>
<lb n="1767"/><p><span>"Cad uime go n-abhran tú an chaint sin, a</span>
<lb n="1768"/><span>Árdrígh?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="1769"/>
<lb n="1770"/><p><span>"Is cúrsaí gáirí leó fear láidir ar thuathaibh</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1771"/><p><span>Luchra agus Luprachán a bheith suas le seacht</span>
<lb n="1772"/><span>n-órlach ar aoirde.  Dá mbéadh sé suas le seacht</span>
<lb n="1773"/><span>troighthibh ar aoirde ní dhéanfaidís aon gháire uime.</span>
<lb n="1774"/><span>Cá bh'fhios dóibh ná go bhfuil tír éigin ar uachtar</span>
<lb n="1775"/><span>na cruinne agus go bhfaighfí fear láidir ann a</span>
<lb n="1776"/><span>bhéadh suas le seacht slata ar aoirde.  Dá dtagadh</span>
<lb n="1777"/><span>fear ó thír de'n tsórd san anso go Cúig' Uladh</span>
<lb n="1778"/><span>an dóich leat ar chúrsaí gáirí leó é?"</span></p>
<lb n="1779"/>
<lb n="1780"/><p><span>"Má tá a leithéid de thír ann, a Iubhdáin, a</span>
<lb n="1781"/><span>bhráthair," arsa Feargus, "tá súil agam go</span>
<lb n="1782"/><span>bhfanfaid na daoine sa bhaile ann, nó má fhágaid</span>
<lb n="1783"/><span>siad an baile ná faghaid siad eólus na slíghe anso</span>
<lb n="1784"/><span>mar a fuarais-se agus do bhaintighearna.  Dá</span>
<lb n="1785"/><span>bhfaighdís measaim nách gáirí a bhainfidís a'</span>
<lb n="1786"/><span>h-uaislibh Uladh."</span></p>
<lb n="1787"/>
<lb n="1788"/><p><span>Do stad an gháirí laithreach.  Tháinig náire ar</span>
<lb n="1789"/><span>na h-uaislibh nuair a thuigeadar an droch mhúineadh</span>
<lb n="1790"/><span>a bhí taisbeánta acu d'Iubhdán agus do Bhébó,</span>
<lb n="1791"/><span>agus chromadar ar a ndícheal a dhéanamh chun urama</span>
<lb n="1792"/><span>agus onóra thaisbeáint dóibh ar gach aon tsaghas</span>
<lb n="1793"/><span>cuma.  Ní raibh Aodh Éigeas ann.  D'fhan sé i</span>
<lb n="1794"/><span>Mágh Faithlinn i dteannta Eisirt.  Ach bhí filí</span>
<lb n="1795"/><span>agus éigse agus lucht ealadhan go tiugh acu i</span>
<lb n="1796"/><span>n-éaghmais Aodha, agus chuireadar ar siúbhal iad</span>
<lb n="1797"/><span>chun spóirt agus aoibhnis agus caitheamh aimsire</span>
<lb n="1798"/><span>dhéanamh d'Iubhdán agus do Bhébó.</span>
<lb n="1799"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1800"/><p><span>CAIBIDIOL A IX</span></p>
<lb n="1801"/>
<lb n="1802"/><p><span>DHÁ ÁRDRÍGH</span></p>
<lb n="1803"/>
<lb n="1804"/><p><span>Nuair a bhí deire leis an bhféasta agus leis an</span>
<lb n="1805"/><span>gcaitheamh aimsire do thóg Feargus Iubhdán ar a</span>
<lb n="1806"/><span>bhais chuige, agus do thóg an ríogan óg úd Bébó</span>
<lb n="1807"/><span>ar a bais.  Bhí an t-aragul, an seómra deirigh,</span>
<lb n="1808"/><span>curtha i dtreó dhóibh um an dtaca san, fé mar a</span>
<lb n="1809"/><span>dh'órduigh Feargus.  Do rug Feargus agus an</span>
<lb n="1810"/><span>ríogan óg an bheirt leó go dtí an seómra san.</span>
<lb n="1811"/><span>Do lean an priúnsa Laighneach agus tuille de'n</span>
<lb n="1812"/><span>chuideachtain iad.</span></p>
<lb n="1813"/>
<lb n="1814"/><p><span>"Seo, a Árdrígh," arsa Feargus.  "Bíodh an</span>
<lb n="1815"/><span>t-aragul so agat-sa an fhaid a bheidh tú anso i gCúig'</span>
<lb n="1816"/><span>Uladh."</span></p>
<lb n="1817"/>
<lb n="1818"/><p><span>"Is maith an t-aragul é seo, a Fhearguis, a</span>
<lb n="1819"/><span>bhráthair," arsa Iubhdán, "ach tá aragul agam-sa</span>
<lb n="1820"/><span>sa bhaile i Mágh Faithlinn atá níos fearr go mór</span>
<lb n="1821"/><span>'ná é.  D'ór dhearg atá an leath uachtarach de</span>
<lb n="1822"/><span>m'aragul-sa déanta, agus tá an leath iachtarach</span>
<lb n="1823"/><span>dé déanta d'airgead ghléigeal.  Tá fárdorus</span>
<lb n="1824"/><span>finndruinne os cionn a dhoruis agus is d'úmha</span>
<lb n="1825"/><span>atá an táirseach déanta, agus isé díon atá air</span>
<lb n="1826"/><span>'ná cleití na n-eun is áilne dath.  Tá cainnleóir</span>
<lb n="1827"/><span>áluinn ór-daithte i lár an araguil sin agus</span>
<lb n="1828"/><span>cainneal ar lasadh sa chainnleóir sin agus tugan</span>
<lb n="1829"/><span>an chainneal san solus dúinn, solus aoibhinn ná</span>
<lb n="1830"/><span>tagan lagú' ná dorchú' choídhche air.  Tá mór-</span>
<lb n="1831"/><span>thímpal ar sholus na cainnle sin coróinn de</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1832"/><p><span>chlochaibh luachmhara a bhíon coitchianta ag taithneamh</span>
<lb n="1833"/><span>agus ag spréacharnaigh sa tsolus.  - Ní'l gruaig</span>
<lb n="1834"/><span>dhubh ar aoinne d'ár ndaoine.  Folta buidhe</span>
<lb n="1835"/><span>barachasa atá ortha go léir.  Ní'l dubh ach mise</span>
<lb n="1836"/><span>agus an t-Árdríogan anso.  Agus feuch, a</span>
<lb n="1837"/><span>Fhearguis, a bhráthair; ní thagan breóiteacht ná</span>
<lb n="1838"/><span>easba sláinte ná aos ná fuirbhtheacht ná bás ar</span>
<lb n="1839"/><span>aoinne sa tír as a dtánamair-ne.  Bíon gach</span>
<lb n="1840"/><span>aoinne i mbláth na h-óige ann choidhche.  Agus</span>
<lb n="1841"/><span>aoinne thagan ag triall orainn agus gur maith leis</span>
<lb n="1842"/><span>fanmhaint, bíon míle fáilte againn roimis.  Tá</span>
<lb n="1843"/><span>ár ndóirse ar osgailt i gcómhnuidhe do gach aoinne</span>
<lb n="1844"/><span>a thagan."</span></p>
<lb n="1845"/>
<lb n="1846"/><p><span>Do fágadh Iubhdán agus Bébó sa n-aragul san,</span>
<lb n="1847"/><span>agus thagadh Feargus gach aon lá agus bheireadh sé</span>
<lb n="1848"/><span>leis ar a bhais Iubhdán, ag taisbeáint na tíre dhó</span>
<lb n="1849"/><span>agus ag taisbeáint na ndaoine dhó, agus bhíodh</span>
<lb n="1850"/><span>sé ag faire ar gach aon fhocal a thagadh ó Iubhdán</span>
<lb n="1851"/><span>mar thuigeadh sé go mbíodh ana bhrígh agus ana</span>
<lb n="1852"/><span>dhoimhneas 'n-a chaint.  Agus ní h-é Feargus</span>
<lb n="1853"/><span>amháin a bhíodh ag faire ar a chaint ach an uile Ultach,</span>
<lb n="1854"/><span>uasal agus íseal, a gheibheadh aon chaoi ar bheith</span>
<lb n="1855"/><span>ag éisteacht leis.</span></p>
<lb n="1856"/>
<lb n="1857"/><p><span>Bhí fear ar theaghlach Fhearguis agus b'é a ghnó</span>
<lb n="1858"/><span>teinteacha an teaghlaigh d' adú' agus aire thabhairt</span>
<lb n="1859"/><span>dóibh i dtreó ná raighdís i n-éag.  Fer dedh a</span>
<lb n="1860"/><span>tugtí ar an bhfear go raibh an cúram san air.</span>
<lb n="1861"/><span>Is ionan fear dedh agus giolla teine, agus giolla</span>
<lb n="1862"/><span>teine a tugtí 'n-a dhiaigh san ar an seirbhíseach</span>
<lb n="1863"/><span>san.  Bhí an fear dedh lá ag adú' na teine agus</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1864"/><p><span>bhí Iubhdán ag feuchaint air.  Chuir an fear dedh</span>
<lb n="1865"/><span>féithlean fó chrann ar an dteine díreach mar a</span>
<lb n="1866"/><span>chuirfeadh sé aon adhmad eile.  Do labhair</span>
<lb n="1867"/><span>Iubhdán.</span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>"A fhir seo a dheinean deatach mór ag adú' na</span>
<lb n="1870"/><span>dteinte agus a loisgean mórán adhmaid, ná</span>
<lb n="1871"/><span>loisg rígh na gcrann.  Déin an teine do rígh</span>
<lb n="1872"/><span>na bhfleadh, d'Fheargus uasal na slógh, ach ná cuir</span>
<lb n="1873"/><span>sa teine sin rígh na coille.  Ná loisg rígh na</span>
<lb n="1874"/><span>bhfeadh do rígh na bhfleadh.  Is fann é an féithlean.</span>
<lb n="1875"/><span>Ní'l slóighte móra aige mar atá ag Árdrígh Uladh.</span>
<lb n="1876"/><span>Ach tá a neart féin aige.  Ní'l an crann san ag</span>
<lb n="1877"/><span>fás a' talamh na h-Éirean ná fuil fé n-a smacht.</span>
<lb n="1878"/><span>Cuirean sé a ghéaga caola fada tímpal ar an</span>
<lb n="1879"/><span>gcrann is mó agus is treise, agus is seirbhíseach</span>
<lb n="1880"/><span>an crann san dó feasta.  Ná loisg é, a fhir an</span>
<lb n="1881"/><span>deataigh.  Is dual dó an uraim is dual do rígh.</span>
<lb n="1882"/><span>Tabhair dó an uraim is dual dó, nó beidh a</span>
<lb n="1883"/><span>chathughadh ort.  Goinfidh faobhar thu nó báthfaidh</span>
<lb n="1884"/><span>uisge thu.</span></p>
<lb n="1885"/>
<lb n="1886"/><p><span>"Ná loisg an crann-ubhall áluinn, crann</span>
<lb n="1887"/><span>na ngéag bhfaon fé ualach mhilis, crann an chinn</span>
<lb n="1888"/><span>bháin gur minic air lámh an duine.</span></p>
<lb n="1889"/>
<lb n="1890"/><p><span>"Ná loisg an draighean dubh.  Ní loisgid saoir</span>
<lb n="1891"/><span>é.  Tugan sé díon do'n eun sa gheimhre.</span></p>
<lb n="1892"/>
<lb n="1893"/><p><span>"Ná loisg crann sailíghe, crann na bhfilí.  Tá</span>
<lb n="1894"/><span>mísleacht dán ann.  Tá mil do bheachaibh ann.  Is</span>
<lb n="1895"/><span>aoibhinn bheith ag éisteacht le crónán na mbeach</span>
<lb n="1896"/><span>agus iad ag deól na meala as a bhláthaibh.  Ní</span>
<lb n="1897"/><span>ceart é chur sa teine.</span>
<lb n="1898"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1899"/><p><span>"Loisg an cárthan, crann na ndraoidhthe, crann</span>
<lb n="1900"/><span>caomh na gcaor ndearg, crann na bpiseóg agus</span>
<lb n="1901"/><span>na deismireachta.  Ach seachain an coll, coll na</span>
<lb n="1902"/><span>ngeug bhfann agus na gcnó a thaithnean leis an</span>
<lb n="1903"/><span>bhfiacail.  Ná loisg an coll, a fhir an deataigh.</span></p>
<lb n="1904"/>
<lb n="1905"/><p><span>"An fhuinnseóg; dorcha a dath.  Cuirean sí</span>
<lb n="1906"/><span>luas i rothanaibh; slata i lámhaibh marcach; ruag</span>
<lb n="1907"/><span>ar namhaid i gcath.  Is mairg a loisgfeadh í.</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>"Loisg an dris, an rud ríghin deilgneach</span>
<lb n="1910"/><span>a ghearan cos an duine agus do stracan a</span>
<lb n="1911"/><span>chuid éadaigh.  Loisg an dris idir chríon agus</span>
<lb n="1912"/><span>glas.</span></p>
<lb n="1913"/>
<lb n="1914"/><p><span>"Adhmad teith dair úr.  Ní gnáth aoinne</span>
<lb n="1915"/><span>séimh uaidh.  Cuirean a ghál teinneas cinn ar</span>
<lb n="1916"/><span>dhaoine agus cuirean a ghríos teinneas 'n-a súilibh.</span>
<lb n="1917"/><span>Ná cuir sa teine an t-adhmad a chuirfeadh meidh-</span>
<lb n="1918"/><span>reán agus sile súl ar dhaoine.</span></p>
<lb n="1919"/>
<lb n="1920"/><p><span>"Ná staon ó'n gcrann-fearna do losgadh,</span>
<lb n="1921"/><span>badhb teasaidhe na coille.  Is fada ó fhuacht duit</span>
<lb n="1922"/><span>teine fearna agus sgeithe gile.</span></p>
<lb n="1923"/>
<lb n="1924"/><p><span>"Cuileann, loisg a úr.  Cuileann, loisg a</span>
<lb n="1925"/><span>chríon.  Chun teine ní'l crann le fághail is fearr</span>
<lb n="1926"/><span>'ná cuileann.</span></p>
<lb n="1927"/>
<lb n="1928"/><p><span>"An trom, an droch adhmad, crann eachra na</span>
<lb n="1929"/><span>slógh sídhe, loisg go mbeidh 'n-a ghual.</span></p>
<lb n="1930"/>
<lb n="1931"/><p><span>"Loisg an beithe nuair a gheabhair sínte ar an</span>
<lb n="1932"/><span>dtalamh é.  Agus loisg go mall agus go moch,</span>
<lb n="1933"/><span>pé tráth is maith leat é, an crann úd go mbíon a</span>
<lb n="1934"/><span>bhárr ar crith.</span></p>
<lb n="1935"/>
<lb n="1936"/><p><span>"Ach an t-iubhar, an t-adhmad is uaisle dhíobh</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1937"/><p><span>go léir, crann na bhfleadh, mar is eól duit, dabhacha</span>
<lb n="1938"/><span>donna is ceart a dhéanamh dé.</span></p>
<lb n="1939"/>
<lb n="1940"/><p><span>"Glac mo chómhairle, a fhir an deataigh.  Cuirfidh</span>
<lb n="1941"/><span>an chómhairle sin an rath ort i dtaobh anama agus</span>
<lb n="1942"/><span>chuirp."</span></p>
<lb n="1943"/>
<lb n="1944"/><p><span>Thug an giolla aire mhaith do gach focal d'ár</span>
<lb n="1945"/><span>labhair Iubhdán an uair sin agus do ghlac sé an</span>
<lb n="1946"/><span>chómhairle agus do dhein sé beart d'á réir as</span>
<lb n="1947"/><span>san amach.</span></p>
<lb n="1948"/>
<lb n="1949"/><p><span>Bhí Iubhdán ar an gcuma san i gCúig' Uladh agus</span>
<lb n="1950"/><span>saor-chóimeád air agus níor bheag d'aiteas le</span>
<lb n="1951"/><span>fearaibh Uladh agus le Feargus bheith i n'fhochair</span>
<lb n="1952"/><span>ag feuchaint air agus ag éisteacht le n-a chaint.</span>
<lb n="1953"/><span>An bhreis a bhí acu-san air-sean i méid cuirp bhí</span>
<lb n="1954"/><span>sé aige-sean ortha-san i ngéar-chúis agus i n-éirim</span>
<lb n="1955"/><span>agus i n-inntleacht aigne.</span></p>
<lb n="1956"/>
<lb n="1957"/><p><span>Dhein Feargus cathaoir bheag dheas, i bhfuirm</span>
<lb n="1958"/><span>cárbait, agus do dhaingnigh sé an chathaoir ar a</span>
<lb n="1959"/><span>chuislinn chlé, agus do chuireadh sé Iubhdán 'n-a</span>
<lb n="1960"/><span>shuidhe sa chathaoir sin.  Ansan do ghabhadh sé</span>
<lb n="1961"/><span>amach ar fuid na h-áite agus cuid d'uaislibh Uladh</span>
<lb n="1962"/><span>i n-aonfheacht leis, agus iad go léir, idir rígh</span>
<lb n="1963"/><span>agus uaisle, ag faire ar gach aon chor a chuireadh</span>
<lb n="1964"/><span>Iubhdán dé, agus ar gach aon fhocal a deireadh sé.</span></p>
<lb n="1965"/>
<lb n="1966"/><p><span>Thánadar mar sin, Feargus agus Iubhdán,</span>
<lb n="1967"/><span>isteach sa n-áit 'n-a raibh cuid de bhantracht Uladh.</span>
<lb n="1968"/><span>Bhí cuid des na ríognaibh óga agus iad ag cíoradh</span>
<lb n="1969"/><span>a gcinn agus ag cur órnáidí ar a ngruaig, agus</span>
<lb n="1970"/><span>mórán de dhuagh na h-oibre sin acu d'á fhághail.</span>
<lb n="1971"/><span>Do stad Iubhdán ag feuchaint ortha ar feadh</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1972"/><p><span>tamaill.  Do stad na h-uaisle ag feuchaint ar</span>
<lb n="1973"/><span>Iubhdán agus ag feitheamh leis an bhfocal a</span>
<lb n="1974"/><span>déarfadh sé.  Fé dheire do dhein Iubhdán gaire.</span></p>
<lb n="1975"/>
<lb n="1976"/><p><span>"Cad fé ndeara dhuit an gháire sin a dhéanamh,</span>
<lb n="1977"/><span>a rígh?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="1978"/>
<lb n="1979"/><p><span>"Tá cúis gháire agam, a rígh," arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="1980"/>
<lb n="1981"/><p><span>"Nár dhóich le h-aoinne gur ar mhaithe leis an</span>
<lb n="1982"/><span>gceann a deintear an cíoradh go léir agus an</span>
<lb n="1983"/><span>sleamhnú' go léir, agus an fígheadh agus an casadh</span>
<lb n="1984"/><span>go léir?"</span></p>
<lb n="1985"/>
<lb n="1986"/><p><span>"Agus ar ndó' iseadh leis," arsa Feargus.</span></p>
<lb n="1987"/>
<lb n="1988"/><p><span>"Ní h-eadh i n-aon chor, a rígh," arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="1989"/>
<lb n="1990"/><p><span>"Is díobháil a dheineann an obair sin do'n cheann."</span></p>
<lb n="1991"/>
<lb n="1992"/><p><span>"Agus cad chuige go ndeintear an obair, má</span>
<lb n="1993"/><span>'seadh?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="1994"/>
<lb n="1995"/><p><span>"Deintear an obair go léir ar mhaithe</span>
<lb n="1996"/><span>le d' shúilibh-se agus le m'shúilibh-se, a rígh," arsa</span>
<lb n="1997"/><span>Iubhdán.</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>"Agus cad é an tairbhe dheinean an obair sin</span>
<lb n="2000"/><span>d'ár súilibh-ne, a rígh?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2001"/>
<lb n="2002"/><p><span>"Is cuma leis na ríognaibh óga san ach go</span>
<lb n="2003"/><span>bhfeicfear áilneacht a bhfolt agus go ndéanfar</span>
<lb n="2004"/><span>iongnadh de'n áilneacht," arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="2005"/>
<lb n="2006"/><p><span>"Agus cad é an tairbhe do'n áilneacht iongnadh</span>
<lb n="2007"/><span>dhéanamh dé?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2008"/>
<lb n="2009"/><p><span>"Nach shiné bhainean an gháire asam, a rígh!"</span>
<lb n="2010"/><span>arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="2011"/>
<lb n="2012"/><p><span>Chuadar lá go tigh duin' uasail a bhí n-a cheann</span>
<lb n="2013"/><span>airm ag Feargus.  Bhí bróga nua fághalta ag an</span>
<lb n="2014"/><span>nduin' uasal agus bhí sé 'ghá gcur uime.  Thug sé</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2015"/><p><span>fé ndeara go raibh na buinn ana thanaidhe fútha.</span>
<lb n="2016"/><span>Dhírigh sé ar spídiúchán ar an ngréasaidhe agus ar</span>
<lb n="2017"/><span>ghearán ná seasóch' na bróga aon fhaid, mar gheall</span>
<lb n="2018"/><span>ar na buinn a bheith chómh tanaidhe futha, agus d'á</span>
<lb n="2019"/><span>éaghmuis sin ná cosanóchaidís buinn a chos ar</span>
<lb n="2020"/><span>chlochaibh an bhóthair nuair a bhéadh air dul ar</span>
<lb n="2021"/><span>slógadh le Feargus.</span></p>
<lb n="2022"/>
<lb n="2023"/><p><span>Nuair a thánadar uaidh do chuir Iubhdán gáire as.</span></p>
<lb n="2024"/>
<lb n="2025"/><p><span>"Cad fé ndeara an gháire sin, a rígh?" arsa</span>
<lb n="2026"/><span>Feargus.</span></p>
<lb n="2027"/>
<lb n="2028"/><p><span>"An fear úd a bhí ag cáineadh na mbróg," arsa</span>
<lb n="2029"/><span>Iubhdán, "is beag an gádh atá aige le h-iad do</span>
<lb n="2030"/><span>cháineadh.  Táid na buinn tanaidhe.  Má táid</span>
<lb n="2031"/><span>féin mairfid buinn na mbróg níos sia 'ná mhairfid</span>
<lb n="2032"/><span>buinn na gcos."</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>Ní rabhadar a bhfad imthighthe ó thigh an duin' uasail</span>
<lb n="2035"/><span>sin nuair a tháinig sgéala chúcha go raibh an duin'-</span>
<lb n="2036"/><span>uasal marbh.  Go dtáinig ceann-airm eile chun an</span>
<lb n="2037"/><span>tighe chéadna.  Gur eirigh idir an mbeirt.  Gur</span>
<lb n="2038"/><span>throideadar, agus gur thuit an bheirt.</span></p>
<lb n="2039"/>
<lb n="2040"/><p><span>"Seadh!" arsa Iubhdán.  "Bhí na buinn úd</span>
<lb n="2041"/><span>láidir a ndóithin!"</span></p>
<lb n="2042"/>
<lb n="2043"/><p><span>Ar theaghlach Fhearguis a bhí an bheirt a mhairbh a</span>
<lb n="2044"/><span>chéile.  Do deineadh iad do thoramh.  Bhí Feargus</span>
<lb n="2045"/><span>agus Iubhdán ar an dtóramh.  Chonaic Iubhdán</span>
<lb n="2046"/><span>an dá chorp agus iad 'n-a luighe i n-aice 'chéile ar</span>
<lb n="2047"/><span>an gclár.  Bhí sé ag feuchaint ortha ar feadh</span>
<lb n="2048"/><span>tamaill mhaith.</span></p>
<lb n="2049"/>
<lb n="2050"/><p><span>"Cad is dóich leat dóibh anois, a rígh?" arsa</span>
<lb n="2051"/><span>Feargus.</span>
<lb n="2052"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2053"/><p><span>"Feuchaid siad ana mhuínteartha le chéile anois,</span>
<lb n="2054"/><span>a rígh," arsa Iubhdán.  "Tá síothcháin eatartha</span>
<lb n="2055"/><span>anois," ar seisean, "síothcháin a bheidh buan."</span></p>
<lb n="2056"/>
<lb n="2057"/><p><span>Tar éis an tóraimh tháinig lá a n-adhlactha.  Do</span>
<lb n="2058"/><span>deineadh an dá uaigh i n-aice 'chéile, agus do</span>
<lb n="2059"/><span>cuireadh órnáid mhór ar na h-uaghnaibh toisg gur</span>
<lb n="2060"/><span>bhain na fir le teaghlach an rígh.  Bhí cuid des na</span>
<lb n="2061"/><span>daoine ag cogarnaigh.</span></p>
<lb n="2062"/>
<lb n="2063"/><p><span>"Is deise an uaigh seo," adeireadh duine.</span></p>
<lb n="2064"/>
<lb n="2065"/><p><span>"Ní deise," adeireadh duine eile.  "Is deise</span>
<lb n="2066"/><span>í seo."</span></p>
<lb n="2067"/>
<lb n="2068"/><p><span>"Beir i n-aice na n-uaghna mé, a rígh," arsa</span>
<lb n="2069"/><span>Iubhdán, "go bhfeuichad síos ionta."</span></p>
<lb n="2070"/>
<lb n="2071"/><p><span>Do rug.  Thug sé tamall ag feuchaint síos i</span>
<lb n="2072"/><span>n-uaigh acu.</span></p>
<lb n="2073"/>
<lb n="2074"/><p><span>"Beir chun na h-uagha eile mé, a rígh," ar seisean.</span></p>
<lb n="2075"/>
<lb n="2076"/><p><span>Do rug.  Thug sé tamall ag feuchaint síos inti</span>
<lb n="2077"/><span>sin.</span></p>
<lb n="2078"/>
<lb n="2079"/><p><span>"Déanfaidh san an gnó, a rígh," ar seisean.</span></p>
<lb n="2080"/>
<lb n="2081"/><p><span>Dhruid Feargus siar ó-s na h-uaghnaibh.  Bhí sé</span>
<lb n="2082"/><span>féin agus a raibh láithreach ag faire agus cluas</span>
<lb n="2083"/><span>ar gach aoinne feuchaint cad déarfadh Iubhdán.</span>
<lb n="2084"/><span>Níor labhair Iubhdán.  Fé dheire do labhair</span>
<lb n="2085"/><span>Feargus.</span></p>
<lb n="2086"/>
<lb n="2087"/><p><span>"Cia 'cu uaigh is dóich leat is deise, a rígh?"</span>
<lb n="2088"/><span>arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2089"/>
<lb n="2090"/><p><span>"'Is deacair rogha bhaint a' dhá dhíg,' a Fhearguis,</span>
<lb n="2091"/><span>a chara," arsa Iubhdán</span></p>
<lb n="2092"/>
<lb n="2093"/><p><span>Thug san ádhbhar machtnaimh d'á raibh láithreach.</span>
<lb n="2094"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2095"/><p><span>CAIBIDIOL A X</span></p>
<lb n="2096"/>
<lb n="2097"/><p><span>DÍOGHALTAS NA BHFEAR MBEAG</span></p>
<lb n="2098"/>
<lb n="2099"/><p><span>Bhí Iubhdán ar an gcuma san i n-Eamhain agus</span>
<lb n="2100"/><span>ana chaitheamh aimsire ag Feargus agus ag uaislibh</span>
<lb n="2101"/><span>Uladh 'á bhaint as.  Ach bhí uaigneas mór ar</span>
<lb n="2102"/><span>thuathaibh Luchra agus Luprachán i ndiaigh a rígh.</span>
<lb n="2103"/><span>Tháinig na tighearnaí agus na h-uaisle agus na</span>
<lb n="2104"/><span>maithe móra i gcómhairle, feuchaint cad ba mhaith</span>
<lb n="2105"/><span>dhóibh a dhéanamh chun an rígh d'fhuasgailt agus do</span>
<lb n="2106"/><span>thabhairt leó abhaile.  Bhí ar an gcómhairle sin</span>
<lb n="2107"/><span>Conán mac Ruichid, agus Géarchú mac Gairid,</span>
<lb n="2108"/><span>agus Ríghbeg mac Róbhig, agus Luigín mac Luigid,</span>
<lb n="2109"/><span>agus Glúnán mac Gabhairn, agus Feabhal mac</span>
<lb n="2110"/><span>Feóirín, agus Cinnbeg mac Gnumáin, agus</span>
<lb n="2111"/><span>Bríghbeg mac Buain, agus Bran mac Luain, agus</span>
<lb n="2112"/><span>Mether mac Mintáin.  Bhí ar an gcómhairle</span>
<lb n="2113"/><span>chéadna Glómar mac Glais mic Glomraide, an</span>
<lb n="2114"/><span>tréanfhear, an fear a dheineadh an feóchadán do</span>
<lb n="2115"/><span>leagadh le h-aon bhuille chlaidheamh.  Bhí ar an</span>
<lb n="2116"/><span>gcómhairle sin, leis, Eisirt mac Big mic Buaidh-</span>
<lb n="2117"/><span>geine, an t-árd-ollamh.  Do deineadh a lán</span>
<lb n="2118"/><span>cainte mar is gnáth a dhéanamh i gcómhairle d'á</span>
<lb n="2119"/><span>sórd, agus bíodh gur chainteóirí beaga a bhí ag</span>
<lb n="2120"/><span>déanamh na cainte, dheineadar oiread cainte</span>
<lb n="2121"/><span>agus dá mbéadh gach fear díobh sé troighthe ar</span>
<lb n="2122"/><span>aoirde i n-inead aon leath-troigh amháin.</span></p>
<lb n="2123"/>
<lb n="2124"/><p><span>Sa chaint dóibh níor fhéad na cainteóirí gan a</span>
<lb n="2125"/><span>thabhairt le tuisgint go raibh milleán mór acu ar</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2126"/><p><span>Eisirt mar gur bh'í an gháire úd a dhein Eisirt fé</span>
<lb n="2127"/><span>ndear an rígh bheith i mbraighdineas i gCúig' Uladh</span>
<lb n="2128"/><span>uatha.  Níor leig eagla dhóibh labhairt ró shoiléir</span>
<lb n="2129"/><span>sa méid sin de'n sgéal mar bhí Aodh Éigeas, an</span>
<lb n="2130"/><span>fear mór, an fathach dar leó, ansúd 'n-a shuidhe ar</span>
<lb n="2131"/><span>a bhosga agus ná raghadh ceann aon fhir acu thar</span>
<lb n="2132"/><span>leath slíghe go glúinibh air, agus uraim an domhain</span>
<lb n="2133"/><span>aige d'Eisirt.  Thuigeadar 'n-a n-aigne dá</span>
<lb n="2134"/><span>gcuiridís fearg air ná béadh aige ach eirighe agus</span>
<lb n="2135"/><span>cromadh ar ghabháil do chosaibh ionta agus go</span>
<lb n="2136"/><span>mbéidís go léir marbh aige gan puinn ríghnis.</span>
<lb n="2137"/><span>Thuig Eisirt cad a bhí 'n-a n-aigne.  D'eirigh sé</span>
<lb n="2138"/><span>agus do labhair sé.</span></p>
<lb n="2139"/>
<lb n="2140"/><p><span>"A mhaithe agus a mhór-uaisle tuatha Luchra agus</span>
<lb n="2141"/><span>Luprachán," ar seisean, "ní h-aon tairbhe</span>
<lb n="2142"/><span>dhúinn anois bheith ag cásamh an uilc agus an</span>
<lb n="2143"/><span>mhí-ádh atá tagaithe orainn, ná bheith a d'iaraidh a</span>
<lb n="2144"/><span>dhéanamh amach cé fé ndear an t-olc ná cad fé</span>
<lb n="2145"/><span>ndear é.  Is ar cad a leighisfidh an t-olc is ceart</span>
<lb n="2146"/><span>bheith ag cuimhneamh anois.  Tá Iubhdán i gCúig</span>
<lb n="2147"/><span>Uladh ag Feargus mac Léide.  Tá sé ar saor-</span>
<lb n="2148"/><span>choimeád aige ann.  Tá uraim agus onóir aige</span>
<lb n="2149"/><span>d'á fhághail ó Fheargus i gCúig' Uladh, agus ó n-a</span>
<lb n="2150"/><span>bhfuil d'Ultaibh ann, oiread díreach agus d'fhéad-</span>
<lb n="2151"/><span>fimís féin a thabhairt dó dá mbéadh sé anso sa</span>
<lb n="2152"/><span>bhaile againn.  Is cuimhin libh go léir an chaint úd</span>
<lb n="2153"/><span>a bhain an gháire úd asam-sa an oídhche úd a</span>
<lb n="2154"/><span>gabhadh mise le h-órdú' an rígh.  Do labhair</span>
<lb n="2155"/><span>Iubhdán an oídhche sin ar fheabhas na gcuraí agus na</span>
<lb n="2156"/><span>gcathmhilí a bhí sa tigh seo an oídhche sin.  Isiad na</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2157"/><p><span>curaí céadna agus na cathmhilí céadna atá anso</span>
<lb n="2158"/><span>anocht.  Do labhair sé ar na tréanfhearaibh agus</span>
<lb n="2159"/><span>ar na ríghdhamhnaibh mear-bhorba mear-láidire</span>
<lb n="2160"/><span>mór-ghníomhacha a bhí anso an oídhche sin.  Isiad na</span>
<lb n="2161"/><span>tréinfhir chéadna agus na ríghdhamhnaí céadna atá</span>
<lb n="2162"/><span>anso anocht.</span></p>
<lb n="2163"/>
<lb n="2164"/><p><span>"A mhaithe agus a mhór-uaisle, ní foláir dómh-sa</span>
<lb n="2165"/><span>an méid seo do rádh anois.  D'fhiafraigh Iubhdán</span>
<lb n="2166"/><span>daoíbh-se an oídhche úd an bhfeacathas riamh cath-</span>
<lb n="2167"/><span>mhilí dob' fhearr 'ná na cathmhilí a bhí aige féin.</span>
<lb n="2168"/><span>Dúbhrabhair go léir d'aon ghuth ná feacathas.</span>
<lb n="2169"/><span>Anois an t-am agaibh chun a thaisbeáint ciacu bhí</span>
<lb n="2170"/><span>fírinne sa bhfreagra san nó ná raibh."</span></p>
<lb n="2171"/>
<lb n="2172"/><p><span>"Cad tá le déanamh againn chun san do thais-</span>
<lb n="2173"/><span>beáint, a rígh ollamh?" arsa Conán mac Ruichid.</span></p>
<lb n="2174"/>
<lb n="2175"/><p><span>"Dá mbéadh fírinne sa bhfreagra úd, a</span>
<lb n="2176"/><span>Chonáin," arsa Eisirt, "do raghadh seacht catha</span>
<lb n="2177"/><span>féinne tuatha Luchra agus Luprachán, fé n-a</span>
<lb n="2178"/><span>gcuraí agus fé n-a gcathmhilí agus fé n-a ríghdamh-</span>
<lb n="2179"/><span>naibh, líon a slógh, go h-Éamhain, agus d'iarfaidís</span>
<lb n="2180"/><span>ar Fheargus mhac Léide a rígh thabhairt dóibh le</span>
<lb n="2181"/><span>fuasgailt, agus dhéanfaidís luach maith do thairis-</span>
<lb n="2182"/><span>gint dó mar fhuasgailt."</span></p>
<lb n="2183"/>
<lb n="2184"/><p><span>"Ó," ar siad go léir, "siné díreach atá</span>
<lb n="2185"/><span>againn le déanamh!  Deinimís láithreach é.  Is</span>
<lb n="2186"/><span>truagh nár cuimhnigheadh air níos túisge!"</span></p>
<lb n="2187"/>
<lb n="2188"/><p><span>Do ghleus gach cathmhile agus gach cura agus</span>
<lb n="2189"/><span>gach ríghdhamhna a neart slógh féin ar aon láthair</span>
<lb n="2190"/><span>agus ghluaiseadar gan a thuille ríghnis.  Ní</span>
<lb n="2191"/><span>h-innstear conus a chuireadar an tslígh dhíobh</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2192"/><p><span>ach gur shroiseadar faithche na h-Éamhna agus go</span>
<lb n="2193"/><span>rabhdar ann sar ar eirigh grian ar maidin amáireach</span>
<lb n="2194"/><span>a bhí chúghainn.  D'eirigh lucht na catharach agus</span>
<lb n="2195"/><span>d'fheuchadar amach.  Chonacadar amuich ar an</span>
<lb n="2196"/><span>bhfaithche na daoine beaga go léir, na céadta</span>
<lb n="2197"/><span>mílte acu, agus iad riartha gleusta go h-áluinn,</span>
<lb n="2198"/><span>i n-arm 's i n-éide agus i n-iodhnaibh catha, agus gan</span>
<lb n="2199"/><span>an fear ba mhó acu thar leath-troigh ar aoirde.</span>
<lb n="2200"/><span>Chuireadar teachtaireacht isteach 'ghá rádh gur</span>
<lb n="2201"/><span>theastuigh uatha labhairt leis an Árdrígh.  Tháinig</span>
<lb n="2202"/><span>Feargus agus uaisle Uladh amach láithreach go</span>
<lb n="2203"/><span>fonnmhar, ní h-amháin chun na teachtaireachta</span>
<lb n="2204"/><span>d'fhreagairt ach chun go bhfeicfidís an radharc,</span>
<lb n="2205"/><span>leis.  Ní raibh Eisirt amuich.  D'fhan sé féin</span>
<lb n="2206"/><span>agus Aodh sa bhaile i ndiaigh na slógh ag tabhairt</span>
<lb n="2207"/><span>aire do'n áit.  Tháinig Conán mac Ruichid i</span>
<lb n="2208"/><span>gcómhngar d'Fheargus agus d'úmhluigh sé dhó agus</span>
<lb n="2209"/><span>do labhair.</span></p>
<lb n="2210"/>
<lb n="2211"/><p><span>"A Árdrígh Uladh," ar seisean, "tá Iubhdán,</span>
<lb n="2212"/><span>Árdrígh tuatha Luchra agus Luprachán, Árdrígh</span>
<lb n="2213"/><span>Muighe Faithlinn, anso i mbraighdineas agat-sa.</span>
<lb n="2214"/><span>Sinne a mhuintir.  Thánamair ag triall ort 'ghá</span>
<lb n="2215"/><span>iaraidh ort ár rígh thabhairt dúinn le fuasgailt,</span>
<lb n="2216"/><span>agus tabharfaimíd luach maith dhuit air."</span></p>
<lb n="2217"/>
<lb n="2218"/><p><span>"Cad é an luach a thabharfaidh sibh dom air?"</span>
<lb n="2219"/><span>arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2220"/>
<lb n="2221"/><p><span>"Is mór agus is fairsing an machaire é seo,"</span>
<lb n="2222"/><span>ar siad, "an mágh so na h-Éamhna.  Cuirfimíd</span>
<lb n="2223"/><span>bara cruithneachtan ar an machaire seo gach bliain</span>
<lb n="2224"/><span>duit, gan a bheith oraibh é threabhadh ná do leasú'</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2225"/><p><span>ná aon phioc eile d'á dhuagh fhághail.  Ní bheidh</span>
<lb n="2226"/><span>oraibh fiú aon ghráinne síl do chur ann, ach fásfaidh</span>
<lb n="2227"/><span>an chruithneacht uaithi féin chúghaibh 'n-a bróin</span>
<lb n="2228"/><span>throm shaidhbhir."</span></p>
<lb n="2229"/>
<lb n="2230"/><p><span>"Ní thabharfad-sa Iubhdán daoíbh ar an bhfuas-</span>
<lb n="2231"/><span>gailt sin," arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2232"/>
<lb n="2233"/><p><span>"Má seadh," ar siad, "nuair ná tabharfá</span>
<lb n="2234"/><span>dúinn é le fuasgailt déanfaimíd díoghaltas</span>
<lb n="2235"/><span>ort."</span></p>
<lb n="2236"/>
<lb n="2237"/><p><span>"Agus cad é an díoghaltas a dhéanfaidh sibh</span>
<lb n="2238"/><span>orm?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2239"/>
<lb n="2240"/><p><span>"Imtheóchaimíd mór-thímpal tré Chúig' Uladh</span>
<lb n="2241"/><span>agus sgaoilfimíd gamhna na Cúige chun a máith-</span>
<lb n="2242"/><span>reacha agus deólfaid na gamhna na máithreacha</span>
<lb n="2243"/><span>agus ní bheidh, ar maidin amáireach, oiread leamh-</span>
<lb n="2244"/><span>nachta le fághail i gCuig' Uladh agus dhéanfadh</span>
<lb n="2245"/><span>deoch d'aon bhunóic amháin."</span></p>
<lb n="2246"/>
<lb n="2247"/><p><span>"Bíodh agaibh," arsa Feargus, "ach ní bheidh</span>
<lb n="2248"/><span>Iubhdán agaibh."</span></p>
<lb n="2249"/>
<lb n="2250"/><p><span>D'imthigheadar agus dheineadar an fhoghail sin,</span>
<lb n="2251"/><span>mar adúbhradar.  Tháinig an mhaidean.  Chuaidh</span>
<lb n="2252"/><span>mná na Cúige ag crúdh na mbó.  Ní raibh diúir</span>
<lb n="2253"/><span>bhainne le fághail ó aon bhoin i gCúig' Uladh.  Shíl</span>
<lb n="2254"/><span>gach bean-chrúidhte gur bh'iad a ba féin a bhí gan</span>
<lb n="2255"/><span>bainne agus go bhféadfadh sí, nídh nár bh'iongnadh,</span>
<lb n="2256"/><span>raint bhainne fhághail ar iasacht i gcóir an lae sin.</span>
<lb n="2257"/><span>Bhuail na mná umá chéile agus iad ag dul a</span>
<lb n="2258"/><span>d'iaraidh iasachta an bhainne ar a chéile.</span></p>
<lb n="2259"/>
<lb n="2260"/><p><span>"An bhféadfá raint bhainne thabhairt dom ar</span>
<lb n="2261"/><span>iasacht go dtí amáireach?" adéarfadh bean le</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2262"/><p><span>mnaoi eile.  "Chuaidh na gamhna chun na mbó</span>
<lb n="2263"/><span>aréir agus ní'l braon ag aon bhoin indiu."</span></p>
<lb n="2264"/>
<lb n="2265"/><p><span>"Aililiú!" adéarfadh an bhean eile, "d'imthigh</span>
<lb n="2266"/><span>an rud céadna díreach ar mo bhuaibh-se agus is</span>
<lb n="2267"/><span>amhlaidh a bhíos ag teacht ag triall ort-sa feuchaint</span>
<lb n="2268"/><span>an bhfaghainn raint bhainne uait ar iasacht."</span></p>
<lb n="2269"/>
<lb n="2270"/><p><span>Le n-a linn sin thiocfadh an trímhadh bean suas</span>
<lb n="2271"/><span>agus an focal céadna aici.  Níor bh'fhada gur</span>
<lb n="2272"/><span>tuigeadh ná raibh oiread agus diúir bhainne le</span>
<lb n="2273"/><span>fághail ó aon bhoin i gCuig' Uladh.  Cheap na mná</span>
<lb n="2274"/><span>láithreach gur droch nídh éigin a bhí tagaithe ar bhuaibh</span>
<lb n="2275"/><span>na Cúige agus go raibh an dúthaigh creachta.  Ba</span>
<lb n="2276"/><span>ghearr ná raibh ar fuid na Cúige, thoir thiar thall,</span>
<lb n="2277"/><span>ach liúireach agus ologón agus bualadh bas.  Bhí</span>
<lb n="2278"/><span>mná na catharach chómh mór buairt agus lógóireacht</span>
<lb n="2279"/><span>le mná na tuatha.  Bhí sé buailte isteach 'n-a</span>
<lb n="2280"/><span>n-aigne ná faighfí aon bhraon bainne choídhche airís ó</span>
<lb n="2281"/><span>aon bhoin i gCúig' Uladh.</span></p>
<lb n="2282"/>
<lb n="2283"/><p><span>I lár an éirligh do chruinnigh tuatha Luchra agus</span>
<lb n="2284"/><span>Luprachán airís ar faithche na h-Eamhna, i n-íodhnaibh</span>
<lb n="2285"/><span>catha, díreach mar a bhíodar indé roimis sin.</span>
<lb n="2286"/><span>Tháinig Feargus amach chun cainte leó.</span></p>
<lb n="2287"/>
<lb n="2288"/><p><span>"An dtabharfair ár rígh dhúinn, a Fhearguis?"</span>
<lb n="2289"/><span>ar siad.</span></p>
<lb n="2290"/>
<lb n="2291"/><p><span>"Ní thabharfad," arsa Feargus.  Agus do</span>
<lb n="2292"/><span>theip air gan sgeartadh gáire chur as nuair a</span>
<lb n="2293"/><span>chonaic sé na fir bheaga agus iad chómh feargach,</span>
<lb n="2294"/><span>chómh fíochmhar, chómh cródha 'n-a bhfeuchaint, gur</span>
<lb n="2295"/><span>dhóich le duine go marbhóchaidís an saoghal, agus</span>
<lb n="2296"/><span>gan aon fhear acu thar sé h-órlach ar aoirde!</span>
<lb n="2297"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2298"/><p><span>"Mura dtugair dúinn ár rígh, a Fhearguis,"</span>
<lb n="2299"/><span>ar siad, "déanfaimíd foghail eile anocht ort."</span></p>
<lb n="2300"/>
<lb n="2301"/><p><span>"Cad í an fhoghail a dhéanfaidh sibh anocht orm?"</span>
<lb n="2302"/><span>arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2303"/>
<lb n="2304"/><p><span>"Ní fhágfaimíd tobair i gCuig' Uladh gan sailiú</span>
<lb n="2305"/><span>oraibh.  Ansan ní bheidh deoch uisge ná deoch</span>
<lb n="2306"/><span>bhainne agaibh.  Ach má tugtar ár rígh dúinn leighis-</span>
<lb n="2307"/><span>fimíd an fhoghail a dheineamair aréir agus ní</span>
<lb n="2308"/><span>dhéanfaimíd a thuille foghla ort, agus beidh cion</span>
<lb n="2309"/><span>dá lae de bhainne indiu ag bhúr mbuaibh."</span></p>
<lb n="2310"/>
<lb n="2311"/><p><span>"Ní bhfaighidh sibh Iubhdán air sin," arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2312"/>
<lb n="2313"/><p><span>D'imthígheadar an oídhche sin agus dheineadar</span>
<lb n="2314"/><span>mar a ghealladar.  Tháinig na daoine ar maidin</span>
<lb n="2315"/><span>a d'iaraidh an uisge.  Tháinig bean chun an tobair</span>
<lb n="2316"/><span>ba ghiora dhi.</span></p>
<lb n="2317"/>
<lb n="2318"/><p><span>"Óchón!" ar sise.  "Cad d'imthigh ar an</span>
<lb n="2319"/><span>dtobar!"</span></p>
<lb n="2320"/>
<lb n="2321"/><p><span>Siúd chun siúbhail í fé dhéin tobair eile.</span>
<lb n="2322"/><span>Siúd ag teacht 'n-a coinnibh bean eile agus</span>
<lb n="2323"/><span>an t-"Ochón" céadna aici.  Siúd fé dhéin an</span>
<lb n="2324"/><span>trímhadh tobair an bheirt.  Siúd 'n-a gcoinnibh</span>
<lb n="2325"/><span>an trímhadh bean agus an t-"Ochón" céadna aici-</span>
<lb n="2326"/><span>sin leis.  Ba ghearr go raibh aon phuilemoliú</span>
<lb n="2327"/><span>amháin ar fuid na dútha acu.  An mhaidean ag</span>
<lb n="2328"/><span>gluaiseacht, gnó gan déanamh, biadh gan ollamhú',</span>
<lb n="2329"/><span>agus gan aon bhraon uisge le fághail!  Ba</span>
<lb n="2330"/><span>ghearr go raibh sgannra ag teacht ar na daoine</span>
<lb n="2331"/><span>go léir.  Na ba i ndísg!  Na toibreacha loitithe!</span>
<lb n="2332"/><span>Cad é an chéad olc eile thiocfadh!  Chaith gach bean</span>
<lb n="2333"/><span>a h-árthach ar an dtalamh uaithi agus shuigh sí ar</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2334"/><p><span>an gclaidh ag gol.  Bhí na páistí ins na dóirsibh</span>
<lb n="2335"/><span>ag béicigh.  Bhí na fir anso 's ansúd 'n-a dtriúr</span>
<lb n="2336"/><span>a's 'n-a gceathrar, ag feuchaint ar a chéile agus ná</span>
<lb n="2337"/><span>feadradar cad ba mhaith dhóibh a rádh ná a dhéanamh,</span>
<lb n="2338"/><span>nó cad é an sgéal nua thabharfadh an lá 'máireach</span>
<lb n="2339"/><span>leis.</span></p>
<lb n="2340"/>
<lb n="2341"/><p><span>Ar ball tháinig na sluaighte móra de dhaoine</span>
<lb n="2342"/><span>beaga ar faithche na h-Eamhna.  Tháinig Feargus</span>
<lb n="2343"/><span>chun cainte leó.</span></p>
<lb n="2344"/>
<lb n="2345"/><p><span>"Cuir chúghainn amach ár rígh," ar siad, "a</span>
<lb n="2346"/><span>Fhearguis na mór ghníomh, agus leighisfimíd gach</span>
<lb n="2347"/><span>foghail d'á bhfuil déanta againn ort agus déan-</span>
<lb n="2348"/><span>faimíd breis agus a dhúbailt maitheasa dhuit."</span></p>
<lb n="2349"/>
<lb n="2350"/><p><span>"Ní dhéanfad," arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2351"/>
<lb n="2352"/><p><span>"Má 'seadh, déanfaimíd foghail eile ort anocht,"</span>
<lb n="2353"/><span>ar siad.</span></p>
<lb n="2354"/>
<lb n="2355"/><p><span>"Cad í an fhoghail a dhéanfaidh sibh anocht orm?"</span>
<lb n="2356"/><span>arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2357"/>
<lb n="2358"/><p><span>"Loisgfimíd bhúr muilte agus bhúr n-atha ins</span>
<lb n="2359"/><span>gach páirt de'n chúige, i dtreó ná beidh aon ghráinne</span>
<lb n="2360"/><span>mine le fághail agat' dhaoine, a Fhearguis," ar siad.</span></p>
<lb n="2361"/>
<lb n="2362"/><p><span>"Ní bhfaighidh sibh Iubhdán air sin," arsa</span>
<lb n="2363"/><span>Feargus.</span></p>
<lb n="2364"/>
<lb n="2365"/><p><span>Do loisgeadar na muilte agus na h-atha an</span>
<lb n="2366"/><span>oídhche sin.  Ar maidin amáireach ní raibh muilean</span>
<lb n="2367"/><span>ar siúbhal i n-aon pháirt de Chúig' Uladh.</span></p>
<lb n="2368"/>
<lb n="2369"/><p><span>"Táimíd réidh ar fad anois!" arsa gach aoinne.</span></p>
<lb n="2370"/>
<lb n="2371"/><p><span>"Gheabhmíd go léir bás do'n gorta!"</span></p>
<lb n="2372"/>
<lb n="2373"/><p><span>Ansan bhí na fir ag gol chómh maith leis na</span>
<lb n="2374"/><span>mnáibh agus leis na páistí.</span>
<lb n="2375"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2376"/><p><span>Tháinig tuatha Luchra agus Luprachán go h-Eamhain.</span>
<lb n="2377"/><span>Tháinig Feargus chun cainte leó.</span></p>
<lb n="2378"/>
<lb n="2379"/><p><span>"Tabhair dúinn ár rígh, a Fhearguis," ar siad,</span>
<lb n="2380"/><span>"agus leighisfimíd an díobháil go léir ar a</span>
<lb n="2381"/><span>dhúbailt duit féin agus do d' dhaoine."</span></p>
<lb n="2382"/>
<lb n="2383"/><p><span>"Ní thabharfad," arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2384"/>
<lb n="2385"/><p><span>"Má 'seadh, déanfaimíd tuille díobhála dhuit,"</span>
<lb n="2386"/><span>ar siad.</span></p>
<lb n="2387"/>
<lb n="2388"/><p><span>"Cad é an díobháil eile dhéanfaidh sibh?" ar</span>
<lb n="2389"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="2390"/>
<lb n="2391"/><p><span>"Gearfam a gcinn de dhiasaibh na cúige seo</span>
<lb n="2392"/><span>anocht," ar siad.  "Ansan ní bheidh uisge ná</span>
<lb n="2393"/><span>leamhnacht agaibh; ní bheidh muilean ná rud le</span>
<lb n="2394"/><span>meilt agaibh."</span></p>
<lb n="2395"/>
<lb n="2396"/><p><span>"Ní bhfaighidh sibh Iubhdán air sin," arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2397"/>
<lb n="2398"/><p><span>D'imthigheadar an oídhche sin agus níor fhágadar</span>
<lb n="2399"/><span>dias arbhair i gCúig' Uladh gan an ceann a ghearadh</span>
<lb n="2400"/><span>dhé.  D'eirigh na daoine ar maidin agus chonac-</span>
<lb n="2401"/><span>adar an sgrios.  Mhairbh an radharch san ar fad</span>
<lb n="2402"/><span>iad.  Níor bh'fhiú an chuid eile trácht air, dar leó,</span>
<lb n="2403"/><span>seachas na cinn a bhaint des na diasaibh.</span></p>
<lb n="2404"/>
<lb n="2405"/><p><span>Tháinig na daoine beaga go h-Eamhain.  Tháinig</span>
<lb n="2406"/><span>Feargus chun cainte leó.</span></p>
<lb n="2407"/>
<lb n="2408"/><p><span>"Déin do leas, a Fhearguis," ar siad, "agus</span>
<lb n="2409"/><span>leas do chúige, agus tabhair ár rígh dhúinn.  Má</span>
<lb n="2410"/><span>thugan tú dhúinn anois féin é beidh gach nídh go</span>
<lb n="2411"/><span>maith, mar leighisfimíd a bhfuil d'olc déanta</span>
<lb n="2412"/><span>againn ort-sa agus ar Ultaibh."</span></p>
<lb n="2413"/>
<lb n="2414"/><p><span>"Ní thabharfad-sa Iubhdán air sin daoibh," arsa</span>
<lb n="2415"/><span>Feargus.</span>
<lb n="2416"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2417"/><p><span>"Tá olc againn le déanamh fós ort agus</span>
<lb n="2418"/><span>cuirfidh an t-olc san fhiachaibh ort ár rígh a thabhairt</span>
<lb n="2419"/><span>dúinn le breith linn abhaile go Mágh Faithlinn,"</span>
<lb n="2420"/><span>ar siad.</span></p>
<lb n="2421"/>
<lb n="2422"/><p><span>"Cad é an t-olc eile é seo atá agaibh le</span>
<lb n="2423"/><span>déanamh orm?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2424"/>
<lb n="2425"/><p><span>"Bearrfaimíd an ghruaig anocht de gach ceann</span>
<lb n="2426"/><span>duine d'á bhfuil i gCúig' Uladh, i dtreó ná beidh</span>
<lb n="2427"/><span>le feisgint amáireach ar aoinne de d' dhaoine,</span>
<lb n="2428"/><span>ar fhear ná ar mhnaoí, óg ná aosda, ach cloigean</span>
<lb n="2429"/><span>a bheidh chóm maol le plaosg as an uaigh," ar siad.</span></p>
<lb n="2430"/>
<lb n="2431"/><p><span>"Dar lámh m'athar," arsa Feargus, "má dhéin-</span>
<lb n="2432"/><span>ean sibh-se an gníomh san anocht bearrfad-sa idir</span>
<lb n="2433"/><span>cheann agus folt d'Iubhdán amáireach!"  Agus</span>
<lb n="2434"/><span>d'imthigh sé uatha isteach agus árd fhearg air.</span></p>
<lb n="2435"/>
<lb n="2436"/><p><span>D'airigh Iubhdán an focal agus chonaic sé an fhearg.</span></p>
<lb n="2437"/>
<lb n="2438"/><p><span>"Go réidh, a Fhearguis, a bhráthair," ar seisean.</span></p>
<lb n="2439"/>
<lb n="2440"/><p><span>"Ní gádh ceann ná folt a bhaint d'aoinne.  Leig-</span>
<lb n="2441"/><span>tear mise amach chun mo thuath agus labharfad leó,</span>
<lb n="2442"/><span>agus déarfad leó gach a bhfuil d'olc déanta</span>
<lb n="2443"/><span>acu ar Chúig' Uladh do leigheas agus gan a thuille</span>
<lb n="2444"/><span>uilc do dhéanamh, ach imtheacht abhaile go síothchánta."</span></p>
<lb n="2445"/>
<lb n="2446"/><p><span>"B'fhéidir," arsa Feargus, "dá leigtí amach</span>
<lb n="2447"/><span>tu chúcha go mbéarfaidís leó thu."</span></p>
<lb n="2448"/>
<lb n="2449"/><p><span>"Tá mo bhriathar rígh agat-sa, a Fhearguis,"</span>
<lb n="2450"/><span>arsa Iubhdán, "ná fágfad Cúig' Uladh go dtí</span>
<lb n="2451"/><span>gur toil leat-sa féin leigint dom imtheacht."</span></p>
<lb n="2452"/>
<lb n="2453"/><p><span>"Is fíor," arsa Feargus.  "Níor chuimhnigheas</span>
<lb n="2454"/><span>air sin.  Imthigh amach ag triall ortha agus abair</span>
<lb n="2455"/><span>do rogha rud leó."</span>
<lb n="2456"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2457"/><p><span>CAIBIDIOL A XI</span></p>
<lb n="2458"/>
<lb n="2459"/><p><span>LEIGHEAS AR AN NDÍOBHÁIL</span></p>
<lb n="2460"/>
<lb n="2461"/><p><span>Do cuireadh Iubhdán 'n-a sheasamh anuas ar an</span>
<lb n="2462"/><span>dtalamh, agus d'imthigh sé amach ag triall ar an</span>
<lb n="2463"/><span>sluagh mór de dhaoine beaga a bhí amuich.  Nuair</span>
<lb n="2464"/><span>a chonacadar chúcha é do thógadar liú áthais agus</span>
<lb n="2465"/><span>gháirdeachais nár h-airígheadh a leithéid riamh</span>
<lb n="2466"/><span>roimis sin i n-Eamhain.  Bhí liú gach fir acu caol</span>
<lb n="2467"/><span>árd, ach ana cheólmhar.  Nuair a chuir na mílte go</span>
<lb n="2468"/><span>léir an liú i n-aonfheacht asta níor bh'fhéidir a</span>
<lb n="2469"/><span>dhéanamh amach cad ba cheart do chur i gcom-</span>
<lb n="2470"/><span>paráid leis an bhfuaim.  Bhí sé níos treise go</span>
<lb n="2471"/><span>mór 'ná an foghar a dhéanfadh satha beach.  Ní</span>
<lb n="2472"/><span>raibh sé chómh láidir ná chómh garbh leis an ngogalach</span>
<lb n="2473"/><span>a dhéanfadh lán páirce de ghéanaibh.  B'fhíor-</span>
<lb n="2474"/><span>dheabhrathach é leis an gcrónán a dhéanfadh píb</span>
<lb n="2475"/><span>mála, ach é bheith níos mísle agus níos binne 'ná</span>
<lb n="2476"/><span>crónán an phíb.</span></p>
<lb n="2477"/>
<lb n="2478"/><p><span>"A mhaithe agus a mhór-uaisle mo thuatha féin,"</span>
<lb n="2479"/><span>arsa Iubhdán, "is eagal liom go bhfuil dearmhad</span>
<lb n="2480"/><span>oraibh.  Ní chun dul libh abhaile a thánag chúghaibh</span>
<lb n="2481"/><span>amach anso anois, ach chun a innsint daoibh ná fuil</span>
<lb n="2482"/><span>ar mo chumas dul libh anois.  Thugas mo bhria-</span>
<lb n="2483"/><span>thar rígh d'Feargus mhac Léide, d' Árdrígh uasal</span>
<lb n="2484"/><span>Uladh, ná fágfainn Cúig' Uladh go dtí go mba</span>
<lb n="2485"/><span>thoil leis féin leigint dom imtheacht.  Ní féidir</span>
<lb n="2486"/><span>dómh-sa mo bhriathar rígh do bhriseadh.  Tá 'fhios</span>
<lb n="2487"/><span>ag Feargus nách féidir dom mo bhriathar rígh do</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2488"/><p><span>bhriseadh agus nách gádh dhó ceangal ná cuíbhreach</span>
<lb n="2489"/><span>do chur orm chun mé choimeád.  D'á bhrígh sin ní'l</span>
<lb n="2490"/><span>orm anso ach saor-choimeád agus tá uraim agus</span>
<lb n="2491"/><span>onóir agus cion agam d'á fhághail anso ó Fheargus,</span>
<lb n="2492"/><span>oiread agus d'fhéadfadh árdrígh a dh'fhághail ná</span>
<lb n="2493"/><span>d'éileamh ó árdrígh eile.  Agus i dtaobh na</span>
<lb n="2494"/><span>n-Ultach so go bhfuil an díoghaltas go léir déanta</span>
<lb n="2495"/><span>agaibh-se ortha, tá oiread urama agus oiread</span>
<lb n="2496"/><span>onóra agus oiread ceana fághalta agam-sa</span>
<lb n="2497"/><span>uatha, ó cuireadh saor-choimeád orm, agus</span>
<lb n="2498"/><span>d'fhéadfadh Feargus féin a dh'fhághail uatha.</span></p>
<lb n="2499"/>
<lb n="2500"/><p><span>"D'á éaghmais sin agus uile, is eól daoibh, mar</span>
<lb n="2501"/><span>gheall ar an ngabháil éagcórtha a dheineas-sa ar</span>
<lb n="2502"/><span>Eisirt, conus mar a cuireadh de gheasaibh orm</span>
<lb n="2503"/><span>teacht anso agus an fhírinne a dh'fheisgint le</span>
<lb n="2504"/><span>m'shúilibh féin, agus conus mar a cuireadh de</span>
<lb n="2505"/><span>phionós orm nár bh'fholáir dom bliain a thabhairt</span>
<lb n="2506"/><span>anso i gCúig' Uladh ag Feargus mac Léide, agus</span>
<lb n="2507"/><span>ansan, nuair a bhéinn ag imtheacht, rogha mo shéad</span>
<lb n="2508"/><span>d'fhágáilt aige.</span></p>
<lb n="2509"/>
<lb n="2510"/><p><span>"D'á bhrígh sin, a thuatha, ná déinidh-se a thuille</span>
<lb n="2511"/><span>díobhála d'Ultaibh, ach téigidh agus leighisidh, gach</span>
<lb n="2512"/><span>díobháil d'á bhfuil déanta agaibh.  Agus, ó 's ag</span>
<lb n="2513"/><span>leigheas díobhála daoibh é, déinidh, mar is gnáth</span>
<lb n="2514"/><span>libh nuair a dhéinean sibh tairbhe, an tairbhe</span>
<lb n="2515"/><span>dhéanamh go rathmhar.  Tugaidh le rádh dos na</span>
<lb n="2516"/><span>h-Ultaibh seo gur mó bhúr dtairbhe 'ná bhur</span>
<lb n="2517"/><span>ndíobháil."</span></p>
<lb n="2518"/>
<lb n="2519"/><p><span>D'iompuigh sé uatha agus tháinig sé isteach ag</span>
<lb n="2520"/><span>triall ar Fheargus.  D'iompuighdar-san go</span></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2521"/><p><span>dúbhach agus go ciúin agus go ceann-íseal, gan</span>
<lb n="2522"/><span>liú gan lámh-ghreadadh, agus d'imthíghdar.</span></p>
<lb n="2523"/>
<lb n="2524"/><p><span>Ar maidin amáireach a bhí chúghainn iseadh bhí an</span>
<lb n="2525"/><span>t-áthas agus an mhóráil agus an gáirdeachas ag</span>
<lb n="2526"/><span>óg agus aosda, ag bocht agus ag saidhbhir, ag</span>
<lb n="2527"/><span>fearaibh agus ag mnáibh, ar fuid Chúig' Uladh go</span>
<lb n="2528"/><span>léir.  Go moch ar maidin, le neart tarta, tháinig</span>
<lb n="2529"/><span>bean agus árthach aici feuchaint a' bhfaghadh sí aon</span>
<lb n="2530"/><span>diúir ó'n mboin.  Do thál an bhó uirthi go trom</span>
<lb n="2531"/><span>agus go tiugh.  Níor bh'fhada go raibh an t-árthach</span>
<lb n="2532"/><span>lán.  Do rith an bhean agus d'inis sí an sgéal.</span>
<lb n="2533"/><span>Do leath an focal ins gach aon bhall.  Siúd chun</span>
<lb n="2534"/><span>na mbó na mná go léir agus na h-árthaí acu.</span>
<lb n="2535"/><span>Siúd na ba go léir ag tál go trom agus go tiugh.</span>
<lb n="2536"/><span>Ba ghearr go raibh cion na seachtmhaine de leamh-</span>
<lb n="2537"/><span>nacht acu ó aon chrúth amháin.  D'fheuch na daoine</span>
<lb n="2538"/><span>ar na guirt chruithneachtan.  Ní raibh aon dias</span>
<lb n="2539"/><span>gan a cheann airís air agus an ceann níos troime</span>
<lb n="2540"/><span>agus níos téagartha 'ná mar a bhí sé ar dtúis.</span>
<lb n="2541"/><span>D'feuchadar ar na h-athana agus ar na muiltibh.</span>
<lb n="2542"/><span>Bhí gach muilean agus gach ath chómh slán agus</span>
<lb n="2543"/><span>bhíodar riamh agus chómh h-ollamh chun oibre.</span>
<lb n="2544"/><span>Chuadar a d'iaraidh an uisge chun na dtoibreacha.</span>
<lb n="2545"/><span>Bhí gach tobar chómh glan agus bhí sé riamh, nó</span>
<lb n="2546"/><span>níos glaine, agus bhí an t-uisge níor foláine</span>
<lb n="2547"/><span>agus níos mísle agus níos sobháilcíghe 'ná mar</span>
<lb n="2548"/><span>a bhí sé roimis sin.  Bhí áthas mór ar na daoine</span>
<lb n="2549"/><span>go léir, nídh nár bh'iongnadh, agus nuair a h-inn-</span>
<lb n="2550"/><span>seadh dóibh gur bh'é Iubhdán a chuir cosg leis an</span>
<lb n="2551"/><span>ndíobháil agus do chuir an tairbhe 'á dhéanamh, bhí</span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2552"/><p><span>ana bhuidhchas acu air agus ana uraim acu dhó.</span>
<lb n="2553"/><span>Ach bhí iongnadh a gcroídhe ortha conus fhéad firín</span>
<lb n="2554"/><span>chómh beag leis maith chómh mór a dhéanamh.</span></p>
<lb n="2555"/>
<lb n="2556"/><p><span>Má bhí uraim mhór agus onóir agus creidea-</span>
<lb n="2557"/><span>mhaint ag Iubhdán, i n-Eamhain agus ar fuid Chúig'</span>
<lb n="2558"/><span>Uladh roimis sin bhí a sheacht n-oiread urama agus</span>
<lb n="2559"/><span>onóra agus creideamhna aige as san amach.  Ní</span>
<lb n="2560"/><span>raibh aon uair a crúidhtí bó agus go dtugadh an</span>
<lb n="2561"/><span>bhó bainne maith uaithi, ná cuimhnightí ar Iubhdán.</span>
<lb n="2562"/><span>Ní raibh aon uair a beirtí arbhar chun muilinn,</span>
<lb n="2563"/><span>agus go bhfeictí an muilean ag casadh agus ag</span>
<lb n="2564"/><span>obair go h-áluinn, ná cuimhnightí ar an bhfirín</span>
<lb n="2565"/><span>mbeag a bhí 'n-a chárbat ar chuislinn Fhearguis,</span>
<lb n="2566"/><span>agus ná go ndéintí iongnadh des na cómhachta</span>
<lb n="2567"/><span>móra a bhí ag firín chómh suarach.  Ansan, nuair</span>
<lb n="2568"/><span>a thagadh an mhin abhaile agus nuair a blaistí an</span>
<lb n="2569"/><span>t-arán nó an leite agus nuair a gheibhtí an bhiadh</span>
<lb n="2570"/><span>chómh deigh-bhlasta, "Do loisgeadh na h-atha,"</span>
<lb n="2571"/><span>adeirtí, "ac is fearr a chruaid siad an t-arbhar</span>
<lb n="2572"/><span>anois 'ná sar ar loisgeadh iad."</span></p>
<lb n="2573"/>
<lb n="2574"/><p><span>"Iubhdán fé ndeár é sin," adeireadh duine eile.</span></p>
<lb n="2575"/>
<lb n="2576"/><p><span>"D'órduigh sé dos na daoine beaga úd an</span>
<lb n="2577"/><span>mhaith a dhéanfaidís a bheith níos mó 'ná an díobháil</span>
<lb n="2578"/><span>a dheineadar."</span></p>
<lb n="2579"/>
<lb n="2580"/><p><span>Níor bh'é sin féin, ach mórán neithe nár deineadh</span>
<lb n="2581"/><span>lot ná leigheas ortha mheasadh daoine go raibh</span>
<lb n="2582"/><span>feabhas éigin ortha ná raibh roimis sin, nó go</span>
<lb n="2583"/><span>raibh tairbhe éigin ionta nár mothuigheadh roimis</span>
<lb n="2584"/><span>sin ionta, agus do thug gach aoinne a bhuidhchas</span>
<lb n="2585"/><span>san go léir d'Iubhdán, i dtreó gur tugadh a</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2586"/><p><span>lán buidhchais dó ná raibh tuillte i n-aon chor</span>
<lb n="2587"/><span>aige.</span></p>
<lb n="2588"/>
<lb n="2589"/><p><span>Isé rud a tháinig as san go léir d'Iubhdán nár</span>
<lb n="2590"/><span>mhothuigh sé puínn an chuid eile de'n bhliain ag</span>
<lb n="2591"/><span>imtheacht.  D'imthigh an aimsir.  ámhthach, agus</span>
<lb n="2592"/><span>tháinig an lá 'n-a raibh deire leis na geasaibh agus</span>
<lb n="2593"/><span>le braighdineas Iubhdáin agus 'n-a raibh neart</span>
<lb n="2594"/><span>dó imtheacht abhaile go Mágh Faithlinn chun a mhuin-</span>
<lb n="2595"/><span>tire, ach an coingíoll deirineach do chómhlíonadh.</span>
<lb n="2596"/><span>B'é coinghíoll é sin 'ná rogha a shéad d' fhágáilt</span>
<lb n="2597"/><span>ag Feargus.</span></p>
<lb n="2598"/>
<lb n="2599"/><p><span>CAIBIDIOL A XII</span></p>
<lb n="2600"/>
<lb n="2601"/><p><span>ROGHA NA SÉAD</span></p>
<lb n="2602"/>
<lb n="2603"/><p><span>"Seadh, a Fhearguis, a bhráthair," arsa Iubhdán</span>
<lb n="2604"/><span>le Feargus, "tá an tréimhse caithte agus ní'l ar</span>
<lb n="2605"/><span>do chumas-sa mise choimeád anso níos sia.  Ní'l</span>
<lb n="2606"/><span>ach aon nídh amháin agham le déanamh anois sar a</span>
<lb n="2607"/><span>n-imthíghead.  Dúbhairt Eisirt, árd ollamh tuatha</span>
<lb n="2608"/><span>Luchra agus Luprachán, go gcaithfinn-se an</span>
<lb n="2609"/><span>tréimhse seo do chaitheamh anso agat-sa, agus</span>
<lb n="2610"/><span>go gcaithfinn rogha mo shéad d'fhágáilt agat anso</span>
<lb n="2611"/><span>nuair a bhéinn ag imtheacht.  Áireóchad na séada</span>
<lb n="2612"/><span>dhuit, a Árdrígh, agus ansan féadfair do rogha</span>
<lb n="2613"/><span>dhíobh a choimeád."</span></p>
<lb n="2614"/>
<lb n="2615"/><p><span>Do thóg Iubhdán a shleagh 'n-a láimh.</span></p>
<lb n="2616"/>
<lb n="2617"/><p><span>"Feuch, a Fhearguis," ar seisean, "siní mo</span>
<lb n="2618"/><span>shleagh.  Má 's maith leat í choimeád is ró mhaith</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2619"/><p><span>an tseóid í.  Is líonmhar iad do namhaid-se, ach</span>
<lb n="2620"/><span>is cosaint duit an tsleagh so ar chéad namhaid.</span>
<lb n="2621"/><span>An rígh go mbeidh an tsleagh so 'n-a láimh aige</span>
<lb n="2622"/><span>agus é ag dul i gcath tiocfaidh sé saor ó rean-</span>
<lb n="2623"/><span>naibh a namhad."</span></p>
<lb n="2624"/>
<lb n="2625"/><p><span>Nuair airigh Feargus an méid sin níor fhéad</span>
<lb n="2626"/><span>sé gan sgeartadh gáire chur as.  Bhí sleagh</span>
<lb n="2627"/><span>Iubhdáin, mar a déarfá, chómh mór chómh fada</span>
<lb n="2628"/><span>leis an mbiorán cnutála a bhéadh ag mnaoi agus</span>
<lb n="2629"/><span>í ag cnutáil stoca.</span></p>
<lb n="2630"/>
<lb n="2631"/><p><span>"Beir ad' láimh ar an sleagh so, a rígh," arsa</span>
<lb n="2632"/><span>Iubhdán.</span></p>
<lb n="2633"/>
<lb n="2634"/><p><span>Do rug.  Ní túisge a dhein 'ná mar a bhí an</span>
<lb n="2635"/><span>tsleagh chómh mór chómh fada chómh trom le n-a</span>
<lb n="2636"/><span>shleagh féin!</span></p>
<lb n="2637"/>
<lb n="2638"/><p><span>"Beartuigh í," arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="2639"/>
<lb n="2640"/><p><span>Do dhein.</span></p>
<lb n="2641"/>
<lb n="2642"/><p><span>"Dheineas mo gháire ró luath, a Iubhdáin,"</span>
<lb n="2643"/><span>arsa Feargus.  "Níor bheartuigheas riamh i gcath</span>
<lb n="2644"/><span>ná i gcruadh-chómhrac sleagh dob' fhearr 'ná í</span>
<lb n="2645"/><span>seo."</span></p>
<lb n="2646"/>
<lb n="2647"/><p><span>"Sidí mo sgiath, a Fhearguis," arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="2648"/>
<lb n="2649"/><p><span>Thóg sé suas an sgiath.  Bhí an sgiath mar a</span>
<lb n="2650"/><span>déarfá chómh mór chómh leathan le píosa coróin-</span>
<lb n="2651"/><span>neach.  Níor gháir Feargus.</span></p>
<lb n="2652"/>
<lb n="2653"/><p><span>"Beir ad' láimh ar an sgiath, a rígh, agus bear-</span>
<lb n="2654"/><span>tuigh í," arsa Iubhdán.  "Ní féidir an tseóid</span>
<lb n="2655"/><span>is fearr do thoghadh mura dtrialair ad' láimh</span>
<lb n="2656"/><span>féin gach seóid acu."</span></p>
<lb n="2657"/>
<lb n="2658"/><p><span>Do rug Feargus ar an sgéith.  Ní túisge dhein</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2659"/><p><span>'ná mar a bhí sí chómh mór chómh leathan chómh trom</span>
<lb n="2660"/><span>le n-a sgiath féin.</span></p>
<lb n="2661"/>
<lb n="2662"/><p><span>"Isé buadh na sgéithe sin, a Fhearguis," arsa</span>
<lb n="2663"/><span>Iubhdán, "an fear a bhéadh ar a sgáth nách féidir</span>
<lb n="2664"/><span>é bhualadh bíodh ná béadh ann ach garsún gan</span>
<lb n="2665"/><span>féasóg, nó bíodh go mbéadh sé 'n-a sheanduine</span>
<lb n="2666"/><span>liath.</span></p>
<lb n="2667"/>
<lb n="2668"/><p><span>"Side mo chlaidheamh, a Fhearguis," arsa</span>
<lb n="2669"/><span>Iubhdán, agus do nocht sé an claidheamh.</span></p>
<lb n="2670"/>
<lb n="2671"/><p><span>Bhí an claidheamh, mar a déarfá, chómh mór chómh</span>
<lb n="2672"/><span>fada le snáthaid reamhar a bhéadh ag mnaoi agus</span>
<lb n="2673"/><span>í ag cur cléithe i stoca.  Ba dhóbair go ngáireadh</span>
<lb n="2674"/><span>Feargus airís nuair a chonaic sé an claidheamh</span>
<lb n="2675"/><span>agus nuair a chuimhnigh sé ar a chlaidheamh féin, ar</span>
<lb n="2676"/><span>an gCalacholg.</span></p>
<lb n="2677"/>
<lb n="2678"/><p><span>"Is mór is fiú an claidheamh so," arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="2679"/>
<lb n="2680"/><p><span>"Ní'l a leithéid eile de chlaidheamh catha i láimh</span>
<lb n="2681"/><span>rígh ná i láimh flatha, ná ní raibh riamh fós.  Beir</span>
<lb n="2682"/><span>ad' láimh air, a rígh, agus beartuigh é."</span></p>
<lb n="2683"/>
<lb n="2684"/><p><span>Do dhein.  Chómh luath agus dhein do samhluigh-</span>
<lb n="2685"/><span>eadh dó gur bh'é a chlaidheamh féin, an Calacholg,</span>
<lb n="2686"/><span>a bhí 'n-a láimh aige, bhí an claidheamh chómh mór chómh</span>
<lb n="2687"/><span>trom chómh so-bheartuighthe sin.</span></p>
<lb n="2688"/>
<lb n="2689"/><p><span>"Sidé mo bhrat, a Fhearguis," arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="2690"/>
<lb n="2691"/><p><span>"Brat maith iseadh é.  Má thógan tú é beidh sé</span>
<lb n="2692"/><span>nua agat go bráth.  Beidh sé nua agat i gcaith-</span>
<lb n="2693"/><span>eamh do shaoghail féin agus beidh sé nua agat'</span>
<lb n="2694"/><span>mhac ad' dhiaig, i gcaitheamh a shaoghail, agus ag mac</span>
<lb n="2695"/><span>do mhic i gcaitheam a shaoghail.  Feuch, a rígh, cuir</span>
<lb n="2696"/><span>umat é go dtrialair é."</span>
<lb n="2697"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2698"/><p><span>D'fheuch Feargus ar an mbrat.  Cheap sé dá</span>
<lb n="2699"/><span>leathadh sé a lámh go mbéadh an lámh níos leithe</span>
<lb n="2700"/><span>'ná an brat.  Ach dhein sé mar adúbhairt Iubhdán</span>
<lb n="2701"/><span>leis.  Do rug sé ar an mbrat, agus ní túisge</span>
<lb n="2702"/><span>thug sé iaracht ar é leathadh ar a shlinneánaibh 'ná</span>
<lb n="2703"/><span>mar a chlúdaigh an brat é go h-áluinn, chómh maith</span>
<lb n="2704"/><span>díreach agus dá mba dhó féin a déanfaí ar dtúis é.</span></p>
<lb n="2705"/>
<lb n="2706"/><p><span>"Sidí mo léine, a Fhearguis, má ba mhaith leat</span>
<lb n="2707"/><span>í ghlacadh mar rogha," arsa Iubhdán.  "Is léine</span>
<lb n="2708"/><span>bhreagh í, mar a chíon tú.  Isí bean athar mo</span>
<lb n="2709"/><span>sheanathar-sa do bein an léine sin, a Fhearguis,</span>
<lb n="2710"/><span>le n-a dhá láimh féin, agus isiad a dhá láimh féin</span>
<lb n="2711"/><span>do shnímh gach snáth d'á bhfuil sa léine sin, a</span>
<lb n="2712"/><span>Fhearguis."</span></p>
<lb n="2713"/>
<lb n="2714"/><p><span>Ní dúbhairt Feargus aon rud leis an léine.</span></p>
<lb n="2715"/>
<lb n="2716"/><p><span>"Feuch, a Fhearguis," arsa Iubhdán, "sidé</span>
<lb n="2717"/><span>mo chrios.  Bíon airgead agus ór sa chrios so,</span>
<lb n="2718"/><span>a Fhearguis.  An t-é go mbéadh an crios so fan</span>
<lb n="2719"/><span>cuím air, a rígh, ní thiocfadh galar cuirp ná</span>
<lb n="2720"/><span>croicinn air.  Cuir umat é, a rígh, feuchaint a'</span>
<lb n="2721"/><span>dtaithnfeadh sé leat."</span></p>
<lb n="2722"/>
<lb n="2723"/><p><span>Cheap Feargus gur beag ná go líonfadh a</span>
<lb n="2724"/><span>órdóg an crios.  Nuair a chuir sé ainiar fan</span>
<lb n="2725"/><span>chuím air féin é bhí sé mór a dhóithin, chómh h-oir-</span>
<lb n="2726"/><span>eamhnach dó agus dá mba dhó féin a déanfaí é.</span></p>
<lb n="2727"/>
<lb n="2728"/><p><span>"Sidé mo chathbhár, a Fhearguis," arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="2729"/>
<lb n="2730"/><p><span>"Seóid uasal iseadh é agus tá buadh mór air."</span></p>
<lb n="2731"/>
<lb n="2732"/><p><span>D'fheuch Feargus ar an gcathbhár.  Bhí sé, mar</span>
<lb n="2733"/><span>a déarfá, mór a dhóithin chun dul ar bhara órdóige</span>
<lb n="2734"/><span>Fhearguis.</span>
<lb n="2735"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2736"/><p><span>"Cad é an buadh mór atá ar rud chómh beag, a</span>
<lb n="2737"/><span>rígh?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2738"/>
<lb n="2739"/><p><span>"Tá do cheann-sa mór go maith, a Árdrígh,"</span>
<lb n="2740"/><span>arsa Iubhdán, "ach má ghlacan tú an cathbhár so</span>
<lb n="2741"/><span>ní baoghal duit ná go raghaidh do chloigean ríoga</span>
<lb n="2742"/><span>isteach ann, agus an cloigean ar a mbeidh an</span>
<lb n="2743"/><span>cathbhár so ní thuitfidh an gruaig dé agus ní bheidh</span>
<lb n="2744"/><span>aithis maoile go bráth air.  Triail ar do cheann</span>
<lb n="2745"/><span>é, a rígh."</span></p>
<lb n="2746"/>
<lb n="2747"/><p><span>Do dhein.  Chuaidh ceann Fhearguis isteach sa</span>
<lb n="2748"/><span>chathbhár chómh breagh chómh socair chómh compórdach</span>
<lb n="2749"/><span>agus do raghadh sé isteach 'n-a chathbhár féin.</span></p>
<lb n="2750"/>
<lb n="2751"/><p><span>"Feuch, a Fhearguis," arsa Iubhdán, "sidé</span>
<lb n="2752"/><span>m'ionar.  (Ionar a tugtí an uair sin ar bhall</span>
<lb n="2753"/><span>éadaigh a bhíodh fáisgithe ar chabhail dhuine, lastig</span>
<lb n="2754"/><span>de'n bhrat, i bhfuirm bheiste nó casóige cuirp.)</span>
<lb n="2755"/><span>Is éadach síodamhail socaie é."</span></p>
<lb n="2756"/>
<lb n="2757"/><p><span>"Agus cad é an buadh atá ar an ionar so, a</span>
<lb n="2758"/><span>Iubhdáin, a bhráthair?" arsa Feargus, ag breith</span>
<lb n="2759"/><span>'n-a láimh dó ar an ionar agus an t-ionar chómh</span>
<lb n="2760"/><span>beag san gur mheas Feargus ná dúnfadh sé ar</span>
<lb n="2761"/><span>a órdóig.</span></p>
<lb n="2762"/>
<lb n="2763"/><p><span>"Tá a chorcur glan anois, a rígh," arsa</span>
<lb n="2764"/><span>Iubhdán.</span></p>
<lb n="2765"/>
<lb n="2766"/><p><span>"Tá gan amhras," arsa Feargus.  "Ní fhéadfadh</span>
<lb n="2767"/><span>sé bheith níos glaine."</span></p>
<lb n="2768"/>
<lb n="2769"/><p><span>"Dá mbéadh duine 'á chaitheamh go ceann céad</span>
<lb n="2770"/><span>blian," arsa Iubhdán, "bhéadh a chorcur chómh glan</span>
<lb n="2771"/><span>an lá déanach de'n chéad blian agus tá sé anois."</span></p>
<lb n="2772"/>
<lb n="2773"/><p><span>"Feuch, a Fhearguis," arsa Iubhdán, "sidé mo</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="2774"/><p><span>choire," agus taisbeáin sé dhó rud i bhfuirm</span>
<lb n="2775"/><span>sgiléidín, ach ba chorcán ana mhór an sgiléidín i</span>
<lb n="2776"/><span>n-aice Iubhdáin.  Bhí béal an chorcáinín suas,</span>
<lb n="2777"/><span>nach mór, go smeigín air.</span></p>
<lb n="2778"/>
<lb n="2779"/><p><span>"Agus cad é an buadh atá ar an gcoire seo,</span>
<lb n="2780"/><span>a Iubhdáin?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2781"/>
<lb n="2782"/><p><span>"Tá so, a Fhearguis," arsa Iubhdán.  "Dá</span>
<lb n="2783"/><span>mba ná curfaí ann ach clocha agus uisge agus é</span>
<lb n="2784"/><span>chur os cionn teine, do geabhfaí ann ar ball feóil</span>
<lb n="2785"/><span>áluinn ba bhiadh do rígh."</span></p>
<lb n="2786"/>
<lb n="2787"/><p><span>"Níor dhóich liom," arsa Feargus, "dá mbéadh</span>
<lb n="2788"/><span>puinn ocrais ar an rígh, go gcuirfeadh a mbéadh</span>
<lb n="2789"/><span>d'fheóil sa choire sin aon mhasmas air."</span></p>
<lb n="2790"/>
<lb n="2791"/><p><span>"Dáltha gach seóide eile d'á bhfuil agam-sa,</span>
<lb n="2792"/><span>a rígh," arsa Iubhdán, "an fhaid is liom-sa é tá</span>
<lb n="2793"/><span>sé beag mo dhóithin, ach má ghlacan tusa mar</span>
<lb n="2794"/><span>roghá é beith sé mór do dhóithin.  Beidh tuille</span>
<lb n="2795"/><span>agus bhúr ndóithin feóla ann duit féin agus do</span>
<lb n="2796"/><span>t' theaghlach."</span></p>
<lb n="2797"/>
<lb n="2798"/><p><span>"Is maith é sin, a rígh," arsa Feargus, "ach</span>
<lb n="2799"/><span>feiceam tuille de t' sheóidibh."</span></p>
<lb n="2800"/>
<lb n="2801"/><p><span>"Feuch, a rígh," arsa Iubhdán, "sidé mo dhabhach</span>
<lb n="2802"/><span>fothraigthe."  Bhí an dabhach fothraigthe leath-troigh</span>
<lb n="2803"/><span>ar faid agus mar a déarfá dhá órlach go leith</span>
<lb n="2804"/><span>ar leithead agus an méid céadna ar doimhneas.</span></p>
<lb n="2805"/>
<lb n="2806"/><p><span>"Ná bac a luighead, a Fhearguis," arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="2807"/>
<lb n="2808"/><p><span>"Má ghlacan tú é beidh sé mór do dhóithin feasda."</span></p>
<lb n="2809"/>
<lb n="2810"/><p><span>"Agus cad é an buadh atá air?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2811"/>
<lb n="2812"/><p><span>"Tá, a rígh," arsa Iubhdán, "an t-é go mbeidh</span>
<lb n="2813"/><span>an dabhach so aige agus do dhéanfaidh é féin do</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="2814"/><p><span>nighe ann casfaidh a óige trí h-uaire air.  Gheabh-</span>
<lb n="2815"/><span>aidh sé cheithre saoighil duine sar a dtiocfaidh</span>
<lb n="2816"/><span>an bás air."</span></p>
<lb n="2817"/>
<lb n="2818"/><p><span>"Is ana mhaith an tseóid an dabhach san, a</span>
<lb n="2819"/><span>Iubhdáin," arsa Feargus.  "An bhfuil a thuille</span>
<lb n="2820"/><span>acu agat?"</span></p>
<lb n="2821"/>
<lb n="2822"/><p><span>"Tá, a rígh," arsa Iubhdán.  "Feuch," ar</span>
<lb n="2823"/><span>seisean, "siné mo chleith-ailpín," agus thóg sé</span>
<lb n="2824"/><span>suas 'n-a láimhín bheag rud ná feacathas eighre</span>
<lb n="2825"/><span>riamh ar tharainge crúdh ach é.  Bhí an ceann caol</span>
<lb n="2826"/><span>de'n tarainge 'n-a láimh aige agus an ceann</span>
<lb n="2827"/><span>ramhar uaidh amach aige.  Fé mar a chíodh Feargus</span>
<lb n="2828"/><span>gach seóid do thagadh fonn gáirí air, ach do dhéineadh</span>
<lb n="2829"/><span>sé staonadh ó gháirí le h-eagla go measfadh</span>
<lb n="2830"/><span>Iubhdán ná raibh an stuaim aige ba cheart a bheith</span>
<lb n="2831"/><span>ag rígh.  Ach nuair a chonaic sé an chleith-ailpín,</span>
<lb n="2832"/><span>an tarainge crúdh, do bhris ar an stuaim aige,</span>
<lb n="2833"/><span>agus chuir sé sgeartadh gáire as a bhain a anál</span>
<lb n="2834"/><span>dé, nó geall leis.  Do stad Iubhdán go</span>
<lb n="2835"/><span>breágh réidh stuama go dtáinig Feargus as an</span>
<lb n="2836"/><span>dtritheamh gáirí.  Nuair a chonaic Feargus an</span>
<lb n="2837"/><span>firín beag chómh daingean chómh stuama chómh</span>
<lb n="2838"/><span>ríoga, agus an tarainge crúdh 'n-a láimh aige,</span>
<lb n="2839"/><span>sínte uaidh amach, ba dhóbair dó tritheamh eile</span>
<lb n="2840"/><span>theacht air, ach do staon sé, mar bhí náire air.</span></p>
<lb n="2841"/>
<lb n="2842"/><p><span>"Agus cad é an buadh atá ar do chleith-ailpín,</span>
<lb n="2843"/><span>a Iubhdáin?" ar seisean.</span></p>
<lb n="2844"/>
<lb n="2845"/><p><span>"Dá mbeidhthá i bhfriothghuin catha, a rígh," ar</span>
<lb n="2846"/><span>seisean, "agus an chleith seo bheith ad' láimh agat,</span>
<lb n="2847"/><span>do chosanóch' an chleith do cheann féin agus ceann</span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="2848"/><p><span>gach duine de'n naonbhúr ba ghiorra dhuit de</span>
<lb n="2849"/><span>d' mhuintir, ar gach taobh díot."</span></p>
<lb n="2850"/>
<lb n="2851"/><p><span>"Is maith an chleith í, a Iubhdáin; ach cad é seo</span>
<lb n="2852"/><span>eile ad' láimh agat?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2853"/>
<lb n="2854"/><p><span>"Sidí mo shlat, a Fhearguis," arsa Iubhdán,</span>
<lb n="2855"/><span>"an tslat le n-a gcomáintear an t-each buidhe."</span></p>
<lb n="2856"/>
<lb n="2857"/><p><span>"Agus cad é an buadh atá ar an slait sin, a</span>
<lb n="2858"/><span>Iubhdáin?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2859"/>
<lb n="2860"/><p><span>"Dá mbéadh duine ar muin capaill a bhéadh</span>
<lb n="2861"/><span>chómh ríghin le sean' asal do dhéanfadh aon bhuille</span>
<lb n="2862"/><span>amháin de'n tslait seo an capall ríghin sin níos</span>
<lb n="2863"/><span>luatha 'ná eachra an domhain."</span></p>
<lb n="2864"/>
<lb n="2865"/><p><span>"Is maith an tslat í," arsa Feargus.  "An</span>
<lb n="2866"/><span>bhfuil a thuille agat?"</span></p>
<lb n="2867"/>
<lb n="2868"/><p><span>"Tá, a Fhearguis," arsa Iubhdán.  "Feuch, a</span>
<lb n="2869"/><span>rígh.  Siné mo thimpán, an timpán is fearr sa</span>
<lb n="2870"/><span>domhan chun ceóil.  Ó bhruach na Mara Ruadh a</span>
<lb n="2871"/><span>tugadh ar dtúis é, agus tá ceól ann dóithin aon</span>
<lb n="2872"/><span>chuideachtan sa domhan pé eólus a bhéadh ar cheól</span>
<lb n="2873"/><span>acu, pé géire ná pé cruinneas a bhéadh 'n-a</span>
<lb n="2874"/><span>gcluasaibh acu.  Agus tá buadha móra ar an</span>
<lb n="2875"/><span>dtimpán so, a Fhearguis."</span></p>
<lb n="2876"/>
<lb n="2877"/><p><span>"Inis dúinn cuid des na buadhthaibh, a rígh,"</span>
<lb n="2878"/><span>arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2879"/>
<lb n="2880"/><p><span>"'Neósfad, a rígh," arsa Iubhdán.  "Fear</span>
<lb n="2881"/><span>nár rug riamh 'n-a láimh ar úirlis ceóil agus nár</span>
<lb n="2882"/><span>fhoghluim riamh conus ceól do sheinnt, níor ghádh</span>
<lb n="2883"/><span>dhó ach breith 'n-a láimh ar an dtimpán so agus</span>
<lb n="2884"/><span>bhainfeadh sé ceól as níos fearr agus níos binne</span>
<lb n="2885"/><span>agus níos síreachtaíghe 'ná mar a bhainfeadh an</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="2886"/><p><span>ceólaidhe dob' oilte a' timpán eile.  Mo thimpán</span>
<lb n="2887"/><span>áluinn, a Fhearguis, ní'l timpán eile ar bith chómh</span>
<lb n="2888"/><span>téad-bhinn, agus gheibhtear a cheól gan duagh."</span></p>
<lb n="2889"/>
<lb n="2890"/><p><span>"Is maith an timpán é.  Is iongantach a bhfuil</span>
<lb n="2891"/><span>de shéadaibh agat, a Iubhdáin," arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2892"/>
<lb n="2893"/><p><span>"An bhfuil tuille agat?"</span></p>
<lb n="2894"/>
<lb n="2895"/><p><span>"Tá, a Fhearguis.  Feuch, siné mo dheimheas."</span></p>
<lb n="2896"/>
<lb n="2897"/><p><span>Thaisbeáin sé an deimheas.  Ní raibh an dei-</span>
<lb n="2898"/><span>mheas san ach mar a déarfá trí ceathramhna</span>
<lb n="2899"/><span>d'órlach ar faid agus tímpal ceathramha d'órlach</span>
<lb n="2900"/><span>ar leithead, agus bhí sé déanta de chruaidh a bhí</span>
<lb n="2901"/><span>chómh geal le h-airgead, agus bhí faobhar ar a</span>
<lb n="2902"/><span>dhá bheann do gheárfadh "fiona i n-aghaidh srutha,"</span>
<lb n="2903"/><span>mar adeirtear ins na seana sgéaltaibh.</span></p>
<lb n="2904"/>
<lb n="2905"/><p><span>"Cad é an buadh atá ar an ndeimheas san, a</span>
<lb n="2906"/><span>Iubhdáin?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2907"/>
<lb n="2908"/><p><span>"Tá, a rígh," arsa Iubhdán, "an fear go</span>
<lb n="2909"/><span>mbéadh an deimheas so aige agus dhéanfadh úsáid</span>
<lb n="2910"/><span>dé ar a ghruaig agus ar a chuid féasóige bhéarfadh</span>
<lb n="2911"/><span>sé buadh ar fhearaibh Éirean i n-áilneacht agus i</span>
<lb n="2912"/><span>maiseamhlacht pearsan."</span></p>
<lb n="2913"/>
<lb n="2914"/><p><span>"Is áluinn an tseóid é.  Is 'mó fear gur</span>
<lb n="2915"/><span>mhaith leis a leithéid a bheith aige.  Cé dhein an</span>
<lb n="2916"/><span>deimheas san, a rígh?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2917"/>
<lb n="2918"/><p><span>"An gabha is fearr le fághail, gabha Barráin,"</span>
<lb n="2919"/><span>arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="2920"/>
<lb n="2921"/><p><span>"Ní h-iongnadh é bheith go maith.  An bhfuil aon</span>
<lb n="2922"/><span>deire le t'sheóidibh?  Ní ró fhuiriste dhómh-sa an</span>
<lb n="2923"/><span>ceann ceart do thoghadh ar ball," arsa Fear-</span>
<lb n="2924"/><span>gus.</span>
<lb n="2925"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="2926"/><p><span>"Feuch, a Fhearguis," arsa Iubhdán, "siní mo</span>
<lb n="2927"/><span>shnáthad."</span></p>
<lb n="2928"/>
<lb n="2929"/><p><span>D'fheuch Feargus ar an snáthaid.  Is ar éigin</span>
<lb n="2930"/><span>fhéad sé í dh'fheisgint i n-aon chor bhí sí chómh beag</span>
<lb n="2931"/><span>san.</span></p>
<lb n="2932"/>
<lb n="2933"/><p><span>"Cad é an buadh atá ar do shnáthaid, a Iubhdáin?"</span>
<lb n="2934"/><span>arsa Feargus.  "Is deacair buadh mór a</span>
<lb n="2935"/><span>bheith ar rud chómh beag."</span></p>
<lb n="2936"/>
<lb n="2937"/><p><span>"Tá buadh ana mhór, ana thairbheach, ar an</span>
<lb n="2938"/><span>snáthaid seo.  An t-éadach is gairbhe agus is</span>
<lb n="2939"/><span>tútaíghe d'ár fígheadh riamh bhéadh sé chómh mín le</span>
<lb n="2940"/><span>síoda nó le sról ach go gcurfaí an tsnáthad so</span>
<lb n="2941"/><span>thríd."</span></p>
<lb n="2942"/>
<lb n="2943"/><p><span>"Brostuigh ort, a rígh," arsa Feargus</span></p>
<lb n="2944"/>
<lb n="2945"/><p><span>"Áirimh an chuid eile."</span></p>
<lb n="2946"/>
<lb n="2947"/><p><span>"Má thógan tú dhá mhuic des na mucaibh atá</span>
<lb n="2948"/><span>agam ní bheidh do theaghlach gan muic-fheóil choídhche,"</span>
<lb n="2949"/><span>arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="2950"/>
<lb n="2951"/><p><span>"Conus san, a rígh?" arsa Feargus.  "Cad</span>
<lb n="2952"/><span>é an fhaid le dul dhá mhuic ar mo theaghlach-sa?  Go</span>
<lb n="2953"/><span>mór mór nuair is dócha ná faghadh fear de</span>
<lb n="2954"/><span>m' theaghlach aon lán béil amháin ins gach muic díobh,</span>
<lb n="2955"/><span>ní h-eadh, ach sa dá mhuic i n-aonfheacht."</span></p>
<lb n="2956"/>
<lb n="2957"/><p><span>"Is mór é do theaghlach, a rígh," arsa Iubhdán,</span>
<lb n="2958"/><span>"agus is mór an goile atá ag gach duine d'á</span>
<lb n="2959"/><span>bhfuil ar do theaghlach, ach dá mbéadh oiread eile</span>
<lb n="2960"/><span>acu ann agus oiread eile slíghe ag gach duine</span>
<lb n="2961"/><span>acu do'n bhiadh gheobhaidís a ndóithin sa dá mhuic</span>
<lb n="2962"/><span>seo adeirim.  Agus rud eile.  Marbhuightear</span>
<lb n="2963"/><span>an dá mhuic agus ithtear iad asdoídhche, agus</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="2964"/><p><span>gheobhfar beó iad ar maidin i dtreó go bhféadfar</span>
<lb n="2965"/><span>iad do mharbhadh agus d'ithe airís an tarna h-oídhche.</span>
<lb n="2966"/><span>Ar an gcuma san thabharfaidh an dá mhuic</span>
<lb n="2967"/><span>adeirim a ndóithin muic-fheóla do d'theaghlach, a</span>
<lb n="2968"/><span>Fhearguis, agus beid na muca féin agat i</span>
<lb n="2969"/><span>gcómhnuidhe."</span></p>
<lb n="2970"/>
<lb n="2971"/><p><span>"Is iongantach na muca iad, a Iubhdáin," arsa</span>
<lb n="2972"/><span>Feargus.  "Comáin leat."</span></p>
<lb n="2973"/>
<lb n="2974"/><p><span>"Feuch, a rígh," arsa Iubhdán, "b'fhéidir go</span>
<lb n="2975"/><span>dtaithnfeadh m'aghastar leat."</span></p>
<lb n="2976"/>
<lb n="2977"/><p><span>"Agus cad é an buadh atá ar an aghastar, a</span>
<lb n="2978"/><span>rígh?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="2979"/>
<lb n="2980"/><p><span>"Dá mbéadh bó dhubh ag duine agus é 'ghá</span>
<lb n="2981"/><span>tabhairt leis thar triúchaibh agus dá mbéadh fear</span>
<lb n="2982"/><span>na bó ar a tóir ní bhéadh le déanamh aige ach an</span>
<lb n="2983"/><span>t-aghastar so do chur ar cheann na bó agus dhéanfadh</span>
<lb n="2984"/><span>bó bhán di agus ní aithneóch' an t-é a bhéadh ar a</span>
<lb n="2985"/><span>tóir í nuair a chífadh sé í."</span></p>
<lb n="2986"/>
<lb n="2987"/><p><span>"Ní bhéadh aon ghnó agam-sa de'n aghastar san,</span>
<lb n="2988"/><span>a Iubhdáin," arsa Feargus.  "Nuair a thugaim</span>
<lb n="2989"/><span>táin bó liom is le claidheamh a chosanaimh iad ar</span>
<lb n="2990"/><span>thóir."</span></p>
<lb n="2991"/>
<lb n="2992"/><p><span>"Feuch, a Fhearguis," arsa Iubhdán.  "Níor</span>
<lb n="2993"/><span>bh' fhearra dhuit rud a dhéanfá 'ná mo bhróga do</span>
<lb n="2994"/><span>ghlacadh mar rogha.  Bróga deasa finndruinne</span>
<lb n="2995"/><span>iseadh iad."</span></p>
<lb n="2996"/>
<lb n="2997"/><p><span>D'fheuch Feargus ar na bróga.  Ansan d'fheuch</span>
<lb n="2998"/><span>sé ar a dhá throigh féin.  Ní raghadh bara órdóige</span>
<lb n="2999"/><span>a choise isteach i n-aon cheann de bhrógaibh</span>
<lb n="3000"/><span>Iubhdáin.  Do thuig Iubhdán cad a bhí i n'aigne.</span>
<lb n="3001"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3002"/><p><span>"Seo, a rígh," ar seisean, "triail iad feuchaint</span>
<lb n="3003"/><span>conus a dh'oirfidís duit."</span></p>
<lb n="3004"/>
<lb n="3005"/><p><span>Bhain Feargus dé a bhróga féin, chun Iubhdáin</span>
<lb n="3006"/><span>a shásamh.  Do rug sé ar cheann des na bróga</span>
<lb n="3007"/><span>finndruinne agus chrom sé síos chun, mar 'dh eadh,</span>
<lb n="3008"/><span>órdóige a choise do chur isteach sa bhróig.  Ní</span>
<lb n="3009"/><span>túisge chuir sé an ordóg chun béil na bróige 'ná</span>
<lb n="3010"/><span>mar a mhéaduigh an bhróg agus shleamhnuigh a chos</span>
<lb n="3011"/><span>isteach inti i dtreó go raibh sí uime go sásta.</span></p>
<lb n="3012"/>
<lb n="3013"/><p><span>"Cuir umat an bhróg eile, a rígh," arsa Iubhdán.</span></p>
<lb n="3014"/>
<lb n="3015"/><p><span>Do dhein.  Do mhéaduigh an bhróg eile agus</span>
<lb n="3016"/><span>shleamhnuigh sí suas ar an gcois ar an gcuma</span>
<lb n="3017"/><span>gcéadna.  Do shiúbhluigh Feargus raint ins na</span>
<lb n="3018"/><span>bróga.  Do thaithneadar leis go mór.  Bíodh gur</span>
<lb n="3019"/><span>bhróga finndruinne iad bhíodar ana bhog ar a</span>
<lb n="3020"/><span>chosaibh, ana chompórdach.</span></p>
<lb n="3021"/>
<lb n="3022"/><p><span>"Cad é an buadh atá ar na brógaibh seo, a</span>
<lb n="3023"/><span>Iubhdáin?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="3024"/>
<lb n="3025"/><p><span>"Tá buadh mór ar na brógaibh sin, a Fhearguis,"</span>
<lb n="3026"/><span>arsa Iubhdán.  "Molaim-se an rígh n-a mbeidh na</span>
<lb n="3027"/><span>bróga san idir a throighthe agus talamh."</span></p>
<lb n="3028"/>
<lb n="3029"/><p><span>"Cad 'n-a thaobh, a rígh?" arsa Feargus.</span></p>
<lb n="3030"/>
<lb n="3031"/><p><span>"Ní bheidh aon ghádh choídhche le bád ná le luing</span>
<lb n="3032"/><span>aige.  Siúbhlóchaidh sé leis na brógaibh sin ar</span>
<lb n="3033"/><span>talamh nó ar uisge mar a chéile.  Is cómhdheas</span>
<lb n="3034"/><span>dos na brógaibh sin muir agus tír."</span></p>
<lb n="3035"/>
<lb n="3036"/><p><span>"Glacaim na bróga so mar rogha, a Iubhdáin,"</span>
<lb n="3037"/><span>arsa Feargus.</span></p>
<lb n="3038"/>
<lb n="3039"/><p><span>"Tá go maith, a rígh," arsa Iubhdán.  "Táim-se</span>
<lb n="3040"/><span>saor anois ó-s na geasaibh a chuir Eisirt orm</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3041"/><p><span>mar gheall ar an ngabháil éagcórtha a dheineas</span>
<lb n="3042"/><span>air.  Ní'l ar do chumas-sa, a Fhearguis, mé</span>
<lb n="3043"/><span>choimeád anso níos sia.  Táim buidheach díot,</span>
<lb n="3044"/><span>a rígh, agus d'uaislibh Uladh, idir rígh agus</span>
<lb n="3045"/><span>ríghdhamhna agus ollamh agus file, idir ríogan</span>
<lb n="3046"/><span>agus baintighearna agus ingheanra ró uasal.</span>
<lb n="3047"/><span>Táim buidheach de dhaoinibh Uladh idir íseal agus</span>
<lb n="3048"/><span>uasal, mar do tugadh mór-chuid aoibhnis agus</span>
<lb n="3049"/><span>mór-chuid áthais agus mór-chuid suilt agus caith-</span>
<lb n="3050"/><span>eamh aimsire dhom ó'n lá a thánag anso 'n-a measg</span>
<lb n="3051"/><span>agus gur taraigeadh as an leitin me."</span></p>
<lb n="3052"/>
<lb n="3053"/><p><span>"Beidh uaigneas mór ar an uile dhuine anso</span>
<lb n="3054"/><span>ad' dhiaigh, a rígh, agus orm-sa thar chách.  Ach ná</span>
<lb n="3055"/><span>h-imthigh uainn go dtagaid Ultaigh na cúige seo</span>
<lb n="3056"/><span>ar aon láthair agus go bhfaghaid siad go léir aon</span>
<lb n="3057"/><span>radharc amháin eile ort sar a n-imthighir, agus go</span>
<lb n="3058"/><span>bhfágair slán agus beannacht acu, agus go leigid</span>
<lb n="3059"/><span>siad slán agus beannacht leat."</span></p>
<lb n="3060"/>
<lb n="3061"/><p><span>Do thoiligh Iubhdán chuige sin.</span></p>
<lb n="3062"/>
<lb n="3063"/><p><span>Do cuireadh sgéala amach ar fuid na cúige go</span>
<lb n="3064"/><span>raibh Iubhdán ag imtheacht.  Tháinig na daoine</span>
<lb n="3065"/><span>go léir isteach as gach áird d'árdaibh na cúige,</span>
<lb n="3066"/><span>go bhfeicfidís Iubhdán aon uair amháin eile sar</span>
<lb n="3067"/><span>a n-imtheóch' sé.  Bhí uaigneas mór ortha go léir.</span>
<lb n="3068"/><span>Ach dh'fhág Iubhdán slán agus beannacht acu, agus</span>
<lb n="3069"/><span>dúbhradar-san leis, "Go dtéir slán!" agus</span>
<lb n="3070"/><span>d'imthigh sé uatha, é féin agus a ríogan, Bébó,</span>
<lb n="3071"/><span>ar muin an eich bhuidhe.</span></p>
<lb n="3072"/>
<lb n="3073"/><p><span>Bhí sé féin agus Bébó agus an t-each buidhe</span>
<lb n="3074"/><span>chómh beag san nách ró fhada fhéad na h-Ultaigh</span></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3075"/><p><span>radharc a choimeád air.  Bhíodar go léir ag</span>
<lb n="3076"/><span>faire chómh géar agus dob' fhéidir leó é.</span></p>
<lb n="3077"/>
<lb n="3078"/><p><span>"Ó, chím-se fós iad," adeireadh duine.</span></p>
<lb n="3079"/>
<lb n="3080"/><p><span>"Canad?" adeireadh duine eile.</span></p>
<lb n="3081"/>
<lb n="3082"/><p><span>"Ansúd mar a bhfuil an cnapóigín féir,"</span>
<lb n="3083"/><span>adeireadh an chéad duine.</span></p>
<lb n="3084"/>
<lb n="3085"/><p><span>Ba ghearr ná raibh le feisgint i n-aon bhall ach</span>
<lb n="3086"/><span>na cnapóigíní féir.</span></p>
<lb n="3087"/>
<lb n="3088"/><p><span>CAIBIDIOL A XIII</span></p>
<lb n="3089"/>
<lb n="3090"/><p><span>FÁILTE D'Á H-OLLAMUGHADH</span></p>
<lb n="3091"/>
<lb n="3092"/><p><span>Nuair a tháinig seacht catha féinne Luchra agus</span>
<lb n="3093"/><span>Luprachán abhaile ó Éamhain agus gan an rígh acu</span>
<lb n="3094"/><span>bhí buairt agus brón agus uaigneas ar na daoine</span>
<lb n="3095"/><span>beaga go léir.  D'inis an mhuíntir a tháinig</span>
<lb n="3096"/><span>abhaile ó Éamhain cad dúbhairt Iubhdán, go</span>
<lb n="3097"/><span>ndúbairt sé nár bh'fholáir dó féin bheith bliain</span>
<lb n="3098"/><span>i n-Éamhain agus ansan rogha a shéad d'fhágáilt</span>
<lb n="3099"/><span>ag Feargus.  Shocaruigh na daoine go léir a</span>
<lb n="3100"/><span>n-aigne agus dúbhradar le n-a chéile go gcaith-</span>
<lb n="3101"/><span>fidís foidhne bheith acu, agus nár bhaoghal ná go</span>
<lb n="3102"/><span>dtiocfadh an rígh abhaile chómh luath agus bhéadh</span>
<lb n="3103"/><span>na coinghíollacha cómhlíonta agus na geasa ar</span>
<lb n="3104"/><span>neamhnídh.  Bhí fhios acu gur dhein Iubhdán an</span>
<lb n="3105"/><span>éagcóir ar Eisirt.  Bhí fhios acu gur mheasa go</span>
<lb n="3106"/><span>mór éagcóir ó ríg 'ná éagcóir ó aon tsaghas eile</span>
<lb n="3107"/><span>duine, agus gur dheacra sásamh a thabhairt sa</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3108"/><p><span>n-éagcóir sin 'ná sa n-éagcóir a dhéanfadh duine</span>
<lb n="3109"/><span>ba lúgha 'ná rígh.  Ach bhíodar ag faire na h-aim-</span>
<lb n="3110"/><span>sire agus ag áireamh gach lae agus gach seacht-</span>
<lb n="3111"/><span>mhaine go dtí go raibh an bhliain istigh.</span></p>
<lb n="3112"/>
<lb n="3113"/><p><span>Fé dheire bhí fhios ag Eisirt go raibh an aimsir</span>
<lb n="3114"/><span>nách mór istigh, agus go mbéadh ar chumas Fhear-</span>
<lb n="3115"/><span>guis, nuair a tabharfaí dhó rogha na séad, Iubhdán</span>
<lb n="3116"/><span>do leigint chun siúbhail gan feitheamh le deire</span>
<lb n="3117"/><span>na bliana ar fad.  Do ghlaoidh Eisirt chuige ar</span>
<lb n="3118"/><span>mhaithibh tuatha Luchra agus Luprachán agus do</span>
<lb n="3119"/><span>labhair sé leó.</span></p>
<lb n="3120"/>
<lb n="3121"/><p><span>"A mhaithe agus a mhór-uaisle," ar seisean,</span>
<lb n="3122"/><span>"tá ár rígh ag teacht chúghainn abhaile.  Is ceart</span>
<lb n="3123"/><span>dúinn sinn féin do ghleusadh agus d'ollamhú'</span>
<lb n="3124"/><span>chun fáilte chur, mar is cóir agus mar is ceart,</span>
<lb n="3125"/><span>roimh Iubhdán agus roim Bhébó."</span></p>
<lb n="3126"/>
<lb n="3127"/><p><span>Do ghluais an sgéal san mór-thímpal na tíre</span>
<lb n="3128"/><span>go léir, mór-thímpal Máighe Faithlinn, agus</span>
<lb n="3129"/><span>thusnuigh na daoine beaga ar theacht isteach ó'n</span>
<lb n="3130"/><span>uile thaobh de'n tír.  Nuair a bhíodar cruinnighthe,</span>
<lb n="3131"/><span>na céadta mílte dhíobh, do labhair Eisirt airís leó.</span></p>
<lb n="3132"/>
<lb n="3133"/><p><span>"A mhaithe agus a mhór-uaisle agus a dhaoine,"</span>
<lb n="3134"/><span>ar seisean, "tá ár rígh agus ár ríogan, Iubhdán</span>
<lb n="3135"/><span>agus Bébó, ag teacht chúghainn abhaile ar an each</span>
<lb n="3136"/><span>mbuidhe.  Is chuige chuireas teachtaireacht amach</span>
<lb n="3137"/><span>ag triall oraibh, chun go dtiocfadh sibh go léir</span>
<lb n="3138"/><span>anso agus go ndéanfadh sibh sibh féin do ghleusadh</span>
<lb n="3139"/><span>do réir úird agus uaisleachta, gach buidhean</span>
<lb n="3140"/><span>agaibh fé n-a dtaoiseach agus gach réim umá</span>
<lb n="3141"/><span>ríogra, agus go siúbhlóchaimís go léir amach, i</span></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3142"/><p><span>n-ár gcéadta mílte, ag cur fáilte roimis an rígh</span>
<lb n="3143"/><span>agus roimis an ríogain."</span></p>
<lb n="3144"/>
<lb n="3145"/><p><span>Chuireadar go léir liú suas, díreach mar a</span>
<lb n="3146"/><span>chuireadar nuair a bhí na seacht catha dhíobh ar</span>
<lb n="3147"/><span>faithche na h-Eamhna nuair a tháinig Iubhdán chúcha</span>
<lb n="3148"/><span>amach agus gur mheasadar gur ag teacht leó</span>
<lb n="3149"/><span>abhaile a bhí sé.  Bhí Aodh Éigeas ann, agus d'airigh</span>
<lb n="3150"/><span>sé an liú, agus dhein sé oiread iongnadh dhé</span>
<lb n="3151"/><span>díreach agus dhein na h-Ultaigh dé nuair airíghdar</span>
<lb n="3152"/><span>é ar faithche na h-Eamhna.</span></p>
<lb n="3153"/>
<lb n="3154"/><p><span>Do ghleus na daoine beaga iad féin ansan,</span>
<lb n="3155"/><span>fé mar adúbhairt Eisirt leó a dhéanamh, agus ba</span>
<lb n="3156"/><span>mhór an radharc iad.  Do leath a shúile ar Aodh</span>
<lb n="3157"/><span>Eigeas nuair a chonaic sé an suathantas acu a bhí</span>
<lb n="3158"/><span>ann agus iad chómh mion!</span></p>
<lb n="3159"/>
<lb n="3160"/><p><span>"Cad a dhéanfad-sa, a rígh ollamh?" ar</span>
<lb n="3161"/><span>seisean le h-Eisirt.  "Ba mhaith liom dul amach,</span>
<lb n="3162"/><span>chómh maith le cach, ag fáiltiú' roimis an rígh agus</span>
<lb n="3163"/><span>roimis an ríogain, ach má shiúbhluighim ameasg na</span>
<lb n="3164"/><span>ndaoine tá eagla mo chroidhe orm, d'á fheabhas</span>
<lb n="3165"/><span>aireachas a thabharfad dom' chosaibh ná féadfad</span>
<lb n="3166"/><span>gan cuid acu do ghortú', nó b'fhéidir do mharbhú'.</span>
<lb n="3167"/><span>Dá ráineóch' go dtabharfainn ciscéim anacair</span>
<lb n="3168"/><span>cá bh'fhios dom, nuair a chuirfinn mo chos fúm</span>
<lb n="3169"/><span>airís, ná go mbéadh mórsheisear fém' bróig agam,</span>
<lb n="3170"/><span>abhfad uainn an t-olc!  Dá bhfaghainn barathuisle</span>
<lb n="3171"/><span>agus go leagfaí mé ní fios an 'mó duine bhéadh</span>
<lb n="3172"/><span>marbh fúm!  Ní fheadar an domhan, a rígh ollamh,</span>
<lb n="3173"/><span>cad is maith dhom a dhéanamh."</span></p>
<lb n="3174"/>
<lb n="3175"/><p><span>"Socaróchad-sa an nídh sin duit láithreach, a</span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3176"/><p><span>rígh éigeas," arsa Eisirt.  "Feuch, a rígh éigeas,"</span>
<lb n="3177"/><span>ar seisean, "seasaimh-se ansan."</span></p>
<lb n="3178"/>
<lb n="3179"/><p><span>Do sheasaimh Aodh ar lár an mhachaire sa n-áit</span>
<lb n="3180"/><span>'n-a ndúbhairt Eisirt leis seasamh.  Ansan do</span>
<lb n="3181"/><span>ghlaoidh Eisirt chuige ar dhuine des na taoiseach-</span>
<lb n="3182"/><span>aibh airm.</span></p>
<lb n="3183"/>
<lb n="3184"/><p><span>"Feuch, a dhuin' uasail," ar seisean, "cuir trí</span>
<lb n="3185"/><span>naonbhúir des na fearaibh atá agat, guala le</span>
<lb n="3186"/><span>gualainn, ansan laistiar d'Aodh, agus fanaidís</span>
<lb n="3187"/><span>breis agus dachad órlach uaidh siar."</span></p>
<lb n="3188"/>
<lb n="3189"/><p><span>Do dhein.</span></p>
<lb n="3190"/>
<lb n="3191"/><p><span>"Cuir anois," arsa Eisirt, "trí naonbhúir</span>
<lb n="3192"/><span>anso ar a láimh dheis, i n-diaigh chéile."</span></p>
<lb n="3193"/>
<lb n="3194"/><p><span>Do chuir.</span></p>
<lb n="3195"/>
<lb n="3196"/><p><span>"Cuir anois," arsa Eisirt, "trí naonbhúir</span>
<lb n="3197"/><span>anso ar a láimh chlé, ar an gcuma gcéadna, i</span>
<lb n="3198"/><span>n-diaigh chéile agus iad breis agus dachad órlach</span>
<lb n="3199"/><span>uaidh amach."</span></p>
<lb n="3200"/>
<lb n="3201"/><p><span>Do dhein.</span></p>
<lb n="3202"/>
<lb n="3203"/><p><span>"Cuir anso anois, roimis amach, guala le</span>
<lb n="3204"/><span>gualainn, an ceathramhadh trí naonbhúir, agus iad</span>
<lb n="3205"/><span>breis agus dachad órlach roimis amach."</span></p>
<lb n="3206"/>
<lb n="3207"/><p><span>Dhein an taoiseach mar adúbhradh leis.</span></p>
<lb n="3208"/>
<lb n="3209"/><p><span>Nuair a bhí an méid sin déanta bhí Aodh 'n-a</span>
<lb n="3210"/><span>sheasamh istigh i lár na slígh a bhí folamh 'n-a thímpal,</span>
<lb n="3211"/><span>agus bhí na cheithre línte fear san 'n-a seasamh,</span>
<lb n="3212"/><span>líne acu lastiar dé, líne acu lasmuich dhé, agus</span>
<lb n="3213"/><span>líne acu ar gach taobh dé, agus gan aon fhear acu</span>
<lb n="3214"/><span>i ngoireacht dachad órlach dó.</span></p>
<lb n="3215"/>
<lb n="3216"/><p><span>"Seadh, a rígh ollamh." arsa Eisirt "má</span></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3217"/><p><span>gheibhean tú barathuisle anois agus go mbainfear</span>
<lb n="3218"/><span>leagadh asat ní doich liom go dtuitfir ar aoinne.</span>
<lb n="3219"/><span>Tá breis agus t'aoírde féin de shlígh ar gach aon</span>
<lb n="3220"/><span>taobh díot.  Ach nuair a thusnóchaidh an siúbhal,</span>
<lb n="3221"/><span>a rígh éigeas, dein-se siúbhal go h-ana réidh.</span>
<lb n="3222"/><span>I n-aghaidh gach ciscéim d'á dtabharfair-se caithfidh</span>
<lb n="3223"/><span>gach fear díobh so trí nó ceathair de chiscéimibh a</span>
<lb n="3224"/><span>thabhairt chun coimeád suas leat.  "Cuimhnigh air</span>
<lb n="3225"/><span>sin, a rígh éigeas, agus ná bí ró dhian ortha.  Agus</span>
<lb n="3226"/><span>tugaidh-se aire," ar seisean leis na fearaibh, "an</span>
<lb n="3227"/><span>tslígh chéadna choiméad i gcómhnuidhe idir sibh agus</span>
<lb n="3228"/><span>Aodh, agus ar bhur mbás gan aoinne do leigint</span>
<lb n="3229"/><span>tharaibh isteach sa tslígh osgailte seo atá lastigh</span>
<lb n="3230"/><span>daoibh."</span></p>
<lb n="3231"/>
<lb n="3232"/><p><span>Bhí gach aon rud socair.  Do tugadh do'n</span>
<lb n="3233"/><span>tsluagh an focal chun gluaiste.  Do ghluais an</span>
<lb n="3234"/><span>tsluagh go léir ar aon chiscéim.  An méid de'n</span>
<lb n="3235"/><span>tsluagh a bhí lastiar d'Aodh ní fhéadaidís gan</span>
<lb n="3236"/><span>bheith coitchianta ag feuchaint ar an bhfathach mór</span>
<lb n="3237"/><span>go raibh a cheann, dar leó, anáirde sa spéir agus</span>
<lb n="3238"/><span>a chosa ar an dtalamh ameasg a gcos féin, agus</span>
<lb n="3239"/><span>gach aon chiscéim fhada ríghin a thugadh sé gur dhóich</span>
<lb n="3240"/><span>le duine gur ag tuitim 'n-a chodla a bhíodh sé agus</span>
<lb n="3241"/><span>nár bh'fhios cad é an neómat a bainfí leagadh as.</span>
<lb n="3242"/><span>An méid de'n tsluagh a bhí lasmuich dhé ní leigeadh</span>
<lb n="3243"/><span>dlígh an tsiúbhail dóibh feuchaint siar, ach mheas-</span>
<lb n="3244"/><span>aidís go gcritheadh an talamh fé n-a gcosaibh i</span>
<lb n="3245"/><span>n-aghaidh gach ciscéim d'á dtugadh sé.  An méid</span>
<lb n="3246"/><span>de'n tsluagh a bhí ar gach taobh dé ní fhéadaidís</span>
<lb n="3247"/><span>gan strac-fheuchaint a thabhairt, anois agus airís,</span></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3248"/><p><span>thar a nguailnibh air feuchaint an mór de'n</span>
<lb n="3249"/><span>dúthaigh a féadfaí a dh'fheisgint idir a dhá chois i</span>
<lb n="3250"/><span>n-aghaidh gach ciscéim d'á dtugadh sé.  Ba chuma</span>
<lb n="3251"/><span>le h-Aodh an fhaid ná raibh aon bhaoghal go satalóch'</span>
<lb n="3252"/><span>sé ar aon chuid acu.  Ach nuair fheuchadh sé 'n-a</span>
<lb n="3253"/><span>thímpal ar na mílte slógh go léir agus iad chómh</span>
<lb n="3254"/><span>beag, iad thíos ar fad uaidh ar an dtalamh, bhíodh</span>
<lb n="3255"/><span>sé a d'iaraidh cuimhneamh ar rud éigin a chuirfeadh</span>
<lb n="3256"/><span>sé i gcomparáid leó, i dtreó go bhféadfadh sé</span>
<lb n="3257"/><span>cúntas éigin cruinn a thabhairt ortha nuair a</span>
<lb n="3258"/><span>raghadh sé abhaile go h-Eamhain.  Ní fhéadadh sé</span>
<lb n="3259"/><span>cuimhneamh ar aon chomparáid a thiocfadh isteach</span>
<lb n="3260"/><span>ar aon tslacht leis an bhfírinne.  Ní fheacaidh sé</span>
<lb n="3261"/><span>riamh a leithéid de radharc.  Na mílte daoine</span>
<lb n="3262"/><span>agus iad go léir chómh beag, agus sa n-am</span>
<lb n="3263"/><span>gcéadna iad go léir chómh cúmtha, chómh córach,</span>
<lb n="3264"/><span>chómh dathamhail, chómh glan, chómh deagh-bhéasach, chómh</span>
<lb n="3265"/><span>lán d'eólus agus de thuisgint agus d'inntleacht.</span></p>
<lb n="3266"/>
<lb n="3267"/><p><span>Bhí an siúbhal d'á dhéanamh.  Bhíodar ag cur</span>
<lb n="3268"/><span>na slíghe dhíobh.  I lár a mhachtnaimh dó d'airigh Aodh</span>
<lb n="3269"/><span>an liú ag eiríghe amuich i dtusach na slógh.  Do</span>
<lb n="3270"/><span>tógadh an liú, ó dhuine go duine, go dtí go raibh</span>
<lb n="3271"/><span>an tsluagh go léir ag liúirigh chómh h-árd, chómh</span>
<lb n="3272"/><span>cuthaigh agus bhí sé sa chliabh agus sa sgórnaigh</span>
<lb n="3273"/><span>acu.  Chuir Aodh liú as, go mbéadh sé, dar leis,</span>
<lb n="3274"/><span>chómh maith leó.  Má chuir do sgread na daoine</span>
<lb n="3275"/><span>beaga a bhí ar gach taobh dé agus do ritheadar</span>
<lb n="3276"/><span>uaidh amach.  Do sgread na daoine beaga a bhí</span>
<lb n="3277"/><span>lastiar dé agus do ritheadar uaidh siar.  Do</span>
<lb n="3278"/><span>sgread na daoine beaga a bhí lasmuich agus do</span></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="3279"/><p><span>ritheadar uaidh amach.  Shíl gach aoinne nuair a</span>
<lb n="3280"/><span>h-airigheadh an liú a chuir Aodh as gur b'amhlaidh</span>
<lb n="3281"/><span>a bhí an t-aer agus an talamh ag tuitim ar a chéile.</span>
<lb n="3282"/><span>Bhí gach aon chontabhairt go marbhóch' na daoine</span>
<lb n="3283"/><span>beaga a chéile ag brúth ar a chéile agus ag gabháil</span>
<lb n="3284"/><span>do chosaibh i n-a chéile, do chuir an liú a dhein Aodh</span>
<lb n="3285"/><span>a leithéid sin de sgeón ionta.  Chonaic Eisirt</span>
<lb n="3286"/><span>an sgeón agus an chontabhairt.  Chonaic Aodh an</span>
<lb n="3287"/><span>sgeón agus an chontabhairt.</span></p>
<lb n="3288"/>
<lb n="3289"/><p><span>"Cas sgol amhráin dóibh, a rígh éigeas," arsa</span>
<lb n="3290"/><span>Eisirt.</span></p>
<lb n="3291"/>
<lb n="3292"/><p><span>Do chas Aodh an sgol amhráin.  Do chas sé é</span>
<lb n="3293"/><span>go h-árd agus go binn, agus ba mhaith chuige é.</span>
<lb n="3294"/><span>Do stad an brúth láithreach.  D'eírigh na daoine</span>
<lb n="3295"/><span>beaga a bhí ar lár agus do ghlanadar an ceó d'á</span>
<lb n="3296"/><span>gcuid éadaigh.  Ní raibh aoinne marbh ná aon</span>
<lb n="3297"/><span>chnámh briste.  Ba ghearr go rabhadar go léir</span>
<lb n="3298"/><span>go ciúin ag éisteacht le h-amhrán Aodha.</span></p>
<lb n="3299"/>
<lb n="3300"/><p><span>"Stad anois, a rígh éigeas," arsa Eisirt.</span></p>
<lb n="3301"/>
<lb n="3302"/><p><span>Do stad.  Tháinig lán a gcroídhe de náire</span>
<lb n="3303"/><span>ar an muíntir a ghlac an sgeón.  Bhíodar ag</span>
<lb n="3304"/><span>filleadh, gach aoinne chun a áite féin sa tsiúbhal.</span></p>
<lb n="3305"/>
<lb n="3306"/><p><span>CAIBIDIOL A XIV</span></p>
<lb n="3307"/>
<lb n="3308"/><p><span>SA BHAILE SLÁN</span></p>
<lb n="3309"/>
<lb n="3310"/><p><span>Do mothuigheadh go raibh tusach an tslóigh ag</span>
<lb n="3311"/><span>siúbhal ana ghéar.  Níor bh'fhada gur mothuigheadh</span>
<lb n="3312"/><span>go rabhadar ag ruith.  Níor bh'fhada go raibh an</span></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="3313"/><p><span>tsluagh go léir ag ruith agus gan blúire suime</span>
<lb n="3314"/><span>acu i n-Aodh.  Do ghluais an mhuíntir a bhí lastiar</span>
<lb n="3315"/><span>dé amach tímpal a chos agus eatartha.  Bhí</span>
<lb n="3316"/><span>"Tháinig an rígh!  Tháinig an rígh!" i mbéal gach</span>
<lb n="3317"/><span>aoinne agus gach aoinne ag ruith.  Ansan iseadh</span>
<lb n="3318"/><span>bhí Aodh i gcruadh-chás.  Níor dhein sé ach seasamh</span>
<lb n="3319"/><span>mar a raibh aige agus a dhá throigh a choimeád ar</span>
<lb n="3320"/><span>an dtalamh go daingean.  Bhí na daoine beaga</span>
<lb n="3321"/><span>ag gluaiseacht thar na brógaibh agus thar na</span>
<lb n="3322"/><span>h-altaibh aige, díreach mar a ghluaiseóch' an t-uisge</span>
<lb n="3323"/><span>dá mbéad sé 'n-a sheasamh sa n-abhainn.  Bhí sé</span>
<lb n="3324"/><span>tamall maith 'n-a sheasamh ar an gcuma san agus</span>
<lb n="3325"/><span>na daoine beaga ag gluaiseacht thairis amach, agus</span>
<lb n="3326"/><span>ná leigfead sgannra dhó aon chos leis a bhogadh</span>
<lb n="3327"/><span>de'n talamh.  Bhíodar chómh fada san ag gabháil</span>
<lb n="3328"/><span>thairis amach gur bh'iongnadh leis cá bhfuaradh iad</span>
<lb n="3329"/><span>go léir.  Bhí eagla a chroidhe air ná féadfadh sé</span>
<lb n="3330"/><span>a chosa choimeád daingean ar an dtalamh go</span>
<lb n="3331"/><span>mbéidís gabhtha thairis.  Fé dheire ambasa do</span>
<lb n="3332"/><span>ghaibh an duine deirineach acu thairis amach.  Ba</span>
<lb n="3333"/><span>mhór an fhuasgailt é!  Ansan iseadh thuig sé go</span>
<lb n="3334"/><span>raibh Iubhdán tagaithe, agus gur bh'shiné fé ndear</span>
<lb n="3335"/><span>an liúireach ar dtúis agus ansan an ruith.  Chaith</span>
<lb n="3336"/><span>sé é féin ar an dtalamh agus shín sé a chosa.</span></p>
<lb n="3337"/>
<lb n="3338"/><p><span>"D'á luathacht a bhéad-sa sa bhaile i n-Éamhain,"</span>
<lb n="3339"/><span>ar seisean i n'aigne féin, "iseadh is fearr é.</span>
<lb n="3340"/><span>Ní'l aon ghnó anso agam.  Ní'lim-se oireamhnach</span>
<lb n="3341"/><span>do'n áit agus ní'l an áit oireamhnach dom.  Táim</span>
<lb n="3342"/><span>ró mhór ar fad do'n a it seo.  Níor bh'iongnadh</span>
<lb n="3343"/><span>liom go mbéadh doicheal ag teacht ortha.  Ithim</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="3344"/><p><span>agus ólaim oiread le deichniubhar agus dachad</span>
<lb n="3345"/><span>acu féin agus 'n-a dhiaigh san ní ithim leath mo</span>
<lb n="3346"/><span>dhóthana.  Táim ag dul as.  Ní h-aon chompórd</span>
<lb n="3347"/><span>bheith anso, pé onóir a tabharfaí do dhuine.  Bhí</span>
<lb n="3348"/><span>an ceart ag Eisirt nuair adúbhairt sé ná déar-</span>
<lb n="3349"/><span>fadh sé liom teacht ná fanamhaint.  Ní féidir dom</span>
<lb n="3350"/><span>milleán a chur ar aoinne ach orm féin.  Is mí-</span>
<lb n="3351"/><span>chothromach an rud do duine bheith ró mhór, bheith</span>
<lb n="3352"/><span>'n-a phiarda fathaigh ameasg na ndaoine.  Cad</span>
<lb n="3353"/><span>é an canncar a bhíodh orm go minic i n-Eamhain</span>
<lb n="3354"/><span>mar gheall ar mé bheith chómh beag!  Cad a dhéan-</span>
<lb n="3355"/><span>fainn anois dá mbéinn chómh mór le Feargus!</span>
<lb n="3356"/><span>Is amhlaidh mar atá an sgéal agam táim ró mhór - </span>
<lb n="3357"/><span>agus táim ró bheag.  Táim ró mhór i Mágh Faithlinn</span>
<lb n="3358"/><span>agus táim ró bheag i n-Eamhain."</span></p>
<lb n="3359"/>
<lb n="3360"/><p><span>An fhaid a bhí sé sa mhachtnamh san tháinig Eisirt</span>
<lb n="3361"/><span>chuige.</span></p>
<lb n="3362"/>
<lb n="3363"/><p><span>"Cad í an ghruaim seo anois ort, a rígh éigeas?"</span>
<lb n="3364"/><span>arsa Eisirt.</span></p>
<lb n="3365"/>
<lb n="3366"/><p><span>"B'fhearr liom go mbéinn sa bhaile!" arsa</span>
<lb n="3367"/><span>Aodh.</span></p>
<lb n="3368"/>
<lb n="3369"/><p><span>"Ar dheineamair aon rud a chuir mí-shásamh</span>
<lb n="3370"/><span>ort, a rígh?" arsa Eisirt.</span></p>
<lb n="3371"/>
<lb n="3372"/><p><span>"Níor dheineabhair, a rígh," arsa Aodh.  "Mé</span>
<lb n="3373"/><span>féin atá ag cur mí-shásaimh orm féin."</span></p>
<lb n="3374"/>
<lb n="3375"/><p><span>"Agus cad é an locht atá agat ort féin, a</span>
<lb n="3376"/><span>rígh?" arsa Eisirt.</span></p>
<lb n="3377"/>
<lb n="3378"/><p><span>"Tá mé bheith ró mhór," arsa Aodh.</span></p>
<lb n="3379"/>
<lb n="3380"/><p><span>"Is tu an chéad duine riamh a dh'airigheas-sa</span>
<lb n="3381"/><span>'ghá lochtú' féin mar gheall ar bheith ró mhór.  Is</span></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="3382"/><p><span>ana mhinic, ámhthach, a d'airigheas duine 'gá</span>
<lb n="3383"/><span>lochtú féin mar gheall ar é bheith ró bheag," arsa</span>
<lb n="3384"/><span>Eisirt.</span></p>
<lb n="3385"/>
<lb n="3386"/><p><span>"Is fíor dhuit sin," arsa Aodh.  "Nuair a</span>
<lb n="3387"/><span>bhíos-sa bhaile i n-Eamhain ní raibh 'gham baint</span>
<lb n="3388"/><span>de'n tsaoghal, do ló ná d'oídhche, ach mé bheith chómh</span>
<lb n="3389"/><span>beag.  Nuair fheuchainn ar Fheargus agus ar na</span>
<lb n="3390"/><span>fir mhóra eile bhíodh mo chróidhe d'á losgadh coit-</span>
<lb n="3391"/><span>chianta le formad.  Ní fhéadadh duine feuchaint</span>
<lb n="3392"/><span>ghéar a thabhairt orm ná measainn gur a' déanamh</span>
<lb n="3393"/><span>iongnadh de m' luighead a bhíodh sé, agus bhínn ar</span>
<lb n="3394"/><span>buile.  Anois, ní'l 'gham baint de'n tsaoghal</span>
<lb n="3395"/><span>ach mé bheith chómh mór.  Má fheuchan duine de</span>
<lb n="3396"/><span>mhuíntir na h-áite seo géar orm buailtear isteach</span>
<lb n="3397"/><span>am' aigne láithreach gur ag déanamh iongnadh de</span>
<lb n="3398"/><span>m' mheíd a bhíon sé, agus tagan an bhuile chéadna</span>
<lb n="3399"/><span>orm.  Is gasta a dheinis-se an gnó, a Eisirt,</span>
<lb n="3400"/><span>nuair a dúbhraís ná déarfá liom teacht anso ná</span>
<lb n="3401"/><span>fanamhaint sa bhaile.  Dá n-abarthá liom teacht</span>
<lb n="3402"/><span>is dócha go mbéinn ag cur an mhilleáin go léir</span>
<lb n="3403"/><span>ort anois agus 'ghá rádh leat go raibh sé ceart</span>
<lb n="3404"/><span>agat mé fhágáilt sa bhaile.  Ní dúbhraís liom</span>
<lb n="3405"/><span>teacht ná gan teacht.  Ní féidir dom milleán</span>
<lb n="3406"/><span>an sgéil do chur ar aoinne ach orm féin."</span></p>
<lb n="3407"/>
<lb n="3408"/><p><span>"Ná cuir milleán ort féin ná ar aoinne eile,</span>
<lb n="3409"/><span>a rígh éigeas," arsa Eisirt.  "Ní tusa an</span>
<lb n="3410"/><span>t-aoinne amháin go bhfuil an dá nídh sin, luíghead</span>
<lb n="3411"/><span>agus méid, 'á bhaint de'n tsaoghal.  Luíghead</span>
<lb n="3412"/><span>agus méid cuirp atá ag cur ort-sa.  Is neamhnídh</span>
<lb n="3413"/><span>iad san seachas an dá nídh eile úd, luíghead agus</span></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="3414"/><p><span>méid aigne.  Nuair a bhís-se sa bhaile bhítheá</span>
<lb n="3415"/><span>buartha toisg gan tu bheith chómh mór ad' cholainn</span>
<lb n="3416"/><span>le Feargus.  Tá buairt anso ort toisg gan</span>
<lb n="3417"/><span>tu bheith chómh beag liom-sa."</span></p>
<lb n="3418"/>
<lb n="3419"/><p><span>"Gabhaim párdún agat, a Eisirt," arsa Aodh.</span></p>
<lb n="3420"/>
<lb n="3421"/><p><span>"Ní dóich liom gur mhaith liom bheith chómh beag</span>
<lb n="3422"/><span>leat-sa!"</span></p>
<lb n="3423"/>
<lb n="3424"/><p><span>"Siné shamhluigheas, a rígh," arsa Eisirt.  "Ní</span>
<lb n="3425"/><span>h-uiriste teacht suas le duine go bhfuil fios a</span>
<lb n="3426"/><span>aigne féin i gceart aige.  Ach ní chuige sin a</span>
<lb n="3427"/><span>bhíos.  Chuige seo iseadh bhíos, a rígh.  An bhuairt</span>
<lb n="3428"/><span>seo a bhíon ort-sa mar gheall ar do mhéid, nó ar</span>
<lb n="3429"/><span>do luíghead, is beag fear i gCúig' Uladh ná bíon</span>
<lb n="3430"/><span>an bhuairt chéadna air agus an formad céadna</span>
<lb n="3431"/><span>'ghá bhaint de'n tsaoghal.  Ní'l duine acu ná</span>
<lb n="3432"/><span>mothuighean é féin ró bheag nuair fheuchan sé ar</span>
<lb n="3433"/><span>na daoine atá níos uaisle 'ná é féin, agus bíon</span>
<lb n="3434"/><span>sé ar buile.  Agus ní'l duine acu ná mothuigh-</span>
<lb n="3435"/><span>ean é féin ró mhór nuair fheuchan sé ar na daoine</span>
<lb n="3436"/><span>atá níos ísle 'ná é féin, agus bíon sé ar buile</span>
<lb n="3437"/><span>le h-uabhar, agus bíon fuath ag gach aoinne dhó.</span>
<lb n="3438"/><span>Bíon gach aoinne ag fanamhaint uaidh amach."</span></p>
<lb n="3439"/>
<lb n="3440"/><p><span>"Ní dóich liom gur ceart an chaint sin a</span>
<lb n="3441"/><span>thagairt dómh-sa, a rígh," arsa Aodh.</span></p>
<lb n="3442"/>
<lb n="3443"/><p><span>"Ní ceart, a rígh ollamh, agus ní duit atáim</span>
<lb n="3444"/><span>'ghá tagairt.  Ní h-amhlaidh a bhíon daoine ag</span>
<lb n="3445"/><span>fanamhaint uait-se amach.  Is amhlaidh nách féidir</span>
<lb n="3446"/><span>iad a choimeád uait amach.  Táim ag tagairt na</span>
<lb n="3447"/><span>cainte do dhaoine a mheasan go bhfuil aigne mhór</span>
<lb n="3448"/><span>acu, agus gan acu, le fírinne, ach aigne ana bheag.</span></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="3449"/><p><span>Is dóich leó gur fathaigh iad, 'n-a n-aigne, ach chíon</span>
<lb n="3450"/><span>an uile dhuine ná fuil ionta ach abhaic."</span></p>
<lb n="3451"/>
<lb n="3452"/><p><span>"Am' abhac nó am' fhathach dom, a Eisirt,"</span>
<lb n="3453"/><span>arsa Aodh, "b'fhearr liom go mbéinn sa bhaile i</span>
<lb n="3454"/><span>gCúig' Uladh."</span></p>
<lb n="3455"/>
<lb n="3456"/><p><span>"Téanam ort isteach má 'seadh, agus fág</span>
<lb n="3457"/><span>slán ag an rígh agus ag tuatha Luchra agus Lup-</span>
<lb n="3458"/><span>rachán, agus cuirfidh Iubhdán an t-each buidhe leat</span>
<lb n="3459"/><span>go Tráigh na dTréanfhear.  Ní bheifeá abhfad ag</span>
<lb n="3460"/><span>dul abhaile go h-Eamhain dá mbeifeá ar Thráigh</span>
<lb n="3461"/><span>na dTréanfhear."</span></p>
<lb n="3462"/>
<lb n="3463"/><p><span>Do phreab Aodh 'n-a shuidhe.  Thóg sé Eisirt ar a</span>
<lb n="3464"/><span>bhais chuige.  Thánadar go dtí an halla mór mar</span>
<lb n="3465"/><span>a raibh féasta d'á ollamhú chun fáilte chur roimh</span>
<lb n="3466"/><span>Iubhdán ar a theacht abhaile a' h-Éamhain.  Bhí</span>
<lb n="3467"/><span>maithe agus mór-uaisle tuatha Luchra agus Lup-</span>
<lb n="3468"/><span>rachán cruinnighthe, agus bhí gach aoinne ag suidhe</span>
<lb n="3469"/><span>isteach i n'inead féin, do réir teidil agus onóra</span>
<lb n="3470"/><span>agus uaisleachta.  Níor deineadh dearmhad de'n</span>
<lb n="3471"/><span>bhosca bheith socair ar dheis an rígh i dtreó go</span>
<lb n="3472"/><span>bhféadfadh Aodh suidhe air.</span></p>
<lb n="3473"/>
<lb n="3474"/><p><span>Do shuigh an chuideachta agus do chaitheadar</span>
<lb n="3475"/><span>an biadh.  Ansan do baineadh "na cinnbheaga</span>
<lb n="3476"/><span>as na dabhachaibh agus do dáileadh lionn sean</span>
<lb n="3477"/><span>suain somblasta" ar an gcuideachtain agus</span>
<lb n="3478"/><span>bhíodar go suairc agus go súgach agus go lán</span>
<lb n="3479"/><span>d'aoibhneas.  Bhí an biadh go maith agus bhí an</span>
<lb n="3480"/><span>deoch go maith agus bhí an caitheamh aimsire go</span>
<lb n="3481"/><span>maith.  Ach, maith dob' fhearr 'ná gach maith eile,</span>
<lb n="3482"/><span>bhí an rígh sa bhaile acu.</span>
<lb n="3483"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="3484"/><p><span>Ar ball d'eirigh Iubhdán agus dhein sé caint.</span>
<lb n="3485"/><span>Ní maoidheamh ná mustar ná bladhman a bhí sa</span>
<lb n="3486"/><span>chaint, ámhthach, ach tuairisg bhreagh chruinn léir</span>
<lb n="3487"/><span>sholusmhar, ar Fheargus agus ar Ultaibh agus</span>
<lb n="3488"/><span>ar Chúig' Uladh, ar na daoine móra a bhí ann agus</span>
<lb n="3489"/><span>ar a nósaibh agus ar a mbéasaibh.</span></p>
<lb n="3490"/>
<lb n="3491"/><p><span>"Agus," ar seisean, ag críochnú' na cainte,</span>
<lb n="3492"/><span>"ní ceart do rígh choídhche bheith ag maoidheamh a'</span>
<lb n="3493"/><span>méid a chómhacht ná a' neart a shlógh, mar ní</span>
<lb n="3494"/><span>fheadair sé ná go mbéadh cómhacht le fághail ba</span>
<lb n="3495"/><span>mhó 'ná a chómhacht agus sluagh le fághail ba threise</span>
<lb n="3496"/><span>'ná a shluagh."</span></p>
<lb n="3497"/>
<lb n="3498"/><p><span>Nuair a bhí an oídhche caithte agus an chuideachta</span>
<lb n="3499"/><span>ag cuimhneamh ar sgaipe, tháinig Eisirt i n-aice</span>
<lb n="3500"/><span>an rígh agus d'inis sé dhó go raibh Aodh ag dul</span>
<lb n="3501"/><span>abhaile go h-Eamhain.</span></p>
<lb n="3502"/>
<lb n="3503"/><p><span>"Tá go maith," arsan rígh.  "Caithfear é chur</span>
<lb n="3504"/><span>abhaile le h-onóir.  Isé ollamh Uladh é.  Dein-se</span>
<lb n="3505"/><span>an t-each buidhe do ghleusadh, a Eisirt," ar</span>
<lb n="3506"/><span>seisean, "agus beir Aodh leat go Tráigh na</span>
<lb n="3507"/><span>dTréanfhear."</span></p>
<lb n="3508"/>
<lb n="3509"/><p><span>Dhein Eisirt mar adúbhairt an rígh leis.  Do</span>
<lb n="3510"/><span>ghleus sé an t-each buidhe agus chuaidh sé ar a</span>
<lb n="3511"/><span>mhuin agus chuir sé Aodh ar a chúlaibh.  Do ghluais</span>
<lb n="3512"/><span>an t-each buidhe leó thar gach réidh, thar gach acharan,</span>
<lb n="3513"/><span>thar gach móin agus machaire, thar gach tír agus</span>
<lb n="3514"/><span>faraige, go dtí go rabhadar ar Thráigh na dTréan-</span>
<lb n="3515"/><span>fhear.</span></p>
<lb n="3516"/>
<lb n="3517"/><p><span>Bhí uaigneas mór ar an mbeirt nuair a bhíodar</span>
<lb n="3518"/><span>ag sgaramhaint le chéile.  Ach b'éigean dóibh</span></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="3519"/><p><span>sgaramhaint.  Chuaidh Aodh abhaile go h-Eamhain</span>
<lb n="3520"/><span>agus tháinig Eisirt thar n-ais go Mágh Faithlinn</span>
<lb n="3521"/><span>ar each buidhe Iubhdáin.</span></p>
<lb n="3522"/>
<lb n="3523"/><p><span>Ní h-é mo thuairim go bhfeacadar a chéile ó</span>
<lb n="3524"/><span>shin.</span></p>
<lb n="3525"/>
<lb n="3526"/><p><span>Críoch</span></p>
<lb n="3527"/>
<lb n="3528"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Eisirt

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Eisirt

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
