Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Bás Dhalláin</title><author><name type="main">Rev. Peter O'Leary</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LM146</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1905</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LM146</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Bás Dhalláin</title><author>Rev. Peter O'Leary</author><imprint><publisher>The Irish Book Company</publisher><date>1905</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>BÁS DHALLÁIN.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Dráma aoin-ghnímh.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>AN CHÉAD RADHARC.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Tig an óil i bpálás Aodh Fhínn, Rígh Breifne.</span>
<lb n="8"/><span>Aodh Fionn, agus Dallán agus é ar láimh ag giolla.</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>Aodh F. - Is mór an onóir agus an uraim agus an fabhar atá</span>
<lb n="11"/><span>fághalta agat-sa uaimse, a Dhalláin.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Dallán. - Ní h-iongna san, a rígh.  Is mór m' onóir ó ríghthibh</span>
<lb n="14"/><span>móra, ní h-i n-Éirinn amháin acht i ndúthaíbh íosachta.  Tá onóir</span>
<lb n="15"/><span>agus uraim dom i n-Albain.  Tá onóir agus uraim dom i Sasana.</span>
<lb n="16"/><span>Tá onóir agus uraim dom i mBreatain.  Tá, agus sa bhFrainc.</span>
<lb n="17"/><span>Tá olamh uasal am fhochair ó gach crích díobh san.  Is onóir leó</span>
<lb n="18"/><span>bheith am fhochair.  Is clana righthe iad acht is mó an uaisleacht leó</span>
<lb n="19"/><span>bheith am fhochair-se 'ná bheith 'na gclanaibh righthe.</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>Aodh F. - 'Na choinnibh sin thall, tá buaidhte agamsa ortha go</span>
<lb n="22"/><span>léir.  Is mó a thugaimse dhuit 'ná thugan aon rígh ná aon rófhlaith</span>
<lb n="23"/><span>eile dhuit.  Nuair a theidhean tusa ar chuaird olamhnachta, abhfad</span>
<lb n="24"/><span>ó bhaile, i gcríochaibh ciana coímhtheacha, bímse ad dhiaig anso agus</span>
<lb n="25"/><span>bíon mo shúil i ndiaig do choda agus i ndiaig do mhaoíne.  Nuair</span>
<lb n="26"/><span>a chím bó i n-easnamh ar do chuid stuic cuirim bó uaim féin 'na</span>
<lb n="27"/><span>h-inead, agus nuair a chím caora imighthe uait cuirim caora 'na</span>
<lb n="28"/><span>h-inead, agus nuair a bhíon pingin i n-easnamh ort cuirim pingin</span>
<lb n="29"/><span>'na h-inead, ionus go bhfaighfá-sa, ar do theacht abhaile dhuit, do</span>
<lb n="30"/><span>chuid agus do mhaoín agus do shaidhbhreas chómh h-iomlán agus</span>
<lb n="31"/><span>d'fhágais iad ag imtheacht duit.</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>Dallán. - Cad chuige an chaint sin, a rígh?</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>Aodh F. - Chuige seo, a Dhalláin.  Má tá rígh cúige eile a</span>
<lb n="36"/><span>mheasan go bhfuil sé chómh maith dhuit agus atáimse, ba cheart dó</span>
<lb n="37"/><span>déanamh mar a dheinimse agus gach nídh do iarfá air a thabhairt</span>
<lb n="38"/><span>duit.</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>Dallán. - Ní'l árdrígh ná rígh cúige i n-Éirinn ná tabharfadh</span>
<lb n="41"/><span>dómhsa an nídh d'iarfainn air.</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>Aodh F. - Ambriathar go bhfuil dearmhad ort, a rígh-olamh.</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Dallán. - Cia h-é an rígh ná tabharfadh?</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Aodh F. - Aodh mac Duach Duibh, rígh Oirgialla.</span>
<lb n="48"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="49"/><p><span>Dallán. - Ní'l nídh ar bith ag rígh Oirgialla, lasmuich dá</span>
<lb n="50"/><span>fhlaitheas, ná tabharfadh sé dhómhsa dá n-iarainn air é.  Acht tá a</span>
<lb n="51"/><span>fhios agamsa, a rígh, go bhfuil formad agus imreasán idir thusa</span>
<lb n="52"/><span>agus Aodh mac Duach.  Aon nídh fóghanta dá ndéinean rígh agaibh</span>
<lb n="53"/><span>ní foláir leis an rígh eile nídh is fearr 'ná é do dhéanamh.</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>Aodh F. - Tá go maith.  Cad 'na thaobh, má seadh, ná déinean</span>
<lb n="56"/><span>Aodh mac Duach beart chómh maith dhuitse agus dheinimse dhuit?</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>Dallán. - Cad í an bheart?</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Aodh F. - An nídh d'iarfá air é thabhairt duit.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Dallán. - Cad tá aige ná tabharfadh sé dom?</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>Aodh F. - Tá sgiath aige gurab ainim di Dubhghiolla agus tá</span>
<lb n="65"/><span>buadha móra uirthi.  Ní féidir do namhaid seasamh i gcath 'na</span>
<lb n="66"/><span>h-aghaidh.  Tuitean a lug ar a lag ag an namhaid a chíon í i gcath.</span>
<lb n="67"/><span>Nuair a bhíon sí ar iomchur ag Aodh mac Duach féin, is cuma cad</span>
<lb n="68"/><span>é líon a namhad, nuair a chíd siad ag teacht chúcha í iompuighid</span>
<lb n="69"/><span>agus teithid.  Is leis an sgéith sin a chosnan Aodh mac Duach</span>
<lb n="70"/><span>críocha Oirgialla, agus dá n-iarthá-sa air í ní thabharfadh sé dhuit í.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>Dallán. - Ó, níor cheart d'aoinne an sgiath sin d'iaraidh.  Acht</span>
<lb n="73"/><span>dá n-iarainn-se í do gheabhainn í.</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>Aodh F. - Thabharfinn-se do thuarasdal go maith dhuit acht</span>
<lb n="76"/><span>dul agus an sgiath sin d'iaraidh ar Aodh mac Duach.  Thabharfinn</span>
<lb n="77"/><span>céad bó dhuit agus céad each agus céad caora agus céad muc.</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>Dallán. - Tá go maith.  Rachad-sa a d'iaraidh na sgéithe agus</span>
<lb n="80"/><span>muna dtugtar dom í aorfad rígh Oirgialla.</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>[Imthigheas Dallán.]</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Aodh F. - Seadh!  Siné Eochaidh Éigeas agaibh!  Siné Dallán</span>
<lb n="85"/><span>Forgail agaibh!  Siné an rígh olamh go bhfuil an onóir go léir dó</span>
<lb n="86"/><span>i n-Albain agus i Sasana agus i mBreatain agus thall sa bhFrainc.</span>
<lb n="87"/><span>As a admháil féin ní h-eachuinge fír-dhuine an sgiath d'iaraidh ar</span>
<lb n="88"/><span>Aodh mac Duach, agus sin é imighthe a d'iaraidh na sgéithe é.  O!</span>
<lb n="89"/><span>cad é mar shaoghal!  Is olc an gnó atá agam dhá dhéanamh 'ghá</span>
<lb n="90"/><span>chothúghadh agus ag cothughadh an ghraithin atá le n-a sálaibh.  Acht</span>
<lb n="91"/><span>cad 'tá le déanamh agam?  Tá a bhfuil san tsaoghal agam ithte</span>
<lb n="92"/><span>ólta acu.  Tá an Bhreifne creachta acu.  Agus má abraim focal</span>
<lb n="93"/><span>'na gcoinnibh imtheóchaidh siad agus aorfidh siad mé i láthair rígh</span>
<lb n="94"/><span>Oirgialla!  Is truagh an sgéal é.</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>[Imthigheas.]</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>AN DARA RADHARC.</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>Faiche ar aghaidh dúna rígh Oirgialla.  Tig ó thaobh, Dallán agus a thrí</span>
<lb n="101"/><span>naonbhúir.  Ó'n dtaobh eile, Aodh mac Duach Duibh,</span>
<lb n="102"/><span>rígh Oirgialla agus a mhuíntir.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Aodh D. - Míle fáilte rómhat! a rígh olamh.  (Ag tabhairt trí</span>
<lb n="105"/><span>póga dhó.) Seó, a mhuintir.  Tógaidh Dallán uasal ar bhur</span>
<lb n="106"/><span>nguaillibh agus tugaidh libh isteach é, agus tugaidh isteach a trí</span>
<lb n="107"/><span>naonbhúir, agus a mná agus a gcoin agus a ngiollaí.  Curtar sa</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="108"/><p><span>n-inead is feárr sa dún iad.  Curtar cóir bídh agus dígh ortha</span>
<lb n="109"/><span>láithreach.  Ná bíodh sé le rádh choídhche go raibh cóir níos feárr, ní</span>
<lb n="110"/><span>h-eadh acht chómh maith, i mBreifne ortha agus a bheidh ortha anso.</span>
<lb n="111"/><span>Is fearr Oirgialla 'ná an Bhreifne agus is fearr mise 'ná Aodh</span>
<lb n="112"/><span>Fionn.</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>Dallán. - Go réidh, a mhuíntir mhaith, go bhfeiceam an bhfaigham</span>
<lb n="115"/><span>ár n-athchuinge.  Muna bhfaigham ár n-athchuinge ní'l aon mhaith sa</span>
<lb n="116"/><span>bhfáilte.  Má tá an athchuinge le fághail againn isí an athchuinge</span>
<lb n="117"/><span>féin an fháilte is feárr.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>Aodh D. - Cad í an athchuinge atá le h-iaraidh agat, a rígh</span>
<lb n="120"/><span>olamh?</span></p>
<lb n="121"/>
<lb n="122"/><p><span>Dallán. - Do sgiath-sa, a rígh uasail, an sgiath darab ainim</span>
<lb n="123"/><span>Dubhghiolla.</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>Aodh D. - Ní h-athchuinge fíor-éigis sin.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Dallán. - Thugas duan chúgatsa 'ghá h-iaradh.</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>Aodh D. - Is maith liomsa do dhuan d'éisteacht.</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>Dallán. - Déarfad duit í.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>A earag, a Aodh,</span>
<lb n="134"/><span>A dhaig dhána dhur,</span>
<lb n="135"/><span>A mhaith mar mhuir mhór</span>
<lb n="136"/><span>Coná cuirfe ar gcúl.</span>
<lb n="137"/><span>Coná cuirfe ar gcúl,</span>
<lb n="138"/><span>Aodh mac Duach Duibh.</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>Is maith mór a mhaoín</span>
<lb n="141"/><span>Gan aoír a's gan oil.</span>
<lb n="142"/><span>An ghrian d'ailte reann</span>
<lb n="143"/><span>Is athuathmhar leam</span>
<lb n="144"/><span>A chlár fichill fionn,</span>
<lb n="145"/><span>Contilfeam, a ear.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>Aodh D. - Is breágh go léir an dán é sin, dá dtuigfí é.</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>Dallán. - Is fíor duitse sin.  Agus an t-é do ghní an for-</span>
<lb n="150"/><span>dheargadh file is dó is cóir é mhíniúghadh.  Is mise do dhéin an</span>
<lb n="151"/><span>duan agus is mise mhíneóchaidh é.  “A earag, a Aodh,” a dúbhart</span>
<lb n="152"/><span>leat.  Isé sin le rádh, “Is tu earag gaisge agus éinghníomha</span>
<lb n="153"/><span>Éirean.”  “A dhaig dhána dhur,” a dúbhart leat.  Neimh iseadh daig,</span>
<lb n="154"/><span>agus is dána a theidhean do neimhse i gcath nó i gcómhlan.  Isí do</span>
<lb n="155"/><span>sgiath do neimh.  Is eól dod' namhaid neimh na sgéithe sin.  “A</span>
<lb n="156"/><span>mhaith mar mhuir mhór.”  Isé sin le rádh, dá mba leat maitheas na</span>
<lb n="157"/><span>mara do bhronnfá é ar éigsibh agus ar lucht ealadhan.</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>Aodh D. - Ceanóchadsa do dhuan, a rígh éigeas.  Tabharfad ór</span>
<lb n="160"/><span>agus airgead air, tabharfad céad bó agus céad each, trí chéad</span>
<lb n="161"/><span>muc agus trí chéad caora dhuit dá chionn.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>Dallán. - Ní ghlacfainn a bhfuil de shaidhbhreas sa domhan muna</span>
<lb n="164"/><span>bhfuil an sgiath le fághail agam.</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>Aodh D. - Eírig as, a Dhalláin.  Ní bhfaighir ar sgiath.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>Dallán. - Aoírfadsa thusa.</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>Aodh D. - Ná déin aon dá chuid de d' dhíthchioll.  Tá cómhachta</span>
<lb n="171"/><span>Dé agus na naomh liom ad choinnibh, ó dhéin Colum Cille an</span>
<lb n="172"/><span>tsíothcháin idir sibhse, aoís ealadhan Éirean, agus sinne, ríghthe</span>
<lb n="173"/><span>Éirean.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>Dallán. - Ní bhéarfaidh Colum Cille thusa uaimse gan t'aoiradh,</span>
<lb n="176"/><span>agus ní feara dhom uair a dhéanfad aoír ort 'ná anois os do</span>
<lb n="177"/><span>chómhair.</span>
<lb n="178"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="179"/><p><span>Aodh mac Duach Duibh,</span>
<lb n="180"/><span>Aruag air na raibh,</span>
<lb n="181"/><span>A bhraghna cuach caoin,</span>
<lb n="182"/><span>A labhra lua loin.</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>Aodh D. - Cá bh' fhios dómhsa ciacu aoír nó moladh atá agat</span>
<lb n="185"/><span>d'á dhéanamh?</span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>Dallán. - Ní h-iongna fear t' eóluis 'ghá radh san.  Acht sidí</span>
<lb n="188"/><span>ciall mo chainte.  Tar éis na n-aor atá agam d'á ndéanamh ort</span>
<lb n="189"/><span>anois ní bheidh cuímhne ag aoís ealadhan ar mhaith d'á ndeárnais</span>
<lb n="190"/><span>riamh, acht oiread agus bíon ag peata cuaiche ar an oileamhaint a</span>
<lb n="191"/><span>thug an cabhcán uirthi.</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>Aodh D. - Imthig uaim, a Dhalláin.  Imthig uaim.  Dá luathacht</span>
<lb n="194"/><span>a bheidh tú as mo radharc iseadh is feara dhuit é.  Ní fios cad é an</span>
<lb n="195"/><span>fhaid d'fhuillingeóchainn caint de'n tsórd san am fhiadhnuise.  Is</span>
<lb n="196"/><span>baoghal, muna bhfuil cúis chum m'aoirtha agat, go dtabharfainn an</span>
<lb n="197"/><span>chúis duit.  Ní h-iontaoíbh mé nuair a déintear eugcóir orm.</span></p>
<lb n="198"/>
<lb n="199"/><p><span>Dallán. - Gabhtar m'eich dhom.</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>[Imthíghid Dallán agus a mhuíntir.]</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>Aodh D. - Féuch air sin mar éugcóir!  Mo sgiath!  Mo</span>
<lb n="204"/><span>Dhubhghiolla do thabhairt dó!  Conus chosnóchainn mé féin ansan ar</span>
<lb n="205"/><span>Aodh Fionn!  Aodh Fionn a chuir suas é chum na h-oibre seo.  Tá</span>
<lb n="206"/><span>go maith, a Dhalláin.  Tá éugcóir déanta agat orm.  Tá aoir</span>
<lb n="207"/><span>nímhneach déanta agat orm.  Cuirim Dia 'na dhiaig ort!</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>[Imthíghis.  Fanaid beirt ghiollaí, .i. Cas agus Donn.]</span></p>
<lb n="210"/>
<lb n="211"/><p><span>Cas. - Cogar, a Dhuínn.  Ar thuigis an dán úd Dhalláin?</span></p>
<lb n="212"/>
<lb n="213"/><p><span>Donn. - Níor thuigeas, a Chais, an dán, agus níor thuigeas an</span>
<lb n="214"/><span>míniúghadh acht chómh beag.  Agus is lúgha a thuigeas an t-aoir 'ná</span>
<lb n="215"/><span>mar thuigeas aon taobh acu.  Is cuma liom ó tá Dallán agus a</span>
<lb n="216"/><span>shloigisg imighthe.  Bhíos deimhnightheach go mbéidís i gcóir na</span>
<lb n="217"/><span>h-oidhche againn.  Bheimís marbh acu.  Isiad an aicme is measa</span>
<lb n="218"/><span>iad a tháinig isteach i dtig riamh.  Tá Dallán féin olc a dhóithin</span>
<lb n="219"/><span>agus deacair do shásamh, acht is measa an tsluagh 'ná é.  Is</span>
<lb n="220"/><span>measa na mná 'ná na fir.  Agus is measa na giollaí 'ná na mná.</span>
<lb n="221"/><span>B'usa dhuit go mór rígh cúige do chuir chum suighte 'ná an giolla</span>
<lb n="222"/><span>is meirgíghe acu.  Acht is cuma liom ó táid siad imighthe.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>Cas. - Is dócha ná tiocfaidh siad go h-Oirgialla go bráth</span>
<lb n="225"/><span>airís.</span></p>
<lb n="226"/>
<lb n="227"/><p><span>Donn. - Mo chathúghadh é! a ndúbhairt Mathúin leis an sprid.</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>Ar ghuth - “Dá fhaid abhí an bóthar ní dúbhairt sí liom suíghe,</span>
<lb n="230"/><span>Ná bain díot do chlóca go n-ólam braon díghe.</span>
<lb n="231"/><span>'S isé dúbhairt na cómharsain nár bh' fhóghanta é mo shlígh,</span>
<lb n="232"/><span>'S gan leabaidh 'na luíghfinn go lá ann.”</span></p>
<lb n="233"/>
<lb n="234"/><p><span>[Imthighid.]</span>
<lb n="235"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="236"/><p><span>AN TRÍMHADH RADHARC.</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>Dallán agus a mhuíntir agus Seanchán Seanfhile ar slígh.</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>Dallán. - Stadaig, a mhuíntir.  Tá nídh ionghantach agam le</span>
<lb n="241"/><span>rádh libh.  Is minic airígheas d'á rádh ag lucht sgéaluígheachta, an</span>
<lb n="242"/><span>t-é dhéanfadh aoír éugcórtha gur dhó ba mheasa.  Ní dóich liom</span>
<lb n="243"/><span>gur dhéin aoinne riamh aoírtha níos éugcórtha 'ná na h-aoírtha a</span>
<lb n="244"/><span>dhéineas féin, agus i n-inead díoghbhála do theacht orm dá mbárr</span>
<lb n="245"/><span>is amhlaidh atá maitheas mór tagaithe orm.  Bhíos gan leus</span>
<lb n="246"/><span>radhairce am shúilibh ag teacht ar an mbaile seo dhom agus tá dhá</span>
<lb n="247"/><span>shúil ghlé ghlana anois agam.</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>Seanchán. - A rígh olamh, is mór agus is maith an sgéal é sin,</span>
<lb n="250"/><span>acht is deacair é chreideamhaint.</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p><span>Dallán. - Is fíor é, ámh.</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>Seanchán. - Má's fíor inis dúinn ár n-eagar sa tslígh, rómhat</span>
<lb n="255"/><span>agus ad dhiaig.</span></p>
<lb n="256"/>
<lb n="257"/><p><span>Dallán (tar éis feuchaint 'na thímpal). - Táid dhá naonbhúr</span>
<lb n="258"/><span>rómham agus a naoí am dhiaig.</span></p>
<lb n="259"/>
<lb n="260"/><p><span>Cách. - Is fíor sin, a rígh olamh.</span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>Dallán. - Acht fan go fóil.  B'fhéidir ná fuil an sgéal chómh</span>
<lb n="263"/><span>maith agam agus cheapas.  Do chuireas mé féin fé chomairce</span>
<lb n="264"/><span>Choluim Cille, tá tamal mór ó sin, agus d'iaras air, nuair a bhéadh</span>
<lb n="265"/><span>mo bhás ag druidim liom, cómhartha éagsamhlach éigin do thabhairt</span>
<lb n="266"/><span>dom air.  Conus fhéadfadh cómhartha bheith níos iongantaíghe 'ná</span>
<lb n="267"/><span>an cómhartha atá fághalta anois agam, mé dall ag teacht anso</span>
<lb n="268"/><span>agus radharc mo dhá shúl anois agam!  Beirtar chum mo thíghe</span>
<lb n="269"/><span>féin láithreach mé.</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>[Imthighid.]</span></p>
<lb n="272"/>
<lb n="273"/><p><span>AN CEATHRMHADH RADHARC</span>
<lb n="274"/><span>Seomra mór agus cailín .i. Méibh, ann agus éudach 'n-a láimh aici agus í ag</span>
<lb n="275"/><span>baint an cheoidh de'n triosgán agus port abhráin ar siúbhal aici.</span></p>
<lb n="276"/>
<lb n="277"/><p><span>Méibh.  -</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>Ar a bhogadh 's ar a bhonn,</span>
<lb n="280"/><span>Ar a bhogadh 's ar a bhonn,</span>
<lb n="281"/><span>Ar a bhogadh 's ar a bhonn,</span>
<lb n="282"/><span>Go Cíll Áirne.</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>An maidirín ruadh</span>
<lb n="285"/><span>'N-a luíghe sa luachair</span>
<lb n="286"/><span>A's bár' a dhá chluas</span>
<lb n="287"/><span>Anáirde.</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>[Tig cailín eile, .i. Brighid.]</span></p>
<lb n="290"/>
<lb n="291"/><p><span>Brighid. - Cad é seo ar siúbhal anois agat, a Mhéibh?</span></p>
<lb n="292"/>
<lb n="293"/><p><span>Méibh. - Dhe leig dom féin, a Bhrighid.  Táim marbh glan.</span>
<lb n="294"/><span>Beidh an tromdháimh anso láithreach agus marbhóchaidh Muirean mé</span>
<lb n="295"/><span>má chíon sí aon bhlúire ceóidh ar an dtriosgán so.  Ní fheacaís</span>
<lb n="296"/><span>riamh acht an tsúil atá aici.  Do chídhfadh sí ceó sa n-áit ná feic-</span>
<lb n="297"/><span>fadh cat luch.</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>Br. - Agus cad chuige go bhfuil an tromdháimh ag teacht anso</span>
<lb n="300"/><span>anois?</span>
<lb n="301"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="302"/><p><span>Méibh. - Chum Dalláin do thóramh, a dhe!</span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>Br. - Chum Dalláin do thóramh!  Dhe agus cad chuige é thóramh</span>
<lb n="305"/><span>go dtí go bhfaghaidh sé bás?</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>Méibh. - An amhlaidh nár airíghis é bheith marbh?</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>Br. - Ambasa acht níor airigheas focal de.  Beanacht Dé le</span>
<lb n="310"/><span>n'anam!  Airiú cad d'imthig air, a Mhéibh?</span></p>
<lb n="311"/>
<lb n="312"/><p><span>Méibh. - Toil Dé!</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>Br. - Toil -Dé!  Dar ndóich is le toil Dé a gheibhean gach</span>
<lb n="315"/><span>aoinne bás agus, mar sin féin, ní gnáth go dtagan an bás ar</span>
<lb n="316"/><span>dhuine gan trúig éigin chuige.</span></p>
<lb n="317"/>
<lb n="318"/><p><span>Méibh. - D' airígheas iad 'gha rádh gur bh' é rígh Oirgialla ba</span>
<lb n="319"/><span>thrúig bháis dó.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>Br. - Cuir uait!  Níor dhein Aodh mac Duach éugcóir ar</span>
<lb n="322"/><span>éigeas riamh, ní áirímhim rígh ollamh.</span></p>
<lb n="323"/>
<lb n="324"/><p><span>Méibh. - Munar dhéin Aodh mac Duach éugcóir ar Dhallán do</span>
<lb n="325"/><span>dhéin Dallán éugcóir ar Aodh mac Duach.  Siné a dúbhairt Dallán</span>
<lb n="326"/><span>féin.  Tá fios fáth an sgéil anois ag an dtromdháimh go léir.</span>
<lb n="327"/><span>Deir siad gur iar Dallán an Dubhghiolla ar Aodh mac Duach agus</span>
<lb n="328"/><span>gur eitig Aodh mac Duach é.  Ansan gur dhéin Dallán aoír</span>
<lb n="329"/><span>mheillteach ar Aodh agus gur imthig sé uaidh i bhfeirg.  Ansan gur</span>
<lb n="330"/><span>iar Aodh mac Duach ar Cholum Cille é chosaint ar aoiribh Dhalláin</span>
<lb n="331"/><span>agus Dia do chur 'na ndiaidh air mar gheall ar an éugcóir.  Ní</span>
<lb n="332"/><span>fada a bhí Dallán imighthe ó Aodh nuair a tháinig a radharc dó.</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>Br. - Éist do bhéul!  Ná fuil Dallán na dhall an fhaid atá</span>
<lb n="335"/><span>aithne againn air!</span></p>
<lb n="336"/>
<lb n="337"/><p><span>Méibh. - Thug Colum Cille radharc a shúl dó nuair a bhí an</span>
<lb n="338"/><span>bás ag teacht air.  Acht isí an easgaine a tháinig air ó Aodh mac</span>
<lb n="339"/><span>Duach ba thrúig bháis do.  Dhéin sé an eugcóir ar Aodh agus chuir</span>
<lb n="340"/><span>Aodh Dia 'na dhiaig air.</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>Br. - Go saoraidh Dia sinn!  Ba dhian an t-Éilteóir a chuir</span>
<lb n="343"/><span>sé 'na dhiaig air.</span></p>
<lb n="344"/>
<lb n="345"/><p><span>Méibh. - Chomh luath agus fuair sé go raibh radharc a shúl aige</span>
<lb n="346"/><span>do thuig sé go raibh sé réidh.  D' órduigh sé dhóibh é thabhairt anso</span>
<lb n="347"/><span>abhaile agus níor mhair sé acht trí lá agus trí oídhche.  Bhí Marbhán</span>
<lb n="348"/><span>Naomhtha i n' fhochair i gcaitheamh na h-aimsire sin.</span></p>
<lb n="349"/>
<lb n="350"/><p><span>Br. - Aililiú!  Agus tá Dallán uasal marbh!  Cheapas ar</span>
<lb n="351"/><span>dtúis gur ag magadh abhís.  Sin easnamh ar an dtromdháimh agus</span>
<lb n="352"/><span>ar éigsibh Éirean!  Duine uasal fóghanta dob eadh é.  Is dócha,</span>
<lb n="353"/><span>ó thug Dia radharc a shúl chorpartha dhó sul ar rug Sé as an</span>
<lb n="354"/><span>saoghal é gur thug Sé radharc an anama leis dó, radharc na</span>
<lb n="355"/><span>h-airthighe.</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>Méibh. - Níor thug Marbhán aon fhailíghe ann.</span></p>
<lb n="358"/>
<lb n="359"/><p><span>Br. - Gura' maith an mhaise dhó é, an duine uasal bocht.  Is</span>
<lb n="360"/><span>truagh nár sgaoíl sé thairis Aodh mac Duach.</span></p>
<lb n="361"/>
<lb n="362"/><p><span>Méibh. - Beidh siad go léir anso láithreach.</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>[Imthighid.]</span>
<lb n="365"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="366"/><p><span>AN CÚIGMHADH RADH</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>Toramh Dhalláin.  Muirean ní Chúáin, .i. bean Dalláin.  Seanchán, agus</span>
<lb n="369"/><span>an chliar uile.</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>Ba cheart cómhra nó nídh éigin dá shórd, do bheith ar an árdán.</span></p>
<lb n="372"/>
<lb n="373"/><p><span>Cách. - Cé cheapfar anois mar olamh againn i n-inead Dhalláin?</span></p>
<lb n="374"/>
<lb n="375"/><p><span>Muirean. - An uair dhéanach a chuabhúir-se ar chuaird olamh-</span>
<lb n="376"/><span>nachta i n-Albain, d'fhiafruigheas-sa de Dhallán, an uair a gheabhadh</span>
<lb n="377"/><span>sé féin bás, cia dhé go ndéanfí olamh i n-inead.  Dubhairt sé</span>
<lb n="378"/><span>'gam' fhreagra, má bhí fear sa domhan a chuirfadh rann i n-inead</span>
<lb n="379"/><span>an raínn nó focal i n-inead an fhocail dó féin gur bh' é Seanchán</span>
<lb n="380"/><span>Seanfhile an fear san.</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>Cách. - Déintear olamh de Sheanchán againn má 'seadh.  Is tú</span>
<lb n="383"/><span>ár n-olamh, a Sheancháin, d'aon toil agus d'aon fhocal, agus d'aon</span>
<lb n="384"/><span>ghníomh!</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>Seanchán. - A bhuime na cléire agus a chliar uasal!  Is mór</span>
<lb n="387"/><span>an onóir í seó atá tabhartha agaibh dom, acht is trom an t-ualach</span>
<lb n="388"/><span>atá curtha agaibh orm.  Tá an t-ualach san anuas orm agus is</span>
<lb n="389"/><span>deacair é dh'iomchur.  Tá sé ag brúth orm ó gach taobh agus is</span>
<lb n="390"/><span>deacair an brúth do sheasamh.  An t-ualach a bhí éadtrom go leór</span>
<lb n="391"/><span>ortsa, a rígh olamh, is ualach trom ormsa é.  Ba mhó do neart</span>
<lb n="392"/><span>'ná neart ár dtrí gcaoghad.  Ba mhó t'eólus 'ná eólus ár dtrí</span>
<lb n="393"/><span>gcaoghad.  Ba ghéire t'íntleacht 'ná íntleacht ár dtrí gcaoghad.</span>
<lb n="394"/><span>Is duine de 'n trí chaoghad mise.  Cá bhfaighead-sa neart agus</span>
<lb n="395"/><span>eólus agus íntleacht chum do shaothairse do chur chum cínn!</span></p>
<lb n="396"/>
<lb n="397"/><p><span>Ba chuma guth a bhéil nó buinne Easa Ruaidh.  Bhí ciall a</span>
<lb n="398"/><span>chainte mar an splanc, solusmhar.  Do ghluais féith na filídheachta</span>
<lb n="399"/><span>aige mar thuile cuain.  Dá mhéid ár bhfoghluim ní raibh lá nár thug</span>
<lb n="400"/><span>sé foghluim nua dhúinn.  Dá mhéid ár n-eólus ní raibh lá nár chuir</span>
<lb n="401"/><span>sé ár n-eólus i méid duinn.  Is iomdha ceisd chruaidh a cuireadh</span>
<lb n="402"/><span>chuige ó n-a thrí caoghad olamh.  Níor leig sé ceisd díobh uaidh</span>
<lb n="403"/><span>gan réidhteach.  Agus is mó an t-eólus a thugadh sé uaidh sa réidh-</span>
<lb n="404"/><span>teach 'ná mar a h-iartí air sa cheisd.  Go sgaraidh solus le</span>
<lb n="405"/><span>gréin, grian le spéir, agus spéir le rannaibh ní feicfar ar</span>
<lb n="406"/><span>éigsibh Fáil rígh olamh mar an t-é atá ar lár anso againn anocht.</span>
<lb n="407"/><span>Rígh na bhfeart go dtugaidh sólás síoraídhe dhó, tré ímpídhe Choluim</span>
<lb n="408"/><span>Cille ar ar naisg sé a chomairc.  Amen!</span></p>
<lb n="409"/>
<lb n="410"/><p><span>Cách. - Amen!  Amen a Thighearna!</span></p>
<lb n="411"/>
<lb n="412"/><p><span>(Brat anuas.)</span></p>
<lb n="413"/>
<lb n="414"/><p><span>CRÍOCH.</span>
<lb n="415"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Bás Dhalláin

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Bás Dhalláin

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
