Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Muinntear na Tuatha</title><author><name type="main">Séamus Ua Dubhghaill</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LM103</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1921</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LM103</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Muinntear na Tuatha</title><author>Séamus Ua Dubhghaill</author><imprint><publisher>Gill, M. H. & Son, Ltd</publisher><date>1921</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>MUINNTEAR NA TUATHA.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>AN FIADHACH.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Nuair do bhíos-sa im' gharsún bhíodh gadhair fiadhaigh ag</span>
<lb n="6"/><span>na Conallaigh, ag clainn Shéamuis 'ach Murchadha.  Dear-</span>
<lb n="7"/><span>bhráthair do Dhomhnall mór Ó Conaill a b'eadh Séamus,</span>
<lb n="8"/><span>agus an fhaid is mhair an sean-fhear níor scar sé leis na</span>
<lb n="9"/><span>gadhair, acht nuair a cailleadh é níor fhan na gadhair i</span>
<lb n="10"/><span>bhfad 'n-a dhiaidh.  Ba mhinic a thagaidís ag fiadhach 'sa</span>
<lb n="11"/><span>gcomharsanacht so againn-ne, agus is rómpa do bhíodh</span>
<lb n="12"/><span>an fháilte ag óg is críonna.  Dá mbéadh giarrfhiadh i</span>
<lb n="13"/><span>gCnoc na Grafaidhe nó ar thaoibh an Chnocáin Ruaidh níor</span>
<lb n="14"/><span>bhaoghal d'éinne baint leis chun go dtagadh na fiadhaidhthe</span>
<lb n="15"/><span>agus na gadhair fiadhaigh ar a thóir.</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>Ní raibh sa pharóiste seo againn-ne an uair sin acht an</span>
<lb n="18"/><span>t-aon scoil, scoil an Chuileannaigh.  Tá chúig cinn aca</span>
<lb n="19"/><span>anois ann.  Bhí an scoil cúpla míle ó thig m'athar, is gan</span>
<lb n="20"/><span>aon tigh eile i ngiorracht cúpla páirce d'ár dtig-na, acht</span>
<lb n="21"/><span>mar sin féin is ró-annamh do bhinn-se gan chuideachta ag</span>
<lb n="22"/><span>gabháil soir dhom ar maidin chun na scoile.  Bhéadh</span>
<lb n="23"/><span>Seaghán Thaidhgín ó cheann an bhóithrín, nó mac Shéamuis a'</span>
<lb n="24"/><span>Charrthaigh ó'n Lios, lem' chois go minic; nó bhéadh</span>
<lb n="25"/><span>Domhnall Óg Ó Bruighin ag feitheamh liom, is é ag</span>
<lb n="26"/><span>faireadh ar bhradán i bPoll na Féithe nó i n-aice le</span>
<lb n="27"/><span>Droichead na Geadaighe.  Ba dhíomhaoin an mac é an</span>
<lb n="28"/><span>Domhnall céadna.</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>Maidean earraigh ag dul ar scoil dom, agus mé</span>
<lb n="31"/><span>buille beag déidheanach thánga suas leis an gcuid eile,</span>
<lb n="32"/><span>is iad bailighthe mór dtimcheall ar Thadhg Gabha, agus</span>
<lb n="33"/><span>eisean ag cur iarainn ar rothaidhibh do Dháith Sheagháin</span>
<lb n="34"/><span>i n-aice le súil an droichid.  I gcionn tamaill do</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="35"/><p><span>bhailigheamair go léir linn, go mall righin, mar is gnáthach</span>
<lb n="36"/><span>le scoláiribh scoile, agus ar an dtaobh thall de'n</span>
<lb n="37"/><span>droichead cé bhéadh romhainn ar an mbóthar ná Siobhán a'</span>
<lb n="38"/><span>Ghanndail.  Leath-óinseach bhocht a b'eadh Siobhán is gan</span>
<lb n="39"/><span>de shlighe-bheatha aici acht ag siubhal roimpi.  B'ana-</span>
<lb n="40"/><span>fhuirist eagla a chur uirthi.  Dá mbéadh scata géanna</span>
<lb n="41"/><span>agus ganndal ortha ar an mbóthar roímpi ní leigfeadh an</span>
<lb n="42"/><span>t-eagla do Shiobhán gabháil tharsta.  Do baisteadh Siobhán</span>
<lb n="43"/><span>a' Ghanndail mar leas-ainm uirthi, agus go deimhin féin</span>
<lb n="44"/><span>níor chuala-sa riamh aon ainm eile ar Shiobhán bhocht.  Bhí</span>
<lb n="45"/><span>sí ana-dhiadhaithe ar fad, agus tar éis an Aifrinn Dia</span>
<lb n="46"/><span>Domhnaigh ní sháiseochadh aon áit Siobhán acht le h-ais</span>
<lb n="47"/><span>tobán an uisce coisreacan, a paidrín 'na láimh aici, is í</span>
<lb n="48"/><span>ag stealladh an uisce ar an bpobal ar dhul amach dóibh.</span>
<lb n="49"/><span>Is baoghlach gur 'mdhó paidir ná raibh ró-fhóghanta do</span>
<lb n="50"/><span>fuair Siobhán de bharr a saothair, go mór-mhór ó sna</span>
<lb n="51"/><span>cailíníbh óga go mbíodh hataí péacacha agus ribíní deasa</span>
<lb n="52"/><span>ortha; acht bhíodh eagla ortha focal a rádh, mar bhí fhios</span>
<lb n="53"/><span>aca go maith dá mbéadh fearg uirthi nár mhaith an bhail</span>
<lb n="54"/><span>ortha teanga Shiobhán an Ghanndail a tharrach ortha.</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>"Go mbeannuighidh Dia dhuit, a Shiobhán," arsa duine</span>
<lb n="57"/><span>againn.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>"Mhaise, go mbeannuighidh Dia is Muire is Pádraig</span>
<lb n="60"/><span>dhaoibh, a bhuachaillí," arsa Siobhán, agus í ag cur dí fé</span>
<lb n="61"/><span>dhéin an droichid, "Is dócha," ar sise, "ná feacabhair</span>
<lb n="62"/><span>aon ghanndal ar an mbóthar."</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>"Ó," ars' an Cárrthach óg, "tá scata géanna agus</span>
<lb n="65"/><span>ganndal mór bán ortha, i n-aice le Cnoc Fhearainn Uí</span>
<lb n="66"/><span>Fhloinn."</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>"Agus," arsa Seaghán Thaidhgín, "a Shiobhán, má tá fonn</span>
<lb n="69"/><span>ort an Pháirc Gharbh a bhaint amach, seachain tarbh Sheagháin</span>
<lb n="70"/><span>Dhiarmada."</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>Ar ndóighthir, ní raibh gé 'ná ganndal ar an mbóthar,</span>
<lb n="73"/><span>agus bhí an tarbh úd ceangailte istigh i gcró.  D'fhágamair</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="74"/><p><span>Siobhán 'na seasamh i lár an bhóthar ag ceann an droichid,</span>
<lb n="75"/><span>agus bhuaileamair linn soir an bóthar, is gan puinn</span>
<lb n="76"/><span>deabhaidh orainn.  Níor bhfada go raibh sise ar sodar</span>
<lb n="77"/><span>'nár ndiaidh, is í ag cainnt 's ag cnáimhseáil.  Ní rabh-</span>
<lb n="78"/><span>amair acht díreach ag sean-teampall Chill Lócháin nuair</span>
<lb n="79"/><span>do chonnacamair na fiadhaidhthe agus na gadhair fiadhaigh</span>
<lb n="80"/><span>ag gabháil chughainn anoir ó Dhrom a' Lócháin.  Siúd chun</span>
<lb n="81"/><span>siubhail sinn ar stealladh, agus nuair do shroiseamair</span>
<lb n="82"/><span>crois Cheathramha na hUmhan 'sé an áit 'na raibh siad-san</span>
<lb n="83"/><span>ná ag tigh an tsagairt.  D'fhanamair ag an gcrois chun</span>
<lb n="84"/><span>go dtángadar.  Bhí seisear nó mór-sheisear de dhaoinibh</span>
<lb n="85"/><span>uaisle ann, agus aon bhean uasal amháin.  Do stadadar</span>
<lb n="86"/><span>tamall ag an gcrois, agus siúd an bóithrín siar leo, idir</span>
<lb n="87"/><span>mharcaigh is gadhair.  Ní túisce bhíodar-san imthighthe 'ná</span>
<lb n="88"/><span>do chaith Seaghán Thaidhgín an fód móna bhí fén' oscaill</span>
<lb n="89"/><span>aige, i n-áirde sa spéir.  Dhéin an chuid eile go léir an</span>
<lb n="90"/><span>cleas céadna acht amháin mé fhéin.  Bhí fonn is faitcheas</span>
<lb n="91"/><span>orm-sa.  Ba mhaith liom an fiadhach a leanamhaint, acht bhí</span>
<lb n="92"/><span>'fhios agam go dian-mhaith dá mbéadh 'fhios ag m'athair ná</span>
<lb n="93"/><span>rabhas-sa ar scoil tar éis é 'om chur ann, go ndíolfainn</span>
<lb n="94"/><span>go daor as mo chuid spóirt.  Bhí an chuid eile ag tathant</span>
<lb n="95"/><span>orm dul leo, act ní raibh aon mhaitheas dóibh ann.  Bhíos</span>
<lb n="96"/><span>ag bogadh liom soir go mall, righin, troma-chroidheach.</span>
<lb n="97"/><span>Chrom na buachaillí eile ar bheith ag magadh fúm.</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>"Nach é an peata é," arsa duine aca, "agus an t-eagla</span>
<lb n="100"/><span>a chuireann slat an mháighistir air."</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>"Ná bac leis an leanbh bocht," adeir fear eile,</span>
<lb n="103"/><span>"b'fhéidir go mbéadh mísleáin 'na chóir ag an máighistreás</span>
<lb n="104"/><span>nuair a bheidh sé ag dul suas chuichi ar ball le teachtair-</span>
<lb n="105"/><span>eacht ó'n máighistir, agus cá bhfios daoibh ná go bhfaghadh</span>
<lb n="106"/><span>sé póg uaithi i dteannta na mísleán?"</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>"Airiú! ní mísleáin 'ná a leithéidí atá uaidh," arsa</span>
<lb n="109"/><span>Domhnall Ó Bruighin, "acht gearán a dhéanamh orrainn-ne</span>
<lb n="110"/><span>leis an máighistir, d'fhonn is go mbéadh fiadhach aca 'nár</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="111"/><p><span>ndiaidh.  Cuirfear an máighistir óg agus na gadhair</span>
<lb n="112"/><span>fiadhaigh ar ár dtóir, agus an buachaill macánta so</span>
<lb n="113"/><span>mar phíolóitidhe ortha.  Beidh a chuid 's a chlú aige."</span></p>
<lb n="114"/>
<lb n="115"/><p><span>Bhí an scéal go dian orm.  Ní rabhas riamh im' ghear-</span>
<lb n="116"/><span>ánaidhe.  Níor mhaith liom anois 'ná riamh cúl-chainnt</span>
<lb n="117"/><span>do dhéanamh ar éinne.  Bhí 'fhios agam go maith dá dtéidhinn</span>
<lb n="118"/><span>ar scoil im'aonar go mbéadh an máighistir ag cur tuairisg</span>
<lb n="119"/><span>na coda eile orm.  Níor mhaith liom sgéitheadh ortha, is</span>
<lb n="120"/><span>níor mhaith liom bréag dh'innsint.  "Cad a dhéanfad,"</span>
<lb n="121"/><span>arsa mise im' aigne féin.  Do dheineas an rud ba mhaith</span>
<lb n="122"/><span>liom a dhéanamh ó thús.  Chaitheas uaim m'fhód móna, is do</span>
<lb n="123"/><span>leanas an chuid eile.  Do liúghadar-san go léir le</span>
<lb n="124"/><span>h-áthas.</span></p>
<lb n="125"/>
<lb n="126"/><p><span>Bhí bróga ar chuid againn; agus tá 'fhios ag an saoghal</span>
<lb n="127"/><span>gur trom an t-ualach iad bróga ar gharsún la fiadhaigh</span>
<lb n="128"/><span>Do bhaineamair dínn na bróga is do chuireamair iad féin</span>
<lb n="129"/><span>agus ár gcuid leabhar i bhfolach i dtor mór aitinn ar</span>
<lb n="130"/><span>chlaidhe an bhóithrín.  Siúd siar sinn chun go dtángamar</span>
<lb n="131"/><span>chomh fada le taobh na habhna.  Bhí an Gheadach ró-árd</span>
<lb n="132"/><span>dúinn an áth a ghabháil, acht le hádhmharaighe an domhain bhí</span>
<lb n="133"/><span>mac Chathail na Bó ag cur gairbhéil amach ar an mbóthar,</span>
<lb n="134"/><span>agus chuir seisean thar abhainn anonn sinn.  'Na dhiaidh</span>
<lb n="135"/><span>sin níor bh'fada dhúinn chun gur rugamar ar an bhfiadhach.</span>
<lb n="136"/><span>I gcionn tamaill d'eirigh gearrfhiadh as a ghnatóig.</span>
<lb n="137"/><span>Preabaire téagartha láidir a b'eadh é.  Siúd chun siubhail</span>
<lb n="138"/><span>é, agus siúd na gadhair go dian ar a thóir, agus na</span>
<lb n="139"/><span>marcaigh ar shálaibh na ngadhar.  Bhí súil againn go</span>
<lb n="140"/><span>mbuailfeadh sé siar ó thuaidh tré Chnoc-na-Grafaidhe,</span>
<lb n="141"/><span>agus go mbéadh radharc breágh againn-ne ar an bhfiadhach</span>
<lb n="142"/><span>ó'n gcnoc, acht do bhí a mhalairt d'fhuadar fé.  Féaránach</span>
<lb n="143"/><span>anuas ó sna cnuic a b'eadh an buachaill úd.  Is ar na</span>
<lb n="144"/><span>cnuic do thug sé aghaidh anois.  Siúd ó dheas é.  Cuir sé an</span>
<lb n="145"/><span>abha anonn dé, agus isteach leis i lár phortaigh an Ghuirt-</span>
<lb n="146"/><span>bhuidhe ag bun na gcnoc.  Thug na gadhair iarracht ar an</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="147"/><p><span>ngearrfiadh a leanamhaint, acht ba bheag an mhaitheas dóibh</span>
<lb n="148"/><span>é.  Do shéid an adharc, agus an méid aca do chuaidh thar</span>
<lb n="149"/><span>abhainn anonn d'fhilleadar anall 'na gceann agus 'na</span>
<lb n="150"/><span>gceann, is ba dhóigh leat le féachaint ortha go raibh sórt</span>
<lb n="151"/><span>náire ortha d'rádh is gur scaoileadar uatha an gearrfhiadh.</span>
<lb n="152"/><span>Bíonn a chiall féin ag an ngadhar.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>Chuarduigheamair na h-oileáin cois na h-abhna.  Bhuail</span>
<lb n="155"/><span>Diarmuid Maor linn is a chleith aige.  Níor bhac sé féin</span>
<lb n="156"/><span>ná na maoir eile le maoirseacht na haibhne an la so.</span>
<lb n="157"/><span>Níor bhac éinne le hobair la an fhiadhaigh.  Do bhí Tadhg</span>
<lb n="158"/><span>Gabha 'na sheasamh ar an ndroichead, a phíop 'na bhéal aige</span>
<lb n="159"/><span>agus a dhá láim sáithte isteach fé'n aprún ghléigeal,</span>
<lb n="160"/><span>aghaidh air chomh geal len' aprún, is dhá chnap shúil air</span>
<lb n="161"/><span>ag faireadh ar na marcachaibh agus ar na gadharaibh ag</span>
<lb n="162"/><span>cuardach na n-oileán.  Má dhearg Tadhg a phíop aon uair</span>
<lb n="163"/><span>amháin, do dhearg sé seacht n-uaire í.  Tar éis tarrach</span>
<lb n="164"/><span>nó dhó a bhaint aisti do stadfadh sé, acht mar sin féin ní</span>
<lb n="165"/><span>bheadh sé sásta gan an tsean-dhúidín a bheith 'na bhéal aige.</span>
<lb n="166"/><span>Bhí Dáith Sheagháin féin ann, a ucht buailte ar shlait an</span>
<lb n="167"/><span>droichid, is é 'ghá chásamh an la do bheith caithte agus gan</span>
<lb n="168"/><span>aon nídh déanta aige.  Féach!  Cé hé siúd thall ar</span>
<lb n="169"/><span>Fhaill a' Droichid, agus sgiatháin air ag bagairt ar lucht</span>
<lb n="170"/><span>an fhiadhaigh?  Ní dócha go bhfuil fhios ag aoinne cad tá</span>
<lb n="171"/><span>ar siubhal aige.  Donnchadh Breac atá ann.  Bí sé ag</span>
<lb n="172"/><span>treabhadh i bpáirc na Cille, agus sinne ag dul ar scoil.</span>
<lb n="173"/><span>D'fhág sé a sheisreach 'na seasamh i lár na páirce.  Is</span>
<lb n="174"/><span>dóigh le Donnchadh ná fuil 'fhios ag éinne acht aige féin</span>
<lb n="175"/><span>cá mbéadh gearrfhiad le fagháil.  'Siad na geáitsí atá fé</span>
<lb n="176"/><span>anois 'ná a d'iarraidh a chur i n-úil do sna fiadhaidhthibh</span>
<lb n="177"/><span>go bhfuil gearrfhiadh i mball éigin i gan fhios do'n tsaoghal</span>
<lb n="178"/><span>go léir, acht do Dhonnchadh Bhreac.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>Ní bheinn féin sásta gan bheith istigh i measc na ngadhar.</span>
<lb n="181"/><span>Bhíos ag faireadh ar ghadhar mhór bhreac, is dhá chluais mhóra</span>
<lb n="182"/><span>air.  Bhí sé ag cur de agus a shrón ar an dtalamh.  Do</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="183"/><p><span>thóg sé a cheann; do chuir sé glom as, agus d'imthigh air.</span>
<lb n="184"/><span>Dhein ceann eile an cleas céadna.  Siúd chun siubhail iad</span>
<lb n="185"/><span>go léir agus ceol aca.  Ní fheaca-sa aon ghearrfhiadh ná</span>
<lb n="186"/><span>a rian, acht chuala na daoine ag liúghrigh agus iad n-a</span>
<lb n="187"/><span>seasamh ar na clathachaibh.  Thugas féin agus na buachaillí</span>
<lb n="188"/><span>eile iarracht ar choimeád suas leis na fiadhaidhthibh, acht</span>
<lb n="189"/><span>níor fhéadamair é.  Bhí an tóir ró-dhian.  Suas linn ar</span>
<lb n="190"/><span>thaobh Chnoc-na-Grafaidhe, agus as san síos go Cnoc</span>
<lb n="191"/><span>Fhearainn Uí Fhloinn.  Bhí radharc áluinn againn anois ar</span>
<lb n="192"/><span>ghadar is ar chapall.  Síos leó cois na habhna ar steal-</span>
<lb n="193"/><span>ladh, chun go dtángadar chomh fada le Glaise 'n Phortuigh.</span>
<lb n="194"/><span>Do chasadar siar tré Ghort-na-Sceiche agus gan stad</span>
<lb n="195"/><span>leo chun gur bhaineadar amach tigh na Scairte.</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>Tá corrach Chill Ghobnatan i dteorainn na Scairte.  Ní</span>
<lb n="198"/><span>bhfuaireas féin aon radharc ar an ngearrfhiadh fós,</span>
<lb n="199"/><span>acht siúd na gadhair isteach i lár an chorraigh is iad ag</span>
<lb n="200"/><span>rith anonn 's anall.  Siar linne an bóthar agus isteach</span>
<lb n="201"/><span>tré láitreán an Rinnceadh is tré Pháirc an Ghalláin.</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>An fhaid is bhí na gadhair istigh 'sa chorrach d'fhan na mar-</span>
<lb n="204"/><span>caigh cois tighe na Scairte, féachaint cá ngeóbhadh an</span>
<lb n="205"/><span>gearrfhiadh.  Do bhuail cuid aca siar thar Ghlaise na</span>
<lb n="206"/><span>bhFigheadóirí, agus thar teórainn isteach i dtalamh</span>
<lb n="207"/><span>mhuinntir Chéilleachair, le hais an chorraigh.  Do bhíodar</span>
<lb n="208"/><span>ag cur díobh siar ó dheas ar imeall an chorraigh chun gur</span>
<lb n="209"/><span>thángadar ar an nglaise arís i dteorainn na Sean-</span>
<lb n="210"/><span>Chluanachar an dtaoibh theas de'n chorrach.  Bhíomair-ne</span>
<lb n="211"/><span>ag faireadh agus sinn 'n-ár seasamh ar mhullach claidhe.</span></p>
<lb n="212"/>
<lb n="213"/><p><span>Níor bhfada go bhfeacamair chughainn aníos an gearr-</span>
<lb n="214"/><span>fhiadh, an créatúirín bocht, agus í leath-bháithte traochta</span>
<lb n="215"/><span>I gceann tamaill do tháinig na gadhair amach as an gcor-</span>
<lb n="216"/><span>rach, iad lán de charta, agus suaidhte tuirseach go leór.</span>
<lb n="217"/><span>Do leanadar an gearrfhiadh, is do leanamair-ne iad-san</span>
<lb n="218"/><span>ar feadh tamaill bhig.  Níor dheacair coimeád suas leo</span>
<lb n="219"/><span>anois.  Bhí na marcuigh ag gluaiseacht go tiugh.  Seo</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="220"/><p><span>chughainn aniar triúr nó ceathrar aca ar cos-in-áirde,</span>
<lb n="221"/><span>agus an bhean uasal ar tosach.  Bhí bóithrín cumhang ann,</span>
<lb n="222"/><span>geata ar thaobh de, agus beárna cloch ar an dtaobh eile.</span>
<lb n="223"/><span>Bhí an geata dúnta.  Ní fhéadfadh aon chapall dár mhair</span>
<lb n="224"/><span>riamh an geata agus an bheárna a ghlanadh.  Do bhí capall</span>
<lb n="225"/><span>na mná-uaisle ag déanamh ar an ngeata.  Bhí marcach</span>
<lb n="226"/><span>eile na diaidh agus é a d'iarraidh teacht suas léi:</span>
<lb n="227"/><span>act ní raibh aon mhaitheas dó ann.  Bhí droch-fhuadar fé</span>
<lb n="228"/><span>chapall na mná-uaisle.  Ní raibh an geata seacht ramhaine</span>
<lb n="229"/><span>uatha.  Bhíos féin ar crith.  Bhíomair go léir ar crith.</span>
<lb n="230"/><span>"Marbhóchar í," arsa mise, is mo chroidhe im béal agam.</span>
<lb n="231"/><span>Acht an fhaid is bheitheá ag cimilt do chluaise bhí Seaghán</span>
<lb n="232"/><span>Thaidhgín anuas de'n chlaidhe ar an mbóithrín, an geata</span>
<lb n="233"/><span>oscailte aige, agus an bhean uasal 's a capall thar bheár-</span>
<lb n="234"/><span>nain isteach mar a bhéadh éan.  Do lean na marcaigh eile</span>
<lb n="235"/><span>í; acht geallaim-se dhuit gur bhain sise an teasbach dá</span>
<lb n="236"/><span>capall nuair do fuair sí 'sa Pháirc-Mhóir é.  Bhí sé</span>
<lb n="237"/><span>mínighthe aici ag fágaint na páirce úd.</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>Shaoileamair go raibh an gearrfhiadh agus na gadhair</span>
<lb n="240"/><span>i bhfad uainn fé'n dtaca so; acht ní mar sin a bhí.</span>
<lb n="241"/><span>Do bhí, is dócha, an créatúirín ag déanamh ar na</span>
<lb n="242"/><span>hoileánaibh soir — mar is gnáthach le gearrfhiadh iarr-</span>
<lb n="243"/><span>acht a thabairt ar filleadh abhaile.  Bhí an tóir ró-</span>
<lb n="244"/><span>dhian, amhthach.  Do baineadh casadh aisti ag bóthar</span>
<lb n="245"/><span>an Leasa.  Siar léi ag déanamh ar Chrois na Sean-</span>
<lb n="246"/><span>Chluanach.  Ba thruagh leat bheith ag féachaint airthi.  Ba</span>
<lb n="247"/><span>gheall le caitín leath-bháidhte í.  Ar éigin a raibh tuirt</span>
<lb n="248"/><span>an cuitín féin innti, agus í ag suathadh anonn 's anall a</span>
<lb n="249"/><span>d'iarraidh-bailiughadh léi.  B' fhuirist aithint nárbh fada</span>
<lb n="250"/><span>uaithi.  Bhí sí ag cur di go mall tuirseach traochta, agus</span>
<lb n="251"/><span>an gadhar mór breac ar a sálaibh.  Bhí an gadhar ag cur</span>
<lb n="252"/><span>go dian airthi.  Do bhéic sí díreach mar a bhéicfeadh leanbh.</span>
<lb n="253"/><span>Thug sí iarracht ar chasadh isteach i mbannrach Philib</span>
<lb n="254"/><span>Thaidhg.  Thug an gadhar mór breac fúithí.  Do sgread</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="255"/><p><span>sí go truaighmhéileach.  Do rug an gadhar airthi, agus</span>
<lb n="256"/><span>thug fáscadh dhi a chuir deire léi.  Ní raibh 'na dhiaidh san</span>
<lb n="257"/><span>acht gearrfhiadh idir chonairt.</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>Do bhí na marcuigh agus na daoine go léir cruinnighthe</span>
<lb n="260"/><span>ar an mbóthar.  Bhí na gadhair fiadhaigh ag balaitheoireacht</span>
<lb n="261"/><span>mór-dtimcheall an bhannraigh.  Bhí tart is ocras ortha.</span>
<lb n="262"/><span>Do shéid fiadhaidhe na ngadhar an adharc, d'fhonn iad go</span>
<lb n="263"/><span>léir a bhailiughadh.  Bhí gach uile dhuine ag ullmhughadh chun</span>
<lb n="264"/><span>bóthair.  Bhí an bhean uasal ann — bean bhreagh dhathamhail</span>
<lb n="265"/><span>ab' eadh í, is cúl gruaige breagh buidhe airthi.  Bhíodar</span>
<lb n="266"/><span>go léir ag cur cúrsaí an lae tré na chéile.  I mBéarla</span>
<lb n="267"/><span>bhí na marcaigh ag cainnt.  Ní raibh an Ghaedhilig ag uaislibh</span>
<lb n="268"/><span>óga na hÉireann fé'n am san.  Ní raibh sí caillte ar</span>
<lb n="269"/><span>fad ag cuid de sna sean-uaislibh.  Ba dhian-mhaith an</span>
<lb n="270"/><span>Ghaedhilig a bhí ag sean-Shéamus 'ach Murchadha féin, is gan</span>
<lb n="271"/><span>focal dí ag duine dá chlainn, agus is mar a chéile an</span>
<lb n="272"/><span>scéal é indiu ag sliocht a sleachta.</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>Chuala-sa an bhean uasal 'á rádh le marcach óg a bhí i</span>
<lb n="275"/><span>n-aice léi go mba mhaith léi a fhios a bheith aici cé'rbh é an</span>
<lb n="276"/><span>buachaill d'oscail geata an bhóithrín ó chianaibh di.</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>"A bhfeiceann tú annso é?" ar seisean.</span></p>
<lb n="279"/>
<lb n="280"/><p><span>"Agus dá bhfeicinn féin, dar ndóich," ar sise, "ní</span>
<lb n="281"/><span>aithneo'inn é; bhí a leithéid d'fhuadar fé mo chapall ná</span>
<lb n="282"/><span>raibh am agam féachaint air, is mé ag dul treasna an</span>
<lb n="283"/><span>bhóithrín.  Féach a' bhfuil sé annso, má sé do thoil é."</span></p>
<lb n="284"/>
<lb n="285"/><p><span>"A' bhfuil fhios ag éinne," ars an duine uasal go hós</span>
<lb n="286"/><span>árd, "cé hé oscail geata an bhóithrín ó chianaibh do'n</span>
<lb n="287"/><span>mhnaoi uasail seo?"</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>D'fhéachas féin anonn ar Sheaghán Thaidhgín, acht ní raibh</span>
<lb n="290"/><span>bogadh as.</span></p>
<lb n="291"/>
<lb n="292"/><p><span>"Tá 'fhios agam-sa cé hé féin," ar sa mise.</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>"A' bhfuil sé annso?" ars an marcach óg.</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>"Tá," arsa mise.  "Siúd é thall é, Seaghán</span>
<lb n="297"/><span>Thaidhgín."</span>
<lb n="298"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="299"/><p><span>"Tar a leith annso chugham, a Sheagháin," ars' an duine</span>
<lb n="300"/><span>uasal.</span></p>
<lb n="301"/>
<lb n="302"/><p><span>Bhuail Seaghán i leith chucha, is ba dhóigh leat air gur</span>
<lb n="303"/><span>chun a chrochta a bhítheas.  Tháinig an bhean uasal anuas dá</span>
<lb n="304"/><span>capall.</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>"Anois, a bhuachaillín," ar sise, "is ceart domh-sa bheith</span>
<lb n="307"/><span>go hana-bhuidheach ar fad díot.  Do shábháilis m'anam</span>
<lb n="308"/><span>indiu.  Muna mbeadh gur osclais-se geata an bhóithrín</span>
<lb n="309"/><span>romham-sa ó chianaibhín, is baoghlach nach annso do bheinn</span>
<lb n="310"/><span>anois; acht moladh le Dia gan droch-scéal againn i</span>
<lb n="311"/><span>ndeire an lae, agus is ort-sa amháin is ar Dhia na glóire</span>
<lb n="312"/><span>is ceart a bhuidheachas san a bheith.  Agus mo lámh is</span>
<lb n="313"/><span>m'fhocal duit," ar sise, ag síneadh a láimhe chun Seagháin</span>
<lb n="314"/><span>"nach baoghal domh-sa dearmhad a dhéanamh ar an la 'ndiu</span>
<lb n="315"/><span>an dá la dhéag agus mhairfeadh."</span></p>
<lb n="316"/>
<lb n="317"/><p><span>Bhí scáth ar Sheaghán ar dtús, acht bhí a mhisneach ag teacht</span>
<lb n="318"/><span>chuige.</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>"Is dócha go mbíonn tú ar scoil," ars an duine uasal</span>
<lb n="321"/><span>óg.</span></p>
<lb n="322"/>
<lb n="323"/><p><span>"Bím," arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>"Cá mbíonn tú ar scoil?"</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>"Ar scoil an Chuileannaigh."</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>"Ní rabhais ar scoil indiu, is dócha."</span></p>
<lb n="330"/>
<lb n="331"/><p><span>"Ní rabhas."</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>"Agus ca' na thaobh?"</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>"Ní fheadar," arsa Seaghán go scáthamhail.</span></p>
<lb n="336"/>
<lb n="337"/><p><span>"Ó, tuigim," ars' an marcach óg.  "Mheall an fiadhach</span>
<lb n="338"/><span>thú féin is na garsúin eile; acht is dócha go mbeir ar</span>
<lb n="339"/><span>scoil imbáireach."</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>"Béad, le congnamh Dé."</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>"Agus is dócha go mbeidh an máighistir dian oraibh</span>
<lb n="344"/><span>mar gheall ar obair an lae 'ndiu."</span></p>
<lb n="345"/>
<lb n="346"/><p><span>"Is baoghlach go mbeidh, a dhuine uasail, acht níl leigheas</span>
<lb n="347"/><span>air anois."</span>
<lb n="348"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="349"/><p><span>Mhaise, go deimhin, is fíor dhuit sin.  Seo féirín</span>
<lb n="350"/><span>duit," agus do shín sé leath-choróin chun Seagháin.</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>"Go méaduighidh Dia thú, a dhuine uasail," arsa</span>
<lb n="353"/><span>Seaghán.  Bhí na marcaigh go léir imthighthe fé'n am so,</span>
<lb n="354"/><span>acht é féin agus an bhean uasal.  Nuair bhíodar-san ag</span>
<lb n="355"/><span>imtheacht chuireamair go léir ár mbeannacht leo go</span>
<lb n="356"/><span>dúthrachtach.  D'árduigh an duine uasal a chaipín dá</span>
<lb n="357"/><span>cheann; do leig an bhean uasal mion-gháire aisti ag</span>
<lb n="358"/><span>féachaint siar orainne, agus siúd chun siubhal iad ar cos-</span>
<lb n="359"/><span>in-áirde,</span></p>
<lb n="360"/>
<lb n="361"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>TRÁTHNÓNA BUARDHARTHA.</span></p>
<lb n="364"/>
<lb n="365"/><p><span>Bhí iachall orainn filleadh thar n-ais a d'iarraidh na</span>
<lb n="366"/><span>leabhar agus na mbróg.  Bhí ocras orainn, ní nach ion-</span>
<lb n="367"/><span>ghnadh, acht ba mhaith an díol ar Sheaghán Thaidhgín é, leath</span>
<lb n="368"/><span>choróin a bheith aige Do cheannuigh sé luach réil de</span>
<lb n="369"/><span>bhuilíníbh i siopa an bhóthair.  Is mdhó (iomdha) biadh milis</span>
<lb n="370"/><span>do bhlaiseas ó an la úd go dtí an la 'ndiu, acht nior</span>
<lb n="371"/><span>bhlaiseas riamh 'ná ó shoin aon bhiadh ba mhilse 'ná builín</span>
<lb n="372"/><span>lae an fhiadhaigh.  Is maith an t-annlann an t-ocras.</span></p>
<lb n="373"/>
<lb n="374"/><p><span>Níor mhaith linn an bóthar a ghabháil.  Níor bhfios cé</span>
<lb n="375"/><span>casfaidhe orainn.  Do b'fhearr linn ná feicfeadh scol-</span>
<lb n="376"/><span>áirí na scoile féin sinn.  Bhí an la ana-thirim ar fad,</span>
<lb n="377"/><span>is bhí fhios againn go mbéadh an Gheadach i bhfad níos ísle</span>
<lb n="378"/><span>ná mar a bhí sí ar maidin.</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>Isteach linn i Móinfhéar Gharbh Shéamuis Uí Shéagha</span>
<lb n="381"/><span>is tríd na hoileánaibh suas cois na h-abhna, agus thar</span>
<lb n="382"/><span>áth anonn go bun na faille.  Ní rabhamair i bhfad ag cur</span>
<lb n="383"/><span>an bhóithrín soir dínn chun gur aimsigheamair an tor</span>
<lb n="384"/><span>'n ar fhágamair na bróga agus na leabhair.  Mo chreach</span>
<lb n="385"/><span>is mo chrádh ní raibh bróg 'ná leabhar 'sa tor.  Deir</span>
<lb n="386"/><span>an sean-fhocal gur cuma le fear na mbróg cá chuireann</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="387"/><p><span>sé a chos, acht anois dob' iad buachaillí na mbróg do</span>
<lb n="388"/><span>bhí ag seinim na bport uaigneach Bhí an scéal dona go</span>
<lb n="389"/><span>leor ag lucht na leabhar, acht do thuit an tubaiste ar</span>
<lb n="390"/><span>fad ar fhear na mbróg.  Do chrom cuid againn ar</span>
<lb n="391"/><span>phusaigheal ghuil.</span></p>
<lb n="392"/>
<lb n="393"/><p><span>"Cad é an mhaitheas daoibh bheith ag gol," ars an</span>
<lb n="394"/><span>Cárrthach óg.</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>"Ó, is bog a thagann cainnt chugat-sa," arsa duine</span>
<lb n="397"/><span>eile, "níor chaillis-se acht do shean-leabhar, acht ní'l</span>
<lb n="398"/><span>aon ghnó abhaile agam-sa anocht gan mo bhróga."</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>"Acht dá mbeitheá ag olagón chun go dtuitfeadh na</span>
<lb n="401"/><span>súile asat, cad a bhéadh dá bharra agat i ndeire na</span>
<lb n="402"/><span>scríbe?"</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>"Tá fhios agam-sa go fíor-mhaith cad a bheidh de bharr</span>
<lb n="405"/><span>an lae agam-sa," arsa mise, "beidh greadadh ó m'athair</span>
<lb n="406"/><span>agus scalladh teangan óm' mháthair.  Acht, cogar, cá</span>
<lb n="407"/><span>bh'fhios dúinn nach amhlaidh a thóg duine éigin na bróga</span>
<lb n="408"/><span>agus na leabhair as an dtor so chun iad a chur i bhfolach i</span>
<lb n="409"/><span>n-áit eile, d'fhonn is go mbainfeadh sé preab asainn?</span>
<lb n="410"/><span>Cuarduighmís dhá chlaidhe an bhóithrín."</span></p>
<lb n="411"/>
<lb n="412"/><p><span>Do chuarduighmair, acht sin a raibh dá bharra againn.</span>
<lb n="413"/><span>Ní raibh leabhar ná bróg le fagháil i bpoll ná i bpóirse,</span>
<lb n="414"/><span>thall ná i bhfus.</span></p>
<lb n="415"/>
<lb n="416"/><p><span>"Cad is dóigh leath-sa, a Sheagháin," arsa Domhmall</span>
<lb n="417"/><span>Ó Bruighin, le Seagháin Thaidhgín, "ar goideadh iad nó ar</span>
<lb n="418"/><span>ith na ba iad?"</span></p>
<lb n="419"/>
<lb n="420"/><p><span>"Níor ith na ba iad, mar dá n-íosfaidís bhéadh a rian</span>
<lb n="421"/><span>i mball éigin.  D'árduigh duine éigin leis iad, agus</span>
<lb n="422"/><span>nár éirighidh a thuras leis, pé hé féin."</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>"An dóigh leat a' raibh éinne ag féachaint orainn agus</span>
<lb n="425"/><span>sinn ag cur na leabhar is na mbróg i bhfolach?"</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>"Cá bhfios domh-sa ciaca raibh nó ná raibh, acht sé mo</span>
<lb n="428"/><span>thuairim go raibh Siobhán a Ghanndail 'na seasamh ar an</span>
<lb n="429"/><span>mbóthar is go bhfeaca sí sinn.</span>
<lb n="430"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="431"/><p><span>Bhíomar go léir go cráidhte, is gan fhios ag duine</span>
<lb n="432"/><span>againn cad a b'fhearra dhúinn a dhéanamh, nuair do bhuail</span>
<lb n="433"/><span>mac Chathail na Bó an bóithrín aniar chughainn, é féin agus</span>
<lb n="434"/><span>a chapaillín, fuip casta thar a ghualainn, taoscán gairbhéil</span>
<lb n="435"/><span>'sa trucaill aige, é 'n-a shuidhe ar thóin cléibh istigh i lár</span>
<lb n="436"/><span>na trucailleach, agus gan an saoghal ag cur puinn triob-</span>
<lb n="437"/><span>lóide air.</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>"Cad tá oraibh, a bhuachaillí, nó ar chailleabhair aon-ní?"</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>"Do chailleamair go léir ár gcuid leabhar, agus do</span>
<lb n="442"/><span>chaill cuid againn ár mbróga.  Do chuireamair iad go</span>
<lb n="443"/><span>léir i dtor ar maidin.  Níl a dtuairisc ann anois.</span>
<lb n="444"/><span>Do goideadh iad," arsa mise.</span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>"B'fhéidir gur ith na ba iad.  Ná fuil fhios agaibh gur</span>
<lb n="447"/><span>ith ceann aca eirball casóige Sheághain Dhiarmada tá</span>
<lb n="448"/><span>seachtmhain ó shoin, is gur ith ceann eile aca bríste an</span>
<lb n="449"/><span>asail ar Fhinghín a' Dúna."</span></p>
<lb n="450"/>
<lb n="451"/><p><span>"Ní dóigh liom-sa," arsa Seaghán Thaidhgín, "go raibh</span>
<lb n="452"/><span>aon bhaint ag buin ná ag gamhain leo.  Do goideadh iad."</span></p>
<lb n="453"/>
<lb n="454"/><p><span>"Cé ghoidfeadh dorn sean-bhróg agus beart sean-</span>
<lb n="455"/><span>leabhar?"</span></p>
<lb n="456"/>
<lb n="457"/><p><span>"Is dóigh le cuid againn gurab í Siobhán a' Ghanndail</span>
<lb n="458"/><span>a ghoid iad.  A bhfuil fhios agat cá bhfuil sí?"</span></p>
<lb n="459"/>
<lb n="460"/><p><span>"Ní fheaca-sa ó mhaidin í; acht cuireann sí fúithi go</span>
<lb n="461"/><span>minic i dtigh Fhinghín a' Dúna, is b'fhéidir go mbéadh sí ann</span>
<lb n="462"/><span>anois."</span></p>
<lb n="463"/>
<lb n="464"/><p><span>Bhí tigh Fhinghín ar thaobh an bhóthair idir an gcrois agus</span>
<lb n="465"/><span>an droichead.  Siar linn ar sodar.  Níor labhair duine</span>
<lb n="466"/><span>againn focal ag gabháil siar dúinn.  'Sé mo thuairim</span>
<lb n="467"/><span>féin gur cheap gach duine againn ná béadh ann acht turas</span>
<lb n="468"/><span>i n-aistear.  Bhí bean Fhínghín ag an ndoras romhainn.</span></p>
<lb n="469"/>
<lb n="470"/><p><span>"Tá mo shúile cam," ar sise, "ag féachaint siar an</span>
<lb n="471"/><span>bhóthar ó ghaibh na fiadhaidhthe soir, le súil is go mbéadh</span>
<lb n="472"/><span>sibh-se ag teacht aniar ó'n ndroichead.  D'fhág mac</span>
<lb n="473"/><span>Chathail na Bó dorn leabhar agus cúpla feidhre bróg</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="474"/><p><span>annso ó chiainib.  Dubhairt sé gur libh-se iad, gur</span>
<lb n="475"/><span>chuireabhair i bhfolach i dtor iad ar maidin, agus mara</span>
<lb n="476"/><span>mbéadh eisean go mbéadh na bróga ithte ag na buaibh.</span>
<lb n="477"/><span>Seo dhaoibh anois iad, is bailighidh libh abhaile.  Tá an</span>
<lb n="478"/><span>chuid eile 'sa bhaile i bhfad ó shoin; dúbhart-sa leó,</span>
<lb n="479"/><span>ag gabháil siar dóibh, a rádh libh-se go raibh na bróga</span>
<lb n="480"/><span>agus na leabhair i gcoimeád agam-sa."</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>Níor fhanamar leis na bróga a chur orainn, acht bail-</span>
<lb n="483"/><span>iughadh linn gan mhoill chun gur bhaineamair Droichead na</span>
<lb n="484"/><span>Geadaighe amach.  Chualamair príntíseach Thaidhg Gabha ag</span>
<lb n="485"/><span>séideadh na mbuilg istigh 'sa cheárdchain, agus chonnac-</span>
<lb n="486"/><span>amair an gabha féin, a chasúr na láimh aige, is é</span>
<lb n="487"/><span>ag baint cheoil as an inneóin.  Ba ghnáthach linn</span>
<lb n="488"/><span>seasamh ag doras na ceárdhchan agus iarracht a</span>
<lb n="489"/><span>thabhairt ar bhreith ar na spréachaibh a bhíodh ag imtheacht</span>
<lb n="490"/><span>mar a bhéadh cioth as an iarrann dearg fé bhuillíbh chasúir</span>
<lb n="491"/><span>Thaidhg.  Acht anois ní raibh aon fhonn orainn fuireach.</span>
<lb n="492"/><span>Bhí a mhalairt de chúram orainn i n-éagmuis bheith ag fair-</span>
<lb n="493"/><span>eadh ar an ngabha is ar na spréachaibh.  Do ghaibh cuid</span>
<lb n="494"/><span>againn siar an bóthar díreach — buachaillí an Leasa agus</span>
<lb n="495"/><span>buachaillí na Sean-Chluanach.  Ní chuimhin liom i gceart</span>
<lb n="496"/><span>anois cé hiad a bhí ann, acht chomh maith is tá cuimhneamh</span>
<lb n="497"/><span>agam air, sé is dóigh liom go raibh triúr nó ceathrar ó an</span>
<lb n="498"/><span>Lios ann agus duine nó beirt ó an Sean-Chluain.</span>
<lb n="499"/><span>Nuair a bhíomair ag scaramhaint le chéile i dtaobh thiar</span>
<lb n="500"/><span>de'n droichead, do dhearmhadamar, rud ab' annamh</span>
<lb n="501"/><span>linn, scrath ná fód a chaitheamh le n-a chéile.</span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>Ní raibh ag gabháil le mo chois-se acht beirt, Seaghán</span>
<lb n="504"/><span>Thaidhgín agus Domhnall óg Ó Bruighin.  Bhí gach duine</span>
<lb n="505"/><span>againn a d'iarraidh leath-scéil a chumadh, acht ba bheag ar</span>
<lb n="506"/><span>mhaitheas dúinn é.  Ba mhó d'eagla a bhí orm-sa ná ortha-</span>
<lb n="507"/><span>san.  Fear oibre a beadh athair Sheagháin.  Bhí sé na</span>
<lb n="508"/><span>bhaintreach le fada, is gan de choimeádaidhe tighe aige acht</span>
<lb n="509"/><span>Léan, a inghean.  Níor bhaoghal do Thaidhgín a bheith sa</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="510"/><p><span>bhaile, agus níor lugha ná san nár bhaoghal do Léan aon</span>
<lb n="511"/><span>ghearán a dhéanamh le na h-athair i dtaobh a dearbhráthar.</span></p>
<lb n="512"/>
<lb n="513"/><p><span>Bhí dhá fheirm talmhan ag athair Dhomhnaill Óig: ceann</span>
<lb n="514"/><span>aca i n-aice linn-ne, agus ceann eile thiar imeasc na</span>
<lb n="515"/><span>ngleann, agus is ann a bhíodh sé 'na chomhnuidhe.  Ní raibh</span>
<lb n="516"/><span>aon scoil aca ins na gleanntaibh acht scoil ana-fhada ó</span>
<lb n="517"/><span>bhaile, agus d'fhonn is ná béadh a mhac gan scoluidheacht do</span>
<lb n="518"/><span>chuir Domhnall Ó Bruighin é aniar annso fé chúram reacht-</span>
<lb n="519"/><span>aire na feirme.  Bhí a shaoghal ar a thoil féin ag Dómhnall</span>
<lb n="520"/><span>Óg, gan athair ná máthair chun é smachtughadh, is gan</span>
<lb n="521"/><span>beann aige ar chainnt 'ná ar chomhairle an reachtaire.</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>D'fhágas féin an bheirt ag ceann an bhóithrín.  Ba</span>
<lb n="524"/><span>ghnáthach liom gabháil siar treasna na bpáirceanna, acht</span>
<lb n="525"/><span>do leanas an bóithrín an bobhta so, le súil is ná</span>
<lb n="526"/><span>feicfeadh éin-ne mé.  Nuair do shroiseas an teiníl</span>
<lb n="527"/><span>(teine aoil) cúpla páirch ó'n dtigh do chuireas orm</span>
<lb n="528"/><span>mo bhróga.  Bhí na ba i bPáirc na Teiníolach, is iad go</span>
<lb n="529"/><span>léir n-a seasamh i mbéal na beárnan, ag faire ar dhul</span>
<lb n="530"/><span>abhaile.  Dob' é mo ghnó-sa na ba a thiomáint abhaile</span>
<lb n="531"/><span>tráthnóna chun a gcrúidhte, is ba mhithid dóibh a bheith 'sa</span>
<lb n="532"/><span>bhaile um an dtaca so, agus istigh 'sa chró.</span></p>
<lb n="533"/>
<lb n="534"/><p><span>Do shocruigheas mo bheart leabhar fé m'oscaill, do</span>
<lb n="535"/><span>dhírigheas mo chaipín ar mo cheann, is do chromas ar</span>
<lb n="536"/><span>fheaduigheal — mar dheadh is ná raibh aon eagla orm, agus</span>
<lb n="537"/><span>mo chroidhe ag preabarnaigh istigh i m' chliabh.  Bhí fhios</span>
<lb n="538"/><span>agam go dian-mhaith gur bheag an mhaitheas dom a bheith</span>
<lb n="539"/><span>d'iarraidh m'athair a dhalladh, 'ná a mhealladh le leath-</span>
<lb n="540"/><span>scéal bacach.  Ní bhéadh ann agam acht a d'iarraidh</span>
<lb n="541"/><span>púicín a chur ar shúilibh shean-chait.  Ba cheart domh-sa bheith</span>
<lb n="542"/><span>'sa bhaile uair a chluig ó shoin; is do bhí clog againn-ne.</span>
<lb n="543"/><span>Is beag duine anois gan a chlog aige, agus an té nach</span>
<lb n="544"/><span>bhfuil a clog crochta ar thaobh an fhalla aige tá a phíosa</span>
<lb n="545"/><span>miotallach 'na phóca aige.  Níor mhar sin do mhuinntir na</span>
<lb n="546"/><span>Tuatha seacht mbliadna déag ar fhichid ó shin.  Bhí clog</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="547"/><p><span>i dtigh an tsagairt, is i dtigh an mháighistir scoile, agus</span>
<lb n="548"/><span>b'fhéidir i dtigh nó dhó eile 'sa pharóiste.  Ní raibh de chlog</span>
<lb n="549"/><span>ag a bhfurmhór aca acht an coileach astoidhche agus an</span>
<lb n="550"/><span>ghrian 'sa ló.</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>Nuair do thángas-sa chomh fada le tigh na trucailleach</span>
<lb n="553"/><span>do chonnaic ná raibh an trucaill ann.</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>"B'fhéidir," arsa mise liom fhéin, "go bhfuil m'athair ó</span>
<lb n="556"/><span>bhaile, acht cad é an mhaith é sin?  Beidh mo mháthair istigh</span>
<lb n="557"/><span>romham, agus gheobhad bearradh uaithi-si, agus gearán-</span>
<lb n="558"/><span>faidh sí le m'athair mé."</span></p>
<lb n="559"/>
<lb n="560"/><p><span>Do bhuaileas isteach, agus eagla mo dhóthain orm.  Ní</span>
<lb n="561"/><span>raibh istigh romham acht mo dheirbhshiúr, is í go gnóthach.</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>"Taoi ana-dhéidheanach," ar sise liom go bog réidh,</span>
<lb n="564"/><span>mar ba ghnáthach léi.</span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>"Tá eagla orm go bhfuilim," arsa mise.  "Ca bhfuil</span>
<lb n="567"/><span>m'athair 's mo mháthair?"</span></p>
<lb n="568"/>
<lb n="569"/><p><span>"Chuadar anonn thar Leamhain tar éis dinnéir.  Seo</span>
<lb n="570"/><span>dhuit do chuid prátaí — is baoghlach go bhfuil siad fuar</span>
<lb n="571"/><span>ort.  Brostuigh ort anois, is tiomáin abhaile na ba.  Ba</span>
<lb n="572"/><span>mhaith liom iad a bheith crúidhte agam roimh tuitim na</span>
<lb n="573"/><span>hoidhche.  D'iarr mo mháthair ar Léan Thaidhgín teacht i</span>
<lb n="574"/><span>leith agus congnamh a thabhairt dom.  Tá sí ag an nglaise</span>
<lb n="575"/><span>a d'iarraidh canna uisce."</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>Ní rabhas i bhfad ag ithe mo chuid prátaí is bainne.  Bhí</span>
<lb n="578"/><span>na prátaí i scilléidín ar thaobh na teineadh, is má bhíodar</span>
<lb n="579"/><span>fuar ní bhfuaireas aon locht ortha.</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>"Cathoin a bheidh m'athair is mo mháthair 'sa bhaile?"</span></p>
<lb n="582"/>
<lb n="583"/><p><span>"Ní fheadar; acht dubhairt m'athair ná beidís ró-</span>
<lb n="584"/><span>dhéidheanach, is ba mhaith liom na ba a bheith crúidhte agam</span>
<lb n="585"/><span>rómpa.  Chím Seaghán Thaidhgín ag gabháil a leith chughainn</span>
<lb n="586"/><span>— b'fhéidir go dtiubharfadh sé congnamh duit ag ull-</span>
<lb n="587"/><span>mhughadh i gcóir na mbó."</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>Is amhlaidh a tháinig Seaghán, féachaint canos mar</span>
<lb n="590"/><span>dh'éirigh liom-sa.  Do shocruigh m'athair leabaidh fé sna</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="591"/><p><span>buaibh; ní raibh againne le déanamh acht iad do cheangal</span>
<lb n="592"/><span>isteach is féar a thabhairt dóibh.  Ba gheairid an mhoill</span>
<lb n="593"/><span>orainn an méid sin a chríochnughadh.</span></p>
<lb n="594"/>
<lb n="595"/><p><span>Bhí na ba crúidhte is gach ní curtha i dtreó againn, istigh</span>
<lb n="596"/><span>'s amuigh nuair a thainig m'athair is mo mháthair abhaile</span>
<lb n="597"/><span>astoidhche.</span></p>
<lb n="598"/>
<lb n="599"/><p><span>"Fágaim le huadhacht." arsa mise im' aigne féin, ag</span>
<lb n="600"/><span>dul a chodladh dhom, "dá mb'iad Fionn Mac Cumhaill</span>
<lb n="601"/><span>agus na Fianna a bhéadh ann aon lá feasta, nách baoghal</span>
<lb n="602"/><span>domh-sa an fiadhach a leanamhaint is mé ag dul ar</span>
<lb n="603"/><span>scoil."</span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>Acht bí la eile romhainn fós.</span></p>
<lb n="606"/>
<lb n="607"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>SCOIL AN CHUILEANNAIGH.</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>Maidin lár na bháireach tar éis lae an fhiadhaigh, bhíos</span>
<lb n="612"/><span>féin im shuidhe cuibheasach moch.  Bhí mo cheachta le fogh-</span>
<lb n="613"/><span>luim agam, mar ná raibh am agam ar iad d'fhoghluim</span>
<lb n="614"/><span>astoidhche.  Níor bheag dhom a bhéadh de dhonas anuas orm</span>
<lb n="615"/><span>mar gheall ar an bhfiadhach agus mo cheachta gan a bheith</span>
<lb n="616"/><span>agam mar bharr ar an aindeise.  Is fad ó shoin anois</span>
<lb n="617"/><span>é, acht is maith is cuimhin liom ceann aca — an ceann ba</span>
<lb n="618"/><span>dheacra — bailtí móra na Frainnce d'áireamh.  Táid</span>
<lb n="619"/><span>agam indiu go cruinn gasta — i bhfad níos fearr agus</span>
<lb n="620"/><span>níos cruinne 'ná mar atá fhios agam cad a thuit amach</span>
<lb n="621"/><span>leath bhliadhain ó shin.  Bhí ceann eile le foghluim agam.</span>
<lb n="622"/><span>Is dóigh liom go raibh mar ainm air, "The First Rule</span>
<lb n="623"/><span>of Spelling."  Seo mar a thosnuigh sé:  "As a general</span>
<lb n="624"/><span>rule "y," when its place may be supplied by "i" is not to</span>
<lb n="625"/><span>be written except at the end of a word."</span></p>
<lb n="626"/>
<lb n="627"/><p><span>Sin a bhfuil agam anois de'n riaghail úd.  Do chailleas</span>
<lb n="628"/><span>an chuid eile.  Is baoghlach ná raibh sí riamh agam acht go</span>
<lb n="629"/><span>breallach, acht mara raibh ní hi gan fhios dom' bhaisíníbh</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="630"/><p><span>é.  Ba mhinic baisíní teó agam mar gheall ar na riaghal-</span>
<lb n="631"/><span>achaibh úd.</span></p>
<lb n="632"/>
<lb n="633"/><p><span>Ba mhaith liom dá mbéadh aon leath-scéal agam chun</span>
<lb n="634"/><span>gan dul ar scoil.  Bhí 'fhios agam go dian-mhaith cad a</span>
<lb n="635"/><span>bhéadh romhainn go léir, agus bhí 'fhios agam 'na theannta</span>
<lb n="636"/><span>san go mba dhéine bhéadh an máighistir orm-sa 'ná ar</span>
<lb n="637"/><span>éinne eile i dtaobh éalughadh ó scoil.  Cheap sé go raibh</span>
<lb n="638"/><span>níos mó céille agam-sa, agus níos mó measa agam orm</span>
<lb n="639"/><span>féin ná mar a bhí ag an gcuid eile.  B'fhéidir go raibh</span>
<lb n="640"/><span>an ceart aige, agus b'fhéidir ná raibh.  Pé scéal é, ní</span>
<lb n="641"/><span>raibh aon fhonn orm-sa dul ar scoil, acht ní raibh teacht-</span>
<lb n="642"/><span>aireacht go Cill Orglann 'ná aon leath-scéal eile chun</span>
<lb n="643"/><span>mé choimeád 'sa bhaile, is do b'éigean dom bailiughadh</span>
<lb n="644"/><span>liom go righin leisceamhail troma-chroidheach,</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>Bhí Seaghán Thaidhgín ag feitheamh liom ag ceann an</span>
<lb n="647"/><span>bhóithrín.</span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>"Is dócha," arsa mise leis, "go bhfuil do cheachta</span>
<lb n="650"/><span>agat."</span></p>
<lb n="651"/>
<lb n="652"/><p><span>"Níl ceann aca agam i gceart, acht is cuma liom,</span>
<lb n="653"/><span>beidh greadadh i m' chóir, pé scéal é."</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>"A bhfeacaís Domhnall Óg ó shoin?"</span></p>
<lb n="656"/>
<lb n="657"/><p><span>"Chonnac ó chianaibh é.  Níl sé ag dul ar scoil indiu.</span>
<lb n="658"/><span>Is breagh an saoghal aige é, agus gan éin-ne chun cur</span>
<lb n="659"/><span>isteach air."</span></p>
<lb n="660"/>
<lb n="661"/><p><span>"Is fíor dhuit sin.  Tá sé chomh maith againn bros-</span>
<lb n="662"/><span>tughadh orainn, agus gan an iomad againn bheith i</span>
<lb n="663"/><span>dteannta a chéile ag dul isteach.  Nuair a bhíonn gasradh</span>
<lb n="664"/><span>ag gabháil isteach chuige ar maidin, sé is dóigh liom féin</span>
<lb n="665"/><span>go mbíonn amhras ag an máighistir ortha: agus eadrainn</span>
<lb n="666"/><span>féin, is minic a bhíonn a chúis aige."</span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>"Ní fheadar; ní gádh dhó bheith chomh dian is bhíonn sé.</span>
<lb n="669"/><span>Ba dhóigh leat air ná raibh sé n-a gharsún riamh, is gur</span>
<lb n="670"/><span>chuala-sa sean-Dhiarmaid 'ghá rádh ná raibh a leithéid de</span>
<lb n="671"/><span>chleasaidhe ag gabháil an bóthar, agus é ag dul ar scoil.</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="672"/><p><span>Ní leomhfadh cearc 'ná cat, gabhar 'ná gadhar a bheith</span>
<lb n="673"/><span>anaice 'n bhóthair 'ná i ngiorracht urchair dó, nó dá mbéadh</span>
<lb n="674"/><span>agus eisean ann, ba dhóibh ba mheasa.  Bhí iarracht ana</span>
<lb n="675"/><span>chruinn ar fad aige."</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p><span>"Agus tá indiu," arsa mise.  "Chonnac féin ar</span>
<lb n="678"/><span>an bpátrún é, agus do bhris sé a raibh de sna "Maggies"</span>
<lb n="679"/><span>ann.  Chomh luath is do bhéadh boidéal i n-áirde ag fear</span>
<lb n="680"/><span>na "Maggies" bhí sé na smidiríníbh ag an máighistir.  Níl</span>
<lb n="681"/><span>acht cúpla oidhche ó shin ó bhí m'athair ag trácht ar an sean-</span>
<lb n="682"/><span>aimsir, nuair do bhí sé féin agus an máighistir ar scoil</span>
<lb n="683"/><span>an Phléimeannaigh.  Bhíodar araon ag teacht abhaile ó</span>
<lb n="684"/><span>'n scoil la.  Bhí corcáinín prátaí beirbhthe ag Peig na</span>
<lb n="685"/><span>gCreach.  Tá fhios agat go raibh tigh Pheig ar thaobh an</span>
<lb n="686"/><span>bhóthair; níl a rian an anois.  Bhí Peig ag scagadh na</span>
<lb n="687"/><span>bprátaí dtaobh amuigh de'n dtáirsigh.  D'árduigh sí léi</span>
<lb n="688"/><span>isteach an bhuirdeóg agus na prátaí, acht d'fhág sí an</span>
<lb n="689"/><span>corcáinín amuigh.  Bhí méaróigín cloiche i láimh an bhuach-</span>
<lb n="690"/><span>alla.  Thug sé fé'n gcorcáinín, d'aimsigh go cruinn é,</span>
<lb n="691"/><span>is do chuir sé an chloch amach tré thóin chorcáinín Pheig na</span>
<lb n="692"/><span>gCreach.</span></p>
<lb n="693"/>
<lb n="694"/><p><span>"A Dhé, mo léir-ghoin is mo chreach i n-éinfheacht!  Do</span>
<lb n="695"/><span>phreab Peig amach ar an ndoras, is níor fhág sí duine de</span>
<lb n="696"/><span>sna seacht sinnsearaibh a tháinig roimis gan iad do chíoradh</span>
<lb n="697"/><span>is do cháineadh; agus ba dhian-mhaith an sás chuige í Peig</span>
<lb n="698"/><span>na gCreach.  Níor labhair an garsún focal chun go</span>
<lb n="699"/><span>raibh deire ráidhte ag Peig.  Ar seisean:-</span></p>
<lb n="700"/>
<lb n="701"/><p><span>"Tá ana-aithreachas ar fad orm, a Pheig, a rádh 's gur</span>
<lb n="702"/><span>bhriseas do chorcáinín.  Ní fheadar cad do bhain dom</span>
<lb n="703"/><span>is é dhéanamh; acht feach, an chéad fhéirín a gheobhad</span>
<lb n="704"/><span>ní baoghal dom gan luach do chorcáinín a thabhairt duit."</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>Do cheap Peig ar dtúis gur ag magadh fúithi bhí sé, is</span>
<lb n="707"/><span>bhí fonn uirthi sceimhle eile a thabhairt dó, de bharr a chod'</span>
<lb n="708"/><span>magaidh; acht nuair do thuig sí gur dáiríribh a bhí sé, tháinig</span>
<lb n="709"/><span>sórt náire uirthi.  Do mhaoluigh ar a cuid feirge, agus</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="710"/><p><span>sé dubhairt sí: ""Mhaise, go deimhin féin is go dearbhtha,</span>
<lb n="711"/><span>ní dhíolfair.  Airiú, ní rabhas-sa acht ag magadh.  Ba</span>
<lb n="712"/><span>dhual do mhac t'athar bheith go fial.  Beidh na tinncéaraí</span>
<lb n="713"/><span>annso i ndeire na seachtmhaine seo chughainn is ní bheidh</span>
<lb n="714"/><span>siad-san i bhfad ag deisiughadh an chorcáinín, agus mara</span>
<lb n="715"/><span>mbeid féin, d'fhéadfadh Tadhg Gabha paiste chur ann, ó ná</span>
<lb n="716"/><span>fuil acht poillín beag 'na thaobh.""</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>"Nach é siúd clog na Bán-Chluanach ag bualadh?"</span></p>
<lb n="719"/>
<lb n="720"/><p><span>"'Sé go díreach, agus béam-na deidheanach.  Cad is</span>
<lb n="721"/><span>fearra dhúinn a dhéanamh?"</span></p>
<lb n="722"/>
<lb n="723"/><p><span>"Cad eile acht an comhangar a ghabhail," arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>"Béarfar orainn," arsa mise.</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>"Ní baoghal dúinn.  Níl ann acht an bheirt againn.</span>
<lb n="728"/><span>Níl againn acht éalughadh linn cois an chlaidhe, is ní fheicfidh</span>
<lb n="729"/><span>éinne sinn; agus dá bhfeicidís féinig, ní fhéadfadh</span>
<lb n="730"/><span>"Finton" na "Réasún" breith orainn-ne."</span></p>
<lb n="731"/>
<lb n="732"/><p><span>Bhíomar anois i n-aice le Caisleán a' Chorraigh, is</span>
<lb n="733"/><span>gan eadrainn agus bóthar na scoile acht cúpla páirc.</span>
<lb n="734"/><span>Chualamair an fead ar an dtaobh thiar dinn.  Cé bhéadh</span>
<lb n="735"/><span>ann acht an t-áilteoir buachalla ba mhó sa pharróiste,</span>
<lb n="736"/><span>Diarmuid Óg, is é ar sodar aniar chughainn ó thigh an</span>
<lb n="737"/><span>tsagairt.  Do sheasóchadh Diarmuid ar bharr a chinn ar</span>
<lb n="738"/><span>shlait an droichid, is dá mbéadh an máighistir ar a thóir</span>
<lb n="739"/><span>níor dhóichighe an áit go mbéadh an cleasaidhe críochnuighthe</span>
<lb n="740"/><span>seo 'ná thuas ar bharr an tsimné, agus a dhá chois i</span>
<lb n="741"/><span>n-áirde.</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>"Is iongantach an deabhadh atá oraibh," ar seisean.</span>
<lb n="744"/><span>"Táim d'iarraidh breith oraibh ó dh'fhágas an cheárdcha.</span>
<lb n="745"/><span>Is dócha go bhfuil sibh ag gabháil an comhngar."</span></p>
<lb n="746"/>
<lb n="747"/><p><span>"Tá sé chomh maith againn," arsa mise, agus siúd linn</span>
<lb n="748"/><span>an comhngar suas tré Dhrom a' Locháin, agus tré Cheapaigh</span>
<lb n="749"/><span>an Fhín.</span></p>
<lb n="750"/>
<lb n="751"/><p><span>Bhíomar a dtriúr ag cur dínn — mé fhéin agus Seaghán</span>
<lb n="752"/><span>Thaidhgín agus Diarmuid Óg.  Do leanamair orainn i</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="753"/><p><span>n-aice 'n chlaidhe, le súil is ná feicfidhe sinn.  Bhíos féin</span>
<lb n="754"/><span>'s Seaghán i dtosach agus Diarmuid Óg buille beag</span>
<lb n="755"/><span>'nár ndiaidh.  Bhí imshníomh orainn-ne araon; ní dóigh</span>
<lb n="756"/><span>liom go raibh puinn dé ar Dhiarmuid Óg, nó, má bhí</span>
<lb n="757"/><span>féin, ní fhéadfadh sé gan a bheith ag cuardach nead ar</span>
<lb n="758"/><span>thaobh an chlaidhe.</span></p>
<lb n="759"/>
<lb n="760"/><p><span>"Brostuigh, a Dhiarmuid," arsa mise, "is ná bac leó.</span>
<lb n="761"/><span>Tá sé ró-luath 'sa bhliadhain fós.  Ní bheidh na héanlaithe</span>
<lb n="762"/><span>ag déanamh nead go ceann mí eile."</span></p>
<lb n="763"/>
<lb n="764"/><p><span>"'S dó is fearr a fhios agam-sa," ar seisean.  "Fuair</span>
<lb n="765"/><span>eas féin nead spiodóige tá seachtmhain ó shoin."</span></p>
<lb n="766"/>
<lb n="767"/><p><span>"Bíodh geall gur sean-nead a bhí ann," arsa Seaghán</span>
<lb n="768"/><span>Thaidhgín.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>Bhíomair ar bhruach an Locháin.  Is beag den' lochán</span>
<lb n="771"/><span>atá ann anois.  Tá sé, nach mór, tirim.  Tá díog mhór</span>
<lb n="772"/><span>ag dul ó'n lochán síos go Glaise 'n Teampuill.  Is</span>
<lb n="773"/><span>beag rian de'n chorrach féin atá timcheall Chaisleáin a'</span>
<lb n="774"/><span>Chorraigh.</span></p>
<lb n="775"/>
<lb n="776"/><p><span>"Thá! thá! — á — á, a chladhairí!  Tabharfad-sa réasún</span>
<lb n="777"/><span>daoibh —."</span></p>
<lb n="778"/>
<lb n="779"/><p><span>Níor fhanamar le na thuilleadh a chloisint, acht greadadh</span>
<lb n="780"/><span>linn chun gur bhaineamair amach an bóthar.  Chonnac-</span>
<lb n="781"/><span>amair an sean-bhuachaill thíos i n-aice 'n locháin, is é ag</span>
<lb n="782"/><span>bagairt a bhata orainn.</span></p>
<lb n="783"/>
<lb n="784"/><p><span>"Is dócha," arsa Seaghán Thaidhgín, "go mbeidh sé</span>
<lb n="785"/><span>n-ár ndiaidh."</span></p>
<lb n="786"/>
<lb n="787"/><p><span>"Is cuma liom-sa," arsa Diarmuid Óg "Ní bheidh</span>
<lb n="788"/><span>puinn sásaimh le fagháil aige.  Ba dhóigh leat air agus an</span>
<lb n="789"/><span>fuadar atá fé gur cruithneachta atá curtha aige ar an</span>
<lb n="790"/><span>screathan ghorta úd ar thaobh an Locháin."</span></p>
<lb n="791"/>
<lb n="792"/><p><span>"Ní cuma liom-sa," arsa mise, "agus ní hé eagla an</span>
<lb n="793"/><span>mháighistir atá orm acht eagla go ngearánfadh "Réasún"</span>
<lb n="794"/><span>le m'athair mé.  Ceapaim go bhfuil sean-ghaol éigin idir</span>
<lb n="795"/><span>é féin agus muinntir mo mháthar."</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="796"/><p><span>"Gaol i bhfad amach iseadh é, is dócha," arsa Seaghán</span>
<lb n="797"/><span>Thaidhgín.</span></p>
<lb n="798"/>
<lb n="799"/><p><span>"Is dócha gurab eadh; acht mar sin féin, "Is báidh-</span>
<lb n="800"/><span>eamhail iad lucht éinchine," agus tá fhios agam go mbéadh</span>
<lb n="801"/><span>m'athair go hana-mhíchéadtach dá mbeadh "Réasún" ag</span>
<lb n="802"/><span>déanamh gearáin orm-sa; agus ní mar gheall ar aon</span>
<lb n="803"/><span>damáiste a bhéadh déanta agam, mar ná fuil la 'sa</span>
<lb n="804"/><span>mbliadhain gan daoine ag gabháil thar doras againn-ne,</span>
<lb n="805"/><span>acht mar gheall air nach oireamhnach an rud é do dhaoinibh</span>
<lb n="806"/><span>óga fearg a chur ar dhaoinibh aosta."</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>"Seo, anois," arsa Diarmuid Óg, "cuir uait do</span>
<lb n="809"/><span>chuid seanamóireacht, is bímís ag bogadh linn, maran</span>
<lb n="810"/><span>maith leat bheith déidheannach agus an dá dhonas a bheith</span>
<lb n="811"/><span>anuas ort i dteannta 'chéile."</span></p>
<lb n="812"/>
<lb n="813"/><p><span>Bhíomar i n-am go leor ar scoil.  Bhí an máighistir</span>
<lb n="814"/><span>romhainn ag geata na scoile.  Bhí a shlaitín righin taith-</span>
<lb n="815"/><span>fhéilinn 'n-a láimh aige.  Níor labhair sé focal linn, acht</span>
<lb n="816"/><span>bhí a fhios againn go maith, agus an fuinneamh a bhí air ag</span>
<lb n="817"/><span>casadh na slaite, nárbh aon deagh-fhuadar a bhí fé</span></p>
<lb n="818"/>
<lb n="819"/><p><span>"Cad is dóigh libh-se," arsa mise i gcogar, agus an</span>
<lb n="820"/><span>triúr againn 'nár suidhe istigh i suidheachán i n-aice 'n</span>
<lb n="821"/><span>fhalla.</span></p>
<lb n="822"/>
<lb n="823"/><p><span>"'Sé mo thuairim-se," arsa Diarmuid Óg, "go mbeidh</span>
<lb n="824"/><span>spórt againn ar ball."  Dob' fhíor do san.  Nuair do</span>
<lb n="825"/><span>tháinig an deich a chlog agus na scoláirí go léir bail-</span>
<lb n="826"/><span>ighthe acht fo-dhuine, tháinig an máighistir isteach.  Bhuail</span>
<lb n="827"/><span>sé síos suas úrlár na scoile cúpla uair, agus dar</span>
<lb n="828"/><span>linne, é ag cur na súl trinn.  Ar seisean:</span></p>
<lb n="829"/>
<lb n="830"/><p><span>"Na buachaillí do lean an fiadhach indé, tagaidís</span>
<lb n="831"/><span>amach annso ar an úrlár; tá beagán agam le rádh leo</span>
<lb n="832"/><span>i dtaobh lae an fhiadhaigh."</span></p>
<lb n="833"/>
<lb n="834"/><p><span>D'éirigheas féin go mall, righin.  D'éirigh an bheirt</span>
<lb n="835"/><span>eile.  Ní raibh bogadh as éin-ne eile fós.</span></p>
<lb n="836"/>
<lb n="837"/><p><span>"Tá sé chomh maith agaibh teacht amach annso, mar is</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="838"/><p><span>maith atá 'fhios agam-sa cé h-iad a bhí ann," ars an</span>
<lb n="839"/><span>máighistir.</span></p>
<lb n="840"/>
<lb n="841"/><p><span>D'éirigh beirt nó triúr eile, is dob é deire 'n scéil</span>
<lb n="842"/><span>é go raibh deichneabhar againn amuigh ar an úrlár i</span>
<lb n="843"/><span>dteannta chéile.</span></p>
<lb n="844"/>
<lb n="845"/><p><span>D'fhéach an máighistir orainn.  "Is deas na buachaillí</span>
<lb n="846"/><span>sibh, bail ó Dhia oraibh, agus is ró-mhaith é mo ghnó-sa</span>
<lb n="847"/><span>annso ó cheann ceann na seachtmhaine a d'iarraidh sibh-se</span>
<lb n="848"/><span>a mhúineadh agus bhar muinntir 'sa bhaile ag stracadh</span>
<lb n="849"/><span>leis an saoghal chun sibh-se 'chur ar scoil.  Ba chóir go</span>
<lb n="850"/><span>mbéadh náire oraibh, acht chím ná fuil, ná a leithéid,</span>
<lb n="851"/><span>agus ó's rud é gur buachaillí gan náire sibh, b'fhéidir</span>
<lb n="852"/><span>go ndéanfadh eagla sibh a leigheas."</span></p>
<lb n="853"/>
<lb n="854"/><p><span>Do chimil gach duine againn a theanga dá bhais.  Do</span>
<lb n="855"/><span>bhain an máighistir cúpla casadh go fuinneamhail nimh-</span>
<lb n="856"/><span>neach as a shlaitín, agus do bhuail sé aníos chugham-sa,</span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>"Agus mé annsúd i dtosach gearrtha."</span></p>
<lb n="859"/>
<lb n="860"/><p><span>Le na linn sin do bualadh cúphla cnag ar an ndoras,</span>
<lb n="861"/><span>agus seo chughainn isteach "Réasún," a bhata na láimh</span>
<lb n="862"/><span>aige agus faobhar ar a ghuth.</span></p>
<lb n="863"/>
<lb n="864"/><p><span>"A mháighistir," ar seisean, nuair do tháinig a anál</span>
<lb n="865"/><span>chuige "is ró-dheas ar fad an fhoghluim atá na buachaillí</span>
<lb n="866"/><span>seo 'gha fhághail uaitse, is gan de ghnó 'ná d'obair aca ó</span>
<lb n="867"/><span>Luan go Satharn acht ag briseadh thar chlathachaibh agus</span>
<lb n="868"/><span>ag déanamh damáiste orm-sa agus ar na comharsanaibh.</span>
<lb n="869"/><span>Níl an bóthar maith a ndóthain dóibh.  Nílid sásta gan</span>
<lb n="870"/><span>bheith ag posáilt mo chod' féir agus ag leagadh na</span>
<lb n="871"/><span>mbeárnan; acht tabharfad-sa réasún dóibh gan gabháil</span>
<lb n="872"/><span>ann aríst."</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>"Tabharfad-sa réasún duit," arsa Diarmad Óg go</span>
<lb n="875"/><span>pras.  "Nár dheineamair pioc díoghbhála."</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>Do phléasch a raibh sa scoil ar gháiridhe.  Do phléasc</span>
<lb n="878"/><span>an máighistir féin ar gháiridhe.  D'fhéach "Réasún"</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="879"/><p><span>orainn.  D'fhéach ar an máighistir, agus siúd chun an</span>
<lb n="880"/><span>doruis ar buile é.  D'iompuigh sé orainn agus é ag an</span>
<lb n="881"/><span>ndoras, agus ar seisean:  "Tabharfad-sa réasún</span>
<lb n="882"/><span>daoibh" —</span></p>
<lb n="883"/>
<lb n="884"/><p><span>Ní raibh am aige ar a thuilleadh a rádh nuair d'oscladh</span>
<lb n="885"/><span>an doras, agus cé bhéadh ann ná fiadhaidhe óg an lae 'ndé</span>
<lb n="886"/><span>agus bean uasal na gruaige breágh" buidhe le na chois.</span></p>
<lb n="887"/>
<lb n="888"/><p><span>"Gabhaim párdún agat, a dhuine uasail — agus a</span>
<lb n="889"/><span>bhean uasal," arsa "Réasún," mar ní fheaca sé ise ar</span>
<lb n="890"/><span>dtúis, ag baint a hata dhe, rud ná raibh de bhéasa aige</span>
<lb n="891"/><span>a dhéanamh ar a theacht isteach ó chiainibhín.</span></p>
<lb n="892"/>
<lb n="893"/><p><span>Do bheannuigh an duine uasal do'n mháighistir agus do</span>
<lb n="894"/><span>bheannuigh an máighistir dó, agus do'n mhnaoi uasail.  Bhí</span>
<lb n="895"/><span>sórt scáth air rómpa.  'Sé mo thuairim féin gur cheap</span>
<lb n="896"/><span>sé gur cigire scoile a bhí aige nó duine mór anuas ó</span>
<lb n="897"/><span>Bhaile Átha Cliath, ag féachaint na scoile.  Do labhair</span>
<lb n="898"/><span>an máighistir go hana-umhal omósach leis.  Bhí 'fhios</span>
<lb n="899"/><span>againne go maith cé bhí ann.</span></p>
<lb n="900"/>
<lb n="901"/><p><span>Arsa Seaghán Thaidhgín i gcogar im' chluais-se:  "Is</span>
<lb n="902"/><span>giorra dhuine cabhair Dé ná an doras."</span></p>
<lb n="903"/>
<lb n="904"/><p><span>"Féach cad dubhart-sa libh ó chiainibh 'ná go mbéadh</span>
<lb n="905"/><span>spórt againn, agus beidh," arsa Diarmaid Óg.</span></p>
<lb n="906"/>
<lb n="907"/><p><span>Fear deas cruinn deagh-chúmtha a beadh an t-ógánach</span>
<lb n="908"/><span>uasal, gan a bheith ró-árd 'ná ró-íseal, acht mar a déar-</span>
<lb n="909"/><span>fá idir a bheith eatortha, agus má is fíor an sean-fhocal</span>
<lb n="910"/><span>"gur scáthán a bheart a cheannacha," dob' ionntaoibh</span>
<lb n="911"/><span>leat é la na bruide.  I dtaobh na mná óige:  Chonnac</span>
<lb n="912"/><span>féin mná ba dheise ná í, agus mná ba dhathamhla 'ná í,</span>
<lb n="913"/><span>acht ní fheaca riamh ná ó shin bean, óg 'ná críonna, go</span>
<lb n="914"/><span>raibh a h-aghaidh chomh grástamhail chomh geanamhail le</span>
<lb n="915"/><span>h-aghaidh na maighdine úd.  Bhí a súile mar a bhéadh súile</span>
<lb n="916"/><span>an smólaigh, agus nuair do bhog sí a béal chun cainnte</span>
<lb n="917"/><span>do las a leaca le luisne a chuirfeadh i n-úil d'éinne go</span>
<lb n="918"/><span>mba geal é a croidhe istigh 'n-a cliabh.</span>
<lb n="919"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="920"/><p><span>"Is dócha, a mháighistir," ars an t-ógánach, "ná fuil</span>
<lb n="921"/><span>tosnuighthe agaibh ar obair an lae fós."</span></p>
<lb n="922"/>
<lb n="923"/><p><span>"Níl i gceart, a dhuine uasail," ars an máighistir.</span>
<lb n="924"/><span>"Bhí beagán le rádh agam leis na buachaillibh seo i</span>
<lb n="925"/><span>dtaobh gan iad a bheith ar scoil indé."</span></p>
<lb n="926"/>
<lb n="927"/><p><span>"Is dóigh liom go n-aithnighim cuid aca; agus sin é</span>
<lb n="928"/><span>díreach a thug annso sinn, mé fhéin agus an bhean uasal</span>
<lb n="929"/><span>so, chun leith-scéil na mbuachaillí a ghabháil i dtaobh an</span>
<lb n="930"/><span>lae 'ndé."</span></p>
<lb n="931"/>
<lb n="932"/><p><span>"Níor mhaith liom tú dh'eiteach, a dhuine uasail," ars</span>
<lb n="933"/><span>an máighistir — agus a mhisneach ag teacht chuige, "acht</span>
<lb n="934"/><span>tá fhios agam-sa go maith, rud ná fuil fhios agat-sa,</span>
<lb n="935"/><span>gur cruaidh an saoghal é ag muinntir na háite seo,</span>
<lb n="936"/><span>agus gur deacair dóibh na haosánaigh a choimeád ar</span>
<lb n="937"/><span>scoil, agus mar gheall ar seo, gur mór an náire é do</span>
<lb n="938"/><span>bhuachaillíbh óga mar iad so, a bheith ag éalughadh ó scoil,</span>
<lb n="939"/><span>ag caitheamh a gcod' aimsire go díomhaoin droch-ghnóthach,</span>
<lb n="940"/><span>agus ag tabhairt droch-shampla do leanbhuíbh óga gan</span>
<lb n="941"/><span>chiall a bhíonn n-a gcomhluadar."</span></p>
<lb n="942"/>
<lb n="943"/><p><span>"Níor mhaith liom-sa cur isteach ar do chuid oibre, a</span>
<lb n="944"/><span>mháighistir," arsa an bhean uasal, "acht ceapaim dá</span>
<lb n="945"/><span>mbéadh fhios agat cad do dhein buachaill aca so indé ná</span>
<lb n="946"/><span>beitheá chomh dian ortha agus taoi anois.  Muna mbéadh</span>
<lb n="947"/><span>an buachaill úd thall (Seaghán Thaidhgín) is baoghlach nach</span>
<lb n="948"/><span>annso a bheinn-se indiu," agus d'innis sí an scéal dó</span>
<lb n="949"/><span>tríd síos, mar ar shábháil Seaghán Thaidhgín a hanam</span>
<lb n="950"/><span>nuair d'oscail sé geata an bhoithrín roímpi indé, agus</span>
<lb n="951"/><span>gan innti féin an áit chontabharthach do sheachaint.</span>
<lb n="952"/><span>"Agus anois, a mháighistir," ar sise, agus d'fhéach idir</span>
<lb n="953"/><span>an dá shúil air, "scaoil leo an bobhta so."</span></p>
<lb n="954"/>
<lb n="955"/><p><span>"Mhaise go deimhin féin, a bhean uasal," ar seisean</span>
<lb n="956"/><span>agus critheán 'n-a ghuth, "ní fhéadfainn an t-eiteach a</span>
<lb n="957"/><span>thabhairt duit-se, dá mbéadh an choir i bfad níos truime</span>
<lb n="958"/><span>'ná mar atá sí."</span>
<lb n="959"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="960"/><p><span>Chuireamair go léir liúgh fiadhaigh asainn.  Ba dhóigh</span>
<lb n="961"/><span>leat go mbrisfeadh sí fuinneóga na scoile.  Dob'</span>
<lb n="962"/><span>fhuirist dh'aithint go raibh ana-áthas ar fad ar an óig-</span>
<lb n="963"/><span>mhnaoi uasail.  Do labhair an duine uasal i gcogar</span>
<lb n="964"/><span>leis an máighistir, agus dob' é deire an scéil é go</span>
<lb n="965"/><span>bhfuireamair leath-la saoire i n-onóir lae an fhiadhaigh.</span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="968"/>
<lb n="969"/><p><span>AG DÉANAMH COCAÍ.</span></p>
<lb n="970"/>
<lb n="971"/><p><span>Ní raibh acht cúpla bliadhain d'aois ag Seaghán</span>
<lb n="972"/><span>Thaidhgín orm-sa, acht d'fhanas-sa ar scoil i bhfad n-a</span>
<lb n="973"/><span>dhiaidh.  Ó bhí Seaghán dhá bhliadhain déag d'aois ba ró-</span>
<lb n="974"/><span>annamh dó ar scoil, acht amhain rith an gheimhridh agus</span>
<lb n="975"/><span>tamaillín i dtosach an earraigh.  Nuair do thagadh an</span>
<lb n="976"/><span>t-earrach i gceart bhíodh gáirdín beag a athar le cur</span>
<lb n="977"/><span>aige, agus na prátaí do sháthadh ins an dtalamh scóir a</span>
<lb n="978"/><span>bhíodh tógtha ag Taidhgín ó m'athair-se.  Ba mhinic é</span>
<lb n="979"/><span>Seaghán ag sáthadh na bprátaí dhúinne, agus nuair ná</span>
<lb n="980"/><span>bíodh ann acht an bheirt againn, bhinn féin is é féin ag</span>
<lb n="981"/><span>rith ar a chéile.  Do bhíodh an tosach ag Seaghán i</span>
<lb n="982"/><span>gcomhnuidhe.  Is baoghlach go gcuirtí an síól beagáinín</span>
<lb n="983"/><span>fánach, is gur minic a brúigtí sciolthán le cúl na</span>
<lb n="984"/><span>ramhaine, acht ba chuma san; 'se an préachán bradach nó</span>
<lb n="985"/><span>an caoch-ruadh a bhíodh síos leis muna dtagadh an gas</span>
<lb n="986"/><span>suas ins an áit ba cheart do i dtosach an t-samhraidh.</span></p>
<lb n="987"/>
<lb n="988"/><p><span>Buachaill ana-áiseamhail ar fad abeadh Seaghán.  Ba</span>
<lb n="989"/><span>dhian-mhaith an sás é chun capaill do ghiollaidheacht,</span>
<lb n="990"/><span>agus ní raibh 'sa pharróiste garsún dob' fhearr d'fhéad-</span>
<lb n="991"/><span>fadh barr a chur ar choca féir i móinfhéar nó ar choca-</span>
<lb n="992"/><span>stóir i n-iothlainn, 'ná é féin.</span></p>
<lb n="993"/>
<lb n="994"/><p><span>Nuair do bhímís ag sábháilt fhéir agus na cocaí</span>
<lb n="995"/><span>posáilte le déanamh, bhíodh na fir oibre dom' chur féin</span>
<lb n="996"/><span>is Seaghán Thaidhgín i gcomórtas le na chéile, féachaint</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="997"/><p><span>ciaca againn dob fheárr chun seasaimh ar bharr an choca,</span>
<lb n="998"/><span>nuair do bhíodh an sop deireannach suas, is gan súgán</span>
<lb n="999"/><span>ná méaróg ar an gcoca.  Níor bhfearr Seaghán 'ná</span>
<lb n="1000"/><span>mise chun na gcocaí a chríochnughadh.  Bhíodh mo choca-sa</span>
<lb n="1001"/><span>chomh maith le n-a choca-san, chomh teann 'n-a lár, agus</span>
<lb n="1002"/><span>chomh tirim 'n-a chliathán i ndeire an tsamhraidh, acht</span>
<lb n="1003"/><span>bhíodh buaidhte aige orm-sa i gcomhnuidhe 'sa chleas-</span>
<lb n="1004"/><span>aidheacht, mar ná rabhas ábalta ar sheasamh im' chosa-</span>
<lb n="1005"/><span>bacóid ar bharr an choca, is nách é amháin go raibh</span>
<lb n="1006"/><span>Seaghán ábalta ar an méid sin a dhéanamh, acht nuair</span>
<lb n="1007"/><span>a fáisctí aon t-súgán amháin ar an gcoca d'fhéadfadh</span>
<lb n="1008"/><span>sé sál a choise deise do phógadh agus é na sheasamh ar</span>
<lb n="1009"/><span>leath-chois.  Lá, agus sinn ag gabháilt d'fhéar i nGort</span>
<lb n="1010"/><span>na Sceiche, bhíos féin is Cornaí, an buachaill aimsire, ag</span>
<lb n="1011"/><span>déanamh coca, agus Seaghán Thaidhgín agus Diarmaid</span>
<lb n="1012"/><span>na Móna ag déanamh coca eile.  Bhí an lá go h-ana</span>
<lb n="1013"/><span>bhrothallach ar fad.  Ní raibh leoithne gaoithe ann, agus</span>
<lb n="1014"/><span>bhí an féar 'n-a shnaois le tiormacht ar theacht an tráth</span>
<lb n="1015"/><span>nóna.  Bhí m'athair, mar ba ghnátach leis, a d'iarraidh</span>
<lb n="1016"/><span>bheith thall 's i bhfus.  Bhí beirt spealadóir ag obair</span>
<lb n="1017"/><span>aige i bpáirc eile, agus bhíodh súil aige i ndiaidh na mbó</span>
<lb n="1018"/><span>le h-eagla go mbrisfidís isteach i ndíoghbháil, is iad</span>
<lb n="1019"/><span>ag guidheal, rud nárbh annamh leó.</span></p>
<lb n="1020"/>
<lb n="1021"/><p><span>"Beidh an tosac againn-ne ortha," arsa Cornaí i</span>
<lb n="1022"/><span>gcogar liom-sa, agus ár gcoca nách mór críochnuighthe</span>
<lb n="1023"/><span>againn.</span></p>
<lb n="1024"/>
<lb n="1025"/><p><span>"Teastuigheann cúpla brat eile uaim, is dóigh liom,"</span>
<lb n="1026"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="1027"/>
<lb n="1028"/><p><span>Dhein Cornaí brat, is do chuir suas chugham-sa é.  Do</span>
<lb n="1029"/><span>chuireas-sa go cruinn fém' chois é.  Do bhuail Cornaí</span>
<lb n="1030"/><span>buille de chúl an raca thall 's i bhfus air, agus do chimil</span>
<lb n="1031"/><span>sé an raca anuas de'n choca.</span></p>
<lb n="1032"/>
<lb n="1033"/><p><span>"Déanfaidh braitín beag eile an gnó i gceart," ars'</span>
<lb n="1034"/><span>eisean, "acht é bheith go deas cruinn, agus teann'n-a lár."</span>
<lb n="1035"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1036"/><p><span>Bhí an bheirt eile ag cur díobh go ciúin cionntach.</span></p>
<lb n="1037"/>
<lb n="1038"/><p><span>Bhí an dá choca críochnuighthe againn, coca agam</span>
<lb n="1039"/><span>féin is Cornaí, agus coca ag Seaghán Thaidhgín agus</span>
<lb n="1040"/><span>Diarmaid na Móna.  'Sé an deabhadh bhí ar Chornaí ná</span>
<lb n="1041"/><span>coca eile bheith le déanamh: ní raibh ann acht adhbhar</span>
<lb n="1042"/><span>coca eile.  Dá mbéadh tosach againn-ne, is againn-ne</span>
<lb n="1043"/><span>bhéadh déanamh an choca úd, is bhéadh iachaill ar Dhiar-</span>
<lb n="1044"/><span>maid baint uatha.  Níor lúgha le Cornaí rádh leis dul</span>
<lb n="1045"/><span>agus na ba do chrúdh 'ná é chur ag baint ó choca féir.</span></p>
<lb n="1046"/>
<lb n="1047"/><p><span>"Tar a leith, a Chornaí," arsa Diarmaid na Móna,</span>
<lb n="1048"/><span>"chun go gcuirfeam súgáin ar an gcoca so."</span></p>
<lb n="1049"/>
<lb n="1050"/><p><span>"An ag magadh ataoi?  Ar ndóithir níl sé leath</span>
<lb n="1051"/><span>phuínnteálta fós agaibh," arsa Cornaí go leath-chann-</span>
<lb n="1052"/><span>carach.</span></p>
<lb n="1053"/>
<lb n="1054"/><p><span>"Tá amás," arsa Diarmaid go réidh síothchánta.</span></p>
<lb n="1055"/>
<lb n="1056"/><p><span>"Níl asdó," arsa Cornaí, agus colg air, do rádh is</span>
<lb n="1057"/><span>go mbéadh tosach ag an mbeirt eile orainn-ne.</span></p>
<lb n="1058"/>
<lb n="1059"/><p><span>"Mhaise is sean-fhocal é," arsa Diarmaid, "gur fearr</span>
<lb n="1060"/><span>cinn ná ceann.  B'fhéidir an ceart a bheith agat.  Ní</span>
<lb n="1061"/><span>h-aon díoghbháil dúinn soipín beag eile a chur air."</span></p>
<lb n="1062"/>
<lb n="1063"/><p><span>Ní raibh ó Chornaí acht moill do chur ar an mbeirt</span>
<lb n="1064"/><span>eile, le súil is go mbeimís-ne ullamh rómpa, agus</span>
<lb n="1065"/><span>bhíomair.</span></p>
<lb n="1066"/>
<lb n="1067"/><p><span>"Seo anois, a Dhiarmaid," arsa Cornaí go mustarach,</span>
<lb n="1068"/><span>"tar annso.  Tá ár gcoca-sa ullamh."</span></p>
<lb n="1069"/>
<lb n="1070"/><p><span>Do chuir an bheirt súgán ar an gcoca.  D'fháisc-</span>
<lb n="1071"/><span>eadar é.</span></p>
<lb n="1072"/>
<lb n="1073"/><p><span>"Seo anois," arsa Cornaí liom-sa, is mé im' sheasamh</span>
<lb n="1074"/><span>ar leath-chois, "feiceam a' bhféadfá greim a bhreith ar</span>
<lb n="1075"/><span>órdóig do choise."</span></p>
<lb n="1076"/>
<lb n="1077"/><p><span>Thugas iarracht air.  D'éirigh liom.  Bhíos ag</span>
<lb n="1078"/><span>féachaint anonn ar Sheaghán agus ar a choca.</span></p>
<lb n="1079"/>
<lb n="1080"/><p><span>"Féach i n-áirde 'sa spéir," arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="1081"/>
<lb n="1082"/><p><span>D'fhéachas.</span>
<lb n="1083"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1084"/><p><span>"Seachain," arsa Diarmaid na Móna.</span></p>
<lb n="1085"/>
<lb n="1086"/><p><span>Ní raibh an focal amach as a bhéal nuair do bhris an</span>
<lb n="1087"/><span>mhéaróg, nó do scaoil braighdeán Chornaí, ní fheadar</span>
<lb n="1088"/><span>ciaca, is do shleamhnuigheas anuas taobh an choca ar an</span>
<lb n="1089"/><span>dtalamh.</span></p>
<lb n="1090"/>
<lb n="1091"/><p><span>"Tá an garsúin bascaighthe," arsa Diarmaid na</span>
<lb n="1092"/><span>Móna, acht ní raibh pioc orm.  Dob' é toil Dé é go</span>
<lb n="1093"/><span>raibh cuid de'n fhéar thirim fúm ar an dtalamh.</span></p>
<lb n="1094"/>
<lb n="1095"/><p><span>"Moladh le Dia is le Muire," ar seisean, nuair do</span>
<lb n="1096"/><span>chonnac sé mé im' sheasamh.</span></p>
<lb n="1097"/>
<lb n="1098"/><p><span>Dob' fhiú dhuit bheith ag éisteacht le Cornaí, acht ní</span>
<lb n="1099"/><span>h-iad a phaidreacha a bhí ar siúbhal aige.  Bhí leath-cheann</span>
<lb n="1100"/><span>ar an gcoca, agus mar bharr ar an aindeise, bhí m'athair</span>
<lb n="1101"/><span>ag gabhail chughainn i leith an póirsín, agus deabhadh air.</span></p>
<lb n="1102"/>
<lb n="1103"/><p><span>"Molaim-se an bheirt agaibh chun coca a dhéanamh," ar</span>
<lb n="1104"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="1105"/>
<lb n="1106"/><p><span>"Níl locht air, arsa Cornaí, "ná feiceann tú gur i</span>
<lb n="1107"/><span>gcoinnibh an chnuic atá sé ag tuitim."</span></p>
<lb n="1108"/>
<lb n="1109"/><p><span>Chím an méid sin comh maith leat-sa.  Tá dronn</span>
<lb n="1110"/><span>air mar a bhéadh ar Mhicheál na bPréachán agus a mhála</span>
<lb n="1111"/><span>air.  Acht níl aon mhaitheas bheith ag seanchas nuair a</span>
<lb n="1112"/><span>bhíonn an anachain déanta.  B'fhéidir go bhféadfidhe é</span>
<lb n="1113"/><span>dhíriughadh beagáinín le fáscadh na méaróg, acht seachain</span>
<lb n="1114"/><span>agus tú ag baint uaidh gan a thuilleadh díoghbhála a</span>
<lb n="1115"/><span>dhéanamh."</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>Bhí Cornaí ag cur alluis dé: bhí síol is brúscar an</span>
<lb n="1118"/><span>fhéir ag cur tochais ar chaol a dhroma, agus é ag baint ó</span>
<lb n="1119"/><span>sna cocaíbh.  Ba dheacair é a bhearradh an trathnóna úd.</span></p>
<lb n="1120"/>
<lb n="1121"/><p><span>Do chaitheas-sa na ba do sheóladh abhaile chun a</span>
<lb n="1122"/><span>gcrúidhte.</span>
<lb n="1123"/></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1124"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1125"/>
<lb n="1126"/><p><span>NA hASAIL.</span></p>
<lb n="1127"/>
<lb n="1128"/><p><span>"Níl aon asal le fághail níos fearr ná m'asal-sa;</span>
<lb n="1129"/><span>Bíonn mo bhean is mo mháthair an-áirde sa tsrathair air,</span>
<lb n="1130"/><span>Agus an chuid eile de'n stán i málaíbh ag cnagarnaigh."</span></p>
<lb n="1131"/>
<lb n="1132"/><p><span>— An Tinncéar.</span></p>
<lb n="1133"/>
<lb n="1134"/><p><span>Chomh fada siar is tá cuimhneamh im' cheann bhíodh</span>
<lb n="1135"/><span>móinfhéar le díol thíos ar an mBán-Chluain.  Bhíodh móin</span>
<lb n="1136"/><span>fhéar ag m'athair ann, is ag mórán nárbh é de mhuinntir</span>
<lb n="1137"/><span>an bhaile seo againn-ne, agus b'fhéidir a thuilleadh i</span>
<lb n="1138"/><span>nDrom a' Bhaile le hais Chill Orglan, nó ar Árd a'</span>
<lb n="1139"/><span>Rátha, buille beag lastuaidh de Chrois na Cúlach.  I</span>
<lb n="1140"/><span>bPáirc an tSaghdair i n-aice gháirdín na Bán-Chluanach a</span>
<lb n="1141"/><span>bhí an móinfhéar againn i mbliadhna.  Bhí leath na páirce</span>
<lb n="1142"/><span>againn-ne, agus an leath eile i gcómhar idir Thadhg na</span>
<lb n="1143"/><span>Stiall agus Donnchadh Bán.  An Pháirc ba ghiorra dhúinn</span>
<lb n="1144"/><span>'sé Domhnall na hEisce do cheannuigh í dó féin is dá</span>
<lb n="1145"/><span>dhearbhráthair céile ó Bhun an Chnuic.</span></p>
<lb n="1146"/>
<lb n="1147"/><p><span>Bhí beirt spealadóir ag obair againn-ne i ndeire an</span>
<lb n="1148"/><span>tsamhraidh nó i dtosach an fhoghmhair, ní fheadar ciaca</span>
<lb n="1149"/><span>anois, acht go bhfuil fhios agam go maith go raibh an</span>
<lb n="1150"/><span>féar sábhálta againn roimh la Aonaigh a' Phuic; agus</span>
<lb n="1151"/><span>bíonn Aonach a' Phuic i gcomhnuidhe ar an aonmhadh la</span>
<lb n="1152"/><span>déag de mhí ná Lughnasa, sé sin mar a déarfá ar an</span>
<lb n="1153"/><span>gcéad la de réir an tsean-áirimh.  Bhí saothar lae</span>
<lb n="1154"/><span>bainte ag na spealadóiríbh is bhíomair chun bheith ag sábh-</span>
<lb n="1155"/><span>áilt an fhéir ar an dtarna lá.  D'éirigh an mhaidean go</span>
<lb n="1156"/><span>breágh tar éis oidhche drúchta, is dob' fhuirist dh'aithint</span>
<lb n="1157"/><span>ar an ngréin go mbéadh an la go háluinn chun féir;</span>
<lb n="1158"/><span>agus mar a deir an sean-fhocal, ná raibh éin-ne riamh</span>
<lb n="1159"/><span>ar a dhícheall an la breágh — bhí m'athair go dícheallach,</span>
<lb n="1160"/><span>bruideamhail.</span>
<lb n="1161"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1162"/><p><span>Bhíos-sa chun dul le na mbricfeast ag triall ar na</span>
<lb n="1163"/><span>spealadóiríbh, acht ní raibh an t-asal le fagháil ar</span>
<lb n="1164"/><span>maidin in aon bhall.  Bhí iachall orm-sa dul ar a lorg,</span>
<lb n="1165"/><span>is dob' éigean do Sheaghán Thaidhgín císte aráin agus</span>
<lb n="1166"/><span>bolmach bainne d'árdughadh leis síos an comhngar chúcha.</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>Is éachtach a mbíonn de chlaidhreacht i n-asal.  An</span>
<lb n="1169"/><span>t-asal so a bhí againn-ne, is i bhfochair na mbó do bhíodh</span>
<lb n="1170"/><span>sé i gcomhnuidhe, istigh 's amuigh.  Acht féach! dá mbéadh</span>
<lb n="1171"/><span>lá móna ann nó aon lá eile, agus sinn go leath-lámhach,</span>
<lb n="1172"/><span>is gnó againn de "Bhill," níl aon áit go mba dhóithighe</span>
<lb n="1173"/><span>dhó a bheith ann ná thíos i n-íochtar Chill an Phludaigh nó</span>
<lb n="1174"/><span>thoir in Innse na gCoiníní, agus scata asal eile 'n-a</span>
<lb n="1175"/><span>chomhluadar.</span></p>
<lb n="1176"/>
<lb n="1177"/><p><span>"Imthigh ort," arsa m'athair liom-sa ar maidin go</span>
<lb n="1178"/><span>moch, "is féach a bhfaightheá an t-asal:  Ní fheicim leis</span>
<lb n="1179"/><span>na buaibh é.  Níor chaill sé an sean-bhéas riamh, agus is</span>
<lb n="1180"/><span>baoghlach gur bhailimh sé leis aréir, mar is gnáthach leis</span>
<lb n="1181"/><span>a dhéanamh agus é ag teastabháil uainn.  Buail siar ar</span>
<lb n="1182"/><span>dtúis go dtí Páircín na gCruach, b'fhéidir é bheith ann.</span>
<lb n="1183"/><span>Chonnac cúpla asal ann aréir go deireannach agus mé</span>
<lb n="1184"/><span>ag teacht a leith ó'n gCeapaigh.  Mura bhfuil sé annsúd</span>
<lb n="1185"/><span>féach an mbéadh sé thíos ag Bun a Bhaile le cois asail</span>
<lb n="1186"/><span>an fhigheadóra.  Níor mhiste dhuit greim aráin d'ithe ar</span>
<lb n="1187"/><span>dhul amach dhuit."</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>Siar liom agus cannta aráin im' láimh agam.  Ní</span>
<lb n="1190"/><span>raibh "Bill" i bPáircín na gCruach.  Siad na hasail a</span>
<lb n="1191"/><span>bhí ann 'ná asal Thomáis 'ach Mhíchíl agus asal Thaidhg</span>
<lb n="1192"/><span>Bhríghde ó Chill a' Phludaigh, agus ceann eile anuas ó'n</span>
<lb n="1193"/><span>Sean-Baile.  Chuireas a thuairisc ar bheirt nó triúr,</span>
<lb n="1194"/><span>acht ní fheaca éinne aca é 'Bé an scéal céadna a bhí</span>
<lb n="1195"/><span>agam tar éis dul síos go Bun a' Bhaile.  Bhí asal</span>
<lb n="1196"/><span>Sheaghán Fhigheadóra ann agus asal mhangaire an éisc,</span>
<lb n="1197"/><span>agus cúpla ceann eile, acht ní raibh an t-asal so againn-</span>
<lb n="1198"/><span>ne ortha.</span>
<lb n="1199"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1200"/><p><span>Bhíos cráidhte, agus an t-ocras ag cur orm.  Ní</span>
<lb n="1201"/><span>fada théidheann greim beag aráin gan annlann ar</span>
<lb n="1202"/><span>ghoile gharsúin do shásám ar maidin.  D'fhilleas abhaile</span>
<lb n="1203"/><span>le súil is go mbéadh "Bill" ann romhamh, acht sceimhle</span>
<lb n="1204"/><span>chuige, ní raibh, 'ná a thuairisc.  Ní raibh 'sa bhaile romhamh</span>
<lb n="1205"/><span>acht mo mháthair is na cailíní: bhí an chuid eile tar éis</span>
<lb n="1206"/><span>imtheacht ag gabháilt do'n fhéar.</span></p>
<lb n="1207"/>
<lb n="1208"/><p><span>Nuair do bhí greim bidh ithte agam do bhailigheas liom</span>
<lb n="1209"/><span>soir cois na Geadaighe, féachaint an mbéadh mo</span>
<lb n="1210"/><span>rógaire asail i n-Innse na gCoiníní nó i n-aon bhall</span>
<lb n="1211"/><span>cois na h-abhna, acht ní raibh 'ná aon asal eile acht chomh</span>
<lb n="1212"/><span>beag.  Díreach agus mé ceapaithe ar fhilleadh abhaile</span>
<lb n="1213"/><span>do chonnac suas uaim i n-aice an droichid, garsún eile,</span>
<lb n="1214"/><span>is é a d'iarraidh breith ar asal.  Suas liom chuige.  Cé</span>
<lb n="1215"/><span>hé bhéadh ann 'ná mac Sheaghán an tSiopa.</span></p>
<lb n="1216"/>
<lb n="1217"/><p><span>"Is dócha," arsa mise leis, "ná feacaidhis an t-asal</span>
<lb n="1218"/><span>so againn-ne i n-aon bhall ó mhaidin."</span></p>
<lb n="1219"/>
<lb n="1220"/><p><span>"Do chonnac.  Siúd é thuas é ar an dtaobh eile de'n</span>
<lb n="1221"/><span>droichead.  Tar a leith annso, féachaint a' bhféadfaimís</span>
<lb n="1222"/><span>breith ar an mbioranách so.  Bhí m'athair chun dul go</span>
<lb n="1223"/><span>Cill Áirne ar maidin leis.  Theastuigh arán is tae</span>
<lb n="1224"/><span>uaidh, rolla tobac agus bosca píopaí i gcóir thorraimh</span>
<lb n="1225"/><span>Shighle na mBó.  Bhí an t-asal againn ag cur móna</span>
<lb n="1226"/><span>amach ar réidh an Ghaorthaidh le cúpla lá.  "Tá an</span>
<lb n="1227"/><span>t-ainmhidhe bocht tuirseach," arsa m'athair aréir, "ba</span>
<lb n="1228"/><span>thruagh é a cheangal isteach anocht.  Tabhair cead a chos</span>
<lb n="1229"/><span>dó.  Ní baoghal dó dul i bhfad ó bhaile as so go</span>
<lb n="1230"/><span>maidin i mbáireach."  Agus féach anois air agus an</span>
<lb n="1231"/><span>teasbach atá air, ba dhóigh le duine gur ag caitheamh a</span>
<lb n="1232"/><span>thóna a bhí sé rith na seachtmhaine."</span></p>
<lb n="1233"/>
<lb n="1234"/><p><span>"Ní fheadar ar thalamh an domhain cad é an donas a</span>
<lb n="1235"/><span>bhíonn anuas ar asalaibh ná bíonn siad sásta choidhche</span>
<lb n="1236"/><span>gan bheith ag bóithreóireacht astoidhche ar nós na gcat."</span></p>
<lb n="1237"/>
<lb n="1238"/><p><span>"Aidhe, greadadh chúcha, níl aon chiall aca.  Beir ar</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1239"/><p><span>cheann air seo dhom go fóill chun go bhfaighead dul ar</span>
<lb n="1240"/><span>marcaidheacht air — Go bhfágaidh Dia do shláinte agat.</span>
<lb n="1241"/><span>Geallaim-se dhuit-se go mbainfead-sa cuid de'n</span>
<lb n="1242"/><span>teasbach dé.  Téanam ort anois, 'féachaint an bhfaigh</span>
<lb n="1243"/><span>mís greim ar t'asal-sa."</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>Suas linn chuige.  Bhí asal an ghabha agus asal eile</span>
<lb n="1246"/><span>le na chois fé shúil an droichid.  Do dhruideas féin</span>
<lb n="1247"/><span>isteach chun breith ar "Bill."  Níor dhein sé acht casadh</span>
<lb n="1248"/><span>mór-dtimcheall agus greadadh leis, ag caitheamh a thóna,</span>
<lb n="1249"/><span>chun gur bhain sé an bannrach amach 'sa bhaile.</span></p>
<lb n="1250"/>
<lb n="1251"/><p><span>Do ghluaiseas féin abhaile agus faobhar orm.  Bhí na</span>
<lb n="1252"/><span>ba 'sa Pháirc ar aghaidh an dorais amach, cuid aca ag</span>
<lb n="1253"/><span>inghníor, agus an chuid eile aca 'na luighe ag cogaint</span>
<lb n="1254"/><span>a gcíorach.  Bhí "Bill" istigh i lár na páirce ag inghníor</span>
<lb n="1255"/><span>do féin.  Chomh túisce is do chonnac sé mise ag teacht</span>
<lb n="1256"/><span>isteach thar claidhe, do thóg sé a cheann, is d'fhéach orm</span>
<lb n="1257"/><span>ar feadh tamaillín, thug crothadh dá earball agus</span>
<lb n="1258"/><span>d'imthigh air, ar bog-shodar ar scáth na mbó.  Is dócha</span>
<lb n="1259"/><span>go ndubhairt sé leis féin go raibh droch-fhuadar fúm, is</span>
<lb n="1260"/><span>nárbh ionntaoibh leis mé.</span></p>
<lb n="1261"/>
<lb n="1262"/><p><span>Bíonn a chiall féin ag an asal.</span></p>
<lb n="1263"/>
<lb n="1264"/><p><span>Mar adubhart cheana ní raibh 'sa bhaile romham acht</span>
<lb n="1265"/><span>mo mháthair agus na cailíní, mo dheirbhshiúr féin agus</span>
<lb n="1266"/><span>léan, deirbhshiúr Sheagháin Thaidhgín, agus iad go gnóthach</span>
<lb n="1267"/><span>ag cur oibre na maidne dhíobh.  Bhí cíléaraí le glanadh</span>
<lb n="1268"/><span>is le scóladh aca i gcóir bainne an tráthnóna, i</span>
<lb n="1269"/><span>n-éaghmuis bídh a thabhairt do mhucaibh agus bainne do</span>
<lb n="1270"/><span>ghamhnaibh.</span></p>
<lb n="1271"/>
<lb n="1272"/><p><span>Bhí léan ar a dá glúin ar úrlár na cistineach, sop</span>
<lb n="1273"/><span>fraoigh 'na láimh aici is í ag glanadh cíléara; agus</span>
<lb n="1274"/><span>geallaim-se dhaoibh nár fhág sí aon tochas ar thóin an</span>
<lb n="1275"/><span>chíléara úd, agus má bhí aon chuid de bhlas an bhainne</span>
<lb n="1276"/><span>ghéir i n-achrann ins an adhmad ar maidin, níor bhaoghal</span>
<lb n="1277"/><span>dó bheith ann um tráthnóna.</span>
<lb n="1278"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1279"/><p><span>Bhí corcán mór uisce crochta ar an dteinidh chun na</span>
<lb n="1280"/><span>gcíléar do scóladh, agus clár ar an gcorcán le</span>
<lb n="1281"/><span>heagladh go raghadh balaithe an deataigh fé'n uisce, nó</span>
<lb n="1282"/><span>go dtuitfeadh an súgha anuas ann.  Bhí mo dheirbhshiúr</span>
<lb n="1283"/><span>ag tabhairt bainne do ghamhain óg, is mo mháthair agus</span>
<lb n="1284"/><span>slaitín aici, a d'iarraid na coda eile do choimeád</span>
<lb n="1285"/><span>amach uaidh chun go mbéadh a chomhthrom ólta aige.  Bhí</span>
<lb n="1286"/><span>breis agus a dóthain le déanamh aici.  Bhíodar go léir</span>
<lb n="1287"/><span>ag poc-léimrigh mór dtimcheall airthi agus ag déanamh</span>
<lb n="1288"/><span>isteach ar an mbainne.</span></p>
<lb n="1289"/>
<lb n="1290"/><p><span>"Mhaise scríob ort is clog ó mhíol ort," ar sise le</span>
<lb n="1291"/><span>gamhain mór breac a tháinigh ar dtaob thiar dí agus a</span>
<lb n="1292"/><span>thug poc dí, "nách deacair tú a shásamh.  Féach air anois,</span>
<lb n="1293"/><span>a bholg chomh lán le mála píobaire, is go mba dhóigh leat</span>
<lb n="1294"/><span>agus an fuadar atá fé, nár ól sé braon bainne le</span>
<lb n="1295"/><span>seachtmhain.  Seo," ar sise liom-sa.  "Ní fearra dhuith</span>
<lb n="1296"/><span>bheith díomhaoin, agus do lámha sáithte síos id' phócaíbh</span>
<lb n="1297"/><span>agat, 'ná na gamhna so a thiomáint síos go bun na</span>
<lb n="1298"/><span>Páirce Caoile, is nuair a bheidh an méid sin déanta</span>
<lb n="1299"/><span>agat, téir agus bain dorn prátaí i gcóir dínnéir;</span>
<lb n="1300"/><span>agus má tá ort bheith ar an mBán Chluain ar an dó a</span>
<lb n="1301"/><span>chlóg níor mhiste dhuit bheith ag fágaint na háite seo ar</span>
<lb n="1302"/><span>a h-aon acht go h-áirithe.  Ná bí i bhfad anois.  Tá a</span>
<lb n="1303"/><span>lán le déanamh againn-ne fós, is ní bheidh éin-ne eile</span>
<lb n="1304"/><span>annso ar ball chun aire thabhairt do sna buaibh acht</span>
<lb n="1305"/><span>sinne."</span></p>
<lb n="1306"/>
<lb n="1307"/><p><span>Bhí na prátaí nuadha go fóghanta againn is ní rabhas i</span>
<lb n="1308"/><span>bhfad ag baint lán buirdeoige aca — cnuip bhreágha</span>
<lb n="1309"/><span>ramhra, agus gan criochán ortha.</span></p>
<lb n="1310"/>
<lb n="1311"/><p><span>Bhí teas agus brothall an lae ag éirighe.  Bhí na</span>
<lb n="1312"/><span>cuileanna ag griobhairt ar an buaibh.  D'imthigh na</span>
<lb n="1313"/><span>beithidhigh seasca ag guidheal le teasbach, is gan stad</span>
<lb n="1314"/><span>leo chun gur bhaineadar amach geata an bhóthair, acht ó</span>
<lb n="1315"/><span>bhí an geata dúnta dob' éigean dóibh filleadh thar n-ais;</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1316"/><p><span>agus siar leo ar stealladh go log an Aifrinn i bPáirc</span>
<lb n="1317"/><span>na Glaise.  Tháinig na ba bainne isteach 'sa bhannrach;</span>
<lb n="1318"/><span>tháinigh "Bill" isteach leo, acht má tháinig ní hiad na</span>
<lb n="1319"/><span>cuileanna a chuir aon chorrabhuais air.  Bhí seithe righin</span>
<lb n="1320"/><span>mothallach air agus níor bhaoghal dó cuil 'ná creabhar.</span>
<lb n="1321"/><span>Tart a bhí air, agus dúil i n-uisce na bprátaí.</span></p>
<lb n="1322"/>
<lb n="1323"/><p><span>Do léigheas i leabhar agus mé ar scoil ná hólann</span>
<lb n="1324"/><span>asal aon uisce acht fíor-uisce glan.  Níor chreideas é,</span>
<lb n="1325"/><span>agus ní chreidim anois é acht chomh beag. 'B'fearr le</span>
<lb n="1326"/><span>"Bill" uisce na bprátaí ná fíor-uisce an chuiréil.</span>
<lb n="1327"/><span>'Sé is dóigh liom fhéin go n-ólfadh sé uisce na gcos dá</span>
<lb n="1328"/><span>mbéadh sé i gcíléar nó i n-aon árthach eile lasmuigh</span>
<lb n="1329"/><span>de'n doras.  Dob' fiú dhuit bheith ag féachaint air agus</span>
<lb n="1330"/><span>an t-uisce te.</span></p>
<lb n="1331"/>
<lb n="1332"/><p><span>Níor chuir aon chairéaraidhe ó Chorcaigh riamh níos</span>
<lb n="1333"/><span>aicilighe chun bodhla ainirthe d'fhuaradh 'ná mar do dhéan</span>
<lb n="1334"/><span>fadh "Bill" le huisce na bprátaí agus gal teasa ag</span>
<lb n="1335"/><span>éirighe as.</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p><span>Nuair a bhí a dheoch ólta ag "Bill" do chuireas</span>
<lb n="1338"/><span>isteach 'sa chró é.  Do chuireas an gléas air.  Do</span>
<lb n="1339"/><span>cheanglas cliabh i dtrucaill an asail, agus sop féir i</span>
<lb n="1340"/><span>dtóin an chléibh.  Bhí na prátaí beirbhthe is iad istigh i</span>
<lb n="1341"/><span>n-éadach cláir, agus na prátaí agus an t-éadach cláir</span>
<lb n="1342"/><span>istigh i mála.  Bhí canna de bhainne na h-oidhche aréir</span>
<lb n="1343"/><span>ullamh aca agus meascán breágh ime ag snámh istigh ann.</span></p>
<lb n="1344"/>
<lb n="1345"/><p><span>"Anois," arsa mise lem' mháthair, "ciaca bheidh i</span>
<lb n="1346"/><span>n-íochtar an chléibh, an bainne nó na prátaí?"</span></p>
<lb n="1347"/>
<lb n="1348"/><p><span>"Ba chóir go mbéadh 'fhios agat gur ag éirghe a bhíonn</span>
<lb n="1349"/><span>an teas i gcomhnuidhe.  Dá gcuirtheá na prátaí i n-íoch-</span>
<lb n="1350"/><span>tar an chléibh bhéadh an gal ag dul fé'n mbainne, agus</span>
<lb n="1351"/><span>bhéadh an t-ím leachta agat sar a mbeitheá leath na</span>
<lb n="1352"/><span>slighe.  Cur an canna i n-íochtar, agus sop maith féir</span>
<lb n="1353"/><span>anuas air, is ní baoghal dó teas na bprátaí i mbarr an</span>
<lb n="1354"/><span>chléibh."</span>
<lb n="1355"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1356"/><p><span>Do dheineas rud airthi, is bhí gach aon rud feistighthe</span>
<lb n="1357"/><span>ceangailte agam, mo chipín biorrach im' láim agam,</span>
<lb n="1358"/><span>agus mé ullamh chun bóthar díreach agus an clog ag</span>
<lb n="1359"/><span>bualadh a h-aon.</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>Siúd chun siúbhal mé soir an bóithrín.  Bhí teiníl ar</span>
<lb n="1362"/><span>thaobh an bhóithrín leithead cúpla páirce ó'n dtigh, agus</span>
<lb n="1363"/><span>geata ar an mbóithrín cois na teiníolach.  Dob éigean</span>
<lb n="1364"/><span>domh-sa stad chun an gheata d'oscailt.  Chuala an liugh</span>
<lb n="1365"/><span>ar dtaobh thiar díom.  D'fhéachas siar, is cé bhéadh ann</span>
<lb n="1366"/><span>'ná léan Thaidhgín agus saothar airthi, ag rith im' dhiaidh</span>
<lb n="1367"/><span>ar a croidhe dícheall.</span></p>
<lb n="1368"/>
<lb n="1369"/><p><span>"Cad tá ort?" arsa mise nuair do chonnac í.</span></p>
<lb n="1370"/>
<lb n="1371"/><p><span>"Is cuma leat-sa cad tá orm; mise ag rith id'</span>
<lb n="1372"/><span>dhiaidh, is ag glaodhach ort agus ná leogfá ort gur</span>
<lb n="1373"/><span>chualaidhis mé."</span></p>
<lb n="1374"/>
<lb n="1375"/><p><span>"Mhaise go deimhin féin níor chuala; acht cad chuige</span>
<lb n="1376"/><span>an saothar agus an anaithe ar fad?"</span></p>
<lb n="1377"/>
<lb n="1378"/><p><span>"Nách deas an teachtaire bídh thu-sa.  B'é dearmhad</span>
<lb n="1379"/><span>an chléirigh ar a chlog agat é, agus na sceana d'fhág-</span>
<lb n="1380"/><span>aint id' dhiaidh."</span></p>
<lb n="1381"/>
<lb n="1382"/><p><span>"Acht cogar, a léan," arsa mise, "nár chóir gur</span>
<lb n="1383"/><span>oraibh-se a bhéadh a mhillean-san, is nách orm-sa; acht is</span>
<lb n="1384"/><span>dócha gurab amhlaidh a bhíonn an scéal i gcomhnuidhe, 'pé</span>
<lb n="1385"/><span>duine ólann é, 'sé Domhnall a dhíolfaidh as."</span></p>
<lb n="1386"/>
<lb n="1387"/><p><span>"Seo, cuir chughat na sceana is bhí ag bogadh leat.</span>
<lb n="1388"/><span>Dúbhairt do mhathair liom a rádh leat a bheith abhaile i</span>
<lb n="1389"/><span>n-am chun na mbó do sheóladh abhaile chun crúidhte."</span></p>
<lb n="1390"/>
<lb n="1391"/><p><span>"Slán an scéalaidhe," arsa mise go searbh, is do</span>
<lb n="1392"/><span>chomáineas liom soir an póirsín.</span></p>
<lb n="1393"/>
<lb n="1394"/><p><span>Níor bhfada chun go rabhas féin is m'asal ar an</span>
<lb n="1395"/><span>mbóthar.  Thugas priocadh beag de'n chipín bhiorrach do</span>
<lb n="1396"/><span>"Bhíll" do chuir ar sodar é.  Go díreach agus mé ag</span>
<lb n="1397"/><span>an bPáirc Gharbh cé bhéadh ag gabháil i leith an comhngar</span>
<lb n="1398"/><span>chugham ó thigh Mhicil a' Chnuic 'ná Domhnall Óg Ó Bruighin.</span>
<lb n="1399"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1400"/><p><span>"Fan," ar seisean liom-sa; "nách ort atá an</span>
<lb n="1401"/><span>deabhadh — cá bhfuilir ag dul anois?"</span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>"Táim ag dul le dínnéar chun na bhfear oibre atá</span>
<lb n="1404"/><span>againn thíos ar an mBán-Chluain, ag sabháilt fhéir.</span>
<lb n="1405"/><span>Téanam ort síos, gheobhair marcaidheacht uaim-se."</span></p>
<lb n="1406"/>
<lb n="1407"/><p><span>"B'fhéidir nár bhfearra dhom bheith annso.  Níl seoid</span>
<lb n="1408"/><span>a' bharra le déanamh agam."</span></p>
<lb n="1409"/>
<lb n="1410"/><p><span>"Seo, máiseadh suidh thall annsúd ar an leath-luighe</span>
<lb n="1411"/><span>eile, is bímís ag imtheacht.  Beidh m'athair agus a shúil</span>
<lb n="1412"/><span>an áirde aige féachaint an bhfuilim-se ag teacht nuair a</span>
<lb n="1413"/><span>bhuailfidh clog na Bán-Chluanach an dó."</span></p>
<lb n="1414"/>
<lb n="1415"/><p><span>"Cá bhfuil an móinfhéar agaibh?"</span></p>
<lb n="1416"/>
<lb n="1417"/><p><span>"I bPáirc a' t' Saghdair."</span></p>
<lb n="1418"/>
<lb n="1419"/><p><span>"Bhfuil aon choiníní ann?"</span></p>
<lb n="1420"/>
<lb n="1421"/><p><span>"Ní dóigh liom go bhfuil, acht táid 'sa pháirc is giorra</span>
<lb n="1422"/><span>dhúinn."</span></p>
<lb n="1423"/>
<lb n="1424"/><p><span>"B'fhéidir go bhfaighmís greim ar photachán ann.  Do</span>
<lb n="1425"/><span>rug Pádraig Mhíchíl ar dhá cheann an lá fé dheire thoir i</span>
<lb n="1426"/><span>Rann an Ghabhair.  Bhíodar i bpoillín leo féin.  Do</span>
<lb n="1427"/><span>thug sé leis abhaile iad.  Níor mhair ceann aca acht lá.</span>
<lb n="1428"/><span>Bhí an ceann eile ag déanamh go maith, é féin agus an</span>
<lb n="1429"/><span>piscín ag ól baine i gcuibhreann lé chéile."</span></p>
<lb n="1430"/>
<lb n="1431"/><p><span>"Agus nár bhac an sean-chat leis?"</span></p>
<lb n="1432"/>
<lb n="1433"/><p><span>"Fan go fóill.  D'árduigh Pádraig leis an potachán</span>
<lb n="1434"/><span>amach 'sa gháirdín.  Bhí an créatúirín ag ingníor do</span>
<lb n="1435"/><span>fhéin.  Bhí an sean-chat ag faireadh air i gan fhios do</span>
<lb n="1436"/><span>Phádraig.  D'éirigh sí de léim, agus sar a raibh 'fhios</span>
<lb n="1437"/><span>ag Pádraig cad a bhí déanta, bhí an potachán marbh ag</span>
<lb n="1438"/><span>an gcat as comhair a shúl amach."</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>"Nárbh í an diablóir cait í agus a leithéid a dhéan</span>
<lb n="1441"/><span>amh; acht is dócha go mbriseann an dúthchas tré shúilibh</span>
<lb n="1442"/><span>an chait."</span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>"Cogar, a Dhomhnaill — ca' na thaobh na potacháin a</span>
<lb n="1445"/><span>bheith curtha i bhfolach mar a mbíd ag an sean-choinín?"</span>
<lb n="1446"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1447"/><p><span>"Mar do mharbhóchadh an sean-choinín fireann iad,</span>
<lb n="1448"/><span>agus, le heagla go bhfaigheadh an sean-rógaire greim</span>
<lb n="1449"/><span>ortha, cuireann an mháthair i bpoillín leo féin iad, agus</span>
<lb n="1450"/><span>nuair a théidheann sí amach ag soláthar dí féin, clúd-</span>
<lb n="1451"/><span>uigheann sí béal an phoillín 'n-a diaidh le cré.  Déin-</span>
<lb n="1452"/><span>eann an giorrfhiadh an cleas céadna."</span></p>
<lb n="1453"/>
<lb n="1454"/><p><span>"Nách mí-nádúrtha an rud é sin anois; agus féach an</span>
<lb n="1455"/><span>ganndal agus an aire thughann sé do sna géannaibh</span>
<lb n="1456"/><span>óga.  Is maith é mo chuimhne-se ar an ngreadadh do</span>
<lb n="1457"/><span>fuaireas-sa ó'n nganndal so againn-ne, agus gan orm</span>
<lb n="1458"/><span>acht cóitín beag.  Do leag sé ar an gcarn-aoiligh mé</span>
<lb n="1459"/><span>ar aghaidh doruis tighe na mbó, agus do bhí sé ag gabh-</span>
<lb n="1460"/><span>áil dá sciathánaibh orm chun go rabhas leath-mharb aige.</span>
<lb n="1461"/><span>Mura mbéadh Cornaí do bheinn marbh ar fad aige.  Acht</span>
<lb n="1462"/><span>do bhaineas-sa sásamh dé tamall n-a dhiaidh san.  Do</span>
<lb n="1463"/><span>rith sé im' dhiaidh, agus do thug iarracht ar bhreith orm;</span>
<lb n="1464"/><span>do rugas ar scrogal air, is do thugas fola-thachtadh dhó,</span>
<lb n="1465"/><span>agus níl sé chomh dána ó shin is bhíodh sé."</span></p>
<lb n="1466"/>
<lb n="1467"/><p><span>"Is dócha gur sean-mhóinféar an móinfhéar so agaibh-</span>
<lb n="1468"/><span>se."</span></p>
<lb n="1469"/>
<lb n="1470"/><p><span>"Seadh gan amhras.  Níl aon mhóinfhéar eile ar an</span>
<lb n="1471"/><span>mBán-Chluain acht sean-mhóinfhéar.  Bhí beithidhigh seasca</span>
<lb n="1472"/><span>ar féarach againn-ne ann rith an ghéimhridh seo ghaibh</span>
<lb n="1473"/><span>tharainn."</span></p>
<lb n="1474"/>
<lb n="1475"/><p><span>"Ba chóir go mbéadh cúsnóg le fagháil i ndiaidh na</span>
<lb n="1476"/><span>spealadóirí."</span></p>
<lb n="1477"/>
<lb n="1478"/><p><span>"Dá mbéadh féin is baoghlach gur beag de'n mhil a</span>
<lb n="1479"/><span>bhéidh romhainn-ne.  Beidh sí go léir ag Seaghán Tháidhgín.</span>
<lb n="1480"/><span>Bhéadh mo chuid féin agam-sa mura mbéadh an rógaire</span>
<lb n="1481"/><span>asail seo bheith ar strae ar maidin indiu uainn."</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>Bhíomar ag déanamh ar Chrois na Cúlach.  Do chas-</span>
<lb n="1484"/><span>amair soir bóthar an phortuigh.  Bhí an t-asal ar sodar.</span>
<lb n="1485"/><span>Níor bhfada gur chualamair an fothrom ar dtaobh thiar</span>
<lb n="1486"/><span>dinn.  Bhí cóiste Chill-Áirne — cóiste na leitreach — ag</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1487"/><p><span>teacht ar stealladh laistiar dinn.  Chuir "Bill" cluasa</span>
<lb n="1488"/><span>ar féin ar feadh tamaill bhig, leath-chluas leis mar seo</span>
<lb n="1489"/><span>leath-chluas mar siúd.  Do mhaoluigh sé an dá</span>
<lb n="1490"/><span>chluais, agus siúd chun reatha é mar a bhéadh capall rás.</span>
<lb n="1491"/><span>Thugas-sa iarracht ar é choimeád, acht ba bheag an mhaith</span>
<lb n="1492"/><span>dhom é.</span></p>
<lb n="1493"/>
<lb n="1494"/><p><span>"Scaoil leis," arsa Domhnall.  "Tá míle de bhóthar</span>
<lb n="1495"/><span>leathan réidh romhat, idir an áit seo agus geata na</span>
<lb n="1496"/><span>Bán-Chluanach.  Ní bhíonn tréan buan, is bíodh geall go</span>
<lb n="1497"/><span>mbeidh "Bill" go mín cneasta sar a mbéam ag an</span>
<lb n="1498"/><span>ngeata.  Ní baoghal do'n chliabh dá leanfadh sé ar cos-</span>
<lb n="1499"/><span>in-áirde as so go Cill Áirne."</span></p>
<lb n="1500"/>
<lb n="1501"/><p><span>Dob fhíor do Dhomhnall é.  Níor leig "Bill" air</span>
<lb n="1502"/><span>gur chualaidh sé fothrom an chóiste agus greadadh cos</span>
<lb n="1503"/><span>na gcapall ar an mbóthar agus iad ag gabháil amach</span>
<lb n="1504"/><span>tharainn ar cos-in-áirde, cúbhrán ar sile síos le maoth-</span>
<lb n="1505"/><span>ánaibh na gcapall, is iad ag séideadh le saothar is le</span>
<lb n="1506"/><span>déine na coisidheachta.</span></p>
<lb n="1507"/>
<lb n="1508"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1509"/>
<lb n="1510"/><p><span>AN BHÁN CHLUAIN.</span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>Bhí an clog ag bualadh an dó agus sinn ag geata na</span>
<lb n="1513"/><span>Bán-Chluanach.  Bhí tigh an gháirdneóra laistigh de'n</span>
<lb n="1514"/><span>gheata.  Bhí muinntear an tighe mhóir as baile is fuair-</span>
<lb n="1515"/><span>eamair cead gabháil isteach an geata mór; agus rud</span>
<lb n="1516"/><span>ab fhearr linn-ne go mór ná an cead so, thug an gáird-</span>
<lb n="1517"/><span>neoir cuireadh dhúinn dul d'fheiscint a gháirdín ar ball.</span></p>
<lb n="1518"/>
<lb n="1519"/><p><span>Áit ana-dheas ar fad a beadh an Bhán-Chluain agus</span>
<lb n="1520"/><span>mise im' gharsún.  Ar bhruach na Leamhna iseadh atá an</span>
<lb n="1521"/><span>áit, díreach mar a thagann an Gheadhach isteach 'sa</span>
<lb n="1522"/><span>Leamhain.  Ar an dtaobh thall de'n leamhain agus ar</span>
<lb n="1523"/><span>aghaidh na Bán-Cluanach anonn atá sean-chaisleán Bhéil</span>
<lb n="1524"/><span>Átha-Málais.  Ba mhinic comhthalán i n-aice an chaisleáin</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1525"/><p><span>Bhídís cruinnighthe ann, cuid mhór de mhuinntir na</span>
<lb n="1526"/><span>Tuatha, is de mhuinntir Leasa Treighe, agus de</span>
<lb n="1527"/><span>mhuinntir Chill-Bhonáin.  Bhíodh báire agus cleasaidh-</span>
<lb n="1528"/><span>eacht aca, ceol agus rinnce.</span></p>
<lb n="1529"/>
<lb n="1530"/><p><span>Tá fhios ag an saoghal gur mór an slacht agus an</span>
<lb n="1531"/><span>deiseacht ar tír is ar tuaith crainn a bheith ag fás innti,</span>
<lb n="1532"/><span>seachas gan a bheith le feiscint acht clocha agus maol-</span>
<lb n="1533"/><span>chladhcháin.  Bhí na crainn ag fás annso go tuigh ar dhá</span>
<lb n="1534"/><span>thaobh an bhóthair, cois na Geadaighe, agus ar dhá thaobh na</span>
<lb n="1535"/><span>Leamhna.  Ní h-indiu ná indé a cuireadh na crainn úd.</span>
<lb n="1536"/><span>Is iomdha uisce ghaibh le fánaidh agus is iomdha cor a</span>
<lb n="1537"/><span>chuir an saoghal de ó cuireadh iad agus ó tógadh ar</span>
<lb n="1538"/><span>dtúis caisleán Bhéil Átha Málais ar bhruach na</span>
<lb n="1539"/><span>Leamhna.</span></p>
<lb n="1540"/>
<lb n="1541"/><p><span>Níl Droichead Íochtrach na Geadaighe acht buille beag</span>
<lb n="1542"/><span>soir ó gheata na Bán-Chluanach.  Ba mhinic a lán</span>
<lb n="1543"/><span>daoine cruinnighthe ar an droichead, is ar dhá thaob an</span>
<lb n="1544"/><span>droichid, tráthnóna Dé Domhnaigh.  Is ana-áluinn ar</span>
<lb n="1545"/><span>fad an radharc atá ó'n ndroichead tráthnóna samhraidh</span>
<lb n="1546"/><span>agus an ghrian ag dul fé.  Táid na Cruacha Dúbha ar</span>
<lb n="1547"/><span>an dtaobh theas, Corrán Tuathail agus Binn Chaereach,</span>
<lb n="1548"/><span>agus iad suas is anuas le chéile, féachaint cia aca is</span>
<lb n="1549"/><span>aoirde, an dá Ghulbain — Gulba Mhós is Gulba Bheag,</span>
<lb n="1550"/><span>ar scath na binne, Cúm Caillighe ag bun an chnuic, agus</span>
<lb n="1551"/><span>Fiacal na Caillighe ar a chliathán.</span></p>
<lb n="1552"/>
<lb n="1553"/><p><span>Soir ó dheas, ar dtaobh thall de Bheárnain an</span>
<lb n="1554"/><span>Chuimín atá na Tóime agus an Mhangarta, agus ó'n</span>
<lb n="1555"/><span>Mangartain chomh fada soir le Bun a' dá Chích, mar a</span>
<lb n="1556"/><span>bhuaileann spéir is talamh le cheile, níl na cnuic as</span>
<lb n="1557"/><span>radharc.  Cheapas féin, is mé im' leanbh, gur dhá choca</span>
<lb n="1558"/><span>stóir Bun a' dá Chích i bhfad uaim soir i dteórainn</span>
<lb n="1559"/><span>Chorcaighe.</span></p>
<lb n="1560"/>
<lb n="1561"/><p><span>Féach siar uait ar luighe na gréine, is táid cnuic</span>
<lb n="1562"/><span>Ghleanna Charrthaigh agus cnuic Uíbh Ráthaigh "ag bagairt</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1563"/><p><span>a gcinn thar druim a chéile" aniar ort.  Féach thar</span>
<lb n="1564"/><span>Chaisleán na Mainge an bóthar ó thuaidh cun Tráigh Lí 's</span>
<lb n="1565"/><span>an comhngar i dtuaidh thar chliathán Sleibhe Mis.  Ó</span>
<lb n="1566"/><span>Shliabh Mis siar chítear na cnuic chun go mbuaileann</span>
<lb n="1567"/><span>siad an Fharrge Mhór laistiar de Dhaingean Uí Chúis</span>
<lb n="1568"/><span>agus de Bhaile 'n Fhirtéirigh.</span></p>
<lb n="1569"/>
<lb n="1570"/><p><span>Ní raibh geata tighe mhóir ar thaobh an bhóthair ó Chathair</span>
<lb n="1571"/><span>Uibh Ráthaigh soir go Cill Áirne ní ba dheise 'ná</span>
<lb n="1572"/><span>geata mór na Bán-Chluanach.  Ní dóigh liom go raibh</span>
<lb n="1573"/><span>geata i gCiarraighe ba dheise ná é.  An bóthar a bhí</span>
<lb n="1574"/><span>ag dul suas ó'n ngeata go doras an tighe mhóir, bhí sé</span>
<lb n="1575"/><span>chomh chomhthrom, chomh mín leis an dTráigh-mBán thiar</span>
<lb n="1576"/><span>i Ros-Bheithe, agus chomh glan, chomh scuabtha is bhéadh</span>
<lb n="1577"/><span>úrlár cistineach maidean Domhnaigh.  An féar a bhí</span>
<lb n="1578"/><span>ag fás ar dhá thaobh an bhóthair, bhí sé bearrtha lámh leis</span>
<lb n="1579"/><span>an gcré, acht má bhí féin bhí an fód fé d' chois chomh bog</span>
<lb n="1580"/><span>le cúnlach.  Bhí leapthacha gearrtha amach ar an mbán,</span>
<lb n="1581"/><span>iad lán de bhláthanaibh, is gan dhá leabaidh aca d'aon</span>
<lb n="1582"/><span>dath na d'aon déanamh.  Bhí cuid aca chomh cruinn le</span>
<lb n="1583"/><span>fáinne óir, cuid aca cúinneach, cuid aca mar a bhéadh</span>
<lb n="1584"/><span>adharc na gealaighe, agus fós, cuid eile aca mar a</span>
<lb n="1585"/><span>bhéadh piast mhór, agus í lúbtha ar a chéile, agus blath-</span>
<lb n="1586"/><span>anna deasa i bhfuirm réiltíní ag fás istigh i ngach lúib</span>
<lb n="1587"/><span>dí.  Bhí imeallaibh na leapthacha gearrtha mar a bhéadh le</span>
<lb n="1588"/><span>sciain féir, is ba dhóigh leat gur táilliúir a bhearr</span>
<lb n="1589"/><span>dhá ghruaidh an bhóthair.</span></p>
<lb n="1590"/>
<lb n="1591"/><p><span>Bhí sean-chrainn árda ag fás ar gach taobh, agus dob'</span>
<lb n="1592"/><span>aoibhinn leat bheith ag éisteacht le ceol na bpréachán</span>
<lb n="1593"/><span>imeasch na gcrann.</span></p>
<lb n="1594"/>
<lb n="1595"/><p><span>Tá a mhalairt de chrot ar an áit úd anois.  Chonnac-</span>
<lb n="1596"/><span>sa é tamall ó shin idir chromadh is liathadh dhom.  An</span>
<lb n="1597"/><span>geata a bhíodh chomh geal le sneachta, bhí sé ruadh le</span>
<lb n="1598"/><span>meirg; bhí sean-bhoscaí éisc caithte ar mullach a</span>
<lb n="1599"/><span>chéile laistigh de'n gheata:  Bhí fiadhaile is lutharnach ag</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1600"/><p><span>fás go méith borb i leapthachaibh na mbláth, agus,</span>
<lb n="1601"/><span>mar bharr ar an aindeise, bhí cráin agus a h-ál ag</span>
<lb n="1602"/><span>tomhach ar thaobh an bhóthair.</span></p>
<lb n="1603"/>
<lb n="1604"/><p><span>Ní fhéadfainn gan cuimhneamh ar Chaoine Chille Chais:-</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>"'Sé mo chreach fhada 's mo léan ghuirt,</span>
<lb n="1607"/><span>Do gheataí breág' néata ar lár,</span>
<lb n="1608"/><span>An avenue greannta faoi shaothar</span>
<lb n="1609"/><span>'S gan fosg' ar aon taobh de'n walk."</span></p>
<lb n="1610"/>
<lb n="1611"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1612"/>
<lb n="1613"/><p><span>AN MÓINFHÉAR.</span></p>
<lb n="1614"/>
<lb n="1615"/><p><span>Bhí na fir ullamh i gcóir a ndínnéir, acht ba mhó de'n</span>
<lb n="1616"/><span>tart ná de'n ocras a bhí ortha.  D'fhan bolmach bainne</span>
<lb n="1617"/><span>gan ól ar maidin.  Chuir na spealadóirí Seaghán</span>
<lb n="1618"/><span>Thaidhgín a d'iarraidh fíor-uisce, is chuireadar an braon</span>
<lb n="1619"/><span>bainne bhí aca gan ól mar liathadh ar an uisce, agus</span>
<lb n="1620"/><span>chlúduigheadar an canna uisce léith leis an bhféar nglas.</span>
<lb n="1621"/><span>Do dhéanfadh an méid dighe a bhí aca an gnó cuibheasach</span>
<lb n="1622"/><span>go leor do bheirt nó do thriúr fear, acht nuair a bhí</span>
<lb n="1623"/><span>brothall an lae ag éirighe, agus seisear nó mór-sheisear</span>
<lb n="1624"/><span>ag déanamh air, níor bhfada go raibh an canna folamh.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>Dob' iad Domhnall Ruadh agus Tomás Crón a bhí mar</span>
<lb n="1627"/><span>spealadóiríbh. againn-ne ar an mBán-Chluain.  Bhí</span>
<lb n="1628"/><span>Domhnall Ruadh n-a spealadóir ó bhí sé seacht mbliadhna</span>
<lb n="1629"/><span>déag d'aois.  Chomh fada siar is tá cuimhneamh im'</span>
<lb n="1630"/><span>cheann bhíodh sé ag spealadóireacht againn-ne, is ba ró-</span>
<lb n="1631"/><span>mhaith an sás é chun speile do láimhseáil.  Do bhí Tomás</span>
<lb n="1632"/><span>Crón 'n' fhear fhásta sul a raibh speal 'n-a láimh aige.</span>
<lb n="1633"/><span>Chaith sé cuid mhaith dhá shaoghal mar aodhaire bó thiar</span>
<lb n="1634"/><span>i nGleann-Charrthaigh.  Dubhairt daoine go raibh féith</span>
<lb n="1635"/><span>filidheachta ann, is gur chúm sé amhrán ar an dtreo</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1636"/><p><span>'n-ar chuir sé chun spealadóireacht a dhéanamh ar dtúis.</span>
<lb n="1637"/><span>Seo é an chéad cheathramha de'n amhrán:-</span></p>
<lb n="1638"/>
<lb n="1639"/><p><span>"Do thairringeas chughamh mo sheana-speal súghaidh,</span>
<lb n="1640"/><span>Is do thosnuigheas i gciúmhais a' tsléibhe ann;</span>
<lb n="1641"/><span>Is geairid a chuadhas nuair do casadh an t-uall,</span>
<lb n="1642"/><span>Gurbh é an spealadóir luath a' t-aodhaire."</span></p>
<lb n="1643"/>
<lb n="1644"/><p><span>Is deabhrthach gurab amhlaidh a theastuigh beart easrach</span>
<lb n="1645"/><span>uaidh le cur i gcró, is gur chun na h-easrach a bhaint do</span>
<lb n="1646"/><span>láimhsigh Tomás Crón an speal an chéad lá.  D'éirigh</span>
<lb n="1647"/><span>leis go maith, amhthach, mar adeir sé féin i gcheathramha</span>
<lb n="1648"/><span>eile dá amhrán:-</span></p>
<lb n="1649"/>
<lb n="1650"/><p><span>"Do bhainfinn-se an tsrón</span>
<lb n="1651"/><span>De'n chloich a bhéadh romham,</span>
<lb n="1652"/><span>Is níor dhonaide an gnó 'ná an faobhar é;</span>
<lb n="1653"/><span>Nuair a thagadh an foghmhar</span>
<lb n="1654"/><span>Do thuillinn a seó,</span>
<lb n="1655"/><span>Is do stadainn ar nós gach aon-ne."</span></p>
<lb n="1656"/>
<lb n="1657"/><p><span>Bhíodh daoine 'ghá rádh ná raibh aon bhaint ag Tomás le</span>
<lb n="1658"/><span>hAmhrán na Speile, is go mba fear eile de mhuinntir</span>
<lb n="1659"/><span>Chrón — Seaghán nó Séamus, ní fheadar ciaca, do chúm an</span>
<lb n="1660"/><span>t-amhrán; acht mar adeir an sean-fhocal "an té go</span>
<lb n="1661"/><span>dtéidheann sé amach air bheith na mhochóirighe mhaith, ní</span>
<lb n="1662"/><span>miste dhó codladh go headarshut."  Agus pé 'ca thuill</span>
<lb n="1663"/><span>sé é nó nár thuill, bhí ainim file ar Thomás go lá a bháis.</span></p>
<lb n="1664"/>
<lb n="1665"/><p><span>Níor chualas-sa riamh uaidh acht portaireacht mar a</span>
<lb n="1666"/><span>bhéadh ag aon fhear, agus fágaim le h-uadhacht gur bhinne</span>
<lb n="1667"/><span>liom-sa go mór guth Thaidhgín agus é ag casadh "Bean</span>
<lb n="1668"/><span>an Fhir Ruaidh," nó "Túirín a' Chéim," ag teacht chun</span>
<lb n="1669"/><span>oibre dhó go moch ar maidin, nó ar dul abhaile dhó</span>
<lb n="1670"/><span>tráthnóna, ná bheith ag éisteacht le h-aon phort a tháinig</span>
<lb n="1671"/><span>amach as bhéal Thomáis Chróin an lá dob' fhearr a bhí sé</span>
<lb n="1672"/><span>riamh.</span>
<lb n="1673"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1674"/><p><span>Do b'aoirde is ba threise d'fhear é Domhnall Ruadh</span>
<lb n="1675"/><span>ná Tomás Crón, agus ba leithe a bhuille, acht ba luime</span>
<lb n="1676"/><span>eisean ar an dtalamh, agus ó is fearr órdlach de'n bhun</span>
<lb n="1677"/><span>'ná leath-throigh de'n bharr, bhíodh árd-éileamh ar fad ar</span>
<lb n="1678"/><span>Thomás chun dul ag spealadóireacht ar mhóinfhéaraibh</span>
<lb n="1679"/><span>ceannuighthe do mhuinntir na Tuatha; agus ó dheire an</span>
<lb n="1680"/><span>tsamhraidh go tosach an fhoghmhair ba bheag lá sa tseacht-</span>
<lb n="1681"/><span>mhain ná bhíodh a choróin bhán n-a láimh aige mar phágh</span>
<lb n="1682"/><span>spealadóra.</span></p>
<lb n="1683"/>
<lb n="1684"/><p><span>Do leagamair bórd ar scáth na gcrann ag ceann na</span>
<lb n="1685"/><span>páirce, mé fhéin agus Seaghán Thaidhgín.  Bhí na prátaí</span>
<lb n="1686"/><span>go h-ana-mhaith ar fad, go deagh-bhlasta, plúrach, is gan</span>
<lb n="1687"/><span>práta gréineach 'ná práta piastach ortha.  Ba dheas</span>
<lb n="1688"/><span>a bheith ag féachaint ortha agus iad leathta amach ar</span>
<lb n="1689"/><span>an éadach cláir.</span></p>
<lb n="1690"/>
<lb n="1691"/><p><span>"Cá'r fhás na prátaí seo?" arsa Tomás Crón.</span>
<lb n="1692"/><span>Níor itheas a leithéidí fós i mbliadhna, bail ó Dhia</span>
<lb n="1693"/><span>ortha.</span></p>
<lb n="1694"/>
<lb n="1695"/><p><span>"D'fhásadar" arsa m'athair, "i bPáirc an Gheata</span>
<lb n="1696"/><span>laistiar de'n chlaidhe.  Bhí tuar na mbó ann roimh ré,"</span>
<lb n="1697"/><span>is bhí teas na gréine ar an iomaire ó mhaidin go</span>
<lb n="1698"/><span>h-oidhche agus na prátaí ag teacht suas."</span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>"Tá a rian ortha" arsa Diarmaid na Móna.  "Níl</span>
<lb n="1701"/><span>aon teóra leó le feabhas."</span></p>
<lb n="1702"/>
<lb n="1703"/><p><span>"Is truagh nár chuir do mháthair camóg de bhainne</span>
<lb n="1704"/><span>reamhar nó de bhláthaigh 'sa bhainne seo; bhí fhios aici gur</span>
<lb n="1705"/><span>mhaith liom-sa blas an bhainne ghéir" arsa m'athair liom-</span>
<lb n="1706"/><span>sa.</span></p>
<lb n="1707"/>
<lb n="1708"/><p><span>"Bhí eagla airthi go mbrisfeadh an bainne le suathadh</span>
<lb n="1709"/><span>na trucailleach."</span></p>
<lb n="1710"/>
<lb n="1711"/><p><span>"B'fhéidir go raibh an ceart aici; acht tá an bainne</span>
<lb n="1712"/><span>seo ró-mhilis domh-sa."</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>"Féach ar sin anois," arsa Domhnall Ruadh, "an rud</span>
<lb n="1715"/><span>a bheathuigheann duine, sé a marbhuigheann duine.  Dá</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1716"/><p><span>n-ólfainn-se braon bláthaighe bhéadh loscadh-doighe orm</span>
<lb n="1717"/><span>'n-a dhiaidh."</span></p>
<lb n="1718"/>
<lb n="1719"/><p><span>"Deir na dochtúirí ná fuil deoch le fagháil níos foll-</span>
<lb n="1720"/><span>áine 'ná bláthach na cuigine," arsa Diarmaid na Móna.</span></p>
<lb n="1721"/>
<lb n="1722"/><p><span>"Beatha dhuine a thoil," arsa Cornaí, "acht b'fhearr</span>
<lb n="1723"/><span>liom-sa an leamhnacht."</span></p>
<lb n="1724"/>
<lb n="1725"/><p><span>"Tá béas nuadh ag teacht isteach anois," arsa Domh-</span>
<lb n="1726"/><span>nall Ruadh.  "Ní bhíonn daoine áirithe sásta gan tae</span>
<lb n="1727"/><span>a bheith aca.  Dá bhfaighinn féin prátaí deasa plúracha</span>
<lb n="1728"/><span>mar iad so, agus greim beag ime agus braon bainne,</span>
<lb n="1729"/><span>mar annlann leo, ba bheag é m'éileamh-sa ar tae</span>
<lb n="1730"/><span>na sean-bhan.  Agus ní bhíonn cuid aca sásta le tae gan</span>
<lb n="1731"/><span>tobac a bheith aca.  Nuair do bhíos-sa im' gharsún is</span>
<lb n="1732"/><span>beag de'n tae a bhíodh ag na mnáibh, agus i dtaobh an</span>
<lb n="1733"/><span>tobac, bhéadh náire ar aon mhnaoi dh'admháil go raibh píop</span>
<lb n="1734"/><span>aici.  B'fhéidir go mbéadh boiscín snaoise ag Gobnait</span>
<lb n="1735"/><span>na nUb, is ag Máire 'n Fheasa — sin a mbíodh; agus ní</span>
<lb n="1736"/><span>le dúil i snaois do bhíodh an boiscín i n-úsaid aca-san,</span>
<lb n="1737"/><span>acht le paidreacha dh'fhághail ar son na marbh."</span></p>
<lb n="1738"/>
<lb n="1739"/><p><span>"Ní réidhtigheann na sean-phrátaí 'ná na prataí nuadha</span>
<lb n="1740"/><span>leó," arsa m'athair i leamh-gháiridhe, mar do bhí tuairim</span>
<lb n="1741"/><span>aige cad a bhí ag teacht; "agus cloisim ó chuid aca go</span>
<lb n="1742"/><span>mbaineann gal tobac an t-uisce scólta ó na gcroidhe."</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>"Aidhe greadadh chucha, tá cuid aca, is ní réidteóchadh</span>
<lb n="1745"/><span>na haingil fein leó," arsa Domhnall Ruadh.</span></p>
<lb n="1746"/>
<lb n="1747"/><p><span>Bhí máthair a chéile ar lic an teinteáin ag Domhnall,</span>
<lb n="1748"/><span>agus níor réidhtigheadar ró-mhaith le n-a chéile.</span></p>
<lb n="1749"/>
<lb n="1750"/><p><span>"Cogar," arsa m'athair liom-sa agus leath ithte</span>
<lb n="1751"/><span>againn, "ná raibh Domhnall Óg led' chois?  Ca bhfuil</span>
<lb n="1752"/><span>sé anois?</span></p>
<lb n="1753"/>
<lb n="1754"/><p><span>"D'fhan sé thoir i n-aice 'n gheata, ag imirt cnaipí, é</span>
<lb n="1755"/><span>féin is mac an gháirdneóra."</span></p>
<lb n="1756"/>
<lb n="1757"/><p><span>"Féach ar sin anois, beidh an garsún bocht ag tuitim</span>
<lb n="1758"/><span>leis an ocras.  Brostuigh ort anois, agus buail soir</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1759"/><p><span>chuige, is abair leis teacht anoir agus greim bidh a bheith</span>
<lb n="1760"/><span>aige.  Bíonn a ghoile i gcomhnuidhe ag garsún, 's is ró</span>
<lb n="1761"/><span>olc an chuideachta an t-ocras."</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>"Raghad-sa," arsa Seaghán Thaidhgín, ag preabadh 'n-a</span>
<lb n="1764"/><span>sheasam; agus siúd chun siubhail é ag rith.</span></p>
<lb n="1765"/>
<lb n="1766"/><p><span>Ní raibh Seaghán acht díreach tar éis imtheacht, nuair</span>
<lb n="1767"/><span>cé bhéadh chughainn i leith 'ná Donncadh Bán.</span></p>
<lb n="1768"/>
<lb n="1769"/><p><span>"Bíodh geall," arsa Cornaí gur iasacht phíce nó</span>
<lb n="1770"/><span>iasacht raca a theastuigheann ó Dhonnchadh.  Tá sé féin</span>
<lb n="1771"/><span>is Tadhg na Stiall agus cailín aimsire Dhonnchadha, ag</span>
<lb n="1772"/><span>gabháilt d'fhéar le cúpla lá, agus níl aca eatortha acht</span>
<lb n="1773"/><span>sean-raca maol manntach, píce leath-bheannach agus dhá</span>
<lb n="1774"/><span>chleith.  Dhob fhiú dhuit bheith ag féachaint ortha ag</span>
<lb n="1775"/><span>iompáil an fhéir.  Do dhéanfadh fear obair an cheath-</span>
<lb n="1776"/><span>rair, is gan breis trioblóide do chur air féin."</span></p>
<lb n="1777"/>
<lb n="1778"/><p><span>"Go mbeannuighidh Dia dhaoibh," arsa Donnchadh.</span></p>
<lb n="1779"/>
<lb n="1780"/><p><span>"Go mbeannuighidh Dia 's Muire 's Pádraig dhuit, a</span>
<lb n="1781"/><span>Dhonnchadh," arsa m'athair.  "Nách áluinn an lá é seo</span>
<lb n="1782"/><span>chun féir."</span></p>
<lb n="1783"/>
<lb n="1784"/><p><span>"Is áluinn go deimhin, moladh le Dia.  Tá árd-</span>
<lb n="1785"/><span>shaothar ar fad déanta agaibh-se ó mhaidin," arsa Donn-</span>
<lb n="1786"/><span>chadh."</span></p>
<lb n="1787"/>
<lb n="1788"/><p><span>"Ní bhíonn éin-ne ar a dhíchéall an lá breágh, a</span>
<lb n="1789"/><span>Dhonncadh."</span></p>
<lb n="1790"/>
<lb n="1791"/><p><span>"Thánga anall," ar seisean, "féachaint a' bhfaighinn</span>
<lb n="1792"/><span>píce 's raca ar iasacht uaibh go ceann tamaillín."</span></p>
<lb n="1793"/>
<lb n="1794"/><p><span>"Cogar, a Dhonnchadh," arsa Córnaí; "b'fhéidir go</span>
<lb n="1795"/><span>dteastóch' píce uainn-ne ar ball.  Is dócha go mbéadh</span>
<lb n="1796"/><span>ceann le fagháil uait-se."</span></p>
<lb n="1797"/>
<lb n="1798"/><p><span>"Níl agam annso acht píce.  Bhíos ag feitheamh ar</span>
<lb n="1799"/><span>dhul go h-Aonach a Phuic chun cúpla píce agus corrán</span>
<lb n="1800"/><span>a cheannach i gcóir an fhóghmhair."</span></p>
<lb n="1801"/>
<lb n="1802"/><p><span>Fuair Donnchadh raca agus píce, is d'imthigh air i</span>
<lb n="1803"/><span>mbun a ghnótha.</span>
<lb n="1804"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1805"/><p><span>"Féach," arsa Tomás Crón, "an bheirt aca, is ná</span>
<lb n="1806"/><span>leigfeadh an anacra dhóibh píce a cheannach, agus nách</span>
<lb n="1807"/><span>measa duine aca 'ná an duine eile."</span></p>
<lb n="1808"/>
<lb n="1809"/><p><span>"Ó, dearbráthair do Thadhg Domhnall," arsa Domhnall</span>
<lb n="1810"/><span>Ruadh.  "Ní fheacathas píce 'ná raca aca riamh go</span>
<lb n="1811"/><span>mb'fhiú píce 'ná raca a thabhairt mar ainim air."</span></p>
<lb n="1812"/>
<lb n="1813"/><p><span>"Bíonn a rian san ortha i gcomhnuidhe, is aindeis a</span>
<lb n="1814"/><span>bhíonn an foghmhar aca," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="1815"/>
<lb n="1816"/><p><span>"An cuimhin lib," arsa Diarmaid na Móna, "nuair</span>
<lb n="1817"/><span>do tháinigh na pící nuadha amach ar dtúis, gur rug</span>
<lb n="1818"/><span>na cúnstáblaí leo iad ó Dhrom a' Bhaile?  Bí an</span>
<lb n="1819"/><span>ráfla amuigh go raibh na Fínianaigh chúghainn agus píce i</span>
<lb n="1820"/><span>láimh gach duine aca.  Chuir cleasaidhe éigin scéala</span>
<lb n="1821"/><span>go Cill Orglan go raibh lán mála de phícíbh i bhfolach</span>
<lb n="1822"/><span>istigh i scioból i nDrom a' Bhaile.  Thainigh ceann na</span>
<lb n="1823"/><span>bpóilí agus scata póilí le n-a chois is d' árduigh-</span>
<lb n="1824"/><span>eadar leó na pící.  Ní dócha. go bhfeaca duine aca</span>
<lb n="1825"/><span>píce catha riamh, is dá bfeicfidís féin ná haithneoch-</span>
<lb n="1826"/><span>aidís."</span></p>
<lb n="1827"/>
<lb n="1828"/><p><span>"Is ró-mhaith, is cuimhin liom an bhliadhain chéadna,"</span>
<lb n="1829"/><span>arsa m'athair.  "I dtosach an earraigh iseadh d' éirigh</span>
<lb n="1830"/><span>buachaillí Uíbh Ráthaigh amach.  Bí siúinéar ag obair 'sa</span>
<lb n="1831"/><span>bhaile againn-ne, ag déanamh trucailleach do'n asal, an</span>
<lb n="1832"/><span>chéad trucaill a cuireadh air.  D'fhan an siúinéar,</span>
<lb n="1833"/><span>Diarmaid a' Mhachaigh, chun suipéir, is ar dhul abhaile dho</span>
<lb n="1834"/><span>astoidhche, bhuail na "buachaillí" leis thuas ar bhóthar an</span>
<lb n="1835"/><span>leasa, agus d' árduigheadar leó é soir, chomh fada</span>
<lb n="1836"/><span>le Beárnain an Chuimín, chun na slighe a theasbáint dóibh.</span>
<lb n="1837"/><span>Lar na bháireach, nuair do chualathas scéala an éirighe</span>
<lb n="1838"/><span>amach, do theich na huaisle leó soir go Cill Áirne.  Ba</span>
<lb n="1839"/><span>mhór an greann a bheith ag féachaint ortha ag baint</span>
<lb n="1840"/><span>na gcos dá chéile ar an mbóthar.  Do ghread lucht</span>
<lb n="1841"/><span>an tighe mhóir seo thíos leó i dteannta na coda eile,</span>
<lb n="1842"/><span>agus d'fhágadar an tigh fé chúram cúpla fear agus</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1843"/><p><span>sean-gunnaí aca, is go gcuirfheadh cailleach mhór liath go</span>
<lb n="1844"/><span>mbéadh gunna aici an rith ar an mbeirt úd.  Do bhí</span>
<lb n="1845"/><span>Cill Áirne lán d'uaislibh Chiarraighe agus eagla an</span>
<lb n="1846"/><span>domhain ortha chun go dtáinigh an t-arm.  Nuair a bhí an</span>
<lb n="1847"/><span>t-arm mar thaca aca, bhí gach spriosán aca, agus é</span>
<lb n="1848"/><span>ar bog-mheisce, ag maoidheamh as a ghaisce féin, mar</span>
<lb n="1849"/><span>a bhéadh tinncéar ar Aonach a' Phuic, nó táilliúir</span>
<lb n="1850"/><span>aereach ar Aonach an Oileáin.  Is beag é mo mheas-sa</span>
<lb n="1851"/><span>ar uaislibh Chiarraighe ó shin.  Ní rabhadar sásta gan</span>
<lb n="1852"/><span>dul ar thóir na bhFínianach mbocht, le h-eagla go mbéadh</span>
<lb n="1853"/><span>amhras. ag rígh Shasana ortha ná rabhadar-san dílis a</span>
<lb n="1854"/><span>ndóthain dó-san is do dhlighthibh na nGall; agus ba</span>
<lb n="1855"/><span>mheasa i bhfad na Gaedhil agus na sean-Ghaill 'ná sliocht</span>
<lb n="1856"/><span>Chrumaill féin.  Ní fearr a bheith ag cainnt go deo</span>
<lb n="1857"/><span>is choidhche, acht ba náireach an scéal é do mhac Shéamuis</span>
<lb n="1858"/><span>'ach Murchadha — mac dearbhráthar do Dhomhnall Mór, —</span>
<lb n="1859"/><span>bheith chomh géar le h-aon Ghall dár mhair riamh ar</span>
<lb n="1860"/><span>thóraidheacht clann a chomharsan."</span></p>
<lb n="1861"/>
<lb n="1862"/><p><span>"Nách mór an truagh," arsa Tomás Crón, "ná</span>
<lb n="1863"/><span>raibh Eoghan Ruadh 'n-a bheathaidh chun iad a scalladh."</span></p>
<lb n="1864"/>
<lb n="1865"/><p><span>"Dá mbéadh féin ní thuigfidís é acht cor-dhuine aca,</span>
<lb n="1866"/><span>is bhéadh an duine úd bodhar.  Acht," arsa m'athair,</span>
<lb n="1867"/><span>agus faobhar ar a ghuth, "mura raibh Eoghan Ruadh</span>
<lb n="1868"/><span>againn chun na Seoiníní seo do ghearradh, do thug duine</span>
<lb n="1869"/><span>eile de mhuinntir Shúilleabháin* fútha i mBéarla, agus</span>
<lb n="1870"/><span>geallaim-se dhuit nár fhág sé gan bearradh iad.  Ar</span>
<lb n="1871"/><span>seisean:-</span></p>
<lb n="1872"/>
<lb n="1873"/><p><span>"And, oh! to see the proud J.P.'s,</span>
<lb n="1874"/><span>The poor man's hard and cruel masters,</span>
<lb n="1875"/><span>Now feeling weak about the knees</span>
<lb n="1876"/><span>And struck with fear of all disasters."</span>
<lb n="1877"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1878"/><p><span>Agus ag tagairt do mhac Shéamuis 'ac Murchadha*:</span></p>
<lb n="1879"/>
<lb n="1880"/><p><span>"And, oh! bright stars of heaven,</span>
<lb n="1881"/><span>How the bones in Glasnevin</span>
<lb n="1882"/><span>Must have stirred in their shroud</span>
<lb n="1883"/><span>When the sleuth-hounds least slack</span>
<lb n="1884"/><span>On the patriots' track</span>
<lb n="1885"/><span>Owned the name and the blood of O'Connell the</span>
<lb n="1886"/><span>proud."</span></p>
<lb n="1887"/>
<lb n="1888"/><p><span>"Dar fiadh! thug sé dhóibh go géar é.  Ba chóir go</span>
<lb n="1889"/><span>mbéadh náire ortha," arsa Diarmaid na Móna.</span></p>
<lb n="1890"/>
<lb n="1891"/><p><span>"Náire is aithis chucha.  Ní dóigh liom go raibh riamh</span>
<lb n="1892"/><span>uaisle ba mheaithte ná na huaisle seo againn-ne.  Níl</span>
<lb n="1893"/><span>toradh na muc 'ná na madraidhe aca ar éin-ní a</span>
<lb n="1894"/><span>bhaineann le na ndúthaigh féin.  Do chailleadar teanga</span>
<lb n="1895"/><span>a dtíre, acht cor-dhuine aca annso 's annsúd.  Níl</span>
<lb n="1896"/><span>meas aca. ar nósaibh 'ná ar bhéasaibh a sinnsear.  Má</span>
<lb n="1897"/><span>bhíonn a dhóthain airgid ag duine aca, i Sasana a</span>
<lb n="1898"/><span>chaitheann sé a shaoghal, agus an seóinín is boichte aca,</span>
<lb n="1899"/><span>tagann a pháipéar chuige anall ó Lonndain.  Ní dhéan-</span>
<lb n="1900"/><span>fadh páipéar Bh'l'áth Cliath, ná ceann as Corcaigh an gnó</span>
<lb n="1901"/><span>i n-aon chor.  Náire ar a leithéidíbh siúd!  Ní headh, a</span>
<lb n="1902"/><span>mhic ó, acht mórdháil mhór i dtaobh aghaidh béil na ndaoine</span>
<lb n="1903"/><span>a bheith 'n-a gcoinnibh i bhfus, le súil is go bhfaghadh duine</span>
<lb n="1904"/><span>aca bheith 'n-a Shor (Sir), nó cead dul ag lanncán</span>
<lb n="1905"/><span>(lámhachán) isteach i láthair an ríogh, nó cuireadh chun</span>
<lb n="1906"/><span>búird d'fhághail ó na bhuachaill aimsire."</span></p>
<lb n="1907"/>
<lb n="1908"/><p><span>D'fhéach na fir ar m'athair.  D'fhéachadar ar a chéile.</span>
<lb n="1909"/><span>Do chrom seisean ar ithe, is ní raibh focal eile as chun</span>
<lb n="1910"/><span>go raibh deire ithte aige.</span></p>
<lb n="1911"/>
<lb n="1912"/><p><span>Chomh túisce is bhí a ndínnéar ithte aca do thairng na</span>
<lb n="1913"/><span>fir oibre chucha a bpíopaí.</span></p>
<lb n="1914"/>
<lb n="1915"/><p><span>"Féach, a gharsúin," arsa Tomás Crón liom-sa, "ó</span>
<lb n="1916"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1917"/><p><span>is tú is óige 's is giorra go bpósfaidh — tá píop is</span>
<lb n="1918"/><span>blúirín tobac i bpóca mo chasóige thall annsúd ar an</span>
<lb n="1919"/><span>gcinn-fhearainn.  Rith anonn agus tabhair chugham anall</span>
<lb n="1920"/><span>iad is go ndéinidh Dia fear mór maith dhíot."</span></p>
<lb n="1921"/>
<lb n="1922"/><p><span>"Agus ná dearmhad an sméaróid teineadh atá i</span>
<lb n="1923"/><span>n-aice an chlaidhe," arsa Domhnall Ruadh.</span></p>
<lb n="1924"/>
<lb n="1925"/><p><span>"D'fhóbair dhomh-sa dearmhad a dhéanamh ar chorráinín</span>
<lb n="1926"/><span>na speile.  Do bhuail cloch liom ó chiainibh, is bhain</span>
<lb n="1927"/><span>sí mannt as béal mo speile.  Caithfidh mé baint uaithi</span>
<lb n="1928"/><span>leis an gcorráinín.  Ní dhéanfadh cláirín na speile an</span>
<lb n="1929"/><span>gnó i n-ao' chor."</span></p>
<lb n="1930"/>
<lb n="1931"/><p><span>"Ca bhfuil do chorráinín, a Thomáis?" arsa mise,</span>
<lb n="1932"/><span>agus imshniomh orm.</span></p>
<lb n="1933"/>
<lb n="1934"/><p><span>"I bpóca na casóige i dteannta 'n tobac," arsa</span>
<lb n="1935"/><span>Tomás.</span></p>
<lb n="1936"/>
<lb n="1937"/><p><span>Níor bhfada dhom ag dul anonn treasna na páirce.</span>
<lb n="1938"/><span>Bhuail an bheirt eile a leith chugham, Seaghán Thaidhgín</span>
<lb n="1939"/><span>agus Domhnall óg Ó Bruighin.</span></p>
<lb n="1940"/>
<lb n="1941"/><p><span>"Seo," arsa mise le Seaghán, "beir leat-sa an</span>
<lb n="1942"/><span>phíop agus an corráinín.  Beidh an sméaróid agam-sa."</span></p>
<lb n="1943"/>
<lb n="1944"/><p><span>D'éirigh beach ghabhair amach as an gclaidhe chughainn.</span>
<lb n="1945"/><span>Do theicheamair.  Siúd linn treasna an mhóinfhéir, agus</span>
<lb n="1946"/><span>an bheach ghabhair ar ár dtóir.  Cheapas féin go raibh</span>
<lb n="1947"/><span>saithe aca ann. leis an saothar a bhí orainn agus an</span>
<lb n="1948"/><span>féar fé n-ar gcosaibh, do thuiteas féin is Seaghán;</span>
<lb n="1949"/><span>d'imthigh an phíop uaidh agus do briseadh í.</span></p>
<lb n="1950"/>
<lb n="1951"/><p><span>"Féach anois," arsa m'athair, go searbh. "'Sé moill</span>
<lb n="1952"/><span>ar thí an deabhaidh agaibh é.  Dá mb'áil libh bhur suaimh-</span>
<lb n="1953"/><span>neas a cheapadh, is gan a bheith ag posáilt an fhéir níor</span>
<lb n="1954"/><span>bhaoghal do phíp Thomáis."</span></p>
<lb n="1955"/>
<lb n="1956"/><p><span>"'S dó," arsa mise, is mo chroidhe im' béal agam,</span>
<lb n="1957"/><span>siad na beacha ghabhair do chuir ag rith sinn."</span></p>
<lb n="1958"/>
<lb n="1959"/><p><span>"Mhaise, 'b'olc na saighdiúirí sibh d'rádh is gur chuir</span>
<lb n="1960"/><span>aon ghabhar amháin an rith oraibh," arsa Cornaí.</span>
<lb n="1961"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1962"/><p><span>"Ní rabhais féin id' shaighdiúir ró-mhaith an lá úd</span>
<lb n="1963"/><span>agus tú ag tarrac mhóna abhaile do'n Phléimeannach,</span>
<lb n="1964"/><span>nuair do theichis le t'anam ó bheachaibh Bhrighde an Chúrsaigh</span>
<lb n="1965"/><span>An cuimhin leat an lá úd, a Chornaí?" arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="1966"/>
<lb n="1967"/><p><span>"Bhí satha (saithe) acha ann an lá úd, ámhthach, is do chuir</span>
<lb n="1968"/><span>ceann aca tealg im' pluic," arsa Cornaí.</span></p>
<lb n="1969"/>
<lb n="1970"/><p><span>"Acht ba mheasa dhuit aon bheach ghabhair amháin 'na satha</span>
<lb n="1971"/><span>beach an Chúrsaigh.  Féach, nách iongantach an scéal é ná</span>
<lb n="1972"/><span>cuireann ceann de sna beachaibh tealg i sean-Bhríghid is</span>
<lb n="1973"/><span>í istigh 'n-a measc.  Is cuma léi iad nó na míolaí</span>
<lb n="1974"/><span>críonna," arsa Domhnall Ruadh, agus é ag gearradh a</span>
<lb n="1975"/><span>chodh' tobac.</span></p>
<lb n="1976"/>
<lb n="1977"/><p><span>"Sin é díreach a dhallann mé.  D'éirigheadar go léir</span>
<lb n="1978"/><span>chugham-sa agus mé lasmuigh de'n chlaidhe," arsa Cornaí.</span></p>
<lb n="1979"/>
<lb n="1980"/><p><span>"Tá sean-aithne aca ar Bhrighid, acht ní maith leó</span>
<lb n="1981"/><span>balaithe an chapaill," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="1982"/>
<lb n="1983"/><p><span>"Is truagh liom, a Thomáis," arsa Seaghán Thaidhgín i</span>
<lb n="1984"/><span>gcogar, "gur bhriseas do phíop, acht ní raibh leigheas</span>
<lb n="1985"/><span>agam air."</span></p>
<lb n="1986"/>
<lb n="1987"/><p><span>"Ac! ná bíodh ceist ort; ní raibh innti acht sean</span>
<lb n="1988"/><span>dhúidín gan mhaith.  Gheobhad gal as phíp Dhomhnaill.  Chím</span>
<lb n="1989"/><span>go bhfuil sí dearg aige."</span></p>
<lb n="1990"/>
<lb n="1991"/><p><span>"Mhaise go deimhin gheobhair agus fáilte," arsa</span>
<lb n="1992"/><span>Domhnall is é ag tarrac ar a shuaimhneas</span></p>
<lb n="1993"/>
<lb n="1994"/><p><span>"Agus beidh píop le fághail agat anocht ar thórramh</span>
<lb n="1995"/><span>Shighle na mBó," arsa Cornaí.</span></p>
<lb n="1996"/>
<lb n="1997"/><p><span>"Is maith an áit go rabhais, a Chornaí," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>"Beannacht Dé le na hanam, is 'mdhó aistear oidhche</span>
<lb n="2000"/><span>do chuir sí dí i rith a saoghail.  Beidh suaimhneas aici</span>
<lb n="2001"/><span>feasta."</span></p>
<lb n="2002"/>
<lb n="2003"/><p><span>Bean chabartha a beadh Síghle na mBó.</span>
<lb n="2004"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="2005"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="2006"/>
<lb n="2007"/><p><span>GÁIRDÍN NA BÁN-CHLUANACH.</span></p>
<lb n="2008"/>
<lb n="2009"/><p><span>Nuair a bhí a dhóthain ólta ag Domhnall Ruadh do bhain</span>
<lb n="2010"/><span>sé an phíop as a bhéal; do chimil sé cos na pípe ar</span>
<lb n="2011"/><span>mhuinirtle a léine, is do shín chun Tomáis í.  Do bhí a ghal</span>
<lb n="2012"/><span>ag Tomás.</span></p>
<lb n="2013"/>
<lb n="2014"/><p><span>"Seo dhuit do phíop, a Dhomhnaill," ar seisean, "agus</span>
<lb n="2015"/><span>beannacht Dé le t'anam is le hanaman do mharbh."</span></p>
<lb n="2016"/>
<lb n="2017"/><p><span>"Bíodh seach eile agat aisti; tá sí nách mór lán fós."</span></p>
<lb n="2018"/>
<lb n="2019"/><p><span>"Ní bheidh anois, a Dhomhnaill, gur a maith agat."</span></p>
<lb n="2020"/>
<lb n="2021"/><p><span>"Seo anois," arsa m'athair, ag preabadh 'na sheasamh,</span>
<lb n="2022"/><span>"is mithid dúinn cromadh ar an obair.  Tá an ghrian siar</span>
<lb n="2023"/><span>thar Bhinn Chaereach.  Beidh teas na gréine ag laghdughadh</span>
<lb n="2024"/><span>feasta, is ní fada go mbeidh drúcht an tráthnóna ag</span>
<lb n="2025"/><span>tuitim."</span></p>
<lb n="2026"/>
<lb n="2027"/><p><span>"Is breágh an rud suidhe acht do bhain síneadh an bharr</span>
<lb n="2028"/><span>dé," arsa Diarmaid na Móna, agus é sínte siar, bolg</span>
<lb n="2029"/><span>le grein, ar an gcinnfhearainn.</span></p>
<lb n="2030"/>
<lb n="2031"/><p><span>"Cad is fearra dhúinn a dhéanamh anois?  An fiú a</span>
<lb n="2032"/><span>thuille féir a leathadh amac?" arsa Cornaí.</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>"Ní dóigh liom gur fiú," arsa m'athair. "'Sé is fearra</span>
<lb n="2035"/><span>dhúinn a dhéanamh 'ná iompáil eile a bhaint as a bhfuil</span>
<lb n="2036"/><span>leathta amach againn, is nuair a bheidh an méid sin déanta</span>
<lb n="2037"/><span>againn beidh sé i n-am againn tosnughadh ar é 'chruin-</span>
<lb n="2038"/><span>niughadh isteach."</span></p>
<lb n="2039"/>
<lb n="2040"/><p><span>Ba mhór é m'átas-sa nuair do chuala ná rabhthas chun</span>
<lb n="2041"/><span>a thuille féir a leathadh amach.  Mise agus Seaghán</span>
<lb n="2042"/><span>Thaidhgín a bhí ag leathadh an fhéir i ndiaidh na spealadóirí,</span>
<lb n="2043"/><span>agus do bhí súil againn go bhfaighmís cead dul ag</span>
<lb n="2044"/><span>féachaint gháirdín an tighe mhoir.  Ar ádhmharaighe an</span>
<lb n="2045"/><span>t-saoghail cé bhuailfeadh a leith chughainn ná an gáirdneoir</span>
<lb n="2046"/><span>é féin, agus a mhac le na chois.</span>
<lb n="2047"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2048"/><p><span>Fear ciallmhar tuisgeanach a b'eadh é, agus bhí árd</span>
<lb n="2049"/><span>mheas ag m'athair air.  Chromadar, an bheirt, ar chainnt,</span>
<lb n="2050"/><span>is ar chúrsaíbh an t-saoghail do chur tré na cheile, acht</span>
<lb n="2051"/><span>níor chuireas féin puinn suime 'n-a gcomhrádh.</span></p>
<lb n="2052"/>
<lb n="2053"/><p><span>"B'fhéidir," ars' an gáirdneoir, ag imtheacht dó,</span>
<lb n="2054"/><span>"gur mhaith leis na buachaillíbh seo radharc d'fagháil</span>
<lb n="2055"/><span>ar mo gháirdín."</span></p>
<lb n="2056"/>
<lb n="2057"/><p><span>"Tá 'fhios agam go mba mhaith leó-san é dá mba</span>
<lb n="2058"/><span>mhaith leat-sa an gáirdín a theasbáint dóibh; acht cogar,</span>
<lb n="2059"/><span>ná leig dóibh fanamhaint ró-fhada; beidh iachall ar dhuine</span>
<lb n="2060"/><span>aca dul abhaile i gcionn tamaill chun na mbó a thiomáint</span>
<lb n="2061"/><span>abhaile chun crúidhte."</span></p>
<lb n="2062"/>
<lb n="2063"/><p><span>Bhí áthas an domhain orainn nuair do fuaireamair</span>
<lb n="2064"/><span>cead dul le cois an gháirdneóra.  Bhí neamh-fhoidhne</span>
<lb n="2065"/><span>orainn i dtaobh an fhaid is bhí m'athair agus é féin</span>
<lb n="2066"/><span>ag cainnt. `Chuala-sa go minic ó sna fearaibh oibre go</span>
<lb n="2067"/><span>mba ana-ghleoidhte ar fad an gáirdín é gáirdín na</span>
<lb n="2068"/><span>Bán-Chluanach.  'Sé dubhairt Domhnall Ruadh ná raibh a</span>
<lb n="2069"/><span>leithéid eile i gCiarraighe- agus chonnac seisean gáirdín</span>
<lb n="2070"/><span>Thighearna Chinn-Mara i gCill Áirne, agus gáirdín na</span>
<lb n="2071"/><span>Mainistreach i mBaile 'n Mhuilinn, agus gan trácht ar</span>
<lb n="2072"/><span>gháirdíníbh do chonnac sé agus é síos amach 'n-a spailpín.</span></p>
<lb n="2073"/>
<lb n="2074"/><p><span>Níor bhfada dhúinn go rabhamar ag geata an gháirdín.</span>
<lb n="2075"/><span>Do leath ár súile orainn agus sinn laistigh de'n gheata.</span>
<lb n="2076"/><span>Bhí falla árd mór-dtimcheall an gháirdín.  Bhí crainn</span>
<lb n="2077"/><span>ag fás le taobh an fhalla agus iad greamuighthe de'n</span>
<lb n="2078"/><span>fhalla mar a bhéadh eidhneán.  Bhí, ar an gcuid is lugha</span>
<lb n="2079"/><span>de, cúpla acra talmhan 'sa gháirdín, agus tighthe gloine</span>
<lb n="2080"/><span>ann chomh tiugh is bhéadh cábáin i bPáirc an Aonaigh</span>
<lb n="2081"/><span>ar Phatrún Chill Ghobnatan.  Bhí cuid aca beag is cuid</span>
<lb n="2082"/><span>aca mór, cuid aca buailte suas i gcoinnibh an fhalla,</span>
<lb n="2083"/><span>agus cuid eile aca istigh i lár an gháirdín, agus</span>
<lb n="2084"/><span>luibheanna agus bláthanna ba dheise 'ná a chéile ag fás</span>
<lb n="2085"/><span>istigh ins na tighthibh gloine sin.</span>
<lb n="2086"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2087"/><p><span>Bhí bóithríní beaga deasa, déanta de ghainimh ghlan na</span>
<lb n="2088"/><span>Geadaighe, ag gabháil tríd an gháirdín ó thaobh go taobh,</span>
<lb n="2089"/><span>agus crainn ag fás ar dhá thaobh gach bóithrín de sna</span>
<lb n="2090"/><span>bóithríníbh sin.</span></p>
<lb n="2091"/>
<lb n="2092"/><p><span>Ba mhinic domh-sa i n-abhall-ghort thíos ar an Mianus</span>
<lb n="2093"/><span>agus thall i mBéal Átha Málais, acht níor mhar a chéile</span>
<lb n="2094"/><span>iad crainn an abhall-ghoirt agus crainn an gháirdín.</span>
<lb n="2095"/><span>Mar adubhart cheana bhí cuid mhór aca greamuighthe</span>
<lb n="2096"/><span>de thaobh an fhalla, agus an chuid eile, bhí a ngéaga sínte</span>
<lb n="2097"/><span>amach ar dhá thaobh de chois an chrainn, iad ceangailte</span>
<lb n="2098"/><span>mar a bhéadh de gheata adhmaid, agus an geata sáithte 'sa</span>
<lb n="2099"/><span>talamh.</span></p>
<lb n="2100"/>
<lb n="2101"/><p><span>Bhí cead againn dul pé áit ba mhaith linn.  D'fhan</span>
<lb n="2102"/><span>Seaghán Thaidhgín le cois an gháirdneóra, agus an bheirt</span>
<lb n="2103"/><span>aca isteach 's amach ins na tighthibh gloine.  Do bhuail</span>
<lb n="2104"/><span>eamair-ne i dtriúr síos suas an gháirdín.  Thug an</span>
<lb n="2105"/><span>gáirdneoir cead dúinn éin-ní ba mhian linn a bhaint acht</span>
<lb n="2106"/><span>é bheith aibidh, mar go raibh mórán de thorthaibh an gháirdín</span>
<lb n="2107"/><span>is gan iad acht leath-aibidh fós.</span></p>
<lb n="2108"/>
<lb n="2109"/><p><span>"Tá 'fhios agat-sa," ar seisean le n-a mhac, "cad tá</span>
<lb n="2110"/><span>aibidh agus cad ná fuil."</span></p>
<lb n="2111"/>
<lb n="2112"/><p><span>Bhí cuid de sna h-úbhlaibh chomh mór le práta, acht</span>
<lb n="2113"/><span>bhíodar ana-ghlas fós.  B'é an scéal céadna ag na</span>
<lb n="2114"/><span>plumaíbh é.  Bhíodar-san chomh glas, chomh searbh leis na</span>
<lb n="2115"/><span>h-áirníbh ar lios an Árd-a-Rátha.  Acht ní fheaca riamh</span>
<lb n="2116"/><span>'ná ó shin a leithéid de radharc de spiúnánaibh agus do</span>
<lb n="2117"/><span>bhí ann.  Bhí cuid aca go glas agus go searbh, go righin</span>
<lb n="2118"/><span>agus go féasógach.  Bhí cuid aca buidhe is cuid aca</span>
<lb n="2119"/><span>dearg, agus iad go bog breágh milis.  Agus na silíní!</span>
<lb n="2120"/><span>— bhainfeadh sé an t-uisce ó t'fhiaclaibh bheith ag féachaint</span>
<lb n="2121"/><span>ortha.  Bhí an chuid ba mhó aca crón-dhearg, agus blas</span>
<lb n="2122"/><span>na meala ortha.  Níorbh iongnadh linn na beacha bheith ag</span>
<lb n="2123"/><span>crónán mór-dtimcheall ortha, is do thuigeamair i gceart</span>
<lb n="2124"/><span>ca' na thaobh an sean-líon a bheith caithte anuas ortha chun</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2125"/><p><span>iad a chosaint ar na héanlaithibh.  Ba dheacair iad a</span>
<lb n="2126"/><span>chosaint orainn-ne dá mbeimís i n-aice leo.</span></p>
<lb n="2127"/>
<lb n="2128"/><p><span>"Seo anois," ars' an gáirdneóir nuar do bhí breis</span>
<lb n="2129"/><span>agus ár n-dótháin ithte againn, agus ár bpóchaí lán, "is</span>
<lb n="2130"/><span>mithid daoibh bheith ag imtheacht.  Beifear ag feitheamh</span>
<lb n="2131"/><span>oraibh 'sa mhóinfhéar; agus rud eile, tá súil agam leis</span>
<lb n="2132"/><span>an stíobhard a bheith annso i gcionn tamaillín, is</span>
<lb n="2133"/><span>b'fhéidir nár mhaith leis sibhse bheith annso roimis.  Tá sé</span>
<lb n="2134"/><span>chomh maith agat-sa dul leo," ar seisean le na mhac,</span>
<lb n="2135"/><span>"acht buail isteach chun do mháthar féachaint an mbéadh</span>
<lb n="2136"/><span>aon ghnó aici dhíot."</span></p>
<lb n="2137"/>
<lb n="2138"/><p><span>Do bhogadar leó i dteannta a chéile, Domhnall Óg</span>
<lb n="2139"/><span>agus mac an gháirdneóra.  D'fhanas féin is Seaghán</span>
<lb n="2140"/><span>buille beag i dtaobh thiar díobh i bhfochair an gháirdneóra.</span></p>
<lb n="2141"/>
<lb n="2142"/><p><span>"Cheapas," arsa Seaghán, ná raibh aon chur isteach ag</span>
<lb n="2143"/><span>an stíobhard ort-sa, ná aon bhaint aige led' chuid oibre</span>
<lb n="2144"/><span>se."</span></p>
<lb n="2145"/>
<lb n="2146"/><p><span>"Níl acht chomh beag; acht duine beag amhrasach</span>
<lb n="2147"/><span>úghdarásach iseadh é, agus ó is rud é go dtugann an</span>
<lb n="2148"/><span>mháighistreás cluas dá chuid cainnte, b'fhearr liom gan</span>
<lb n="2149"/><span>sibh-se bheith istigh annso roimis."</span></p>
<lb n="2150"/>
<lb n="2151"/><p><span>Do bhailigheamair linn gan a thuille moille, mar do</span>
<lb n="2152"/><span>bhí 'fhios againn go maith nárbh aon dóichín é an stíobhard</span>
<lb n="2153"/><span>úd.  Do chuir sé an dlighe ar gharsúinín óg mar gheall</span>
<lb n="2154"/><span>ar chloich a chaitheamh le sean-chlár a bhí laistig de'n</span>
<lb n="2155"/><span>bhóthar 'á fhógairt do'n phobal gan dul isteach 'sa choill</span>
<lb n="2156"/><span>nó go gcuirfidhe an dlighe ortha.</span></p>
<lb n="2157"/>
<lb n="2158"/><p><span>"Ná dearmhad an luan so chughainn," ars' an gáird-</span>
<lb n="2159"/><span>neoir le Seaghán Thaidhgín, agus é ag dúnadh an gheata.</span></p>
<lb n="2160"/>
<lb n="2161"/><p><span>"Ní baoghal dom," arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="2162"/>
<lb n="2163"/><p><span>"Cogar," arsa Seaghán Thaidhgín liom-sa, "táim chun</span>
<lb n="2164"/><span>dul ag obair 'sa gháirdín Dé luain seo chúghainn.  Beidh</span>
<lb n="2165"/><span>coróin 'sa tseachtmhain mar phágh agam, is má bhíonn an</span>
<lb n="2166"/><span>gáirdneoir sásta liom beidh árdúghadh páighe agam i</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2167"/><p><span>gcionn ráithe.  Dúbhairt sé liom go bhfuair sé árd-</span>
<lb n="2168"/><span>theistiméireacht ar fad orm ó t'athair, is mura mbéadh</span>
<lb n="2169"/><span>go bhfuair ná béadh aon dul agam-sa ar an áit d'fhághail,</span>
<lb n="2170"/><span>mar go raibh a lán ag cur isteach air."</span></p>
<lb n="2171"/>
<lb n="2172"/><p><span>"Ó! tuigim anois," arsa mise, "cad a bhí eatortha ó</span>
<lb n="2173"/><span>chiainibh agus sinn ag fágaint an mhóinfhéir.  Coróin 'sa</span>
<lb n="2174"/><span>tseachtmhain, a Sheaghán, agus ardúghadh páighe i gceann</span>
<lb n="2175"/><span>ráithe!  Beidh seó airgid agat, a Sheagháin."</span></p>
<lb n="2176"/>
<lb n="2177"/><p><span>"Beidh féirín agam i gcóir Aonaig a' Phuic," ar</span>
<lb n="2178"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="2179"/>
<lb n="2180"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="2181"/>
<lb n="2182"/><p><span>ADHARCADH NA gCOCAÍ.</span></p>
<lb n="2183"/>
<lb n="2184"/><p><span>Bhí an féar ar fad bailighthe isteach aca rómhainn, —</span>
<lb n="2185"/><span>Cornaí is Diarmaid na Móna agus pící aca; m'athair</span>
<lb n="2186"/><span>agus raca aige.  Dob' éachtach an fear ar raca m'athair.</span>
<lb n="2187"/><span>Dob' fhearr é ná aon bheirt, is ní bhéadh sop ar an</span>
<lb n="2188"/><span>dtalamh 'na dhiaidh.</span></p>
<lb n="2189"/>
<lb n="2190"/><p><span>"Is ro-mhaith an chabhair sibhse ar mhóinfhéar," arsa</span>
<lb n="2191"/><span>m'athair, 'ghá leigint air go raibh fearg air chughainn.</span>
<lb n="2192"/><span>"Buail anonn a Sheagháin chun móinfhéir Dhonnchadh</span>
<lb n="2193"/><span>Bháin, is abair leis an píce a fuair sé uainn a thabhairt</span>
<lb n="2194"/><span>duit.  Teastuigheann an píce uainn anois chun na</span>
<lb n="2195"/><span>gcocaí a dhéanamh; agus," ar seisean liom-sa, "tá</span>
<lb n="2196"/><span>sé chómh maith agat-sa an t-asal a ghléas, agus bogadh</span>
<lb n="2197"/><span>leat abhaile chun aire thabhairt do sna buaibh.  Níl 'sa</span>
<lb n="2198"/><span>bhaile acht do mháthair agus na cailíní.  Gheóbham-na</span>
<lb n="2199"/><span>abhaile an comhngar ar ball."</span></p>
<lb n="2200"/>
<lb n="2201"/><p><span>Ní raibh breis deabhaidh orm-sa.</span></p>
<lb n="2202"/>
<lb n="2203"/><p><span>"Cogar" arsa Cornaí liom.  "Tá dhá chúsnóig agam</span>
<lb n="2204"/><span>dhuit."</span></p>
<lb n="2205"/>
<lb n="2206"/><p><span>"Cá bhfuil siad?" arsa mise.</span>
<lb n="2207"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2208"/><p><span>"Fan go mbeidh an t-asal gléasta, is teasbáinfead</span>
<lb n="2209"/><span>duit iad."</span></p>
<lb n="2210"/>
<lb n="2211"/><p><span>"Bhfuil puinn meala ionnta?"</span></p>
<lb n="2212"/>
<lb n="2213"/><p><span>"Tá i gceann aca go h-áirithe."</span></p>
<lb n="2214"/>
<lb n="2215"/><p><span>"A' bhfuair Seaghán Thaidhgín aon chuid de'n mhil?"</span></p>
<lb n="2216"/>
<lb n="2217"/><p><span>"Ní bhfuair.  Is mór a theastuigheann sí uaidh, agus ní</span>
<lb n="2218"/><span>fiú dhá chuid a dhéanamh dá bhfuil ann."</span></p>
<lb n="2219"/>
<lb n="2220"/><p><span>"Ach! níor mhaith liom gan a chuid a thabhairt do</span>
<lb n="2221"/><span>Sheaghán, agus féach chughainn a leith é ar sodar," arsa</span>
<lb n="2222"/><span>mise.</span></p>
<lb n="2223"/>
<lb n="2224"/><p><span>"Ní rabhais i bhfad a Sheagháin," arsa m'athair</span></p>
<lb n="2225"/>
<lb n="2226"/><p><span>"'S dó' ní rabhas.  Is amhlaidh a bhí an bheirt, — Tadhg</span>
<lb n="2227"/><span>na Stiall is Donnchadh Bán a d'iarraidh trí chocaí déag</span>
<lb n="2228"/><span>féir a roinnt eatorra.  Bhí dhá thrian ag dul do Thadhg,</span>
<lb n="2229"/><span>agus trian do Dhonnchadh.  Mura mbéadh aca acht an dá</span>
<lb n="2230"/><span>choca déag, 'b'fhuirist dóibh an roinnt a dhéanamh, acht ní</span>
<lb n="2231"/><span>fheadradar cad a dhéanfaidís leis an gcoca corraig-</span>
<lb n="2232"/><span>theach, leis an triomhadh coca déag.  'Sé is dóigh liom</span>
<lb n="2233"/><span>go bhfuilid ag teacht anall annso ag triall ortsa,</span>
<lb n="2234"/><span>féachaint a' bhféadfá-sa an roinnt a dhéanamh dóibh."</span></p>
<lb n="2235"/>
<lb n="2236"/><p><span>"Mhaise nár eirighe a mbóthar leo, is nár a míle</span>
<lb n="2237"/><span>fáilte rómpa, na h-amadáin.  Is beag an iongnadh an</span>
<lb n="2238"/><span>breall ortha, agus beidh sé ortha go deire na scríbe,"</span>
<lb n="2239"/><span>arsa m'athair go searbh, is do thosnuig ar choca a</span>
<lb n="2240"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="2241"/>
<lb n="2242"/><p><span>Fuaireas féin is Seaghán Thaidhgín an mhíl, agus</span>
<lb n="2243"/><span>do ghléasamair an t-asal i dteannta a chéile.  Bhí súil</span>
<lb n="2244"/><span>agam go mbéadh seisean ag dul abhaile lem' chois, agus</span>
<lb n="2245"/><span>go mbéadh an tráthnóna fúinn féin againn ag aodhair-</span>
<lb n="2246"/><span>eacht na mbó.</span></p>
<lb n="2247"/>
<lb n="2248"/><p><span>Arsa m'athair liom:  "Beir leat abhaile an cliabh agus</span>
<lb n="2249"/><span>na rudaí eile, acht fág an bainne annso; b'fhéidir</span>
<lb n="2250"/><span>go mbéadh tart orainn ar ball.  Féach a' bhfuil an clár</span>
<lb n="2251"/><span>ar an ngálún, is cuir gabhál de'n fhéar ghlas anuas air.</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2252"/><p><span>Fanfaidh Seaghán Thaidhgín annso chun na súgán a chasadh</span>
<lb n="2253"/><span>dhamh-sa.  Brostuig ort anois, ir cuir na ba bainne</span>
<lb n="2254"/><span>isteach 'sa mhóinfhéar mhór ar feadh uair a chluig nó mar</span>
<lb n="2255"/><span>sin.  Acht féach! seachain agus ná leig dóibh na cocaí</span>
<lb n="2256"/><span>dh'adharcadh.  'Sí Geadach an ceann is measa aca.  Dá</span>
<lb n="2257"/><span>mbéadh an bitheamhnach úd istig 'sa mhóinfhéar, agus féar</span>
<lb n="2258"/><span>go súilibh airthi ní bhéadh sí sásta gan dul ag adharcadh</span>
<lb n="2259"/><span>na gcocaí.  Beidh tart ar na buaibh, is le heagla go</span>
<lb n="2260"/><span>mbeidís ag lorg uisce agus a mbuilg lán de'n fhéar</span>
<lb n="2261"/><span>ghlas, tiomáin siar chun na h-abhna iad ar dtúis."</span></p>
<lb n="2262"/>
<lb n="2263"/><p><span>Bhíos mí-shásta go leor ag dul abhaile agus gan</span>
<lb n="2264"/><span>Seaghán le m' chois.  B'fhearr liom go mór a bheith i</span>
<lb n="2265"/><span>bhfocair na bhfear 'sa mhóinfhéar.  Ba mhó de'n mhí-</span>
<lb n="2266"/><span>shástacht a bhéadh orm acht go raibh fhios agam gur ag</span>
<lb n="2267"/><span>casadh súgán a bhéadh Seaghán, agus níor lugha liom-sa</span>
<lb n="2268"/><span>aon obair ná cipín a bheith im' láimh ag casadh méaróg i</span>
<lb n="2269"/><span>móinfhéar lá samhraidh.</span></p>
<lb n="2270"/>
<lb n="2271"/><p><span>Do bhuaileas abhaile mé fhéin agus an t-asal is gan a</span>
<lb n="2272"/><span>lán deabhaidh orainn.</span></p>
<lb n="2273"/>
<lb n="2274"/><p><span>"Is mithid duit teacht," arsa mo mháthair liom, "táim</span>
<lb n="2275"/><span>féin agus na cailíní marbh ag na buaibh ó mhaidin."</span></p>
<lb n="2276"/>
<lb n="2277"/><p><span>"Cá bhfuil siad anois, a mháthair," arsa mise.</span></p>
<lb n="2278"/>
<lb n="2279"/><p><span>"Cá bhfios damh-sa cá bhfuil siad.  Táimíd cráidhte</span>
<lb n="2280"/><span>aca ó bheith ag guidheal.  Ba dhóigh leat gur ar buile</span>
<lb n="2281"/><span>atáid, agus tá an oiread de theasbach ar na sean-</span>
<lb n="2282"/><span>bhodógaibh is tá ar na ba seasca.  Féach a' bhfuil siad</span>
<lb n="2283"/><span>thiar i bPáirc na Glaise.  Is baoghlach ná beidh braon</span>
<lb n="2284"/><span>bainne aca ar theacht an tráthnóna.  A' ndubhairt t-athair</span>
<lb n="2285"/><span>leat iad a chur isteach in aon áit ag ingníor.</span>
<lb n="2286"/><span>(inbhear)!"</span></p>
<lb n="2287"/>
<lb n="2288"/><p><span>"Dubhairt sé liom na ba bainne a chur 'sa mhóinfhéar</span>
<lb n="2289"/><span>mhór ar feadh uair' a' chluig."</span></p>
<lb n="2290"/>
<lb n="2291"/><p><span>"Buail siar, má seadh, is tíomáin aniar iad ó'n</span>
<lb n="2292"/><span>nglaise.  Fág thiar na beithidhigh seasca, agus cuir</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2293"/><p><span>scairt 'sa bheárnain rómpa; acht fan go fóilín is</span>
<lb n="2294"/><span>raghad féinig led' chois, le heagla go mbéadh na</span>
<lb n="2295"/><span>beithidhigh dhod' leanamhaint aniar."</span></p>
<lb n="2296"/>
<lb n="2297"/><p><span>Do chuireamair na ba bainne isteach 'sa mhóinfhéar mhór.</span>
<lb n="2298"/><span>Do luigheadar ar ingníor.  Bhí an t-ath-fhéar go h-árd,</span>
<lb n="2299"/><span>agus go bog, agus go milis aca.  Ba dhóigh leat ortha ná</span>
<lb n="2300"/><span>tiucfaidís ar a mbuilg a líonadh choidhche, bhí a leithéid</span>
<lb n="2301"/><span>sin de cheol aca ag bailiughadh chuca agus ag cogaint.</span></p>
<lb n="2302"/>
<lb n="2303"/><p><span>Thuas i gceann na páirce a bhí na cocaí, agus dhá</span>
<lb n="2304"/><span>mhéaróig ar gach coca aca.  Cheapas féin ná raibh aon</span>
<lb n="2305"/><span>bheann ag na buaibh ar na cocaíbh, acht mar sin féin bhí</span>
<lb n="2306"/><span>mo shúil i n-áirde le heagla an toirmisc.  Do shuidheas</span>
<lb n="2307"/><span>fúm ag bun choca, mo dhrom leis an gcoca is mo h-ann-</span>
<lb n="2308"/><span>laidhe sínte.  Bhí dórnán de gheaitiríbh im' láimh agam is</span>
<lb n="2309"/><span>do chromas ar chaipín chogaidh a dhéanamh díobh.  Bhí</span>
<lb n="2310"/><span>tuirse orm tar éis na maidne.  Do thuiteas im'</span>
<lb n="2311"/><span>chodhladh, agus is dócha go rabhas ag taidhbhreamh.</span>
<lb n="2312"/><span>Shaoileas go rabhas i n-áirde ar chrann úbhall i ngáirdín</span>
<lb n="2313"/><span>na Bán-Chluanach, is mo phócaí lán d'úbhlaibh agam.</span>
<lb n="2314"/><span>Díreach agus mé ag sleamhnughadh anuas de'n chrann do</span>
<lb n="2315"/><span>chonnac an stíobhard thíos ag bun an chrainn.  "Tar</span>
<lb n="2316"/><span>anuas," ar seisean, agus faobhar ar a ghuth.  "Tar</span>
<lb n="2317"/><span>anuas," ar seisean arís, "nó cuirfead-sa iachall ort</span>
<lb n="2318"/><span>teacht anuas gan mhoill," ag cromadh ar an gcrann</span>
<lb n="2319"/><span>a luascadh anonn 's anall.  Do dhúisigh an luascadh mé,</span>
<lb n="2320"/><span>agus sé an chéad rud a chonnac 'ná mo mháthair n-a</span>
<lb n="2321"/><span>seasamh im' aice, greim aici ar mo ghualainn, is í dhom'</span>
<lb n="2322"/><span>chrothadh, a d'iarraidh mé a dhúiseacht.</span></p>
<lb n="2323"/>
<lb n="2324"/><p><span>Do phreabas im' sheasamh agus an codladh im' shúilibh.</span>
<lb n="2325"/><span>Bhí na ba ag ingníor díreach mar a bhíodar nuair a</span>
<lb n="2326"/><span>shuidheas cois an choca.  Cheapas féin ná raibh aon</span>
<lb n="2327"/><span>díoghbháil déanta; acht an chéad fhéachaint d'ár thugas ar</span>
<lb n="2328"/><span>na cocaíbh, bhí fhios agam go maith go raibh an donas ar</span>
<lb n="2329"/><span>fad déanta.</span>
<lb n="2330"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2331"/><p><span>Níor fágadh coca gan adharcadh.  Ní raibh méaróg gan</span>
<lb n="2332"/><span>brisead ar aon choca aca, acht ar mo choca féin.  Bhí</span>
<lb n="2333"/><span>cúpla coca agus leath-cheann ortha, fuaireadar an</span>
<lb n="2334"/><span>oiread san de shuathadh ó sna buaibh.</span></p>
<lb n="2335"/>
<lb n="2336"/><p><span>Bhíos féin cráidhte.  Do chromas ar ghol.  Bhí fhios</span>
<lb n="2337"/><span>agam go maith go mbéadh m'athair go dian orm mar</span>
<lb n="2338"/><span>gheall ar m'fhaillighe, agus an fógradh thug sé dhom ag</span>
<lb n="2339"/><span>fágaint an mhóinfhéir.</span></p>
<lb n="2340"/>
<lb n="2341"/><p><span>"Seo! seo! stad anois, a laoigh," arsa mo mháthair</span>
<lb n="2342"/><span>liom is í chómh cráidhte liom fhéin, "acht cad a tháinigh</span>
<lb n="2343"/><span>ort agus tuitim id' chodladh agus a fhios agat go maith</span>
<lb n="2344"/><span>ná béadh an diablóir úd, Geadach, sásta dá mbeadh sí</span>
<lb n="2345"/><span>ag pléascadh le féar, gan a bheith ag adharcadh na</span>
<lb n="2346"/><span>gcocaí?"</span></p>
<lb n="2347"/>
<lb n="2348"/><p><span>"Is amhlaidh do shuidheas annso ag déanamh caipín</span>
<lb n="2349"/><span>cogaidh, is do thuiteas im' chodladh i gan fhios dom</span>
<lb n="2350"/><span>fhéin."</span></p>
<lb n="2351"/>
<lb n="2352"/><p><span>"Is ró-mhaith an scéal é mise a theacht amach, mura</span>
<lb n="2353"/><span>mbeadh gur thánga ní bhéadh coca gan leagadh aca.  Is</span>
<lb n="2354"/><span>amhlaidh a bhíos chun glaodhach ort na ba a thiomáint</span>
<lb n="2355"/><span>abhaile chun crúidhte nuair do chonnac Geadach ag déanamh</span>
<lb n="2356"/><span>isteac ar choca, agus an chuid eile ar stealladh 'na</span>
<lb n="2357"/><span>diaidh.  Do ghlaodhas ort-sa, acht ba bheag an mhaitheas</span>
<lb n="2358"/><span>dom bheith ag glaodhach ort: ní dhúiseóch' gártha na</span>
<lb n="2359"/><span>n-adharc thu."</span></p>
<lb n="2360"/>
<lb n="2361"/><p><span>"Ní raibh leigheas agam air, a mháthair."</span></p>
<lb n="2362"/>
<lb n="2363"/><p><span>"Is dócha ná raibh, is tú id' chodladh."</span></p>
<lb n="2364"/>
<lb n="2365"/><p><span>"Marbhó'igh m'athair mé."</span></p>
<lb n="2366"/>
<lb n="2367"/><p><span>"Is baoghlach go mbéidh fearg air, act níl maitheas bheith</span>
<lb n="2368"/><span>ag seanachas agus an anachain déanta.  Tá sé chomh</span>
<lb n="2369"/><span>maith agat na ba a thiomáint abhaile anois.  Is mithid iad</span>
<lb n="2370"/><span>a chrúdh."</span></p>
<lb n="2371"/>
<lb n="2372"/><p><span>"Nách fearra dhúinn rud éigin a dhéanamh leis na</span>
<lb n="2373"/><span>cocaíbh chun iad a shocrughadh ar eagla na gaoithe?"</span>
<lb n="2374"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2375"/><p><span>"Ná bac leo go fóill.  Níl baoghal ortha, is b'fhéidir,</span>
<lb n="2376"/><span>ar ball, go bhféadfaimís na súgáin a shnaidhmeadh agus</span>
<lb n="2377"/><span>feistiughadh éigin a chur ortha i gcóir na h-oidhche."</span></p>
<lb n="2378"/>
<lb n="2379"/><p><span>Do ghaibh mo mháthair an comhngar abhaile.  Do</span>
<lb n="2380"/><span>thiomáineas-sa na ba abhaile is mé go cráidhte.  'B í</span>
<lb n="2381"/><span>Geadach an bhó deireannach ag dul amach ar an mbeár-</span>
<lb n="2382"/><span>nain.  Bhí slat de chuileann righin im' láimh agam.  Do</span>
<lb n="2383"/><span>rugas ar earball airthi is do bhíos dá greadadh chun go</span>
<lb n="2384"/><span>rabhas tuirseach traochta.  Bhí an cailín ag gearán nár</span>
<lb n="2385"/><span>thug an Gheadach a cuid bainne ró-mhaith an tráthnóna úd,</span>
<lb n="2386"/><span>is go mb'éigean dí buarach a chur ar an mbuin, le</span>
<lb n="2387"/><span>heagla go ndoirtfeadh sí an bainne, bhí sí chomh crosta,</span>
<lb n="2388"/><span>corra-thónach san.  Bhí a fhios agam-sa go maith cad a bhí</span>
<lb n="2389"/><span>airthi.  Níor fhágas-sa aon tochas ar a cliathánaibh.</span></p>
<lb n="2390"/>
<lb n="2391"/><p><span>Do crúdhadh na ba.  Do sniugadh iad.  Do chuireas-sa</span>
<lb n="2392"/><span>isteach 'sa tuar iad is do dhúnas an bheárna go maith</span>
<lb n="2393"/><span>ortha.</span></p>
<lb n="2394"/>
<lb n="2395"/><p><span>Díreach is mé ag déanamh ar an dtigh ar filleadh</span>
<lb n="2396"/><span>abhaile dhom do chonnac Cornaí ag teacht aníos Páirc na</span>
<lb n="2397"/><span>hEórnan.</span></p>
<lb n="2398"/>
<lb n="2399"/><p><span>"A Chornaí," arsa mise leis, "cár fhágais an chuid</span>
<lb n="2400"/><span>eile?"</span></p>
<lb n="2401"/>
<lb n="2402"/><p><span>"Chuadar abhaile, is do bhuail t-athair suas chun tighe</span>
<lb n="2403"/><span>an Chnuic."</span></p>
<lb n="2404"/>
<lb n="2405"/><p><span>"Ní fearr liom é a theacht abhaile," arsa mise.</span></p>
<lb n="2406"/>
<lb n="2407"/><p><span>"Agus ca' na thaobh?" ar seisean.</span></p>
<lb n="2408"/>
<lb n="2409"/><p><span>"Mar do dhein na ba an donas ar fad ar chocaíbh an</span>
<lb n="2410"/><span>mhóinfhéir mhóir."</span></p>
<lb n="2411"/>
<lb n="2412"/><p><span>"Agus cá rabhais-se nár thugais aire dhóibh?"</span></p>
<lb n="2413"/>
<lb n="2414"/><p><span>"Thuiteas im' chodladh agus mura mbéadh mo mháthair</span>
<lb n="2415"/><span>ní bhéadh coca aca 'na sheasamh anocht.  Téanam ort siar</span>
<lb n="2416"/><span>is b'fhéidir go bhféadfaimís iad a shocrughadh agus a</span>
<lb n="2417"/><span>cheangal."</span></p>
<lb n="2418"/>
<lb n="2419"/><p><span>Ní raibh an scéal chomh h-olc is do cheapas, acht mar</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2420"/><p><span>sin féin bhí eagla mo dhóthain orm-sa ná raghadh liom ró</span>
<lb n="2421"/><span>mhaith nuair a cheófadh m'athair na cocaí.</span></p>
<lb n="2422"/>
<lb n="2423"/><p><span>Níor tháinig sé abhaile go dtí tar éis tuitim na</span>
<lb n="2424"/><span>h-oidhche.  Ní fheaca sé na cocaí go dtí ar maidin lár</span>
<lb n="2425"/><span>na bháireach, agus is dócha gur bhog mo mháthair an scéal</span>
<lb n="2426"/><span>domh-sa.  Pé scéal é, ní dubhairt sé liom-sa acht</span>
<lb n="2427"/><span>"seadh! bhfuil an caipín cogaidh úd déanta agat fós?"</span></p>
<lb n="2428"/>
<lb n="2429"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="2430"/>
<lb n="2431"/><p><span>TÓRRAMH SIGHLE NA mBÓ.</span></p>
<lb n="2432"/>
<lb n="2433"/><p><span>Thiar i lisín an Fhearainn do bhíodh Sighle na mBó</span>
<lb n="2434"/><span>'na comhnuidhe, agus is ann a fuair sí bás.  Bhí ana-</span>
<lb n="2435"/><span>thórramh ar fad aici.  Chuala-sa gur tháinigh cailíní an</span>
<lb n="2436"/><span>bhaile chun mo mháthar, ar lorg coinnleoirí agus éadaighe</span>
<lb n="2437"/><span>geala i gcóir an tórraimh.  Ní rabhas-sa riamh ar</span>
<lb n="2438"/><span>thórramh, is bhí ana-dhúil agam dul ar thórramh Shighle.</span></p>
<lb n="2439"/>
<lb n="2440"/><p><span>"Cogar," arsa mo mháthair liomsa, is na ba i dtuar</span>
<lb n="2441"/><span>agam, "ba cheart duit dul agus tamaillín a chaitheamh ar</span>
<lb n="2442"/><span>thórramh Shighle na mBó.  Bhí sí annso an oidhche a rugadh thú.</span>
<lb n="2443"/><span>B'fhéidir go mbéadh Seaghan Thaidhgín ag dul led' chois."</span></p>
<lb n="2444"/>
<lb n="2445"/><p><span>Bhí 'fhios agam-sa go maith cad a bhí óm' mháthair.</span>
<lb n="2446"/><span>Fuair na cailíní dhá choinnleoir agus éadach cláir agus</span>
<lb n="2447"/><span>cúpla bairlíní geala ar iasacht uaithi, agus ba mhaith léi</span>
<lb n="2448"/><span>a fhios a bheith aici cá mbéadh an t-éadach cláir agus na</span>
<lb n="2449"/><span>bairlíní geala, le h-eagla go mbeidís in aon áit go</span>
<lb n="2450"/><span>dtuitfeadh smól ortha.  Bhí 'fhios aici go maith nách ortha-</span>
<lb n="2451"/><span>san 'ná ar a leithéidíbh a bhéadh m'athair ag cuimhneamh dá</span>
<lb n="2452"/><span>mbéadh seisean ar an dtórramh.</span></p>
<lb n="2453"/>
<lb n="2454"/><p><span>"Is dócha," arsa mise le Cornaí, "go mbeir-se</span>
<lb n="2455"/><span>ar thórramh shean-Shighle."</span></p>
<lb n="2456"/>
<lb n="2457"/><p><span>"Béad gan amhras.  Ca' na thaobh ná beinn.  A' mbéadh</span>
<lb n="2458"/><span>aon t-seans go bhfuightheá-sa cead dul le m' chois?"</span>
<lb n="2459"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2460"/><p><span>"Ó chiainibh beag iseadh dúbhairt mo mháthair liom go</span>
<lb n="2461"/><span>mba cheart dom dul ann, is gur dócha go mbéadh</span>
<lb n="2462"/><span>Seaghán Thaidhgín le m' chois.  An dóigh leat, a Chornaí,</span>
<lb n="2463"/><span>an mbéidh seisean ann?"</span></p>
<lb n="2464"/>
<lb n="2465"/><p><span>"Ca bhfhios domh-sa san acht tá fhios agam go maith dá</span>
<lb n="2466"/><span>mbéadh fhios aige tusa bheith ag dul ann ná fanfadh</span>
<lb n="2467"/><span>seisean 'sa bhaile.  Féach! ní raibh gal agam ó dh'fhágas</span>
<lb n="2468"/><span>an móinfhéar.  Do chailleas mo phíop.  Ní fheadar an</span>
<lb n="2469"/><span>mbéadh píop i bhfolach agat" mháthair.  Chonnac ceann ar</span>
<lb n="2470"/><span>an gcleibhí — an phíop a fuair t-athair ar thórramh an</span>
<lb n="2471"/><span>Phléimeannaigh."</span></p>
<lb n="2472"/>
<lb n="2473"/><p><span>"Níl sí ann anois.  Do thug mo mháthair an phíop úd</span>
<lb n="2474"/><span>do Dhiarmaid na Móna an lá fé dheire."</span></p>
<lb n="2475"/>
<lb n="2476"/><p><span>"Bíodh geall ná béadh an oiread san ann i gan fhios</span>
<lb n="2477"/><span>dó, an piardálaidhe."</span></p>
<lb n="2478"/>
<lb n="2479"/><p><span>Bhí tuitim na hoidhche ann agus sinn ag gabháil siar an</span>
<lb n="2480"/><span>comhngar, — mé fhéin agus Cornaí agus Seaghán Thaidhgín.</span>
<lb n="2481"/><span>Bhí tigh an tórraimh lán.  Bhí Sean-Shighle sínte ar bhórd</span>
<lb n="2482"/><span>ar aghaidh an doruis isteach, aibíd uímpe, agus í a féach-</span>
<lb n="2483"/><span>aint i bhfad níos óige ná mar a bhí sí is í na beathaidh.</span>
<lb n="2484"/><span>Bhí éadach geal fé'n gcorp ar an mbórd, agus éadaighe</span>
<lb n="2485"/><span>geala os a cionn anáirde.  Bhí coinnle ar lasadh ar</span>
<lb n="2486"/><span>choinnleoiríbh, — sé cinn aca is dóigh liom a bhí ann.  Bhí</span>
<lb n="2487"/><span>dhá phláta ar an mbórd thíos ag cosaibh an chuirp — ní</span>
<lb n="2488"/><span>fheadar ná go raibh ceann aca anuas ar chosaibh an chuirp</span>
<lb n="2489"/><span>— snaois ar phláta aca agus tobac ar an bpláta eile.</span></p>
<lb n="2490"/>
<lb n="2491"/><p><span>Do chaitheamair sinn féin ar ár nglúinibh is do chuir-</span>
<lb n="2492"/><span>eamair Paidir agus Abhe Máire le h-anam Shighle.</span>
<lb n="2493"/><span>Gach duine a tháinigh isteach, do síneadh píop chuige.  Do</span>
<lb n="2494"/><span>fuaireas féin mo phíop chomh maith le fear.</span></p>
<lb n="2495"/>
<lb n="2496"/><p><span>Bhí cúigear nó seisear ban ann, agus iad n-a suidhe</span>
<lb n="2497"/><span>ar dhá shuidheachán ar dhá thaobh an bhúird.</span></p>
<lb n="2498"/>
<lb n="2499"/><p><span>Bhí Dáith Ua Bruighin anuas ó'n nGaortha ann, agus</span>
<lb n="2500"/><span>Sean-Sheaghán 'ach Suibhne ó Chrois a' tSean-Bhaile, ag</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2501"/><p><span>cainnt thuas cois na teineadh, agus triúr nó ceathrar</span>
<lb n="2502"/><span>eile ag éisteacht leo.  Fear ana-dhiagaithe ar fad</span>
<lb n="2503"/><span>abeadh Dáith.  'Sé bhíodh ag rádh na coróineach gach</span>
<lb n="2504"/><span>maidean Domhnaigh ag séipéal na Tuatha.  Bhí paiste</span>
<lb n="2505"/><span>beag talmhan aige ar réidh an Ghaorthaidh, de talamh</span>
<lb n="2506"/><span>bhocht anacrach, is cead aige caoire agus gabhair a chur</span>
<lb n="2507"/><span>ar féarach ar chliathán na Gulban, agus is ró-bheag a bhí</span>
<lb n="2508"/><span>le fághail aca ar an nGulbain acht fraoch is fionán is</span>
<lb n="2509"/><span>aiteann Gaedhealach.</span></p>
<lb n="2510"/>
<lb n="2511"/><p><span>Cuipéar (fonnsóir) abeadh Seaghán 'ach Suibhne; acht</span>
<lb n="2512"/><span>an lá ab' fhearr a bhí sé riamh dob' fhearr leis bheith ag</span>
<lb n="2513"/><span>seanachaidheacht 'ná bheith ag déanamh feircíní ime ná</span>
<lb n="2514"/><span>cíléaraí bainne do mhnaibh na Tuatha.  Theastuigh meadar</span>
<lb n="2515"/><span>is cúpla chíléar ó Mháire Philib.  Chuir sí maide mór</span>
<lb n="2516"/><span>giumhaise ag triall ar Sheaghán um lá 'le Gobnatan, le</span>
<lb n="2517"/><span>súil is go mbéadh na hárthaighe aici i gcóir na Bealtaine,</span>
<lb n="2518"/><span>nuair a bhéadh na ba ag breith agus reidhse bainne aici.</span>
<lb n="2519"/><span>Nuair a tháinigh an Bhealtaine bhí sé mar leath-scéal ag</span>
<lb n="2520"/><span>Seaghán ná raibh an t-adhmad stóinsithe a dhóthain.  Bhí</span>
<lb n="2521"/><span>leath-scéal bacach éicint eile aige nuair a tháinig lá</span>
<lb n="2522"/><span>Aonaig a' Phuic, is dob é deire 'n scéil é gur fágadh</span>
<lb n="2523"/><span>Máire gan mheadar gan chíléar go dtí lár an fhoghmhair.</span></p>
<lb n="2524"/>
<lb n="2525"/><p><span>Bhí sean-Dhiarmaid na Cille ann agus Mícheál Ua</span>
<lb n="2526"/><span>Foghludha.  Ba mhaith an fear bata do láimhseáil é sean-</span>
<lb n="2527"/><span>Dhiarmaid 'sa tsean-aimsir.  Fear lúbach láidir a beadh</span>
<lb n="2528"/><span>é, nár chaith riamh acht bríste geairid agus casóg</span>
<lb n="2529"/><span>cuirp.</span></p>
<lb n="2530"/>
<lb n="2531"/><p><span>Ceartlinn d'fhear téagartha tochraiste a beadh Mícheál</span>
<lb n="2532"/><span>Ua Foghludha, acht gan a bheith ró-árd.  Deirthí gur leag</span>
<lb n="2533"/><span>sé oifigeach airm anuas dá chapall lá, ar phátrún Chill</span>
<lb n="2534"/><span>Ghobnatan, le buille mhaide.</span></p>
<lb n="2535"/>
<lb n="2536"/><p><span>Bhí Tomás 'ac Muiris ann.  'Sé is mó a bhíodh ag cur</span>
<lb n="2537"/><span>trioblóide ar Thomás, ná gan Aifreann a bheith aca</span>
<lb n="2538"/><span>i gCill Ghobnatan.</span>
<lb n="2539"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2540"/><p><span>Chomh fada siar is tá cuimhneamh im' cheann bhíodh ana-</span>
<lb n="2541"/><span>dhúil agam bheith i gcomhluadar sean-daoine, agus ag</span>
<lb n="2542"/><span>éisteacht leo ag cainnt 's ag comhrádh.  Do dhruideas</span>
<lb n="2543"/><span>suas cois na teineadh.</span></p>
<lb n="2544"/>
<lb n="2545"/><p><span>"Sé mo thuairim," arsa sean-Dhiarmaid, "gur mise</span>
<lb n="2546"/><span>an fear is sine annso anocht."</span></p>
<lb n="2547"/>
<lb n="2548"/><p><span>"Mhaise, go deimhin, ní tú," arsa Mícheál Ua Foghludha.</span>
<lb n="2549"/><span>"Is sine mise ná thú.  Is minic do chuala-sa Sighle</span>
<lb n="2550"/><span>féin ghá rádh ná raibh acht bliadhain aici orm-sa, is go</span>
<lb n="2551"/><span>raibh an dá bhliadhain aici ort-sa agus ar Mhuiris na</span>
<lb n="2552"/><span>Corann."</span></p>
<lb n="2553"/>
<lb n="2554"/><p><span>"Tá eagla orm go raibh dearmhad airthi," arsa sean-</span>
<lb n="2555"/><span>Dhiarmaid.  "Bhíos-sa agus Muiris na Corann ar aon-</span>
<lb n="2556"/><span>scoil thíos ar an Mianus.  Is ró-mhaith is cuimhin liom</span>
<lb n="2557"/><span>an lá gur ghaibh Domhnall Ó Conaill an bóthar siar</span>
<lb n="2558"/><span>ag dul abhaile go Daire Fhionáin is é ag teacht ó</span>
<lb n="2559"/><span>Chorcaigh.  Bhí na scoláirí go léir amuigh ar an mbóthar,</span>
<lb n="2560"/><span>agus a lán daoine eile ann chomh maith.  Do b'éigean</span>
<lb n="2561"/><span>do'n mháighistir Muiris d'árdughadh ar a ghualainn chun</span>
<lb n="2562"/><span>go bhfeicfeadh sé an Conallach Mór."</span></p>
<lb n="2563"/>
<lb n="2564"/><p><span>"Bhios féin ann an lá céadna," arsa Míchéal Ua</span>
<lb n="2565"/><span>Foghludha, "acht ní ag féachaint ar Dhomhnall Ó Conaill</span>
<lb n="2566"/><span>a bhíos-sa agus Micil a' Chnuic, acht amuigh in abhall-ghort</span>
<lb n="2567"/><span>an mháighistir ag bailiughadh chughainn.  Cad is dóigh leat-</span>
<lb n="2568"/><span>sa, a Sheaghain, ciaca againn is sine?"</span></p>
<lb n="2569"/>
<lb n="2570"/><p><span>"'S dó' ní fheadar i gceart chun go bhfeicinn mo</span>
<lb n="2571"/><span>leabhar," arsa Seaghán go righín, "act sé mo thuairim go</span>
<lb n="2572"/><span>bhfuil an ceart ag sean-Dhiarmaid.  Bhíos ag féachaint</span>
<lb n="2573"/><span>isteach i m' leabhar an lá fé dheire:  Chuala go raibh</span>
<lb n="2574"/><span>cleamhnas ar bun idir mhac Sheagháin Uí Shéagha agus</span>
<lb n="2575"/><span>ingín Shéamuis Óig, — féachaint an raibh aon ghaol aca le</span>
<lb n="2576"/><span>na chéile."</span></p>
<lb n="2577"/>
<lb n="2578"/><p><span>"Cad a bhéarfadh gaol eatorra súd?" arsa Tomás</span>
<lb n="2579"/><span>'ach Muiris.</span>
<lb n="2580"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2581"/><p><span>"Tá gaol éigin eatorra," arsa Dáith Ua Bruighin,</span>
<lb n="2582"/><span>"acht is dóigh liom fhéin ná fuil ann acht gaol i bhfad</span>
<lb n="2583"/><span>amach."</span></p>
<lb n="2584"/>
<lb n="2585"/><p><span>"Sin a bhfuil ann," arsa Seaghán.  "Ní ró-fhuirist é a</span>
<lb n="2586"/><span>chóimhreamh — sé glúine ar thaobh an chailín óig agus seacht</span>
<lb n="2587"/><span>nglúine ar thaobh an ógánaigh."</span></p>
<lb n="2588"/>
<lb n="2589"/><p><span>"Agus a' bpósfar iad?" arsa Tomás.</span></p>
<lb n="2590"/>
<lb n="2591"/><p><span>"Cá na thaobh ná pósfaidhe iad; nár pósadh Donnchadh</span>
<lb n="2592"/><span>Réal agus Siobhán Thaidhg is iad a' trí 's a ceathair</span>
<lb n="2593"/><span>le chéile?" arsa Mícheál.</span></p>
<lb n="2594"/>
<lb n="2595"/><p><span>"Acht má pósad," arsa Dáith, "bhí iachall ortha cead</span>
<lb n="2596"/><span>d'fhághail ó'n bPápa, agus chuala-sa Donnchadh an</span>
<lb n="2597"/><span>Chléirig féin 'ghá rádh go ndeachaidh sé dian go leor</span>
<lb n="2598"/><span>ortha an cead d'fhághail.  Níor éirigh a bpósadh ró-mhaith</span>
<lb n="2599"/><span>leo.  Ní 'á chasadh leó é, ní raibh leanbh aca gan</span>
<lb n="2600"/><span>máchail éigin air.  Ní gan fáth a chuireann an eaglais</span>
<lb n="2601"/><span>cosc ar chleamhnas agus na cleamhnaidhthe ró-athchomair</span>
<lb n="2602"/><span>i ngaol.  Bhfuil do "Thadhg Gaedhealach" agat a</span>
<lb n="2603"/><span>Sheagháin?" ar seisean le Seaghán 'ach Suibhne.</span></p>
<lb n="2604"/>
<lb n="2605"/><p><span>"Tá mhaise, acht nuair a bhíonn an leabhar againn ní</span>
<lb n="2606"/><span>bhíonn an léigheann againn.  D'fhágas mo spéaclaí 'sa</span>
<lb n="2607"/><span>bhaile im' dhiaidh, acht seo dhaoibh sean-dhán diagaithe.  Ní</span>
<lb n="2608"/><span>fheadar arbh é Tadhg Gaedhealach a chúm é nó nárbh é.</span></p>
<lb n="2609"/>
<lb n="2610"/><p><span>"An Moladh Beirte atá mar ainm air."</span></p>
<lb n="2611"/>
<lb n="2612"/><p><span>Níor rugas-sa liom acht amháin an méid seo de'n</span>
<lb n="2613"/><span>Mholadh:-</span></p>
<lb n="2614"/>
<lb n="2615"/><p><span>"Féach an ceann is gan ann</span>
<lb n="2616"/><span>Acht áit na súl, —</span>
<lb n="2617"/><span>Feach an dranndal manntach beárnach úd,</span>
<lb n="2618"/><span>Féach, cé reamhar, ce teann,</span>
<lb n="2619"/><span>Cé áluinn tú,</span>
<lb n="2620"/><span>Beidh do cheann gan amhras</span>
<lb n="2621"/><span>Lá mar siúd.</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2622"/><p><span>Féach an cloigeann ar an olaig,</span>
<lb n="2623"/><span>Agus an dranndal maol, —</span>
<lb n="2624"/><span>Féach a loigeal súd folamh</span>
<lb n="2625"/><span>Agus an tsúil n-a cré —</span>
<lb n="2626"/><span>Féach na cosa gan sodar</span>
<lb n="2627"/><span>Gan lúth gan léim,</span>
<lb n="2628"/><span>Agus déinimís moladh mar sholadh</span>
<lb n="2629"/><span>Gan cham gan chlaon."</span></p>
<lb n="2630"/>
<lb n="2631"/><p><span>"Beannacht dílis Dé le t'anam is le h-anaman</span>
<lb n="2632"/><span>do mharbh," ar siad go léir d'aon-fhocal.</span></p>
<lb n="2633"/>
<lb n="2634"/><p><span>"Amean," arsa Dáith.  "Nách mithid dúinn an Choróin</span>
<lb n="2635"/><span>a rádh?" ar seisean, ag tarrac a phaidrín chuige as</span>
<lb n="2636"/><span>phóca a bhríste.</span></p>
<lb n="2637"/>
<lb n="2638"/><p><span>Do shleamhnuigheas féin síos i dtreo an doruis, agus</span>
<lb n="2639"/><span>amach liom ar an mbóthar.  Bhí Seaghán Thaidhgín amuigh</span>
<lb n="2640"/><span>rómham.  Is éachtach a raibh de dhaoinibh ann.  Bhí daoine</span>
<lb n="2641"/><span>ann aníos ó'n Mianus, agus anuas ó'n gCoill.  Thang-</span>
<lb n="2642"/><span>adar ann aniar ó Shean-Dhoire agus anoir ó'n dTullaigh.</span>
<lb n="2643"/><span>Bhí muinntear an tSean-bhaile ann agus muinntear Chill</span>
<lb n="2644"/><span>Ghobnatan.  Bhí Seaghán na Ceapaighe ann agus Conchubhar</span>
<lb n="2645"/><span>Liath agus Micil a' Chnuic.</span></p>
<lb n="2646"/>
<lb n="2647"/><p><span>Bhí an oidhche chomh breágh san go mb'fhearr leat bheith</span>
<lb n="2648"/><span>lasmuigh 'ná laistigh.  Bhí a lán daoine amuigh ag ceann</span>
<lb n="2649"/><span>an tighe, is mór-chuid i dtighthibh na gcomharsan.  Bhíodar</span>
<lb n="2650"/><span>na dtriúraibh is na gceathraraibh ag gabháil síos suas an</span>
<lb n="2651"/><span>bóthar; iad ag cainnt 's ag comhrádh, is ag ól tobac.</span></p>
<lb n="2652"/>
<lb n="2653"/><p><span>Do bhuail capall is trucaill aníos an bóthar chughainn.</span>
<lb n="2654"/><span>'Sé bhí sa trucaill 'ná Donnchadh na mBóithre is é ar</span>
<lb n="2655"/><span>bog-mheisce.</span></p>
<lb n="2656"/>
<lb n="2657"/><p><span>Fuairnéalach beag feirmeóra a beadh Donnchadh.  Bhí</span>
<lb n="2658"/><span>feirm bheag talman aige thuas ar an gCoill ar bheagán</span>
<lb n="2659"/><span>cíosa; agus dá mb'áil leis aire a thabhairt dá ghnó, ní</span>
<lb n="2660"/><span>bhéadh droch-shaoghal aige, i gcomórtas le na chomhar-</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2661"/><p><span>sanaibh.  Acht dáltha Dhonnchadh Ruaidh dob fhearr leis</span>
<lb n="2662"/><span>bheith ag bóithreoireacht 'ná bheith "ag grafadh 's ag</span>
<lb n="2663"/><span>treabhadh aon am de'n bhliadhain."  Chaith sé trí bliadhna</span>
<lb n="2664"/><span>ag gáineáil le banbhuíbh.  'Sé is mó a bhí aige de bharr a</span>
<lb n="2665"/><span>gháineála 'ná dúil 'sa mbraon.  D'fhág sé cúram na</span>
<lb n="2666"/><span>feirme fé na mhnaoi is fé na chlainn.  Nuair a bhí sé</span>
<lb n="2667"/><span>tuirseach de'n gháineáil 'sé dhéin sé ná bóthar a chann-</span>
<lb n="2668"/><span>táil ar Mhuiris na Corann.  Bhí Muiris ag fhághail réal</span>
<lb n="2669"/><span>a' péirse ar an mbóthar.  Do chuir Donnchadh isteach ar</span>
<lb n="2670"/><span>an obair a dhéanamh ar theistiún is leath-phingne.</span></p>
<lb n="2671"/>
<lb n="2672"/><p><span>Bhíodh airgead an bhothair le tarrac aige dhá uair 'sa</span>
<lb n="2673"/><span>mbliadhain.  Is minic ná bíodh puinn airgid le fághail</span>
<lb n="2674"/><span>aige; acht bíodh an t-airgead beag nó mór, ba ró-bheag</span>
<lb n="2675"/><span>an chuid de bhíodh i bpóca Dhonnchadha ar a theacht abhaile</span>
<lb n="2676"/><span>ó Thráigh Lí.  Ní raibh tigh tábhairne 'ná síbín ar thaobh an</span>
<lb n="2677"/><span>bhóthair ó Thráigh Lí go Cill Orglan, ná ó Chill Orglan</span>
<lb n="2678"/><span>go Crois an t-Sean-Bhaile ná go gcaitheadh Donnchadh</span>
<lb n="2679"/><span>tamall ann ag dul 's ag teacht dó.  Bhíodh cáirde aige</span>
<lb n="2680"/><span>ag gábháil ó thuaidh agus airgead síos ar filleadh</span>
<lb n="2681"/><span>abhaile dhó.</span></p>
<lb n="2682"/>
<lb n="2683"/><p><span>Do stad láirín Dhonnchadha ar aghaidh tighe an tórraimh</span>
<lb n="2684"/><span>amach.  Do cheap sí, is docha, gur ag doras tighe ósta a</span>
<lb n="2685"/><span>bhí sí, agus a raibh de dhaoine ar an mbóthar.</span></p>
<lb n="2686"/>
<lb n="2687"/><p><span>"G — go mbeannuighidh D — Dia dh — dhaoibh, a bhu —</span>
<lb n="2688"/><span>bhuachaillí," arsa Donnchadh.</span></p>
<lb n="2689"/>
<lb n="2690"/><p><span>"Go mbeannuighidh Dia is Muire is Pádraig dhuit, a</span>
<lb n="2691"/><span>Dhonnchadh, is Dé do bheatha a bhaile ó Thraig Lí," ar</span>
<lb n="2692"/><span>siad-san.</span></p>
<lb n="2693"/>
<lb n="2694"/><p><span>"C — cá bh — bhfuilim?" ar seisean.</span></p>
<lb n="2695"/>
<lb n="2696"/><p><span>"Taoi ag doras tighe Shighle na mBó atá fé chlár</span>
<lb n="2697"/><span>anocht."</span></p>
<lb n="2698"/>
<lb n="2699"/><p><span>"Mhaise b — beannacht D — Dé le na h — hanam, agus</span>
<lb n="2700"/><span>ca — cathoin a ca — cailleadh í?"</span></p>
<lb n="2701"/>
<lb n="2702"/><p><span>"Astoidhche aréir a Dhonnchadh, slán mar a n-innstear é."</span>
<lb n="2703"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2704"/><p><span>Bhí a chiall agus a chainnt ag teacht chuige.</span></p>
<lb n="2705"/>
<lb n="2706"/><p><span>"Nách maith an scéal gur thánga i dtuaidh i n-am.  Ba</span>
<lb n="2707"/><span>mhór an náire dhomh-sa dá gcuirfidhe Sighle bhocht i gan</span>
<lb n="2708"/><span>fhios dom."</span></p>
<lb n="2709"/>
<lb n="2710"/><p><span>Do shleamhnuigh Donnchadh anuas de'n trucaill.</span>
<lb n="2711"/><span>D'fhán sé tamall 'n-a sheasamh le h-ais na trucailleach,</span>
<lb n="2712"/><span>is greim aige ar an leath-luighe.</span></p>
<lb n="2713"/>
<lb n="2714"/><p><span>"Seadh! seadh!" ar seisean, "Sighle na mBó fé chlár</span>
<lb n="2715"/><span>anocht.  Is 'mdhó aistear a chuir sí dí leis na bliadhan-</span>
<lb n="2716"/><span>taibh.  Tá deire anois le na cuid siúbhlóide.  Seo, a</span>
<lb n="2717"/><span>bhuachaillí, tá codladh grífín im' chosaibh ó bheith im'</span>
<lb n="2718"/><span>shuidhe 'sa trucaill.  Ná fuil aon bheirt agaibh a thabhar-</span>
<lb n="2719"/><span>fadh lámh isteac dom?"</span></p>
<lb n="2720"/>
<lb n="2721"/><p><span>Do leag Donnchadh lámh ar mo ghuallainn-se, is lámh eile</span>
<lb n="2722"/><span>ar ghuallainn Sheagháin Thaidhgín, agus isteach leis go tigh</span>
<lb n="2723"/><span>an tórraimh, agus mise is Seaghán Thaidhgín mar a bheadh</span>
<lb n="2724"/><span>dhá mhaide croise ar dhá thaobh dé.</span></p>
<lb n="2725"/>
<lb n="2726"/><p><span>Bhí an cúigmhadh deichneabhar de'n Choróin ar siubhal</span>
<lb n="2727"/><span>aca istigh agus sinne-ne ag gabháil an doras isteach.</span>
<lb n="2728"/><span>Do chaith gach duine againn é féin ar a ghlúinibh.</span></p>
<lb n="2729"/>
<lb n="2730"/><p><span>Tar éis rádh na Coróineach do Dháith, ba ghnáthach leis</span>
<lb n="2731"/><span>Liodán na Marbh a rádh; acht chomh túisce is bhí deire leis</span>
<lb n="2732"/><span>an gcúigmhadh deichneabhar d'éirigh Donnchadh 'n-a</span>
<lb n="2733"/><span>sheasamh, is do chrom ar olagón do chasadh os cíonn an</span>
<lb n="2734"/><span>chuirp.</span></p>
<lb n="2735"/>
<lb n="2736"/><p><span>Nuair a thagann duine isteach go tigh tórraimh agus</span>
<lb n="2737"/><span>chromann ar ghol sé is ceart do dhuine de mhuinntir an</span>
<lb n="2738"/><span>tighe, nó do dhuine de ghaolaibh an té atá fé chlár,</span>
<lb n="2739"/><span>éirighe agus greas guil a dhéanamh i n-aonfheacht leis.</span>
<lb n="2740"/><span>Is beag má bhí éin-ne ag gol ar thórramh Shighle na mBó.</span>
<lb n="2741"/><span>Níor fhág sí aon chlann na diaidh chun í a chaoineadh.  Pé</span>
<lb n="2742"/><span>clann a bhí aici do cailleadh iad agus iad óg.  Do lean</span>
<lb n="2743"/><span>Donnchadh de'n ghol ar feadh tamaill, acht níor éirigh</span>
<lb n="2744"/><span>éin-ne chun guil leis.  D'fhéach a raib istigh ar</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2745"/><p><span>Dhonnchadh.  D'fhéachadar ar a chéile.  Is iongantach nár</span>
<lb n="2746"/><span>phléascadar ar gháiridhe, acht is dócha go raibh náire ortha</span>
<lb n="2747"/><span>a leithéid a dhéanamh i dtigh an chuirp.  Nuair do chonnac</span>
<lb n="2748"/><span>Donnchadh nár bhog éin-ne chun guil le n-a chois is gur</span>
<lb n="2749"/><span>fágadh an gol fé féin, do stad sé.  Do bhog sé a</span>
<lb n="2750"/><span>cheann siar 's aniar.  D'oscal sé is do dhún sé a shúile</span>
<lb n="2751"/><span>cúpla uair no trí, agus adúbhairt "Goilid na Crúibínigh</span>
<lb n="2752"/><span>úd le chéile; agus goilid na Púicínigh úd le chéile."</span></p>
<lb n="2753"/>
<lb n="2754"/><p><span>D'fhéach a raibh istigh ar a cheile acht ní fonn gáiridhe a</span>
<lb n="2755"/><span>bhí ortha anois, acht a mhalairt.  Níor labhair éin-ne.</span>
<lb n="2756"/><span>Ba dhóigh leat gur bualadh balbh iad.</span></p>
<lb n="2757"/>
<lb n="2758"/><p><span>Bhí Peig na gCreach 'n-a suidhe ar shuidheachán i n-aice</span>
<lb n="2759"/><span>an chuirp.  D'eirigh si-se 'n-a seasamh.  Thug sí stathadh</span>
<lb n="2760"/><span>do'n bhrat a bhí airthi fan na gcluas aici, agus ar si-se</span>
<lb n="2761"/><span>"A phóitire bhig súghaigh smearthaigh, a dhiúgaire na ngloinní</span>
<lb n="2762"/><span>bhfolamh, nách ort atá an t-éirighe anáirde.  Dá mbéadh</span>
<lb n="2763"/><span>duine annso go mb'fiú fear a thabhairt air, do bhainfeadh</span>
<lb n="2764"/><span>sé an teasbach plispíneach díot-sa.  Do chuirfeadh</span>
<lb n="2765"/><span>biorán buidhe iachall orm fhéin tú a chur an doras amach</span>
<lb n="2766"/><span>leis an scuaib."</span></p>
<lb n="2767"/>
<lb n="2768"/><p><span>Bhí gliocas an mhada ruaidh i nDonnchadh.  Thuig sé go</span>
<lb n="2769"/><span>fíor-mhaith go raibh an botún déanta aige, is gur</span>
<lb n="2770"/><span>bhaoghlach ná béarfadh sé na cosa leis.  'Sé rud a dhein</span>
<lb n="2771"/><span>sé, ná casadh ar a sháil, agus an doras a bhaint amach.</span>
<lb n="2772"/><span>Díreach is é ag an ndoras d'iompaigh sé isteach agus</span>
<lb n="2773"/><span>adúbhairt:  "Agus goilid na Scilitínigh úd le n-a</span>
<lb n="2774"/><span>chéile."</span></p>
<lb n="2775"/>
<lb n="2776"/><p><span>Níor theastuig aon mhaide croise ó Dhonnchadh ag cur</span>
<lb n="2777"/><span>an bhannraigh amach dé; is d'imthigh air suas an bóthar, é</span>
<lb n="2778"/><span>féin 's a chapaillín ar bog-shodar.</span></p>
<lb n="2779"/>
<lb n="2780"/><p><span>Leas-ainmneacha abeadh Púicínigh agus Crúibínigh a bhí</span>
<lb n="2781"/><span>ar mhuinntir Shíghle na mBó agus ar mhuinntir a fir,</span>
<lb n="2782"/><span>agus na Scilitínigh a bhí mar leas-ainm ar mhuinntir</span>
<lb n="2783"/><span>Dhonncadha féin.</span>
<lb n="2784"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2785"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="2786"/>
<lb n="2787"/><p><span>AN TEINE CHNÁMH.</span></p>
<lb n="2788"/>
<lb n="2789"/><p><span>"A Sheagháin," arsa mise le Seaghán Thaidhgín, "is</span>
<lb n="2790"/><span>dóigh liom nár mhiste dhúinn-ne bheith ag dul abhaile.</span>
<lb n="2791"/><span>Dúbhairt mo mháthair liom-sa gan a bheith ró-dheireannach."</span></p>
<lb n="2792"/>
<lb n="2793"/><p><span>"Fan go fóillín," ar seisean.  "Ní fheicim an</span>
<lb n="2794"/><span>ghealach na suidhe fós; béidh an ré geal againn ar ball.</span>
<lb n="2795"/><span>Téanam ort síos go dtí scioból Mhíchíl Uí Shúileabháin.</span>
<lb n="2796"/><span>Is ann atáthar ag déanamh na comhrann, is bíodh geall</span>
<lb n="2797"/><span>go bhfuil Seaghán Mór na Ceapaighe ann, agus is</span>
<lb n="2798"/><span>iongantach an fear scéal fiannaidheachta é Seaghán</span>
<lb n="2799"/><span>Mór."</span></p>
<lb n="2800"/>
<lb n="2801"/><p><span>Do bhuaileamair síos i dteannta a chéile.  Bhí an</span>
<lb n="2802"/><span>scioból leath-lán; buachaillí óga an chuid ba mhó aca.</span>
<lb n="2803"/><span>Bhíodh sort scáth ortha a bpíopaí a dheargadh os comhair</span>
<lb n="2804"/><span>na sean-daoine, acht annso ní raibh scáth ná eagla roimh</span>
<lb n="2805"/><span>éin-ne ortha, agus an áit nách mór fútha féin.</span></p>
<lb n="2806"/>
<lb n="2807"/><p><span>"Ca bhfuil do phíop?" arsa duine aca liomsa.  "Nár</span>
<lb n="2808"/><span>dheargais fós í?"</span></p>
<lb n="2809"/>
<lb n="2810"/><p><span>"Níor dheargas," arsa mise, "acht ní bhéidh sí i bhfad</span>
<lb n="2811"/><span>gan deargadh.  Chím Cornaí annso, is bainfidh seisean</span>
<lb n="2812"/><span>deatach aisti."</span></p>
<lb n="2813"/>
<lb n="2814"/><p><span>"Ó, mo náire é," arsa buachaill eile, "ná fuil' fhios</span>
<lb n="2815"/><span>agat nách ceart duit píop tórraimh a thabhairt d' éin-ne</span>
<lb n="2816"/><span>gan í dheargadh dhuit féin ar dtúis."</span></p>
<lb n="2817"/>
<lb n="2818"/><p><span>Bhí eagla ormsa go mbeinn breoidhte ó'n dtobac;</span>
<lb n="2819"/><span>acht níorbh é eagla na breoidhteachta ba mhó a bhí 'om'</span>
<lb n="2820"/><span>choimeád ó bheith ag ól na pípe, acht eagla roimh</span>
<lb n="2821"/><span>m'athair; mar bhí' fhios agam go maith dá mbéadh 'fhios</span>
<lb n="2822"/><span>aige mise bheith ag ól tobac go mba sheacht measa</span>
<lb n="2823"/><span>dhom é 'ná adharcadh na gcocaí 'sa Mhóinfhéar Mhór.</span>
<lb n="2824"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2825"/><p><span>"Féach air," arsa Diarmuid Óg, "nách é an bograchán</span>
<lb n="2826"/><span>é."</span></p>
<lb n="2827"/>
<lb n="2828"/><p><span>Bí seisean ag ól tobac ó bhí sé deich mbliadhna</span>
<lb n="2829"/><span>d'aois.</span></p>
<lb n="2830"/>
<lb n="2831"/><p><span>"Ba dhóigh leat gur cailín beag é," arsa dailtín eile,</span>
<lb n="2832"/><span>agus gob air ag tarrach a phípe féin.</span></p>
<lb n="2833"/>
<lb n="2834"/><p><span>"An páiste bocht, is dócha go bhfuil ballaithe an</span>
<lb n="2835"/><span>tobac ró-láidir dá ghoile Las scolb dó, a Dhiarmaid</span>
<lb n="2836"/><span>Óig."</span></p>
<lb n="2837"/>
<lb n="2838"/><p><span>"Is fearra dhuit í a dheargadh," arsa Seaghán Thaidhgín</span>
<lb n="2839"/><span>liom i gcogar.  "Ní gádh dhuit acht cúpla tarrac a</span>
<lb n="2840"/><span>bhaint aisti, agus Paidir is Abhé Máire a chur le h-anam</span>
<lb n="2841"/><span>Shighle."</span></p>
<lb n="2842"/>
<lb n="2843"/><p><span>Díreach agus mé chun na pípe a dheargad cé thiucfadh</span>
<lb n="2844"/><span>an doras isteach 'ná sean-Dhiarmaid na Cille, páipéar</span>
<lb n="2845"/><span>'na láimh aige agus saothar air.</span></p>
<lb n="2846"/>
<lb n="2847"/><p><span>"Seo," ar seisean liom-sa "ó is tú is fearr 's</span>
<lb n="2848"/><span>is géire radharc, léigh an páipéar so dhúinn.  Ní</span>
<lb n="2849"/><span>fhéadfainn-se é a leighe acht le solus an lae.  Bog as</span>
<lb n="2850"/><span>so," ar seisean le buachaill eile, "agus leog do'n</span>
<lb n="2851"/><span>gharsún so suidhe.  Níl faic le déanamh agat, is ní</span>
<lb n="2852"/><span>fearra dhuit bheith i d' shuidhe 'ná i d'sheasamh."</span></p>
<lb n="2853"/>
<lb n="2854"/><p><span>Dob' éachtach, an fear páipéar é sean-Dhiarmaid.  Bhí</span>
<lb n="2855"/><span>beirt nó trúir dá chlainn thall in Ameiricá.  Chuiridís</span>
<lb n="2856"/><span>páipéar anall chuige gach seachtmhain.  Ba bheag duine</span>
<lb n="2857"/><span>'sa chomharsanacht gan duine éigin a bhain leis thall.  An</span>
<lb n="2858"/><span>fhaid is lean an cogadh thall is beag tráthnóna Domhnaigh</span>
<lb n="2859"/><span>a thagadh gan lán tighe de sna comharsanaibh i dtigh na</span>
<lb n="2860"/><span>Cille, ag éisteacht le fear a tighe is é ag leigheadh</span>
<lb n="2861"/><span>an Boston Pilot agus ag mínuighadh an scéil do'n mheid</span>
<lb n="2862"/><span>nár thuig an Béarla.  'Á chomhartha san féin is beag</span>
<lb n="2863"/><span>leitir a thagadh anall gan "Canos tá sean-Diarmaid na</span>
<lb n="2864"/><span>Cille" a bheith innte i dtús nó ndeire, pé scéal eile</span>
<lb n="2865"/><span>bhéadh innte.</span>
<lb n="2866"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2867"/><p><span>Do bhailigh a lán daoine isteach ar shálaibh sean-</span>
<lb n="2868"/><span>Dhiarmada, féachaint an mbéadh aon scéal nuadh 'sa</span>
<lb n="2869"/><span>pháipéar, i dtreó is go raibh an scioból lán i gcionn</span>
<lb n="2870"/><span>tamaill bhig.  Do chromas féin ar léigheadh.  Ní raibh</span>
<lb n="2871"/><span>agam ar dtúis acht droch-sholus ó choinnlibh na siúinéirí,</span>
<lb n="2872"/><span>acht do chuir sean-Dhiarmaid iachall ar dhuine éigin</span>
<lb n="2873"/><span>coinneal eile a lasadh.  D'éirigh liom go maith as san</span>
<lb n="2874"/><span>amach.</span></p>
<lb n="2875"/>
<lb n="2876"/><p><span>Do léigheas:-  "Is baoghlac go mbeidh cogadh idir</span>
<lb n="2877"/><span>an Fhrainnc agus an Alamáin.  Tá Ímpire na bFranncach</span>
<lb n="2878"/><span>ag bagairt ar Rígh Phrússia."</span></p>
<lb n="2879"/>
<lb n="2880"/><p><span>"B'fhéidir le Dia go bhfaghadh Sasana leadhb ó thaobh</span>
<lb n="2881"/><span>éigin," arsa duine 'sa chúinne.</span></p>
<lb n="2882"/>
<lb n="2883"/><p><span>"Níl baoghal airthi" arsa duine eile.  "Fanfaidh si-</span>
<lb n="2884"/><span>se mar iománaidhe ar an gclaidhe.  Pé scéal é, tá súil</span>
<lb n="2885"/><span>agam go mbeidh an lá ag an bhFranncach.  Nach truagh</span>
<lb n="2886"/><span>gan sean-Bhónaí aca anois.  'Sé a chuirfeadh smacht ar</span>
<lb n="2887"/><span>Phrússia.  Bhfuil aon scéal eile ann?"</span></p>
<lb n="2888"/>
<lb n="2889"/><p><span>Tá, gan amhras, acht fan go fóill, is bíodh foidhne</span>
<lb n="2890"/><span>agat," arsa sean-Dhiarmaid.  "Tá an garsún ag</span>
<lb n="2891"/><span>dhéanamh a dhíchill is sibh go léir ag brughadh isteach air."</span></p>
<lb n="2892"/>
<lb n="2893"/><p><span>Do thosnuigheas aríst:-</span></p>
<lb n="2894"/>
<lb n="2895"/><p><span>"Deirthear go bhfuil gach aon deabhramh go mbeidh dlighe</span>
<lb n="2896"/><span>nuadh i bhfeidhm i ndeire na bliadhna so, agus ná beidh</span>
<lb n="2897"/><span>cead feasta ag tighearnaí na feirmeoirí a chaitheamh</span>
<lb n="2898"/><span>amach, 'ná seilbh a bhaint díobh gan sásamh éigin a</span>
<lb n="2899"/><span>thabhairt dóibh."</span></p>
<lb n="2900"/>
<lb n="2901"/><p><span>"Má's maith é, is mithid é," arsa duine thíos i n-aice</span>
<lb n="2902"/><span>an doruis; "acht is baoghlach ná fuil ann acht mair a</span>
<lb n="2903"/><span>chapaill is gheobhair féar."</span></p>
<lb n="2904"/>
<lb n="2905"/><p><span>"Tiomáin leat, a bhuachaill," arsa sean-Dhiarmaid.</span></p>
<lb n="2906"/>
<lb n="2907"/><p><span>"Fuair Mac Giolla Choda Mór bás i mBaile Átha</span>
<lb n="2908"/><span>Cliath aréir.  Bhí sé gan bheith ar foghnamh le tamall, acht</span>
<lb n="2909"/><span>ní raibh aon choinne le n-a bhás.  Beidh a chuid talmhan</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2910"/><p><span>fé chúram na cúirte go ceann tamaill mhaith.  Níl an</span>
<lb n="2911"/><span>t-oighre óg acht na chorránach fós."</span></p>
<lb n="2912"/>
<lb n="2913"/><p><span>Do stadas.  Ní dúbhairt éin-ne "Slán mar a n-inn-</span>
<lb n="2914"/><span>stear é."  Ní dúbhairt éin-ne "Beannacht Dé le</span>
<lb n="2915"/><span>n-anam."  Acht 'sé dubhairt sean-Dhiarmaid:  "Marbh-</span>
<lb n="2916"/><span>uigheann Dia duine chun duine eile a thógaint.  Bhítheas</span>
<lb n="2917"/><span>chun na Mangánaigh a chur as seilbh an tseachtmhain seo</span>
<lb n="2918"/><span>chughainn.  Bhéadh an siriam ann chun iad a chaitheamh</span>
<lb n="2919"/><span>amach tá seachtmhain ó shin, acht fuair sé leath-scéal</span>
<lb n="2920"/><span>éigin chun na hoibre a chur ar ath-lá."</span></p>
<lb n="2921"/>
<lb n="2922"/><p><span>"Agus cad a dhéanfar leó anois?" arsa Seaghán na</span>
<lb n="2923"/><span>Ceapaighe.</span></p>
<lb n="2924"/>
<lb n="2925"/><p><span>"Fágfar mar a bhfuil siad iad," arsa sean-Dhiarmaid.</span></p>
<lb n="2926"/>
<lb n="2927"/><p><span>"Féach," arsa buachaill lasmuigh de'n doras.  "Féach</span>
<lb n="2928"/><span>an lasrach.  Is baoghlach go bhfuil tigh éigin tré theinidh."</span></p>
<lb n="2929"/>
<lb n="2930"/><p><span>Siúd amach a raibh istigh, is iad ag baint an doruis dá</span>
<lb n="2931"/><span>chéile.  Bhíomair go léir amuigh ar an mbóthar, is gan a</span>
<lb n="2932"/><span>fhios ag éin-ne i gceart cá raibh an lasrach, acht gach</span>
<lb n="2933"/><span>duine agus a thuairim féin aige.  Dúbhairt duine gurbh</span>
<lb n="2934"/><span>é tigh Dhiarmada Uí Chiosáin a bhí dá dhóghadh.  "'S dó,</span>
<lb n="2935"/><span>ní hé," arsa duine eile acht tigh Thaidhg Uí Chlúmháin."</span>
<lb n="2936"/><span>"Nách dall atá sibh," ars' an tríomhadh dhuine, "ná</span>
<lb n="2937"/><span>feiceann sibh gur i dtreo tighe Dhonnchadha Uí Mhangáin</span>
<lb n="2938"/><span>atá an lasrach."</span></p>
<lb n="2939"/>
<lb n="2940"/><p><span>"'Sé is dóigh liom-sa," arsa Seaghán Thaidhgín, "gur</span>
<lb n="2941"/><span>teine-chnámh atá ann."</span></p>
<lb n="2942"/>
<lb n="2943"/><p><span>"Cad a bhéarfadh teine-chnámh a bheith ann an taca so</span>
<lb n="2944"/><span>bhliadhain?" arsa mise.</span></p>
<lb n="2945"/>
<lb n="2946"/><p><span>"I mbaiste go bhfuil an ceart ag an ngarsún.  Teine</span>
<lb n="2947"/><span>chnámh atá ann gan amhras.  Is dócha gur chuala na</span>
<lb n="2948"/><span>Mangánaigh scéala an bháis, is gur dheineadar an teine</span>
<lb n="2949"/><span>chnámh a lasadh le h-áthas."</span></p>
<lb n="2950"/>
<lb n="2951"/><p><span>Caithfimé dul suas, agus an scéal dh'innsint do</span>
<lb n="2952"/><span>Dháith Ua Bruighin" arsa sean-Dhiarmaid.</span>
<lb n="2953"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2954"/><p><span>"Téanam ort suas," ar seisean liom-sa; agus suas</span>
<lb n="2955"/><span>linn go léir, acht an bheirt siúinéir a bhí ag déanamh na</span>
<lb n="2956"/><span>comhrann.</span></p>
<lb n="2957"/>
<lb n="2958"/><p><span>"Raibh aon scéal nuadh sa pháipéar?" arsa Dáith.</span></p>
<lb n="2959"/>
<lb n="2960"/><p><span>"Cad is dóigh leat?" arsa sean-Dhiarmaid.</span></p>
<lb n="2961"/>
<lb n="2962"/><p><span>"S dó, ní fheadar," arsa Dáith.</span></p>
<lb n="2963"/>
<lb n="2964"/><p><span>"Tá scéala ann gur cailleadh Mac Giolla Choda</span>
<lb n="2965"/><span>Mór thuas i mB'lá-Cliath aréir, is mar dheimhnuighadh ar</span>
<lb n="2966"/><span>an scéal tá teine-chnámh ar lasadh ag na Mangánaigh</span>
<lb n="2967"/><span>amuigh ar agaidh an tighe aca."</span></p>
<lb n="2968"/>
<lb n="2969"/><p><span>"Féach ar sin anois, a Dhiarmaid; nách ait an scéal é;</span>
<lb n="2970"/><span>anois díreach a bhí na mná ghá rádh go bhfeacathas an</span>
<lb n="2971"/><span>cóiste gan cheann ag gabháil siar an bóthar íochtrach i</span>
<lb n="2972"/><span>n-am mharbh na hoidhche aréir.  'Sé deir siad 'ná go raibh</span>
<lb n="2973"/><span>táiliúirí Sheagháin Philib ag gluaiseacht leó abhaile tar</span>
<lb n="2974"/><span>éis bheith ag obair i dtigh Mhicil a' Chnuic.  Tá mac do</span>
<lb n="2975"/><span>Mhicil ag dul go hAmeirica an tseachtmhain seo chughainn;</span>
<lb n="2976"/><span>is bhí na táiliuirí ag áirneán cun a chulaith éadaigh a</span>
<lb n="2977"/><span>dhéanamh i n-am.  Deir na mná gur chualaidh na táiliuirí</span>
<lb n="2978"/><span>fothrom an chóiste ag gabháil siar ó'n ndroichead íochtrach.</span>
<lb n="2979"/><span>Bhíos-sa ag áiteamh i gcoinnibh na mban.  Ní ghéillfinn</span>
<lb n="2980"/><span>dóibh in ao' chor, agus ní maith liom géilleadh do'n scéal</span>
<lb n="2981"/><span>anois, acht mar adúbhart cheana is greannmhar an scéal é."</span></p>
<lb n="2982"/>
<lb n="2983"/><p><span>"Is 'mdhó rud atá 'sa t-saoghal so ná tuigeam i</span>
<lb n="2984"/><span>gceart a Dháith, is gan trácht ar an saoghal eile," arsa</span>
<lb n="2985"/><span>sean-Dhiarmaid.</span></p>
<lb n="2986"/>
<lb n="2987"/><p><span>Bhí cúrsaidhe cainnte anois ag lucht an tórraimh.</span>
<lb n="2988"/><span>Níor bhfada go raibh an scéal i mbéal gach éinne;</span>
<lb n="2989"/><span>gach duine agus a shocrúghadh féin air, acht amháin an</span>
<lb n="2990"/><span>méid seo, nár mhar a chéile aon dá shocrughadh aca,</span>
<lb n="2991"/><span>is nár bhaoghal gur bhain éin-ne aca ó'n scéal murar</span>
<lb n="2992"/><span>chuireadar leis.</span></p>
<lb n="2993"/>
<lb n="2994"/><p><span>Seo mar a chuala-sa iad ag cur an scéil tré na</span>
<lb n="2995"/><span>chéile, — dob fhearr i bhfad na mná chuige ná na fir:</span>
<lb n="2996"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2997"/><p><span>"Chonnac Seaghán Philib an cóiste ar an dtaob thiar</span>
<lb n="2998"/><span>de'n droicead." — "Níorbh é acht an sean-phinsinéar a</span>
<lb n="2999"/><span>chonnaic é." — "Chonnac buachaill an mhinistir an cóiste</span>
<lb n="3000"/><span>i n-aice le Leaba-na-Bó" — "Mara mbéadh a thapaidhe</span>
<lb n="3001"/><span>agus d'fhag sean-Chearson an bóthar, is é ag teacht</span>
<lb n="3002"/><span>abhaile ó thigh na Croise, do scuabfaidhe de'n bhótar</span>
<lb n="3003"/><span>é." — "'Dhe, greadadh chuige, an sean-scaothaire, ní</span>
<lb n="3004"/><span>chreidfeadh éin-ne an fhirinne ghlan ó shean-Chearson.</span>
<lb n="3005"/><span>Braon a bhí ólta aige." — "Agus lasrach ag teacht amach</span>
<lb n="3006"/><span>as an gcóiste a chuirfeadh réiltíní id' shúilibh." — "Cad a</span>
<lb n="3007"/><span>bhéarfadh do'n chóiste bheith ag gabháil an bhóthair úd,</span>
<lb n="3008"/><span>is gur thuas i mB'lá' Cliath a fuair an sean-bhuachaill</span>
<lb n="3009"/><span>bás?" — "B'fhéidir gur iarr sé mar athchuinighe ar ghiolla</span>
<lb n="3010"/><span>an chóiste radharch d'fhághail ar an mbaile sular árduigh</span>
<lb n="3011"/><span>sé leis é." — "Ba mhór le rádh é tamall ó shin; níor</span>
<lb n="3012"/><span>dheacair é shásamh anois; ba mhaith leis malairt tighis</span>
<lb n="3013"/><span>a dhéanamh le sean-Shighle." — "Do chualathas caoineadh</span>
<lb n="3014"/><span>truaighmhéileach i n-aice an átha, tá seachtmhain ó shin."</span>
<lb n="3015"/><span>"Ní chreidfinn é.  Níor lean an bhean-sidhe le muinntir</span>
<lb n="3016"/><span>Mhaic Gille Choda ó dh'iompuigheadar.  Nuair do</span>
<lb n="3017"/><span>thréigeadar an sean-chreideamh, do tréig an bhean-sidhe</span>
<lb n="3018"/><span>iad-san." — "Cá bhfios duit nár iompuigh seisean is é ag</span>
<lb n="3019"/><span>fághail bháis? 'b'fhuirist dó sagart dh'fagháil thuas i</span>
<lb n="3020"/><span>mBh'l'á Cliath." — "B'fhéidir gurbh é an dóchtuir a bhí ann:</span>
<lb n="3021"/><span>chuala-sa go raibh duine éigin 'n-a luighe breoidhte thoir</span>
<lb n="3022"/><span>ar an dTullaigh" — "Níorbh é 'ná an sagart acht chomh</span>
<lb n="3023"/><span>beag; an dóigh leat ná h-aithneoch' na táiliúirí an</span>
<lb n="3024"/><span>dochtúir.  'Se an sean-ghiolla féin a bhí ann agus an</span>
<lb n="3025"/><span>sean-bhuachaill 'na chóiste aige."</span></p>
<lb n="3026"/>
<lb n="3027"/><p><span>A leithéid de chlisiam níor chualathas riamh i dtigh</span>
<lb n="3028"/><span>tórraimh, agus ní fios cathoin a stadadar.  Ní raibh aon</span>
<lb n="3029"/><span>lagughadh ar an gcainnt agus mise ag fágaint tighe an</span>
<lb n="3030"/><span>tórraimh.</span></p>
<lb n="3031"/>
<lb n="3032"/><p><span>Bhí sé deireannach 'san oidhche agus mé fhéin is Seaghán</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="3033"/><p><span>Thaidhgín agus Cornaí ag teacht abhaile ó'n dtórramh.  Bhí</span>
<lb n="3034"/><span>an ghealach n-a suidhe, is gan sgamall 'sa spéir.  Do</span>
<lb n="3035"/><span>ghluaiseamair an comhngar soir.  Ní raibh fonn cainnte</span>
<lb n="3036"/><span>ar éin-ne againn; acht ní dóigh liom go raibh eagla 'ná</span>
<lb n="3037"/><span>uaigneas orainn.  'Sé is mó a bhí agam-sa á chur tré</span>
<lb n="3038"/><span>na chéile 'ná an Cóiste wan Cheann agus Mac Giolla</span>
<lb n="3039"/><span>Choda is cá mbeidís ag dul.</span></p>
<lb n="3040"/>
<lb n="3041"/><p><span>D'fhágamair Páircín na bhFothrach ar dtaobh thiar dinn,</span>
<lb n="3042"/><span>is bhíomair ag déanamh ar Log-an-Aifrinn.  Áit ana-</span>
<lb n="3043"/><span>uaigneach ar fad is eadh Log-an-Aifrinn.  Níl áit níos</span>
<lb n="3044"/><span>uaignighe ná é 'sa pharóiste acht Glaise-'n-Teampuill</span>
<lb n="3045"/><span>agus Leaba-na-Bó.  Deirthí go bhfeictí sprid ag Crois</span>
<lb n="3046"/><span>Leaba-na-Bó.  Díreach agus sinn-ne ag déanamh ar Log-</span>
<lb n="3047"/><span>an-Aifrinn do chualamair an chiscéim ar an dtaobh eile</span>
<lb n="3048"/><span>de'n Log.  Ní fheacamair éin-ne, beo ná marbh, acht bhí</span>
<lb n="3049"/><span>ciscéim an duine ann, gan amhras.  Bhí iarracht bheag</span>
<lb n="3050"/><span>de cheo 'sa log os cionn na Glaise.  Do stadamair.</span>
<lb n="3051"/><span>Níor labhair éin-ne againn.  Bhíos féin ag cur fuar</span>
<lb n="3052"/><span>alluis díom.  Pé rud a bhí ann, bhí sé ag teacht 'n ár</span>
<lb n="3053"/><span>dtreo.  I gceann tamaill cheapas féin go bhfeaca</span>
<lb n="3054"/><span>samhail mhór ag teacht amach as an gceo.  Dá bhfaghainn</span>
<lb n="3055"/><span>an domhan mór ní fhéadfainn corruighe, 'ná cos liom a</span>
<lb n="3056"/><span>bhogadh chun reatha.  Ag dul i luighead a bhí an fathach is</span>
<lb n="3057"/><span>é ag teacht i n-aice linn.</span></p>
<lb n="3058"/>
<lb n="3059"/><p><span>"Is deidheannach daoibh-se ag teacht abhaile," arsa</span>
<lb n="3060"/><span>m'athair, mar is é bhí ann, agus é ag dul ar an</span>
<lb n="3061"/><span>dtórramh, mar ba ghnáthach leis, i ndeireadh na h-oidhche.</span></p>
<lb n="3062"/>
<lb n="3063"/><p><span>"Ní bhfuaireas a leithéid de sgannradh ó rugadh mé,"</span>
<lb n="3064"/><span>arsa Cornaí, agus sinn ar a dtaobh eile de'n ghlaise.</span></p>
<lb n="3065"/>
<lb n="3066"/><p><span>Bhí an coileach ag glaodhach agus sinne ag geata an</span>
<lb n="3067"/><span>tighe.</span></p>
<lb n="3068"/>
<lb n="3069"/><p><span>"Seadh," arsa Seaghán Thaidhgín, "ní bheidh aon uaig</span>
<lb n="3070"/><span>neas orm-sa ag dul abhaile anois," agus d'imthig air</span>
<lb n="3071"/><span>abhaile ar sodar.</span>
<lb n="3072"/></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="3073"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="3074"/>
<lb n="3075"/><p><span>AN tSOCHRÁID.</span></p>
<lb n="3076"/>
<lb n="3077"/><p><span>"Is dócha," arsa m'athair le m' mháthair maidean lae</span>
<lb n="3078"/><span>na sochraide, "go mbeir ag dul ar an sochraid."</span></p>
<lb n="3079"/>
<lb n="3080"/><p><span>"Béad go deimhin, le congnamh Dé.  Ba mhór an náire</span>
<lb n="3081"/><span>dhomh-sa gan dul ar shochraid Shighle.  Beidh an capall</span>
<lb n="3082"/><span>agat, is dócha."</span></p>
<lb n="3083"/>
<lb n="3084"/><p><span>"Ó, beid, níor mhiste dhuit bheith i t-ullmhúghadh</span>
<lb n="3085"/><span>féin."</span></p>
<lb n="3086"/>
<lb n="3087"/><p><span>"Geallaim-se dhuit ná béad-sa i bhfhad.  Níl pioc le</span>
<lb n="3088"/><span>déanamh agam acht mo bhróga is mo chaidhp a chur orm</span>
<lb n="3089"/><span>agus mo chlóca a chaitheamh aniar orm."</span></p>
<lb n="3090"/>
<lb n="3091"/><p><span>"Beidh an capall gléasta agam i gceann tamaillín,"</span>
<lb n="3092"/><span>arsa m'athar, is do dhún sé an leath-dhoras na dhiaidh.</span></p>
<lb n="3093"/>
<lb n="3094"/><p><span>"A Cháit! nó a Nóra! nó a Mháire! nó pé ainm atá</span>
<lb n="3095"/><span>ort," arsa mo mháthair.  "Féach cá bhfuil mo chaidhp.  Tá</span>
<lb n="3096"/><span>eagla orm go bhfuil sí na ceirt.  Féach a bhfuil sí 'sa</span>
<lb n="3097"/><span>t-síonán.  Cuir an t-iarann 'sa teinidh — agus, a</span>
<lb n="3098"/><span>Shéamuis, féach ca bhfuil an bior dearg — brostuigh ort,</span>
<lb n="3099"/><span>nách ort atá an leisce!  Beidh t-athair ag glaodhach orm</span>
<lb n="3100"/><span>Chím go bhfuil an capall fe'n dtrucaill aige."</span></p>
<lb n="3101"/>
<lb n="3102"/><p><span>"Buail amach," ar sise liom-sa" is abair leis teacht</span>
<lb n="3103"/><span>isteach, agus hata eile a chur air.  Ba náire saoghalta</span>
<lb n="3104"/><span>dhó dul ar sochraid agus an cáibín úd air, acht is cuma</span>
<lb n="3105"/><span>leis cad a chaitheann sé."</span></p>
<lb n="3106"/>
<lb n="3107"/><p><span>'Sé is mó a bhí uaithi 'ná leath-scéal chun moille a chur</span>
<lb n="3108"/><span>air, i dtreo is go mbéadh a caidhp cóirighthe go deas</span>
<lb n="3109"/><span>aici, agus í ullamh chun bóthair.</span></p>
<lb n="3110"/>
<lb n="3111"/><p><span>"Tá sé chomh maith agat-sa teacht linne," arsa m'athair</span>
<lb n="3112"/><span>liom-sa.  "Ba mhaith liom-sa gabháil siar ag féachaint</span>
<lb n="3113"/><span>an fheir ar an mBán-Chluain."</span>
<lb n="3114"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="3115"/><p><span>D'fhanamair leis an socraid thuas ag geata an bhóthair</span>
<lb n="3116"/><span>i n-aice le Láithreán an Rinnceadh.</span></p>
<lb n="3117"/>
<lb n="3118"/><p><span>Baintreach bhocht a beadh Sighle na mBó, acht bhí sochraid</span>
<lb n="3119"/><span>ana-mhór aici.  Ba dhóigh liom féin gur mhó de sna mnáibh</span>
<lb n="3120"/><span>ná de sna fearaibh a bhí ann.  Bhí ceathrar fear fé'n</span>
<lb n="3121"/><span>gcomrainn, beirt ar tosac agus beirt thiar.  Nuair</span>
<lb n="3122"/><span>a bhíodh an bheirt thosaig tuirseach théidheadh beirt fhear</span>
<lb n="3123"/><span>eile isteach thiar, agus an bheirt thiar théidis chun tosaigh</span>
<lb n="3124"/><span>i n' ait na beirte eile.  Shiubhal na mná i ndiaidh na</span>
<lb n="3125"/><span>bhfear a bhí ag iompar na comhrann, gach bean aca agus</span>
<lb n="3126"/><span>caipín a clóca aniar airthi ag clúdach a cinn.  Dá mba</span>
<lb n="3127"/><span>duine óg a bhéadh 'á chur, nó athair nó máthair clainne</span>
<lb n="3128"/><span>bhéadh na mná ag gol, agus b'féidir cuid de sna</span>
<lb n="3129"/><span>fearaib, acht ní raibh éin-ne ag gol ar shochraid Shighle na</span>
<lb n="3130"/><span>mBó.</span></p>
<lb n="3131"/>
<lb n="3132"/><p><span>"Ba mhaith liom-sa," arsa mo mháthair "tamaillin a</span>
<lb n="3133"/><span>shiubhal le cois an chuirp; 'se is lugha is gann dom a</span>
<lb n="3134"/><span>dhéanamh," agus d'imthigh airthi le cois na mban.</span></p>
<lb n="3135"/>
<lb n="3136"/><p><span>"Bhí daoine i dtrucaillíbh ann agus daoine ag</span>
<lb n="3137"/><span>coisidheacht, agus gan de chúrsaidhibh cainnte aca acht</span>
<lb n="3138"/><span>bás Mhaic Giolla Choda.</span></p>
<lb n="3139"/>
<lb n="3140"/><p><span>"Tá sé chomh maith agat suidhe suas," arsa m'athair le</span>
<lb n="3141"/><span>Tadhg Philib.</span></p>
<lb n="3142"/>
<lb n="3143"/><p><span>"Ní fiú dom é anois," ars' an fear eile.</span></p>
<lb n="3144"/>
<lb n="3145"/><p><span>"Comh-dhíol a raghaidh ort, agus ba mhór an ní dhuit</span>
<lb n="3146"/><span>do chos a beith de'n bhóthar agus an brothall atá ann."</span></p>
<lb n="3147"/>
<lb n="3148"/><p><span>"B'fhéidir gur fíor dhuit sin.  A' bhfuil fhios ag éin</span>
<lb n="3149"/><span>ne cad dubhairt Donnchadh Ua Mangáin nuair do</span>
<lb n="3150"/><span>chualaidh sé scéala an bháis?"</span></p>
<lb n="3151"/>
<lb n="3152"/><p><span>"Ní fhéadar, acht 'sé déarfainn-se gur giorra' dhuine</span>
<lb n="3153"/><span>cabhair Dé 'ná an doras."</span></p>
<lb n="3154"/>
<lb n="3155"/><p><span>"'Sé chloisim ná go bhfuil beirt saor ag deisiughadh</span>
<lb n="3156"/><span>an tuama 'n-a chóir, — le heagla go mbéadh aon bhraon</span>
<lb n="3157"/><span>anuas air."</span>
<lb n="3158"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="3159"/><p><span>"B'fhéidir nár mhiste leis an braon anuas air</span>
<lb n="3160"/><span>feasta."</span></p>
<lb n="3161"/>
<lb n="3162"/><p><span>Nuair do shrois ceann na sochraide Bóithrín na Marbh</span>
<lb n="3163"/><span>do leagadh an chomhra ar chlaidhe an bhóthair, fé mar a</span>
<lb n="3164"/><span>leagtí gach comhra eile.</span></p>
<lb n="3165"/>
<lb n="3166"/><p><span>'Sé Teampall a' Chnocáin roilig na Tuatha, agus is</span>
<lb n="3167"/><span>ann do cuireadh Sighle na mBó.  Tá fallaí an t-sean-</span>
<lb n="3168"/><span>theampuill 'n-a seasam fós istigh i lár na roilge, agus</span>
<lb n="3169"/><span>teampall eile ann leis, teampall Gallda i n-aice an</span>
<lb n="3170"/><span>tsean-fhothruigh.  Tá bóthar socair réidh ag dul isteach</span>
<lb n="3171"/><span>ó'n mbóthar mór go dtí doras an teampuill úd; acht</span>
<lb n="3172"/><span>má tá ní hann ghabhann aon tsochraid acht sochraidí na</span>
<lb n="3173"/><span>nGall, agus is ró-bheag díobh-san 'sa pharróiste.  Ní</span>
<lb n="3174"/><span>raighdís ann.  Bíonn iachall ortha dul isteach thar</span>
<lb n="3175"/><span>claidhe an bhóthair, agus suas Bóithrín na Marbh, is gan</span>
<lb n="3176"/><span>geata ar aon cheann de'n bhóithrín úd</span></p>
<lb n="3177"/>
<lb n="3178"/><p><span>Leagtar an chomhra ar chlaidhe an bhóthair.  Téidheann</span>
<lb n="3179"/><span>na daoine isteach thar claidhe.  Árduigheann siad leo</span>
<lb n="3180"/><span>an chomhra suas an sean-bhóithrín, isteach thar strapa na</span>
<lb n="3181"/><span>roilge.  Tugann siad turas mór-dtíompall an</span>
<lb n="3182"/><span>t-sean-theampaill, agus leagann siad an corp ar thaobh</span>
<lb n="3183"/><span>na h-uagha 'na gcuirtear é.</span></p>
<lb n="3184"/>
<lb n="3185"/><p><span>Bhí a lán daoine nár tháinigh isteach ó'n mbóthar; acht</span>
<lb n="3186"/><span>an méid a tháinig do scaipeadar ar fuaid na roilge,</span>
<lb n="3187"/><span>gach duine ar uaigh a dhuine féin.  Chaith gach duine aca é</span>
<lb n="3188"/><span>féin ar a ghlúinibh, agus do chuir Paidir is Abhe Máire</span>
<lb n="3189"/><span>le h-anaman na marbh.  Chrom cuid aca ar ghol — bean</span>
<lb n="3190"/><span>annso ag caoineadh a fir, bean eile ag caoineadh a</span>
<lb n="3191"/><span>clainne; leanbhuidhe óga i gcúinne eile ag gol go</span>
<lb n="3192"/><span>fuigheach ar uaigh a máthar; do sciob an fiabhrus uatha í</span>
<lb n="3193"/><span>tamall beag roimis sin.  Is beag fear a bhí ag gol go</span>
<lb n="3194"/><span>h-árd, acht do chonnac duine nó beirt, is do bhainfeadh</span>
<lb n="3195"/><span>sé na deóra ó sna clochaibh glasa bheith ag éisteacht leo.</span>
<lb n="3196"/><span>Dó bhain sé na deora óm' shúilibh-se.  Do chasas ar mo</span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="3197"/><p><span>sháil, agus do bhogas amach uatha, nó is amhlaidh a bheinn</span>
<lb n="3198"/><span>féin ag gol sara fada.</span></p>
<lb n="3199"/>
<lb n="3200"/><p><span>Chuaidh mór-chuid daoine ag féachaint tuama Mhaic</span>
<lb n="3201"/><span>Giolla Choda.  Tuama ana-mhór, ana-bhreágh a beadh an</span>
<lb n="3202"/><span>tuama úd.  Bhí beirt saor á dheisiughadh.  Bhí leac an</span>
<lb n="3203"/><span>doruis as áit agus an tuama oscailte.  D'fhéachas féin</span>
<lb n="3204"/><span>isteach an doras.  Ní raibh aon fhonn orm dul níos sia.</span>
<lb n="3205"/><span>Chonnach na comhrainn istigh sínte cois an fhalla, trí cinn</span>
<lb n="3206"/><span>aca os cionn a chéile ar thaobh, agus dhá cheann ar an</span>
<lb n="3207"/><span>dtaobh eile.  An saor a bhí ag obair istigh, ní raibh</span>
<lb n="3208"/><span>a dhóthain soluis aige.  Do las sé coinneal.  Bhí an</span>
<lb n="3209"/><span>t-uisce ag púscadh isteach tré sna fallaíbh, iad clúd-</span>
<lb n="3210"/><span>uighthe le snas liath, agus púcaí peill ag fás as na</span>
<lb n="3211"/><span>clochaibh, mar a bhéadh cluasa ar chloigeann.  Na comh</span>
<lb n="3212"/><span>rainn a bhí thuas, bhíodar leath-lobhtha, a n-órnáidí ruadh</span>
<lb n="3213"/><span>le meirg, agus clúmh liath ar an adhmad dreoidhte.</span></p>
<lb n="3214"/>
<lb n="3215"/><p><span>Chonnac cloigeann mór istigh ann, agus, dar liom-sa,</span>
<lb n="3216"/><span>é ag cur na súl tríom.  Bhí Molad Beirte na h-oidhche</span>
<lb n="3217"/><span>aréir im' cheann.  Do bhí sé mar a bhéadh ceol im'</span>
<lb n="3218"/><span>chluasaibh:-</span></p>
<lb n="3219"/>
<lb n="3220"/><p><span>Féach an CEANN is gan ANN</span>
<lb n="3221"/><span>Acht ÁIT na SÚL,</span>
<lb n="3222"/><span>Féach an DRANNdal MANNtach BEÁRnach ÚD —</span>
<lb n="3223"/><span>Féach, cé REAMHAR, cé TEANN,</span>
<lb n="3224"/><span>Cé Áluinn TÚ,</span>
<lb n="3225"/><span>Beidh do CHEANN gan AMhras</span>
<lb n="3226"/><span>LÁ mar SIÚD</span></p>
<lb n="3227"/>
<lb n="3228"/><p><span>Is dócha go raibh iarracht de chodladh orm tar éis</span>
<lb n="3229"/><span>áirneáin na hoidhche aréir.  Bhíos díreach mar a bheadh</span>
<lb n="3230"/><span>duine ag taidhbhreamh agus mé ag féachaint ar</span></p>
<lb n="3231"/>
<lb n="3232"/><p><span>A loigeal súd follamh,</span>
<lb n="3233"/><span>Agus an tsúil 'n-a cré.</span>
<lb n="3234"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3235"/><p><span>"Do b'fhearr liom-sa," arsa an duine ar an dtaobh</span>
<lb n="3236"/><span>thiar díom, "a bheith curtha síos 'sa chré ná mé a sháthadh</span>
<lb n="3237"/><span>isteach 'sa bhfothrach bhfuar úd."</span></p>
<lb n="3238"/>
<lb n="3239"/><p><span>Do phreabas as mo thaidhbhreamh.  D'fhéachas timcheall</span>
<lb n="3240"/><span>orm.  Bhí an fód deireannach ar uaigh Shighle na mBó,</span>
<lb n="3241"/><span>daoine ar a nglúinibh mór-dtíompall na h-uagha, agus</span>
<lb n="3242"/><span>daoine ag bogadh chun siubhail abhaile.  Do ghluaiseas</span>
<lb n="3243"/><span>orm i dteannta na coda eile.</span></p>
<lb n="3244"/>
<lb n="3245"/><p><span>Bhí faire an teampuill an oidhche úd ar Shighle na</span>
<lb n="3246"/><span>mBó.</span></p>
<lb n="3247"/>
<lb n="3248"/><p><span>XIII.</span></p>
<lb n="3249"/>
<lb n="3250"/><p><span>RINNCE.</span></p>
<lb n="3251"/>
<lb n="3252"/><p><span>Tráthnóna lae na sochraide, cé bhuailfeadh aleith</span>
<lb n="3253"/><span>chughainn an bóithrín acht Tomás 'ic Cearbhaill, an</span>
<lb n="3254"/><span>bheidhliodóir agus a bheidhlín fé n'oscail aige.  Bhíodh</span>
<lb n="3255"/><span>fáilte ag gach éin-ne roimis: bhíodh fáilte ag na madraíbh</span>
<lb n="3256"/><span>féin roimis.  Ba dhóigh leat agus an lútáil a bhíodh aca</span>
<lb n="3257"/><span>tímcheall air, gur de mhuinntir an tighe é.</span></p>
<lb n="3258"/>
<lb n="3259"/><p><span>Ní fheadar a raibh fhios ag éin-ne é bheith ag teacht, acht</span>
<lb n="3260"/><span>is dócha go bhfeacathas é agus é ag déanamh ar thig</span>
<lb n="3261"/><span>na Scairte.  Pé scéal é, níorbh fhada dhó istig chun gur</span>
<lb n="3262"/><span>bhuail duine de sna comharsanaibh isteach, agus duine</span>
<lb n="3263"/><span>eile, agus duine eile.  I gceann uaire a chluig tar éis</span>
<lb n="3264"/><span>na gréine a dhul fé bhí an chistin leath-lán.</span></p>
<lb n="3265"/>
<lb n="3266"/><p><span>Do thairng Tomás chuige a bheidhlin.  Do chrom sé ar</span>
<lb n="3267"/><span>seinim go bog réidh ar dtúis; do lean ar an gceól san</span>
<lb n="3268"/><span>ar feadh tamaill bhig.  Do sheinn sé "Cailín Deas</span>
<lb n="3269"/><span>Crúidhte na mBó," "An Londubh," agus "An Buachaillín</span>
<lb n="3270"/><span>Ruadh."</span></p>
<lb n="3271"/>
<lb n="3272"/><p><span>"Scaoil chughainn "An Cailín Deas Donn,"" arsa duine</span>
<lb n="3273"/><span>éigin.</span>
<lb n="3274"/></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3275"/><p><span>"Seo dhaoibh í," arsa Tomás go pras.</span></p>
<lb n="3276"/>
<lb n="3277"/><p><span>Chuir "An Cailín Deas Donn" na cosa ag bogadh.</span>
<lb n="3278"/><span>Níorbh fhada go raibh ceathrar amuigh ar an úrlár;</span>
<lb n="3279"/><span>beirt fhear agus beirt bhan.  Ba dheas gleoidhte</span>
<lb n="3280"/><span>na rinnceoirí iad.  Ní fheaca-sa riamh ná ó shin rinnc-</span>
<lb n="3281"/><span>eoirí ab fhearr ná iad.  Níor leigeadar buille de'n</span>
<lb n="3282"/><span>cheol dul thársta gan buille a bhualadh ar an úrlár,</span>
<lb n="3283"/><span>nó cor éigin eile oireamhnach a bhaint as cos leo;</span>
<lb n="3284"/><span>agus níorbh aon bhataráil 'ná poc-léimrigh a bhí aca,</span>
<lb n="3285"/><span>acht rinnce gleoidhte, galánta, cos-éadtrom.  'Sé</span>
<lb n="3286"/><span>déarfadh éin-ne a bheadh ag féachaint ortha, nách ag</span>
<lb n="3287"/><span>obair ar ramhain agus ar shluasaid a bhíodh na fir</span>
<lb n="3288"/><span>úd, bhíodar chomh cos-éadtrom san, agus nách ag</span>
<lb n="3289"/><span>stracadh le buaibh is le gamhnaibh, le mucaibh is le</span>
<lb n="3290"/><span>banbhuíbh a bhíodh na cailíní úd, is go mba dhóigh leat</span>
<lb n="3291"/><span>ortha ná raibh de ghnó aca ó mhaidin go hoidhche, 'ná</span>
<lb n="3292"/><span>ó Luan go Satharn acht ag rinnceadh.</span></p>
<lb n="3293"/>
<lb n="3294"/><p><span>Nuair do bhí pas rinnceadh déanta ag gach éin-ne</span>
<lb n="3295"/><span>go raibh sé 'na chosaibh, "Seo anois a bhuachaillí 's a</span>
<lb n="3296"/><span>chailíní," arsa m' athair.  "is mithid daoibh bheith ag dul</span>
<lb n="3297"/><span>abhaile in ainm Dé."</span></p>
<lb n="3298"/>
<lb n="3299"/><p><span>"Beidh oidhche eile againn le congnamh Dé," arsa mo</span>
<lb n="3300"/><span>mháthair, agus do bhí áthas ortha go léir.</span></p>
<lb n="3301"/>
<lb n="3302"/><p><span>"Cé tá le d' chois-se, a Cháit?" arsa m'athair le</span>
<lb n="3303"/><span>cailín aníos ó Pháirc Gharbh.</span></p>
<lb n="3304"/>
<lb n="3305"/><p><span>"Tá Nóra Liath agus a dearbhráthair."</span></p>
<lb n="3306"/>
<lb n="3307"/><p><span>"Tá go maith.  Níor mhaith liom tú a bheith ag dul</span>
<lb n="3308"/><span>abhaile gan duine éigin le d' chois chun tú a chosaint ar</span>
<lb n="3309"/><span>an bpúca."</span></p>
<lb n="3310"/>
<lb n="3311"/><p><span>"Ní baoghal dúinn sprid ná púca anocht," ars' an</span>
<lb n="3312"/><span>cailín.</span></p>
<lb n="3313"/>
<lb n="3314"/><p><span>"Acht seachain an cóiste gan cheann," arsa Tadhg</span>
<lb n="3315"/><span>Breac.</span></p>
<lb n="3316"/>
<lb n="3317"/><p><span>"Diuc agat féin is do chóiste gan cheann," arsa</span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3318"/><p><span>Nóra Liath.  "Nách ádhmharach ná féadfá gan é tharrach</span>
<lb n="3319"/><span>chughainn chun eagla a chur orainn."</span></p>
<lb n="3320"/>
<lb n="3321"/><p><span>"Ní baoghal duit é anocht, a Nóra; tá tuirse ar an</span>
<lb n="3322"/><span>gcóisteoir i ndiaidh na marcuigheachta a thug sé do Mhac</span>
<lb n="3323"/><span>Ghiolla Choda an oidhche fé dheire," arsa duine eile.</span></p>
<lb n="3324"/>
<lb n="3325"/><p><span>"Slán abhaile dhaoibh," arsa m'athair, is iad go léir ag</span>
<lb n="3326"/><span>glanadh leo go héadtrom, aereach, geal-gháiriteach.</span></p>
<lb n="3327"/>
<lb n="3328"/><p><span>"Seo anois," ar seisean, agus an doras dúnta aige,</span>
<lb n="3329"/><span>"tá sé chomh maith againn an Choróin a rádh, is bheith</span>
<lb n="3330"/><span>ag dul a chodladh.  Is baoghlach go mbeidh codladh ar</span>
<lb n="3331"/><span>chuid againn ar maidin."</span></p>
<lb n="3332"/>
<lb n="3333"/><p><span>Bhí codladh ar chuid againn agus an Choróin dá rádh.</span>
<lb n="3334"/><span>Do tháinig míog ar Chornaí i lár a dheichneabhair, is nuair</span>
<lb n="3335"/><span>do tháinig mo dheichneabhar-sa:  "An id' chodladh ataoi?"</span>
<lb n="3336"/><span>arsa m'athair liom.</span></p>
<lb n="3337"/>
<lb n="3338"/><p><span>"Ó, ní headh," arsa mise.  Go maithidh Dia dhom é.</span></p>
<lb n="3339"/>
<lb n="3340"/><p><span>Dob fhíor do m'athair é nuair adubhairt sé go mbéadh</span>
<lb n="3341"/><span>codladh orainn ar maidin.  Bhí codladh agus leisce</span>
<lb n="3342"/><span>orainn ag éirighe lár na bháireach.  Chuala-sa mo mháthair</span>
<lb n="3343"/><span>ag cainnt idir chodladh is dhúiseacht dom.</span></p>
<lb n="3344"/>
<lb n="3345"/><p><span>"Fág an garsún bocht 'n-a luighe go fóill: is dócha</span>
<lb n="3346"/><span>go bhfuil tuirse air," ar sise.</span></p>
<lb n="3347"/>
<lb n="3348"/><p><span>Féach! as san amach ní fhéadfainn néal a chodladh.</span>
<lb n="3349"/><span>Dá mbeidhfidhe ag tathant orm bheith im' shuidhe bhéadh</span>
<lb n="3350"/><span>codladh agus leisce thar barr orm, acht nuair a bhí cead</span>
<lb n="3351"/><span>agam fuireach mar a rabhas, is go mba dhóigh le duine go</span>
<lb n="3352"/><span>mbeinn im' chnap codlatha ar a nóimeat, is amhlaidh</span>
<lb n="3353"/><span>a bhíos chomh haibidh le gealbhan.  Dob éigean dom</span>
<lb n="3354"/><span>éirighe; bhíos tuirseach de'n leabaidh.</span></p>
<lb n="3355"/>
<lb n="3356"/><p><span>Bhí an bheidhleadóir 'n-a shuidhe romham.  An té bhíonn</span>
<lb n="3357"/><span>siubhaltach bíonn sé scéaltach, agus fear siubhaltach,</span>
<lb n="3358"/><span>scéaltach a beadh Tomás 'ic Cearbhaill; acht má b'eadh,</span>
<lb n="3359"/><span>níor bhaoghal go gcloisfidhe aon droch-scéal uaidh</span>
<lb n="3360"/><span>Níor chualathas é ag tromaidheacht 'ná ag cúl-chainnt</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3361"/><p><span>ar dhuine eile.  Níor chualathas riamh focal borb amach</span>
<lb n="3362"/><span>as a bhéal.</span></p>
<lb n="3363"/>
<lb n="3364"/><p><span>"Is dócha," arsa m'athair leis, "go bhfanfair annso</span>
<lb n="3365"/><span>againn anois go ceann cúpla lá."</span></p>
<lb n="3366"/>
<lb n="3367"/><p><span>"'S dó do gheallas, tamaillín ó shin, oidhche a thabhairt</span>
<lb n="3368"/><span>dóibh thall ar an dTullaigh.  Do casadh ceann de sna</span>
<lb n="3369"/><span>buachaillíbh orm is mé ag teacht annso indé, is b'éigean</span>
<lb n="3370"/><span>dom geallamhaint dó go mbuailfinn isteach chucha</span>
<lb n="3371"/><span>tráthnóna 'ndiu," arsa Tomás.</span></p>
<lb n="3372"/>
<lb n="3373"/><p><span>"Is mór an truagh san," arsa m'athair.  "Do</span>
<lb n="3374"/><span>chuireas-sa fios ar pháipéar ar maidin indiu, le súil is</span>
<lb n="3375"/><span>go mbéadh scéala ó'n gcogadh ann."</span></p>
<lb n="3376"/>
<lb n="3377"/><p><span>"Níl leigheas air anois.  Ní leomhfainn aghaidh a</span>
<lb n="3378"/><span>thabhairt ortha aríst mara mbeinn chomh maith le m' fhocal."</span></p>
<lb n="3379"/>
<lb n="3380"/><p><span>"Acht fan go haimsir dínnéir, is bíodh greim bídh</span>
<lb n="3381"/><span>agat.  Ní raibh a leithéid de phrátaí riamh againn agus</span>
<lb n="3382"/><span>tá i mbliadhna.  Ceartlíní plúir iseadh iad."</span></p>
<lb n="3383"/>
<lb n="3384"/><p><span>"Go méaduighidh Dia prátaí is plúr chughaibh.  Acht</span>
<lb n="3385"/><span>cogar! sé thug annso mé 'ná féachaint an labharfá leis</span>
<lb n="3386"/><span>an sagart dom.  Bhíos féin is Diarmaid Geanncach ag</span>
<lb n="3387"/><span>braith ar scoil rinnceadh a bheith againn thuas annso ag</span>
<lb n="3388"/><span>Crois na Sean-Chluanach.  Níor mhaith linn tabhairt fé'n</span>
<lb n="3389"/><span>obair gan cead d'fhágháil ó'n sagart parróiste."</span></p>
<lb n="3390"/>
<lb n="3391"/><p><span>"Téighir féin chuighe agus gheobhair an cead.  Fuairis go</span>
<lb n="3392"/><span>minic cheana-féin é, agus ca' na thaobh ná faghfá anois</span>
<lb n="3393"/><span>é?" arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3394"/>
<lb n="3395"/><p><span>"Mura mbéadh go bhfuil eagla orm ná béadh an cead</span>
<lb n="3396"/><span>le fághail agam, ní bheinn dod' bhodhradh-sa, 'ghá iarraidh</span>
<lb n="3397"/><span>ort dul ag triall ar an Athair Séamus."</span></p>
<lb n="3398"/>
<lb n="3399"/><p><span>"Agus ca' na thaobh go mbéadh eagla ort-sa?  Níor</span>
<lb n="3400"/><span>chuala-sa gur dheinis éin-ní as an slighe ó bhís annso</span>
<lb n="3401"/><span>cheana."</span></p>
<lb n="3402"/>
<lb n="3403"/><p><span>"Mura mbéadh éin-ne ann acht an sean-shagart ní</span>
<lb n="3404"/><span>bhéadh pioc d'eagla orm; acht cloisim go bhfuil an</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3405"/><p><span>sagart óg ana-dhian ar fad.  Ní maith leis scoileanna</span>
<lb n="3406"/><span>rinnceadh, is ní maith leis na daoine óga bheith ag imirt</span>
<lb n="3407"/><span>bháire trathnóna Dé Domhnaigh.  Anois, is ró-mhaith atá</span>
<lb n="3408"/><span>'fhios agam-sa go bhfuil árd-mheas ag an Athair</span>
<lb n="3409"/><span>Séamus ortsa.  Níl duine 'sa pharróiste gur mó leis</span>
<lb n="3410"/><span>é 'ná thú féin, agas táim lán deimhnitheach má tá an</span>
<lb n="3411"/><span>cead le fághail go bhfaghair-se é níos túisce na éin-ne</span>
<lb n="3412"/><span>eile."</span></p>
<lb n="3413"/>
<lb n="3414"/><p><span>"B'fhéidir go bhfeicfinn an sagart i mbháireach nó</span>
<lb n="3415"/><span>amanathar, is má fheicim labharfad leis," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="3416"/>
<lb n="3417"/><p><span>"Go bhfágaidh Dia do shláinte agat," arsa Tomás go</span>
<lb n="3418"/><span>dúthrachtach.</span></p>
<lb n="3419"/>
<lb n="3420"/><p><span>Nuair a tháinig aimsir dínnéir agus an ghrian siar</span>
<lb n="3421"/><span>thar Bhinn Chaereach, bhí corcán mór prátaí crochta ar an</span>
<lb n="3422"/><span>dteinidh agus an corcán ar friuchaidh.</span></p>
<lb n="3423"/>
<lb n="3424"/><p><span>"Téighir amach," arsa mo mháthair liomsa, "is glaodh-</span>
<lb n="3425"/><span>aigh ar na fir."</span></p>
<lb n="3426"/>
<lb n="3427"/><p><span>Do ghlaodhas ortha.  D'fhreagadar mé.  Do scagadh</span>
<lb n="3428"/><span>na prátaí amach ar bhuirdeoig.  Do cuireadh uisce</span>
<lb n="3429"/><span>na bprátaí lasmuigh de'n doras, agus do fágadh</span>
<lb n="3430"/><span>na prátaí amuigh tamaillín chun leigint do'n uisce</span>
<lb n="3431"/><span>sillead asta.  Do cuireadh an bhuirdeóg agus na</span>
<lb n="3432"/><span>prátaí thuas cois na teineadh is éadach glan anuas</span>
<lb n="3433"/><span>ortha.</span></p>
<lb n="3434"/>
<lb n="3435"/><p><span>Nuair a thainig na fir oibre isteach do cuireadh</span>
<lb n="3436"/><span>éadach cláir ar an mbórd.  Do rug na fir greim ar</span>
<lb n="3437"/><span>an éadach cláir, duine aca ar gach cúinne, le h-eagla</span>
<lb n="3438"/><span>go dtuitfeadh aon phráta ar an úrlár; agus do caitheadh</span>
<lb n="3439"/><span>na prátaí amach ar an mbórd.</span></p>
<lb n="3440"/>
<lb n="3441"/><p><span>Bhí m'athair ag ceann an bhúird, agus an bheidhleadóir</span>
<lb n="3442"/><span>ar a láimh dheis.  Do thairngh gach fear oibre a</span>
<lb n="3443"/><span>cathaoir súgáin chuige is do shuidh isteach chun búird.  Bhí</span>
<lb n="3444"/><span>cárt bainne reamhar os comhair gach nduine, agus</span>
<lb n="3445"/><span>meascán ime idir gach aon bheirt aca.  Bhíos féin is</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3446"/><p><span>Seaghán Thaidhgín 'nár suidhe ar stól agus goblach ime</span>
<lb n="3447"/><span>eadrainn araon.  Chuir mo mháthair braon leamhnachta</span>
<lb n="3448"/><span>mar dhúthracht i mbainne m'athar agus i mbainne an</span>
<lb n="3449"/><span>bheidhleadóra.  Ní dóigh liom go bhfeaca-sa riamh ná ó</span>
<lb n="3450"/><span>shin béile bídh chomh subháilceach leis an mbéile úd.  Na</span>
<lb n="3451"/><span>daoine bhí 'n-a suidhe chun búird bhí ocras ortha.  Bhí an</span>
<lb n="3452"/><span>biadh go flúirseach, is go folláin.  Is minic ó shin do</span>
<lb n="3453"/><span>chonnach-sa lucht oibre ag ithe greim bidh, agus iad 'n-a</span>
<lb n="3454"/><span>suidhe ar shean-chorcán salach, nó ar charraig chloiche, nó</span>
<lb n="3455"/><span>ar chnapán mhór pice ar bholg na sráide, is gan aca acht</span>
<lb n="3456"/><span>greim aráin, tur, tirim, agus slisne d'fheoil righin fhuar-</span>
<lb n="3457"/><span>bheirbhthe.  Ní raibh práta 'ná ím 'ná bainne aca, acht</span>
<lb n="3458"/><span>braon tae beirbhthe, a bhí chomh dubh leis an súgh, is chomh</span>
<lb n="3459"/><span>searbh leis an ndumblas.</span></p>
<lb n="3460"/>
<lb n="3461"/><p><span>Nuair a bhí na fir tamaillín 'n-a suidhe agus an</span>
<lb n="3462"/><span>faobhar bainte de'n ocras aca, tháinig a gcainnt chucha.</span></p>
<lb n="3463"/>
<lb n="3464"/><p><span>DOMHNALL RUADH. — "Cá mbeir anocht, a Thomáis?"</span></p>
<lb n="3465"/>
<lb n="3466"/><p><span>AN BHEIDHLEADÓIR. — "B'fhéidir go mbeinn thall</span>
<lb n="3467"/><span>thar abhainn."</span></p>
<lb n="3468"/>
<lb n="3469"/><p><span>DOMHNALL RUADH. — "Nách ort atá an deabhadh</span>
<lb n="3470"/><span>anonn.  Ba chóir ná béadh aon locht agat ar an dtaobh</span>
<lb n="3471"/><span>so."</span></p>
<lb n="3472"/>
<lb n="3473"/><p><span>AN BHEIDHLEADÓIR. — "Mhaise, fágaim le h-uadhacht</span>
<lb n="3474"/><span>go mb'fearr liom go mór bheith annso, acht níl leigheas</span>
<lb n="3475"/><span>agam air anois.  Do gheallas dóibh oidhche a thabhairt</span>
<lb n="3476"/><span>dóibh thall, agus níor mhaith liom gan bheith chomh maith</span>
<lb n="3477"/><span>le m'fhocal."</span></p>
<lb n="3478"/>
<lb n="3479"/><p><span>M'ATHAIR. — "Beidh súil againn leis anall an</span>
<lb n="3480"/><span>tseachtmhain seo chughainn chun greadadh eile a thabhairt</span>
<lb n="3481"/><span>do'n úrlár-so.  Agus dáltha an scéil ó chiainibh,</span>
<lb n="3482"/><span>cloisim-se go bhfuil buachaillí na Sean-Chluanach, agus</span>
<lb n="3483"/><span>a mbróga caithte aca ag déanamh taithighe ar rinnce."</span></p>
<lb n="3484"/>
<lb n="3485"/><p><span>DIARMAID NA MÓNA. — "Nár chualaís gur bhain</span>
<lb n="3486"/><span>Diarmaid Geanncach an croiceann de shean-ghadhar</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3487"/><p><span>Mhicil Uí Shéagha, chun feidhre bróg éadtrom a bheith aige?</span>
<lb n="3488"/><span>Tá an croiceann 'á leasughadh ag Tadhg na gCroiceann</span>
<lb n="3489"/><span>thíos i gCill Orglan.</span></p>
<lb n="3490"/>
<lb n="3491"/><p><span>M'ATHAIR. — Ag magadh ataoi amás, a Dhiarmaid."</span></p>
<lb n="3492"/>
<lb n="3493"/><p><span>DIARMAID — "Mo lámh is m' fhocal dhuit nách eadh.</span>
<lb n="3494"/><span>Fan go fóill go bhfeicir na bróga."</span></p>
<lb n="3495"/>
<lb n="3496"/><p><span>Bhí ard-sceidimíní ar fad orm-fhéin agus ar Sheaghán</span>
<lb n="3497"/><span>Thaidhgín nuair do chualamair go mbéadh scoil rinnceadh</span>
<lb n="3498"/><span>ag an gCrois; acht ba mhó ná san na sceidimíní a bhí ar</span>
<lb n="3499"/><span>na cailíníbh, ar Léan Thaidhgín is ar mo dheirbhshír-se.</span>
<lb n="3500"/><span>Ní bhéadh seisean 'ná mise ar na scoláiribh; bhíomair ró-</span>
<lb n="3501"/><span>óg, acht bhéadh an oiread spóirt againn-ne is béadh aige</span>
<lb n="3502"/><span>sna scoláiríbh.  Nuair a bhéadh na hógánaigh agus na</span>
<lb n="3503"/><span>cailíní óga ag rinnceadh bheimís-na ag déanamh aithris</span>
<lb n="3504"/><span>orta, is b'fhéidir ag magad fé chuid aca a bhéadh go mall</span>
<lb n="3505"/><span>ag teacht isteach ar an rinnce, toisg gan na cosa a</span>
<lb n="3506"/><span>bheith ró-éadtrom fútha.</span></p>
<lb n="3507"/>
<lb n="3508"/><p><span>Nuair a bhí na cailíní ag crúdh na mbó an tráthnóna úd</span>
<lb n="3509"/><span>bhíomair féin is iad féin ag comhaireamh na scoláirí.</span>
<lb n="3510"/><span>Is baoghlach liom nár sniugadh na ba ró-mhaith, is go</span>
<lb n="3511"/><span>rabhadar buille beag righin ag tabhairt a gcod' bainne.</span>
<lb n="3512"/><span>Tá fhios ag an saoghal nách féidir le cailín bheith ag</span>
<lb n="3513"/><span>cainnt 's ag crúdh.  D'fhéadfadh sí port a chasadh agus</span>
<lb n="3514"/><span>bó a chrúdh, is dob fhearrde an bhó an port; acht ní</span>
<lb n="3515"/><span>fhéadfadh sí cainnt is crúdh a dhéanamh.  Ní raibh aon</span>
<lb n="3516"/><span>phort an tráthnóna úd, acht a lán cainnte.  Fé an am go</span>
<lb n="3517"/><span>raibh na ba crúidhte, agus an t-áireamh déanta againn,</span>
<lb n="3518"/><span>sé a cheapamair ná go mbéadh deichneabhar is dachad</span>
<lb n="3519"/><span>scoláirí ar an scoil, is go mb'fhiú do mháighistir</span>
<lb n="3520"/><span>rinnceadh agus do cheoltóir teacht ann chun iad a</span>
<lb n="3521"/><span>mhúineadh.</span></p>
<lb n="3522"/>
<lb n="3523"/><p><span>Do labhair m'athair leis an Athair Séamus.  Ní dóigh</span>
<lb n="3524"/><span>liom go bhfuair sé puinn sásaimh.  'Sé dubhairt an</span>
<lb n="3525"/><span>sean-shagart leis go raibh sé féin ag dul i n-aois; nár</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3526"/><p><span>mhaith leis cosc a chur ar an rinnce 'sa pharróiste, acht</span>
<lb n="3527"/><span>ná tabharfadh sé cead d'éin-ne feasta, ba chuma cé'rbh</span>
<lb n="3528"/><span>é, scoil rinnceadh a bheith aige laistigh de'n pharróiste.</span></p>
<lb n="3529"/>
<lb n="3530"/><p><span>An Domhnach a bhí chughainn, sé an sagart óg a thug an</span>
<lb n="3531"/><span>tarna hAifreann uaidh.</span></p>
<lb n="3532"/>
<lb n="3533"/><p><span>Nuair do thug sé aghaidh ar an bpobal chun labhartha</span>
<lb n="3534"/><span>leó, dob' fhuirist dh'aithint go raibh faobhar air.  Ar</span>
<lb n="3535"/><span>seisean:</span></p>
<lb n="3536"/>
<lb n="3537"/><p><span>"Cloisim go bhfuil daoine díomhaoine ag teacht</span>
<lb n="3538"/><span>isteach 'sa pharróiste seo ag braith ar scoil rinnceadh a</span>
<lb n="3539"/><span>chur ar bun thiar annso ag Crois na Sean-Chluanach.</span>
<lb n="3540"/><span>Bhéadh sé chomh maith aca gan teacht; acht an té bhíonn</span>
<lb n="3541"/><span>díomhaoin caithfeann sé bheith droch-ghnóthach.  Ná fuil éin</span>
<lb n="3542"/><span>ní eile le déanamh aca?  Mura bhfuil sé aca-san, ba</span>
<lb n="3543"/><span>chóir go mbéadh a ndóthain le déanamh ag bochtánaibh na</span>
<lb n="3544"/><span>parróiste seo, a gcíos a dhíol, gan trácht ar éin-ní</span>
<lb n="3545"/><span>do'n tsagart, is gan a bheith ag caitheamh a gcod' airgid</span>
<lb n="3546"/><span>ar rinnceadh.  Nách ortha atá an teasbach chun bheith ag</span>
<lb n="3547"/><span>poc-léimrig.  Nár chóir go mbéadh tuirse ortha i ndeire</span>
<lb n="3548"/><span>an lae, agus a bhfuil le déanamh aca gach lá i rith na</span>
<lb n="3549"/><span>seachtmhaine; agus nár bhfearra dhóibh a bpaidreacha a</span>
<lb n="3550"/><span>rádh tráthnóna Dé Domhnaigh 'ná bheith ag rith anonn 's</span>
<lb n="3551"/><span>anall ag rinnceadh mar a bhéadh circín trágha.  Deirim-</span>
<lb n="3552"/><span>se agus deirim aríst é, ná beidh aon scoil rinnceadh 'sa</span>
<lb n="3553"/><span>pharróiste seo an fhaid is táim-se ann, biodh fhios an</span>
<lb n="3554"/><span>méid sin agaibh."</span></p>
<lb n="3555"/>
<lb n="3556"/><p><span>Ní nach iongnadh, bhí gach éinne ag chur an scéil tré na</span>
<lb n="3557"/><span>cheile ag teacht abhaile ó'n Aifreann, cuid aca ar thaobh</span>
<lb n="3558"/><span>an tsagairt agus cuid aca 'n-a choinnibh.</span></p>
<lb n="3559"/>
<lb n="3560"/><p><span>"Tá a chúis féin ag an sagart," arsa Dáith Ua Bruighin.</span></p>
<lb n="3561"/>
<lb n="3562"/><p><span>"Is dócha go bhfuil," arsa duine eile, "acht féach, níl</span>
<lb n="3563"/><span>bliadhain ó bhíos im' gharsún gan scoil rinnceadh is</span>
<lb n="3564"/><span>cóthalán againn i bparróiste na Tuatha.  Ní fheaca-sa</span>
<lb n="3565"/><span>gur tháinig aon díoghbháil riamh asta."</span>
<lb n="3566"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3567"/><p><span>"Mar adúbhart leat cheana, tá a chúis féin ag an</span>
<lb n="3568"/><span>sagart," arsa Dáith.</span></p>
<lb n="3569"/>
<lb n="3570"/><p><span>"Sé is dóigh liom-sa, a Dháith," ars an fear eile, "gur</span>
<lb n="3571"/><span>chuma cad a dhéanfadh an sagart bheitheá-sa ar a thaobh.</span>
<lb n="3572"/><span>Dá marbhóchadh sé duine, sé déarfá-sa gurbh é an fear</span>
<lb n="3573"/><span>eile bhí 'san éagcóir."</span></p>
<lb n="3574"/>
<lb n="3575"/><p><span>"Agus b'fhéidir go mbéadh an ceart agam.  Is minic</span>
<lb n="3576"/><span>a marbhuigheadh duine, is gurbh é féin a bhí cionntach le</span>
<lb n="3577"/><span>n-a mharbughadh," arsa Dáith.</span></p>
<lb n="3578"/>
<lb n="3579"/><p><span>"Anois, a Dháith, tá fhios againn gur duine diagaithe</span>
<lb n="3580"/><span>thusa; acht ná fuil fhios agat go maith nác féidir ceann</span>
<lb n="3581"/><span>críonna a chur ar cholainn óig.  Na daoine óga atá ag</span>
<lb n="3582"/><span>eirighe suas 'sa pharróiste seo, nár bhfearra dhóibh go</span>
<lb n="3583"/><span>mór tráthnóna lae na seachtmaine agus cuid de'n</span>
<lb n="3584"/><span>Domhnach a chaitheamh ag bualadh báire 's ag rinnceadh 'ná</span>
<lb n="3585"/><span>bheith na scraistí cois clathacha ag imirt chártaí agus ag</span>
<lb n="3586"/><span>ól tobac.  Nár bhfhearra dhóibh poc a bhualadh ar liathróid</span>
<lb n="3587"/><span>nó pas rinnceadh a déanamh tráthnóna Dé Domhnaigh 'ná</span>
<lb n="3588"/><span>bheith ag sleamhnughadh leó soir go Crois na dTáiliúirí,</span>
<lb n="3589"/><span>féachaint a' mbéadh aon phúncán ag gabháil an bhóthair a</span>
<lb n="3590"/><span>thabharfadh boidéal pórtair dóibh?"</span></p>
<lb n="3591"/>
<lb n="3592"/><p><span>"Sin í an chainnt," arsa fear eile; "agus i dtaobh an</span>
<lb n="3593"/><span>tsagairt, bhí sagairt annso cheana againn, is ní rabhadar</span>
<lb n="3594"/><span>i gcoinnibh rinnceadh 'ná i gcoinnibh báire comórtuis</span>
<lb n="3595"/><span>tráthnóna Dé Domhnaigh.  Nách maith is cuimhin libh go</span>
<lb n="3596"/><span>léir an sagart óg fionna-ruadh a bhíodh annso, agus</span>
<lb n="3597"/><span>a thagadh ag bualadh báire 'nár bhfochair, is ba dhian-mhaith</span>
<lb n="3598"/><span>an poc a bhí aige."</span></p>
<lb n="3599"/>
<lb n="3600"/><p><span>Dob é crích an scéil é ná fuair Tomás 'ic Cearbhaill</span>
<lb n="3601"/><span>an cead.  Ní dóigh liom go raibh scoil rinnceadh 'sa</span>
<lb n="3602"/><span>pharróiste ó shin.  Ní fhéadfadh sé bheith ann anois.  Níl</span>
<lb n="3603"/><span>na daoine óga ann chuige, agus is mór an truagh san.</span>
<lb n="3604"/></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3605"/><p><span>XIV.</span></p>
<lb n="3606"/>
<lb n="3607"/><p><span>NA TINNCÉARAÍ.</span></p>
<lb n="3608"/>
<lb n="3609"/><p><span>Seo mar a bhíodh an bhliadhain gearrtha amach againne,</span>
<lb n="3610"/><span>is mise im' gharsún:-</span></p>
<lb n="3611"/>
<lb n="3612"/><p><span>Ó Nodhlaig go h-aonach an Phátrúin;</span>
<lb n="3613"/><span>Ó'n bPátrún go Lá 'le Pádraig;</span>
<lb n="3614"/><span>Ó Lá 'le Pádraig go Domhnach Cásca;</span>
<lb n="3615"/><span>Ó Dhomhnach Cásca go Lá 'le 'n Seáin;</span>
<lb n="3616"/><span>Ó Lá 'le 'n Seáin go haonach a' Phuic;</span>
<lb n="3617"/><span>Ó aonach a' Phuic go Lá 'le Michíl;</span>
<lb n="3618"/><span>Ó Lá 'le Michíl go Samhain,</span>
<lb n="3619"/><span>Agus ó Shamhain go Nodhlaig.</span></p>
<lb n="3620"/>
<lb n="3621"/><p><span>Bhíodh ana-shaoghal ar fad againn um Nodhlaig.  Nuair</span>
<lb n="3622"/><span>a bhíodh an Nodhlaig caithte againn, is cathúghadh na dhiaidh</span>
<lb n="3623"/><span>orrainn, is ag cuímhneamh ar fhéirín i gcóir an Phátrúin a</span>
<lb n="3624"/><span>bhímís.  Ar theacht Lae 'le Pádraig bhímís ag déanamh</span>
<lb n="3625"/><span>croisíní chun iad a chaitheamh ó Lá 'le Pádraig go lá 'le</span>
<lb n="3626"/><span>Muire.  Bhíodh súil againn le huíbhibh Domhnach Cásca, is</span>
<lb n="3627"/><span>bhímís ag bailuighadh na n-ubh ó Dhomhnach na Failme go</span>
<lb n="3628"/><span>Satharn Cásca.</span></p>
<lb n="3629"/>
<lb n="3630"/><p><span>Seachtmhain roimh Lá le 'n Seáin bhímís ag bailuighadh</span>
<lb n="3631"/><span>chughainn chun teine-chnámh a bheith againn.  Ní fágtí</span>
<lb n="3632"/><span>scothán ar chlaidhe, ná scairt i mbeárnain, ná aon tsort</span>
<lb n="3633"/><span>sean-adhmaid, beag ná mór, gan tarrac linn chun iad a</span>
<lb n="3634"/><span>chaitheamh isteach 'sa teine chnámh.  Cheapamair nárbh aon</span>
<lb n="3635"/><span>pheacadh dhúinn cliabh móna a ghoid as chruaich na comhar</span>
<lb n="3636"/><span>san, chun go mbéadh sé le rádh againn gur againne a bhí</span>
<lb n="3637"/><span>an teine-chnámh ba mhó is dob' fhearr ar an dtaobh so</span>
<lb n="3638"/><span>de'n Gheadaigh.</span></p>
<lb n="3639"/>
<lb n="3640"/><p><span>Bhíodh súil ag gach éin-ne againn dul ar Aonach a'</span></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3641"/><p><span>Phuic, chun bheith ag féachaint ar na tinncéaraíbh; bhíodh</span>
<lb n="3642"/><span>súil le mil na mbeach againn ar theacht Lae 'le Michíl,</span>
<lb n="3643"/><span>agus le h-úbhla oidhche Shamhna; agus dob fhada linn na</span>
<lb n="3644"/><span>seacht seachtmhaine reamhra ó Shamhain go Nodhlaig.</span></p>
<lb n="3645"/>
<lb n="3646"/><p><span>Níorbh fhada uainn anois Aonach a' Phuic.  Thagadh na</span>
<lb n="3647"/><span>tinncéaraí ó's gac áird de Chúige Mumhan ar an aonach</span>
<lb n="3648"/><span>úd.  Bhíodh an chuid ba mhó de Pháirc an Aonaigh fútha</span>
<lb n="3649"/><span>féin aca.  Coicthigheas nó trí seachtmhaine roimh lá</span>
<lb n="3650"/><span>Aonaigh a' Phuic do chuir dream tinncéaraí fútha i</span>
<lb n="3651"/><span>bPáircín na gCruach Chill-Ghobnatan.  Bhíodar ann, óg</span>
<lb n="3652"/><span>is críonna, agus gleó an domhain aca ag socrughadh</span>
<lb n="3653"/><span>fútha.  Thugadar amach go mbéadh goradh aca an tseacht-</span>
<lb n="3654"/><span>mhain a bhí chughainn.  Maidean lár na bháireach tar éis</span>
<lb n="3655"/><span>teacht dóibh d'árduigh gach tinncéar aca a mhealbhog ar a</span>
<lb n="3656"/><span>ghuallainn, is d'imthigh air ag deisiughadh na n-árthach stáin,</span>
<lb n="3657"/><span>agus ar lorg na gcorcán mbriste, agus ag bailiughadh</span>
<lb n="3658"/><span>sean-mhíotail, ar na bailtíbh mór d-tímcheall.  Chomh</span>
<lb n="3659"/><span>fada is tá cuimhneamh ím' cheann, ní dóigh liom go mbíodh</span>
<lb n="3660"/><span>puinn fáilte rómpa in aon bhall.  Bhíodh sé amuigh ortha</span>
<lb n="3661"/><span>go mba bheag leo gabhál féir a ghoid, nó b'féidir sicín</span>
<lb n="3662"/><span>nó cearc dá mbuailfeadh a leithéid úmpa.  'Sé is dóigh</span>
<lb n="3663"/><span>liom go mbíodh sórt eagla ar na daoine rómpa.  Tá</span>
<lb n="3664"/><span>fhios agam go maith go mbíodh eagla orm fhéin.</span></p>
<lb n="3665"/>
<lb n="3666"/><p><span>Do chaithidís seachtmhain mar seo ag deisiughadh is ag</span>
<lb n="3667"/><span>bailuighadh.  Níor bhfearr na fir chuige 'ná na mná.</span>
<lb n="3668"/><span>Bhíodh na mná ag éileamh sean-bhalcaisí is ag bailiughadh</span>
<lb n="3669"/><span>sean-cheirteacha leis.</span></p>
<lb n="3670"/>
<lb n="3671"/><p><span>Ba dhóigh leat ná raibh corcán 'ná oidhean, beag 'ná</span>
<lb n="3672"/><span>mór, sa pharróiste ná raibh aca 'n-a mbailiughadh.  Bhí an</span>
<lb n="3673"/><span>corcán gan chos ann agus an corcán gan chluas, agus</span>
<lb n="3674"/><span>an corcán agus poll ann.  Pé máchail a bhí ar chorcán,</span>
<lb n="3675"/><span>nó ar scilléad, nó ar oidhean, bhí sé annsúd, a bhéal fé</span>
<lb n="3676"/><span>agus a thón anáirde.</span></p>
<lb n="3677"/>
<lb n="3678"/><p><span>Do thairng an tinncéar chuige corcán agus poll ann.</span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3679"/><p><span>Bhí cnapán de chré bhuidhe 'n-a laimh aige a fuair sé thíos</span>
<lb n="3680"/><span>ag Bun a' Bhaile.  Do chuir sé ceiridhe de chré bhuidhe lais-</span>
<lb n="3681"/><span>tigh de'n chorcán ag clúdach an phuill.  Chuir sé ceiridhe</span>
<lb n="3682"/><span>eile lasmuigh, acht gan an dá cheiridhe a bheith buailte ar a</span>
<lb n="3683"/><span>chéile.  D'fhág sé poillín beag 'sa cheiridhe a bhí amuigh.</span>
<lb n="3684"/><span>D'fhéadfá do lúidín a chur isteach 'sa phoillín.  Do leag</span>
<lb n="3685"/><span>sé an corcán, béal fé ar an dtalamh arís.  Dá mba</span>
<lb n="3686"/><span>cos a bhéadh i n-easnamh ar chorcán, an paiste cré bhuidhe</span>
<lb n="3687"/><span>do chuirfeadh an tinncéar amuigh air, bhíodh sé ar dhéanamh</span>
<lb n="3688"/><span>na coise, mar a bhéadh múnla, agus an poillín 'n-a bharr.</span></p>
<lb n="3689"/>
<lb n="3690"/><p><span>An fhaid is bhí an sean-thinncéar ag ullmhughadh na</span>
<lb n="3691"/><span>gcorcán mbriste bhí an chuid eile ag tabhairt aire do'n</span>
<lb n="3692"/><span>ghoradh, duine aca ag séideadh na mbuilg, is duine eile</span>
<lb n="3693"/><span>agus súil aige i ndiaidh na teineadh, agus ag faireadh an</span>
<lb n="3694"/><span>mhiotail leachta.</span></p>
<lb n="3695"/>
<lb n="3696"/><p><span>Nuair a cuirtí an miotal leachta isteach 'sa phoillín</span>
<lb n="3697"/><span>agus an teas uathbhásach a bhíodh 'sa mhiotal, do léimeadh</span>
<lb n="3698"/><span>cuid de i n-áirde chomh h-árd leis na crannaibh.</span></p>
<lb n="3699"/>
<lb n="3700"/><p><span>Bhí na corcáin agus na hoidheanta ullamh ag an sean-</span>
<lb n="3701"/><span>thinncéar, agus an miotal leachta.  Dúbhairt sé le na</span>
<lb n="3702"/><span>mhac arádh leis na h-aosánaigh druidim siar le h-eagla</span>
<lb n="3703"/><span>go dtuitfeadh aon chuid de'n mhiotal té anuas ortha.</span></p>
<lb n="3704"/>
<lb n="3705"/><p><span>Do dhruideamair go léir siar acht an Broc.  Buachaill</span>
<lb n="3706"/><span>droch-mhúinte mí-chuibheasach a beadh "an Broc," agus má</span>
<lb n="3707"/><span>bhí an mac droch-mhúinte, droch-labhartha ba sheacht measa</span>
<lb n="3708"/><span>ná san a athair agus a mháthair.  Bhíodh eagla ar gach</span>
<lb n="3709"/><span>éin-ne rómpa.</span></p>
<lb n="3710"/>
<lb n="3711"/><p><span>"Druid siar," ars an tinncéar óg.</span></p>
<lb n="3712"/>
<lb n="3713"/><p><span>"Ní dhéanfad," ars an Broc go dána.</span></p>
<lb n="3714"/>
<lb n="3715"/><p><span>"'B fhearra dhuit druidim siar, nó b'fhéidir go</span>
<lb n="3716"/><span>dtuitfeadh cuid de'n mhiotal leachta ort," ars an</span>
<lb n="3717"/><span>tinncéar óg, agus chuir sé a lámh ar ucht an Bhruic, chun</span>
<lb n="3718"/><span>a chur siar le cois na coda eile.  'Sé dhein an Broc</span>
<lb n="3719"/><span>'ná seile a chaitheamh idir an dá shúil air.  Acht má chaith</span></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3720"/><p><span>ba mhaith an díol ar an dtinncéar óg é, mar d'aimsigh</span>
<lb n="3721"/><span>seisean an Broc idir an dá shúil le buille 'dhorn.</span></p>
<lb n="3722"/>
<lb n="3723"/><p><span>Bhí muineál reamhar is cloigeann mór ar an mBroc,</span>
<lb n="3724"/><span>is ba dheabhrthach le cuileann capaill an stuth gruaige a</span>
<lb n="3725"/><span>bhí ag fás ar a chloigeann.  Chuir sé púic ar féin, agus</span>
<lb n="3726"/><span>dhéin sé isteach ar an dtinncéar óg chun breith air is é</span>
<lb n="3727"/><span>a leagadh.  Acht bhí fios a chéirde ag an mbuachaill eile.</span>
<lb n="3728"/><span>Nuair a bhíodh an Broc ag déanamh isteach air, do</span>
<lb n="3729"/><span>dhruideadh seisean siar uaidh, nó i leath-taoibh, is do</span>
<lb n="3730"/><span>thugadh clobhta do'n Bhroc 'sa leath-cheann, nó leadóg</span>
<lb n="3731"/><span>ag bun na cluaise.</span></p>
<lb n="3732"/>
<lb n="3733"/><p><span>Bhí athair "an Bhruic" ar na daoine bhí láithreac.</span>
<lb n="3734"/><span>Chonnac sé go mbéadh an chuid ba mheasa de'n scéal agá</span>
<lb n="3735"/><span>mhac.  Do chuaid sé isteach chun é a chosaint.</span></p>
<lb n="3736"/>
<lb n="3737"/><p><span>"Fág fútha féin é, nó is duit-se is measa," ars an</span>
<lb n="3738"/><span>sean-thinncéar.  Fear cnámhach, féitheach, féiltheógach a</span>
<lb n="3739"/><span>beadh é.  Thuig athair an Bhruic go mb'olc an dóithín é</span>
<lb n="3740"/><span>chun dul ag troid leis, is d'fhan sé mar a bhí aige.</span></p>
<lb n="3741"/>
<lb n="3742"/><p><span>Bhí an Broc i gcomhnuidhe ag déanamh isteach chum breith</span>
<lb n="3743"/><span>ar an mbuachaill eile, agus eisean ag gabháil mór-</span>
<lb n="3744"/><span>dtimcheall an Bhruic 'ghá chosaint féin air, agus ag</span>
<lb n="3745"/><span>bualadh cnaga anois is arís ar inneoin-chinn an Bhruic.</span>
<lb n="3746"/><span>Bhí an Broc ar buille.  Bhí fhios aige go maith ná raibh</span>
<lb n="3747"/><span>garsún ar an mbaile ná béadh ag magadh fé feasta, do</span>
<lb n="3748"/><span>rádh is go bhfuair an tinncéar óg an lámh uachtair air.</span>
<lb n="3749"/><span>Bhí sé féin agus an tinncéar óg cúpla ciscéim amach ó</span>
<lb n="3750"/><span>na chéile, is iad ag faireadh ar a chéile mar a bheadh dhá</span>
<lb n="3751"/><span>choileach ar charn-aoiligh.  Thug an tinncéar óg ciscéim</span>
<lb n="3752"/><span>ar aghaidh; do bhuail an Broc 'sa tsróin, agus do scaoil</span>
<lb n="3753"/><span>na caisidhe leis.</span></p>
<lb n="3754"/>
<lb n="3755"/><p><span>"Anois, a dhuine mhacánta," ars an sean-thinncéar</span>
<lb n="3756"/><span>le h-athair an Bhruic, "tóg leat do choileán.  Ba dhóigh</span>
<lb n="3757"/><span>liom go bhfuil a dhóthain bainne cích' ólta aige an bobhta</span>
<lb n="3758"/><span>so."</span>
<lb n="3759"/></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3760"/><p><span>Ó an lá san amach bhí a ndóthain féir le fághail ag</span>
<lb n="3761"/><span>capallaibh is ag asalaibh na dtinncéar i gCill-Ghob-</span>
<lb n="3762"/><span>natan.</span></p>
<lb n="3763"/>
<lb n="3764"/><p><span>XV.</span></p>
<lb n="3765"/>
<lb n="3766"/><p><span>AONACH A' PHUIC.</span></p>
<lb n="3767"/>
<lb n="3768"/><p><span>Ar shean-lá Lughnasa bhíodh Aonach a' Phuic.  An té ná</span>
<lb n="3769"/><span>raibh riamh ar an aonac úd níl aige acht Aonach Beárna-</span>
<lb n="3770"/><span>na-Gaoithe do léigheadh, is beidh cúntas cruinn aige ar</span>
<lb n="3771"/><span>Aonac a' Phuic.</span></p>
<lb n="3772"/>
<lb n="3773"/><p><span>"Bhíodh ba, capaill, laoigh ann,</span>
<lb n="3774"/><span>Gabhair muca 's caoire."</span></p>
<lb n="3775"/>
<lb n="3776"/><p><span>fiú amháin</span></p>
<lb n="3777"/>
<lb n="3778"/><p><span>"An fear 's a bhacla</span>
<lb n="3779"/><span>Lán de chotleaiseana</span>
<lb n="3780"/><span>A chuirfeadh chun reatha staigíní."</span></p>
<lb n="3781"/>
<lb n="3782"/><p><span>Bhí seisean ann agus na staigíní féin go h-iomadamhail</span>
<lb n="3783"/><span>ann; agus níor mheasa na staigíní ná na glaigíní a bhíodh</span>
<lb n="3784"/><span>ar marcuigheacht ortha.</span></p>
<lb n="3785"/>
<lb n="3786"/><p><span>Bhí sean-chaisleán istigh i lár an bhaile.  Cuirtí pocán</span>
<lb n="3787"/><span>gabhair i n-áirde ar chliathán an tsean-chaisleáin lá</span>
<lb n="3788"/><span>bailighthe an aonaigh, agus fágtí ann é go dtí lá an</span>
<lb n="3789"/><span>scaipithe.  Tugtí a dhóthain le n-ithe dhó.  Ba dhóig leat</span>
<lb n="3790"/><span>air agus a mheigeall á luascadh, is é ag cogaint a</span>
<lb n="3791"/><span>chíorach, nó ag criomadh an chroicinn de chraobh leamháin</span>
<lb n="3792"/><span>go raibh ana-mhórdháil air, go mór-mhór nuair a chuireadh</span>
<lb n="3793"/><span>an ghaoth ag rinnceadh na ribíní a bhí ar a adharcaibh.</span></p>
<lb n="3794"/>
<lb n="3795"/><p><span>Bhíodh lá an aonaigh 'n-a lá saoire againn-ne nách mór</span>
<lb n="3796"/><span>Na daoine go mbíodh a lán le déanamh aca, go mbéadh</span>
<lb n="3797"/><span>féar le sábháil aca, nó arbhar le buaint, bheidís ag obair</span></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="3798"/><p><span>leath an lae, acht is beag duine i bparróiste Chill</span>
<lb n="3799"/><span>Orglan 'ná ins na parróistíbh i n-aice leis a bheadh sásta</span>
<lb n="3800"/><span>gan dul ar an aonach, luath nó mall 'sa ló.</span></p>
<lb n="3801"/>
<lb n="3802"/><p><span>Bhí Seaghán Thaidhgín trí seachtmhaine ag obair ar an</span>
<lb n="3803"/><span>mBán-Chluain agus a choróin 'sa tseachtmhain aige.  Thug</span>
<lb n="3804"/><span>a athair trí réalacha dhó i gcóir an aonaigh.  Ní raibh</span>
<lb n="3805"/><span>d'fhéirín agamsa acht réal is leath-phingne, acht bhí súil</span>
<lb n="3806"/><span>agam le na thuille ar an aonach, is do gheall mo</span>
<lb n="3807"/><span>mháthair pí dhom acht na dioscáin a bhailiughadh as an</span>
<lb n="3808"/><span>gcoinnleach.</span></p>
<lb n="3809"/>
<lb n="3810"/><p><span>Na daoine a bhí ar an aonach, ag díol 's ag ceannach,</span>
<lb n="3811"/><span>bhí cuid aca ag teacht abhaile, agus sinne ag dul</span>
<lb n="3812"/><span>isteach ar an aonach.  Bhí beirt fhear ar bheárnain an</span>
<lb n="3813"/><span>chustaim, agus breis agus a ndóthain le déanamh aca.</span>
<lb n="3814"/><span>Bhí cleith-ailpín righin fuinnseóige 'n-a láimh dheis ag</span>
<lb n="3815"/><span>gach fear aca, agus sean-leabhar salach giobalach 'n-a</span>
<lb n="3816"/><span>láimh chlé.  Na daoine a bhí ag teacht amach ó an aonach,</span>
<lb n="3817"/><span>agus beithidhigh nó caoire, no gabhair aca, bhíodar a</span>
<lb n="3818"/><span>d'iarraidh iad do thiomáint amach, is fir an chustaim a</span>
<lb n="3819"/><span>d'iarraidh gan iad a leigint amach, chun go ndíolfidhe</span>
<lb n="3820"/><span>argead an chustaim, nó chun go ndéanfadh an té gur leis</span>
<lb n="3821"/><span>na beithidhigh, nó na caoire, nó na gabhair, dearbhughadh,</span>
<lb n="3822"/><span>agus a lámh ar an sean-leabhar salach, giobalach, nár</span>
<lb n="3823"/><span>díoladh is nár ceannuigheadh aon cheann aca ar an aonach.</span>
<lb n="3824"/><span>Ba dhóigh le duine go minic go mbéadh na bhruighin</span>
<lb n="3825"/><span>chaorthain eatorra, na daoine istigh agus bataí aca ag</span>
<lb n="3826"/><span>cur na mbeithidheach amach, agus an bheirt a bhí ar an</span>
<lb n="3827"/><span>mbeárnain agus a mbataí ar tarrac aca chun iad a</span>
<lb n="3828"/><span>choimeád istigh.</span></p>
<lb n="3829"/>
<lb n="3830"/><p><span>Ní i bPáirc an Aonaigh a bhíodh Aonach an Phhuic acht ar</span>
<lb n="3831"/><span>bolg na sráide.  Is ar éigin dh'fhéadfá do chos a</span>
<lb n="3832"/><span>tharrac ag gabháil suas Cnocán na gCeap.</span></p>
<lb n="3833"/>
<lb n="3834"/><p><span>Bhí fear na mearacán ann agus fear na gcártaí,</span>
<lb n="3835"/><span>fear cipíní atinn agus fear an sparáinín, agus fear</span></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="3836"/><p><span>casta an rotha, is iad go léir ag sgréachaidh i n-árd a</span>
<lb n="3837"/><span>ngutha.  Níor bhacamair le h-éin-ne aca acht bualadh</span>
<lb n="3838"/><span>linn ar aghaidh tríd an aonach, féachaint cá raibh na</span>
<lb n="3839"/><span>tinncéaraí.</span></p>
<lb n="3840"/>
<lb n="3841"/><p><span>Istigh i bpáirc an aonaigh a bhíodar-san.  Bhí an pháirc</span>
<lb n="3842"/><span>ar fad nách mór fútha féin, agus gleó an domhain aca.</span>
<lb n="3843"/><span>Bhí cuid aca súgach, cuid aca ar bán-mheisce, agus cuid</span>
<lb n="3844"/><span>aca ar dearg-mheisce; iad ag aighneas is ag achrann.</span>
<lb n="3845"/><span>Níor bhac éin-ne leo.  Níor bhac na póilí féin leo.  Ba</span>
<lb n="3846"/><span>dhóigh leat ná raibh sean-ghroga capaill gan mhaith, 'ná</span>
<lb n="3847"/><span>sean-asal muthallach, 'ná sean-mhiuil chrostáltha i</span>
<lb n="3848"/><span>gCúige Múmhan ná raibh bailighthe aca ann.  Acht níorbh é</span>
<lb n="3849"/><span>seo an chuid ba greannmhaire de'n scéal.  An sean</span>
<lb n="3850"/><span>chapall go mbéadh na cnámha ag theacht amach tríd a</span>
<lb n="3851"/><span>chroiceann, chuirfidís ag caitheamh a thóna é: an t-asal</span>
<lb n="3852"/><span>ba righne dá bhfeacathas riamh, chuirfidis ag pocléimrigh</span>
<lb n="3853"/><span>é, agus an mhiúil go mb'éigean í a leagadh chun na</span>
<lb n="3854"/><span>cruidhte a chur fúithi, bhéadh sí chomh cneasta le h-uan</span>
<lb n="3855"/><span>aca.  Bhíos féin agus mo shúil i n-áirde, féachaint a</span>
<lb n="3856"/><span>bhfeicfinn tinncéar óg Chill Ghobnatan.  Bhí sórt eagla</span>
<lb n="3857"/><span>orm go bhfeicfinn é féin nó a athair ar meisce ar nós</span>
<lb n="3858"/><span>na coda eile.  Bhíodar ann acht má bhíodar, ní rabhdar</span>
<lb n="3859"/><span>ag troid 'ná ar meisce, acht a d'iarraidh síothchána a</span>
<lb n="3860"/><span>dhéanamh, agus a d'iarraidh tinncéaraí eile a mhealladh</span>
<lb n="3861"/><span>leó amach as pháirc an aonaigh.</span></p>
<lb n="3862"/>
<lb n="3863"/><p><span>Bhí an ghrian ag dul fé agus sinn-ne ag teacht abhaile</span>
<lb n="3864"/><span>ó'n aonach.  Bhí aosánaigh an bhaile go léir bailighthe ar</span>
<lb n="3865"/><span>an mbóthar, téad aca treasna an bhóthair chun na</span>
<lb n="3866"/><span>ndaoine do shárughadh le súil is go bhfaighdís féirín</span>
<lb n="3867"/><span>uatha, agus gach aithid aca ag glaodhach amach i n-árd a</span>
<lb n="3868"/><span>ghutha:-</span></p>
<lb n="3869"/>
<lb n="3870"/><p><span>"Féirín, féirín, lucht an aonaigh blúirín tobac, nó</span>
<lb n="3871"/><span>ruidín éigin."</span></p>
<lb n="3872"/>
<lb n="3873"/><p><span>D'fhanamair i bhfochair na leanbhuidhe chun gur tháinigh</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="3874"/><p><span>an doircheacht, is gur mhithid dúinn go léir a bheit ag</span>
<lb n="3875"/><span>gluaiseacht abhaile.  Ar thosnughadh an ghrinn do bhí</span>
<lb n="3876"/><span>leanbh óg ann le Máire Ní Fhoghludha ná raibh acht dhá</span>
<lb n="3877"/><span>bhliadhain go leith d'aois.  Tháinigh an leanbh so ann le</span>
<lb n="3878"/><span>cois leanbhuidhe eile ó bhéal an doruis aige.  Ní fheaca</span>
<lb n="3879"/><span>éin-ne an leanbh le tamall, acht sé a shaoileamair go</span>
<lb n="3880"/><span>léir 'ná gurab amhlaidh do ghluais sé air abhaile i</span>
<lb n="3881"/><span>n-aonar; acht le heagla nách 'sa bhaile a bhí sé, chuir-</span>
<lb n="3882"/><span>eamair teachtaire chun tighe a mháthar, féachaint an raibh</span>
<lb n="3883"/><span>sé ann.  Ní raibh.  Ní fheaca a mháthair é ó bhí sí ag crúdh</span>
<lb n="3884"/><span>na mbó.  Tháinigh máthair an leinbh anuas an bóithrín</span>
<lb n="3885"/><span>chughainn, is dob' fhuirist d'aithint airthí go raibh buadhairt</span>
<lb n="3886"/><span>airthí, ní nárbh iongnadh.  Do chuarduigheamair tighthe na</span>
<lb n="3887"/><span>gcomharsan.  Ní fheaca éin-ne aca an leanbh le tamall.</span></p>
<lb n="3888"/>
<lb n="3889"/><p><span>"Cuirfead-sa geall," arsa duine éigin, "gur thíos i</span>
<lb n="3890"/><span>dtigh Neill Réil atá sé.  Is minic a thugann an tsean</span>
<lb n="3891"/><span>bhean mísleáin dó."</span></p>
<lb n="3892"/>
<lb n="3893"/><p><span>Síos leó ag rith, trúir nó ceathrar aca.  Ní rabhadar</span>
<lb n="3894"/><span>i bhfad thíos; acht ní ag rith a bhíodar ag teacht thar n-ais.</span>
<lb n="3895"/><span>Ní raibh an leanbh i dtigh Neill Réil.  Ní raibh sé ann le</span>
<lb n="3896"/><span>seachtmhain.</span></p>
<lb n="3897"/>
<lb n="3898"/><p><span>"B'fhéidir gur lean an páiste na daoine ag teacht</span>
<lb n="3899"/><span>abhaile ó'n aonach.  Buail an bóthar suas, féachaint an</span>
<lb n="3900"/><span>mbéadh sé ann."</span></p>
<lb n="3901"/>
<lb n="3902"/><p><span>Ní raibh, ná a thuairisc.</span></p>
<lb n="3903"/>
<lb n="3904"/><p><span>"Báidhte atá mo leanbh," ars an mháthair bhocht, agus í</span>
<lb n="3905"/><span>ag briseadh a croidhe ag gol.</span></p>
<lb n="3906"/>
<lb n="3907"/><p><span>"Ó ní headh, a Mháire; acht d'fhonn thu a shásamh raghad</span>
<lb n="3908"/><span>is déanfad cuardach cois na habhann," arsa Seaghán</span>
<lb n="3909"/><span>Thaidhgín.</span></p>
<lb n="3910"/>
<lb n="3911"/><p><span>Ní bhéadh an mhathair bhocht sásta gan dul le n-a chois.</span>
<lb n="3912"/><span>Ba mhór an truagh í, an bhean bhocht.</span></p>
<lb n="3913"/>
<lb n="3914"/><p><span>D'fhéachadar isteach i bPoll na Féithe agus i bPoll an</span>
<lb n="3915"/><span>Droichid.</span>
<lb n="3916"/></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="3917"/><p><span>"Bheadh mo leanbh thíos i dtóin an phuill i gan fhios</span>
<lb n="3918"/><span>dúinn agus an doircheacht atá ann anois."</span></p>
<lb n="3919"/>
<lb n="3920"/><p><span>"Ó ní dóigh liom go mbéadh," arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="3921"/>
<lb n="3922"/><p><span>"Mo chreach cráidthe é, a Sheagháin, níl ann acht dóil,"</span>
<lb n="3923"/><span>ar sise go dúbhrónach, agus d'fhíll sí abhaile.</span></p>
<lb n="3924"/>
<lb n="3925"/><p><span>Bhí sé buailte isteach orainn go léir anois gur imthigh</span>
<lb n="3926"/><span>droch-íde éigin ar an leanbh, do rádh is ná raibh táisc 'na</span>
<lb n="3927"/><span>tuairisc air ag éin-ne, óg ná críonna.</span></p>
<lb n="3928"/>
<lb n="3929"/><p><span>Bhí an mháthair ag bualadh a bas ag caoineadh a leinbh.</span>
<lb n="3930"/><span>Dá bhfanfainn-se ag éisteacht léi i bhfad do phléascfainn</span>
<lb n="3931"/><span>féin ar ghol.  Do bhogas liom siar an bóithrín abhaile.</span>
<lb n="3932"/><span>Chuireas an t-Athán díom.  Díreach agus mé ag déanamh</span>
<lb n="3933"/><span>ar gheata na teiníollach do cheapas go bhfeaca rud éigin</span>
<lb n="3934"/><span>ag an ngeata, is é ag bogadh anonn 's anall.</span></p>
<lb n="3935"/>
<lb n="3936"/><p><span>"Gabhar Sheagháin Uí Shéagha ata ann," arsa mise im'</span>
<lb n="3937"/><span>aigne féin.</span></p>
<lb n="3938"/>
<lb n="3939"/><p><span>Níorbh eadh, acht an gadhar mór so againne, agus</span>
<lb n="3940"/><span>leanbh Mháire Ní Fhoghludha le na chois.</span></p>
<lb n="3941"/>
<lb n="3942"/><p><span>"Bhí an gadhar a d'iarraidh an gheata dh'fhoscailt le na</span>
<lb n="3943"/><span>lapa chun an leinbh a scaoileadh thar geata isteach.</span></p>
<lb n="3944"/>
<lb n="3945"/><p><span>D'fhágas an leanbh agus an gadhar mar a rabhadar.</span>
<lb n="3946"/><span>Bhí fhios agam ná raibh baoghal ar an leanbh an fhaid is bhí</span>
<lb n="3947"/><span>an gadhar mór is é féin le cois a chéile.</span></p>
<lb n="3948"/>
<lb n="3949"/><p><span>Ní rabhas i bhfad ag baint tighe Mháire Ní Fhoghludha</span>
<lb n="3950"/><span>amach.</span></p>
<lb n="3951"/>
<lb n="3952"/><p><span>"Tá an leanbh agam-sa," arsa mise.</span></p>
<lb n="3953"/>
<lb n="3954"/><p><span>"Moladh le Dia is le Muire," ar sise, is do thuit i</span>
<lb n="3955"/><span>bhfanntais.  Bhí an leanbh ar an úrlár agam agus ise ag</span>
<lb n="3956"/><span>teacht chúichi féin.</span>
<lb n="3957"/></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="3958"/><p><span>XVI.</span></p>
<lb n="3959"/>
<lb n="3960"/><p><span>MÁIGHISTIR NUADH.</span></p>
<lb n="3961"/>
<lb n="3962"/><p><span>Níor shéid aon ghaoth riamh i gcoill 'ná i gcorrach ná</span>
<lb n="3963"/><span>séidfeadh sí maith do dhuine éigin; acht ar an dtaobh eile:</span>
<lb n="3964"/><span>an ghaoth is fearr d'ár shéid riamh séideann sí olc</span>
<lb n="3965"/><span>do dhuine éigin.</span></p>
<lb n="3966"/>
<lb n="3967"/><p><span>Mura mbéadh go bhfuair Mac Giolla Choda Mór bás</span>
<lb n="3968"/><span>bhéadh na Mangánaigh caithte amach ar thaobh an bhóthair,</span>
<lb n="3969"/><span>gan talamh gan treo.  Níorbh aon iongnadh mar sin nár</span>
<lb n="3970"/><span>chuir a bhás buadhairt ortha, acht a mhalairt.  Acht bhí</span>
<lb n="3971"/><span>daoine eile 'sa pharróiste is níorbh aon chúrsaidhe áthais</span>
<lb n="3972"/><span>dóibh a bhás, acht cúrsaidhe buadhartha agus tré na</span>
<lb n="3973"/><span>chéile.</span></p>
<lb n="3974"/>
<lb n="3975"/><p><span>Bhí duine uasal 'n-a chomhnuidhe thoir ar Árd na</span>
<lb n="3976"/><span>Gainimhe i n-aice le Cill Áirne, agus is é bhí mar</span>
<lb n="3977"/><span>mháighistir ar Thaobh na Geadaighe, ar an nGaortha, ar</span>
<lb n="3978"/><span>Lios Caillighe, ar an bPáirc Gharbh, ar an gCnoc, agus</span>
<lb n="3979"/><span>ar Bhaile na Scairte.  Bhí feirim mhór cois baile aige,</span>
<lb n="3980"/><span>fé n-a chúram féin, is a lán lucht oibre chun na feirme</span>
<lb n="3981"/><span>sin do shaothrughadh.  Ba mhaith an ceann dá lucht oibre</span>
<lb n="3982"/><span>é, agus ba ró-mhaith an máighistir dá thionóntaíbh é.  Bí</span>
<lb n="3983"/><span>tighthe deasa slachtmhara agá lucht oibre, is dá dtagadh</span>
<lb n="3984"/><span>droch bhliadháin ar dhuine bhocht, agus gan an cíos aige i</span>
<lb n="3985"/><span>gcóir lae Bealtaine, bhéadh cáirde le fagháil aige chun an</span>
<lb n="3986"/><span>airgid a sholáthar.</span></p>
<lb n="3987"/>
<lb n="3988"/><p><span>Na talmhaintí a bhí aige ar thaobh na Geadaighe, is</span>
<lb n="3989"/><span>amhlaidh a bhíodar ar léas aige, an duine uasal so ag</span>
<lb n="3990"/><span>tabhairt cíosa do'n árd-thighearna, agus é féin ag fághail</span>
<lb n="3991"/><span>a chíosa ó mhuinntir an Ghaorthaidh, agus ó mhuinntir an</span>
<lb n="3992"/><span>Leasa, agus ó mhuinntir an Chnuic, agus ó mhuinntir</span>
<lb n="3993"/><span>an Pháirc Ghairbh, agus ó mhuinntir Bhaile na Scairte</span>
<lb n="3994"/></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="3995"/><p><span>Seo mar a ráinigh an talamh so bheith na sheilbh.  Fear</span>
<lb n="3996"/><span>ana-léigheannta ab' eadh an té go mba leis an áit ó thús.</span>
<lb n="3997"/><span>Thuas i mBaile Átha Chliath a bhíodh sé na chomhnuidhe</span>
<lb n="3998"/><span>agus é 'sa bhaile; acht ba ró-annamh 'sa bhaile é.  Ag</span>
<lb n="3999"/><span>siúbhal an domhain do chaith sé an chuid ba mhó d'á shaoghal.</span>
<lb n="4000"/><span>Fear ana-shaidhbhir a b'eadh é acht má b'eadh féin ba mhinic</span>
<lb n="4001"/><span>an t-airgead gann go leór air, agus é ar lorg eoluis.</span></p>
<lb n="4002"/>
<lb n="4003"/><p><span>Lá agus é i n-áit iargcúlach iasachta i bhfad ó bhaile,</span>
<lb n="4004"/><span>is é ar bheagán airgid, do casadh ceannuidhe as Éirinn</span>
<lb n="4005"/><span>air.  Is deabhrthach (deallritheach) gur chuir gach duine</span>
<lb n="4006"/><span>aca a ghnó féin, nó cuid dé, i n-úil do'n duine eile Bhí</span>
<lb n="4007"/><span>airgead a dhóthain ag an gceannuidhe agus an t-airgead</span>
<lb n="4008"/><span>ag teastáil go géar ó'n bhfear eile.  Fuair sé an t-air-</span>
<lb n="4009"/><span>gead ar iasacht, agus thug seisean geallamhaint fé na</span>
<lb n="4010"/><span>láimh, an talamh so cois na Geadaighe a thabhairt ar bheagán</span>
<lb n="4011"/><span>chíosa do'n cheannuidhe an fhaid is bhéadh éin-ne de'n</span>
<lb n="4012"/><span>bheirt aca beó, agus tar éis a mbáis go mbéad an áit</span>
<lb n="4013"/><span>ag sliocht an cheannuidhe, acht amháin an méid seo: go</span>
<lb n="4014"/><span>mbéadh iachall air ainm duine uasail éigin a chur 'sa</span>
<lb n="4015"/><span>léas, ó am go ham, agus dhá chéad púnt a dhíol ar bhás</span>
<lb n="4016"/><span>gach "saoghail" a bhéadh ainmnithe 'sa léas.</span></p>
<lb n="4017"/>
<lb n="4018"/><p><span>An té bhí anois 'n-a chómhnuidhe ar Árd-na-Gainimhe,</span>
<lb n="4019"/><span>mac do'n cheannuidhe a beadh é.  Fuair seisean léas</span>
<lb n="4020"/><span>nuadh ar bhás a athar, agus sé Mac Giolla Choda Mór a</span>
<lb n="4021"/><span>bhí mar shaoghal 'sa léas aige.</span></p>
<lb n="4022"/>
<lb n="4023"/><p><span>Ní raibh aon choinne ag eisean 'ná ag éan-ne eile le</span>
<lb n="4024"/><span>bás Mhaic Giolla Choda.  Níor chuir a bhás aon imshníomh</span>
<lb n="4025"/><span>air, ámhthach.  Cheap sé ná raibh le déanamh aige acht</span>
<lb n="4026"/><span>saoghal eile a chur 'sa léas, agus an dá chéadh púnt a</span>
<lb n="4027"/><span>dhíol, mar a dhéin a athair roimis, agus mar a dhéin sé</span>
<lb n="4028"/><span>féin ar bhás a athar, is go mbéadh gach aon ní mar a bhí</span>
<lb n="4029"/><span>sé cheanaféin.  Acht ní mar a saoiltear a bhítear.</span>
<lb n="4030"/><span>Tháinigh duine eile laistig dé i gan fhios dó, agus</span>
<lb n="4031"/><span>bhéadh máighistir eile feasta ar Thaobh na Geadaighe, agus</span></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="4032"/><p><span>ar an muinntir a bhí na gcomhnuidhe ann.  Bhí scannradh</span>
<lb n="4033"/><span>ortha, is ba bheag an iongnadh san.  Ní raibh de chúr-</span>
<lb n="4034"/><span>saidhe cainnte aca ar phobal na Tuatha Dé Domhnaigh a</span>
<lb n="4035"/><span>bhí chughainn acht an scéal so.  Ní raibh a fhios ag éin-ne</span>
<lb n="4036"/><span>céarbh é an máighistir nuadh, 'ná cad as dó, acht gach</span>
<lb n="4037"/><span>éin-ne agus a thuairim féin aige.  Dubhairt duine gur</span>
<lb n="4038"/><span>cheannuidhe ime ó Chorcaigh é.  Dúbhairt duine eile narbh</span>
<lb n="4039"/><span>eadh acht atúrnae ó Thráigh Lí.  'Sé dubhairt Tadhg Gabha</span>
<lb n="4040"/><span>gur chualaidh seisean mar chúrsaidhe cainnte ar mhargadh</span>
<lb n="4041"/><span>Chill Áirne, gur ceannuidhe éisc a fuair an áit, is</span>
<lb n="4042"/><span>go gcuirfeadh sé amach na daoine ar fad, idir bhocht is</span>
<lb n="4043"/><span>nocht, le h-eagla go mbeidís ag marbhughadh na mbradán</span>
<lb n="4044"/><span>ins an nGeadaigh.  Do ghaibh tinncéar mór an bóthar,</span>
<lb n="4045"/><span>agus sé dúbhairt seisean ná raibh ann acht cléireach a bhí</span>
<lb n="4046"/><span>i n-oifig an fhir mhóir, gur phós sé inghean tabhartha do'n</span>
<lb n="4047"/><span>árd-thighearna, is go bhfuair sé na talmhaintí seo mar</span>
<lb n="4048"/><span>spréidh léi acht í a phósadh.</span></p>
<lb n="4049"/>
<lb n="4050"/><p><span>Níorbh fhada go raibh fhios aca go cruinn céarbh é an</span>
<lb n="4051"/><span>máighistir nuadh.  Seachtmhain nó mar sin tar éis Aonaigh</span>
<lb n="4052"/><span>a' Phuic do tháinig sé ag féachaint na háite.  Bhí sé go</span>
<lb n="4053"/><span>h-ana-dheas, go h-ana-phlámásach ar fad leó, is go mór</span>
<lb n="4054"/><span>mhór leis na sean-mhnáibh.</span></p>
<lb n="4055"/>
<lb n="4056"/><p><span>"Is fuirist d'aithint air," arsa Neill Réal, "gur</span>
<lb n="4057"/><span>duine uasal é."</span></p>
<lb n="4058"/>
<lb n="4059"/><p><span>"Ní h-aon amadán é acht go háirithe," arsa Dáith</span>
<lb n="4060"/><span>Ua Bruighin.</span></p>
<lb n="4061"/>
<lb n="4062"/><p><span>"Abair é," arsa Seaghán Dhiarmada," "níor fhág sé</span>
<lb n="4063"/><span>poll 'ná póirse, tigh 'ná teóra, gan féachaint.  Bain</span>
<lb n="4064"/><span>barra na cluaise díom-sa mura mbeidh cuid againn ag</span>
<lb n="4065"/><span>seinim na bport uaigneach ar ball.</span></p>
<lb n="4066"/>
<lb n="4067"/><p><span>Do cheap an máighistir lá áirithe dhóibh chun dul go</span>
<lb n="4068"/><span>Cill Áirne chun socruighthe a dhéanamh leo.  Do ghluais-</span>
<lb n="4069"/><span>eadhar soir an lá ceapaithe.</span></p>
<lb n="4070"/>
<lb n="4071"/><p><span>Bhí an duine uasal istigh i n' oifig bhig, is iadsan</span></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="4072"/><p><span>amuigh i seomra mhór.  Chuir sé fios ar Dháith Ua</span>
<lb n="4073"/><span>Bruighin.  Bhuail Dáith isteach.  Do dúnadh an doras</span>
<lb n="4074"/><span>'n-a dhiaidh.  Ní raibh sé ibhfad istigh, agus ar theacht</span>
<lb n="4075"/><span>amach dó, is é bhí go mí-shásta, mí-chéadthach.</span></p>
<lb n="4076"/>
<lb n="4077"/><p><span>"Is baoghlach, a Dháith," arsa Mícheál Thaidhg, "nách</span>
<lb n="4078"/><span>ró-chneasta an t-oide faoitsine an té atá istigh."</span></p>
<lb n="4079"/>
<lb n="4080"/><p><span>"Ní beag dhuit a luaithe a chuirfidh tú aithne air, is a</span>
<lb n="4081"/><span>bheidh fhios agat an breitheamhnachas aithrighe a leagfar</span>
<lb n="4082"/><span>ort de bharr do dheag-oibreacha," arsa Dáith.</span></p>
<lb n="4083"/>
<lb n="4084"/><p><span>Tháinig cléireach amach is dúbhairt sé le Seaghán</span>
<lb n="4085"/><span>Dhiarmada dul isteach.</span></p>
<lb n="4086"/>
<lb n="4087"/><p><span>Fear críochnamhail gasta abeadh Seaghán Dhiarmada.</span>
<lb n="4088"/><span>Is beag má bhí duine eile 'sa pharróiste chomh dícheallach</span>
<lb n="4089"/><span>leis chun a ghnótha a chur chun cinn; agus níor bhfearr é</span>
<lb n="4090"/><span>féin 'ná a bhean.  Bhí a rian san ortha.  Bhí an tigh agus</span>
<lb n="4091"/><span>an áit a bhí aca go slachtmhar compórdach, is gach obair</span>
<lb n="4092"/><span>na bliadhna i dtreó aca i n-am agus i dtráth, murab</span>
<lb n="4093"/><span>ionann is daoine eile go mbéadh breall ortha dá mba</span>
<lb n="4094"/><span>soineann go Samhain.</span></p>
<lb n="4095"/>
<lb n="4096"/><p><span>"A Mhic Uí Dhiarmada," ars' an Máighistir leis.</span>
<lb n="4097"/><span>"is deas an áit é sin agat i mBaile na Scairte."</span></p>
<lb n="4098"/>
<lb n="4099"/><p><span>"Níl sé acht cuibheasach, a dhuine uasail."</span></p>
<lb n="4100"/>
<lb n="4101"/><p><span>"Tá do chíos-sa ana-éadtrom ar fad."</span></p>
<lb n="4102"/>
<lb n="4103"/><p><span>"Tá sé trom mo dhóthain domh-sa."</span></p>
<lb n="4104"/>
<lb n="4105"/><p><span>"Is fiú i bhfad níos mó 'ná an cíos do thalamh-sa."</span></p>
<lb n="4106"/>
<lb n="4107"/><p><span>"Acht má 's fiú, a dhuine uasail, is orm-sa is ceart</span>
<lb n="4108"/><span>a bhuidheachas san a bheith," arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="4109"/>
<lb n="4110"/><p><span>"Acht is liom-sa an talamh anois, pé feabhas atá</span>
<lb n="4111"/><span>air."</span></p>
<lb n="4112"/>
<lb n="4113"/><p><span>"Is dócha gur leat, a dhuine uasail."</span></p>
<lb n="4114"/>
<lb n="4115"/><p><span>"Táim-se ag cur chúig phúnt mar bhreis ar do chíos-sa.</span>
<lb n="4116"/><span>Is fiú i bhfad níos mó 'ná san an áit, acht níor mhaith</span>
<lb n="4117"/><span>liom éagcóir a dhéanamh ar éin-ne."</span></p>
<lb n="4118"/>
<lb n="4119"/><p><span>"Is trom an t-ualach an méid sin ar dhuine bhocht,</span></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="4120"/><p><span>tar éis ar chaith sé dá allas a d'iarraidh feabhasa a chur</span>
<lb n="4121"/><span>ar dhroch-thalamh."</span></p>
<lb n="4122"/>
<lb n="4123"/><p><span>"Mar adubhart leat cheana is liom-sa an talamh</span>
<lb n="4124"/><span>anois; muran maith leat-sa an méid sin cíosa a dhíol,</span>
<lb n="4125"/><span>gheobhad-sa duine eile a dhíolfaidh é," ars an máighistir</span>
<lb n="4126"/><span>go tur, mór-chúiseach.</span></p>
<lb n="4127"/>
<lb n="4128"/><p><span>"Déanfad mo dhícheall é 'dhíol," arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="4129"/>
<lb n="4130"/><p><span>"Sé is fearra dhuit a dhéanamh," ars an fear eile</span>
<lb n="4131"/><span>agus Seaghán ag gabháil amach.</span></p>
<lb n="4132"/>
<lb n="4133"/><p><span>An fhaid is bhí Seaghán Dhiarmada istigh fuair an chuid</span>
<lb n="4134"/><span>eile fios scéil Dháith uaidh.  Ní raibh de chíos air go dtí</span>
<lb n="4135"/><span>seo acht dhá phúnt.  Bhéadh deich scillinge is dachad air</span>
<lb n="4136"/><span>feasta mar chíos ar a phaiste bheag talmhan, agus deich</span>
<lb n="4137"/><span>scillinge 'n-a theannta san ar fhéarach an chnuic.</span></p>
<lb n="4138"/>
<lb n="4139"/><p><span>Ní raibh fonn magaidh ar éin-ne aca agus Seaghán</span>
<lb n="4140"/><span>Dhiarmada ag teacht amach chúcha.</span></p>
<lb n="4141"/>
<lb n="4142"/><p><span>"An mór a chuir sé ort?" arsa triúr nó ceathrar</span>
<lb n="4143"/><span>aca d'aon-fhocal.</span></p>
<lb n="4144"/>
<lb n="4145"/><p><span>"Chuir sé breis is mo dhá dhóthain orm.  Chuir sé chúig</span>
<lb n="4146"/><span>phúnt orm, agus nuair adúbhart-sa go mba throm an</span>
<lb n="4147"/><span>t-ualach an oiread san de bhreis do chuir ar dhuine</span>
<lb n="4148"/><span>bhoct, agus muiríghean mhór ag braith air, 'sé dúbhairt</span>
<lb n="4149"/><span>sé liom go raibh mo rogha agam an cíos a dhíol nó go</span>
<lb n="4150"/><span>ndíolfadh duine eile é."</span></p>
<lb n="4151"/>
<lb n="4152"/><p><span>"Agus cad a dheinis?"</span></p>
<lb n="4153"/>
<lb n="4154"/><p><span>"Cad a dhéanfainn, agus mo lámh i mbéal an mhadra,</span>
<lb n="4155"/><span>acht í tharrac go réidh," arsa Seaghán Dhiarmada, is é ar</span>
<lb n="4156"/><span>buile le feirg.</span></p>
<lb n="4157"/>
<lb n="4158"/><p><span>Tháinigh an cléireach 'sa doras, is dúbhairt sé le</span>
<lb n="4159"/><span>Mícheál Thaidhg dul isteach.  "Agus," ar seisean,</span>
<lb n="4160"/><span>"dubhairt an máighistir liom a rádh libh-se a bhí istigh nách</span>
<lb n="4161"/><span>gádh dhaoibh fuireach; go mb'fearr leis 'ná fanfadh sibh,</span>
<lb n="4162"/><span>le h-eagla go mbéadh gnó éigin 'sa bhaile agaibh."</span></p>
<lb n="4163"/>
<lb n="4164"/><p><span>"Abair leis an nduine uasal go bhfuileam</span></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="4165"/><p><span>ana-bhuidheach dé, agus sinn a scaoileadh abhaile," arsa</span>
<lb n="4166"/><span>Dáith Ua Bruigin, is é féin agus Seághan Dhiarmada ag</span>
<lb n="4167"/><span>gabháil an doras amach.</span></p>
<lb n="4168"/>
<lb n="4169"/><p><span>"Seadh! cad deireann tú leis sin, a Dháith," arsa</span>
<lb n="4170"/><span>Seaghán, agus iad lasmuigh de'n doras.</span></p>
<lb n="4171"/>
<lb n="4172"/><p><span>"'Sé adeirim agus a ghuidhim go mbeiridh an lá</span>
<lb n="4173"/><span>orrainn ná beidh clocha ceangailte agus madraí scaoilte</span>
<lb n="4174"/><span>'sa dúthaigh seo."</span></p>
<lb n="4175"/>
<lb n="4176"/><p><span>"Mhaise, amean, a Thighearna," arsa Seaghán Dhiarmada.</span></p>
<lb n="4177"/>
<lb n="4178"/><p><span>"A' bhfuil fhios agat, a Dháith," ar seisean, agus iad</span>
<lb n="4179"/><span>tamall amach ó'n ndoras, "nuair adúbairt sé liom go</span>
<lb n="4180"/><span>mb' fearra dhom an cíos a dhíol nó go ndéanfadh duine</span>
<lb n="4181"/><span>eile é a dhíol, agus an fhéachaint a thug sé orm, is</span>
<lb n="4182"/><span>iongantach liom anois, acht grásta Dé, nár rugas air</span>
<lb n="4183"/><span>agus casadh a thabhart dá phíopán."</span></p>
<lb n="4184"/>
<lb n="4185"/><p><span>"Ar rud gan leigheas sí an fhoidhne is fearr, a</span>
<lb n="4186"/><span>Seagháin; is dá leagthá-sa barra do mhéire ar siúd,</span>
<lb n="4187"/><span>i bpriosún a bheitheá-sa anois, agus amuigh ar thaobh</span>
<lb n="4188"/><span>an bhóthair a bhéadh do bhean is do chlann laistigh de</span>
<lb n="4189"/><span>leath-bhliadhain."</span></p>
<lb n="4190"/>
<lb n="4191"/><p><span>"Tá an ceart ar fad agat, a Dháith, acht is deacair</span>
<lb n="4192"/><span>dhom' foidhne a bheith agam, agus a bhfuil de m' allus, is</span>
<lb n="4193"/><span>de m' shaothar 'san áit úd, agus nach agam-sa acht</span>
<lb n="4194"/><span>aige-sean a bheidh toradh mo shaothair."</span></p>
<lb n="4195"/>
<lb n="4196"/><p><span>"Nách ionann scéil dúinn é?  Cad a bhí agam-sa ar</span>
<lb n="4197"/><span>chliathán an chnuic úd thuas acht fraoch agus carraigeacha</span>
<lb n="4198"/><span>nuair a chuireas fúm ann ar dtúis.  Níl claidhe 'ná</span>
<lb n="4199"/><span>díog ann acht an claidhe do thógas agus an díog do</span>
<lb n="4200"/><span>rómharas.  Nuair ná bíodh an féar tirim agam do sna</span>
<lb n="4201"/><span>buaibh 'sa gheimhreadh, do dheininn an t-aiteann a bhrúth</span>
<lb n="4202"/><span>dhóibh.  Ní raibh bóthar ní ba ghiorra dhom 'ná Crois na</span>
<lb n="4203"/><span>Sean-Chluanach, is do chaithfinn an chloch-aoil d'iompar</span>
<lb n="4204"/><span>abhaile ar asal agus srathar-fhada.  Féach orm anois</span>
<lb n="4205"/><span>in eirball mo shaoghail, cos ins an uaigh agam, agus an</span></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="4206"/><p><span>chos eile ar a bruach, is caithfead bheith ag obair moch,</span>
<lb n="4207"/><span>deidheannach, chomh maith leis an bhfear is óige 's is tréise</span>
<lb n="4208"/><span>ar phobal na Thuatha."</span></p>
<lb n="4209"/>
<lb n="4210"/><p><span>"Nách shin é chuireann ar buile mé, mise agus tusa</span>
<lb n="4211"/><span>agus daoine eile ag obair ó bhreacadh an lae go tuitim</span>
<lb n="4212"/><span>na h-oidhche, ó cheann ceann na bliadhna, agus gan dá</span>
<lb n="4213"/><span>bharr againn acht an donas agus tá do rogha agat an</span>
<lb n="4214"/><span>cíos a dhíol nó díolfaidh duine eile é.  Ní bheadh Dia</span>
<lb n="4215"/><span>thuas, moladh go deo leis, mura ndíolfaidh siad as lá</span>
<lb n="4216"/><span>éigin," arsa Seaghán Dhiarmada.</span></p>
<lb n="4217"/>
<lb n="4218"/><p><span>"Fágam fé Dhia iad, a Seagháin."</span></p>
<lb n="4219"/>
<lb n="4220"/><p><span>"Iarrann Dia congnamh, a Dháith."</span></p>
<lb n="4221"/>
<lb n="4222"/><p><span>Dob é dálta Sheagáin Dhiarmada is dálta Dháith Ui</span>
<lb n="4223"/><span>Bhruighin aca go léir é.  An té go raibh púnt air</span>
<lb n="4224"/><span>cheana, bhéadh coróin is púnt air feasta, agus an té go</span>
<lb n="4225"/><span>mbíodh chúig scillinge déag ar fhichid le díol aige cheana,</span>
<lb n="4226"/><span>bhéadh coróin is dachad le díol aige feasta.</span></p>
<lb n="4227"/>
<lb n="4228"/><p><span>XVI.</span></p>
<lb n="4229"/>
<lb n="4230"/><p><span>"Seachain an droch-dhuine, ní baoghal duit an duine macánta."</span></p>
<lb n="4231"/>
<lb n="4232"/><p><span>Do bhí Seaghán Thaidhgín sé seachtmhaine ag obair i</span>
<lb n="4233"/><span>ngáirdín na Bán-Chluanach, is é ag teacht isteach ar an</span>
<lb n="4234"/><span>obair a dhéanamh go deas is go cruinn ó lá go lá.  Bhí</span>
<lb n="4235"/><span>an gáirdneóir ana-shásta leis agus bhí sé sásta i n' aigne</span>
<lb n="4236"/><span>féin.  Thuig sé go fíor-mháith ó thús nár gheal leis an</span>
<lb n="4237"/><span>stíobhard an gáirdneoir.  Bhíodh ana-dhoicheall ar an</span>
<lb n="4238"/><span>stíobhard éin-ne bheith ag teacht ag féachaint an gháirdín.</span>
<lb n="4239"/><span>Thug sé cúpla iarracht ar uisce fé thalamh a dhéanamh</span>
<lb n="4240"/><span>idir Sheaghán agus an gháirdneoir, acht níor éirigh ró</span>
<lb n="4241"/><span>mhaith leis, mar do bhíodar-san araon ar a seachaint air.</span></p>
<lb n="4242"/>
<lb n="4243"/><p><span>"Is dócha," ar seisean lá le Seaghán, "go dtaithneann</span>
<lb n="4244"/><span>t'obair leat."</span>
<lb n="4245"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="4246"/><p><span>"Ó, taithneann go h-ana-mhaith," arsa Seaghán, "agus</span>
<lb n="4247"/><span>go mór-mhór anois, agus mé ag teacht isteach ar an</span>
<lb n="4248"/><span>ngnó."</span></p>
<lb n="4249"/>
<lb n="4250"/><p><span>"As an obair a gheachtar an fhoghluim.  Is dócha go</span>
<lb n="4251"/><span>bhfuil an gáirdneoir go hana-mhaith dhuit."</span></p>
<lb n="4252"/>
<lb n="4253"/><p><span>"Tá go deimhin.  Teasbáineann sé gach ní dhom, agus</span>
<lb n="4254"/><span>canos dul i mbun na hoibre i gceart."</span></p>
<lb n="4255"/>
<lb n="4256"/><p><span>Bhí fhios ag Seaghán go maith cad a bhí uaidh — féachaint</span>
<lb n="4257"/><span>an bhfaghadh sé aon bhraon anuas ar an ngáirdneóir.</span></p>
<lb n="4258"/>
<lb n="4259"/><p><span>"Is dócha go dtugann sé cead duit do dhóthain</span>
<lb n="4260"/><span>ubhall a bheith agat," ars' an stíobhard, i d'iarraidh</span>
<lb n="4261"/><span>teacht air ar thaobh eile.</span></p>
<lb n="4262"/>
<lb n="4263"/><p><span>"Dúbhairt sé liom an chéad lá dá mbéadh tart orm,</span>
<lb n="4264"/><span>ubhall a bhaint chun an tarta a fhuaradh, acht go mb'fhearr</span>
<lb n="4265"/><span>leis dá mbeinn sásta leis na h-ubhlaibh a thuitfeadh de</span>
<lb n="4266"/><span>sna crannaibh."</span></p>
<lb n="4267"/>
<lb n="4268"/><p><span>"Agus gan amhras bíonn ana-thart ort ag obair 'sa</span>
<lb n="4269"/><span>gháirdín, agus an brothall a bhíonn ann."</span></p>
<lb n="4270"/>
<lb n="4271"/><p><span>"Mhaise ní bhíonn breis tarta orm anois.  Bhíodh</span>
<lb n="4272"/><span>tart orm an chéad sheachtmhain, agus eagla orm ná</span>
<lb n="4273"/><span>féadfainn an obair a dhéanamh; acht anois is mé</span>
<lb n="4274"/><span>ag dul i dtaithighe na hoibre, ní bhíonn eagla ná tart</span>
<lb n="4275"/><span>orm."</span></p>
<lb n="4276"/>
<lb n="4277"/><p><span>"Tuigim," ars' an stíobhard agus grabhas air le mí</span>
<lb n="4278"/><span>shástacht.</span></p>
<lb n="4279"/>
<lb n="4280"/><p><span>"Seadh," arsa Seaghán i n'aigne féin, "bhí do thuras</span>
<lb n="4281"/><span>i n-aistear an bobhta so, a shúmaire."</span></p>
<lb n="4282"/>
<lb n="4283"/><p><span>Lá eile, agus Seaghán ag bailiughadh na n-úbhall a</span>
<lb n="4284"/><span>thuit de sna crannaibh, tháinig an mháighistreás féin</span>
<lb n="4285"/><span>isteach 'sa gháirdín.  Bhí lán buirdeoige d'ubhlaibh</span>
<lb n="4286"/><span>bailighthe aige.  Cuid d'obair Sheagháin a beadh na prátaí</span>
<lb n="4287"/><span>luatha, agus na h-úbhla, agus gabáiste, agus gach rud</span>
<lb n="4288"/><span>eile a bhéadh uatha 'sa chistin, a bhreith isteach, is iad do</span>
<lb n="4289"/><span>thabhairt do'n chócaire, nó do chailín na cistineach.</span>
<lb n="4290"/></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="4291"/><p><span>"Is dócha, a Sheagháin," ars' an mháighistreás leis,</span>
<lb n="4292"/><span>"go bhfuil leanbhuidhe óga 'n-a gcomhnuidhe i n-aice</span>
<lb n="4293"/><span>leat-sa 'sa bhaile, is gur mhaith leó greim a bhaint as</span>
<lb n="4294"/><span>ubhall aibidh mhilis.</span></p>
<lb n="4295"/>
<lb n="4296"/><p><span>"Tá go deimhin, a mháighistreás, agus is beag má bhí</span>
<lb n="4297"/><span>ubhall ag leanbh aca ó lá Aonaigh a' Phuic, agus na</span>
<lb n="4298"/><span>h-úbhla a tháinig ó'n aonach ní rabhdar ró-aibidh."</span></p>
<lb n="4299"/>
<lb n="4300"/><p><span>"Dá dtabharfainn-se dorn ubhall duit, a' mbéarfá</span>
<lb n="4301"/><span>abhaile chúcha iad?"</span></p>
<lb n="4302"/>
<lb n="4303"/><p><span>"Do bhéarfainn, is míle fáilte, a mháighistreás."</span></p>
<lb n="4304"/>
<lb n="4305"/><p><span>Tráthnóna an lae úd, agus Seaghán ag cuímhneamh ar</span>
<lb n="4306"/><span>dhul a bhaile, chuir an mháighistreás fios air.</span></p>
<lb n="4307"/>
<lb n="4308"/><p><span>"Seo anois," ar sise leis, "máilín beag ubhall le</span>
<lb n="4309"/><span>tabhairt do leanbhuidhibh an bhaile i gcóir Lae 'le Michíl;</span>
<lb n="4310"/><span>is b'fhéidir, ar theacht na Samhna, go mbéadh máilín eile</span>
<lb n="4311"/><span>agam dóibh."</span></p>
<lb n="4312"/>
<lb n="4313"/><p><span>"Go méaduighidh Dia thu, a mháighistreás," arsa</span>
<lb n="4314"/><span>Seaghán, go lán-dúthrachtach.</span></p>
<lb n="4315"/>
<lb n="4316"/><p><span>Ba mhaith le Seaghán Thaidhgín na h-ubhla a bheith aige le</span>
<lb n="4317"/><span>breith a bhaile leis, acht bhí sórt náire air an máilín a</span>
<lb n="4318"/><span>bheith ar iompar aige, agus i n-inead dul amach ar an</span>
<lb n="4319"/><span>ngeata mór, mar ba ghnáthach leis, is amhlaidh a ghluais</span>
<lb n="4320"/><span>sé suas ó'n ngáirdín le cois na coille, agus isteach i</span>
<lb n="4321"/><span>móinfhéar Sheagháin Fhada ar an dtaobh eile de'n bhóthar.</span>
<lb n="4322"/><span>Bhí trí cinn de chocaíbh móra féir laistigh de'n chlaidhe.</span>
<lb n="4323"/><span>Do leag Seaghán an máilín le h-ais coca aca.  Do</span>
<lb n="4324"/><span>líon sé a phócaí de sna h-ubhlaibh, d'árduigh sé brat</span>
<lb n="4325"/><span>d'fhéar an choca, agus do sháith sé an máilín agus a raibh</span>
<lb n="4326"/><span>ann isteach fé'n mbrat.  Do shocruigh sé an brat</span>
<lb n="4327"/><span>anuas mar a bhí sé cheana.  Do thug fáscadh do shugán</span>
<lb n="4328"/><span>an choca, agus do ghluais air abhaile.</span></p>
<lb n="4329"/>
<lb n="4330"/><p><span>Bhí an stíobhard istigh 'sa choill, agus nuair do chonnac</span>
<lb n="4331"/><span>sé Seaghán ag éalughadh leis ar thaobh na coille, is a</span>
<lb n="4332"/><span>mháilín ar a gualainn aige, cheap sé gurab amhlaidh a</span></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="4333"/><p><span>thug an gáirdneoir na h-ubhla so do Shéaghán i gan fhios,</span>
<lb n="4334"/><span>nó gur ghoid Seaghán féin iad</span></p>
<lb n="4335"/>
<lb n="4336"/><p><span>"Seo anois," ar seisean leis féin, agus é ag faireadh</span>
<lb n="4337"/><span>ar Sheaghán ag cur na n-ubhall i bhfolach, "tá beirtha ar</span>
<lb n="4338"/><span>dhuine aca fé dheire agam, mura bhfuil greim agam ar</span>
<lb n="4339"/><span>an mbeirt."</span></p>
<lb n="4340"/>
<lb n="4341"/><p><span> D'fhan sé go raibh Seághan as radharc.  Do shleamhnuigh</span>
<lb n="4342"/><span>sé isteach thar claidhe.  Do chuarduigh sé an coca féir.</span>
<lb n="4343"/><span>Do fuair sé máilín na n-ubhall, is do ghluais air fé</span>
<lb n="4344"/><span>dhéin an tighe mhóir.  Ba dhóigh leat air agus an fuadar</span>
<lb n="4345"/><span>a bhí fé, gur mála óir a fuair sé ag dul amudha.</span></p>
<lb n="4346"/>
<lb n="4347"/><p><span>"Tá eagla orm-sa a mháighistreás," ar seisean, agus</span>
<lb n="4348"/><span>critheán n-a chainnt, "nách maith an ara cuid de 'n lucht</span>
<lb n="4349"/><span>oibre atá agat-sa annso."</span></p>
<lb n="4350"/>
<lb n="4351"/><p><span>"Seadh, cad tá ort anois?"</span></p>
<lb n="4352"/>
<lb n="4353"/><p><span>"A leithéid seo, a mháighistreás.  Bhíos thuas 'sa choill</span>
<lb n="4354"/><span>ó chiainibh beag.  Do bhraitheas an chiscéim lasmuigh de'n</span>
<lb n="4355"/><span>chlaidhe.  D'fhéachas amach idir dhá chrann, agus cé bhéadh</span>
<lb n="4356"/><span>ann 'ná Seaghán Thaidhgín, mála ar a mhuin aige, is é ag</span>
<lb n="4357"/><span>éalughadh leis amach ar an mbóthar.  Do leanas é i gan</span>
<lb n="4358"/><span>fhios do.  Isteach leis i móinfhéar Sheághain Fhada.  Do</span>
<lb n="4359"/><span>leag sé an máilín ar an dtalamh, is do chuir isteach i</span>
<lb n="4360"/><span>lár an choca é.  Sin é agat an máilín, a mháighistreás."</span></p>
<lb n="4361"/>
<lb n="4362"/><p><span>Do stad sé, feachaint cad déarfadh sise, acht níor</span>
<lb n="4363"/><span>labhair sí focal.</span></p>
<lb n="4364"/>
<lb n="4365"/><p><span>"Anois, a mháighistreás, cá bhfuair sé na h-ubhla úd?</span>
<lb n="4366"/><span>Istigh i d' gáirdín-se gan amhras.  Níl ag obair ann acht</span>
<lb n="4367"/><span>an bheirt.  Do gháirdneoir is é féin.  Eatorra atá</span>
<lb n="4368"/><span>sé."</span></p>
<lb n="4369"/>
<lb n="4370"/><p><span>"Thugas féin na h-ubhla úd do Sheaghán Thaidhgín.</span>
<lb n="4371"/><span>Gheall sé iad a thabhairt do sna leanbhuidhibh atá cois</span>
<lb n="4372"/><span>baile aige, agus go deimhin duit is truagh liom, is ró</span>
<lb n="4373"/><span>thruagh liom, nách dóibh a thug sé iad, acht iad a chur i</span>
<lb n="4374"/><span>bhfolach do féin."</span>
<lb n="4375"/></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="4376"/><p><span>"Is maith an scéal, a mháighistreás," ar seisean ag</span>
<lb n="4377"/><span>tarrac siar, "nách amhlaidh a ghoid sé iad."</span></p>
<lb n="4378"/>
<lb n="4379"/><p><span>"Ó! is maith," ar sise, "acht níl ann acht san."</span></p>
<lb n="4380"/>
<lb n="4381"/><p><span>Ní raibh sí ró-bhuidheach de'n stíobhard.  Dob' fhearr</span>
<lb n="4382"/><span>léi gan an scéal a chlos.  Dob' fhearr léi ná béadh fhios</span>
<lb n="4383"/><span>aici gur chuir Seaghán na h-ubhla i bhfolach do féin.  Níor</span>
<lb n="4384"/><span>mhaith léi an buachaill a dhaoradh, "acht cad ab áil leis</span>
<lb n="4385"/><span>na h-ubhla a chur i bhfolach 'sa choca muran amhlaidh a bhí</span>
<lb n="4386"/><span>sé ceapaithe ar iad a choimeád do féin," ar sise na</span>
<lb n="4387"/><span>haigne féin.</span></p>
<lb n="4388"/>
<lb n="4389"/><p><span>Níor leig an mháighistreás airthi le Seaghán gur chual-</span>
<lb n="4390"/><span>aidh sí éin-ní, acht bhí sí ag faireadh air, féachaint cad a</span>
<lb n="4391"/><span>dhéanfadh sé agus gan an máilín aige le tabhairt thar</span>
<lb n="4392"/><span>n-ais chúichi.</span></p>
<lb n="4393"/>
<lb n="4394"/><p><span>Lár na bháireach, agus Seaghán ag dul ag obair, do</span>
<lb n="4395"/><span>bhuail sé i dtreo an choca chun an mháilín a bhreith leis.</span>
<lb n="4396"/><span>D'fhéach sé timcheall air agus é i n-aice an choca, le</span>
<lb n="4397"/><span>h-eagla go mbéadh éin-ne ag féachaint air agus go</span>
<lb n="4398"/><span>ndéanfaidís na h-ubhla a ghoid.  Chuir sé a lámh isteach</span>
<lb n="4399"/><span>'sa choca.  Ní raibh mála 'ná ubhall ann.  Do dhruid sé</span>
<lb n="4400"/><span>amach ó'n gcoca, féachaint arbh é an coca ceart a bhí</span>
<lb n="4401"/><span>aige.  Dob é.  D'aithin sé an súgán gur thug sé an</span>
<lb n="4402"/><span>fáscadh dhó.  Do chuarduigh sé na cocaí eile; acht dá</span>
<lb n="4403"/><span>mbéadh sé ag cuardach ó shin ní bhéadh an máilín</span>
<lb n="4404"/><span>'ná na h-ubhla le fagháil aige.  Má bhí náire air tráth</span>
<lb n="4405"/><span>nóna 'ndé, bhí náire agus buadhairt agus ceannfé air</span>
<lb n="4406"/><span>anois.</span></p>
<lb n="4407"/>
<lb n="4408"/><p><span>"Cad a dhéanfad anois?" ar seisean leis féin.</span>
<lb n="4409"/><span>"Ba chuma liom cá ngeobhadh na h-ubhla dá mbéadh an</span>
<lb n="4410"/><span>mála agam, acht níl aon bhreith agam ar é dh'fhagháil.  Ní</span>
<lb n="4411"/><span>fheadar ar thalamh a' domhain cad is fearra dhom a</span>
<lb n="4412"/><span>dhéanamh.  Ní cuimhin liom, amhthach, go ndubhairt an</span>
<lb n="4413"/><span>mháighistreás liom an mála a bhreith abhaile chuichi.</span>
<lb n="4414"/><span>B'fhéidir gurabh amhlaidh nár theastuigh sé uaithi arís i</span></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="4415"/><p><span>n-aon chor.  Má theastuigheann sé uaithi, is má chuireann</span>
<lb n="4416"/><span>sí a thuairisc orm-sa, 'neósfad an scéal ar fad dí."</span></p>
<lb n="4417"/>
<lb n="4418"/><p><span>Ní fheaca Seaghán an mháighistreás go ceann cúpla lá</span>
<lb n="4419"/><span>nó trí.  Dob' fhearr leis gan í dh'fheiscint, le heagla go</span>
<lb n="4420"/><span>mbéadh sí ag cur tuairisc an mháilín air.  An chéad uair</span>
<lb n="4421"/><span>a tháinig sí isteach chucha 'sa gháirdín, sé rud a rug isteach</span>
<lb n="4422"/><span>í 'ná chun a rádh leis an ngáirdneoir go mbéadh daoine</span>
<lb n="4423"/><span>uaisle anoir ó Chille Áirne 'sa tigh aici an tseachtmhain</span>
<lb n="4424"/><span>a bhí chughainn, is go mba mhaith léi an gáirdín a bheith go</span>
<lb n="4425"/><span>deas agus go slachtmhar, mar go raibh fhios aici ainm</span>
<lb n="4426"/><span>mhór a bheith ar gháirdín na Bán-Chluanach imeasc uasal</span>
<lb n="4427"/><span>Chill Áirne.</span></p>
<lb n="4428"/>
<lb n="4429"/><p><span>"Anois," ar sise, "fágaim fúibh féin an obair a</span>
<lb n="4430"/><span>dhéanamh, acht má theastuigheann fear eile uait gheobhair</span>
<lb n="4431"/><span>é."</span></p>
<lb n="4432"/>
<lb n="4433"/><p><span>"Níl aon ghádh leis, a mháighistreásh," ar seisean;</span>
<lb n="4434"/><span>"déanfad-sa agus Seaghán an obair.  Ní bhéimís acht</span>
<lb n="4435"/><span>ag caitheamh aimsire le fear oibre a thiucfadh isteach</span>
<lb n="4436"/><span>anois, ag faireadh air, le heagla go ndéanfadh sé</span>
<lb n="4437"/><span>díoghbháil."</span></p>
<lb n="4438"/>
<lb n="4439"/><p><span>"Tá go maith," ars' an mháighistreás.</span></p>
<lb n="4440"/>
<lb n="4441"/><p><span>"Bhí Seaghán chomh gnóthach ar feadh na seachtmhaine úd</span>
<lb n="4442"/><span>gur imthigh cuimhne an mháilín as a cheann nách mór.</span></p>
<lb n="4443"/>
<lb n="4444"/><p><span>Tháinig na h-uaisle ó Chill Áirne — bean uasal agus a</span>
<lb n="4445"/><span>h-inghean.  Thángadar féin agus an mháighistreás lá ag</span>
<lb n="4446"/><span>féachaint an gháirdín.  Dob fhuirist dh'aithint go raibh</span>
<lb n="4447"/><span>iongnadh ortha-san, agus áthas ar an mháighistreás.  Cheap</span>
<lb n="4448"/><span>Seaghán gur aithin sé an bhean uasal óg, agus í ag teacht</span>
<lb n="4449"/><span>isteach ar an ngeata, acht ní raibh sé lán-deimhnitheach</span>
<lb n="4450"/><span>céarbh í féin chun gur labhair sí.  Bhí fhios aige annsan</span>
<lb n="4451"/><span>gurbh í bean uasal na gruaige breá buidhe í.  Ní fheaca</span>
<lb n="4452"/><span>sé in aon bhall í ó an lá a tháinig sí féin agus an</span>
<lb n="4453"/><span>t-ógánach uasal chun na scoile an lá úd tar éis lae an</span>
<lb n="4454"/><span>fhiadhaigh.</span>
<lb n="4455"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="4456"/><p><span>Is amhlaidh a tháinig sí anois ag fágaint slán ag</span>
<lb n="4457"/><span>muinntir an tighe mhóir.  Bhí sí ag dul anonn go</span>
<lb n="4458"/><span>hAmeiricá, agus a máthair le na cois i gceann seacht-</span>
<lb n="4459"/><span>mhaine, chun Púncáin a phósadh.  Fear ana-shaidhbhir abeadh</span>
<lb n="4460"/><span>an Púncán so.  Dob' úd é scéala a fuair Seaghán ó</span>
<lb n="4461"/><span>chailíní an tighe; is tá fhios ag an saoghal mór gur aca</span>
<lb n="4462"/><span>san a bhíonn an fhírinne i gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="4463"/>
<lb n="4464"/><p><span>I dtaobh na mná uaisle, ní raibh sí athruighthe puinn,</span>
<lb n="4465"/><span>acht go mba bhreághtha, is go mba dhathamhla, is go mba bhan-</span>
<lb n="4466"/><span>amhla í anois'ná an lá úd an fhiadhaigh.  Ba dhóigh le Seaghán</span>
<lb n="4467"/><span>ná feaca sé riamh óigbhean ba bhreághtha, ba dhathamhla, ba</span>
<lb n="4468"/><span>bhanamhla na í.  Bhí searbhus air do rádh is go bpósfadh</span>
<lb n="4469"/><span>sí Púncán.  Ba bheag é meas Sheagháin ar na Púncán-</span>
<lb n="4470"/><span>aibh a thagadh anall ó Aimeiricá agus tuin ar a gcainnt,</span>
<lb n="4471"/><span>i dtreó is go mba dhóigh leat gurab amhlaidh a bhíodh</span>
<lb n="4472"/><span>cleite sáithte 'n-a sróin, mar a bhéadh i gcirc ghuir.</span>
<lb n="4473"/><span>Cheap sé dá bpósfadh sí éin-ne gurab é an marcach</span>
<lb n="4474"/><span>uasal a bhí chomh cúramach 'n-a taobh lá an fhiadhaigh, is a</span>
<lb n="4475"/><span>tháinigh le n-a cois go dtí scoil an Chuileannaigh an lá</span>
<lb n="4476"/><span>n-a dhiaidh, a bhéadh mar rogha aici thar fearaibh an</span>
<lb n="4477"/><span>domhain — acht Púncán meigeallach, caoch-shrónach a</span>
<lb n="4478"/><span>phosadh — preit!!</span></p>
<lb n="4479"/>
<lb n="4480"/><p><span>"Shaoileas ná pósfadh sí a leithéid dá mbéadh saidh-</span>
<lb n="4481"/><span>bhreas an domhain aige," arsa Seaghán, is é ag aithris an</span>
<lb n="4482"/><span>scéil domh-sa.</span>
<lb n="4483"/></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="4484"/><p><span>XVIII.</span></p>
<lb n="4485"/>
<lb n="4486"/><p><span>"Is mór taidhbhseach iad adharca na mbó thar lear."</span></p>
<lb n="4487"/>
<lb n="4488"/><p><span>Do bhí Seaghán Thaidhgín isteach 's amach le trí bliadhna</span>
<lb n="4489"/><span>ag obair ar an mBán-Chluain, agus a dheich scillinge 'sa</span>
<lb n="4490"/><span>t-seachtmhain aige, fliuch is tirim, agus gan lá briste</span>
<lb n="4491"/><span>aige ó Shamhain go Bealtaine 'ná ó Bhealtaine go Samhain.</span>
<lb n="4492"/><span>Is 'mdhó cor a chuireann an saoghal de i dtrí mbliadhnaibh.</span></p>
<lb n="4493"/>
<lb n="4494"/><p><span>Bhí na daoine óga ag imtheacht go h-Ameiricá.  Thagadh</span>
<lb n="4495"/><span>scéala ó chuid aca, agus cuid aca ná tagadh aon scéala</span>
<lb n="4496"/><span>uatha.  Na daoine go dtagadh scéala uatha thugaidís</span>
<lb n="4497"/><span>árd-mholadh do'n áit thall.  Bhíodh págh mór aca, agus</span>
<lb n="4498"/><span>ana-shaoghal ar fad.  Is beag duine go mbíodh aon</span>
<lb n="4499"/><span>scéala ag teacht uaidh ná cuireadh síntiús airgid abhaile</span>
<lb n="4500"/><span>um Nodhlaig, nó i gcóir cíos na Bealtaine, nó i gcóir</span>
<lb n="4501"/><span>cíos na Samhna.  Na daoine bochta a bhí ag stracadh</span>
<lb n="4502"/><span>leis an saoghal i bhfus, ba mhaith leó bheith thall, i n-áit</span>
<lb n="4503"/><span>'na mbéadh beatha duine uasail aca.</span></p>
<lb n="4504"/>
<lb n="4505"/><p><span>Ó lár an earraigh go deire an t-samhraidh agus amach</span>
<lb n="4506"/><span>'s an bhfóghmhar, ba mhór an seó a mbíodh de dhaoinibh ag</span>
<lb n="4507"/><span>imtheacht ó Chill Áirne ar an gcéad dtraen ar maidin</span>
<lb n="4508"/><span>soir go Corcaigh, agus ó Chorcaigh amach go h-Ameiricá.</span>
<lb n="4509"/><span>D'imthigh a lán aca so a bhí ar scoil liom fhéin is le</span>
<lb n="4510"/><span>Seaghán Thaidhgín.  Bhí Diarmaid Óg thall bliadhain go</span>
<lb n="4511"/><span>leith.  Bhéadh mach Shéamuis a Chárrthaigh thall an bhliadhain</span>
<lb n="4512"/><span>slán ar theacht na Bealtaine.  Bhí mac is ingean le</span>
<lb n="4513"/><span>Micil a' Chnuic thall le breis is dhá bhliadhain.  Chuir an</span>
<lb n="4514"/><span>Cárrthach óg dhá phúnt chun a mháthar chun cíos na Samhna</span>
<lb n="4515"/><span>a dhíol.  Dúbhairt sé go raibh súil aige fiacha an tae a</span>
<lb n="4516"/><span>chur chúichi i gcóir na Nodhlag mura mbéadh go raibh obair</span>
<lb n="4517"/><span>ana-ghann ortha thall rith an gheimhridh, acht le congnamh</span>
<lb n="4518"/><span>Dé, chuirfeadh sé ádhbhar éigin ag triall airthi ar theacht</span></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="4519"/><p><span>na Bealtaine.  Chuir mac Mhicil a' Chnuic fiacha an</span>
<lb n="4520"/><span>tobac chuige, agus fuair bean Mhicil ádhbhar gúna ó na</span>
<lb n="4521"/><span>h-ingín.  Ní raibh aon scéala ó Dhiarmaid Óg, acht an</span>
<lb n="4522"/><span>méid a bhí i leitir ó Mhac Thaidhg Bhric, agus ba bheag</span>
<lb n="4523"/><span>dá thuairisc a bhí 'sa leitir úd, acht go raibh sé thall is</span>
<lb n="4524"/><span>go mb'fearr leis bheith 'sa bhaile.</span></p>
<lb n="4525"/>
<lb n="4526"/><p><span>Thug Seaghán an méid seo fé ndeara.  An té bhíodh</span>
<lb n="4527"/><span>thall, agus a chuirfeadh cúpla púnt nó trí abhaile i rith</span>
<lb n="4528"/><span>na bliadhna, bhíodh árd-mheas air; acht dá mba sa bhaile</span>
<lb n="4529"/><span>bhéad sé agus a phágh go léir, acht luach an tobac, a</span>
<lb n="4530"/><span>thabhairt dá athair nó dá mháthair ní bhéadh éin-ne dá</span>
<lb n="4531"/><span>mholadh na 'ghá radh gur mhaith an mac é.  An dá phúnt úd</span>
<lb n="4532"/><span>a chuir an Cárrthach óg abhaile, bhí fhios ag an bparróiste</span>
<lb n="4533"/><span>é.  Níor chaith Seaghán féin réal 'sa tseachtmhain dá</span>
<lb n="4534"/><span>pháigh, acht níor chualathas riamh a athair ag maoidheamh</span>
<lb n="4535"/><span>as.</span></p>
<lb n="4536"/>
<lb n="4537"/><p><span>Bhí bean uasal na Bán-Chluanach ag dul chun comh-</span>
<lb n="4538"/><span>nuidhthe suas go Baile Átha Cliath, d'fhonn scoluidheacht</span>
<lb n="4539"/><span>oireamhnach a sholáthar dá clainn.  Bhí an Bhán-Chluain</span>
<lb n="4540"/><span>tógtha ag duine uasal anall ó Shasana.  Fear a beadh é</span>
<lb n="4541"/><span>a thagadh anall gach samhradh ag iascaireacht ar an</span>
<lb n="4542"/><span>Leamhain.  Ní fheidir sé fós an mbéadh a gháirdneoir</span>
<lb n="4543"/><span>féin ag teacht anall leis.  Bhí seisean sásta go leór</span>
<lb n="4544"/><span>ar theacht, acht bhí eagla ar a mhnaoi teacht go hÉirinn.</span>
<lb n="4545"/><span>Chualaidh sise go raibh muinntear na hÉireann ana-</span>
<lb n="4546"/><span>fhiadhain, ana-mhí-chuibheasach ar fad; go mbíodh na lean-</span>
<lb n="4547"/><span>bhaidhe ag siubhal na mbóithre gan bhróg gan stoca; go</span>
<lb n="4548"/><span>gcuirtí na prátaí ar an mbórd agus gan na croicinn</span>
<lb n="4549"/><span>a bhaint dhiob; ná raibh de ghnó ná d'obair aca gach lá</span>
<lb n="4550"/><span>Domhnaigh acht ag imirt bháire, agus ag rinncead; is nár</span>
<lb n="4551"/><span>bhfhearr leó gnó abhéadh aca astoidhche ná ag caitheamh</span>
<lb n="4552"/><span>piléar le Sasanaigh.</span></p>
<lb n="4553"/>
<lb n="4554"/><p><span>Sul ar imthigh an Mháighistreás go Baile Átha Cliath,</span>
<lb n="4555"/><span>chuaidh Seaghán Thaidhgín chúichi ar lorg teistiméireachta.</span>
<lb n="4556"/></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="4557"/><p><span>"Gheobhair an teistiméireacht," ar sise.  "Tá sí tuillte</span>
<lb n="4558"/><span>agat i dtaobh aire mhaith a thabhairt do d'ghnó, agus i</span>
<lb n="4559"/><span>dtaobh do chod' oibre a dhéanamh go slachtmhar cruinn.</span>
<lb n="4560"/><span>Ba mhaith liom, dá mb'fhéidir liom é, teistiméireacht ní</span>
<lb n="4561"/><span>b'fheárr a thabhairt duit."</span></p>
<lb n="4562"/>
<lb n="4563"/><p><span>"Agus cad a dheineas ort, a mháighistreás, do rádh is</span>
<lb n="4564"/><span>ná féadfá a leithéid siúd de theisthiméireacht a thabhairt</span>
<lb n="4565"/><span>dom anois?"</span></p>
<lb n="4566"/>
<lb n="4567"/><p><span>"Níor dheinis puinn acht na h-ubhla a thugas duit trí</span>
<lb n="4568"/><span>bliadhna ó shin a chur i bhfolach duit féin i n-inead iad a</span>
<lb n="4569"/><span>thabhairt do leanbhuidhibh an bhaile," ars' an mháighistreás.</span></p>
<lb n="4570"/>
<lb n="4571"/><p><span>Do dhearg ar Sheaghán, acht ní le feirg.</span></p>
<lb n="4572"/>
<lb n="4573"/><p><span>"Neósfaidh mé an scéal ar fad duit, a mháighistreás."</span></p>
<lb n="4574"/>
<lb n="4575"/><p><span>D'innis sé an scéal tríd síos dí.</span></p>
<lb n="4576"/>
<lb n="4577"/><p><span>"Táim lán t-sásta," ar sise.</span></p>
<lb n="4578"/>
<lb n="4579"/><p><span>"Anois, a mháighistreás, an miste dhom an méid seo</span>
<lb n="4580"/><span>de dhánaidheacht a dhéanamh ort?  Cé innis scéal na</span>
<lb n="4581"/><span>n-úbhall duit?"</span></p>
<lb n="4582"/>
<lb n="4583"/><p><span>"An stíobhard."</span></p>
<lb n="4584"/>
<lb n="4585"/><p><span>"Go maithidh Dia a pheacaidhe dho.  Is air a bhí an</span>
<lb n="4586"/><span>galar Úna, cúram gan chion."</span></p>
<lb n="4587"/>
<lb n="4588"/><p><span>"Bhí eagla air gurab amhlaidh do ghoidis na h-ubhla."</span></p>
<lb n="4589"/>
<lb n="4590"/><p><span>"Sás a dhéanta a chuimhnigh air," arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="4591"/>
<lb n="4592"/><p><span>Fuair Seághan a theistiméireacht, agus ba ro-mhaith an</span>
<lb n="4593"/><span>teistiméireacht í.</span></p>
<lb n="4594"/>
<lb n="4595"/><p><span>Bhí muinntear na Bán Chluanach 'n-a gcomhnuidhe i</span>
<lb n="4596"/><span>mBaile Atha Cliath.</span></p>
<lb n="4597"/>
<lb n="4598"/><p><span>Níor tháinigh an duine uasal ó Shasana fós.  Bhéadh an</span>
<lb n="4599"/><span>gáirdneoir ag dul soir go Muc Ros ar theacht na</span>
<lb n="4600"/><span>Bealtaine.  Ní raibh aon obair do Sheagháin ar an</span>
<lb n="4601"/><span>mBán-Chluain.</span></p>
<lb n="4602"/>
<lb n="4603"/><p><span>"Raghad go hAimeiricá," ar seisean oidhche le</span>
<lb n="4604"/><span>n-athair.  "Níl aon obair le fághail agam annso.</span>
<lb n="4605"/><span>Gheobhad obair thall, le congnamh Dé."</span>
<lb n="4606"/></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="4607"/><p><span>"Is dócha ná fuil leigheas air, a Sheagháin, a laoigh,</span>
<lb n="4608"/><span>acht dob' fhearr liom 'sa bhaile thú chun mo shean-chnámha</span>
<lb n="4609"/><span>a shíneadh 'san uaigh," arsa Taidhgín.</span></p>
<lb n="4610"/>
<lb n="4611"/><p><span>"Táimíd bodhar agat féin agus an uaigh, a athair,"</span>
<lb n="4612"/><span>arsa Seaghán, mar dh'eadh is go raibh fearg air.</span></p>
<lb n="4613"/>
<lb n="4614"/><p><span>"'S dó, a Sheagháin, táim-se ag tuitim i n-aois.</span>
<lb n="4615"/><span>Nílim chomh lúthmhar láidir is bhíos.  Táid na dathacha</span>
<lb n="4616"/><span>im' chnámhaibh, agus nuair is toil le Dia an bás a chur ag</span>
<lb n="4617"/><span>triall orm ní bheidh aon doicheall orm roimis."</span></p>
<lb n="4618"/>
<lb n="4619"/><p><span>"Is fada uait fós é, le congnamh Dé is Mhuire."</span></p>
<lb n="4620"/>
<lb n="4621"/><p><span>"B'fhéidir sin, a Sheagháin, acht cuirim-se mo thoil le</span>
<lb n="4622"/><span>toil Dé."</span></p>
<lb n="4623"/>
<lb n="4624"/><p><span>Bhí gach aon ní socair ag Seaghán Thaidhgín chun dul</span>
<lb n="4625"/><span>go hAimeiricá, is é ag feitheamh le scéala d'fhághail ó</span>
<lb n="4626"/><span>mhuinntir na luinge.  Tháinig scéala chuige go mbéadh</span>
<lb n="4627"/><span>an long i gCóibh Chorcaighe i ndeire na seachtmhaine.</span>
<lb n="4628"/><span>Chaith Seaghán na laetheanta a bhí anois aige ag fágaint</span>
<lb n="4629"/><span>slán agá chomharsanaibh.  Tháinig sé chughainne.  Bhíomar</span>
<lb n="4630"/><span>go léir, óg is críonna, ana-cheanamhail air, is do bhí</span>
<lb n="4631"/><span>uaigneas ar gach éinne 'sa tigh 'n-a dhiaidh.  Thug mo</span>
<lb n="4632"/><span>mháthair smut de choinneal choisreacan dó chun cur 'na</span>
<lb n="4633"/><span>bhosca, is d'fhuaigh sí smuitín eile laistigh dá bheist.</span></p>
<lb n="4634"/>
<lb n="4635"/><p><span>"Dá mbéadh do mháthair féin beo," ar sise, "do</span>
<lb n="4636"/><span>dhéanfadh sí an méid seo dhuit, a Sheagháin."</span></p>
<lb n="4637"/>
<lb n="4638"/><p><span>"Go bhfágaidh Dia do shláinte agat," ar seisean.</span></p>
<lb n="4639"/>
<lb n="4640"/><p><span>Bhéadh Seaghán ag dul go Corcaigh ar maidin Diar-</span>
<lb n="4641"/><span>daoin.  Bhailigh muinntear an bhaile ar fad i dtigh</span>
<lb n="4642"/><span>Thaidhgín astoidhche Dé Céadaoin'.  Daoine óga ab' eadh</span>
<lb n="4643"/><span>an chuid ba mhó aca.  Bhíos féin is mo dheirbhshiúr ann.</span>
<lb n="4644"/><span>Bhí m'athair ann, acht bhí sé deireannach 'san oidhche nuair</span>
<lb n="4645"/><span>a tháinig seisean.</span></p>
<lb n="4646"/>
<lb n="4647"/><p><span>Bhí Léan Thaidhgín is mo dheirbhshiúr go gnóthach ag cur</span>
<lb n="4648"/><span>gach aon ní isteach i mbosca Sheagháin.  Ní raibh de ghnó</span>
<lb n="4649"/><span>agam fhéin i dtosach na hoidhche acht ag dul ar lorg</span></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="4650"/><p><span>cathaoireach i dtighthibh na gcomharsan i gcóir na ndaoine</span>
<lb n="4651"/><span>aosta.  Chaith na garsúin agus na gearra-chaillí a bheith</span>
<lb n="4652"/><span>sásta le fód móna mar shuidheachán, nó suidhe ar an</span>
<lb n="4653"/><span>úrlár.  Na cailíní óga agus na buachaillí óga, bhí</span>
<lb n="4654"/><span>cuid aca 'n-a suidhe, triúr nó ceathrar aca, ar chórtha,</span>
<lb n="4655"/><span>cuid aca agus cathaoir nó stóilín idir bheirt aca, agus</span>
<lb n="4656"/><span>mór-chuid aca 'n-a seasamh.</span></p>
<lb n="4657"/>
<lb n="4658"/><p><span>Do bhí Peig na n-Ubh ann is í na suidhe ar shuídhistín</span>
<lb n="4659"/><span>'sa chúinne, cois na teineadh, agus sean-Sheaghán Ua</span>
<lb n="4660"/><span>Séagha ar a h-aghaidh anonn ar an dtaobh eile.  Bhí</span>
<lb n="4661"/><span>Taidhgín go cúramach ad iarraidh slighe d'fhagháil dóibh</span>
<lb n="4662"/><span>go léir, agus Seaghan féin ag dul ó dhuine go duine aca,</span>
<lb n="4663"/><span>agus "Cogar a leith, a Sheagháin," ag gach duine aca leis.</span></p>
<lb n="4664"/>
<lb n="4665"/><p><span>Is beag má bhí éin-ne ann gan duine éigin leis thall.</span>
<lb n="4666"/><span>Ba chuma cá mbeidís thall do cheap na daoine 'sa mbaile</span>
<lb n="4667"/><span>ná raibh ag Seaghán le déanamh acht bualadh isteach chúcha</span>
<lb n="4668"/><span>agus seanchas a bheith aige leo, díreach mar a dhéanfadh</span>
<lb n="4669"/><span>sé i bhfus le muinntir an Leasa, is le muinntir an Chnuic,</span>
<lb n="4670"/><span>agus le muinntir an Scairte.</span></p>
<lb n="4671"/>
<lb n="4672"/><p><span>Bhí mac le Peig na n-Ubh thall leis na bliadhantaibh, is</span>
<lb n="4673"/><span>gan scéala uaidh.  Chuir sise Seaghán fé gheasaibh troma,</span>
<lb n="4674"/><span>scéala a chur chúichi i dtaobh a mic.  Ní brón ná uaigneas</span>
<lb n="4675"/><span>a bhí ar na buachaillíbh óga, 'ná ar na cailíníbh óga, acht</span>
<lb n="4676"/><span>iad ag cur tré chéile cé bhéadh ag dul anonn i mbliadhna,</span>
<lb n="4677"/><span>cathoin a bheidís féin ag dul anonn, nó a' raibh éin-ne</span>
<lb n="4678"/><span>thall a chuirfeadh fios anall ortha.</span></p>
<lb n="4679"/>
<lb n="4680"/><p><span>I gceann tamaill do tháinig lagughadh ar an siosma</span>
<lb n="4681"/><span>cainnte a bhí aca.  Do thairng Domhnall Ua Bruighin</span>
<lb n="4682"/><span>trúmpa amach as a phóca.  Do thairng sé chuige an tarna</span>
<lb n="4683"/><span>ceann, agus do chrom ar iad do sheinim.  Níor bhfada</span>
<lb n="4684"/><span>go raibh ceathrar ar an úrlár ag rinnceadh.  Nuair do</span>
<lb n="4685"/><span>bhíodar-san cortha do sheas ceathrar eile amach, agus</span>
<lb n="4686"/><span>mar sin dóibh chun go raibh tinneas i lúidínibh Dhomhnaill</span>
<lb n="4687"/><span>ó bheith ag bualadh an dá thrúmpa.</span>
<lb n="4688"/></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="4689"/><p><span>"B'fhéidir anois," arsa duine de sna rinnceoiríbh,</span>
<lb n="4690"/><span>"go mbéadh amhrán againn."</span></p>
<lb n="4691"/>
<lb n="4692"/><p><span>Bhí fhios aca go maith go raibh guth ana-bhinn ag Taidhgín.</span>
<lb n="4693"/><span>Is minic do chualadar é ag casadh "Túirín a' Chéim,"</span>
<lb n="4694"/><span>agus "Bean an Fhir Ruaidh."</span></p>
<lb n="4695"/>
<lb n="4696"/><p><span>"Tabhair dhúinn "Bean an Fhir Ruaidh,"" arsa m'athair</span>
<lb n="4697"/><span>leis.  Cheap m'athair, is dócha, go n-árdóchadh an t-amhrán</span>
<lb n="4698"/><span>cuid de'n bhrón dá chroidhe.  Bhí Taidhgín 'n-a shuidhe ar</span>
<lb n="4699"/><span>chathaoir is é ag féachaint isteach 'sa teinidh.  Ar thos-</span>
<lb n="4700"/><span>nughadh ar amhrán dó, bhí iarracht de chritheán 'n-a ghuth, acht</span>
<lb n="4701"/><span>nuair do chas sé —</span></p>
<lb n="4702"/>
<lb n="4703"/><p><span>"Cad é an mhaitheas dom fhéin</span>
<lb n="4704"/><span>Dá ndéanfainn muileann ar sruth,</span>
<lb n="4705"/><span>Cad é an mhaitheas dom fhéin</span>
<lb n="4706"/><span>Dá ndéanfainn caisleán ar chnoc,</span>
<lb n="4707"/><span>Cad é an mhaitheas dom fhéin</span>
<lb n="4708"/><span>Dá dtaoscfainn an fhairrge suas,</span>
<lb n="4709"/><span>Is gur chailleas an féirín</span>
<lb n="4710"/><span>Do bhréagfadh bean an Fhir Ruaidh."</span></p>
<lb n="4711"/>
<lb n="4712"/><p><span>is ró-bheag a chuirfeadh a raibh istig ag gol.  Thuig gach</span>
<lb n="4713"/><span>éin-ne nách ar "Bhean an Fhir Ruaidh" 'ná ar éin-ne a</span>
<lb n="4714"/><span>bhain léi a bhí Taidhgín ag cuimhneamh, acht ar a mhac féin</span>
<lb n="4715"/><span>agus ar an bhfairrge a bhéadh eatorra i gcionn seacht</span>
<lb n="4716"/><span>mhaine.</span></p>
<lb n="4717"/>
<lb n="4718"/><p><span>An capall agus an trucaill seo againne a bhéadh ag</span>
<lb n="4719"/><span>dul go Cilláirne le Seaghán ar maidin.  Chuir m'athair</span>
<lb n="4720"/><span>mise abhaile chun greas codlata a bheith agam i gcóir na</span>
<lb n="4721"/><span>maidine.</span></p>
<lb n="4722"/>
<lb n="4723"/><p><span>Bhíomar go léir 'n-ár suidhe ar an gcéad solas, agus</span>
<lb n="4724"/><span>an capall gléasta ag m'athair.  Do ceangladh bosca</span>
<lb n="4725"/><span>Sheagháin istigh i lár na trucailleach.  D'fhág sé slán ag</span>
<lb n="4726"/><span>muinntir an bhaile.  Bhíodar go léir amuigh ag ceann</span>
<lb n="4727"/><span>an tighe, agus gach duine aca ag cur a bheannacht go</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="4728"/><p><span>dúthrachtach le Seaghán.  Díreach agus sinn ag bogadh</span>
<lb n="4729"/><span>chun siúbhail tháinig Peig na n-Ubh amach agus boidéal</span>
<lb n="4730"/><span>uisce coisreacan aici.  Do chroith sí cuid de'n uisce</span>
<lb n="4731"/><span>coisreacan orrainn.</span></p>
<lb n="4732"/>
<lb n="4733"/><p><span>"Go n-éirghe do thuras leat, a Sheagháin," ar sise, "agus</span>
<lb n="4734"/><span>ná dearmad scéala a chur chugham nuair a chasfar mo</span>
<lb n="4735"/><span>gharsún-sa ort."</span></p>
<lb n="4736"/>
<lb n="4737"/><p><span>Do rugamair ar thrucaillíbh eile ag Leaba-na-Bó,</span>
<lb n="4738"/><span>agus ag Droichead na Leamhna, agus ag Binn Uisce, i</span>
<lb n="4739"/><span>dtreó is go raibh sochraid mhór againn ag déanamh ar</span>
<lb n="4740"/><span>Chill Áirne.  Bhíomar tamall maith ag feitheamh ar an</span>
<lb n="4741"/><span>dtraen.  Chualamair ag teacht í.  Bhuail sí soir fé'n</span>
<lb n="4742"/><span>nDroichead mar a bhéadh sí ag dul uainn, ar dtúis.  Do</span>
<lb n="4743"/><span>stad sí, agus d'fhill sí thar n-ais chughainne go réidh.  Is</span>
<lb n="4744"/><span>amhlaidh a shleamhnuigh sí isteach le hais an árdáin.</span>
<lb n="4745"/><span>Ní dócha go raibh duine ar an árdán gan a chroidhe ag</span>
<lb n="4746"/><span>bualadh agus an traen ag éalughadh a leith chughainn tré</span>
<lb n="4747"/><span>shúil an droichid.</span></p>
<lb n="4748"/>
<lb n="4749"/><p><span>"Ba dhóigh leat," arsa mise le Seaghán, "gur piast</span>
<lb n="4750"/><span>mhór í."</span></p>
<lb n="4751"/>
<lb n="4752"/><p><span>"Agus cad eile í acht piast atá ag sloigeadh ár</span>
<lb n="4753"/><span>ndaoine uainn leis na bliadhantaibh," arsa sagart a bhí</span>
<lb n="4754"/><span>'n-a sheasamh i n-aice liom.</span></p>
<lb n="4755"/>
<lb n="4756"/><p><span>Do bhí gach éin-ne anois ag brúth isteach ar an dtraen,</span>
<lb n="4757"/><span>cuid aca ag gol, cuid aca ag tabhairt iarracht ar gháiridhe,</span>
<lb n="4758"/><span>is é teipithe glan ortha aon gháire a dhéanamh.  Ba ghiorra</span>
<lb n="4759"/><span>dhóibh go mór an gol 'ná an gáire.</span></p>
<lb n="4760"/>
<lb n="4761"/><p><span>Do bhuail giolla na traenach a chlog.  Chrom na mná</span>
<lb n="4762"/><span>ar ghol.  D'fhág Seaghán a shlán ag gach nduine againn.</span>
<lb n="4763"/><span>Bhí Léan ag gol go fuígheach.  Bhí Taidhgín féin 'n-a</span>
<lb n="4764"/><span>sheasamh i n-aice na traenach agus an doras ar oscailt.</span>
<lb n="4765"/><span>Do leig an traen fead aisti.  Do rug Taidhgín barróg</span>
<lb n="4766"/><span>ar a mhac.  Ní fhéadfadh sé a rádh acht, "A Sheagháin!</span>
<lb n="4767"/><span>a Sheagháin!! a Sheagháin!!!"  Do léim Seaghán isteach</span></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="4768"/><p><span>'sa traen; agus mara mbéadh gur rug m'athair ar</span>
<lb n="4769"/><span>Thaidhgín do thuitfeadh sé.  Ní miste a rádh ná go raibh</span>
<lb n="4770"/><span>uaigneas orrainn ag teacht abhaile.  Agus nuair do</span>
<lb n="4771"/><span>chuireas-sa an t-uaigneas díom sé is mó a chuir ag macht-</span>
<lb n="4772"/><span>namh mé 'ná an rud adubhairt an sagart i dtaobh na</span>
<lb n="4773"/><span>traenach:  "Cad eile í acht piast?"</span></p>
<lb n="4774"/>
<lb n="4775"/><p><span>XIX.</span></p>
<lb n="4776"/>
<lb n="4777"/><p><span>"S is fearr 'ná an tír seo</span>
<lb n="4778"/><span>Dith gach sléibhe ann —</span>
<lb n="4779"/><span>Bán-chnuic Eireann Ó."</span></p>
<lb n="4780"/>
<lb n="4781"/><p><span>I gceann trí seachtmhaine tháinig scéala ó Sheaghán</span>
<lb n="4782"/><span>Thaidhgín.  Dubhairt sé ná raibh aon bhreoidhteacht fairrge</span>
<lb n="4783"/><span>air ag dul anonn dó, go raibh sé go maith 'n-a shláinte,</span>
<lb n="4784"/><span>is go raibh súil aige le h-obair dh'fhághail i gceann cúpla</span>
<lb n="4785"/><span>lá.</span></p>
<lb n="4786"/>
<lb n="4787"/><p><span>D'fhágas féin an baile i dtosach a tsamhraidh chun dul</span>
<lb n="4788"/><span>ar scoil i gCorcaigh, agus is beag de m' shaoghal a chaitheas</span>
<lb n="4789"/><span>'sa bhaile, Cois Leamhna, ó shin.  I ndeire an tsamhraidh</span>
<lb n="4790"/><span>fuaireas leitir ó Sheaghán:-</span></p>
<lb n="4791"/>
<lb n="4792"/><p><span>"Ní cathair mar a tuairisc an áit seo.  Bhíos seacht-</span>
<lb n="4793"/><span>mhain ar lorg oibre tar éis teacht annso.  Ba dheacair</span>
<lb n="4794"/><span>mé a shásamh i dtosach na seachtmhaine, acht i ndeire na</span>
<lb n="4795"/><span>seachtmhaine bhíos sásta go leór mo scuab a láimhsiughadh</span>
<lb n="4796"/><span>agus dul ag glanadh na sráide.  Táim anois le seacht</span>
<lb n="4797"/><span>seachtmhaine ag obair ar na bóithribh ar imeall na cathrach,</span>
<lb n="4798"/><span>is ní hobair go dtí san.  Ní mar a chéile na bóithre</span>
<lb n="4799"/><span>annso agus na bóitre 'sa bhaile, is ní mar a chéile bheith</span>
<lb n="4800"/><span>ag obair annso is bheith ag obair 'sa bhaile.  Lasmuigh</span>
<lb n="4801"/><span>de'n chathair is mar a chéile iad agus an bóthar atá ag</span>
<lb n="4802"/><span>dul isteach ar Phortach an Ghaorthaidh.  Bíd 'n-a bpluda</span>
<lb n="4803"/><span>sa gheimhreadh agus na luaithreán 'sa tsamhradh.  Obair</span></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="4804"/><p><span>ana-throm iseadh an obair seo na mbóithre.  Níl aon</span>
<lb n="4805"/><span>tsíneadh ar an gcinnfhearainn annso mar a bhíodh 'sa</span>
<lb n="4806"/><span>bhaile againn ag sábháilt an fhéir, acht do cheann fút ó</span>
<lb n="4807"/><span>mhaidin go hoidhche.  Is beag má bhíonn cead agat</span>
<lb n="4808"/><span>labhairt leis an bhfear oibre is giorra dhuit, agus dá</span>
<lb n="4809"/><span>labharthá féin leis, b'fhéidir ná tuigfeadh sé thú.</span></p>
<lb n="4810"/>
<lb n="4811"/><p><span>"Do b'fhearr liom 'ná rud maith dá mbeinn ar phort</span>
<lb n="4812"/><span>Pholl-na-Feithe anois.  Ní bheinn i bhfad ag baint díom</span>
<lb n="4813"/><span>agus ag preabadh isteach.</span></p>
<lb n="4814"/>
<lb n="4815"/><p><span>"Tá daoine annso as Éirinn, agus dob fhearr leo</span>
<lb n="4816"/><span>bheith sa bhaile, mara mbéadh de shlighe bheathadh aca acht ag</span>
<lb n="4817"/><span>bailiughadh na gceirteach.  Tá cuid eile, agus do</span>
<lb n="4818"/><span>raghaidís abhaile i mbáireach dá leigfeadh an náire dhóib é.</span></p>
<lb n="4819"/>
<lb n="4820"/><p><span>"Ba mhaith liom féin a bheith amuigh fé an dtuaith dá</span>
<lb n="4821"/><span>bhfaighinn obair ann, acht is leisc liom bogadh le heagla ná</span>
<lb n="4822"/><span>béadh agam acht turas in aistear.  Ní hionann dul</span>
<lb n="4823"/><span>amach fe'n dtuaith 'sa dúthaigh seo agus gabháil an bóthar</span>
<lb n="4824"/><span>ó thuaidh chun Tráighlí, mar a dhéinid na spailpíní ag dul</span>
<lb n="4825"/><span>ag clúdach lastuaidh, i lár an earraigh.</span></p>
<lb n="4826"/>
<lb n="4827"/><p><span>"Níor mhaith liom go mbéadh fhios ag m'athair 'ná ag</span>
<lb n="4828"/><span>Léan an méid seo.  Ní fearra dhóibh fios a bheith aca.</span>
<lb n="4829"/><span>Tá fhios agam go bhfuil uaigneas ortha.  Ní beag dóibh an</span>
<lb n="4830"/><span>t-uaigneas, agus gan buadhairt a bheith ortha i dteannta</span>
<lb n="4831"/><span>an uaignis."</span></p>
<lb n="4832"/>
<lb n="4833"/><p><span>Seachtmhain roimh lá Aonaigh a' Phuic fuair Taidhgín dhá</span>
<lb n="4834"/><span>phúnt ó Sheaghán, agus leitir 'ghá rádh leis féirín a thabhairt</span>
<lb n="4835"/><span>do Léan i gcóir an aonaigh.</span></p>
<lb n="4836"/>
<lb n="4837"/><p><span>Chuir so ana-áthas ar Thaidhgín.  Níorbh é an t-airgead</span>
<lb n="4838"/><span>a bhí uaidh, acht go mbéadh sé le rádh aige, leis na comhar-</span>
<lb n="4839"/><span>sanaibh ag an aifreann Dé Domhnaigh, gur chuir a mhac</span>
<lb n="4840"/><span>airgead abhaile chuige.</span></p>
<lb n="4841"/>
<lb n="4842"/><p><span>Um Shamhain agus mé i gCorcaigh fuaireas leitir eile</span>
<lb n="4843"/><span>ó Sheaghán.  Ar seisean:</span></p>
<lb n="4844"/>
<lb n="4845"/><p><span>"Táim-se anois ag obair istigh sa cathair.  Táthar</span></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="4846"/><p><span>ag déanamh díog mhóir tré lár na cathrach, agus meitheall</span>
<lb n="4847"/><span>mhór againn i mbun na h-oibre.  Is minic mise, is</span>
<lb n="4848"/><span>mo cheann fúm, ag machtnamh ar an obair atá ar siubhal</span>
<lb n="4849"/><span>'sa bhaile aca.</span></p>
<lb n="4850"/>
<lb n="4851"/><p><span>"Tá fhios agam go bhfuilid anois ag baint na prátaí</span>
<lb n="4852"/><span>thuas i bPáirc a' Leasa.</span></p>
<lb n="4853"/>
<lb n="4854"/><p><span>"Níor bhlaiseas práta fóghanta ó fhágas an baile.</span>
<lb n="4855"/><span>Bíonn blas na gréine ortha, nó blas na gaoithe, agus is</span>
<lb n="4856"/><span>cuma ciaca.</span></p>
<lb n="4857"/>
<lb n="4858"/><p><span>"Dob fhearr liom ná págh seachtmhaine a bheith 'sa</span>
<lb n="4859"/><span>chistin seo agaibhse 'sa bhaile, agus na fir oibre ag suidhe</span>
<lb n="4860"/><span>chun dinnéir.  'Sé déarfadh do mháthair liom.  "Suidh</span>
<lb n="4861"/><span>anall chun an bhúird, a Sheagháin."  Geallaim-se dhuit ná</span>
<lb n="4862"/><span>h-iarrfainn-se puinn tathaint.  Bhéadh cárnán de</span>
<lb n="4863"/><span>phrátaíbh plúracha, deagh-bhlasta ar m'aghaidh amach ar an</span>
<lb n="4864"/><span>mbord — agus an bainne! — Ní bhíonn a leithéid annso</span>
<lb n="4865"/><span>in aon chor.</span></p>
<lb n="4866"/>
<lb n="4867"/><p><span>"Do casadh Diarmuid Óg orm an lá fé dheire.  Tá</span>
<lb n="4868"/><span>sé mar ghiolla ar chapall is trucaill, ag bailiughadh</span>
<lb n="4869"/><span>salachar na sráide.  Is maith atá fhios agat-sa gur ró</span>
<lb n="4870"/><span>bheag d'obair a thuit le Diarmuid 'sa bhaile.  Tá sé ag</span>
<lb n="4871"/><span>obair annso, is nára maith aige.  Fuaireas tuairisc</span>
<lb n="4872"/><span>mhic Pheig na n-Ubh.  Bhí ag eirghe go maith leis ar dtúis</span>
<lb n="4873"/><span>tar éis teacht anall.  I gceann tamaill do luigh sé ar</span>
<lb n="4874"/><span>ól.  'Sé an áit 'na bhfuil sé anois 'ná i dtigh na ngealt.</span>
<lb n="4875"/><span>Níl fhios agá mháthair cá bhfuil sé.  Ní fearra dhí fios a</span>
<lb n="4876"/><span>bheith aici.</span></p>
<lb n="4877"/>
<lb n="4878"/><p><span>"Dá mbéadh fhios aca annso i gceart cad as dó, do</span>
<lb n="4879"/><span>chuirfidís abhaile é, i slighe is ná béadh a chostas ortha ann</span>
<lb n="4880"/><span>so.  Deirim-se leat ná fuil aon fhéith bhog sa Phuncán.</span>
<lb n="4881"/><span>Beidh a chuid féin aige, agus cuid an fhir thall má fhaghann</span>
<lb n="4882"/><span>sé greim air.</span></p>
<lb n="4883"/>
<lb n="4884"/><p><span>"Tá an tsláinte go maith agam, moladh le Dia, acht</span>
<lb n="4885"/><span>ní maith liom an obair seo na sráide."</span>
<lb n="4886"/></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="4887"/><p><span>XX.</span></p>
<lb n="4888"/>
<lb n="4889"/><p><span>Do chaith Seaghán deire an fhóghmhair agus cuid de'n</span>
<lb n="4890"/><span>gheimhreadh ag obair 'sa chathair, ag déanamh na díoga úd.</span>
<lb n="4891"/><span>Lá dá raibh sé ag obair le n-a phiocóid, do thuit cnapán</span>
<lb n="4892"/><span>cloiche anuas de thaobh na díoga ar a chois.  Fuair a chos</span>
<lb n="4893"/><span>ana-dhroch-bhrughadh ar fad.  Do leonadh a alt; do</span>
<lb n="4894"/><span>brughadh a chos istigh 'n-a bhróig, agus do scríobadh an</span>
<lb n="4895"/><span>fheoil anuas dá lurgain.</span></p>
<lb n="4896"/>
<lb n="4897"/><p><span>Do cuireadh isteach in óispidéal é.  Is ann a chaith sé</span>
<lb n="4898"/><span>an Nodlaig.  Bhí eagla ar na dochtúiribh ar dtúis go</span>
<lb n="4899"/><span>gcaithfidís an chos a bhaint de Sheaghán, agus an droch</span>
<lb n="4900"/><span>ghortughadh a fuair sí, acht ní raibh braon fola i bhféith-</span>
<lb n="4901"/><span>eachaibh Sheagháin acht an braon folláin, agus do chneasaigh</span>
<lb n="4902"/><span>an chos i bhfad níos túisce 'ná mar a cheapadar.</span></p>
<lb n="4903"/>
<lb n="4904"/><p><span>Bhí Seaghán bocht go troma-chroidheach ar feadh seacht</span>
<lb n="4905"/><span>mhaine, agus a chos ana-thinn ar fad.  Ní raibh dhá uair</span>
<lb n="4906"/><span>a chluig codlata aige aon oidhche, acht é ag únfairt 'sa</span>
<lb n="4907"/><span>leabaidh, a chos tinn crochta i n-áirde leath-throigh os</span>
<lb n="4908"/><span>cionn na leapthan, agus gan neart aige í a chorruighe.</span>
<lb n="4909"/><span>Bhéadh an sgéal i bhfad ní ba mheasa aige mura mbéadh</span>
<lb n="4910"/><span>dochtúir óg a bhí ar dhochtúiribh an óispidéil.  Corcuigh-</span>
<lb n="4911"/><span>each a b'eadh é, agus dá mba dearbhráthair dó Seaghán</span>
<lb n="4912"/><span>ní fhéadfadh sé a bheith níos cúramaighe 'n-a thaobh ná</span>
<lb n="4913"/><span>mar a bhí sé.</span></p>
<lb n="4914"/>
<lb n="4915"/><p><span>I gceann mí fuair Seaghán cead suidhe ar chathaoir, agus</span>
<lb n="4916"/><span>a chos tinn aige ar shuidhistín; agus i gceann seachtmhaine</span>
<lb n="4917"/><span>eile thugadar maide croise dhó, i dtreó is go bhféadfadh</span>
<lb n="4918"/><span>sé beagán siubhlóide a dhéanamh, acht gan luighe ar an</span>
<lb n="4919"/><span>gcois bhacaigh.</span></p>
<lb n="4920"/>
<lb n="4921"/><p><span>Lá, agus Seaghán 'n-a shuidhe 'sa chathaoir, tháinig an</span>
<lb n="4922"/><span>dochtúir óg isteach agus duine uasal le n-a chois.</span></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="4923"/><p><span>Níor chuir Seaghan aon t-suím ionnta.  Ba mhinic</span>
<lb n="4924"/><span>do thagadh daoine isteach ag féachaint an óispidéil, agus</span>
<lb n="4925"/><span>an dochtúir óg mar threóruidhe ortha.  Ag féachaint</span>
<lb n="4926"/><span>amach ar an bhfuinneóig a bhí Seaghán, is é ag machtnamh ar</span>
<lb n="4927"/><span>cad a dhéanfadh sé agus a chos slán aige arís.</span></p>
<lb n="4928"/>
<lb n="4929"/><p><span>"Canos tá an chos bhacach indiu?" ars an dochtúir</span>
<lb n="4930"/><span>óg le Seaghán.</span></p>
<lb n="4931"/>
<lb n="4932"/><p><span>"Ó, tá sí ag dul i bhfeabhas go mór, a dhochtúir.</span>
<lb n="4933"/><span>Bogaim na méireanna anois, is ní ghortuigheann an</span>
<lb n="4934"/><span>bogadh mé," arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="4935"/>
<lb n="4936"/><p><span>"Nách shin é adubhart leat seachtmhain ó shoin.  Seachain</span>
<lb n="4937"/><span>is ná cuir fút go fóill í."</span></p>
<lb n="4938"/>
<lb n="4939"/><p><span>"Ní baoghal dom san a dhéanamh.  Tá sí ró-lag."</span></p>
<lb n="4940"/>
<lb n="4941"/><p><span>"Bíodh foidhne agat.  Acht cogar, nách ó Chill Áirne</span>
<lb n="4942"/><span>thusa, a Sheagháin."</span></p>
<lb n="4943"/>
<lb n="4944"/><p><span>"Níor bhfada uaidh mé, dá mbéinn 'sa bhaile, a</span>
<lb n="4945"/><span>dhochtúir."</span></p>
<lb n="4946"/>
<lb n="4947"/><p><span>"An fada dhuit sa dúthaigh seo?" ar san duine</span>
<lb n="4948"/><span>uasal.</span></p>
<lb n="4949"/>
<lb n="4950"/><p><span>"Nílim acht trí ráithe ann, a dhuine uasail."</span></p>
<lb n="4951"/>
<lb n="4952"/><p><span>"Is dócha go mb'fhearr leat bheith sa bhaile."</span></p>
<lb n="4953"/>
<lb n="4954"/><p><span>"Mhaise, go deimhin dob fhearr liom, a dhuine uasail."</span></p>
<lb n="4955"/>
<lb n="4956"/><p><span>"Agus cad is ainm duit?"</span></p>
<lb n="4957"/>
<lb n="4958"/><p><span>"Seaghán Ua Murthaile is ainm dom, acht sé Seaghán</span>
<lb n="4959"/><span>Thaidhgín a bhíodh mar ainm 'sa bhaile orm.  Taidhgín is</span>
<lb n="4960"/><span>ainm do m'athair."</span></p>
<lb n="4961"/>
<lb n="4962"/><p><span>"Seaghán Thaidhgín — Seaghán Thaidhgín!" ars an duine</span>
<lb n="4963"/><span>uasal.  "Ní ó pharróiste na Tuatha thú?"</span></p>
<lb n="4964"/>
<lb n="4965"/><p><span>"Seadh, mhaise.  Is ann a rugamh agus a tógamh</span>
<lb n="4966"/><span>mé, agus is truagh mhór liom nách ann atáim anois,"</span>
<lb n="4967"/><span>arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="4968"/>
<lb n="4969"/><p><span>"Rabhais riamh ar scoil an Chuileannaigh?"</span></p>
<lb n="4970"/>
<lb n="4971"/><p><span>"Go deimhin do bhíos, acht is baoghalach ná raibh ionnam</span>
<lb n="4972"/><span>acht buachaill díomhaoin is mé ann."</span>
<lb n="4973"/></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="4974"/><p><span>"An cuimin leat lá fiadhaigh gur lean na scoláirí an</span>
<lb n="4975"/><span>fiadhach?"</span></p>
<lb n="4976"/>
<lb n="4977"/><p><span>"Is ró-mhaith is cuimhin liom é, a dhuine uasail.  Bhíos</span>
<lb n="4978"/><span>féin ar na scoláiríbh do lean an fiadhach"</span></p>
<lb n="4979"/>
<lb n="4980"/><p><span>"Agus tusa d'oscail an geata do'n mhnaoi uasail gur</span>
<lb n="4981"/><span>imthigh a capall chun reatha léi?"</span></p>
<lb n="4982"/>
<lb n="4983"/><p><span>"Is mé," arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="4984"/>
<lb n="4985"/><p><span>"Agus ná h-aithnigheann tú mise?" ars' an duine</span>
<lb n="4986"/><span>uasal, ag féachaint idir an dá shúil ar Sheaghán.</span></p>
<lb n="4987"/>
<lb n="4988"/><p><span>"Go deimhin, ní aithnighim."</span></p>
<lb n="4989"/>
<lb n="4990"/><p><span>"Nách cuimhin leat mé ag teacht go scoil an Chuilean-</span>
<lb n="4991"/><span>naigh an lá tar éis lae an fhiadhaigh?"</span></p>
<lb n="4992"/>
<lb n="4993"/><p><span>"Is ró-mhaith is cuimhin liom ógánach uasal do theacht ag</span>
<lb n="4994"/><span>déanamh ár leith-scéil leis an máighistir mar gheall ar</span>
<lb n="4995"/><span>lá an fhiadhaigh.  Agus an tusa an duine uasal úd?"</span></p>
<lb n="4996"/>
<lb n="4997"/><p><span>"Is mé."</span></p>
<lb n="4998"/>
<lb n="4999"/><p><span>"Ní aithneó'in pioc díot," arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="5000"/>
<lb n="5001"/><p><span>Annsan d'innis an fear eile do'n dochtúir cad a dhein</span>
<lb n="5002"/><span>Seaghán lá an fhiadhaigh, agus canos a shábháil sé anam</span>
<lb n="5003"/><span>na mná uaisle, agus a capall ag imtheacht ar buile i</span>
<lb n="5004"/><span>dtreó an gheata dúnta.</span></p>
<lb n="5005"/>
<lb n="5006"/><p><span>"Cad tá ceapaithe agat ar a dhéanamh agus do chos</span>
<lb n="5007"/><span>slán agat?" ar seisean le Seaghán.</span></p>
<lb n="5008"/>
<lb n="5009"/><p><span>"Ní fheadar, a dhuine uasail.  Dá shuaraighe é an</span>
<lb n="5010"/><span>bothán atá ag m'athair 'sa bhaile, bhéadh slighe agam ann</span>
<lb n="5011"/><span>dá mbeinn i nÉirinn, acht annso ní fhéadfainn</span>
<lb n="5012"/><span>dánaidheacht a dhéanamh ar éin-ne."</span></p>
<lb n="5013"/>
<lb n="5014"/><p><span>"Is fíor dhuit sin.  Ní mar a chéile iad, Éire agus an</span>
<lb n="5015"/><span>dúthaigh seo"</span></p>
<lb n="5016"/>
<lb n="5017"/><p><span>"A dhochtúir," ar seisean, "mbeidh sé i bhfad istigh</span>
<lb n="5018"/><span>annso?"</span></p>
<lb n="5019"/>
<lb n="5020"/><p><span>"Caithfidh sé fuireach annso trí seachtmhaine eile, ar</span>
<lb n="5021"/><span>an gcuid is lugha dhe, agus 'n-a dhiaidh san níor cheart</span>
<lb n="5022"/><span>dó aon obair a dhéanamh go ceann mí nó sé seachtmhaine,</span></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="5023"/><p><span>acht obair ana-éadtrom, obair ná luighfeadh ar an gcois</span>
<lb n="5024"/><span>aige," ars an dochtúir óg.</span></p>
<lb n="5025"/>
<lb n="5026"/><p><span>"Nár bhfearra dhó gluaiseacht siar liom-sa anois?"</span></p>
<lb n="5027"/>
<lb n="5028"/><p><span>"Sé an rud a d'oirfeadh dó, acht nár mhaith liom é</span>
<lb n="5029"/><span>scaoileadh amach go ceann tamaillín eile, le heagla</span>
<lb n="5030"/><span>é bheith ag luighe ar an gcois.  B'fhéidir nách ró-fhuirist</span>
<lb n="5031"/><span>dochtúir d'fhagháil thiar annsúd agaibh-se," ars an doch-</span>
<lb n="5032"/><span>túir óg, ag cur smuta gáire as.</span></p>
<lb n="5033"/>
<lb n="5034"/><p><span>"A' dtiucfair, a Sheagháin?"</span></p>
<lb n="5035"/>
<lb n="5036"/><p><span>"Go deimhin tiucfad a dhuine uasail.  Sé Dia féin</span>
<lb n="5037"/><span>a sheól isteach annso thú chugham," arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="5038"/>
<lb n="5039"/><p><span>An fhaid is bhí an t-óig-fhear ag aithris scéil</span>
<lb n="5040"/><span>lae an fhiadhaigh bhí súil aige Seaghán tuairisc éigin</span>
<lb n="5041"/><span>dh'fhághail ar an mnaoi uasail agus ar a pósadh.</span></p>
<lb n="5042"/>
<lb n="5043"/><p><span>"B'fhéidir," ar seisean i n-aigne féin, "gur deirbhshiúr</span>
<lb n="5044"/><span>dó í nó gur clann clainne iad é féin is í féin, acht dá</span>
<lb n="5045"/><span>mbeadh ná cuirfeadh sé an méid sin i n-úil do'n dochtúir</span>
<lb n="5046"/><span>'sa scéal."</span></p>
<lb n="5047"/>
<lb n="5048"/><p><span>Bhí sé ar bharr theangan Sheagháin ceist a chur air, acht</span>
<lb n="5049"/><span>go raibh scáth air éin-ní a rádh i dtaobh na hóig-mhná os</span>
<lb n="5050"/><span>comhair an dochtúra.  Tháinig bean-fhriteáilte isteach, is</span>
<lb n="5051"/><span>do labhair i gcogar leis an ndochtúir.</span></p>
<lb n="5052"/>
<lb n="5053"/><p><span>"Fan annso go fóill," ar seisean.  "Ní bhéad i</span>
<lb n="5054"/><span>bhfad," agus é ag dul amach ar an ndoras.</span></p>
<lb n="5055"/>
<lb n="5056"/><p><span>Ní raibh acht tamall ó shin agus do shaoil Seaghán dá</span>
<lb n="5057"/><span>mbéadh sé féin agus an fear óg leó féin ná béadh aon</span>
<lb n="5058"/><span>cheist air labhairt leis i dtaobh na mná uaisle a bhí le na</span>
<lb n="5059"/><span>chois an lá úd tar éis lae an "fhiadhaigh; ach| anois,</span>
<lb n="5060"/><span>ní fheidir sé canos a thiucfadh sé ar an scéal, 'ná canos</span>
<lb n="5061"/><span>an ceann a bhaint de.  'Sa deire, ar seisean:</span></p>
<lb n="5062"/>
<lb n="5063"/><p><span>"Chonnac an bhean uasal úd trí bliadhna ó shin."</span></p>
<lb n="5064"/>
<lb n="5065"/><p><span>"Canad?"</span></p>
<lb n="5066"/>
<lb n="5067"/><p><span>"Thíos ar an mBán Chluain.  Chuala go raibh sí ag</span>
<lb n="5068"/><span>teacht anall annso?"</span>
<lb n="5069"/><span>J</span></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="5070"/><p><span>"Agus cad chuige?"</span></p>
<lb n="5071"/>
<lb n="5072"/><p><span>"Sé dubhairt cailíní na Bán-Chluanach go raibh sí</span>
<lb n="5073"/><span>ceapaithe ar Phuncán a phósadh."</span></p>
<lb n="5074"/>
<lb n="5075"/><p><span>"B'fhéidir sin."</span></p>
<lb n="5076"/>
<lb n="5077"/><p><span>"Cheapas féin," arsa Seaghán, agus a cheann fé,</span>
<lb n="5078"/><span>"da bpósadh sí éin-ne gur tusa a phósfadh sín"</span></p>
<lb n="5079"/>
<lb n="5080"/><p><span>"Ní fuirist na mná a thomhas, a Sheagháin.  Chím an</span>
<lb n="5081"/><span>dochtúir ag teacht, agus tá sé i n-am agam-sa bheith ag</span>
<lb n="5082"/><span>gluaiseacht.  Cuir-se scéala chugham-sa," ar seisean,</span>
<lb n="5083"/><span>leis an ndochtúir, "nuair a bheidh cead a chos ag Seaghán."</span></p>
<lb n="5084"/>
<lb n="5085"/><p><span>"Cuirfead," ars' an dochtúir.</span></p>
<lb n="5086"/>
<lb n="5087"/><p><span>Bhí aithreachas ar Sheaghán gur labhair sé i n-aon chor.</span>
<lb n="5088"/><span>Bhí sé chomh dall is bhí sé riamh i dtaobh imtheachta na mná</span>
<lb n="5089"/><span>óige, agus cheap sé ná raibh an t-óg-fhear ró-bhuidheach dé.</span></p>
<lb n="5090"/>
<lb n="5091"/><p><span>"Dob' fhearra dhom mo bhéal d'éisteacht; nách cuma</span>
<lb n="5092"/><span>dhomh-sa cé phósfadh sí nó ná pósfadh."</span></p>
<lb n="5093"/>
<lb n="5094"/><p><span>Bhí sé mí-shásta, is ní fhéadfadh sé an mhí-shástacht a chur</span>
<lb n="5095"/><span>dé agus a dhícheall a dhéanamh.</span></p>
<lb n="5096"/>
<lb n="5097"/><p><span>XXI.</span></p>
<lb n="5098"/>
<lb n="5099"/><p><span>BAILE I bhFAD SIAR.</span></p>
<lb n="5100"/>
<lb n="5101"/><p><span>Bhí cos Sheagháin ag dul i bhfeabhas i n-aghaidh an lae,</span>
<lb n="5102"/><span>agus i gcionn coigthighis chuir an dochtúir scéala siar</span>
<lb n="5103"/><span>go mbéadh Seaghán ag dul siar athrughadh mbáireach.</span>
<lb n="5104"/><span>Nuair do tháinig an lá ceapaithe dubhairt an dochtúir le</span>
<lb n="5105"/><span>Seaghán go mbéadh sé féin ag dul siar le n-a chois.</span></p>
<lb n="5106"/>
<lb n="5107"/><p><span>Baile i bhFad Siar a thug sé ar an áit.  Bhíodar tamall</span>
<lb n="5108"/><span>maith ar an dtraen, acht má bhíodar is beag de thuirse bhí</span>
<lb n="5109"/><span>ar Sheaghán.  Ní bhéadh sé cortha go h-oidhche ag féachaint</span>
<lb n="5110"/><span>amach ar an ndúthaigh tar éis a bheith trí ráithe istigh sa</span>
<lb n="5111"/><span>chathair.  Bhí an tráthnóna ann nuair do shroiseadar</span></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="5112"/><p><span>Baile i bhFad Siar.  Cé bhéadh ag an stad rómpa 'ná</span>
<lb n="5113"/><span>bean uasal na gruaige breagh' buidhe, agus capall is</span>
<lb n="5114"/><span>cóiste aici.  Chuir sí na míle fáilte rómpa.  Do leath</span>
<lb n="5115"/><span>a shúile ar Sheaghán le hiongnadh, acht nuair a thug sí póg</span>
<lb n="5116"/><span>agus dhá phóig do'n dochtúir bhí sé nách mór as a mheabhair</span>
<lb n="5117"/><span>ar fad</span></p>
<lb n="5118"/>
<lb n="5119"/><p><span>Do chomáineadar leo abhaile.  Bhíodar tamall maith</span>
<lb n="5120"/><span>ar an mbóthar.  Droch-bhóthar abeadh é.  Ba gheall le</span>
<lb n="5121"/><span>ciseach ag dul isteach ar Phortach Atháin cuid mhór dé.</span></p>
<lb n="5122"/>
<lb n="5123"/><p><span>"Féach mo Phúncán ag an ngeata," ars an bhean uasal</span>
<lb n="5124"/><span>le Seaghán.</span></p>
<lb n="5125"/>
<lb n="5126"/><p><span>'Sé bhí ann 'ná marcach lae an fhiadhaigh.</span></p>
<lb n="5127"/>
<lb n="5128"/><p><span>"Cad dubhart leat, a Sheagháin, acht nách fuirist na</span>
<lb n="5129"/><span>mná a thomhas?" ar seisean.</span></p>
<lb n="5130"/>
<lb n="5131"/><p><span>"Tá eagla orm-sa," arsa Seaghán, "nách féidir liom</span>
<lb n="5132"/><span>sa an scéal so a thomhas ná a mheádhchaint ar aon chuma."</span></p>
<lb n="5133"/>
<lb n="5134"/><p><span>"Is túisce deoch ná scéal," ars' an bhean uasal, "is</span>
<lb n="5135"/><span>ba cheart go mbéadh ocras orraibh."</span></p>
<lb n="5136"/>
<lb n="5137"/><p><span>"Tá, ocras buile," ars an dochtúir.</span></p>
<lb n="5138"/>
<lb n="5139"/><p><span>Mac do'n duine uasal a bhíodh mar mháighistir ar Thaobh</span>
<lb n="5140"/><span>na Geadaighe a beadh an t-ógánách.  Fear ana-thuisgeanach</span>
<lb n="5141"/><span>ana-ghéarchúiseach a beadh a athair Cheap sé go mba</span>
<lb n="5142"/><span>cheart dá mhac eólas a bheith aige ar gach ní a bhain le</span>
<lb n="5143"/><span>curadóireacht, is le saothrughadh talmhan, i slighe go</span>
<lb n="5144"/><span>bhféadfadh sé comhairle mhaith a thabhairt do sna</span>
<lb n="5145"/><span>feirmeoiríbh a(bhéadh ag díol cíosa leis.  Fuair an t-óg-</span>
<lb n="5146"/><span>ánach an t-eolas so.  Nuair do tháinig fear eile laistigh</span>
<lb n="5147"/><span>dá athair ar sheilbh Thaobh na Geadaighe ní raibh fhios aige</span>
<lb n="5148"/><span>cad ab'fhearra dhó a dhéanamh.</span></p>
<lb n="5149"/>
<lb n="5150"/><p><span>Do bheartuigh sé ar dhul go hAimeiricá.  Cheannaigh sé</span>
<lb n="5151"/><span>reidhse mhaith talmhan, é féin is duine eile go raibh eolas</span>
<lb n="5152"/><span>maith ar an(áit aige. $D'éirigh go maith leo ó thús.  Bhí</span>
<lb n="5153"/><span>sean-aithne aige féin agus an dochtúir ar a chéime ó</span>
<lb n="5154"/><span>bhíodar i gcolláiste thuas i mBaile Átha Cliath.  Deirbhshiúr</span></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="5155"/><p><span>do'n dochtúir a b/eadh an bhean uasal óg.  Bhí geall-</span>
<lb n="5156"/><span>amhaint phósta idir í féin agus an marcach óg a bhí le n-a</span>
<lb n="5157"/><span>chois lá an fhiadhaigh.  Nuair a thuig seisean tar éis</span>
<lb n="5158"/><span>bháis Mhaic Gille Choda, go mbéadh air dul ag tuilleamh</span>
<lb n="5159"/><span>do féin t'iarr sé airthi é scaoileadh ó n-a gheallamhaint,</span>
<lb n="5160"/><span>mar nár mhaith leis ise a bheith ceangailte i gcuing phósta</span>
<lb n="5161"/><span>le duine bocht gan talamh gan treó.</span></p>
<lb n="5162"/>
<lb n="5163"/><p><span>"Má is cead do chinn agus do chos atá uait," ar sise,</span>
<lb n="5164"/><span>"bíodh sé agat, is déanfad-sa foidhne."</span></p>
<lb n="5165"/>
<lb n="5166"/><p><span>"Níor mhaith liom aon cheangal a chur ort," ar</span>
<lb n="5167"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="5168"/>
<lb n="5169"/><p><span>"Ní gádh dhuit é," ar sise, "mar adúbhart leat cheana,</span>
<lb n="5170"/><span> déanfad-sa foidhne."</span></p>
<lb n="5171"/>
<lb n="5172"/><p><span>Agus do dhein.</span></p>
<lb n="5173"/>
<lb n="5174"/><p><span>I gcionn suim aimsire do chuir seisean scéala chúichi</span>
<lb n="5175"/><span>dul anonn chuige agus chomh maith do chuaidh, í féin agus</span>
<lb n="5176"/><span>q máthair, agus do phós sí Púncán, mar adubhairt cailíní</span>
<lb n="5177"/><span>na Bán Chluanach le Seaghán Thaidhgín.</span></p>
<lb n="5178"/>
<lb n="5179"/><p><span>Níor bhfada go raibh Seaghán ar mhuin chapaill, agus as</span>
<lb n="5180"/><span>san amach bhí rith a ráis leis.  An t-eolas a fuair sé</span>
<lb n="5181"/><span>i ngáirdín na Bán Chluanach, tháinig sé isteach go</span>
<lb n="5182"/><span>hana-áiseamhail anois dó féin is dá mháighistir.  Ba</span>
<lb n="5183"/><span>ró-ghairid a bhí Seaghán ag teacht isteach ar canos tobac</span>
<lb n="5184"/><span>a chur is a shaothrughadh.</span></p>
<lb n="5185"/>
<lb n="5186"/><p><span>Bhí an máighistir 'n fhear saidhbhir, agus é 'n-a shaoghal</span>
<lb n="5187"/><span>agus 'n-a shláinte.  Acht dá mhéid saidhbhreas a bhéadh</span>
<lb n="5188"/><span>aige ba mhaith leis teacht abhaile go hÁrd-na-Gainimhe.</span>
<lb n="5189"/><span>Tháinig sé féin agus a bhean anall tar éis bháis a athar,</span>
<lb n="5190"/><span>agus Seaghán thall i mbun na háite.  Bhíodh sé ag dul</span>
<lb n="5191"/><span>anonn 's anall, acht i ndeire na scríbe do dhíol sé an áit</span>
<lb n="5192"/><span>thall, is do tháinig abhaile go hÉireann agus Seaghán</span>
<lb n="5193"/><span>le na chois.  'Sé an scéal is déidheanaighe a chuala-sa</span>
<lb n="5194"/><span>uatha ná iad a bheith ag beartughadh chun tobach a chur i</span>
<lb n="5195"/><span>nÁrd-na-Gainimhe.</span></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="5196"/><p><span>Ní raibh Seaghán acht na trí bliadhna thall nuair do</span>
<lb n="5197"/><span>fuair Taidhgín bás.  Do cuireadh é thoir i dTeampall</span>
<lb n="5198"/><span>an Chnocáin.</span></p>
<lb n="5199"/>
<lb n="5200"/><p><span>Do lean Léan Seaghán anonn go hAimeiricá, agus do</span>
<lb n="5201"/><span>phós sí thall.  Is ann atá sí anois, acht go bhfuil súil aici</span>
<lb n="5202"/><span>i gcomhnuidhe teacht anall an bhliadhain seo chughainn.</span>
<lb n="5203"/><span>Níor tháinig an bhliadhain úd fós.</span></p>
<lb n="5204"/>
<lb n="5205"/><p><span>Do leagadh tigh Thaidhgín, is do cuireadh clocha an tighe</span>
<lb n="5206"/><span>i gclaidhe an bhóithrín.  Táid na ba ag ingníor anois ar</span>
<lb n="5207"/><span>láthair an tighe.  Ba dhóigh leat ná raibh tigh ná teaghlach</span>
<lb n="5208"/><span>riamh ann, acht amháin go dtabharfá fé ndeara gur mísle</span>
<lb n="5209"/><span>is gur luime an féar ann ná i n-aon chuid eile de'n</span>
<lb n="5210"/><span>pháirc.</span></p>
<lb n="5211"/>
<lb n="5212"/><p><span>A CHRÍOCH.</span>
<lb n="5213"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Muinntear na Tuatha

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Muinntear na Tuatha

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
