Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">An Baile Seo ’gainn-ne — Cnuasach Sgéal n-Úrnua</title><author><name type="main">Pádraig Ó Siochfhradha</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LM093</note>
                         <note type="L">i</note>
                         <note type="B">1921</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LM093</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>An Baile Seo ’gainn-ne — Cnuasach Sgéal n-Úrnua</title><author>Pádraig Ó Siochfhradha</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1921</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>AN BAILE SEO</span>
<lb n="2"/><span>’GAINN-NE</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>“Beannacht leat, a leabhráin, agus</span>
<lb n="5"/><span>beannacht ar lucht do léighte.”</span>
<lb n="6"/><span>— l. viii</span>
<lb n="7"/></p>
</div>
<pb n="iv"/>
<div><lb n="8"/><p><span>“Seo do chéile,</span>
<lb n="9"/><span>Tabhair do dílse,</span>
<lb n="10"/><span>Umhla déin do,</span>
<lb n="11"/><span>Duille i mbruighin leis.”</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>“Is iongantach an baile é an baile seo againn-ne ar a bhfuil</span>
<lb n="14"/><span>de dhaoinibh greannmhara ann.”</span>
<lb n="15"/></p>
</div>
<pb n="v"/>
<div><lb n="16"/><p><span>BROLLACH ÓN BHFEAR EAGAIR.</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>Cé gur sgríobhas “fear eagair” thuas, tuigtear uaim nach</span>
<lb n="19"/><span>le mórtas ná le mustar é, acht gur bh’éigean dam an focal</span>
<lb n="20"/><span>do sgríobhadh, chum go mbeadh a fhios ag an saoghal nach é an Seabhac</span>
<lb n="21"/><span>féin is ciontach leis an méidín beag suarach so.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Ní gádh dham an Seabhac do mholadh agus a theist is a thuarasgbháil</span>
<lb n="24"/><span>le fagháil ag an saoghal Fódlach go léir um an dtaca so, an méid</span>
<lb n="25"/><span>is Gaedhealach dhíobh.  Tá sé ag déanamh árd-oibre um adhbhar</span>
<lb n="26"/><span>léightheoireachta do sholáthar dá dhúthaigh féin .i. do Chorca Dhuibhne,</span>
<lb n="27"/><span>an tír úd is iongantaighe agus is fairsinge insgríbhinne oghaim</span>
<lb n="28"/><span>chraobh agus eile.  Ní hé nach déanfadh áitreabhthóirí na hÉireann,</span>
<lb n="29"/><span>an méid díobh atá i n-ala-thuathaibh ó Chorca Dhuibhne, a leas fairis</span>
<lb n="30"/><span>sin tré léigheadh an leabhair seo; do dhéanfaidís gan amhras</span>
<lb n="31"/><span>agus tá súil agam go léighfear é i ngach aon chúil agus chearna</span>
<lb n="32"/><span>agus anach sa tír nó ar a laighead i ngach aon áit i bhfuil léightheoir</span>
<lb n="33"/><span>Gaedhilge ’na steill-bheathaidh.</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>Do chuir an Seabhac d’ualach orm gan aon mhíniughadh do thabhairt</span>
<lb n="36"/><span>ar na casfhoclaibh tré Ghaillbhéarla.  Badh mhaith uaidh an bheart</span>
<lb n="37"/><span>sain dá mbeadh níos mó Gaedhilgeoirí i nÉirinn ná mar atá</span>
<lb n="38"/><span>indiu.  Fóiríor dóighte!  Béarlóirí atá i n-urmhór mór na</span>
<lb n="39"/><span>nÉireannach ón Málainn go Carn Uí Néid, Bearlóirí gan Gaedhilg</span>
<lb n="40"/><span>fairis sin!  “Caithfear fuine i n-aice na mine,” a n-abair an</span>
<lb n="41"/><span>seanfhocal.  Caithfimíd-ne dá réir sin úsáid do bhaint as an</span>
<lb n="42"/><span>nGaillbhéarla ’na ghléas mínighthe go ceann i bhfad eile, pé olc</span>
<lb n="43"/><span>maith linn é.</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Rud eile, táid sgolairí na hEorpa ag toighdeadh fan nGaedhilg</span>
<lb n="46"/><span>indiu, agus ba mhó do chomhgar agus do ghar féin dóibh sin míniughadh</span>
<lb n="47"/><span>ar chasfhoclaibh tré Ghaillbhéarla.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>Acht ní hé mo mhian-sa troid do chur ar an Seabhac uime sin</span>
<lb n="50"/><span>acht cabhrughadh leis ar mo shlighe féin, mar is fearr fhéadfad é,</span>
<lb n="51"/><span>agus is truagh léir liom an gléas is fearr fóghnamh díobh do</span>
<lb n="52"/><span>chaitheamh i leathtaoibh ar impidhe an ughdair.</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>Acht stadam de mar channrán agus cuiream beannacht an</span>
<lb n="55"/><span>Charsalaigh leis an leabhar .i.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>“Gluais romhad, a leabhráin bhig,</span>
<lb n="58"/><span>Go hua nDuibhne rig ad réim.</span>
<lb n="59"/><span>Chomh luath is fhuicfeas tú an cló,</span>
<lb n="60"/><span>’Na áras dó soirbhigh sén.”</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Baineam ár gciall féin as “ua nDuibhne” .i. duine do</span>
<lb n="63"/><span>shíolruigh ó Dhuibhne, sinsear Chorca Dhuibhne uile.</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>SEÓSAMH LAOIDE.</span>
<lb n="66"/></p>
</div>
<pb n="vi"/>
<div><lb n="67"/><p/>
</div>
<pb n="vii"/>
<div><lb n="68"/><p><span>BUIDHEACHAS</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>Ní mór dom mo bhuidheachas a chur i n-iúl ós árd do</span>
<lb n="71"/><span>Seosamh Laoide, M.R.I.A., i dtaobh a chúramaighe a léigh</span>
<lb n="72"/><span>& a dheisigh sé téx an leabhair seo sular tugadh do’n chlódóir</span>
<lb n="73"/><span>é & fós i dtaobh na sreathanna fromhtha do mhion-fhéachaint</span>
<lb n="74"/><span>& do cheartú.  Is mór an cruinneas & an tslachtmhaire</span>
<lb n="75"/><span>ar an leabhar a ndearnaidh Seosamh Laoide de shaothar air.</span>
<lb n="76"/><span>Agus, fairis sin, táim buidheach de Mhícheál Ó Riada, Oide</span>
<lb n="77"/><span>Saoircheard i gCill Áirne, óir is é do dhein an phictiúir</span>
<lb n="78"/><span>atá ar chlúdach an leabhair seo.  Is mór an mhaise ar</span>
<lb n="79"/><span>leabhar pictiúir & tá súil againn nach é seo an t-aon</span>
<lb n="80"/><span>cheann amháin a dhéanfaidh Mícheál i gcóir leabhair Ghaedhilge.</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>“AN SEABHAC.”</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Meitheamh an tSamhraidh, 1913.</span>
<lb n="85"/></p>
</div>
<pb n="viii"/>
<div><lb n="86"/><p><span>BEANNACHT.</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>Beannacht leat, a leabhráin, agus gura fada ó bhaile</span>
<lb n="89"/><span>bhéarfair sgéala an bhaile seo ’gainn-ne.</span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>Beannacht leat, a leabhráin, agus gurab é aoibhneas is</span>
<lb n="92"/><span>mó bhéarfaidh ort bheith dod’ léigheamh ag Sean-</span>
<lb n="93"/><span>Dhiarmaid cois teine do Dhonnchadh Pheig agus</span>
<lb n="94"/><span>do Liam na Giúise agus do’n Ghad & do’n chuid</span>
<lb n="95"/><span>eile againn.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>Beannacht leat, a leabhráin, agus nár castar donas </span>
<lb n="98"/><span>choidhche ort is measa ná lucht cuarduighthe do</span>
<lb n="99"/><span>ghrinn i bhfoclóiríbh.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>Beannacht leat, a leabhráin, agus má tá bréag bheag,</span>
<lb n="102"/><span>féin, ionnat, féach! ní fheadar arbh’ fhearr</span>
<lb n="103"/><span>liom fíor tú: agus nach gnáth dhá innsint</span>
<lb n="104"/><span>ar sgéal.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Beannacht leat, a leabhráin, agus beannacht ar lucht do</span>
<lb n="107"/><span>léighte.</span></p>
<lb n="108"/>
<lb n="109"/><p><span>“SBHC.”</span>
<lb n="110"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="111"/><p><span>CÓIRIÚ NA LEABTHAN.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="114"/>
<lb n="115"/><p><span>Is náireach an sgeul é le hinnsint, ach mo mhairg! is fíor</span>
<lb n="116"/><span>é, dar ndóigh, go mbíd lánamhna ann agus ná tugaid</span>
<lb n="117"/><span>an urraim is dual dóibh dá chéile.  Is mó dhíobh a bhíonn</span>
<lb n="118"/><span>ann, leis, ná mar bheadh ’fhios agat.  Eatortha féin, nuair</span>
<lb n="119"/><span>ná bíonn aoinne ag éisteacht leo, iseadh bhíonn an chaismirt</span>
<lb n="120"/><span>aca sain agus coimeádann siad chúcha féin é.  Bíd siad</span>
<lb n="121"/><span>go sítheach grádhach Dia Domhnaigh ag dul chun an Aifrinn,</span>
<lb n="122"/><span>& a lámh siúd ’na uilinn sin iad ar chomh-chéim go caradach,</span>
<lb n="123"/><span>deagh-shomplach.  Tá tuilleadh aca ann ámhthach, agus bíonn</span>
<lb n="124"/><span>’fhios ag fiadh ’s ag fiolar go mbíonn mío-thaithneamh meoin</span>
<lb n="125"/><span>eatortha; agus téigheann an sgeul chomh mór sain chun</span>
<lb n="126"/><span>an chnuic ortha ná cuireann sé aon teinneas ortha a fhios</span>
<lb n="127"/><span>sain do bheith ag fiadh ’s ag fiolar.</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>Lánamha mar sin dob’ eadh Tadhg Geanncach agus Peig</span>
<lb n="130"/><span>Bheag do bhí ar an mbaile againn-ne.  Táilliúir ab’ eadh</span>
<lb n="131"/><span>Tadhg.  Do bhí sé beag teasaidhe agus cos cham fé.  Do</span>
<lb n="132"/><span>bhí teaichín beag aige le hais an tobair agus do bhímís go</span>
<lb n="133"/><span>léir istigh ann istoidhche.  Táilliúir tuaithe de’n tsean-</span>
<lb n="134"/><span>aimsir dob’ eadh Tadhg.  ’Sé a dheineadh na céad chulaitheanna</span>
<lb n="135"/><span>do bhíodh orainn-ne, garsúin, nuair a bhíodh an iomad de’n</span>
<lb n="136"/><span>fhear ag teacht ionnainn chun cótaí gearra do chaitheamh.</span>
<lb n="137"/><span>Do dheineadh sé casóga bréide dos na sean-daoine agus</span>
<lb n="138"/><span>bhestanna muiriltí (muinchillí), agus brístí de Chórda an</span>
<lb n="139"/><span>Ríogh.  Ní raibh aon mheas ag na hógánaigh a bhíodh ag rinnce</span>
<lb n="140"/><span>agus ag suirghe ar tháilliúireacht Thaidhg.  Bhí sé ró-thútach,</span>
<lb n="141"/><span>dubhradar.</span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>Pé rud do chuir i gceann an táilliúra é do thaidhrimh</span>
<lb n="144"/><span>sé ar phósadh.  “Ní bhíonn aon deáramh (deallramh) ar</span>
<lb n="145"/><span>thigh gan bean ar an teinteán,” ars’ an táilliúir.  Ach</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="146"/><p><span>ambasa ní gach aoinne a gheobhadh sé, toisg na coise caime,</span>
<lb n="147"/><span>tá’s agat.  Do chuarduigh sé a lán gan aoinne d’fhagháil</span>
<lb n="148"/><span>go dtí tráthnóna Domhnaigh do chuaidh sé de shiubhal a chos</span>
<lb n="149"/><span>is a mhaide croise go tigh Sheáin Mhicil agus buidéal ’na</span>
<lb n="150"/><span>phóca aige, agus, a cháirde mo chroidhe, an dóigh libh ná go</span>
<lb n="151"/><span>bhfuair sé Peig bheag ó Sheán?  Ní dubhairt Peig ach —</span>
<lb n="152"/><span>“Caitfimid pósadh, go bhfóiridh Dia ’rainn, ó’s rud atá</span>
<lb n="153"/><span>romhainn é, go bhfóiridh Dia ’rainn.”</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>Do pósadh iad.  Dubhairt gach aoinne gur “leis a</span>
<lb n="156"/><span>bhí an seans, a chroidhe!”  Do cheap an táilliúir go raibh</span>
<lb n="157"/><span>ana-ghaisge deunta aige.  Do bhí ana-shuim go léir aige</span>
<lb n="158"/><span>innti ar dtúis.  Do dheineadh sé mion-gháire léi.  Uair</span>
<lb n="159"/><span>amháin tháinig tocht grádha chomh láidir sin air, cad deirir</span>
<lb n="160"/><span>leis ná go dtug sé póg di.  Thug, dar deimhin mhuise!</span>
<lb n="161"/><span>Do dhein an grádh foiréigean air an turus sain.  I gcionn</span>
<lb n="162"/><span>tamaillín ní théigheadh sé chomh mór sain chun cnuic air.</span>
<lb n="163"/><span>Ní bhíodh sé chomh minic ag gáiridhe léi.  Is dócha gurab</span>
<lb n="164"/><span>é meon láidir an fhir fé ndeara sain.  B’fhéidir nárbh’ é.</span>
<lb n="165"/><span>A cháirde na páirte, an gcreidfeadh sibh é?  Do bhí rudaí</span>
<lb n="166"/><span>beaga ag teacht idir an táilliúir agus a cheud míle grádh,</span>
<lb n="167"/><span>rudaí beaga bídeacha, nárbh’ fhiú biorán is iad, ach go mbídís</span>
<lb n="168"/><span>ann gach lá agus gur ag dul i n-olcas a bhídís, go mór-mhór</span>
<lb n="169"/><span>aon rud beag amháin.  Ochón, a thruagh mhór é.</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>Is baoghal go raibh Tadhg Geanncach ag éirghe ceanamhail</span>
<lb n="172"/><span>air féin.  Do cheap sé gur cheart dá mhnaoi bheith ó mhaidin</span>
<lb n="173"/><span>go hoidhche ag fuaradh agus ag téitheadh dho agus ag cur</span>
<lb n="174"/><span>seasgaireachta agus compóird air agus bheith leis mar</span>
<lb n="175"/><span>do bheadh sí le peata ceana.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>Is fuirist d’fhear grádh do thabhairt do mhnaoi nuair</span>
<lb n="178"/><span>ná bíonn sí sin ag deunamh a chuid té dho maidin is tráthnóna,</span>
<lb n="179"/><span>ná ag beirbhiú a chuid ubh do, ná ag nighe a chuid bónaí ná</span>
<lb n="180"/><span>’ghá n-iarnáil.  Níor mhór an gaisge d’fhear grádh do bheith</span>
<lb n="181"/><span>aige do mhnaoi mar sin dá ndeineadh sí na gnóthaí sin do</span>
<lb n="182"/><span>go slachtmhar; ach níor mhair an fear sain riamh do thabharfadh</span>
<lb n="183"/><span>grádh do mhnaoi a chaithfeadh bónaí boga gan snas chuige</span>
<lb n="184"/><span>maidin Dia Domhnaigh, nó steanncán de thé leamh leath-fhuar</span>
<lb n="185"/><span>gach maidin is tráthnóna, nó uibhe gan deáramh chun</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="186"/><p><span>breacfasta.  Cionnus do bheadh grádh ag duine dhi?</span>
<lb n="187"/><span>Cionnus do gheobhadh sé ó n-a chroidhe bheith ’ghá pógadh?  Ní</span>
<lb n="188"/><span>ghrádhfadh ná ní phógfadh.  Níl an gean chomh láidir sin.</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>Sin é mar do bhí ag an táilliúir.  Ní raibh sé pósta</span>
<lb n="191"/><span>mí nuair thug sé “liobar gan chrích” ar a mhúirnín mná</span>
<lb n="192"/><span>agus ar a cheud míle searc.  Och! och!</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>Agus cad a chuir tobar na seirce i ndísg?  Cad a</span>
<lb n="195"/><span>chuir Cuipid na gcleas an doras amach uatha?  Do bhí</span>
<lb n="196"/><span>sain ann.  Cad a dhein é?  Och, mo mhilleadh!  An leabaidh</span>
<lb n="197"/><span>a dhein é, agus a cháirde, nárbh’ é an sgrios é?  Deireadh</span>
<lb n="198"/><span>Tadhg go mbíodh cnapáin sa tochta.  Deireadh Peig bheag</span>
<lb n="199"/><span>go tur ná bíodh, ach gur ag tormas a bhíodh sé.  Do bhíodh</span>
<lb n="200"/><span>an ceart ag Peig.</span></p>
<lb n="201"/>
<lb n="202"/><p><span>Deireadh mná an bhaile go mbíodh an leabaidh go bláthmhar</span>
<lb n="203"/><span>agus go deas — “dóthain sagairt an pharóisde de leabaidh,</span>
<lb n="204"/><span>a chroidhe!” gurbh’ olc an díol ar tháthaire bheag mhíosásta</span>
<lb n="205"/><span>mar é leaba ná súsa bheith aige; gur teasbach gan dúthchas</span>
<lb n="206"/><span>a bhí air agus éirghe anáirde gan cur leis.  “Arú, a ghrádh</span>
<lb n="207"/><span>ghil!  Nach deacair cur suas leis?”</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>II</span></p>
<lb n="210"/>
<lb n="211"/><p><span>D’éirigh Tadhg maidean.  Do chualathas thuas insa</span>
<lb n="212"/><span>seomra é ag cneadaigh agus ag mianfuigheach.  Do stad</span>
<lb n="213"/><span>an mianfuigheach go hobann.  “O!” ar seisean, “O! O!</span>
<lb n="214"/><span>’gcúntas Dé! mo dhrom,” ar seisean, “mo dhrom!”</span>
<lb n="215"/><span>“Ó! an teinneas.  S-s-s-s-…” ar sé sin, ag tarrac</span>
<lb n="216"/><span>a anáile isteach tré n-a fhiacla.  Do bhí an duine bocht go</span>
<lb n="217"/><span>diombádhach.  “Ohó,” ar sé ós árd, “mo mhilleán ort</span>
<lb n="218"/><span>mar leabaidh!” agus do bhaineadh sé crothadh as a cheann</span>
<lb n="219"/><span>chun na leabthan.</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>Do chuala sé Peig sa chistin ag canadh —</span></p>
<lb n="222"/>
<lb n="223"/><p><span>“Ní phósfainn-se an táilliúir,</span>
<lb n="224"/><span>Ní phósfainn-se an táilliúir,</span>
<lb n="225"/><span>Ní phósfainn-se an táilliúir —</span>
<lb n="226"/><span>Mar ní bhíonn aige ach snáthad</span>
<lb n="227"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="228"/><p><span>Is ó goirim goirim thu!</span>
<lb n="229"/><span>Gradh mo chroidhe ’s mo chumainn thú,</span>
<lb n="230"/><span>Is ó goirim goirim thu —</span>
<lb n="231"/><span>’Sé mo pheata beag an táilliúir!”</span></p>
<lb n="232"/>
<lb n="233"/><p><span>“Dúbhlú thíos ort,” arsa Tadhg, ach b’fhéidir nach ó n-a</span>
<lb n="234"/><span>chroidhe.</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>Tháinig Peig ’n tseomra.  “Arú,” ar sise, “cad é</span>
<lb n="237"/><span>seo anois ort?”</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>“Dhera mhuise, is maith atá ’s agat é,” ar seisean</span>
<lb n="240"/><span>go diombádhach.</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>“Is is beag dá chás ort,</span>
<lb n="243"/><span>Mo dhrom ’na dhá leath.</span>
<lb n="244"/><span>Ag tochta gránna,</span>
<lb n="245"/><span>Go bhfuil lag is árd ann.”</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>“Hu, agus an é do dhrom bocht atá ag cur indiu</span>
<lb n="248"/><span>ort?  T’ easnadhacha do bhí tinn indé.  Ní fios cad é</span>
<lb n="249"/><span>an ball ded’ chorp a bheidh as ionad amáireach.  Mhuise</span>
<lb n="250"/><span>mo ghraidhn go bráth thu, a dhaltha, nách ort anuas atá an</span>
<lb n="251"/><span>crann!”</span></p>
<lb n="252"/>
<lb n="253"/><p><span>“Leig dod’ mhagadh, a chailín,” arsa Tadhg.  “Dá</span>
<lb n="254"/><span>ndeinteá-sa an leaba ar fóghnamh ní bheadh …”</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>“Ná bí ag cur éithigh ar an leabaidh?” arsa Peig.</span>
<lb n="257"/><span>“Pé teinneas nó treighid nó gúta nó dathacha bheidh ort,</span>
<lb n="258"/><span>gaibhim-se orm gur ar an leabaidh a dheunfar é agairt.</span>
<lb n="259"/><span>Deirim-se ná raibh aon locht ar an leabaidh.”</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>“Deirim-se go raibh agus dhá locht,” arsa Tadhg.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>“’Sdóigh, ní raibh,” ar sise.</span></p>
<lb n="264"/>
<lb n="265"/><p><span>“’Sdóigh, do bhí,” ar seisean.</span></p>
<lb n="266"/>
<lb n="267"/><p><span>“Ní raibh,” arsa Peig.</span></p>
<lb n="268"/>
<lb n="269"/><p><span>“Bhí,” arsa Tadhg.</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>Níorbh’ fhéidir, dar ndóigh, dul níos sia leis sin mar</span>
<lb n="272"/><span>sgeul.  Do stadadar.  Níor thaithnigh an t-uaigneas leo.</span>
<lb n="273"/><span>Do bhíodhg Tadhg.  “S-s-s-s-, Ó!” ar seisean, “an</span>
<lb n="274"/><span>teinneas!” agus bhí sé go teinn dar leat.  Ní raibh aon</span>
<lb n="275"/><span>truagh ag Peig do.</span>
<lb n="276"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="277"/><p><span>“Tá leigheas ar theinneas droma agam duit,” ar sise.</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>“Tá-á,” arsa Tadhg go mío-shásta.</span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>“Tá ar mh’fhallaing, mhuis,” ar sise, “leigheas láidir</span>
<lb n="282"/><span>bainne cíoch circe ’s é bhleágh i n-adhairc mhuice agus cleite</span>
<lb n="283"/><span>cait a chur dá mheasgadh.”</span></p>
<lb n="284"/>
<lb n="285"/><p><span>“Nár chúitighthear do shaothar leat,” arsa Tadhg, agus</span>
<lb n="286"/><span>smuilc seirbhthin air.</span></p>
<lb n="287"/>
<lb n="288"/><p><span>“Cúiteófar,” ar sise, “mar beir-se ag caitheamh trí</span>
<lb n="289"/><span>léim táilliúra sa pháirc sin amuich maidin amáireach.  Níl</span>
<lb n="290"/><span>aon teora leis chun na dathacha do bhaint as cnámha sean-</span>
<lb n="291"/><span>daoine.”</span></p>
<lb n="292"/>
<lb n="293"/><p><span>“Deirim-se nách dathacha i gcnámha sean-daoine atá</span>
<lb n="294"/><span>orm ach cnapán sa tochta,” arsa Tadhg.</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>“Deirim-se gurab eadh agus nach aon chnapán sa</span>
<lb n="297"/><span>tochta é,” ar sise.</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>“Deirim-se nach eadh ach gurab eadh,” ar sé.</span></p>
<lb n="300"/>
<lb n="301"/><p><span>“Deirim-se gurab eadh agus nach eadh,” ar sise.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>“’Sdóigh, ní headh, ach ’seadh.”</span></p>
<lb n="304"/>
<lb n="305"/><p><span>“’Sdóigh, ’seadh, agus ní headh.”</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>“Ní headh, ach ’seadh,” ars’ an táilliúir.</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>“’Seadh is ní headh,” arsa Peig.</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>“Ní headh!” ar seisean.</span></p>
<lb n="312"/>
<lb n="313"/><p><span>“’Seadh,” ar sise.</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>Ní fhéadfaidís, agus a ndícheall a dheunamh, an chainnt</span>
<lb n="316"/><span>a ghiorrú níos giorra ná sain agus b’éigean dóibh éirghe</span>
<lb n="317"/><span>aisti.  Bhíodar ciúin tamall beag eile gur bhíodhg Tadhg</span>
<lb n="318"/><span>fé mar sáithfí biorán ann.  “Ó!” ar seisean, “an</span>
<lb n="319"/><span>phian.”  Ní ghéillfeadh Peig go raibh aon teinneas air.</span>
<lb n="320"/><span>Do bhí croidhe cruaidh ag Pieg.</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>“Arú, a dhuine, cuir uait!” ar sise, “agus ná bí ag</span>
<lb n="323"/><span>deunamh Máire Ní Ógáin díot féin.  Nách tú an fear</span>
<lb n="324"/><span>breágh sguabach agam ag cainnt ar sheana-thochtaí leabthan.</span>
<lb n="325"/><span>Nár cloisidh do námhaid thu,” ar sise leis.  Níorbh’ aon</span>
<lb n="326"/><span>tairbhe é, ámhthach.</span></p>
<lb n="327"/>
<lb n="328"/><p><span>“Deirim leat, a chailín, go bhfuil an iomad cainnte</span>
<lb n="329"/><span>agat,” arsa Tadhg.</span>
<lb n="330"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="331"/><p><span>“Deirim-se ná fuil ná leath mo dhóthain cainnte agam,</span>
<lb n="332"/><span>ar sise.</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>“Deirim-se go bhfuil,” ar seisean.</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>“Deirim-se ná fuil,” ar sise.</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>“’Sdóigh, tá,” ar sé.</span></p>
<lb n="339"/>
<lb n="340"/><p><span>“’Sdóigh, níl,” ar sí.</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>“Tá,” arsa Tadhg.</span></p>
<lb n="343"/>
<lb n="344"/><p><span>“Níl,” arsa Peig.</span></p>
<lb n="345"/>
<lb n="346"/><p><span>Do bhíodar teanntuighthe arís annsain.  Do bhí ciúineas</span>
<lb n="347"/><span>tamall.  Annsain do labhair an bhean.</span></p>
<lb n="348"/>
<lb n="349"/><p><span>“Má táim chomh tugtha sain do’n chainnt, deinimís</span>
<lb n="350"/><span>margadh,” ar sise.</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>“Cad é an margadh é?” arsa Tadhg.</span></p>
<lb n="353"/>
<lb n="354"/><p><span>“An té is túisge againn a chuirfidh cainnt ar an duine</span>
<lb n="355"/><span>eile: an duine sin do dheunamh na leabthan feasta.”</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>“Cad é an tairbhe é?” arsa Tadhg.  “Nách ort-sa</span>
<lb n="358"/><span>raghaidh?”</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>“Deirim-se nach orm,” ar sise.</span></p>
<lb n="361"/>
<lb n="362"/><p><span>“Deirim-se gur ort,” ar seisean.</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>“’Sdóigh, ní horm,” ar sise.</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>“’Sdóigh, is ort,” ar seisean.</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>“Ní horm,” arsa Peig.</span></p>
<lb n="369"/>
<lb n="370"/><p><span>“Is ort,” arsa Tadhg.</span></p>
<lb n="371"/>
<lb n="372"/><p><span>Do stadadar arís.  “’Seadh,” arsa Tadhg i gcionn</span>
<lb n="373"/><span>tamaill, “ní haon tairbhe bheith ag cainnt.  Bíodh sé ’na</span>
<lb n="374"/><span>mhargadh.”</span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>Agus do dheineadar an margadh.</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>Uair a chluig na dhiaidh sain do bhí Tadhg agus a mheuracán</span>
<lb n="381"/><span>agus a shnáthad agus an gamhná bán agus an gamhná dubh</span>
<lb n="382"/><span>agus an siosúr agus an miosúr agus an cláirín agus an</span>
<lb n="383"/><span>t-iarann — bhíodar uile go léir anáirde ar an mbórd.  Bhí</span>
<lb n="384"/><span>bhest mhuiriltí le Seana-Dhiarmaid dá dheunamh aige.  Do</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="385"/><p><span>bhí a chroidhe go heudtrom.  “Níor chás di!” ar seisean,</span>
<lb n="386"/><span>“a béal a choimeád dúnta.”  Do bhí fuadar sé ag fuagháil.</span>
<lb n="387"/><span>Do bhaineadh sé ceol as an snáithín nuair a theannadh sé é.</span></p>
<lb n="388"/>
<lb n="389"/><p><span>Do bhí Peig le hais na teine agus a turann coise</span>
<lb n="390"/><span>aici agus í ag baint cheoil as.  Do bhí sí ag portaireacht</span>
<lb n="391"/><span>agus ag fliuchadh barraí a meur ar a beola idir siollaí</span>
<lb n="392"/><span>an cheoil agus ag tarrac an lín chúichi le n-a méireanna,</span>
<lb n="393"/><span>agus d’fhanadh an ceol le fliuchadh na méar:-</span></p>
<lb n="394"/>
<lb n="395"/><p><span>“Tipsaoi aighdil aighdil,</span>
<lb n="396"/><span>Tipsaoi aighdil tuirinnín;</span>
<lb n="397"/><span>Tipsaoi aighdil aighdil,</span>
<lb n="398"/><span>Is é mo ghraidhn-se ’n coigealach.</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>Gheobhad-sa bunnach breagh mín</span>
<lb n="401"/><span>Is deunfad a shníomh go caithiseach;</span>
<lb n="402"/><span>Deunfad-sa léine lín</span>
<lb n="403"/><span>Dom’ sgafaire bríoghmhar seanduine.”</span></p>
<lb n="404"/>
<lb n="405"/><p><span>“Tipsaoi aighdil aighdil,” adeireadh Peig ag fliuchadh</span>
<lb n="406"/><span>a méar agus ag feuchaint cliathánach ar Thadhg.  “Tipsaoi</span>
<lb n="407"/><span>aighdil seanduine.  Tipsaoi aighdil aighdil, beidh éad ag</span>
<lb n="408"/><span>roinnt de’n bhaile leis!” agus do leanadh sí ag deunamh</span>
<lb n="409"/><span>ranna áiféise mar sin agus í go haereach cois na teine</span>
<lb n="410"/><span>agus a cos ar thromán an tuirinn aici.  Thugadh sí súil-</span>
<lb n="411"/><span>fhéachaint ar Thadhg anois is arís.</span></p>
<lb n="412"/>
<lb n="413"/><p><span>Ní leigeadh Tadhg air go gcloiseadh sé í, ach do chloiseadh</span>
<lb n="414"/><span>go maith.  Thugadh sé súil mhillteach mhío-shásta uirthi nuair</span>
<lb n="415"/><span>ná bíodh sí ’ghá thabhairt fé ndeara.  Do bhí an cláirín ar</span>
<lb n="416"/><span>a dhá ghlúin aige agus cúinne de’n bhest anuas air sin</span>
<lb n="417"/><span>agus deirim-se leat má fuair bhest iarnáil riamh go</span>
<lb n="418"/><span>bhfuair an bhest sain é; agus do bhí port aige ar siubhal</span>
<lb n="419"/><span>’n-a theannta sain.</span></p>
<lb n="420"/>
<lb n="421"/><p><span>“Falda dídil um,</span>
<lb n="422"/><span>Falda diúdil um,</span>
<lb n="423"/><span>Falda dí —</span>
<lb n="424"/><span>Saing Saing,”</span>
<lb n="425"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="426"/><p><span>adeireadh sé le gach sáthadh a thugadh sé síos suas de’n</span>
<lb n="427"/><span>iarann; agus do bhuaileadh sé buille de’n iarann ar an</span>
<lb n="428"/><span>bhest le gach “Saing Saing!” i gcomhnaidhe.  Má théigheadh</span>
<lb n="429"/><span>aon rud bun os cionn air do cheapadh Peig go mbíodh an</span>
<lb n="430"/><span>“droch-chrích ort!” adeireadh sé beagán ró-fhuinneamhail</span>
<lb n="431"/><span>do’n chúis fé ndeara é.  Thosnuigheadh sí féin go meidhreach.</span></p>
<lb n="432"/>
<lb n="433"/><p><span>“’S a tháilliúirín mhagaidh, ní phósfaidh mé thú mar fhear,</span>
<lb n="434"/><span>’S is mór go mb’fhearra liom sgafaire rómharfadh clais.”</span></p>
<lb n="435"/>
<lb n="436"/><p><span>Do chuireadh sain an táilliúir ar neul.  Thosnuigheadh</span>
<lb n="437"/><span>sé ar an bhfuagháil ar nós sídhe gaoithe agus:-</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>“Falda dídil um,</span>
<lb n="440"/><span>Falda diúdil um,</span>
<lb n="441"/><span>Falda dí,</span>
<lb n="442"/><span>Saing Saing!”</span></p>
<lb n="443"/>
<lb n="444"/><p><span>ar siubhal aige agus do bhaineadh sé cling cheoil as ar</span>
<lb n="445"/><span>snáithín gamhná, “Saing Saing!”</span></p>
<lb n="446"/>
<lb n="447"/><p><span>Nuair do thrághadh an fhearg de, do chromadh sé ar</span>
<lb n="448"/><span>chainnt leis féin.  Seanfhocail do bhíodh aige dá rádh — aon</span>
<lb n="449"/><span>tseanfhocal dá gcuala sé riamh i gcoinnibh na mban.  Do</span>
<lb n="450"/><span>gheibheadh sé sásamh an domhain asta.  “Hu!” adeireadh</span>
<lb n="451"/><span>sé, “‘Bean mar mhuic, bean mar chirc, bean mar chaora.’</span>
<lb n="452"/><span>Dar an meuracán, mhuise, is fíor sain.  ’Seadh, ’bhuaidh</span>
<lb n="453"/><span>a’ bhean ar a’ muic, ’s bhuaidh a’ mhuc ar an aonach.’  Ahá”</span>
<lb n="454"/><span>arsa Tadhg, agus ba mhór a shult.</span></p>
<lb n="455"/>
<lb n="456"/><p><span>Thosnuigh Peig arís —</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>“Tipsaoi aighdil á</span>
<lb n="459"/><span>Gamhná bán is meuracán,</span>
<lb n="460"/><span>Deimheas, miosúr is clár,</span>
<lb n="461"/><span>’S an táilliúir cráidhte ciapaithe.”</span>
<lb n="462"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="463"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="464"/>
<lb n="465"/><p><span>Mar sin do chaitheadar an lá.  Do bhí an sgeul ag</span>
<lb n="466"/><span>éirghe leadránach aca agus na ranna agus na seanráidhte</span>
<lb n="467"/><span>ídighthe aca.  Annsain chualadar fothrom mór stáin agus</span>
<lb n="468"/><span>ceaintíní ag an doras.  Tháinig fear isteach.  É árd.</span>
<lb n="469"/><span>É buidhe.  É stracaithe.  Coinnleach seachtmhaine nó coig-</span>
<lb n="470"/><span>thighis d’fheusóig fhionna-ruaidh ’na coilg-sheasamh ar a</span>
<lb n="471"/><span>chorrán géill.  Liobar de hata bhog air.  Hainceasúir</span>
<lb n="472"/><span>breac fé n-a mhuineál.  Lán córda de cheaintíní stáin</span>
<lb n="473"/><span>ar a uillinn.  Paca leathair ar mhaol-árd a dhroma.</span>
<lb n="474"/><span>É bagarthach iarratach.  É brostuighte lán-fhoclach.  Do</span>
<lb n="475"/><span>bheannuigh isteach, ach níor fhan le comaoin na beannachtan</span>
<lb n="476"/><span>sain.</span></p>
<lb n="477"/>
<lb n="478"/><p><span>“Seo chúghat mé, a bhean,” ar seisean, “Mise an</span>
<lb n="479"/><span>Gorradh Mór, Rí na ród, stánaire an stáin, fear deisighthe</span>
<lb n="480"/><span>na gcorcán, fear curtha cluas ar cheaintíní is crúiscíní</span>
<lb n="481"/><span>is buisgíní, mise an …”</span></p>
<lb n="482"/>
<lb n="483"/><p><span>“Óra! leig ’om féin,” arsa Peig.  “Cad tá agat?”</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>“Tá, a bhean uasal a’ tighe, an mhias árd, an mhias</span>
<lb n="486"/><span>íseal, an ceaintín beag, an ceaintín mór, canna na bó</span>
<lb n="487"/><span>a chrúdh agus canna an uisge ón abhainn, bosga an té do’n</span>
<lb n="488"/><span>chailligh agus buisgín na snaoise do’n tseanduine, crúisgíní</span>
<lb n="489"/><span>de roighin-stán stóinsighthe gan poll beag, gan poll mór,</span>
<lb n="490"/><span>gan braon dá sgaoileadh tríotha, gan sguilb, gan ruic,</span>
<lb n="491"/><span>gan …”</span></p>
<lb n="492"/>
<lb n="493"/><p><span>“Ó mhuise, le hanamann do mharbh, stad!” arsa</span>
<lb n="494"/><span>Peig.  “Níl stán ná eile uaim.”</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>“Ná fuil corcán gan chos agat, ná pota té gan sgrugall,</span>
<lb n="497"/><span>ná crúsga gan chluas, ná poll i n-oighean, ná sáspan gan</span>
<lb n="498"/><span>clúdach, ná …”</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>“Níl,” ar sise.  “Ó feuch, fan,” ar sise agus do</span>
<lb n="501"/><span>stad sí.  “Dar so súd, a tháilliúirín, ach go mbainfead-sa</span>
<lb n="502"/><span>cainnt asat-sa,” ar sise ’n-a haigne féin.  “Tá galún</span>
<lb n="503"/><span>an uisge ag sgaoileadh uaidh,” ar sise leis an nGorradh</span>
<lb n="504"/><span>Mór.  “B’fhéidir go bhfeudfá é dheisiú.”</span>
<lb n="505"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="506"/><p><span>Bhí an táilliúir ar buile.  Ar chuma éigin níor thaithnigh</span>
<lb n="507"/><span>fear so an stáin leis.</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>“Falda dídil um,</span>
<lb n="510"/><span>Falda diúdil um,</span>
<lb n="511"/><span>Falda dí, Saing Saing!”</span></p>
<lb n="512"/>
<lb n="513"/><p><span>ar seisean agus ba dhóigh leat go mbrisfeadh sé an cláirín</span>
<lb n="514"/><span>le gach buille de’n iarann.</span></p>
<lb n="515"/>
<lb n="516"/><p><span>D’fheuch fear deisighthe na sáspan air.  “Dar corcán</span>
<lb n="517"/><span>na leitean!” arsa sé, “is binn an fear ceoil fear an</span>
<lb n="518"/><span>mheuracáin.”</span></p>
<lb n="519"/>
<lb n="520"/><p><span>Do tharraing sé chuige a chuid giúirléidí annsain agus</span>
<lb n="521"/><span>thosnuigh sé ar ghreadadh na stán agus ag amhrán go fórsach —</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>“Ding deang dedaró, ding deang déró.</span>
<lb n="524"/><span>Ding deang dedaró, buail sin, séid seo,</span>
<lb n="525"/><span>Ding deang dedaró, ding deang déró —</span>
<lb n="526"/><span>D’imthigh mo bhean leis an táilliúir aereach!”</span></p>
<lb n="527"/>
<lb n="528"/><p><span>“Cuirfead-sa stán annsain duit, a bhean a’ tighe,” ar</span>
<lb n="529"/><span>seisean agus siolla cainnte fé gan aon stad.  “Stán</span>
<lb n="530"/><span>a choimeádfaidh an t-uisge go dtí go mbeidh mac mic</span>
<lb n="531"/><span>Philib a’ Chleite fé chlár, stán agus dá mbeadh sé ar thaobh</span>
<lb n="532"/><span>luinge nár bhaoghal di cogadh na bpiléar.  Do leagas-sa</span>
<lb n="533"/><span>féin triúr pílear le canna de’n stán sain ar Aonach a</span>
<lb n="534"/><span>Phuic coigthigheas ó shoin.  Táid siad ar leabaidh an bháis</span>
<lb n="535"/><span>ó shoin.  Do leagfainn an sáirsint leis ach go raibh sé</span>
<lb n="536"/><span>leagaithe rómham ag Brighdín le buille de shrathar an</span>
<lb n="537"/><span>asailín sa chúl.  D’fhágas thoir ag an gcrosaire ó chiainibh</span>
<lb n="538"/><span>í féin agus na rudaí beaga.  Is ann a thugamair an oidhche</span>
<lb n="539"/><span>aréir.”</span></p>
<lb n="540"/>
<lb n="541"/><p><span>“Cár chodluigheabhair?” arsa Peig.</span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>“Fé’n trucail, a bhean.  Bhí na páistí beaga sa trucail</span>
<lb n="544"/><span>agus sop féir anuas ortha ach go dtáinig bó bhradach istoidhche</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="545"/><p><span>agus gur ith sí an sop féir.  Bhí leath-bheannlámh de ghúna</span>
<lb n="546"/><span>Bhrighdín ithte, leis, aici nuair thug Brighdín súnnc dom</span>
<lb n="547"/><span>fhéin éirghe agus an bhó a thiomáint.”</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>“Ní bhíonn aon leaba le cóiriú ’ge Brighdín mar sin?”</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>“Falda dí, Saing Saing!” arsa Tadhg agus do bhuail</span>
<lb n="552"/><span>sé an t-iarann anuas ar an mbórd le fuinneamh, agus</span>
<lb n="553"/><span>do chrom ar fuagháil — “Saing Saing!”</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>“Leaba!” arsa fear na gcorcán, agus “ding deang”</span>
<lb n="556"/><span>d’á bhaint as píosa stáin aige.  “Hu! leaba ag tuinncéir!</span>
<lb n="557"/><span>Ní raibh aon phioc de’n fhearamhlacht riamh i n-aoinne go</span>
<lb n="558"/><span>mbeadh dúil sa leabaidh aige.”</span></p>
<lb n="559"/>
<lb n="560"/><p><span>“Falda diúdil um,</span>
<lb n="561"/><span>Falda dí, Saing Saing,”</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>ars’ an táilliúir agus thug sé strac-fheuchaint fé fhabhraí</span>
<lb n="564"/><span>a shúl ar an stánaire.  Lean seisean air.</span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>“Bhí fhios agam-sa tuinncéir a cheannuigh leaba uair,</span>
<lb n="567"/><span>a bhean a’ tighe.  Bhfuil fhios agat cad d’imthigh air?  Níl</span>
<lb n="568"/><span>focal éithigh ann — fuair sé bás!  Do mhairbh an sámhán é.”</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>“Falda diúdil um,” arsa Tadhg agus thug sé tarrang</span>
<lb n="571"/><span>treun feargach do’n snáth gur bhris do’n iarracht sain é.</span>
<lb n="572"/><span>“Droch-chrích ort!” arsa Tadhg agus é ag iarraidh an</span>
<lb n="573"/><span>snáithín a chur sa chró arís.  Níor fheud sé sain do dheunamh,</span>
<lb n="574"/><span>ámhthach, mar ’sé ceann caol na snáthaide go raibh sé ag</span>
<lb n="575"/><span>lorg an chró ann.</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>“Leaba!” ars’ an tuinncéir, “dhe rú, ná bac aon</span>
<lb n="578"/><span>fhear leabthan.  Ní leagfadh sain pílear.  Ní fiú trumpa</span>
<lb n="579"/><span>gan teanga é ach chun cnáimhseáin agus tormais.”</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>“Saing da diúdil um.</span>
<lb n="582"/><span>Diúdil aing dalal,</span>
<lb n="583"/><span>Faing Deang!!”</span></p>
<lb n="584"/>
<lb n="585"/><p><span>Do bhí an port ag dul sa mhuileann ar fhear na snáthaide.</span>
<lb n="586"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="587"/><p><span>“Sin é an saghas é,” ars’ an stánaire.  “Ní sásóchadh</span>
<lb n="588"/><span>an saoghal é.  Bíonn an adhairt ró-árd nó na cosa ró-íseal,</span>
<lb n="589"/><span>nó bíonn cnapán sa tochta, nó bíonn …”</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>D’éirigh an táilliúir.  Do bhí deire na foidhne caithte.</span>
<lb n="592"/><span>Rug sé ar chluais ar cheaintín stáin.  Ní fheaca sé ná</span>
<lb n="593"/><span>raibh aon tón sa cheaintín.  Do tharraing sé ar an tuinncéir.</span>
<lb n="594"/><span>Tháinig hata an tuinncéara agus leath a chinn go barr a</span>
<lb n="595"/><span>shróna aníos as an gceaintín.  Tháinig dá shúil mhóra do’n</span>
<lb n="596"/><span>tuinncéir.  Do leig Peig liúgh beag aisti.</span></p>
<lb n="597"/>
<lb n="598"/><p><span>“Bíodh sain agat, a ghiolla na gciteal is na gcorcán!”</span>
<lb n="599"/><span>arsa fear an tsnáithín ghamhná.</span></p>
<lb n="600"/>
<lb n="601"/><p><span>Do bhí an tuinncéir agus dhá shúil mhóra air ag feuchaint</span>
<lb n="602"/><span>fé liobar an tseana-hata thar faobhar an cheaintín amach</span>
<lb n="603"/><span>ar an táilliúir.  “Dar asal a’ chlúimh!” ar seisean,</span>
<lb n="604"/><span>agus rug sé ar an gcasúirín agus do bhí sé ar tí an táilliúra.</span></p>
<lb n="605"/>
<lb n="606"/><p><span>Nuair a bhí an gníomh deunta ag an táilliúir agus</span>
<lb n="607"/><span>nuair a chonnaic sé an sgriosamhnach fir ar a thí, do sgéidh</span>
<lb n="608"/><span>an gaisge as.  Do chuaidh sé de léim taobh thuas de Pheig</span>
<lb n="609"/><span>insa chúinne.</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>“Ó, a Pheig, a Pheig, a bhuidheannach, cosain mé, cosain</span>
<lb n="612"/><span>mé!” ars’ an táilliúir bocht.</span></p>
<lb n="613"/>
<lb n="614"/><p><span>“Cóiriú na leabthan ort, a Sheáin, a ghrádh ghil,” ar sise.</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>“Ó, ’seadh, a dhaltha, agus fiche leaba go bráth na breithe,”</span>
<lb n="617"/><span>arsa Tadhg bocht, “ach cosain mé, cosain mé!”</span></p>
<lb n="618"/>
<lb n="619"/><p><span>Do bhí an tuinncéir ruadh ag beartú dul sa chúinne</span>
<lb n="620"/><span>i ndiaidh an fhir bhig.  Rug Peig ar chiteal d’uisge bheirbhighthe</span>
<lb n="621"/><span>de’n teine.</span></p>
<lb n="622"/>
<lb n="623"/><p><span>“Fan uaidh amach,” ar sise.</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>Tháinig stad sa tuinncéir.  Níor mhaith leis uisge</span>
<lb n="626"/><span>beirbhighthe.</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>“Tabhair do bhóthar ort,” arsa Peig.</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>Do bhailigh an stánaire a chuid ghiúirléidí agus é ag</span>
<lb n="631"/><span>easgainidhe go lasánta luath-fhoclach.  Nuair a chuir sé a</span>
<lb n="632"/><span>chos thar táirsigh do dhaingnigh Peig an bollta sa doras.</span></p>
<lb n="633"/>
<lb n="634"/><p><span>Annsain ’seadh tháinig a chainnt do’n tuinncéir.  Do</span>
<lb n="635"/><span>raid sé uaidh na stánanna agus na ceaintíní agus na</span>
<lb n="636"/><span>sáspain agus an paca i n-aon charn amháin ag cnagarnaigh</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="637"/><p><span>agus ag gliogarnaigh ar an talamh.  Do chaith sé de a</span>
<lb n="638"/><span>chasóg.  Do chaith sé dhe a hata.  Do chaith sé dhe a charabhat.</span>
<lb n="639"/><span>Ba chuma leis cár thuiteadar.  Annsain, do chaith sé trí</span>
<lb n="640"/><span>léim as a chorp.  Do chuir sé liúgh as.  Rug sé ar chnapán</span>
<lb n="641"/><span>cloiche agus do sgaoil sé fé’n doras é.  Do dhein sé</span>
<lb n="642"/><span>annsain deismireacht bhagartha catha agus cruadh-chómhraic,</span>
<lb n="643"/><span>agus thug sé fógra genearálta do tháthairí táilliúirí</span>
<lb n="644"/><span>na hÉireann teacht — cosa briste agus maidí croise agus</span>
<lb n="645"/><span>cláiríní, siosúir agus miosúir agus méaracáin — chun dul</span>
<lb n="646"/><span>chun teangbhála leis féin, ach ó thárla ná raibh mian gaisge</span>
<lb n="647"/><span>ag gríosadh aoinne de ridirí na snáthaide an uair chéadna,</span>
<lb n="648"/><span>ní tháinig aoinne agus do fágadh dúil gan sásamh ag an</span>
<lb n="649"/><span>nGorradh Mhór.  Ba mhór mar do ghoill an míolaochas sain</span>
<lb n="650"/><span>air.  D’fhógair sé lucht déanta balcaisí san áit sin nach</span>
<lb n="651"/><span>gádh dhóibh bréid toisg an bhrothail, & nuair a bhí a chuid</span>
<lb n="652"/><span>stánanna agus a chuid rudaí eile bailighthe aige, d’imthigh</span>
<lb n="653"/><span>sé leis soir an bóthar ag feadghail agus níor stad sé gur</span>
<lb n="654"/><span>bhain sé Brighdín agus na rudaí beaga amach.</span>
<lb n="655"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="656"/><p><span>FLÚIRSÍN.</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>Do bhí fear ar an mbaile seo againn-ne fad’ ó, is do</span>
<lb n="659"/><span>bhí an donas dearg air le gorta.  Flúirsín an</span>
<lb n="660"/><span>ainm a thugaimís air.  Rug sé an geall leis ar sprionn-</span>
<lb n="661"/><span>laitheacht ó n-a dtáinig riamh de lucht ocrais & doichill sa</span>
<lb n="662"/><span>cheann so ’dhúthaigh, & is mór an focal é sin!  Do bhí sé</span>
<lb n="663"/><span>mar sin riamh.  “Gorta ab’ athair do sain, a’ dtuigeann</span>
<lb n="664"/><span>tú leat me?” adeireadh Sean-Dhiarmaid, “& Cníopair-</span>
<lb n="665"/><span>eacht a mháthair!”</span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>Má bhí an ceart ag Diarmuid, is cruinn a thug Flúirsín</span>
<lb n="668"/><span>dúthchas a athar agus a mháthar leis.  Deireadh mórán</span>
<lb n="669"/><span>daoine nár cheart bheith milleánach air má bhí sé mar sin,</span>
<lb n="670"/><span>mar gurbh’ é sin an croidhe a thug Dia dho, & ná féadfadh</span>
<lb n="671"/><span>sé bheith ach mar do cheap Dia é.  Ní dóigh liom féin gur</span>
<lb n="672"/><span>macánta an leithsgéal é sin i n-ao’ chor — bheith ag cur</span>
<lb n="673"/><span>an mhilleáin ar an bhfear thall nuair a bhíonn locht ar rud</span>
<lb n="674"/><span>nó ar dhuine; agus tugaim fé ndeara ar dhaoine, má</span>
<lb n="675"/><span>bhíonn rud nó duine le moladh aca nach ar Dhia a bhíonn aon</span>
<lb n="676"/><span>phioc dá bhuidheachas acu.  Cleas suarach iseadh é & ba cheart</span>
<lb n="677"/><span>gan a dhéanamh; ach tá daoine ar an saoghal, go sábhálaidh</span>
<lb n="678"/><span>Dia sinn, agus ní bheadh náire ná allus ortha cleas sprionn-</span>
<lb n="679"/><span>laithe mar sin a dhéanamh ar Dhia féin.</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>Ach an Flúirsín seo adeirim, ní raibh teóra ná cuimse</span>
<lb n="682"/><span>leis an doicheall agus leis an ocracht a bhí ann.  Bhí sé</span>
<lb n="683"/><span>mar sin ’na leanbh.  Aon rud a gheibheadh sé do choimeádadh</span>
<lb n="684"/><span>sé, is ní thugadh sé aon ní uaidh choidhche.  Nuair a bhíodh sé</span>
<lb n="685"/><span>ag gabháil an bóthar do bhíodh a cheann fé aige, agus ní</span>
<lb n="686"/><span>bhíodh oiread na frighde ar an mbóthar i gan fhios do.  Dá</span>
<lb n="687"/><span>gcailleadh garsúinín eile cnaipe práis nó liathróidín</span>
<lb n="688"/><span>gloine nó píosa córda nó aon rud eile gur mór ag garsún</span>
<lb n="689"/><span>é, ní raibh ceann aca sain nach thíos i bpóicín Flúirsín a</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="690"/><p><span>gheobhthaí é luath nó mall.  “Garsúinín gasta,” adeireadh</span>
<lb n="691"/><span>máithreacha na leanbh eile & do bhídís ag gabháil dá gclainn</span>
<lb n="692"/><span>féin i dtaobh gan iad a bheith chomh gasta leis.  Bíonn díth</span>
<lb n="693"/><span>céille mar sin ag baint le máithreacha leanbh — ní bhíonn</span>
<lb n="694"/><span>aon tuisgint aca do smaointe na leanbh mbocht.</span></p>
<lb n="695"/>
<lb n="696"/><p><span>Feirm bheag thalmhan a bhí ag athair Fhlúirsín.  Ní raibh</span>
<lb n="697"/><span>de chlainn aige ach an t-aon duine.  Nuair a bhí an maicín</span>
<lb n="698"/><span>cúig bliadhna déag d’aois do shín a athair siar agus do</span>
<lb n="699"/><span>fuair sé bás.  Is dócha gur cheap sé go raibh a ghnó déanta</span>
<lb n="700"/><span>aige, agus gur leor sain, is go raibh mac a dhiongmhála</span>
<lb n="701"/><span>’na dhiaidh chun seasamh i n-ionad a shean agus a shínsear,</span>
<lb n="702"/><span>agus chun clú & teist a mhuintire do bhuanú & do chur i</span>
<lb n="703"/><span>méid.</span></p>
<lb n="704"/>
<lb n="705"/><p><span>Ba mhaith an mhaise ar an dílleachtaí bocht é, do ghlac</span>
<lb n="706"/><span>sé go cneasta leis an gcúram trom a cuireadh air.  Do</span>
<lb n="707"/><span>dhein feirmeoir gasta dhe.  Ní raibh oiread agus sop le</span>
<lb n="708"/><span>dul ar bóiléagar uaidh.  Do réir mar bhí sé ag dul i</span>
<lb n="709"/><span>n-aois na tuisgiona, is amhlaidh is mó a bhí an chruinneacht</span>
<lb n="710"/><span>ag dul i ngreim ann.  Dubhairt Donncha Pheig go bhfeaca</span>
<lb n="711"/><span>sé lá é ag dul treasna trí bpáirc chun criochán práta</span>
<lb n="712"/><span>do bhaint de phréachán go raibh ocras air.  Ní mór an</span>
<lb n="713"/><span>ionntaoibh ar fad a bheadh agam as aon rud adéarfadh</span>
<lb n="714"/><span>Donncha, mar tá dúil aige sa sgailéathan, ach go ndeireann</span>
<lb n="715"/><span>Sean-Dhiarmaid gurab ’in rud a dhéanfadh Flúirsín, mar</span>
<lb n="716"/><span>go bhfeaca sé féin cleas chomh sprionnlaithe dá dhéanamh aige.</span>
<lb n="717"/><span>“Bhí sean-bhó age Flúirsín, a’ dtuigeann tú leat me?”</span>
<lb n="718"/><span>arsa Sean-Dhiarmaid, “agus ní leigeadh a chroidhe dho gan</span>
<lb n="719"/><span>cleas suarach d’imirt uirthi.  Uaireanta leigeadh sé air</span>
<lb n="720"/><span>leis an mboin go mbíodh sé ag tabhairt chabáisde dhi.  Ní</span>
<lb n="721"/><span>bhíodh a leath ’na chabáisde, a’ dtuigeann tú leat me? ach</span>
<lb n="722"/><span>is amhlaidh a bhíodh duilleoga spuinnc is cupóga sráide</span>
<lb n="723"/><span>measgaithe tríd, mar ’dheadh is gur chabáisde glas é go</span>
<lb n="724"/><span>léir.  Nach suarach an cleas é sin le déanamh ar aon</span>
<lb n="725"/><span>ainmhidhe bocht?” arsa Sean-Dhiarmaid.</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>Ní raibh sa tigh ag Flúirsín ach a mháthair.  Deireadh</span>
<lb n="728"/><span>sé go raibh an donas uirthi, do bhí sí chomh caithteach sain</span>
<lb n="729"/><span>i dtaobh móna.  “Dhóghfá móin na hÉireann, a bhean,”</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="730"/><p><span>adeireadh sé.  “I gcúntas Dé! cuirfir an tigh tré theine</span>
<lb n="731"/><span>leis an dtóiteán lasrach sain”; agus ní bhíodh ar an teine</span>
<lb n="732"/><span>an uair chéadna ach dá fhód de “stuaicín” go mbíodh an</span>
<lb n="733"/><span>féar glas ag fás as agus spré bhocht uaigneach theine &</span>
<lb n="734"/><span>saothar gaisgidhigh dá dhéanamh aici ag iarraidh gan dul</span>
<lb n="735"/><span>i n-éag do dhroich-mhisneach & d’uaigneas.</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>Do bhí ó meitheal aige ag cur phrátaí — meitheal Dómh-</span>
<lb n="738"/><span>naill Spirín: duine is ?.  Sin é an sórt meithile</span>
<lb n="739"/><span>a bhíodh i gcómhnaidhe aige.  “D’íosadh sgata aca sain an</span>
<lb n="740"/><span>polca te, a chroidhe!” adeireadh sé go leithsgéalach.</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>Ar maidin go luath do bhíodh sé go piaclach:  “Och, och,!</span>
<lb n="743"/><span>tá an lá caithte agus gan pioc déanta.  Seo seo, seo seo!”</span>
<lb n="744"/><span>Do bhíodh a chroidhe go cráidhte nuair a glaoidhtí a-bhaile</span>
<lb n="745"/><span>ortha chun dinnéir.  “Biadh, biadh!” adeireadh sé go</span>
<lb n="746"/><span>mí-chéatach.  “Ní théigheann aon stad ar dhaoinibh anois</span>
<lb n="747"/><span>ach ithe, ithe, ithe, ó mhaidin go hoidhche.  Níor thug Dia an</span>
<lb n="748"/><span>déanamh ceart ar an duine i n-ao’ chor.  Badh cheart</span>
<lb n="749"/><span>déanamh an chléibh a thabhairt air agus dóthain seachtmhaine</span>
<lb n="750"/><span>a chur isteach ann d’aon iarracht & gan a bheith ag rith mar</span>
<lb n="751"/><span>seo gach aon uair a chluig,” agus do bhíodh sé ag cur de</span>
<lb n="752"/><span>an uair chéadna go mbíodh sé i gceann na páirce ba ghiorra</span>
<lb n="753"/><span>do’n tigh.  Do liúghadh sé annsain.  “A mháthair!  A</span>
<lb n="754"/><span>mháthair!!” adeireadh sé, “a’ bhfuil an bainne ins na</span>
<lb n="755"/><span>mugaí fós agat?”  Eagla a bhíodh air, a’ dtuigeann tú,</span>
<lb n="756"/><span>go mbeadh an méid sin de mhoill ortha ag an tigh.</span></p>
<lb n="757"/>
<lb n="758"/><p><span>Do shuidhidís, d’ithidís roinnt, ach ní mór a bhíodh ithte</span>
<lb n="759"/><span>aca nuair a phreabadh Flúirsín ó’n mbórd & do bhaineadh</span>
<lb n="760"/><span>fíoghar na croise air féin ós árd “i nAinm an Athar & an</span>
<lb n="761"/><span>Mhic & an Spioraid Naoimh.”  Dar ndóigh, ní leigfeadh</span>
<lb n="762"/><span>náire do’n chuid eile gan an cleas céadna a dhéanamh &</span>
<lb n="763"/><span>d’éirghidís féin ón mbórd agus ocras tar éis athluighthe ar</span>
<lb n="764"/><span>chuid aca.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>Do bhí garsún bocht neamhurchóideach ar meithil lá ag</span>
<lb n="767"/><span>Flúirsín.  Do bhí ríghneas coganta ag gabháil do’n ngarsún</span>
<lb n="768"/><span>bocht & d’ fhág sain ocras gan sásamh aige ag dul an doras</span>
<lb n="769"/><span>amach do.  Do bhí buaidhirt ar an mbuachaill bocht, ní nach</span>
<lb n="770"/><span>iongantach sain, agus thug seanduine a bhí ann fé ndeara é.</span>
<lb n="771"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="772"/><p><span>“Cad tá ort, a bhuachaill?” ar seisean.</span></p>
<lb n="773"/>
<lb n="774"/><p><span>“Níor itheas leath mo dhóthana,” ars’ an garsún bocht</span>
<lb n="775"/><span>& d’fhéach sé timcheall air féin & eagla air go gcloisfeadh</span>
<lb n="776"/><span>Flúirsín é.</span></p>
<lb n="777"/>
<lb n="778"/><p><span>“Cionnus itheann tusa prátaí?” ars’ an seanduine.</span></p>
<lb n="779"/>
<lb n="780"/><p><span>“Cionnus d’íosainn iad ach práta do sgubhadh & é</span>
<lb n="781"/><span>d’ithe,” ars’ an garsún.</span></p>
<lb n="782"/>
<lb n="783"/><p><span>“Sin é d’fhág tusa ar chaol-chuid,” ars’ an fear.</span></p>
<lb n="784"/>
<lb n="785"/><p><span>“Cionnus ba cheart dom iad d’ithe mar sin,” ars’</span>
<lb n="786"/><span>an garsún & iongnadh air.</span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>“Aon uair a bheir i dtigh na gannchoda arís déin mar</span>
<lb n="789"/><span>seo — bíodh práta dá ithe agus práta dá sgubhadh agat,</span>
<lb n="790"/><span>bíodh dhá phráta i gcúil do dhuirn agus do dhá shúil agat</span>
<lb n="791"/><span>ar dhá phráta eile ar an mbórd.”</span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>“Ó hanamain!” ars’ an garsún.</span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>Do bhí Flúirsín samhradh agus ní bhíodh aon chasóg air.</span>
<lb n="796"/><span>Fear sgafánta ab’ eadh é tá’s agat, agus b’aindeis leis</span>
<lb n="797"/><span>casóg!  “Nach breagh sgópamhail an rud bheith gan chasóg?”</span>
<lb n="798"/><span>adeireadh sé.  Ach do bhí a fhios ag na comhursain go léir</span>
<lb n="799"/><span>gurab amhlaidh ná raibh aon chasóg aige.  Sean-chasóg le</span>
<lb n="800"/><span>n-a athair a bhíodh dá caitheamh go dtí sain aige, ach tháinig</span>
<lb n="801"/><span>laige sean-aoise uirthi sin, agus do bhí ball di ag imtheacht</span>
<lb n="802"/><span>mar seo & ball ag imtheacht mar siúd; & ba ró-mhisde</span>
<lb n="803"/><span>iad an sgaipeadh & an fán fada sain, go dtí ar deire</span>
<lb n="804"/><span>thiar thall go ndeaghaidh an bhalcais aosta éadaigh sin ar</span>
<lb n="805"/><span>sgaipeadh agus ar ceal generálta, agus do fágadh Flúirsín</span>
<lb n="806"/><span>bocht gan fothain na slinneán aige.  Do bhí a fhios againn</span>
<lb n="807"/><span>go léir cionnus mar do bhí an sgéal, ach do bhíodh Flúirsín</span>
<lb n="808"/><span>ag iarraidh a chur ’n-a luighe air féin agus orainn-ne gur mar</span>
<lb n="809"/><span>sin ab’ fhearr do’n sgéal a bheith.  Is baoghal ná raibh sé</span>
<lb n="810"/><span>go maith chun cleasa mar sin a dhéanamh, óir is brónach an</span>
<lb n="811"/><span>sgéal le hinnsint é nár chreid an duine féin é féin, &</span>
<lb n="812"/><span>níl aon bhaoghal gur chreideamar-ne é.  Do bhíomar deacair</span>
<lb n="813"/><span>a chomhairliú riamh mar sin.</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>Tháinig deire foghmhair & tús seaca ar Fhlúirsín.  Do</span>
<lb n="816"/><span>bhain sain creathaí as an duine.  “An deamhan me! ach</span>
<lb n="817"/><span>gur mhaith í an tsean-chasóg” ar seisean.  Tháinig gaoth</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="818"/><p><span>anoir & sneachta.  “Och mhuise!” adeireadh sé, “slán</span>
<lb n="819"/><span>beo le sean-chasóig mo dhaid!”  Siúd leis chuig Tadhg</span>
<lb n="820"/><span>Geanncach táilliúir agus píosa bréide d’fhan i ndiaidh</span>
<lb n="821"/><span>a athar aige.</span></p>
<lb n="822"/>
<lb n="823"/><p><span>“A Thaidhg, a bhuidheanach,” arsa Flúirsín, “cad air</span>
<lb n="824"/><span>go ndéanfá bheist dom?”</span></p>
<lb n="825"/>
<lb n="826"/><p><span>“Ar leathchoróin,” arsa Tadhg.</span></p>
<lb n="827"/>
<lb n="828"/><p><span>“Ó dhe mo bhrón! is cá bhfaghainn-se dhuit leathchoróin,”</span>
<lb n="829"/><span>arsa Flúirsín bocht go diombádhach, “ach cogar i leith</span>
<lb n="830"/><span>chugham, a bhuidheanach, cogar i leith chugham; bhéarfaidh mé</span>
<lb n="831"/><span>sgilling & pic phrátaí dhuit — prátaí breaghtha plúracha go</span>
<lb n="832"/><span>gcuirfidís breághthacht ar do chroidhe ach féachaint ortha.”</span></p>
<lb n="833"/>
<lb n="834"/><p><span>“Níl aon ghnó agam díobh,” arsa Tadhg Geanncach, “tá</span>
<lb n="835"/><span>trí mhála prátaí sa chúil cheana agam.”</span></p>
<lb n="836"/>
<lb n="837"/><p><span>“Dhe ’ra ’s nach breágh an rud an fhlúirse, a chroidhe,</span>
<lb n="838"/><span>nach breágh an rud an fhlúirse?  Seo a dhaltha, faigh do</span>
<lb n="839"/><span>mhiosúr & tóg mo thoise (thomhaise).  Sin é.  Go bhfágaidh</span>
<lb n="840"/><span>Dia do shláinte agat, a Thaidhg, a stóraigh.</span></p>
<lb n="841"/>
<lb n="842"/><p><span>Féach, go gcuire Dia an rath ort, & chun slacht a chur</span>
<lb n="843"/><span>uirthi cuir dá mhuinchille léi, ar nós na casóige tá’s agat,</span>
<lb n="844"/><span>ach mar sin féin, a Thaidhg, a dhaltha, is bheist í.  Agus</span>
<lb n="845"/><span>féach, le hanmann do mharbh, agus cuir earball beag thiar</span>
<lb n="846"/><span>léi mar atá ar chasóig Sheáin an Ghleanna.  Déin agus</span>
<lb n="847"/><span>nár fheicidh Dia dealbh go deo thu; ach mar sin féin, a’</span>
<lb n="848"/><span>dtuigeann tú? is bheist í!  Féach mhuise, ní mór ná gur</span>
<lb n="849"/><span>dhearmhadas é — ní bhíonn aon chrot ar bheist gan bóna</span>
<lb n="850"/><span>beag slachtmhar a bheith léi.  Mhuise féach, go mbuailidh</span>
<lb n="851"/><span>Dia seans maith chúghat, a tháilliúir, a ghrádh dhil, & cuir</span>
<lb n="852"/><span>bóna beag léi; ach mar sin féin ’s bheist í tá’s agat.  Tar</span>
<lb n="853"/><span>éis duit cúpla póca maithe a chur lasmuich uirthi agus</span>
<lb n="854"/><span>póca mór laistigh, má bhíonn aon chuid d’fhuighleach an</span>
<lb n="855"/><span>éadaigh agat — agus dar ndóigh beidh mór-chuid — cuir i</span>
<lb n="856"/><span>dtaisge dhom é; & féach! go seolaidh Dia s’nuachar agus</span>
<lb n="857"/><span>bean shlachtmhar tighe chughat (agus ba mhaith an díol ort sain,</span>
<lb n="858"/><span>a dhuine ’chroidhe ’stigh) agus soláthruigh trí nó ceathair</span>
<lb n="859"/><span>dos na cnaipí breághtha móra a bhíonn chomh flúirseach agat</span>
<lb n="860"/><span>& cuir innti iad mar bheidís i gcasóig; ach mar sin féin</span>
<lb n="861"/><span>is bheist í, tá’s agat.</span>
<lb n="862"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="863"/><p><span>’Seadh, a tháilliúir, a ghrádh dhil, bheannacht Dé & na</span>
<lb n="864"/><span>Maighdine Muire ort féin & ar do chúram,” agus d’imthigh</span>
<lb n="865"/><span>Flúirsín ar leathshodar an doras amach.</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>Sin é an sórt saoghail a bhí dá chaitheamh ag Flúirsín.</span>
<lb n="868"/><span>Is í a mháthair a dheineadh gnó an tighe & a chrúdhadh na ba.</span>
<lb n="869"/><span>Ach do bhí an bhean bhocht ag dul san aois agus na dathacha</span>
<lb n="870"/><span>ag teacht ins na cnámha aici.  Ar deire thiar thall, ní bhíodh</span>
<lb n="871"/><span>sí ábalta ar na ba a chrúdh i n-ao’ chor agus níor mhór do’n</span>
<lb n="872"/><span>duine féin é dhéanamh.  I gcionn tamaill eile tháinig an</span>
<lb n="873"/><span>chríne chomh trom sain uirthi ná féadadh sí biadh d’ullmhú</span>
<lb n="874"/><span>dhi féin ná do Fhlúirsín agus b’éigean do-san é sin a dhéanamh,</span>
<lb n="875"/><span>leis, agus dar ndóigh, do chuireadh sain an lá amúdha go</span>
<lb n="876"/><span>mór air.  Do bhí sé teanntuighte.  “Ó dhe mo léir!”</span>
<lb n="877"/><span>adeireadh sé.  “Nach orm-sa anuas atá an crann?</span>
<lb n="878"/><span>Gaibhim-s’ orm má bhí dathacha le teacht ar aoinne gur ar</span>
<lb n="879"/><span>mo mháthair-se a thiocfadh.  Caithfead cailín aimsire a</span>
<lb n="880"/><span>sholáthar is dócha, ach bead creachta! bead creachta!!”</span></p>
<lb n="881"/>
<lb n="882"/><p><span>Do fuair sé saghas cailín aimsire, ach ní raibh na trí</span>
<lb n="883"/><span>seachtmhainí déag ’na ráithe.  Níor thug sí aige ach trí</span>
<lb n="884"/><span>lá, ach do bhí seachtmhain spóirt ar an mbaile mar gheall air.</span>
<lb n="885"/><span>Is amhlaidh d’éirigh achrann eatortha — idir Fhlúirsín & í</span>
<lb n="886"/><span>féin.  Do bhí dhá innsint ar an sgéal — innsint Fhlúirsín</span>
<lb n="887"/><span>agus a hinnsint sin.  “O hó léan uaithe!” adeireadh</span>
<lb n="888"/><span>seisean.  “Ba dh’óbair dom me sgriosadh aici, a chroidhe.</span>
<lb n="889"/><span>D’íosadh sí siúd an mhuclach ’na ’rán chruithneachtan is ’na</span>
<lb n="890"/><span>leitin mhin-choirce!”</span></p>
<lb n="891"/>
<lb n="892"/><p><span>Sin é adeiread Flúirsín.</span></p>
<lb n="893"/>
<lb n="894"/><p><span>“’S amhlaidh ná tabharfadh sé aon rud le n-ithe dhom,”</span>
<lb n="895"/><span>ars’ an cailín, “ach trí práta bruthóige agus liath-uisge.”</span></p>
<lb n="896"/>
<lb n="897"/><p><span>Ní fhéadfaimís-ne dá thaobh an sgéil a thabhairt le chéile</span>
<lb n="898"/><span>ar aon chor.  Ní fhéadfaimís taobh aca do chreideamhaint</span>
<lb n="899"/><span>gan a chur ’n-a luighe orainn féin gur éitheach an taobh</span>
<lb n="900"/><span>eile, & is cruaidh an ghreim é sin ar aoinne.  ’Sé an tslighe</span>
<lb n="901"/><span>is fearr a dhéanamh le ceisteanna achrannacha mar sin</span>
<lb n="902"/><span>ná gan aon iarracht a dhéanamh ar iad a réidhteach i n-ao’</span>
<lb n="903"/><span>chor — iad a chur as t’aigne ar fad — gan leigean duit</span>
<lb n="904"/><span>féin aon mhachtnamh a dhéanamh ortha.</span>
<lb n="905"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="906"/><p><span>Do fuair Flúirsín cailín eile agus cailín eile agus</span>
<lb n="907"/><span>mar sin do go raibh a ainm anáirde imeasg cailíní aimsire</span>
<lb n="908"/><span>na dúthaighe le n-a dheacra é shásamh.  An biadh a bhí ’á mharbhú.</span>
<lb n="909"/><span>An cumas ithte bídh a bhíodh ag na cailíní go léir, sin é a</span>
<lb n="910"/><span>chuireadh an t-uathbhás air.  D’éirigh sé sa cheann aige.</span>
<lb n="911"/><span>“Ó ’chroidhe,” adeireadh sé, “n’ fheadrais ach a chostasaighe</span>
<lb n="912"/><span>bean a chothú.  D’íosaidís an polca te, a dhuine!”</span></p>
<lb n="913"/>
<lb n="914"/><p><span>Sa deire bhí sé ag dul de aon chailín aimsire i n-ao’</span>
<lb n="915"/><span>chor d’fhagháil a thiocfadh ’na ghoire ná ’na ghaor.  Do bhí</span>
<lb n="916"/><span>sé amuich air ná beadh aon ghnó ann ag aon chailín d’íosadh</span>
<lb n="917"/><span>aon ghreim.  Do bhí sé i gcruadh-chás annsain.  Do bhí a</span>
<lb n="918"/><span>mháthair & gan corruighe na coise innti & níor mhór di duine</span>
<lb n="919"/><span>éigin a bheith sa tigh i gcomhnaidhe.  Do bhí Flúirsín bocht</span>
<lb n="920"/><span>ag iarraidh freasdal ar an dá thráigh — rud a theip ar éan</span>
<lb n="921"/><span>éigin, cloisim — agus dá bhrígh sin ní ró-shlachtmhar a dheineadh</span>
<lb n="922"/><span>sé gnó aon trágha aca.  Do bhí sé mar sin istigh lá & é ag</span>
<lb n="923"/><span>nighe corcán na leitean, nuair a bhuail slataire de chailín</span>
<lb n="924"/><span>caol árd an doras isteach chuige.</span></p>
<lb n="925"/>
<lb n="926"/><p><span>“Bail ó Dhia oraibh annso,” ar sise, agus níor stad cos</span>
<lb n="927"/><span>léi gur bhain sí amach an stóilín thuas mar a mbíodh an</span>
<lb n="928"/><span>teine, uair, & do shuidh ann.</span></p>
<lb n="929"/>
<lb n="930"/><p><span>“Cad a thug tusa annso?” arsa Flúirsín.</span></p>
<lb n="931"/>
<lb n="932"/><p><span>“Cailín me atá ag lorg aimsire,” ar sise.</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>“Mhuise ’n eadh ’nois?” arsa Flúirsín.  “An mór a</span>
<lb n="935"/><span>bheadh uait?”</span></p>
<lb n="936"/>
<lb n="937"/><p><span>“Trí púint sa ráithe,” ar sise.</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>“A dhe ’Mhuire Mháthair! céad moladh go hárd leat!</span>
<lb n="940"/><span>Ná faghainn cailín eile ar a deich fichead,” ar seisean.</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>“Ní mo leithéid-se a gheobhthá,” ar sise.</span></p>
<lb n="943"/>
<lb n="944"/><p><span>“Cad é an feabhas atá ionnat-sa ná fuil sa chuid eile</span>
<lb n="945"/><span>aca?” ar seisean.</span></p>
<lb n="946"/>
<lb n="947"/><p><span>“Tá,” ar sise, “ná feicfir greim bídh ag dul im’</span>
<lb n="948"/><span>beal dá fhaid fhanfad annso.”</span></p>
<lb n="949"/>
<lb n="950"/><p><span>“An ndeireann tú liom é?” ar seisean.</span></p>
<lb n="951"/>
<lb n="952"/><p><span>“Tá sé ráidhte agam,” ar sise.</span></p>
<lb n="953"/>
<lb n="954"/><p><span>“Ó moladh go deo le Dia,” arsa Flúirsín is d’éirigh</span>
<lb n="955"/><span>a chroidhe go huachtar a chléibh le háthas.  “Do leithéid</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="956"/><p><span>a bhí uaim, a bhuidheanach, mar táim creachta ag sgata</span>
<lb n="957"/><span>straoilleóg a bhíodh annso agam le fada.</span></p>
<lb n="958"/>
<lb n="959"/><p><span>’Seadh, dar ndóigh, do bhí an sgéal go maith annsain</span>
<lb n="960"/><span>aige.  Do bheirbhigheadh an cailín a chuid leitean d’ fhear</span>
<lb n="961"/><span>an tighe agus thugadh sí biadh ’n tseomra go dtí an tseanbhean.</span>
<lb n="962"/><span>Annsain do sgóladh sí corcáinín na leitean ós comhair a</span>
<lb n="963"/><span>shúl amach & do chuireadh i gcoimeád é & ní fheiceadh sé féin</span>
<lb n="964"/><span>greim ná lán béil dá ithe aici.  Do bhí sé go sásta.  Do</span>
<lb n="965"/><span>théigheadh sé amach ar an ngort & nuair a castaí duine</span>
<lb n="966"/><span>des na comhursanaibh air do bhíodh sé ag trácht thar an</span>
<lb n="967"/><span>gcailín.  “Ó dhuine! ana-chailín ar fad, ar fad iseadh í.</span>
<lb n="968"/><span>Níos túisge ná mar dhóghfadh sí móin raghadh sí trí mhíle</span>
<lb n="969"/><span>ó bhaile chun brosna d’fhagháil.  Ach ba leathchuma liom</span>
<lb n="970"/><span>mar gheall air sin, ’sé an tslighe atá aici chun bídh is mó</span>
<lb n="971"/><span>a thaithnigheann liom.  Nuair a bhím ag tathant uirthi suidhe</span>
<lb n="972"/><span>& greim d’ithe (b’in dearg-éitheach ag Flúirsín) ’sé deir</span>
<lb n="973"/><span>sí liom ach ná féadfadh sí féin aon rud d’ithe, mar gur</span>
<lb n="974"/><span>leor de bhiadh do’n chócaire go deo bolaith an bhídh a bhíonn</span>
<lb n="975"/><span>dá ullmhú aici.  Is mór an tsábháil é sin, a chroidhe, do</span>
<lb n="976"/><span>dhuine bocht mar mise.”</span></p>
<lb n="977"/>
<lb n="978"/><p><span>Do bhí an sgéal mar sin ar feadh trí lá, & ar feadh na</span>
<lb n="979"/><span>haimsire sin do bhí Flúirsín ag cuimhneamh agus ag smaoin-</span>
<lb n="980"/><span>eamh.  Do bhí sé ag baint phrátaí lá & é ag cainnt leis</span>
<lb n="981"/><span>féin.  “Is maith an cailín í gan dabht ar domhan, agus</span>
<lb n="982"/><span>is mór an slacht atá ar mo ghnó aici.  Ach ar an taobh eile</span>
<lb n="983"/><span>arís, is mór an méid airgid trí púint sa ráithe.  Dia</span>
<lb n="984"/><span>lem’ anam, do bhrisfeadh sain tighearna.  Cá bhfaghainn-se</span>
<lb n="985"/><span>an t-ualach sain airgid?  Ó faire! sin práta breagh gearrtha</span>
<lb n="986"/><span>agam.  Trí púint sa ráithe, & leath-choróin de sin féin</span>
<lb n="987"/><span>cheana orm — fiacha leath-mhála prátaí!  Och féach, cnap</span>
<lb n="988"/><span>eile ’n-a dhá leath agam.  Is buaidheartha atá an sgéal</span>
<lb n="989"/><span>agam.  Ní fheadar cad a dhéanfad.  É?  cad a dhéanfainn?</span>
<lb n="990"/><span>Í phósadh an eadh?  Dar so súd ach níorbh’ olc an tseift —</span>
<lb n="991"/><span>Ó h’anam ó’n riabhach! práta breagh eile imthighthe gan</span>
<lb n="992"/><span>mhaith — níorbh’ olc an plean í phósadh.  Ar mh’ anam go</span>
<lb n="993"/><span>ndéanfad, & beidh sí féin & na trí púint sa ráithe i dteannta</span>
<lb n="994"/><span>’chéile agam.”  Do sháidh sé an ramhan sa talamh agus siúd</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="995"/><p><span>leis a-bhaile ar a bhog-shodar.  Do bhí sí istigh & nuair a chuala</span>
<lb n="996"/><span>sí ag teacht é do chuir sí rud éigin isteach sa churpad.  Do</span>
<lb n="997"/><span>bhí sí ag cur cléithe ar stoca leis nuair tháinig sé isteach.</span></p>
<lb n="998"/>
<lb n="999"/><p><span>“Cad a thug a-bhaile chomh luath so thu?” ar sise.</span></p>
<lb n="1000"/>
<lb n="1001"/><p><span>“An deamhan me, ach go dtugas grádh dhuit!” ar</span>
<lb n="1002"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="1003"/>
<lb n="1004"/><p><span>“Slán an sgéalaidhe,” ar sise.</span></p>
<lb n="1005"/>
<lb n="1006"/><p><span>“An bpósfá me, a ghrádh?” ar seisean.</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>“B’fhéidir nár bh’ fhearra dhom bheith ag rith choidhche,”</span>
<lb n="1009"/><span>ar sise.</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>Deir Jimín Mháire Thaidhg go raibh sé féin ag faire</span>
<lb n="1012"/><span>ortha tríd an bhfuinneoig bhig isteach agus go bhfeaca sé</span>
<lb n="1013"/><span>go maith iad & go rug Flúirsín barróg uirthi agus gur</span>
<lb n="1014"/><span>phóg sé í.  Ach ní chreidfinn an Jimín sin gan fínné maith</span>
<lb n="1015"/><span>’na theannta.  Bíonn sgéal éigin gan deallramh mar sin</span>
<lb n="1016"/><span>i gcomhnaidhe aige.</span></p>
<lb n="1017"/>
<lb n="1018"/><p><span>Pé sgéal é do pósadh Flúirsín is an cailín.  Is mó</span>
<lb n="1019"/><span>de chainnt a deineadh i dtaobh an phósta sain ná a raibh</span>
<lb n="1020"/><span>de phóstaidheacha sa pharóiste le fiche bliadhain.</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>Do fuair Flúirsín a chulaith éadaigh Domhnaigh ar iasacht</span>
<lb n="1023"/><span>ó Thomás Mór.  Do raghadh an duine bocht go léir idir</span>
<lb n="1024"/><span>chorp croiceann isteach i n-aon chois amháin de’n bhríste</span>
<lb n="1025"/><span>mhór a bhí ag Tomás agus do bhí leath-troigh de gach muinchille</span>
<lb n="1026"/><span>ar an gcasóig ag dul thar barraibh a mhéar air; ach mar</span>
<lb n="1027"/><span>sin féin do dhéin sé gnó an phósta i bhfad níos tighearnamhla</span>
<lb n="1028"/><span>ná mar dhéanfadh Tomás Mór féin é dá mhéid an toirt</span>
<lb n="1029"/><span>chuirp a bhí aige.  “Brostuigh ort, a Athair, tá an mhaidean</span>
<lb n="1030"/><span>caithte gan mhaith orm,” ar seisean go himnidheach.  “Ní</span>
<lb n="1031"/><span>gádh na h-‘Andrú Meártins’ ar fad.”</span></p>
<lb n="1032"/>
<lb n="1033"/><p><span>Do shiubhail sé a-bhaile i dteannta a mhná go dtáinig</span>
<lb n="1034"/><span>sé chomh fada le gort na bprátaí.</span></p>
<lb n="1035"/>
<lb n="1036"/><p><span>“Imthigh-se leat a-bhaile,” ar seisean léi annsain,</span>
<lb n="1037"/><span>“bead-sa chugat tráthnóna,” agus do-chuaidh sé sa chúlóig</span>
<lb n="1038"/><span>ag baint gur chuir an doircheacht a-bhaile é tráthnóna thiar.</span></p>
<lb n="1039"/>
<lb n="1040"/><p><span>Lá ar n-a mháireach do fuair sé cúpla cloch mhine coirce</span>
<lb n="1041"/><span>i gcóir leitean agus thug sé dá mhnaoi é & dubhairt sé</span>
<lb n="1042"/><span>léi é chun i gcoimeád i n-áit ná faghadh luchaigh ná aon lucht</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="1043"/><p><span>fuadaigh eile é.  “Déanfaidh sain go hoidhche Shamhna dhom,”</span>
<lb n="1044"/><span>ar seisean léi.</span></p>
<lb n="1045"/>
<lb n="1046"/><p><span>Ní dubhairt sise aon ní & d’imthigh Flúirsín amach ar an</span>
<lb n="1047"/><span>ngort.  Ní fada a bhí sé imthighthe nuair do chuir an bhean</span>
<lb n="1048"/><span>nua-phósta faobhar uirthi féin.  “Bead-sa im’ mháighistir</span>
<lb n="1049"/><span>annso,” ar sise.  Siúd léi amach agus annsain siúd léi</span>
<lb n="1050"/><span>isteach agus gabhál móna aici.  Do bhuail sí síos teine</span>
<lb n="1051"/><span>bhreagh mhór.  Rug sí ar shean-sguaib fhraoigh a bhí sa chúinne.</span>
<lb n="1052"/><span>Thosnuigh sí thuas ag an teine ag sguabadh & fuadar fúithi.</span>
<lb n="1053"/><span>Do bhí an tsean-bhean sa tslighe uirthi.  “’N tseomra leat,</span>
<lb n="1054"/><span>a chailligh, & fan ann,” ar sise leis an sean-mhnaoi.  Ní</span>
<lb n="1055"/><span>dhearna an bhean aosta ach imtheacht léi go ciúin, “Go</span>
<lb n="1056"/><span>bhféachaidh Dia orainn!” ar sise.</span></p>
<lb n="1057"/>
<lb n="1058"/><p><span>Nuair a bhí an t-úrlár sguabtha ag an mnaoi óig,</span>
<lb n="1059"/><span>tháinig sí & fuair sí dorn maith mine coirce agus piúnt</span>
<lb n="1060"/><span>leamhnachta, agus do chuir sí san sgilléidín i dteannta</span>
<lb n="1061"/><span>’chéile iad.  Nuair a bhíodar beirbhighthe i gceart do thóg</span>
<lb n="1062"/><span>sí de’n teine iad & do leig an leite amach ar an aon-phláta</span>
<lb n="1063"/><span>amháin gan briseadh ann a bhí i dtigh Fhlúirsín.  Annsain,</span>
<lb n="1064"/><span>nuair a bhí sé fuar, do sholáthruigh sí an spiúnóg ab’ fhearr</span>
<lb n="1065"/><span>a bhí istigh.  Do chuir sí an pláta ar cheann an bhúird agus</span>
<lb n="1066"/><span>d’ith sí a béile ar a suaimhneas.  “B’fhéidir go gcuirfeadh</span>
<lb n="1067"/><span>sé buaidhirt ar m’ fhear pósta me d’fheiscint ’á ithe so,</span>
<lb n="1068"/><span>agus cá tairbhe aon bhuaidhirt nach gádh a chur ar mo ghrádh</span>
<lb n="1069"/><span>geal?  Níor cheart dom a dhéanamh agus ní dhéanfad,” ar sise.</span>
<lb n="1070"/><span>Is mór an tabharthas ó Dhia bean tuisgeanach mar sin.</span></p>
<lb n="1071"/>
<lb n="1072"/><p><span>Nuair tháinig Flúirsín bocht a-bhaile an tráthnóna sain</span>
<lb n="1073"/><span>do chonnaic sé an t-atharrú go léir ar an tigh, do chonnaic</span>
<lb n="1074"/><span>sé an teine mhór ar an dteinteán.  D’fhéach sé i n-aghaidh</span>
<lb n="1075"/><span>a mhná agus do chonnaic sé teine eile ’na súilibh sin.  Idir</span>
<lb n="1076"/><span>an dá theine sin do ceap sé gurbh’ fhearr foidhne ná buirbe</span>
<lb n="1077"/><span>mhór.</span></p>
<lb n="1078"/>
<lb n="1079"/><p><span>“Ó!” ar seisean, “nach breágh an teine atá agaibh?”</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>“’Seadh,” ar sise, “do cheapas go mbeadh fuacht</span>
<lb n="1082"/><span>ort, a ghrádh dhil.”</span></p>
<lb n="1083"/>
<lb n="1084"/><p><span>Ní dubhairt Flúirsín bocht aon ní.  Do fuair sé a</span>
<lb n="1085"/><span>chuid leitean & d’ith.</span>
<lb n="1086"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="1087"/><p><span>“Cá bhfuil mo mháthair?” ar seisean.</span></p>
<lb n="1088"/>
<lb n="1089"/><p><span>“Do chuireas ’n tseomra í, mar cheapas gurbh’ ann</span>
<lb n="1090"/><span>ab’ fhearr í,” ar sise.</span></p>
<lb n="1091"/>
<lb n="1092"/><p><span>Ní dubhairt Flúirsín aon ní.  Do chuaidh sé a chodladh</span>
<lb n="1093"/><span>agus tocht ’na chroidhe.</span></p>
<lb n="1094"/>
<lb n="1095"/><p><span>“Och, mo chreach is mo díth,” ar seisean, “nach claoidhte</span>
<lb n="1096"/><span>an galar an grádh!  Is mairg a bhacfadh leo i n-ao’ chor</span>
<lb n="1097"/><span>mar mhná.”</span></p>
<lb n="1098"/>
<lb n="1099"/><p><span>“Ach bíonn an grádh riabhach ann, a thaisge,” arsa a bhean</span>
<lb n="1100"/><span>a bhí laistiar de i gan fhios do.</span></p>
<lb n="1101"/>
<lb n="1102"/><p><span>Do chaitheadar coigthigheas mar sin agus ise ag leathnú</span>
<lb n="1103"/><span>a smachta ar an teaghlach uile.  Thug Flúirsín bocht lag-</span>
<lb n="1104"/><span>iarracht nó dhó ar a lámh féin a bheith i n-uachtar, ach do bhí</span>
<lb n="1105"/><span>teangbhálaidhe maith istigh leis agus do théigheadh gach cath</span>
<lb n="1106"/><span>aca ar Fhlúirsín de neart & d’fheidhm aigne & teangan</span>
<lb n="1107"/><span>a mhná & a bhainchéile.  Ar deire thiar b’ éigean do éirghe</span>
<lb n="1108"/><span>as & forlámhas na mná do ghabháil air féin go humhal an-uasal.</span>
<lb n="1109"/><span>Do bhíodh eagla air a theasbáint ós árd nár mhaith do thaithn</span>
<lb n="1110"/><span>an bhansmacht sain leis & b’ éigean do é bhrúgh ar a chroidhe.</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>An rud a bhíonn dá bhrúgh mar sin ar an gcroidhe, goilleann</span>
<lb n="1113"/><span>sé de ghnáth ar an aigne.  Sin mar do bhí ag Flúirsín bocht.</span>
<lb n="1114"/><span>Is minic a cloistí ag cainnt leis féin é & é ag féachaint</span>
<lb n="1115"/><span>go sgáthamhail ’na thimcheall ar eagla go gcloisfeadh aoinne é.</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>Do gheibheadh sé a chuid leitean maidin ’s tráthnóna</span>
<lb n="1118"/><span>’na aonar, & do chíodh sé an bhean ag cur an sgilléidín i</span>
<lb n="1119"/><span>gcoimeád i gcomhnaidhe.  Do thuig sé gur mealladh go</span>
<lb n="1120"/><span>mór é i dtaobh a mhná i ngach cúrsa eile, ach do thuig sé ’n-a</span>
<lb n="1121"/><span>aigne féin, & ba mhór an sásamh an méid sin, go raibh sgéal</span>
<lb n="1122"/><span>an bhídh ’na cheart, pé rud eile bhí bun os cionn.  Mo thruagh</span>
<lb n="1123"/><span>é, an duine bocht; is beag eolas a bhí aige ar chealgaibh ban.</span></p>
<lb n="1124"/>
<lb n="1125"/><p><span>I gcionn na coigthighise tháinig Flúirsín a-bhaile tráthnóna</span>
<lb n="1126"/><span>thiar agus tinneas droma air ó bheith ag piocadh prátaí</span>
<lb n="1127"/><span>& ’á gcur i bpoll.  Do bhí bean a’ tighe cois na teine &</span>
<lb n="1128"/><span>níor dhóigh leat uirthi go raibh an saoghal ag cur aon bhuadhartha</span>
<lb n="1129"/><span>mhóir uirthi.  Bean réidh righin ab’ eadh í.  Do shuidh Flúirsín</span>
<lb n="1130"/><span>bocht ag ceann an bhúird.  “Cá bhfuil an leite, a chroidhe?”</span>
<lb n="1131"/><span>ar seisean</span>
<lb n="1132"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="1133"/><p><span>“Godé an leite?” ar sise.</span></p>
<lb n="1134"/>
<lb n="1135"/><p><span>“Mhuise, greim beag leitean dómh-sa, a dhaltha.  Tá</span>
<lb n="1136"/><span>ocras beag orm tar éis an lae,” arsa Flúirsín bocht go</span>
<lb n="1137"/><span>modhamhail.</span></p>
<lb n="1138"/>
<lb n="1139"/><p><span>“Ba dheacair leite a dhéanamh gan choirce,” ar sise,</span>
<lb n="1140"/><span>gan aon rud a leigint uirthi.</span></p>
<lb n="1141"/>
<lb n="1142"/><p><span>“É ’riú, cad dubhrais?” ar seisean, “an amhlaidh</span>
<lb n="1143"/><span>atá sé go léir ithte agam?”</span></p>
<lb n="1144"/>
<lb n="1145"/><p><span>“Againn araon, a thaisge,” ar sise.</span></p>
<lb n="1146"/>
<lb n="1147"/><p><span>“É go léir?” ar seisean.</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>“É go léir,” ar sise.</span></p>
<lb n="1150"/>
<lb n="1151"/><p><span>“É go léir, léir?” ar seisean.</span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>“É go léir, léir,” ar sise.</span></p>
<lb n="1154"/>
<lb n="1155"/><p><span>Agus leis sin d’imthigh pé léas beag dá mheabhair a bhí</span>
<lb n="1156"/><span>go dtí sain aige ó Fhlúirsín.  Tháinig an donas mór sain</span>
<lb n="1157"/><span>d’aon bhuille obann amháin.  D’itheadh a bhean biadh!  Och,</span>
<lb n="1158"/><span>níorbh’ fhéidir tubaist ba mhó!  Do bhuail sé a bhasa go</span>
<lb n="1159"/><span>cráidhte croidhe-bhriste.  “É go léir, léir!” ar seisean.</span>
<lb n="1160"/><span>“É go léir, léir!” agus d’imthigh sé ar siubhal ar fuaid</span>
<lb n="1161"/><span>an tighe & na háite agus gan de phort ar siubhal aige ach</span>
<lb n="1162"/><span>“é go léir, léir,” a bheith ithte ag a mhnaoi & ag a chéile</span>
<lb n="1163"/><span>chroidhe ’stigh.</span></p>
<lb n="1164"/>
<lb n="1165"/><p><span>Agus ise, an bhean bhocht — nach uirthi tháinig an donas</span>
<lb n="1166"/><span>mór.  Do bhí sí anois gan a fear cosanta & a soláthruighe.</span>
<lb n="1167"/><span>Nár dhi-se ba ghádh treise tola & cruinneas meabhrach le</span>
<lb n="1168"/><span>linn a léin agus a buadhartha!</span></p>
<lb n="1169"/>
<lb n="1170"/><p><span>Do chuir sí Flúirsín insa leabaidh agus annsain do</span>
<lb n="1171"/><span>chuir sí fios ar fhear dlighe agus caibideal.  Tháinig sé.</span></p>
<lb n="1172"/>
<lb n="1173"/><p><span>“M’ fhear tighe ná fuil ar fóghnamh,” ar sise, “& ba</span>
<lb n="1174"/><span>mhaith leis udhacht a dhéanamh.”</span></p>
<lb n="1175"/>
<lb n="1176"/><p><span>“Tá go maith,” arsa fear na dlighe, & do chuadar ’n</span>
<lb n="1177"/><span>tseomra.</span></p>
<lb n="1178"/>
<lb n="1179"/><p><span>“Cad d’fhágfair ag bean do thighe?” ar seisean, leis</span>
<lb n="1180"/><span>an bhfear breoidhte.</span></p>
<lb n="1181"/>
<lb n="1182"/><p><span>“Ó! é go léir, léir!” ar seisean.  “É go léir,</span>
<lb n="1183"/><span>léir!”</span>
<lb n="1184"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="1185"/><p><span>Do sgríobh fear na dlighe “é go léir, léir” & thug sé</span>
<lb n="1186"/><span>a bhóthar air.</span></p>
<lb n="1187"/>
<lb n="1188"/><p><span>Dá mhéid dúil a bhí ag Flúirsín i n-ollmhaitheas an</span>
<lb n="1189"/><span>tsaoghail, d’fhág sé é go léir léir ’na dhiaidh trí lá ’na</span>
<lb n="1190"/><span>dhiaidh sain, mar go rug an bás leis é d’aindeoin guil</span>
<lb n="1191"/><span>& greadadh bas na baintrighe boichte uaignighe.  Ach nach</span>
<lb n="1192"/><span>cuma leis an mbás gol mná bróin ná baintrighe croidhe-</span>
<lb n="1193"/><span>bhriste?  Ó! a chladhaire, a bháis!</span></p>
<lb n="1194"/>
<lb n="1195"/><p><span>Ráithe ’na dhiaidh sin tháinig Púncán a-bhaile chughainn</span>
<lb n="1196"/><span>ó Americeá.  Nuair a chonnaic sé an bhaintreach & í chomh</span>
<lb n="1197"/><span>hóg agus chomh huaigneach do líon a chroidhe le grádh dhi</span>
<lb n="1198"/><span>& d’iarr uirthi bheith ’na mnaoi & ’na bainchéile aige.  Do</span>
<lb n="1199"/><span>bhí éadach iasachta air agus uaireadóir mór buidhe ’na</span>
<lb n="1200"/><span>phóca agus flúirse mhór chainnte aige; & dubhairt sé go</span>
<lb n="1201"/><span>raibh roinnt de “ríol estéit” thall aige.  Do fhreagair</span>
<lb n="1202"/><span>sise grádh dho is do pósadh iad.</span></p>
<lb n="1203"/>
<lb n="1204"/><p><span>Do-chuaidh an Púncán ar meisge an tráthnóna a pósadh</span>
<lb n="1205"/><span>iad & d’ fhan sé ar meisge go ceann trí mbliadhan, gur</span>
<lb n="1206"/><span>ól sé an sop as an srathar, gur ól sé an ghamhain agus</span>
<lb n="1207"/><span>an bhó gheadach, gur ól sé an mhiúil bhán agus an trucail,</span>
<lb n="1208"/><span>gur ól sé an fheirm, gur ól sé an mhaistín gadhair a bhí</span>
<lb n="1209"/><span>san tigh, agus an sean-chat breac a bhí ar leath-shúil.  Annsain</span>
<lb n="1210"/><span>nuair ná raibh a thuille le n-ól aige tháinig sé a-bhaile oidhche</span>
<lb n="1211"/><span>agus do bhí ag gabháil de chiceannaibh ar gach rud sa tigh</span>
<lb n="1212"/><span>& uirthi-se gurb’ éigean di teicheadh amach sa phortach uaidh.</span>
<lb n="1213"/><span>Thuit sí síos i bpoll portaigh agus do bádhadh í.  Do crochadh</span>
<lb n="1214"/><span>eisean.  Sin é mo sgéal.</span>
<lb n="1215"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1216"/><p><span>LEITE DHONNCHA PHEIG.</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>Tá tigh ar an mbaile againn-ne is is minic a bhíodh</span>
<lb n="1219"/><span>buaidhirt agus clampar ann.  Donncha Pheig fear</span>
<lb n="1220"/><span>an tighe agus Neil bheag Ní Dhálaigh a bhean.  Tá a gclann</span>
<lb n="1221"/><span>éirighthe suas chúcha — tá Peats Dhonncha agus Máirín</span>
<lb n="1222"/><span>Dhonncha agus Néil óg.  “Geannc” is mó a thugaimíd</span>
<lb n="1223"/><span>ar Pheats, toisg srón de’n déanamh sain a bheith air.</span></p>
<lb n="1224"/>
<lb n="1225"/><p><span>Dubhart cheana go mbíodh buaidhirt & clampar insa</span>
<lb n="1226"/><span>tigh.  Do bhíodh, cé gur mhór an truagh sain, mar bean</span>
<lb n="1227"/><span>bhocht deas ab eadh Neil, agus do dheineadh sí gach aon phioc</span>
<lb n="1228"/><span>d’á gnó go cruinn & go slachtmhar, ach aon rud beag amháin.</span></p>
<lb n="1229"/>
<lb n="1230"/><p><span>Tá dúil san leitin aca i dtigh Dhonncha agus ní nach</span>
<lb n="1231"/><span>iongantach sain, itheann siad í agus ní foláir do Neil</span>
<lb n="1232"/><span>í dheunamh gach aon tráthnóna.  Ní fuiris leite a dheunamh —</span>
<lb n="1233"/><span>tá’s ag an saoghal é sin.  Do bheadh sí ró-reamhar nó</span>
<lb n="1234"/><span>ró-thanaidhe agat, nó do dóghfaidhe ort í nó ní bheadh salann</span>
<lb n="1235"/><span>a dóthain uirthi, nó níor dhóithighe sin féin ná an iomarca</span>
<lb n="1236"/><span>salainn a chur innti.  Cócaire maith a dheunfadh leite.</span></p>
<lb n="1237"/>
<lb n="1238"/><p><span>An leite sin do mhill bean Dhonncha.  Dob’ í an leite</span>
<lb n="1239"/><span>sin fé ndeara an bhuaidhirt agus an clampar.  Do bhí</span>
<lb n="1240"/><span>Neil bhocht dearmhadach tá’s agat.  Is olc an rud bheith</span>
<lb n="1241"/><span>dearmhadach i mbun leitean.  Do dheineadh sí dearmhad</span>
<lb n="1242"/><span>ar an salann.  B’fhearra dhi gan aon leite i n-ao’ chor</span>
<lb n="1243"/><span>a dheunamh.  Cad é an mhaith leite gan salann?  Cé</span>
<lb n="1244"/><span>íosfadh leite gan salann?  Bíonn deá’ramh les gach aon</span>
<lb n="1245"/><span>sgeul.  Ach leite gan salann — ú!!</span></p>
<lb n="1246"/>
<lb n="1247"/><p><span>Thagadh Donncha & a chlann isteach tar éis lae ag baint</span>
<lb n="1248"/><span>phrátaí um Shamhain.  Do bhíodh ocras air, dar ndóigh.  Do</span>
<lb n="1249"/><span>shuidheadh sé ag ceann búird.  “Leite!” adeireadh sé,</span>
<lb n="1250"/><span>agus mara mbíodh leite chuige gan mhoill do bhíodh an sgeul</span>
<lb n="1251"/><span>’n-a phraisigh láithreach.</span>
<lb n="1252"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1253"/><p><span>Do cuirtí chuige an leite.  Do chuireadh sé lán spiúnóige</span>
<lb n="1254"/><span>dhi ’n-a bheul.  Sin é an uair a bhíodh a croidhe ag preabarnaigh</span>
<lb n="1255"/><span>ag Neil bhocht.  Mara mbíodh an salann sa leitin do</span>
<lb n="1256"/><span>thagadh seacht snaidhm deug ar aghaidh Dhonncha.  Do dhubhadh</span>
<lb n="1257"/><span>ar a aghaidh & ar a ghnúis.  Thagadh grabhas seirbhthin & gráin</span>
<lb n="1258"/><span>air, gur dhóigh leat gur purgóid a bhíodh aige d’iarraidh é</span>
<lb n="1259"/><span>sgaoileadh siar.  “Ó mhuiricín!” adeireadh Neil bhocht,</span>
<lb n="1260"/><span>“an salann dearmhadtha arís agam!” agus do theicheadh</span>
<lb n="1261"/><span>sí go dtí an cúinne.  An bhean bocht! do bhíodh sí ar buile</span>
<lb n="1262"/><span>chúichi féin.</span></p>
<lb n="1263"/>
<lb n="1264"/><p><span>Do thagadh a chainnt do Dhonncha.  “Nár leigidh Dia</span>
<lb n="1265"/><span>ach ’mháin dom thu, a leadhb óinsighe!” adeireadh sé léi,</span>
<lb n="1266"/><span>agus do bheireadh sé ar an leitin a’s do stealladh sé an</span>
<lb n="1267"/><span>doras amach í.  “Sin í agat anois í!” adeireadh Donncha,</span>
<lb n="1268"/><span>agus do théigheadh sé suas chun na teine.  Do thairrngigheadh</span>
<lb n="1269"/><span>sé chuige a dhúid agus do bhaineadh sé tóiteán deataighe</span>
<lb n="1270"/><span>aisti.  Nuair a chuimhnigheadh sé ar aon chainnt mhaith ghéir</span>
<lb n="1271"/><span>do bhaineadh sé an phíp as a bheul agus deireadh sé an</span>
<lb n="1272"/><span>chainnt, agus grabhas air ’á radh.  Tá flúirse mhór chainnte</span>
<lb n="1273"/><span>ag Donncha, tá’s agat, agus maidir le baisteachán — ’sé is</span>
<lb n="1274"/><span>fearr chuige.</span></p>
<lb n="1275"/>
<lb n="1276"/><p><span>Neil bhocht a bhíodh go maol-chluasach is go ciúin an chuid</span>
<lb n="1277"/><span>eile de’n oidhche.  Dá mbeadh ciall aici deurfadh sí leis</span>
<lb n="1278"/><span>dul ag feadghail.  Ní deireadh, ámhthach.  Is amhlaidh a</span>
<lb n="1279"/><span>bhíodh náire uirthi gan an leite a bheith deunta go ceart aici</span>
<lb n="1280"/><span>agus do luigheadh sé ar a croidhe go mór; ach dá bhfaghadh</span>
<lb n="1281"/><span>sí Éire air ní fheudfadh sí cuimhneamh ar an mío-ádh salainn</span>
<lb n="1282"/><span>sin.  Sin é fé ndeara an bhuaidhirt agus an clampar i</span>
<lb n="1283"/><span>dtigh Dhonncha Pheig.</span></p>
<lb n="1284"/>
<lb n="1285"/><p><span>Do bhí an sgeul mar sin tamall maith aca.  Do bhí</span>
<lb n="1286"/><span>an leite ag teacht idir iad agus an suaimhneas agus an</span>
<lb n="1287"/><span>ghrádhmhaire, agus do bhí “Praiseach Dhonncha” mar focal</span>
<lb n="1288"/><span>áiféise ar fuaid an pharóisde.  Annsain tháinig fuasgailt</span>
<lb n="1289"/><span>ar an gcruadhtan.  Tháinig suaimhneas ar chorcán na</span>
<lb n="1290"/><span>leitean.</span></p>
<lb n="1291"/>
<lb n="1292"/><p><span>Do bhí Donncha & an chlann amuich tráthnóna ar an</span>
<lb n="1293"/><span>ngort.  Do bhí Neil istigh.  Nuair a bhí an doircheacht ag</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1294"/><p><span>teacht fuair Neil corcán na leitean agus do dhein sí</span>
<lb n="1295"/><span>é nighe agus a sgiomradh.  Do chuir sí an t-uisge ann</span>
<lb n="1296"/><span>agus an mhin choirce.  Annsain, pé taidhreamh a deineadh</span>
<lb n="1297"/><span>di, do chuimhnigh sí ar an salann.  Do chuaidh sí go dtí</span>
<lb n="1298"/><span>an chómhra agus do thóg sí mám salainn as máilín de</span>
<lb n="1299"/><span>pháipéar ruadh a bhí ann.  Do chuir sí i gcorcán na leitean</span>
<lb n="1300"/><span>é.  “’Seadh,” ar sise, “tá liom anocht, pé sa’ domhan</span>
<lb n="1301"/><span>sgeul é.”</span></p>
<lb n="1302"/>
<lb n="1303"/><p><span>An oidhche cheudna sain tháinig Donncha agus lucht an</span>
<lb n="1304"/><span>ghuirt a-bhaile luath.  Nuair a thánadar ’n bhuaile d’fhan</span>
<lb n="1305"/><span>Máirín agus Geannc i mbun an chapaill agus na bprátaí.</span>
<lb n="1306"/><span>Do chuaidh Donncha isteach a-bhaile.  Do bhí Neil agus Neil</span>
<lb n="1307"/><span>Óg ag crúdh na mbó sa chró.  Do-chonnaic Donncha an</span>
<lb n="1308"/><span>corcán leitean ag plubarnaigh ar an teine.  Nuair a</span>
<lb n="1309"/><span>chonnaic, chuaidh sé anonn go dtí an chomhra agus thóg sé</span>
<lb n="1310"/><span>mám maith salainn as agus do chaith anuas ar an leitin é</span>
<lb n="1311"/><span>“’Seadh,” ar seisean.  “Beidh sí go ceart anocht, pé</span>
<lb n="1312"/><span>sgeul é.”  Do dhearg sé a phíp annsain agus do chuaidh</span>
<lb n="1313"/><span>sé amach i bhfeidhil na bprátaí.</span></p>
<lb n="1314"/>
<lb n="1315"/><p><span>I gcionn tamaill tháinig Máirín isteach chun í féin</span>
<lb n="1316"/><span>a théidheadh leis an teine.  Do-chonnaic sí an corcán.</span>
<lb n="1317"/><span>“’Seadh, is dócha nár chuimhnigh mo mháthair ar an salann</span>
<lb n="1318"/><span>anocht ach chomh beag,” ar sise.  Do phreabh sí chun na comhrann</span>
<lb n="1319"/><span>agus d’ osgail, agus do thóg amach mám salainn agus</span>
<lb n="1320"/><span>do chuir ar an leitin é.  Annsain do dhein sí an leite a</span>
<lb n="1321"/><span>shuathadh agus d’imthigh sí amach arís.</span></p>
<lb n="1322"/>
<lb n="1323"/><p><span>Ní raibh aon tsolas i dtigh na bprátaí agus do chuaidh</span>
<lb n="1324"/><span>Geannc isteach a-bhaile chun smut de choinnill d’fhagháil.</span>
<lb n="1325"/><span>Chonnaic sé an leite ar an teine.  “Ar eagla na heagla,”</span>
<lb n="1326"/><span>ar seisean; agus siúd leis chun na comhrann agus do</span>
<lb n="1327"/><span>chuir mám mór salainn insa leitin agus do chorruigh.</span>
<lb n="1328"/><span>Fuair sé an choinneall agus seo amach arís leis.</span></p>
<lb n="1329"/>
<lb n="1330"/><p><span>Do bhí Neil Ní Dhálaigh insa chró agus í ag crúdh go</span>
<lb n="1331"/><span>bhreagh réidh & í ag bog-amhrán do’n bhoin, nuair chuimhnigh</span>
<lb n="1332"/><span>sí ar an gcorcán do bhí ar an teine.  “A Neilín, a dhaltha,”</span>
<lb n="1333"/><span>ar sise le n-a hinghin, “rith leat agus corruigh an leite</span>
<lb n="1334"/><span>ar eagla go ndóghfaidhe í.”</span>
<lb n="1335"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1336"/><p><span>D’imthigh Neilín agus do dhein sí an leite a shuathadh</span>
<lb n="1337"/><span>go maith.  Do bhí sí chun imtheacht arís nuair a stad sí.</span>
<lb n="1338"/><span>“Chomh siúrálta agus atáim im’ beathaidh, níor chuir sí</span>
<lb n="1339"/><span>aon tsalann ann,” arsa Neil Óg.  D’osgail sí an chomhra</span>
<lb n="1340"/><span>& do fuair sí lán a duirn de’n tsalann agus do chuir</span>
<lb n="1341"/><span>síos isteach insa chorcán é.  “Ní bheidh m’athair ag gabháil</span>
<lb n="1342"/><span>di anocht pé sgeul é,” ar sise.  Do chorruigh sí an leite</span>
<lb n="1343"/><span>arís agus d’imthigh sí chun na ba a shniugadh.</span></p>
<lb n="1344"/>
<lb n="1345"/><p><span>Ar ball tháinig bean a’ tighe isteach agus do thóg sí</span>
<lb n="1346"/><span>an corcán de’n teine.  Tháinig Donncha isteach agus an</span>
<lb n="1347"/><span>chlann.  Do shuidh Donncha ag ceann an bhúird & rug sé</span>
<lb n="1348"/><span>ar spiúnóig mhóir ’n-a láimh.  “Puirseach!” ar seisean,</span>
<lb n="1349"/><span>agus sin a ndubhairt sé as a bheul.</span></p>
<lb n="1350"/>
<lb n="1351"/><p><span>Do chuir Neil bhocht lán pláta dhi chuige.  Ní raibh aon</span>
<lb n="1352"/><span>eagla chúichi uirthi an babhta sain.  Thóg Donncha lán</span>
<lb n="1353"/><span>spiúnóige de’n leitin agus ó thárla an t-ocras ar an</span>
<lb n="1354"/><span>bhfear, ní ró-mhór an mhoill a dhein sé chun go raibh an leite</span>
<lb n="1355"/><span>’n-a bheul aige agus é ’á leigint siar.  Ach do stad sé.</span>
<lb n="1356"/><span>Tháinig grabhas air.  Do cheapfadh aoinne gur treighid</span>
<lb n="1357"/><span>éigin a tháinig air.  Do leig sé ulfairt as nuair a sgaoil</span>
<lb n="1358"/><span>sé an ghreim a bhí ’na bheul siar as an slighe.</span></p>
<lb n="1359"/>
<lb n="1360"/><p><span>“Loisgreán teinn dóighte ort, a shrimileálaidhe gan</span>
<lb n="1361"/><span>chrích!” ar seisean.  “Cad é an mac mallachtan atá ag</span>
<lb n="1362"/><span>séideadh fút, nó an amhlaidh a mheasann tú sinn a mharbhú</span>
<lb n="1363"/><span>led’ chuid méiseála?  Níl faic na ngrást anocht agat</span>
<lb n="1364"/><span>ach salann.  Go mbeiridh ’n …” agus dubhairt Donncha</span>
<lb n="1365"/><span>Pheig cainnt mhór-ghlórach lasánta le linn na huaire sin</span>
<lb n="1366"/><span>ar fuaid an tighe.</span></p>
<lb n="1367"/>
<lb n="1368"/><p><span>D’imthigh a misneach ar fad ó Neil bhocht.</span></p>
<lb n="1369"/>
<lb n="1370"/><p><span>“Go dtugaidh Dia an fhoidhne dhúinn léithi mar leite,”</span>
<lb n="1371"/><span>ars’ an bhean bhocht, “mheasas go raibh sí i gceart anocht</span>
<lb n="1372"/><span>agam, marab ionann ’s gach aon oidhche eile.  Tá mo</span>
<lb n="1373"/><span>chroidhe briste aici mar phuirseach, pé mío-ádh atá anuas</span>
<lb n="1374"/><span>uirthi,” agus do chrom sí ar ghol.</span></p>
<lb n="1375"/>
<lb n="1376"/><p><span>Mo ghreidhin í an bhean bhocht, níorbh’ iongnadh dhi bheith</span>
<lb n="1377"/><span>cráidhte.</span>
<lb n="1378"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1379"/><p><span>“Dhera ná bhí ’ár mbodhradh,” arsa Donncha, “tu ag</span>
<lb n="1380"/><span>iarraidh a mhilleán a chur ar an lei —,” ach díreach annsain</span>
<lb n="1381"/><span>’seadh tháinig a chuimhne dho gur chuir sé féin mám salainn</span>
<lb n="1382"/><span>sa chorcán.  “Dar a leabhar-sa,” ar seisean leis féin,</span>
<lb n="1383"/><span>“me fhéin a loit a leite.  Ach cad dob’ áil liom ag</span>
<lb n="1384"/><span>cainnt?” ar seisean, “dar ndóigh, ní dheunfadh doirnín</span>
<lb n="1385"/><span>salainn chomh diabhail goirt sin ar fad í.”  Ní dubhairt</span>
<lb n="1386"/><span>sé faic ós árd!</span></p>
<lb n="1387"/>
<lb n="1388"/><p><span>Do cheap Geannc bocht gurab é féin a mhill an leite,</span>
<lb n="1389"/><span>ach ambasa má cheap, níor shleamhnuigh aon phioc dá thuairisg</span>
<lb n="1390"/><span>uaidh.  Do bhí eagla air roime n’ athair.  Níor leig Máirín</span>
<lb n="1391"/><span>ná Neil Óg ortha go raibh aon eolas aca féin olc, maith</span>
<lb n="1392"/><span>ná donaidhe ar cad d’imthigh ar an leitin.  D’éirigh gach</span>
<lb n="1393"/><span>aoinne go brónach ó’n mbórd gan greim a bhlaiseadh, agus</span>
<lb n="1394"/><span>do shuidheadar cois na teine go neamh-chainnteach.  Do bhí</span>
<lb n="1395"/><span>Donncha ag machtnamh go dian ar an sgeul.  Fé dheire</span>
<lb n="1396"/><span>do labhair sé.</span></p>
<lb n="1397"/>
<lb n="1398"/><p><span>“Ní naon tairbhe bheith ag cainnt,” ar seisean, “ach</span>
<lb n="1399"/><span>tá mío-rath éigin ar an tigh seo seach is a bhfuil de thighthe</span>
<lb n="1400"/><span>eile sa pharóiste.  Ní mar a chéile an leite a bhíonn sa</span>
<lb n="1401"/><span>tigh seo ’s a bhíonn i n-aon tigh eile.  Ní bhíonn sí choidhche</span>
<lb n="1402"/><span>go bhfeudfadh duine í dh’ithe.  Ní fheadar ’en tsaoghal cad</span>
<lb n="1403"/><span>é an crann atá anuas uirthi.  Éirighimís aisti mar leite.</span>
<lb n="1404"/><span>Caithimís uainn í.  Ná hithimís a thuilleadh dhi.  Badh mhór</span>
<lb n="1405"/><span>an suaimhneas ar a dtigh é.  Éirighimís aisti i n-ainm Dé.</span></p>
<lb n="1406"/>
<lb n="1407"/><p><span>“Ní itheann, a ’dhaltha, Donncha so ’gam-sa aon ghreim</span>
<lb n="1408"/><span>leitean anois,” arsa Neil le Cáitín Mhá Gabha mí ’n-a</span>
<lb n="1409"/><span>dhiaidh sain agus iad ag cainnt le chéile taobh amuich de</span>
<lb n="1410"/><span>dhoras an tséipéil, Domhnach.  “D’éirigh sé aisti, a chroidhe.</span>
<lb n="1411"/><span>Is fearr leis braonín beag té d’fhagháil tráthnóna tar</span>
<lb n="1412"/><span>éis teacht ó’n ngort do.”</span></p>
<lb n="1413"/>
<lb n="1414"/><p><span>“Dhera! is ná fuil fhios ag an saoghal,” arsa Cáitín,</span>
<lb n="1415"/><span>“gurab é an braonín beag té is oireamhnaighe dho, leis</span>
<lb n="1416"/><span>tar éis an lae!”</span>
<lb n="1417"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1418"/><p><span>MÉINÍN.</span></p>
<lb n="1419"/>
<lb n="1420"/><p><span>Cailín óg i n-aois a hocht mbliadhan déag — bhí sí ag</span>
<lb n="1421"/><span>amhrán i lár na sráide.  Amhrán éigin i dtaobh</span>
<lb n="1422"/><span>saothair curadóireachta a bhí aici, óir deireadh</span>
<lb n="1423"/><span>sí i ndeire gach bhéarsa —</span></p>
<lb n="1424"/>
<lb n="1425"/><p><span>“’S is baoghal liom féin nach féidir leat-sa</span>
<lb n="1426"/><span>Leaca an Bháin a threabhadh,”</span></p>
<lb n="1427"/>
<lb n="1428"/><p><span>agus, dar guth na cuaiche, ba mhaith an sás í chun ceol a</span>
<lb n="1429"/><span>ghabháil.  Do bhaineadh sí mac alla as taobh na sráide</span>
<lb n="1430"/><span>leis.</span></p>
<lb n="1431"/>
<lb n="1432"/><p><span>Do bhí sgata mór de mhuinntir na tuaithe bailighthe ’na</span>
<lb n="1433"/><span>timcheall agus breághthacht ar a gcroidhe agus iad ’á moladh</span>
<lb n="1434"/><span>gan doicheall, gan teorainn.  “Mhuise, mo ghradh deoil</span>
<lb n="1435"/><span>thu!” adeireadh duine.  “Chugham aniar thu!” adeireadh</span>
<lb n="1436"/><span>fear eile.  “Mhuise, ’chroidhe,” adeireadh seanbhean, “nach</span>
<lb n="1437"/><span>breagh an rud an óige?”</span></p>
<lb n="1438"/>
<lb n="1439"/><p><span>Níor chailín ró-árd í ná ró-íseal, ná ní déarfainn</span>
<lb n="1440"/><span>go raibh sí téagarta, ná caol.  Bhí sí ’na preabaire de</span>
<lb n="1441"/><span>chailín chruaidh anamamhail.  Bhí sí fionna-ruadh agus a</span>
<lb n="1442"/><span>glib ag dul isteach ’na súilibh.  Bhí breicneach innte.  Do</span>
<lb n="1443"/><span>bhí mala duine uirthi nár bh’fhuiriste eagla a chur air.  ’Sé</span>
<lb n="1444"/><span>a buailfidhe isteach it’ aigne agus tú ag féachaint uirthi</span>
<lb n="1445"/><span>gur duine í go raibh a fhios aici cad a bhí ’á dhéanamh aici</span>
<lb n="1446"/><span>agus tu ag féachaint uirthi; agus cad a dhéanfadh sí chomh</span>
<lb n="1447"/><span>luath agus bheadh an méid sin déanta aici; agus arís, cad</span>
<lb n="1448"/><span>a dhéanfadh sí dá ritheadh capall nó dá dtéigheadh tigh tré</span>
<lb n="1449"/><span>theine nó dá dtugadh sgafaire d’fhear óg póg di, nó dá</span>
<lb n="1450"/><span>dtuiteadh aon ní mío-chuibheasach mar sin amach go hobann</span>
<lb n="1451"/><span>— ainnir ná faighfidhe i n-aisge choidhche ceal lán-chomhthrom</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1452"/><p><span>a meabhrach agus a géarchúise.  Bhí brat uirthi agus é</span>
<lb n="1453"/><span>fillte ar chuma ná raibh air ach trí cúinní agus bhí an cúinne</span>
<lb n="1454"/><span>láir ar sileadh síos le n-a sálaibh.  Ní raibh aon ní ar a</span>
<lb n="1455"/><span>ceann ná ar a muinéal.</span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>Nuair a bhí an t-amhrán ráidhte aici do stad an cailín</span>
<lb n="1458"/><span>agus do shiubhail sí ar an gcuideachtain go léir ag tathant</span>
<lb n="1459"/><span>ortha na hamhráin a cheannach uaithe.  “Pinginn a’ ceann</span>
<lb n="1460"/><span>atá ortha, a bhean,” ar sise leis an tsean-mhnaoi a bhí ag</span>
<lb n="1461"/><span>moladh na hóige.  “Mhuise, a ghradh dhil, tógfad ceann</span>
<lb n="1462"/><span>uait,” ar sí sin, “ar shon ná féadfainn féin é léigheamh</span>
<lb n="1463"/><span>dá bhfaghainn Éire air,” agus do thosnuigh sí ag cuardach</span>
<lb n="1464"/><span>cá raibh a póca.</span></p>
<lb n="1465"/>
<lb n="1466"/><p><span>Níorbh’ fhuirist sin d’fhagháil, dar ndóigh, toisg mío-</span>
<lb n="1467"/><span>chomhthromaighe na háite ’n-a raibh an póca agus a dheacra</span>
<lb n="1468"/><span>a bhéal d’aimsiú.  Tar éis iomad útamála, ámhthach, do</span>
<lb n="1469"/><span>fuarthas an póca agus do tairngeadh an sparán ó’n</span>
<lb n="1470"/><span>doimhneas dob’ íochtaraighe a bhí ann.  Annsain tar éis</span>
<lb n="1471"/><span>a lán córdaí casta do bhí air a sgaoileadh agus snaidhm</span>
<lb n="1472"/><span>achrannach a bhí ar a bhéal a bhogadh do fuarthas an phinginn</span>
<lb n="1473"/><span>agus tugadh mar mhalairt ar an “mbeailit” é.</span></p>
<lb n="1474"/>
<lb n="1475"/><p><span>Nuair a fuair an t-amhránaidhe fionna-ruadh an phinginn</span>
<lb n="1476"/><span>bhí sé istigh ’na stoca aici an fhaid a bheithfá a rádh “Dia</span>
<lb n="1477"/><span>lem’ anam,” agus bhí sí an uair chéadna ag rádh rud éigin</span>
<lb n="1478"/><span>i dtaobh an cheangail lae is bliadna a thugadh Fionn ar a</span>
<lb n="1479"/><span>churrachán agus i dtaobh lucht casta córdaí ar sparánaibh</span>
<lb n="1480"/><span>caola; ach ní chualaidh an tseanbhean í — bhí sí sin ag cur</span>
<lb n="1481"/><span>na beailite go cúramach isteach sa sparán.</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>D’imthigh an cailín óg tamaillín beag suas an tsráid</span>
<lb n="1484"/><span>agus do bhain sí crothadh as a ceann chun an ghlib a chur as a</span>
<lb n="1485"/><span>súilibh, agus do chrom sí ar “Leaca an Bháin” arís agus</span>
<lb n="1486"/><span>do bhailigh sí gasra eile agus do fuair sí roinnt phingní</span>
<lb n="1487"/><span>agus do chuir cuid aca ’na stoca agus do choinnibh an</span>
<lb n="1488"/><span>chuid eile ’na láimh.</span></p>
<lb n="1489"/>
<lb n="1490"/><p><span>Bhí sí mar sin go dtí tráthnóna.  D’éirigh sí as an</span>
<lb n="1491"/><span>gcantaireacht annsain agus d’imthigh sí léi.  Bhí tigh</span>
<lb n="1492"/><span>búistéara ar an slighe roimpi agus nuair a bhí an cailín</span>
<lb n="1493"/><span>ag déanamh ar an tigh bhí ceathramha chaoirfheola ar chrúca</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1494"/><p><span>ó’n taobh amuich.  Nílim ag cur amhrais ar aoinne — ba</span>
<lb n="1495"/><span>shuarach liom sain — ach nuair a bhí an cailín gabhtha thar an</span>
<lb n="1496"/><span>siopa ní raibh an chaoirfheoil ar an gcrúca.</span></p>
<lb n="1497"/>
<lb n="1498"/><p><span>Bhí sí ag imtheacht léi go dtáinig sí go dtí áit a bhí taobh</span>
<lb n="1499"/><span>amuich de’n bhaile beagán.  Do bhí cruinniú mór annsain</span>
<lb n="1500"/><span>d’asalaibh agus de pháistíbh beaga leath-nochtuighthe agus</span>
<lb n="1501"/><span>de mhnáibh gioblacha agus de thrucaillibh asal go raibh potaí</span>
<lb n="1502"/><span>gorma agus leathlaidhthe dearga ortha, agus de mheal-</span>
<lb n="1503"/><span>bhógaibh go raibh cúinní stáin agus tairrngí práis ortha</span>
<lb n="1504"/><span>agus de cheaintíníbh agus de stánánaibh agus de neithibh</span>
<lb n="1505"/><span>eile ba liosta le háireamh.  Do chuaidh an cailín mar a</span>
<lb n="1506"/><span>raibh garsún beag go raibh a leath leis agus é ag cur sgaimhe</span>
<lb n="1507"/><span>agus smuilc air féin tré choiléar asail agus sgata de</span>
<lb n="1508"/><span>pháistíbh níos óige agus níos nochtuighthe ná é féin mar</span>
<lb n="1509"/><span>lucht molta agus féachana aige; agus gur uathbhás saoghail</span>
<lb n="1510"/><span>leo na cumaí greannmhara a chuireadh an dearbhráthair</span>
<lb n="1511"/><span>mór air féin.</span></p>
<lb n="1512"/>
<lb n="1513"/><p><span>“Cá bhfuil m’athair?” ar sise.</span></p>
<lb n="1514"/>
<lb n="1515"/><p><span>“Ag díol asail,” ars’ an buachaillín, agus do dhún</span>
<lb n="1516"/><span>sé súil agus d’osgail sé an ceann eile go han-leathan</span>
<lb n="1517"/><span>agus do bhain sé casadh as a bhéal ar shlighe gur fé bhun</span>
<lb n="1518"/><span>a chluaise deise a bhí an chuid sin dá aghaidh i n-ionad bheith</span>
<lb n="1519"/><span>fé’n sróin.  Do liúigh na páistí beaga agus bhíodar féin</span>
<lb n="1520"/><span>ag iarraidh an smuilc chéadna a chur ortha féin.</span></p>
<lb n="1521"/>
<lb n="1522"/><p><span>“Cia leis?” ars’ an cailín, ag tagairt do dhíol an</span>
<lb n="1523"/><span>asail.</span></p>
<lb n="1524"/>
<lb n="1525"/><p><span>“Le duine de’n Chloinn Bhuidhe,” ars’ an smulcaire.</span></p>
<lb n="1526"/>
<lb n="1527"/><p><span>Treabh eile de lucht ealadhan na sáspan ab’ eadh an</span>
<lb n="1528"/><span>Chlann Bhuidhe ná raibh aon ghaol aca le muinntir an chailín</span>
<lb n="1529"/><span>— an Chlann Ruadh.</span></p>
<lb n="1530"/>
<lb n="1531"/><p><span>Do-chuaidh an cailín anonn mar a raibh a máthair.  Do</span>
<lb n="1532"/><span>bhí sí sin ’na suidhe ar mhealbhóig a fir agus a tighearna,</span>
<lb n="1533"/><span>agus í ag cur paiste ar ghlúin le balcais chos an tighearna</span>
<lb n="1534"/><span>chéadna, agus, mar is béas le n-a comh-mhnáibh i seomraíbh</span>
<lb n="1535"/><span>sámháin agus suidhte, do bhí toit agus gal dá chaitheamh aice</span>
<lb n="1536"/><span>de’n tobac — ní raibh de dheifir i nós a chaithte ach gur i</span>
<lb n="1537"/><span>bpíp a bhí sé ag an stánaire mná.  Thug an cailín an</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1538"/><p><span>t-airgead a bhí ’na láimh aici do bhean an tóiteáin tobac.</span>
<lb n="1539"/><span>Ní dubhairt sí aon rud mar gheall ar an airgead a bhí sa</span>
<lb n="1540"/><span>stoca.</span></p>
<lb n="1541"/>
<lb n="1542"/><p><span>Nuair a bhí an tráthnóna ag dul chun fíor-dheireannais</span>
<lb n="1543"/><span>agus nuair ná raibh sínsear na Cloinne Ruaidhe ag teacht,</span>
<lb n="1544"/><span>do cuireadh garsún na smulc dá chuardach.  Níor ghaibh</span>
<lb n="1545"/><span>dúthracht mhór é sin chun na hoibre, óir is náireach a rádh</span>
<lb n="1546"/><span>nár chás leis ná tiocfadh a dhaid ar ais chúcha go deo ná</span>
<lb n="1547"/><span>go bráth; agus do dhein sé iomarbháidh fhada le n-a mháthair</span>
<lb n="1548"/><span>i dtaobh an sgéil; ach do dhein sise tathant ba mhó air —</span>
<lb n="1549"/><span>le leath-ama an asail — agus d’imthigh an buachaillín agus</span>
<lb n="1550"/><span>glórtha bróin agus croidhe-bhriste dá dhéanamh aige os</span>
<lb n="1551"/><span>árd.  Nuair a bhí sé tamall síos an bóthar do chonnaic</span>
<lb n="1552"/><span>sé duine uasal ag bualadh aníos chuige.  D’éirigh ar an</span>
<lb n="1553"/><span>mbuaidhirt aige gur thruagh Mhuire leat an firín bocht</span>
<lb n="1554"/><span>le hiomad an bhróin a bhí air, agus a dhrom le claidhe.</span></p>
<lb n="1555"/>
<lb n="1556"/><p><span>“Och a gharsúinín bhoicht,” ars’ an duine uasal, “cad</span>
<lb n="1557"/><span>tá ad’ chur ag gol?”</span></p>
<lb n="1558"/>
<lb n="1559"/><p><span>“Goile mór is beagán lóin, a dhuine uasail,” ars’ an</span>
<lb n="1560"/><span>buachaillín bocht.  “Greim níor itheas ó ’réir, a dhuine</span>
<lb n="1561"/><span>uasail.  Le hanmann do mharbh agus let’ anmann féin,</span>
<lb n="1562"/><span>tr’om cabhair nó congnamh éigin.  Tá m’athair sa chré, a</span>
<lb n="1563"/><span>dhuine uasail, agus mo mháthair san óispidéal agus níl</span>
<lb n="1564"/><span>duine im’ chúram ach me im’ dhílleachtaidhe bhocht.  Ar son</span>
<lb n="1565"/><span>Dia — mhuise go bhfágaidh Dia do shláinte agat, a dhuine</span>
<lb n="1566"/><span>uasail, agus ná raibh ocras ar aoinne bhaineas leat go</span>
<lb n="1567"/><span>bráth!”</span></p>
<lb n="1568"/>
<lb n="1569"/><p><span>Fuair sé dá phinginn ó’n amadán duine uasail agus</span>
<lb n="1570"/><span>do chuir sain misneach ní b’fhearr air chun dul ar lorg</span>
<lb n="1571"/><span>a athar.  ’Sé céad rud a dhein sé ná lúbán de’n tobac</span>
<lb n="1572"/><span>go dtugtar “Eirball Cuit” air a cheannach ar an dá</span>
<lb n="1573"/><span>phinginn.  Do bhain sé píosa de’n “eirball” le n-a</span>
<lb n="1574"/><span>fhiacla agus do chuir ’n-a bhéal é ’á chogaint.  Do bhí cleas</span>
<lb n="1575"/><span>iongantach aige chun seilí a chaitheamh.  Do chrústóchadh sé</span>
<lb n="1576"/><span>rud ceithre slata uaidh leis, tré mhannt a bhí ’na fhiaclaibh.</span></p>
<lb n="1577"/>
<lb n="1578"/><p><span>Do-chonnaic sé bean uasal ag gabháil ’n-a threo agus</span>
<lb n="1579"/><span>gadhairín ar éill aici agus bhí cuma plubartha beathuighthe</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1580"/><p><span>ar an ngadhairín.  Níor thaithin an gadhar sain leis an</span>
<lb n="1581"/><span>mbuachaillín bocht ar chuma éigin, agus nuair a bhí sé ag</span>
<lb n="1582"/><span>gabháil thairis do steall sé súghlach an tobac isteach idir</span>
<lb n="1583"/><span>an dá shúil air.  Do leig an peata gadhair glam as agus</span>
<lb n="1584"/><span>do dhein sé mairg mhór agus tré-chéile agus do bhí an</span>
<lb n="1585"/><span>bhean uasal go cásmhar agus an tsráid go léir go buaidheartha.</span>
<lb n="1586"/><span>Rug sí léi an gadhar go dtí dochtúir speisialta súl ’na</span>
<lb n="1587"/><span>dhiaidh sin, agus do chuir seisean spéaclaí gorma air agus</span>
<lb n="1588"/><span>fuair sé cúig giní mar dhíolaidheacht as a chuid saothair.</span></p>
<lb n="1589"/>
<lb n="1590"/><p><span>Do bhí an buachaillín bocht sásta go leor leis féin um</span>
<lb n="1591"/><span>an dtaca sain agus thosnuigh sé ar cheann na sráide agus</span>
<lb n="1592"/><span>do chuarduigh sé leis gach tigh go raibh bairrlí agus buidéil</span>
<lb n="1593"/><span>ann.  Níor chuarduigh sé aon tigh eile.  Ní fheadar-sa cad</span>
<lb n="1594"/><span>’na thaobh.  Ach pé sgeal é, ní bhfuair sé i n-aon tigh é.</span></p>
<lb n="1595"/>
<lb n="1596"/><p><span>I gcionn tamaill chuala sé geoin mhór agus clampar</span>
<lb n="1597"/><span>thíos i mbun na sráide.  Níor chuarduigh sé aon tigh eile</span>
<lb n="1598"/><span>ach d’imthigh air síos.  Is amhlaidh do bhí ann ná an Chlann</span>
<lb n="1599"/><span>Bhuidhe agus an Chlann Ruadh ag gabháil de dhornaibh agus</span>
<lb n="1600"/><span>d’fhuipeannaibh ar easnaibh agus ar mhullaighibh ceann a</span>
<lb n="1601"/><span>chéile mar ba dhual agus mar ba bhéas leo an uile shíorraidh-</span>
<lb n="1602"/><span>eacht roimis an uile shaoghal.  Is gránna an rud bruighean,</span>
<lb n="1603"/><span>ach bíodh gurab eadh, is mó go mór an tsuim a bhíonn ag an</span>
<lb n="1604"/><span>sluagh ann ná dá mbeadh daoine ag déanamh muinnteardhais</span>
<lb n="1605"/><span>agus grádh croidhe dá chéile.  Do bhí sluagh mór bailighthe</span>
<lb n="1606"/><span>timcheall na dtrodairí agus iad uile ar sgiobthaigh chun</span>
<lb n="1607"/><span>an greann go léir d’fheiscint.  An buachaillín beag, ní</span>
<lb n="1608"/><span>raibh sé díomhaoin.  Bhí sé i gcomhgar a athar agus nuair</span>
<lb n="1609"/><span>a gheibheadh sé caoi cóir chuige do chuireadh sé púróg cloiche</span>
<lb n="1610"/><span>ag léimrigh de mhalainn duine éigin de’n Chlainn Bhuidhe.</span></p>
<lb n="1611"/>
<lb n="1612"/><p><span>I gcionn tamaill tháinig lucht na dlighe a chur i bhfeidhm</span>
<lb n="1613"/><span>agus do ghabhadar an dá Chlainn, idir Bhuidhe agus Ruadh</span>
<lb n="1614"/><span>dhóibh, agus do chuireadar i n-uaigneas agus i gciúineas</span>
<lb n="1615"/><span>an phríosúin na stánairí go léir.  Ní mór dom a rádh</span>
<lb n="1616"/><span>annso, ámh, mar laghdú ar mhío-chlú na gabhála sain, nach</span>
<lb n="1617"/><span>ar ais ach ar ró-éigean a rugadh ruadh ná buidhe iad go</span>
<lb n="1618"/><span>dtí an carcar cruaidh sin.  Ach cá tairbhe gail agus gaisge</span>
<lb n="1619"/><span>i n-aghaidh troime slógh síothmhaor?</span>
<lb n="1620"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1621"/><p><span>D’imthigh an buachaillín mar a raibh an bhanluct stáin.</span></p>
<lb n="1622"/>
<lb n="1623"/><p><span>“Tá sé istigh,” ar seisean agus ní dubhairt sé cad</span>
<lb n="1624"/><span>é an áit ná aon rud eile.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>“Ól nó bruighean?” ars’ an mháthair.</span></p>
<lb n="1627"/>
<lb n="1628"/><p><span>“Bruighean” ar seisean go grod agus shleamhnuigh</span>
<lb n="1629"/><span>sé suas an bóthar tamall agus do ghoid sé gabhál féir</span>
<lb n="1630"/><span>dos na hasalaibh as iothlainn feirmeora, agus trí cinn</span>
<lb n="1631"/><span>d’uibhe cearc a fuair sé sa choca féir, agus tháinig sé</span>
<lb n="1632"/><span>a-bhaile agus do chuaidh sé a chodladh fé thrucaill asail.</span></p>
<lb n="1633"/>
<lb n="1634"/><p><span>Tá aithne agam-sa ar dhaoinibh agus bheadh náire ortha</span>
<lb n="1635"/><span>bheith i bpríosún.  Ní bhíonn Ridirí an Stáin amhlaidh.  Bhí</span>
<lb n="1636"/><span>an dá Chlainn istigh agus iad go súgach agus gach re amhrán</span>
<lb n="1637"/><span>aca agus iad ag trácht ar ghorraidhthibh agus ar stánannaibh</span>
<lb n="1638"/><span>agus ar chorcánaibh briste agus ar iomad de neithibh eile</span>
<lb n="1639"/><span>a bhaineas le healadhain déanta na sáspan.  As sain</span>
<lb n="1640"/><span>d’éirigheadar ar bhladar le chéile agus ar chuardach a</span>
<lb n="1641"/><span>dhéanamh ar a gcraobhaibh geinealaighe agus gaoil.  B’é</span>
<lb n="1642"/><span>tháinig as sain gur ceapadh gur mhaith a dhéanfaidís é agus</span>
<lb n="1643"/><span>ceangal pósta do dhéanamh idir an dá Chlainn.  Adubhairt</span>
<lb n="1644"/><span>Sinnsear na Clainne Ruaidhe le Sinnsear na Clainne</span>
<lb n="1645"/><span>Buidhe:—</span></p>
<lb n="1646"/>
<lb n="1647"/><p><span>“Tá Méinín agam-sa,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1648"/>
<lb n="1649"/><p><span>“Agus Cluasach agam-sa,” ars’ an fear Buidhe.</span></p>
<lb n="1650"/>
<lb n="1651"/><p><span>Do dhein sain sgéal socair de.  Bhíodar chomh pósta</span>
<lb n="1652"/><span>agus dá luaidhtí de’n altóir fé thrí iad.  Níor cuireadh</span>
<lb n="1653"/><span>isteach a thuilleadh ar an sgéal.  Thabharfadh an Chlann</span>
<lb n="1654"/><span>Ruadh asal óg agus trucaill do Mhéinín agus bhí culaith</span>
<lb n="1655"/><span>an asail ag an gCluasach.  Cad eile bheadh uatha, ná ó aon</span>
<lb n="1656"/><span>stánaire eile</span></p>
<lb n="1657"/>
<lb n="1658"/><p><span>Lá ar n-a mháireach do sgaoileadh amach na fir Bhuidhe</span>
<lb n="1659"/><span>agus na fir Ruadha.  Bhí an bhantracht ag feitheamh leo</span>
<lb n="1660"/><span>ag cúinne na bearraice.  Ní mór an t-airgead a bhí ag</span>
<lb n="1661"/><span>aoinne aca ach do bhailigheadar a raibh aca agus do chuadar</span>
<lb n="1662"/><span>isteach i dtigh i raibh adhbhar múchta tarta agus do fuaireadar</span>
<lb n="1663"/><span>galún de’n lionn dubh go raibh cúbhrán ar a bharr.  Do</span>
<lb n="1664"/><span>tugadh a chuid féin do gach duine.  Chroth cuid aca piobar</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1665"/><p><span>air, óir deirtear go ndeineann sé níos bríoghmaire nó</span>
<lb n="1666"/><span>níos teó nó níos rud-éigin an pórtar.  Annsain thug</span>
<lb n="1667"/><span>gach duine aca múchadh agus bás obann dá thart féin.</span></p>
<lb n="1668"/>
<lb n="1669"/><p><span>Do chuaidh an Ruadh-stánaire ag triall ar Mhéinín.</span></p>
<lb n="1670"/>
<lb n="1671"/><p><span>“Tá do chóta bán déanta,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1672"/>
<lb n="1673"/><p><span>“Mhuise le hanmann do mharbh!” ar sise, “agus</span>
<lb n="1674"/><span>cad é féin?”</span></p>
<lb n="1675"/>
<lb n="1676"/><p><span>“An Cluasach Buidhe,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1677"/>
<lb n="1678"/><p><span>“Stunaire maith fir, am baisce!” ar sise.  “Do</span>
<lb n="1679"/><span>gheobhainn saghas ba mheasa, agus b’fhéidir ná tiocfadh</span>
<lb n="1680"/><span>saghas ab’ fhearr am’ iarraidh.  Má tá sé buidhe tá croidhe</span>
<lb n="1681"/><span>geal aige.”</span></p>
<lb n="1682"/>
<lb n="1683"/><p><span>Do hinnseadh an comhrádh sain d’athair an Chluasaigh.</span>
<lb n="1684"/><span>“Seadh,” ar sé.  “Ní fhóghnann leadrán do luath-intinn</span>
<lb n="1685"/><span>ban.  Póstar iad.”</span></p>
<lb n="1686"/>
<lb n="1687"/><p><span>Tugadh an Cluasach agus Méinín i láthair.  Fuair an</span>
<lb n="1688"/><span>tuinncéir ba shine a bhí ann mealbhóg tuinncéara agus</span>
<lb n="1689"/><span>chuir sé ar an dtalamh os a gcomhair é, agus chuir sé lámh</span>
<lb n="1690"/><span>Mhéinín i láimh an Chluasaigh agus annsain chuir sé iarann</span>
<lb n="1691"/><span>sádarála anuas ar an dá láimh.</span></p>
<lb n="1692"/>
<lb n="1693"/><p><span>“Beannacht ar an lánamhain,” ars’ an</span>
<lb n="1694"/><span>seana-stánaire,</span></p>
<lb n="1695"/>
<lb n="1696"/><p><span>“Grádh i gcroidhthibh chúcha,</span>
<lb n="1697"/><span>Rath ar ródaibh ortha,</span>
<lb n="1698"/><span>Gorradh ar fiuchadh aca,</span>
<lb n="1699"/><span>Sliocht i dtrucaill aca.”</span></p>
<lb n="1700"/>
<lb n="1701"/><p><span>D’iompuigh sé ar an gCluasach agus ar seisean:—</span></p>
<lb n="1702"/>
<lb n="1703"/><p><span>“Tabhair dod’ bhean</span>
<lb n="1704"/><span>Grádh ó chroidhe uait</span>
<lb n="1705"/><span>Siubhal gach róid,</span>
<lb n="1706"/><span>Is ól gach dighe leat.</span>
<lb n="1707"/><span>Codladh i gcoiréal</span>
<lb n="1708"/><span>Nó i mbéal teinaoileach:</span>
<lb n="1709"/><span>Má théigheann thar maol</span>
<lb n="1710"/><span>Tabhair faobhar coill di.”</span>
<lb n="1711"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1712"/><p><span>Ar seisean le Méinín:</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>“Seo do chéile,</span>
<lb n="1715"/><span>Tabhair do dílse,</span>
<lb n="1716"/><span>Úmhla déin do,</span>
<lb n="1717"/><span>Buille i mbruighin leis.</span>
<lb n="1718"/><span>Ceol ar shráidibh</span>
<lb n="1719"/><span>Goid ó chruachaibh,</span>
<lb n="1720"/><span>Fuadach tíre,</span>
<lb n="1721"/><span>Déirc ó thuathaibh.”</span></p>
<lb n="1722"/>
<lb n="1723"/><p><span>“Agus anois, a chlann ó,” ars’ an seanduine, “tugaidh</span>
<lb n="1724"/><span>an poc-léim thar paca agus an mear-léim mealbhóige, mar</span>
<lb n="1725"/><span>thug bhur seacht sínsear rómhaibh, agus beidh an gnó déanta.</span></p>
<lb n="1726"/>
<lb n="1727"/><p><span>“Ní háil liom gan tuilleadh,” arsa Méinín.</span></p>
<lb n="1728"/>
<lb n="1729"/><p><span>“Cad sain, a inghean ó?” do ráidh an stánaire aosta</span></p>
<lb n="1730"/>
<lb n="1731"/><p><span>“Pósadh cille agus cléire,” arsa Méinín.</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>Leis sin d’éirigh buaidhirt mhór imeasg lucht an</span>
<lb n="1734"/><span>stáin.  Tháinig sinsir an dá chlann agus do ghabhadar de</span>
<lb n="1735"/><span>chainnteannaibh míne mealltacha ag comhairliú na mná</span>
<lb n="1736"/><span>óige chun leanamhaint go dlúith de nós a sean.  Ach ní</span>
<lb n="1737"/><span>fhéadfaidís ceart ná cóir a bhaint di agus do dhein sí</span>
<lb n="1738"/><span>dío-mholadh agus cáineadh gan chuimse ar phacaibh agus</span>
<lb n="1739"/><span>ar mhealbhógaibh mar úirlisí pósta.  Annsain chuir sí an</span>
<lb n="1740"/><span>sgéal fé bhrághaid na mban.</span></p>
<lb n="1741"/>
<lb n="1742"/><p><span>“Comhairle dhom, a mhná,” ar sise.  “Ná fuil an</span>
<lb n="1743"/><span>ceart agam?”</span></p>
<lb n="1744"/>
<lb n="1745"/><p><span>“Tá,” arsa na mná.</span></p>
<lb n="1746"/>
<lb n="1747"/><p><span>Ní dubhairt na fir a thuilleadh.</span></p>
<lb n="1748"/>
<lb n="1749"/><p><span>“Seo, a Chluasaigh,” arsa Méinín, “gluais leat chun</span>
<lb n="1750"/><span>an tsagairt.”</span></p>
<lb n="1751"/>
<lb n="1752"/><p><span>Do ghluaiseadar go léir — a raibhann díobh Ruadh agus</span>
<lb n="1753"/><span>Buidhe — chun tighe an tsagairt.  Do dhein duine aca</span>
<lb n="1754"/><span>cnagarnach ar an doras le cois ”aipe a bhí aige.  Tháinig</span>
<lb n="1755"/><span>an cailín ’on doras.</span></p>
<lb n="1756"/>
<lb n="1757"/><p><span>“Bhfuil an sagart sa bhaile fu rsa athair an Chluasaigh</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>“Tá sé ag ithe a bhricfeast tar éis Aifrinn,” ar sise.</span>
<lb n="1760"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1761"/><p><span>“Maith mar do thárla,” ars’ an cóisire go léir, agus</span>
<lb n="1762"/><span>seo leó isteach — fir agus mná agus páistí — sar a raibh</span>
<lb n="1763"/><span>uain ag an gcailín “’seadh” ná “ní headh” a rádh.</span>
<lb n="1764"/><span>D’osgluigheadar doras an tseomra mar a raibh an sagart</span>
<lb n="1765"/><span>ag ithe agus ag léigheamh leitreacha.</span></p>
<lb n="1766"/>
<lb n="1767"/><p><span>Duine dob’ eadh an tAthair Tomás go raibh dúil mhór</span>
<lb n="1768"/><span>i ndeagh-bhéasaibh aige agus i maordhacht iomchair agus i</span>
<lb n="1769"/><span>ngach ní eile dá chreideamhnaighe.  Do bhí de mhaordhaighe</span>
<lb n="1770"/><span>ann féin go ndeirtí ná gáireadh sé choidhche.  Do bhí an</span>
<lb n="1771"/><span>ghráin dhearg aige ar ól agus ar lucht óil — agus dá bhrígh</span>
<lb n="1772"/><span>sin ar lucht stáin.</span></p>
<lb n="1773"/>
<lb n="1774"/><p><span>Nuair a chonnaic sé an sgata aerach an doras isteach</span>
<lb n="1775"/><span>chuige gan cuireadh gan iarraidh agus iad chomh neamh-urram-</span>
<lb n="1776"/><span>amhail chomh beag náire, d’óbair go dtiocfadh an liathbhuidhe</span>
<lb n="1777"/><span>ar an duine.  Bhí dhá shúil mhóra air ag féachaint thar</span>
<lb n="1778"/><span>bharraíbh na spéaclaí amach ortha agus bhí an mhaordhacht</span>
<lb n="1779"/><span>chomh mór sain imthighthe ar fán uaidh ná leigfeadh an tocht</span>
<lb n="1780"/><span>feirge dho labhairt leó agus iad a dhíbhirt as an seomra.</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>“Bail ó Dhia ar an obair, a Athair,” arsa athair a</span>
<lb n="1783"/><span>Chluasaigh.  “’Sé capall na hoibre an biadh.  Muicfheoil</span>
<lb n="1784"/><span>atá agat, an eadh?  ’Seadh.  Níl aon bhiadh is taithneamhaighe</span>
<lb n="1785"/><span>ar maidin ná slisne muicfheola agus dhá ubh circe.  Ní</span>
<lb n="1786"/><span>hiongnadh a Athair, tú bheith ag léimrigh as do chroiceann</span>
<lb n="1787"/><span>le teasbach dearg, bail ó Dhia ort.</span></p>
<lb n="1788"/>
<lb n="1789"/><p><span>Do chuir sain fearg bhaoghalach ar an sagart — aoinne</span>
<lb n="1790"/><span>á cheapadh go ndéanfadh sé aon rud chomh huathbhásach le</span>
<lb n="1791"/><span>bheith ag léimrigh i n-ao’ chor, gan trácht olc ná maith ar</span>
<lb n="1792"/><span>bheith ag léimrigh as a chroiceann!  Agus b’ shin masla ar</span>
<lb n="1793"/><span>fad — croicheann do rádh le linn bricfeasta ’n-a sheomra</span>
<lb n="1794"/><span>féin le duine ná déarfadh a lán rudaí dá bhfuil sa Bhíobla</span>
<lb n="1795"/><span>naomhtha os árd.</span></p>
<lb n="1796"/>
<lb n="1797"/><p><span>“Cad a thug annso sibh?” ars’ an tAthair Tomás,</span>
<lb n="1798"/><span>agus do bhí oiread uilc agus míothaithnimh ’n-a chainnt</span>
<lb n="1799"/><span>agus ná ceapfadh aoinne beó a bheith ’na chorp uile ó bhathas</span>
<lb n="1800"/><span>go bonn.</span></p>
<lb n="1801"/>
<lb n="1802"/><p><span>“Mhuise, a Athair, thug,” arsa fear molta na muicfheola</span>
<lb n="1803"/><span>agus na n-ubh, “cúram beag; beirt atá annso agus</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1804"/><p><span>ba mhaith leo go n-árdófá do lámh ós a gcionn agus snaidhm</span>
<lb n="1805"/><span>an ghaid a chur ortha, a’ dtuigeann tú?”</span></p>
<lb n="1806"/>
<lb n="1807"/><p><span>Ní dubhairt an sagart gur thuig ná nár thuig, óir ba</span>
<lb n="1808"/><span>dhroch-mhúineadh ó’n tuinncéir, dar leis, “A’ dtuigeann</span>
<lb n="1809"/><span>tú,” a rádh leis féin.  Do cheap sé ná raibh ach aon tseift</span>
<lb n="1810"/><span>amháin chun iad a dhíbirt an doras amach uaidh.  Níorbh’ olc</span>
<lb n="1811"/><span>an tseift í.</span></p>
<lb n="1812"/>
<lb n="1813"/><p><span>“Ní phósfad gan púnt iad,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1814"/>
<lb n="1815"/><p><span>Thuit an lug ar an lag ag na stánairí go léir.  Níor</span>
<lb n="1816"/><span>imhnigh aoinne aca, toisg gan taithighe a bheith aca ar</span>
<lb n="1817"/><span>phósadh dá leithéid, is dócha, gan an sagart a bheith go baodhach</span>
<lb n="1818"/><span>“ná léighfidhe an tÉgó Bhós,” mar adubhairt an Siota.</span>
<lb n="1819"/><span>Do dheineadar mór-chuid aighnis agus aragóna, ach ní bhogfadh</span>
<lb n="1820"/><span>an tAthair Tomás.  Dubhradar rudaí bagarthacha leis, ach</span>
<lb n="1821"/><span>níorbh’ aon tairbhe é  Cheap sé dá bpósadh sé an bheirt</span>
<lb n="1822"/><span>sin i n-aisge go mbeadh a ainm anáirde imeasg tuinncéirí</span>
<lb n="1823"/><span>na dúthaighe agus gur chuige a thiocfaidís nuair a bheadh</span>
<lb n="1824"/><span>fonn pósta ortha, agus a fhios ag an saoghal ná fuil aon</span>
<lb n="1825"/><span>dream i nÉirinn chomh tugtha do phósadh a dhéanamh leis</span>
<lb n="1826"/><span>na tuinncéirí céadna.  Bhí Méinín ar buile agus í ag</span>
<lb n="1827"/><span>bogadh an doras amach uaidh agus rud éigin dá rádh aici</span>
<lb n="1828"/><span>mar gheall ar “cheathrar sagart”; agus an tuinncéir</span>
<lb n="1829"/><span>Buidhe ag tagairt do “bhráithre” éigin agus do “chaoire</span>
<lb n="1830"/><span>reamhra.”  Chuadar go léir amach ar an mbóthar agus</span>
<lb n="1831"/><span>iad ag cainnt agus ag easgainidhe.  Ní raibh aon rud dá</span>
<lb n="1832"/><span>rádh ag Méinín.  Fé dheire dubhairt sí:—</span></p>
<lb n="1833"/>
<lb n="1834"/><p><span>“Éistighidh,” ar sise.  “Ní fál go haer é.”</span></p>
<lb n="1835"/>
<lb n="1836"/><p><span>“Cionnus?” ar siad.</span></p>
<lb n="1837"/>
<lb n="1838"/><p><span>“Féach,” ar sise, agus thóg sí rud mór dubh amach ó</span>
<lb n="1839"/><span>bheinn a brait — cóta mór an Athar Tomás.  “Fágfam é</span>
<lb n="1840"/><span>seo ar geall,” ar sise.</span></p>
<lb n="1841"/>
<lb n="1842"/><p><span>“’Seadh, dar an nGorradh mór!” arsa na stánairí go</span>
<lb n="1843"/><span>léir, “ach is tú rug buadh ó n-a dtáinig ó Arístotil i</span>
<lb n="1844"/><span>leith.”</span></p>
<lb n="1845"/>
<lb n="1846"/><p><span>Chuadar go dtí “tigh an ghill” agus d’fhagadar an</span>
<lb n="1847"/><span>cóta mór ar geall ann.  Fuaireadar púnt air.  Siúd</span>
<lb n="1848"/><span>leo go léir ar ais arís go dtí an sagart.</span>
<lb n="1849"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1850"/><p><span>Bhí ordú ag an gcailín dá dtagaidís arís gan iad a</span>
<lb n="1851"/><span>leigint isteach ach a rádh ná raibh sé féin sa bhaile.  Sin</span>
<lb n="1852"/><span>nós a bhaineann le deagh-bhéasaibh.  Dubhairt an cailín leo,</span>
<lb n="1853"/><span>amach tríd an bhfuinneoig, ná raibh an tAthair Tomás sa</span>
<lb n="1854"/><span>bhaile ’n-a gcomhair; ach bhí fuar aici bheith ag gabháil deagh-</span>
<lb n="1855"/><span>bhéas le tuinncéiribh.  Do ghluaiseadar sain mór dtimcheall</span>
<lb n="1856"/><span>an tighe agus bhíodar ag féachaint isteach tré gach fuinneóig</span>
<lb n="1857"/><span>ann.  Do bhí an tAthair Tomás bocht agus a chroidhe lán</span>
<lb n="1858"/><span>de dhiombádh agus d’uathbhás na buidhne sin, agus nuair</span>
<lb n="1859"/><span>a leathnuigh stánaire aca srón mór i gcoinnibh fuinneoige</span>
<lb n="1860"/><span>an tseomra ’n-a raibh sé agus d’fhéach isteach air agus</span>
<lb n="1861"/><span>adubhairt — “Tá an púnt againn, a Athair,” bhí an duine</span>
<lb n="1862"/><span>galánta creideamhnach beagnach ag tréigean aon ionntaoibh</span>
<lb n="1863"/><span>a bhí aige as nádúir an duine, ná a uaisleacht aigne ná</span>
<lb n="1864"/><span>a dheigh-iompar.  Do ghlaoidh sé ar an gcailín aimsire</span>
<lb n="1865"/><span>agus fuair sé a leabhar agus a stoil agus a léine bhán.</span></p>
<lb n="1866"/>
<lb n="1867"/><p><span>“Leig isteach na daoine dána olca sain,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>Do leigeadh.</span></p>
<lb n="1870"/>
<lb n="1871"/><p><span>“Sin é an púnt agat, ’Athair,” arsa Méinín agus</span>
<lb n="1872"/><span>do bhuail sí ar an mbórd é.</span></p>
<lb n="1873"/>
<lb n="1874"/><p><span>D’fhéach an tAthair Tomás uirthi le feirg ró-mhóir agus</span>
<lb n="1875"/><span>le mío-thaithneamh ró-uathbhásach, ach is náireach le hinnsint</span>
<lb n="1876"/><span>é, nár chuir sain múisiam ar bith uirthi.</span></p>
<lb n="1877"/>
<lb n="1878"/><p><span>“Tar i leith, a Chluasaigh, a bhuachaill ó!” ar sise.</span></p>
<lb n="1879"/>
<lb n="1880"/><p><span>Do pósadh iad.  “Tar slán, a Chluasaigh,” arsa athair</span>
<lb n="1881"/><span>Mhéinín, “tá bean do dhiongmhála agat.”</span></p>
<lb n="1882"/>
<lb n="1883"/><p><span>“Cá bhfuil ughmacha an asailín, a Chluasaigh,” arsa</span>
<lb n="1884"/><span>Méinín, agus d’imthigheadar leo.  “Gan an fhaid sin</span>
<lb n="1885"/><span>de luigheachán na bliadhna ort, a Athair,” ar siad go léir</span>
<lb n="1886"/><span>agus iad ag cur an doras amach díobh.</span></p>
<lb n="1887"/>
<lb n="1888"/><p><span>Dubhairt an sagart leis an gcailín aimsire gach fuinneóg</span>
<lb n="1889"/><span>insa tigh d’osgailt agus an ghaoth a sgaoileadh isteach agus</span>
<lb n="1890"/><span>an tigh a sguabadh agus a sgiomradh ó bhun barr.  Thóg sé</span>
<lb n="1891"/><span>an púnt ar bharr sgeine an pháipéir go haiclidhe agus</span>
<lb n="1892"/><span>do choinnibh sé amach uaidh faid a ghéige é.</span>
<lb n="1893"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1894"/><p><span>“Beir leat é sin,” ar seisean, “agus tabhair do</span>
<lb n="1895"/><span>Pheig na bPaidreacha é chun a chur amach go Tír na bhFear</span>
<lb n="1896"/><span>nGorm chun paistí dubha a cheannach chun Críostaidhthe a</span>
<lb n="1897"/><span>dhéanamh díobh.”</span></p>
<lb n="1898"/>
<lb n="1899"/><p><span>Maidean lá’r n-a mháireach fuair an tAthair Tomás</span>
<lb n="1900"/><span>leitir go raibh rian pórtair amuich uirthi agus ticéad gill</span>
<lb n="1901"/><span>istigh innti.</span></p>
<lb n="1902"/>
<lb n="1903"/><p><span>“Och,” ars’ an duine bocht.  “Is buan iad clann na</span>
<lb n="1904"/><span>mío-ghrást.”</span>
<lb n="1905"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1906"/><p><span>LIAM NA GIÚISE.</span></p>
<lb n="1907"/>
<lb n="1908"/><p><span>Tá fear ar an mbaile againn-ne.  Liam na Giúise</span>
<lb n="1909"/><span>a tugtar air, i dtaobh go mbíonn móin is giúis</span>
<lb n="1910"/><span>’á ndíol aige sa bhaile mór thíos.  Níl bean ná clann</span>
<lb n="1911"/><span>aige.  Tá feirimín beag talmhan aige, ach ní mór an</span>
<lb n="1912"/><span>chuireadóireacht a dheineann Liam boct air.  Badh dheacair</span>
<lb n="1913"/><span>do sain, mar níl san bhfeirm ar fad ach portach fuar</span>
<lb n="1914"/><span>fliuch ná fásfadh práta ná meacan ann.  Ach mar adubhairt</span>
<lb n="1915"/><span>Liam féin — “an rud badh mheasa leat ar domhan n’fheadaraís</span>
<lb n="1916"/><span>ná gurab é lár do leasa é.”  Tháinig Liam ar imeall an</span>
<lb n="1917"/><span>phortaigh agus do bhain an mhóin agus an ghiúis agus do</span>
<lb n="1918"/><span>thiormuigh iad, agus do bhíodh sé gach lá, nách beag, ar shráid</span>
<lb n="1919"/><span>an bhaile mhóir agus ráil mhóna nó ualach giúise ’á dhíol</span>
<lb n="1920"/><span>aige.</span></p>
<lb n="1921"/>
<lb n="1922"/><p><span>Thárla, tríd sin, gur chuir Liam aithne ar an ól; ach</span>
<lb n="1923"/><span>níorbh’ é an saghas aithne a mheuduigheann tarcuisne é.</span>
<lb n="1924"/><span>Níorbh’ eadh i n-ao’ chor, mar is amhlaidh do meuduigheadh</span>
<lb n="1925"/><span>a urraim do’n ól, agus a dhúil ann, leis an aithne a chuir</span>
<lb n="1926"/><span>sé air.  De dheasgaibh an bhreis aithne sin is minic, slán</span>
<lb n="1927"/><span>mar a n-innstear é, do bhíodh Liam ar mí-threóir ag teacht</span>
<lb n="1928"/><span>a-bhaile tráthnóna agus is minic a thuiteadh a chodladh air</span>
<lb n="1929"/><span>istigh ’sa’ trucail.</span></p>
<lb n="1930"/>
<lb n="1931"/><p><span>Do bhí seana-mhiúil bhuidhe aige.  Ní raibh fhios ag aoinne</span>
<lb n="1932"/><span>cé an t-aos a bhí aici; ach ní fuláir liom nó bhí sí cnag-aosta</span>
<lb n="1933"/><span>go maith, mar ní fheaca-sa aon mhiúil riamh ba mhó ciall</span>
<lb n="1934"/><span>agus meabhair ná í.  Ní mór ná go dtuigeadh sí cad a</span>
<lb n="1935"/><span>bhíodh ar siubhal ’n-a aigne ag Liam, agus do dheineadh sí</span>
<lb n="1936"/><span>rud air i gcómhnaidhe.  Agus nuair ná bíodh Liam ann</span>
<lb n="1937"/><span>chun an rud ceart a dh’innsint di, dheineadh sí féin an gnó</span>
<lb n="1938"/><span>’á iongnais.</span></p>
<lb n="1939"/>
<lb n="1940"/><p><span>Aon tráthnóna thuiteadh a chodladh ar Liam san trucail</span>
<lb n="1941"/><span>istigh, agus é ag teacht a-bhaile, is iongantach an bheartaidheacht</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1942"/><p><span>a ghníodh an mhiúil.  Gluaisigheadh sí léi go socair suaimh-</span>
<lb n="1943"/><span>neasach.  Ní ghaibheadh sí sall ná anall, ná isteach ’sa’ díg,</span>
<lb n="1944"/><span>ná anáirde ar an gclaidhe.  Nuair thagadh sí chun an dorais</span>
<lb n="1945"/><span>do stadadh sí, agus ní chuireadh sí cor ná casadh aisti féin</span>
<lb n="1946"/><span>go ndúisigheadh Liam.</span></p>
<lb n="1947"/>
<lb n="1948"/><p><span>Lá d’á raibh sé ar an mbaile mór, do luigh sé chun</span>
<lb n="1949"/><span>dighe, agus ar a bhóthar a-bhaile dho thuit a chodladh air.</span>
<lb n="1950"/><span>Tháinig an mhiúil a-bhaile leis agus nuair a shroich sí an</span>
<lb n="1951"/><span>tigh, do stad sí ag beul an dorais mar ba ghnáth léi, agus</span>
<lb n="1952"/><span>bhí sí ag feitheamh go foidhneach go dtiocfadh a chiall do Liam</span></p>
<lb n="1953"/>
<lb n="1954"/><p><span>Tá beirt bhuachaillí ar an mbaile — Tadhg Ruadh agus</span>
<lb n="1955"/><span>Seán Catach.  Ní bhíonn aon toirmeasg ar siubhal ná bíonn</span>
<lb n="1956"/><span>an bheirt aca sáithte ann.  Bhí sé de mhí-rath ar Liam go</span>
<lb n="1957"/><span>bhfeacadar súd an mhiúil i mbeul a’ dorais an oidhche sin.</span>
<lb n="1958"/><span>Chonnacadar Liam féin istigh ’sa’ trucail agus é ’n-a</span>
<lb n="1959"/><span>chodladh.  Chromadar ar chogarnaigh.  Annsain do gháireadar</span>
<lb n="1960"/><span>ós íseal.  Bhain Tadhg na cipíní as geata na rálach agus</span>
<lb n="1961"/><span>do thóg amach an geata.</span></p>
<lb n="1962"/>
<lb n="1963"/><p><span>“’Seadh ’nois,” ar seisean i gcogar le Seán.  “Beir</span>
<lb n="1964"/><span>go haireach air.  Seachain ná suathuigh é.  Tóg go réidh é.</span>
<lb n="1965"/><span>Socair!  Socair!  Cuir annso ar an bport é.  Sin é!</span>
<lb n="1966"/><span>Má mhúsgluigheann sé anois táimíd crochta”; agus do</span>
<lb n="1967"/><span>chuireadar Liam bocht uatha ar an dtalamh.  Chuarduigh</span>
<lb n="1968"/><span>Seán pócaí Liam go bhfuair eochair an dorais agus d’osgail</span>
<lb n="1969"/><span>an doras léi.  Do sguradar an mhiúil.  Annsain do</span>
<lb n="1970"/><span>bhaineadar an ráil de’n trucail agus nuair bhí sain deunta</span>
<lb n="1971"/><span>aca do bhaineadar an dá roth uaithe.  Tháinig Tadhg, annsain,</span>
<lb n="1972"/><span>idir dhá leathlaidhe na cairte, rug Seán ar an dá sháilín</span>
<lb n="1973"/><span>agus rugadar leo isteach ’on tigh an chairt.  Annsain</span>
<lb n="1974"/><span>rugadar isteach leo an dá roth agus chuireadar ar an</span>
<lb n="1975"/><span>gcrann iomchair arís iad.  Rugadar an ráil isteach leo</span>
<lb n="1976"/><span>agus cuireadar ar an gcairt arís í.  Rugadar isteach an</span>
<lb n="1977"/><span>mhiúil agus do ghabhadar fé’n dtrucail í, agus a ceann suas</span>
<lb n="1978"/><span>chun na teine.  Annsain rugadar Liam isteach agus chuir-</span>
<lb n="1979"/><span>eadar ’sa’ trucail é agus do dhúnadar an ráil arís.</span></p>
<lb n="1980"/>
<lb n="1981"/><p><span>“Téirigh-se amach, anois,” arsa Seán, “go ndúnad-sa</span>
<lb n="1982"/><span>an doras arís.”</span>
<lb n="1983"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1984"/><p><span>Chuaidh Tadhg amach.  Chuir Seán an glas ar an ndoras,</span>
<lb n="1985"/><span>chuir sé an eochair ar ais arís ’sa’ phóca ceudna ’n-a bhfuair</span>
<lb n="1986"/><span>sé í agus, annsain, tháinig sé amach tríd an bhfuinneoig</span>
<lb n="1987"/><span>go dtí Tadhg.</span></p>
<lb n="1988"/>
<lb n="1989"/><p><span>“’Seadh,” ar seisean, “tá an méid sin deunta go</span>
<lb n="1990"/><span>maith againn agus beidh spórt ar an mbaile ar maidin,</span>
<lb n="1991"/><span>nó tá an riabhach sa sgeul.”</span></p>
<lb n="1992"/>
<lb n="1993"/><p><span>D’imthigheadar ortha a-bhaile agus d’fhan Liam an</span>
<lb n="1994"/><span>oidhche sin go léir ’sa’ trucail istigh, agus is é do chodail</span>
<lb n="1995"/><span>go sámh.</span></p>
<lb n="1996"/>
<lb n="1997"/><p><span>Maidean lá ar n-a mháireach, do ghaibh Seán soir thar</span>
<lb n="1998"/><span>tigh Liam ag dul ag feuchaint na mbó, mar ’dheadh.  Stad</span>
<lb n="1999"/><span>sé ag doras an tighe agus do chuir cluas le héisteacht air</span>
<lb n="2000"/><span>féin.  Ní chuala sé istigh ach Liam agus é ag sranntarnaigh.</span>
<lb n="2001"/><span>Chuir sé a cheann tríd an bhfuinneoig isteach.  Do bhí gach</span>
<lb n="2002"/><span>aon rud istigh díreach ’sa treo cheudna ’n-ar fhág’ sé iad.</span></p>
<lb n="2003"/>
<lb n="2004"/><p><span>Siúd leis amach ar an mbóthar arís.  Chuir sé liúgh</span>
<lb n="2005"/><span>as.  Siúd leis an bóthar siar agus é ag liúirigh.  Tháinig</span>
<lb n="2006"/><span>sé go dtí doras an cheud tighe agus do chrom ar ghabháil</span>
<lb n="2007"/><span>de chiceannaibh air.  “Éirighidh,” ar seisean, agus do lean</span>
<lb n="2008"/><span>se de na ciceannaibh agus de’n ghleo.</span></p>
<lb n="2009"/>
<lb n="2010"/><p><span>“Go sábhálaidh Dia sinn!” arsa fear an tighe ag dul</span>
<lb n="2011"/><span>de léim as a leabaidh amach i lár an tighe.  “Cad é seo</span>
<lb n="2012"/><span>i n-ao’ chor?  Cad tá ort, a dhuine?  Brostuigh!  A Dhia</span>
<lb n="2013"/><span>mhór na bhfeart! a gharsúin, cad a sgannruigh thu?”</span></p>
<lb n="2014"/>
<lb n="2015"/><p><span>“Ochón go deo!” arsa Seán, agus an t-anam ag</span>
<lb n="2016"/><span>tuiteam as le sgannradh mar ’dheadh, “ar son Dia, a</span>
<lb n="2017"/><span>Dhómhnaill, brostuigh ort soir go tigh Liam na Giúise.</span>
<lb n="2018"/><span>Tá cor éigin uathbhásach tugtha air.  Tháinig na púcaí ag</span>
<lb n="2019"/><span>triall air nó d’imir duine éigin draoidheacht air, nó chuir</span>
<lb n="2020"/><span>droch-rud éigin lámh ann.  Tá sé ’sa tigh thoir istigh agus</span>
<lb n="2021"/><span>tá an mhiúil bhuidhe istigh agus í gabhtha fé’n gcairt agus</span>
<lb n="2022"/><span>an ráil ar an gcairt agus Liam istigh innti sínte siar</span>
<lb n="2023"/><span>agus gan gíog ná míog as!  Ochón go deó ó!” arsa Seán</span>
<lb n="2024"/><span>agus siúd leis ar fuaid an bhaile agus gach aon bhéic agus</span>
<lb n="2025"/><span>gach aon liúgh aige agus gach aon chic as na dóirsibh.</span>
<lb n="2026"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="2027"/><p><span>D’éirigh an baile ar fad agus siúd leo soir an bóthar.</span>
<lb n="2028"/><span>Níor fhan cuid aca le n-a gcuid eudaigh a chur ortha i gceart.</span>
<lb n="2029"/><span>Bhí gach aoinne ag rith agus iad ag fásgadh a gcuid balcaisí</span>
<lb n="2030"/><span>ortha an uair cheudna.  Bhailigheadar go léir ós coinne</span>
<lb n="2031"/><span>an tighe amach.  Ní leigfeadh eagla d’aoinne ’ca dul</span>
<lb n="2032"/><span>isteach i n-aice an tighe.  Tháinig Seán Catach.  Do bhí an</span>
<lb n="2033"/><span>eagla air sin chomh maith le cách!  Ca mb’ fháth ná beadh?</span>
<lb n="2034"/><span>“Nách é a fuair a’ sgannradh, mo ghreidhin é!”</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>Do chuir Seán a cheann ’san bhfuinneóig agus d’ fheuch</span>
<lb n="2037"/><span>isteach.  “Ochón!” ar sé, “tá Liam bocht ’sa treo cheudna</span>
<lb n="2038"/><span>fós.  Ochón mo mhairg!”</span></p>
<lb n="2039"/>
<lb n="2040"/><p><span>“Ochón!” ar siad go léir.</span></p>
<lb n="2041"/>
<lb n="2042"/><p><span>Tháinig Tadhg Ruadh ar an bhfuinneóig thall agus d’ fheuch</span>
<lb n="2043"/><span>go sgáthmhar isteach.  Tháinig duine eile agus d’ fheuch go</span>
<lb n="2044"/><span>sgáthmhar isteach.  Tháinig duine eile agus d’ fheuch thar</span>
<lb n="2045"/><span>a ghualainn sin agus tháinig duine eile agus duine eile</span>
<lb n="2046"/><span>agus ba ghearr go raibh an sluagh go léir timcheall an tighe</span>
<lb n="2047"/><span>agus iad ag feuchaint isteach trés na fuinneóga agus</span>
<lb n="2048"/><span>trí pholl na heochrach agus fé’n doras.  Do bhí iongnadh</span>
<lb n="2049"/><span>a gcroidhe ortha.  Ca mb’ fháth ná beadh?</span></p>
<lb n="2050"/>
<lb n="2051"/><p><span>“Dia linn!” arsa Donnchadh Pheig, “connus, ar</span>
<lb n="2052"/><span>thalamh an domhain, a chuaidh an mhiúil agus an trucail</span>
<lb n="2053"/><span>isteach?”</span></p>
<lb n="2054"/>
<lb n="2055"/><p><span>“Och, mo thruagh mhór gan do chiall thu!” arsa Seana-</span>
<lb n="2056"/><span>Dhiarmaid, “nách minic thu ’á chlos go gcuirfidís siúd</span>
<lb n="2057"/><span>isteach i bpoll miongáin thu?”</span></p>
<lb n="2058"/>
<lb n="2059"/><p><span>“Cia hiad féin, ariú?  Na púcaí an eadh?”</span></p>
<lb n="2060"/>
<lb n="2061"/><p><span>“Cé heile, an dóigh leat, cé dheunfadh é?” arsa</span>
<lb n="2062"/><span>Seana-Dhiarmaid.</span></p>
<lb n="2063"/>
<lb n="2064"/><p><span>“Ochón go deo!” arsa Donnchadh.</span></p>
<lb n="2065"/>
<lb n="2066"/><p><span>“Ochón!” ar siad go léir.</span></p>
<lb n="2067"/>
<lb n="2068"/><p><span>“Brisimís an doras,” arsa Tadhg Ruadh, agus do</span>
<lb n="2069"/><span>rug sé féin agus Seán Catach ar shail mhóir ghiúise agus</span>
<lb n="2070"/><span>bhuaileadar buille ar an ndoras leis agus bhriseadar</span>
<lb n="2071"/><span>an doras.</span></p>
<lb n="2072"/>
<lb n="2073"/><p><span>Do chuir duine a cheann isteach.  Dhruid duine eile</span>
<lb n="2074"/><span>isteach i n-aice leis.  Do bhrúghadar go léir tímcheall an</span>
<lb n="2075"/><span>dorais agus d’fheuch cuid aca trés na fuinneoga isteach.</span>
<lb n="2076"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="2077"/><p><span>Do mhúsgail glór an dorais ’á bhriseadh Liam.  D’éirigh</span>
<lb n="2078"/><span>sé aniar agus é ag osnaighil is ag mianfuigheach.  “Ochón</span>
<lb n="2079"/><span>go deo!” as seisean, agus do chuimil sé bas dá shúile</span>
<lb n="2080"/><span>agus d’fheuch thar barra na rálach amach.  “Ó dhe ’Thigh-</span>
<lb n="2081"/><span>earna!” ar seisean, agus d’fheuch sé mór dtimcheall</span>
<lb n="2082"/><span>air féin.  D’fheuch sé ar an dtigh.  D’fheuch sé’ ar an</span>
<lb n="2083"/><span>miúil.  D’fheuch sé ar an dtrucail.  “Ochón go deo!”</span>
<lb n="2084"/><span>ar seisean, “cad é an cor so anois orm?  N’fheadar</span>
<lb n="2085"/><span>an amhlaidh atáim ar meisge?  Nílim ná ar meisge!</span>
<lb n="2086"/><span>Níl meisge ná mearathal orm.  Ach connus tháinig an</span>
<lb n="2087"/><span>mhiúil isteach?  Dhe ra! n’fheudfadh sí teacht isteach is</span>
<lb n="2088"/><span>a dícheall a dheunamh!  Ach ambaiste, tá sí istigh!  Ní</span>
<lb n="2089"/><span>haon mhearathal é.  A’ bhfeacaidh aoinne riamh a leithéid?”</span></p>
<lb n="2090"/>
<lb n="2091"/><p><span>Do labhair duine éigin.  “An tu Liam?” ar sé sin.</span></p>
<lb n="2092"/>
<lb n="2093"/><p><span>“Ambaiste, a dhuine, ní lugha ná a amhras atá orm</span>
<lb n="2094"/><span>nach me.  Dá mbadh mise Liam is ar an taobh amuich do</span>
<lb n="2095"/><span>dhoras a bheinn féin is mo mhiúil!  Ach is dócha gur me</span>
<lb n="2096"/><span>Liam, pé míorbhuilt a thug isteach me.  Mhuise connus, ar</span>
<lb n="2097"/><span>thalamh an domhain a thángamair isteach?  Dá bhfeudadh</span>
<lb n="2098"/><span>an mhiúil teacht isteach an doras féin — rud ná feudfadh —</span>
<lb n="2099"/><span>ná raibh an glas ar an doras agus an eochair im’ pócha;</span>
<lb n="2100"/><span>agus seo agam im’ póca fós í.  Mhuise, a’ bhfeacaidh</span>
<lb n="2101"/><span>aoinne riamh a leithéid?  Cé an diablaidheacht do himrigheadh</span>
<lb n="2102"/><span>orainn?”</span></p>
<lb n="2103"/>
<lb n="2104"/><p><span>Do bhí uathbhás an sgéil orainn go léir.</span></p>
<lb n="2105"/>
<lb n="2106"/><p><span>“Ach ní hé sin an chuid is measa de’n sgeul” arsa</span>
<lb n="2107"/><span>Liam arís.  “Níorbh’ aon díoghbháil miúil is trucail do</span>
<lb n="2108"/><span>theacht isteach — pé slighe thángadar — ach connus a cuirfar</span>
<lb n="2109"/><span>amach arís iad?  Sin í an fhadhb!  Ambaiste is í; agus</span>
<lb n="2110"/><span>ní haon fhadhb shuarach í.  Ó dhe, mo léir! is tá iomard</span>
<lb n="2111"/><span>orm lem’ shaoghal.  Connus a cuirfar amach an mhiúil</span>
<lb n="2112"/><span>bhuidhe, nó connus a tháinig an mhiúil bhuidhe isteach?”</span></p>
<lb n="2113"/>
<lb n="2114"/><p><span>Níor chuimhnigh aoinne ar aon tseift go ceann seacht-</span>
<lb n="2115"/><span>mhaine.  Annsain do ceapadh seift chun an mhiúil bhuidhe</span>
<lb n="2116"/><span>d’fhuasgailt.  Seán Catach agus Tadhg Ruadh do cheap an</span>
<lb n="2117"/><span>plean!</span></p>
<lb n="2118"/>
<lb n="2119"/><p><span>Níor ól Liam na Giúise aon bhraon dighe ó shoin i leith.</span>
<lb n="2120"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="2121"/><p><span>AN TRAONA.</span></p>
<lb n="2122"/>
<lb n="2123"/><p><span>Is iongantach an baile é an baile seo againn-ne ar a</span>
<lb n="2124"/><span>bhfuil de dhaoinibh greannmhara ann.  Sin é a cheapaim</span>
<lb n="2125"/><span>féin, pé sgéal é, agus táim le tamall anois ag tabhairt</span>
<lb n="2126"/><span>gach aoinne aca fé ndeara.  ’Sé mo thuairim láidir go</span>
<lb n="2127"/><span>bhfuil gach duine ar an mbaile greannmhar ar chuma beag</span>
<lb n="2128"/><span>éigin.  Rud eile atá tugtha fé ndeara agam — nach í an</span>
<lb n="2129"/><span>ghreannmhaireacht chéadna atá i n-aon bheirt aca.  Tá a</span>
<lb n="2130"/><span>mheon ait féin i ngach duine ar an mbaile, agus gach aon</span>
<lb n="2131"/><span>mheon go láidir ’n-a dhuine féin, fé mar bhí i mbanbh Sheosaimh.</span>
<lb n="2132"/><span>Ní chualais-se trácht thar an ainmhidhe iongantach sain, is</span>
<lb n="2133"/><span>dócha.  Ní fheaca-sa riamh adhbhar muice chomh haisteach leis</span>
<lb n="2134"/><span>an gcéisín úd.  Ó’n lá a cheannuigh Seosamh ar an sráid</span>
<lb n="2135"/><span>é ní raibh aon éifeacht i n-ao’ chor leis, ach é ag imtheacht</span>
<lb n="2136"/><span>’na dhul amugha bhocht aonair.  Is amhlaidh atá an muicín</span>
<lb n="2137"/><span>sin im’ chuimhne-se agus é ag éalú leis féin ar bog-shodar</span>
<lb n="2138"/><span>ag dul i n-áit éigin ná raibh a fhios ag aoinne ach aige féin.</span>
<lb n="2139"/><span>Is é áit a gheibheadh Seosamh bocht é tráthnóna thiar, tar</span>
<lb n="2140"/><span>éis iomad cuardaigh agus tar éis iomad na nguidhe millte</span>
<lb n="2141"/><span>do chur síos go Belsuibob ar a shon, ach ’n-a shuidhe ar a</span>
<lb n="2142"/><span>spearacha beaga i mbarr an chnuic ag féachaint na fairrge</span>
<lb n="2143"/><span>agus aoibhneas na tíre ’n-a thimcheall, agus doilbheas</span>
<lb n="2144"/><span>agus brón mór ’na dhreach is ’na shúil.  Agus do dheineadh</span>
<lb n="2145"/><span>an muicín sin é sin gach aon lá go dtí gur mhairbh Seosamh</span>
<lb n="2146"/><span>gcóir na Nodlag é.</span></p>
<lb n="2147"/>
<lb n="2148"/><p><span>Do bhí aon bheirt amháin ar an mbaile, ámhthach, agus</span>
<lb n="2149"/><span>ar chuma éigin do bhuail an meon céadna iad.  B’é meon</span>
<lb n="2150"/><span>é ach meon treasnuigheala agus áitimh.  Do dhéanfaidís</span>
<lb n="2151"/><span>argóint ar aon tsórt roda.  Ní íosfaidís i gceart mara</span>
<lb n="2152"/><span>mbeadh duine éigin ag áiteamh leo.  Ní thuitfeadh a chodladh</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="2153"/><p><span>ar aoinne aca mara mbeidís ag argóint le bean a’ tighe</span>
<lb n="2154"/><span>nó le duine éigin insa tseomra i n-aice leo, agus beirt</span>
<lb n="2155"/><span>aca ag liúirigh ar a chéile.</span></p>
<lb n="2156"/>
<lb n="2157"/><p><span>“An Gad” a thugaimís ar dhuine aca, agus Caistín</span>
<lb n="2158"/><span>ar an bhfear eile.  Ní ó n-a athair ná ó n-a shean-athair</span>
<lb n="2159"/><span>a fuair aoinne aca na hainmneacha sain, dar ndóigh; ach</span>
<lb n="2160"/><span>ba mhinic cheana a thugamair-ne ainm cúl le cine ar dhuine</span>
<lb n="2161"/><span>— chun áise agus cómhgair, tá’s agat.  Slibire d’fhear</span>
<lb n="2162"/><span>caol iseadh An Gad agus sgruig de mhuineál fhada idir</span>
<lb n="2163"/><span>an ceann mór trom atá air agus a cholann.  Tá sé bolg-</span>
<lb n="2164"/><span>shúileach, faid-leicneach agus cuma brónach air.  Firín</span>
<lb n="2165"/><span>beag buidhe iseadh Caistín agus glór ana-gharbh cainnte</span>
<lb n="2166"/><span>aige.</span></p>
<lb n="2167"/>
<lb n="2168"/><p><span>Nuair a bhíonn beirt ar aon mheon ba chóir go réidh-</span>
<lb n="2169"/><span>teochaidís.  Do réidhteochadh beirt go mbeadh mian</span>
<lb n="2170"/><span>paidreoireachta ionnta nó mian ciúinis nó mian múchta</span>
<lb n="2171"/><span>tarta, nó aon mhian réasúnta eile.  Ní mar sin do’n bheirt</span>
<lb n="2172"/><span>seo againn-ne — níor réidhtigh duine aca riamh leis an dara</span>
<lb n="2173"/><span>duine.  Nuair a bhuaileadh an Gad leis an gCaistín do bhíodh</span>
<lb n="2174"/><span>deire le réidhteach.  Do théighidís ar na bréithre treasnui-</span>
<lb n="2175"/><span>gheala láithreach bonn baill.  Dheinidís áiteamh.  Deireadh</span>
<lb n="2176"/><span>sean-Pheig Dhiarmada go n-áiteochaidís muc ar shagart;</span>
<lb n="2177"/><span>agus tá’s ag an saoghal gurab ’in craobh agus buadh agus</span>
<lb n="2178"/><span>uachtar argóna.</span></p>
<lb n="2179"/>
<lb n="2180"/><p><span>Ba ghéar na ceisteanna áitimh a bhíodh eatortha uaireanta.</span>
<lb n="2181"/><span>Is cuimhin liom go maith go rabhamair go dtí a haon a</span>
<lb n="2182"/><span>chlog oidhche i dtigh Shean-Dhiarmada ag iarraidh a réidhteach</span>
<lb n="2183"/><span>cad fé ndeara do ghadhar casadh fé thrí sara luigheann sé.</span>
<lb n="2184"/><span>Do fágadh an sgéal gan réidhteach ar a haon a chlog ar</span>
<lb n="2185"/><span>maidin.  Oidhche eile bheadh an bheirt ag sárú a chéile</span>
<lb n="2186"/><span>d’fhéachaint ciaca ba thúisge a deineadh tlú nó casúr;</span>
<lb n="2187"/><span>agus oidhche eile arís dóibh ar malairt tuairime i dtaobh</span>
<lb n="2188"/><span>ciaca an chearc nó an t-ubh ba thús agus ba thosach dá bhfuil</span>
<lb n="2189"/><span>de chearcaibh agus de choileachaibh agus d’ubhaibh anois ann.</span></p>
<lb n="2190"/>
<lb n="2191"/><p><span>Dá mba ná beadh istigh ach aoinne amháin de’n bheirt</span>
<lb n="2192"/><span>do bheadh ciúineas ann ceal aoinne a choimeádfadh ceann</span>
<lb n="2193"/><span>cuinge leis.  Do chuaidh ainm na treasnuigheala amach</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="2194"/><p><span>ortha, tá’s agat, agus ní raghadh aoinne ar na foclaibh</span>
<lb n="2195"/><span>sáruighthe leo ach duine éigin a bheadh ar meisge; agus</span>
<lb n="2196"/><span>b’fhearr leat bheith ag suathadh laithighe ná ag argóint le</span>
<lb n="2197"/><span>duine aca sain.  Níor thuig fear meisge aon rud riamh</span>
<lb n="2198"/><span>ach pílear.</span></p>
<lb n="2199"/>
<lb n="2200"/><p><span>Do bhí Caistín, lá fliuch, ar aonach sa tsráid.  Muc</span>
<lb n="2201"/><span>a bhí le díol aige.  Thosnuigh sé ar argóint go luath ar</span>
<lb n="2202"/><span>maidin, é féin agus an mhuc.  Mian a bhuail í sin gan</span>
<lb n="2203"/><span>dul ar an aonach i n-ao’ chor.  D’éirigh aighneas idir an</span>
<lb n="2204"/><span>bheirt aca ar an mbóthar.  Ag sárú a chéile dhóibh do leag</span>
<lb n="2205"/><span>an mhuc Caistín.  Is amhlaidh a ghaibh sí comhgar idir a dhá</span>
<lb n="2206"/><span>chois.  Fé dheire, ámh, is é Caistín is fearr a dhein sárú</span>
<lb n="2207"/><span>agus b’éigean do’n mhuic gluaiseacht léi, cé nach gan a</span>
<lb n="2208"/><span>mío-shásamh a chur i n-iúl é go gnúsach cneadach.</span></p>
<lb n="2209"/>
<lb n="2210"/><p><span>B’éigean do Chaistín labhairt go fórsach arís nuair</span>
<lb n="2211"/><span>a tháinig ceannaidhe muc chuige a cheap a chur ’n-a luighe</span>
<lb n="2212"/><span>air gur slibire céise a bhí ar chórda aige.</span></p>
<lb n="2213"/>
<lb n="2214"/><p><span>“Céis!” arsa Caistín.  “Léan uait is léir!  Nach</span>
<lb n="2215"/><span>shin shlataire muice chomh breagh is tá ar an aonach?” agus</span>
<lb n="2216"/><span>do bhí colg ar an nduine croidhe ’stigh ag cosaint clú na</span>
<lb n="2217"/><span>muice, “agus a fhios aige féin gur mó cloch mine agus</span>
<lb n="2218"/><span>corcán prátaí a bhí ithte aici, agus gur aige féin ab’ fhearr</span>
<lb n="2219"/><span>a bhí a fhios cad a bhain le muca, agus nach ag gaigí ceannuigh-</span>
<lb n="2220"/><span>theoirí ó chathair na ngríscíní, a’ dtuigeann tú leat me?”</span></p>
<lb n="2221"/>
<lb n="2222"/><p><span>Nuair d’imthigh an ceannaidhe sin thug sé mar chomhairle</span>
<lb n="2223"/><span>deiridh do Chaistín an “slibire” a bhreith a-bhaile leis</span>
<lb n="2224"/><span>agus í chur sa chúinne thuas i bhfochair a sheanmháthar mar</span>
<lb n="2225"/><span>a mbeadh gach ra seach de’n phíp aca araon.  Do chómhairligh</span>
<lb n="2226"/><span>Caistín le fuinneamh dúthrachta do-san dul san áit sin</span>
<lb n="2227"/><span>i bhfuil teine bhreágh bhrothalach i gcóir lucht fuarchrábhaidh</span>
<lb n="2228"/><span>agus fáin an tsaoghail; ach ní dhearna an fear rud air.</span></p>
<lb n="2229"/>
<lb n="2230"/><p><span>Do dhíol sé an mhuc, pé sgéal é, agus do fuair sé a</span>
<lb n="2231"/><span>chuid airgid.  Bhí gnó an lae déanta annsain aige, ach</span>
<lb n="2232"/><span>bhí leisge air tabhairt fé’n mbóthar a-bhaile toisg an</span>
<lb n="2233"/><span>bháisteach a bheith chomh trom.  Do chuir sé a dhrom le doras</span>
<lb n="2234"/><span>agus bhí sé ag sgaoileadh na droch-uaine thairis.  Ní fada</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2235"/><p><span>a bhí sé ann nuair a bhuail an Gad chuige agus leath-cheann</span>
<lb n="2236"/><span>muice fé n-a asgaill aige.</span></p>
<lb n="2237"/>
<lb n="2238"/><p><span>“Nach caillte an uain í, go sábhálaidh Dia snn!”</span>
<lb n="2239"/><span>ars’ an Gad.</span></p>
<lb n="2240"/>
<lb n="2241"/><p><span>“Tá sí breagh bog, mhuise, buidheachas le Dia,” arsa</span>
<lb n="2242"/><span>Caistín.</span></p>
<lb n="2243"/>
<lb n="2244"/><p><span>“Téanamh ort,” ars’ an Gad, “téighimís ó’n bhfear-</span>
<lb n="2245"/><span>thainn.”</span></p>
<lb n="2246"/>
<lb n="2247"/><p><span>D’imthigheadar, agus do bhuail beirt nó triúr eile</span>
<lb n="2248"/><span>leo.  Chuadar isteach agus d’óladar braon agus dhá</span>
<lb n="2249"/><span>bhraon, agus bhíodar ag feitheamh go ngealadh an aimsir.</span>
<lb n="2250"/><span>Ní tháinig aon lagú ar an bhfliche agus do chuir sain moill</span>
<lb n="2251"/><span>ortha.  Do chaitheadar an aimsir ag cainnt agus braon</span>
<lb n="2252"/><span>dá ól anois is arís aca.  Do dhein na braonacha beaga</span>
<lb n="2253"/><span>meidhreach iad agus bhíodar go suairc agus go grádhmhar,</span>
<lb n="2254"/><span>agus is ’mó rud greannmhar a chuireadar tré chéile.  Ní</span>
<lb n="2255"/><span>bhíodh aon rud adeireadh aoinne de’n bheirt (ná aoinne</span>
<lb n="2256"/><span>de’n chuideachtain) ná go sáruigheadh an fear eile é láithreach.</span>
<lb n="2257"/><span>Do bhíodh cuid de’n chuideachtain taobhach le duine aca</span>
<lb n="2258"/><span>agus an chuid eile ag taobhú leis an bhfear eile, agus</span>
<lb n="2259"/><span>iad ag cabhrú leo, mar ’dheadh, ach ní thugaidís de chabhair</span>
<lb n="2260"/><span>dóibh ach “Maith a’ fear, a Ghaid!” a rádh, nó “Mhuise,</span>
<lb n="2261"/><span>mo ghrádh do ghéarchúis, a Chaistín!”  Annsain nuair a</span>
<lb n="2262"/><span>bhíodh an cheist réidhtighthe thagadh tocht grádhmhaire ortha</span>
<lb n="2263"/><span>go léir agus d’ólaidís braon eile agus do bhídís ag crothadh</span>
<lb n="2264"/><span>lámh le chéile agus ag moladh a chéile ins na céimeannaibh</span>
<lb n="2265"/><span>árda.</span></p>
<lb n="2266"/>
<lb n="2267"/><p><span>Ach ar ball do bhuail ceist leo a chuaidh díobh a sgaoileadh.</span>
<lb n="2268"/><span>Sa chainnt dóibh thárla aragóint eatortha i dtaobh traona</span>
<lb n="2269"/><span>agus cionnus a bhíonn sí agus í ag déanamh ceoil agus</span>
<lb n="2270"/><span>seanma.  Dubhairt an Gad gurab amhlaidh a bhíodh sí agus</span>
<lb n="2271"/><span>a gob sáithte i dtalamh aici, agus bhí Caistín ’á áiteamh</span>
<lb n="2272"/><span>gur speabhraoidí a bhí ar an nGad agus nach mar sin a</span>
<lb n="2273"/><span>bhíodh an t-éan i n-ao’ chor ach sínte ar shlait a droma agus</span>
<lb n="2274"/><span>a cosa san aer.  D’éirigh ’na chath cainnte idir an bheirt</span>
<lb n="2275"/><span>agus gach duine aca ar a dhícheall d’iarraidh an duine</span>
<lb n="2276"/><span>eile a chur ar a leas.  Ní bhíodh ponnc áitimh dá dtarraingeadh</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2277"/><p><span>duine aca chuige ná deineadh an fear eile sgaipeadh agus</span>
<lb n="2278"/><span>mion-bhriseadh air, agus, dar ndóigh, is mór an moladh</span>
<lb n="2279"/><span>agus an maoidheamh a deintí do’n té aca a dheineadh neimhní</span>
<lb n="2280"/><span>de phonncaibh a chéile.  Deireadh duine aca, agus crothadh</span>
<lb n="2281"/><span>stuamdha céillidhe dá bhaint as a cheann aige — “Um! do</span>
<lb n="2282"/><span>bhí ’os agam-sa go maith go bhfeicfeadh Caistín an poinnte</span>
<lb n="2283"/><span>sin, agus féach go bhfeacaidh!”  Bhíodh gach aoinne de’n</span>
<lb n="2284"/><span>chuideachtain ag leigint air go bhfeaca sé féin na poinntí</span>
<lb n="2285"/><span>go léir; ach dar ndóigh ní fheaca, ná cuid de, go ceann</span>
<lb n="2286"/><span>cúpla lá ’na dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="2287"/>
<lb n="2288"/><p><span>Níor fhéadadar teacht ar aon fhocal i dtaobh an traona.</span>
<lb n="2289"/><span>Ní fheacaidh aon duine aca riamh traona ag amhrán.  Ach</span>
<lb n="2290"/><span>cé nár fhéadadar réidhteach, ní bheidís sásta i n-ao’ chor</span>
<lb n="2291"/><span>éirghe as an sgéal.  Do bhí righneas aragóna tagaithe ortha</span>
<lb n="2292"/><span>leis an mbraoinín a bhí ólta aca.  Bíonn leadrán mí-</span>
<lb n="2293"/><span>réasúnta mar sin ag gabháil le lucht óil.  Thiocfadh duine</span>
<lb n="2294"/><span>aca chughat agus do chroithfeadh sé lámh leat agus a gháire</span>
<lb n="2295"/><span>’á dhéanamh aige, agus chuirfeadh sé i gcuimhne dhuit gur</span>
<lb n="2296"/><span>mhór an diabhal bitheamhnaigh do sheanathair nó t’athair nó</span>
<lb n="2297"/><span>tú féin “clann na seana-mhuintire, tá’s agat.”  Dá</span>
<lb n="2298"/><span>réidhtightheá leis, d’fhonn suaimhnis, agus a rádh nár mhaith</span>
<lb n="2299"/><span>an saghas do sheanathair ná t’athair ná tú féin, ní stopfadh</span>
<lb n="2300"/><span>sain é.  Do bhéarfadh sé ar láimh arís ort agus do bhrúghfadh</span>
<lb n="2301"/><span>sé na cnámha bochta istigh innti (le corp muinteardhais)</span>
<lb n="2302"/><span>agus thabharfadh sé “an diabhal, moladh is buidheachas leis!”</span>
<lb n="2303"/><span>ná raibh ropaire bitheamhnaigh riamh i nÉirinn ba mhó ná</span>
<lb n="2304"/><span>seana-Dhiarmaid an Bhreasail do sheanathair.”  Bíonn lucht</span>
<lb n="2305"/><span>na dighe go hana-leadránach mar sin gan ghádh, gan riachtanas.</span></p>
<lb n="2306"/>
<lb n="2307"/><p><span>Do lean an Gad agus an fear eile de’n traona go</span>
<lb n="2308"/><span>raibh deireannas na hoidhche ann.  Do chuadar ins na</span>
<lb n="2309"/><span>healadhnaibh diamhra agus ins na cainnteannaibh léigheann-</span>
<lb n="2310"/><span>ta le chéile, ach níorbh’ aon tairbhe é.  Fé dheire thiar thall</span>
<lb n="2311"/><span>tháinig an tráth de’n oidhche nuair éirigheann fear tighe an</span>
<lb n="2312"/><span>óil agus cuireann sé deire, cé gur leasg leis é, leis an</span>
<lb n="2313"/><span>bhféile agus leis an bhfáilte mhór a bhíonn ’na chroidhe do</span>
<lb n="2314"/><span>phobal an tarta nár múchadh, agus dúnann sé doras an</span>
<lb n="2315"/><span>doichill ar lucht íota agus tiorma-sgórnaighe.  D’éirigh fear</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2316"/><p><span>an tábhairne sin agus do chuir sé i gcuimhne do’n chuideachtain</span>
<lb n="2317"/><span>suairc a bhí ann go raibh tráth dúnta tagaithe agus go</span>
<lb n="2318"/><span>mb’fhéidir go mbeadh a muintir sa bhaile ag feitheamh leo.</span>
<lb n="2319"/><span>Tugaim fé ndeara go mbíonn lucht tighe tábhairne go</span>
<lb n="2320"/><span>han-imshníomhach mar sin i dtaobh do mhuintire sa bhaile,</span>
<lb n="2321"/><span>nuair a bhéarfadh an deireannas déidheanach mar sin ort ’n-a</span>
<lb n="2322"/><span>dtigh.</span></p>
<lb n="2323"/>
<lb n="2324"/><p><span>D’éirigh an chuideachta go léir amach ar an sráid.  Ann-</span>
<lb n="2325"/><span>sain d’imthigh fear aca soir agus fear eile siar agus an</span>
<lb n="2326"/><span>tríomhadh fear i n-áit éigin eile.  Do fágadh beirt an</span>
<lb n="2327"/><span>áitimh ’na n-aonar le chéile.  Bhí an ghealach ’na suidhe.  Do</span>
<lb n="2328"/><span>bhí an leath-cheann muice fé n-a asgaill ag an nGad.  Do</span>
<lb n="2329"/><span>ghluais an bheirt leo a-bhaile agus gur mó go mór a bhí</span>
<lb n="2330"/><span>leithead an bhóthair ag goilleamhaint ortha ná a fhaid, óir</span>
<lb n="2331"/><span>do bhí donas éigin ar na cladhthacha an oidhche sin go lúbaidís</span>
<lb n="2332"/><span>amach i lár an bhóthair agus go mbuailidís i gcoinnibh na</span>
<lb n="2333"/><span>beirte, agus d’éirigheadh cnapáin sa bhóthar, ná raibh riamh</span>
<lb n="2334"/><span>roimhe sin ann ná ó shoin, chun barra-thuisle a bhaint asta.</span>
<lb n="2335"/><span>Ach mar sin féin do bhíodar ag mealladh an bhóthair leo.</span>
<lb n="2336"/><span>Ar feadh na haimsire go léir ámhthach, ní dheaghaidh aon</span>
<lb n="2337"/><span>lagú ar sgéal an traona.</span></p>
<lb n="2338"/>
<lb n="2339"/><p><span>“’Sdóigh mhuise, féach!” adeireadh an Gad.  “Dá</span>
<lb n="2340"/><span>mbeitheá ag cainnt go dtuitfeadh an teanga asat, ní</span>
<lb n="2341"/><span>fhéadfá a rádh ach gur sa talamh a bhíonn a gob sáithte aici.”</span></p>
<lb n="2342"/>
<lb n="2343"/><p><span>“Dhe ra éist, a dhuine, is ná cloiseadh aoinne thu.</span>
<lb n="2344"/><span>Cionnus d’fhéadfadh an créatúir bocht a gob a sháth …</span>
<lb n="2345"/><span>seachain an claidhe arís!…  B’fhéidir gur ar charraig</span>
<lb n="2346"/><span>a bheadh sí ’na seasamh agus cionnus d’fhéadfadh sí …  Ó!</span>
<lb n="2347"/><span>féach air sin mar pholl i lár an bhóthair!…  A gob sa</span>
<lb n="2348"/><span>talamh!  Fastaoim!  Is ar a drom a bhíonn sí,” arsa</span>
<lb n="2349"/><span>Caistín.</span></p>
<lb n="2350"/>
<lb n="2351"/><p><span>“Seo ’nois,” arsan Gad, “ní maith liom bheith ag</span>
<lb n="2352"/><span>aragóint, ach ná fuil a fhios agat, má tá aon splannc</span>
<lb n="2353"/><span>meabhrach id’ cheann …”</span></p>
<lb n="2354"/>
<lb n="2355"/><p><span>“Críc, creáic, críc, creáic,” arsa traona istigh i lár</span>
<lb n="2356"/><span>guirt geamhair ar thaobh an bhóthair.</span>
<lb n="2357"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2358"/><p><span>Do stad an bheirt agus do chuireadar cluas ortha</span>
<lb n="2359"/><span>féin.  Diaidh ar ndiaidh tháinig gean gáire ar aghaidh gach</span>
<lb n="2360"/><span>fir aca.</span></p>
<lb n="2361"/>
<lb n="2362"/><p><span>“Féach anois, cad dubhart-sa leat,” arsa Caistín.</span></p>
<lb n="2363"/>
<lb n="2364"/><p><span>Ní thug an Gad aon chluas do ach a rádh féin do rádh.</span></p>
<lb n="2365"/>
<lb n="2366"/><p><span>“Mhuise, mo ghrádh mo shúil!” ar seisean.  “Féach</span>
<lb n="2367"/><span>anois cá bhfuil a gob.”</span></p>
<lb n="2368"/>
<lb n="2369"/><p><span>“Ná feiceann tú a dhá cois?” arsa Caistín.</span></p>
<lb n="2370"/>
<lb n="2371"/><p><span>“Cad é sin ar siubhal agat?” ars’ an Gad.</span></p>
<lb n="2372"/>
<lb n="2373"/><p><span>“Cad iad na speabhraoidí seo ort?” arsa Caistín,</span>
<lb n="2374"/><span>agus d’fhéachadar ar a chéile.</span></p>
<lb n="2375"/>
<lb n="2376"/><p><span>I gcionn tamaill thuigeadar nach le n-a shúilibh cinn</span>
<lb n="2377"/><span>a chonnaic aoinne aca an traona.  Annsain do réidhtigh-</span>
<lb n="2378"/><span>eadar go raghaidís isteach chúichi féachaint cionnus a bhí</span>
<lb n="2379"/><span>sí.  Thugadar fé’n gclaidhe agus tar éis iomad strapad-</span>
<lb n="2380"/><span>óireachta do-chuaidh an Gad ar a bharr.  Do dhearmhad</span>
<lb n="2381"/><span>sé go gcaithfeadh sé dul síos an fhaid chéadna ar an taobh</span>
<lb n="2382"/><span>eile.  D’imthigh sé síos gan aon duadh — ná aon mhoill ach</span>
<lb n="2383"/><span>chomh beag — ach ’sé an áit i nar thuit sé ach i ndíg uisge.</span>
<lb n="2384"/><span>Le cabhair Chaistín d’éirigh sé amach as agus bhí sé tamall</span>
<lb n="2385"/><span>ag iarraidh an t-uisge d’fhásgadh as liobracha a chuid éadaigh.</span></p>
<lb n="2386"/>
<lb n="2387"/><p><span>“Dhe ra, níor imthigh seoid a bharra ort,” arsa Caistín</span>
<lb n="2388"/><span>leis.</span></p>
<lb n="2389"/>
<lb n="2390"/><p><span>“Mhuise, nár imthighidh orainn go bráth ach é,” ars’ an</span>
<lb n="2391"/><span>Gad bocht, agus do bhíodar mar sin ag iarraidh meisneach</span>
<lb n="2392"/><span>a thabhairt dá chéile.</span></p>
<lb n="2393"/>
<lb n="2394"/><p><span>Do bhí an traona istigh ar a dícheall ag gabháil aoibhneasa</span>
<lb n="2395"/><span>a ceoil.  Do ghluais an bheirt tré lár an gheamhair isteach</span>
<lb n="2396"/><span>agus druinn ortha ag éalú.  Toisg ná raibh ach éisteacht</span>
<lb n="2397"/><span>a gcluas aca mar dheimhniú ar an áit i raibh an traona</span>
<lb n="2398"/><span>d’éirigh achrann eatortha ’na thaobh.  “Mar seo,” adeireadh</span>
<lb n="2399"/><span>an Gad.  “Dhe ra, léan uait!  Ní headh ach mar seo,”</span>
<lb n="2400"/><span>adeireadh an fear eile, agus do stadaidís i lár an ghuirt</span>
<lb n="2401"/><span>ag áiteamh agus druinn ortha agus a dhá srón ag bualadh</span>
<lb n="2402"/><span>ar a chéile nach mór.  Do chualaidh an traona an gíotam</span>
<lb n="2403"/><span>agus d’éist sí.  Do stad an bheirt tamall agus an lug</span>
<lb n="2404"/><span>ar an lag aca.  Annsain ba mhaith leo an milleán a chur</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2405"/><p><span>ar a chéile.  “Léan uait,” ars an Gad, “ná bainfá-sa</span>
<lb n="2406"/><span>mairbh as uaigh leis an mbéicigh a bhíonn agat.”</span></p>
<lb n="2407"/>
<lb n="2408"/><p><span>“Dhe ra éist, a shlibire sgudalaigh!” arsa Caistín,</span>
<lb n="2409"/><span>“ná feicfidhe an máinléad cinn sin ort-sa fiche míle ó</span>
<lb n="2410"/><span>bhaile agus é sáithte i n-áirde ins na sgamaill agat.”</span></p>
<lb n="2411"/>
<lb n="2412"/><p><span>Sul ar fhéadadar dul a thuilleadh leis na bréithre taith-</span>
<lb n="2413"/><span>neamhacha sain, do chualadar an traona agus í ag críc</span>
<lb n="2414"/><span>creáic di féin ar an taobh eile de’n ghort.  Siúd leo</span>
<lb n="2415"/><span>arís fé n-a déin agus chun ná feicfeadh sí iad an turus</span>
<lb n="2416"/><span>sain is amhlaidh a chuadar a lamhancán.  Do bhí an geamhar</span>
<lb n="2417"/><span>timcheall troigh go leith ar aoirde agus tar éis fearthanna</span>
<lb n="2418"/><span>an lae bhí braonacha móra uisge ar sileadh as a bharr agus</span>
<lb n="2419"/><span>do fhliuch sé an bheirt go croiceann — nó duine aca, óir</span>
<lb n="2420"/><span>bhí an Gad fliuch cheana féin ó’n díg.  Ach níorbh’ fhiú biorán</span>
<lb n="2421"/><span>is é sin, dar ndóigh; bhí ceist dá réidhteach aca agus raghaidís</span>
<lb n="2422"/><span>i mbaoghal a mbáidhte chuige sin.</span></p>
<lb n="2423"/>
<lb n="2424"/><p><span>Tá beirt gharsún ar an mbaile seo agus ar chuma</span>
<lb n="2425"/><span>éigin tá sé de rath nó de mhío-rath nó de chrann ortha</span>
<lb n="2426"/><span>nó de nós aca go mbíd siad i gcomhnaidhe i n-áit gurbh’</span>
<lb n="2427"/><span>fheairrde an sgéal é gan iad a bheith ann.  Dá mbeadh</span>
<lb n="2428"/><span>duine ag soláthar toirín beag cabáiste dho féin as garrdha</span>
<lb n="2429"/><span>a chomharsan nó mála de mhóin tirim as cruaich nár leis</span>
<lb n="2430"/><span>féin, níor dheimhnighe an ghrian insa spéir um eadartha</span>
<lb n="2431"/><span>ná an bheirt sin a theacht ar an bhfód agus an sgéal a bheith</span>
<lb n="2432"/><span>leathta ar fuaid na dúthaighe an fhaid a bheithfá a rádh “Cuit</span>
<lb n="2433"/><span>as sain.”  Seán Catach agus Tadhg Ruadh atáim a rádh.</span></p>
<lb n="2434"/>
<lb n="2435"/><p><span>Do bhí sé de bharr donais ar bheirt an traona go</span>
<lb n="2436"/><span>bhfeacadar súd iad.  Bhí iongnadh an domhain ortha cad</span>
<lb n="2437"/><span>a bhí ar siubhal istigh sa gheamhar ag an mbeirt i lár na</span>
<lb n="2438"/><span>hoidhche.  Ní fada go raibh amhras aca nuair a chonnaiceadar</span>
<lb n="2439"/><span>iad ag éalú fé dhéin na háite mar a raibh an traona ag</span>
<lb n="2440"/><span>sgréachaigh, agus nuair a chonnaiceadar iad ag imtheacht ag</span>
<lb n="2441"/><span>lamhancán fé n-a déin an dara huair, bhí ’os aca go maith</span>
<lb n="2442"/><span>cad é an fuadar a bhí fútha.</span></p>
<lb n="2443"/>
<lb n="2444"/><p><span>“Bíodh babhta seoidh againn ortha,” arsa Seán Catach.</span>
<lb n="2445"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2446"/><p><span>Siúd leis agus níor stad sé gur bhain sé barr an</span>
<lb n="2447"/><span>ghuirt amach.  D’fhan Tadhg Ruadh mar a raibh sé.</span></p>
<lb n="2448"/>
<lb n="2449"/><p><span>Do bhí an bheirt istigh ag lamhancán leo tríd an ngeamhar,</span>
<lb n="2450"/><span>an Gad ar tosach agus a cheann mór dá árdú os cionn an</span>
<lb n="2451"/><span>gheamhair anáirde aige anois agus arís, agus é ag féachaint</span>
<lb n="2452"/><span>agus ag éisteacht.  “Ní fada uainn anois í,” ar seisean,</span>
<lb n="2453"/><span>ach ní slán a bhí an méid sin as a bhéal nuair do stad an</span>
<lb n="2454"/><span>ceol arís.  Do stad an bheirt leis agus d’fhéachadar ar</span>
<lb n="2455"/><span>a chéile, ach sul a raibh uain aca an milleán a chur ar a</span>
<lb n="2456"/><span>chéile arís chualadar “críc creáic” thuas ag barr an</span>
<lb n="2457"/><span>ghuirt.  Suas leo ag lamhancán.  Nuair a bhíodar i ngiorracht</span>
<lb n="2458"/><span>fiche ramhan do’n bharr do stad an traona thuas, ach má</span>
<lb n="2459"/><span>’seadh chualadar ceann eile thíos agus “críc creáic” aici.</span>
<lb n="2460"/><span>Síos leo agus faobhar ag teacht ortha chun an éin.  Níorbh’</span>
<lb n="2461"/><span>fhada gur stad an fear thíos agus thosnuigh an fear thuas</span>
<lb n="2462"/><span>i n-áit éigin eile.  Siúd leis an mbeirt arís.</span></p>
<lb n="2463"/>
<lb n="2464"/><p><span>Mar sin dóibh síos suas, soir siar go raibh an gort</span>
<lb n="2465"/><span>siubhalta (ní headh ach lamhancánta) seacht n-uaire déag</span>
<lb n="2466"/><span>ar fhichid aca agus go raibh an bheirt traochta agus uisge</span>
<lb n="2467"/><span>ag sileadh asta.  Ach ní staonfaidís de’n ghluaiseacht ar</span>
<lb n="2468"/><span>aon rud.</span></p>
<lb n="2469"/>
<lb n="2470"/><p><span>Ar deire thiar thall nuair do bhí an bheirt stadaithe</span>
<lb n="2471"/><span>i lár an ghuirt féachaint cá labharfadh an t-éan arís, do</span>
<lb n="2472"/><span>thosnuigh an dá thraona ar sheinm i dteannta ’chéile.  Do</span>
<lb n="2473"/><span>dhein sain mearbhall mór do’n bheirt féachaint ciacu éan</span>
<lb n="2474"/><span>a leanfaidís.  Do bhí deallramh maith ar aon traona aca</span>
<lb n="2475"/><span>agus b’in é milleadh an sgéil.  D’éirigh ceist agus caingean</span>
<lb n="2476"/><span>eatortha.  “Siar,” arsa duine aca.  “Soir,” ars’ an</span>
<lb n="2477"/><span>duine eile; ach ní raghadh fear an oirthir siar ná fear</span>
<lb n="2478"/><span>an iarthair soir.  Do ghuidh gach aoinne aca an “fear</span>
<lb n="2479"/><span>mór” ’á bhreith féin leis dá dtéigheadh sé truslóg ach sa</span>
<lb n="2480"/><span>treó ba mhaith leis féin dul.  Do chuaidh an sgéal ó réidhteach</span>
<lb n="2481"/><span>ortha.  Annsain thug gach fear aca aghaidh ar a thraona</span>
<lb n="2482"/><span>féin agus fearg ag teacht air.</span></p>
<lb n="2483"/>
<lb n="2484"/><p><span>Siar a thug an Gad a aghaidh agus ’sé an traona a bhí</span>
<lb n="2485"/><span>annsain ach Tadhg Ruadh.  Nuair a tháinig an Gad i n-aice</span>
<lb n="2486"/><span>leis do stad Tadhg, ach má ’seadh, níor stad an Gad ach</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2487"/><p><span>do lean air.  B’éigean do Thadhg teicheadh agus dul go</span>
<lb n="2488"/><span>dtí an taobh eile de’n ghort amuich, agus mar olc ar an</span>
<lb n="2489"/><span>nGad do thosnuigh sé arís ar an gceol.  Seo leis an nGad</span>
<lb n="2490"/><span>thar claidhe amach sa ghort amuich.  Prátaí a bhí curtha</span>
<lb n="2491"/><span>annsain agus bhí iomairí síos suas ann agus na claiseanna</span>
<lb n="2492"/><span>clúduighthe leis na gasaibh.  Do bhí faobhar ar an nGad</span>
<lb n="2493"/><span>ag imtheacht agus ní fheiceadh sé go ró-chruinn cá mbíodh</span>
<lb n="2494"/><span>an chlais, agus do baintí síneadh as an duine bocht.  Fuair</span>
<lb n="2495"/><span>sé an oiread sain de shuathadh gur imthigh an faobhar de.</span>
<lb n="2496"/><span>Nuair a bhí sé i lár an ghuirt d’imthigh sé go hobann as</span>
<lb n="2497"/><span>radharc Thaidhg síos i gclais agus d’fhan sé thíos.  Do</span>
<lb n="2498"/><span>dhein Tadhg a dhícheall ar é bhogadh le ceol traona, ach níorbh’’</span>
<lb n="2499"/><span>aon mhaith é — do bhí an Gad ’na chodladh.</span></p>
<lb n="2500"/>
<lb n="2501"/><p><span>D’imthigh Caistín i ndiaidh a thraona féin.  Nuair a</span>
<lb n="2502"/><span>tháinig sé go claidhe an ghuirt chuala sé an traona amuich</span>
<lb n="2503"/><span>ar an bportach.  Amach leis.  Chuala sé é dar leis ag</span>
<lb n="2504"/><span>ceann cruaiche móna.  Bhain sé amach ceann na cruaiche.</span>
<lb n="2505"/><span>Chuala sé an ceol ag an gceann eile de’n chruaich annsain.</span>
<lb n="2506"/><span>Timcheall leis.  Nuair a bhí sé ag dul síos taobh chuala</span>
<lb n="2507"/><span>sé an traona ar an taobh eile.  Rith sé go dtí an taobh</span>
<lb n="2508"/><span>eile, ach ní raibh tuairisg an traona ann.  Chuala sé an</span>
<lb n="2509"/><span>ceol annsain, dar leis, ag bun cnuchaire móna amuich ar</span>
<lb n="2510"/><span>an bportach.  D’imthigh sé ar bog-rith amach chuige, ach</span>
<lb n="2511"/><span>b’ olc an turus aige é, óir thuit sé de dhruim phuirt síos</span>
<lb n="2512"/><span>i bpoll móna.  Do chuir an duine bocht béic as nuair a</span>
<lb n="2513"/><span>bhraith sé an t-uisge fuar dubh ag éirghe thar mhullach a</span>
<lb n="2514"/><span>chinn anáirde air.  Bhí sé ag éirghe aníos agus ag imtheacht</span>
<lb n="2515"/><span>síos gach re tamall agus ba bhaoghal do mara mbeadh go</span>
<lb n="2516"/><span>dtáinig Seán Catach chuige agus go rug sé ar chúl air.</span>
<lb n="2517"/><span>Dhein sé a dhícheall ar é tharrac as an bpoll ach níor éirigh</span>
<lb n="2518"/><span>leis.  Do chrom sé ar liúirigh agus níorbh’ fhada go dtáinig</span>
<lb n="2519"/><span>Tadhg Ruadh ag triall air agus saothar ar an mbuachaill</span>
<lb n="2520"/><span>croidhe ’stigh.  Rugadar araon air, agus le hiomad</span>
<lb n="2521"/><span>cneadaighe agus le hiomad dá dteangain a chur thar cliathán</span>
<lb n="2522"/><span>a mbéal amach do thógadar aníos as an bpoll é.</span></p>
<lb n="2523"/>
<lb n="2524"/><p><span>Níor labhair Caistín bocht gíog.  Tháinig duine aca fé</span>
<lb n="2525"/><span>gach asgaill leis agus do ghluaiseadar leo go brónach gur</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2526"/><p><span>bhaineadar amach an bóthar.  Do ghluaiseadar an bóthar</span>
<lb n="2527"/><span>soir go mall agus go ciúin, agus níor stadadar gur</span>
<lb n="2528"/><span>bhaineadar amach doras tighe an Chaistín.  D’fhágadar an</span>
<lb n="2529"/><span>duine ann, agus tar éis cnag nó dhó a bhualadh ar an doras</span>
<lb n="2530"/><span>do chuadar go múinte taobh thiar de’n tor truim a bhí</span>
<lb n="2531"/><span>ag fás san atrainn.  Tháinig an bhean ’on doras.  Tháinig</span>
<lb n="2532"/><span>bíodhgadh insa Chaistín.</span></p>
<lb n="2533"/>
<lb n="2534"/><p><span>“Ó!” ar seisean, “an rabhais id’ chodladh, a chroidhe?”</span></p>
<lb n="2535"/>
<lb n="2536"/><p><span>“Codladh an traona a bhí ’á dhéanamh agam, a dhaltha,”</span>
<lb n="2537"/><span>ar sise, agus do cheap an bheirt amuich gur mó de shearbhas</span>
<lb n="2538"/><span>ná de ghrádh a bhí ’na guth.  D’imthigheadar.</span></p>
<lb n="2539"/>
<lb n="2540"/><p><span>“Cár fhágais an Gad?” arsa Seán le Tadhg.</span></p>
<lb n="2541"/>
<lb n="2542"/><p><span>“’N-a chodladh i ngort phrátaí Dhonncha Pheig,” arsa</span>
<lb n="2543"/><span>Tadhg, “agus ní dhúiseochadh trúmpa deire domhain é.</span>
<lb n="2544"/><span>Caithfeam é bhreith a-bhaile ar chuma éigin nó beidh a mharbh</span>
<lb n="2545"/><span>orainn, ach beidh sé ró-throm agus ró-leabhair do bheirt</span>
<lb n="2546"/><span>againn.”</span></p>
<lb n="2547"/>
<lb n="2548"/><p><span>Do shuidheadar ar an gclaidhe ag machtnamh tamall.</span>
<lb n="2549"/><span>Annsain do chuimhnigheadar ar sheift.  D’imthigh Seán síos</span>
<lb n="2550"/><span>agus do ghoid sé trucail na miúlach buidhe ó dhoras Liam</span>
<lb n="2551"/><span>na Giúise.  Do chuireadar an fear fada isteach innti</span>
<lb n="2552"/><span>agus a dhá chois ar sileadh amach.  Thiomáineadar an trucail</span>
<lb n="2553"/><span>rómpa agus stad ní dhearnadar gur shroiseadar doras</span>
<lb n="2554"/><span>tighe an Ghaid.  Do bhuail Tadhg cic ar an ndoras agus</span>
<lb n="2555"/><span>annsain do theicheadar araon nuair chualadar bean an</span>
<lb n="2556"/><span>Ghaid ag teacht.</span></p>
<lb n="2557"/>
<lb n="2558"/><p><span>“Mo thruagh-sa na mná bochta atá aca,” arsa Seán</span>
<lb n="2559"/><span>Catach.</span></p>
<lb n="2560"/>
<lb n="2561"/><p><span>Seana-Dhiarmuid a bhí ar na craobhacha feirge lá ar</span>
<lb n="2562"/><span>n-a mháireach nuair a chonnaic sé a ghort coirce agus na</span>
<lb n="2563"/><span>bóithríní go léir tríd.  “Agus ní bhfuaireas rian ná comhartha</span>
<lb n="2564"/><span>ann, a chroidhe,” ar seisean, “ach leath-cheann muice agus</span>
<lb n="2565"/><span>é fillte i bpáipéar.”</span>
<lb n="2566"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2567"/><p><span>SEÁN CROIDHE CRÁIDHTE.</span></p>
<lb n="2568"/>
<lb n="2569"/><p><span>DO bhí fear ann fad’ ó.  Sin tús gacha sein-sgéil;</span>
<lb n="2570"/><span>ach sin a bhfuil de dheallramh ag an sgeul so le</span>
<lb n="2571"/><span>haon de na sean-eachtraíbh.  Ar an mbaile seo againn-ne</span>
<lb n="2572"/><span>is eadh bhí sé.  Do bhí an fear áirighthe sin pósta; ach, do</span>
<lb n="2573"/><span>réir gacha tuairisge, ní ró-shuaimhneasach go léir an saoghal</span>
<lb n="2574"/><span>do bhí aige féin agus ag á mhnaoi i dteannta a chéile.</span>
<lb n="2575"/><span>Cráidhteachán críochnuighthe dob’ eadh an fear & ní théigheadh</span>
<lb n="2576"/><span>aon lagadh air ó mhaidin go hoidhche ach ag lochtughadh na</span>
<lb n="2577"/><span>mná & gach ní dá ndeineadh sí.  Dá gcreidthí é, ní dheineadh</span>
<lb n="2578"/><span>sise aon ní sa cheart.  Agus an laighead do bhí le deunamh</span>
<lb n="2579"/><span>aici! — sin é do chráidh a chroidhe ar fad.  Ba dhóigh le</span>
<lb n="2580"/><span>duine air féin go raibh seacht gcúraimí an tsléibhe air.</span>
<lb n="2581"/><span>Do bhíodh port nuadh gach uair aige.  Do bhíodh so, súd is</span>
<lb n="2582"/><span>súd um á so ’ghá chrádhadh agus ’ghá chiapadh; agus Cáit, an</span>
<lb n="2583"/><span>bhean bhocht — ba mhór an ní dhi go dtug Dia grásta na</span>
<lb n="2584"/><span>foidhne dhi, mar ba ghádh dhi é.</span></p>
<lb n="2585"/>
<lb n="2586"/><p><span>Maidean áirighthe do bhí ana-“chlismirt” ag an mbeirt</span>
<lb n="2587"/><span>mar gheall ar an dteine.  An fear féin fé ndeara é.</span>
<lb n="2588"/><span>Ní lasfadh an tsean-spairt mhóna thug sé leis ón bportach.</span>
<lb n="2589"/><span>Badh mhaith leis a mhilleán a chur uirthi-se agus d’éirigh</span>
<lb n="2590"/><span>eatortha.  Annsain ’seadh chífá an greann!  A dhuine</span>
<lb n="2591"/><span>chroidhe ’stigh! ó bearradh na róinte, ní chualathas a leithéid</span>
<lb n="2592"/><span>de “chibeal” i nÉirinn.  Thugadar d’á chéile go breágh</span>
<lb n="2593"/><span>slachtmhar é agus, cé gurbh’ é an fear ba mhó gleodh de ’n</span>
<lb n="2594"/><span>bheirt, ní hé is fearr do-chuaidh as.  Dob’ é deireadh an</span>
<lb n="2595"/><span>sgéil aca gur réidhtigheadar go ndeunfaidís malartú</span>
<lb n="2596"/><span>gnótha feasta — ise do ghabháil amach & a ghnó-san do dheunamh,</span>
<lb n="2597"/><span>eisean d’fhanacht istigh i mbun an tighe.</span>
<lb n="2598"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2599"/><p><span>Nuair do bhí an bhean ullamh rug sí ar an speil agus</span>
<lb n="2600"/><span>siúd chun bóthair í.  Níorbh’ fhada do-chuaidh sí, ámhthach,</span>
<lb n="2601"/><span>nuair d’fhill sí chun an tighe agus do chuir a ceann thar</span>
<lb n="2602"/><span>doras.  Do bhí Seán istigh agus é ag réidhteach a phípe.</span></p>
<lb n="2603"/>
<lb n="2604"/><p><span>“A’ gcloiseann tú leat me?” ar sise.  “Tá an bhó</span>
<lb n="2605"/><span>’sa’ chró fós.  Téirigh agus crúidh í & ná dearmhad í do shniugadh.</span>
<lb n="2606"/><span>Cuir dorn criochán ar an dteine & beirbh iad & tabhair do</span>
<lb n="2607"/><span>na muca iad, tar éis iad do bhrúgh.  Fair an chearc bhreac</span>
<lb n="2608"/><span>sain ar eagla go mbeurfadh sí amuich, nó, ar mh’anam-sa,</span>
<lb n="2609"/><span>má bheireann, deunfair-se gan uibhe cearc ar maidin.</span>
<lb n="2610"/><span>Déin an mheadar sain a sgóladh go maith le huisge beirbhthe</span>
<lb n="2611"/><span>& déin an chuigeann.  Faigh an bhró agus meil an coirce</span>
<lb n="2612"/><span>i gcóir an dínnéir & déin cístí greidil de; agus seachain</span>
<lb n="2613"/><span>agus ná dóigh iad.  Snímh an spól snáith; agus, ar do</span>
<lb n="2614"/><span>cheann, ná bíodh sé reamhar ná cnapánach.  Nigh na háraistí</span>
<lb n="2615"/><span>búird sin & cuir braon bainne ar an dteine & téidh do’n</span>
<lb n="2616"/><span>leanbh sain ’sa’ chliabhán é, & ná bíodh sé ’n donas ort an</span>
<lb n="2617"/><span>páisde do sgóladh leis nó bhus cuimhin leat”; agus síos</span>
<lb n="2618"/><span>an casán léi go fuadrach agus an speal ar a gualainn</span>
<lb n="2619"/><span>aici.</span></p>
<lb n="2620"/>
<lb n="2621"/><p><span>“Amás! deunfad níos mó ná an méid sin,” arsa</span>
<lb n="2622"/><span>Seán, & do cheap go ndeunfadh ar a shuaimhneas.  Ac mo</span>
<lb n="2623"/><span>mhairg!</span></p>
<lb n="2624"/>
<lb n="2625"/><p><span>’Sé an cheud ghnó do ghabh sé ar láimh ná na háraisti</span>
<lb n="2626"/><span>búird do nighe.  D’éirigh leis an ní sin do dheunamh cuibh-</span>
<lb n="2627"/><span>easach go leór go rug sé ar chupán Cháit.  Do bhí árd-chion</span>
<lb n="2628"/><span>ag Cáit ar an árus gceudna.  Sean-cheann dob’ eadh é</span>
<lb n="2629"/><span>agus do bhí sgoilt ó mhullach talamh ann.  Pé donas do</span>
<lb n="2630"/><span>bhí ar Sheán — is dócha gurbh’ amhlaidh ná raibh na méireanna</span>
<lb n="2631"/><span>ró-aicillidhe aige, nó gurbh’ easbadh eolais ar an saghas</span>
<lb n="2632"/><span>sin oibre do bhí ag cur air — do luigh sé ró-mhór ar an</span>
<lb n="2633"/><span>gcupán agus, slán mar a n-innstear é, do thuit a leath</span>
<lb n="2634"/><span>uaidh ar an dtalamh & do deineadh coda beaga briste dhe.</span>
<lb n="2635"/><span>D’fheuch Seán air.  Is dócha go raibh sé cráidhte.</span></p>
<lb n="2636"/>
<lb n="2637"/><p><span>“Á!” ar seisean, agus dá bhfaghadh sé a ghuidhe an uair</span>
<lb n="2638"/><span>sin badh sheacht mine deug do bheadh an cupán sain.</span>
<lb n="2639"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2640"/><p><span>Ach ní raibh leigheas ar an sgeul do’n chor sain.  Rug</span>
<lb n="2641"/><span>sé ar an ngalún crúidhte agus do chuaidh fé dhéin na bó</span>
<lb n="2642"/><span>agus do ghabh dá crúdh ar a dhícheall.  Do bhí sé ag dul</span>
<lb n="2643"/><span>ar aghaidh go hálainn agus an bhó ag cogaint na cíorach ar</span>
<lb n="2644"/><span>a suaimhneas.  Do chuaidh sgeul an chupáin i ndearmhad</span>
<lb n="2645"/><span>ar Sheán & do chrom ar ghabháil:–</span></p>
<lb n="2646"/>
<lb n="2647"/><p><span>Bó, bó, bó na leath-adhairce,</span>
<lb n="2648"/><span>Bó, bó, an tsean-chaor’ adharcach —</span></p>
<lb n="2649"/>
<lb n="2650"/><p><span>go breagh bog socair nuair do deineadh taidhreamh éigin</span>
<lb n="2651"/><span>toirmisg do’n bhoin.  Thóg sí a cos deiridh agus ar chrap’</span>
<lb n="2652"/><span>na súl do bhí Seán bocht sínte ar shlait a dhroma ar an</span>
<lb n="2653"/><span>úrlár agus an canna mór bainne doirtighthe anuas air.</span>
<lb n="2654"/><span>Dob’ é sin an greann, bheith ag feuchaint ar an bhfear agus</span>
<lb n="2655"/><span>é ag baint preumhacha as talamh d’iarraidh sásamh do bhaint</span>
<lb n="2656"/><span>amach.  Ach ní bhíonn treun buan.  Do stad sé fé chionn</span>
<lb n="2657"/><span>tamhaill.</span></p>
<lb n="2658"/>
<lb n="2659"/><p><span>Tamall ’’na dhiaidh sin do chuaidh sé isteach a-bhaile agus</span>
<lb n="2660"/><span>do chuir na mion-phrátaí ar an dteine i gcóir na muc.</span>
<lb n="2661"/><span>Nuair do bhíodar ullamh aige do chuaidh sé amach leis an</span>
<lb n="2662"/><span>mbeiste go cró na muc.  Ní raibh an doras ró-árd nuair</span>
<lb n="2663"/><span>d’ísligh an fear bocht síos chun go dtéigheadh sé isteach, cad</span>
<lb n="2664"/><span>deirir leis nár bhuail buille dá shrón ar an bhfárdoras</span>
<lb n="2665"/><span>agus do sgaoileadh na caisí fola leis.  Níor dhein sé ach</span>
<lb n="2666"/><span>an beiste do raideadh uaidh chun na muc agus rith isteach</span>
<lb n="2667"/><span>a-bhaile & síneadh siar agus a shrón san aer aige gur stad</span>
<lb n="2668"/><span>an fhuil.</span></p>
<lb n="2669"/>
<lb n="2670"/><p><span>Fé chionn aga agus aimsire d’éirigh sé aniar agus do</span>
<lb n="2671"/><span>chuir sé an bainne ’san meidir agus do chrom ar chuigeann</span>
<lb n="2672"/><span>do dheunamh.  Ní obair gan duadh an loinithe d’oibriú &</span>
<lb n="2673"/><span>ba ghearr go raibh saothar ar Sheán agus tart air & níorbh’</span>
<lb n="2674"/><span>thart beag é.  Do ghabh sé síos san tseomra mar a raibh</span>
<lb n="2675"/><span>baraille leanna aige agus do bhain an coc as an mbaraille.</span>
<lb n="2676"/><span>Le n-a linn sin do-chualaidh sé an mhuc ag teacht isteach</span>
<lb n="2677"/><span>san gcistin & do rith sé fé n-a déin.  Is amhlaidh do bhí an</span>
<lb n="2678"/><span>sgeul san gcistin ná gach aon bhraon d’á chuiginn agus é doirtighthe</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2679"/><p><span>ar fuaid an tighe & cráin mhuice & í go dtí n-a leath isteach</span>
<lb n="2680"/><span>san meidir & na cnapóga ime d’á n-ithe aici.  Rug Seán</span>
<lb n="2681"/><span>ar ghrafán.  Siúd an mhuc an doras amach & eisean i n-a</span>
<lb n="2682"/><span>diaidh.  Thug sé fúithi le buille millte & do shín ar an</span>
<lb n="2683"/><span>mbuaile í ’n-a pleist marbh.</span></p>
<lb n="2684"/>
<lb n="2685"/><p><span>“Ó! mh’anam ó’n riabhach,” arsa Seán, “tá sí ’n-a</span>
<lb n="2686"/><span>bagún agam!” agus do thuit an lug ar an lag ag an</span>
<lb n="2687"/><span>duine bocht & tháinig séideadh alluis amach tríd.</span></p>
<lb n="2688"/>
<lb n="2689"/><p><span>“’Seadh! ní bhíonn leigheas ar an gcinneamhaint,” ar</span>
<lb n="2690"/><span>seisean.  Tháinig sé isteach.  “Ó! an baraille,” ar sé</span>
<lb n="2691"/><span>ag preabadh.  Nuair do shroich sé an seomra ní raibh braon</span>
<lb n="2692"/><span>i gcroidhe an bharaille ná raibh taosgaithe i n-a fhuar-lochán</span>
<lb n="2693"/><span>ar an úrlár roimhe.  Níor labhair sé focal.  Is é do bhí</span>
<lb n="2694"/><span>cráidhte.</span></p>
<lb n="2695"/>
<lb n="2696"/><p><span>Annsain do tháinig sé mar a raibh an mheadar arís agus</span>
<lb n="2697"/><span>do chuir tuilleadh uachtair ann & do bhí ag gabháil di gur</span>
<lb n="2698"/><span>chuimhnigh go raibh an bhó ’n-a trosgadh fós.  Dob’ fhada</span>
<lb n="2699"/><span>leis í do chur ar an bpáirc.  Do bhí an tigh isteach le port</span>
<lb n="2700"/><span>agus do bhí geamhar breagh ag fás ar an dtigh.  Is dócha</span>
<lb n="2701"/><span>gur chuir donas na maidne speabhraoidí ar an nduine</span>
<lb n="2702"/><span>bocht.  Do cheap sé an bhó do chur anáirde ar an dtigh.</span>
<lb n="2703"/><span>Ar dtúis badh mhaith leis deoch do thabhairt dí.  Siúd leis</span>
<lb n="2704"/><span>chun an tobair le canna; agus ar eagla go ndoirtfeadh</span>
<lb n="2705"/><span>an leanbh ná aon rud eile an dara cuigeann air, do chuir</span>
<lb n="2706"/><span>sé chuige thiar ar a mhuin air féin an mheadar.  Nuair</span>
<lb n="2707"/><span>d’ísligh sé síos chun an uisge ba dh’óbair do é mhúchadh leis</span>
<lb n="2708"/><span>an gcaise & an tuile mhór bhainne agus uachtair & bláthaighe</span>
<lb n="2709"/><span>& cnapóga ime do stealladh anuas ar chúl ar an aindeiseóir</span>
<lb n="2710"/><span>bocht mío-ádhmharach.  Ó! is é do bhí go cráidhte.</span></p>
<lb n="2711"/>
<lb n="2712"/><p><span>Tháinig sé a-bhaile & do fuair corcán na leitean & do</span>
<lb n="2713"/><span>chuir ar an dteine é.  Annsain do-chuaidh sé amach & do</span>
<lb n="2714"/><span>chuir an bhó anáirde ar an dtigh & do cheangail ann í; ach</span>
<lb n="2715"/><span>ar eagla go dtuitfeadh sí anuas an fhaid is do bheadh sé</span>
<lb n="2716"/><span>féin ag deunamh na leitean do tharraing sé ceann na</span>
<lb n="2717"/><span>téide anuas tríd an seimné & do cheangail dá cheathramhain í.</span></p>
<lb n="2718"/>
<lb n="2719"/><p><span>Dála Cháit, dob’ fhada léi go rabhthas ag glaodhach chun</span>
<lb n="2720"/><span>dínnéir uirthi & fé dheire thiar thall do chuir sí an speal</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2721"/><p><span>ar a gualainn agus tháinig i dtreo an tighe.  Ba mhaith</span>
<lb n="2722"/><span>an teacht é.  Do leath a súile uirthi nuair do tháinig sí</span>
<lb n="2723"/><span>ar an mbannrach.  Ba chuma é nó cath Ghabhra an áit go</span>
<lb n="2724"/><span>léir, & gach aon ní taobh tuaithil anáirde ann.  Do chonnaic</span>
<lb n="2725"/><span>sí grafán smeartha le fuil caithte thall uaithe; muc & í</span>
<lb n="2726"/><span>sínte marbh i bhfus; fuar-loch bainne lasmuich de dhoras;</span>
<lb n="2727"/><span>deatach ag séideadh an doras amach is gan pioc de ag</span>
<lb n="2728"/><span>éirghe anáirde as an seimné; agus an bhó ar sileadh anuas</span>
<lb n="2729"/><span>le taobh an tighe & í ag búithrigh agus ag réabadh na talmhan</span>
<lb n="2730"/><span>mór-dtimcheall uirthi le n-a cosaibh deiridh.  Do sgannruigh</span>
<lb n="2731"/><span>Cáit bhocht &, dar ndóigh, cárbh’ iongnadh sain.  Do phreab</span>
<lb n="2732"/><span>sí.  Thug sí faobhar na speile ar an dtéid.  Suas leis</span>
<lb n="2733"/><span>an méid nár fhan ceangailte ar an mboin di.  Isteach</span>
<lb n="2734"/><span>le Cáit.  Do bhí an páiste istigh agus é ag béicigh leis an</span>
<lb n="2735"/><span>anaithe & leis an bhfuadar.  Do bhí Seán bocht & é tuitthe</span>
<lb n="2736"/><span>anuas ar an dteine; a cheann istigh i gcorcán na leitean</span>
<lb n="2737"/><span>aige & an teud snaidhmthe ar a cheathramhain agus gan</span>
<lb n="2738"/><span>gíocs ná míocs as, ach é lán de shúgh agus d’aindeise.  Fé chionn</span>
<lb n="2739"/><span>ana-thamaill tháinig a chiall agus a úrlabhra dhó.</span></p>
<lb n="2740"/>
<lb n="2741"/><p><span>Ní ’nneosad a thuilleadh dá sgéalaibh díbh, ach nár mhíne</span>
<lb n="2742"/><span>sean-chat cianaosta ná é, an chuid eile d’á shaoghal.</span>
<lb n="2743"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2744"/><p><span>DOINNCHÍN</span></p>
<lb n="2745"/>
<lb n="2746"/><p><span>Tá daoine ann, agus mar adeir Sean-Dhiarmaid seo</span>
<lb n="2747"/><span>againn-ne “ní bhainfeadh a’ riabhach an bhearna dhíobh</span>
<lb n="2748"/><span>ná lár an chlaidhe.”  Sórt dúthchais i gan fhios a bhíonn</span>
<lb n="2749"/><span>ionnta, is dócha.  Buadh fé leith a bhíonn ionnta seach is</span>
<lb n="2750"/><span>daoine eile timcheall ortha, fé mar bhíonn filidheacht nó</span>
<lb n="2751"/><span>flúirse na cainnte nó féile nó doicheall nó gadaidheacht</span>
<lb n="2752"/><span>i ndaoinibh seach is a chéile.  Ní bhíonn leigheas ag aoinne</span>
<lb n="2753"/><span>ar na daoinibh sin, is dócha, & ar na tréithe a bhíonn ionnta,</span>
<lb n="2754"/><span>ach cur suas leo agus a iarraidh ar Dhia iad do chur ar a</span>
<lb n="2755"/><span>leas, mar adubhairt an t-Athair Donnchadh annso le “Sioc”</span>
<lb n="2756"/><span>nuair a thug Sioc trí réalacha dho chun an séipéal nuadh</span>
<lb n="2757"/><span>a thógaint.  Fear go bhfuil dá fheirm thalmhan agus siopa</span>
<lb n="2758"/><span>aige insa pharóiste iseadh Sioc, is deirtear ag an gceardchain</span>
<lb n="2759"/><span>annso go bhfuil na naoi mílte naoin-uaire aige.  Do</span>
<lb n="2760"/><span>bhí Sioc ar buile leis an sagart, ach dubhairt an sagart</span>
<lb n="2761"/><span>ná tógfadh sé ar Shioc bheith ar buile — gurab ’in tréith eile</span>
<lb n="2762"/><span>a bhain leis an tréith mhór a bhí ann, is ná raibh leigheas ag</span>
<lb n="2763"/><span>Sioc ar a ghalar.</span></p>
<lb n="2764"/>
<lb n="2765"/><p><span>Is dóigh go raibh an ceart ag an sagart, agus gur</span>
<lb n="2766"/><span>cuid de’n duine féin na tréithe sin a bhíonn ann, agus</span>
<lb n="2767"/><span>ná fuil aon dul uatha aige, ach go gcaithid siad briseadh</span>
<lb n="2768"/><span>amach fé mar bhriseann a dhúthchas féin sa chat nó, mar</span>
<lb n="2769"/><span>adubhairt Sean-Dhiarmaid lá eile & sinn ag trácht thar</span>
<lb n="2770"/><span>Pilib a’ Mhustair — “’Sé an dálta ag Pilib é, a’ dtuigeann</span>
<lb n="2771"/><span>tú leat me? dálta na muice,” arsa Diarmaid.  “Dá</span>
<lb n="2772"/><span>gcuirtheá síoda buidhe ó shoc go hearball uirthi, ní fhéadfadh</span>
<lb n="2773"/><span>sí a radh ach ‘Hu.’  Ní bhíonn leigheas ag an muic air,”</span>
<lb n="2774"/><span>ar seisean.</span></p>
<lb n="2775"/>
<lb n="2776"/><p><span>Nuair a bhí Diarmaid ag tagairt do dhaoinibh ná bainfeadh</span>
<lb n="2777"/><span>an deamhan diablaidhe an poll euluighthe dhíobh, ’sé duine</span>
<lb n="2778"/><span>bhí i gceist aige ach Doinnchín Eoin, garsún atá i mbun</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2779"/><p><span>an bhaile thíos.  Ní fheadar-sa an raibh aoinne de ghollaíbh</span>
<lb n="2780"/><span>adharcánacha Bheilsuibub riamh ag iarraidh na géaraidheachta</span>
<lb n="2781"/><span>d’imirt ar Dhoinnchín so againn-ne, ach tá‘s agam go raibh</span>
<lb n="2782"/><span>cuid dá dheisgioblaidh ná fuil adharc ná earball ortha, ag</span>
<lb n="2783"/><span>iarraidh é dhéanamh agus nach aca bhí an chuid ab’ fhearr</span>
<lb n="2784"/><span>de’n sgéal nuair a bhí deire aca le Doinnchín.  Deirtí</span>
<lb n="2785"/><span>go raibh sé maith a dhóthain do Phísín, pé hé féin, & ná bainfeadh</span>
<lb n="2786"/><span>a’ Dá Dubh aon cheart de.</span></p>
<lb n="2787"/>
<lb n="2788"/><p><span>Buaidh leis féin a bhí ag Doinnchín — buadh seift &</span>
<lb n="2789"/><span>ceapadóireachta.  Ní bhfuarthas riamh i n-airgidh é ceal</span>
<lb n="2790"/><span>seifte.  Sórt iasgaire ab’ eadh é.  Má bhíodh sé ceal</span>
<lb n="2791"/><span>baighte i gcóir na ngliomach do-gheibheadh sé seana-pháipéirí</span>
<lb n="2792"/><span>agus do chaitheadh sé íle ortha agus do dheineadh sé beartanna</span>
<lb n="2793"/><span>beaga dhíobh & do cheangluigheadh sé thíos i dtóin an phota</span>
<lb n="2794"/><span>iad.  “Ní bheidh fhios ag an ngliomach go mbeidh sé istigh,”</span>
<lb n="2795"/><span>adeireadh Doinnchín, “agus deineadh sé a dhícheall annsain.”</span>
<lb n="2796"/><span>Thuit a dhúidín i bhfairrge lá uaidh & ní fhéadfadh sé aon</span>
<lb n="2797"/><span>ghal a chaitheamh gan phíp.  Níor dhein sé ach dul & ordóg</span>
<lb n="2798"/><span>ghleamaigh d’fhagháil, an bior amuich a bhaint di, & níorbh’</span>
<lb n="2799"/><span>fhada go raibh tóiteán tobac aige.  Lá eile thóg an taoide</span>
<lb n="2800"/><span>léi báidín Shéamais a’ Bhallaigh.  D’fhág Séamas ar lag</span>
<lb n="2801"/><span>trágha í & gan de cheangal uirthi ach cloch a chuir sé anuas</span>
<lb n="2802"/><span>ar an téadán.  D’éirigh an taoide agus thairrig an báidín</span>
<lb n="2803"/><span>an téad ó’n gcloich, is siúd leis an sruth í.  Do liúigh</span>
<lb n="2804"/><span>Séamas & do bhéic & d’imthigh sé síos ’n chuaisín & thairrig</span>
<lb n="2805"/><span>sé bád beag Dhoinnchín go dtí béal na tuinne agus do</span>
<lb n="2806"/><span>phreab sé isteach innti tar éis í shádh amach ó’n gcladach.</span>
<lb n="2807"/><span>Annsain ’seadh thug sé fé ndeara ná raibh aon mhaide rámha</span>
<lb n="2808"/><span>innti.  B’éigean do léimeadh i bhfairrge arís & í tharrac</span>
<lb n="2809"/><span>isteach.  Thosnuigh sé annsain ag guidhideoireacht air</span>
<lb n="2810"/><span>féin.</span></p>
<lb n="2811"/>
<lb n="2812"/><p><span>Is amhlaidh a bhí maidí rámha Dhoinnchín ’na bhád féin ó</span>
<lb n="2813"/><span>mhaidin ag Séamas.  Ní raibh sé de chrích air maide rámha</span>
<lb n="2814"/><span>ná aon rud do bheith aige féin riamh ar fóghnamh.  Ceann</span>
<lb n="2815"/><span>des na daoine iseadh é a thiocfadh indiu chugat chun iasacht</span>
<lb n="2816"/><span>maide rámha d’fhagháil, agus amáireach bheadh feadh nó</span>
<lb n="2817"/><span>dhó de theudán nó de chnáib nó de dhorugha uaidh nó píosa</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2818"/><p><span>snáithín chun líon a dheisiú, nó dorn iasgán chun dul ag</span>
<lb n="2819"/><span>iasgach bhallach.  Ní raibh aon chríochnamhlacht ann riamh ach</span>
<lb n="2820"/><span>bheith ag útamáil leis.</span></p>
<lb n="2821"/>
<lb n="2822"/><p><span>Tháinig Doinnchín ar thaobh na cuaise agus chonnaic sé</span>
<lb n="2823"/><span>cionnus mar a bhí an sgéal.</span></p>
<lb n="2824"/>
<lb n="2825"/><p><span>“Ca’ na thaobh ná leanann tú do bháidín?” ar seisean.</span></p>
<lb n="2826"/>
<lb n="2827"/><p><span>“N’fhéadfainn é,” arsa Séamas, “tá do mhaidí-se</span>
<lb n="2828"/><span>innti, & bheadh eagla orm tabhairt fé shnámh chomh fada sain.</span>
<lb n="2829"/><span>Bheadh sí an bhágh siar sar a mbeirinn uirthi.”  “Agus cad</span>
<lb n="2830"/><span>ab’ áil leat ag snámh,” arsa Doinnchín, “& mo bhád-sa</span>
<lb n="2831"/><span>agat.  Fan leat go fóil,” ar seisean le Séamas.  Do</span>
<lb n="2832"/><span>bhuail sé suas a-bhaile & tháinig anuas arís & sluasad aige.</span>
<lb n="2833"/><span>Do phreab sé isteach ’na bhád féin agus i gcionn deich nóimeataí</span>
<lb n="2834"/><span>bhí báidín Shéamais a’ Bhallaigh istigh sa chuaisínaige.</span></p>
<lb n="2835"/>
<lb n="2836"/><p><span>“Bhuel, m’anam ón riabhach,” arsa Séamas, “& ní</span>
<lb n="2837"/><span>fhéadfainn-se cuimhneamh air sin.”</span></p>
<lb n="2838"/>
<lb n="2839"/><p><span>Tá conaigear & duimhche gainimhe i n-aice an bhaile</span>
<lb n="2840"/><span>againn-ne agus tá an áit lán de choiníní.  Le Seón de</span>
<lb n="2841"/><span>Búrca iseadh an áit.  Ní leigfeadh Seón d’aoinne na</span>
<lb n="2842"/><span>coiníní d’fhiadhach mar gheibheann sé féin suas le dachad</span>
<lb n="2843"/><span>púnt ó dhuine éigin i mBaile Átha Cliath a thagann gach</span>
<lb n="2844"/><span>saosúr chun na coiníní a mharbhú.  Dá marbhuigheadh aoinne</span>
<lb n="2845"/><span>de’n áit coinín & dá gcloiseadh Seón sain do bheadh an</span>
<lb n="2846"/><span>saoghal go buaidheartha go ceann tamaill ag an gcuirptheach.</span>
<lb n="2847"/><span>Bhí Seón bocht níos imnidhighe i dtaobh na gcoiníní gclúmhach</span>
<lb n="2848"/><span>sain ná mar bheadh sé i dtaobh a pháistí féin dá mbeidís</span>
<lb n="2849"/><span>aige — rud ná raibh.  Bhí sé ráidhte go mbíodh sé amuich</span>
<lb n="2850"/><span>istoidhche ’á bhfaire.  ’Sé mo thuairim láidir go n-aithnigheadh</span>
<lb n="2851"/><span>na coiníní é, mar ní rithidís uaidh ná ní bhíodh eagla ortha</span>
<lb n="2852"/><span>roimhe.  Dubhairt Seán Léan go bhfeaca sé Seón de Búrca</span>
<lb n="2853"/><span>oidhche spéir-ghealaighe ar an duimhich agus sean-choinín liath</span>
<lb n="2854"/><span>fireann ’n-a shuidhe ar a chorra giob ós a chómhair amach,</span>
<lb n="2855"/><span>& é féin & Seón ag déanamh cainnt na mbodhar & na mbalbhán</span>
<lb n="2856"/><span>le chéile.  Do bhíodh an coinín ag bagairt a chluas agus</span>
<lb n="2857"/><span>a dhá lapa ar Sheón, & ag luighe na súl agus ag drannadh</span>
<lb n="2858"/><span>& ag gáiridhe chuige; is bhíodh Seón ag bagairt a lámh agus</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2859"/><p><span>a mhéireanna ar an sean-choinín agus ag luighe na súl</span>
<lb n="2860"/><span>air agus ag cur sgaimhe agus smulc air féin chuige.  Sin</span>
<lb n="2861"/><span>é adubhairt Seán Léan agus thug sé na móidí móra ann</span>
<lb n="2862"/><span>gurbh’ fhíor é.  Ach n’fheadar.  Do bhíodh Seán ar meisge,</span>
<lb n="2863"/><span>tá’s agat, agus n’fhéadfá focal a chreideamhaint uaidh.</span>
<lb n="2864"/><span>Aoinne ólann bíonn siad mar sin.  B’fhéidir gurbh’ fhíor</span>
<lb n="2865"/><span>a ndubhairt sé i dtaobh Sheóin agus an tsean-choinín fhirinn:</span>
<lb n="2866"/><span>ach ní dóichighe ar domhan ná gur speabhraoidí éigin iad</span>
<lb n="2867"/><span>do bhí dá ndéanamh do Sheán Léan nuair a bhí a inchinn ag</span>
<lb n="2868"/><span>dul ar seachrán aige tré thaosgadh na dighe go ró-dhian.</span></p>
<lb n="2869"/>
<lb n="2870"/><p><span>Lá foghmhair bhí Doinnchín sínte ar bharra na haille.</span>
<lb n="2871"/><span>Ní raibh aon rud le déanamh aige agus dá bhrígh sin bhí taidhrithe</span>
<lb n="2872"/><span>dá ndéanamh do.  Machtnamh gan toradh ortha ab’ eadh</span>
<lb n="2873"/><span>a lán aca, is dócha.  Ní fuláir nó ní bhfuair Doinnchín aon</span>
<lb n="2874"/><span>bhlas ortha mar do bhain sé searradh as féin & d’iompuigh</span>
<lb n="2875"/><span>sé ar a thaobh chlé & do chuir a uillinn ar an talamh agus</span>
<lb n="2876"/><span>a bhas fé n-a cheann agus do thairrig a chaipín anuas ar a</span>
<lb n="2877"/><span>shúil dheis agus do bhí ag féachaint uaidh soir ar an duimhich.</span></p>
<lb n="2878"/>
<lb n="2879"/><p><span>Ní fuláir nó chuir an duimhich rud éigin i gcuimhne</span>
<lb n="2880"/><span>do Dhoinnchín, mar ní fada a bhí sé ag féachaint soir nuair</span>
<lb n="2881"/><span>a phreab sé agus do chuir sé a dhá chois fé mar bheadh táilliúir,</span>
<lb n="2882"/><span>do dhírigh sé a chaipín ar a cheann agus do chrom sé ar mhachtnamh</span>
<lb n="2883"/><span>arís agus a shúil dheas leath-dhúnta aige.  Ní dubhairt sé</span>
<lb n="2884"/><span>aon ní ach nuair d’éirigh sé ’na sheasamh d’fhéach sé ar an</span>
<lb n="2885"/><span>spéir.  “’Seadh,” ar seisean.  “Beidh an oidhche ’nocht</span>
<lb n="2886"/><span>chomh dubh le pic.”</span></p>
<lb n="2887"/>
<lb n="2888"/><p><span>Do bhuail sé síos fé’n mbaile.  B’é an chéad gharsún</span>
<lb n="2889"/><span>a bhuail leis mac le Donncha Pheig.  “Geannc” a thugaimís</span>
<lb n="2890"/><span>go léir ar mhac sain Dhonncha.  Ní mór gur gádh dhom a</span>
<lb n="2891"/><span>innsint cad ’na thaobh.  B’in nós a bhí againn, óg agus</span>
<lb n="2892"/><span>aosta ar an mbaile, leas ainmneacha a bheith againn ar a</span>
<lb n="2893"/><span>chéile.  Bhíos féin im’ fhear beagnach sar a raibh fhios agam</span>
<lb n="2894"/><span>cad é an sloinneadh a bhí ar leath dá raibh ar an mbaile.</span>
<lb n="2895"/><span>Ní bhíodh d’ainm againn ar aon líon tighe ach “na Bánaigh,”</span>
<lb n="2896"/><span>nó “na Gleannaigh,” nó “muintir Choirní,” nó “iad so</span>
<lb n="2897"/><span>thuas.”</span>
<lb n="2898"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2899"/><p><span>“Cogar, a Gheannc,” arsa Doinnchín, “cad déarfá</span>
<lb n="2900"/><span>le dul ar an nduimhich anocht ag marbhú coiníní?”</span></p>
<lb n="2901"/>
<lb n="2902"/><p><span>“Dar lia, do raghainn,” arsa Geannc, “ach go bhfuil</span>
<lb n="2903"/><span>eagla orm go mbéarfadh an Búrcach orainn.”</span></p>
<lb n="2904"/>
<lb n="2905"/><p><span>“Beag a’ baoghal nach ’na chodladh a bheidh,” arsa</span>
<lb n="2906"/><span>Doinnchín.</span></p>
<lb n="2907"/>
<lb n="2908"/><p><span>“’Seadh leis!  Ní thuiteann aon néal codlata air</span>
<lb n="2909"/><span>sin de ló ná d’oidhche.  Nár chualaís cad dubhairt Seán</span>
<lb n="2910"/><span>léan a chonnaic sé an oidhche bhí sé ar —”</span></p>
<lb n="2911"/>
<lb n="2912"/><p><span>“Arú! gan geir air, an sgaothaire amadáin.  Ná</span>
<lb n="2913"/><span>fuil fhios ag an saoghal gur speabhraoidí óil a bhí air sin?</span>
<lb n="2914"/><span>An amhlaidh a chreideann tusa go bhfuil aon choinín ar an</span>
<lb n="2915"/><span>nduimhich a bhagróchadh a chluasa ná a luighfeadh a shúile ar</span>
<lb n="2916"/><span>dhuine?  Fastaoim, a dhuine!” arsa Doinnchín.</span></p>
<lb n="2917"/>
<lb n="2918"/><p><span>Ní fhéadfadh Geannc bocht aon chosaint a dhéanamh ar</span>
<lb n="2919"/><span>aon sgéal chomh fastaoimeach leis sin.  D’éirigh sé as</span>
<lb n="2920"/><span>sain agus do bhí ag iarraidh constaicí eile do sholáthar mar</span>
<lb n="2921"/><span>leithsgéal chun gan dul ann.</span></p>
<lb n="2922"/>
<lb n="2923"/><p><span>“Cad é an tairbhe dul ann?” ar seisean.  “Ní</span>
<lb n="2924"/><span>hamhlaidh a cheapann tú go bhfanfaidh na coiníní linn chun</span>
<lb n="2925"/><span>go mbeirimís ar chluasa ortha.”</span></p>
<lb n="2926"/>
<lb n="2927"/><p><span>“Ní dócha go bhfanfaidís,” arsa Doinnchín, “agus ar</span>
<lb n="2928"/><span>eagla ná fanfaidís béarfad-sa liom traimil na mballach</span>
<lb n="2929"/><span>so ’gam-sa agus béarfaidh sé sin ortha.  Ná déanfaidh sain</span>
<lb n="2930"/><span>an gnó?”</span></p>
<lb n="2931"/>
<lb n="2932"/><p><span>“Ní dhéanfaidh,” arsa Geannc.  “Cad é an tairbhe</span>
<lb n="2933"/><span>líon nuair ná féadfair-se na coiníní a ruagadh as an</span>
<lb n="2934"/><span>bpoll?”</span></p>
<lb n="2935"/>
<lb n="2936"/><p><span>“É?  Poll!” agus do stad Doinnchín.  “Feuch, am</span>
<lb n="2937"/><span>briathar nár chuimhnigheas air sin anois!…  Iad a chur</span>
<lb n="2938"/><span>as an bpoll …?”  Do sháidh Doinnchín a dhá láimh go</span>
<lb n="2939"/><span>huillinn i bpócaí a bhríste agus do bhí ag cuimhneamh tamall.</span>
<lb n="2940"/><span>“Ó! léan léir air mar sgéal,” ar seisean, “ní fuláir</span>
<lb n="2941"/><span>nó tá slighe éigin chun iad a chur amach.”</span></p>
<lb n="2942"/>
<lb n="2943"/><p><span>“Cad é?” arsa Geannc.</span></p>
<lb n="2944"/>
<lb n="2945"/><p><span>“Dhé! bíonn na seifteanna ann ach cuimhneamh ortha.</span>
<lb n="2946"/><span>Cuirfimíd amach iad dá gcaithimís an banbh muice atá</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2947"/><p><span>agom’ mháthair a chur isteach sa pholl ’na ndiaidh.  Bí thíos</span>
<lb n="2948"/><span>sa chuaisín anocht ar a deich; béarfaimíd an báidín linn.”</span></p>
<lb n="2949"/>
<lb n="2950"/><p><span>D’imthigh Doinnchín leis & b’éigean do Gheannc bheith</span>
<lb n="2951"/><span>sásta.  Níorbh’ aon tairbhe bheith mío-shásta: ní raibh aon</span>
<lb n="2952"/><span>duine ag éisteacht leis.  Do chuaidh sé a-bhaile & d’ól</span>
<lb n="2953"/><span>sé a chuid té.</span></p>
<lb n="2954"/>
<lb n="2955"/><p><span>Nuair a bhí sé ag déanamh ar a deich a chlog do bhuail</span>
<lb n="2956"/><span>Geannc síos chun an chuaisín.  Ní raibh aon tseift ceapaithe</span>
<lb n="2957"/><span>aige sin; do bhí sé chomh fada ó choiníní agus do bhí aoinne</span>
<lb n="2958"/><span>riamh.  Do bhí Doinnchín sa chuaisín roimis agus an báidín</span>
<lb n="2959"/><span>ullamh aige.</span></p>
<lb n="2960"/>
<lb n="2961"/><p><span>“An rugais an banbh leat?” arsa Geannc le leamhas.</span></p>
<lb n="2962"/>
<lb n="2963"/><p><span>“Ní rugas,” arsa Doinnchín, “cheapas go mb’fhéidir</span>
<lb n="2964"/><span>go mbeadh sé ag sgreadaigh & go dtairriceóchadh sé an</span>
<lb n="2965"/><span>baile orainn.  Ní déarfainn ná go mbeadh sé ró-árd do’n</span>
<lb n="2966"/><span>pholl ar aon tslighe,” agus ní raibh smiogadh gáire ná suilt</span>
<lb n="2967"/><span>ar aghaidh Dhoinnchín & é ’ghá radh sain.  “Déanfaimíd an</span>
<lb n="2968"/><span>bheart gan é ar aon tslighe,” ar seisean.</span></p>
<lb n="2969"/>
<lb n="2970"/><p><span>“Cad eile cad tá agat mar sin?”</span></p>
<lb n="2971"/>
<lb n="2972"/><p><span>“Nach mór atá fios uait?” arsa Doinnchín, agus níor</span>
<lb n="2973"/><span>chuir Geannc a thuilleadh ceisteanna air.</span></p>
<lb n="2974"/>
<lb n="2975"/><p><span>Chuadar sa bhád.  Chuadar le hais na gcloch soir sa</span>
<lb n="2976"/><span>doircheacht gur shroicheadar an tráigh fé bhun na duimhche.</span>
<lb n="2977"/><span>Do leanadar cois trágha soir.</span></p>
<lb n="2978"/>
<lb n="2979"/><p><span>“Cá ragham i dtír?” arsa Geannc.</span></p>
<lb n="2980"/>
<lb n="2981"/><p><span>“Bhfuil fhios agat an duimhich mhór ag ceann an chonaigir?</span>
<lb n="2982"/><span>Tá an áit sin lán de choiníní.  Ragham annsain.”</span></p>
<lb n="2983"/>
<lb n="2984"/><p><span>Nuair a thángadar go ceann an chonaigir do-chuadar</span>
<lb n="2985"/><span>i dtír.  Bhí an oidhche dorcha go maith.  Rug Doinnchín ar</span>
<lb n="2986"/><span>bhosga a bhí fé thochta deiridh an bháid aige.</span></p>
<lb n="2987"/>
<lb n="2988"/><p><span>“Cad tá sa bhosca?” arsa Geannc.</span></p>
<lb n="2989"/>
<lb n="2990"/><p><span>“Salann,” arsa Doinnchín.</span></p>
<lb n="2991"/>
<lb n="2992"/><p><span>“Cad chuige?” arsa Geannc.</span></p>
<lb n="2993"/>
<lb n="2994"/><p><span>“Le crothadh ar earball na gcoiníní,” arsa Doinnchín</span>
<lb n="2995"/><span>B’éigean do Gheannc éirghe as na ceisteanna.</span></p>
<lb n="2996"/>
<lb n="2997"/><p><span>“Beir-se leat an líon agus na maidí sin,” arsa</span>
<lb n="2998"/><span>Doinnchín leis.</span>
<lb n="2999"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="3000"/><p><span>Nuair chuadar ar phort na duimhche do chualadar na</span>
<lb n="3001"/><span>coiníní ag teicheadh & ag dul ins na puill.</span></p>
<lb n="3002"/>
<lb n="3003"/><p><span>“Beifear gan choiníní ar mh’anam!” arsa Geannc</span></p>
<lb n="3004"/>
<lb n="3005"/><p><span>“Si-s-s-s-s!” arsa Doinnchín.</span></p>
<lb n="3006"/>
<lb n="3007"/><p><span>Thangadar idir an duimhich ba shia amach agus an dara</span>
<lb n="3008"/><span>duimhich.</span></p>
<lb n="3009"/>
<lb n="3010"/><p><span>“Líon,” arsa Doinnchín.  Rug sé ar cheann an lín</span>
<lb n="3011"/><span>agus thairrig sé síos é.  Thairrig Geannc an ceann eile</span>
<lb n="3012"/><span>suas.  Fuair Doinnchín ceann des na maidíbh.  Thug sé</span>
<lb n="3013"/><span>casadh de’n téidín bun lín air agus do sháidh sé an maide</span>
<lb n="3014"/><span>i dtalamh.  Annsain chuir sé cor de’n téidín barr lín</span>
<lb n="3015"/><span>ar bharr an mhaide.  Annsain fuair sé an dara maide</span>
<lb n="3016"/><span>agus tháinig sé ar an líon, tímcheall cúig feadh ón gcéad</span>
<lb n="3017"/><span>mhaide, & do dhein sé an cleas céadna & ba ghearr go raibh</span>
<lb n="3018"/><span>an fiche feadh de líon ar fad ’na sheasamh mar sin aige.</span>
<lb n="3019"/><span>Ach ní raibh aon mhuinghin ag Geannc as an obair.</span></p>
<lb n="3020"/>
<lb n="3021"/><p><span>“Cá bhfuighfear coiníní anois?” ar seisean.</span></p>
<lb n="3022"/>
<lb n="3023"/><p><span>“Sis-s-s-s!” arsa Doinnchín.  “Tá an gleann bodhar</span>
<lb n="3024"/><span>agat.”</span></p>
<lb n="3025"/>
<lb n="3026"/><p><span>Rug sé leis an bosca & Geannc annsain, agus thángadar</span>
<lb n="3027"/><span>ar an taobh ba shia ó’n líon de’n dumhach ghainimhe.  “Ní</span>
<lb n="3028"/><span>fada go mbeidh coiníní ag cur díobh anois!” arsa Doinnchín</span></p>
<lb n="3029"/>
<lb n="3030"/><p><span>“Is h’anam ’on donas, cionnus?” arsa Geannc bocht</span>
<lb n="3031"/><span>agus a chroidhe ag leaghadh le mío-fhoidhne.</span></p>
<lb n="3032"/>
<lb n="3033"/><p><span>“Óra, fan leat go bhfeicir!” arsa Doinnchín.</span></p>
<lb n="3034"/>
<lb n="3035"/><p><span>Bhí sé ag cuardach insa doircheacht go bhfuaireadar</span>
<lb n="3036"/><span>béal puill.  “’Seadh,” ar seisean, “cuirfimíd dhá cheann</span>
<lb n="3037"/><span>annso isteach.”</span></p>
<lb n="3038"/>
<lb n="3039"/><p><span>“Dá cad é?” arsa Geannc agus iongnadh air</span></p>
<lb n="3040"/>
<lb n="3041"/><p><span>“Féach iad,” arsa Doinnchín agus d’osgail sé an bosga</span>
<lb n="3042"/><span>a bhí aige.  “Tóg amach iad,” arsa Doinnchín.  Do chuir</span>
<lb n="3043"/><span>Geannc bocht a lámh sa bhosca.  Ní túisge chuir ná thairrig</span>
<lb n="3044"/><span>sé amach arís í.  Ach bhí sé ró-mhall.  Rug rud éigin ar</span>
<lb n="3045"/><span>lúidín air & d’fháisg & d’fháisg, agus do bhí Geannc bocht</span>
<lb n="3046"/><span>ag rinnce timcheall na duimhche le tinneas.  Fé dheire</span>
<lb n="3047"/><span>do chuir sé an rud fé n-a bhróig & do bhain an t-anam as.</span>
<lb n="3048"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="3049"/><p><span>“Go —! —! —!” agus dubhairt Geannc cainnt an</span>
<lb n="3050"/><span>uair sin nach ar sgoil d’ fhoghluim sé í.  Bhí Doinnchín ag</span>
<lb n="3051"/><span>iúnnfairt ar an talamh ag iarraidh na gáiridhe a chur de</span>
<lb n="3052"/><span>gan glór ró-mhór a dhéanamh.</span></p>
<lb n="3053"/>
<lb n="3054"/><p><span>“Cad é an mí-ádh atá sa bhosga?” arsa Geannc.</span></p>
<lb n="3055"/>
<lb n="3056"/><p><span>“Portáin, dar ndóigh,” arsa Doinnchín.</span></p>
<lb n="3057"/>
<lb n="3058"/><p><span>“Portáin!” arsa Geannc, “cad chuige na portáin</span>
<lb n="3059"/><span>i n-ainm na maothaile!”</span></p>
<lb n="3060"/>
<lb n="3061"/><p><span>“Chun na coiníní a chur amach,” arsa Doinnchín.</span></p>
<lb n="3062"/>
<lb n="3063"/><p><span>“Ar son Dia,” arsa Geannc & ní fhéadfadh sé athuille</span>
<lb n="3064"/><span>a radh.</span></p>
<lb n="3065"/>
<lb n="3066"/><p><span>“Seo,” ars’ an cleasaidhe, “coinnibh an portán so.”</span></p>
<lb n="3067"/>
<lb n="3068"/><p><span>“Cad chuige é choinneáilt?” arsa Geannc.</span></p>
<lb n="3069"/>
<lb n="3070"/><p><span>“Chífir féin ar ball,” ar sé sin leis.</span></p>
<lb n="3071"/>
<lb n="3072"/><p><span>Rug Geannc ar chúl ar an bportán agus do choimeád</span>
<lb n="3073"/><span>sé socair ar an dtalamh é.  Bhí a dá chrúb ar leathadh</span>
<lb n="3074"/><span>ag an bportán & é ar sgiopaigh d’iarraidh breith ar rud</span>
<lb n="3075"/><span>éigin chun sásamh a bhaint as; ach toisg an croiceann a</span>
<lb n="3076"/><span>bheith ’na shliogán air, níor fhéad sé casadh siar ar mhéireanna</span>
<lb n="3077"/><span>Gheannca.  Do chuir Doinnchín lámh ’n-a phóca is do thairrig</span>
<lb n="3078"/><span>sé amach rud éigin bán.</span></p>
<lb n="3079"/>
<lb n="3080"/><p><span>“Godé an rud é sin?” arsa Geannc.  “Féach,” arsa</span>
<lb n="3081"/><span>Doinnchín & do las sé lasán istigh i mbéal an phuill agus</span>
<lb n="3082"/><span>do chuir an smut de choinnill a bhí ’na láimh aige ar lasadh.</span>
<lb n="3083"/><span>Níor chuir Geannc aon cheist eile air.  Bhí an iomarca</span>
<lb n="3084"/><span>de’n iongnadh air ag na gnóthaí go léir.  Nuair a bhí braon</span>
<lb n="3085"/><span>de’n gheir leachta istigh sa choinnill do leig Doinnchín an</span>
<lb n="3086"/><span>braon anuas ar dhruim an phortáin agus do chuir an píosa</span>
<lb n="3087"/><span>choinnill ’n-a shuidhe ar an mbraon & ní fada go raibh an</span>
<lb n="3088"/><span>choinneall ceangailte go dlúith.  Do bhí a bhéal ar leathadh</span>
<lb n="3089"/><span>ag Geannc & é ag féachaint ar an mblaodhm.  Do chuir</span>
<lb n="3090"/><span>Doinnchín an portán bocht isteach sa pholl agus do sgaoil</span>
<lb n="3091"/><span>uaidh sa tsiubhal é.  D’imthigh an portán isteach & fuadar</span>
<lb n="3092"/><span>siubhail leath-chliathánach fé.  “M’anam é sin,” arsa</span>
<lb n="3093"/><span>Doinnchin.</span></p>
<lb n="3094"/>
<lb n="3095"/><p><span>Annsain rug sé ar an dara portán agus do dhein</span>
<lb n="3096"/><span>an cleas céadna leis agus do sgaoil ar thóin an chéad phortáin</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="3097"/><p><span>é.  Do chuaidh sé féin is Geannc annsain go dtí poll eile</span>
<lb n="3098"/><span>& chuireadar dhá phortán eile isteach sa pholl sain & dhá</span>
<lb n="3099"/><span>choinnill ar mhaol a ndroma anáirde aca is búithreán soluis</span>
<lb n="3100"/><span>asta.  Bhíodar ag imtheacht go raibh deich bportáin istigh</span>
<lb n="3101"/><span>aca.</span></p>
<lb n="3102"/>
<lb n="3103"/><p><span>Ní fhéadfadh Geannc smacht a chur ar a ghreann níosa</span>
<lb n="3104"/><span>shia.  Do bheadh eagla air sgartadh amach ag gáiridhe agus</span>
<lb n="3105"/><span>is amhlaidh a bhí sé ’á iomlasg féin ar an talamh d’iarraidh</span>
<lb n="3106"/><span>na trithí a chur de.</span></p>
<lb n="3107"/>
<lb n="3108"/><p><span>“Cad é an gháiridhe seo ort?” arsa Doinnchín.</span></p>
<lb n="3109"/>
<lb n="3110"/><p><span>“Dar a leabhar-sa,” arsa Geannc, “cad é an dá</span>
<lb n="3111"/><span>shúil a thiocfaidh dos na coiníní nuair a chífid siad na soillse</span>
<lb n="3112"/><span>chúcha trés na póirsí.”</span></p>
<lb n="3113"/>
<lb n="3114"/><p><span>“Ach!” arsa Doinnchín, “ní haon chúrsaí grinn é sin.</span>
<lb n="3115"/><span>Imthigh leat síos ag faire an lín & má chloiseann tú coinín</span>
<lb n="3116"/><span>ag iúnnfairt ann, preab agus beir air.  Raghad-sa ar</span>
<lb n="3117"/><span>an gceann thuas de’n líon.”</span></p>
<lb n="3118"/>
<lb n="3119"/><p><span>“Agus má bheirim air,” arsa Geannc, “cad a dhéanfad</span>
<lb n="3120"/><span>annsain leis.”  Garsún simplidhe ab’ eadh Geannc bocht.</span></p>
<lb n="3121"/>
<lb n="3122"/><p><span>“Tabhair gal tobac do!” arsa Doinnchín go searbhasach</span>
<lb n="3123"/><span>ag imtheacht leis, “agus fiafruigh de cionnus atá an</span>
<lb n="3124"/><span>an tsean-bhean!”  Ní fhéadfadh sé foidhneamh le Geannc.</span></p>
<lb n="3125"/>
<lb n="3126"/><p><span>Ní fada a bhí Doinnchín ag an líon nuair chuala sé coinín</span>
<lb n="3127"/><span>ag teacht mar thiocfadh piléar as gunna.  Baineadh stad</span>
<lb n="3128"/><span>as an gcoinín mbocht nuair bhuail sé an líon.  Bhí Doinnchín</span>
<lb n="3129"/><span>ag lapadáil sa doircheacht go bhfuair sé greim air.  Ann-</span>
<lb n="3130"/><span>sain rug sé ar dhá chois deiridh air ’na láimh chlé, & ar cheann</span>
<lb n="3131"/><span>air ’na láimh dheis.  Bhain sé síneadh as an gcoinín mbocht,</span>
<lb n="3132"/><span>chas sé a cheann siar, agus do chuir sé a mhuineál as ionad</span>
<lb n="3133"/><span>le n-a ordóig.  Le n-a linn sin chuala sé coinín eile sa</span>
<lb n="3134"/><span>líon ag Geannc agus Geannc ’á ghreamú.  Pé liobarnacht</span>
<lb n="3135"/><span>a bhí air sin, d’imthigh an coinín idir na ladhracha uaidh</span>
<lb n="3136"/><span>& thug sé an duimhich siar air féin ar nós na gaoithe.  Bhí</span>
<lb n="3137"/><span>Geannc cráidhte.  “Nár éirghidh do thurus siar leat,” ar</span>
<lb n="3138"/><span>seisean go dúthrachtach, ach níor bhain aon mháchaill don</span>
<lb n="3139"/><span>choinín ar a shon sain</span>
<lb n="3140"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="3141"/><p><span>Dhein Geannc beart ní b’fhearr ar na trí coiníní eile</span>
<lb n="3142"/><span>tháinig ’na threo.  Do mhairbh Doinnchín cúig cinn aca.</span>
<lb n="3143"/><span>D’fhan an bheirt tamall eile annsain, ach ní raibh aon</span>
<lb n="3144"/><span>choinín eile ag teacht.  Do chuaidh Doinnchín mar a raibh</span>
<lb n="3145"/><span>Geannc.</span></p>
<lb n="3146"/>
<lb n="3147"/><p><span>“Níl a thuilleadh coiníní ann,” ar seisean.  “Téighimís</span>
<lb n="3148"/><span>a-bhaile”.</span></p>
<lb n="3149"/>
<lb n="3150"/><p><span>Thángadar ar an gceann thuas de’n líon chun é bhailiú</span>
<lb n="3151"/><span>leo síos.  Le n-a linn sin díreach ’seadh chualadar an duine</span>
<lb n="3152"/><span>chucha a dtuaidh.</span></p>
<lb n="3153"/>
<lb n="3154"/><p><span>“An dian, go bhfuil beirthe orainn!” arsa Geannc.</span></p>
<lb n="3155"/>
<lb n="3156"/><p><span>Thug Doinnchín súnc do & dubhairt leis luighe & fanacht</span>
<lb n="3157"/><span>socair.  Do luigheadar.  Do bhí an duine ag gluaiseacht</span>
<lb n="3158"/><span>fé dhéin na duimhche ach nuair a bhí sé i ngiorracht fiche ramhan</span>
<lb n="3159"/><span>do do stad sé go hobann.  Bhí iongnadh ar an mbeirt</span>
<lb n="3160"/><span>cad ’na thaobh gur stad sé ach nuair d’fhéach Doinnchín i</span>
<lb n="3161"/><span>dtreo na duimhche thuig sé go maith cad fé ndeara é.  Is</span>
<lb n="3162"/><span>amhlaidh a bhí ceann dá phortánaibh féin tar éis teacht tré</span>
<lb n="3163"/><span>chnocán na gainimhe amach agus do bhí sé ag gluaiseacht</span>
<lb n="3164"/><span>cliathán na duimhche anuas agus é ag baint na trágha amach</span>
<lb n="3165"/><span>ar a shéirsín díchill, agus a sholas go soillseach dá iomchar</span>
<lb n="3166"/><span>ar mhaol a dhroma anáirde aige.  Ní fada ó bhaile a bhí</span>
<lb n="3167"/><span>an portán sain nuair seo amach portán eile as lár na</span>
<lb n="3168"/><span>duimhche & annsain ceann eile arís, & bhíodar ag teacht go</span>
<lb n="3169"/><span>raibh seacht gcinn aca i ndiaidh a chéile i n-aon struillín</span>
<lb n="3170"/><span>amháin & iad i gcomh-rás chun na fairrge.</span></p>
<lb n="3171"/>
<lb n="3172"/><p><span>Nuair a chonnaic Seón de Búrca an chéad sholas ag</span>
<lb n="3173"/><span>preabadh as an talamh aníos, do baineadh preab as.  Ní</span>
<lb n="3174"/><span>raibh sé d’uain aige an iongnadh a chur de nuair phreab</span>
<lb n="3175"/><span>an dara solas chuige & an tríomhadh solas, & do réir mar</span>
<lb n="3176"/><span>bhíodar ag preabadh chuige is amhlaidh is mó a bhí ag méadú</span>
<lb n="3177"/><span>ar an iongnadh agus ar an eagla agus ar an uathbhás.  Ní</span>
<lb n="3178"/><span>fhéadfadh sé rith ná teicheadh ach an dá shúil ag dul amach</span>
<lb n="3179"/><span>as a cheann le sgéan buile.  Thabharfadh sé an leabhar gur</span>
<lb n="3180"/><span>púcaí a bhí ann.  Do shéid fuar-allus amach tríd & do</span>
<lb n="3181"/><span>bhí sé ar eudtromacht céille ag féachaint ortha.</span>
<lb n="3182"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="3183"/><p><span>I gcionn tamaill thuit an chéad phortán thar bruach</span>
<lb n="3184"/><span>an phuirt ghainimhe síos ar an tráigh.  Do chuaidh an solas</span>
<lb n="3185"/><span>sain i n-éag.  Tháinig an dara portán go dtí an áit chéadna.</span>
<lb n="3186"/><span>Síos leis.  Tháinig an tríomhadh ceann ann.  Síos leis</span>
<lb n="3187"/><span>Tháinig gach ceann aca i ndiaidh a chéile.  Síos leo go léir;</span>
<lb n="3188"/><span>& fé mar thuiteadh ceann aca síos do théigheadh a sholas</span>
<lb n="3189"/><span>sain i n-éag.  Níorbh’ iongantaighe an tslighe a phreab na</span>
<lb n="3190"/><span>soillse as an talamh ar dtúis ná mar chuadar i n-éag ar</span>
<lb n="3191"/><span>deire.  Sin é a cheap Seón bocht.  Ní raibh fhios aige cad</span>
<lb n="3192"/><span>as a dtángadar na soillse, ná cad a bhí ’á n-iomchar ná</span>
<lb n="3193"/><span>cad a mhúch iad.  Ní fheaca sé acht draoidheacht ó thúis</span>
<lb n="3194"/><span>deire.</span></p>
<lb n="3195"/>
<lb n="3196"/><p><span>Nuair a tháinig an doircheacht dubh arís do bhain sain</span>
<lb n="3197"/><span>preab eile arís as.  “Ó!  Dia lem’ anam!” ar seisean,</span>
<lb n="3198"/><span>& siúd leis ins na feilimintibh siubhail fé dhéin an tighe</span>
<lb n="3199"/><span>siar.  Níorbh’ fhada gur cuireadh ar bhior a chinn é thar</span>
<lb n="3200"/><span>bosca Doinnchín amach, agus cá mbuailfidhe é ach isteach sa</span>
<lb n="3201"/><span>traimil i n-aice na beirte.  Do chuaidh sé ceangailte sa</span>
<lb n="3202"/><span>líon.  Do bhí a cheann sáidhte isteach i mogall mhór agus</span>
<lb n="3203"/><span>a lámha sáidhte isteach tré chúpla mogall mór eile.  Nuair</span>
<lb n="3204"/><span>bhí sé ag iúnnfairt sa doircheacht d’iarraidh é féin a réidhteach</span>
<lb n="3205"/><span>bhí sé ag stracadh an lín ar a dhícheall & b’é deire an sgéil</span>
<lb n="3206"/><span>i n-ionad teacht as go ndeaghaidh sé isteach ar fad sa líon</span>
<lb n="3207"/><span>idir na mogaill mhóra is na mogaill bheaga.  Leis an</span>
<lb n="3208"/><span>iúnnfairt do staith sé na maidí go léir as an talamh ach</span>
<lb n="3209"/><span>níor fhéad sé teacht as an achrann.</span></p>
<lb n="3210"/>
<lb n="3211"/><p><span>D’éirigh Geannc & do bhí sé ag teicheadh chun an bháid.</span>
<lb n="3212"/><span>Siúd le Doinnchín ’na dhiaidh agus thug sé cor coise dho</span>
<lb n="3213"/><span>& do shín é.</span></p>
<lb n="3214"/>
<lb n="3215"/><p><span>“Cad dob’ áil leat a dhéanamh?” ar Doinnchín.</span></p>
<lb n="3216"/>
<lb n="3217"/><p><span>“Teicheadh dar muige!” arsa Geannc.</span></p>
<lb n="3218"/>
<lb n="3219"/><p><span>“Agus mo líon-sa d’fhágaint ag an mBúrcach!” arsa</span>
<lb n="3220"/><span>Doinnchín.  “Seo, beir air agus tairrig.”</span></p>
<lb n="3221"/>
<lb n="3222"/><p><span>Rugadar ar an líon agus do chromadar ar é tharrac</span>
<lb n="3223"/><span>fé dhéin an bháid.  Nuair bhraitheadar an t-ualach thiar</span>
<lb n="3224"/><span>air cheapadar láithreach gurab amhlaidh a bhí an Búrcach</span>
<lb n="3225"/><span>ag iarraidh é tharrac uatha.  Do bhí sé ró-dhorcha aon rud</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="3226"/><p><span>d’fheiscint.  Do chuir an bheirt aca an neart i bhfeidhm</span>
<lb n="3227"/><span>ar an líon agus do bhíodar ag tarrac an Bhúrcaigh leo</span>
<lb n="3228"/><span>síos chun an bháid.  Léimeadar thar bruach na duimhche</span>
<lb n="3229"/><span>síos ar an tráigh is seo leó chun an bháid agus iad ag tarrac</span>
<lb n="3230"/><span>ar a ndícheall.  Bhí an Búrcach casta insa líon mar do</span>
<lb n="3231"/><span>bheadh cat i mbunnach & é dá tharrac ar feadh na talmhan.</span>
<lb n="3232"/><span>Nuair tháinig sé chomh fada le bruach na duimhche, síos leis</span>
<lb n="3233"/><span>Le fánaidh, agus do cheap sé ná stadfadh sé choidhche.  Chrom</span>
<lb n="3234"/><span>sé ar bhéicigh, an duine bocht, & ní raibh a fhios aige cad é</span>
<lb n="3235"/><span>an chéad chor eile thabharfaidhe air.  Do phreab an bheirt</span>
<lb n="3236"/><span>isteach sa bhád & do shádhadar de’n tráigh amach í.  Bhí eagla</span>
<lb n="3237"/><span>chúcha ortha sain, leis, agus ní raibh fhios aca cionnus do bhí</span>
<lb n="3238"/><span>an sgéal ar an gceann eile de’n líon.  Siúd leis an</span>
<lb n="3239"/><span>mbáidín amach ach nuair a teannadh an líon arís do baineadh</span>
<lb n="3240"/><span>stad aisti.  Ní fhéadfadh sí dul ordlach eile cé go raibh</span>
<lb n="3241"/><span>an bheirt agus saothar ortha ag cur sáile ’n-a cheo san</span>
<lb n="3242"/><span>aer leis an dá mhaide rámha.  Do stad Doinnchín.</span></p>
<lb n="3243"/>
<lb n="3244"/><p><span>“Ní haon tairbhe é,” ar seisean.  “Cuir do mhaide</span>
<lb n="3245"/><span>sa tslab & sáidh.”</span></p>
<lb n="3246"/>
<lb n="3247"/><p><span>Ba threise bhíodar mar sin, agus do bhí an Búrcach</span>
<lb n="3248"/><span>dá tharrac síos go barra taoide aca.  Níor fhéadadar</span>
<lb n="3249"/><span>faic d’fheiscint bhí sé chomh dorcha sain, ach do bhraitheadar</span>
<lb n="3250"/><span>an líon ag bogadh chúcha.</span></p>
<lb n="3251"/>
<lb n="3252"/><p><span>Nuair a bhrath an Búrcach é féin ag dul san uisge do</span>
<lb n="3253"/><span>liúigh sé & do bhéic sé & chas sé na seacht míle ologón.  Bhí</span>
<lb n="3254"/><span>gach aon “Dia lem’ anam” aige, agus “i gcúntas Dé!”</span>
<lb n="3255"/><span>go rabhthas ’á bháthadh.  Chrom sé ar an líon a réabadh</span>
<lb n="3256"/><span>d’iarraidh é chur de, agus san iúnnfairt do, ráinig leis</span>
<lb n="3257"/><span>éirghe ar bhonnaibh a dhá chos.  Chuir sé an dá chois i bhfeac</span>
<lb n="3258"/><span>sa ghainimh.  “Seo ’nois,” ar seisean, fén’ fhiaclaibh, “tá</span>
<lb n="3259"/><span>an diabhal buidhe oraibh má bheireann sibh thairis seo me.”</span>
<lb n="3260"/><span>Bhí an sáile thar crománaibh air, ach ba chuma sain, bhí sé</span>
<lb n="3261"/><span>chomh daingean ’s mar bheadh an charraig.</span></p>
<lb n="3262"/>
<lb n="3263"/><p><span>“Táimíd sáruighthe arís,” arsa Geannc agus saothar</span>
<lb n="3264"/><span>air le tréine na tairrice.</span></p>
<lb n="3265"/>
<lb n="3266"/><p><span>“Nílimíd fós,” arsa Doinnchín, “tá an taoide ag</span>
<lb n="3267"/><span>éirghe & má fhanann sé siúd istigh mar a bhfuil sé bádhfar é.”</span>
<lb n="3268"/></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="3269"/><p><span>“Cumá ná bogann sé de’n líon?” arsa Geannc.</span></p>
<lb n="3270"/>
<lb n="3271"/><p><span>“Feuch ná deineann!” arsa Doinnchín.  “Ach triall-</span>
<lb n="3272"/><span>aimís cleas eile air.  Tá anncaire i dtosach an bháid.</span>
<lb n="3273"/><span>Caith amach é agus sgaoil cúig feadha de’n téid leis.</span>
<lb n="3274"/><span>Coimeádfad-sa mo ghreim an fhaid a bheir ’á dhéanamh.”</span></p>
<lb n="3275"/>
<lb n="3276"/><p><span>Do chaith Geannc an t-anncaire i bhfairrge mar</span>
<lb n="3277"/><span>adubharthas leis agus annsain fé mar bhí sé ag sgaoileadh</span>
<lb n="3278"/><span>na téide uaidh bhí Doinnchín ag tarrac an lín isteach sa</span>
<lb n="3279"/><span>bhád.  Nuair a bhí na cúig feadha amuich do chuir Geannc</span>
<lb n="3280"/><span>casadh de’n téid ar an tochta tosaigh.  Do chuir Doinnchín</span>
<lb n="3281"/><span>casadh de’n líon ar an tochta deiridh.  Do ghreamuigh an</span>
<lb n="3282"/><span>t-anncaire.</span></p>
<lb n="3283"/>
<lb n="3284"/><p><span>“Deineadh sé a dhícheall anois,” ar Doinnchín is do</span>
<lb n="3285"/><span>shuidh sé ar faobhar an bháid.  Do shuidh Geannc, leis, is</span>
<lb n="3286"/><span>bhíodar ag cur a dtuirse dhíobh agus gan aon amhras aca</span>
<lb n="3287"/><span>cionnus mar do bhí an sgeul ag an duine a bhí ar cheann</span>
<lb n="3288"/><span>an lín.  Ní go ciúin ná go socair a bhí seisean ach é ag</span>
<lb n="3289"/><span>cur as go lasánta agus ag guidhideóireacht go máchailleach</span>
<lb n="3290"/><span>mío-labhartha.  Do bhí lúb de’n téid íochtair lín timcheall</span>
<lb n="3291"/><span>ar a mhuineál & lúb de’n téidín uachtair ar chois leis is</span>
<lb n="3292"/><span>é istigh i mbolg na traimile.</span></p>
<lb n="3293"/>
<lb n="3294"/><p><span>Nuair ba mhór le Doinnchín, fé dheire, cionnus mar</span>
<lb n="3295"/><span>do bhí an sgéal ag dul chun leadráin bhí sé ag iarraidh</span>
<lb n="3296"/><span>cuimhneamh ar sheift éigin eile.</span></p>
<lb n="3297"/>
<lb n="3298"/><p><span>“Féach, a Gheannc,” ar seisean, “tá an t-anncaire</span>
<lb n="3299"/><span>láidir a dhóithin do sain istigh.  Dá dtéightheá-sa anois &</span>
<lb n="3300"/><span>do neart féin a chur ag tarrac an lín chughat, bheadh an</span>
<lb n="3301"/><span>t-anncaire & tu féin annsain chuige.  Bhéadh an tarrac</span>
<lb n="3302"/><span>go léir ar an anncaire, dar ndóigh, agus ar eagla go</span>
<lb n="3303"/><span>mbeadh sain ró-mhór air, cuirfead-sa mo mhaide rámha</span>
<lb n="3304"/><span>sa tslab agus sáidhfead leat-sa & leis an anncaire.  Dá</span>
<lb n="3305"/><span>bhféadaimís an buachaill istigh a bhogadh amach sa doimhneas</span>
<lb n="3306"/><span>b’fhéidir gur ghairid Dia leis an líon a sgaoileadh uaidh.”</span></p>
<lb n="3307"/>
<lb n="3308"/><p><span>Do dheineadar amhlaidh.  Sin é an uair a thosnuigh an</span>
<lb n="3309"/><span>stracadh i ndáiríribh.  Bhí an sgéal go cruaidh ar an mBúrcach.</span>
<lb n="3310"/><span>Do bhítheas ag dul ró-dhian air agus do bhí an ghainimh ag</span>
<lb n="3311"/><span>imtheacht ó n-a chosa.  D’éirigh a chroidhe air nuair a bhraith</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="3312"/><p><span>sé an fairrge ag éirghe aníos mór dtimcheall air.  Ní</span>
<lb n="3313"/><span>mór ná go dtáinig an liath bhuidhe le sgannradh ar an nduine</span>
<lb n="3314"/><span>bocht.  Do bhúir sé is do bhéic sé agus do sháidh sála a chos</span>
<lb n="3315"/><span>sa ghainimh d’iarraidh teannta d’fhagháil.  Ach níorbh’ aon</span>
<lb n="3316"/><span>tairbhe é, b’éigean do bogadh.  Le n-a linn sin do chuimhnigh</span>
<lb n="3317"/><span>sé ar a sgiain.  Sháidh sé a lámh dheas i bpóca a bhríste.</span>
<lb n="3318"/><span>Is ann a bhí an sgian, ar ádhmharaighe an tsaoghail.  D’osgail</span>
<lb n="3319"/><span>sé ar éigean í.  Thug sé an faobhar ar an téid a bhí timcheall</span>
<lb n="3320"/><span>a mhuiníl.  Annsain thug sé an faobhar ar an téid eile</span>
<lb n="3321"/><span>bhí tímcheall a chos.  An méid de’n líon ná raibh réabtha</span>
<lb n="3322"/><span>aige roimh ré d’imthigh sé as a chéile.  D’imthigh an ghreim</span>
<lb n="3323"/><span>de’n líon.  Thuit Geannc ar fhleasg a dhruma síos i dtóin</span>
<lb n="3324"/><span>an bháid agus do bhuail sé buille dá chúl ar faobhar tochta</span>
<lb n="3325"/><span>an bháid.  Ba chuma leis.  Do chuir sé liúgh maoidhte</span>
<lb n="3326"/><span>buaidhe as.  “Hú-ú-ú,” ar seisean & a dhá chois san aer</span>
<lb n="3327"/><span>aige.</span></p>
<lb n="3328"/>
<lb n="3329"/><p><span>Is ar éigean a bhí sé de bhrígh sa Bhúrcach dul i dtír.</span>
<lb n="3330"/><span>Nuair a shroich sé an talamh thirim do luigh sé ar an ngainimh</span>
<lb n="3331"/><span>agus bhí sé ag cur tochtaí laige dhe go ceann uair a chluig.</span>
<lb n="3332"/><span>A leithéid de challshaoth ní bhfuair sé riamh.</span></p>
<lb n="3333"/>
<lb n="3334"/><p><span>Do chuaidh an bheirt a-bhaile ’na dhiaidh sin agus bhíodar</span>
<lb n="3335"/><span>buidheach tré a fheabhas mar do chuadar as; ach maidin</span>
<lb n="3336"/><span>lá ar n-a mháireach bhí Doinnchín diombádhach go leor nuair</span>
<lb n="3337"/><span>a chonnaic sé an íde do bhí ar cheann a lín.  “Cad é an</span>
<lb n="3338"/><span>díoghbháil liom,” ar seisean, “dá mbeadh sé de shásamh</span>
<lb n="3339"/><span>agam na coiníní féin a bheith agam”</span>
<lb n="3340"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="3341"/><p><span>UDHACHT SHEÁIN A’ GHLEANNA.</span></p>
<lb n="3342"/>
<lb n="3343"/><p><span>CÓISIRE!  Nach aoibhinn an rud sain?  Nách aereach</span>
<lb n="3344"/><span>a bhíonn gach aoinne?  Eudaighe Domhnaigh ar</span>
<lb n="3345"/><span>fhearaibh.  Eudaighe gléigeala ar mhnáibh.  Capaill</span>
<lb n="3346"/><span>ar cosa anáirde.  Cóistí is cairteacha ag gluaiseacht ar</span>
<lb n="3347"/><span>bhóithribh.  Garsúin bheaga is cailíní beaga agus a lámha</span>
<lb n="3348"/><span>agus a bpócaí lán de bhriosgaíbh agus de mhisleánaibh agus</span>
<lb n="3349"/><span>de phingníbh.  Garsúin mhóra ag deunamh comhrádh cogair</span>
<lb n="3350"/><span>agus cainnt bhladair le cailíní móra.  Bacaigh is lucht</span>
<lb n="3351"/><span>siubhail is lucht ceoil!  Ithe ’gus ól is rinnce!  Och, is</span>
<lb n="3352"/><span>aoibhinn é an chóisire.  Is aoibhinn do’n lánamhain óig.  Is</span>
<lb n="3353"/><span>aoibhinn do’n athair is do’n mháthair.  Is aoibhinn don dream</span>
<lb n="3354"/><span>d’itheann a lón is d’ólann a ndeoch.  Cá bhfuil aon rud</span>
<lb n="3355"/><span>níos meidhrighe ná cóisire?  Níl a leithéid ar bith.</span></p>
<lb n="3356"/>
<lb n="3357"/><p><span>Do bhíos-sa ar chóisire uair ar an mbaile seo againn-ne.</span>
<lb n="3358"/><span>Mac Sheáin a’ ghleanna do pósadh.  Inghean Toirdhealbhaigh</span>
<lb n="3359"/><span>bhig ó pharóiste na Lice do pósadh leis.  Thug sí trí cheud</span>
<lb n="3360"/><span>go leith púnt léi go dtí na Gleannaigh.  Daoine móra</span>
<lb n="3361"/><span>ab’ eadh na Gleannaigh.  Bhí féar fiche bó de thalamh aca.</span>
<lb n="3362"/><span>Do bhí Seán féin ’na dhuine de Lucht Chomhairle an Cheanntair.</span>
<lb n="3363"/><span>Fear creideamhnac ’n-a pharóiste féin ab’ eadh Seán</span>
<lb n="3364"/><span>a’ Ghleanna.</span></p>
<lb n="3365"/>
<lb n="3366"/><p><span>Do bhí a chlann go léir curtha i gcrích aige go dtí an</span>
<lb n="3367"/><span>mac so adeirim.</span></p>
<lb n="3368"/>
<lb n="3369"/><p><span>Do bhí an inghean is sine pósta i mBaile na Leac le</span>
<lb n="3370"/><span>feirmeóir mór ann.  Trí cheud púnt a thug a hathair</span>
<lb n="3371"/><span>di le breith léi go Baile na Leac.  Do dhein sí cleamhnas</span>
<lb n="3372"/><span>maith dhi féin.  Do bhí feur trí mbó agus fiche ann is</span>
<lb n="3373"/><span>do bhí stoc maith ar an talamh.  Do bhíodh hata uirthi gach</span>
<lb n="3374"/><span>Domhnach, agus cóiste aici ag teacht chun Aifrinn.  Ba</span>
<lb n="3375"/><span>mhaith an chríoch do chuir a hathair uirthi.</span>
<lb n="3376"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="3377"/><p><span>Do bhí inghean eile leis thoir aige Seumas Dhomhnaill</span>
<lb n="3378"/><span>Thaidhg.  Do bhí sise, leis, agus ionad maith aici.  Do bhí</span>
<lb n="3379"/><span>cúig cinn deug de bhuaibh ag teacht ’n bhuaile tráthnóna</span>
<lb n="3380"/><span>chúichi, agus comhgar trágha agus móna aici, agus iothla</span>
<lb n="3381"/><span>dá sgioból aici.  Tá sé imthighthe as mo chuimhne anois</span>
<lb n="3382"/><span>an mór an méid airgid a rug sí léi go dtí Domhnall</span>
<lb n="3383"/><span>Thaidhg.  Do bhí cuid mhaith airgid ann, pé sgeul é.</span></p>
<lb n="3384"/>
<lb n="3385"/><p><span>Do chuir Seán a’ Ghleanna mac leis mar chliamhain</span>
<lb n="3386"/><span>isteach go dtí Peaid Biorthnach thuaidh ag Áth na gCeap.</span>
<lb n="3387"/><span>Dá cheud & cheithre fichid púnt an spré dob’ éigean do</span>
<lb n="3388"/><span>thabhairt do Pheaid sar a mbogfadh sé a ghreim de’n talamh.</span>
<lb n="3389"/><span>Ní raibh ach ceud ag Seán tar éis an dá inghin do phósadh</span>
<lb n="3390"/><span>agus dob’ éigean do dul fé bhannaí go dtabharfadh sé</span>
<lb n="3391"/><span>na naoi bhfichid eile uaidh nuair a thiocfadh spré mná an</span>
<lb n="3392"/><span>mhic a bhí sa bhaile chuige.</span></p>
<lb n="3393"/>
<lb n="3394"/><p><span>Agus tháinig an spré sin chun cuid de’n spré eile do</span>
<lb n="3395"/><span>dhíol agus spré do dheunamh do’n inghin óig do bhí tar éis</span>
<lb n="3396"/><span>teacht ó’n sgoil.  Ba chuma le mac Sheáin a’ Ghleanna</span>
<lb n="3397"/><span>cia mhéid spré a thabharfadh a bhean léi.  Pinginn de ní</span>
<lb n="3398"/><span>bhfaghadh sé féin.  B’fhéidir gur chuma leis, leis, cia an</span>
<lb n="3399"/><span>sórt mná a gheobhadh a athair do.  B’fhéidir gur mhaith</span>
<lb n="3400"/><span>leis cuid mhaith airgid a bheith aici chun ná beadh a dheirbhshiúr</span>
<lb n="3401"/><span>óg ag déunamh cumhangraigh air nó í d’fhanacht sa tigh aige</span>
<lb n="3402"/><span>gan pósadh, áit d’fhanfadh dá mbeadh sí gan spré.  B’fhéidir</span>
<lb n="3403"/><span>gur mhaith le mac Sheáin cailín éigin eile, nár chuimhnigh</span>
<lb n="3404"/><span>a athair in-ao’ chor uirthi, a phósadh.  B’fhéidir ná raibh</span>
<lb n="3405"/><span>aon airgead ag an gcailín sin.  B’fhéidir go bpósfadh sé</span>
<lb n="3406"/><span>í dá mbeadh an t-airgead aici.  ’Seadh, b’fhéidir so &</span>
<lb n="3407"/><span>b’ fhéidir súd ach cad é an bhrígh “b’fhéidir” nuair a bhí</span>
<lb n="3408"/><span>trí cheud go leith púnt ag inghin Thoirdhealbhaigh Bhig ó</span>
<lb n="3409"/><span>Pharóiste na Lice.  Do chuir sain deire le “b’fhéidir.”</span></p>
<lb n="3410"/>
<lb n="3411"/><p><span>Do bhíos-sa ar an gcóisire.  Do bhíos im’ gharsúinín</span>
<lb n="3412"/><span>beag an uair sin.  Do bhí cúig cóistí deug ann agus iad</span>
<lb n="3413"/><span>lán de mhnáibh & de dhaoinibh.  Do bhí capaill mharcaigheachta</span>
<lb n="3414"/><span>go leór ann.  Do-chuamair go dtí an baile mór go dtí</span>
<lb n="3415"/><span>an séipéal.  Annsain, nuair bhíodar pósta do chuamair</span>
<lb n="3416"/><span>go dtí tigh an óil agus do bhítheas ag ól is ag rinnce</span>
<lb n="3417"/><span>ann go tráthnóna.</span>
<lb n="3418"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3419"/><p><span>Do bhí tuitim na hoidhche ann go maith nuair thánamair</span>
<lb n="3420"/><span>go dtí tigh an phósta an oidhche sin.  Tháinig na sluaighte</span>
<lb n="3421"/><span>daoine ann.  Ba mhór aca Seán a’ Ghleanna an oidhche</span>
<lb n="3422"/><span>sin.  Do bhíodar ’ghá’ mholadh.  “Ní raibh sé riamh ach go</span>
<lb n="3423"/><span>maith.  Ba dhual athar do bheith go galánta.  Comharsa</span>
<lb n="3424"/><span>carthannach agus cara i gcruadhtan, b’shin é féin a ainm,</span>
<lb n="3425"/><span>an duine croidhe ’stigh!  An t-athair maith, go raibh a chlann</span>
<lb n="3426"/><span>i gcrích is i rachmas aige, beo samhlóchthar é an duine!</span>
<lb n="3427"/><span>Nach é d’oibrigh moch déidheanach dóibh agus a thóg go galánta</span>
<lb n="3428"/><span>iad is a fuair spré throm agus feirmeacha talmhan dóibh,</span>
<lb n="3429"/><span>agus nár mhaith an chlann a bí aige, agus nár mhór é a</span>
<lb n="3430"/><span>meas air a n-athair.”</span></p>
<lb n="3431"/>
<lb n="3432"/><p><span>Agus do bhí gach aoinne mar sin ag crothadh lá leis</span>
<lb n="3433"/><span>agus ag deunamh mórtais agus maoidhimh leis agus cainnt</span>
<lb n="3434"/><span>bhreagh bhog aca dá thabhairt do’n duine bocht aosta agus</span>
<lb n="3435"/><span>iad ag ithe a chuid aráin & ime & feola is ag ól a chuid dighe</span>
<lb n="3436"/><span>’na taosgánaibh.  Ba mhór aca go léir Seán a’ Ghleanna</span>
<lb n="3437"/><span>an oidhche sin nuair do bhí an rath air ’n-a thigh féin.</span></p>
<lb n="3438"/>
<lb n="3439"/><p><span>Tugadh na naoi bhfichid púnt do bhí ag dul do Pheaid</span>
<lb n="3440"/><span>Bhiorthnach do; agus ní túisge tugadh ná thug Peaid d’fhear</span>
<lb n="3441"/><span>é go raibh feur deich mbó aige le tabhairt dá mhac nuair</span>
<lb n="3442"/><span>phósfadh an mac inghean le Peaid nó le haon Pheaid eile</span>
<lb n="3443"/><span>a thabharfadh dhá chéud púnt do féin.</span></p>
<lb n="3444"/>
<lb n="3445"/><p><span>Annsain thug Seán a’ ghleanna an chuid eile de’n</span>
<lb n="3446"/><span>airgead mar spré le n-a inghin óig — í siúd do bhí ar sgoil</span>
<lb n="3447"/><span>aige — nuair do phós sí fear insa bhaile mór go raibh tigh</span>
<lb n="3448"/><span>óil aige.  Is cuimhin liom é sin go maith mar ní raibh aon</span>
<lb n="3449"/><span>chóisire aca.  Is amhlaidh a pósadh ar a seacht a chlog ar</span>
<lb n="3450"/><span>maidin iad agus d’imithigheadar ar an traen ceathramha</span>
<lb n="3451"/><span>chun a hocht.  D’fhilleadar i gcionn trí lá; agus as sain</span>
<lb n="3452"/><span>amach ní bhíodh de chúram uirthi sin do bhí ar sgoil ach ag</span>
<lb n="3453"/><span>tómhas agus ag riar piúntanna de phórtar dhubh ar lucht</span>
<lb n="3454"/><span>óil agus tarta.</span></p>
<lb n="3455"/>
<lb n="3456"/><p><span>Agus Seán a’ ghleanna?  Do bhí a chlann tógtha go</span>
<lb n="3457"/><span>galánta aige sin.  Do bhíodar curtha i gcrích go slachtmhar</span>
<lb n="3458"/><span>is go galánta aige.  Ná raibh a chion deunta aige?  Ná</span>
<lb n="3459"/><span>raibh a shuaimneas tuillte aige i gcóir deire a shaoghail</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3460"/><p><span>thiar.  Nach do ba cheart a bheith subhach sásta ’n-a shean-</span>
<lb n="3461"/><span>aois is ’n-a bhliadhantaibh deiridh?</span></p>
<lb n="3462"/>
<lb n="3463"/><p><span>Tháinig an chríne ar Sheán.  D’imthigh neart a gheug.</span>
<lb n="3464"/><span>D’imthigh mire a choiscéim siubhail.  Tháinig an chruime is</span>
<lb n="3465"/><span>an laige agus easbadh na sláinte.  Ní raibh aon mhaith a</span>
<lb n="3466"/><span>thuilleadh ann.  Ní raibh airgead ná ór aige.  Ní raibh</span>
<lb n="3467"/><span>talamh ná bó aige, óir b’éigean do an fheirm go léir do</span>
<lb n="3468"/><span>thabhairt dá mhac sar a bhfaghadh sé an trí cheud go leith</span>
<lb n="3469"/><span>slán le bean a mhic.</span></p>
<lb n="3470"/>
<lb n="3471"/><p><span>Níor sin ba dhearmhad sain, agus ní hí nár chuir i</span>
<lb n="3472"/><span>n-iúl do é.  “Mo thrí ceud go leith púnt!” adeireadh</span>
<lb n="3473"/><span>sí.</span></p>
<lb n="3474"/>
<lb n="3475"/><p><span>Do réir socruighthe an phósta do bhí ortha an seanduine</span>
<lb n="3476"/><span>a chothú.  Do bhí sain ag dul do dá cheart féin.  Do bhí</span>
<lb n="3477"/><span>cál aige chun an méid sin, ach ní raibh aon chál aige chun</span>
<lb n="3478"/><span>focail chneasta mhuinteardhais, ná chun gáire shuairc shásta,</span>
<lb n="3479"/><span>ná chun urraim deire aoise.  Ní raibh, agus ó ná raibh</span>
<lb n="3480"/><span>ní thug bean a mhic do iad.  Ní raibh sé san margadh a</span>
<lb n="3481"/><span>teanga súd do chosg ó bheith ag bearradh air ’s ag piocadh</span>
<lb n="3482"/><span>air ó mhaidin go hoidhche.</span></p>
<lb n="3483"/>
<lb n="3484"/><p><span>Ní bhíodh sí mar sin nuair a bhíodh aoinne istigh.  Ní</span>
<lb n="3485"/><span>bhíodh, bean ghalánta ab’ eadh í.  Do bhíodh hata uirthi Dia</span>
<lb n="3486"/><span>Domhnaigh & cóiste ar a capall aici ag dul chun Aifrinn.</span>
<lb n="3487"/><span>Nuair a bhíodh aoinne des na comharsanaibh insa tigh ní</span>
<lb n="3488"/><span>leigeadh sí uirthi ná go mbíodh cion an domhain aici ar an</span>
<lb n="3489"/><span>seanduine bocht; ach an uair sin féin ní fheudadh sí gan</span>
<lb n="3490"/><span>piocadh thabhairt do i gan fhios do’n chomharsain.  Ní thuigeadh</span>
<lb n="3491"/><span>an chomharsa go mbíodh aon rud dá leithéid dá dheunamh</span>
<lb n="3492"/><span>aici ach do thuigeadh an seanduine bocht go maith é</span>
<lb n="3493"/><span>D’iompuigheadh sé isteach chun na teine & do labhradh ós</span>
<lb n="3494"/><span>íseal leis an drol: “Á!” adeireadh sé go cráidhte,</span>
<lb n="3495"/><span>“a shean-chroch shúghaigh, is chughat-sa sain.”</span></p>
<lb n="3496"/>
<lb n="3497"/><p><span>Ceal foidhne agus fulang, fé dheire, d’árduigh an</span>
<lb n="3498"/><span>seanduine a leabadh leis agus d’imthigh sé amach do dtí</span>
<lb n="3499"/><span>seana bhothán tighe do bhí ann agus do chuir sé fé ann.</span>
<lb n="3500"/><span>Do bheadh sé ó faobhar a teagan annsain, cheap sé.  Ní</span>
<lb n="3501"/><span>fheadar an raibh uaigneas ná brón ar bhean a mhic.</span>
<lb n="3502"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3503"/><p><span>Thugadh cailín aimsire a chuid chuige — ní bhíodh aoinne</span>
<lb n="3504"/><span>eile ’n-a chúram.  Do chóirigheadh sé féin a leaba dho</span>
<lb n="3505"/><span>féin.  Do sguabadh sé an bothán beag.  Do bhaineadh sé</span>
<lb n="3506"/><span>brosna chun teine do féin; ní thabharfadh sé le rádh dhi</span>
<lb n="3507"/><span>go ndóghfadh sé mórán de’n mhóin uirthi.</span></p>
<lb n="3508"/>
<lb n="3509"/><p><span>Do bhí sé mar sin ar feadh dhá bhliadhan go huaigneach</span>
<lb n="3510"/><span>agus go haonarach agus go haindeis.  Ní thagadh aoinne</span>
<lb n="3511"/><span>an uair sin chuige ag crothadh lámh leis ná ag deunamh</span>
<lb n="3512"/><span>mórtais ná maoidhimh leis.  Thagadh na hingheanacha agus</span>
<lb n="3513"/><span>a bhfir pósta agus an mac eile go raibh inghean Pheaid</span>
<lb n="3514"/><span>Bhreathnaigh pósta aige — thagaidís Domhnach timcheall uair</span>
<lb n="3515"/><span>sa mbliadhain go dtí an sean-áit.  Do bhíodh Seán bocht</span>
<lb n="3516"/><span>i dtigh na muintire an lá sain agus do fiafruightí dhe</span>
<lb n="3517"/><span>cionnus do bhíodh sé; agus d’iarrtaí air súil a bheith aige</span>
<lb n="3518"/><span>i ndiaidh na gcapall do bhí amuich.  D’imthighidís go léir</span>
<lb n="3519"/><span>tráthnona agus a gcapaill agus a gcóistí aca, agus a</span>
<lb n="3520"/><span>hataí ortha agus a gcasóga móra agus a ribíní — daoine</span>
<lb n="3521"/><span>creideamhnacha galánta.  Do théigheadh sean-Sheán bocht thar</span>
<lb n="3522"/><span>n-ais go dtí an sean-bhothán aonarach arís.</span></p>
<lb n="3523"/>
<lb n="3524"/><p><span>Ní raibh mórán de throsgán tighe insa bhothán aige ach</span>
<lb n="3525"/><span>an leaba agus cathaoir agus bosga beag sgríbhneóireachta</span>
<lb n="3526"/><span>go raibh glas air.  Do bhíodh an glas coitchionnta ar an</span>
<lb n="3527"/><span>mbosca sain aige.  Lá do chonnacthas an seanduine ag</span>
<lb n="3528"/><span>sgríobhadh go cúramach.  Nuair a bhraith sé duine ag teacht</span>
<lb n="3529"/><span>d’fhill sé an páipéar go hobann agus do chuir isteach insa</span>
<lb n="3530"/><span>bhosca é agus do chuir an glas ar an mbosca.  Do chonnacthas</span>
<lb n="3531"/><span>’ghá dheunamh é.  Tháinig iongnadh ortha.  “Cad a bheadh dá</span>
<lb n="3532"/><span>sgríobhadh aige?”  “Dar lia, b’fhéidir gur udhacht é!”</span></p>
<lb n="3533"/>
<lb n="3534"/><p><span>Do chonnachtas Tadhg Sgoláire istigh ’na theannta lá.</span>
<lb n="3535"/><span>Do chuathas chuig Tadhg.</span></p>
<lb n="3536"/>
<lb n="3537"/><p><span>“Ní ceaduighthe dhomh-sa a innsint cad tá ann,” arsa</span>
<lb n="3538"/><span>Tadhg, “ach caithfear é léigheadh an lá bheifear ’ghá chur</span>
<lb n="3539"/><span>nuair bheidh a mhuintir go léir bailighthe le chéile.”</span></p>
<lb n="3540"/>
<lb n="3541"/><p><span>Cheapadar láithreach gur fhan airgead éigin ag an</span>
<lb n="3542"/><span>seanduine.</span></p>
<lb n="3543"/>
<lb n="3544"/><p><span>Ní fada go ndeaghaidh bean a mhic chuig Seán sa bhothán</span>
<lb n="3545"/><span>agus d’iarr sí air teacht chun comhnuidhthe isteach i dtigh</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3546"/><p><span>na muintire.  Ní raghadh.  Tháinig sí arís is arís eile</span>
<lb n="3547"/><span>agus bhí sí go himnidheach mar gheall air, dar leat.</span></p>
<lb n="3548"/>
<lb n="3549"/><p><span>“Imthigh ort, a bhean,” adeireadh Seán.  Ní raghadh</span>
<lb n="3550"/><span>sé léi i n-ao’ chor.</span></p>
<lb n="3551"/>
<lb n="3552"/><p><span>Do cailleadh Seán annsain.</span></p>
<lb n="3553"/>
<lb n="3554"/><p><span>Tháinig a mhuintir go léir idir chlann agus cliamhain.</span>
<lb n="3555"/><span>Do chaoineadar go geur goirt é.  Do bhíodar go diom-</span>
<lb n="3556"/><span>bádhach agus go huaigneach ’n-a dhiaidh — “An t-athair maith,</span>
<lb n="3557"/><span>ologón ó!”</span></p>
<lb n="3558"/>
<lb n="3559"/><p><span>Do bhí tórramh mór air agus sochraid mhór aige.  Tháinig</span>
<lb n="3560"/><span>na daoine bochta de shiubhal a gcos ann.  Tháinig feirmeoirí</span>
<lb n="3561"/><span>beaga ar a dtrucaillí ann agus lucht siopaithe na sráide</span>
<lb n="3562"/><span>agus dochúirí agus sagairt ann ’na gcóistí & na gcárranna.</span>
<lb n="3563"/><span>Do bhítheas ag trácht thar an duine bhí imthighthe agus ’ghá</span>
<lb n="3564"/><span>mholadh agus ag áireamh a mormhaitheasaí.  “Nárbh’ é a</span>
<lb n="3565"/><span>chuir a chlann i gcrích is i rachmas?”  “Nárbh’ é dhein so</span>
<lb n="3566"/><span>& nárbh’ é a dhein súd é?”  “Ba mhaith an fear Seán</span>
<lb n="3567"/><span>a’ Ghleanna agus ba chreideamhnach!”</span></p>
<lb n="3568"/>
<lb n="3569"/><p><span>’Seadh, lá na sochraide do bhí an chlann go léir is a mná</span>
<lb n="3570"/><span>is a bhfir & muintir a gcéile bailighthe isteach insa seómra</span>
<lb n="3571"/><span>mór.  Do fuarthas bosga an tseanduine.  Bhí an glas</span>
<lb n="3572"/><span>air sin agus ní raibh an eochair ag aoinne.  Do fuarthas</span>
<lb n="3573"/><span>tuagh agus do briseadh an bosga.  Ní raibh istigh ann ach</span>
<lb n="3574"/><span>duille páipéir.  Do hosgluigheadh é sin.  Och!  Tháinig</span>
<lb n="3575"/><span>stad ionnta.  Ní fheudfadh aoinne aca é léigheadh.  Gaedhilg</span>
<lb n="3576"/><span>do bhí ann.</span></p>
<lb n="3577"/>
<lb n="3578"/><p><span>Do cuireadh teachtaire amach.  Do chuir sé sin cúigear</span>
<lb n="3579"/><span>teachtairí eile ar siubhal.  Do bhí fuadar fé’n seisear</span>
<lb n="3580"/><span>aca ar lorg Thaidhg Sgoláire.  Fuarthas Tadhg Sgoláire.</span>
<lb n="3581"/><span>Tugadh isteach é.  Do cuireadh an páipéar ’n-a láimh.</span>
<lb n="3582"/><span>D’fheuch sé ar an bpáipéar agus annsain d’fhéach sé ar fuaid</span>
<lb n="3583"/><span>an tseomra.  Ba chreideamhnach na daoine do bhí ann.</span>
<lb n="3584"/><span>D’fheuch sé ar an bpáipéar arís agus annsain ar na daoine</span>
<lb n="3585"/><span>arís agus ar ais ar an bpáipéar.  Do chuir sé casachtach</span>
<lb n="3586"/><span>bheag as.</span></p>
<lb n="3587"/>
<lb n="3588"/><p><span>“Ní mór atá annso, a dhaoine,” ar seisean, “agus</span>
<lb n="3589"/><span>léighfead daoibh é.  Sid é é:</span>
<lb n="3590"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3591"/><p><span>“Gabháil le tuaigh i mbaic a mhuiníl</span>
<lb n="3592"/><span>Ar an té thabharfadh a chuid ar fad do mhac ná d’inghin.”</span></p>
<lb n="3593"/>
<lb n="3594"/><p><span>Tháinig ciúineas mór insa tseomra sain.</span></p>
<lb n="3595"/>
<lb n="3596"/><p><span>Ní dubhairt aoinne gíog.  Níor fheuch aoinne ar an</span>
<lb n="3597"/><span>duine eile.  Annsain d’éirigh duine agus d’imthigh sé</span>
<lb n="3598"/><span>amach.  D’éirigh duine eile agus do lean sé an cheud</span>
<lb n="3599"/><span>duine.  D’imthigh an tríomhadh duine agus an ceathramhadh</span>
<lb n="3600"/><span>duine & annsain iad go léir.  Do chuireadar hainceasúirí</span>
<lb n="3601"/><span>le n-a súilibh.  Do-chuadar ins na cóistíbh.  Do ghluais</span>
<lb n="3602"/><span>an tsochraid — sochraid chreideamhnach ghalánta.</span>
<lb n="3603"/></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3604"/><p><span>MOLADH BEIRTE NA FAILLE</span>
<lb n="3605"/><span>MÓIRE.</span></p>
<lb n="3606"/>
<lb n="3607"/><p><span>BÍMÍD go léir bailighthe isteach i dtigh Sheana-Dhiarmada</span>
<lb n="3608"/><span>gach oidhche ó tháinig an fuacht ins an aimsir.  Bíonn</span>
<lb n="3609"/><span>tobac d’á chaitheamh againn agus sinn ag cainnt is ag cadaráil</span>
<lb n="3610"/><span>is ag cur tré chéile.  Bíonn Diarmaid ’na shuidhe le hais</span>
<lb n="3611"/><span>an iarta.  Caipín breac cnotálta air.  Píp ’na bheul</span>
<lb n="3612"/><span>aige.  Gan aon chasóg air.  Ceann liath air.  Carraig ar</span>
<lb n="3613"/><span>chéill é.  Ollamh ar eolas é.  Fáidh ar fheallsamhnacht agus</span>
<lb n="3614"/><span>ar fhíor-gheurchúis é.</span></p>
<lb n="3615"/>
<lb n="3616"/><p><span>Is iomdha sgeul a bhíonn d’á shuathadh againn.  Ní minicí</span>
<lb n="3617"/><span>sinn ag trácht thar potaíbh gliomach agus líonta agus</span>
<lb n="3618"/><span>iomairí prátaí agus an “praghas” a bhíonn ar mhucaibh</span>
<lb n="3619"/><span>ná ag trácht thar Cath Fionntrágha, nó Táin Bó Cuailnge,</span>
<lb n="3620"/><span>nó Fionn Mac Cumhaill, nó Seán Réamonn, nó Hóm Rúil,</span>
<lb n="3621"/><span>nó lá Philib an Chleite, nó rudaí móra iongantacha éigin</span>
<lb n="3622"/><span>dá leithéidí.  D’éirigh eadrainn aréir i dtaobh cia an</span>
<lb n="3623"/><span>bhrígh bhí leis an gcainnt sin “Moladh beirte na Faille</span>
<lb n="3624"/><span>Móire: an fear ba threise bheith i n-uachtar.”  Do bhí sé ag</span>
<lb n="3625"/><span>dul dínn é do réidhteach agus b’éigean dúinn an sgeul</span>
<lb n="3626"/><span>do chur fé bhrághaid Sheana-Dhiarmada go réidhtigheadh seisean</span>
<lb n="3627"/><span>an bhroid do bhí orainn.</span></p>
<lb n="3628"/>
<lb n="3629"/><p><span>“Agus an amhlaidh ná fuil fhios agaibh cionnus a deineadh</span>
<lb n="3630"/><span>an moladh beirte sin?” arsa Seana-Dhiarmaid.</span></p>
<lb n="3631"/>
<lb n="3632"/><p><span>“Cá bhfios dúinn-ne sain,” arsa sinn-ne, “agus nach</span>
<lb n="3633"/><span>cuimhin linn riamh tusa ’á dh’innsint dúinn.”</span></p>
<lb n="3634"/>
<lb n="3635"/><p><span>“Tá go breagh agaibh, am baisce! má’s ag brath orm-sa</span>
<lb n="3636"/><span>atánn sibh chuig gach aon eolas a mhúineadh dhíbh,” do ráidh</span>
<lb n="3637"/><span>Seana-Dhiarmaid, “beidh gan treabhadh!” ar seisean.</span></p>
<lb n="3638"/>
<lb n="3639"/><p><span>“Agus a’ bhfuil sgeul na Faille Móire agat-sa?”</span></p>
<lb n="3640"/>
<lb n="3641"/><p><span>“Tá go maith,” arsa Seana-Dhiarmaid, “ca mb’ fháth</span>
<lb n="3642"/><span>ná beadh.”</span>
<lb n="3643"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3644"/><p><span>D’éist gach aoinne a bheul go ceann tamaill agus</span>
<lb n="3645"/><span>annsain do thosnuigh Seana-Dhiarmuid.</span></p>
<lb n="3646"/>
<lb n="3647"/><p><span>“Tá, a’ dtuigeann tú leat me,” ar seisean, “paróisde</span>
<lb n="3648"/><span>i nUibh Ráthach theas go dtugaid siad paróisde na Faille</span>
<lb n="3649"/><span>Móire uirthi.  Dáltha a lán paróistí eile ní raibh aon</span>
<lb n="3650"/><span>sgoil insa pharóisde sin insa tsean-aimsir.  Ní mó ná</span>
<lb n="3651"/><span>sásta a bhíodar leis an sgeul a bheith ar an gcuma sain</span>
<lb n="3652"/><span>aca.  Bhí an dúil insa bhfoghluim aca an uair sin agus</span>
<lb n="3653"/><span>is ’mó seift do cheapadar chun sgiorta beag éigin di a</span>
<lb n="3654"/><span>sholáthar.  Bhí sórt múinteóirí taisdil ann an uair úd</span>
<lb n="3655"/><span>go dtugaidís “sgoláirí bochta” ortha.  ’Sé an gnó ceudna</span>
<lb n="3656"/><span>bhíodh ar siubhal aca nach mór — iad ag imtheacht ó áit go</span>
<lb n="3657"/><span>háit agus gan iad d’fhanacht ró-fhada i n-aon áit; agus</span>
<lb n="3658"/><span>ní mór ná gurbh’ iad an saghas ceudna daoine iad — ga’</span>
<lb n="3659"/><span>haoin-ne ’cu leath-aereach ann fhéin.</span></p>
<lb n="3660"/>
<lb n="3661"/><p><span>Ach pé ’ca sain é, tháinig fonn léighinn agus foghluma</span>
<lb n="3662"/><span>ar mhuintir na Faille Móire agus ní bheidís sásta mara</span>
<lb n="3663"/><span>bhfuighidís é.</span></p>
<lb n="3664"/>
<lb n="3665"/><p><span>Do chuadar ar thuairisg sgoláire bhoicht a thiocfadh</span>
<lb n="3666"/><span>chúcha ar feadh ráithe.  Níorbh’ fhios cá bhfuighfí duine de’n</span>
<lb n="3667"/><span>aicme sin — bhídís le fuacht is le fán.  Chuarduigheadar ó</span>
<lb n="3668"/><span>Bhólus go Glísg is go Dairbhre an Ghrinn, ach do-chuaidh</span>
<lb n="3669"/><span>díobh aoinne a sholáthar.  Bhí a gcroidhe ’á shnaoidhe le</span>
<lb n="3670"/><span>himshníomh agus le mío-fhoidhne; agus ba chrádh leo an</span>
<lb n="3671"/><span>fhoghluim a bheith ag dul ar seachrán uatha.  Thiomáineadar</span>
<lb n="3672"/><span>teachtaire ’n Daingean, ach do bhí an dian-ghádh insa Daingean</span>
<lb n="3673"/><span>leis an duine a bhí aca féin.  Chuadhthas go Poc.  Bhí sgoláirí</span>
<lb n="3674"/><span>an Phuic go léir ar tuilleamh agus ar tuarasdal i dtaobh</span>
<lb n="3675"/><span>éigin eile.</span></p>
<lb n="3676"/>
<lb n="3677"/><p><span>Do bhítheas i ndeire na preibe.  Do bhí mian gan sásamh</span>
<lb n="3678"/><span>aca agus fonn gan feidhm agus dúil gan mhúchadh.</span></p>
<lb n="3679"/>
<lb n="3680"/><p><span>Fé dheire thiar thall do-chualathas go raibh sgoláire bocht</span>
<lb n="3681"/><span>díomhaoin i Neidín theas.  Is deallraitheach ná raibh mian</span>
<lb n="3682"/><span>sgolaidheachta ná dúil mhór léighinn ag baint le muintir</span>
<lb n="3683"/><span>Neidíneach is a rádh go raibh fear na foghluma díomhaoin</span>
<lb n="3684"/><span>aca.  B’fhéidir gurbh’ é dáltha an Fáidh ’n-a thír féin a bhí</span>
<lb n="3685"/><span>air.  Ach pé sgeul é ba ghearr an mhoill ar mhuintir na</span>
<lb n="3686"/><span>Faille Móire an sgoláire a bhreith leo.</span>
<lb n="3687"/></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3688"/><p><span>Tháinig sé chúcha agus bhalait a leabhar agus ceiste na</span>
<lb n="3689"/><span>n-úghdar thar a ghualainn aige agus “a chleití gé aige i</span>
<lb n="3690"/><span>gceart ’s i gcóir.”  Rug feirmeóir de’n áit chun a thighe</span>
<lb n="3691"/><span>féin é agus do choingibh sé i n-aisgidh é i ngioll ar aon</span>
<lb n="3692"/><span>mhúineadh thugadh sé ar a chloinn féin.  Tháinig mórán</span>
<lb n="3693"/><span>daoine chun na sgoile agus faobhar chun na foghluma ortha.</span>
<lb n="3694"/><span>Chuir an sgoláire geáitsí móra air féin.  Tháinig ughdarás</span>
<lb n="3695"/><span>mór ann, agus “mór is fiú,” agus tóirtéis.  Ba bhreagh</span>
<lb n="3696"/><span>leo-san an fhoghluim.  Thug sé an méid sin fé ndeara</span>
<lb n="3697"/><span>go maith.  Sgaoil sé an fhoghluim fútha.  Sgaoil sé chúcha</span>
<lb n="3698"/><span>’na srothanna lána líonmhara í agus ’na cairrgreacha móra</span>
<lb n="3699"/><span>millteacha.  Do chuir sé iongnadh ortha leis.  Dhein sé</span>
<lb n="3700"/><span>dall caoch iad leis.  Níor fhág sé splannc meabhrach ’na</span>
<lb n="3701"/><span>gceann le Beurla agus le Laidin agus le cruaidh-eolas.</span>
<lb n="3702"/><span>Chuir sé i n-iúl dóibh gur duine foghlumanta é.  Do</span>
<lb n="3703"/><span>ghéilleadar go léir gurbh’ eadh.  Ní raibh duine ’sa’ pharóisde</span>
<lb n="3704"/><span>ná raibh sórt sgátha air roimh fear na foghluma.</span></p>
<lb n="3705"/>
<lb n="3706"/><p><span>Annsain tháinig éirghe anáirde ar an sgoláire nuair</span>
<lb n="3707"/><span>a bhraith sé an saoghal go breagh bog aige.  Níor fhan aon</span>
<lb n="3708"/><span>mheas ar na daoine aige.  Thugadh sé tuataigh agus daoine</span>
<lb n="3709"/><span>oitire ortha.  Níor mhúin sé aon rud dóibh — do dhall sé</span>
<lb n="3710"/><span>agus do chaoch sé iad.  Nuair ná rabhadar ag foghluim</span>
<lb n="3711"/><span>dubhairt sé narbh’ aon iongnadh i n-ao’ chor é mar gur</span>
<lb n="3712"/><span>chábóga iad.</span></p>
<lb n="3713"/>
<lb n="3714"/><p><span>Ar dtúis is amhlaidh a bhíodh sórt náire ortha agus do</span>
<lb n="3715"/><span>chreididís é agus do dheinidís a ndícheall.  B’é an sgeul</span>
<lb n="3716"/><span>ceudna é.  I gcionn tamaill ba chuma leo cad deireadh</span>
<lb n="3717"/><span>sé.  Nuair lean sé siar ar an sgeul tháinig mío-shásamh</span>
<lb n="3718"/><span>ortha; agus thagadh fearg ar chuid aca.  Níor fhan aon</span>
<lb n="3719"/><span>mheas ar an bhfoghluim aca ná aon mheas ar fhear na foghluma.</span>
<lb n="3720"/><span>Annsain do thréigeadar an sgoil ’n-a nduine is ’n-a nduine.</span></p>
<lb n="3721"/>
<lb n="3722"/><p><span>Nuair do chuaidh an sgoil chun deiridh rug an sgoláire</span>
<lb n="3723"/><span>arís ar bhalait a leabhar agus ar a chleití gé chun a bhóthar</span>
<lb n="3724"/><span>a bhaile a chur de arís.  Do-chuaidh sé go dtí an feirmeóir</span>
<lb n="3725"/><span>agus dubhairt go tur leis dhá phúnt do thabhairt dó i ngioll</span>
<lb n="3726"/><span>ar an múineadh thug sé ar a chloinn.  Bhí iongnadh ar an</span>
<lb n="3727"/><span>bhfeirmeóir.</span>
<lb n="3728"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3729"/><p><span>“Dá phúnt, an eadh?” ar seisean.</span></p>
<lb n="3730"/>
<lb n="3731"/><p><span>“’Seadh!” ars’ an sgoláire, “cad eile cad a thabharfá</span>
<lb n="3732"/><span>dhom?  N’ fheadar cé bheadh ag freasdal foghluma led’</span>
<lb n="3733"/><span>chloinn gan faic.  Tabh’r ’om an rud atá tuillte go maith</span>
<lb n="3734"/><span>agam.”</span></p>
<lb n="3735"/>
<lb n="3736"/><p><span>“Tabharfad sain,” arsa fear an tighe go mín.</span></p>
<lb n="3737"/>
<lb n="3738"/><p><span>Chuaidh sé síos ’n tseomra.  I gcionn tamaillín tháing</span>
<lb n="3739"/><span>sé thar n-ais.</span></p>
<lb n="3740"/>
<lb n="3741"/><p><span>“’Seadh,” ar sé, “gheobhair an rud atá tuillte go</span>
<lb n="3742"/><span>maith agat.  Pé méid é, fágfam fé mholadh beirte é.</span>
<lb n="3743"/><span>Seo,” ar seisean, “toghaibh-se do rogha moltóir asta sain</span>
<lb n="3744"/><span>araon,” agus do shín sé chuige dhá bhata deasa droighin.</span></p>
<lb n="3745"/>
<lb n="3746"/><p><span>Thuit an lug ar an lag ag fear na leabhar láithreach.</span>
<lb n="3747"/><span>D’imthigh an tighearnamhlacht.  Do bhain laige d’á gheugaibh</span>
<lb n="3748"/><span>siubhail agus ní fheudfadh sé rith dá mbadh mhaith leis é</span>
<lb n="3749"/><span>dheunamh.  Ní raibh sé de mhisneach ann labhairt, ní áirighim-se</span>
<lb n="3750"/><span>é féin a chosaint le bata.</span></p>
<lb n="3751"/>
<lb n="3752"/><p><span>D’osgail an feirmeóir an doras.  “Sgrios,” ar</span>
<lb n="3753"/><span>seisean, agus geallaim duit gur sgrios, agus teann</span>
<lb n="3754"/><span>deabhaidh fé.  Ag gabháil thar táirsigh dó do chuir an feir-</span>
<lb n="3755"/><span>meóir barra na bróige ’na luighe thiar air.  Do lean sé</span>
<lb n="3756"/><span>sa tóir ’na dhiaidh agus ba mhór an bhreis siubhail a dhein</span>
<lb n="3757"/><span>an sgoláire d’á brígh sin, gur chuir sé Abha na Feirsde</span>
<lb n="3758"/><span>anonn de.  Chuaidh an feirmeóir a-bhaile annsain agus thug</span>
<lb n="3759"/><span>fear na leabhar aghaidh ar Neidín.</span></p>
<lb n="3760"/>
<lb n="3761"/><p><span>“B’ fhéidir go dtiocfadh anuiridh arís,” ar seisean,</span>
<lb n="3762"/><span>agus do bhagair sé a dhorn ar an bhFaill Mhóir.</span></p>
<lb n="3763"/>
<lb n="3764"/><p><span>Do cheap muintir na Faille Móire go raibh deire</span>
<lb n="3765"/><span>aca leis an sgol-mháighistir.  Bhí dearmhad ortha.  An</span>
<lb n="3766"/><span>Domhnach a bhí chúcha agus iad ag dul chun Aifrinn chonncadar</span>
<lb n="3767"/><span>mar bheadh sochraid ag gabháil thar mám cnuic fé dhéin an</span>
<lb n="3768"/><span>tséipéil.  B’iongnadh leo nár chualadar aon lógóireacht.</span>
<lb n="3769"/><span>Thosnuigh an sagart ar an Aifreann a léigheadh agus do</span>
<lb n="3770"/><span>chuaidh na daoine go léir isteach.</span></p>
<lb n="3771"/>
<lb n="3772"/><p><span>Nuair thángadar amach is ortha bhí an t-iongnadh nuair</span>
<lb n="3773"/><span>a chonncadar sluagh mór fear agus iad mór dtimcheall</span>
<lb n="3774"/><span>an tséipéil go léir agus ná leigfidís aoinne a-bhaile.</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3775"/><p><span>Cleithirí óga lúthmhara dob’ eadh iad, agus bataí droighin</span>
<lb n="3776"/><span>aca go léir agus droch-fhuadar fútha.  Annsain seadh d’éirigh</span>
<lb n="3777"/><span>an pililiú.  Do chrom na mná ar lógóireacht agus ar</span>
<lb n="3778"/><span>iarraidh ar Dhia iad a chosaint ar mhuintir Neidíneach;</span>
<lb n="3779"/><span>agus d’iarradar go dtiocfadh basgadh agus brúghadh ar an</span>
<lb n="3780"/><span>ndream ceudna — ach ní ar Dhia d’iarradar é sin, a’</span>
<lb n="3781"/><span>dtuigeann tú leat me?” ar Seana-Dhiarmaid.</span></p>
<lb n="3782"/>
<lb n="3783"/><p><span>“Ach a dtáinig an feirmeóir amach as an séipéal do</span>
<lb n="3784"/><span>chuaidh fear na leabhar go dtí é agus d’umhluigh go talamh</span>
<lb n="3785"/><span>dó.  Níl aon bhaoghal go bhfuair sé an chomaoin cheudna</span>
<lb n="3786"/><span>ó’n duine eile.</span></p>
<lb n="3787"/>
<lb n="3788"/><p><span>“Feuch, a dhuine chroidhe ’stigh,” ars’ an sgoláire, agus</span>
<lb n="3789"/><span>a gháire ’á dheunamh aige, “ní bhfuighinn óm’ chroidhe gan</span>
<lb n="3790"/><span>teacht thar n-ais chughat chun go ndeininn cúiteamh éigin</span>
<lb n="3791"/><span>leat — do bhís chomh fial chomh flaitheamhail sin liom.  Thugais</span>
<lb n="3792"/><span>dom go slachtmhar agus go maith é.  Do bhrúghais an</span>
<lb n="3793"/><span>muinteardhas orm.  Do chuiris orm de mholadh beirte é.</span>
<lb n="3794"/><span>Ba mhaith liom an chomaoin cheudna do chur ort.  Cuirfead</span>
<lb n="3795"/><span>ort de mholadh beirte é.  Toghaibh-se do rogha moltóir</span>
<lb n="3796"/><span>asta sain araon,” agus do shín sé dhá bhata deasa droighin</span>
<lb n="3797"/><span>chuige.</span></p>
<lb n="3798"/>
<lb n="3799"/><p><span>D’fheuch an feirmeóir ar na bataí.  D’fheuch sé ar</span>
<lb n="3800"/><span>fhear na leabhar.  D’fheuch sé ar an sluagh fear.  Do</span>
<lb n="3801"/><span>chonnaic sé an droch-fhuadar.  Dá mbuaileadh sé fear na</span>
<lb n="3802"/><span>leabhar bheadh cogadh ar an aonach.  Bheadh fuil dá dortadh.</span>
<lb n="3803"/><span>Bheadh marbhú agus murdal ann.  Thuig sé é sin go maith.</span></p>
<lb n="3804"/>
<lb n="3805"/><p><span>“’Seadh,” ar seisean, “bíodh leat-sa indiu.  Tá an</span>
<lb n="3806"/><span>lámh is treise i n-uachtar agat.  Seo dhuit an t-airgead.”</span></p>
<lb n="3807"/>
<lb n="3808"/><p><span>D’imthigh an feirmeóir agus muintir na Faille Móire</span>
<lb n="3809"/><span>a-bhaile agus níor fan aon mheas aca ar sgol-mháighistrí</span>
<lb n="3810"/><span>ná ar léigheann ná ar fhoghluim, ach droch-mheas agus droch-</span>
<lb n="3811"/><span>ionntaoibh.</span></p>
<lb n="3812"/>
<lb n="3813"/><p><span>B’shin é mar a deineadh moladh beirte na Faille Móire,”</span>
<lb n="3814"/><span>arsa Seana-Dhiarmaid, “an fear ba threise bheith i n-uachtar,</span>
<lb n="3815"/><span>an dtuigeann tú leat me?”</span>
<lb n="3816"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3817"/><p><span>LUCHT DLIGHE AGUS GÉARCHÚISE</span></p>
<lb n="3818"/>
<lb n="3819"/><p><span>(Sgeul Aoir.)</span></p>
<lb n="3820"/>
<lb n="3821"/><p><span>OIDHCHE lae ’le Pádraig fad’ ó, do bhí na Gaedhil go</span>
<lb n="3822"/><span>léir bailighthe i dteannta ’chéile ins na flaithis.</span>
<lb n="3823"/><span>Do bhí na sluaighte aca ann.  Do bhí Fionn & na</span>
<lb n="3824"/><span>Fianna ann.  Do bhí Brian Bórumha agus Dál gCais ann.</span>
<lb n="3825"/><span>Do bhí Niallaigh & Domhnallaigh & Conchubhraigh & Brianaigh</span>
<lb n="3826"/><span>agus gach aon “-aigh” eile dá raibh riamh i nÉirinn ann.</span>
<lb n="3827"/><span>Do bhí rí-rá mór aca & gleo & “tabhairt amach.”</span></p>
<lb n="3828"/>
<lb n="3829"/><p><span>Do bhí aon tseanduine liath amháin istigh ’na lár agus</span>
<lb n="3830"/><span>iad go léir bailighthe ’na thimcheall agus iad ag deunamh</span>
<lb n="3831"/><span>muinteardhais agus gáirdis leis agus iad go léir ag</span>
<lb n="3832"/><span>gáiridhe agus ag deunamh suaircis & aoibhnis & grinn.  An</span>
<lb n="3833"/><span>Seanduine liath fé ndeara an dibhearsion go léir.  Pádraig</span>
<lb n="3834"/><span>Naomhtha mac Calphruinn do bhí ann, agus do bhí Clanna</span>
<lb n="3835"/><span>Gaedheal go léir ag gabháil cion & cáirdeasa leis le linn</span>
<lb n="3836"/><span>lae a fhéile.  Do bhí allaidhir ar an duine bocht aca, agus</span>
<lb n="3837"/><span>giorradh anáile ó bheith ag crothadh lámh leo; agus ní bhíodh</span>
<lb n="3838"/><span>leath-fhreagra tugtha aige ar dhuine nuair a bheireadh fear</span>
<lb n="3839"/><span>mór faid-gheugach leathan-tslinneánach fionn-fhéasógach as</span>
<lb n="3840"/><span>chrobh ar mo dhuine bocht agus do bhaineadh fásgadh as an</span>
<lb n="3841"/><span>gcrobh do chuireadh an fhuil ar ais go gualainn ann.  Ní</span>
<lb n="3842"/><span>bhíodh “beo samhlóchar thu, a dhuine” ráidhte ar fóghnamh</span>
<lb n="3843"/><span>aige sin nuair do thagadh laoch lúthmhar éigin eile de</span>
<lb n="3844"/><span>Ghaedhealaibh taobh istigh de agus do bhíodh greim beartha</span>
<lb n="3845"/><span>aige ar an gcrobh bocht arís agus fásgadh uathbhásach eile</span>
<lb n="3846"/><span>bainte aige as.  Do bhí Pádraig bocht ar mearbhall aca,</span>
<lb n="3847"/><span>agus cárbh’ iongnadh sain, dar ndóigh; ná raibh a chúis</span>
<lb n="3848"/><span>aige?  A leithéid de rí-rá ’s do bhí aca agus d’fhuirse</span>
<lb n="3849"/><span>umá rabhdilium!</span>
<lb n="3850"/></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3851"/><p><span>D’éirigh Conán Maol mac Mórna ar chnocán féarach</span>
<lb n="3852"/><span>os a gcionn agus do bhí ag cur cainnte agus bladhmainn</span>
<lb n="3853"/><span>as.</span></p>
<lb n="3854"/>
<lb n="3855"/><p><span>“Dar trí shlána Dé,” arsa Conán.  “Ní fheaca</span>
<lb n="3856"/><span>i n-árd ná i bhfánaidh, thoir, ná thiar, aon gháirdeas ar</span>
<lb n="3857"/><span>Ghaedhealaibh níos mó ná an gáirdeas atá annso anocht</span>
<lb n="3858"/><span>ortha; ach ní bhfaghaim a mhéid ná a uaisle do chur i gcéill,</span>
<lb n="3859"/><span>mar nach ceaduighthe dham na seacht mionna ná na seacht</span>
<lb n="3860"/><span>mallachta do chur mar threise le briathraibh mo bhéil.  Ach,</span>
<lb n="3861"/><span>dar liom féin, ní haoibhneas ceart go deagh-cheol.  Faghaimís</span>
<lb n="3862"/><span>ár lucht ceoil agus seanma, agus deinimís rinnce agus</span>
<lb n="3863"/><span>gliogram cos!” arsa Conán.</span></p>
<lb n="3864"/>
<lb n="3865"/><p><span>Agus do fuarthas an lucht ceoil agus seanma agus</span>
<lb n="3866"/><span>do seinneadh ceol dóibh, ceol do bhog agus do chorruigh</span>
<lb n="3867"/><span>an croidhe aca go rabhadar go subhach sámh ’á éisteacht, ceol</span>
<lb n="3868"/><span>do bhíodhg is do mhúsgail iad go rabhadar go cródha, cath-chalma</span>
<lb n="3869"/><span>aige, ceol do-chuaidh fé na cosa aca agus ná feudfaidís</span>
<lb n="3870"/><span>na cosa do choimeád socair aige ach preabadh ar an úrlár</span>
<lb n="3871"/><span>agus sásamh a gcroidhe agus a meanman do rinnce dhóibh</span>
<lb n="3872"/><span>féin.  Ba shuairc do bhítheas ann.  Do bhí fear mór</span>
<lb n="3873"/><span>míleadhta amháin ag rinnce.  Dair-chrann ar mhéid & ar</span>
<lb n="3874"/><span>threise é.  Goll mac Mórna do bhí ann.  Do bhí Conán</span>
<lb n="3875"/><span>ag feuchaint air.  Dar leis ná raibh sárú a bhráthar de</span>
<lb n="3876"/><span>rinnceoir ins na flaithis; agus do bhí sé ag maoidheamh</span>
<lb n="3877"/><span>as a dhuine muinteardha.</span></p>
<lb n="3878"/>
<lb n="3879"/><p><span>“Mhuise chugham aniar thu, a Ghoill, a bhráthair, is cuimhnigh</span>
<lb n="3880"/><span>ar mhuintir do mháthar.  Mo ghrádh é tapadh do throighthe</span>
<lb n="3881"/><span>agus clagar do chos le ceol, agus nár chaillir …”</span></p>
<lb n="3882"/>
<lb n="3883"/><p><span>Ach do dhein Conán an donas leis an moladh sain.</span>
<lb n="3884"/><span>Thug Goll léim rinnceóra as a chorp agus tháinig anuas</span>
<lb n="3885"/><span>ar leithead a dhá bhonn ar an úrlár agus leis an searradh</span>
<lb n="3886"/><span>a bhain sé as an úrlár d’imthigh a raibh fé n-a chosa síos</span>
<lb n="3887"/><span>tríd an spéir.  Ba dh’óbair do Gholl imtheacht síos leis</span>
<lb n="3888"/><span>ach go rug sé ar an bhfaobhar agus do tairrigeadh aníos arís é.</span></p>
<lb n="3889"/>
<lb n="3890"/><p><span>“Dar croiceann na fóisge,” arsa Conán, “tá an</span>
<lb n="3891"/><span>donas deunta!”</span>
<lb n="3892"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3893"/><p><span>An sgailp de’n úrlár d’imthigh — carraig ab’ eadh í —</span>
<lb n="3894"/><span>bhí sí ag tuitim ’s ag tuitim síos, síos, síos go ndeaghaidh</span>
<lb n="3895"/><span>sí as radharc na nGaedheal do bhí bailighthe ag beul an</span>
<lb n="3896"/><span>phuill, thuas ins na flaitheasaibh.</span></p>
<lb n="3897"/>
<lb n="3898"/><p><span>An uair cheudna do bhí mac ag Belsuibob — ní cuimhin</span>
<lb n="3899"/><span>liom cad é an ainm a bhí ar an diabhailín óg ach, dar ndóigh,</span>
<lb n="3900"/><span>is cuma.  Do bhí ana-dheallramh aige len’ athair.  Do bhí</span>
<lb n="3901"/><span>earbaillín beag air agus do bhí ionga bheag cham ar nós</span>
<lb n="3902"/><span>iongan cait amuich ’n-a bharr, & do bhí dhá adhaircín ag fás</span>
<lb n="3903"/><span>ar chláirín a eudain díreach mar bheadh ar mhionnáinín</span>
<lb n="3904"/><span>gabhair.  Do bhí árd-mheas ag á dhaid air & ba mhór an</span>
<lb n="3905"/><span>t-aoibhneas beith ag feuchaint ortha agus an buachaillín</span>
<lb n="3906"/><span>óg ar a leath-ghlúin ag an Sean-bhuachaill, agus mo bhioránach</span>
<lb n="3907"/><span>agus féasóg liath-ghorm gharbh a athar & a dhaid dá stathadh</span>
<lb n="3908"/><span>aige ar saothar.  “Deunfaidh sé sin fear maith fós,”</span>
<lb n="3909"/><span>adeireadh an Sean-bhuachaill.  Is geal leis an bhFear nDubh</span>
<lb n="3910"/><span>a ghearrcach féin!</span></p>
<lb n="3911"/>
<lb n="3912"/><p><span>Do bhí an mac beag lá agus é ag lamhancán thíos ar</span>
<lb n="3913"/><span>leacacha dearga na bpian.  Bhí an cailín aimsire, mar</span>
<lb n="3914"/><span>is gnáth le n-a leithéid, ag cainnt le pílear óg ag an</span>
<lb n="3915"/><span>dorus, nuair a chualathas an chnagarnach agus an glós</span>
<lb n="3916"/><span>& an fothrom.  Isteach leis an gcailín aimsire agus is</span>
<lb n="3917"/><span>amhlaidh do bhí istigh ná an oighre óg agus é ’na chíste greidil</span>
<lb n="3918"/><span>gan anam agus carraig mhór anuas air.  Annsain iseadh</span>
<lb n="3919"/><span>d’éirigh an murdal agus an gheoin agus an chlibit.  Do</span>
<lb n="3920"/><span>chuirfeadh sé náire ar Chonán Maol na Mallacht an lá</span>
<lb n="3921"/><span>ab’ fhearr a bhí sé riamh, an chainnt & na bréithre adubharthas</span>
<lb n="3922"/><span>annsúd.  Do bhí deatach briomstón ag éirghe as a mbeulaibh</span>
<lb n="3923"/><span>le fuinneamh agus le faobhar & le feidhm na bhfocal.  “Cé</span>
<lb n="3924"/><span>hé an mac!!! do chaith an chloch?” ar siad.</span></p>
<lb n="3925"/>
<lb n="3926"/><p><span>Do bhailigheadar go léir timcheall uirthi & do bhíodar</span>
<lb n="3927"/><span>’a hiniúchadh.</span></p>
<lb n="3928"/>
<lb n="3929"/><p><span>“Anuas a tháinig sí,” arsa fear.  Ní raibh adharca ná</span>
<lb n="3930"/><span>ierball ná ionga ar an bhfear sain, ach é dóighte go maith.</span></p>
<lb n="3931"/>
<lb n="3932"/><p><span>“Ca bhfios duit-se sin?” arsa Belsuibob.</span></p>
<lb n="3933"/>
<lb n="3934"/><p><span>“Tá’s agam go maith,” ar sé, “fínné fáth-chliste</span>
<lb n="3935"/><span>mise ar gach rud a bhaineann le clocha a thuitim.  Anuas</span></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3936"/><p><span>a bhíonn feidhm na gcloch i gcómhnaidhe.  Ní thuitid suas</span>
<lb n="3937"/><span>choidhche.”</span></p>
<lb n="3938"/>
<lb n="3939"/><p><span>“Tháinig an chloch so i bhfad,” arsa duine eile, agus</span>
<lb n="3940"/><span>do bhí an deallramh ceudna air sin & do bhí ar an gceud</span>
<lb n="3941"/><span>duine.</span></p>
<lb n="3942"/>
<lb n="3943"/><p><span>“Ca bhfios duit?” arsa Belsuibob.</span></p>
<lb n="3944"/>
<lb n="3945"/><p><span>“Fear geuraidheachta agus cruinn-fhaisnéise ab’ ead</span>
<lb n="3946"/><span>mise nuair a bhíos ar an saoghal.  Is mé a réidhtigheadh</span>
<lb n="3947"/><span>gach doimhin-cheist deacrach.  Dá n-innstí dhom cia an</span>
<lb n="3948"/><span>fhaid do chuaidh cloch i dtalamh do dheunfainn amach cia</span>
<lb n="3949"/><span>an fhaid ó bhaile a bhí an té a chaith í.  Dá gcloisinn an</span>
<lb n="3950"/><span>glór a dheunfadh sí ag dul tríd an aer do bheadh ’fhios</span>
<lb n="3951"/><span>agam cia an siubhal a bheadh fúithi & cia an fhaid a raghadh</span>
<lb n="3952"/><span>sí & cia an neart a bhí insa té a chaith í.  An chloch so,” ar</span>
<lb n="3953"/><span>seisean, “tháinig sí faid gach ’n fhaid.  Tháinig sí anuas</span>
<lb n="3954"/><span>chomh fada is tá suas ann.”</span></p>
<lb n="3955"/>
<lb n="3956"/><p><span>B’in í an cheist annsain.  “Cad as a dtáinig an</span>
<lb n="3957"/><span>chloch?”  Bhí Belsuibob ag tochas a adhairce.</span></p>
<lb n="3958"/>
<lb n="3959"/><p><span>“Tá’s agam-sa cad as a dtáinig sí,” arsa fear eile.</span></p>
<lb n="3960"/>
<lb n="3961"/><p><span>“Cionnus sain?” ar siad go léir.</span></p>
<lb n="3962"/>
<lb n="3963"/><p><span>“An bhfeiceann sibh an chúnlach (.i. caonach) atá ar an</span>
<lb n="3964"/><span>gcloich sin?” ar seisean.</span></p>
<lb n="3965"/>
<lb n="3966"/><p><span>“Chímíd,” ar siad.</span></p>
<lb n="3967"/>
<lb n="3968"/><p><span>“Fear iseadh mise go bhfuil eolas speisialta agam</span>
<lb n="3969"/><span>ar chúnlachaibh.  Aon chúnlach a theasbáinfídhe dham</span>
<lb n="3970"/><span>d’inneosainn láithreach cár fhás sé.  Níor fhás an chúnlach</span>
<lb n="3971"/><span>sain riamh insa dúthaigh seo — tá an brothal agus an teas</span>
<lb n="3972"/><span>go ró-mhór ann.  Ná níor fhás sé ar an domhan daonda.</span>
<lb n="3973"/><span>Níor fhás sé i n-aon áit eile ach ins na Fla …  Ní</span>
<lb n="3974"/><span>headh, ach mar a bhfuil na Fíré …  Ní headh, ach san</span>
<lb n="3975"/><span>áit i dtéigheann na … na … daoine ná tagann</span>
<lb n="3976"/><span>annso.”</span></p>
<lb n="3977"/>
<lb n="3978"/><p><span>“Peadar a mhairbh mo gharsún!” arsa Belsuibod agus</span>
<lb n="3979"/><span>buile feirge air.</span></p>
<lb n="3980"/>
<lb n="3981"/><p><span>“Fan leat go fóil,” arsa fear eile.  “Nach é seo</span>
<lb n="3982"/><span>oidhche lae ’le Pádraig.  Tá’s agam-sa, mar nach fear</span>
<lb n="3983"/><span>mise go bhfuil eolas speisialta agam ar ghnóthaí mar s.</span></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="3984"/><p><span>Bíonn rí-ra agus tabhairt amach mór ag na hÉireannaigh</span>
<lb n="3985"/><span>tuairim na hoidhche anocht i gcomhnaidhe.  Iad sain a</span>
<lb n="3986"/><span>dhein é.”</span></p>
<lb n="3987"/>
<lb n="3988"/><p><span>“Ach is i dtigh Pheadair atáid siad agus Peadar a</span>
<lb n="3989"/><span>dhíolfaidh as,” arsa Belsuibob.  “An ndearbhóchaidh sibh?”</span>
<lb n="3990"/><span>ar seisean leo.</span></p>
<lb n="3991"/>
<lb n="3992"/><p><span>“Dearbhócham,” ar siad go léir.  “Cad é féin?”</span></p>
<lb n="3993"/>
<lb n="3994"/><p><span>“Gur bh’ é Peadar fé ndeara é,” ar sé.</span></p>
<lb n="3995"/>
<lb n="3996"/><p><span>“Tabharfam an leabhar ann,” ar siad.</span></p>
<lb n="3997"/>
<lb n="3998"/><p><span>“An bhfuil fear dlighe againn chun an chúis a phléidhe,”</span>
<lb n="3999"/><span>arsa Belsuibob.</span></p>
<lb n="4000"/>
<lb n="4001"/><p><span>“Tá!” agus do baineadh mac alla as póirsíbh ifrinn</span>
<lb n="4002"/><span>le glór na nguth go léir ’ghá radh.</span></p>
<lb n="4003"/>
<lb n="4004"/><p><span>“Áirmhigh iad,” arsa Belsuibob le fear go raibh eolas</span>
<lb n="4005"/><span>speisialta aige ar figiúirí.  Do thosnuigh an fear.  Chaith</span>
<lb n="4006"/><span>sé i bhfad ag cóimhreamh.  Do chuaidh na figiúirí thar teorainn</span>
<lb n="4007"/><span>air.  Do stad sé agus do thochais a cheann.  “Ní haon tairbhe</span>
<lb n="4008"/><span>é,” ar seisean; “tá mo chuid figiúirí go léir ídighthe, &</span>
<lb n="4009"/><span>feuch tuilleadh de lucht dlighe ann fós gan áireamh.”</span></p>
<lb n="4010"/>
<lb n="4011"/><p><span>“Gheobham an fear is clisde ortha,” arsa Belsuibob.</span>
<lb n="4012"/><span>“Cad is féidir leat-sa a dheunamh?” ar seisean le</span>
<lb n="4013"/><span>duine aca.</span></p>
<lb n="4014"/>
<lb n="4015"/><p><span>“Chuirfinn an dubh ’n-a gheal ort,” ar sé sin.</span></p>
<lb n="4016"/>
<lb n="4017"/><p><span>“Chuirfinn-se ’n-a luighe ar chuirptheach gur duine</span>
<lb n="4018"/><span>macánta é,” ars’ an dara fear.</span></p>
<lb n="4019"/>
<lb n="4020"/><p><span>“D’áiteochainn muc ar shagart,” ars’ an tríomhadh</span>
<lb n="4021"/><span>duine.</span></p>
<lb n="4022"/>
<lb n="4023"/><p><span>“Ní beag sain,” arsa Belsuibob, “bhfuil aon bháille</span>
<lb n="4024"/><span>annso?” ar seisean.</span></p>
<lb n="4025"/>
<lb n="4026"/><p><span>Tháinig sluagh mór báillí chuige.</span></p>
<lb n="4027"/>
<lb n="4028"/><p><span>“Imthigh,” arsa Belsuibob, “agus fógair dlighe ar</span>
<lb n="4029"/><span>Pheadar.”</span></p>
<lb n="4030"/>
<lb n="4031"/><p><span>D’imthigh báille agus d’fhógair sé dlighe agus éilighthe</span>
<lb n="4032"/><span>ar Pheadar.  Do bhí Peadar bocht go buaidheartha.  Seo</span>
<lb n="4033"/><span>leis chuig Pádraig.  “A leithéid seo, a dhaltha,” ar sé</span>
<lb n="4034"/><span>“Mac le Belsuibob do marbhuigheadh.  Sibh-se do leag</span>
<lb n="4035"/><span>carraig air.”</span>
<lb n="4036"/></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="4037"/><p><span>Ní raibh aon bhrón ar na hÉireannaigh:  “Truagh nach</span>
<lb n="4038"/><span>ar a athair a thuit sé,” arsa Conán.</span></p>
<lb n="4039"/>
<lb n="4040"/><p><span>“Ologón ó!” arsa Peadar bocht, agus seo leis ag</span>
<lb n="4041"/><span>lorg cabhartha.  Thug gach aoinne fé ndeara ar feadh dhá</span>
<lb n="4042"/><span>lá ’n-a dhiaidh sain go raibh ana-bhuaidhirt agus an-imshníomh</span>
<lb n="4043"/><span>air, agus ní raibh aon lagadh air ar feadh na haimsire ach</span>
<lb n="4044"/><span>ag cuardach & ag lorg agus ag cur tuairiscí, agus ní</span>
<lb n="4045"/><span>thaidhbhsigheadh sé go bhfaghadh sé an ní a bhíodh uaidh.</span></p>
<lb n="4046"/>
<lb n="4047"/><p><span>Tháinig lá na cúirte.  Tháinig an breitheamh agus do</span>
<lb n="4048"/><span>shuidh.  Tháinig Belsuibob agus a lucht dlighe agus a chuid</span>
<lb n="4049"/><span>fínidhthe fáith-chlisde — sluaighte móra dhíobh — agus do shuidh-</span>
<lb n="4050"/><span>eadar, agus d’fhanadar le Peadar agus a lucht chabhartha.</span></p>
<lb n="4051"/>
<lb n="4052"/><p><span>Ní raibh Peadar ag teacht.  D’fhanadar leis go mío-</span>
<lb n="4053"/><span>fhoidhneach.  I gcionn tamaill chonncadar teachtaire ag</span>
<lb n="4054"/><span>teacht.</span></p>
<lb n="4055"/>
<lb n="4056"/><p><span>“Dubhairt sé go mbeadh sé chughaibh ar ball,” ars’ an</span>
<lb n="4057"/><span>teachtaire, “is dóigh liom go bhfuil rud éigin dá lorg</span>
<lb n="4058"/><span>aige.  Tá an tigh ’n-a réabadh roilig aige, pé rud atá</span>
<lb n="4059"/><span>uaidh.”</span></p>
<lb n="4060"/>
<lb n="4061"/><p><span>Do fanadh tamall eile — tamall fada, agus do bhítheas</span>
<lb n="4062"/><span>ag éirghe mío-fhoidhneach.  Do bhí an breitheamh ar buile.</span>
<lb n="4063"/><span>I gcionn tamaill do chonncadar duine ag teacht.  Do</span>
<lb n="4064"/><span>bhí sé ag rith & do bhí saothar air agus allus ar sileadh leis.</span>
<lb n="4065"/><span>Do bhí sé gan hata gan caipín, agus bhí ceann dá shean-</span>
<lb n="4066"/><span>shlipéirí tuithte dhe, agus an duine bocht ag teacht ar</span>
<lb n="4067"/><span>séideadh.  Peadar do bhí ann, agus ba bhuaidheartha an</span>
<lb n="4068"/><span>Peadar é.  Níor stad sé go dtáinig sé ’n doras, agus</span>
<lb n="4069"/><span>ní tháinig sé ach go dtí sain.  Do léigh sé liúgh ar an</span>
<lb n="4070"/><span>mbreitheamh agus ar lucht na dlighe.</span></p>
<lb n="4071"/>
<lb n="4072"/><p><span>“Hé!” ar seisean.  “Bog breágh tamaillín eile,</span>
<lb n="4073"/><span>b’fhéidir go bhfaghainn fós é,” agus siúd leis arís san</span>
<lb n="4074"/><span>rith agus coiscéim bhacaighe san duine bocht ó’n leath-shlipéir,</span>
<lb n="4075"/><span>agus é ag síor-chuardach agus ag síor-lorg.</span></p>
<lb n="4076"/>
<lb n="4077"/><p><span>Do shuidh lucht na dlighe & na cúirte arís agus bhíodar</span>
<lb n="4078"/><span>ag cainnt ’s ag cadráil go ceann tamaill.  Ar ball</span>
<lb n="4079"/><span>bíodar ag éirghe tuirseach.  Do théigheadh duine ’n doras</span>
<lb n="4080"/><span>& d’fheuchadh sé suas an casán, ach ní fheiceadh sé Peadar</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="4081"/><p><span>ag teacht.  Théigheadh beirt ’n doras agus do théighidis</span>
<lb n="4082"/><span>ar an gclaidhe anáirde & d’fheuchaidís suas an bóthar, ach</span>
<lb n="4083"/><span>ní bhíodh aoinne ag teacht.  Fé dheire do bhítheas ag éirghe</span>
<lb n="4084"/><span>mío-shásta le Peadar.  Dubharthas so & dubharthas súd &</span>
<lb n="4085"/><span>ní ’á mholadh adubharthas aon rud.  Tugadh leathuair a’</span>
<lb n="4086"/><span>chluig eile dho.</span></p>
<lb n="4087"/>
<lb n="4088"/><p><span>Tháinig an leathuair a’ chluig, ach ní tháinig Peadar</span>
<lb n="4089"/><span>Do bhítheas i bhfeirg chuige.  Do bhítheas ar buile chuige.</span>
<lb n="4090"/><span>Níor fhan truagh ná trócaire ag aoinne dho.  Do bhí deire</span>
<lb n="4091"/><span>na foidhne caithte ag an mbreitheamh féin leis.  D’éirigh</span>
<lb n="4092"/><span>sé agus do bhí sé chun breith daortha a thabhairt i n-aghaidh</span>
<lb n="4093"/><span>Pheadair nuair do liúigh duine amuich.  “Tá sé chughainn,”</span>
<lb n="4094"/><span>ars’ an duine.</span></p>
<lb n="4095"/>
<lb n="4096"/><p><span>Do bhí sé ag teacht, ach b’ shin é an teacht gan fuadar.</span>
<lb n="4097"/><span>B’ shin é an teacht gan fonn.  B’ shin é an teacht gan</span>
<lb n="4098"/><span>deithneas.  Do bhí sé ag teacht an casán anuas go leadránach</span>
<lb n="4099"/><span>agus coiscéim bhacaighe ann agus é go searbh agus go</span>
<lb n="4100"/><span>canncarach & go tuirseach.  Badh dhóigh leat air gurab</span>
<lb n="4101"/><span>amhlaidh a bhí gach aoinne a bhain leis riamh fé chlár.  Do</span>
<lb n="4102"/><span>chuir sé a cheann ’n doras agus d’fheuch ar an mbreitheamh</span>
<lb n="4103"/><span>go brónach.  D’fhan gach aoinne ciúin.  Do labhair Peadar.</span></p>
<lb n="4104"/>
<lb n="4105"/><p><span>“Éirighim as,” ar seisean go dubhach agus a cheann dá</span>
<lb n="4106"/><span>chrothadh aige.  “Ní haon tairbhe é,” ar seisean.  “Tá</span>
<lb n="4107"/><span>na Flaithis cuarduighthe seacht n-uaire agam, agus thíos</span>
<lb n="4108"/><span>ná thuas ann, thoir ná thiar ann, beag ná mór ann, ní</span>
<lb n="4109"/><span>bhfuaireas fínné fáith-chlisde ná fear dlighe do dhearbhóchadh</span>
<lb n="4110"/><span>dom, ná a phléidhfeadh mo chúis dom.  Mo mhairg go dubhach</span>
<lb n="4111"/><span>sain, ’s nách dealbh an cúrsa é?”</span></p>
<lb n="4112"/>
<lb n="4113"/><p><span>D’imthigh Peadar ó’n doras arís & do ghluais go mall</span>
<lb n="4114"/><span>& go brónach suas an casán.</span>
<lb n="4115"/></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="4116"/><p><span>TRIÚR BACACH AGUS MOLT.</span></p>
<lb n="4117"/>
<lb n="4118"/><p><span>DO bhí aonach ar siubhal lá thoir i mBaile an Chláir.  Do</span>
<lb n="4119"/><span>bhí an saoghal mór ’s a mháthair ann.  Do bhí gnó</span>
<lb n="4120"/><span>ann ag cuid aca agus a thuilleadh aca gan aon</span>
<lb n="4121"/><span>ghnó i n-ao’ chor ann aca.  Do bhí bacaigh ann, mór-chuid -</span>
<lb n="4122"/><span>bacaigh a bhí bacach, agus bacaigh eile ná raibh aon choiscéim</span>
<lb n="4123"/><span>bhacaighe ionnta.  Bhí bacaigh ann agus dá mhaide croise</span>
<lb n="4124"/><span>aca agus bacaigh ná raibh ach maide aca agus bacaigh ná</span>
<lb n="4125"/><span>raibh aca ach bataí siubhail.  Ach gach bacach dá raibh ann</span>
<lb n="4126"/><span>do bhí bianna ar a mhaide aige — bianna mór miotail.</span></p>
<lb n="4127"/>
<lb n="4128"/><p><span>Tá daoine ann a théigheann ar an aonach gan ghnó, ach</span>
<lb n="4129"/><span>má tá ní bacaigh iad.  Ní bhíonn bacach choidhche ar aonach</span>
<lb n="4130"/><span>gan ghnó.  B’ait leis sin.  Sé lá an aonaigh an dara uain</span>
<lb n="4131"/><span>is cruaidhe a bheireann ar bhacach.  Oidhche an aonaigh an</span>
<lb n="4132"/><span>uain is cruaidhe dhíobh ar fad.</span></p>
<lb n="4133"/>
<lb n="4134"/><p><span>Is fuadrach a bhíd bacaigh ar aonach.  Bíonn bacach is</span>
<lb n="4135"/><span>“Mála an Éithigh” aige agus sgata garsún ag satailt</span>
<lb n="4136"/><span>ar a chéile timcheall air.  Bíonn bacach agus Cipíní Aitinn</span>
<lb n="4137"/><span>aige agus sgata fear ag iarraidh na gcipíní a leagadh le</span>
<lb n="4138"/><span>liathróid, agus ná féadfaidís ach cipín aca a leagadh dá</span>
<lb n="4139"/><span>gcaithidís bliadhain leis.  Bíonn bacach i mbairrle agus</span>
<lb n="4140"/><span>bacach eile ’na bhun agus é ag bailiú pingní ó lucht trí</span>
<lb n="4141"/><span>n-urchar a chaitheamh le fear an bhairrle.  Bíonn bacach</span>
<lb n="4142"/><span>ag amhrán agus bacach ag rinnce agus bacach ar meisge</span>
<lb n="4143"/><span>agus beirt bhacach ag pleanncadh a chéile agus gach aon</span>
<lb n="4144"/><span>bhacach aca ag liúighrigh agus ag déanamh gleoidh.  Lucht</span>
<lb n="4145"/><span>gnótha ar aonach bacaigh.</span></p>
<lb n="4146"/>
<lb n="4147"/><p><span>Bhí triúr bacach ar bhacaigh Aonaigh an Chláir — bacach ó</span>
<lb n="4148"/><span>Oileán Dhoire Mhóir, bacach ó Oileán Ínse agus bacach</span>
<lb n="4149"/><span>ó’n Oileán Tiar.  Do bhíodar a dtriúr bacach.  Do bhí</span>
<lb n="4150"/><span>dá mhaide croise ag gach duine aca.  Do bhí an dá mhála</span></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="4151"/><p><span>dhéag aca ar gach beilt agus ar gach búcla.  Do bhí duine</span>
<lb n="4152"/><span>aca caol sgrogallach árd.  Do bhí an dara duine ’na</span>
<lb n="4153"/><span>phlubaire bhog bheathuighthe.  Do bhí an tríomhadh duine</span>
<lb n="4154"/><span>seirgthe suarach súighte.  Do bhíodar go léir go féasógach</span>
<lb n="4155"/><span>agus go fíochmhar agus go lasánta.</span></p>
<lb n="4156"/>
<lb n="4157"/><p><span>Do bhuail an triúr le chéile.  “An mór atá agat?”</span>
<lb n="4158"/><span>arsa gach duine aca le n-a chomrádaidhe bacaigh.  Do chomh-</span>
<lb n="4159"/><span>airigheadar.  Ní ró-shásta a bhítheas.  Do bhíodar tamall</span>
<lb n="4160"/><span>ag ceisneamh & annsain do chuadar agus do cheannuigheadar</span>
<lb n="4161"/><span>molt eatortha.  B’fhearra dhóibh gan a cheannach riamh.</span>
<lb n="4162"/><span>Do dhein an molt toirmeasg.  Chun é d’ithe cheannuigheadar é.</span></p>
<lb n="4163"/>
<lb n="4164"/><p><span>“Cá n-ullmhócham é?” ar siad.</span></p>
<lb n="4165"/>
<lb n="4166"/><p><span>“Sa Doire Mhór,” arsa duine aca.</span></p>
<lb n="4167"/>
<lb n="4168"/><p><span>“Ar an Ínse,” arsa fear eile.</span></p>
<lb n="4169"/>
<lb n="4170"/><p><span>“San Oileán Tiar,” ars’ an tríomhadh duine.</span></p>
<lb n="4171"/>
<lb n="4172"/><p><span>Sin é an uair d’éirigh an fhearg ar na bacachaibh, agus</span>
<lb n="4173"/><span>a fhios ag gach aoinne aca “mar a leagtar an crann gurab</span>
<lb n="4174"/><span>ann a bhíonn na slisneacha.”  Do bhí gach aoinne aca ag</span>
<lb n="4175"/><span>tarrac an mhuilt chuige féin.</span></p>
<lb n="4176"/>
<lb n="4177"/><p><span>“An Doire,” ars’ an táthaire.</span></p>
<lb n="4178"/>
<lb n="4179"/><p><span>“An Ínse,” ars’ an plubaire.</span></p>
<lb n="4180"/>
<lb n="4181"/><p><span>“An t-Oileán,” ars’ an slibire.</span></p>
<lb n="4182"/>
<lb n="4183"/><p><span>“Ó thuaidh, do bheirim diabhail!” ars’ an fear beag.</span></p>
<lb n="4184"/>
<lb n="4185"/><p><span>“Soir, is nára maith,” ars’ an fear mór.</span></p>
<lb n="4186"/>
<lb n="4187"/><p><span>“Siar a gheobhaidh, nó an dian me —” ars’ an fear</span>
<lb n="4188"/><span>árd.</span></p>
<lb n="4189"/>
<lb n="4190"/><p><span>Cnag! pleannc! buille!  Liúgh! brúgh! murdal!  Sin</span>
<lb n="4191"/><span>é áit gur buaileadh an cath agus an cruadh-chomhrac idir</span>
<lb n="4192"/><span>an triúr, agus fuaim ag maidí croise ag pléasgadh go</span>
<lb n="4193"/><span>tiugh.  Ba dhóigh leat gur muileann gaoithe gach bacach</span>
<lb n="4194"/><span>aca agus an dá mhaide dá mbeartú agus dá gcasadh aige.</span>
<lb n="4195"/><span>Do bhodh maide ag cosaint agus maide ag bualadh, agus</span>
<lb n="4196"/><span>bacach ag béicigh agus bacach ag tuitim agus bacach ag</span>
<lb n="4197"/><span>éirghe.  Do bhaineadh biannaí na maidí croise teine chreasa</span>
<lb n="4198"/><span>as a chéile leis an mbualadh.</span></p>
<lb n="4199"/>
<lb n="4200"/><p><span>I gcionn aga agus aimsire do thángthas eatortha agus</span>
<lb n="4201"/><span>do chuaidh ciúineas ar an gcath.  Níorbh’ fhéidir, ámhthach, sgéal</span></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="4202"/><p><span>an mhuilt do réidhteach.  Do-chuaidh an sgéal ar fuaid</span>
<lb n="4203"/><span>an aonaigh agus do bhí an t-aonach tré n-a chéile mar gheall</span>
<lb n="4204"/><span>air.  Dá mbeadh fear ag ceannach bó ó fhear eile, níorbh’</span>
<lb n="4205"/><span>fhada go mbeadh an bhó dearmhadtha aca agus iad ag aragóint</span>
<lb n="4206"/><span>i dtaobh an mhuilt.  Dá mbeadh bacach i lár ceathramhan</span>
<lb n="4207"/><span>amhráin, thiocfadh bacach eile ag á chluais agus chuirfeadh</span>
<lb n="4208"/><span>sé tuairisg an mhuilt, agus cá raghadh sé, air.  Do bhí</span>
<lb n="4209"/><span>gnó an aonaigh ar seachrán ag molt na mbacach.</span></p>
<lb n="4210"/>
<lb n="4211"/><p><span>Nuair a bhí an sgéal mar sin do cuireadh fios ar fhear</span>
<lb n="4212"/><span>Bharamhla an Aonaigh.  B’in fear go mbíodh réidhteach gach</span>
<lb n="4213"/><span>ceiste aonaigh air.  D’innis na bacaigh an sgéal do agus</span>
<lb n="4214"/><span>is iad a bhí go diombádhach agus go buaidheartha.  Do bhí</span>
<lb n="4215"/><span>an Bharamhail i bhfad ag machtnamh.</span></p>
<lb n="4216"/>
<lb n="4217"/><p><span>“Tá sé ag dul díom,” ar seisean fé dheire.</span></p>
<lb n="4218"/>
<lb n="4219"/><p><span>“Ochón mo dhíth!” ar siad go léir.</span></p>
<lb n="4220"/>
<lb n="4221"/><p><span>Annsain do chuaidh an Bharamhail i gcomhairle le seanóirí</span>
<lb n="4222"/><span>agus le lucht tuisgiona an aonaigh agus do shocruigheadar</span>
<lb n="4223"/><span>go raghadh an molt leis an mbacach ba shine aca.  Dubharthas</span>
<lb n="4224"/><span>sain leis an triúr.</span></p>
<lb n="4225"/>
<lb n="4226"/><p><span>“Mise is sine,” arsa bacach an Oileáin.</span></p>
<lb n="4227"/>
<lb n="4228"/><p><span>“Thugais t’éitheach,” arsa fear Dhoire Móir.</span></p>
<lb n="4229"/>
<lb n="4230"/><p><span>“Nach cuimhin liom-sa, agus me im’ fhear, tusa dh’fheiscint</span>
<lb n="4231"/><span>ar dhrom do mháthar ag dul ar thurus Thobar na Molt.”</span></p>
<lb n="4232"/>
<lb n="4233"/><p><span>“Ó! gcloistí mar a steallaid siad éitheach!” arsa</span>
<lb n="4234"/><span>bacach Ínse, “agus féasóg orm féin sar a rugadh aoinne</span>
<lb n="4235"/><span>aca.”</span></p>
<lb n="4236"/>
<lb n="4237"/><p><span>“Go maithidh Dia dhaoibh é, an sgailéathan,” arsa bacach</span>
<lb n="4238"/><span>an Oileáin.  “Féach, a dhaoine,” ar seisean, “ná creid</span>
<lb n="4239"/><span>iad-san — d’áiteóchaidís sin muc ar shagart.  Nach maith is</span>
<lb n="4240"/><span>cuimhin liom-sa an táthaire beag sain thar Cathair Conroí</span>
<lb n="4241"/><span>anoir a bheith ar bhaclainn a mháthar agus mé ’á gcur araon</span>
<lb n="4242"/><span>thar Sruth an Bhealaigh anonn im’ naomhóig uair dá dtug</span>
<lb n="4243"/><span>a mháthair cuaird bhacaigh d’iarraidh déirce ar an Oileán.</span>
<lb n="4244"/><span>Agus i dtaobh an phlubaire sin ó Ínse.  Dhera! nach cuimhin</span>
<lb n="4245"/><span>liom-sa é agus cóitín beag stracaithe air agus é ag bailiú</span>
<lb n="4246"/><span>ruacan ar Thráigh Ínse thoir.  God í ’n chainnt sin oraibh</span>
<lb n="4247"/><span>mar sin?”</span>
<lb n="4248"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="4249"/><p><span>Do bhí an Bharamhail sáruighthe arís.</span></p>
<lb n="4250"/>
<lb n="4251"/><p><span>“Féach.” ar seisean le bacach Dhoire Mhóir, “cad é</span>
<lb n="4252"/><span>an t-aos atá agat-sa?”</span></p>
<lb n="4253"/>
<lb n="4254"/><p><span>“Tá mhuise,” ar seisean, “sgoth-aos, agus tá comhartha</span>
<lb n="4255"/><span>maith agam air.  Nuair a bhíos-sa im’ fhear óg,” ar seisean</span>
<lb n="4256"/><span>ag cur láimhe ’na phóca, “do chuir m’athair fios ar ualach</span>
<lb n="4257"/><span>luinge de sgeanaibh agus d’fhorcannaibh im’ chóir féin ar</span>
<lb n="4258"/><span>leithiligh.  Níor dhíolas ceann aca.  Níor bhronnas ceann</span>
<lb n="4259"/><span>aca.  Ní lugha ná bhriseas ceann aca.  Ní lugha ná ghearradar</span>
<lb n="4260"/><span>greim le cur i mbéal aoinne eile ach an méid a ghearradar</span>
<lb n="4261"/><span>le cur im’bhéal féin, agus,” ar seisean ag tarrac sean-sgian</span>
<lb n="4262"/><span>a bhí briste agus forc a bhí leóinte as a phóca, “sin iad</span>
<lb n="4263"/><span>an dá cheann deiridh aca.”</span></p>
<lb n="4264"/>
<lb n="4265"/><p><span>“Tá cnag-aos maith agat,” ars’ an Bharamhail.  “Cad</span>
<lb n="4266"/><span>é an t-aos atá agat-sa?” ar seisean le bacach Ínse.</span></p>
<lb n="4267"/>
<lb n="4268"/><p><span>“Sean-aos, mhuise,” ar sé sin.  “Nuair a bhíos-sa</span>
<lb n="4269"/><span>im’ fhear óg, táilliúir ab’ eadh me.  Do chuir m’athair</span>
<lb n="4270"/><span>fios ar ládáil luinge de shnáthadaibh, de mhéaracánaibh</span>
<lb n="4271"/><span>agus de shiosúraibh.  Níor díoladh ceann.  Níor bronnadh</span>
<lb n="4272"/><span>ceann.  Ní lugha ná briseadh ceann.  Ní lugha ná chuireadar</span>
<lb n="4273"/><span>greim d’aon duine ach ’mháin ar chuireadar dom féin.”</span>
<lb n="4274"/><span>Do chuir sé lámh ’na phóca agus do thairrig sé amach sean-</span>
<lb n="4275"/><span>shíosúr, sean-mhéaracán agus sean-tsnáthad chaithte.  “Táid</span>
<lb n="4276"/><span>siad go léir caithte,” ar seisean, “ach an méid sin.”</span></p>
<lb n="4277"/>
<lb n="4278"/><p><span>“Tá an chúil-fhiacal agat,” ars’ an Bharamhail.  “’Seadh,”</span>
<lb n="4279"/><span>an seisean leis an slibire bacaigh ó’n Oileán.  “Cad é</span>
<lb n="4280"/><span>an t-aos atá agat-sa?”</span></p>
<lb n="4281"/>
<lb n="4282"/><p><span>“Breac-aos maith fada,” ar sé sin.  “Bearrabóir</span>
<lb n="4283"/><span>caorach ab’ eadh mise agus me óg.  Do chuir m’athair fios</span>
<lb n="4284"/><span>ar lán luinge de dheimheasaibh dom.  Níor dhíolas ceann.</span>
<lb n="4285"/><span>Níor bhronnas ceann.  Ní lugha ná bhriseas ceann.  Ní lugha</span>
<lb n="4286"/><span>ná bhain aon cheann aca ribe olna le cur mar éadach ar</span>
<lb n="4287"/><span>aoinne eile ach orm féin amháin, agus,” ar seisean, “sin</span>
<lb n="4288"/><span>iad na sean-bhalcaisí stolta stracaithe anois orm.”</span></p>
<lb n="4289"/>
<lb n="4290"/><p><span>“Ní banbh muc dot’ aos,” ars’ an Bharamhail.</span></p>
<lb n="4291"/>
<lb n="4292"/><p><span>“Is liom-sa gheobhaidh an molt,” arsa fear an Oileáin.</span>
<lb n="4293"/></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="4294"/><p><span>“Ní leat, dar mo bhataí croise!” arsa fear Ínse,</span>
<lb n="4295"/><span>agus do dhein se deismireacht catha chun fir an Oileáin.</span></p>
<lb n="4296"/>
<lb n="4297"/><p><span>“Nárab eadh ná leat-sa leis,” ars’ an firín beag</span>
<lb n="4298"/><span>clóchaiseach ó’n Doire Mhór, agus do bhagair sé cómhrac</span>
<lb n="4299"/><span>ar an mbeirt.  Do bheartuigheadar a dtriúr a mbataí</span>
<lb n="4300"/><span>arís agus do bheadh ’na bhrúsgar eatortha mara mbeadh</span>
<lb n="4301"/><span>go rug lucht an aonaigh ortha agus gur choimeádadar ó</span>
<lb n="4302"/><span>chéile iad.</span></p>
<lb n="4303"/>
<lb n="4304"/><p><span>“Cuirfead ceist eile ortha,” ars’ an Bharamhail.</span>
<lb n="4305"/><span>“Cogar,” ar seisean le bacach Dhoire Mhóir.  “Cad é</span>
<lb n="4306"/><span>an lúth is mó bhí riamh ionnat?”</span></p>
<lb n="4307"/>
<lb n="4308"/><p><span>“Do bhí lúth maith ionnam, dar deimhin mhuise,” ar sé</span>
<lb n="4309"/><span>sin.  “Bhí ceithre muilte ag m’athair — muileann i ngach</span>
<lb n="4310"/><span>cúinne de cheithre cúinníbh na hÉireann agus is orm-sa</span>
<lb n="4311"/><span>a bhíodh fogha a choimeád fé gach muileann aca sain.  Do</span>
<lb n="4312"/><span>choinnighinn na ceithre muilte sin ag obair i n-éinfeacht.”</span></p>
<lb n="4313"/>
<lb n="4314"/><p><span>“Bhí lúth maith ionnat,” ars’ an Bharamhail.  “Cad é</span>
<lb n="4315"/><span>an lúth is fearr a dheinis-se?” ar seisean leis an mbacach</span>
<lb n="4316"/><span>mór ó Ínse.</span></p>
<lb n="4317"/>
<lb n="4318"/><p><span>“Do dheineas,” ar seisean, “lúth nár lag.  Do</span>
<lb n="4319"/><span>cuireadh geall liom uair ná cuirfinn sgata de sgiathánaibh</span>
<lb n="4320"/><span>leathair do bhí ar an Ínse isteach go póna Bhaile an Chláir.</span>
<lb n="4321"/><span>Do thosnuigheas ar maidin leo,” ar seisean, “agus sar a</span>
<lb n="4322"/><span>ndeaghaidh an ghrian i bhfairrge tráthnóna bhí an ceann</span>
<lb n="4323"/><span>déidheanach curtha ’n phóna agam.”</span></p>
<lb n="4324"/>
<lb n="4325"/><p><span>“Ní raibh aon dathacha an uair sin ionnat,” ars’ an</span>
<lb n="4326"/><span>Bharamhail.  “’Seadh,” ar seisean, le bacach an Oileáin</span>
<lb n="4327"/><span>Tiar.  “Cad é an lúth ab’ fhearr a bhí ionnat-sa?”</span></p>
<lb n="4328"/>
<lb n="4329"/><p><span>“Mhuise,” ar sé sin, “ba mhaith í mo lúth-sa lá dá</span>
<lb n="4330"/><span>rabhas.  Leasmháthair a bhí orm-sa.  Do bhí tochta breágh</span>
<lb n="4331"/><span>clúimh aici.  Do taidhrigheadh dhi, lá, an clúmh a chur leis</span>
<lb n="4332"/><span>an ngréin.  Do dhein agus do chuir sí mise ’á aireadh.</span>
<lb n="4333"/><span>Leis an teas a bhí ó’n ngréin do thuit néal beag codlata</span>
<lb n="4334"/><span>orm féin.  Le n-a linn sin tháinig feóthan gaoithe anoir</span>
<lb n="4335"/><span>’dtuaidh agus nuair a dhúisigheas is amhlaidh a chonnac an</span>
<lb n="4336"/><span>clúmh ag imteacht ’na cheo ’san spéir de dhruim Shliabh</span>
<lb n="4337"/><span>Dhonncha siar agus ó dheas.  Do bhí eagla na leasmháthar</span></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="4338"/><p><span>orm.  Siúd chun siubhail me.  Ní raibh aon ride riamh</span>
<lb n="4339"/><span>de’n lán tochta sain de chlúmh ná raibh bailighthe le chéile</span>
<lb n="4340"/><span>tráthnóna agam; agus b’in lúth maith agus ní hé lúth na</span>
<lb n="4341"/><span>beirte bacach sain, agus is liom-sa gheobhaidh an molt,”</span>
<lb n="4342"/><span>arsa bacach an Oileáin.</span></p>
<lb n="4343"/>
<lb n="4344"/><p><span>“Deirim-se gur thugais fámaire éithigh,” arsa fear</span>
<lb n="4345"/><span>na hÍnse.</span></p>
<lb n="4346"/>
<lb n="4347"/><p><span>“Asmhuchán an chitil leis an gcorcán,” arsa fear Dhoire</span>
<lb n="4348"/><span>Mhóir; agus do lámhsigheadar a dtriúr na maidí croise</span>
<lb n="4349"/><span>arís chun an t-éitheach do phleanncadh as corpaibh a chéile.</span>
<lb n="4350"/><span>B’éigean fóirneart na síothchána d’imirt ortha arís chun</span>
<lb n="4351"/><span>iad a chosg.</span></p>
<lb n="4352"/>
<lb n="4353"/><p><span>Nuair a bhítheas ciúin arís do labhair an Bharamhail.</span></p>
<lb n="4354"/>
<lb n="4355"/><p><span>“Tá an sgéal ag dul ó réidhteach orm,” ar seisean.</span>
<lb n="4356"/><span>“Caithfead ceist eile a chur.  Féach,” ar seisean le bacach</span>
<lb n="4357"/><span>Dhoire Mhóir, “cad é an leisge is mó a bhuail riamh thu.”</span></p>
<lb n="4358"/>
<lb n="4359"/><p><span>“Is mó leisge mhaith a bhuail,” ar sé sin, “ach an leisge</span>
<lb n="4360"/><span>ba mhó ná gach leisge dá raibh riamh orm — do bhuail sí mé</span>
<lb n="4361"/><span>lá tar éis báire comórtais a bhí ar siubhal againn ar</span>
<lb n="4362"/><span>Oileán Dhoire Mhóir.  Do shíneas ar an bpáirc,” ar seisean.</span>
<lb n="4363"/><span>“Ní leigfeadh an leisge dhom éirghe agus dul a-bhaile.</span>
<lb n="4364"/><span>Do chrom an oidhche ag cur sheaca.  Níor chorruigheas.</span>
<lb n="4365"/><span>D’éirigh ar shioc agus ar fhuacht na hoidhche go raibh coinnle</span>
<lb n="4366"/><span>reodha ar sileadh lem’ fhéasóig agus le mothal mo chinn.</span>
<lb n="4367"/><span>Níor chorruigheas.  Níor stad an sioc gur dhóigh sé lúthacha</span>
<lb n="4368"/><span>mo chos,” ar seisean, “agus sin é d’fhág im’ mhairtíneach</span>
<lb n="4369"/><span>me go dtí an lá atá indiu ann.”</span></p>
<lb n="4370"/>
<lb n="4371"/><p><span>“Ba mhaith an leisge í sin,” ars’ an Bharamhail.  “Cad</span>
<lb n="4372"/><span>é an sámhán is mó thárla dhuit-se?” ar seisean le fear</span>
<lb n="4373"/><span>Ínse.</span></p>
<lb n="4374"/>
<lb n="4375"/><p><span>“Thárla mhuise, sámhán gan phreab gan lúth gan fuinneamh,</span>
<lb n="4376"/><span>agus tá a rian orm.  An oidhche sin tar éis dom na sgiatháin</span>
<lb n="4377"/><span>leathair a chur i bpóna Bhaile an Chláir, do bhuail tuirse</span>
<lb n="4378"/><span>me.  Do shíneas sa bhothán ar shop.  Ní raibh aon ní eile</span>
<lb n="4379"/><span>beo istigh ach me féin agus an cat.  Pé míoshuaimhneas a</span>
<lb n="4380"/><span>bain do’n chat, an diabhach dó ná gur chuir sé an teine sa</span>
<lb n="4381"/><span>tsop.  Do thosnuigh an sop ar dhóghadh.  Níor chorruigheas.</span></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="4382"/><p><span>Tháinig an teine fúm isteach agus níor stad sí gur dhóigh</span>
<lb n="4383"/><span>sí lúthacha mo chos.  D’fhág sain dá mhaide croise ó shoin</span>
<lb n="4384"/><span>agam-sa.”</span></p>
<lb n="4385"/>
<lb n="4386"/><p><span>“Leisgeamhail go leor!” ars’ an Bharamhail.  “Ar</span>
<lb n="4387"/><span>thárla aon leisge riamh ort-sa?” ar seisean leis an</span>
<lb n="4388"/><span>mbacach fada ó’n Oileán Tiar.</span></p>
<lb n="4389"/>
<lb n="4390"/><p><span>“Thárla go maith,” ar sé sin, “agus ní leisge bheag í.</span>
<lb n="4391"/><span>Bhí báire ar thráigh an Oileáin uair agus mise im’ sgafaire</span>
<lb n="4392"/><span>d’fhear óg.  Do bhí camán airgid a’ dul do’n té ab’’ fhearr</span>
<lb n="4393"/><span>gaisge insa bháire.  An bhean ba bhreaghtha agus ba mhaiseamhla</span>
<lb n="4394"/><span>agus ba thaithneamhaighe ar an Oileán a bhí ceapaithe chun</span>
<lb n="4395"/><span>an duais a bhronnadh.  Do-chuadas féin sa bháire agus</span>
<lb n="4396"/><span>ba mhaith mo bhuille camáin agus ba dhíreach an poc báire</span>
<lb n="4397"/><span>do bhuailinn ann.  Do chuireas an báire ar an gcuid eile</span>
<lb n="4398"/><span>seacht n-uaire.  Annsain d’éirigheamar as.  Do bhuail</span>
<lb n="4399"/><span>tuirse me féin.  Do shíneas ag barra taoide.  Chuireas</span>
<lb n="4400"/><span>mo cheann fúm.  Annsain tháinig an bhean.  Och, a dhaoine,</span>
<lb n="4401"/><span>ba bhreagh an bhean í!  ‘Éirigh, a ghaisgidhigh,’ ar sise, ‘agus</span>
<lb n="4402"/><span>tóg an duais atá tuillte agat let’ lút agus let’ ghaisge”</span>
<lb n="4403"/><span>agus ba bhinne a guth ná ceól éan i ngarrán coille.  Níor</span>
<lb n="4404"/><span>chorruigheas.  “Agus do-geobhair mo phóg-sa féin, ar sise.</span>
<lb n="4405"/><span>Níor chorruigheas.  Tháinig sí ar a glúinibh agus do chuir</span>
<lb n="4406"/><span>sí cogar im’ chluais;  ‘Téanam,’ ar sise, ‘agus béad-sa</span>
<lb n="4407"/><span>féin inar mhnaoi agat.’  Níor chorruigheas,” arsa bacach</span>
<lb n="4408"/><span>an Oileáin Tiar, “agus d’imthigh sí uaim ag gol.”</span></p>
<lb n="4409"/>
<lb n="4410"/><p><span>“Ó! fuil is gráin ort!” arsa bacach Dhoire Mhóir,</span>
<lb n="4411"/><span>“thugais náire do’n Oileán”; agus do bheartuigh sé a</span>
<lb n="4412"/><span>dhá mhaide croise chun meathtacht an ghnímh a dhein an fear</span>
<lb n="4413"/><span>fada ar an mnaoi d’agairt go dóighte ar a phlaosg is ar</span>
<lb n="4414"/><span>a easnadhacha.</span></p>
<lb n="4415"/>
<lb n="4416"/><p><span>“Och! dar a bhfuil de chosa briste i n-Éirinn,” arsa</span>
<lb n="4417"/><span>bacach Ínse agus fearg air, “tá drochmheas agus náire</span>
<lb n="4418"/><span>shaoghalta tairricthe aige ar bhacaigh na dúthaighe.  Ó léan</span>
<lb n="4419"/><span>air,” ar seisean agus thairrig sé buille namhdach feadh</span>
<lb n="4420"/><span>na cluaise ar bhacach an Oileáin.</span></p>
<lb n="4421"/>
<lb n="4422"/><p><span>Ba mhaith an mhaise air sin é, do dhein sé cleas cosanta</span>
<lb n="4423"/><span>le n-a mhaidíbh féin agus d’imthigh na buillí siar sí s de.</span>
<lb n="4424"/><span>Annsain do chuir sé liúgh as</span>
<lb n="4425"/></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="4426"/><p><span>“Siar a gheobhaidh an molt!” ar seisean.</span></p>
<lb n="4427"/>
<lb n="4428"/><p><span>“Seadh cheana,” ars’ an Bharamhail.  “Siar a gheobhaidh.”</span></p>
<lb n="4429"/>
<lb n="4430"/><p><span>Agus siar do chuaidh sé.  Do-chuaidh bacach an Oileáin</span>
<lb n="4431"/><span>ar tosach.  Chuir sé an dá mhaide croise fé n-a dhá osgaill.</span>
<lb n="4432"/><span>Chuir sé ceann an dá mhaide ar an talamh.  Thug sé léim</span>
<lb n="4433"/><span>as a chorp.  Cúig slata a ghlan sé de’n léim sin.  Tháinig</span>
<lb n="4434"/><span>bacac Ínse ’n-a dhiaidh sin agus a dhá mhaide i bhfearras</span>
<lb n="4435"/><span>aige agus thug sé léim as a chorp agus do-chuaidh sé na</span>
<lb n="4436"/><span>cúig slata.  Bhí an bacaichín beag ó Dhoire Mhór ’n-a ndiaidh</span>
<lb n="4437"/><span>aniar agus é chomh maith le fear, agus a chúig slata dá</span>
<lb n="4438"/><span>thabhairt aige leis, le gach truslóig.  Do tógtaí na sé</span>
<lb n="4439"/><span>maidí le chéile agus do cuirtí ar an talamh le chéile arís</span>
<lb n="4440"/><span>iad.  Annsain d’éirigheadh an triúr bacach le chéile de</span>
<lb n="4441"/><span>bhonnaibh a gcos agus thagadh gach duine aca anuas díreach</span>
<lb n="4442"/><span>ar rian cos an té bhí roimis amach, agus do leanadar</span>
<lb n="4443"/><span>ortha ar an gcómh-imtheacht sain agus gach ’ra coiscéim cos</span>
<lb n="4444"/><span>agus maidí aca gur imthigheadar as radharc an aonaigh</span>
<lb n="4445"/><span>thar árd Gharrdha na dTor siar agus an molt ar sodar</span>
<lb n="4446"/><span>rómpa amach.</span></p>
<lb n="4447"/>
<lb n="4448"/><p><span>Níl de sgéala ar an triúr rábairí bacach sain, foraoir,</span>
<lb n="4449"/><span>ach go ndeaghadar féin agus an molt i naomhóig i bhFaill</span>
<lb n="4450"/><span>Chliath agus go rabhadar ag cur Sruth a’ Bhealaigh díobh</span>
<lb n="4451"/><span>amach nuair d’éirigh achrann éigin eatortha.  Thosnuigheadar</span>
<lb n="4452"/><span>ag pleanncadh a chéile agus as sain gur hiompuigheadh an</span>
<lb n="4453"/><span>naomhóg ar a béal fúithe; agus toisg nach aon ana-chabhair</span>
<lb n="4454"/><span>maidí croise chun snámh leo, do báthadh an triúr, slán</span>
<lb n="4455"/><span>mar n-innstear é.  Tháinig an molt i dtír i dTráigh a’</span>
<lb n="4456"/><span>Choma agus leis an gcallshaoth a fuair sé níor stad sé</span>
<lb n="4457"/><span>bhain sé amach an feirmeóir a dhíol é thoir ar an Mín</span>
<lb n="4458"/><span>Áir.</span>
<lb n="4459"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="4460"/><p><span>CALLSHAOTH.</span></p>
<lb n="4461"/>
<lb n="4462"/><p><span>MAIDEAN bhreagh fhoghmhair i n-Inis Faoileann, nuair</span>
<lb n="4463"/><span>do bhí na cánóga ar chliathán na faille ag baint</span>
<lb n="4464"/><span>searradh asta féin agus ag mianfaoidheach d’iarraidh tuirse</span>
<lb n="4465"/><span>agus dathacha an chodlata a bhaint as a gcnámha & as a súilibh,</span>
<lb n="4466"/><span>d’éirigh Tumaisín ’ac Eoin as a leabaidh shuain & shámhairidh-</span>
<lb n="4467"/><span>eachta amach.  Thóg sé anuas an triús agus an bhalcais</span>
<lb n="4468"/><span>chlúduighthe cos ab’ fhearr a bhí aige agus do sháidh a ghéaga</span>
<lb n="4469"/><span>siubhail siar síos ann agus annsain do dhaingnigh timcheall</span>
<lb n="4470"/><span>a chuirp agus a chabhlach é le feadh de chórda dorugha.  Do</span>
<lb n="4471"/><span>nigh sé a lámha agus a aghaidh, agus ar eagla go ndéarfadh</span>
<lb n="4472"/><span>aoinne gur aon mhíothaithneamh a bheadh agam do, ní mór</span>
<lb n="4473"/><span>dom a radh go dtáinig an duine croidhe ’stigh ar a dhá</span>
<lb n="4474"/><span>ghlúin agus gur bhain sé fíoghar na croise dhe féin i n-ainm</span>
<lb n="4475"/><span>an Athar agus an Mhic agus an Spioraid Naoimh, & gur</span>
<lb n="4476"/><span>chuir sé é féin fé chomairce Dé & Muire.  Do chuir sé</span>
<lb n="4477"/><span>dhá chor dá charabhat fé n-a mhuineál annsain & snaidhm</span>
<lb n="4478"/><span>ruthaig ar an gcarabhat.  Annsain do bhuail air a bhest</span>
<lb n="4479"/><span>Domhnaigh & lae saoire agus nuair a bhíodar sain i bhfearras</span>
<lb n="4480"/><span>aige air féin do shuidh sé ag ceann an bhúird.</span></p>
<lb n="4481"/>
<lb n="4482"/><p><span>“’Seadh,” ar seisean, “caith chugam an t-uisgealach</span>
<lb n="4483"/><span>té sin, a Cháit.”</span></p>
<lb n="4484"/>
<lb n="4485"/><p><span>Do bhí bean ag Tumaisín, an dtuigeann tú?  Is ’mó</span>
<lb n="4486"/><span>fear nach é, dar ndóigh, go raibh bean aige agus gurbh’</span>
<lb n="4487"/><span>fheairrde é í; ach mar sin féin dá bhfeicthá Tumaisín,</span>
<lb n="4488"/><span>níor bh’iongnadh leat dá n-innstí dhuit go raibh sé ar díth</span>
<lb n="4489"/><span>céile, ceal bean a phósfadh a leithéid.  Ní raibh sé ró-</span>
<lb n="4490"/><span>dheabharthamhail (.i. deallramhail), tá’s agat, ach é caol</span>
<lb n="4491"/><span>buidhe; agus i dteannta bheith mar sin do, deirtí go</span>
<lb n="4492"/><span>raibh sé de’n donas air go mbuadhadh a mhian ar a thuisgint</span>
<lb n="4493"/><span>i neithibh áirighthe.  Is ’mó duine nach é ar an Inis go mbíodh</span></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="4494"/><p><span>mian láidir mar sin ann agus go mbítí ’á mholadh mar</span>
<lb n="4495"/><span>gheall air.  Do bhíodh mian airgid a chur i sean-stoca ag</span>
<lb n="4496"/><span>gabháil do Sheán Sheosaimh.  Mian deargáin a mharbhú a</span>
<lb n="4497"/><span>bhíodh i nDonncha Mór.  Mian potaí gliomach le daoinibh</span>
<lb n="4498"/><span>eile a chuardach an mian mór a bhí ag baint codladh na</span>
<lb n="4499"/><span>hoidhche de Thadhg Learaí.  Ach ní bhíodh aoinne ’á mholadh</span>
<lb n="4500"/><span>sain mar mhian, ar chuma éigin.</span></p>
<lb n="4501"/>
<lb n="4502"/><p><span>Níorbh’ aon mhian mar sin a bhí i dTumaisín ámhthach.</span>
<lb n="4503"/><span>’Sé mian do bhí annsúd ná mian leadráin is moille a</span>
<lb n="4504"/><span>dhéanamh ar shráidibh agus ar láthribh aonaigh.  Agus níor</span>
<lb n="4505"/><span>bh’fheairrde é é go minic.  Do cheapainn féin agus mé beag,</span>
<lb n="4506"/><span>gur chruaidh an obair obair  aonaigh, nuair do chínn an driuch</span>
<lb n="4507"/><span>suaidhte do bhíodh ar Thumaisín ar a theacht a-bhaile i gcionn</span>
<lb n="4508"/><span>na seachtmhaine ó Bhaile an Chuain.  Ní bhíodh a sheana-chrot</span>
<lb n="4509"/><span>buidhe féin air go ceann coigthighise ’na dhiaidh.  Deireadh</span>
<lb n="4510"/><span>sé féin gur mhór an suathadh ar fhear ladhar éisg a dhíol</span>
<lb n="4511"/><span>lá aonaigh agus go mb’ fhearr do dhuine gan dul go Baile</span>
<lb n="4512"/><span>an Chuain go deo, “ach god é an mhaith sin?  Ná caithfidh</span>
<lb n="4513"/><span>iasgaire bocht a mhaide tosaigh a chur amach chun aon cheart</span>
<lb n="4514"/><span>a bhaint de’n saoghal so,” adeireadh Tumaisín.</span></p>
<lb n="4515"/>
<lb n="4516"/><p><span>Ach ag tagairt do’n mhnaoi sin do bhí ag Tumaisín.  Do</span>
<lb n="4517"/><span>bhí si aige & dar deimhin, do bhí sí go maith aige.  Í árd</span>
<lb n="4518"/><span>fionna-ruadh dathamhail agus í gealgháireatach gasta.  Ní</span>
<lb n="4519"/><span>fheadar-sa féin cad a bhí dá thaidhreamh di nuair do phós</span>
<lb n="4520"/><span>sí an fear buidhe, ach dáltha a lán eile a dheineann mná,</span>
<lb n="4521"/><span>& ná tuigim-se, is dócha go raibh a cúis féin aici.</span></p>
<lb n="4522"/>
<lb n="4523"/><p><span>Thug sí “an t-uisgealach té” dá fear, agus d’ól</span>
<lb n="4524"/><span>seisean é & d’ith a chuid.  Annsain do bhuail sé a chasóg</span>
<lb n="4525"/><span>Domhnaigh fé n-a asgaill agus do bhí sé ag imtheacht an</span>
<lb n="4526"/><span>doras amach.  Do labhair Cáit.</span></p>
<lb n="4527"/>
<lb n="4528"/><p><span>“Cathain a chífear sa bhaile arís thu?” ar sise.</span></p>
<lb n="4529"/>
<lb n="4530"/><p><span>“’Sdóigh, ní mór an mhoill a bheidh orm,” ar seisean,</span>
<lb n="4531"/><span>“ach an t-iasg a dhíol.  B’fhéidir go mbainfeadh sain</span>
<lb n="4532"/><span>tamall maith dhíom, ach déanfad mo dhícheall,” arsa</span>
<lb n="4533"/><span>Tumaisín.</span></p>
<lb n="4534"/>
<lb n="4535"/><p><span>“An sean-dhícheall, is dócha, a Thumaisín; ach féach!</span>
<lb n="4536"/><span>cogar i leith chugam,” ar sise, “mara dtagair-se a-bhaile</span></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="4537"/><p><span>i dtráth réasúnta annso ó Bhaile an Chuain, ní chuirfir</span>
<lb n="4538"/><span>aon lá dá chathú go bráth díot”; agus le linn di an chainnt</span>
<lb n="4539"/><span>sin do rádh do bhí fuinneamh ’na glór & faghairt ’na súil</span>
<lb n="4540"/><span>nár ghnáth a bheith ionnta roimhe sin, i dtreo gur chuir sí</span>
<lb n="4541"/><span>eagla ar Thumaisín.</span></p>
<lb n="4542"/>
<lb n="4543"/><p><span>D’imthigh seisean leis.  Chuir sé an t-iasg leasuighthe</span>
<lb n="4544"/><span>’san naomhóig agus do chuir sé Sruth an Bhealaigh anonn de</span>
<lb n="4545"/><span>go dtí an tír mhór.  Sholáthruigh sé fear annsain go raibh</span>
<lb n="4546"/><span>capall agus trucaill aige chun an t-iasg a bhreith soir</span>
<lb n="4547"/><span>thar cnoc deich míle go dtí Baile an Chuain.  Siúd leo</span>
<lb n="4548"/><span>agus níl sgéal ná tuairisg ortha gur shroicheadar an baile</span>
<lb n="4549"/><span>mór.  Do leagadar an t-ualach ag béal dorais tighe</span>
<lb n="4550"/><span>an tábhairne.</span></p>
<lb n="4551"/>
<lb n="4552"/><p><span>Do bhí, dar ndóigh, an tiormach ag cur ar na sgórnachaibh</span>
<lb n="4553"/><span>aca um an dtaca sain, agus tá’s ag an saoghal gurab olc</span>
<lb n="4554"/><span>an chabhair chun éisg a dhíol sgiúch spallta a bheith ag fear</span>
<lb n="4555"/><span>a dhíolta.  Do chuadar isteach agus d’óladar deoch agus</span>
<lb n="4556"/><span>lán-deoch, agus, dar ndóigh, cia déarfadh gur locht sain</span>
<lb n="4557"/><span>ortha?  Thángadar chun an éisg annsain agus do chromadar</span>
<lb n="4558"/><span>ar é dhíol — deargáin a bhí buidhe le leasú, agus séirdíní,</span>
<lb n="4559"/><span>& calmóirí go raibh faid an lae amáirigh ionnta.  Níor</span>
<lb n="4560"/><span>bh’ fhearr duine aca chun a ndíolta ná an dara duine, is</span>
<lb n="4561"/><span>ba mhaith an díol ortha rud maith a bheith le díol aca.</span></p>
<lb n="4562"/>
<lb n="4563"/><p><span>Nuair a ceannuightí dorn deargán nó calmóirí uatha</span>
<lb n="4564"/><span>agus nuair do gheibhidís an t-airgead, níorbh’ fhuláir, dar</span>
<lb n="4565"/><span>ndóigh, dul & deoch eile d’ól, d’fhonn muinteardhais is</span>
<lb n="4566"/><span>galántachta, tá’s agat.</span></p>
<lb n="4567"/>
<lb n="4568"/><p><span>Do bhí an t-iasg dá dhíol agus na deocha dá n-ól mar</span>
<lb n="4569"/><span>sin go ceann i bhfad, agus im’ baisge má bhí, is amhlaidh</span>
<lb n="4570"/><span>ba mhó a bhí a mbrígh agus a bhfuinneamh agus a gcainnt</span>
<lb n="4571"/><span>ag teacht don bheirt.  Do chloisfeá ó cheann ceann na</span>
<lb n="4572"/><span>sráide iad, agus iad ag moladh an éisg agus ag aragóint go</span>
<lb n="4573"/><span>guth-árd greannmhar.</span></p>
<lb n="4574"/>
<lb n="4575"/><p><span>Do cheannuigh feirmeoir ó Chom Bó Deirge leath-chéad</span>
<lb n="4576"/><span>séirdíní uatha agus nuair a bhí sé ag díol asta theastuigh</span>
<lb n="4577"/><span>uaidh gan dul isteach ag ól, ach ní mór ná gur stracadar</span>
<lb n="4578"/><span>an chasóg de ’á bhreith leo.  Do ghlaodar ar shlugóig eile</span></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="4579"/><p><span>dige agus an fhaid do bhíodar ag gabháil do, do bhíodar ag</span>
<lb n="4580"/><span>cur a muinteardhais agus a nglúiní gaoil i n-iúl dá chéile;</span>
<lb n="4581"/><span>agus mar sin, dar ndóigh, fuaireadar amach go raibh</span>
<lb n="4582"/><span>comhgaracht éigin gaoil eatortha.  Annsain b’éigean dóibh</span>
<lb n="4583"/><span>deoch eile d’ól & is iad a bhí go bladarach mór-chainnteach</span>
<lb n="4584"/><span>dá chionn.  Ní raibh gaol ná comhgus eatortha, ná cás do,</span>
<lb n="4585"/><span>ach cloisim go dtagann an mearbhall sain ar dhaoinibh a ghníos</span>
<lb n="4586"/><span>na cáirt a dhiúgadh go ró-mhinic.</span></p>
<lb n="4587"/>
<lb n="4588"/><p><span>Nuair thángadar amach arís ní raibh aon teora leis</span>
<lb n="4589"/><span>an gcainnt a bhí aca.  Do bhí an chainnt ag dul thar teorainn</span>
<lb n="4590"/><span>tuisgiona aca; nó b’fhéidir gurab amhlaidh a bhí an tuisgint</span>
<lb n="4591"/><span>féin ag dul beagán ar seachrán ortha.  Do bhítheas ’á</span>
<lb n="4592"/><span>dtabhairt fé ndeara, pé sgéal é.  Do bhailigh cuid de</span>
<lb n="4593"/><span>chóip na sráide ’na dtimcheall.  Aon áit i mbíonn cóip</span>
<lb n="4594"/><span>sin na sráide bíonn buaidhirt ann.  Do chromadar ar</span>
<lb n="4595"/><span>mhagadh fé bheirt an éisg.  Dubhairt duine éigin aca cainnt</span>
<lb n="4596"/><span>mhagaidh fé lucht sgadán & séirdíní.  Níor sgaoil Tumaisín</span>
<lb n="4597"/><span>i n-aisge leis é; dubhairt sé a chomh-mhaith de chainnt i</span>
<lb n="4598"/><span>dtaobh lucht lánaí agus suaraigheachta “agus an diabhal!</span>
<lb n="4599"/><span>a’ dtuigeann tú leat me, ní raibh aoinne a bhain leat ins</span>
<lb n="4600"/><span>na seacht sinsearaibh go mbeadh aon bheann again-sa aon</span>
<lb n="4601"/><span>lá riamh air,” arsa fear na sgadán.  D’fhás a bhrígh agus</span>
<lb n="4602"/><span>a ghaisge go mór i dTumaisín le hiomad na ndeoch a bhí</span>
<lb n="4603"/><span>ólta aige.</span></p>
<lb n="4604"/>
<lb n="4605"/><p><span>Ba mhór le fear na sráide an díomholadh agus an</span>
<lb n="4606"/><span>aithis sin tugadh ar an seachtar deagh-athar tháinig roimhe;</span>
<lb n="4607"/><span>& chun a ghaisge féin a chur i n-iúl do’n chabóg iasgaire</span>
<lb n="4608"/><span>sin, rug sé ar dheargán agus do bhuail sé Tumaisín idir</span>
<lb n="4609"/><span>an dá shúil leis.  Do bhí ’n-a chath láithreach.  Thug Tumaisín</span>
<lb n="4610"/><span>fé, agus do bhuail agus do leag.  Thug beirt eile aca</span>
<lb n="4611"/><span>sain fé Thumaisín.  Nuair chonnaic fear an chapaill é sin,</span>
<lb n="4612"/><span>ní raibh sé sásta gan a chion féin de’n chath a sheasamh.  Do</span>
<lb n="4613"/><span>bhí buaidhirt mhór agus tranglam aca go ceann i bhfad.</span></p>
<lb n="4614"/>
<lb n="4615"/><p><span>Annsain do liúigh duine éigin go raibh na píléirí ag</span>
<lb n="4616"/><span>teacht.  Do bhí beirt an éisg ag cur an chatha go calma,</span>
<lb n="4617"/><span>ach thugadar fé ndeara go hobann ná raibh aoinne ag bruighin</span>
<lb n="4618"/><span>leo.  Bhí gach aoinne de lucht troda na sráide imthighthe</span></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="4619"/><p><span>mar imtheochadh an doircheacht ó’n ngréin.  Tháinig na</span>
<lb n="4620"/><span>píléirí.  Do chonnacadar mo bheirt agus cuma colgach</span>
<lb n="4621"/><span>catha ortha.  Rugadar ortha agus rugadar leo go háit</span>
<lb n="4622"/><span>a gcosanta & a gcoimeádtha iad i gcóir na hoidhche, agus</span>
<lb n="4623"/><span>do fágadh ann iad gur fhuaradar.</span></p>
<lb n="4624"/>
<lb n="4625"/><p><span>Nuair a sgaoileadh amach lá ar n-a mháireach iad do</span>
<lb n="4626"/><span>bhí náire ortha agus do bhí a gciall agus a ngoile tagaithe</span>
<lb n="4627"/><span>dhóibh, ach go raibh a n-inchinn beagáinín tré n-a chéile ó</span>
<lb n="4628"/><span>imtheachta an lae roimhe sin.  Do cheistigheadar féin a</span>
<lb n="4629"/><span>chéile.  Dubhairt fear an chapaill go raibh ocras air féin.</span>
<lb n="4630"/><span>“Spalladh an bháis atá orm-sa,” arsa fear an éisg.</span></p>
<lb n="4631"/>
<lb n="4632"/><p><span>“Téanam ort go tigh an bhídh,” arsa fear an chapaill,</span>
<lb n="4633"/><span>& rug sé ar chasóig air ’á tharrac leis.</span></p>
<lb n="4634"/>
<lb n="4635"/><p><span>“Dá mbeireadh an Fear Mór leis thu, beidh tigh na</span>
<lb n="4636"/><span>dighe ar dtúis againn,” arsa Tumaisín agus rug sé ar</span>
<lb n="4637"/><span>fhear an chapaill chun é bhreith leis.</span></p>
<lb n="4638"/>
<lb n="4639"/><p><span>Sin mar chaitheadar tamall maith ag sárú ar a chéile</span>
<lb n="4640"/><span>nó nár fhágadar snáth ar a chéile gan stolladh gan stracadh.</span>
<lb n="4641"/><span>Fé’n am go rabhadar tnáithte marbh ag a chéile do bhí a lán</span>
<lb n="4642"/><span>tagaithe ar an bhfód agus do bhíodar ag déanamh ádhbhacht’</span>
<lb n="4643"/><span>agus grinn de’n bheirt.</span></p>
<lb n="4644"/>
<lb n="4645"/><p><span>Nuair chualaidh fear an tighe ósta fear an ocrais a</span>
<lb n="4646"/><span>bheith ann, seo chuige é chun é a thabhairt chun an bhídh leis.</span>
<lb n="4647"/><span>Níorbh’ aon mhaith dho é ámhthach; ní sgaoilfeadh fear an</span>
<lb n="4648"/><span>tarta leis é.  Nuair chuala fear an tábhairne fear an</span>
<lb n="4649"/><span>tarta a bheith ann cheap sé gur mhór an sgrios tart a bheith</span>
<lb n="4650"/><span>ar dhuine agus deocha chomh flúirseach.  Rug sé ar Thumaisín</span>
<lb n="4651"/><span>chun go mbeireadh sé leis chun na dighe é; ach ní bhogfadh</span>
<lb n="4652"/><span>fear an ocrais a ghreim.  Do bhuail fear an tábhairne</span>
<lb n="4653"/><span>buille ar fhear an ocrais chun a ghreim a bhogadh d’fhear</span>
<lb n="4654"/><span>an tarta.  Do bhuail fear an ósta buille ar fear an</span>
<lb n="4655"/><span>tábhairne chun cabhrú le fear an ocrais.  Do bhuail Tumaisín</span>
<lb n="4656"/><span>buille ar fhear an ósta chun cabhrú le fear an tábhairne.</span>
<lb n="4657"/><span>D’éirigh an ceathrar chun a chéile annsain agus do bhaineadar</span>
<lb n="4658"/><span>fuil mhairt as a chéile leis na dóirnibh, agus an baile</span>
<lb n="4659"/><span>cruinnighthe timcheall ortha.</span>
<lb n="4660"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="4661"/><p><span>Is ag éirghe ortha a bhí, nuair a tháinig na píléirí arís</span>
<lb n="4662"/><span>ortha — an bheirt chéadna a rug indé roimhe sin ar bheirt</span>
<lb n="4663"/><span>an éisg.  Do ghlaodar sain ar chabhair agus rugadar leo an</span>
<lb n="4664"/><span>ceathrar & bhuaileadar i bpríosún iad.  Tháinig cáirde</span>
<lb n="4665"/><span>na beirte de’n bhaile mór & rugadar leo amach a muinntir</span>
<lb n="4666"/><span>féin; ach ní raibh aoinne i gcúram beirte an éisg.  Do</span>
<lb n="4667"/><span>chaitheadar sain oidhche eile i n-uaigneas agus iad go dubhach</span>
<lb n="4668"/><span>’á chásamh go dtugadar aon turus riamh ar an mbaile</span>
<lb n="4669"/><span>mí-ádhmharach sain.</span></p>
<lb n="4670"/>
<lb n="4671"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a mháireach do tugadh sórt éigin</span>
<lb n="4672"/><span>greamataigheal bhídh dóibh agus do sgaoileadh iad araon</span>
<lb n="4673"/><span>amach — gach duine aca as a phúicín bheag féin.  Do bhí</span>
<lb n="4674"/><span>fáilte Uí Chealla’ aca roimh a chéile.  Do bhí ciall cheannaigh</span>
<lb n="4675"/><span>aca an uair sin, agus ní holc an rud é sin nuair a theipfeadh</span>
<lb n="4676"/><span>an chiall nádúrtha ar dhuine.</span></p>
<lb n="4677"/>
<lb n="4678"/><p><span>Nuair thángadar chun bladair le n-a chéile, do shocruigh-</span>
<lb n="4679"/><span>eadar go raghaidís ar thóir an chapaill agus na trucaille.</span>
<lb n="4680"/><span>Do chuadar.  Ní raibh capall ná trucaill ann rómpa.</span>
<lb n="4681"/><span>Do chuireadar a dtuairisg ar mhuintir na sráide.  Dubhairt</span>
<lb n="4682"/><span>cuid aca sain ná feadair siad sain.  Dubhairt lucht magaidh</span>
<lb n="4683"/><span>go bhfeacadar an trucaill ar mhuic agus an capall ’n-a shuidhe</span>
<lb n="4684"/><span>istigh ann is “Hach amach!” aige leis an muic.  Ba</span>
<lb n="4685"/><span>dh’óbair go mbeadh bruighean eile aca annsain ach gur</span>
<lb n="4686"/><span>innis garsúin bheaga éigin dóibh go raibh an capall & an</span>
<lb n="4687"/><span>trucaill insa phóna le dhá lá.  Do chuir sain tré n-a chéile</span>
<lb n="4688"/><span>arís iad.</span></p>
<lb n="4689"/>
<lb n="4690"/><p><span>“Dar so súd, tá náire shaoghalta fachta ar fad anois</span>
<lb n="4691"/><span>againn,” arsa fear an chapaill.</span></p>
<lb n="4692"/>
<lb n="4693"/><p><span>Do chuadar go dtí an póna agus náire an domhain ortha.</span>
<lb n="4694"/><span>Fuaireadar an capall ach díol as.  Dob’ éigean d’fhear</span>
<lb n="4695"/><span>an éisg díol.  Do bhí cúpla céad séirdíní agus deargán</span>
<lb n="4696"/><span>insa trucaill.  Thángadar amach ar an sráid arís.</span></p>
<lb n="4697"/>
<lb n="4698"/><p><span>“’Seadh ’nois,” arsa fear an chapaill, “iarraimís</span>
<lb n="4699"/><span>cabhair & trócaire ar Dhia, agus ná féachaimís anonn ná</span>
<lb n="4700"/><span>anall ach imtheacht caol díreach as an mbaile mí-ádhmharach</span>
<lb n="4701"/><span>so amach, ar eagla gurab é céad rud eile a dhéanfaidhe</span>
<lb n="4702"/><span>linn sinn a chrochadh!”</span>
<lb n="4703"/></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="4704"/><p><span>“Go dtugaidh Dia cabhair dúinn ár namhaid a sheachaint,</span>
<lb n="4705"/><span>agus tiomáin leat,” arsa Tumaisín.</span></p>
<lb n="4706"/>
<lb n="4707"/><p><span>Bhíodar ag cur díobh siar go deas socair agus ná</span>
<lb n="4708"/><span>féachfadh fear an chapaill ar aon tigh óil ná ar thaobh na</span>
<lb n="4709"/><span>sráide i n-ao’ chor ach é cuitcheannta ag féachaint ar an</span>
<lb n="4710"/><span>spéir idir dá chluais an chapaill amach.  Do bhí Tumaisín</span>
<lb n="4711"/><span>agus é ar a dhícheall ag cóimhreamh na gcloch a bhí ar an</span>
<lb n="4712"/><span>mbóthar & é ag gabháil thársta.  Ní fada eile raghaidís</span>
<lb n="4713"/><span>nuair a bheidís ó bhaoghal; ach is cosamhail go raibh crann</span>
<lb n="4714"/><span>éigin mí-fhoirtiúin anuas ortha an lá sain.  D’fhéach Tum-</span>
<lb n="4715"/><span>aisín ar thigh.  Níorbh’ aon díoghbháil sain, dar ndóigh; ach</span>
<lb n="4716"/><span>do chuir an tigh sin rud éigin i gcuimhne dho.</span></p>
<lb n="4717"/>
<lb n="4718"/><p><span>“Ó! mo dhearmhad!” ar seisean.</span></p>
<lb n="4719"/>
<lb n="4720"/><p><span>“Hach amach!” ars’ an fear eile leis an gcapall</span>
<lb n="4721"/><span>& é ag iarraidh éalú leis siar.</span></p>
<lb n="4722"/>
<lb n="4723"/><p><span>“Stop an capall,” arsa Tumaisín.</span></p>
<lb n="4724"/>
<lb n="4725"/><p><span>“Ná ’n diabhach stop,” ars’ an fear eile.</span></p>
<lb n="4726"/>
<lb n="4727"/><p><span>“Ar mh’ anam is ar mo shláinte, do mharbhóchadh Cáit</span>
<lb n="4728"/><span>me dá ndearmhadainn é,” arsa Tumaisín.</span></p>
<lb n="4729"/>
<lb n="4730"/><p><span>“Cad é, arú?” arsa fear an chapaill.</span></p>
<lb n="4731"/>
<lb n="4732"/><p><span>“Púits té do Cháit,” ar seisean.</span></p>
<lb n="4733"/>
<lb n="4734"/><p><span>“Masmus go gcuire sé uirthi!” arsa fear an chapaill.</span></p>
<lb n="4735"/>
<lb n="4736"/><p><span>Tháinig Tumaisín as an dtrucaill agus do chuaidh isteach</span>
<lb n="4737"/><span>& d’órduigh an té agus a chomhthrom siúicre.  Thárla, ar</span>
<lb n="4738"/><span>mhí-ádhmharaighe an domhain, gur tigh óil an tigh.  Nuair</span>
<lb n="4739"/><span>do chonnaic Tumaisín na buidéil go léir, tháinig dúil</span>
<lb n="4740"/><span>aige ionnta.  Do ghlaoidh sé isteach ar fhear an chapaill.</span>
<lb n="4741"/><span>“Cad ólfair?” ar seisean leis.</span></p>
<lb n="4742"/>
<lb n="4743"/><p><span>“Ó go marbhuighidh sé me!” arsa fear an chapaill</span>
<lb n="4744"/><span>“má chuirim braon im’ béal de.”</span></p>
<lb n="4745"/>
<lb n="4746"/><p><span>“Ó léan uait,” arsa Tumaisín, “caith braon.”</span></p>
<lb n="4747"/>
<lb n="4748"/><p><span>Do bhíodar ag treasnuighil i bhfad ar a chéile mar sin</span>
<lb n="4749"/><span>agus, d’fhonn réidhtigh, d’ól fear an chapaill leath-ghloine.</span>
<lb n="4750"/><span>Nuair a bhí Tumaisín ag díol as an té, do sprioc rud</span>
<lb n="4751"/><span>éigin fear an tsiopa agus thug sé dhá leath-ghloine eile</span>
<lb n="4752"/><span>dhóibh.  Do cheap fear an chapaill annsain go mbeadh náire</span>
<lb n="4753"/><span>shaoghalta fachta aige féin mara mbeadh sé chomh maith le</span></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="4754"/><p><span>fear, agus dá bhrígh sin do ghlaoidh sé ar bhraon eile.  Do</span>
<lb n="4755"/><span>bhog sain an bheirt, agus slán mar n-innstear é, do leanadar</span>
<lb n="4756"/><span>ó dheoch go deoch go rabhadar go súgach suairc, agus a</span>
<lb n="4757"/><span>gcainnt ag teacht arís dóibh.</span></p>
<lb n="4758"/>
<lb n="4759"/><p><span>D’fhanadar mar sin go dtáinig an tráthnóna.  Annsain</span>
<lb n="4760"/><span>is eadh do buaileadh isteach i gceann fir an chapaill dul</span>
<lb n="4761"/><span>a-bhaile.  Ní raibh aon fhonn a-bhaile ar Thumaisín ámhthach.</span>
<lb n="4762"/><span>Níor chás do, dar ndóigh.</span></p>
<lb n="4763"/>
<lb n="4764"/><p><span>“Seo seo, téanam ort,” adeireadh fear an chapaill.</span></p>
<lb n="4765"/>
<lb n="4766"/><p><span>“Óra, bog breagh!” adeireadh Tumaisín, “ní hé</span>
<lb n="4767"/><span>deire an tsaoghail fós é.  Bog breagh!”</span></p>
<lb n="4768"/>
<lb n="4769"/><p><span>Do bhí an fear eile ag cuimhneamh ar gach aon chleas</span>
<lb n="4770"/><span>d’iarraidh Tumaisín a mhealladh a-bhaile.</span></p>
<lb n="4771"/>
<lb n="4772"/><p><span>“B’fhearra dhuit dul a-bhaile chun do mhná,” ar seisean.</span>
<lb n="4773"/><span>“Bean dathamhail óg.  Cá bhfios duit ná gur imthighthe le</span>
<lb n="4774"/><span>duine éigin eile atá sí.”</span></p>
<lb n="4775"/>
<lb n="4776"/><p><span>“Dhé ra nárab eadh!” adeireadh Tumaisín.  “An í</span>
<lb n="4777"/><span>Cáit, arú?  Dhe ra, is agam-sa tá an bhean!  ’Bhfuil</span>
<lb n="4778"/><span>aithne agat ar Chait, a fhir a’ tighe?” adeireadh sé le fear</span>
<lb n="4779"/><span>tighe an óil.  “Sin í an bhean! agus bhéarfad-sa púits</span>
<lb n="4780"/><span>té ag triall uirthi.  Cáit!  ’Bhfuil aithne agat ar Cháit?”</span></p>
<lb n="4781"/>
<lb n="4782"/><p><span>Do bhí fear an chapaill cráidhte aige.  “Seo, seo,”</span>
<lb n="4783"/><span>ar seisean, “an dtiocfaidh tú nó an bhfanfaidh tú?”</span></p>
<lb n="4784"/>
<lb n="4785"/><p><span>Do chrom Tumaisín ar amhrán:—</span></p>
<lb n="4786"/>
<lb n="4787"/><p><span>Óró ’n dtiocfaidh tú nó’n bhfanfaidh tú?</span>
<lb n="4788"/><span>Eibhlín a rúin.</span>
<lb n="4789"/><span>A’ dtiocfaidh tú nó’n bhfanfaidh tú?</span>
<lb n="4790"/><span>Eibhlín a rúin.</span>
<lb n="4791"/><span>A’ dtiucfaidh tú nó’n bhfanfaidh tú?</span>
<lb n="4792"/><span>Eibhlín …</span></p>
<lb n="4793"/>
<lb n="4794"/><p><span>Ach níor fhan fear an chapaill a thuilleadh.  Amach leis</span>
<lb n="4795"/><span>agus do léim sé isteach sa trucaill agus do bhuail buille</span>
<lb n="4796"/><span>de ceann an tsriain ar an gcapall agus siúd leis siar an</span>
<lb n="4797"/><span>bóthar ar cosa anáirde agus fothrom ag an trucaill ’á</span>
<lb n="4798"/><span>dhéanamh go gcloisfá trí mhíle ó bhaile é.  Bhí sé ag imtheacht</span></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="4799"/><p><span>mar sin ar néal buile go ceann trí nó ceathair de mhíltibh</span>
<lb n="4800"/><span>agus séirdíní buidhe agus deargáin ag tuitim ar feadh</span>
<lb n="4801"/><span>an bhóthair.</span></p>
<lb n="4802"/>
<lb n="4803"/><p><span>Annsain do chuaidh an roth sa díg agus do hiompuigheadh</span>
<lb n="4804"/><span>an trucaill ar a béal fúithe agus do caitheadh fear an</span>
<lb n="4805"/><span>chapaill seacht slata fichead isteach sa pháirc.  Nuair a</span>
<lb n="4806"/><span>tháinig a chuimhne arís do do bhí sgata fear bailighthe timcheal</span>
<lb n="4807"/><span>air agus iad ’á chimilt chun an t-anam a chur ann.  Do</span>
<lb n="4808"/><span>bhí an capall istigh sa pháirc agus é ag ithe, agus gan pioc dá chuid</span>
<lb n="4809"/><span>ghleóthálacha air ach an coiléar.  Do bhí an trucaill ’n-a</span>
<lb n="4810"/><span>smidiríní beaga ar fuaid an bhóthair agus insa díg.  D’éirigh</span>
<lb n="4811"/><span>fear an chapall ’na sheasamh.  Ní dubhairt sé focal.  Rug</span>
<lb n="4812"/><span>sé ar mhuing ar an gcapall agus thug sé leis amach ar an</span>
<lb n="4813"/><span>mbóthar é.  Ní dubhairt sé gíog, ach imtheacht leis thar</span>
<lb n="4814"/><span>mám siar go mall agus go brónach agus ní dhearna sé</span>
<lb n="4815"/><span>stad ná comhnaidhe gur bhain sé an tigh amach.  Annsain</span>
<lb n="4816"/><span>do luigh sé agus d’fhan sé ann coigthigheas.</span></p>
<lb n="4817"/>
<lb n="4818"/><p><span>D’fhan Tumaisín ’n-a shúmaire i dtigh an óil & gan aon</span>
<lb n="4819"/><span>bhuaidhirt ag an mbaile dá chur air.  Do lean sé de’n</span>
<lb n="4820"/><span>amhrán gan stad gan staonadh:—</span></p>
<lb n="4821"/>
<lb n="4822"/><p><span>A’ dtiocfaidh tú nó’n bhfanfaidh tú?</span>
<lb n="4823"/><span>Eibhlín a rúin.</span>
<lb n="4824"/><span>A’ dtiocfaidh tú nó’n bhfanfaidh tú?</span>
<lb n="4825"/><span>Eibhlín a rúin.</span>
<lb n="4826"/><span>An dtiocfaidh tú nó’n …</span></p>
<lb n="4827"/>
<lb n="4828"/><p><span>Agus ní raibh a thuillead de aige ach an t-aon líne amháin</span>
<lb n="4829"/><span>agus do lean sé dhe sin siar go heirball timcheall, & do</span>
<lb n="4830"/><span>cheap sé ná raibh a shárú féin d’amhránaidhe binn i nÉirinn.</span>
<lb n="4831"/><span>Bíonn lucht óil go mí-réasúnta mar sin.  Do bhí an tigh</span>
<lb n="4832"/><span>bodhar aige agus nuair tháinig a deich a chlog rugadar</span>
<lb n="4833"/><span>air agus chaitheadar ar bhior a chinn amach ar an tsráid é.</span></p>
<lb n="4834"/>
<lb n="4835"/><p><span>Do bhí sé ag póirseáil leis annsain sa doircheacht agus</span>
<lb n="4836"/><span>é ag bog-amhrán do féin.  I gcionn tamaill do shuidh sé</span>
<lb n="4837"/><span>ar chliathán báid ag leac an bháid cois trágha, agus do</span>
<lb n="4838"/><span>bhí ag cuimhneamh ’s ag smaoineamh.  Sin é an uair a chuimhnigh</span></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="4839"/><p><span>sé ar an rud adubhairt fear an chapaill i dtaobh a mná</span>
<lb n="4840"/><span>a bheith imthighthe le duine éigin eile.  Do chuaidh an rud</span>
<lb n="4841"/><span>sain i n-achrann ’na aigne ar chuma éigin, dá mhéid an</span>
<lb n="4842"/><span>mearbhall a bhí air, agus do tuigeadh do thré mhí-tuisgint</span>
<lb n="4843"/><span>éigin gur mar sin a bheadh an sgéal mara mbrostuigheadh</span>
<lb n="4844"/><span>sé air a-bhaile.</span></p>
<lb n="4845"/>
<lb n="4846"/><p><span>Tháinig fuadar fé Thumaisín láithreach.  Rug sé ar an</span>
<lb n="4847"/><span>mbáidín beag agus thug sé iarracht ar í tharrac síos.  Do</span>
<lb n="4848"/><span>bhí fánadh mhór i leac a’ bháid agus ní mór ná gur rith an</span>
<lb n="4849"/><span>báidín beag síos uaithi féin; do chuaidh sé isteach innti</span>
<lb n="4850"/><span>agus do bhí sé ag lapadáil léi gur bhain sé amach béal an</span>
<lb n="4851"/><span>chuain.  Annsain thuit a chodladh ar an duine bocht.  Thug</span>
<lb n="4852"/><span>an sruth an báidín leis amach fé’n bhfairrge mhóir.</span></p>
<lb n="4853"/>
<lb n="4854"/><p><span>Ní chodlóchadh Tumaisín chomh sámh dá dtuigeadh sé</span>
<lb n="4855"/><span>cionnus mar do bhí an sgéal ag an mbád.  Is amhlaidh a</span>
<lb n="4856"/><span>bhí sí sin agus gan aon chorc i bpoillín an uisge, & nuair</span>
<lb n="4857"/><span>do cuireadh ar snámh í, seo isteach leis an uisge tríd as</span>
<lb n="4858"/><span>bpoillín.  Ní thug Tumaisín fé ndeara an méid sin insa</span>
<lb n="4859"/><span>doircheacht.  Nuair a bhí a chodladh ag tuitim air do shuidh</span>
<lb n="4860"/><span>sé ar thóin an bháid agus chuir a cheann ar an tochta.  Tháinig</span>
<lb n="4861"/><span>an t-uisge fé agus d’éirigh sí aníos air, ach níor dhúisigh</span>
<lb n="4862"/><span>sé go raibh an sáile ag dul isteach ’na bhéal & ’á mhúchadh.</span>
<lb n="4863"/><span>Do baineadh preab as, dar ndóigh, is d’éirigh sé ’na sheasamh,</span>
<lb n="4864"/><span>ach chomh luath & d’éirigh a chabhail os cionn an uisge, d’imthigh</span>
<lb n="4865"/><span>an báidín síos fé n-a chosaibh.  Nuair a théigheadh Tumaisín</span>
<lb n="4866"/><span>fé uisge arís d’éirigheadh an bád.  I gcionn tamaillín</span>
<lb n="4867"/><span>do thuig sé ná féadfadh sé a chabhail a choimeád as an uisge</span>
<lb n="4868"/><span>i n-ao’ chor agus do shuidh sé.  Do bhí an t-uisge ag teacht</span>
<lb n="4869"/><span>thar faobhar an bháid isteach agus ní raibh radharc ar aon</span>
<lb n="4870"/><span>phioc de Thumaisín ach ar a cheann amháin & é os cionn uisge</span>
<lb n="4871"/><span>& gur dhóigh leat ná raibh aon oighre riamh ar rón ach é;</span>
<lb n="4872"/><span>agus gach aon “Dia lem’ anam!” ag an duine bocht.</span></p>
<lb n="4873"/>
<lb n="4874"/><p><span>Do bhí sé mar sin go ceann i bhfad insa doircheacht</span>
<lb n="4875"/><span>agus is é a bhí go mío-fhoidhneach.  Anois agus arís do thagadh</span>
<lb n="4876"/><span>tonn i leith a chúil air agus d’éirigheadh sí os cionn an bháidín</span>
<lb n="4877"/><span>agus os cionn Tumaisín anáirde agus do bhíodh sé leath-mhúchta</span>
<lb n="4878"/><span>aici, agus é ag casachtaigh is ag iarraidh an sáile a chur</span></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="4879"/><p><span>as a bhéal is as pollaibh a shróna agus as a chluasa; ach</span>
<lb n="4880"/><span>ní leigfeadh sgannradh dho corruighe ar eagla go n-imtheochadh</span>
<lb n="4881"/><span>an poitín beag de bhád a bhí fé n-a chosaibh uaidh & gan idir</span>
<lb n="4882"/><span>é agus an bás, i lár na fairrge móire sin, ach í.</span></p>
<lb n="4883"/>
<lb n="4884"/><p><span>Fé dheire do chonnaic sé an lá ag breacadh thoir.  Do</span>
<lb n="4885"/><span>chuir sain misneach mór ar an duine bocht.  I gcionn tamaill</span>
<lb n="4886"/><span>tháinig na báid mhóra iasgaigh amach as an gcuan, agus</span>
<lb n="4887"/><span>chonnaic sé go rabhadar ag teacht ’n-a threo ag dul amach</span>
<lb n="4888"/><span>ar an mBannc Fiadhain ag iasgach.  Do ghaibh an chéad bhád</span>
<lb n="4889"/><span>i ngiorracht leath-mhíle dho & ní fheacadar i n-ao’ chor é.  Do</span>
<lb n="4890"/><span>ghaibh an dara bád thairis agus ní fheacadar sain é ach chomh</span>
<lb n="4891"/><span>beag, cé gur bheag ná gur mhúch an tonn a chuir sí uaithi</span>
<lb n="4892"/><span>Tumaisín bocht.  Do bhí a chroidhe ag leaghadh le himshníomh.</span>
<lb n="4893"/><span>Chonnaic sé bád eile ag déanamh cruinn díreach air.  Chonn-</span>
<lb n="4894"/><span>acadar lucht an bháid sin an rud ins an uisge.  “Féach</span>
<lb n="4895"/><span>an rón,” arsa duine.  Rith fear eile síos fé’n mbórd</span>
<lb n="4896"/><span>agus thug sé gunna aníos leis chun an rón a lámhach.  “Nach</span>
<lb n="4897"/><span>dána an diabhach róin é,” ar seisean & d’árduigh sé an</span>
<lb n="4898"/><span>gunna.  Chonnaic Tumaisín an gunna dá dhíriú air féin.</span>
<lb n="4899"/><span>Cheap sé go raibh a phort seinnte — go raibh deire le marbhú</span>
<lb n="4900"/><span>deargán aige — go raibh an chaidhp bháis air.  “A Dhia, go</span>
<lb n="4901"/><span>maithir dom,” ars ’an fear bocht, agus d’éirigh sé ’na sheasamh</span>
<lb n="4902"/><span>de phreib agus do shín amach a dhá láimh chun Dé, agus ba</span>
<lb n="4903"/><span>dóigh leat go raibh sé ’na sheasamh ar an uisge.  Annsain</span>
<lb n="4904"/><span>do chrom sé ar dul fé’n uisge síos gur chlúduigh sí ar fad é.</span></p>
<lb n="4905"/>
<lb n="4906"/><p><span>Fear an ghunna gur baineadh an phreab as!  Do baineadh</span>
<lb n="4907"/><span>dá chosaibh é.  Thuit sé ar fhleasg a dhroma ar chlár na</span>
<lb n="4908"/><span>luinge & d’imthigh an piléar insa spéir.  “An púca, an</span>
<lb n="4909"/><span>púca!” arsa fear an ghunna.</span></p>
<lb n="4910"/>
<lb n="4911"/><p><span>Ach dob’ fhearr an radharc a bhí ag an bhfear stiúrach.</span>
<lb n="4912"/><span>“Fear atá ann,” ar seisean.  “Aire dhíbh, a bhuachaillí.</span>
<lb n="4913"/><span>Sgaoil siota an tseoilín tosaigh.  Suas léi!  Amach leis</span>
<lb n="4914"/><span>an mbád mbeag.  Sin é!  Preabaidh nó beidh an diabhal</span>
<lb n="4915"/><span>bocht báithte rómhaibh!”</span></p>
<lb n="4916"/>
<lb n="4917"/><p><span>D’imthigh beirt aca sa bháidín & iad ’na seasamh féachaint</span>
<lb n="4918"/><span>á sáithfeadh Tumaisín a cheann aníos arís.  Níorbh’ fhada</span>
<lb n="4919"/><span>go dtáinig sé chúcha arís & é ag séideadh sáile as.  Rugadar</span></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="4920"/><p><span>ar sgoith chinn air agus i gcionn cúig nóimeatai do bhí</span>
<lb n="4921"/><span>Tumaisín sínte ar chlár na luinge aca agus iad ag iarraidh</span>
<lb n="4922"/><span>an t-anam a thabhairt ar ais arís ann.</span></p>
<lb n="4923"/>
<lb n="4924"/><p><span>Nuair tháinig a chiall do, thugadar malairt éadaigh</span>
<lb n="4925"/><span>do, agus ar an slighe siar dóibh do chuireadar i dtír i gCuas</span>
<lb n="4926"/><span>na Bó é.  D’imthigh sé leis siar go mall mín gur bhain</span>
<lb n="4927"/><span>sé amach, tráthnóna, an caladh ar aghaidh Inse Faoileann</span>
<lb n="4928"/><span>isteach.  Chuir duine éigin a bhí ag dul ag iasgach thar</span>
<lb n="4929"/><span>Sruth an Bhealaigh anonn é.  Nuair tháinig sé ar an oileán,</span>
<lb n="4930"/><span>d’imthigh sé suas fé dhéin a thighe féin.  Níor chuir aoinne</span>
<lb n="4931"/><span>aon chainnt air.  Badh dhóigh leat ortha nár mhaith leo bualadh</span>
<lb n="4932"/><span>leis.  Níor mhór leis dóibh sin.  B’ fhearr leis féin gan</span>
<lb n="4933"/><span>bualadh leo.  Do bhí an fear bocht mínighthe go maith.</span></p>
<lb n="4934"/>
<lb n="4935"/><p><span>Tháinig sé chun a thighe féin.  Do bhí an doras dúnta</span>
<lb n="4936"/><span>agus an glas air.  Do stad sé tamall agus ní dubhairt</span>
<lb n="4937"/><span>sé aon ní.  Annsain tháinig sé anuas chun tighe Mháire</span>
<lb n="4938"/><span>Mhuiris.</span></p>
<lb n="4939"/>
<lb n="4940"/><p><span>“A’ bhfeacaís Cáit?” ar seisean.</span></p>
<lb n="4941"/>
<lb n="4942"/><p><span>“Chonnac,” ar sise.  “Dubhairt sí a rádh leat go</span>
<lb n="4943"/><span>bhfaghfá an eochair i bpoll an chlaidhe.”</span></p>
<lb n="4944"/>
<lb n="4945"/><p><span>Do stad sé go ceann tamaillín agus ní dubhairt sé</span>
<lb n="4946"/><span>aon ní.  Annsain do labhair sé go ciúin mí-mhisneamhail.</span></p>
<lb n="4947"/>
<lb n="4948"/><p><span>“Cá bhfuil sí imthighthe?” ar seisean.</span></p>
<lb n="4949"/>
<lb n="4950"/><p><span>“Go hAmericeá,” ar sise.</span></p>
<lb n="4951"/>
<lb n="4952"/><p><span>Ní dubhairt Tumaisín ’ac Eoin a thuilleadh.  Do chuaidh</span>
<lb n="4953"/><span>sé go mall righin go poll an chlaidhe & do fuair an eochair.</span>
<lb n="4954"/><span>D’osgail sé an doras agus do chuaidh sé isteach.  Ní raibh</span>
<lb n="4955"/><span>teine ná teas san teinteán folamh.  Do shuidh Tumaisín</span>
<lb n="4956"/><span>ar stól agus do chrom ar ghol.</span>
<lb n="4957"/></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="4958"/><p><span>TOBHACH CHÍOSA AN OILEÁIN.</span></p>
<lb n="4959"/>
<lb n="4960"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="4961"/>
<lb n="4962"/><p><span>OILEÁN uaigneach aonair atá i meádhon mara agus</span>
<lb n="4963"/><span>mór-fhairrge amuich i n-iarthar Éireann.  Inis</span>
<lb n="4964"/><span>Faoileann ainm na hinse sin; acht is gnáthaighe</span>
<lb n="4965"/><span>“an tOileán” mar ainm air ag lucht long agus leabhair-</span>
<lb n="4966"/><span>bharc.</span></p>
<lb n="4967"/>
<lb n="4968"/><p><span>Is é méid an oileáin trí láin-mhíle ar faid agus míle</span>
<lb n="4969"/><span>ar a leithead; agus atá sé ós an muir mar do bheadh</span>
<lb n="4970"/><span>ard-shliabh ós mín-mhachaire.  Ní mór atá ann de réidh-</span>
<lb n="4971"/><span>thalamh, acht é beagnach ar fad ’n-a chnoc agus is beag</span>
<lb n="4972"/><span>fuithin ná fasgadh ó ghaoith ’ná ó ghréin ann.  Tá faillte</span>
<lb n="4973"/><span>árda uathbhásacha mór dtimcheall air, agus níl faill díobh</span>
<lb n="4974"/><span>nach bhfuil ós cionn trí chéad troigh ar aoirde agus imeall</span>
<lb n="4975"/><span>bhorda uile an oileáin ar an gcuma sin, ionnus nach féidir</span>
<lb n="4976"/><span>acht do’n chuil chrónánaigh nó d’éanlaithibh an aeir dul ar</span>
<lb n="4977"/><span>an oileán acht san aon chuasán amháin atá ann; agus is</span>
<lb n="4978"/><span>amhlaidh atá an chuas sin agus é ag rith isteach mar a bhfuil</span>
<lb n="4979"/><span>gabhailín beag mara.  Níl de leithead ann acht leithead</span>
<lb n="4980"/><span>aon-naomhóige agus a cuid maidí rámha agus faillte</span>
<lb n="4981"/><span>árda urdhíreacha ós a chionn, gach taobh, agus atá de dhírighe</span>
<lb n="4982"/><span>i ngach taobh díobh dá sgaoiltí cloch nó cadhrán le fánaidh</span>
<lb n="4983"/><span>na faille nach mbainfeadh dá taoibh ná do thaoibh carraige go</span>
<lb n="4984"/><span>dtuitfeadh síos is an bhfairrge chomhdhoimhin choimhthigh.  Tá</span>
<lb n="4985"/><span>casán beag míochomhthromach suas cliathán na faille ó</span>
<lb n="4986"/><span>cheann an ghabhailín istigh, agus níor mhór do dhuine gan</span>
<lb n="4987"/><span>aon mhearbhall do bheith air chun an casán sin do ghabháil.</span></p>
<lb n="4988"/>
<lb n="4989"/><p><span>Níl acht tuairim cúig acra fichead de thalamh báin as</span>
<lb n="4990"/><span>an oileán ar fad.  Níl san gcuid eile acht carraig agus</span>
<lb n="4991"/><span>mór-chlocha; agus móin ar fad atá ar bharr an oileáin.</span></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="4992"/><p><span>Ní bíonn ubhla ar bharr géag ann ná sugha craobh is mílse,</span>
<lb n="4993"/><span>ná ní hiomadamhail an lacht bhainne do blighthear ann, ná</span>
<lb n="4994"/><span>ní trom iad a dtáinte bó ann ná a dtréada caorach; acht</span>
<lb n="4995"/><span>tá sgreamh ann de luath-choiníníbh liath-dhonna, agus is</span>
<lb n="4996"/><span>maith ann iad do’n té go mbeadh gunna aige.  Tá éag-</span>
<lb n="4997"/><span>samhlacht mór éan ann ’n-a n-ealtaibh dubha do-áirighthe</span>
<lb n="4998"/><span>agus iad leathta ’n-a n-aon-bhrat clúduighthe ar an oileán</span>
<lb n="4999"/><span>agus ar na failltibh agus ar an muir umá gcuaird.  Agus</span>
<lb n="5000"/><span>san muir sin mór dtimcheall atá an uile shórt éisg agus</span>
<lb n="5001"/><span>ilphéiste muiridhe, agus ó’n gcráin duibh go dtí an donáinín</span>
<lb n="5002"/><span>d’áireamh, agus mar adubhairt an file:—</span></p>
<lb n="5003"/>
<lb n="5004"/><p><span>“Bíonn an breac ’s a’ bradán feárna ag preabarnaigh</span>
<lb n="5005"/><span>sa líon.”</span></p>
<lb n="5006"/>
<lb n="5007"/><p><span>Is deacrach do-fhulangtha an t-ionad é; acht dá ghairge</span>
<lb n="5008"/><span>agus dá uaignighe é, tá daoine ’na gcomhnaidhe ann —</span>
<lb n="5009"/><span>timcheall céad go leith dhíobh, idir fheara agus mná agus</span>
<lb n="5010"/><span>páisdí; agus sin iad an mhuintir mhear mhór-fhulang,</span>
<lb n="5011"/><span>agus an drong dian dána, agus an cineadh cruaidh colgánta,</span>
<lb n="5012"/><span>agus an lucht nach rugadh riamh amuich ortha agus nár ghaibh</span>
<lb n="5013"/><span>riamh uamhan ná eagla roimh ní ar bith dá dtáinig dá</span>
<lb n="5014"/><span>n-ionnsuighe de dhruim tuinne ná tuile.  Fuilt fhionn-chasa</span>
<lb n="5015"/><span>ortha agus iad árd leabhair-ghéagach leathan-tslinneánach.</span>
<lb n="5016"/><span>Bíd fial fáilteach fairsing.  Bíd lághach le lagaibh agus</span>
<lb n="5017"/><span>le lucht seachráin na mara móire, agus ní lugha bhíd teann</span>
<lb n="5018"/><span>teasaidhe le lucht uilc agus éagcóra.</span></p>
<lb n="5019"/>
<lb n="5020"/><p><span>Tá seanrádh aca ann — “Is cuma nó muc fear gan</span>
<lb n="5021"/><span>seift,” agus is fíor sin ar an oileán, óir an té do bheadh</span>
<lb n="5022"/><span>gan seift ann badh bhaoghal do an lá do dhul air.  Caithtear</span>
<lb n="5023"/><span>seift nuadh do cheapadh go mion minic, nó muna ndéantar,</span>
<lb n="5024"/><span>bíonn an sgéal ar míochomhthrom ag lucht an oileáin.  Tig</span>
<lb n="5025"/><span>dá chionn sin gurab cumasach an lucht iad chun seifteanna</span>
<lb n="5026"/><span>do cheapadh — do bheadh seift ceapuighthe ag fear an oileáin</span>
<lb n="5027"/><span>do thabharfadh ó’n mbás thu an fhaid do bheithfá ag radh</span>
<lb n="5028"/><span>“Dia lem’ am!”</span>
<lb n="5029"/></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="5030"/><p><span>Tháinig de sin go ndeaghaidh clú mór gliocais amach</span>
<lb n="5031"/><span>ortha ameasg lucht na móirthíre, agus atá sgéalta go</span>
<lb n="5032"/><span>leor ar n-a n-innsin n-a dtaobh agus cionnus mar do-ghníd</span>
<lb n="5033"/><span>so, agus mar do-ghníd súd, agus mar do bhuaileadar</span>
<lb n="5034"/><span>an bob ar dhaoinibh do cheap bob do bhualadh ortha.  Badh</span>
<lb n="5035"/><span>fheidhmeamhail, go dearbh, na cleasa d’imrighidís.</span></p>
<lb n="5036"/>
<lb n="5037"/><p><span>Lá n-aon do-chuaidh ceannaidhe éisg isteach ’n oileán.</span>
<lb n="5038"/><span>Fear mór do b’eadh é.  Cóta mór air.  Ní tháinig aon</span>
<lb n="5039"/><span>cheannaidhe eile an lá céadna — do-chuadar i n-áit eile.</span>
<lb n="5040"/><span>Do bhí a fhios sin ag an gceannaidhe.  Do bhí árd-cheannach</span>
<lb n="5041"/><span>ar iasg an uair chéadna — púnt ar an gcéad de.  Do</span>
<lb n="5042"/><span>cheap fear an chóta mhóir bob do bhualadh ortha san oileán.</span>
<lb n="5043"/><span>Do bhain dearmhad do.</span></p>
<lb n="5044"/>
<lb n="5045"/><p><span>Do bhí deich míle éisg ar an oileán an mhaidean sin —</span></p>
<lb n="5046"/>
<lb n="5047"/><p><span>“Bhéaraidh mé coróin an céad díbh air!” ar sé leo.</span></p>
<lb n="5048"/>
<lb n="5049"/><p><span>“Bhéaraidh tú agus cheithre coróin,” arsa Tadhg Mór.</span></p>
<lb n="5050"/>
<lb n="5051"/><p><span>“Sgilling eile ní bhfaghaidh sibh uaim,” ar sé, agus</span>
<lb n="5052"/><span>ní thabharfadh acht an choróin dóibh.  D’éirigh an t-aighneas</span>
<lb n="5053"/><span>eatortha agus an aragóint acht níorbh’ aon tairbhe dhóibh é.</span>
<lb n="5054"/><span>“Coróin an céad,” ar seisean agus ní dubhairt sé a</span>
<lb n="5055"/><span>thuilleadh.</span></p>
<lb n="5056"/>
<lb n="5057"/><p><span>Do-chuadhthas ar fód fé leith uaidh agus do thosnuigh</span>
<lb n="5058"/><span>an chogarnac.  I gcionn tamaill thángathas ar ais.  “Seadh,</span>
<lb n="5059"/><span>bíodh sé agat,” arsa Tadhg Mór.</span></p>
<lb n="5060"/>
<lb n="5061"/><p><span>Mar adeir an sein-sgéal — “do mhuidh a ghean gháire”</span>
<lb n="5062"/><span>ar an gceannaidhe.  Do bhí a bhob buailte aige, dar leis.</span></p>
<lb n="5063"/>
<lb n="5064"/><p><span>“’Seadh, a mhná agus a gharsúna,” ar sé, “tagaidh ar</span>
<lb n="5065"/><span>meall an chúil éisg seo, agus leasuighidh é.”</span></p>
<lb n="5066"/>
<lb n="5067"/><p><span>Níor bhog bean ná garsún.</span></p>
<lb n="5068"/>
<lb n="5069"/><p><span>“Seo, cé an leisge seo oraibh?” ar sé.</span></p>
<lb n="5070"/>
<lb n="5071"/><p><span>“Cad do-gheobhain uait ach é leasughadh?” do ráidh</span>
<lb n="5072"/><span>bean díobh.</span></p>
<lb n="5073"/>
<lb n="5074"/><p><span>“Cad do-gheobhadh sibh ach an rud do-gheibheann sibh</span>
<lb n="5075"/><span>ga’ haon lá eile?”</span></p>
<lb n="5076"/>
<lb n="5077"/><p><span>“Gheobham an méid sin,” ar sí, “agus cúig déag</span>
<lb n="5078"/><span>a’ céad ’na theannta,” agus do bhíodas na mná ag imtheacht</span>
<lb n="5079"/><span>le n-a linn sin.</span>
<lb n="5080"/></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="5081"/><p><span>Annsin do thuig sé an bob do bhí buailte aca air.  Ní</span>
<lb n="5082"/><span>raibh aoinne do leasóchadh an t-iasg ní ba ghiorra dhó ná</span>
<lb n="5083"/><span>an tír mhór agus ní raibh dul ortha sin d’fhaghail do’n chur</span>
<lb n="5084"/><span>sin.  Do chuir sé struillín aidhmhillte áirseóirí as le méid</span>
<lb n="5085"/><span>na feirge do bhí air.  Do liúigh lucht an iasgaigh.  Do</span>
<lb n="5086"/><span>bhí an báire leo agus do fuaireadar an t-airgead.</span></p>
<lb n="5087"/>
<lb n="5088"/><p><span>Is minic go dtéigheann daoine iasachta ag triall ar</span>
<lb n="5089"/><span>mhuintir an oileáin chun eolas do chur ortha.  Bíonn sé</span>
<lb n="5090"/><span>socair ’n-a n-aigne ag cuid aca ag teacht dóibh gur daoine</span>
<lb n="5091"/><span>greannmhara iad atá ar an oileán.  Tuigid siad sin an</span>
<lb n="5092"/><span>ní sin, agus is minic bhítear ag innsin sgéalta greannmhara</span>
<lb n="5093"/><span>do’n duine iasachta.  Gan amhras is mór an t-iongnadh</span>
<lb n="5094"/><span>a bhíonn ortha & is mór an truaighmhéil do bhíonn aca do</span>
<lb n="5095"/><span>na daoinibh bochta.</span></p>
<lb n="5096"/>
<lb n="5097"/><p><span>“Oh!” adeireadh bean aca, “what an extremely</span>
<lb n="5098"/><span>unsophisticated people,” nuair do hinnstí finnsgéal</span>
<lb n="5099"/><span>áiféiseach di.</span></p>
<lb n="5100"/>
<lb n="5101"/><p><span>“’Seadh go deimhin mhuise,” adeireadh duine aca léi,</span>
<lb n="5102"/><span>agus do luigheadh sé an tsúil chlé ar an gcuid eile, “agus</span>
<lb n="5103"/><span>nuair a ghníthear cuigeann is amhlaidh a cuirtear an</span>
<lb n="5104"/><span>t-uachtar isteach ’sa’ mheidir thuas ar bhinn an chnuic agus</span>
<lb n="5105"/><span>an mheadar a sgaoileadh síos le fánaidh agus léimeann</span>
<lb n="5106"/><span>sí de dhruim na faille amach ar an bhfairrge mhóir — áit</span>
<lb n="5107"/><span>ná bristear í.  Nuair tugtar an mheadar i dtír bíonn</span>
<lb n="5108"/><span>an chuigeann déanta!” agus cuireann an bhean bhocht</span>
<lb n="5109"/><span>símplidhe síos ’n-a leabhar an sgéal sin.</span></p>
<lb n="5110"/>
<lb n="5111"/><p><span>Is é a fhaid ar a ghiorracht é, agus is é adeir cách, ná</span>
<lb n="5112"/><span>bainfeadh Arístotle an bhearna dhíobh ná lár an chlaidhe.</span></p>
<lb n="5113"/>
<lb n="5114"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="5115"/>
<lb n="5116"/><p><span>Ní dhíolaid muintir an oileáin cíos ná cáin ná ní</span>
<lb n="5117"/><span>dhíolfaid go deo.  Dob’ é Iarla na Glinne Deirge an</span>
<lb n="5118"/><span>tighearna talmhan do bhí ar an oileán; acht dáltha go leor</span>
<lb n="5119"/><span>tighearnaidhe eile, ní mór go bhfeacaidh sé a thighearnas</span></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="5120"/><p><span>riamh.  Do fuair an sean-fhear bailighthe cíosa do bhí san</span>
<lb n="5121"/><span>gceann sin de dhúthaigh aige bás, agus do chuir sé fear</span>
<lb n="5122"/><span>nuadh ’na ionad.  Fear fuinneamhail an fear nuadh.  “Do</span>
<lb n="5123"/><span>chaithfeadh sé cíos d’fhagháil ó mhuintir an oileáin — ní dhéanfadh</span>
<lb n="5124"/><span>a gcuid púpá-pin an gnó.”  Do chuir fé fógraí ag triall</span>
<lb n="5125"/><span>ortha.  Do gháireadar muintir an oileáin.</span></p>
<lb n="5126"/>
<lb n="5127"/><p><span>“Tá gaoth aige!” ar siad.</span></p>
<lb n="5128"/>
<lb n="5129"/><p><span>D’éirigh a fhearg leis sin.  Do chuir sé báillí an</span>
<lb n="5130"/><span>tSirriaim ar siubhal láithreach.  Do ghluaiseadar sin agus</span>
<lb n="5131"/><span>thángadar go ciumhais na trágha ar an dtír mhóir, acht ní</span>
<lb n="5132"/><span>bhfaghaidís aoinne do chuirfeadh isteach do’n oileán iad.</span>
<lb n="5133"/><span>Ní thaithnid báillí le lucht na tíre sin.  Do chuadar ag</span>
<lb n="5134"/><span>triall ar na hAodhairí Cuan agus do sháthadar sin síos</span>
<lb n="5135"/><span>a mbád agus do chuireadar rámha cheithre mhaide uirthi</span>
<lb n="5136"/><span>agus siúd leo thar Sruth an Bhealaigh anonn fé dhéin as</span>
<lb n="5137"/><span>oileáin.</span></p>
<lb n="5138"/>
<lb n="5139"/><p><span>Ba neamhghnáthach leis na báillíbh úd dul ar fhairrge na</span>
<lb n="5140"/><span>dtonn luasgánach, agus ba ghearr gur ghoill sin ortha.</span>
<lb n="5141"/><span>D’iompuigh an lí ionnta.  Tháinig casadh ’n-a ngoile.  Do</span>
<lb n="5142"/><span>shéid an t-allus amach tríotha agus annsin tháinig fuacht</span>
<lb n="5143"/><span>nimhneach ortha do chuaidh go smior agus go smúsach isteach</span>
<lb n="5144"/><span>aca.  Is annsin do chuir gach báille dhíobh a cheann thar</span>
<lb n="5145"/><span>cliathán an bháid amach agus ní aithristear a thuilleadh dá</span>
<lb n="5146"/><span>sgéalaibh go rángadar Cuas an Oileáin.</span></p>
<lb n="5147"/>
<lb n="5148"/><p><span>An lá céadna thárla an ní sin, do bhí na fir go léir</span>
<lb n="5149"/><span>ag iasgach ar an dtaobh thiar thuaidh de’n oileán.  Ní raibh</span>
<lb n="5150"/><span>ag baile acht na mná agus na páisdí agus na seandaoine.</span>
<lb n="5151"/><span>Acht ní mná sgeinnideacha sgáthmhara laga liúirighe atá ar</span>
<lb n="5152"/><span>an oileán.  Ní headh go dearbh.  Tá gach bean aca chomh</span>
<lb n="5153"/><span>clisde ar ainnliughadh naomhóige le fear ar bith, agus ní</span>
<lb n="5154"/><span>thuiteann an lug ar an lag aca le linn cruadhtain.</span></p>
<lb n="5155"/>
<lb n="5156"/><p><span>Do bhí na mná ag breithniughadh an bháid.  D’aithnigheadar</span>
<lb n="5157"/><span>culaith na máirnéalach do bhí ar lucht iomartha an bháid.</span>
<lb n="5158"/><span>Ní rabhadar gan súil aca leis na báillíbh.  Do thuigeadar</span>
<lb n="5159"/><span>gurbh’ iad do bhí chúcha, acht ní tháinig mearbhall ar bith ortha.</span>
<lb n="5160"/><span>Do chuadar síos do’n chuas agus ar cliathánaibh na cuaise.</span>
<lb n="5161"/><span>Tháinig an bád isteach ann.</span>
<lb n="5162"/></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="5163"/><p><span>“Anois, a mhná na páirte, tugaidh fútha,” arsa bean</span>
<lb n="5164"/><span>aca, agus do thugadar.  Ba ghearr go raibh geoin san</span>
<lb n="5165"/><span>gcuas sin istigh.  Do bhí ceathanna mion-chloch agus sgraithíní</span>
<lb n="5166"/><span>agus éisg lobhtha dá gcáthadh anuas ar an mbád agus</span>
<lb n="5167"/><span>ar na báillíbh.  Tháinig mearbhall ortha agus do baineadh</span>
<lb n="5168"/><span>a gciall díobh le déine an éigin ’n-a rabhadar.  Annsin,</span>
<lb n="5169"/><span>rug fear ar mhaide rámha.  Rug fear eile ar mhaide</span>
<lb n="5170"/><span>eile.</span></p>
<lb n="5171"/>
<lb n="5172"/><p><span>“Cúlaidh, a dhiabhla!” arsa an chéad fhear, agus do</span>
<lb n="5173"/><span>chúladar agus ba bheag nár bhriseadar na maidí agus iad</span>
<lb n="5174"/><span>ag caitheamh steanncán sáile ’san spéir uatha.  Do bhí na</span>
<lb n="5175"/><span>mion-chlocha agus na cadhráin dá dteannadh leo le dúthracht</span>
<lb n="5176"/><span>gur chuireadar béal an ghabhailín amach díobh.</span></p>
<lb n="5177"/>
<lb n="5178"/><p><span>Is ar éigean do bhíodar amuich, nuair do chonnacadar</span>
<lb n="5179"/><span>chúca naomhóga an oileáin agus an cubhran bán fá n-a</span>
<lb n="5180"/><span>dtosach le racht siubhail.  Do bhéic an Báille Mór ar an</span>
<lb n="5181"/><span>lucht iomartha:</span></p>
<lb n="5182"/>
<lb n="5183"/><p><span>“Dar bhur gcorp, báthfaidh siad súd sinn mara ndeinidh</span>
<lb n="5184"/><span>sibh tarrang.”  Do shuidheadar ar na tochtaibh.  Do chuir-</span>
<lb n="5185"/><span>eadar na maidí isna hádhbharaibh.  Do chuireadar a sála</span>
<lb n="5186"/><span>i bhfeac i gcoinnibh na maidí cos agus do-rinneadar iomramh</span>
<lb n="5187"/><span>dian dícheallach; acht do theip ortha dul ó’n dream eile.</span>
<lb n="5188"/><span>Do rinneadh iad do chluithcheadh.  Do rug duine ar eirball</span>
<lb n="5189"/><span>ar eascoin mhairbh agus do sgaoil d’urchar fé na báillíbh í.</span>
<lb n="5190"/><span>Do bhuail sí fear i mbaic a mhuiníl.  Do bhí d’fhuinneamh</span>
<lb n="5191"/><span>léi gur chas sí mór dtímcheall ar a mhuineál mar bheadh</span>
<lb n="5192"/><span>carabat.  Do chrom lucht na naomhóg ar bheith ag caitheamh</span>
<lb n="5193"/><span>cnúdán dearg agus leathóg beag agus deargán agus</span>
<lb n="5194"/><span>mion-iasg eile leo, agus ba dhona an driuch do bhí ar lucht</span>
<lb n="5195"/><span>na dlighe aca.  Tháinig naomhóg Thaidhg Mhóir le hais an</span>
<lb n="5196"/><span>bháid.  Rug Tadhg Mór ar an mbád.  Rug sé ar eirball</span>
<lb n="5197"/><span>ar mhadra éisg agus do ghaibh ar an mBáille Mór leis</span>
<lb n="5198"/><span>de bhuillibh móra míleadhta.  Do fuair an Báille Mór</span>
<lb n="5199"/><span>céadna an oiread sin de challshaoth ó mhaidin an lae sin</span>
<lb n="5200"/><span>go raibh sé ar shlighe gur chuma leis a bhas nó a bheatha i</span>
<lb n="5201"/><span>láthair na huaire sin.  Do tharraing sé bona a chóta mhóir</span>
<lb n="5202"/><span>thar a cheann.</span>
<lb n="5203"/></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="5204"/><p><span>“’Seadh, tarraing leat anois ar do dhícheall,” ar</span>
<lb n="5205"/><span>seisean.  Do bhí sé go cráidhte!</span></p>
<lb n="5206"/>
<lb n="5207"/><p><span>Nuair do bhíodar sásta do sgaoileadar uatha na</span>
<lb n="5208"/><span>báillí.</span></p>
<lb n="5209"/>
<lb n="5210"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="5211"/>
<lb n="5212"/><p><span>Nuair do chuaidh an sgéal amach ar fuaid na dúthaighe</span>
<lb n="5213"/><span>do bhítheas ag déanamh grinn de agus ag déanamh magaidh</span>
<lb n="5214"/><span>fé lucht curtha na dlighe amach, agus do bhítheas ag moladh</span>
<lb n="5215"/><span>agus ag móradh muintire an oileáin.</span></p>
<lb n="5216"/>
<lb n="5217"/><p><span>“Mhuise mo cheol iad!” adeireadh duine, “siad an</span>
<lb n="5218"/><span>dream nár theip riamh ortha iad.  Ní bheidís siúd ag sgubhadh</span>
<lb n="5219"/><span>geaitirí do bháille ná sirriam.”</span></p>
<lb n="5220"/>
<lb n="5221"/><p><span>Do bhí an Sirriam go mí-chéatach.  Tuataigh mar iad</span>
<lb n="5222"/><span>súd ag dul ó smacht uaidh!  Ba chrádh croidhe leis é.</span></p>
<lb n="5223"/>
<lb n="5224"/><p><span>“Caithfear teacht i ngan fhios ortha,” ar sé.</span></p>
<lb n="5225"/>
<lb n="5226"/><p><span>I gcionn tamaill i n-a dhiaidh sin tháinig ceathrar daoine</span>
<lb n="5227"/><span>uaisle ag caitheamh a saoire, dubhradar, ar Chuimín Uí</span>
<lb n="5228"/><span>Churráin ar an dtír mhóir, ar aghaidh an oileáin isteach.</span>
<lb n="5229"/><span>Do bhí bothán anairte aca agus cóir chun codalta ann.</span>
<lb n="5230"/><span>Do cheannuighidís biadh ó na daoinibh ar imeall an Chuimín.</span>
<lb n="5231"/><span>Do fuaireadar bád mór ar iasacht agus do bhídís ag</span>
<lb n="5232"/><span>lapadáil innti le hais na gcloch, agus doirighthe agus</span>
<lb n="5233"/><span>dubháin aca agus iad ag iasgach, mar ’dheadh.</span></p>
<lb n="5234"/>
<lb n="5235"/><p><span>D’fhanadar san áit sin suim de laethibh, acht maidean</span>
<lb n="5236"/><span>áirighthe nuair d’éirigh muintir an Chuimín ní raibh na daoine</span>
<lb n="5237"/><span>uaisle ann ná an bothán ná an bád, ná ní raibh fios a</span>
<lb n="5238"/><span>dtuairisge ag aon duine.  Do bhí fear an bháid ag baint</span>
<lb n="5239"/><span>préa’cha as talamh ’á lorg.</span></p>
<lb n="5240"/>
<lb n="5241"/><p><span>Ar éirghe gréine an mhaidean chéadna nuair tháinig</span>
<lb n="5242"/><span>muintir an oileáin amach ar an bhfaithche, is eadh do fuair-</span>
<lb n="5243"/><span>eadar ann, ceathrar de bháillíbh reamhra agus iad ag suidhe</span>
<lb n="5244"/><span>a mbotha agus a mbéalsgátha ar lár na faithche sin.</span></p>
<lb n="5245"/>
<lb n="5246"/><p><span>Annsin ’seadh d’éirigh an gheoin ar fuaid an oileáin.</span>
<lb n="5247"/><span>Do rith duine thall agus de rith duine i bhfus agus do</span></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="5248"/><p><span>ritheadar tré n-a chéile.  “Cad a dhéanfam anois?” ar</span>
<lb n="5249"/><span>siad.</span></p>
<lb n="5250"/>
<lb n="5251"/><p><span>“T’anam an sgian,” arsa Seán Láidir, “téighimís</span>
<lb n="5252"/><span>cúcha agus deinimís cúl-bhrúghadh a thabhairt dóibh.”</span></p>
<lb n="5253"/>
<lb n="5254"/><p><span>“Ní ragham, a Sheáin, a dhaltha,” arsa Tadhg Mór.  “Sin</span>
<lb n="5255"/><span>mar a dhéanfadh aon amadán é.  B’ óinseamhaltha an gnó</span>
<lb n="5256"/><span>dhúinn é.”  Annsin thug Thadhg Mór cogar do gharsún beag</span>
<lb n="5257"/><span>bulcánta.  D’éaluigh an garsún síos fé dhéin na cuaise</span>
<lb n="5258"/><span>agus do-chuaidh na fir ag faire ar na báillíbh.</span></p>
<lb n="5259"/>
<lb n="5260"/><p><span>Do bhí an mhaidean fliuch agus d’ fhan na báillí istigh</span>
<lb n="5261"/><span>san mbothán.  Ar gcasadh do’n rabharta do gheal an lá</span>
<lb n="5262"/><span>agus do ghluaiseadar amach ar fuaid an oileáin.  I gcionn</span>
<lb n="5263"/><span>tamaill d’fhilleadar agus dhá chaora ar adhairc ag gach</span>
<lb n="5264"/><span>duine de thriúr aca, agus an reithe mór ar adhastar ag</span>
<lb n="5265"/><span>an mBáille Mór.  Thángadar ar an bhfaithche arís agus</span>
<lb n="5266"/><span>d’fhógair an báille, de ghuth mhór mhíleadhta, go gcuirfeadh</span>
<lb n="5267"/><span>sé piléar tré n-a chorp ag an té do dhéanfadh aon “chur</span>
<lb n="5268"/><span>isteach” ortha.  Do mhuidh a ngean gháire ar fhearaibh an</span>
<lb n="5269"/><span>oileáin fá’n gcaint sin.</span></p>
<lb n="5270"/>
<lb n="5271"/><p><span>Do cheangladar gach dá chaora dá chéile i gcionn tamaill.</span>
<lb n="5272"/><span>Do leagadar an bothán anairte arís agus do ghluaiseadar</span>
<lb n="5273"/><span>leo síos fé dhéin na cuaise.  Nuair do shroicheadar an</span>
<lb n="5274"/><span>chuas do stadadar.</span></p>
<lb n="5275"/>
<lb n="5276"/><p><span>“Cá bhfuil an bád?” arsa an Báille Mór.</span></p>
<lb n="5277"/>
<lb n="5278"/><p><span>Ní raibh rian di ann.  Do bhí sí trí mhíle an bealach</span>
<lb n="5279"/><span>ó thuaidh an uair sin tar éis an garsúinín beag bulcánta</span>
<lb n="5280"/><span>’á sgaoileadh.</span></p>
<lb n="5281"/>
<lb n="5282"/><p><span>“Dar bhur gcorp do’n diabhach!” ar sé le muintir</span>
<lb n="5283"/><span>an oileáin, “cia ’ca ’gaibh a sgaoil an bád?”</span></p>
<lb n="5284"/>
<lb n="5285"/><p><span>“Din t’fhiafruighthe thort,” do ráidh an buachaillín beag</span>
<lb n="5286"/><span>bulcánta.</span></p>
<lb n="5287"/>
<lb n="5288"/><p><span>“Dar bhur! —! —!” agus adubhairt sé easgainithe</span>
<lb n="5289"/><span>éagsamhla árd-ghlóracha aidhmhillte do’n chur sin, gur ba</span>
<lb n="5290"/><span>iongnadh nár mhear-labhair an mhuir agus nár chriothnuigh</span>
<lb n="5291"/><span>an cnoc ós a chionn le fuinneamh na feidhme do bhí ionnta.</span>
<lb n="5292"/><span>Do bhí easgainithe móra maithe ag an mBáille Mór.</span>
<lb n="5293"/></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="5294"/><p><span>Do sgaoileadar de na caorchaibh.  Do-chuadar ar ais</span>
<lb n="5295"/><span>agus do chuireadar an both ’n-a shuidhe arís.  Do shuidheadar</span>
<lb n="5296"/><span>istigh ann.  Ní dubhairt aoinne aca oiread is focal</span>
<lb n="5297"/><span>i gcionn tamaill do phreab an Báille Mór.</span></p>
<lb n="5298"/>
<lb n="5299"/><p><span>“Och!” ar seisean, “táimíd i bpoll miongáin anois</span>
<lb n="5300"/><span>marab ionann is riamh — ’gheobhaimíd bás de’n ghorta annso.”</span></p>
<lb n="5301"/>
<lb n="5302"/><p><span>“Och! och!” ar siad go léir go truagh-chráidhte.</span></p>
<lb n="5303"/>
<lb n="5304"/><p><span>Do chuireadar duine aca fé’n mbaile amach d’fhéachaint</span>
<lb n="5305"/><span>an bhfaghadh sé roinnt bídh le ceannach.  Tháinig sé ar ais</span>
<lb n="5306"/><span>go doilgheasach agus gan aon ní aige.  “Ní thabharfaidís</span>
<lb n="5307"/><span>dom é,” ar sé, “ar chomhairle Thaidhg Mhóir, go mbeadh</span>
<lb n="5308"/><span>ár ngoile go maith againn.”  Ba dhocht an sgéal ag lucht</span>
<lb n="5309"/><span>curtha dlighe amach é.  “Och! och!”</span></p>
<lb n="5310"/>
<lb n="5311"/><p><span>An oidhche sin tháinig doineann agus droch-uain.  Do</span>
<lb n="5312"/><span>shéid na gaotha garbha agus do thuit na ceathanna clagairnighe.</span>
<lb n="5313"/><span>Do bhí an sgéal go dona ag lucht an bhotháin anairte.  Do</span>
<lb n="5314"/><span>bhí an braon anuas ortha agus an braon aníos; acht ní</span>
<lb n="5315"/><span>rug barr an donais ar fad ortha go dtáinig cam-fheothan</span>
<lb n="5316"/><span>gaoithe aniar dtuaidh ar an mbothán agus gur séideadh</span>
<lb n="5317"/><span>é idir cleith agus cnapás amach i lár Srotha an Bhealaigh.</span></p>
<lb n="5318"/>
<lb n="5319"/><p><span>“Ochón!” ar siad, “mairg a bheadh ’n-a bháille!”</span></p>
<lb n="5320"/>
<lb n="5321"/><p><span>Tamall beag ’n-a dhiaidh sin do bhí Tadhg Mór istigh</span>
<lb n="5322"/><span>cois na teine.  Do bhí gasra de dhaoine eile istigh.  Tháinig</span>
<lb n="5323"/><span>bualadh ar an doras.</span></p>
<lb n="5324"/>
<lb n="5325"/><p><span>“Cia ’tá amuich?” ar Tadhg Mór.</span></p>
<lb n="5326"/>
<lb n="5327"/><p><span>“Ar son Dia, agus le hanmann dílis do mharbh, tabhair</span>
<lb n="5328"/><span>dúinn bheith istigh go maidin,” arsa an Báille Mór.</span></p>
<lb n="5329"/>
<lb n="5330"/><p><span>Do hosgluigheadh an doras dóibh.  Thangadar isteach.</span>
<lb n="5331"/><span>Ba thruagh iad gan hata ná caipín, acht glib ar gach aoinne</span>
<lb n="5332"/><span>aca leis an bhfliuchán.  D’fhanadar i dtigh Thaidhg an oidhche</span>
<lb n="5333"/><span>sin, acht gurbh’ éigean dóibh ar dtúis a gcuid barántasaí</span>
<lb n="5334"/><span>do chur san teine.  “Breagh an teine do ghní barántasaí,”</span>
<lb n="5335"/><span>do ráidh an garsún beag bulcánta.</span></p>
<lb n="5336"/>
<lb n="5337"/><p><span>Lá ar n-a mháireach thugadar cúig phúint do Thadhg acht</span>
<lb n="5338"/><span>iad do chur i dtír.  Do chuir.  Do bhí fear an Chuimín</span>
<lb n="5339"/><span>ar an bport rómpa.</span></p>
<lb n="5340"/>
<lb n="5341"/><p><span>“Cá bhfuil mo bhád breagh uaibh?” ar sé.</span>
<lb n="5342"/></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="5343"/><p><span>“D’imthigh sí an bealach ó thuaidh uata indé,” arsa</span>
<lb n="5344"/><span>Tadhg.</span></p>
<lb n="5345"/>
<lb n="5346"/><p><span>“Deich bpúint dom ar mo bhád,” arsa fear an Chuimín,</span>
<lb n="5347"/><span>agus do bhí fearg air ag a rádh.</span></p>
<lb n="5348"/>
<lb n="5349"/><p><span>Tugadh na deich bpúint dó.  D’imthigh na báillí leo</span>
<lb n="5350"/><span>a bhaile agus ba dhoilgheasach an lucht taisdil iad an lá</span>
<lb n="5351"/><span>sin.</span></p>
<lb n="5352"/>
<lb n="5353"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="5354"/>
<lb n="5355"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a mháireach do ghaibh an ceathrar</span>
<lb n="5356"/><span>an doras isteach go dtí an Sirriam.</span></p>
<lb n="5357"/>
<lb n="5358"/><p><span>“’Seadh, an ’mó caora thugabhair libh?” ar sé.</span></p>
<lb n="5359"/>
<lb n="5360"/><p><span>“Ná an diabhal caora, ná fóisg,” arsa an Báille</span>
<lb n="5361"/><span>Mór, agus d’innis sé a n-imtheachta dhó ó thúis deireadh.</span></p>
<lb n="5362"/>
<lb n="5363"/><p><span>Is annsin adubhairt an Sirriam caint lonn-bhladhmannach</span>
<lb n="5364"/><span>lasánta agus bréithre móra máchailleacha agus d’fhógair</span>
<lb n="5365"/><span>sé báillí botúnacha, agus lucht comhnaidhthe ar oileánaibh</span>
<lb n="5366"/><span>agus báid, agus iomad de rudaibh eile tháinig chun cuimhne</span>
<lb n="5367"/><span>aige, síos go fíor-íochtar áidhbhéise Bheilsibub, idir cheirt</span>
<lb n="5368"/><span>croiceann, idir corp agus anam; agus ba mhór an sásamh</span>
<lb n="5369"/><span>aigne leis an tocht sin do chur de.</span></p>
<lb n="5370"/>
<lb n="5371"/><p><span>Iarla úd na Glinne Deirge ba thighearna talmhan ar</span>
<lb n="5372"/><span>an oileán, duine mór-thábhachtach dob’ eadh é.  Do bhí cuid</span>
<lb n="5373"/><span>agus cumas aige.  Do bhí cead uilc is maitheasa aige.</span>
<lb n="5374"/><span>D’fhéadfadh sé duine do bhreith ó’n gcroich leis agus annsin,</span>
<lb n="5375"/><span>é do chrochadh arís má ba mhaith leis.  Do fuair sé sgéala</span>
<lb n="5376"/><span>ar imtheachtaibh an Bháille Mhóir ar an oileán agus é ag</span>
<lb n="5377"/><span>tobhach cíosa dhó féin.  D’éirigh a fhearg leis na sgéalaibh</span>
<lb n="5378"/><span>sin.</span></p>
<lb n="5379"/>
<lb n="5380"/><p><span>“Cuirfead-sa teinneas cluaise ortha súd,” ar sé.</span></p>
<lb n="5381"/>
<lb n="5382"/><p><span>Do chuaidh sé ag triall ar dhuine mhór eile, agus do</span>
<lb n="5383"/><span>dhein caint leis.  Do phreab an duine mór.</span></p>
<lb n="5384"/>
<lb n="5385"/><p><span>“’Dhéanfar soin,” ar sé, agus do chuaidh ag triall</span>
<lb n="5386"/><span>ar dhuine mhór ba lugha céim ná é féin agus do labhair</span>
<lb n="5387"/><span>leis.  Do-chuaidh seisean go dtí duine eile agus do dhein</span></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="5388"/><p><span>an cleas céadna, agus ba ghearr go rabhadar go léir ag</span>
<lb n="5389"/><span>preabarnaigh agus ag rith agus ag saothar.  Is mór atá</span>
<lb n="5390"/><span>i gcumas duine mhóir, agus is mairg ná bíonn dá réir.</span></p>
<lb n="5391"/>
<lb n="5392"/><p><span>Maidean ghlé ghréine i gcionn coigthighise ’n-a dhiaidh</span>
<lb n="5393"/><span>sin do ghaibh “An Chráin Mhara,” .i. long bhronn-fhairsing</span>
<lb n="5394"/><span>bhórd-leathan chogaidh, béal Cuain Thrágha Gile isteach.  Do</span>
<lb n="5395"/><span>sgaoileadh anuas d’á taoibh na báid bheaga agus na báid</span>
<lb n="5396"/><span>mhóra agus thángadar fé ró-shiubhal rámhaidheachta isteach</span>
<lb n="5397"/><span>go bun calaith mar a raibh tuairim ceithre fichid pílear</span>
<lb n="5398"/><span>agus ochtar báillí agus an Báille Mór agus an Sirriam</span>
<lb n="5399"/><span>ag feitheamh leo.  Do cuireadh ar bórd an árthaigh iad</span>
<lb n="5400"/><span>agus do ghluais sí leo fé’n bhfairrge amach agus na smúiteána</span>
<lb n="5401"/><span>dubha deataighe ag éirghe ’san spéir ghlain anáirde as na</span>
<lb n="5402"/><span>trí seimnéithibh craos-fhairsinge ’n-a lár.</span></p>
<lb n="5403"/>
<lb n="5404"/><p><span>I dtaobh muintire an oileáin, do bhí a fhios aca nár</span>
<lb n="5405"/><span>bh’fhada go mbeithfidhe chúcha arís, acht níor ghaibh uamhan ná</span>
<lb n="5406"/><span>eagla iad.  Do dheineadar ullmhúchán, agus nuair do bhí</span>
<lb n="5407"/><span>sin déanta aca, ní raibh aca acht bheith ag faire.  Do bhí</span>
<lb n="5408"/><span>gach duine aca ’n-a fhear faire agus gidh beag é fiach mhara</span>
<lb n="5409"/><span>nó seabhac faille fuaire nó ceann róin — ní tháinig ní de</span>
<lb n="5410"/><span>na neithibh sin idir iad agus an spéir, ná ar dhruim na</span>
<lb n="5411"/><span>mara umá gcuaird, ar feadh na haimsire sin, ná tugadar</span>
<lb n="5412"/><span>fé ndeara é.</span></p>
<lb n="5413"/>
<lb n="5414"/><p><span>Lá áirighthe do chonnacadar an long chúcha gach comhgar.</span>
<lb n="5415"/><span>Do chuadar go léir amach ar na cladhthacha ag faire uirthi.</span></p>
<lb n="5416"/>
<lb n="5417"/><p><span>“Táthar chughainn,” arsa Tadhg Mór, “long chogaidh í</span>
<lb n="5418"/><span>siúd.”</span></p>
<lb n="5419"/>
<lb n="5420"/><p><span>Dob’ fhíor dó.  Do bhí sí ag teacht ar luas fáinnle,</span>
<lb n="5421"/><span>agus í ag caitheamh sáile dá tosach, gach taobh, ’na chubharán</span>
<lb n="5422"/><span>bhán.  Nuair tháinig sí i ngiorracht do’n oileán do-chuaidh</span>
<lb n="5423"/><span>bá siubhal, agus i gcionn tamaill do stad sí.  Do sgaoileadh</span>
<lb n="5424"/><span>anuas anncaire mór.  Síos leis agus an slabhradh ag</span>
<lb n="5425"/><span>déanamh ceoil ag rith tríd an bpoll éaluighthe.</span></p>
<lb n="5426"/>
<lb n="5427"/><p><span>Annsin do sgaoileadh anuas bád fada.  Do-chuaidh</span>
<lb n="5428"/><span>máirnéalaigh innte.  Annsin do-chuaidh na póilí agus na</span>
<lb n="5429"/><span>báillí innte, agus ’n-a ndiaidh sin tháinig an Báille Mór</span>
<lb n="5430"/><span>agus an Sirriam.  Do ghluais an bád i dtír agus rámha</span>
<lb n="5431"/><span>sé mhaide uirthi.</span>
<lb n="5432"/></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="5433"/><p><span>“Tagathar ar an gCuaisín, a fheara agus a mhná,” arsa</span>
<lb n="5434"/><span>Tadhg Mór.  Do chuadar, ós a chionn anáirde, gach taobh.</span>
<lb n="5435"/><span>Ní raibh gíog as aoinne.</span></p>
<lb n="5436"/>
<lb n="5437"/><p><span>Tháinig an bád isteach.  Do bhí sí ag imtheacht go mall,</span>
<lb n="5438"/><span>óir do bhí an áit cumhang di.  Ní raibh daonnaidhe san</span>
<lb n="5439"/><span>gcuas istigh rómpa.  Do cheap an Báille Mór gurab</span>
<lb n="5440"/><span>amhlaidh do theith muintir an oileáin agus go ndeachadar</span>
<lb n="5441"/><span>i bhfolach.</span></p>
<lb n="5442"/>
<lb n="5443"/><p><span>“’Seadh!” ar seisean, “is mór an ní —,” acht ní</span>
<lb n="5444"/><span>bhfuair a thuilleadh do rádh, mar do buaileadh le sgailp</span>
<lb n="5445"/><span>de sgraithín i mullach a bhathais é.</span></p>
<lb n="5446"/>
<lb n="5447"/><p><span>Do stad an bád láithreach.  D’fhéachadar ’n-a dtimcheall.</span>
<lb n="5448"/><span>Ní raibh aoinne ann.</span></p>
<lb n="5449"/>
<lb n="5450"/><p><span>“Aire dhaoibh annsúd thíos!” arsa duine éigin ar bharr</span>
<lb n="5451"/><span>na haille.  D’fhéachadar uatha anáirde agus is eadh do bhí</span>
<lb n="5452"/><span>ann, cúigear fear agus gallán mór cloiche aca ar faobhar</span>
<lb n="5453"/><span>na haille agus iad chun í do sgaoileadh anuas ortha.</span></p>
<lb n="5454"/>
<lb n="5455"/><p><span>Do liúghadar agus do bhéiceadar agus tháinig an</span>
<lb n="5456"/><span>liathbhuidhe ortha.</span></p>
<lb n="5457"/>
<lb n="5458"/><p><span>“A Dhia láidir, tá ár mbáillidheacht déanta!” arsa</span>
<lb n="5459"/><span>an Báille Mór.  Do sgaoil na fir anáirde an chloch uatha.</span>
<lb n="5460"/><span>Do bhí sí chomh mór le tarbh.  Anuas léi agus í ag casadh</span>
<lb n="5461"/><span>agus ag casadh.  Do léim an chuid ba phraitneamhla de</span>
<lb n="5462"/><span>na mairnéalaigh i bhfairrge.  Síos leis an gcarraig agus</span>
<lb n="5463"/><span>do bhain torann uathbhásach as an uisge díreach ag taobh</span>
<lb n="5464"/><span>an bháid.  D’éirigh an t-uisge an áirde san spéir.  Do</span>
<lb n="5465"/><span>thuit cuid de thall agus do thuit cuid de i bhfus agus do</span>
<lb n="5466"/><span>thuit mór-chuid de isteach san mbád agus do bháidh sé agus</span>
<lb n="5467"/><span>do mhúch sé iad.  Ní slán do bhí an chéad charraig i bhfairrge</span>
<lb n="5468"/><span>ná siúd anuas ’n-a diaidh ceann eile ó’n dtaobh thall.  Do</span>
<lb n="5469"/><span>thréig a gciall agus a gcalmacht lucht an bháid.</span></p>
<lb n="5470"/>
<lb n="5471"/><p><span>“Anois, a dhaoine, sgaoilidh fútha!” arsa Tadhg Mór,</span>
<lb n="5472"/><span>agus do sgaoileadar go móir-mheanmnach.  Annsin ’seadh</span>
<lb n="5473"/><span>do bhí an gheoin agus an ghárthaigheal agus an cluithcheadh</span>
<lb n="5474"/><span>agus an chnagarnach ann.  Do bhí ceathanna tiugha teo ag</span>
<lb n="5475"/><span>teacht anuas ar lucht an bháid sin de sgraithíníbh agus de</span>
<lb n="5476"/><span>sgailpeannaibh cré agus de mhion-chlochaibh agus de smutaibh</span></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="5477"/><p><span>sean-chlár agus de shean-bhrógaibh agus de ghrean agus de</span>
<lb n="5478"/><span>ghainimh agus de phortánaibh agus de mhadraíbh éisg agus</span>
<lb n="5479"/><span>de ruthaíbh agus de chnúdánaibh dearga agus de mhion-</span>
<lb n="5480"/><span>ghréithribh iomdha eile ba liosda le háireamh.</span></p>
<lb n="5481"/>
<lb n="5482"/><p><span>D’aimsigh duine éigin an Sirriam le portán mór</span>
<lb n="5483"/><span>dearg, agus do chuir an portán tré thóin an hata caroline</span>
<lb n="5484"/><span>síoda do bhí air, síos; gur mhalluigh seisean é féin fá</span>
<lb n="5485"/><span>seacht i dtaobh go dtáinig ar an gcuaird sin ar aon chor.</span></p>
<lb n="5486"/>
<lb n="5487"/><p><span>Acht cheana, do chuadar ar éigin as an gcuas sin amach</span>
<lb n="5488"/><span>go ndeachadar fé mhéala agus fé mhairg ar bórd na luinge</span>
<lb n="5489"/><span>arís agus thugadar an fhairrge amach ortha féin agus ní</span>
<lb n="5490"/><span>haithristear a bheag ná a mhór d’á n-imtheachtaibh ó shoin</span>
<lb n="5491"/><span>amach.</span></p>
<lb n="5492"/>
<lb n="5493"/><p><span>Gurab é sin Tobhach Chíosa an Oileáin go nuige sin.</span>
<lb n="5494"/></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="5495"/><p><span>DO-SHÁSTACHT AN DUINE.</span></p>
<lb n="5496"/>
<lb n="5497"/><p><span>DO bhí rí ann fad’ ó — rí tuisgionach ciallmhar cóir.</span>
<lb n="5498"/><span>Do bhí urraim agus fómós ag á mhuintir do, agus</span>
<lb n="5499"/><span>ba mhaith an ceart dóibh sain mar ba mhaith an rí é.</span>
<lb n="5500"/><span>Ní raibh sé mar righthe eile ná leigeann ach lucht a dteaghlach</span>
<lb n="5501"/><span>féin ’na ngoire na ’ná ngaor, agus ná faghann aon chúntas</span>
<lb n="5502"/><span>ach an cúntas is maith le lucht a dteaghlach.  Do bhí a mhalairt</span>
<lb n="5503"/><span>de mheon ar fad aige.  “Raghad amach,” ar sé leis féin.</span>
<lb n="5504"/><span>“agus raghad imeasg na ndaoine agus beidh fhios agam</span>
<lb n="5505"/><span>cad tá uatha agus cad badh maith dhóibh agus cad a dheunfadh</span>
<lb n="5506"/><span>go síothach agus go suairc agus go sásta iad.”</span></p>
<lb n="5507"/>
<lb n="5508"/><p><span>Agus do chuaidh an rí amach.  Níor aithin na daoine</span>
<lb n="5509"/><span>gurbh’ é an rí é.  Sin é a theastuigh uaidh.  Théigheadh sé</span>
<lb n="5510"/><span>tré lár an aonaigh agus ar fuaid na sráide agus imeasg</span>
<lb n="5511"/><span>na gcuideachtan agus na gcómhthalán agus ní bhíodh sgeul</span>
<lb n="5512"/><span>ná rud dá mbíodh ag deunamh buaidheartha dos na daoine</span>
<lb n="5513"/><span>ná bíodh a bhrígh agus a bhunudhas agus a bhun agus a bhárr</span>
<lb n="5514"/><span>aige.</span></p>
<lb n="5515"/>
<lb n="5516"/><p><span>Oidhche dá ndeaghaidh an rí amach do casadh é ameasg</span>
<lb n="5517"/><span>gasra do bhí ag caitheamh aimsire agus ag pléisiúr agus</span>
<lb n="5518"/><span>ag éisteacht le ceol agus le lucht grinn.  Do bhí an rí</span>
<lb n="5519"/><span>’á dtabhairt go léir fé ndeara.  Do bhí gach aoinne go</span>
<lb n="5520"/><span>deagh-chainnteach agus go sgléipeach.</span></p>
<lb n="5521"/>
<lb n="5522"/><p><span>Do chonnaic an rí duine de lucht a theaghlaigh féin</span>
<lb n="5523"/><span>ann — duine go raibh meas mór aige féin air agus ionntaoibh</span>
<lb n="5524"/><span>mhór aige as.  Thug sé fé ndeara ná raibh fonn grinn</span>
<lb n="5525"/><span>ná gáire ar an bhfear sin.  Do bhí sé go brónach agus go</span>
<lb n="5526"/><span>neamhshuimeamhail.  Dob’ iongnadh leis an righ sain, óir</span>
<lb n="5527"/><span>cheap sé ná raibh aon chúis ghearáin ná gruama aige-sean.</span>
<lb n="5528"/><span>Do chuaidh sé chun cainnte leis an bhfear óg.  Níor aithin</span>
<lb n="5529"/><span>seisean an rí.</span>
<lb n="5530"/></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="5531"/><p><span>“Is iongnadh liom gan tu go gealgháireatach agus</span>
<lb n="5532"/><span>go suairc ar nós cách eile,” ars’ an rí.</span></p>
<lb n="5533"/>
<lb n="5534"/><p><span>“Tá a chúis agam, a dheagh-dhuine,” ars’ an fear óg.</span></p>
<lb n="5535"/>
<lb n="5536"/><p><span>“Is iongnadh liom sain — tusa agus cúis bhróin agat.</span>
<lb n="5537"/><span>Tusa go bhfuil an óige agus an uaisleacht agat, agus an</span>
<lb n="5538"/><span>cháil agus an chómhacht, go bhfuil meas an ríogh féin ort,</span>
<lb n="5539"/><span>agus a mhuinghin agus a ionntaoibh asat — cad é an chúis</span>
<lb n="5540"/><span>bhróin a bheadh agad léitheid?”</span></p>
<lb n="5541"/>
<lb n="5542"/><p><span>“Á! a dhuine chroidhe ’stigh, tá na neithe sin go léir</span>
<lb n="5543"/><span>agam.  Tá cuid agus clú agus cómhacht agam agus comh-</span>
<lb n="5544"/><span>urraim rí agus daoine agam; ach cá tairbhe na maitheasaí</span>
<lb n="5545"/><span>sin go léir nuair atá an t-aon ní amháin dob’ fhearra</span>
<lb n="5546"/><span>liom ná iad go léir i n-easnamh orm, an t-aon ní amhain</span>
<lb n="5547"/><span>gur dóigh liom dá mbeadh sé agam go mbeinn sásta; ach,</span>
<lb n="5548"/><span>mo dhíth! níl sé agam agus ní bheidh agus is fada ó bheith</span>
<lb n="5549"/><span>suairc ná sásta me.”</span></p>
<lb n="5550"/>
<lb n="5551"/><p><span>“Agus cad é an ní amháin sin go mbadh mheasa leat</span>
<lb n="5552"/><span>agat é ná a bhfuil ’sa tsaoghal agat cheana; agus ná</span>
<lb n="5553"/><span>fágann maith ná tairbhe isna neithe móra maithe atá id’</span>
<lb n="5554"/><span>sheilbh?”</span></p>
<lb n="5555"/>
<lb n="5556"/><p><span>“Tá an ní sin ann, a dhuine,” ars’ an fear óg.</span>
<lb n="5557"/><span>“Óigbhean álainn uasal dá dtugas gean agus grádh mo</span>
<lb n="5558"/><span>chroidhe, agus dob’ áil liom mar mhnaoi agam féin í.  Ach</span>
<lb n="5559"/><span>mo mhairg! ní háil léi-se mise, dá mhéid mo chuid agus</span>
<lb n="5560"/><span>mo chumas,” agus do léig sé osna cléibh, agus d’imthigh</span>
<lb n="5561"/><span>leis fé bhrón agus fé throma-chroidhe.</span></p>
<lb n="5562"/>
<lb n="5563"/><p><span>An dara hoidhche, do bhí an rí ameasg lucht caithte feusta</span>
<lb n="5564"/><span>i dtigh duine d’uaislibh na cathrach.  Níor aithin aoinne</span>
<lb n="5565"/><span>de’n chuideachtain é.  Do bhí gach aoinne go séimh agus</span>
<lb n="5566"/><span>go suairc agus go grádhmhar agus go gealgháireatach.  Do</span>
<lb n="5567"/><span>bhí aoibhneas agus suairceas ar gach n-aon de lucht caithte</span>
<lb n="5568"/><span>na fleidhe sin.  Ach ní raibh an té thug an fhleadh dhóibh go</span>
<lb n="5569"/><span>suairc ná go so-mheanmnach.  Thug an rí fé ndeara é.</span>
<lb n="5570"/><span>Thug sé fé ndeara ná raibh aon tsuim ’san bhfleidh aige ná</span>
<lb n="5571"/><span>i lucht na fleidhe.  Do bhí cuma duairc dubhach do-mheanmnach</span>
<lb n="5572"/><span>air.  Do chuaidh an rí chun cainnte leis.</span>
<lb n="5573"/></p>
</div>
<pb n="133"/>
<div><lb n="5574"/><p><span>“Truagh liom an duairceas so ort, a dhuine,” ars’ an</span>
<lb n="5575"/><span>rí, “nó cad a bheir duit gan bheith soilbhir mar chách? óir</span>
<lb n="5576"/><span>is duit nach misde, mar is ort ná fuil easbadh ná gádhtar.</span>
<lb n="5577"/><span>Tá gach ní dár mhian le haon duine beo agat.”</span></p>
<lb n="5578"/>
<lb n="5579"/><p><span>“Tá, mo mhian agam,” ar sé, “tá ór agus ollmhaitheas</span>
<lb n="5580"/><span>an tsaoghail agam — dóthain rí.  Tá cead uilc is maitheasa</span>
<lb n="5581"/><span>agam dá réir.  Tá mo thoil féin agam.  Níl aon ní gur</span>
<lb n="5582"/><span>chuireas mo chroidhe riamh air ná fuaireas agus ná fuil</span>
<lb n="5583"/><span>agam.  Ach mo bhrón! nílim sásta, ná leath-shásta.  Do</span>
<lb n="5584"/><span>bhíos tráth agus do cheapas dá bhfaghainn teacht ar na neithe</span>
<lb n="5585"/><span>go léir atá agam anois go mbeinn ar mo shuaimhneas agus</span>
<lb n="5586"/><span>go mbeadh m’aigne ar a suaimhneas.  Ach ní mar síltear</span>
<lb n="5587"/><span>a bhítear, agus táim indiu níos buaidheartha im’aigne</span>
<lb n="5588"/><span>ná bhíos an lá ba bhoichte dá rug riamh orm.  Níl ’sa’ tsaoghal</span>
<lb n="5589"/><span>so, agus i n-ollmhaitheas an tsaoghail, ach sgáth bog baoth</span>
<lb n="5590"/><span>éadtrom ná maireann ach lá!” agus do lean dá shiubhal</span>
<lb n="5591"/><span>go hochlánach agus go dubhach.</span></p>
<lb n="5592"/>
<lb n="5593"/><p><span>An tríomhadh oidhche do-chuaidh an rí amach agus do ghaibh</span>
<lb n="5594"/><span>sé síos tré shráidín chumhang dorcha.  Do bhí sé chomh dubh</span>
<lb n="5595"/><span>dorcha ann ná feicfeá meur a chur id’ shúil.  Níorbh’ fhada</span>
<lb n="5596"/><span>do-chuaidh nuair a shatail sé ar dhuine éigin a bhí ’n-a luighe</span>
<lb n="5597"/><span>ar chlocha na sráide agus ba dh’óbair an rí do leagadh.</span>
<lb n="5598"/><span>Do léig an duine ulfairt mhíoshásta as.</span></p>
<lb n="5599"/>
<lb n="5600"/><p><span>“Greadadh chughat, a thuathaláin,” ar seisean, “ná</span>
<lb n="5601"/><span>fuil mío-adh agus aindeise mo dhóthain cheana orm gan</span>
<lb n="5602"/><span>tusa do shiubhal lasnáirde orm,” agus do chuir sé gnús</span>
<lb n="5603"/><span>míoshásta eile as.</span></p>
<lb n="5604"/>
<lb n="5605"/><p><span>“Gabhaim párdún agat, a dhuine, ach ní fheaca ’sa’</span>
<lb n="5606"/><span>doircheacht thu.  Ní gádh dhuit bheith chomh mío-shásta, leis,</span>
<lb n="5607"/><span>má siubhluightar ort, má’s rud é gur rogha leat codladh</span>
<lb n="5608"/><span>ar thaobh na sráide.”</span></p>
<lb n="5609"/>
<lb n="5610"/><p><span>“Níl a mhalairt agam,” ar seisean.</span></p>
<lb n="5611"/>
<lb n="5612"/><p><span>“Cionnus sain?” ars’ an rí.</span></p>
<lb n="5613"/>
<lb n="5614"/><p><span>“Mar go bhfuil an mío-ádh orm — rud a bhí orm riamh</span>
<lb n="5615"/><span>agus a bheidh go deo.  Níl tigh ná treabh agam.  Níl bó</span>
<lb n="5616"/><span>ná caora agam.  Níl béile na hoidhche ’nocht agam, na</span></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="5617"/><p><span>béile na maidne amáireach.  Níl fuithin o’n bhfuacht agam</span>
<lb n="5618"/><span>ná ó’n bhfliuchán, ach na sean-ghiobail stracuighthe seo ná</span>
<lb n="5619"/><span>leigfeadh náire dhom dul ar an sráid mhóir amach leo.</span>
<lb n="5620"/><span>Níl ionntaoibh ag aoinne asam, ach droch-amhras aca orm</span>
<lb n="5621"/><span>agus dhroch-mheas.  Dúnaid lucht na cathrach a ndóirse</span>
<lb n="5622"/><span>im’ aghaidh nuair a chíd siad chúcha mé, agus rithid na páisdí</span>
<lb n="5623"/><span>uaim le heagla.  Níl an tsláinte agam ná níl brígh ionnam,</span>
<lb n="5624"/><span>ach an t-ocras agus an fuacht agus an droch-úsáid am’</span>
<lb n="5625"/><span>lagú agus am’ mharbhú & am’ mhilleadh, & gan truagh ná</span>
<lb n="5626"/><span>trócaire ná muinteardhas ag aoinne beo dhom.  ‘Ná bím</span>
<lb n="5627"/><span>míoshásta.’  Ochón, mo chráidhteacht!  Nach me an truagh</span>
<lb n="5628"/><span>Muire!  Nach me an donán bocht donaidhe!  Nach me an</span>
<lb n="5629"/><span>mac mío-áidh!  Nach me atá im dhreoilín spóirt ag an</span>
<lb n="5630"/><span>saoghal!” agus do shín sé é féin ar an dtalamh agus</span>
<lb n="5631"/><span>d’fhan ann.</span></p>
<lb n="5632"/>
<lb n="5633"/><p><span>Do-chuaidh an rí a-bhaile agus do chrom ar mhachtnamh</span>
<lb n="5634"/><span>Dob’ fhada an machtnamh aige é.</span></p>
<lb n="5635"/>
<lb n="5636"/><p><span>“’Seadh!” ar sé fé dheire, “is ait é cúrsa an duine,</span>
<lb n="5637"/><span>agus is ait é an duine, agus is deacair é shásamh.  Bíodh</span>
<lb n="5638"/><span>sé agus gan aige ach an dealbhas agus an aindeise agus</span>
<lb n="5639"/><span>is cráidhte an duine é.  Bíodh sé agus go leór aige agus</span>
<lb n="5640"/><span>ní háil leis gan tuilleadh; nó bíodh sé agus an saoghal</span>
<lb n="5641"/><span>mór agus a bhfuil ann ar a thoil aige, is é an dá mhar a</span>
<lb n="5642"/><span>chéile é.  Ní bhíonn sé choidhche sásta.</span>
<lb n="5643"/></p>
</div>
<pb n="135"/>
<div><lb n="5644"/><p><span>AN TOIRMEASG.</span></p>
<lb n="5645"/>
<lb n="5646"/><p><span>DO bhí triúr dearbhráthar ann fad’ ó agus ní raibh</span>
<lb n="5647"/><span>riamh aon triúr ba mhó cion ar a chéile ná iad, ná</span>
<lb n="5648"/><span>ba ghrádhmhaire, ná ba dhúthrachtaighe dá chéile.  Do</span>
<lb n="5649"/><span>bhí an triúr aca pósta agus dá cheanamhlacht iad na fir</span>
<lb n="5650"/><span>ar a chéile, dob’ fhearr go mór a dtriúr ban; agus ba</span>
<lb n="5651"/><span>shéimhe agus ba shoilbhre.  Ní raibh aon trí lánamhna sa tír</span>
<lb n="5652"/><span>sin mar iad, agus, cé go rabhadar ’n-a gcómhnaidhe i n-aon</span>
<lb n="5653"/><span>tigh amháin, ní raibh aithne a choda féin ag aoinne aca ach</span>
<lb n="5654"/><span>iad i gcomh-pháirt.</span></p>
<lb n="5655"/>
<lb n="5656"/><p><span>’Seadh, bhí sain go maith go dtí lá áirighthe ghluais an</span>
<lb n="5657"/><span>t-áidhbhirseóir ag teacht ag triall ortha.  Do bhuail an</span>
<lb n="5658"/><span>sagart leis ar an mbóthar agus d’fhiafruigh de cá raibh</span>
<lb n="5659"/><span>a thriall.</span></p>
<lb n="5660"/>
<lb n="5661"/><p><span>“Raghad ag triall ar thriúr dearbhráthar, agus a dtriúr</span>
<lb n="5662"/><span>ban, atá annso thiar,” ar seisean.</span></p>
<lb n="5663"/>
<lb n="5664"/><p><span>“Agus cad dob’ áil leat ann?” arsan sagart.</span></p>
<lb n="5665"/>
<lb n="5666"/><p><span>“Chun imreas éigin a dheunamh eatortha,” ar sé sin,</span>
<lb n="5667"/><span>“tá droch-shompla aca ’á thabhairt uatha.”</span></p>
<lb n="5668"/>
<lb n="5669"/><p><span>“Buail isteach chúgham ar bhfilleadh dhuit,” ars’ an</span>
<lb n="5670"/><span>sagart.</span></p>
<lb n="5671"/>
<lb n="5672"/><p><span>D’imthigh an t-áidhbhirseóir air agus ní dhearna sé sos</span>
<lb n="5673"/><span>ná cómhnaidhe go ndeaghaid sé anáirde ar lochta an tighe</span>
<lb n="5674"/><span>aca, agus do-chuaidh sé isteach i gcliabh mór olna do bhí</span>
<lb n="5675"/><span>ann.  Níorbh’ fhada ann do nuair adubhairt na mná gur</span>
<lb n="5676"/><span>cheart dóibh rud éigin a dheunamh de’n olainn do bhí ar</span>
<lb n="5677"/><span>an lochta.</span></p>
<lb n="5678"/>
<lb n="5679"/><p><span>“Deinimís bréidín di,” arsa duine aca.</span></p>
<lb n="5680"/>
<lb n="5681"/><p><span>“Ní headh, ach déantar plainín di,” ars’ an dara</span>
<lb n="5682"/><span>bean.</span></p>
<lb n="5683"/>
<lb n="5684"/><p><span>“Ní dheunfam bréid ná plainín de’n olainn sin,”</span>
<lb n="5685"/><span>ars’ an bhean eile aca, “ach deunfam píosa breagh plaid</span>
<lb n="5686"/><span>di.”</span></p>
<lb n="5687"/>
<lb n="5688"/><p><span>“Bréid,” ars’ an cheud bhean.</span>
<lb n="5689"/></p>
</div>
<pb n="136"/>
<div><lb n="5690"/><p><span>“Plainín,” do ráidh an tarna duine.</span></p>
<lb n="5691"/>
<lb n="5692"/><p><span>As sain gur dhírigheadar ar chaint agus ar bhréithre</span>
<lb n="5693"/><span>bagartha, agus dob’ é críoch an sgéil go rabhadar ar mhullaighe</span>
<lb n="5694"/><span>ceann ag á chéile.</span></p>
<lb n="5695"/>
<lb n="5696"/><p><span>Do bhí duine des na fearaibh ag gabháil d’fheur amuich</span>
<lb n="5697"/><span>san iothlainn.  Nuair do chuala sé an gheoin istigh, seo</span>
<lb n="5698"/><span>isteach leis.</span></p>
<lb n="5699"/>
<lb n="5700"/><p><span>“Cad é an diabhach atá anois oraibh ná raibh riamh roimhe</span>
<lb n="5701"/><span>seo oraibh?” ar sé.</span></p>
<lb n="5702"/>
<lb n="5703"/><p><span>“An olann so,” arsa bean aca, “agus an chrích badh</span>
<lb n="5704"/><span>mhaith liom-sa a chur air nárbh’ é badh mhaith leis an mbeirt</span>
<lb n="5705"/><span>eile, agus as sain gur éirigh an t-aighneas.”</span></p>
<lb n="5706"/>
<lb n="5707"/><p><span>“Is fuirist an sgeul sain a réidhteach,” ars’ an fear,</span>
<lb n="5708"/><span>“déinidh an olann a roinnt agus deineadh gach aoinne</span>
<lb n="5709"/><span>agaibh a rogha rud le n-a chuid féin.”</span></p>
<lb n="5710"/>
<lb n="5711"/><p><span>Do roinneadar an olann annsain, ach thárlaidh go</span>
<lb n="5712"/><span>raibh púnt di spártha.  Do thosnuigh an chainnt arís i</span>
<lb n="5713"/><span>dtaobh an phúint.  D’éirigh a bhfearg ortha leis an gcainnt</span>
<lb n="5714"/><span>a dheineadar agus ba ghearr go raibh ’na chogadh dhearg</span>
<lb n="5715"/><span>arís aca.</span></p>
<lb n="5716"/>
<lb n="5717"/><p><span>Do chualaidh an fear an clampar arís.  Seo isteach</span>
<lb n="5718"/><span>leis agus píce trí mbeann ’n-a láimh aige.</span></p>
<lb n="5719"/>
<lb n="5720"/><p><span>“Cad é an diabhach so arís oraibh?” ar seisean.</span></p>
<lb n="5721"/>
<lb n="5722"/><p><span>D’innseadar do gurab amhlaidh a bhí púnt de’n olainn</span>
<lb n="5723"/><span>spártha aca agus nárbh’ fhéidir a réidhteach.</span></p>
<lb n="5724"/>
<lb n="5725"/><p><span>“Nár thugaidh Dia aon lá dá thairbhe dhíbh,” ar seisean,</span>
<lb n="5726"/><span>agus do sháidh an píce ann agus do chuir an púnt olna</span>
<lb n="5727"/><span>isteach i gceart-lár na teine.</span></p>
<lb n="5728"/>
<lb n="5729"/><p><span>Cad do bheadh ná an t-áidhbhirseóir agus é istigh ’sa’</span>
<lb n="5730"/><span>phúint; ach má bhí, níorbh’ fhada an mhoill air an doras</span>
<lb n="5731"/><span>amach a chur de agus teann deabhaidh fé.</span></p>
<lb n="5732"/>
<lb n="5733"/><p><span>Níorbh’ aistear leis gabháil chun tighe an tsagairt ag</span>
<lb n="5734"/><span>dul ar ais do.  D’fhiafruigh an sagart de cionnus d’éirigh</span>
<lb n="5735"/><span>leis.</span></p>
<lb n="5736"/>
<lb n="5737"/><p><span>“Am briathar,” ar seisean, “ná fuaireas mo dhóithin</span>
<lb n="5738"/><span>siamh i n-aon áit ’ár ghabhas go dtí gur casadh eatortha</span>
<lb n="5739"/><span>súd me; agus tá súil agam gur fada arís go mbeurfaidh</span>
<lb n="5740"/><span>a leithéid de challshaoth orm,” agus d’innis sé a sgeula</span>
<lb n="5741"/><span>o thúis deire.</span>
<lb n="5742"/></p>
</div>
<pb n="137"/>
<div><lb n="5743"/><p><span>AN TSAINNT.</span></p>
<lb n="5744"/>
<lb n="5745"/><p><span>DO bhí fear ann fad’ ó.  Ní rugadh riamh fear ba mhó</span>
<lb n="5746"/><span>dúil i n-airgead ná é.  Do bhí an tsainnt ’n-a</span>
<lb n="5747"/><span>chroidhe, agus an doicheall, agus an sgannradh chun</span>
<lb n="5748"/><span>an tsaoghail.  Níor thug sé déirc do bhochtaibh riamh ná</span>
<lb n="5749"/><span>ní fheacaidh Dia riamh é agus rud ’na láimh aige ’á shíneadh</span>
<lb n="5750"/><span>chun an dílleachtaí.  Do bhailigh sé a chuid go bocht agus</span>
<lb n="5751"/><span>go sprionnlaithe.  Do bhailigh sé cuid mhaith dhe — do bhí na</span>
<lb n="5752"/><span>naoi mílte naoi n-uaire aige.</span></p>
<lb n="5753"/>
<lb n="5754"/><p><span>Annsain do fuair sé bás.</span></p>
<lb n="5755"/>
<lb n="5756"/><p><span>Tugadh breith damanta láithreach ar fhear sin na sainnte.</span>
<lb n="5757"/><span>Ní raibh an dara focal air.  An tsainnt do dhaor é.  An</span>
<lb n="5758"/><span>tsainnt do mhill é.  An tsainnt do chuir go deo i n-umar</span>
<lb n="5759"/><span>na haimléise é.</span></p>
<lb n="5760"/>
<lb n="5761"/><p><span>Do ghluais sé leis fé dhéin Lice na bPian agus níor</span>
<lb n="5762"/><span>bh’fhada go dtáinig ar bruach Abhann Stics.  Do ghlaoidh</span>
<lb n="5763"/><span>sé ar Chonán na Féinne.  Tháinig Conán agus a shean-bhád</span>
<lb n="5764"/><span>aige agus an croiceann fóisge aniar air.</span></p>
<lb n="5765"/>
<lb n="5766"/><p><span>“Cad a bheadh uait ach me chur thar abhainn?” arsa fear</span>
<lb n="5767"/><span>na sainnte.</span></p>
<lb n="5768"/>
<lb n="5769"/><p><span>D’fheuch Conán síos agus suas air.</span></p>
<lb n="5770"/>
<lb n="5771"/><p><span>“An uile mhío-ádh orm-sa,” ar seisean, “má chuirim</span>
<lb n="5772"/><span>anonn gan réal thu.”</span></p>
<lb n="5773"/>
<lb n="5774"/><p><span>“Réal! ó dhe mo léir, is cá bhfaghainn-se dhuit réal,”</span>
<lb n="5775"/><span>ar sé sin, “an amhlaidh a mheasfá me chreachadh.  Cogar</span>
<lb n="5776"/><span>i leith chúgham, a Chonáin,” ar seisean, “tabharfaidh mé</span>
<lb n="5777"/><span>tistiún is leath-phingne dhuit.”</span></p>
<lb n="5778"/>
<lb n="5779"/><p><span>Níl cur síos ar an gcainnt adubhairt Conán; ach do</span>
<lb n="5780"/><span>labhair sé go fórsach.</span></p>
<lb n="5781"/>
<lb n="5782"/><p><span>“Ochón!” arsa fear na sainnte go cráidhte, “nách</span>
<lb n="5783"/><span>orm atá an mío-ádh”; agus do bhí sé go buaidheartha</span></p>
</div>
<pb n="138"/>
<div><lb n="5784"/><p><span>agus go mío-shuaimhneasach agus go dóighte; ach ní thabharfadh</span>
<lb n="5785"/><span>sé an réal uaidh i n-ao’ chor.  I ndeire thiar thall ’sé dhein</span>
<lb n="5786"/><span>sé ná dul de léim san abhainn bhréin bhracaigh sin agus</span>
<lb n="5787"/><span>do chuaidh de bhuillí snáimh anonn ar an dtaobh eile.</span></p>
<lb n="5788"/>
<lb n="5789"/><p><span>Do chuir sain Ifreann go mór tré n-a chéile.  Do</span>
<lb n="5790"/><span>bhítheas go buaidheartha ann agus go bagarthach.  Do-chuadar</span>
<lb n="5791"/><span>na deamhain mhóra i gcomhairle a chéile.</span></p>
<lb n="5792"/>
<lb n="5793"/><p><span>“Cad do-dheunfam leis?” ar siad.</span></p>
<lb n="5794"/>
<lb n="5795"/><p><span>“Ceangaltar de’n charraig i dteannta Próiméitis é,”</span>
<lb n="5796"/><span>arsa duine aca.</span></p>
<lb n="5797"/>
<lb n="5798"/><p><span>“Curtar ag tarrac an uisge fara Danáideas é,”</span>
<lb n="5799"/><span>arsa deamhan eile.</span></p>
<lb n="5800"/>
<lb n="5801"/><p><span>“Téigheadh sé i dteannta Sisiphus ag tiomaint na</span>
<lb n="5802"/><span>cloiche rómpa,” ars’ an tríomhadh deamhan.</span></p>
<lb n="5803"/>
<lb n="5804"/><p><span>D’éirigh an deamhan mór ’n-a sheasamh.</span></p>
<lb n="5805"/>
<lb n="5806"/><p><span>“Ná déantar,” ar sé sin, “aon ní des na neithe sin</span>
<lb n="5807"/><span>leis.  Ceapaimís pionós éigin níos déine dho — rud éigin</span>
<lb n="5808"/><span>a chrádhfaidh an croidhe ann.  Curtar ar ais ar an saoghal</span>
<lb n="5809"/><span>arís é go bhfeicidh sé an droch-chrích atá ’á thabhairt ar a</span>
<lb n="5810"/><span>chuid airgid ag an dream go dtug sé dhóibh é.”</span>
<lb n="5811"/></p>
</div>
<pb n="139"/>
<div><lb n="5812"/><p><span>“Ó THIGH MHÓIRE GO DONNCHADH DÍ.”</span></p>
<lb n="5813"/>
<lb n="5814"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="5815"/>
<lb n="5816"/><p><span>AN uair is mian le Gaedhil a rádh go raibh dhá áit nó</span>
<lb n="5817"/><span>dhá rud i bhfad i gcéin ó chéile, adeirid do ghnáth —</span>
<lb n="5818"/><span>“Táid chomh fada ó chéile is atá Tigh Mhóire is Donnchadh</span>
<lb n="5819"/><span>Dí”; agus ní beag leo an méid sin de shlighe idir aon</span>
<lb n="5820"/><span>dá rud.  Dom’ dhóigh-se, leis, ní beag d’aistear an</span>
<lb n="5821"/><span>t-aistear sin fós idir aon dá áit, gidh go bhfuil réidh-róid</span>
<lb n="5822"/><span>agus bóithre iarainn agus capaill iarainn agus foluamhnáin</span>
<lb n="5823"/><span>aeir anois againn, agus go bhfuil sé i gcumas dúinn</span>
<lb n="5824"/><span>gluaiseacht ar luas fáinnle nó feirbe ó áit go chéile,</span>
<lb n="5825"/><span>rud ná raibh i gcumas d’ár sínsearaibh an uair do rinneadar</span>
<lb n="5826"/><span>an sean-rádh sin.</span></p>
<lb n="5827"/>
<lb n="5828"/><p><span>Tá Tigh Mhóire ar bruach na mara i nDún Chuinn i nIarthar</span>
<lb n="5829"/><span>Chorca Dhuibhne i gcrích Chiarraighe, agus is é an tigh is giorra</span>
<lb n="5830"/><span>i nÉirinn do’n Domhan Tiar é.  Tá Donnchadh Dí i gConndae</span>
<lb n="5831"/><span>an Dúna thoir thuaidh agus is é an baile is giorra d’Albain</span>
<lb n="5832"/><span>é de bhailtibh Éireann.</span></p>
<lb n="5833"/>
<lb n="5834"/><p><span>Cionnus thárla an dá ainm sin ar an dá áit sin, agus</span>
<lb n="5835"/><span>cionnus thárla an sean-rádh i n-a dtaobh?  Seo mar thárla.</span></p>
<lb n="5836"/>
<lb n="5837"/><p><span>Insa tsean-aimsir do bhí fear i nÉirinn, síos amach,</span>
<lb n="5838"/><span>gurbh’ é a ainm Donnchadh Dí.  Ní fios cia an sórt duine é.</span>
<lb n="5839"/><span>Ní fios an raibh sé beag nó mór, breágh nó gránna.  Do</span>
<lb n="5840"/><span>bhí bean aige.  Mór ainm na mná.  Adeirthear gurbh’</span>
<lb n="5841"/><span>inghean do thaoiseach treibhe ise agus gur euluigh sí le</span>
<lb n="5842"/><span>Donnchadh, ar mhéid a ngrádh d’á chéile, nuair ná tabharfad</span>
<lb n="5843"/><span>a hathair cead di-se Donnchadh do phósadh.  Is dócha gurab</span>
<lb n="5844"/><span>é do bhí i gcoinnibh Dhonnchadha aige, go raibh an fear bocht</span>
<lb n="5845"/><span>... táinte bó ná tréada caorach.  Mairg do bheadh gan</span>
<lb n="5846"/><span>... ná tréada!</span>
<lb n="5847"/></p>
</div>
<pb n="140"/>
<div><lb n="5848"/><p><span>Ach is galar gan smacht an grádh, agus do bhí a shaothar</span>
<lb n="5849"/><span>i bhfaighid ag an bhfear críonna.  D’imthigh an bheirt le</span>
<lb n="5850"/><span>chéile, agus do cheapadar, ní nach iongantach sain, ar feadh</span>
<lb n="5851"/><span>tamaill, gur leor de mhaoin agus de shaidhbhreas an tsaoghail</span>
<lb n="5852"/><span>aca an grádh do bhí aca d’á chéile.  Ach, mo mhairg!  Dáltha</span>
<lb n="5853"/><span>a lán eile, do fhuaruigh ar an ngrádh aca.  Is greannmhar</span>
<lb n="5854"/><span>an galar an grádh ceudna: bíonn sé go dian, ach imthigheann</span>
<lb n="5855"/><span>sé mar gach galar eile.  Pé sgeul é, i gcionn tamaill</span>
<lb n="5856"/><span>ní go sítheach ná go grádhach do bhí an sgeul ag Donnchadh</span>
<lb n="5857"/><span>agus ag Móir.  Do bhí an droch-mhianach innti siúd, agus</span>
<lb n="5858"/><span>nuair thárla sain amhlaidh, agus nuair d’imthigh an grádh,</span>
<lb n="5859"/><span>agus nuair do thagadh uaisleacht a hathar agus a muintire,</span>
<lb n="5860"/><span>agus an-uaisleacht a fir, chun a cuimhne, ba dhona an íde</span>
<lb n="5861"/><span>thugadh sí ar Dhonnchadh bocht.</span></p>
<lb n="5862"/>
<lb n="5863"/><p><span>Duine breágh bog dob’ eadh Donnchadh.  Níorbh’ fhearr</span>
<lb n="5864"/><span>leis cainnt ná éisteacht.  Badh mhaith leis an taobh ba</span>
<lb n="5865"/><span>réidhe agus ba shuaimhneasaighe de’n sgeul do bheith aige</span>
<lb n="5866"/><span>i gcomhnaidhe.  Nuair ná tiocfadh duine leis do raghadh sé féin</span>
<lb n="5867"/><span>leis an duine, d’fhonn an réidhtigh.  Sin mar do bhíodh an</span>
<lb n="5868"/><span>sgéal aige féin agus ag Móir.  Nuair do chromadh sise</span>
<lb n="5869"/><span>air ní ghníodh sé aon treasnuigheal ná aon áiteamh uirthi,</span>
<lb n="5870"/><span>ach bualadh an doras amach agus í d’fhágáil istigh.  Do</span>
<lb n="5871"/><span>bhí sain maith go leór dá mbeadh an gnó amuich ar fóghnamh</span>
<lb n="5872"/><span>ná ar feidhm, rud ná raibh, mar do bhí an saoghal ag dul</span>
<lb n="5873"/><span>’n-a choinnibh ’stigh is amuich.</span></p>
<lb n="5874"/>
<lb n="5875"/><p><span>Do bhí sé lá cois na teine istigh — lá fliuch geimhridh —</span>
<lb n="5876"/><span>agus gal tobac d’á chaitheamh aige.  Chrom sí air.</span></p>
<lb n="5877"/>
<lb n="5878"/><p><span>“Losgadh doighe go gcuiridh an tobac ort,” ar sise.</span>
<lb n="5879"/><span>“maran deas é do ghnó i gcorp-lár an lae istigh.  Chughas</span>
<lb n="5880"/><span>uaim as sain, a liadhairne dhíomhaoin.  ’Chirte dhuit beart</span>
<lb n="5881"/><span>brosnaighe a bhreith ó’n gcoill leat agus gan sinn a bheith</span>
<lb n="5882"/><span>d’ár leathadh annso ar an dteinteán fuar feannaideac</span>
<lb n="5883"/><span>so.  Mhuise, gan tú ’leigint dúinn mar fhear tighe —”</span></p>
<lb n="5884"/>
<lb n="5885"/><p><span>D’éirigh Donnchadh agus ní dubhairt sé dadadh ach —</span>
<lb n="5886"/><span>“Go gcuiridh Dia ar do leas thú, a bhean,” agus do bhuail</span>
<lb n="5887"/><span>sé amach fé dhéin na coille.  Do-rinne sé gad agus do</span>
<lb n="5888"/><span>chrom sé ar bhrosna do bhailiú agus ba ghearr gur imth...</span></p>
</div>
<pb n="141"/>
<div><lb n="5889"/><p><span>cuimhne Móire as a cheann agus tháinig a mhisneach arís</span>
<lb n="5890"/><span>dó.  Do bhí sé ag briseadh na slapar agus ag portaireacht</span>
<lb n="5891"/><span>agus crónán amhráin ar siubhal aige.</span></p>
<lb n="5892"/>
<lb n="5893"/><p><span>I lár a shaothair istigh do taidhbhsigheadh dó go gcualaidh</span>
<lb n="5894"/><span>sé an duine ag glaodhach air.  Níor chuir sé aon eadh ann.</span>
<lb n="5895"/><span>Do lean sé air.  “A Dhonnchadh!” ars’ an duine arís.</span>
<lb n="5896"/><span>Do baineadh geit as Donnchadh.  Do stad sé.  Tháinig</span>
<lb n="5897"/><span>sórt sgátha air agus níor fhreagair.  Do ghlaoidh an guth</span>
<lb n="5898"/><span>arís air ach nuair thug Donnchadh iarracht ar labhairt is</span>
<lb n="5899"/><span>amhlaidh tháinig snagadh ’na sgórnaigh.  Do bhí an eagla</span>
<lb n="5900"/><span>ar an nduine bocht.  D’aithin an duine do bhí ann go raibh</span>
<lb n="5901"/><span>an eagla ar Dhonnchadh agus do labhair go cneasda</span>
<lb n="5902"/><span>cáirdeamhail leis.  “A Dhonnchadh,” ar sé, “ná bíodh sgáth</span>
<lb n="5903"/><span>ná eagla ort.  Mise Bréanainn mac Fionnlogha, agus</span>
<lb n="5904"/><span>do chuir Dia na glóire chughat ó neamh mé d’á rádh leat</span>
<lb n="5905"/><span>go bhfaghair pé dá athchuinghe is maith leat; agus is mar</span>
<lb n="5906"/><span>gheall ar tú bheith chomh foidhneach agus chomh fad-fhulaingtheach</span>
<lb n="5907"/><span>led’ mhnaoi agus le haindeise an tsaoghail a thug Dia</span>
<lb n="5908"/><span>duit an dá athchuinghe sin.”</span></p>
<lb n="5909"/>
<lb n="5910"/><p><span>D’imthigh Bréanainn Naomh.  Ní raibh a fhios ag Donnchadh</span>
<lb n="5911"/><span>go ceann tamaill cionnus mar do bhí an sgeul, i n-ao’</span>
<lb n="5912"/><span>chor.  Do bhí mearbhall air tamall.  Nuair tháinig a chiall</span>
<lb n="5913"/><span>agus a thuigse dhó ba bhuaidheartha an duine é.  Do shuidh</span>
<lb n="5914"/><span>ar an mbeart brosnaighe.</span></p>
<lb n="5915"/>
<lb n="5916"/><p><span>“Och! dar ’a leabhar-sa,” ar seisean, “ach go bhfuil</span>
<lb n="5917"/><span>agam!  Feuch, is mairg ná beadh foidhne aige …  An</span>
<lb n="5918"/><span>rud badh mheasa le duine ná — a bhean d’á chrádh, n’fheadair</span>
<lb n="5919"/><span>sé ná gurab é lár a leasa é …  Ní héidir gur a’</span>
<lb n="5920"/><span>magadh fúm a bhí sé.  Och, nárab eadh!  Ní tháinig aoinne</span>
<lb n="5921"/><span>riamh ó Flaithis Dé chun bob a bhualadh ar aindeiseóir mar</span>
<lb n="5922"/><span>mise …  Dá athchuinghe! …  Cad é dh’iarrfad?  Sin</span>
<lb n="5923"/><span>í an fhadhb…  Airgead agus ór?  Saoghal fada? …</span>
<lb n="5924"/><span>Mór a mhíniughadh — aililiú, dá gcloiseadh sí mé! …  An</span>
<lb n="5925"/><span>bheatha shíorraidhe — badh mhaith sain, dar ndóigh …  Ach</span>
<lb n="5926"/><span>mo dhíth, níl agam ach dhá athchuinghe …  Dar muige!</span>
<lb n="5927"/><span>Is geairrid le dul iad mar dhá athchuinghe …  Ní féidir</span>
<lb n="5928"/><span>so is súd a bheith agam.  Ní fearr so ná súd, agus ní</span></p>
</div>
<pb n="142"/>
<div><lb n="5929"/><p><span>fearr aon cheann aca ná an tríomhadh rud …  Ó dhe,</span>
<lb n="5930"/><span>mo léir agus peacaidhe mo shaoghail!  Cad a dheunfad? …</span>
<lb n="5931"/><span>B’fhéidir nach é mo leas a dheunfainn …  Seachnuighim</span>
<lb n="5932"/><span>nach é “an tabharthas a thug Feoras go Baoi” agam é.</span>
<lb n="5933"/><span>Ar eagla na heagla, ní bhainfead leo.  Inneósad an</span>
<lb n="5934"/><span>sgeul do Mhóir.  Bean tuisgionach iseadh í — nuair ná</span>
<lb n="5935"/><span>bíonn fearg uirthi …  ’Seadh, sin é a dheunfad.”</span></p>
<lb n="5936"/>
<lb n="5937"/><p><span>Agus d’fháisg sé gad ar an mbrosna agus d’árduigh</span>
<lb n="5938"/><span>air féin aniar é agus chuir an talamh de a-bhaile go tiugh</span>
<lb n="5939"/><span>te.  Beart mór trom dob’ eadh é agus ba ghearr gur</span>
<lb n="5940"/><span>ghoill a throime ar Dhonnchadh.  Do bhí sé traochta sul a</span>
<lb n="5941"/><span>raibh sé leath-slighe, agus b’éigean dó an beart do leagadh</span>
<lb n="5942"/><span>ar an dtalamh.  Do shuidh sé air.  “Ochón! mo ghuala,”</span>
<lb n="5943"/><span>ar seisean.  “B’fhearr liom ná rud maith go mbeinn</span>
<lb n="5944"/><span>féin ’s an beart so ’sa’ Bhaile …”</span></p>
<lb n="5945"/>
<lb n="5946"/><p><span>Ní raibh an focal as a bheul aige nuair tógadh leis</span>
<lb n="5947"/><span>féin agus leis an mbeart ós cionn talmhan agus do ghluais</span>
<lb n="5948"/><span>sé trés an aer go mear mór-shiubhlach fá thuairim a thighe</span>
<lb n="5949"/><span>féin.  Do liúigh Donnchadh is do bhéic, ní nach iongantach</span>
<lb n="5950"/><span>sain, agus do cloisfidhe isna tíortha tuadha an gheoin do</span>
<lb n="5951"/><span>dhein sé.  Do bhí greim daingean do-sgaoilte aige ar</span>
<lb n="5952"/><span>an mbeart agus a dhá chois leathta air, gur ba iongnadh é,</span>
<lb n="5953"/><span>an té do chífeadh é, insa spéir-sheoladh sin.</span></p>
<lb n="5954"/>
<lb n="5955"/><p><span>Do-chuala Mór an gleó.  D’éirigh a croidhe uirthi.</span>
<lb n="5956"/><span>Siúd an doras amach í.  Do chonnaic sí ag teacht a fear</span>
<lb n="5957"/><span>agus ba ghreannmhar léi inar theacht aige é.  D’éirigh a</span>
<lb n="5958"/><span>croidhe a thuilleadh uirthi nuair do chonnaic sí é.  Do</span>
<lb n="5959"/><span>thuirling an beart.  Do thuirling Donnchadh.  Do bhí a</span>
<lb n="5960"/><span>chroidhe is a aedh ag rith ar a chéile le héigean an anaithe</span>
<lb n="5961"/><span>do bhí air.</span></p>
<lb n="5962"/>
<lb n="5963"/><p><span>“Óra, ’Dhonnchadh, a ghrá’ gil!” ar sise, agus rug sí</span>
<lb n="5964"/><span>barróg air.  “Cad a thárla dhuit i n-ao’ chor, a dhaltha,</span>
<lb n="5965"/><span>nó cad d’imthigh ort?”</span></p>
<lb n="5966"/>
<lb n="5967"/><p><span>Dob’ éigean deoch ’n uisge do thabhairt do Dhonnchadh</span>
<lb n="5968"/><span>bocht sul a dtáinig a chainnt dó, agus ise ag freasdal</span>
<lb n="5969"/><span>air agus gach aon “mo ghrádh é sin,” agus “a chuid,” agus</span></p>
</div>
<pb n="143"/>
<div><lb n="5970"/><p><span>“a thaisge,” aici leis.  Annsain d’eachtruigh sé dhi cionnus</span>
<lb n="5971"/><span>mar do dhein sé a bhotún.</span></p>
<lb n="5972"/>
<lb n="5973"/><p><span>Annsain ’seadh d’éirigh an ceol!  Thug sí sgalladh dhó.</span>
<lb n="5974"/><span>Thug sí dho ó thalamh é.  Thug sí dho ar a fhaid agus ar a</span>
<lb n="5975"/><span>leithead é.  Do ghearán sí le n-a croidhe é is do ghearán</span>
<lb n="5976"/><span>sí le n-a cloinn é.  Do bhí a chúis aici, dar léi, agus do bhí</span>
<lb n="5977"/><span>an fhearg uirthi agus ní raibh smacht ar an dteangain aici</span>
<lb n="5978"/><span>agus do sgaoil sí léi féin.</span></p>
<lb n="5979"/>
<lb n="5980"/><p><span>D’éirigh seirbhthean agus canncar i n-a chroidhe ag</span>
<lb n="5981"/><span>Donnchadh.  Níor bheag leis chuige an botún do dhein sé</span>
<lb n="5982"/><span>féin — agus ba chráidhte sgólta, dúr-chroidheach do bhí sé</span>
<lb n="5983"/><span>mar gheall air — gan ise do bheith ag gabháil de chipín air</span>
<lb n="5984"/><span>agus ag á chrádh nísa sheacht measa.  D’éirigh a fhearg.</span>
<lb n="5985"/><span>Tháinig gráin agus fíoch agus gomh aige di-se agus do féin</span>
<lb n="5986"/><span>agus do gach ní i gcoitchionn.  Olc agus fearg mhearbhallach</span>
<lb n="5987"/><span>mhío-réasúnta do bhí air.</span></p>
<lb n="5988"/>
<lb n="5989"/><p><span>“Á!” ar sé, “mairg dom riamh gur casadh orm thu,</span>
<lb n="5990"/><span>agus dob’ fhearr liom Éire uile eadrainn, a challaire</span>
<lb n="5991"/><span>mhí —”</span></p>
<lb n="5992"/>
<lb n="5993"/><p><span>Ní dubhairt sé a thuilleadh.  Tógadh leis ins an aer</span>
<lb n="5994"/><span>anáirde.  Tógadh le Móir is le n-a cloinn insan aer</span>
<lb n="5995"/><span>anáirde.  Soir ó thuaidh leis-sean.  Siar ó dheas leo súd.</span>
<lb n="5996"/><span>Níor stad Mór is a clann go ndeaghaidh sí go Dún Chuinn</span>
<lb n="5997"/><span>i n-iarthar Chorca Dhuibhne.  Do thuirling Donnchadh ar</span>
<lb n="5998"/><span>bruach Srotha na Maoile thoir thuaidh i nUltaibh.</span></p>
<lb n="5999"/>
<lb n="6000"/><p><span>Tá Thigh Mhóire i gCorca Dhuibhne fós agus Donnchadh</span>
<lb n="6001"/><span>Dí ar an áit gur fhan Donnchadh ann agus gur cailleadh</span>
<lb n="6002"/><span>ann é.  Is de sin atá an seanrádh .i. “Ó Thigh Mhóire go</span>
<lb n="6003"/><span>Donnchadh Dí,” ó shoin i leit.</span></p>
<lb n="6004"/>
<lb n="6005"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="6006"/>
<lb n="6007"/><p><span>“Íde Chlainne Mhóire</span>
<lb n="6008"/><span>Do seóladh leis an gcat fé dhraoidheacht.”</span></p>
<lb n="6009"/>
<lb n="6010"/><p><span>— Sean-amhrán.</span></p>
<lb n="6011"/>
<lb n="6012"/><p><span>D’fhan Mór is a clann .i. triúr mac agus inghean, i</span>
<lb n="6013"/><span>nDún Chuinn.  D’fhás an chlann go rabhadar na mic ’n-a</span></p>
</div>
<pb n="144"/>
<div><lb n="6014"/><p><span>bhfearaibh agus an cailín ’n-a mnaoi.  Tháinig atharrú mór</span>
<lb n="6015"/><span>ar mheón agus ar aigne Mhóire i n-imtheacht na haimsire</span>
<lb n="6016"/><span>sin.  D’imthigh an faobhar di agus tháinig cneastacht agus</span>
<lb n="6017"/><span>mánlacht ’n-a áit.  Thuig sí nárbh’ fhearr bréithre diana</span>
<lb n="6018"/><span>do mhnaoi ná í bheith ciallmhar riaghalta mánla mín, agus</span>
<lb n="6019"/><span>do bhí a fhios aici, leis, dá olcas é Donnchadh gurbh’ fhearr</span>
<lb n="6020"/><span>é ná bheith ’n-a uireasba; ach ní raibh leigheas ar an sgeul</span>
<lb n="6021"/><span>sin.</span></p>
<lb n="6022"/>
<lb n="6023"/><p><span>Do-chuaidh an bheirt ba shine d’á macaibh ar a bhfairrge</span>
<lb n="6024"/><span>lá ag iasgach.  Curachán beag beul-osgailte do bhí aca.</span>
<lb n="6025"/><span>Tháinig an droch-uain.  Do shéid na gaotha garbha gáibhtheacha.</span>
<lb n="6026"/><span>D’éirigh an borradh insa bhfairrge go raibh aoirde árd-</span>
<lb n="6027"/><span>shléibhe i ngach tuinn taobh-uaithne dhi.  Tháinig na ceathaí</span>
<lb n="6028"/><span>fuara fearthanna agus an torann agus an droch-shíon.</span>
<lb n="6029"/><span>Tháinig an oidhche dhubh agus an mhaidean bhrónach; ach ní</span>
<lb n="6030"/><span>raibh tuairisg na beirte le fagháil, marbh ná beó.  Ba</span>
<lb n="6031"/><span>thruagh an mháthair Mór.  Ba thruagh an mhuintir muintir</span>
<lb n="6032"/><span>Mhóire.  Is beag má gháireadh sí riamh ’n-a dhiaidh sin, ná</span>
<lb n="6033"/><span>ní thagadh fearg uirthi le duine ar bith, ach í go mín mín,</span>
<lb n="6034"/><span>agus go ciúin ciúin.</span></p>
<lb n="6035"/>
<lb n="6036"/><p><span>Do bhí an sgeul mar sin ar feadh seacht mbliadhan go</span>
<lb n="6037"/><span>dtí oidhche, agus an mac óg ’n-a chodladh, do taidhrigheadh</span>
<lb n="6038"/><span>dó go raibh sé fara a dhearbhráithreachaibh; ach nuair do</span>
<lb n="6039"/><span>dhúisigh sé ba bheag nár ghoil sé nuair ná raibh aon díobh</span>
<lb n="6040"/><span>ann ná a dtuairisg.  Dubhairt sé nárbh’ fhuláir dó dul</span>
<lb n="6041"/><span>ar a dtuairisg.  D’iarr sé ar a mháthair lón lae agus</span>
<lb n="6042"/><span>láin-bhliadhna do dheunamh do.  Rug sé leis an lón ar an</span>
<lb n="6043"/><span>dtráigh.  Do bhí curacháinín aoibhinn áluinn annsúd aige</span>
<lb n="6044"/><span>agus do-chuaidh innte.  Thug sé a tosach do mhuir agus</span>
<lb n="6045"/><span>a deireadh do thír agus d’árduigh anáirde a seólta beann-</span>
<lb n="6046"/><span>árda bána agus nuair do théigheadh as an ngaoith dhó do</span>
<lb n="6047"/><span>tharraingigheadh sé chuige a dhá mhaide reamhra bas-leathna</span>
<lb n="6048"/><span>rámha, agus níl aon bhuille rámhaidheachta d’á dtugadh sé</span>
<lb n="6049"/><span>ná cuireadh sé seacht slata d’fhairrge í.</span></p>
<lb n="6050"/>
<lb n="6051"/><p><span>Do ghluais sé ’n-a aonar an fhairrge amach gan de</span>
<lb n="6052"/><span>chuideacht ná de chomhluadar aige ach róinte agus míolta</span></p>
</div>
<pb n="145"/>
<div><lb n="6053"/><p><span>móra na fairrge, agus na faoilinn ós a chionn.  Do bhíodh</span>
<lb n="6054"/><span>sé ag cainnt agus ag cómhrádh le murdhúchainn na mara</span>
<lb n="6055"/><span>do thagadh chuige ar bhárr na tuinne d’á ghríosadh agus ag</span>
<lb n="6056"/><span>deunamh eolais dó insa tráthnóna thiar nuair do bhíodh</span>
<lb n="6057"/><span>an ghrian ag faoidhe agus ag dul ar sgáth na mara móir-</span>
<lb n="6058"/><span>leithne; ó d’fhág sé a thráigh féin amach, riamh is choidhche,</span>
<lb n="6059"/><span>gur bhuail sé tosach an churaigh ar thráigh an Oileáin Bháin.</span></p>
<lb n="6060"/>
<lb n="6061"/><p><span>Do-chonnaic rí an Oileáin Bháin an curach.  Do chuir</span>
<lb n="6062"/><span>sé fios ar an bhfear feasa do bhí aige.  Tháinig seisean.</span></p>
<lb n="6063"/>
<lb n="6064"/><p><span>“An cara nó eascara dhom gaisgidheach an churaigh?”</span>
<lb n="6065"/><span>do ráidh an rí.</span></p>
<lb n="6066"/>
<lb n="6067"/><p><span>Dubhairt an seanndraoi dá ndeuntaí cáirdeas leis an</span>
<lb n="6068"/><span>ngaisgidheach go mb’ fhearrde an rí é; ach dá mbadh mhío-</span>
<lb n="6069"/><span>mhuinteardhas do-dheuntaí leis, gur mhisde an rí é.</span></p>
<lb n="6070"/>
<lb n="6071"/><p><span>“Cionnus is féidir sain?” ar an rí, “agus go bhfuil</span>
<lb n="6072"/><span>an dá ghaisgidheach is fearr ar domhan agam.”</span></p>
<lb n="6073"/>
<lb n="6074"/><p><span>“Is fearr d’fhear é siúd ná do dhá ghaisgidheach, a rí,”</span>
<lb n="6075"/><span>ar an seanndraoi.</span></p>
<lb n="6076"/>
<lb n="6077"/><p><span>Do chuir an rí an dá ghaisgidheach ar an dtráigh chun</span>
<lb n="6078"/><span>fáilte do chur roimh fear an churaigh.</span></p>
<lb n="6079"/>
<lb n="6080"/><p><span>Tháinig mac Mhóire i dtír.  Thángadar an bheirt</span>
<lb n="6081"/><span>ghaisgidheach go dtí é agus do fhearadar na fáiltí leis, agus</span>
<lb n="6082"/><span>d’iarradar air dul leo go cúirt an rí.</span></p>
<lb n="6083"/>
<lb n="6084"/><p><span>Do ghluais sé leo.</span></p>
<lb n="6085"/>
<lb n="6086"/><p><span>“Imrighimís cleas iomána,” ar duine aca.</span></p>
<lb n="6087"/>
<lb n="6088"/><p><span>“Ní rugas mo chamán liom,” ar mac Mhóire; ach thug</span>
<lb n="6089"/><span>an fear ba shine aca camán dó agus do-chuaidh sé féin</span>
<lb n="6090"/><span>agus an dara fear aca le chéile.  Do chuir mac Móire</span>
<lb n="6091"/><span>an cluiche ar an dara fear.</span></p>
<lb n="6092"/>
<lb n="6093"/><p><span>“Raghad-sa cor iomrasgála leat,” ar an fear ba</span>
<lb n="6094"/><span>shine aca leis; agus do-chuadar agus ins an iomrasgáil</span>
<lb n="6095"/><span>dóibh do bhuail an gaisgidheach fé thíos mac Móire, ach ní</span>
<lb n="6096"/><span>túisge bhíodar ar lár ná gur éirigh seisean ar an ngaisgidheach.</span></p>
<lb n="6097"/>
<lb n="6098"/><p><span>“Níor éirigh aoinne riamh orm d’ár leagas,” ar an</span>
<lb n="6099"/><span>gaisgidheach, “ach an dearbhráthair óg d’fhágas im’ dhiaidh</span>
<lb n="6100"/><span>i nÉirinn.”</span>
<lb n="6101"/></p>
</div>
<pb n="146"/>
<div><lb n="6102"/><p><span>“Agus níor leag aoinne riamh mise ach dearbhráthair</span>
<lb n="6103"/><span>ba shine ná mé bhí agam fad’ ó,” ar mac Mhóire.</span></p>
<lb n="6104"/>
<lb n="6105"/><p><span>“B’fhéidir gur mar sin féin é,” ars’ an fear eile,</span>
<lb n="6106"/><span>agus d’fheuchadar deilbh agus deunamh agus snódh agus</span>
<lb n="6107"/><span>pearsa a chéile.  Thug an fhuil ’n-a gcroidhe aithne ar a</span>
<lb n="6108"/><span>chéile agus rugadar barróg ar a chéile, agus do phógadar</span>
<lb n="6109"/><span>a chéile go dil agus do diochra; agus do shileadar frasa</span>
<lb n="6110"/><span>deór le dian-áthas.</span></p>
<lb n="6111"/>
<lb n="6112"/><p><span>Do-chuadar tar éis sin go cúirt an rí agus ba mheidhreach</span>
<lb n="6113"/><span>mór-áthasach an chuideacht do bhí ann an oidhche sin.  Do</span>
<lb n="6114"/><span>chaitheadar a trian ag ithe is ag ól, trian ag fiannaidheacht</span>
<lb n="6115"/><span>agus ag éisteacht ceóil, agus trian ag suan agus ag</span>
<lb n="6116"/><span>sámh-chodladh.</span></p>
<lb n="6117"/>
<lb n="6118"/><p><span>Lá ar n-a mháireach d’iarr an mac óg ar an mbeirt</span>
<lb n="6119"/><span>dearbhráthar teacht a-bhaile leis d’fheuchaint a máthar is</span>
<lb n="6120"/><span>a muintire.  Adubhradar-san go raghaidís dá dtugadh</span>
<lb n="6121"/><span>an rí cead dóibh.  Do-chuadar ag triall ar an rí.  Ba</span>
<lb n="6122"/><span>leasg leis sin iad do sgaoileadh uaidh, ach, mar shásamh</span>
<lb n="6123"/><span>dóibh, adubhairt sé leo dul a-bhaile.  Do chuir sé de gheasaibh</span>
<lb n="6124"/><span>ortha, ámhthach, gan bheith amuich uaidh ach lá agus bliadhain.</span></p>
<lb n="6125"/>
<lb n="6126"/><p><span>Do ghluaiseadar ortha a dtriúr thar an muir uaignigh</span>
<lb n="6127"/><span>ucht-fhairsing, agus ní innstear a bheag ná a mhór d’á</span>
<lb n="6128"/><span>dtuairisg gur ghabhadar Faill Chliath aníos tráthnóna aoibhinn</span>
<lb n="6129"/><span>gréine.  Do bhí Mór ar an gcalaith ann rómpa agus ba</span>
<lb n="6130"/><span>bheag ná deachaidh sí le gealaigh agus í ’gá bpógadh agus</span>
<lb n="6131"/><span>’gá n-ath-phógadh.</span></p>
<lb n="6132"/>
<lb n="6133"/><p><span>Ba shubhach do bhítheas aca annsin, agus ba mhór de’n</span>
<lb n="6134"/><span>bhrón d’imthigh d’á máthair.  Ba bheag léi gach córú d’á</span>
<lb n="6135"/><span>dtug sí ortha agus ba bheag leo-san gach a ndeárnadar</span>
<lb n="6136"/><span>ar mhaithe léi-se.  Do bhí ní amháin ag deunamh buaidheartha</span>
<lb n="6137"/><span>dhi, ámhthach.  Tháinig fuath ós meodhon aici do’n bhfairrge.</span>
<lb n="6138"/><span>D’iarr sí mar athchuinghe ortha gan dul ar an muir go</span>
<lb n="6139"/><span>deó arís.  Do ghéilleadar di.  D’imthigh cuimhne an</span>
<lb n="6140"/><span>Oileáin Bháin agus cuimhne na ngeas do cuireadh ortha,</span>
<lb n="6141"/><span>agus tháinig an lá agus an bhliadhain agus níor fhágadar</span>
<lb n="6142"/><span>an baile ná níor chómhlíonadar a ngeasa.  Dob’ fhearr</span>
<lb n="6143"/><span>leo bheith fara a máthair.  Ní bhfaghaidís ó n-a gcroidhe</span></p>
</div>
<pb n="147"/>
<div><lb n="6144"/><p><span>sgaramhaint dá ndeóin léi arís; agus badh sgaramhaint</span>
<lb n="6145"/><span>cuirp le hanmain di-se iad d’imtheacht uaithi an tráth sin.</span>
<lb n="6146"/><span>Olc, ámh, an chinneamhain agus an chríoch do bhí i ndán dóibh.  Is</span>
<lb n="6147"/><span>mairg ná cóimhlíonann a gheasa; agus is dá mhairg do</span>
<lb n="6148"/><span>bheadh fé gheasaibh, beag ná mór.</span></p>
<lb n="6149"/>
<lb n="6150"/><p><span>Tráthnóna fóghmhair ’n-a dhiaidh sin do bhí clann Mhóire</span>
<lb n="6151"/><span>ar an mbán ós cionn na mara.  Ní raibh neul gaoithe as</span>
<lb n="6152"/><span>an spéir an tráthnóna sin, ach an calm agus an ciúineas</span>
<lb n="6153"/><span>ann.  Ní raibh tonn d’á suathadh, ná muir d’á luasgadh,</span>
<lb n="6154"/><span>ach an fhairrge go léir go sámh socair meirbh-thréith.  Do</span>
<lb n="6155"/><span>bhí ceo doilbh diamhair insa spéir agus ar an muir, agus</span>
<lb n="6156"/><span>doirche agus doiléire ar gach ní.  Níorbh’ uain í do chuirfeadh</span>
<lb n="6157"/><span>suairceas ná soi-mheanma ar aoinne d’á mbeadh ann.</span>
<lb n="6158"/><span>Ní raibh ann ach an ciúineas agus an doilbheas agus an</span>
<lb n="6159"/><span>diamhaire.  Olc an tuar an tráth sin do chlainn Móire.</span>
<lb n="6160"/><span>Tháinig a lá.  Do bhítheas chúcha.</span></p>
<lb n="6161"/>
<lb n="6162"/><p><span>Is annsain do-chonnacadar an long leabhair lán-mhór</span>
<lb n="6163"/><span>an Bealach Mór a dtuaidh chucha.  Do bhí sí, dar leo, ag</span>
<lb n="6164"/><span>imtheacht ar seachrán slighe, agus ní raibh stiúir d’á stiúradh</span>
<lb n="6165"/><span>ach í ag seoladh ar a hádhbhar féin leis ar sruth.  Long gan</span>
<lb n="6166"/><span>lucht luinge innti í, dar le clainn Mhóire.</span></p>
<lb n="6167"/>
<lb n="6168"/><p><span>Do-chonnaic Mór an long.  D’éirigh a croidhe uirthi,</span>
<lb n="6169"/><span>agus do líon d’eagla agus d’fhuath na luinge sin.  Níorbh’</span>
<lb n="6170"/><span>dhi ba imshníomh gan adhbhar.  Olc an tuar toisg na loinge</span>
<lb n="6171"/><span>sin chúichi.  Do labhair sí le n-a clainn.  Do chan sí bréithre</span>
<lb n="6172"/><span>milse mealltacha leo.  D’iarr sí ortha gan dul do’n</span>
<lb n="6173"/><span>luing.  Do-chuaidh sí go bog is go cruaidh ortha d’á athchuinghe</span>
<lb n="6174"/><span>ortha gan dul.  Rug sí barróg ortha agus do phóg iad</span>
<lb n="6175"/><span>agus do shil frasa deor agus do bhí ar buaidhirt go mór,</span>
<lb n="6176"/><span>’ghá éileamh ortha gan dul do’n luing sin.  Ach níor ghéill</span>
<lb n="6177"/><span>an triúr di.  Olc an chomhairle do-dheineadar!</span></p>
<lb n="6178"/>
<lb n="6179"/><p><span>Do ghluais an triúr gaisgidheach — an triúr calma, an</span>
<lb n="6180"/><span>triúr nár traochadh — fá’n dtráigh síos.  Do-chuadar i</span>
<lb n="6181"/><span>gcurach agus do shádhadar ó’n dtráigh amach í.  Do-chuaidh</span>
<lb n="6182"/><span>Mór ar an gcarraig ós a gcionn agus do bhí go dubhach</span>
<lb n="6183"/><span>ag cur a beannachtan leo.  Do-chuadar do’n luing.  Ní</span>
<lb n="6184"/><span>raibh duine ná daonnaidhe innti.  Ní fheacadar beo ar a</span></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="6185"/><p><span>bórd ach cat dubh draoidheachta.  Do dhein an cat cómhartha</span>
<lb n="6186"/><span>dhóibh dul leis féin síos fé’n mbórd.  Do-chuadar.  Dob’</span>
<lb n="6187"/><span>é sin an dul gan teacht!  Mairg ar a mbeadh geasa!</span></p>
<lb n="6188"/>
<lb n="6189"/><p><span>Do dúnadh an clár ar chlainn Mhóire.  Tháinig sidhe</span>
<lb n="6190"/><span>gaoithe fá na seóltaibh.  Do gabhadh an stiúir, agus do</span>
<lb n="6191"/><span>ghluais an long an fhairrge amach go dtáinig ceo doilbhthe</span>
<lb n="6192"/><span>draoidheachta do chuir fé chlúid agus fé cheilt í.</span></p>
<lb n="6193"/>
<lb n="6194"/><p><span>Agus tháinig Mór ar an bhfaill, agus do chaoin agus</span>
<lb n="6195"/><span>do ghread a basa.  Truagh an dáil thárla dhi.  Truagh</span>
<lb n="6196"/><span>Mhuire í ag gol ’s ag caoi.  Dubhach an brón a brón sain.</span>
<lb n="6197"/><span>“Uch! uch!” ar sí, “mo thriúr calma! mo thriúr fearamhail!</span>
<lb n="6198"/><span>mo thriúr gan locht! …  Truagh mé anocht ’nbúr n-eugh-</span>
<lb n="6199"/><span>mais …  Mairg do’n mháthair do thóg sibh go bhfeicfeadh</span>
<lb n="6200"/><span>sí d’bhur bhfuadach sibh ós comhair a súl …  Docht an</span>
<lb n="6201"/><span>sgeul mo sgeul-sa agus is truagh gan an bás am’ bhreith …</span>
<lb n="6202"/><span>Mór mo bhrón anocht is níl brón mar mo bhrón-sa ar</span>
<lb n="6203"/><span>aoinne…  Uch, a long, is tú do mhill iad … a mhuir</span>
<lb n="6204"/><span>mhór, is tú rug uaim iad! …  Uaigneach bhur máthair</span>
<lb n="6205"/><span>ar an bhfaill, a thrír!  Uch, uch ón!  Doilbh bhur gcúrsa</span>
<lb n="6206"/><span>anocht agus is dá dhoilbhe ná sin domh-sa … och, och,</span>
<lb n="6207"/><span>monuar! …” agus tháinig déidheanaighe agus doircheacht</span>
<lb n="6208"/><span>oidhche thar an tír agus do-chuaidh na healtain éan chun</span>
<lb n="6209"/><span>suain agus tháinig an sionnach seang as a phluais, agus</span>
<lb n="6210"/><span>an broc as a bhroclaigh, agus do ghluais an sluagh sídhe</span>
<lb n="6211"/><span>agus an bhadhbh agus an púca ar feadh na tíre; ach níor</span>
<lb n="6212"/><span>chorruigh Mór ó’n gcarraig, ná níor sguir d’á caoineadh</span>
<lb n="6213"/><span>ná d’á gol, ach í go dubhach dubhach ag deunamh bróin i</span>
<lb n="6214"/><span>gciúineas na hoidhche annsúd ós tonnaibh na mara móire.</span></p>
<lb n="6215"/>
<lb n="6216"/><p/>
<lb n="6217"/>
<lb n="6218"/><p>
<lb n="6219"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Baile Seo 'gainn-ne - Cnuasach Sgéal n-Úrnua

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Baile Seo 'gainn-ne - Cnuasach Sgéal n-Úrnua

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
