Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Beirt Ghaedhilgeoirí 'na gComhnaidhe 'sa Chathair</title><author><name type="main">Domhnall Ó Murchadha</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LM087</note>
                         <note type="L">iv</note>
                         <note type="B">1915</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LM087</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Beirt Ghaedhilgeoirí 'na gComhnaidhe 'sa Chathair</title><author>Domhnall Ó Murchadha</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1915</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>BEIRT GHAEDHILGEOIRÍ</span>
<lb n="2"/><span>'NA GCOMHNAIDHE 'SA CHATHAIR</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>“S. — Téanam ort anois i n-ainm Dé is, ó tá'n uain fé dhúinn,</span>
<lb n="5"/><span>bórduighmís ceann des na carbadaíbh teinntrighe le hais an</span>
<lb n="6"/><span>chúinne seo thall.” — L. 5.</span>
<lb n="7"/></p>
</div>
<pb n="v"/>
<div><lb n="8"/><p><span>BROLLACH.</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>An aiste atá sa leabhar so, do sgríobhadh san bhliadhain</span>
<lb n="11"/><span>1910 í is an t-ughdar ag cur chum Comórtais a Cúig i</span>
<lb n="12"/><span>n-Oireachtas na bliadhna soin.  Sin é an fáth go bhfuil</span>
<lb n="13"/><span>cuid de chúrsaíbh an tsaoghail, fá mar thráchtthar ortha</span>
<lb n="14"/><span>innti, i ndiaidh lámh indiu.  Tá ceist na hIolsgoile, .i.</span>
<lb n="15"/><span>an Ghaedhilg a bheith éigeantach innti, socair ó shoin, agus</span>
<lb n="16"/><span>tuigthear go maith indiu nár bh'fhéidir aon mhilleán do</span>
<lb n="17"/><span>chur ar an gCraoibhín mar ghioll ar an gceist sin agus</span>
<lb n="18"/><span>a fheabhas do stiúruigh sé ó bhun bárr í.  Tá sadhas</span>
<lb n="19"/><span>fáistine nó fáidheadóireachta ar l. a 31 agus do</span>
<lb n="20"/><span>fíoruigheadh ar fad ó shoin í.  Seo mar do sgríobh an</span>
<lb n="21"/><span>t-ughdar:  “D'réir na n-ollmhuighthe atá déanta ag</span>
<lb n="22"/><span>náisiúnaibh fé láthair i gcóir cogaidh do dhísceoghaidís a</span>
<lb n="23"/><span>chéile i ngearracht aimsire dá mbeadh sé de mhí-ádh go</span>
<lb n="24"/><span>dtéighidís 'na bhun.”  Fóríor dóighte! ní hé amháin go</span>
<lb n="25"/><span>bhfuil na náisiúin ag dísgiughadh a chéile, acht tá mórán</span>
<lb n="26"/><span>mór d'fhearaibh na hÉireann i bhfionntar an phúdair 'na</span>
<lb n="27"/><span>measg is cuid mhaith aca so marbh cheana ó imirt na</span>
<lb n="28"/><span>“bplaosgán” ortha.</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>Ní fuláir nó tá canamhaint mhaith i “mBeirt Ghaedhil-</span>
<lb n="31"/><span>geoirí” seo agus eolus maith ag an ughdar ar a bhfuair</span>
<lb n="32"/><span>sé dhi ón tsean-aimsir.  I n-Oileán Dairbhre 'seadh</span>
<lb n="33"/><span>rugadh é mar a dtéidheann Faill Sheamraim go hárd</span>
<lb n="34"/><span>os cionn na fairrge falcmhaire fíor-dhoimhne.  Bhíos féin</span>
<lb n="35"/><span>i nDairbhre fá dhó agus ní fhéadfainn gan feabhas na</span>
<lb n="36"/><span>canamhna do thabhairt fá ndeara innti.  Do chuir sé áthas</span>
<lb n="37"/><span>mór orm uair an tráth fuaramar (bhí triúr againn ann</span>
<lb n="38"/><span>ag cur ár n-eoluis air) an freagra so ó bhuachaill óg:</span>
<lb n="39"/></p>
</div>
<pb n="vi"/>
<div><lb n="40"/><p><span>“Is giorra é seo mar bhóthar.”  Tá 'fhios ag an saoghal</span>
<lb n="41"/><span>leis gur ó Dhairbhre d'easgair “Sgeilg na Sgeol,”</span>
<lb n="42"/><span>“Diarmuid Ó Duibhne” agus sgríbhneoirí eile nach iad.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Dá bhrígh sin, canamhaint Dhairbhre (geall leis, í go léir)</span>
<lb n="45"/><span>is mó atá san leabhar so.  Caint na bhfíor-shean-ionn-</span>
<lb n="46"/><span>dúirí is í í leis agus a raibh de thaithighe ag an ughdar ar</span>
<lb n="47"/><span>an díne agus ar an druing sin den phobal.  Acht ó</span>
<lb n="48"/><span>thárla dhó bheith ag trácht ar chúrsaíbh an tsaoghail fá mar</span>
<lb n="49"/><span>atáid sa domhan mór indiu, b'éigean dó, mar adeir sé</span>
<lb n="50"/><span>féin, beagán beag focal do cheapadh, agus ciall nua</span>
<lb n="51"/><span>do bhaint as foclaibh atá cheana ann, agus do ghabh sé</span>
<lb n="52"/><span>fós le roinnt focal atá ag sgoláiríbh dá gceapadh le</span>
<lb n="53"/><span>fíor-dhéidheanaighe.  Thugas-sa fá eidirdhealughadh eat-</span>
<lb n="54"/><span>orra so sa bhfoclóir, an méid ab' fhéidir liom é.</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>Maidir leis an bhfoclóir féin, gheobhthar oiread is céad</span>
<lb n="57"/><span>is da fhichead focal “nua,” .i. focail nár cuireadh i</span>
<lb n="58"/><span>sgríbhinn cheana, ann, agus má's “nua” againne iad,</span>
<lb n="59"/><span>is sean-ársa mórán aca san am chéadna, do réir mar</span>
<lb n="60"/><span>mheasaim-se.  Do chuireas chum iad so do réidhteach do</span>
<lb n="61"/><span>réir bunadhais agus nuair a theip fréamhacha na Gaedhilge</span>
<lb n="62"/><span>orm, dob' éigean dam cuimhniughadh ar fhoclaibh den</span>
<lb n="63"/><span>tSean-Bhéarla (mar do thabharfadh Gaedhilgeoirí air) agus</span>
<lb n="64"/><span>iad do tharrang chugam, ní hé gur mhaith liom a dhéanamh</span>
<lb n="65"/><span>amach gur ón mBéarla tháinig aon fhocal díobh acht an</span>
<lb n="66"/><span>fhiadhnaise bheith ró-láidir i gcoinnibh bun Gaedhilge</span>
<lb n="67"/><span>bheith fútha.  Na daoine nach taitneann an ghnó soin leo,</span>
<lb n="68"/><span>maithidís dam í agus gurab í gnó is déidheanaighe den</span>
<lb n="69"/><span>tsórt is féidir dam a dhéanamh do Chonnradh na Gaedhilge í.</span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>I dtaobh na cainte féin agus a brígh, ní baoghal nach</span>
<lb n="72"/><span>dual athar agus máthar don ughdar í.  Tá sí, má's</span>
<lb n="73"/><span>ceart mo mheas-sa air, do réir mar do chloisinn féin</span>
<lb n="74"/><span>sean-ionndúirí na Gaedhealtachta ag cur síos ar</span>
<lb n="75"/><span>chúrsaíbh an tsaoghail, nuair a bhíodh caoi agus faill agam</span></p>
</div>
<pb n="vii"/>
<div><lb n="76"/><p><span>ar bheith ag éisteacht leo, rudaí gearra, .i. sgéilíní</span>
<lb n="77"/><span>deismireachta, agus seanfhocail fighte fuaidhte tríd an</span>
<lb n="78"/><span>gcaint féin, &rl.</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>An téx agus an leitriughadh atá sa leabhar, thugas</span>
<lb n="81"/><span>iarracht ar iad do chur ar aon nós amháin tríd síos.  Má</span>
<lb n="82"/><span>theip sé orm é sin do dhéanamh annso is annsúd, is baoghlach</span>
<lb n="83"/><span>gurab í an luasgánacht is gnáthach i gcanamhaint fá</span>
<lb n="84"/><span>ndeara dham é.  Is minic do-chífear díchneadh tosaigh</span>
<lb n="85"/><span>do réir chanamhna agus glanadh (.i. ionnarbadh) eile nach</span>
<lb n="86"/><span>é.  Do leigeas don tarmoircheann (.i. don déidheanach)</span>
<lb n="87"/><span>-aibh, -ibh 'na chomhartha ainmneadha agus áinseadha iolraidh</span>
<lb n="88"/><span>agus a fhios againn ó aimsir Sheaáin Uí Dhonnabháin anuas</span>
<lb n="89"/><span>go n-úsáidthear mar sin i gCiarraighe é. *  Táid rudaí</span>
<lb n="90"/><span>eile ann .i. fuinneog agus finneog, -álta agus -áltha,</span>
<lb n="91"/><span>&rl.; dob' fheáirrde iad so aon nós amháin ortha, acht</span>
<lb n="92"/><span>is fíor-bheag díobh atá ann.  B'fhéidir leis nár cheart</span>
<lb n="93"/><span>dam “mBreatain” do chur i n-ionad “mBreitin”</span>
<lb n="94"/><span>ar l. a 34; ní'l do chosnamh agam ar mo bheart annso acht</span>
<lb n="95"/><span>gur feárr a tuigfidhe as an gcéad cheann, agus, rud</span>
<lb n="96"/><span>eile, mé gan an chanamhaint féin d'aireachtaint.  Sin</span>
<lb n="97"/><span>rud do ghoill orm tríd síos.  Mairg nach cloiseann an</span>
<lb n="98"/><span>chanamhaint sa chás so, adeirim-se.  Truagh nach raibh caoi</span>
<lb n="99"/><span>chainte agam leis an ughdar, mar do bhíodh agam le</span>
<lb n="100"/><span>Mícheál Mhag Ruaidhrí.  Dá mbeadh, bhí gach aon rud</span>
<lb n="101"/><span>soiléir solusmhar agam.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>Caithfead buidheachas mór do ghabháil leis an ughdar</span>
<lb n="104"/><span>i dtaobh a dtug sé de chungnamh dam ag míniughadh na</span>
<lb n="105"/><span>bhfocal gcanamhna úd go dtabharfaidís sgoláirí</span></p>
</div>
<pb n="viii"/>
<div><lb n="106"/><p><span>“Dairbhreachas ar leithligh” ortha.  Go deimhin féin,</span>
<lb n="107"/><span>maidir leis sin de, is é a obair féin atá ins an Tagra</span>
<lb n="108"/><span>agus ins an bhFoclóir, cé gur mé féin a chuir i sgríbhinn</span>
<lb n="109"/><span>iad.  Tuigthear leis nár cuireadh “D. Ó. M.” le gach</span>
<lb n="110"/><span>aon rud agus a dheacracht dam bheith dá shíor-sgríobhadh.</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>Badh cheart dam a rádh sa deireadh thiar thall gur tugadh</span>
<lb n="113"/><span>duais speisialta ón Oireachtas don aiste atá sa leabhar</span>
<lb n="114"/><span>so.  Tá súil agam, ag cur mo bheannachta léi, go ndéan-</span>
<lb n="115"/><span>faidh sí gar agus maitheas do na léightheoiríbh gheobhas idir</span>
<lb n="116"/><span>lámhaibh í.</span></p>
<lb n="117"/>
<lb n="118"/><p><span>SEOSAMH LAOIDE.</span>
<lb n="119"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="120"/><p><span>BEIRT GHAEDHILGEOIRÍ 'NA GCOMH-</span>
<lb n="121"/><span>NAIDHE 'SA CHATHAIR.</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Donnchadh (ag gabháil isteach go tigh Sheáin) — Dia 'steach</span>
<lb n="124"/><span>'sa teach so.</span></p>
<lb n="125"/>
<lb n="126"/><p><span>Seán — Dia 's Muire 's Pádraig duit, a Dhonnchadh, is</span>
<lb n="127"/><span>Dé do bheatha.  Eachtruigh dúinn do scéal.</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>D. — Is obann a theastuigheann scéalta uait.  Ná</span>
<lb n="130"/><span>tabharfá uain do dhuine a anál a tharrac sar a gcuirtheá</span>
<lb n="131"/><span>a leithéid sin de cheist chuige.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>S. — Airiú, níor chuimhnigheas orm féin.  Dar ndóigh,</span>
<lb n="134"/><span>dá mbeadh aon tsop luachra le fagháil agam is amhlaidh</span>
<lb n="135"/><span>badh cheart dam é chrothadh féd chosa, suidheachán a sholáthar</span>
<lb n="136"/><span>duit is a bheith ag cuimilt bhaise dhíot nó go dtigtheá</span>
<lb n="137"/><span>chughat féin!  Mo ghraidhin thu, a dhuine bhoicht, badh cheart</span>
<lb n="138"/><span>dam 'fhios a bheith agam go raibh giorra análaighe ort is</span>
<lb n="139"/><span>gur bh' éigean duit tamall suaimhnis 'fhagháil sar a mbeadh</span>
<lb n="140"/><span>na feadáin réidhtighthe agat!</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>D. — B'fhéidir nár ghádh dhuit an magadh.  Táim cómh</span>
<lb n="143"/><span>sláinteamhail leat féin, moladh le Dia, acht, t'réis pas</span>
<lb n="144"/><span>coisidheachta 'dhéanamh i n-aghaidh na gaoithe agus a bheith</span>
<lb n="145"/><span>a d'iarraidh cúladh 'gus claonadh anonn 's anall ó</span>
<lb n="146"/><span>thrucaillí 's ó charráistí do bhraitheas me féin beagán</span>
<lb n="147"/><span>geócálta, rud a bhainfeadh duit-se cómh maith liom.</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>S. — Ní'l aon amhras ná fuil an ceart agat, a chara,</span>
<lb n="150"/><span>acht, nuair a bhíonn duine go tóstalach le hais na teine</span>
<lb n="151"/><span>ní mheádhann sé in' aigne go mbíonn an uain cómh dona</span>
<lb n="152"/><span>lasmuich.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>D. — Do cheapas ná raibh fear 'sa chathair nár bhraith agus</span>
<lb n="155"/><span>ná braitheann na scalaí 'gus na cam'-fheochainí, na</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="156"/><p><span>ceathanna sneachtaidh agus flichshneachtaidh atá ag síor-</span>
<lb n="157"/><span>thuitim.</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>S. — A' ndeireann tú liom go bhfuil sé cómh dána san?</span>
<lb n="160"/><span>Níor chuas ar a' dtaobh amuich den dorus indiu agus</span>
<lb n="161"/><span>ní lugha ná 'innis aon'ne dham go raibh sé cómh fear-</span>
<lb n="162"/><span>thannamhail.</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>D. — Mara mbeadh go bhfuileann tú bodhar nó go raibh</span>
<lb n="165"/><span>slaod chodlata ort, ní bheifeá ag braith ar aon'ne chun</span>
<lb n="166"/><span>é innsint duit.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>S. — Admhuighim go bhfuil beagán a'llbhuidhre orm, acht</span>
<lb n="169"/><span>i bpáirt an chodlata, táim im dhúiseacht ó dhearg-mhaidean,</span>
<lb n="170"/><span>is níor shamhluigh sé dham go raibh a' lá as meón, mar</span>
<lb n="171"/><span>adeireann tusa.</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>D. — As meón! ná labhair air mara bhfuil dhá chúntas</span>
<lb n="174"/><span>agat acht mar sin.  Cá beag duit de thuairisc air go</span>
<lb n="175"/><span>bhfuil sreanga na cathrach caithte ar muin mailc a chéile</span>
<lb n="176"/><span>anonn 's anall soir agus siar is gan scéala le fagháil</span>
<lb n="177"/><span>ó aon áird fé láthair acht ó bheagán de cheanntaraibh na</span>
<lb n="178"/><span>hÉireann agus ó fhíor-bheagán is eadh é.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>S. — Má tá sé cómh dona san raghaidh sé dian ortha</span>
<lb n="181"/><span>Toirdhealbhach a chur thiodhlacan indiu.  Acht tá sé ráidhte</span>
<lb n="182"/><span>gur “sona don anam a cuirtear 'sa bhfearthainn.”</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>D. — An t-anam a cuirtear 'sa bhfearthainn!  Is 'mó</span>
<lb n="185"/><span>tuata chuala ag caint riamh, acht is sin aighneas nár</span>
<lb n="186"/><span>chuala ag aon'ne acht ag breallsún gan tuisgint gan</span>
<lb n="187"/><span>eolus gan tabhairt fé ndeara air féin.</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>S. — Bog breágh.  Tóg réidh a' scéal, dá dheisbhéalaighe</span>
<lb n="190"/><span>'taoi.  Ná fuil 'fhios agat-sa cómh maith liom-sa nách</span>
<lb n="191"/><span>féidir an t-anam a thiodhlacan?  Agus anois, dá ndeirteá</span>
<lb n="192"/><span>gur “sona don chorp a cuirtear 'sa bhfearthainn” cad</span>
<lb n="193"/><span>a chiallóghadh sé?  An amhlaidh adéarfá ná dreoghfadh an</span>
<lb n="194"/><span>corp 'san uaigh?  Dá n-abarthá déarfá dearg-éitheach,</span>
<lb n="195"/><span>a bhuachaill.  Gan amhras, tá oideasaí áirighthe chimeádann</span>
<lb n="196"/><span>an corp gan dreoghadh, cuir i gcás corp Dhomhnaill Uí</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="197"/><p><span>Chonaill (beannacht na ngrást le n'anam, acht ní</span>
<lb n="198"/><span>hamhlaidh ag corp Thoirdhealbhaigh bhoicht é (go ndeinidh</span>
<lb n="199"/><span>Dia trócaire air).</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>D. — 'Seadh, go ndeinidh Dia trócaire ar a chorp!  Ná</span>
<lb n="202"/><span>déarfá beannacht Dé le n'anam agus do thuigfinn tu?</span>
<lb n="203"/><span>Ní déarfá, acht cama-bhóithríní 'gat ag paidreoireacht</span>
<lb n="204"/><span>fé mar a bhíodh ag Bhailís ag léigheadh a leabhair úrnuighthe.</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>S. — Cad iad na cama-bhóithre iad so thugadh Bhailís</span>
<lb n="207"/><span>air ag léigheadh a chuid úrnuighthe?</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>D. — Do bhí, nuair a thosnuightí ar an Aifreann do</span>
<lb n="210"/><span>chaitheadh Bhailís é féin ar a ghlúine i lár a' tséipéil is</span>
<lb n="211"/><span>d'oscaluigheadh a leabhar is le méid na geoine bhíodh aige</span>
<lb n="212"/><span>n' fhéadfadh aon'ne i ngearracht seacht slata dho Paidir</span>
<lb n="213"/><span>na Cré a rádh.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>S. — Caithimís uainn an casadh 's a' bearradh so is</span>
<lb n="216"/><span>téighimís fé dhéin na sochraide fé mar a dhéanfadh Críos-</span>
<lb n="217"/><span>taidhthe maithe.</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>D. — Téanam ort i n-ainm Dé.</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>S. — Ó, Dia lem anam!  Dá fhaid dam im beathaidh</span>
<lb n="222"/><span>n'fheaca a leithéid de shuathadh fachta ag polaí 's ag sreanga.</span>
<lb n="223"/><span>Tá sé cúntabharthach do dhuine ná do bheithidheach a bheith</span>
<lb n="224"/><span>amuich leithéid a' lae indiu.  Tá'n tsochraid ag déanamh</span>
<lb n="225"/><span>orainn 's is ádhbharach mar atá; adhbhar ní gádh dhúinn</span>
<lb n="226"/><span>breis coisidheachta 'dhéanamh as so go dtí an roilig.  Ó,</span>
<lb n="227"/><span>'riú, 'Dhonnchadh!  Féach ceann de-s na capaill sínte!</span>
<lb n="228"/><span>Dar Fiadh, tá sé sínte marbh!  N'fheadar 'on tsaoghal</span>
<lb n="229"/><span>cad imthigh air cómh tapaidh.</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>D. — 'Neosfad-sa san duit.  Ceann de shreanga na</span>
<lb n="232"/><span>teinntrighe do thuitim anuas ar dhrom an chapaill is é</span>
<lb n="233"/><span>'mharbhadh ar a' láthair.  Is cuma é nuair nár caitheadh</span>
<lb n="234"/><span>an chómhra amach ar a' mbóthar agus nár marbhuigheadh an</span>
<lb n="235"/><span>giolla cómh maith.</span></p>
<lb n="236"/>
<lb n="237"/><p><span>S. — Abair gur thuit an tsreang ar dhrom an chapaill</span>
<lb n="238"/><span>féin, nách uathbhásach mar marbhuigheadh gan aon ré haitrighe</span>
<lb n="239"/><span>é?</span>
<lb n="240"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="241"/><p><span>D. — Nach baoth a' duine thu?  Ná fuil 'fhios agat go</span>
<lb n="242"/><span>bhfuil crúba ar a' gcapall is nuair a théigheann saighead</span>
<lb n="243"/><span>na teinntrighe tríd ní féidir leis é 'fhágaint .i. cimeádann</span>
<lb n="244"/><span>na crúba é is dá bhárr san ní'l dol as aige gan é</span>
<lb n="245"/><span>'mharbhadh.  Badh mhaith cothuighthe an capall é siúd, is dá</span>
<lb n="246"/><span>mbeadh sé i dtíorthaibh eile do bhainfidhe súghlach as a</span>
<lb n="247"/><span>chnámha 'gus méithras as a chorp.  Fé mar atá fé láthair</span>
<lb n="248"/><span>is amhlaidh thionnlacófar fé dhéin na trágha é 's é 'chaitheamh</span>
<lb n="249"/><span>le hais splínnce éigin nó taobh le cnocán grinn chun</span>
<lb n="250"/><span>éisc sliogánaigh a chothughadh.</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p><span>S. — A' dtuigim uait go n-ithtear i dtíorthaibh eile na</span>
<lb n="253"/><span>capallaibh?  B'fhéidir gur dearmhad atá 'gam 'á dhéanamh</span>
<lb n="254"/><span>nó gur thógas bun os cionn an scéal.  Gan amhras badh</span>
<lb n="255"/><span>mhaith an béile dhéanfadh sé do chonthairt; acht, má taoi</span>
<lb n="256"/><span>'d'iarraidh a chur ag luighe lom orm go n-úsáidfeadh aon</span>
<lb n="257"/><span>Chríostaidhe é chun a chuirp féin a shásamh, caith uait a'</span>
<lb n="258"/><span>scéal.  Agus, dar go deimhin, ní mí-dheá'rataighe an duine</span>
<lb n="259"/><span>'á húsáid ná éisceanna, rogha 'ca béalaibh nó sliogánaibh</span>
<lb n="260"/><span>a bheith ortha.</span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>D. — Nuair a leogann tú réim féd theangain ní</span>
<lb n="263"/><span>fuiriste tu 'chosg.  Acht cuirfidh an fhírinne béal dhaoine</span>
<lb n="264"/><span>is deagh-labhartha ná tusa 'na gcomhnuidhe.  Tá cuid</span>
<lb n="265"/><span>d'fhearaibh oibre Shasana t'réis turuis a thabhairt 'sa</span>
<lb n="266"/><span>Ghearmáin le déidheanaighe innisid do chách go bhfuil</span>
<lb n="267"/><span>feoil na gcapall dá húsáid go fórleitheadamhail ann —</span>
<lb n="268"/><span>ní hag madraíbh, bíodh 'fhios agat, acht ag daoine.  Tá</span>
<lb n="269"/><span>sí dhá húsáid 'sa bhFrainnc agus istigh 'n-ár dtír féin</span>
<lb n="270"/><span>acht sinn a bheith cómh maol is ná fuil 'fhios againn.  Níor</span>
<lb n="271"/><span>cheart dam a rádh go bhfuilimíd go léir neamheolgaiseach</span>
<lb n="272"/><span>ar a leithéid seo 'bheith amhlaidh.  Tá lucht na Gaedhilge</span>
<lb n="273"/><span>ag teagasc na tíre nó muintir' na tíre agus má dheinid</span>
<lb n="274"/><span>siad a gcomhairle is ró-shuarach a gheobhaidh an coigcríochach</span>
<lb n="275"/><span>dá gcuid tuilleata ar fheoil chapall ná bhulán.  Lochtuigh-</span>
<lb n="276"/><span>eann tú mise i dtaobh a bheith áithféiseamhail, mar 'dh eadh,</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="277"/><p><span>agus taoi féin t'réis a rádh ná híosfadh aon tsaghas éisc</span>
<lb n="278"/><span>feoil chapaill.  Ní gádh dham dol thar an eascoin.</span>
<lb n="279"/><span>D'íosfadh an eascú 'dir chapall is shiorrach iad, 'dir bhoin</span>
<lb n="280"/><span>is ghamhain agus tú féin 'na bhfochair (Dia 'dir sinn is</span>
<lb n="281"/><span>an t-olc) dá bhfaghadh sí an éalag ort, rud gura' fada</span>
<lb n="282"/><span>go bhfaghaidh.</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>S. — Is áluinn iad do ghuidhthe, go raibh maith agat.</span>
<lb n="285"/><span>Táimíd ag geata na roilige 'nois is stadaimís den</span>
<lb n="286"/><span>aighneas go fóil.  Tá sé ráidhte ná faghaidh aon'ne aon</span>
<lb n="287"/><span>loghadh ná déarfaidh a chuid úrnuighthe sa roilig le hanam</span>
<lb n="288"/><span>an mhairbh is ná brisimís-na an dlighe.  Tá sé coisgithe</span>
<lb n="289"/><span>mar a' gcéadna seile do chaitheamh amach ar aon uaigh.</span></p>
<lb n="290"/>
<lb n="291"/><p><span>D. — Is olc a' sás mise chun paidreoireachta, acht go</span>
<lb n="292"/><span>bhféadfainn Paidir, Cré 'gus Ábhé-Máire do rádh, do</span>
<lb n="293"/><span>bheo nó do mharbh — is sin a bhfuil ann, is i bpáirt na seilí</span>
<lb n="294"/><span>níor ghádhtar d'aon'ne gan mhuthar gan ghalar iad do</span>
<lb n="295"/><span>chaitheamh amach acht gan a bheith ag dúdáil tobac fhaid</span>
<lb n="296"/><span>a bheadh sé 'sa roilig.</span></p>
<lb n="297"/>
<lb n="298"/><p><span>S. — Téanam ort anois i n-ainm Dé is, ó tá'n uain fé</span>
<lb n="299"/><span>dhúinn, bórduighmís ceann des na carbadaíbh teinntrighe</span>
<lb n="300"/><span>le hais an chúinne seo thall.</span></p>
<lb n="301"/>
<lb n="302"/><p><span>D. — Bíodh sé amhlaidh.  Is dócha ná deineann sé aon</span>
<lb n="303"/><span>deifir ceoca ceann bárr-oscailte nó ceann clúduighthe</span>
<lb n="304"/><span>thabharfaidh iomchar dúinn.  Caithfimíd díol as gach ceann</span>
<lb n="305"/><span>aca.</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>S. — Go raibh maith agad bharamhail, a Dhonnchadh!  Ná</span>
<lb n="308"/><span>fuileann tú t'réis a rádh “nár ghádhtar d'aon'ne gan</span>
<lb n="309"/><span>easláinte seilí do chaitheamh amach, mara mbeadh buirithí</span>
<lb n="310"/><span>tobac a bheith aca 'á scaoileadh le gaoith.”  Mara bhfuil</span>
<lb n="311"/><span>dúil i dtobac agat-sa tá dúil na n-ae 'gam-sa ann, is</span>
<lb n="312"/><span>go deimhin, ó's rogha dhúinn aon cheann is maith linn a</span>
<lb n="313"/><span>thógáil, tógfaimíd an ceann bárr-oscailte.</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>D. — Bíodh sé 'na mhargadh, a mhic-Ó.  Brostuigh ort</span>
<lb n="316"/><span>anois, a Sheáin.  Badh chóir dhuit 'fhios a bheith agat ná</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="317"/><p><span>fanfadh cuid de-s na bioránaigh ghiollaí seo led mhithidí.</span>
<lb n="318"/><span>Dhá thicéad annso, led thoil.  Sidé an díol, is go raibh</span>
<lb n="319"/><span>maith agat de bhárr do chúirtéise — clic is chun siubhail.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>S. — Do ghortuigheas cnámh mo lurgan ag teacht aníos</span>
<lb n="322"/><span>an staighre; acht ón uair nár imthigh aon ní ba mheasa</span>
<lb n="323"/><span>orm, ní ceart dam gearán.</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>D. — Ná gearán; ní'l milleán le cur agat ar aon'ne</span>
<lb n="326"/><span>acht ar do chuid aimilidheachta féin.  Badh dhóil le haon'ne</span>
<lb n="327"/><span>chíodhfadh ag drapadóireacht an staighre thu gur dhá chois</span>
<lb n="328"/><span>adhmaid a bhí agat, sain nó go rabhais i dteideal “Tárlabh</span>
<lb n="329"/><span>na Seann” 'fhagháil ón gcéad lá fuair éinne i nÉirinn</span>
<lb n="330"/><span>é.  Is dócha gur'b é an suathadh thug a' ghaoth ar maidin</span>
<lb n="331"/><span>duit a laguigh do mheanmnaigheacht.  Dar ndóigh, cad ab'</span>
<lb n="332"/><span>áil liom ag caint?  Taoi ag déanamh suas ar na trí</span>
<lb n="333"/><span>fichid is beir ag fás síos gach lá feasta ar nós earball</span>
<lb n="334"/><span>na bó.</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>S. — Ní chuireann an t-éitheach clog ar do theangain, agus</span>
<lb n="337"/><span>dá gcuireadh badh mhaith a' scéal é.  Cé dubhairt leat-sa</span>
<lb n="338"/><span>go rabhas ag déanamh suas ar na trí fichid?  Is fada</span>
<lb n="339"/><span>buidhe uaim é, agus dá mbeinn ar a' leabhar ar an</span>
<lb n="340"/><span>neomat so dhearbhóghainn go bhfuileann tú féin i ngearr-</span>
<lb n="341"/><span>acht bliadhna nó beagán suarach os a chionn dom aois.</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>D. — Ní chuireann an scaothaireacht tart ort-sa, is dá</span>
<lb n="344"/><span>gcuireadh badh mhaith a' scéal é.  Nách um Lughnasa rugadh</span>
<lb n="345"/><span>thusa — d'réir do theistiméireachta féin — sa bhliadhain ocht</span>
<lb n="346"/><span>céad déag seacht déag is daichead, is fágann san i</span>
<lb n="347"/><span>ngearracht seacht mbliadhna do-s na trí fichid tu.  Anois</span>
<lb n="348"/><span>cá bhfuil an t-éitheach?  “Is dóil le fear na buile gur'b</span>
<lb n="349"/><span>é féin fear na céille,” 's is dóil leat-sa má taoi féin</span>
<lb n="350"/><span>'dir chromadh is liathadh gur cheart don tsaoghal eile 'bheith</span>
<lb n="351"/><span>ar an aiste gcéadna.  Fiannaidheacht, a mhic-Ó!  Glac</span>
<lb n="352"/><span>i bpáirt mhaitheasa t'aos is ná bí 'á chur ag luighe lom orm-</span>
<lb n="353"/><span>sa ná ar aon'ne eile cómh maith gur fear óg éadtrom an</span>
<lb n="354"/><span>taice seo 'd shaoghal tu.</span>
<lb n="355"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="356"/><p><span>S. — Dá dtugainn gearr-aighneas duit do chimeádfá</span>
<lb n="357"/><span>gan gal tobac go hoidhche me.  Ní beag dam mo lurga</span>
<lb n="358"/><span>ag cur orm is gan tusa 'bheith ag méadughadh ar mo phianta.</span>
<lb n="359"/><span>T'r'om (.i. tabhair dham) lasán is caith uait an magadh.</span>
<lb n="360"/><span>Sláinte chugat is cabhair is dealbh go deo ná rabhair.</span>
<lb n="361"/><span>'Seadh anois, cé déarfadh ná fuil subháilceas i ngal</span>
<lb n="362"/><span>tobac?  Má déarfadh, déarfadh sé bréag.</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>D. — Éist liom-sa go fóil —</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>S. — Ní hag teacht rómhat air sin é, éist go fóil go</span>
<lb n="367"/><span>gcríochnuighead-sa mo scéal.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>D. — Lean ort, má's áil leat é, a scligeálaidhe.</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>S. — Go raibh maith agat bharamhail!  Acht chun leanmhaint</span>
<lb n="372"/><span>ar mo scéal, cuireann an fhoidhne dheineas ar a' bpíb a</span>
<lb n="373"/><span>dheargadh ar gcuimhne dham gabha bhí 'na chomhnuidhe i</span>
<lb n="374"/><span>gConntae Chorcaighe:  Do rith sé gearr i dtobac is</span>
<lb n="375"/><span>dubhairt sé le fear a bhí ag feitheamh le beagán árduighthe</span>
<lb n="376"/><span>f'reach mar a raibh aige nó go dtéigheadh sé go tigh gaimbíne</span>
<lb n="377"/><span>bhí 'sa chomhursanacht a d'iarraidh blúire tobac.  D'fhan</span>
<lb n="378"/><span>a' fear mar a raibh aige is d'imthigh a' gabha ag soláthar</span>
<lb n="379"/><span>a' tobac.  Isteach leis is dubhairt le pé duine bhí 'stigh</span>
<lb n="380"/><span>caisnín tobac a shíneadh 'mach chuige.  Dubhairt an</span>
<lb n="381"/><span>cimeádaidhe tighe leis ná raibh scraiteal fé iadhadh an</span>
<lb n="382"/><span>tighe is as leis go tigh eile ná raibh ró-fhad' ó bhaile.  Do</span>
<lb n="383"/><span>tháinig gal-mhian air nuair a heitigheadh 'san gcéad tigh</span>
<lb n="384"/><span>é is nuair a shroich sé an tarna tigh do bhí runnaí leis.</span>
<lb n="385"/><span>Isteach leis go hiomshaotharamhail 's is ar éigin a bhí sé</span>
<lb n="386"/><span>thar táirsigh nuair adubhairt sé go haithrinneach tobac</span>
<lb n="387"/><span>a thabhairt do.  Do fuair sé an freagra céadna annso</span>
<lb n="388"/><span>do fuair sé sa chéad tigh.</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>Badh cheart dam a rádh gur fhág sé an cheárdcha ceann-</span>
<lb n="391"/><span>lomnochta, mar ní raibh an chéad tigh i bhfad uaidh, acht chun</span>
<lb n="392"/><span>scéal gairid a dhéanamh de do lean sé air ó thigh go tigh</span>
<lb n="393"/><span>gan an tobac 'fhagháil nó gur shroich sé cathair Chorcaighe.</span>
<lb n="394"/><span>Isteach leis go tigh an chéad tobacadóra do casadh 'na</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="395"/><p><span>shlighe is scéan buile 'na radharc, a ghruaig 'na táithibh</span>
<lb n="396"/><span>anonn 's anall is allus go flúirseach le n-a ghruadhnaibh.</span></p>
<lb n="397"/>
<lb n="398"/><p><span>Do ráinig saighdiúir istigh roimis is d'fhiafhruigh sé dhe</span>
<lb n="399"/><span>ar mhisde dho a chás 'ínnsint do.  Dubhairt an gabha go</span>
<lb n="400"/><span>raibh scéal ait aige le n'ínnsint is d'innis do fé mar</span>
<lb n="401"/><span>inniseas-sa duit-se.  Ar an am gcéadna do bhí an</span>
<lb n="402"/><span>siopadóir ag gearradh an tobac is dubhairt leis a'</span>
<lb n="403"/><span>ngabha, dá mhéid an coinnithe bhí air chuige, go gcuirfeadh</span>
<lb n="404"/><span>sé púnt tobac i gcoinne 'fhiacha ná hólfadh sé lán na</span>
<lb n="405"/><span>pípe dhe.  Do chuirfeadh a' gabha an cheárdcha leis go</span>
<lb n="406"/><span>ndéanfadh is do líon píop nuadh suas go barra is d'adhain</span>
<lb n="407"/><span>í.  Pé faill a fuair a' saighdiúir ar fhear a' tsiopa, do</span>
<lb n="408"/><span>chogair chuige an gabha is dubhairt leis í 'dheargadh go breágh</span>
<lb n="409"/><span>bog is cúpla pluc maith a bhaint aisti is í thógaint as a</span>
<lb n="410"/><span>bhéal is a bheith ag comhchaint leis féin is leanamhaint di</span>
<lb n="411"/><span>ar an nós san, 'á plucuigheal is 'á baint as a bhéal nó go</span>
<lb n="412"/><span>dtarraigeadh an luaith aisti.  “Nuair a bheidh san déanta</span>
<lb n="413"/><span>'gat,” ars' eisean, “buail ar chroidhe do dheárnann í is</span>
<lb n="414"/><span>súigh suas id shróin an luaith, is beidh an geall buaidhte</span>
<lb n="415"/><span>'gat.”</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>Do dhein an gabha mar ar chomhairligh an saighdiúir do:</span>
<lb n="418"/><span>do bhuail ar a bhais an luaith is do shúigh suas 'na chuinncín</span>
<lb n="419"/><span>í is le n-a linn sin do chuir cúpla sraoth áluinn as.</span></p>
<lb n="420"/>
<lb n="421"/><p><span>“Donas duais ar t'oide múinte,” arsa fear a' tsiopa.</span>
<lb n="422"/><span>“Níor casadh duine fós riamh orm a bhuail amach me acht tu.</span>
<lb n="423"/><span>Is,” ars' eisean, “mara mbeadh an teagasc a fuairis-se,</span>
<lb n="424"/><span>ní gheobhadh do leithéid de thuamánach an ceann ab' fheárr</span>
<lb n="425"/><span>orm.”  “Bog a' t-aighneas,” ars' an gabha, “is caith</span>
<lb n="426"/><span>amach streannda den tobac san chugham.”  Do gheárr sé</span>
<lb n="427"/><span>an púnt tobac is do thug go tormaisteamhail do é is</span>
<lb n="428"/><span>chun bóthair go troigh-éascaidh leis a' ngabha.</span></p>
<lb n="429"/>
<lb n="430"/><p><span>D. — Beannacht Dé le hanmann scéil gan daith.  Acht</span>
<lb n="431"/><span>peoca fíor nó áithféiseach é níor ghádhtar duit-se ná don</span>
<lb n="432"/><span>ghabha cúram a' tobac a tharrac oraibh mara mbeadh go</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="433"/><p><span>rabhabhair araon 'nbhur ndailtíníbh.  Dá gcuireadh</span>
<lb n="434"/><span>aithreacha 'gus máithreacha na ndaoine smacht ortha i dtosach</span>
<lb n="435"/><span>a saoghail níor ghádhtar dá lán aca 'bheith fé ghlasaibh agus</span>
<lb n="436"/><span>fé bholltaíbh.  Inneosfad-sa dhuit-se, fé mar innisis-se</span>
<lb n="437"/><span>dómh-sa, scéal dochraideach a bhain do gharsún áirithe.</span>
<lb n="438"/><span>Do thug sé a bhaile spíonóg ghleoite chun a mháthar, is níor</span>
<lb n="439"/><span>bh'ise an bhean ar an am sain chun é 'chruaidh-cheistiughadh,</span>
<lb n="440"/><span>is nuair nár dhein do ghlac sé bog an scéal.  Badh gheárr</span>
<lb n="441"/><span>'na dhiaidh san gur thug sé sluid ní ba luachmhaire leis is</span>
<lb n="442"/><span>do scaoil an mháthair laistiar síos di é mar a dhein leis</span>
<lb n="443"/><span>a' spíonóig.  Do chuaidh sé ní ba dhoimhne is ní ba throime</span>
<lb n="444"/><span>'sa scéal nó gur beireadh 'sa bhfoghail air i ndeire na</span>
<lb n="445"/><span>dála.  Do daoradh 'na chortha é is d'iarr sé d'athchuinghe</span>
<lb n="446"/><span>ar cheannaibh na dlighe fios a chur ar a mháthair do i dtreo</span>
<lb n="447"/><span>'s go bhféadfadh sé beagán focal a rádh léi sar a scaraidís</span>
<lb n="448"/><span>go deo le chéile.  Do haontuigheadh le n'athchuinghe is</span>
<lb n="449"/><span>tháinig an mháthair bhocht is í n-annrachtaibh.  “Ó, 'riú</span>
<lb n="450"/><span>'mháthair na gcarad,” ars' eisean, “druid liom a leith</span>
<lb n="451"/><span>is sáthuigh do theanga 'steach im béal; ní sháiseoghadh aon</span>
<lb n="452"/><span>ní badh lugha me 's a' cion thar fóir atá 'gam ort.”  Do</span>
<lb n="453"/><span>dhein an mháthair bhocht mar órduigh sé dhi, acht do bhí malairt</span>
<lb n="454"/><span>na ceana i n-aigne an mheic.  Cómh luath is bhraith sé an</span>
<lb n="455"/><span>teanga 'na bhéal do luigh sé uirthi is chaith an barra scun</span>
<lb n="456"/><span>scan di.  “Anois,” ars' eisean, “dá mb' áil leat-sa</span>
<lb n="457"/><span>cíoradh 'thabhairt dómh-sa an lá sholáthruigheas an spíonóg</span>
<lb n="458"/><span>chughat i n-inead me 'ghlacadh go macnaiseamhail, níor</span>
<lb n="459"/><span>ghádhtar dam a bheith 'sa treo 'na bhfuilim.”</span></p>
<lb n="460"/>
<lb n="461"/><p><span>Níor ghádh dhuit-se cúram a' tobac a tharrac ort leis</span>
<lb n="462"/><span>mara mbeadh nár smachtuigheadh it óige thu.  Is dócha go</span>
<lb n="463"/><span>ndéarfair go raibh sé saor ar an am 'n-ar tharraigis de</span>
<lb n="464"/><span>chéird chughat é, acht, mara mbeadh sé acht piginn a' cromadh,</span>
<lb n="465"/><span>fé mar a bhí 'sa tseana-shaoghal, do bheadh sé ró-dhaor.</span>
<lb n="466"/><span>Cad é an mhaith é?  Ní'l sé riachtanach chun cothuighthe</span>
<lb n="467"/><span>chuirp ná anaim?  Ní'l sé riachtanach 'dir ló ná dh'oidhche?</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="468"/><p><span>Féach ar an achrann atá fé láthair mar gheall ar an</span>
<lb n="469"/><span>árdughadh 'tá curtha air féin 's ar uisce beatha.  Do</span>
<lb n="470"/><span>cheap Llaoid-Sheoirse ná cuirfeadh an cháin seo puinn</span>
<lb n="471"/><span>teannais 'na mhealbhóig nó do leog sé air go háirithe.</span>
<lb n="472"/><span>Acht féach c'onnus mar atá an scéal.  Deir daoine</span>
<lb n="473"/><span>deagh-thabhartha suas go bhfuil dhá mhilleon de bhreis</span>
<lb n="474"/><span>curtha ar Éire.  Admhuighim go ndeir a thuille 'ca gur</span>
<lb n="475"/><span>áithféis é seo, is ná sroisfidh an bhreis ceathramhadh cuid</span>
<lb n="476"/><span>a ndeir lucht na háithféise.</span></p>
<lb n="477"/>
<lb n="478"/><p><span>S. — (T'réis tiúrlacan dóibh) A' bhfeacaidhis an bheirt</span>
<lb n="479"/><span>iúd do bhí 'na suidhe as ár gcoinne 'nonn?</span></p>
<lb n="480"/>
<lb n="481"/><p><span>D. — Do thugas fé ndear iad ag cur cruite 's gothaidhe</span>
<lb n="482"/><span>ortha féin.  Is áirithe gur cuid de sheoiníní an Bhéarla</span>
<lb n="483"/><span>iad.</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>S. — Do chuireas an cheist chughat féachaint a' rabhais</span>
<lb n="486"/><span>cómh géar-chúiseach is a leogann tú ort é, is chím go</span>
<lb n="487"/><span>bhfuileann tú.  Nach ait na daoine 'tá sa tír seo?</span>
<lb n="488"/><span>Daoine lán de ghrádh 'gus de ghean do nósaibh a dtíre;</span>
<lb n="489"/><span>daoine ghoilfeadh le gol is do gháirfeadh le gáire</span>
<lb n="490"/><span>Chaitlín Ní hUallacháin; daoine eile boigéiseach ar a</span>
<lb n="491"/><span>ceasnuighthe agus daoine eile fós nách lugha ortha an fhéith</span>
<lb n="492"/><span>fhann ná éinne mholfadh a teanga, do mhaoidhfeadh a</span>
<lb n="493"/><span>tréithe ná do chuirfeadh suim 'na hársacht.</span></p>
<lb n="494"/>
<lb n="495"/><p><span>Do chualaidhis cad a dhein an leathóg nuair a ghaibh Naomh</span>
<lb n="496"/><span>Pádraig thar an abhainn?</span></p>
<lb n="497"/>
<lb n="498"/><p><span>D. — Níor chuala, mhuise. Cad a dhein sí?</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>S. — Lá dá raibh Naomh Pádraig ag gabháil thar abhainn</span>
<lb n="501"/><span>áirithe do ráinig le leathóig a bheith ag pileáil san uisce</span>
<lb n="502"/><span>is cómh luath is chuaidh sé ar a' bport anonn do chuir an</span>
<lb n="503"/><span>leathóg cor 'na béal is dubhairt “Siúd é sall Pádraig!”</span>
<lb n="504"/><span>“Go bhfanaidh do bhéal mar atá sé!” arsa Pádraig is</span>
<lb n="505"/><span>d'fhan ó shoin.</span></p>
<lb n="506"/>
<lb n="507"/><p><span>Mara mbeadh ná fuilim-se tugtha d'eascainidhe do</span>
<lb n="508"/><span>ghuidhfinn dóibh siúd ó chianaibh an dreach a bhí ortha d'fhan-</span>
<lb n="509"/><span>amhaint ortha.</span>
<lb n="510"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="511"/><p><span>D. — Do ghuidhfeá!  Dia linn, is mór a' mhuinighin atá</span>
<lb n="512"/><span>'gat asat féin!  Aithnighim má fuair Naomh Pádraig</span>
<lb n="513"/><span>a ghuidhe don leathóig nár mhór duit-se do ghuidhe 'fhagháil</span>
<lb n="514"/><span>do-s na seoiníní.  Do dheineadh Naomh Pádraig míorbhailtí</span>
<lb n="515"/><span>is má dheineadh tá atharrughadh tagaithe ar a' saoghal ó</span>
<lb n="516"/><span>n-a ré sain go dtí so.  Ní'l míorbhailtí dá ndéanamh</span>
<lb n="517"/><span>anois — follusach go háirithe — is dá mbeidís féin do</span>
<lb n="518"/><span>bheadh do bhaitheas-sa cómh geal le sneachta Charráin</span>
<lb n="519"/><span>Tuathail, rogha 'ge gruaig a bheith air nó dhe, sar a</span>
<lb n="520"/><span>bhfaghthá guidhe dhuit féin ná d'aon'ne eile, bídís ceannsa</span>
<lb n="521"/><span>nó mailíseach.</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>S. — Mara mbeadh go bhfuil deabhadh a bhaile chun mo</span>
<lb n="524"/><span>dhínnéir orm do thabharfainn freagra géar gonta ort</span>
<lb n="525"/><span>go mb'fhéidir ná raghadh síos ró-mhaith leat.</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>D. — Ní gádh dhuit dol a bhaile.  Gabhaimís isteach go</span>
<lb n="528"/><span>Proinnteach na nGlasaraí mar nuadhacht agus geobhaimíd</span>
<lb n="529"/><span>ár sáith ann cómh maith le n-a mhalairt.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>S. — Fé mar adubhairt an siota le n-a mháthair:</span></p>
<lb n="532"/>
<lb n="533"/><p><span>“Mara bhfuil isna flaithis acht aingil is ceolta,</span>
<lb n="534"/><span>C'onnus a gheobhadh bolg bocht folamh aon spórt ann?”</span></p>
<lb n="535"/>
<lb n="536"/><p><span>Má's gabáiste, cairéadaí, meacain, prátaí is mísleáin</span>
<lb n="537"/><span>is mar sin dóibh atá le n'ithe 'gam-sa, éirighim dó' lom</span>
<lb n="538"/><span>asta.  Tugaidís a gcuid glasaraí do mhadraíbh is do</span>
<lb n="539"/><span>mhucaibh na cathrach nó d'amadánaibh na cathrach, má's áil</span>
<lb n="540"/><span>leó é, acht 'on deamhan piginn ruadh dhíolfad-sa leo asta.</span>
<lb n="541"/><span>Dá mb' í Aoine an Chéasta nó Céadaoin a' Luaithrigh í</span>
<lb n="542"/><span>déarfainn rud éigin leis a' scéal, acht ní hiad, is ní'l</span>
<lb n="543"/><span>trosgadh ná tréidheanas ann, nó ar a' lá 'ndiu, badh cheart</span>
<lb n="544"/><span>dam a rádh.  Lá maith chughat.</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>D. — Go n-éirighidh do bhóthar leat, a Sheáin.  Tá</span>
<lb n="547"/><span>aithreachas orm nár dheaghais im fhochair.  Ná dearmhad</span>
<lb n="548"/><span>glaodhach i mbáireach fém dhéin, ag teangmháil ar a chéile</span>
<lb n="549"/><span>'dir meádhon lae 's tráthnóna.</span>
<lb n="550"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="551"/><p><span>AN TARNA LÁ.</span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>Donnchadh. — Cad é do mheas ar chomhrádh an lae 'ndé?</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>Seán. — Tá meas mí-chéadfach agam orm féin i dtaobh</span>
<lb n="556"/><span>ruith do bhéil a scaoileadh leat.  Badh dhóil le duine ort</span>
<lb n="557"/><span>gur bh'iad lucht caithte an tobac is lucht ólta na biotáille</span>
<lb n="558"/><span>bhí ag séadadh chiste Llaoid-Sheoirse.  “Is sleamhain iad</span>
<lb n="559"/><span>leacacha na ndaoine móra,” deirtear.  Is sleamhain na</span>
<lb n="560"/><span>lánaí 's na leirgí talmhan atá 'ca leis.  Ná fuil cáin</span>
<lb n="561"/><span>'á chur ortha so?  Ná fuil cáin le cur ar an udhacht a</span>
<lb n="562"/><span>dhéanfaid siad?  Tá, 'gus ar urradh 'gus ar bhanna cómh</span>
<lb n="563"/><span>maith.</span></p>
<lb n="564"/>
<lb n="565"/><p><span>Ní le dailtínteacht a thosnuigheas-sa ar thobac a</span>
<lb n="566"/><span>chaitheamh, acht me bheith bog méith ionnam féin is le</span>
<lb n="567"/><span>hórdughadh an dochtúra do chromas ar ghal a bhaint as a'</span>
<lb n="568"/><span>bpíp.  “As an obair fhachtar an fhoghluim,” adeirtear,</span>
<lb n="569"/><span>'s is ón mbeagán a thánagh-sa 'steach ar an gceathramhadh</span>
<lb n="570"/><span>phúint do chaitheamh 'sa tseachtmhain.</span></p>
<lb n="571"/>
<lb n="572"/><p><span>D. — Ar bhraithis aon mhaitheas aige 'á dhéanamh duit?</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>S. — Ná dubhart leat gur do dhaoine ramhra méithe tá</span>
<lb n="575"/><span>sé órduighthe; is ó táim cómh slím leat-sa 'nois, ní</span>
<lb n="576"/><span>fuláir nó dhein sé maitheas dam.  Mara ndeineadh sé</span>
<lb n="577"/><span>aon mhaith go deo dham, ní eiteoghainn píop ag sochraid</span>
<lb n="578"/><span>ná ag tórramh.  Tá tobac ceapuighthe ar thórraimhí a</span>
<lb n="579"/><span>d'fhonn is go nguidhfeadh daoine le hanam an mhairbh</span>
<lb n="580"/><span>imthigh ar shlighe na fírinne.  Bíonn tórraimhí príobháideacha</span>
<lb n="581"/><span>ann; glasaibh ar na dóirse 'gus comhlainí nó cláracha</span>
<lb n="582"/><span>ar fhuinneogaibh.  Ní bhíonn tobac ná snaois ortha so;</span>
<lb n="583"/><span>ní bhíonn gol ná mairg 'na ndiaidh acht 'oiread is bheadh</span>
<lb n="584"/><span>i ndiaidh an bheithidhigh aingciallta.  Sidiad na daoine</span>
<lb n="585"/><span>móra, slán mo chomhartha! — daoine Gaedhealacha do chaill</span>
<lb n="586"/><span>nósaibh agus tréithibh uaisle a sean agus a sinnsearaibh</span>
<lb n="587"/><span>a d'fhonn aithris a dhéanamh ar a' sumaltach Seán Buidhe.</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>D. — Ní thuigim cad é 'n gnó 'tá ag daoine ag tabhairt</span>
<lb n="590"/><span>tobac ná snaoise uatha ag tórramh ná ag sochraid, ní</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="591"/><p><span>lugha ná thuigim cad ba bhun leis an chéad lá riamh a</span>
<lb n="592"/><span>ceapadh é.</span></p>
<lb n="593"/>
<lb n="594"/><p><span>S. — Cion do dhearmaid agat.  Ní mar sin dómh-sa, tá</span>
<lb n="595"/><span>'fhios agam cad ba bhun leis.  Baintreabhach bhocht dhealbh</span>
<lb n="596"/><span>gur tháinig fiabhras butach (slán mar a n-ínnstear é)</span>
<lb n="597"/><span>ar a' t-aon mhac a bhí aici is dob' éigean di é 'chónnlach</span>
<lb n="598"/><span>i mbotháinín shuarach istigh i bportach, mar aicíd thógálach</span>
<lb n="599"/><span>iseadh an fiabhras so is do bheadh sé contabharthach indiu</span>
<lb n="600"/><span>ná an lá san imeasc bhaile daoine.  B'é críoch a' scéil</span>
<lb n="601"/><span>gur cailleadh an mac ar a' mnaoi mboicht is go raibh sí</span>
<lb n="602"/><span>go brónach aonarach ag faire na hoidhche air nuair a</span>
<lb n="603"/><span>síneadh an ghéag isteach thar dorus is go ndubhairt an guth</span>
<lb n="604"/><span>gur “bh'shin é luibh an uaignis.”  Ar an am gcéadna do</span>
<lb n="605"/><span>leogadh pláta tobac is píop in' fhochair ar a' mbórd.  Do</span>
<lb n="606"/><span>dhearg sí an phíop is do scaip a cuideachtanas mórán de</span>
<lb n="607"/><span>n-a brón is de n-a haonaránacht.</span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>D. — Tá sé ráidhte gurab é an fiabhras “fuath na</span>
<lb n="610"/><span>bhfíor-charad” 's is fíor é.  Mo ghraidhin an bhaintreabhach</span>
<lb n="611"/><span>bhocht, do fuair sí bog-scamhradh — má's fíor tusa.  “Is</span>
<lb n="612"/><span>mór ar a gcuimhnigheann an té bhíonn díomhaoin,” adeirtear,</span>
<lb n="613"/><span>is go deimhin féin, nuair a leagann tusa cead raide led</span>
<lb n="614"/><span>theangain, ní'l aon choinneamh le n-a gcuimhnigheann tú</span>
<lb n="615"/><span>air.  Deirthear go gcuimhnigheann daoine meisce ar a'</span>
<lb n="616"/><span>rud ná raibh riamh amhlaidh, acht ní gádh dhuit-se meisce ná</span>
<lb n="617"/><span>míchiall a bheith ort chun deimhne 'dhéanamh den scéal</span>
<lb n="618"/><span>“adubhairt bean liom go ndubhairt bean léi.”  Tá sé</span>
<lb n="619"/><span>ag déanamh ar am dínnéir is raghaimíd go tigh ithteacháin</span>
<lb n="620"/><span>ná beidh práta ná meaca ann, má's áil leat dol ann.</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>S. — A d'fhonn is tu 'shásamh, téanam ort.</span></p>
<lb n="623"/>
<lb n="624"/><p><span>D. — A d'fhonn is mise 'shásamh!  Aithnighim ná fuil</span>
<lb n="625"/><span>aon easba ná amhngar ort-sa a d'fhonn mise 'shásamh!</span>
<lb n="626"/><span>Badh cheart duais a thabhairt duit i dtaobh an smaoinimh</span>
<lb n="627"/><span>sin!  Acht tá slighe eile chun a dhéanta.  Díolfad féin</span>
<lb n="628"/><span>as a' bproinn.  (Ag bualadh isteach 's ag suidhe) Proinn</span>
<lb n="629"/><span>do bheirt annso, a fhreastalaidhe?</span>
<lb n="630"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="631"/><p><span>An Freastalaidhe. — Cad is meon libh 'fhagháil, a dhaoine</span>
<lb n="632"/><span>uaisle?</span></p>
<lb n="633"/>
<lb n="634"/><p><span>D. — Ainbhruith girrfhiadh, coinín, cúpla naoscach, feadóg</span>
<lb n="635"/><span>sléibhe, stiall de chábún Franncach, stráice de lubhán,</span>
<lb n="636"/><span>sciobalach de laogh biadhta, téi 'gus 'rán mine coirce.</span></p>
<lb n="637"/>
<lb n="638"/><p><span>An Freastalaidhe (ag tochas a chinn). — Is fada dham</span>
<lb n="639"/><span>ag freastal ar dhaoine, acht a leithéid de mhíniughadh chun</span>
<lb n="640"/><span>dínnéir níor chuala riamh!  Soup, feadóg sléibhe, a</span>
<lb n="641"/><span>whistling slough!</span></p>
<lb n="642"/>
<lb n="643"/><p><span>S. — Tá sé curtha 'sac agat cómh mór is cuireadh riamh</span>
<lb n="644"/><span>é.  Féach a' ghrainc chráidhte 'tá air.  Is dócha ná</span>
<lb n="645"/><span>tuigeann sé leath ar ainmnighis do!</span></p>
<lb n="646"/>
<lb n="647"/><p><span>An Freastalaidhe — Seo dhíbh iad is go ndeinid siad</span>
<lb n="648"/><span>maitheas díbh, is ní hé mheasas a rádh libh.  Seo 'rán bán;</span>
<lb n="649"/><span>ní'l min choirce le fagháil.</span></p>
<lb n="650"/>
<lb n="651"/><p><span>D. — Go ra' maith agat, a fhreastalaidhe.  Go deimhin,</span>
<lb n="652"/><span>tá sé ceadaighthe d'aon'ne a rogha biadh 'órdughadh, 'sé sin,</span>
<lb n="653"/><span>má tá a phóca fé dho.</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>S. — Tá, acht do dhallais le hainmneacha nár chualaidh</span>
<lb n="656"/><span>sé riamh é.  Go fírinneach, n'fhéadfainn-se iad d'athnasc.</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>D. — Ní'lim-se 'á iarraidh ort.  Ith do mheón is scaoil</span>
<lb n="659"/><span>tharat iad.  Mara mbeadh aithreacha 'gus máithreacha na</span>
<lb n="660"/><span>ndaoine, níor ghádhtar dóibh gan fios maith a bheith aca</span>
<lb n="661"/><span>ortha féin is ar ainmneacha 'tá imthighthe amugha uatha.</span>
<lb n="662"/><span>Tá na céadta daoine i nÉirinn indiu ná raibh ailm ná</span>
<lb n="663"/><span>beith ag á muintir.  Cad a labhair na daoine sin?  Do</span>
<lb n="664"/><span>labhradar Gaedhlainn bhlasta, 'mhic-Ó.  Tá mórán den</span>
<lb n="665"/><span>teangain ag á gcloinn acht go bhfuil sé suidhte áitighthe</span>
<lb n="666"/><span>ortha gur mí-chreideamhaint dóibh í 'labhairt.  “Gach ailte</span>
<lb n="667"/><span>mar oiltear,” adeirtear, “is an lacha ar an uisce.”</span>
<lb n="668"/><span>Do hoileadh mí-nádúrtha iad so is tá a rian go daingean</span>
<lb n="669"/><span>ortha.</span></p>
<lb n="670"/>
<lb n="671"/><p><span>S. — Is deagh-bhlasta an téi é sin; is dócha gur ó chrích</span>
<lb n="672"/><span>na Séineach a tháinig sé, cé go bhfaighfidhe i dtíorthaibh eile</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="673"/><p><span>adhbhar braoin mhaith.  Badh ghéar-chúiseach an buachaill é</span>
<lb n="674"/><span>Lí-Húng-Tseaing an lá 'chuaidh sé 'mach air dúil a bheith</span>
<lb n="675"/><span>ag teacht ag an gcoitchionntacht ann.  Is fada rómpa</span>
<lb n="676"/><span>fhéachann a lán.</span></p>
<lb n="677"/>
<lb n="678"/><p><span>D. — Taoi ag sclige annsan fa' na haimsire is ní thuigim</span>
<lb n="679"/><span>leath a ndeireann tú.  Ce hé an sadhas beithidhigh nó duine</span>
<lb n="680"/><span>Lí-Húng-Tseaing nó cad a bhí 'ge le déanamh le téi?</span></p>
<lb n="681"/>
<lb n="682"/><p><span>S. — Hú! sin a bhfuil dá chúntas agat d'réir deallraimh.</span>
<lb n="683"/><span>Duine thar dhaoine le géarchúis ab' eadh é, a Dhonnchadh.</span>
<lb n="684"/><span>Do bhí sé in' óige ar a' dtaobh istigh de chúntúirt 'na</span>
<lb n="685"/><span>chléireach is, nuair a thug sé fé ndeara go raibh órduighthe</span>
<lb n="686"/><span>an téi ag méadughadh ó ló go ló is ós gach áird den chruinne,</span>
<lb n="687"/><span>do ghléas sé suas siopa beag ar a shon féin.  Níor mhó</span>
<lb n="688"/><span>ná socair ann é nuair a mhéaduigh na hórduighthe is nuair</span>
<lb n="689"/><span>a hárduigheadh a fhiacha cómh maith.  Ba gheárr go bhfuair</span>
<lb n="690"/><span>sé toirt 'na phóca chun feirmeach a cheannach is ba gheárr</span>
<lb n="691"/><span>eile gur cheannuigh sé long chun na hearra do bhreith thar</span>
<lb n="692"/><span>lear.  Fé cheann beagáin aimsire do bhí cabhlach loingeas</span>
<lb n="693"/><span>agus leirgí talmhan 'na sheilbh.  “Duine gan stór,”</span>
<lb n="694"/><span>adeirtear, “a ghlór ní mheastar i gcéill,” is nuair a bhí</span>
<lb n="695"/><span>an stór aige-sean do tháinig meas ar a ghlór is urraim</span>
<lb n="696"/><span>dá chéill i dtreo gur toghadh 'na phríomh-chomhairleach ar</span>
<lb n="697"/><span>impireacht na Séine é.  Acht do bhí bainimpire i seilbh</span>
<lb n="698"/><span>na coróineach ar an am gcéadna, is, peoca bhí ag dol</span>
<lb n="699"/><span>dá meabhair nó ná raibh, do mheas sí gur bh'fheárr de</span>
<lb n="700"/><span>chomhairleach do féin ná don tír é is níor thúisce sin ná</span>
<lb n="701"/><span>an claidheamh díoghaltais bainte as a láimh is é curtha i</span>
<lb n="702"/><span>bhfeidhil a ghnótha.  Acht ba chuma dho, ní raibh beann ar</span>
<lb n="703"/><span>rígh ná ar bhainríoghain aige, mar d'fhág sé naoi milleoin</span>
<lb n="704"/><span>fhichead in' údhacht lá a bháis.</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>D. — Tuigim.  D'fhág sé cruacha airgid 'na dhiaidh, airgead</span>
<lb n="707"/><span>a fuair sé le húghas agus le hallus fola 'bhaint as na</span>
<lb n="708"/><span>sclábhaidhthe bochta.  Tá a lán dá shaghas ar a' saoghal,</span>
<lb n="709"/><span>cuirpthigh ná fuil meas ar Dhia ná ar dhuine 'ca, is má</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="710"/><p><span>thugaid beagán dá dteacht isteach dos na bochtaibh badh</span>
<lb n="711"/><span>dhóil leat ar lucht páipéar gurab iad aithreacha na cine</span>
<lb n="712"/><span>daonna iad.</span></p>
<lb n="713"/>
<lb n="714"/><p><span>S. — Admhuighim go bhfuil an ceart agat i dtaobh lucht</span>
<lb n="715"/><span>na bpáipéar.  Ní'l páipéar i nÉirinn ná fuil dream</span>
<lb n="716"/><span>áirithe 'á leanmhaint nó ag cuidiughadh leis.  Ní fhaghaim</span>
<lb n="717"/><span>locht ortha 'na thaobh san, acht 'sé an áit fhaghaim an locht</span>
<lb n="718"/><span>ortha, cómh luath i nÉirinn is fhaghann an mhuintir gur leo</span>
<lb n="719"/><span>é iad féin neartuighthe iompuighid ar a rogha slighe is ní</span>
<lb n="720"/><span>thugaid toradh an truim ar an muintir a chuidigh is a chabhruigh</span>
<lb n="721"/><span>leo 'na mbochtaineacht.  Ní gádh dham aon cheann aca</span>
<lb n="722"/><span>'ainmniughadh, táid siad fórleitheadamhail.</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>D. — Seo do dhíol duit, a fhreastalaidhe is, a —</span></p>
<lb n="725"/>
<lb n="726"/><p><span>An Freastalaidhe. — Go ra' maith agat, a dhuine chóir.</span>
<lb n="727"/><span>Go deimhin, is truagh ná castar do leithéid go minic orm,</span>
<lb n="728"/><span>cé ná tuigim puinn den aighneas atá ar siubhal agat.</span></p>
<lb n="729"/>
<lb n="730"/><p><span>D. — Ná bac an t-aighneas.  Dá mbadh fhear géarchúiseach</span>
<lb n="731"/><span>thu d'fhéadfá aithneamhaint ar mo cheannaighthe cadé 'n</span>
<lb n="732"/><span>t-aighneas nó an teanga do labhraim.</span></p>
<lb n="733"/>
<lb n="734"/><p><span>S. — Níor mhór do fios a bheith aige chun a dhéanamh amach</span>
<lb n="735"/><span>cad í an teanga is dual duit a labhairt.</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>D. — Éist do bhéal, a thuata.  Dar ndóigh, ní dubhart-</span>
<lb n="738"/><span>sa go n-aithneoghadh sé cad í an teanga badh dhual dam</span>
<lb n="739"/><span>a labhairt.  Dubhart, agus deirim arís, go n-aithneoghadh</span>
<lb n="740"/><span>fear nó bean ghéar gurab í teanga na Gaedhilge is</span>
<lb n="741"/><span>gnáthaighe liom a labhairt.</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>S. — C'onnus, airiú?  An ga x a bheith 'na phóca is a</span>
<lb n="744"/><span>bheith de shíor ag féachaint tríd (fé mar atá réigheadóirí</span>
<lb n="745"/><span>ag faire ar réilthín an earbaill fé láthair) a d'iarraidh</span>
<lb n="746"/><span>a dhéanamh amach cad í an teanga is dual nó is gnáthach</span>
<lb n="747"/><span>leat a labhairt!  Níor chuala a leithéid d'aighneas riamh.</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>D. — Dob' olc é do ghnó 'sna Cúnstáblaidhthe.  Tá</span>
<lb n="750"/><span>línidheacha i n-aghaidh gach n-aoin a labhrann Gaedhlainn ná</span>
<lb n="751"/><span>fuil i n-aghaidh nó i gceannaighthibh na ndaoine ná labhrann</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="752"/><p><span>acht Béarla.  'Sé is bun leis sin, a d'fhonn is an Ghaedhlainn</span>
<lb n="753"/><span>a labhairt 'na ceart caithfir do charbal a scríobadh ar</span>
<lb n="754"/><span>uairibh; caithfir barr do theangan a bhrúghadh i gcoinne</span>
<lb n="755"/><span>an tséanais i dtosach do bhéil ar uairibh eile; is arís,</span>
<lb n="756"/><span>pus a chur ort féin mar a chuirfeadh uan a bheadh ag</span>
<lb n="757"/><span>cnámhthairt.  Tanuigheann so na pluic agus caoluigheann</span>
<lb n="758"/><span>an smeigín i dtreo go dtagann línidheacha timcheall</span>
<lb n="759"/><span>logalaibh na súl ná beidh go deo le tabhairt fé ndeara</span>
<lb n="760"/><span>ar aighthibh fhuireach leanamhna Sheáin Bhuidhe.</span></p>
<lb n="761"/>
<lb n="762"/><p><span>S. — Do thagras ó chiainibh do réilthín an earbaill.  Badh</span>
<lb n="763"/><span>mhaith ab' fhiú dhúinn tamall a chaitheamh ag smaoineamh ar a</span>
<lb n="764"/><span>mhór-shiubhal.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>D. — Tá na réilthíní sin agus neithibh dá saghas ar a'</span>
<lb n="767"/><span>dtaobh amuich dem thuiscint-se go léir.  C'onnus is féidir</span>
<lb n="768"/><span>le haon'ne 'mheas go raibh an ceann a tháinig i mí Eanáire</span>
<lb n="769"/><span>naoi milleoin de mhíltibh ar faid, a ghluaiseacht tríd a'</span>
<lb n="770"/><span>gcruinne milleon míle 'san uair a' chluig, is cheithre</span>
<lb n="771"/><span>milleoin slighe 'dir é féin 's a' ghrian?  Tá cúntas i</span>
<lb n="772"/><span>nAnnálaibh Uladh (d'réir Thomáis Uí Nualláin) agus i</span>
<lb n="773"/><span>leabharthaibh nách é, ná feacathas riamh ceann aca acht le</span>
<lb n="774"/><span>droch-thuar éigin .i. crith ríoghachta nó bás áirdríogh.  Ní'l</span>
<lb n="775"/><span>rí — árd ná íseal — againne, fóríor! le cailleamhaint,</span>
<lb n="776"/><span>acht tá tír againn is go deimhin féin ní'l lá ó fuarthas</span>
<lb n="777"/><span>aithne uirthi ná fuil eascáirdeas 'dir a clainn is uisce</span>
<lb n="778"/><span>fé thalamh aca 'á dhéanamh ar a chéile.  Ní hé sin an áit go</span>
<lb n="779"/><span>bhfuil donas a' scéil acht nuair a labhrann gach aicme 'ca</span>
<lb n="780"/><span>gur dhóil leat ortha go silfidís an braon deireanach</span>
<lb n="781"/><span>fola 'tá ionnta a d'fhonn í 'shaoradh ó bhruid.</span></p>
<lb n="782"/>
<lb n="783"/><p><span>S. — Mar adubhairt Eoghan Ruadh leis a' sagart gur</span>
<lb n="784"/><span>“duine bocht le Dia ab' eadh é.”  Is dóil le lucht cáinte</span>
<lb n="785"/><span>a chéile i nÉirinn gur daoine iad atá ceapaithe ag Dia</span>
<lb n="786"/><span>(moladh go deo leis!) chun ré shonasmhar a thabhairt chun a</span>
<lb n="787"/><span>dtíre, 'sé sin, má's dáríribh a bhíd siad 'á rádh.</span>
<lb n="788"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="789"/><p><span>D. — Ní headh ná dáríribh ná cuid de dháríribh.  Is dóichighe</span>
<lb n="790"/><span>'bhfad gurab amhlaidh a bhíonn a dteanga 'na leath-phluc</span>
<lb n="791"/><span>aca 'á rádh.  C'onnus badh dhóil leat go mbeadh an fhírinne</span>
<lb n="792"/><span>ag an té 'dubhairt fiche bliadhan ó shoin “go mbeadh</span>
<lb n="793"/><span>déanamh ár ndlighthe féin againn cómh deimhnightheach is a</span>
<lb n="794"/><span>bhí grian ar aer” roimh dheire na bliadhna?</span></p>
<lb n="795"/>
<lb n="796"/><p><span>S. — Déarfainn ná raibh aon tsúil aige le n-a leithéid</span>
<lb n="797"/><span>a thuitim amach.  Déarfad ar an aiste gcéadna sar ar</span>
<lb n="798"/><span>thosnuigh lucht na Gaedhlainne ar a bheith ag teagasc na</span>
<lb n="799"/><span>ndaoine go gcreideadh furmhór Chlainne Fódla gur bh'í</span>
<lb n="800"/><span>an fhírinne ghlan a bhíodh dá hinnsint aca.  “Sinn féin</span>
<lb n="801"/><span>amháin” an port is so-thuisceanta fén dtaice seo.</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>D. — Is fuiriste é sin mar phort a thuiscint, acht is</span>
<lb n="804"/><span>deocair déanamh dá dhréir.  Abair go dtuigimíd-na go</span>
<lb n="805"/><span>maith cad is bun leis, tá daoine eile 's is amhlaidh</span>
<lb n="806"/><span>gháirfidís fút i dtaobh aon chluasa 'thabhairt do.  Buail</span>
<lb n="807"/><span>isteach i siopa is loirg ó dhíon go húrlár é, cad a gheobhair</span>
<lb n="808"/><span>ann, an dóil leat?  Gheobhair earraidhe iasachta, 'mhic-Ó.</span>
<lb n="809"/><span>Fiafruigh d'fhear a tighe cad a bhaineann “linn féin.”</span>
<lb n="810"/><span>Freagróghaidh sé gur cuma leis; go mairfidh sé 'nois</span>
<lb n="811"/><span>mar a mhair sé riamh.  Abair leis ná réidhtigheann san do</span>
<lb n="812"/><span>cheist; go bhfuil daoine de gach creideamh is de gach</span>
<lb n="813"/><span>cineál ag cur go dlúth le chéile chun a dtír 'fheabhasughadh;</span>
<lb n="814"/><span>go bhfuil sí taosgaithe 'mach nach mór ó dhaoine, is é sin</span>
<lb n="815"/><span>de bhárr gan eisean agus daoine dá shaghas a dhíol na</span>
<lb n="816"/><span>n-earraidhe dheintear 'na dtír féin.  Má labhrann tú</span>
<lb n="817"/><span>i mBéarla leis tabharfaidh sé saghas éisteachta dhuit, acht</span>
<lb n="818"/><span>mo thruagh mhór thu má labhrann tú i dteanga na tíre</span>
<lb n="819"/><span>leis.  Tá'n fhaill fachta 'ge ort; do dheinis peacadh</span>
<lb n="820"/><span>marbhthach, is baileoghaidh Conall is Eoghan fé dhéin a'</span>
<lb n="821"/><span>dorais is clab go cluasa ortha ag gáiridhe ag éisteacht</span>
<lb n="822"/><span>leis a' gcóiriughadh thabharfaidh sé don Ghaedhilgeoir bhocht.</span></p>
<lb n="823"/>
<lb n="824"/><p><span>S. — Níor mhóide go mb' fhéidir go labharfadh an</span>
<lb n="825"/><span>Gaedhilgeoir ana-chneasta le fear a' tsiopa!  Nó</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="826"/><p><span>b'fhéidir gurab amhlaidh chualaidh fear a' tsiopa ag labhairt</span>
<lb n="827"/><span>Bhéarla le daoinibh eile é, is annsan iompáil ar a'</span>
<lb n="828"/><span>nGaedhlainn chuige féin!  Is minic a chuireann so</span>
<lb n="829"/><span>searbhas ag daoine nach iad ar na Gaedhilgeoirí, mór-</span>
<lb n="830"/><span>mhór Gaedhilgeoirí gurab é a ngnó a bheith ag taisteal</span>
<lb n="831"/><span>na tíre.  Abair go bhfuil foth-dhuine de shaghas an fhir atá</span>
<lb n="832"/><span>ainmnighthe 'gat-sa, ní'lid siad go léir cómh dána san.</span>
<lb n="833"/><span>Tá aithne 'gam-sa 'gus agat-sa ar fhearaibh a chuireann</span>
<lb n="834"/><span>mórán duaidh ortha féin chun earraidhe na hÉireann a</span>
<lb n="835"/><span>dhíol.  Crochaid siad an t-éadach ar a' dtaobh amuich den</span>
<lb n="836"/><span>doras, is má bhíonn aon mhion-rudaí ar a' dtaobh istigh a</span>
<lb n="837"/><span>theastuigheann ó lucht a gceannaighthe is oll é chun a</span>
<lb n="838"/><span>dtis'eánta is chun a ndíolta, má's féidir.</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>D. — Buailimís amach ar a' sráid, a Sheáin.  Táimíd</span>
<lb n="841"/><span>níos theasbamhla 'nois ná bhí an “Gárlach Coileánach”</span>
<lb n="842"/><span>t'réis a choda 'chaitheamh.</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>S. — Is diabhail a' fear do sheana-naitheanna thu.  Cad</span>
<lb n="845"/><span>é'n droich-eiligear a fuair a' Gárlach Coileánach?</span>
<lb n="846"/><span>Dearbhthuigheann sé nách ró-mhaith é d'réir na slighe 'na</span>
<lb n="847"/><span>dtagrann tú dho.</span></p>
<lb n="848"/>
<lb n="849"/><p><span>D. — Leas-mhac ab' eadh é is ní raibh puinn toraidh ag</span>
<lb n="850"/><span>á leas-mháthair ar a' bhfear mbocht.  Do bhíodh na leas-</span>
<lb n="851"/><span>dearbhráithreacha 'á shíor-lochtughadh le n-a máthair, is</span>
<lb n="852"/><span>nuair iarradh sí ortha aon ní 'dhéanamh do bhagraidís air</span>
<lb n="853"/><span>a bheith amuich.  Ní bhíodh cead teithte ná tormais aige</span>
<lb n="854"/><span>acht dol is an gnó 'dhéanamh, is sar a dtéigheadh sé 'chodladh</span>
<lb n="855"/><span>do chrothadh an leas-mháthair gráinne mine ar leic is do</span>
<lb n="856"/><span>shíneadh chuige í i dtreo 's gur dhóil leis gur cannta</span>
<lb n="857"/><span>'ráin a bhíodh 'á shíneadh chuige.  Do bhí an scéal ar an</span>
<lb n="858"/><span>aiste sin ar feadh i bhfad, an t-athair deimhnightheach ná raibh</span>
<lb n="859"/><span>aon easba air 's an garsún bocht ag déanamh an scéil</span>
<lb n="860"/><span>ab' fheárr de.  Tráthnóna de-s na tráthnóntaí do bhris</span>
<lb n="861"/><span>ar a' bhfoidhne 'ge is dubhairt:  “Dob' fhearr liom go</span>
<lb n="862"/><span>mbeadh mo leicín lighthe, mo chosa nighte is mé im chodladh.”</span>
<lb n="863"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="864"/><p><span>Do dubhadh is do deargadh ag an leas-mháthair, is pé</span>
<lb n="865"/><span>bogadh fuair sé roime sin, ní bhfuair sé a bheag ná a mhór</span>
<lb n="866"/><span>de as san amach.  Acht “ní órduigheann Dia an phian i</span>
<lb n="867"/><span>gcomhnuidhe,” is dob' é a thoil gur tógadh 'dir cheairt</span>
<lb n="868"/><span>chroiceann sa tsíorruidheacht í.  An oidhche cailleadh í</span>
<lb n="869"/><span>dubhairt an Gárlach:</span></p>
<lb n="870"/>
<lb n="871"/><p><span>“Céad moladh le Rígh na Naomh,</span>
<lb n="872"/><span>Is gearr ó 'réir go dtí 'nocht,</span>
<lb n="873"/><span>Is 'fhir iúd a bhíodh ag bagairt na méire,</span>
<lb n="874"/><span>Cuir féin isteach na géanna 'nocht.”</span></p>
<lb n="875"/>
<lb n="876"/><p><span>S. — Aon ghaol amháin a bhí 'ca leis an athair, 's is dócha</span>
<lb n="877"/><span>gur bh'éigean don bhuachaill tagartha a chuid den ghnó</span>
<lb n="878"/><span>'dhéanamh as san amach.  Tá sé ráidhte “ná feadair leath</span>
<lb n="879"/><span>na ndaoine c'onnus a mhaireann an leath eile,” 's is</span>
<lb n="880"/><span>fíor é.  Nuair a bhíonn bolg duine teann is fuiriste</span>
<lb n="881"/><span>leis breaghaid a thabhairt fé leithéid a' Ghárlaigh.  B'fhéidir</span>
<lb n="882"/><span>go dtuitfeadh sé 'mach go mbeadh an Gárlach — nó a</span>
<lb n="883"/><span>leithéid — cómh maith de mhac athar is máthar leis a' té</span>
<lb n="884"/><span>thug a' bhreaghaid, acht ní dheineann sé an gnó, bhí so 'gus</span>
<lb n="885"/><span>tá amhlaidh, 's is baoghalach gur fada bheidh.  Gan amhras,</span>
<lb n="886"/><span>ó 'tá talamh na hÉireann 'á cheannach is Gaedhlainn dá</span>
<lb n="887"/><span>múineadh is na scoileanna, tighthe dhá ndéanamh do</span>
<lb n="888"/><span>sclábhaidhthe is mar sin dóibh, bainfar na fachaillíní de</span>
<lb n="889"/><span>shúilibh na seoiníní is caithfid na bodaigh daoine bochta</span>
<lb n="890"/><span>'scaoileadh thórsa “gan mhagadh gan mhóid.”  Fiú 'mháin</span>
<lb n="891"/><span>tá beagán de le tabhairt fé ndeara 'gam fé láthair.</span>
<lb n="892"/><span>Tá daoine áirithe ag feiscint tréithe ionnainn (mar is</span>
<lb n="893"/><span>iad na Gaedhilgeoirí go bhfachtaoi an locht ortha) nár</span>
<lb n="894"/><span>thugadar fé ndeara ionnainn riamh roime seo.  Is mór</span>
<lb n="895"/><span>a' dol ar aghaidh atá déanta ag na Gaedhilgeoirí le</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="896"/><p><span>beagán de bhliadhantaibh gearra.  Is beag a shaoileoghadh</span>
<lb n="897"/><span>fiche bliadhain ó shoin go mbeadh Gaedhilgeoir — agus</span>
<lb n="898"/><span>sclábhaidhe air sin — 'na chomhairleach conntae.  Ní bheadh</span>
<lb n="899"/><span>so amhlaidh mara mbeadh guth a thabhairt do-s na sclábhaidhthe,</span>
<lb n="900"/><span>acht do thuilleadar é, adhbhar b'iad an dream ba thír-</span>
<lb n="901"/><span>ghráidhthighe i nÉirinn iad.  Ba bheag a' mhaitheas a bheith ag</span>
<lb n="902"/><span>lorg Gaedhlainne san Iolscoil mara mbeadh é 'bheith de</span>
<lb n="903"/><span>chomhachta 'ge-s na Comhairleoirí seo an sreangán a dhlúith-</span>
<lb n="904"/><span>cheangal mór-dtimcheall na spaigíní is gan cíonóg ruadh</span>
<lb n="905"/><span>'thabhairt asta nó gur meon leis na Gall-Éireannaigh seo</span>
<lb n="906"/><span>í (an Ghaedhilge) chur ar chómh-rian le teangthacha eile.</span>
<lb n="907"/><span>Ní'l amhras ná gur cráidhte an scéal don muintir a bhí</span>
<lb n="908"/><span>i n-uachtar riamh le n-ár gcuimhne éisteacht a thabhairt</span>
<lb n="909"/><span>'na ndearg-aindeoin do ghlór na nGaedheal.</span></p>
<lb n="910"/>
<lb n="911"/><p><span>D. —  Ná bí ag stealla-mhagadh fút féin.  Ar léighis</span>
<lb n="912"/><span>aon pháipéar le déidheanaighe, nó an dalladh púicíní 'tá</span>
<lb n="913"/><span>'gat 'á chur ort féin?</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>S. — Tá rud éigin eile le déanamh agam i n-éaghmais</span>
<lb n="916"/><span>a bheith ag léigheadh pháipéar.  Is 'mó rud ná bíonn sa</span>
<lb n="917"/><span>phaidir a bhíonn is na páipéaraibh 's is 'mó rud i n-éaghmais</span>
<lb n="918"/><span>na fírinne a bhíonn ionnta in' fhochair.</span></p>
<lb n="919"/>
<lb n="920"/><p><span>D. — Ní gádh dhuit-se fírinne 'dhéanamh as éitheach.  Acht</span>
<lb n="921"/><span>go bhfóiridh Dia orainn, tá breis den fhírinne fé láthair</span>
<lb n="922"/><span>ionnta.  Do bhí suidheachán aige-s na Seanadóirí — tar</span>
<lb n="923"/><span>laetheanta an domhain — Déardaoin Deasgabhála chun</span>
<lb n="924"/><span>riaghlacha tharrac suas ar cheisteanna na hIolscoile,</span>
<lb n="925"/><span>is cad a deineadh, an dóil leat?  Do deineadh, a mhic-Ó,</span>
<lb n="926"/><span>cáirde trí mbliadhan a thabhairt do cheist na Gaedhlainne.</span>
<lb n="927"/><span>Do tháinig ruithliocáin ar mo shúile nuair a chonnac é.</span>
<lb n="928"/><span>Do bheinn sásta — fé ghruaim — dá mbuaidhtí ar na tír-</span>
<lb n="929"/><span>ghrádhuightheoirí.  Acht cad a thuit amach?  Is deocair</span>
<lb n="930"/><span>dam é 'innsint 's is deocair duit-se é 'chreideamhaint.</span>
<lb n="931"/><span>An Craoibhín féin a thug ceist na cáirde fé n-a gcóir.</span>
<lb n="932"/><span>Mo mháchaill is mo chumhadh ná tráighfhidh 's is fada dhúinn</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="933"/><p><span>féin is don scéal so i n-aitheantas a chéile! is dearbhthach</span>
<lb n="934"/><span>le mar adeireadh fear an óil é:</span></p>
<lb n="935"/>
<lb n="936"/><p><span>“Is leannán sídhe é 'tá riamh im choinnleacht</span>
<lb n="937"/><span>Do chuir san oidhche ar strae me,</span>
<lb n="938"/><span>Nár leog dam cuimhneamh ar bhean ná ar chloinn</span>
<lb n="939"/><span>Ná ar anacraidhibh an tsaoghail seo.”</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>S. — Téanam isteach go tigh ósta, a Dhonnchadh.</span></p>
<lb n="942"/>
<lb n="943"/><p><span>D. — Is áin liom is ní háin liom é.  Téanam ort.</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>S. — T'r'om dhá bhuidéal beorach, a fhir óig.  Go raibh</span>
<lb n="946"/><span>maith agat.  Sidé an díol.  Go deimhin féin, a Dhonnchadh</span>
<lb n="947"/><span>— do shláinte! — do mheasas teacht isteach fad ó acht go</span>
<lb n="948"/><span>rabhas i gcás 'dir dhá chomhairle ceoca raghainn isteach go</span>
<lb n="949"/><span>tigh tábhairne nó ná raghainn.  Acht i ndiaidh an méid</span>
<lb n="950"/><span>atá cloiste 'gam, ní'l aon tarna huigistéar air.  Is</span>
<lb n="951"/><span>mar seo 'chuaidh a lán nách sinn 'na leithéid seo d'áit.  Is</span>
<lb n="952"/><span>mór a' leigheas ar cheasnuighthe 'gus ar ghearánta dhaoine</span>
<lb n="953"/><span>“siúd ort is diúg ort an braon so is beimíd go léir</span>
<lb n="954"/><span>go maith fós” a bheith aca.  A Thighearna, an féidir gur</span>
<lb n="955"/><span>beart 'fhagháil san Iolscoil do mhínigh an Craoibhín?  Is</span>
<lb n="956"/><span>deocair liom a chreideamhaint gur'b eadh.  Acht 'na dhiaidh</span>
<lb n="957"/><span>san, nuair a chuimhnighim ar phléidhe an dá bhliadhan,</span>
<lb n="958"/><span>n'fheadar cad is maith dham a rádh.  Is deocair dúinn</span>
<lb n="959"/><span>méirleachas a chur 'na leith, 's is deocair dúinn amhrán</span>
<lb n="960"/><span>a' bhéil dúnta 'dhéanamh de.  Tá aon tsásamh amháin agam,</span>
<lb n="961"/><span>gur féidir le comhairleachaibh na gConntaethe eiteach is</span>
<lb n="962"/><span>diúltadh thabhairt dóibh feasta.</span></p>
<lb n="963"/>
<lb n="964"/><p><span>D. — Tá.  Acht níor dhóichighe rud a dhéanfadh na</span>
<lb n="965"/><span>comhairleoirí ná éirighe béal na gclár as an scéal.  Ní</span>
<lb n="966"/><span>dóil liom go bhfuil aon chomhachta ábalta ar é 'chur</span>
<lb n="967"/><span>d'fhiachaibh ortha cáin a chur ortha féin.  Ar mhaithe leis a'</span>
<lb n="968"/><span>nGaedhlainn is le clann na ndaoine mbocht a bhí an</span>
<lb n="969"/><span>phiginn fén bpúnt 'á chur aca ortha féin is ar dhaoine</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="970"/><p><span>eile.  Nuair a chífid siad an Ghaedhlainn fé thóin cártaidhe</span>
<lb n="971"/><span>san Iolscoil cad is dóichighe dhóibh a rádh ná “imthigheadh</span>
<lb n="972"/><span>sí fé mar atá sí ag imtheacht le ciantaibh,” .i. síos go</span>
<lb n="973"/><span>dtí an áit íochtair.  Chun na fírinne 'innsint duit, a</span>
<lb n="974"/><span>Sheáin, is é mo bharamhail féin go bhfuil sí tráighte fé</span>
<lb n="975"/><span>láthair.  Éist leo san thall.  Cad 'tá ar siubhal aca?</span>
<lb n="976"/><span>Gach aon ní deoranta, 'mhic-Ó.  Teighre ar a' dtraen;</span>
<lb n="977"/><span>teighre ar rian-charra; teighre fiú 'mháin go dtí s-na</span>
<lb n="978"/><span>ceanntaraibh Gaedhealacha is ní chloisfidh tú acht fíor-</span>
<lb n="979"/><span>bheagán de theangain na tíre seo.  An méid a chloisfidh tú</span>
<lb n="980"/><span>'á labhairt di tá sí cómh truaillighthe le huisce abhann na</span>
<lb n="981"/><span>Life.  Déarfaidh tú go bhfuil múinteoirí 'gus timthirí ar</span>
<lb n="982"/><span>a lán-dícheall a d'iarraidh í 'aithbheóchtaint, acht deirim-</span>
<lb n="983"/><span>se leat-sa gur ag tuíngcéireacht léi atá a lán aca.</span>
<lb n="984"/><span>Tá aithne 'gam féin ar chuid aca is tá Gaedhlainn bhlasta</span>
<lb n="985"/><span>'ca, acht tá a thuille aca 's is amhlaidh 'táid siad a</span>
<lb n="986"/><span>d'iarraidh í 'fhoghluim ó sheandaoine go bhfuil “cos ar an</span>
<lb n="987"/><span>uaigh is cos ar a bruach” aca.  Cad é 'n mhaitheas a</span>
<lb n="988"/><span>leithéidí sin chun Gaedhlainne do mhúineadh?  Ní headh.</span>
<lb n="989"/><span>Má ráinigheann leo cruinniughadh 'chur ar bun isé an</span>
<lb n="990"/><span>Béarla is taithneamhaighe leó 'labhairt; isé is feárr</span>
<lb n="991"/><span>a thuigfar, 's is air atá an glaodhach ag gach n-aon acht</span>
<lb n="992"/><span>aige'n té gur cuma thall nó 'bhfus é.</span></p>
<lb n="993"/>
<lb n="994"/><p><span>S. — Teas na beorach atá ag éirighe it inchinn.  Níor</span>
<lb n="995"/><span>chuala fós riamh ag cáineadh na teangan tu fé mar ataoi</span>
<lb n="996"/><span>fé láthair.</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>D. — Ca' ná cáinfinn í?  Nár imirigheadh cleas cómh</span>
<lb n="999"/><span>cam le cleas na lúb isna scoileannaibh anuiridh uirthi?</span>
<lb n="1000"/><span>Cé 'árduigh a ghlór i dtaobh an fheill a deineadh uirthi?</span>
<lb n="1001"/><span>Níor chuala gruaim ar athair ná mairg ar mháthair 'na thaobh.</span>
<lb n="1002"/><span>Níor caitheadh p'léar, níor réabadh falla is níor leonadh</span>
<lb n="1003"/><span>duine de bhárr na calaoise do deineadh ar na macaibh</span>
<lb n="1004"/><span>léighinn.  Do chualaidis cad a deineadh i mBaile</span>
<lb n="1005"/><span>Mhistéala' aimsir pléidhte cheiste na talmhan.  Dubharthas</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="1006"/><p><span>le cúnstáblaithe gan a bheith ró-ghéilleamhail dá gcoin-</span>
<lb n="1007"/><span>siasaibh, acht púdar a dhóghadh ar fíge fíge.  Cad é'n</span>
<lb n="1008"/><span>trúig a fuair an príomh-rúnaire 'gus a mháighistirí an</span>
<lb n="1009"/><span>bhliadhain sin?  Do fuair: tionóntaidhthe bheith ag</span>
<lb n="1010"/><span>árdughadh a ngotha chun iad féin 'fhuascailt ó ama na</span>
<lb n="1011"/><span>daoirse.  Abair gur marbhuigheadh duine nó beirt de</span>
<lb n="1012"/><span>bhárr na pléideála, ná fuil sé de shásamh aige-s na</span>
<lb n="1013"/><span>feirmeoirí cíosaibh a bheith laigheaduighthe 'gus a lán de-s</span>
<lb n="1014"/><span>na talmhaintí 'bheith ceannuighthe 'mach.  Féach ar an</span>
<lb n="1015"/><span>mBirrellach, cara na hÉireann (?), agus ar an bhFear</span>
<lb n="1016"/><span>Inid an Tighearna Abardín (is beag a' t-adhbhar go</span>
<lb n="1017"/><span>nguidhfinn do gan maingil ná tornap ná Abardín a</span>
<lb n="1018"/><span>bheith aige).</span></p>
<lb n="1019"/>
<lb n="1020"/><p><span>S. — Tá'n áit seo brothalach.  Téanam amach go fóil.</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>D. — Ní raghaimíd ná go fóil eile.  Acht chun leana-</span>
<lb n="1023"/><span>mhaint ar mo scéal, do cheistigh Tomás Ua Domhnaill</span>
<lb n="1024"/><span>feisire an Birrellach i dTigh na Feise i dtaobh na</span>
<lb n="1025"/><span>Gaedhlainne isna scoileannaibh meádhonacha.  Do</span>
<lb n="1026"/><span>thosnuigh an Birrellach ar gháiridhe is do thug focal bog</span>
<lb n="1027"/><span>i n-aghaidh an fhocail chruaidh do Thomás.  Do chualaidhis</span>
<lb n="1028"/><span>teacht thar gháire an tSacsonaigh, is tá sé cómh fíor</span>
<lb n="1029"/><span>indiu is bhí sé aon lá riamh.  Cé go bhféadfadh an Birrellach</span>
<lb n="1030"/><span>an Ghaedhlainn a chur ar chómh-rian le Gearmáinis nó le</span>
<lb n="1031"/><span>Frainncis níor dhein, agus aontuigheann an Fear Inid</span>
<lb n="1032"/><span>le gach a ndeineann sé, ar an aiste seo:  “Sinne Seán</span>
<lb n="1033"/><span>Caimbéal.” —</span></p>
<lb n="1034"/>
<lb n="1035"/><p><span>S. — Seán Cam-bhéil.  An diabhal ainm riamh a fuair</span>
<lb n="1036"/><span>fear is oireamhnaighe ná í, mar gan aon amhras is plámás</span>
<lb n="1037"/><span>éithigh leath a n-abrann sé.  Is fad ó riamh a gheall ár riagh-</span>
<lb n="1038"/><span>ladóirí dhúinn go riaghlóighfidhe sinn d'réir ár n-éirimí</span>
<lb n="1039"/><span>féin, is nuair éilighmíd ortha déanamh de réir na</span>
<lb n="1040"/><span>geallamhna is amhlaidh iompuighthear cluas bhodhar chughainn</span>
<lb n="1041"/><span>nó gáire leamh a leogaint fúinn an neomat iompuighmíd</span>
<lb n="1042"/><span>ár ndrom leo.  Níor imthigh gearánta na bliadhna 'nuiridh</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="1043"/><p><span>i dtaobh na Gaedhluinne gan an Fear Inid 'á gclos.</span>
<lb n="1044"/><span>Sidé an t-oideas atá fachta 'gainn d'ár ngearánta —</span>
<lb n="1045"/><span>“cuidighim le-s na riaghlacha roimhráidhte.”  Cuidigheann</span>
<lb n="1046"/><span>gan amhras, mar níor dhóichighe sa domhan é ná gur bh'é</span>
<lb n="1047"/><span>féin a cheap iad is an milleán a riar.</span></p>
<lb n="1048"/>
<lb n="1049"/><p><span>D. — Airiú, a dhuine, cad a bhainfadh go bhfaghaimís-na</span>
<lb n="1050"/><span>ionnainn féin cur isteach ar ghnóthaidhe an Fhir Inid?</span>
<lb n="1051"/><span>Ná fuil sé níos daonnachtamhla 'bhfad ná mar a thugaimíd</span>
<lb n="1052"/><span>creideamhaint do?  Cad 'fhéadfadh an duine bocht a</span>
<lb n="1053"/><span>dhéanamh acht an Chúntaois mheacanta 'chur ar fuaid na</span>
<lb n="1054"/><span>tíre 'na saghas aingil coínnleachta chun sinn a chosaint</span>
<lb n="1055"/><span>ar aicídíbh tógálacha?  Is uirthi sin is feárr a dhíol í</span>
<lb n="1056"/><span>'scaoileadh amach.  Is uirthi ná fuil tuitim focail nuair</span>
<lb n="1057"/><span>a theastuigheann uaithi sinn a sheoladh ar ár leas.  Éist</span>
<lb n="1058"/><span>léi ag cur síos ar cad badh cheart dúinn a dhéanamh le</span>
<lb n="1059"/><span>n-ár mbothánaibh.  Is cuma ceoca falla cloiche, falla</span>
<lb n="1060"/><span>stailce nó falla feidín atá dhá ndéanamh, órduigheann</span>
<lb n="1061"/><span>sí dhúinn iad a réabadh anuas is finneoga móra fairsioga</span>
<lb n="1062"/><span>gloine 'chur ionnta is iad san a choimeád ar dian-leathadh</span>
<lb n="1063"/><span>'dir ló is d'oidhche.  “Cothóghaidh an ghaoth sinn,” adeir sí,</span>
<lb n="1064"/><span>“i dtreo is go mbeimíd cómh righin le capall ráis is cómh</span>
<lb n="1065"/><span>ramhar le damh.”</span></p>
<lb n="1066"/>
<lb n="1067"/><p><span>S. — A' dtugann an Fear Inid aon airgead do-s na</span>
<lb n="1068"/><span>daoine bochta chun na n-atharruighthe sin do chur ar a</span>
<lb n="1069"/><span>dtighthe?  Is dócha nách gádh dham 'fhiafraighe go ndeineann.</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>D. — Dá dtugadh do gheobhaidís gnó dhe, acht is beag a'</span>
<lb n="1072"/><span>baoghal go dtabharfaidh.  Órduigheann an Chúntaois do</span>
<lb n="1073"/><span>dhaoine daonnachtamhla lámh chonganta 'thabhairt dóibh</span>
<lb n="1074"/><span>is go n-oilfidh sí féin i ngach a bhfuil riachtanach chun a</span>
<lb n="1075"/><span>caithte iad.  Tá sé ínnsighthe de dhó is de thrí di féin is</span>
<lb n="1076"/><span>do dhaoine nách í go bhfuil suas le trí milleóin airgid</span>
<lb n="1077"/><span>'á dhíol sa mbreis ag muintir na hÉireann gach bliadhain.</span>
<lb n="1078"/><span>Má innistear, 'sé an t-oideas a thugtar dúinn:  “Is</span>
<lb n="1079"/><span>truagh liom bhur gcás, acht is ceanamhla bheidh sibh ar an</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="1080"/><p><span>ndlighe beagán d'fhulag.”  Abarthar an méid sin sar</span>
<lb n="1081"/><span>a mbíonn sé d'uain againn a rádh gur cheart aisioc a</span>
<lb n="1082"/><span>dhéanamh ar chuid de chun cuanta na tíre d'fheabhasughadh,</span>
<lb n="1083"/><span>chun tighthe sláinteamhla 'dhéanamh do lucht galair is</span>
<lb n="1084"/><span>breoidhteachta is chun bádaibh is líonta do cheannach do</span>
<lb n="1085"/><span>iascairí atá ag imtheacht 'na slaodaibh thar muir.</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>S. — Is cuimhin liom go mbíodh leagha, dochtúirí agus</span>
<lb n="1088"/><span>daoine éifeachtamhla eile bliadhanta ó shoin, ó mhaidean</span>
<lb n="1089"/><span>go hoidhche 's ó fhíoghar lae go lá a d'iarraidh a dhéanamh</span>
<lb n="1090"/><span>amach cad ba bhun le haeibh teinne (galar na n-aebh),</span>
<lb n="1091"/><span>neamhmeabhair agus eagantacht.  Do bhíodh a bharamhail</span>
<lb n="1092"/><span>féin ag gach n-aon aca 's is annamh a bhíodh aon bheirt</span>
<lb n="1093"/><span>aca ar an aigne gcéadna.  Do thug duine den aicme</span>
<lb n="1094"/><span>go háirithe baramhail agus solaoid léi .i. go rabhadar</span>
<lb n="1095"/><span>daoine acmhuinneacha meanmnacha sláinteamhla na dúithche</span>
<lb n="1096"/><span>ag imtheacht thar sáile 'na scaothaibh fé mar a thagann na</span>
<lb n="1097"/><span>druide, is dá bhárr, go raibh gach dream dá raibh ag</span>
<lb n="1098"/><span>teacht 'na ndiaidh ag dol, ní hamháin “i mine 's i</span>
<lb n="1099"/><span>mbréaghaighe” acht i laigeacht 's i bhfainneacht i gcorp,</span>
<lb n="1100"/><span>i n-aigne, 's i n-éirim.  Sin í an bharamhail go dtabharfainn-</span>
<lb n="1101"/><span>se an toradh uirthi.  Árd-chíos, droch-thighthe 'gus droch-</span>
<lb n="1102"/><span>eiligear na hoideasaí bhí 'á dtabhairt don mhuintir a</span>
<lb n="1103"/><span>bhí ag meathlughadh ar a' gcuma san.  Iongnadh 's allthacht</span>
<lb n="1104"/><span>atá ar a' bhFear Inid 's ar a' mBaintighearnain (mar</span>
<lb n="1105"/><span>'dh eadh) cad 'imthigh i n-ao' chor ar mhuintir a fuair an</span>
<lb n="1106"/><span>ainm a fuaireadar aimsir na nGéanna Fiadhaine is go</span>
<lb n="1107"/><span>ceann a bhfad 'na dhiaidh.</span></p>
<lb n="1108"/>
<lb n="1109"/><p><span>D. — Glacaidís bog feasda sinn.  Tá fear ár</span>
<lb n="1110"/><span>leigheasta ar fagháil i ndeire na dála.  Tá Liam Ua</span>
<lb n="1111"/><span>Briain feisire ag imtheacht ar fuaid na dúithche is bórd</span>
<lb n="1112"/><span>rotha an áidh ar a dhrom aige.  Ní'l dath fén ngréin ná</span>
<lb n="1113"/><span>fuil ar a chlúdach is ní'l áit sa ríoghacht ná himireann</span>
<lb n="1114"/><span>sé cluiche air.  Ní mar ba ghnáth leis na ragamálaidhthe</span>
<lb n="1115"/><span>eile a mbórd a shocrughadh a shocruigheann Liam a bhórd.</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1116"/><p><span>Ní headh go deimhin.  'Dir aer is talamh ar stáitse</span>
<lb n="1117"/><span>fhunascamhail a cheartuigheann sé é, is dá mbeadh sé ag</span>
<lb n="1118"/><span>casadh an bharraigh go Lá Philib a' Chleite do thagfadh a ghob</span>
<lb n="1119"/><span>ar theorainn éigin dá ioldathannaibh.  “Is iongantaighe</span>
<lb n="1120"/><span>de bhórd go mór é seo,” adeir sé, “ná an lampa úd</span>
<lb n="1121"/><span>a bhí ag Aladdin, mar ní bhfaghadh aon'ne aon ní de bhárr</span>
<lb n="1122"/><span>an lampa acht an té go ráineoghadh sé 'na sheilbh.  Ní mar</span>
<lb n="1123"/><span>sin do so, is me féin an draoidheadóir is ní'l agam acht</span>
<lb n="1124"/><span>sméid ar a' sluagh nuair a bhaileoghaid siad 'na thimcheall</span>
<lb n="1125"/><span>is nuair a gheobhaid siad leigheas ar a gceasnuighthe.  Do</span>
<lb n="1126"/><span>chailleas a lán roime seo,” adeir sé, “de bhárr</span>
<lb n="1127"/><span>m'amadántamhlachta féin .i. ag cúinníbh sráideanna</span>
<lb n="1128"/><span>'s i bhfuinneogaibh tighthibh ósda do chuirinn 'na sheasamh</span>
<lb n="1129"/><span>é.  Acht tagann ciall le haois is ciall cheannaighthe dómh-</span>
<lb n="1130"/><span>sa 'seadh í.  Badh mhaith a' scéal d'Éire is d'fhearantas</span>
<lb n="1131"/><span>Fódla an lá 'rugadh mise, adhbhar do bheadh bochtánaibh</span>
<lb n="1132"/><span>na tíre uile gan radharc 'fhagháil go bráthach ar scéimh</span>
<lb n="1133"/><span>ainglidhe na huasal-mhná Abardín mara mbeadh an</span>
<lb n="1134"/><span>leagadh 'tá 'ci féin is ag uaislibh na tíre liom.  “Féach,”</span>
<lb n="1135"/><span>adeir sí, “mar a ghoilim le gol is mar a gháirim le</span>
<lb n="1136"/><span>gáire na ndaoine mbocht.”  “Féach,” adeir na tighearnaidhe</span>
<lb n="1137"/><span>talmhan, “mar a dhíolamair ár sealbhachaistí (geall</span>
<lb n="1138"/><span>leis ar amhrán) i gCorcaigh, mór-mhór le corp báidheamh-</span>
<lb n="1139"/><span>lachta don fhear áluinn iúd Liam Ua Briain.  Chun na</span>
<lb n="1140"/><span>fírinne 'innsint,” adeirid siad, “níor cheapamair gur</span>
<lb n="1141"/><span>mar mhaithe linn a bhí sé, acht is soiléis do chách go raibh</span>
<lb n="1142"/><span>éagcóir againn 'á chur air, adhbhar ní'l focal a labhrann</span>
<lb n="1143"/><span>sé ná féachaint dá dtugann sé ná tabharfá fé ndeara</span>
<lb n="1144"/><span>gean dúinn ionnta.  ‘B'fhéidir,’ adeir sé, ‘gur</span>
<lb n="1145"/><span>dhóil leis a' sluagh gur scaothaireacht nó ráiméis an</span>
<lb n="1146"/><span>t-aighneas so?  Acht cá bhfaghaidís intleacht i bplaosc</span>
<lb n="1147"/><span>nó éifeacht i gcloigeann chun ceisteanna aimhréidhtighthe</span>
<lb n="1148"/><span>na ríoghachta so do tháthadh as a chéile 's an tsrathar a chur</span>
<lb n="1149"/><span>ar a' gcapall gcóir?  Srathar na haindeise 'tá curtha,’”</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1150"/><p><span>'deir sé, ‘d'ualach ar na trí ríoghachtaibh le saor-chead</span>
<lb n="1151"/><span>Éireannach is le claontacht Sacsonach.’”</span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>S. — Tá rádh 'ca i n-aghaidh gach ceiste chuirtear ortha</span>
<lb n="1154"/><span>i bhFeis na Sacson fé láthair .i. “Fan le haimsir.”  An</span>
<lb n="1155"/><span>aimsir a thabharfaidh scéala dhúinne leis ceoca 'sé Liam</span>
<lb n="1156"/><span>Ua Briain nó Seán 'ach Réamoinn atá ag innsint na</span>
<lb n="1157"/><span>fírinne i dtaobh na cánaigheachta atá 'á chur orainn anois.</span>
<lb n="1158"/><span>Deir Liam gur bh'fheárr an cháin a chur ar earraíbh iasachta</span>
<lb n="1159"/><span>is deir Seán gur bh'fheárr piginn a' ghloine 'chur ar uisce</span>
<lb n="1160"/><span>beatha, ar lionntaibh (dubh agus ruadh) 's ar shóghaltaisíbh</span>
<lb n="1161"/><span>eile.  Ní áirigheann sé an tobac i n-ao' chor, mar is</span>
<lb n="1162"/><span>féidir leis na mór-mhaithibh seo dol san Iodáil nó go tír</span>
<lb n="1163"/><span>éigin iasachta eile is lón d'fhílltíníbh is de chaistíníbh a</span>
<lb n="1164"/><span>thabhairt leo ar bheagán díolaidheachta.  Téanam a bhaile</span>
<lb n="1165"/><span>'nois, a Dhonnchadh, is go n-éirighidh a bhóthar le gach n-aon.</span></p>
<lb n="1166"/>
<lb n="1167"/><p><span>D. — Go bhfreagraidh Dia thu, a Sheáin ghrádhmhair.</span></p>
<lb n="1168"/>
<lb n="1169"/><p><span>AN TRÍOMHADH LÁ.</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>(Ag teangmháil ar a chéile 'mbáireach):</span></p>
<lb n="1172"/>
<lb n="1173"/><p><span>D. — Dubhruighis indé gur theastuigh ón mBrianach Ciste</span>
<lb n="1174"/><span>Shacsona d'aithlíonadh le cáin ar earraíbh iasachta, 's an</span>
<lb n="1175"/><span>tír seo 'fhágaint ag díol na seana-cháine.  'Sé “buail</span>
<lb n="1176"/><span>sa tóin é is seachain sa cheann é.”  Dá ndaoirseoghfidhe</span>
<lb n="1177"/><span>téi 'gus siúcaire cad a dhéanfadh na daoine bochta?</span>
<lb n="1178"/><span>Ní'l bainne ná bleachtas ag daoine bochta na gcathrach</span>
<lb n="1179"/><span>is dá bhárr caithfidh siad an téi do cheannach.  Nár</span>
<lb n="1180"/><span>bh'fhusa go mór an cháin a chur ar shóghaltaisíbh na</span>
<lb n="1181"/><span>ndaoine saidhbhire ná ar an earra 'tá fíor-riachtanach?</span></p>
<lb n="1182"/>
<lb n="1183"/><p><span>S. — Do b'fhusa go mór.  Tá daoine go flúirseach ar</span>
<lb n="1184"/><span>a' saoghal nár ól gal tobac is nár dhiúg gloine fuisgí</span>
<lb n="1185"/><span>riamh ná ní lugha ná bhraithid siad a easnamh.  Ní'l aon'ne</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1186"/><p><span>ar a' saoghal a mhairfidh gan téi nó bainne.  Is don té</span>
<lb n="1187"/><span>ólann an fuisgí is fusa an téi 'cheannach is ní bhraitheann</span>
<lb n="1188"/><span>sé truime na cáine peoca ar téi nó ar bhiotáille a</span>
<lb n="1189"/><span>chuirfear í.</span></p>
<lb n="1190"/>
<lb n="1191"/><p><span>D. — Go raibh maith aged' thuairim, a Sheáin!  Cad é an</span>
<lb n="1192"/><span>scéal ag an sclábhaidhe oibrigheann ar lag-phádh?  Má</span>
<lb n="1193"/><span>chaitheann sé coróin sa tseachtmhain ar thobac 's ar dhigh</span>
<lb n="1194"/><span>an mór é an fearrasbárr?  Ní chlúdóghadh an fearrasbárr</span>
<lb n="1195"/><span>a bhaill bheatha 'bhfochair a chuirp a chothabháil.  Má</span>
<lb n="1196"/><span>ráinigheann leis bean agus clann a bheith aige — rud</span>
<lb n="1197"/><span>gur minicí bhíonn ná ná bíonn — cad a dhéanfaidh sé?</span>
<lb n="1198"/><span>Déanfaidh sé bheith go haindeis.</span></p>
<lb n="1199"/>
<lb n="1200"/><p><span>S. — 'Chonách san air féin is ar a leithéid eile chaitheann</span>
<lb n="1201"/><span>a gcuid airgid ar an iomad de!  Is cuma ceoca saidhbhir</span>
<lb n="1202"/><span>nó daidhbhir iad ní dheineann an iomad de seirbhís — do</span>
<lb n="1203"/><span>chorp ná d'anam.  Do b'é an rud badh chóra do gach n-aon</span>
<lb n="1204"/><span>aca 'dhéanamh ná, nuair a cuireadh an t-árdughadh ortha,</span>
<lb n="1205"/><span>éirighe béal na gclár as fhuisgí 's as thobac.  Níor</span>
<lb n="1206"/><span>dheineadar, acht is amhlaidh 'mhéaduigh a ndúil ionnta</span>
<lb n="1207"/><span>nuair a daoirsigheadh ortha iad.  Sidé seana-theist an</span>
<lb n="1208"/><span>Éireannaigh.  Cuir i gcoinne aon ní 'thabhairt do is</span>
<lb n="1209"/><span>éireoghaidh eiteallach do; acht bí ag sínseamh aon ní</span>
<lb n="1210"/><span>air is ní thabharfaidh sé toradh an truím air.</span></p>
<lb n="1211"/>
<lb n="1212"/><p><span>D. — Is maith a' comhairleach ar do bhéal thu.  Mara</span>
<lb n="1213"/><span>n-óiltí fuisgí is mara ndóightí tobac cá bhfaighfidhe an</span>
<lb n="1214"/><span>t-airgead chun cabhlach de Dhúbhshlánuighthe do chur ar</span>
<lb n="1215"/><span>poll?  Cá bhfaighfidhe airgead chun coróin ghléigeal sa</span>
<lb n="1216"/><span>tseachtmhain a thabhairt do shean-daoine na ríoghachta?</span>
<lb n="1217"/><span>Leogann an Gearmánach air féin a bheith “dásach</span>
<lb n="1218"/><span>dólásach go leor,” acht tá “súil le breith” aige ar nós</span>
<lb n="1219"/><span>an chearrthabhaigh.  Cad air go bhfuil sé ag faire, an</span>
<lb n="1220"/><span>dóil leat?  Tá, a bhuachaill, súil aige breith ag míogarnaigh</span>
<lb n="1221"/><span>nó 'na suan ar Shacsona.  Ní dhéanfadh sé an gnó dho</span>
<lb n="1222"/><span>séiltheánaibh a ghearradh chun aithghiorra na mara dá loingeas</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1223"/><p><span>gan inneallaibh eiteallta 'dhéanamh i dtreo go mbeadh</span>
<lb n="1224"/><span>súil anuas aige orainn ar nós fhir na gealaighe.  Ní</span>
<lb n="1225"/><span>chun báistighe ná chun teasa do sheadadh 'nuas chughainn</span>
<lb n="1226"/><span>atá sé ag cama-sheolthóireacht as ár gcionn.  Ní headh</span>
<lb n="1227"/><span>go deimhin, ná chun a bheith ag faire ar mhór-réim na</span>
<lb n="1228"/><span>réalthaibh earballacha.  Tá a mhalairt d'éirim go léir</span>
<lb n="1229"/><span>aige is 'sí éirim í ná cith de shliogánaibh pléasctha do</span>
<lb n="1230"/><span>scaoileadh anuas chughainn má chamaimíd an deatach air.</span>
<lb n="1231"/><span>Do mharbhuigheadh Cúchulainn na héanlaithe ba láidre</span>
<lb n="1232"/><span>'gus ba mheanmnaighe le neart an urchair do chaitheadh</span>
<lb n="1233"/><span>sé as a chrann tsiubhail.  Ní gádh dham a rádh go marbhuigheadh</span>
<lb n="1234"/><span>sé daoine leis an úirlis gcéadna, mar is fusa duine</span>
<lb n="1235"/><span>'mharbhadh ná éan.  N'fhéadfadh an crann tsiubhail a</span>
<lb n="1236"/><span>mharbhadh acht duine leis an t-aon urchar, acht do mharbhóchadh</span>
<lb n="1237"/><span>sliogán pléasctha sluagh daoine.  Do dhéanfadh sé</span>
<lb n="1238"/><span>blodhtracha de chaisleánaibh is de phórtaibh dá dhaingne,</span>
<lb n="1239"/><span>cómh maith le daoine 'mharbhadh.  Dá mbeadh aon mhí-ádh</span>
<lb n="1240"/><span>go bhfaghaidís an lámh uachtair ar Shacsona cad a</span>
<lb n="1241"/><span>dhéanfaimís-na?  Do dhéanfaimís a bheith go haindeis,</span>
<lb n="1242"/><span>a mhic-Ó.  Ar an adhbhar san níor cheart dúinn an beagán</span>
<lb n="1243"/><span>a dhíolaimíd a mhaoidheamh ar ár gcosantóir is ar ár</span>
<lb n="1244"/><span>gcara!</span></p>
<lb n="1245"/>
<lb n="1246"/><p><span>S. — Tá roth déanta 'gat dem cheann ag éisteacht let</span>
<lb n="1247"/><span>chuid fiannaidheachta.  Bolgán béic gurab ainm do</span>
<lb n="1248"/><span>Blatchford, Sacsonach tinntidhe, do thug an méid sin</span>
<lb n="1249"/><span>teagaisc duit.  Is ionann Blatchford le bladarálaidhe</span>
<lb n="1250"/><span>is tá gaoth mhór go leor séidte aige-sean le trí nó</span>
<lb n="1251"/><span>ceathair de bhliadhantaibh.  Nách baoth agus nach tréith</span>
<lb n="1252"/><span>atá na Sacsonaigh chun 'leogaint do-s na Gearmánachaibh</span>
<lb n="1253"/><span>éirighe 'n-áirde ortha?  Ní'l focal d'ár labhair Blatchford</span>
<lb n="1254"/><span>ná líne d'ár scríbh sé ná fuil sáruighthe ag ceannaibh</span>
<lb n="1255"/><span>urraid Shacsona.  Gan amhras tugaid siad árd-mholadh</span>
<lb n="1256"/><span>dho i dtaobh a thír-ghrádhthacht is a dhíograis, acht ar an am</span>
<lb n="1257"/><span>gcéadna deirid siad gur eagla gan adhbhar atá air.</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1258"/><p><span>Tá longaibh aeir is mara ag Sacsona cómh maith is tá ag</span>
<lb n="1259"/><span>an nGearmáin is daoine cómh toiltheanach ar iad a</span>
<lb n="1260"/><span>bhórdadh 's ar throid ionnta, adeirid siad.  An dóil le</span>
<lb n="1261"/><span>haon'ne go gcuirfidís a gcluasa 'na gcodladh ar</span>
<lb n="1262"/><span>mhuintir Shacsona dá mbadh dhóil leo go mbeidís i</span>
<lb n="1263"/><span>gcontabhairt?  Ní fada ó dubhairt Asquith go raibh</span>
<lb n="1264"/><span>a leithéid seo de chomhlucht i mbaois na hóige 's a</span>
<lb n="1265"/><span>leithéid siúd de chomhlucht ag fagháil a bhfiacal — díreach</span>
<lb n="1266"/><span>mar dá mbadh naoidheanáin iad — is iad uile go léir “i</span>
<lb n="1267"/><span>bhfuirim chun siubhail.”  Acht airiú, cad é sin mar</span>
<lb n="1268"/><span>fhógairt ar an gclár san thall?  Bás an ríogh!  Indiu</span>
<lb n="1269"/><span>an Aoine, 's is minic a chuala gur bh'é “bás Aoine,</span>
<lb n="1270"/><span>tíodhlacan Sathairn, is guidhe Domhnaigh” an bás is feárr</span>
<lb n="1271"/><span>a fuair duine riamh.  Do b'é an rí ba charadamhla d'Éire</span>
<lb n="1272"/><span>é d'ár shuidh ar a' gCoróin le-s na ciantaibh.</span></p>
<lb n="1273"/>
<lb n="1274"/><p><span>D. — Tíodhlacan Sathairn is mar sin dóibh.  Ní</span>
<lb n="1275"/><span>thíodhlacóghfar an rí go ceann coidhcís ó 'ndiu 's is</span>
<lb n="1276"/><span>corónta an scéal fé'n am go mbeidh sé 'á chur síos san</span>
<lb n="1277"/><span>uaigh go mbeidh réilthín an earbaill le feiscint ar a'</span>
<lb n="1278"/><span>spéir, má's creidithe dhúinn cad adeir réigheadóirí 'gus</span>
<lb n="1279"/><span>lucht páipéar.  Dubhart an lá eile leat ná feacathas</span>
<lb n="1280"/><span>“réalt mongach,” mar a tugtí air, acht le droch-thuar</span>
<lb n="1281"/><span>éigin.  Droch-thuar do Shacsona do b' eadh a dteacht an</span>
<lb n="1282"/><span>bhliadhain seo, mar ní'l aon ní is dearbhthaighe ná gur bh'iad</span>
<lb n="1283"/><span>ba bhun le bás an ríogh.  Go deimhin féin, ní haon deise</span>
<lb n="1284"/><span>do'n domhan mhór a bhás.  D'réir na n-ollmhuighthe atá</span>
<lb n="1285"/><span>déanta ag náisiúnaibh fé láthair i gcóir cogaidh do</span>
<lb n="1286"/><span>dhísceoghaidís a chéile i ngearracht aimsire dá mbeadh</span>
<lb n="1287"/><span>sé de mhí-ádh go dtéighidís 'na bhun.  Níor theasduigh ár</span>
<lb n="1288"/><span>ná éirleach ón seachtmhadh hÉadhmonn, 's is 'na thaobh so</span>
<lb n="1289"/><span>is mó braithfar amuich é.  Go dtugaidh Dia mór toradh</span>
<lb n="1290"/><span>a saothair do lucht síothchána an domhain.</span>
<lb n="1291"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1292"/><p><span>AN CEATHRAMHADH COMHRÁDH.</span></p>
<lb n="1293"/>
<lb n="1294"/><p><span>(Ag teangamháil ar a chéile i gceann a' choidhcís):</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>S. — Is dócha, a Dhonnchadh, ná feacathas leithéid an</span>
<lb n="1297"/><span>chruinnighthe 'tá i Lúnndain ó thúis a' domhain.  Tá rí gach</span>
<lb n="1298"/><span>náisiúin ann acht rí bheithearaibh na Rúise.  Tá prionnsaidhe</span>
<lb n="1299"/><span>go flúirseach ann agus teachtairidhe ó náisiúnaibh gan</span>
<lb n="1300"/><span>sighthe.  Onóir a thiosáint don rígh 'tá imthighthe ar shlighe</span>
<lb n="1301"/><span>na fírinne do spriuc gach duine 'ca teacht go Lúnndain</span>
<lb n="1302"/><span>chun na sochraide.  Do thoileoghainn féin lem béal a</span>
<lb n="1303"/><span>chimeád ó'n bhfírinne ghlain a rádh fé láthair, acht ní thoileo-</span>
<lb n="1304"/><span>ghainn le teachtairidhe 'dhol ó Éirinn anonn chun na sochraide.</span>
<lb n="1305"/><span>Do b'an-fhuiriste dho focal maith a rádh nó geallamhaint</span>
<lb n="1306"/><span>a thabhairt d'Éireannachaibh — i gcogar nó i nguth árd</span>
<lb n="1307"/><span>— an lá bhí sé ag glacadh na coróineach go mbeadh sé 'na</span>
<lb n="1308"/><span>chara dhóibh nó go mbeadh báidh aige leo.  In' inead san</span>
<lb n="1309"/><span>is amhlaidh 'dubhairt sé gur paca de phágánachaibh ab' eadh</span>
<lb n="1310"/><span>furmhór muintire an oileáin seo 'gus lucht a gcómhchreidimh.</span>
<lb n="1311"/><span>Acht níor bh'é féin a chúm an abairt is dá bhárr scaoilfead</span>
<lb n="1312"/><span>thorm é.</span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>D. — Ní haon mhaitheas duit-se ná dómh-sa cad adéar-</span>
<lb n="1315"/><span>faimíd 'na thaobh, ní'l slat sméirlice sa chathair nár</span>
<lb n="1316"/><span>ceannuigheadh mar chómhartha cómhbhróin.  Níl giobal</span>
<lb n="1317"/><span>éadaigh dhuibh — pé áit a deineadh é — ná fuil ceannuighthe</span>
<lb n="1318"/><span>ar an aisde gcéadna.  Acht ní haon mhaitheas do dhuine</span>
<lb n="1319"/><span>leanamhaint ar a' gceist seo, do gheobhaimís adhbhar</span>
<lb n="1320"/><span>cainte go ceann ráithe 'na thaobh agus ní bheadh sé</span>
<lb n="1321"/><span>críochnuighthe an uair sin leis.  Tá aon ní 'mháin ana-</span>
<lb n="1322"/><span>shoiléis go háirithe, .i. ná beidh easbadh righte orainn.</span>
<lb n="1323"/><span>Féach an dúthracht le n-ar léigheadh fógarthaí oidhreachta</span>
<lb n="1324"/><span>an ríogh nuaidh.  Dá nguidheadh na léightheoirí chómh</span>
<lb n="1325"/><span>dúthrachtach ar son a n-anama féin is ghuidheadar chun</span>
<lb n="1326"/><span>Dé (céad moladh leis) saoghal fada sonasmhar a thabhairt</span>
<lb n="1327"/><span>don chúigeamhadh Seoirse badh dhiaguidhthe na daoine iad.</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1328"/><p><span>“Ar mhaithe leis féin a dheineann an cat crónán”</span>
<lb n="1329"/><span>adeirtear.  Ar mhaithe leo féin atáid siad so leis ag</span>
<lb n="1330"/><span>borradh le hómós is le díliseacht don rígh.  Dá gcailltí</span>
<lb n="1331"/><span>ceann aca gach aon bhliadhain do bheadh an riocht céadna</span>
<lb n="1332"/><span>ortha ag umhlughadh go talamh don ríoghdhamhna.</span></p>
<lb n="1333"/>
<lb n="1334"/><p><span>S. — N' fheacathas réilthín an earbaill mar a fógruigheadh</span>
<lb n="1335"/><span>dúinn.  D'réir deamhraimh is amhlaidh chuir sé éicliops</span>
<lb n="1336"/><span>ar dhaoine is mór-mhór ar réigheadóirí.  Acht is dócha gur'b</span>
<lb n="1337"/><span>amhlaidh leig na tóirneacha 'gus na splanncacha é, mar</span>
<lb n="1338"/><span>do thugadar lán-tseachtmhain ag soillsiughadh 's ag dár-</span>
<lb n="1339"/><span>lámhach ó Shionainn go Life.  Nó b'fhéidir, fé mar</span>
<lb n="1340"/><span>“umhluigheadh an ghealach le grádh” do “bhean dubh a'</span>
<lb n="1341"/><span>ghleanna,” gur amhlaidh chúl sé chun deiridh mar onóir do</span>
<lb n="1342"/><span>rígh Seoirse!  Dá ndeineadh, is go dtógadh sé na thuar</span>
<lb n="1343"/><span>maitheasa é, badh chóir go mbogfadh sé an t-ama de</span>
<lb n="1344"/><span>mhuintir na hÉireann.</span></p>
<lb n="1345"/>
<lb n="1346"/><p><span>D. — “Is mór as a gcuimhnigheann an té bhíonn díomhaoin”</span>
<lb n="1347"/><span>adeirthear, 's is sin é an cuimhneamh is aite 'chuala 'á</span>
<lb n="1348"/><span>dhéanamh ag aon'ne le fada.  Ní hÉ Rí na nDúl a chuir</span>
<lb n="1349"/><span>chun deiridh é?  Ó, ní hÉ, acht le grádh do rígh Seoirse</span>
<lb n="1350"/><span>d'fholuigh sé é féin!  Tá daoine ar fuaid na hIúróipe</span>
<lb n="1351"/><span>ná tabharfadh toradh an tsalachair atá ar bhonnaibh a mbróga</span>
<lb n="1352"/><span>ar aon rígh, is dá mbeadh sé de mhí-ádh ort go gcloisfeadh</span>
<lb n="1353"/><span>duine 'ca ag rádh na cainte sin thu do chaitheadh sé</span>
<lb n="1354"/><span>pléascán leat a chuirfeadh do chorp ag feaduigheal san</span>
<lb n="1355"/><span>aer is t'anam ar loirg an réilthín.  Ní móide gur</span>
<lb n="1356"/><span>bh'fhearra dhuit rud 'imtheochadh ort mar dá bhfaghthá greim</span>
<lb n="1357"/><span>ar earball nó ar mhuing air, níor dhóichidhe sgéal de ná</span>
<lb n="1358"/><span>go dtógfadh sé ar neamh thu!</span></p>
<lb n="1359"/>
<lb n="1360"/><p><span>S. — Labhrann daoine ar uairibh an fhírinne ghlan gan</span>
<lb n="1361"/><span>choinne leo féin.  'Sa treo 'na labhrann tusa ar mhéir-</span>
<lb n="1362"/><span>leachaibh na hIúróipe 's ar a ngníomhartha ní déarfainn</span>
<lb n="1363"/><span>ná go bhfuil leagadh mór agat leo.  Tá súil agam-sa</span>
<lb n="1364"/><span>bás 'fhagháil ar mo leabaidh is m'aithrighe 'dhéanamh le Dia</span>
<lb n="1365"/><span>le toil A mhór-ghrástaibh.</span>
<lb n="1366"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1367"/><p><span>D. — Admhuighim go ndeinid.  Tá sí ráidhte 'gat féin, cé</span>
<lb n="1368"/><span>gur dócha ná hadmhóghair é.  Dubhart an lá eile leat go</span>
<lb n="1369"/><span>rabhais ag tuitim go tiugh chun aoise, is féach mar 'tá an</span>
<lb n="1370"/><span>aithrighe ag déanamh buabail duit.  Ná tiosáineann so</span>
<lb n="1371"/><span>go rabhais ag folach na fírinne orm.  Ní horm amháin</span>
<lb n="1372"/><span>a bhís 'á folach is dá bhárr tá gádh le haithrighe 'gat.  Do</span>
<lb n="1373"/><span>b'fhéarr liom an té 'bhuailfeadh trasna an bhéil me ná</span>
<lb n="1374"/><span>duine bréagach.  Acht sar a dtéighmíd níosa shia is sar a</span>
<lb n="1375"/><span>gcaillimís cuimhne air, a' bhfeacaidhis leitir Thomáis Uí</span>
<lb n="1376"/><span>Dhomhnaill feisire i bpáipéar an lae 'ndé i dtaobh an</span>
<lb n="1377"/><span>Mheadhoin-oideachais?</span></p>
<lb n="1378"/>
<lb n="1379"/><p><span>S. — Do chonnac, acht má chonnac féin cad tá le rádh</span>
<lb n="1380"/><span>againn?</span></p>
<lb n="1381"/>
<lb n="1382"/><p><span>D. — Ní'l seoid, mar ní haon mhaitheas dúinn a bheith</span>
<lb n="1383"/><span>ag foillsiughadh ár ngearánta.  Acht 'sé an áit go bhfuil</span>
<lb n="1384"/><span>an crádh croidhe go bhfuil daoine foghlumtha timcheall</span>
<lb n="1385"/><span>orainn a chuirfeadh méar it shúil dá ndéanfá go bhfuil</span>
<lb n="1386"/><span>aon chúis ghearáin againn.  Tá lán cléibh d'airgead ag an</span>
<lb n="1387"/><span>mBreatain mBig is ag a deirbhshír mhóir is ag an Albain</span>
<lb n="1388"/><span>'á fhagháil eatortha chun léighinn a thabhairt d'aosógaibh</span>
<lb n="1389"/><span>na tíre, fireann is boineann.  Dia linn! nach mór an</span>
<lb n="1390"/><span>sciúirse ar thír é go gcaithfidh sí í féin 'fholmhughadh chun</span>
<lb n="1391"/><span>tíortha eile 'chothabháil is a theagasc!  Nách áluinn an</span>
<lb n="1392"/><span>t-oideas a thabhairt d'athair dol is é féin a shéadadh le</span>
<lb n="1393"/><span>fuisgí chun a chlainne do theagasc?  Nach gleoite an</span>
<lb n="1394"/><span>tslighe chun táille scoile do dhíol é?  Is dá dtagadh</span>
<lb n="1395"/><span>daichead míle de dheoraidhthibh na hÉireann is de phúnn-</span>
<lb n="1396"/><span>cánaibh go tír a ndúthchais i mbliadhna is go riaraidís</span>
<lb n="1397"/><span>beagán de phúinsiúnaibh fuisgí ar fuaid na tíre — fé</span>
<lb n="1398"/><span>mar is gnáthach leo 'dhéanamh — nách ar ár gcomharsa Seán</span>
<lb n="1399"/><span>a bheadh an t-áthas?  Do bheadh áthas air i n-éaghmuis an</span>
<lb n="1400"/><span>áthais a bhíonn orainne, ámhthach.  “Á!” adéarfadh sé,</span>
<lb n="1401"/><span>“nách glic na buachaillí iad muintir na hÉireann?  Féach</span>
<lb n="1402"/><span>an t-iomlán airgid a dhíolaid siad ar fhuisgí 's annsan</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1403"/><p><span>a leogaint ortha linne gur sinn atá 'á gcreachadh!  Tá</span>
<lb n="1404"/><span>talmhaintí saora (ró-shaor) fachta 'ca trí n-ár ndlighthe-na</span>
<lb n="1405"/><span>is 'chonách orainne nár fhág mar a bhíodar iad! — ní bheidís</span>
<lb n="1406"/><span>ag damhas le teasbach mar atáid mara mbeadh ár</span>
<lb n="1407"/><span>n-amadántamhlacht-na.  Féach an tiomáint atá ar</span>
<lb n="1408"/><span>bhulánaibh is ar chaoirigh 'ca is ár gcosantóirí na</span>
<lb n="1409"/><span>síothmhaoraibh bochta tnáithte marbh gan chodladh gan suan</span>
<lb n="1410"/><span>ag faire ar a ndroch-ghníomhartha.  Féach cad a dheineadar</span>
<lb n="1411"/><span>le n-ár dteanntóir Tighearna Bhaile na hAise!  Féach</span>
<lb n="1412"/><span>ar an ndreach atá ar Thighearna Chloinne Riocaird trí</span>
<lb n="1413"/><span>n-a bheith cimeádtha i n-uisce bheirbhthe 'ca ar feadh a</span>
<lb n="1414"/><span>shaoghail!  Tá daith na liaithe-buidhe ar an nduine mbocht</span>
<lb n="1415"/><span>is é cromtha go talamh.  N' fheacaidh sé a thionótaidhthe</span>
<lb n="1416"/><span>acht an t-aon uair riamh le corp scamhraidh dol 'na</span>
<lb n="1417"/><span>measc.”  Féach nó fan ag éisteacht le Seán ar a' gcuma</span>
<lb n="1418"/><span>so is do thabharfá an leabhar ar do bhéal — mara mbeadh</span>
<lb n="1419"/><span>a mhalairt d'fhios agat — gur bh' í an fhírinne ghlan a bhí</span>
<lb n="1420"/><span>'ge.</span></p>
<lb n="1421"/>
<lb n="1422"/><p><span>S. — Do chuirfá teinneas cinn ar chomhnaidhtheoir dhílis</span>
<lb n="1423"/><span>a bheith ag éisteacht leat.  Dá labhradh lucht féaránach na</span>
<lb n="1424"/><span>leirgí — a cheannuigheann 'dir bhulán is chaoira go daor</span>
<lb n="1425"/><span>iad — cad adéarfaidís i dtaobh ruaige an eallaigh?  Ná</span>
<lb n="1426"/><span>déarfaidís go bhfuil fuireach leanamhnaighthe Mháire Nic</span>
<lb n="1427"/><span>Guidhir ag imtheacht coitcheann 'sa tír seo?  Do dhéar-</span>
<lb n="1428"/><span>faidís, 's do bheadh iomlán a' cheirt aca.  Ná fuil sé</span>
<lb n="1429"/><span>soiléis go leor, nuair a thiomáinfar 'trí nó 'ceathair de</span>
<lb n="1430"/><span>mhíltibh bulán a bhí 'na luighe go sásta ag cogaint a</span>
<lb n="1431"/><span>gcíorach, go gcaillfid siad feoil is geir?  Féach a'</span>
<lb n="1432"/><span>fuirseadh 's a' réabadh bhíonn aca ag dol go haonach, acht</span>
<lb n="1433"/><span>ní'l annsan acht neamhní 'gcomórtas leis an umshaothar</span>
<lb n="1434"/><span>a bhíonn ortha nuair a bhíonn an tsail chneis 'á baint asta</span>
<lb n="1435"/><span>ag coll na méirleach.  Ní haon deise — duit-se ná</span>
<lb n="1436"/><span>dómh-sa — a leithéid seo 'bheith amhlaidh.  Dá mbeadh feoil</span>
<lb n="1437"/><span>iomadamhail 'sa chathair seo do gheobhaimís saor í, acht ní'l</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1438"/><p><span>sí iomadamhail de bhárr na hanaithe 'tá curtha ar</span>
<lb n="1439"/><span>ghráiséaraibh na hÉireann.  Teighre go dtí an margadh</span>
<lb n="1440"/><span>is cad a chífir?  Chífhir feoil reoidhte Americá ann.</span>
<lb n="1441"/><span>Chífir ar an nós gcéadna bagún úr-ílte ann.  Acht</span>
<lb n="1442"/><span>cad é an saghas bagúin é, ámhthach?  'Neosfad-sa san duit:</span>
<lb n="1443"/><span>Bagún gur deá'rataighe le blunog é ná le feoil.</span>
<lb n="1444"/><span>Triail ruainne dhe 'ithe is cad é an blas a gheobhaidh tú</span>
<lb n="1445"/><span>air?  Gheobhair blas na gallúnaighe 's is oireamhnaighe do</span>
<lb n="1446"/><span>ghadhar nó do chath é ná do dhaoine.  Fiagaidhthe bhí 'sa</span>
<lb n="1447"/><span>tseana-shaoghal i nÉirinn.  Gáirtheoirí do dhúiseoghadh</span>
<lb n="1448"/><span>“ba bodhra as choillte” 'tá i nÉirinn indiu.  Droch-</span>
<lb n="1449"/><span>Éireannach péanach (mar 'dh eadh) iseadh an tÉireannach</span>
<lb n="1450"/><span>a lochtuigheann an obair seo, acht tá oiread cirt aige í</span>
<lb n="1451"/><span>'lochtughadh is atá ag aon'ne eile í 'mholadh.  Abair go</span>
<lb n="1452"/><span>raibh capall ráis ag an té lochtuigheann í, cad a dhéanfadh</span>
<lb n="1453"/><span>sé dá riartí 'mach na réimsí seo is sreanga briogadánacha</span>
<lb n="1454"/><span>do chur eatortha?  Do dhéanfadh sé féin is daoine dá</span>
<lb n="1455"/><span>shaghas glanadh as Éire 'mach le seirbhthean.  Theasdóghadh</span>
<lb n="1456"/><span>lá uait-se ag teasbánadh na gcapall.  Theasdóghadh</span>
<lb n="1457"/><span>lá uaim-se ag rás na gcapall, acht cá mbeadh adhbhar</span>
<lb n="1458"/><span>an teasbánta dá riarfaidhe na leirgí?  Dubhairt</span>
<lb n="1459"/><span>duine nách cuimhin liom “Thabharfainn m'anam ar chapall”</span>
<lb n="1460"/><span>mhaith, acht d'réir an fhuadair atá fé dhaoine an lae indiu,</span>
<lb n="1461"/><span>ní bheidh aon chapall fóghanta le fagháil acht seana-</span>
<lb n="1462"/><span>ghrogaí ná beidh tarrac a gcos ionnta ó bheith ag síor-</span>
<lb n="1463"/><span>iómpar ghainimhe is ghairbhéil chun leasuighthe.  Ní theasdóghadh</span>
<lb n="1464"/><span>capall folamhail uatha don ghabháltas talmhan a bheadh</span>
<lb n="1465"/><span>'na sealbhachas, ní lugha ná beadh aon chailleamhaint aca</span>
<lb n="1466"/><span>'na dhiaidh.  Ba is caoirigh 'tá i n-easnamh ortha is iad san</span>
<lb n="1467"/><span>a chimeád ar a' dtaobh istigh de theorainn le cuaillí 'na</span>
<lb n="1468"/><span>seasamh is sreanga deilgneacha 'á gcimeád 'na seasamh.</span>
<lb n="1469"/><span>Ní chuirfeadh sé aon charabhuaic ortha daoine eile a bheith</span>
<lb n="1470"/><span>ag imtheacht dearg-dhíomhaoin i gceal a bpáidh a thuilleamh —</span>
<lb n="1471"/><span>ar chlaidhe ná ar fhál.</span>
<lb n="1472"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1473"/><p><span>D. — Do chuirfeadh do chuid aighnis-se salth ar chroidhe</span>
<lb n="1474"/><span>ar Éireannach.  A' bhfeiceann tú gabáiste cómh daor le</span>
<lb n="1475"/><span>“dá ubh ar a' bpiginn” ar a' margadh gach lá?  Chíonn</span>
<lb n="1476"/><span>tú uinniúin is ubhla iasachta go flúirseach ann.  Chíonn</span>
<lb n="1477"/><span>tú, acht má chíonn tú, ní fhiafhruigheann tú díot féin ar</span>
<lb n="1478"/><span>bh'fhéidir a leithéidí 'fhás is na leirgí seo.  Mar a</span>
<lb n="1479"/><span>ndeineadh fear claidhe ná féadfadh sé a phádh 'thuilleamh</span>
<lb n="1480"/><span>'á gcur féin is tortha nách iad?  Nách maith an maisd a</span>
<lb n="1481"/><span>dhéanfaidhe as na hubhla?  Nách 'mó áis atá 'á bhaint as</span>
<lb n="1482"/><span>uinniúnaibh a thagann thar lear?  Ní'l aon ní chun duine</span>
<lb n="1483"/><span>'cosg ar ubhlóird a chur 'na chuid talmhan féin is spiúnánaibh</span>
<lb n="1484"/><span>is péiríníbh i bhfochair na n-uinniún.  Nuair ná beadh</span>
<lb n="1485"/><span>ortha teacht i bhfad chun na chathrach so ní bheadh an costas</span>
<lb n="1486"/><span>so ró-throm is do dhíolfaidhe saor iad.  Bíonn dúil ag</span>
<lb n="1487"/><span>páistí na tuatha, chloisim, is na tortha so.  Má bhíonn, is</span>
<lb n="1488"/><span>seacht mó an dúil atá 'ge sna páistí chomhnuigheann 'sa</span>
<lb n="1489"/><span>Chathair ionnta, mar ní'l aon dol aca ar cheann aca</span>
<lb n="1490"/><span>'fhagháil acht le díol asta.  Cad as go bhfaghaidh páiste 'sa</span>
<lb n="1491"/><span>Chathair fiacha na n-ubhall?  'Neosfad-sa san duit:  Déan-</span>
<lb n="1492"/><span>amh 'na n-éaghmais.  Ní beag dá athair díol as é 'chothabháil</span>
<lb n="1493"/><span>is as é 'ghléas i n-éadach is gan a bheith ag caitheamh mion-</span>
<lb n="1494"/><span>phiginní chuige gach am a loirgfheoghadh sé iad.  Ar a' dtaobh</span>
<lb n="1495"/><span>eile, gach ní is féidir 'fhás sa tír geobhaimíd oiread ar</span>
<lb n="1496"/><span>phiginn feasta is 'fhaghaimíd is fuaireamair roime seo</span>
<lb n="1497"/><span>ar réal.  Do cheapamair go dtí le déidheanaighe nár</span>
<lb n="1498"/><span>bh'fhiú dhúinn labhairt ar fheirmeoir ná ar bheithidheach, acht,</span>
<lb n="1499"/><span>le beagán teagaisc, is follus go raibh dearmad orainn.</span>
<lb n="1500"/><span>Mara bhfeicimís caoira ná muc ná bulán 'á dtiomáint</span>
<lb n="1501"/><span>fé dhéin na cathrach, badh mhór é ár dteacht isteach 'sa</span>
<lb n="1502"/><span>mbliadhain mara sluighfeadh fiacha iasachta é.  Acht</span>
<lb n="1503"/><span>c'onnus, arsa tusa, déarfá é sin, ná fuil feoil saor go</span>
<lb n="1504"/><span>leor ag teacht thar lear .i. cómh saor le feoil na hÉireann?</span>
<lb n="1505"/><span>“T'réis gach beart a thuigeathar,” adeirtear.  T'réis</span>
<lb n="1506"/><span>na feola 'ithe leis a thuigimíd cad é 'n saghas í.  Cad a</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1507"/><p><span>chuireann an daith mí-lítheach ar a lán dá bhfeiceann tú,</span>
<lb n="1508"/><span>an dóil leat?  Cuireann mí-fholláineacht na feola 's</span>
<lb n="1509"/><span>a' phlúir agus nidhthe nách iad úsáidid siad.  Má fhaghaid</span>
<lb n="1510"/><span>siad feoil i dtigh nó ar a' margadh leathphiginn 'sa phúnt</span>
<lb n="1511"/><span>níosa shaoire ná i n-áiteannaibh eile, is dóil leó go bhfuil</span>
<lb n="1512"/><span>a' t-ádh ortha, acht caillid siad le dochtúirí 's le máinliaigh</span>
<lb n="1513"/><span>a dhá oiread is cheannóghadh feoil is plúr folláin na</span>
<lb n="1514"/><span>hÉireann.  Acht déarfaidh daoine ná fuil ann so acht</span>
<lb n="1515"/><span>éitheach is ná fuil ann arís acht cuid de chnáimhseáil na</span>
<lb n="1516"/><span>nÉireannach.  Badh mhaith a' scéal dá mbeadh so fíor, acht</span>
<lb n="1517"/><span>tá 'fhios ag dochtúirí ná fuil sé fíor 's is fada dhóibh 'á</span>
<lb n="1518"/><span>innsint dúinn.  Tá fios maith ag daoine 'tá ar lóistín</span>
<lb n="1519"/><span>'sa chathair seo gur fírinne í.  Is minic adubhradar liom</span>
<lb n="1520"/><span>go gceannuigheadh an mháighistreás gamba feola deigh-</span>
<lb n="1521"/><span>fheisceanta, mar 'dh eadh, agus fios maith aici í 'bheith go</span>
<lb n="1522"/><span>holc acht go saor.</span></p>
<lb n="1523"/>
<lb n="1524"/><p><span>S. — Tá sé i n-am dol a bhaile 's is baoghal liom ná</span>
<lb n="1525"/><span>beidhfar ró-bhaodhach dhíom-sa t'réis a' lae.  Táimíd cómh</span>
<lb n="1526"/><span>taithiceach ar a chéile is nách gádh dhom leitir ná teachtaire</span>
<lb n="1527"/><span>'chur chun a' tighe 'thriall oraibh chun glaodhach ag triall</span>
<lb n="1528"/><span>orainn-na 'mbáireach.  Beidh fáilte mhór aici féin rómhat</span>
<lb n="1529"/><span>féin is roim Nóra.</span></p>
<lb n="1530"/>
<lb n="1531"/><p><span>I LÁR AN LAE DHÓIBH. — (AN CHÚIGEADH COMHRÁDH.)</span></p>
<lb n="1532"/>
<lb n="1533"/><p><span>Donnchadh 's a bhean (Nóra) ag gabháil amach 'dir meadhon</span>
<lb n="1534"/><span>lae 's tráthnóna chun tighe Sheáin 's a mhná (Cáit).</span></p>
<lb n="1535"/>
<lb n="1536"/><p><span>Donnchadh 's a bhean — Dia annso 'steach.</span></p>
<lb n="1537"/>
<lb n="1538"/><p><span>Seán 's a bhean d'aon ghuth — Dia 's Muire 's Pádraig</span>
<lb n="1539"/><span>dhíbh is na trucaillí fáilthí rómhaibh.  Can dúinn is ná déin</span>
<lb n="1540"/><span>gó, fé mar adeiridís is na seana-scéalta.</span></p>
<lb n="1541"/>
<lb n="1542"/><p><span>Na mná i bhfód fé leith.  Cáit — Ar chualaidhis, ariú</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1543"/><p><span>'Nóra, an scéal greannamhar atá leathta ar fuaid na</span>
<lb n="1544"/><span>cathrach ó mhaidean indiu?</span></p>
<lb n="1545"/>
<lb n="1546"/><p><span>Nóra — Cad é 'n scéal 'na dtagrann tú dho?</span></p>
<lb n="1547"/>
<lb n="1548"/><p><span>Cáit — Caithfidh mé é 'innsint i gcogar duit.  Ceannaidhe</span>
<lb n="1549"/><span>an tobac go bhfuil cucól déanta ag á mhnaoi dhe, ní hag</span>
<lb n="1550"/><span>breith bhreithe uirthe é is tosach na breithe ag Dia.  D'réir</span>
<lb n="1551"/><span>mar a chloisim tá sé ag dol chun na dlighe léi chun é féin</span>
<lb n="1552"/><span>a scur uaithe.</span></p>
<lb n="1553"/>
<lb n="1554"/><p><span>Nóra — A' bhfuil aon chuir amach ar cé hé bhí 'sa treis</span>
<lb n="1555"/><span>léi?</span></p>
<lb n="1556"/>
<lb n="1557"/><p><span>C. — Tá ráifleáil gur'b é an gobaire beag iasachta</span>
<lb n="1558"/><span>san a sholáthair a fear mar thaisdealaidhe 'tá gob le gob</span>
<lb n="1559"/><span>léi ó Luan go Satharn.</span></p>
<lb n="1560"/>
<lb n="1561"/><p><span>N. — Dar ndó', n'fhéadfadh sé bheith 'na cuideachtain</span>
<lb n="1562"/><span>ó Luan go Satharn, mar is fada 's is geárr a bheireann</span>
<lb n="1563"/><span>a ghnó é.  Níor dhóichidhe scéal de ná gur éitheach atá 'á</span>
<lb n="1564"/><span>chur ar á' mnaoi mboicht.  Ar aon chuma ní fhéachann sí</span>
<lb n="1565"/><span>breis teasbaigh a bheith uirthe acht í 'bheith beagán aerach</span>
<lb n="1566"/><span>innte féin.</span></p>
<lb n="1567"/>
<lb n="1568"/><p><span>C. — Ní ceart do dhuine gach a mbíonn 'fhios aige</span>
<lb n="1569"/><span>'innsint, acht go deimhin féin duit, a Nóra, cé go</span>
<lb n="1570"/><span>bhféachann sí mí-lítheach it shúilibh-se 's im shúilibh-se n'</span>
<lb n="1571"/><span>fheacaidhis oidhre riamh ar a' gcat dóighte acht í .i. gur</span>
<lb n="1572"/><span>feárr í ná a deá'ramh.  Tá aithne mhaith agam-sa uirthe ó</span>
<lb n="1573"/><span>bhí sí 'na gearrachaile, is gach lá go dtí an lá 'phós sí ní</span>
<lb n="1574"/><span>leomhfhadh aon ógánach teacht 'na gaor ná go raibh maig</span>
<lb n="1575"/><span>curtha 'na ceann 's an tsúil cnagtha air.  Ní raibh ceann</span>
<lb n="1576"/><span>fé ná eagla uirthe roim athair ná máthair, cómhursa ná</span>
<lb n="1577"/><span>duine muinteartha, is ar an adhbhar san is ró-fhuiriste liom</span>
<lb n="1578"/><span>a chreideamhaint go bhfuil cúis ghearáin ag á fear.</span></p>
<lb n="1579"/>
<lb n="1580"/><p><span>N. — Tá mórán de-s na fearaibh go strampálta 'gus go</span>
<lb n="1581"/><span>hasmuiltheach le n-a mnáibh pósta is gur dhóil leat ná</span>
<lb n="1582"/><span>leaghfhadh an t-im 'na mbéal nuair a chastar mná eile 'na</span>
<lb n="1583"/><span>dtreó.  Duine den tsaghas san iseadh an ceannaidhe mara</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1584"/><p><span>bhfuil dearmhad orm-sa.  Cá beag 'uit de thuairisc air go</span>
<lb n="1585"/><span>gcaitheann sé furmhór na n-oidhcheanta amuich go glaoidhtidhe</span>
<lb n="1586"/><span>na gcoileach is annsan teacht a-bhaile is “fut, fuaim</span>
<lb n="1587"/><span>is fothram” aige ar nós na n-athach.  Dá dhréir sin, is</span>
<lb n="1588"/><span>beag an iongnadh dhi gan bheith deagh-shnódhach, 's is beag</span>
<lb n="1589"/><span>an iongnadh in' fhochair sin go dtrialfadh sí cuideachtanas</span>
<lb n="1590"/><span>éigin a mheilfeadh an aimsir di, rogha 'ca bheith óg nó aosta.</span></p>
<lb n="1591"/>
<lb n="1592"/><p><span>C. — Bíonn an chéad scéal go maith nó go dtagann an</span>
<lb n="1593"/><span>tarna scéal.  Dubhart leat ó chianibh go raibh aithne</span>
<lb n="1594"/><span>mhaith agam uirthe is b'fhíor 'am san.  Dubhart leat ar</span>
<lb n="1595"/><span>an nós gcéadna nár mhaith liom gach a raibh 'fhios agam</span>
<lb n="1596"/><span>'innsint.  Acht ó 'taoi cómh mór 'na fabhar déarfaidh mé</span>
<lb n="1597"/><span>leat gur mó de scaipeathóir ná de chimeádaidhe tighe í.</span>
<lb n="1598"/><span>Ceol is rinnce 'tá ag baint a meabhrach di is ní hollmhúchán</span>
<lb n="1599"/><span>i gcóir a fir.  An tráthnóna raghaidh sé 'bhaile ní bheidh</span>
<lb n="1600"/><span>biadh ná deoch ollamh roimis, is má labhrann sé athmhalta</span>
<lb n="1601"/><span>léi 'na thaobh bhrisfidh trichimhe guil amach uirthe.  Cad a</span>
<lb n="1602"/><span>dhéanfadh aon fhear le hanam ná le preib ann acht dol</span>
<lb n="1603"/><span>mar a scaipfeadh sé a bhrón.  Tá a rian air, do dhein is</span>
<lb n="1604"/><span>do dhein sé rud eile 'na theannta .i. gluaiseacht fé dhéin</span>
<lb n="1605"/><span>a' tighe nuair is lugha 'bhí coinne leis, ní haon uair amháin</span>
<lb n="1606"/><span>acht fé dhó is fé thrí.  Pé ní thug sé fé ndeara cloisfimíd</span>
<lb n="1607"/><span>go léir é fé ghearracht aimsire, mar ní'l páipéar sa chathair</span>
<lb n="1608"/><span>ná leathfhaidh an scéal.</span></p>
<lb n="1609"/>
<lb n="1610"/><p><span>N. — Ní haon mhaitheas dúinne 'bheith ag cur 's ag</span>
<lb n="1611"/><span>cúiteamh ar a chéile 'dtaobh a' scéil, acht, 'dir mise 'gus</span>
<lb n="1612"/><span>tusa, nách dóil leat go dtéigheann a lán de-s na fearaibh</span>
<lb n="1613"/><span>ag lorg dlighe an scuir gur seacht measa iad féin ná</span>
<lb n="1614"/><span>na mná bochta.  Tá bitheamhnaigh eile 'ca do tharraigeann</span>
<lb n="1615"/><span>caradas 'dir na mnáibh is fearaibh eile d'aon ghnó 'mháin</span>
<lb n="1616"/><span>chun cúis 'fhagháil ar na mnáibh.  Ní bhíonn na mná go léir</span>
<lb n="1617"/><span>cómh glic le n-a chéile is má tá sé de mhí-ádh ar a' gceann</span>
<lb n="1618"/><span>baoth í 'fhagháil i gcuideachtanas fir — coimhtheach nó</span>
<lb n="1619"/><span>muinteartha — tá éad ar a fear is dlighe is caibidil dá</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1620"/><p><span>meabhrughadh 'ge 'na cóir.  Níor dhóichidhe rud a dhein an</span>
<lb n="1621"/><span>ceannaidhe ná fios a chur d'aon ghnó sall ar a' bhfear so</span>
<lb n="1622"/><span>'s annsan é 'ghráidheachtaint le n-a mhnaoi.  Ní deirim</span>
<lb n="1623"/><span>is ní déarfad gur thuit aon ní bun os cionn amach</span>
<lb n="1624"/><span>eatortha, acht deirim má bhí a fear ag tuitim cortha dhi</span>
<lb n="1625"/><span>gur bh' 'id é an tslighe 'b' fhusa dho chun na cúise 'fhagháil</span>
<lb n="1626"/><span>uirthe.</span></p>
<lb n="1627"/>
<lb n="1628"/><p><span>C. — Mara bhfuil sí cionntach ní chionntóghfar í, ar a</span>
<lb n="1629"/><span>shon gur féidir le lucht airgid daoine 'bhreabadh do</span>
<lb n="1630"/><span>leabhróghadh go raibh an oidhche i lár a' lae ann.</span></p>
<lb n="1631"/>
<lb n="1632"/><p><span>N. — Daoine iad san a sholáthruigheann riaghaltas</span>
<lb n="1633"/><span>Shacsona chun dearbhuighthe 'gcoinne na nÉireannach.  Ar</span>
<lb n="1634"/><span>a leithéid seo d'ócáid n'fhéadfaidh an ceannaidhe daoine</span>
<lb n="1635"/><span>'bhreabadh — abair go mbeadh sé toiltheanach chun a dhéanta</span>
<lb n="1636"/><span>— mar beidh dligheadóirí i bhfabhar na mná a bhéarfadh</span>
<lb n="1637"/><span>an clúmh de luich le líomhthacht.  Nuair a dhíoltar go maith</span>
<lb n="1638"/><span>atúrnaé nó connsiléar ní fhágann sé aon lúb ar lár 'sa</span>
<lb n="1639"/><span>dlighe gan táthadh as a chéile.  Tá airgead go flúirseach</span>
<lb n="1640"/><span>aca súd is scaipfar ar gach taobh é.  Cuireann san ar</span>
<lb n="1641"/><span>gcuimhne dham scéal a chuala 'dtaobh beirt fheirmeoirí</span>
<lb n="1642"/><span>i nAmericá.  Do bhíodh foghail ag á gcuid stuic 'á dhéanamh</span>
<lb n="1643"/><span>ar gach taobh, acht dob' fheárr a chimeádadh duine 'ca suas</span>
<lb n="1644"/><span>claidhe na teorann ná an fear eile, is dá bhárr do bhíodh</span>
<lb n="1645"/><span>sé ag síor-lochtughadh an fhir eile i dtreo gur éirigh</span>
<lb n="1646"/><span>eascáirdeas eatortha.  Nuair a thuiteann a leithéid sin</span>
<lb n="1647"/><span>amach is gnáthach gur'b í an dlighe shocruigheann é is do</span>
<lb n="1648"/><span>chuadar so leis ar a tóir.  Do bhí atúrnaé sa chomhursanacht</span>
<lb n="1649"/><span>is do chuadh duine 'ca fé n-a dhéin chun a chúise 'phléidhe</span>
<lb n="1650"/><span>dho, acht do ráinig leis a' bhfear eile 'bheith in' fhochair</span>
<lb n="1651"/><span>roime sin.  “N'fhéadfainn bhur gcúis araon a phléidhe,”</span>
<lb n="1652"/><span>ars' eisean, “acht tabharfad leitir duit chun duine</span>
<lb n="1653"/><span>muinteartha dham a chomhnuigheann 'na leithéid seo d'áit.”</span>
<lb n="1654"/><span>Do ghaibh an feirmeoir baodhachas leis is d'imthigh chun</span>
<lb n="1655"/><span>bóthair.  Ag trácht na slighe dho do thóg sé an leitir as a</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1656"/><p><span>phóca is do léigh í, mar ní raibh sí séalta.  Do leath a</span>
<lb n="1657"/><span>shúile air nuair a chonnaic sé cad a bhí innte, 's is mar</span>
<lb n="1658"/><span>seo bhí:  “Dhá chaoirigh reamhra — beárr-se ceann aca is</span>
<lb n="1659"/><span>beárrfad-sa an ceann eile.”  D'fhill an feirmeoir ar a</span>
<lb n="1660"/><span>chois is níor stad gur chuaidh sé go tigh an fhir eile, is d'innis</span>
<lb n="1661"/><span>a scéal do.  Ní gádh 'rádh gur shocruigheadar a ndíos-</span>
<lb n="1662"/><span>póireachtaí le chéile is gur mhaireadar gan dlighe feasta.</span>
<lb n="1663"/><span>B'fheárr go mór do mhuintir dá saghas so féachaint rómpa,</span>
<lb n="1664"/><span>mar is í an chuid is lugha den dlighe is fearra, gan aithis</span>
<lb n="1665"/><span>an scéil a bhac.</span></p>
<lb n="1666"/>
<lb n="1667"/><p><span>C. — Tá sé ráidhte “gur deocair fuil a bhaint as tornap.”</span>
<lb n="1668"/><span>Is deocair náire 'chur ar a' muintir ná bíonn sí ortha,</span>
<lb n="1669"/><span>is c'onnus a bheadh nuair atá cead saor tabhartha ag an</span>
<lb n="1670"/><span>ndlighe dhóibh duine 'ca ghabháil soir is duine eile siar?</span>
<lb n="1671"/><span>Má chuireann an ceannaidhe i bhfeidhil a gnótha a bhean</span>
<lb n="1672"/><span>geobhaidh sí uain go leor ar a cuacha 'chíoradh 's a scaoileadh</span>
<lb n="1673"/><span>le gaoith fé mar a dheineadh an bhrúch 'san am fad ó.  Is</span>
<lb n="1674"/><span>féidir léi ar an aiste gcéadna stuif na mbuidéal a</span>
<lb n="1675"/><span>chuimilt timcheall a béil 's a smeigín chun bruth a' chaith</span>
<lb n="1676"/><span>a laigheadughadh 'tá a' cocuigheal le n-a chéile chun na</span>
<lb n="1677"/><span>máighistiridheachta.  Ní dóil léi go dtugtar fé ndeara</span>
<lb n="1678"/><span>í, acht tugtar, is ní le déidheanaighe é acht cómh beag.</span></p>
<lb n="1679"/>
<lb n="1680"/><p><span>N. — Tá 'fhios aige'n saoghal, a Cháit, is ní fearra dham</span>
<lb n="1681"/><span>rud adéarfad, go bhfuilim ag tabhairt bhan fé ndeara</span>
<lb n="1682"/><span>le déidheanaighe is féasóg ortha.</span></p>
<lb n="1683"/>
<lb n="1684"/><p><span>C. — Taoi gan amhras.  Caidhpeanna gléigeala do níghtí</span>
<lb n="1685"/><span>is do déintí suas 'sa bhaile do chaitheadh mná na sean-</span>
<lb n="1686"/><span>aimsire.  Hataí péacacha chaithid siad 'sa tsaoghal so.</span>
<lb n="1687"/><span>Clandar is stuifeanna nách é 'tá á gcoimeád i bhfuirim</span>
<lb n="1688"/><span>is nuair a thagfaidh cith bháistighe ortha ruithfidh an súghlach</span>
<lb n="1689"/><span>síos le fánaidh is ó bheith á síor-dtiormughadh féin le</span>
<lb n="1690"/><span>ciarsúirí go bhfaghfá balaith uatha mar a gheobhadh gadhar</span>
<lb n="1691"/><span>fiadhaigh ó shionnach — tagann crorain bhéil is féasóg ortha.</span>
<lb n="1692"/><span>Mo ghraidhin mná na sean-aimsire.  Dob' áluinn iad a</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1693"/><p><span>gclócaí is ba mhór í an bháisteach a leogfadh ceann aca</span>
<lb n="1694"/><span>'steach.  Ar an nós gcéadna do chaithidís gúnaí plainín</span>
<lb n="1695"/><span>is bun-chótaí den earra gcéadna.  Ní rabhadar piúnálta</span>
<lb n="1696"/><span>ná manntach acht an oiread, mar d'ithidís biadh folláin</span>
<lb n="1697"/><span>is ní cheanglaidís i bhfúnnsaí tógtha iad féin.  Do</span>
<lb n="1698"/><span>thugaidís bainne cíghe folláin dá gcloinn de bhárr an</span>
<lb n="1699"/><span>bhídh fholláin is do bhíodh an chlann folláin dá bhárr san</span>
<lb n="1700"/><span>arís.  Buidéil is strupaí asta ar nós baighte an iascaire</span>
<lb n="1701"/><span>atá 'á dtabhairt do leanbhaí na haimsire seo.  Fén am</span>
<lb n="1702"/><span>go mbeidh bainne na bó súighte ó íochtar a' bhuidéil go</span>
<lb n="1703"/><span>huachtar a' strupa is as san arís go goile an leinbh</span>
<lb n="1704"/><span>raghaidh sé trí 'oiread cúrsaí ó crúdhadh é is a théidheann</span>
<lb n="1705"/><span>lionn dubh Ghineas sar a n-ólann na fearaibh é.  Is</span>
<lb n="1706"/><span>fada riamh atá sé meáidhte im aigne 'gam gur 'b 'in é is</span>
<lb n="1707"/><span>bun leis an ndroch-dhíol a thugann clann na haimsire</span>
<lb n="1708"/><span>seo dá muintir.  Cloisim, má dheineann tú peata d'uan,</span>
<lb n="1709"/><span>.i. é 'bheathughadh le bainne na bó, gur'b iad na bath a</span>
<lb n="1710"/><span>leanfaidh sé.  Má tá sé chómh bog san nádúir an uain</span>
<lb n="1711"/><span>'atharrughadh, ná fuil an eile dheá'ramh go n-atharróghaidh</span>
<lb n="1712"/><span>nádúir an leinbh cómh maith, mór-mhór nuair nár bhlais</span>
<lb n="1713"/><span>sé braon de bhainne cíghe a mháthar riamh ó rugadh é.</span></p>
<lb n="1714"/>
<lb n="1715"/><p><span>N. — I gcúntas a' tsaoghail, a Cháit, cloisfidh na fearaibh</span>
<lb n="1716"/><span>sin is déanfaid siad ríobal orainn “le méad ár</span>
<lb n="1717"/><span>ngleoidh.”</span></p>
<lb n="1718"/>
<lb n="1719"/><p><span>C. — C'onnus adeireann tú “le méad ár ngleoidh”</span>
<lb n="1720"/><span>ar a' gcuma san?</span></p>
<lb n="1721"/>
<lb n="1722"/><p><span>N. — Cuireann sé ar gcuimhne dham triúr fear a díbirigh-</span>
<lb n="1723"/><span>eadh ó n-a n-áitreabh is cuireadh de bhreitheamhnachas aithrighe</span>
<lb n="1724"/><span>ortha gan aon fhocal a labhairt acht uair is na seacht</span>
<lb n="1725"/><span>mbliadhna.  “Cloisim guth gadhair,” arsa duine 'ca i</span>
<lb n="1726"/><span>gceann na seachtmhadh bliadhan.  “Do ghéim bó,” ars' an</span>
<lb n="1727"/><span>tarna duine i gceann na ceathramhadh bliadhan déag</span>
<lb n="1728"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1729"/><p><span>“Cuirfar as a' ngleann so sinn le méad ár ngleoidh,”</span>
<lb n="1730"/><span>ars' an tríomhadh fear i gceann na bliadhna 's fiche, is do</span>
<lb n="1731"/><span>cuireadh, mar chualaidh duine éigin ag rádh na cainte</span>
<lb n="1732"/><span>é.  Sin í an chúis go ndeirim go mbeidh na fearaibh mí-</span>
<lb n="1733"/><span>chéadfhach linn i dtaobh a bheith ag árdughadh ár ngotha.</span></p>
<lb n="1734"/>
<lb n="1735"/><p><span>C. — Árdóghad-sa mo ghuth cé ná fuilim ag lorg</span>
<lb n="1736"/><span>“gotha” fé mar atá mná droch-bhéasacha eile.  Ní haon</span>
<lb n="1737"/><span>díoghbháil do mhnaoi labhairt le mnaoi eile i dtaobh ceist-</span>
<lb n="1738"/><span>eanna bhaineann go dlúth leo féin.  Mná den aicme</span>
<lb n="1739"/><span>gcéadna go rabhas ag tagairt dóibh iseadh lucht éilighthe</span>
<lb n="1740"/><span>an ghotha.  Ceanglaid siad so suas iad féin ar nós na</span>
<lb n="1741"/><span>Brighdeoige bhíonn ar a' dtuath aca is le heagla go gcuir-</span>
<lb n="1742"/><span>fidís aon mháinle den tsrathair a bhíonn ortha as inead</span>
<lb n="1743"/><span>siubhlaid siad cómh díreach le saighdiúir.  Ní cheannuighid</span>
<lb n="1744"/><span>siad aon bhróg go deo oireamhnuigheann iad, is ní lugha</span>
<lb n="1745"/><span>ná thabharfaidís a dtuise do ghréasaidhe.  Cad chuige go</span>
<lb n="1746"/><span>ndéanfaidís?  Ná bheadh 'fhios ag an ngréasaidhe ná raibh</span>
<lb n="1747"/><span>na troightheacha cómh cúmtha ortha is leogadar ortha 'bheith,</span>
<lb n="1748"/><span>is b'fhéidir in' fhochair sin go dtabharfadh sé poillín nó</span>
<lb n="1749"/><span>dhó fé ndeara i bhaimpéisí na stocaí.  Ar an adhbhar san</span>
<lb n="1750"/><span>cuirid siad fios go siopa ar bhrógaibh atá fuaighte ag</span>
<lb n="1751"/><span>meaisíníbh is nár deineadh i nÉirinn.  Nuair a thosnuighid</span>
<lb n="1752"/><span>ar shiubhal ionnta so thabharfá fé ndeara leath-liost ortha</span>
<lb n="1753"/><span>— mar a bheadh ar bhád fé sheol — ar uairibh is ar uairibh</span>
<lb n="1754"/><span>eile ag géilleadh fé mar dá mbeidís ag siubhal ar</span>
<lb n="1755"/><span>shnáthadaíbh.  Is gnáthach gur'b é thagann as ná pachaillí</span>
<lb n="1756"/><span>'theacht ar na sperthacha 's ar thaobh na hórdóige 's na</span>
<lb n="1757"/><span>lúidíne is t'réis pas coisidheachta 'dhéanamh caithid siad</span>
<lb n="1758"/><span>suidhe go mion minic is deamhramh na brionglóide is na</span>
<lb n="1759"/><span>buadhartha ortha.  Acht is cuma leo; tá'n an troigh go</span>
<lb n="1760"/><span>deigh-fheisceanta múnlálta sa bhróig is sin a dteasduigh-</span>
<lb n="1761"/><span>eann uatha.  Nách é theasduigheann ó mhnáibh na Séineach</span>
<lb n="1762"/><span>is cá beag san?</span>
<lb n="1763"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1764"/><p><span>N. — N' fheicim is ní lugha ná 'chloisim go bhfuil puinn</span>
<lb n="1765"/><span>de mhnáibh na hÉireann ag lorg “gota.”  Is maith a'</span>
<lb n="1766"/><span>comhartha ortha é sin, adhbhar tiosáineann sé go bhfuil</span>
<lb n="1767"/><span>a bhfurmhór ag tabhairt aire dá ngnó féin.  Mara mbeidís</span>
<lb n="1768"/><span>i bhfeidhil a ngnótha chaithidís caitheamh aimsire éigin a</span>
<lb n="1769"/><span>tharrac chughtha is cár bh'fhéidir leó aon tslighe 'tharrac</span>
<lb n="1770"/><span>ortha is feárr a thabharfaidh os comhair na poiblidheachta iad</span>
<lb n="1771"/><span>ná an phoilitidheacht?  Agus i bpáirt na mbróg, táid siad</span>
<lb n="1772"/><span>ag cruinniughadh a meabhrach go tiugh chun na ndroch-</span>
<lb n="1773"/><span>nósaibh — adeireann tusa bhí 'ca — a chaitheamh uatha.  Tá</span>
<lb n="1774"/><span>leathar 'á thnúis i nÉirinn ná fuil oireamhnach ar bhrógaibh</span>
<lb n="1775"/><span>a dhéanamh do mhnáibh uaisle.  Tá sé ráidhte go minic ag</span>
<lb n="1776"/><span>Liam Field — Uachtarán Chumann a' Stuic — go bhfuil a</span>
<lb n="1777"/><span>fhurmhór lán d'fhárthainíbh — trí bhoichte na mbeithidheach —</span>
<lb n="1778"/><span>is go gcuireann san fé dhroich-mheas é.  Nách gleoite an</span>
<lb n="1779"/><span>fhéachaint a thabharfá-sa ar ghréasaidhe dá n-órduighthá dho</span>
<lb n="1780"/><span>feidhre bróg a dhéanamh duit, is poll nó dhó 'theacht ionnta</span>
<lb n="1781"/><span>i gceann seachtmhaine?  Níor bh' é do locht-sa é is níor</span>
<lb n="1782"/><span>bh' é locht a' ghréasaidhe é, is, 'na dhiaidh san, do bhíobhair</span>
<lb n="1783"/><span>araon mí-shásta.  Má fhóighneann sé dhúinn tosach a</span>
<lb n="1784"/><span>thabhairt d'earraidhibh na hÉireann ní fhóighneann sé is ní</span>
<lb n="1785"/><span>oireamhnuigheann sé sin — i ngustal ná i dtír-ghráidhtheacht</span>
<lb n="1786"/><span>— óinseacha 'dhéanamh dínn féin.  Má fhaghaim-se an earra</span>
<lb n="1787"/><span>chóir ceannóghadh í, acht mar a bhfaghaidh mé ní bheidh milleán</span>
<lb n="1788"/><span>ag Dia ná ag duine orm droch-earra 'eiteach.</span></p>
<lb n="1789"/>
<lb n="1790"/><p><span>C. — Is maith a' sás tu chun do thaobh féin den scéal a</span>
<lb n="1791"/><span>chosaint, 'sé sin, dá mb' é do thaobh den scéal é, acht ní</span>
<lb n="1792"/><span>hé.  Tuigim-se cómh maith leat-sa cad a bhaineann leis</span>
<lb n="1793"/><span>a' gcúrsa.  Ní réidhtigheann fuacht ná teas le-s na mnáibh</span>
<lb n="1794"/><span>chaitheann na hearraidhibh iasachta.  Táid siad lá ag fiosradh</span>
<lb n="1795"/><span>an drogadéaraidhe is lá eile ag fiosradh an dochtúra.</span>
<lb n="1796"/><span>Tabharfaidh duine 'ca ola do-s na cosa 's an tarna duine</span>
<lb n="1797"/><span>buidéal don chroidhe.  Níor ghádh dhóibh ola ná buidéal</span>
<lb n="1798"/><span>'úsáid mara mbeadh an tseoinínteacht a bheith daingnighthe</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1799"/><p><span>go smior ionnta.  Dá gcaithidís bróga fairsioga do</span>
<lb n="1800"/><span>scéidhfeadh an fhuil go nádúrtha amach go barraíbh na</span>
<lb n="1801"/><span>lúidíní is dá bhárr do bheadh teasaidheacht 'sa cholainn go</span>
<lb n="1802"/><span>léir.  Tá sé ráidhte gur'b iad na trí nidhthe is fuaire</span>
<lb n="1803"/><span>amuich “glúin fir, srón con, is cín (cíoch) mná.”  Níor</span>
<lb n="1804"/><span>bheag dóibh an áit a bheith fuar gur dhual do bheith amhlaidh</span>
<lb n="1805"/><span>gan fuacht na gcos a bheith ag ruith go brollach fé mar a</span>
<lb n="1806"/><span>bheadh scéala teinntrighe ó thír go tír.  Táid ar an nós</span>
<lb n="1807"/><span>gcéadna ceangailte 'stigh i ngléas na cabhlach fé mar</span>
<lb n="1808"/><span>a bheadh cos bhriste i gceiridhe Pháiris is nuair éirighid</span>
<lb n="1809"/><span>siad ar maidin táid siad ag mianfaidheach go breicfeast</span>
<lb n="1810"/><span>is teinneas is diachair i ngach ball dá mballaibh.  Téighid</span>
<lb n="1811"/><span>annsan is bainid sclugóg as bhuidéal a' dochtúra is níor</span>
<lb n="1812"/><span>dhóichidhe dhóibh deoch bhíodhgamhlachta 'ól ná nimh.  Beidh</span>
<lb n="1813"/><span>liúghtar éaghtar láithreach bonn is dochtúirí is máinliaigh</span>
<lb n="1814"/><span>soláthartha ar phrap na súl.  Tá breithniughadh t'réis bháis</span>
<lb n="1815"/><span>ag dochtúirí ortha is coiste an dáréag ag cromhnairidhe.</span>
<lb n="1816"/><span>Aontóghaid uile go léir gur cailleadh an té sin trí nimh</span>
<lb n="1817"/><span>'ól gan choinne, is cuirid a gcomhbhrón i gcéill dá cáirde</span>
<lb n="1818"/><span>gaoil.  Do b'fhuiriste, a 'nghean ó, na dóláistí seo</span>
<lb n="1819"/><span>'sheachaint le druim lámha 'thabhairt do ghalldachas is nósaibh</span>
<lb n="1820"/><span>is béasaibh ár sean is ár sinnsear a chleachtughadh.  Go</span>
<lb n="1821"/><span>mbeidh so amhlaidh beidh gearánta nár dhual dóibh ag Clann</span>
<lb n="1822"/><span>Róisín Dhuibh.</span></p>
<lb n="1823"/>
<lb n="1824"/><p><span>N. — D'fhéadfainn a lán a rádh i bhfabhar na mban, acht</span>
<lb n="1825"/><span>is gnáthach le cuairteoir furmhór an aighnis 'fhágaint fé</span>
<lb n="1826"/><span>mhnaoi an tighe.  Éist ariú! tá duine éigin ag bualadh</span>
<lb n="1827"/><span>'g an ndorus.</span></p>
<lb n="1828"/>
<lb n="1829"/><p><span>C. — (Ag oscailt an doruis). — Dé 'bheatha-sa, a Bhrighid.</span></p>
<lb n="1830"/>
<lb n="1831"/><p><span>B. — Go mairir it shláinte.  'Bhfuil m'athair is mo mháthair</span>
<lb n="1832"/><span>istigh?</span></p>
<lb n="1833"/>
<lb n="1834"/><p><span>C. — Táid.  Cad í an phrádhainn atá ort?</span></p>
<lb n="1835"/>
<lb n="1836"/><p><span>B. — Donnchadh Óg atá go dian donaidhe ó 'fhágadar</span>
<lb n="1837"/><span>a' tigh.  Abair leó, má's é do thoil é, go bhfuilim ag</span>
<lb n="1838"/><span>glaodhach ortha.</span>
<lb n="1839"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1840"/><p><span>C. — Déanfad is fáilte.  A dhaoine muinteartha, is oith</span>
<lb n="1841"/><span>liom a rádh libh go bhfuil Brighid ag glaodhach oraibh chun</span>
<lb n="1842"/><span>brostuighthe 'bhaile.</span></p>
<lb n="1843"/>
<lb n="1844"/><p><span>D. 's a bhean le Brighid. — An amhlaidh 'chuaidh Donnchadh</span>
<lb n="1845"/><span>Óg i ndonacht ó 'fhágamair a' tigh?</span></p>
<lb n="1846"/>
<lb n="1847"/><p><span>B. — Is eadh mhuise.  Brostuighidh a bhaile.</span></p>
<lb n="1848"/>
<lb n="1849"/><p><span>D. — is N — Go dtugaidh Dia lá maith dhíbh, a mhuintir a'</span>
<lb n="1850"/><span>tighe.</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>S. is C. — Go n-éirighidh bhur mbóthar libh is scéala maith'</span>
<lb n="1853"/><span>ó Dhia chughaibh féin is chughainn féin.</span></p>
<lb n="1854"/>
<lb n="1855"/><p><span>Máire, inghean Sh. is Ch. — Míle fáilte rómhat, a</span>
<lb n="1856"/><span>Bhrighide.</span></p>
<lb n="1857"/>
<lb n="1858"/><p><span>B. — Go mairir-se 'bhfad, a Mháire.</span></p>
<lb n="1859"/>
<lb n="1860"/><p><span>M. — Suidh aníos go fóil, a Bhrighide, is eachtruigh rud</span>
<lb n="1861"/><span>éigin dúinn.</span></p>
<lb n="1862"/>
<lb n="1863"/><p><span>B. — Is fearra dham imtheacht a bhaile i ndiaidh m'athar is</span>
<lb n="1864"/><span>mo mháthar nó b'fhéidir ná beidís ró-bhaodhach díom le</span>
<lb n="1865"/><span>haghaidh an tráthnóna.</span></p>
<lb n="1866"/>
<lb n="1867"/><p><span>M. — Aililiú!  Níor chualamair riamh a mhalairt agat.</span>
<lb n="1868"/><span>Badh chóir nár bheag 'uit-se bheith id choimeádaidhe tighe</span>
<lb n="1869"/><span>fan a' lae.  Tar a leith sa rúma so go fóil go dteas-</span>
<lb n="1870"/><span>bánfad mo ghúna nua dhuit.</span></p>
<lb n="1871"/>
<lb n="1872"/><p><span>B. — Ná hiarr orm fanamhaint i bhfad, a Mháire.</span></p>
<lb n="1873"/>
<lb n="1874"/><p><span>M. — Go deimhin féin, ní dhéanfad.  Suidh annsan is</span>
<lb n="1875"/><span>“tóg” (fé mar adeirid siad) “do shúsa i n-inead do</span>
<lb n="1876"/><span>shaidhbhris.”  Féach air sin mar ghúna, a Bhrighide.  C'onnus</span>
<lb n="1877"/><span>a thaithneann sé leat?</span></p>
<lb n="1878"/>
<lb n="1879"/><p><span>B. — Taithneann sé go dian-mhaith liom, a Mháire.</span></p>
<lb n="1880"/>
<lb n="1881"/><p><span>M. — Is maith liom go dtaithneann, a Bhrighide.  Sin</span>
<lb n="1882"/><span>adhbhar gúna ná faghfá “déanta i nÉirinn,” cé go bhfuil</span>
<lb n="1883"/><span>mo chluasa bodhar ó mhaidean 'ged mháthair 's aigem'</span>
<lb n="1884"/><span>mhathair féin ag cáinseoireacht ar earraidhe an domhain</span>
<lb n="1885"/><span>mhóir acht ar na leighcíní bróg is na giobail éadaigh a</span>
<lb n="1886"/><span>dheintear 'sa tír seo.  Nách deas 'fhéachaimís i ngúna tútach</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1887"/><p><span>plainnín!  Nár bh' áluinn a shiubhlóghaimís ar fhlaigí na</span>
<lb n="1888"/><span>cathrach le feidhre bróg a dhéanfadh gréasaidhe!</span></p>
<lb n="1889"/>
<lb n="1890"/><p><span>B. — Ní'l aon ní le clos anois acht “earraidhe na</span>
<lb n="1891"/><span>hÉireann” pé áit go ngeobhair, mór-mhór ag daoine</span>
<lb n="1892"/><span>aosta go bhfuil ag dol dá meabhair 's ag Connradhthóirí</span>
<lb n="1893"/><span>na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="1894"/>
<lb n="1895"/><p><span>M. — Ní mar mhaithe le hÉirinn atá mórán aca so ag</span>
<lb n="1896"/><span>scaothaireacht, acht mar mhaithe le n-a bpócaí féin a dhingeadh</span>
<lb n="1897"/><span>le hairgead na n-amadán is na n-óinseach a chreideann</span>
<lb n="1898"/><span>iad.  Thabharfainn creideamhaint don fhear a chaitheann</span>
<lb n="1899"/><span>a chulaith éadaigh de is a chasann clóca timcheall air féin —</span>
<lb n="1900"/><span>ar nós na nAspal — mar fuiligeann sé amhródh 'gus</span>
<lb n="1901"/><span>feannaid, acht n'fheadar 'on tsaoghal cad é an gnó bhíonn</span>
<lb n="1902"/><span>aige den chleite bhíonn 'na choilgsheasamh as chlúdach a</span>
<lb n="1903"/><span>bhaithis.  B'fhéidir gur'b amhlaidh a mheasann sé a chur i</span>
<lb n="1904"/><span>n-umhail do chách a chíonn é gur ag aithris ar a' bpilibín</span>
<lb n="1905"/><span>míog a bhíonn sé is go bhfuil a cheann cómh folamh le ceann</span>
<lb n="1906"/><span>a' philibín, sin nó go dteastuigheann uaidh an saoghal</span>
<lb n="1907"/><span>Fódlach a chreideamhaint gur laoch chun coscartha é ar</span>
<lb n="1908"/><span>nós an Iar-Indiaigh Dheirg nuair a théigheann sé ar chasán</span>
<lb n="1909"/><span>an áir chun fuaithníní cinn a stealladh 'nuas le n-a thuaigh.</span>
<lb n="1910"/><span>Tá 'thuille 'ca 's ní labharfaidís chughat dá gcloisidís gur</span>
<lb n="1911"/><span>sheasuighis ar úrlár chun aon rinnce acht promsáil go</span>
<lb n="1912"/><span>dtugaid siad “Rinnce Gaedhealach” air.</span></p>
<lb n="1913"/>
<lb n="1914"/><p><span>B. — Táim ag féachaint le beagán de bhliadhantaibh ar</span>
<lb n="1915"/><span>chuid de-s na Gaedhilgeoirí ag rinnce is do thabharfá an</span>
<lb n="1916"/><span>leabhar nuair a bhíd siad ag ruith anonn 's anall ag rinnce</span>
<lb n="1917"/><span>“coirn” gur daoine meisce iad.  Is annamh a chífhidh tú</span>
<lb n="1918"/><span>i n-oscallaibh a chéile iad acht iad — 'dir fhear is mhnaoi —</span>
<lb n="1919"/><span>i reachtaibh an stáitse nó an úrláir a bhriseadh.  Dá</span>
<lb n="1920"/><span>gcloisfeadh mo mháthair ag caint ar an aiste seo me ní</span>
<lb n="1921"/><span>bheadh sí ró-bhaodhach díom.  Acht, is cuma liom, ní</span>
<lb n="1922"/><span>thréigfead-sa rinnce Shasana go raghadh i n-úir.</span>
<lb n="1923"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1924"/><p><span>M. — Cad chuige go dtréigfá, mara mbeadh de chúis</span>
<lb n="1925"/><span>agat leis acht do pháirtidhe 'ot bhreith mór-dtimcheall</span>
<lb n="1926"/><span>'na bhaclainn leis.  Ná cuirfidh sé i n-umhail go soiléis</span>
<lb n="1927"/><span>duit nuair a chuirfidh sé d'iomard ar a chorp tu 'iomchar</span>
<lb n="1928"/><span>ar an nós san go bhfuil gean aige dhuit is b'fhéidir</span>
<lb n="1929"/><span>nídheachan den ghrádh measctha ar a fhuaid.  Acht ná trácht</span>
<lb n="1930"/><span>liom thar rinncí na hÉireann ná thar an muintir a bhíonn</span>
<lb n="1931"/><span>ag rinnce acht cómh beag.  Badh dhóil leat gur abhras</span>
<lb n="1932"/><span>garbh an chulaith a bhíonn ar na fearaibh is gur plaing-</span>
<lb n="1933"/><span>céadaidhe culaith na mban.  Féach ar an rian-charbad ar an</span>
<lb n="1934"/><span>té labhrann Gaedhlainn 's ar an té ná deineann.  Féach</span>
<lb n="1935"/><span>an mhánlacht a thabharfaidh tú fé ndeara 'sa Bhéarlóir</span>
<lb n="1936"/><span>seochas fear na dá theangan.  Leogaid na fearaibh</span>
<lb n="1937"/><span>Gaedhealacha ortha gur'b iad féin saighdiúirí na hÉireann</span>
<lb n="1938"/><span>is leogaid na mná ortha ar an nós gcéadna gur'b iad</span>
<lb n="1939"/><span>féin na callairí do stóinseoghadh cneadhthacha na saigh-</span>
<lb n="1940"/><span>diúirí.  Acht, féach ar a' saighdiúir gur saighdiúireacht a</span>
<lb n="1941"/><span>cheárd.  Féach ar na géaráin sciomartha 'chífhidh tú ar na</span>
<lb n="1942"/><span>sálaibh ag cuid aca, is féach arís ar an seasamh do-</span>
<lb n="1943"/><span>chlaonta 'tá ag an iomlán aca.  Dá mbeitheá 'na</span>
<lb n="1944"/><span>gcuideachtain ná cuirfeadh na géaráin i n-umhail duit</span>
<lb n="1945"/><span>go dtroidfidís ar do shon fé mar a chómhraiceann an</span>
<lb n="1946"/><span>coileach ar son na circe is go mbainfidís an tsail chneis</span>
<lb n="1947"/><span>le n-a gcánaíbh as a' té 'fhéachfadh cam ort.  A' ndéanfadh</span>
<lb n="1948"/><span>Pádraig nó Seán nó Diarmaid é sin?  Go deimhin ní</span>
<lb n="1949"/><span>dhéanfaidís.  Má bheannuigheann tú i mBéarla dhóibh</span>
<lb n="1950"/><span>labharfaid siad Gaedhlainn chughat, is do b'fheárr leat</span>
<lb n="1951"/><span>go scaoilteá tharat iad.</span></p>
<lb n="1952"/>
<lb n="1953"/><p><span>B. — Tá sé i n-am agam-sa bheith ar bóthar.  Go dtugaidh</span>
<lb n="1954"/><span>Dia tráthnóna maith dhíbh.</span></p>
<lb n="1955"/>
<lb n="1956"/><p><span>Seán is Cáit is Máire. — Go dtigir slán beo, a Bhrighide.</span>
<lb n="1957"/><span>Abair (arsa Cáit) let athair is let mháthair go raghad féin</span>
<lb n="1958"/><span>is Seán ag fiosradh Dhonncha' Óig ar maidin i mbáireach —</span>
<lb n="1959"/><span>le congnamh Dé sinn slán.</span>
<lb n="1960"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1961"/><p><span>B. — Go deimhin, déanfad is fáilte, a mhaim.</span></p>
<lb n="1962"/>
<lb n="1963"/><p><span>C. — Go raibh míle maith agat, a Bhrighide.  Nách deas</span>
<lb n="1964"/><span>cainteach caradamhail an cailín í Brighide, a Sheáin?</span>
<lb n="1965"/><span>Samhluigheann sé dham go bhfuil ana-chosmhaileacht aici le</span>
<lb n="1966"/><span>Máire seo 'gainne acht gur tairice 'na ceannaighthe</span>
<lb n="1967"/><span>Máire ná í is gur sia í ná Brighide 'bhfad.</span></p>
<lb n="1968"/>
<lb n="1969"/><p><span>S. — Is seanfhocal é “gur geal leis a' bhfiach dubh a</span>
<lb n="1970"/><span>gheárrcach féin.”  Dá mb' inghean duit-se Brighide do</span>
<lb n="1971"/><span>mholfá í fé mar a mholann tú Máire fé láthair.  Acht is</span>
<lb n="1972"/><span>mithid dúinn an Choróin Pháirteach a rádh is dol a chodladh</span>
<lb n="1973"/><span>'n-ainm Dé is dol ag féachaint an leinbh iúd ar maidin</span>
<lb n="1974"/><span>fé mar a gheallais.</span></p>
<lb n="1975"/>
<lb n="1976"/><p><span>C. — Taighídh ar bhur nglúinibh, a chlann Ó.</span></p>
<lb n="1977"/>
<lb n="1978"/><p><span>Tar éis na Coróineach a chríochnughadh;  “Má tá aon</span>
<lb n="1979"/><span>anam bocht ag imtheacht ar fán ná ar seachrán go</span>
<lb n="1980"/><span>n-iompuighidh Dia isteach go teampall Chríost é.  I n-ainm</span>
<lb n="1981"/><span>an Athar, an Mheic 's an Sprid Naoimh.  Amen, a Thighearna.</span></p>
<lb n="1982"/>
<lb n="1983"/><p><span>AN CEATHRAMHADH LÁ.</span></p>
<lb n="1984"/>
<lb n="1985"/><p><span>Ag glaodhach isteach ar maidin go dtigh Donnchadh.</span></p>
<lb n="1986"/>
<lb n="1987"/><p><span>Seán 's a bhean — Móra dhíbh ar maidin.</span></p>
<lb n="1988"/>
<lb n="1989"/><p><span>Donnchadh is Nóra — Mór is Muire dhíbh is Dé bhur mbeatha.</span></p>
<lb n="1990"/>
<lb n="1991"/><p><span>S. 's a bhean — C'onnus 'tá Donnchadh beag t'réis na</span>
<lb n="1992"/><span>hoidhche?  Nó cad é a ghearán?</span></p>
<lb n="1993"/>
<lb n="1994"/><p><span>D. — ag freagairt — Do bhí sé go han-dona ar feadh na</span>
<lb n="1995"/><span>hoidhche acht tá biseach mór indiu aige.  An bhruithtíneach</span>
<lb n="1996"/><span>atá air is tá sí curtha 'mach aige.</span></p>
<lb n="1997"/>
<lb n="1998"/><p><span>S. — Tá sé ráidhte 's is fíor é “gur dhá dtrian galair</span>
<lb n="1999"/><span>an oidhche.”  Acht caithfidh sibh aire mhaith a thabhairt do ar a'</span>
<lb n="2000"/><span>bhfuacht.  Ní'l aon namhaid ag lucht bruithtínighe acht an</span>
<lb n="2001"/><span>fuacht.</span></p>
<lb n="2002"/>
<lb n="2003"/><p><span>D. — Cad é an cuir amach atá 'gat-sa air sin?</span>
<lb n="2004"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="2005"/><p><span>S. — Tá cuir amach maith agam air, mar is minic a chonnac</span>
<lb n="2006"/><span>daoine go raibh pípíní ortha ar feadh a saoghail mar gheall</span>
<lb n="2007"/><span>ar fhuidheall bruithtínighe 'fhanamhaint aca.  Ní réidhtigheadh</span>
<lb n="2008"/><span>fuacht ná teas leo, acht mór-mhór an fuacht.</span></p>
<lb n="2009"/>
<lb n="2010"/><p><span>D. — Mo thruagh é an peacach bocht, is 'mó ní 'tá 'ndán do</span>
<lb n="2011"/><span>ó aois go bás.  Níor chuireas leath oiread spéise 'sa</span>
<lb n="2012"/><span>bhruithtínigh go dtí go gcloisim tusa ag cur síos uirthi.</span>
<lb n="2013"/><span>Cad é an t-oideas is feárr di?  Tá a hoideas féin do</span>
<lb n="2014"/><span>gach aicíd.</span></p>
<lb n="2015"/>
<lb n="2016"/><p><span>S. — Tá gan amhras.  Acht ní dochtúir mise chun a bheith</span>
<lb n="2017"/><span>'á fhiafraighe dhíom.  Cróch a tharrac ar nós a' téi is é</span>
<lb n="2018"/><span>'tabhairt le n-ól dóibh an t-oideas a chuala-sa 'gcomhnaidhe</span>
<lb n="2019"/><span>riamh di.  Téigheann cuid de-s na páistí dó' lom i gcoinne</span>
<lb n="2020"/><span>an chróich 'ól, cé nach fuil sé droch-bhlasta.  An té</span>
<lb n="2021"/><span>dheineann é sin caithfar é 'fhagháil, ar ais nó ar éigin, chun</span>
<lb n="2022"/><span>a ólta.  Mara bhfaghfar le bladar é chun a dhéanta</span>
<lb n="2023"/><span>caithfar an bás a bhagairt air nó a leogaint ort féin go</span>
<lb n="2024"/><span>bhfuileann tú le himtheacht i n-'inead.  Acht an tslighe</span>
<lb n="2025"/><span>seo 'thriail leo geobhfar, gan bhuille gan bhasóig, iad chun</span>
<lb n="2026"/><span>a ólta.  Nuair ólfaid siad an t-oideas clúduigh go maith</span>
<lb n="2027"/><span>iad 's is geárr go dtabharfair fé ndeara cóta grís</span>
<lb n="2028"/><span>amach trís an gcroiceann.  Sidé an t-am 'fhaghaid siad</span>
<lb n="2029"/><span>a' fuacht mara bhféachtar chughtha.  Acht is dócha nách gádh</span>
<lb n="2030"/><span>dham a bheith ag spreagadh ar an nós so dhuit-se, mar is ró-</span>
<lb n="2031"/><span>cháiréiseach ataoi 'gcomhnaidhe riamh ar do chloinn, bail</span>
<lb n="2032"/><span>ó Dhia ortha.  Acht, fé mar adeirid siad, “Castar na daoine</span>
<lb n="2033"/><span>ar a chéile, is ní castar na cnocaibh ná na sléibhtibh.”</span>
<lb n="2034"/><span>B'fhéidir go gcasfaidhe daoine ort-sa 'gus orm-sa ná</span>
<lb n="2035"/><span>féadfadh díol as dochtúir a thabhairt ag fóirithint ar a</span>
<lb n="2036"/><span>gcloinn i n-am na géibhinne, is gur mhaith dhúinn an cúntas</span>
<lb n="2037"/><span>so do thabhairt dóibh nó bheith eolgaiseach ar a thabhairt dóibh</span>
<lb n="2038"/><span>dá mbeadh an riachtanas chun a dhéanta.</span></p>
<lb n="2039"/>
<lb n="2040"/><p><span>D. — Dubhart cheana go raibh a hoideas féin do gach</span>
<lb n="2041"/><span>aicíd.  Táid siad cómh hiomadamhail is gur dheocair do</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2042"/><p><span>dhuine gan mórán eolais a bheith tuisgionach ionnta go léir.</span>
<lb n="2043"/><span>Tá bolgach, deilgíneach, triuch, ruadh — acht cad ab' áil</span>
<lb n="2044"/><span>liom 'á n-áireamh? — ní chuimhneoghainn ortha.</span></p>
<lb n="2045"/>
<lb n="2046"/><p><span>S. — 'Tá sé ráidhte go bhfuil cheithre haicídí fichead as</span>
<lb n="2047"/><span>cionn a' chapaill is go bhfuil cheithre haicídí fichead i n-aghaidh</span>
<lb n="2048"/><span>gach cinn aca as cionn a' pheacaigh.  Nách deocair don</span>
<lb n="2049"/><span>Chríostaidhe bocht dol as gach ceann éigin aca dá bhualadh.</span>
<lb n="2050"/><span>Is fánach duine 'gheobhfar a bheith 'na bheatha-shláinte is, má</span>
<lb n="2051"/><span>bhíonn aon ghearán amháin air, beidh dhá ghearán air nó,</span>
<lb n="2052"/><span>b'fhéidir, níosa mhó, mar is annamh a thagaid na gearánta</span>
<lb n="2053"/><span>ar leithligh.  Do bhí daoine sa chathair seo 'sa tseana-</span>
<lb n="2054"/><span>shaoghal a leigheasfadh gach aicíd dár áirmhighis le n-a</span>
<lb n="2055"/><span>n-oideasaidhe féin.  Do chuiridís plúr scólta leis a'</span>
<lb n="2056"/><span>ruadh, a d'fhonn is é 'chimeád ó fhliuchán, is do scríobhaidís</span>
<lb n="2057"/><span>ainm is sloinneadh an té go mbíodh sé air — ar a' dtaobh</span>
<lb n="2058"/><span>amuich de — fé mar a scríbhtí ainm na ngaiscidheach i n-oghaim</span>
<lb n="2059"/><span>chraobh.  Do chreidtí 'sa tsean-aimsir nár bh' fhéidir le</span>
<lb n="2060"/><span>haon ní an ruadh do chosc acht fuil chaith dhuibh, acht</span>
<lb n="2061"/><span>déanfaidh súghadh an tsimnéidh nó dubh na scríobhnóireachta</span>
<lb n="2062"/><span>an gnó cómh maith.  Do thagadh — is tagann fós craos-</span>
<lb n="2063"/><span>galar ar leanbhaíbh is bíd siad go buadhartha 'gus go</span>
<lb n="2064"/><span>do-shásta dá bhárr.  I n-inead oideasaidhe na haimsire</span>
<lb n="2065"/><span>seo is amhlaidh sholáthruightí ('na throscadh) leanbh nó</span>
<lb n="2066"/><span>duine aosta ná feacaidh 'athair riamh is trí putha dá n-anáil</span>
<lb n="2067"/><span>a shéideadh 'steach i mbéal a' leinbh ar feadh naoi maidean-</span>
<lb n="2068"/><span>acha, is do bhí an leigheas déanta.  Marar bh'fhéidir an díth-</span>
<lb n="2069"/><span>leachtaidhe 'fhagháil do dhéanfadh gandal an gnó cómh maith.</span>
<lb n="2070"/><span>Is deocara an gandal a sholáthar 'sa chathair seo ná</span>
<lb n="2071"/><span>an díthleachtaidhe, rud is cathach le n'innsint.  Tagann</span>
<lb n="2072"/><span>fiabhraistí — go hobann — go minic ar na daoine — óg is</span>
<lb n="2073"/><span>aosta — 's i n-inead ain'ruith nó pusóidí na haimsire seo</span>
<lb n="2074"/><span>'thabhairt dóibh — a mharbhuigheann go minic iad — is amhlaidh</span>
<lb n="2075"/><span>'dheintí meadhg dhá bhainne — cómh héadtrom is ab' fhéidir</span>
<lb n="2076"/><span>— is é 'thabhairt — go mion minic — malla-bhog le n'ól dóibh.</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2077"/><p><span>Bíonn rámhaill thinntidhe ar lucht fiabhrais is bíonn a dóthain</span>
<lb n="2078"/><span>le déanamh aige'n gcallaire go mbeidh na créachtaí bocht</span>
<lb n="2079"/><span>de dhruim an aidhthithe.  Is gnáthach leo nuair a bhíd siad</span>
<lb n="2080"/><span>ar fainn-éirighe, go dtagann ocras buile ortha, is go</span>
<lb n="2081"/><span>n-íosfaidís nó go n-ólfaidís aon ní gur bh'fhéidir leo</span>
<lb n="2082"/><span>teacht air, is má tá sé de mhí-ádh ar a' gcallaire go</span>
<lb n="2083"/><span>bhfágfaidh sí biadh ná deoch — géar ná milis — 'na ngoire</span>
<lb n="2084"/><span>tagfaid siad air a gan fhios di dá dtugaidís an leabhar</span>
<lb n="2085"/><span>di ná déanfaidís.  Tá sé ráidhte “gur measa an t-ath-</span>
<lb n="2086"/><span>iompáil ná an chéad fhiabhras” 's is fíor é, mar beidh</span>
<lb n="2087"/><span>furmhór do nirt sladaithe chun siubhail aige'n chéad bhabhta,</span>
<lb n="2088"/><span>is lag-sheans atá agat — nó ag an té go mbíonn sé air —</span>
<lb n="2089"/><span>é chur de.</span></p>
<lb n="2090"/>
<lb n="2091"/><p><span>D. — 'S a Thighearna, cad a dhéanfaid siad?  An ar a'</span>
<lb n="2092"/><span>ngaoith a mhairfid siad?  An diabhal ruainne dhíot ná</span>
<lb n="2093"/><span>fuil cómh háithféiseach leis an mBaintighearnain Abardín!</span></p>
<lb n="2094"/>
<lb n="2095"/><p><span>S. — “Fóil fóil, a mhic a' rí,” fé mar a deireadh an</span>
<lb n="2096"/><span>t-athach.  Sin í an chúis chéadna go bhfuilim 'á innsint</span>
<lb n="2097"/><span>duit féin is do dhallacánaibh nách tu.  Is féidir greim</span>
<lb n="2098"/><span>nó 'dhó 'thabhairt dóibh i gceann 'dó nó 'trí de laetheantaibh</span>
<lb n="2099"/><span>t'réis an aidhthithe.  Is féidir é 'dhúbailt gach lá as san</span>
<lb n="2100"/><span>amach go ceann 'sé nó 'seacht de laetheantaibh is as san</span>
<lb n="2101"/><span>amach tá ruith a' ráis leo, mar is féidir leo a ndóthain</span>
<lb n="2102"/><span>de gach saghas bídh 'ithe.  Moladh le Dia dá chionn, ní'l</span>
<lb n="2103"/><span>an bholgach ag teacht le déidheanaighe cómh gnáthamhail is</span>
<lb n="2104"/><span>a thigeadh sí bliadhanta ó shoin.</span></p>
<lb n="2105"/>
<lb n="2106"/><p><span>D. — C'onnus a thagfadh?  Ná fuil an seannach 'á</span>
<lb n="2107"/><span>ghearradh ar pháistíbh 's an dlighe le cur ar aon'ne go</span>
<lb n="2108"/><span>bhfaghfar gan gearradh air é?</span></p>
<lb n="2109"/>
<lb n="2110"/><p><span>S. — Táid siad ag dol i gcoinnibh a' ghearrata i</span>
<lb n="2111"/><span>dtíorthaibh eile, pé bun atá 'ca le n-a dhéanamh, is go</span>
<lb n="2112"/><span>deimhin féin duit ní mór ná go ndéanfainn féin an</span>
<lb n="2113"/><span>cleas céadna.  Acht is í an chúis atá 'gam-sa ná an</span>
<lb n="2114"/><span>seannach a thógaint as láimh leinbh is é chur i ngéig leinbh</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2115"/><p><span>eile.  N'fheadar-sa ná beadh rud éigin tógálach ar do</span>
<lb n="2116"/><span>leanbh-sa is n'fheadraois-se ná beadh mo leanbh-sa ar an</span>
<lb n="2117"/><span>aiste gcéadna.  Is minic a chonnac leanbh is reimhideas</span>
<lb n="2118"/><span>mhuinilte do chasóige 'na láimh t'réis droich-sheannaigh</span>
<lb n="2119"/><span>a fuarthas as ghéig leinbh eile.</span></p>
<lb n="2120"/>
<lb n="2121"/><p><span>D. — Badh mhór a' truagh gan an dochtúir a dhéanfadh</span>
<lb n="2122"/><span>a leithéid sin a chur le muir is le mór-fhairrge.  Acht</span>
<lb n="2123"/><span>dream iseadh do chtúirí go bhfuil “cead uilc is mhaitheasa”</span>
<lb n="2124"/><span>'ca ar nós aingil an uabhair.  Dá dtuittheá de mhullach</span>
<lb n="2125"/><span>a' tighe seo, anuas ar a' bpáil, ní bhainfeadh duine 'ca</span>
<lb n="2126"/><span>braon fola asat, cé ná fuil aon ní eile 'bhainfeadh a'</span>
<lb n="2127"/><span>t-ama det chroidhe cómh tapaidh leis.</span></p>
<lb n="2128"/>
<lb n="2129"/><p><span>S.— Is mó an glaodhach a bhí ar a' gcuisleoir go dtí le</span>
<lb n="2130"/><span>déidheanaighe ná ar an ndochtúir.  Ceárd innti féin ab'</span>
<lb n="2131"/><span>eadh an chuisleoireacht ó aimsir Bhriain Bóruimhe agus</span>
<lb n="2132"/><span>a bhfad roimis.  Nár chualaidhis an t-amhrán a chúm file</span>
<lb n="2133"/><span>t'réis na fola 'bhaint as go ndubhairt sé:</span></p>
<lb n="2134"/>
<lb n="2135"/><p><span>“Do tháinig dochtúir im láthair 's is fáilteach roimis a</span>
<lb n="2136"/><span>bhíos;</span>
<lb n="2137"/><span>Do bhain sé fuil as mo láimh dheis is d'fhág an t-ama mo</span>
<lb n="2138"/><span>chroidhe,” &c.</span></p>
<lb n="2139"/>
<lb n="2140"/><p><span>D. — Do chuala an t-amhrán san agus amhráin nár bh' é,</span>
<lb n="2141"/><span>a Sheáin.  Daoine tuisgionacha dob' eadh na hÉireannaigh</span>
<lb n="2142"/><span>faid a chimeádadar a dteanga 'gus a nósaibh féin.  Do</span>
<lb n="2143"/><span>chailleadar iad san agus is mó d'fhearaibh bréige iad ná</span>
<lb n="2144"/><span>an cuisleoir go dtugann an dochtúir “potanálaidhe”</span>
<lb n="2145"/><span>air.  Tá daoine 'sna hotharlannaibh 'sa chathair seo ná</span>
<lb n="2146"/><span>leigheasfaidh na dochtúirí go deo, 's gur geárr a' mhoill</span>
<lb n="2147"/><span>iad a leigheas 'sa tseana-shaoghal le ceiríneacha 'dheintí</span>
<lb n="2148"/><span>'sa bhaile.  D'imthigh súd is tháinig so is ní feáirrdide sinn</span>
<lb n="2149"/><span>an t-athrughadh.</span></p>
<lb n="2150"/>
<lb n="2151"/><p><span>S. — Dá dhoimhneacht a raghaimís 'sa scéal so 'seadh is</span>
<lb n="2152"/><span>deocara 's is aite 'shamhlóghadh sé dhúinn.  Féach ar a'</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2153"/><p><span>bhfear 'imthigh daichead bliadhan ó shoin go hAmericá is a</span>
<lb n="2154"/><span>rug teanga a shinsear sall leis.  Féach air i mbliadhna</span>
<lb n="2155"/><span>nuair a thagfaidh sé 'bhaile go tír a dhúthchais, le congnamh</span>
<lb n="2156"/><span>Dé é féin is sinn-ne slán.  Féach ar a' bhfear 'imthigh deich</span>
<lb n="2157"/><span>mbliadhna ó shoin is tabhair an deifearuidheacht fé ndeara.</span>
<lb n="2158"/><span>Ní'l an Ghaedhlainn aige 'n bhfear ndéidheanach so is ní</span>
<lb n="2159"/><span>thuigfidh sé cad is bríogh d'Fheis ná d'Oireachtas.  Déarfaidh</span>
<lb n="2160"/><span>sé — i mBéarla — go bhfuil an gnó go léir ana-thaithneamhach,</span>
<lb n="2161"/><span>acht go bhfuil aithreachas air ná féadann sé an teanga</span>
<lb n="2162"/><span>'thuisgint.  Éist leis a' bhfear eile, nó tabhair a ghnúis</span>
<lb n="2163"/><span>fé ndeara, is tagfaidh oiread athruighthe air i gceann</span>
<lb n="2164"/><span>neomait is a thagfadh ar a' ngealaigh oidhche ghaoithe.  An</span>
<lb n="2165"/><span>neomat a chloisfidh sé amhrán Gaedhlainne “éireoghaidh an</span>
<lb n="2166"/><span>fhuil uasal i n-uachtar an ochta 'ge” fé mar éirigheadh</span>
<lb n="2167"/><span>aige-s na sean-laochaibh fad ó, is cuirfidh sé liúgh mhaoidhte</span>
<lb n="2168"/><span>as nó caithfidh sé a hata san aer.  Ca' 'na thaobh go</span>
<lb n="2169"/><span>ndeineann sé sin, fiafhruighim díot?  Deineann, “mar</span>
<lb n="2170"/><span>tháinig sé 'bhaile ar a dhúthchas” fé mar a tháinig an (bhó)</span>
<lb n="2171"/><span>“gheadach (do bhíodh) dá crúdh ann-sa' ghleann.”  Agus</span>
<lb n="2172"/><span>tá daoine i nÉirinn a leogann ortha ná fuil aon choinneamh</span>
<lb n="2173"/><span>le n-a bhfoghluim is le n-a dtuisgint, — 's i bpáirt na tír-</span>
<lb n="2174"/><span>ghráidhtheachta, 'thabharfaidís fiacal duit, dá lochtuightheá</span>
<lb n="2175"/><span>iad, a bhainfeadh an mheidhréis den duine seo.</span></p>
<lb n="2176"/>
<lb n="2177"/><p><span>D. — Ní thuigim — olc ná maith — cad tá ar bun agat</span>
<lb n="2178"/><span>anois.  C'onnus a bhainfeadh aon'ne i nÉirinn an mheidhréis</span>
<lb n="2179"/><span>d'fhear gur éirigh an saoghal leis mar éirigh leis a' bhfear</span>
<lb n="2180"/><span>so ainmnighthe agat?</span></p>
<lb n="2181"/>
<lb n="2182"/><p><span>S. — N' fheadar an le heasba tuisgiona 'taoi ag</span>
<lb n="2183"/><span>fiafhraighe na ceiste sin nó nach eadh, acht réidhteoghad</span>
<lb n="2184"/><span>duit í.  Easpogaibh, breitheamhnaibh is daoine foghlumtha eile</span>
<lb n="2185"/><span>do bhainfeadh an mheidhréis de, le gan teanga a dhúthaighe</span>
<lb n="2186"/><span>do dhéanamh riachtanach ar althóir i gcúirt 's ar úrlár</span>
<lb n="2187"/><span>na scoile.  Is deocair dom labhairt ciúin ar a' gceist</span>
<lb n="2188"/><span>seo, adhbhar gach am a chloisim aon'ne — mór ná beag — ag</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2189"/><p><span>fagháil loicht ar ár dteangain, cuireann sé mo chuid</span>
<lb n="2190"/><span>fola ag friuchaidh fé mar dá mbeadh sí i ndaibhigh an</span>
<lb n="2191"/><span>bheirbhthe.  Cómh deimhnightheach is gur'b í seo an bhliadhain</span>
<lb n="2192"/><span>naoi gcéad déag 's a deich, má leogaimíd d'ár ndúthchas</span>
<lb n="2193"/><span>is d'ár n-oidhreacht sileadh trí n-ár ladhracha nó as ár</span>
<lb n="2194"/><span>mbéalaibh, imtheoghaidh ár gcreideamh 'na fochair.  “Is</span>
<lb n="2195"/><span>deocair capall ráis a dhéanamh d'asal” 's “is deocair</span>
<lb n="2196"/><span>girrfhiadh 'chur as an dtor 'ná bíonn sé.”  Is deacair,</span>
<lb n="2197"/><span>mar a' gcéadna, cion an fhir a tharrac ar a' dteangain</span>
<lb n="2198"/><span>atá fé dhroich-mheas le sinsearacht.  Ní raibh “toradh 'n</span>
<lb n="2199"/><span>mhadra ar 'athair” ag aon'ne go raibh an mhóruidheacht</span>
<lb n="2200"/><span>ann ar an té do labhair í.  Ní raibh aon mheas ag muintir</span>
<lb n="2201"/><span>a labhartha ortha féin, mar níor chuir aon'ne riamh go raibh</span>
<lb n="2202"/><span>aon strus air i n-umhail dóibh go raibh oidhreacht luachmhar</span>
<lb n="2203"/><span>aca.  Do chuala sagart — 'dó nó 'trí d'uairibh — ag cur</span>
<lb n="2204"/><span>síos ar mhór-chomhacht Naoimh Pádraig, is ní dhéanfadh sé</span>
<lb n="2205"/><span>an gnó dhó a rádh aon uair amháin gur Albanach ab' eadh</span>
<lb n="2206"/><span>é gan é 'athnasc seacht n-uaire 'dtreo ná beadh aon</span>
<lb n="2207"/><span>mhearathal ar a' bpobal cad as gur tháinig an creideamh</span>
<lb n="2208"/><span>chughtha.  Acht féach — má 'seadh — cad a thuit amach i nÁrd</span>
<lb n="2209"/><span>Mhacha tá bliadhain ó shoin.</span></p>
<lb n="2210"/>
<lb n="2211"/><p><span>D. — Ní cuimhin liom gur thuit aon ní suaitheantais</span>
<lb n="2212"/><span>amach ann i n-uiridh ná i mbliadhna acht an crioth talmhan</span>
<lb n="2213"/><span>do fógradh a bheith i n-áit éigin lastuaidh le déidheanaighe.</span>
<lb n="2214"/><span>Is dócha nách beag 'olcas, mar is scamhradhamhail an ní</span>
<lb n="2215"/><span>an talamh 'ot shlugadh nó an tigh a thuitim ort is tu 'dhóghadh</span>
<lb n="2216"/><span>(h)it dheigh-bheathaidh nó tu 'mharbhadh gan teasaracan.</span></p>
<lb n="2217"/>
<lb n="2218"/><p><span>S. — Don bhliadhain i n-uiridh atáim-se ag tagairt, a</span>
<lb n="2219"/><span>Dhonnchadh, nuair a bhí díospóireacht na teangan san Iolscoil</span>
<lb n="2220"/><span>i n-aoirde a pléidhte.  D'réir mo bharamhla-sa, do thug</span>
<lb n="2221"/><span>Naomh Pádraig soluíd mhaith an taice sin do gach dream</span>
<lb n="2222"/><span>aca .i. cith phludaigh a sheadadh 'nuas thar áiteanna an</span>
<lb n="2223"/><span>tsaoghail i nÁrd Mhacha.  An dóil leat-sa ná le haon'</span>
<lb n="2224"/><span>eile ná gur cheann dá mhíorbhailtíbh trí ghrásta Dé an</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2225"/><p><span>chith sin?  Dob' eadh, 'mhic-Ó, mar is minic atá sé cloiste</span>
<lb n="2226"/><span>'gainn “go meilid muilte Dé go réidh socair acht go</span>
<lb n="2227"/><span>hana-mhion.”  Do bhíos ag faire ar a' gClaidheamh Soluis</span>
<lb n="2228"/><span>is ar pháipéaraibh eile nár bh'é 'fhéachaint ar thug scríobh-</span>
<lb n="2229"/><span>nóir ná cainteoir fé ndeara gur mhíorbhailt a deineadh</span>
<lb n="2230"/><span>i bpáirt na teangan í seo, acht an riabhach duin' aca 'thagair</span>
<lb n="2231"/><span>beag ná mór do, cé nár bh'fhéidir le lucht cosanta na</span>
<lb n="2232"/><span>teangan aon úirlis eile 'sholáthar a bheadh leath cómh</span>
<lb n="2233"/><span>héifeachtamhail chun a cosanta.</span></p>
<lb n="2234"/>
<lb n="2235"/><p><span>D. — Och! má's do san ataoi 'tagairt, ná fuil 'fhios</span>
<lb n="2236"/><span>agat go bhfuil daoine i nÉirinn go dtagfadh an</span>
<lb n="2237"/><span>bhreoidhteacht mhór ortha le racht gháiridhe dá gcloisfidís ag</span>
<lb n="2238"/><span>tagairt do mhíorbhailtíbh thu?  Agus táid siad ann, bíodh</span>
<lb n="2239"/><span>'fhios agat, de gach cine 'gus creideamh chómh maith.</span></p>
<lb n="2240"/>
<lb n="2241"/><p><span>S. — Ní gádh dhuit sin 'innsint dam.  Acht, ce hiad féin;</span>
<lb n="2242"/><span>má 'seadh?  Na daoine c'rónta críochnuighthe 'tá ag dol</span>
<lb n="2243"/><span>i n-aghaidh a ndúthchais.  Níor mhór dóibh seo tamall a</span>
<lb n="2244"/><span>chaitheamh i dtír éigin eile chun 'fhagháil amach cé'ra' díobh</span>
<lb n="2245"/><span>iad nó cad as iad.  An té 'dheineann is 'fhaghann amach</span>
<lb n="2246"/><span>nách den tír 'na dtéigheann sé é, má ráinigheann leis teacht</span>
<lb n="2247"/><span>a-bhaile go deo, is mór a' t-athrughadh 'thabharfá fé ndeara</span>
<lb n="2248"/><span>air.</span></p>
<lb n="2249"/>
<lb n="2250"/><p><span>D. — Ní mór é ar a bhfurmhór.  Ná fuil an tír seo na</span>
<lb n="2251"/><span>hÉireann beag a dóthain dá clainn, adéarfá, acht féach</span>
<lb n="2252"/><span>an droich-mheas atá i gCaineáide 's i dtíorthaibh nách í</span>
<lb n="2253"/><span>ag cuid aca ar Éire — nó ar lucht a háitribh.  Dá dtigeadh</span>
<lb n="2254"/><span>duine aca so a-bhaile — rud gur minic a tháinig — an 'á</span>
<lb n="2255"/><span>moladh 'bheadh sé?  Ní headh, mhuise, acht “ag caitheamh</span>
<lb n="2256"/><span>uisce ar Fhranncach bháidhte.”  Do chabhruigheadar féin —</span>
<lb n="2257"/><span>ar feadh a shaoghail — chun an Fhranncaigh a bháthadh nó geall</span>
<lb n="2258"/><span>leis do, 's annsan nuair ná fuil sé cómh meanmnach</span>
<lb n="2259"/><span>le n-a leithéid eile — i dtíorthaibh eile — níl aca acht</span>
<lb n="2260"/><span>droich-mheas a thabhairt do.</span>
<lb n="2261"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2262"/><p><span>S. — Deiridís is na seana-scéalta nuair a bhídís ag</span>
<lb n="2263"/><span>cur an “cóiriughadh catha” ortha — “An té 'thagfadh ó</span>
<lb n="2264"/><span>íochtar a' domhain go huachtar a' domhain” is mar sin</span>
<lb n="2265"/><span>dóibh.  Do bhíos ag caint an lá eile le fear a tháinig ó</span>
<lb n="2266"/><span>íochtar a' domhain (.i. Astráile) go huachtar a' domhain</span>
<lb n="2267"/><span>(.i. Éire) is dubhairt sé liom go raibh aithne phearsanta</span>
<lb n="2268"/><span>aige ar dhuine den treabhachas san 'na dtagrann tusa</span>
<lb n="2269"/><span>dhóibh, a chuadh go dtí cruinniughadh 'bhí ag feisire ó Éirinn</span>
<lb n="2270"/><span>ar dhroich-intinn, is nuair a chualaidh sé gearánta a thíre</span>
<lb n="2271"/><span>dá soillsiughadh go soiléis as cómhair a shúl do mhachtnaimh</span>
<lb n="2272"/><span>sé, 's isé tháinig as ná a rádh 'na dhiaidh sin ná ceadóghadh</span>
<lb n="2273"/><span>sé ar chéad púnt gan a bheith ar a' láthair.  I ngearracht</span>
<lb n="2274"/><span>aimsire 'na dhiaidh sin do thug sé turus ar a thír 's ar a</span>
<lb n="2275"/><span>bhaile dúthchais.  Do bhí dearbhráthair do 'sa bhaile is do</span>
<lb n="2276"/><span>chuaidh sé chun comhnaidhthe in' fhochair.  Do thug sé</span>
<lb n="2277"/><span>peictiúir Rí Liam fé ndeara ar crochadh ar a' bhfalla</span>
<lb n="2278"/><span>is d'fhógair sé láithreach bonn d'inghean a dhearbhráthar</span>
<lb n="2279"/><span>é 'thógaint chun siubhail nó é 'raide 'mach a' dorus.  Do</span>
<lb n="2280"/><span>tháinig crioth chos is lámh ar an inghin is do ruith sí fé dhéin</span>
<lb n="2281"/><span>a hathar ag pusuigheal ghuil is d'innis a scéal go</span>
<lb n="2282"/><span>brónach do.  Dubhairt an t-athair léi a thoil a thabhairt</span>
<lb n="2283"/><span>do is go mb' fhéidir go dtabharfadh sé féin ar 'aradhnacha</span>
<lb n="2284"/><span>é.  Acht níor thug, mar is amhlaidh 'atharruigh seisean an</span>
<lb n="2285"/><span>t-athair le n-a rádh leis dá siubhluigheadh sé is é féin a</span>
<lb n="2286"/><span>theagasc i n-éirimí glan-sprideamhlachta go gcaillfeadh</span>
<lb n="2287"/><span>sé cuimhne ar Rí Liam 's a ngabhann d'eascáirdeas leis.</span></p>
<lb n="2288"/>
<lb n="2289"/><p><span>D. — Ní har cad a chloisimíd badh cheart dúinn toradh</span>
<lb n="2290"/><span>'thabhairt.  Dá dtigeadh mo dhearbhráthair-se a-bhaile 's</span>
<lb n="2291"/><span>a rádh liom peictiúir Dhomhnaill Uí Chonaill a chaitheamh</span>
<lb n="2292"/><span>'sa teine nó amach a' dorus do chuirfinn i n-ainm phuillíní</span>
<lb n="2293"/><span>an Fhir Mhóir amach a' dorus é féin.  Ar an adhbhar</span>
<lb n="2294"/><span>san, do bheadh sé cómh ceart aige'n bhfear thuaidh peictiúir</span>
<lb n="2295"/><span>Rí Uilliam a chrochadh ar fhalla a thighe féin is do bheadh</span>
<lb n="2296"/><span>sé agam-sa nó agat-sa peictiúir Dhomhnaill Uí Chonaill</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2297"/><p><span>nó an Phápa do bheith ar chliathán an fhalla 'gainn.</span>
<lb n="2298"/><span>Domhnall Ua Conaill 'fhuascail ó ama na daoirseachta</span>
<lb n="2299"/><span>sinn-ne 'gus Rí Liam a chuir ar a mbonnaibh aige'n</span>
<lb n="2300"/><span>mBóinn an mhuintir thuaidh, is, dá réir sin, do thoileoghainn</span>
<lb n="2301"/><span>le gach n-aon againn a thabhairt onóra d'ár laoch — acht</span>
<lb n="2302"/><span>gan dia beag a dhéanamh de.</span></p>
<lb n="2303"/>
<lb n="2304"/><p><span>S. — Sin í an chaint.  Gan dia beag a dhéanamh de gan</span>
<lb n="2305"/><span>amhras.  Do thagrais don chrith talmhan a bhí thuaidh i gCúig'</span>
<lb n="2306"/><span>Uladh tá tamall ó shoin.  Tá Cúig' Uladh i n-Éirinn is</span>
<lb n="2307"/><span>dá ndeineadh an crioth talmhan úd díoghbháil fhada dhóibh</span>
<lb n="2308"/><span>do mhachtnóghaidís beagán is níor dhóichidhe rud a thagfadh</span>
<lb n="2309"/><span>as an machtnamh ná é 'fhoillsiughadh dhóibh gur páirt</span>
<lb n="2310"/><span>d'Éirinn Cúig' Uladh is gur cheart dóibh san a bheith</span>
<lb n="2311"/><span>meabhruighthe 'ca na bliadhanta ó shoin.</span></p>
<lb n="2312"/>
<lb n="2313"/><p><span>D. — Tá an ceacht foghlumtha le fada 'ca gur Éireannaigh</span>
<lb n="2314"/><span>iad a fuair réim is ceannas ó riaghaltas Shasana 's ca'</span>
<lb n="2315"/><span>'na thaobh ná déanfaidís a ndícheall chun a chimeádtha?</span>
<lb n="2316"/><span>Ní bhíonn aon mheas ar dhaoine bochta, is cómh luath is 'chífid</span>
<lb n="2317"/><span>siad sinne 'dol i saidhbhireacht — rud atá 'ge-s na banncaibh</span>
<lb n="2318"/><span>'á chur i n-umhail go bhfuilimíd — claonfaid siad anall</span>
<lb n="2319"/><span>chun ár dtaoibh is fé ghearracht aimsire ní bheidh pus cam</span>
<lb n="2320"/><span>ná meill ar aon'ne 'gainn, thuaidh ná theas, thoir ná thiar.</span></p>
<lb n="2321"/>
<lb n="2322"/><p><span>S. — Cuireann san ar gcuimhne dham go mbeidh</span>
<lb n="2323"/><span>cruinniughadh mór i gceann seachtmhaine i Halla Cruinn</span>
<lb n="2324"/><span>an Bháisín ag Cumanntóirí an Bhaileachais Ghaedhealaigh.</span></p>
<lb n="2325"/>
<lb n="2326"/><p><span>D. — ce hiad atá le labhairt ann?</span></p>
<lb n="2327"/>
<lb n="2328"/><p><span>S. — Tá Mac Socair ó Bhéal Feirste 'gus Ó Sáimh ó</span>
<lb n="2329"/><span>thimcheall na Blárnan.</span></p>
<lb n="2330"/>
<lb n="2331"/><p><span>D. — Is dócha go raghair ag éisteacht leo.</span></p>
<lb n="2332"/>
<lb n="2333"/><p><span>S. — Mara gcimeádaidh aon ní gan choinne leis as me,</span>
<lb n="2334"/><span>go deimhin raghad.  Amás, beir-se ann?</span></p>
<lb n="2335"/>
<lb n="2336"/><p><span>D. — Beidh mé, le congnamh Dé.</span></p>
<lb n="2337"/>
<lb n="2338"/><p><span>S. — Tá sé i n-am againne dol a-bhaile.  Gura' feárr</span>
<lb n="2339"/><span>sibh ar ár dteacht arís, a mhuintir a' tighe, is go gcasaidh</span>
<lb n="2340"/><span>Dia an tsláinte ar Dhonnchadh.</span>
<lb n="2341"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2342"/><p><span>D. — Gurab amhlaidh dhíbh, is go ra' míle maith agat,</span>
<lb n="2343"/><span>a Sheáin.  Ó, nách álainn é ionnfhuar a' tráthnóna?  Badh</span>
<lb n="2344"/><span>cheart dúinn a bheith amach annso le huair a' chluig.</span></p>
<lb n="2345"/>
<lb n="2346"/><p><span>S. — N'fheadar cá bhfuil na daoine sin go léir ag dol,</span>
<lb n="2347"/><span>a Dhonnchadh?</span></p>
<lb n="2348"/>
<lb n="2349"/><p><span>D. — Go dtí an Amharclainn, a Sheáin.</span></p>
<lb n="2350"/>
<lb n="2351"/><p><span>S. — Ó, tá'n ceart agat go díreach.  Bhí ollamh i gcomhair</span>
<lb n="2352"/><span>na hoidhche 'mbáireach go dtugam turus ar cheann aca.</span></p>
<lb n="2353"/>
<lb n="2354"/><p><span>D. — Bíodh sé mar sin.  Slán libh.</span></p>
<lb n="2355"/>
<lb n="2356"/><p><span>TURUS AR AN AMHARCLAINN.</span></p>
<lb n="2357"/>
<lb n="2358"/><p><span>Ag teangmháil ar a chéile tráthnóna an lae 'mbáirigh</span>
<lb n="2359"/><span>téighid go dtí an Amharclainn i bhfochair a chéile.  Díoltar</span>
<lb n="2360"/><span>an t-airgead is tógaid a suidheacháin.  Ní túisce 'na</span>
<lb n="2361"/><span>suidhe dhóibh ná gluaiseann bean aerach thar brághaid is</span>
<lb n="2362"/><span>hata uirthe 'bhfad níos leithe ná pearasól is suidheann</span>
<lb n="2363"/><span>cruinn díreach as a gcoinne 'mach.</span></p>
<lb n="2364"/>
<lb n="2365"/><p><span>S. — Druid anonn as ár radharc, a bhean chóir, má 'sé</span>
<lb n="2366"/><span>do thoil é, a' gcloiseann tú leat mé?  B'fhéidir gur</span>
<lb n="2367"/><span>a'll'uidhir atá uirthe, a Dhonnchadh.  Druid as ár radharc,</span>
<lb n="2368"/><span>a mhám, má 'sé do thoil é.  I n-ainm Dé dhuit — is ní hé</span>
<lb n="2369"/><span>'mheasas a rádh leat! — fág ár solus!</span></p>
<lb n="2370"/>
<lb n="2371"/><p><span>D. — Tá'n bhean bhocht bodhar scun scan, nó b'fhéidir</span>
<lb n="2372"/><span>gur le déidheanaighe 'cailleadh a fear is gur ag machtnamh</span>
<lb n="2373"/><span>atá sí.</span></p>
<lb n="2374"/>
<lb n="2375"/><p><span>S. — Fág an áit sin nó caith dhíot an bodhrán san, má</span>
<lb n="2376"/><span>'sé do thoil é.</span></p>
<lb n="2377"/>
<lb n="2378"/><p><span>D. — Ní chloisfeadh an bhean bhocht gártha na n-adharc.</span>
<lb n="2379"/><span>Beir ar mhuinilte uirthe is tabhair stathadh beag éadtrom</span>
<lb n="2380"/><span>di is bagair anonn as a' solus uainn uirthe.</span></p>
<lb n="2381"/>
<lb n="2382"/><p><span>S. — Féach a leith orm, a mhnaoi uasail!  A' gcloiseann</span>
<lb n="2383"/><span>tú leat me, a mhám?</span>
<lb n="2384"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2385"/><p><span>D. — Beir timcheall na cabhlach uirthe 'gus tarraig anall</span>
<lb n="2386"/><span>í nó caith sall as a' slighe í!</span></p>
<lb n="2387"/>
<lb n="2388"/><p><span>S. — Táim 'á iarraidh in' athchuinghe ort an cathbhárr san</span>
<lb n="2389"/><span>a chaitheamh díot, má 'sé thoil é!</span></p>
<lb n="2390"/>
<lb n="2391"/><p><span>D. — Na dubhart leat breith ar chrios a' chuma uirthe</span>
<lb n="2392"/><span>'gus í 'tharrac anall chughat 's annsan tuigfidh sí go</span>
<lb n="2393"/><span>dteastuigheann uainn í 'fhágaint na slighe!</span></p>
<lb n="2394"/>
<lb n="2395"/><p><span>S. — Béarfad a d'fhonn is tu 'shásamh.  Caith dhíot an</span>
<lb n="2396"/><span>sciaith chosanta san, má 'sé do thoil é, nó glan as ár</span>
<lb n="2397"/><span>radharc mara ndeinir!</span></p>
<lb n="2398"/>
<lb n="2399"/><p><span>D. — Á!  Is fada dham 'á chlos nár chuaidh Áraistatail</span>
<lb n="2400"/><span>riamh amach ar intinn mná.  Baintreabhach mheadhrach iseadh</span>
<lb n="2401"/><span>í is taithneann do scéimh léi 's is amhlaidh 'tá aiteas uirthe</span>
<lb n="2402"/><span>tu 'bheith 'á dingilt.  Sin í an chúis ná leogfadh sí uirthe</span>
<lb n="2403"/><span>tu 'chlos.</span></p>
<lb n="2404"/>
<lb n="2405"/><p><span>S. — Mara mbeadh go bhfuil 'fhios agam gur ag magadh</span>
<lb n="2406"/><span>'taoi do thabharfainn freagra ort.  Ná fuil sí cómh mór</span>
<lb n="2407"/><span>it sholus-sa is atá sí im sholus-sa is ca' 'na thaobh ná</span>
<lb n="2408"/><span>labhrann tú léi is do mhí-shásamh a chur i n-umhail di?</span></p>
<lb n="2409"/>
<lb n="2410"/><p><span>D. — Déanfad, má's áil leat é.  A uasail-mhnaoi, mara</span>
<lb n="2411"/><span>ndruidir as ár radharc nó an hata annspianta san —</span>
<lb n="2412"/><span>atá 'cur éiclips orainn — a chaitheamh díot, caithfimíd-na</span>
<lb n="2413"/><span>nó tusa an áit seo 'fhágaint!</span></p>
<lb n="2414"/>
<lb n="2415"/><p><span>An Bhaintreabhach. — Badh cheart go mbeadh truagh 'g</span>
<lb n="2416"/><span>bhur leithéidíb-se dom leithéid-se.  Do thánagh annso chun</span>
<lb n="2417"/><span>cuid den bhrón atá ar mo chroidhe do scaipeadh, ochón!</span>
<lb n="2418"/><span>is ní túisce fhaghaim me féin suidhte ann ná thosnuigheann</span>
<lb n="2419"/><span>sibh-se ar chnáimhseáil i dtaobh phéacaigheacht mo hata.</span>
<lb n="2420"/><span>C'onnus a gheobhadh aon'ne 'mach gur bhaintreabhach chráidhte</span>
<lb n="2421"/><span>'b' eadh me mara gcaithinn an hata so?  Níor bh'fhéidir</span>
<lb n="2422"/><span>leo 'dhéanamh 's is mór atá le freagairt aige'n té</span>
<lb n="2423"/><span>chuirfidh fearg ná mí-shásamh orm.</span></p>
<lb n="2424"/>
<lb n="2425"/><p><span>S. — Nár dhíolamair airgead cómh maith leat-sa is</span>
<lb n="2426"/><span>ná teastuigheann uainn radharc 'fhagháil ar cad atá ar</span>
<lb n="2427"/><span>siubhal cómh maith leat?</span>
<lb n="2428"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2429"/><p><span>An Bh. — Mara mbeadh gur dhíolabhair ní bheadh sibh annso,</span>
<lb n="2430"/><span>acht 'sé fhaid ar a ghearracht gurab amhlaidh theastuigheann</span>
<lb n="2431"/><span>uaibh me 'dhíbirt as nó me 'shuidhe ceann-lomnochta, rud</span>
<lb n="2432"/><span>ná déanfad díbh!</span></p>
<lb n="2433"/>
<lb n="2434"/><p><span>S. — Badh chóra dhuit bailiughadh leat ná leath a bhfuil</span>
<lb n="2435"/><span>ag éisteacht leat a bheith ag sciotuigheal gháiridhe fút</span>
<lb n="2436"/><span>féin is fúinn-na!</span></p>
<lb n="2437"/>
<lb n="2438"/><p><span>An Bh. — Pé leis gur cumhang fágadh.</span></p>
<lb n="2439"/>
<lb n="2440"/><p><span>D. — Téanam ort, a Sheáin.  Tá'n cluiche geall leis</span>
<lb n="2441"/><span>ar leathtaoibh is sinn cómh dall is thán'amair!</span></p>
<lb n="2442"/>
<lb n="2443"/><p><span>S. — Mara mbeadh nach maith liom aon tsearbhas a</span>
<lb n="2444"/><span>tharrac 'sa tigh seo d'éileoghainn mo chuid airgid ar an</span>
<lb n="2445"/><span>mbainisteoir.</span></p>
<lb n="2446"/>
<lb n="2447"/><p><span>D. — Scaoil thort an cúrsa so é is b'fhéidir go mbeadh</span>
<lb n="2448"/><span>athrughadh tagaithe sar a dtuitfeadh a leithéid amach arís.</span></p>
<lb n="2449"/>
<lb n="2450"/><p><span>S. — 'Sa bhfuadar atá 'teacht fé mhnáibh na haimsire seo</span>
<lb n="2451"/><span>ní fios cá stadfaid siad ná cad a dhéanfaid siad.</span>
<lb n="2452"/><span>Bainfid siad radharc na hUlthóra dhínn cómh maith le</span>
<lb n="2453"/><span>radharc an stáitse.  Go n-éirighidh an oidhche leat, a</span>
<lb n="2454"/><span>Dhonnchadh.</span></p>
<lb n="2455"/>
<lb n="2456"/><p><span>AG DOL GO DTÍ AN CRUINNIUGHADH.</span></p>
<lb n="2457"/>
<lb n="2458"/><p><span>Donnchadh. — N'fheadar cad tá ag moilliughadh Sheáin, a</span>
<lb n="2459"/><span>Nóra?  Do gheall sé dham tá seachtmhain ó shoin dol go</span>
<lb n="2460"/><span>dtí an cruinniughadh im fhochair.</span></p>
<lb n="2461"/>
<lb n="2462"/><p><span>Nóra — Cad é an cruinniughadh, a Dhonnchadh?</span></p>
<lb n="2463"/>
<lb n="2464"/><p><span>D. — Cruinniughadh Chumanntóirí an Bhaileachais</span>
<lb n="2465"/><span>Ghaedhealaigh.  Táid siad chun innsint do-s na mnáibh</span>
<lb n="2466"/><span>c'onnus stocaí 'gus lásaí do chniotáil agus do-s na</span>
<lb n="2467"/><span>fearaibh c'onnus rotharaibh do mharcaigheacht agus gluais-</span>
<lb n="2468"/><span>teánaibh a thiomáint!</span>
<lb n="2469"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2470"/><p><span>N. — Ní dhéanfainn dobhat díobh!  Gan amhras ní raibh</span>
<lb n="2471"/><span>na fearaibh eagantamhail a ndóthain roim ré, gan iad</span>
<lb n="2472"/><span>a theagasc níosa bhfeárr chun dol ar a n-aimhleas!  Agus</span>
<lb n="2473"/><span>tá na mná le cimeád 'na suidhe ó Luan go Satharn ag</span>
<lb n="2474"/><span>cniotáil stocaí raghaidh suas thar na hioscada ar na</span>
<lb n="2475"/><span>fearaibh a bheith ag imtheacht fiadhain ar nós ghirrfhiadh an</span>
<lb n="2476"/><span>Mhárta!</span></p>
<lb n="2477"/>
<lb n="2478"/><p><span>D. — Má dheinid siad stocaí — bídís leabhair nó</span>
<lb n="2479"/><span>sciotaighthe — ná díolfar asta iad?  Is má dheintear</span>
<lb n="2480"/><span>níos mó de rotharaibh is de ghluaisteánaibh 'sa tír ná</span>
<lb n="2481"/><span>tairbheoghaidh lucht oibre 'gus lucht céirde dá bhárr?</span>
<lb n="2482"/><span>Ná himthigheann mnáibh cómh maith le-s na fearaibh ar</span>
<lb n="2483"/><span>rotharaibh 's i ngluaisteánaibh?</span></p>
<lb n="2484"/>
<lb n="2485"/><p><span>N. — Mnáibh cothuighthe teasbamhla bhíonn ag imtheacht</span>
<lb n="2486"/><span>ar an nós san.  Ní bhíonn cúram tighe ná áit ar a</span>
<lb n="2487"/><span>bhfurmhór acht ag imtheacht 's ag teacht ar nós na cuaiche.</span>
<lb n="2488"/><span>Ní lugha ná chuirid siad aon iomard ortha féin chun an</span>
<lb n="2489"/><span>ghárlaigh a bhíonn aca — mar ní bhíonn aca acht ceann ar</span>
<lb n="2490"/><span>nós na cuaiche — do chathughadh.  Banarthla sholáthruightear</span>
<lb n="2491"/><span>chun an chréatúirín bhig a chimeád ón mbás, mar do</span>
<lb n="2492"/><span>dhearbhóghfá nár tháinig a ionbhaidh.</span></p>
<lb n="2493"/>
<lb n="2494"/><p><span>D. — Caithfidh mé imtheacht im aonar go dtí an</span>
<lb n="2495"/><span>cruinniughadh, ón uair ná fuil Seán ag teacht.</span></p>
<lb n="2496"/>
<lb n="2497"/><p><span>AN LÁ I NDIAIDH AN CHRUINNIGHTHE.</span></p>
<lb n="2498"/>
<lb n="2499"/><p><span>Glaodhann Donnchadh isteach to dtí Seán i mbáireach.</span></p>
<lb n="2500"/>
<lb n="2501"/><p><span>D. — Cad a bhí ort nár chuadhais go dtí an cruinniughadh?</span></p>
<lb n="2502"/>
<lb n="2503"/><p><span>S. — Do bhí teinneas fiacaile orm is n'fhéadfainn dol</span>
<lb n="2504"/><span>ann.  Cad 'dubhradar, a Dhonnchadh?</span></p>
<lb n="2505"/>
<lb n="2506"/><p><span>D. — An amhla' mheasainn tú go dtabharfainn de ghlan-</span>
<lb n="2507"/><span>mheabhair liom gach a ndubhradar ó thosach deire?</span>
<lb n="2508"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2509"/><p><span>S. — Ní hamhlaidh.  Acht do cheapas go mb'fhéidir go</span>
<lb n="2510"/><span>dtabharfá bríogh a ndubhradar dam.</span></p>
<lb n="2511"/>
<lb n="2512"/><p><span>D. — Ó, tuigim!  Measann tú dham ceann a bheith orm go</span>
<lb n="2513"/><span>raghadh gach a gcloisinn i n-achrann de fé mar a</span>
<lb n="2514"/><span>théigheann an pilibín d'íochtar na luinge.</span></p>
<lb n="2515"/>
<lb n="2516"/><p><span>S. — Nach maith a dheineadh Maitéas Boidichín cúntas a</span>
<lb n="2517"/><span>thabhairt don “tSaoirseach” ar cad adeirtí thall i dTigh</span>
<lb n="2518"/><span>na Feise nuair a scríobhadh sé go raibh sé “campálta ann</span>
<lb n="2519"/><span>(.i. an Tigh).”</span></p>
<lb n="2520"/>
<lb n="2521"/><p><span>D. — Sin é an t-am adubhairt an “Neamhspleádhach”</span>
<lb n="2522"/><span>“go raibh dhá chois chlé h-air is droch-bhaluith uaidh,” is</span>
<lb n="2523"/><span>áirithe!  Tír-ghráidhtheadóir thar bárr ab' eadh é an taice</span>
<lb n="2524"/><span>sin, is tá 'rian air, do deineadh breitheamh Gaedhealach</span>
<lb n="2525"/><span>de dá bhárr!</span></p>
<lb n="2526"/>
<lb n="2527"/><p><span>S. — Is cuma liom cad a dhein sé, anois ná an uair sin,</span>
<lb n="2528"/><span>acht cúntas 'fhagháil uait ar rud éigin dá ndubharthas aige'n</span>
<lb n="2529"/><span>gcruinniughadh aréir.</span></p>
<lb n="2530"/>
<lb n="2531"/><p><span>D. — Mac Socair a labhair ar dtúis is dubhairt sé (d'réir</span>
<lb n="2532"/><span>mo chuimhne):-</span></p>
<lb n="2533"/>
<lb n="2534"/><p><span>“A chómh-Éireannachaibh, oileán mara é seo do cheap</span>
<lb n="2535"/><span>Dia 'mach dúinn-ne an chéad lá riamh.  Ní thagann cam'-</span>
<lb n="2536"/><span>fheochainí ann — fé mar a thagann i dtíorthaibh eile, — do</span>
<lb n="2537"/><span>leagfadh na tighthe orainn, ní lugha ná thagann creatha</span>
<lb n="2538"/><span>talmhan ann.  Ní'l nathair neimhe ná ainmhidhe fiadhain ann</span>
<lb n="2539"/><span>a shloigfeadh it dheigh-bheathaidh tu.  Ní thagann breis</span>
<lb n="2540"/><span>tiormaigh ná breis teasaidheachta ann, is tigeann de sin</span>
<lb n="2541"/><span>go bhfásann furmhór a gcuirtear ann.  Do bhí loingeas</span>
<lb n="2542"/><span>againn 'á dhéanamh i mBéal Feirste chun gach a bhfásadh</span>
<lb n="2543"/><span>ann roimhe seo do thógaint chun siubhail — i bhfochair na</span>
<lb n="2544"/><span>ndaoine.  Acht tá áthas orm a rádh go bhfuil athrughadh</span>
<lb n="2545"/><span>ag teacht, mar táim annso anocht i bhfochair mo dhuine</span>
<lb n="2546"/><span>mhuinteartha Ó Sáimh chun sibh a spriucadh chun na n-earraidhe</span>
<lb n="2547"/><span>'gus an bhídh a déintear is d'fhásann sa tír seo do</span>
<lb n="2548"/><span>chaitheamh is d'úsáid.  Acht so 'dhéanamh, cuirfidh Dia Mór</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2549"/><p><span>an raith ar ár saothar, orainn féin is ar ár dtír.”  (Gártha</span>
<lb n="2550"/><span>maoidhte.)</span></p>
<lb n="2551"/>
<lb n="2552"/><p><span>D'éirigh Ó Sáimh is glionndar meidhréise 'na shúile, is</span>
<lb n="2553"/><span>dubhairt:-</span></p>
<lb n="2554"/>
<lb n="2555"/><p><span>“A dhaoine muinteartha, 'dir fhearaibh is mhnáibh, óg is</span>
<lb n="2556"/><span>aosta, saidhbhir is daidhbhir, tá áthas orm sibh 'fheiscint</span>
<lb n="2557"/><span>cruinnighthe annso cómh líonmhar les na corra-mhíola” —</span></p>
<lb n="2558"/>
<lb n="2559"/><p><span>Do chrom a raibh ar a' láthair ar gháiridhe nuair a cuireadh</span>
<lb n="2560"/><span>i gcomórtas le corra-mhíola iad.  Budh gheárr gur labhair</span>
<lb n="2561"/><span>duine thall is duine eile 'bhfus is go ndubhairt gach duine</span>
<lb n="2562"/><span>'ca ná druidfidís suas ó nádúr fhir na Blárnan an</span>
<lb n="2563"/><span>bladar a bheith aige.</span></p>
<lb n="2564"/>
<lb n="2565"/><p><span>“Ní raibh aon tslios-bhualadh 'gam-sa leis a' gcloich,”</span>
<lb n="2566"/><span>ars' eisean, “níosa mhó ná culaith d'éadach na Blárnan a</span>
<lb n="2567"/><span>bheith dá chaitheamh agam.  Má dheineann sibh-se an rud</span>
<lb n="2568"/><span>céadna is comhairle mo dhuine mhuinteartha Mac Socair</span>
<lb n="2569"/><span>a thógaint beidh malairt crotha ar scéimh ár dtíre 'gceann</span>
<lb n="2570"/><span>fiche bliadhan ó 'ndiu.”</span></p>
<lb n="2571"/>
<lb n="2572"/><p><span>Dubhairt an sluagh go ndéanfaidís 's ar scaipeadh</span>
<lb n="2573"/><span>dhóibh do ghuidheadar go dúthrachtach Dia 'shaoradh na</span>
<lb n="2574"/><span>hÉireann.</span></p>
<lb n="2575"/>
<lb n="2576"/><p><span>Amen, a Thighearna Dia,</span>
<lb n="2577"/><span>arsa</span>
<lb n="2578"/><span>“Domhnall na Gréine.”</span></p>
<lb n="2579"/>
<lb n="2580"/><p>
<lb n="2581"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Beirt Ghaedhilgeoirí 'na gcomhnaidhe 'sa chathair

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Beirt Ghaedhilgeoirí 'na gcomhnaidhe 'sa chathair

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
