Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Ladhar den Lus Mhór</title><author><name type="main">Rev. M. Sheehan</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LM068</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1923</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LM068</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Ladhar den Lus Mhór</title><author>Rev. M. Sheehan</author><imprint><publisher>Gill, M. H. & Son, Ltd</publisher><date>1923</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>LADHAR DEN LUS MÓR</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>BAINTREABHACH AN DÁ FHICHID ACRA</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Oileán an Dá Fhichid Acra, oileán é seo atá ins an</span>
<lb n="6"/><span>bhfairrge theas, chúig mhíle amach ón tír.  É an-árd ins</span>
<lb n="7"/><span>an mbóchna agus failltreacha dubha scéirdiumhla mór-</span>
<lb n="8"/><span>thimcheall air, gan aon tráigh ann acht uisce doimhin;</span>
<lb n="9"/><span>áit a bhfuil luighe gach aon ghaoth shéideann air, áit ná</span>
<lb n="10"/><span>bíonn an tonn riamh in a chodladh ann.  I gceart-lár</span>
<lb n="11"/><span>an oileáin seo atá splinnc chaol árd de shliabh, cheithre</span>
<lb n="12"/><span>cheud troigh ar aoirde.  Amach ó bhun an tsléibhe sin,</span>
<lb n="13"/><span>síos go dtí ciosa an oileáin, atá mar do bheadh rachtaí</span>
<lb n="14"/><span>móra nó pniacha móra cairrge.  Sé cinn atá ann</span>
<lb n="15"/><span>díobh ag deunamh sé roinnt den oileán.  Atá talamh</span>
<lb n="16"/><span>breághdha nádúrtha idir gach aon dá rachta aca.  Talamh</span>
<lb n="17"/><span>breághdha freagarthach, adeir na daoine chaitheann a</span>
<lb n="18"/><span>sláinte ag á shaothrughadh.  Dá bhfuightheá dul in áirde</span>
<lb n="19"/><span>ins an aer ar nós an éin, agus feuchaint síos uait ar</span>
<lb n="20"/><span>an oileán sin, agus ar an sliabh agus na cosa amach</span>
<lb n="21"/><span>uaidh, do chuirfeá deallradh le roth é do bheadh caithte</span>
<lb n="22"/><span>amuigh ar an bpáirc.  Is é an sliabh an mol agus na</span>
<lb n="23"/><span>cosa na spóicí, agus an talamh maith an feur do bheadh</span>
<lb n="24"/><span>ag fás eatorra.  Dhá fhichid acra atá i ngach aon roinnt</span>
<lb n="25"/><span>atá ann, agus sin é an chúis ar thugadh an ainm ar an</span>
<lb n="26"/><span>oileán.</span></p>
<lb n="27"/>
<lb n="28"/><p><span>Atá go leór tighthe ann agus iad sáidhte isteach i</span>
<lb n="29"/><span>bpoillíníbh beaga bídeacha agus i gcúilíníbh cluthmhara</span>
<lb n="30"/><span>cúlánta ag iarraidh bheith ins an bhfoithint ó ghaoth agus</span>
<lb n="31"/><span>gála agus fiadhantas fairrge.  Meireach (muna mbeadh)</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="32"/><p><span>na líonta agus na clocha troma atá ag coimheud an</span>
<lb n="33"/><span>dín, do bheadh na tighthe in a bhfothrachaibh folamha agus in</span>
<lb n="34"/><span>a gcalbharachaibh ceann-nochtaighthe ag garbh-shín an</span>
<lb n="35"/><span>gheimhridh.  I gceann de na tighthibh sin do chomhnuigh,</span>
<lb n="36"/><span>deich mbliadhna fichead ó shin, Máire ní Chorbáin, nó</span>
<lb n="37"/><span>Baintreabhach an Dá Fhichid Acra mar thugtaoi uirri.</span>
<lb n="38"/><span>Thíos i ngleann beag do bhí an teach aici.  Teach mór</span>
<lb n="39"/><span>do ba eadh é, teach mór lochtmhar fada fairsing.  Do</span>
<lb n="40"/><span>bhí slighe ins an chistin do n-a raibh de dhaoinibh ar an</span>
<lb n="41"/><span>oileán, agus an falla do bhí idir an gcistin agus an</span>
<lb n="42"/><span>párlús, ní raibh ann acht mar do bheadh dhá dhoras mhóra</span>
<lb n="43"/><span>i slighidh nár ghábhadh dhuit acht an dá dhoras do bhualadh</span>
<lb n="44"/><span>isteach agus do bhí an chistin agus an párlús in aon</span>
<lb n="45"/><span>seamra amháin agat.  Ní raibh aon séipeul ar an oileán,</span>
<lb n="46"/><span>agus is ins an seamra mór sin i dtigh Mháire ní Chorbáin</span>
<lb n="47"/><span>do chonnluigheadh na daoine chum aifrinn d'éisteacht</span>
<lb n="48"/><span>Dé Domhnaigh nó cibé am thiocfadh an sagart.  Teach</span>
<lb n="49"/><span>duine uasail do ba eadh é ins an tsean-aimsir.  Fear</span>
<lb n="50"/><span>do ba eadh é a raibh cúirt in iúl do rígh aige fiche míle</span>
<lb n="51"/><span>isteach ins an tír.  Acht le neart fallsaora ní bhfuigh-</span>
<lb n="52"/><span>bheadh sé neul do chodladh ann agus thóg sé an teach so</span>
<lb n="53"/><span>ar Oileán an Dá Fhichid Acra chum go gcuirfeadh fuaim</span>
<lb n="54"/><span>na fairrge sámhán air ins an oidhche.  Adeir siad go</span>
<lb n="55"/><span>bhfuair sé a shláinte an fhaid a's d'fhan sé ann; go</span>
<lb n="56"/><span>raibh sé chomh buidhe leis an mbuidhe-mór ag teacht agus</span>
<lb n="57"/><span>go raibh luisne in a leacaibh ag imtheacht.  Ní haon</span>
<lb n="58"/><span>iongnadh gur chuir an t-iasc úr agus an t-arán greille</span>
<lb n="59"/><span>brígh in a fhéitheachaibh; gur chuir an t-sáile lasadh in</span>
<lb n="60"/><span>a shúilibh; agus gur chuir grágallach na n-eun agus</span>
<lb n="61"/><span>torann na dtonn chum fáin cibé diabhal nó deamhan</span>
<lb n="62"/><span>do bhíodh os cionn a leabthan ag díbirt suan-chodladh na</span>
<lb n="63"/><span>hoidhche uaidh.  Acht nuair d'imthigh an duine uasal so,</span>
<lb n="64"/><span>do thuit an áit chum Mháire ní Chorbáin, agus sin é an</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="65"/><p><span>chuir a raibh an teach breághdha so aici.  Baintreabhach</span>
<lb n="66"/><span>do ba eadh í mar adubhairt mé.  Do bhí mac agus</span>
<lb n="67"/><span>inghean aici.  D'imthigh an mac uaithe thimcheall trí</span>
<lb n="68"/><span>bliadhna roimh an am a bhfuilmíd ag trácht air.  Bua-</span>
<lb n="69"/><span>chaill breághdha do ba eadh é do thógadh le scoil agus</span>
<lb n="70"/><span>le léigheann, agus do bhí a shliocht air, mar do bhí</span>
<lb n="71"/><span>tuilleachtain mhaith aige in an ait ar chuaidh sé.  Acht</span>
<lb n="72"/><span>do bhíodh uaigneas ar a mháthair i gcomhnuidhe in a dhiaidh,</span>
<lb n="73"/><span>an bhinín bhocht, agus is minic do-chítí na deóra léi go</span>
<lb n="74"/><span>mór-mhór nuair d'aireóchadh sí aoinneach de na buachail-</span>
<lb n="75"/><span>líbh ag rádh aon cheann de na sean-abhránaibh do bhíodh</span>
<lb n="76"/><span>aige.  D'fhan an inghean ins an mbaile — Máire Óg an</span>
<lb n="77"/><span>ainm thugtaoi uirri — agus ba mhór an congnamh agus</span>
<lb n="78"/><span>an compórd dá máthair í.</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>Acht an lá so, Lá Nodlag do ba é é, do bhí triall</span>
<lb n="81"/><span>gach aoinneach ar thigh na baintreabhaighe, mar do bhí</span>
<lb n="82"/><span>coinne aca leis an sagart chum aifreann do léigheamh</span>
<lb n="83"/><span>dhóibh.  Do b'olc an lá é le sneachta agus le gála.</span>
<lb n="84"/><span>Gaoth anoir aneas do bhí ann, agus is í do bhí ann le</span>
<lb n="85"/><span>trí seachtmhaine roimhe sin.  Do chonnluig na daoine</span>
<lb n="86"/><span>isteach i dtig Mháire acht ní raibh aon mhuinighin aca go</span>
<lb n="87"/><span>dtiocfadh an sagart, mar ní mar mhagadh teacht i mbád</span>
<lb n="88"/><span>seóil go dtí an oileán a leithéid sin do lá.</span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>"Nárbh' mhór an sceimhle bheith gan aifreann Lá</span>
<lb n="91"/><span>Nodlag?" arsa sean-Phaid ó h-Aodha.  "Agus sinn</span>
<lb n="92"/><span>go léir ar cialacan."</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>"Ó, bí siúráilte go dtiocfaidh an t-Athair Pádraig</span>
<lb n="95"/><span>má dhéineann sé aon eatorra in aon chor," arsa an</span>
<lb n="96"/><span>bhaintreabhach.</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>Le n-a linn sin do rioth garsún beag isteach.  Do</span>
<lb n="99"/><span>bí sé tar éis teacht ón bhfaill.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>"'Dé an sceul atá agat, a Liaimín?" arsa an</span>
<lb n="102"/><span>bhaintreabhach leis.</span>
<lb n="103"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="104"/><p><span>"Sceul gan mhaith," arsa sé, "ní fhaca mé aon</span>
<lb n="105"/><span>teimheal de agus atá an síothog imthighthe asam ag an</span>
<lb n="106"/><span>bhfuacht."</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>"Ní fhaca sé fiadh ná feachaid, mar adubhairt an</span>
<lb n="109"/><span>fear do bhí ins an reilig," arsa Siobháinín-cúl-an-</span>
<lb n="110"/><span>hiarta, í sin do bhíodh ag séideadh na teineadh dho</span>
<lb n="111"/><span>Mháire.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>"Séid.  Séid, a Shiobháinín. — Leigidh isteach an garsún</span>
<lb n="114"/><span>bocht so chum na teineadh. —  Cad mar gheall ar do dhear-</span>
<lb n="115"/><span>bhráthair, a Liaimín? nó an raibh sé i t' fhochair?"</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>"Do bhí.  Tháinig sé nuair do bhí mé chum imtheacht.</span>
<lb n="118"/><span>Adubhairt sé go dtabharfadh sé tamall ag faire."</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>"Ó'se, mo ghraidhin é!" arsa Máire.</span></p>
<lb n="121"/>
<lb n="122"/><p><span>Do-chuaidh Paid ó h-Aodha go dtí an dorus.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>"Maite," arsa sé, "tiocfaidh sé.  Atá sé ag</span>
<lb n="125"/><span>eudtromughadh agus atá foithint ins an mbá aige."</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Do-chuaidh cuid de na daoinibh amach ins an macha,</span>
<lb n="128"/><span>agus cuid aca síos d'iarracht ar an bhfaill.  Ní</span>
<lb n="129"/><span>rabhadar i bhfad imthighthe nuair do chasadar agus dear-</span>
<lb n="130"/><span>bhráthair Liaimín in a bhfochair, le sceula go raibh an</span>
<lb n="131"/><span>bád ag teacht.  I gceann uair an chluig do bhí an sagart</span>
<lb n="132"/><span>ag an dorus, saghas caipín ar a cheann agus cóta mór</span>
<lb n="133"/><span>air do bhí fuilighthe le leac-oidhre agus le sneachta.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>"Go dtugaidh Dia 'Odlaig mhaith dhíbh go léir," arsa</span>
<lb n="136"/><span>sé, ag bualadh an t-sneachta dá bhrógaibh agus ag teacht</span>
<lb n="137"/><span>isteach.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>"Go mbadh amhlaidh dhuit, a Athair," arsa siad.</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>"Cionnus atá tú, a Mháire?" arsa sé le bean an</span>
<lb n="142"/><span>tighe.  "An bhfuair tú aon sceula ón ngarsún?"</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>"Ó'se, go deimhin duit, a Athair, ní bhfuaireas, acht</span>
<lb n="145"/><span>badh fhéidir le Dia go bhfuighbhinn litir uaidh fé dheireadh</span>
<lb n="146"/><span>na seachtmhaine. — Ó'se, a Athair, atá tú siocaighthe.</span>
<lb n="147"/><span>Dia le m'anam!  Feuchaigidh ar an gcasóig sin," arsa</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="148"/><p><span>rí, ag tógbháil na casóige ó'n sagart.  "Atá sí in a</span>
<lb n="149"/><span>clár."</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>"Ó'se, go gcosnaidh Dia ar na cláracha sinn," arsa</span>
<lb n="152"/><span>Siobháinín-cúl-an-hiarta, "acht is breághdha an síneadh</span>
<lb n="153"/><span>dheunfaidh cuid againn an lá déidheanach."</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>"Seo, a Shiobháinín," arsa Máire léi, "croch in áirde</span>
<lb n="156"/><span>í seo, agus caith uait an chaint gan mhaith sin."</span>
<lb n="157"/><span>Do bhí na daoine go léir ag gáire.  Bean ait do</span>
<lb n="158"/><span>ba eadh Siobháinín, agus níor bhain sí an píopa as a</span>
<lb n="159"/><span>beul nuair tháinig an sagart isteach.</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>"Ó'se, ní fhaca mé riamh tú acht taobh thiar de phíopa,"</span>
<lb n="162"/><span>arsa Paid léi.</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>"Taobh thiar de phíopa," arsa sí, ag ath-narc air.</span>
<lb n="165"/><span>"Dá mbeadh píopa ón Phápa, is fada bheadh sé gan gal,</span>
<lb n="166"/><span>dá mbeadh sé ag braith ar do leithéid-se de mheilimíneach</span>
<lb n="167"/><span>chum é shíneadh chuige."</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>Ní raibh an sagart ag cur aon suim ionnta.  Do bhí</span>
<lb n="170"/><span>sé féin agus Liaimín agus Máire Óg ag socrughadh</span>
<lb n="171"/><span>na h-altóra.  Do chuireadar an bórd in áirde ar dhá</span>
<lb n="172"/><span>chathaoir gairid don teineadh, mar is air sin do bhí an</span>
<lb n="173"/><span>sagart chum an t-aifreann do léigheamh.  Do bhí bean</span>
<lb n="174"/><span>an tighe ag folamhughadh ciseán an aifrinn dhóibh, agus</span>
<lb n="175"/><span>d'fhiafraigh sí den sagart cad dheunfadh sí le tromán</span>
<lb n="176"/><span>mór do bhí sáidhte síos go doch ann.</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>"Ná bac leis sin," arsa sé, "rud é sin thug mé</span>
<lb n="179"/><span>liom i gcóir an tráthnóna, agus atá a thuilleadh agam</span>
<lb n="180"/><span>thíos ins an mbád."</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>Tháinig smiota gáire ar gach aoinneach, go mór-mhór</span>
<lb n="183"/><span>na gearrchailí agus na garsúin, mar is maith do</span>
<lb n="184"/><span>thuigeadar cad dó do bhí sé ag tagairt.  Do bhí nós</span>
<lb n="185"/><span>aca ar Oileán an Dá Fhichid Acra, na daoine go léir</span>
<lb n="186"/><span>do chruinniughadh isteach i dtigh Mháire um thráthnóna</span>
<lb n="187"/><span>chúm dinneur do chaitheamh ann Lá Nodlag.  Nós bean-</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="188"/><p><span>nuighthe do ba eadh é tháinig anuas ón tsean-aimsir,</span>
<lb n="189"/><span>mar is mar sin do bhíodh na Críostuidhthe go léir i</span>
<lb n="190"/><span>dtosach na h-Eaglaise.  Aoinneach arbh' acfuinn dó</span>
<lb n="191"/><span>é, thabharfadh sé leis blúire feóla nó bulóg mhilis nó</span>
<lb n="192"/><span>púnt té, acht is é an sagart thabharfadh an chuid is mó</span>
<lb n="193"/><span>den chóisir dóibh.</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>Nuair do bhí an éide ar an sagart, do chrom sé ag</span>
<lb n="196"/><span>rádh paidreacha do na daoinibh chum iad do cur i gcóir</span>
<lb n="197"/><span>don aifreann agus don chomaoin.  Paidreacha breágh-</span>
<lb n="198"/><span>dha Gaedhilge adubhairt sé.  Ní raibh focal ann nár</span>
<lb n="199"/><span>chuaidh go croidhe dhóibh.  Sean-phaidreacha do ba eadh iad</span>
<lb n="200"/><span>do cheap na naoimh do bhí in Éirinn ins an tsean-aimsir.</span>
<lb n="201"/><span>Do scaoileadar amach ó n-a gcroidhe grádhmhar Gae-</span>
<lb n="202"/><span>dhealach iad, le aibigheacht a n-intinne, le milseacht</span>
<lb n="203"/><span>a mbeól, le trom-thuile toramhail na ngrás thug Rí</span>
<lb n="204"/><span>na n-Aingeal dóibh.  Ba bheag an t-iongnadh gur éist</span>
<lb n="205"/><span>na daoine an lá sin leó ar an Oileán.  Do bhíodar</span>
<lb n="206"/><span>annsúd chomh socair leis na mairbh acht do bhí na deóra</span>
<lb n="207"/><span>le n-a súilibh agus a gcroidhe ag preabadh agus ar</span>
<lb n="208"/><span>lasadh le díograis.  Do chrom an sagart ag léigheamh</span>
<lb n="209"/><span>an aifrinn, agus le linn na sácrála do thóg Máire a</span>
<lb n="210"/><span>dhá láimh agus adubhairt:-</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>"Ceud míle fáilte romhat isteach sa tigh seo chughainn,</span>
<lb n="213"/><span>a Thighearna, agus go gcasaidh tú mac mo chléibh orm</span>
<lb n="214"/><span>aríst."</span></p>
<lb n="215"/>
<lb n="216"/><p><span>Agus is iomdha paidir eile adubhradh an lá sin, gach</span>
<lb n="217"/><span>aoinneach agus a chúram féin air, gach aoinneach agus a</span>
<lb n="218"/><span>réidhteach féin uaidh.  I ndeireadh an aifrinn thug an</span>
<lb n="219"/><span>sagart soísceul uaidh.  Ins an chaint dó, do-righne</span>
<lb n="220"/><span>sé tagairt don sneachta agus don droch-aimsir, ag</span>
<lb n="221"/><span>cur an chinidh daonda mar do bhí sé fé 'r tháinig Críost</span>
<lb n="222"/><span>i gcompráid le lucht árthraigh do bheadh amuigh ar an</span>
<lb n="223"/><span>bhfairrge, an chruaidh-sín ag á gcaochadh, gan aoinneach</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="224"/><p><span>dheunfadh eolas chum an chuain dóibh, agus gan aon</span>
<lb n="225"/><span>fhaghbháil aca ar an bhfaill do fheicsin ná do sheachaint.</span>
<lb n="226"/><span>Is iomdha osna d'airigheadh ann an lá sin, agus is iomdha</span>
<lb n="227"/><span>feuchaint thugadh ar an bhfuinneóig mar do bhí an</span>
<lb n="228"/><span>stoirm ag éirghe agus do bhí gach aon steall de'n</span>
<lb n="229"/><span>sneachta nó de'n bhflich-shneachta isteach innti agus</span>
<lb n="230"/><span>isteach fa an dorus.  Do-chuaidh an sagart tré an</span>
<lb n="231"/><span>soísceul ó alt go halt, gur chuir sé deireadh leis.</span>
<lb n="232"/><span>Adubhairt sé na paidreacha atá le rádh i ndiaidh an</span>
<lb n="233"/><span>aifrinn, agus d'éirigh sé dá ghlúnaibh.  D'éirigh an</span>
<lb n="234"/><span>pobul in a dhiaidh.  Fothram cos agus cathaoireach ins</span>
<lb n="235"/><span>an tigh.  Do bhí na mná ag cruinniughadh a gceirte chum</span>
<lb n="236"/><span>imtheachta, agus do-chuaidh na fir amach ins an macha,</span>
<lb n="237"/><span>gach duine aca ag lorg an tsúgáin do bhí casta thimcheall</span>
<lb n="238"/><span>ar a chosaibh ag teacht.  D'imthigheadar go léir abhaile</span>
<lb n="239"/><span>acht ceathrar ban do bhí chum congnamh do thabhairt do</span>
<lb n="240"/><span>Mháire ag léiriughadh an tighe le haghaidh an dinnéir,</span>
<lb n="241"/><span>agus d'fhan Paid ó h-Aodha cois na teineadh, é féin</span>
<lb n="242"/><span>agus Siobháinín-cúl-an-hiarta ag tabhairt iarrachtaí</span>
<lb n="243"/><span>fa n-a chéile.  Do bhí Máire agus na mná eile, agus</span>
<lb n="244"/><span>Máire Óg agus Liaimín agus buachaill an tsagairt,</span>
<lb n="245"/><span>agus an sagart féin, nuair do bhí cupán té ólta aca,</span>
<lb n="246"/><span>do bhíodar go léir ins an stealladh ag socrughadh an</span>
<lb n="247"/><span>tighe.  Do-righneadar dhá bhórd ar faid an tighe de</span>
<lb n="248"/><span>phlanncaibh do bhí le haghaidh an ghnó so aca.  Cathaoireacha</span>
<lb n="249"/><span>agus formaí, sceana agus forcana, plátaí agus miasa,</span>
<lb n="250"/><span>do chuireadh gach aon rud in a alt féin.  Do bhí beiriúchán</span>
<lb n="251"/><span>agus cócaireacht ag á dheunamh ag an teinidh mhór do</span>
<lb n="252"/><span>bhí ins an chistin agus ag an teinidh bheag do bhí thíos</span>
<lb n="253"/><span>ins an phárlús.  Do bhí an párlús agus an chistin in</span>
<lb n="254"/><span>aon seamra amháin mar adubhairt mé, agus an dá</span>
<lb n="255"/><span>theinidh ar aghaidh a chéile amach.  Do bhí na mná síos</span>
<lb n="256"/><span>agus suas, ó theinidh go teinidh, chomh bríoghmhar le beacha,</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="257"/><p><span>ag obair agus ag caint, i slighidh gur dhóigh leat</span>
<lb n="258"/><span>nárbh fhearr leó an caitheamh ioná an córughadh.</span></p>
<lb n="259"/>
<lb n="260"/><p><span>I gceann cúpla uair an chluig do bhí gach aon rud</span>
<lb n="261"/><span>i gcóir.  Do bhí dhá bhácús ag an teinidh mhór, agus</span>
<lb n="262"/><span>bácús eile ag an teinidh bheag, agus dhá thurcaí agus</span>
<lb n="263"/><span>gé ionnta.  Do bhíodh tar éis iad do thógbháil de'n</span>
<lb n="264"/><span>teinidh, agus d'fhágadh ins an teas iad go dtí go</span>
<lb n="265"/><span>dtiocfadh na daoine.  Do bhí glasaraí aca, leis, cibé</span>
<lb n="266"/><span>áit a bhfuaradar iad, agus caoir-fheoil agus mairt-</span>
<lb n="267"/><span>fheoil go leór, bulóga milse agus fairsinge té agus</span>
<lb n="268"/><span>siúcaire.  Breis ar fheabhas chúcha, ní rabhadar chum</span>
<lb n="269"/><span>aon ocras do leigint orra-féin an Nodlaig sin.</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>Do bhí na daoine ag bailiughadh isteach ins an macha</span>
<lb n="272"/><span>arís, agus gan aon rud ar domhan ag tabhairt chúraim</span>
<lb n="273"/><span>dóibh acht an dinneur.  Acht tháinig Liaimín agus</span>
<lb n="274"/><span>saothar air:</span></p>
<lb n="275"/>
<lb n="276"/><p><span>"Atá rud éigin amuigh," arsa sé, "árthrach trí</span>
<lb n="277"/><span>gcrann, is dóigh liom."</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>Do riothadar go léir, gach duine má luaithe, síos go</span>
<lb n="280"/><span>dtí an fhaill.  Níor fhan aoinneach ins an tigh.  Níor</span>
<lb n="281"/><span>fhan an sagart féin ann, ná Máire, ná na mná eile.</span>
<lb n="282"/><span>Níor fhan aoinneach ann acht Siobháinín-cúl-an-hiarta.</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>"Dá mbeadh árthrach ceud crann amuigh," arsa</span>
<lb n="285"/><span>Siobháinín, "ní chorróchainn ón teinidh seo, agus biadh</span>
<lb n="286"/><span>na Nodlag ag á ullmhughadh ann."</span></p>
<lb n="287"/>
<lb n="288"/><p><span>Do bhí an ceart ag Liaimín.  Árthrach trí gcrann do</span>
<lb n="289"/><span>ba eadh í, ag túrnáil agus gach aon rud ins an mbaile</span>
<lb n="290"/><span>uirri, agus í ag tabhairt an-thriail uaithe i gcoinne na</span>
<lb n="291"/><span>gaoithe, acht do bhí an taoide ag á breith léi isteach,</span>
<lb n="292"/><span>in áit-a-chéile, dh'iarracht ar na clochaibh.  Do bhí muintir</span>
<lb n="293"/><span>an oileáin ar bharr na faille agus a n-ucht ar an gclaidhe.</span>
<lb n="294"/><span>ag feuchaint amach; na mná agus púicíní deunta dá</span>
<lb n="295"/><span>seáil aca, agus na fir agus na búnaí iompaighthe suas</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="296"/><p><span>fa n-a gcluasaibh agus na caipíní tarraingthe anuas</span>
<lb n="297"/><span>ar a súilibh.</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>"Atá sé réidh! Atá sé réidh, an fear bocht," arsa</span>
<lb n="300"/><span>Tomás Eudhmoinn, ceann de na hiascairíbh.</span></p>
<lb n="301"/>
<lb n="302"/><p><span>"Atá," arsa athair Liaimín.  "Do-chonnaic mé ar</span>
<lb n="303"/><span>maidin í, le linn a's an sagart ag teacht, acht do shíl</span>
<lb n="304"/><span>mé go ndeunfadh sí an gnó.  Cadé an díoghbháil acht</span>
<lb n="305"/><span>gan aon chuan annso d'aon árthrach."</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>"Ná riothfadh sí isteach ins an Muinirtle?" arsa</span>
<lb n="308"/><span>ceann de na mnáibh.</span></p>
<lb n="309"/>
<lb n="310"/><p><span>"Adeirim-se Muinirtle leat," arsa Tomás Eudh-</span>
<lb n="311"/><span>moinn.  "Ca bhfios dó san a leithéid do bheith ann?</span>
<lb n="312"/><span>An lámh is cliste orainn, is ar éigean thabharfadh sí</span>
<lb n="313"/><span>isteach ins an Muinirtle í."</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>An Muinirtle, ba é rud é sin acht saghas cuainín</span>
<lb n="316"/><span>do bhí ins an oileán; slighe fhada chaol thimcheall ceud</span>
<lb n="317"/><span>slat ar faid agus gan de leithéid ann acht mar do</span>
<lb n="318"/><span>bheadh sé feádh.  Do bhí cé bheag ann le haghaidh báid</span>
<lb n="319"/><span>iascairí.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>"Ó, an lá so thar leatheanta na bliadhna!" arsa an</span>
<lb n="322"/><span>bhaintreabhach.</span></p>
<lb n="323"/>
<lb n="324"/><p><span>"Ó, go gcosnaidh an Leanbh Íosa ar na clochaibh</span>
<lb n="325"/><span>í!" arsa bean eile.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>Do bhí an t-Athair Pádraig agus an stóil in a láimh</span>
<lb n="328"/><span>aige chum an asbolód dhéidheanach do thabhairt do na</span>
<lb n="329"/><span>máirneulachaibh bochta.  Comh-dhona é féin agus an</span>
<lb n="330"/><span>chuid eile, na deóra in a leac-oidhre ar a ghruadhaibh.</span></p>
<lb n="331"/>
<lb n="332"/><p><span>"Ó feuch! feuch!" arsa Tomás Eudhmoinn.  "Ó,</span>
<lb n="333"/><span>atá sé as a chiall!"</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>Agus is annsin d'éirigh an gheóin ar bharr na faille.</span>
<lb n="336"/><span>Do iompuigh an t-árthrach i d' urchar.  Do leagfadh na</span>
<lb n="337"/><span>seólta, agus do rioth sí de réim díreach dh' iarracht</span>
<lb n="338"/><span>ar an oileán.</span>
<lb n="339"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="340"/><p><span>"An Muinirtle! An Muinirtle!" arsa siad.</span>
<lb n="341"/><span>Atá fear ón ait seo uirri."</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>Do ba fhíor dóibh.  Do rioth sí isteach chomh díreach</span>
<lb n="344"/><span>le heun.  Síos leis na hanncairí agus do bhí sí ó</span>
<lb n="345"/><span>bhaoghal.  Mac na baintreabhaighe go bhí ar an stiúir.</span>
<lb n="346"/><span>I nómaint na huaire do bhí muintir an oileáin ar</span>
<lb n="347"/><span>bórd uirri.  Do rioth mac baintreabhaighe go dtí</span>
<lb n="348"/><span>n-a mháthair.  Is iongnadh nár bhádhaidh sí le deóra é.</span>
<lb n="349"/><span>Is iongnadh nár thacht sí le póga é, agus níl aon teacht</span>
<lb n="350"/><span>abhaile is fearr ioná an teacht i gan fhios.</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>"Ó, a mháthair," arsa sé, "do shíl mé teachta abhaile</span>
<lb n="353"/><span>i gan fhios chum na Nodlag do dheunamh i t' fhochair,</span>
<lb n="354"/><span>agus nach maith mar thárlaig? Meireach mise do bheith</span>
<lb n="355"/><span>ar an árthrach so, do bhí sí in a mion-bhrúscar agus na</span>
<lb n="356"/><span>daoine bochta go léir báidhte."</span></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>Do chaith a raibh aca iad féin ar an nglúnaibh agus</span>
<lb n="359"/><span>do ghabhadar buidheachas le Dia.  Do éirigheadar annsin</span>
<lb n="360"/><span>agus do-chuadar go léir go dtí teach Mháire.  Do bhí</span>
<lb n="361"/><span>an chóisir i gcóir dóibh ag Siobháinín-cúl-an-hiarta.  Do</span>
<lb n="362"/><span>lasadar na coinnle agus do shuideadar chum búird.</span>
<lb n="363"/><span>Do bhí nua gach bídh ann, agus sean gach dighe ann.  Blas</span>
<lb n="364"/><span>na meala ar gach aon ghreim agus gan aon ghreim tur.</span>
<lb n="365"/><span>Do bhí ceól agus croidhe-léis aca, abhráin agus aoibhneas</span>
<lb n="366"/><span>aca.  Agus ní iarrann an sceulaidhe acht a leithéid</span>
<lb n="367"/><span>cuedna, fairsinge agus fuighleach, do bheith ag gach</span>
<lb n="368"/><span>aon duine bocht Lá Nodlag so, agus Lá an Chinn.</span>
<lb n="369"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="370"/><p><span>AN MADRA RUADH AGUS AN CAT FIADHAIN.</span></p>
<lb n="371"/>
<lb n="372"/><p><span>Atá coill siar ó thuaidh ó Dhún Garbhán.  Coill</span>
<lb n="373"/><span>Inse an Drisligh thugtar uirri.  Crainn giúise is mó</span>
<lb n="374"/><span>atá innte.  Atá reithineach agus sceacha go leór ag</span>
<lb n="375"/><span>fás ag á tosach, agus is ann do-gheobhthá na fraocháin</span>
<lb n="376"/><span>is blasda i nDúthaigh Déise.  Atá an coinín ann, agus</span>
<lb n="377"/><span>an cat fiadhain, agus an madra ruadh.</span></p>
<lb n="378"/>
<lb n="379"/><p><span>Lá dá rabhas ins an choill seo, do shín mé ins an</span>
<lb n="380"/><span>reithineach ag bun crainn, agus ní rabhas i bhfad ann</span>
<lb n="381"/><span>nuair do thuit mo chodladh orm.  Ní fheadar mé cadé</span>
<lb n="382"/><span>an fhaid do bhíos ann, acht do dhúisigheas d'urchar, agus</span>
<lb n="383"/><span>d'airigheas an bheirt ag caint taobh liom.  Do shíl mé</span>
<lb n="384"/><span>gur sean-duine agus sean-bhean do bhí ann, acht tháinig</span>
<lb n="385"/><span>siolla beag gaoithe d'oscail an reithineach ón a chéile,</span>
<lb n="386"/><span>agus cad do-chífinn acht sean-chaitín liath agus seibeanach</span>
<lb n="387"/><span>mór de mhadra ruadh.</span></p>
<lb n="388"/>
<lb n="389"/><p><span>"Dia dhuit, a Neillí," arsa an madra ruadh.</span></p>
<lb n="390"/>
<lb n="391"/><p><span>"Dia is Muire dhuit is Pádraig, a Pheaid," arsa</span>
<lb n="392"/><span>Neillí.  "Nach breághdha na aimsir í, buidheachas le</span>
<lb n="393"/><span>Dia?"</span></p>
<lb n="394"/>
<lb n="395"/><p><span>"Masa, is eadh.  Cionnas atá na pisíní agat?"</span></p>
<lb n="396"/>
<lb n="397"/><p><span>"'Dhe mhuise, cuibheasach.  Is é an crádh iad uaireanta.</span>
<lb n="398"/><span>Do bhí ceann aca ag iarraidh beach do mharbhadh indé,</span>
<lb n="399"/><span>agus do chuir sí cealg ann, agus níor stad sé ó shin</span>
<lb n="400"/><span>acht ag béiceadh."</span></p>
<lb n="401"/>
<lb n="402"/><p><span>"Ó mhuise, is mór an truagh thú aca; acht, níl agat</span>
<lb n="403"/><span>le deunamh, acht brudhadh fút agus foidhne do bheith</span>
<lb n="404"/><span>agat."</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>"Mhuise, a mhic ó, is deacair dúinn foidhneamh le</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="407"/><p><span>gach aon rud.  Atá an biadh gann againn an aimsir</span>
<lb n="408"/><span>seo, agus is deacair do bhaintreabhach bhocht mar mise</span>
<lb n="409"/><span>soláthar don muirear beag lag atá agam.  Níl baoghal</span>
<lb n="410"/><span>ort-sa.  Bíonn na heallaigh fairsing an t-am so</span>
<lb n="411"/><span>bhliadhain.  Ba bhreághdha reamhar an ghé í siúd do sciob</span>
<lb n="412"/><span>tú ó bhean Sheaáin Dhonnchadha aréir."</span></p>
<lb n="413"/>
<lb n="414"/><p><span>"Masa, ní raibh baoghal ar domhan uirri.  Do bhí</span>
<lb n="415"/><span>feóil mhaith bhíodhgamhail uirri, idir truagh agus méith,</span>
<lb n="416"/><span>cnámh agus fol-fionn."</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>"Mhuise, Dia linn, nár bhreághdha bheith ag á hithe,</span>
<lb n="419"/><span>seachas bheith ag braith ar na franncaigh agus ar na</span>
<lb n="420"/><span>lucha mar bhím-se.  Acht ná bíonn aon eagla ort, dul</span>
<lb n="421"/><span>go dtí tighthe na bhfeirmeóirí fa dhein na n-eallach?"</span></p>
<lb n="422"/>
<lb n="423"/><p><span>"Ó'se, adeirim-se eagla leat! Níl ann acht an</span>
<lb n="424"/><span>chéird."</span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>"Agus cad mar gheall ar mhadraí an tighe? Cionnus</span>
<lb n="427"/><span>théigheann tú uatha?"</span></p>
<lb n="428"/>
<lb n="429"/><p><span>"Cuirim sceamh beag asam nuair bhím ag deunamh</span>
<lb n="430"/><span>ar an tigh, agus mara gcuirfidh siad fáilte romham atá</span>
<lb n="431"/><span>a fhios agam go bhfuilid in a gcodladh, agus nach</span>
<lb n="432"/><span>baoghal dam."</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>"Moladh is buidheachas le Dia! Nach mór an</span>
<lb n="435"/><span>mheabhair thug Sé do dhaoinibh seachas do dhaoinibh eile?</span>
<lb n="436"/><span>Ní chuimhneóchainn-se go deóidh ar a leithéid sin.  Agus</span>
<lb n="437"/><span>rud eile, níl aon sceamh ionam acht miaú.  Acht is</span>
<lb n="438"/><span>dócha ná fuil na madraí chomh fairsing is do bhídís</span>
<lb n="439"/><span>mar gheall ar an leath-choróinn seo atá le díol asta.</span>
<lb n="440"/><span>Is iomdha ceann aca scaoiltear leis an abhainn gach</span>
<lb n="441"/><span>aon cheud lá d'Aibreán anois."</span></p>
<lb n="442"/>
<lb n="443"/><p><span>"Ní fearr rud do bhainfeadh dóibh, mar is olc an</span>
<lb n="444"/><span>eudáil cuid mhaith aca."</span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>"Nach minic bhíonn na gadhair ar do thóir-se? Cion-</span>
<lb n="447"/><span>nus théigheann tú uatha?"</span>
<lb n="448"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="449"/><p><span>"'Dhe muise, a inghean ó, atáim-se bog beann orra.</span>
<lb n="450"/><span>Inneósaidh mé sgeul duit in a dtaobh, bhainfidh gáire</span>
<lb n="451"/><span>asat.  Nuair do bhíos-sa im' choileáinín adubhairt na</span>
<lb n="452"/><span>sean-mhadraí liom an bóthar ó thuaidh do thabhairt orm</span>
<lb n="453"/><span>mar ná raibh slighe dham ar an taobh so de dhúthaigh.</span>
<lb n="454"/><span>D'imthigheas liom, agus níor stad mé go raibh mé i</span>
<lb n="455"/><span>gConntae na Bainríoghna.  Ní raibh eólas na háite</span>
<lb n="456"/><span>sin ró-mhaith agam, agus oidhche bhreághdha shamhraidh,</span>
<lb n="457"/><span>agus mé ag gabháíl in áit in a mbíodh coiníní, do chuir</span>
<lb n="458"/><span>mé mo cheann in inneall.  Do chuimhnigh mé annsin ar</span>
<lb n="459"/><span>chomhairle thug mo mháthair do scuain, má bhuailfeadh aon</span>
<lb n="460"/><span>rud fa n-ár muineul gan corruighe, mar gur inneall do</span>
<lb n="461"/><span>bheadh ann, agus go mbheimís i gcanntabhairt ár dtacht-</span>
<lb n="462"/><span>aighthe.  Ní righne mé acht luighe síos agus mo shuaimh-</span>
<lb n="463"/><span>neas do cheapadh, go dtí go dtiocfadh fear na gcoiníní.</span>
<lb n="464"/><span>Tháinig fear na gcoiníní ar maidin.  D'fheuch sé orm,</span>
<lb n="465"/><span>agus do bhí iongantas mór air, mar ná faca sé mo</span>
<lb n="466"/><span>leithéid riamh roimhe sin.  Do-chuaidh sé ag glaodhach ar</span>
<lb n="467"/><span>cheann de na comharsainibh.  Adubhairt sé sin leis gur</span>
<lb n="468"/><span>madra ruadh do bhí aige.  "Maith mar a thárla," arsa</span>
<lb n="469"/><span>fear na gcoiníní.  "Cuirfimíd fógra amach ar fúd</span>
<lb n="470"/><span>na dúithche, go mbeidh fiadhach againn ar bharr an chnuic</span>
<lb n="471"/><span>i mbárach agus gach aoinneach do thabhairt a mhadra</span>
<lb n="472"/><span>féin leis."  Do chuireadar i mála mé annsin, agus</span>
<lb n="473"/><span>d'árduigheadar leó abhaile mé.  Maidin lá ar n-a</span>
<lb n="474"/><span>bhárach. thugadar leó ar an gcnoc mé.  Do bhí an áit</span>
<lb n="475"/><span>ar fad fa dhaoine agus fa mhadraí.  Do bhí an spáin-</span>
<lb n="476"/><span>néir ann agus an sípéir, an chú árd, lom, agus peata</span>
<lb n="477"/><span>beag na binne, seibeanaigh agus pleibighigh, agus gach</span>
<lb n="478"/><span>aon saghas madra dá dhonacht."</span></p>
<lb n="479"/>
<lb n="480"/><p><span>"Go saoraidh Dia sinn!" arsa Neillí.</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>"Ó ní misde dhuit é sin do rádh, a inghean ó, agus</span>
<lb n="483"/><span>cadé an díoghbháil acht mé im choileáinín beag óg an</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="484"/><p><span>uair sin.  Acht fan go inneósaidh mé dhuit.  Nuair do</span>
<lb n="485"/><span>leigeadh amach as an mála mé, do bhíodar annsúd os</span>
<lb n="486"/><span>mo choinne amach, gach aoinneach aca agus greim aca ar</span>
<lb n="487"/><span>a madraí féin, agus a gcraos dírighthe ar bhéul an mhala</span>
<lb n="488"/><span>aca.  Do bhaineas-sa de na bonnaibh uatha.  Ní raibh</span>
<lb n="489"/><span>mé ag an chlaidhe nuair d'éirigh an t-seilg agus an</span>
<lb n="490"/><span>liughraigh eatorra.  D'fheuch mé timcheall orm, agus</span>
<lb n="491"/><span>cad do-chífinn, acht na madraí go léir in aon charn</span>
<lb n="492"/><span>amháin, agus iad ag stracadh agus ag stolladh a chéile;</span>
<lb n="493"/><span>agus ní mór níos fearr ioná iad do bhí na fir, mar</span>
<lb n="494"/><span>do bhí gach aoinneach aca ag iarraidh dul i gcabhair ar a</span>
<lb n="495"/><span>mhadra féin.  "Ó 'sé, a chonách sin oraibh," arsa mise</span>
<lb n="496"/><span>liom féin, "agus a thuilleadh den tiubhairt chughaibh."</span>
<lb n="497"/><span>Do lean aon sípéir amháin mé, acht ní righne mé</span>
<lb n="498"/><span>acht drannadh do chur orm féin chuige, agus do chas</span>
<lb n="499"/><span>sé go maol-chluasach."</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>"Maite, do scair tú go maith orra," arsa Neillí.</span>
<lb n="502"/><span>"Nach iongantach an misneach do bhí agat agus teicheadh</span>
<lb n="503"/><span>uatha mar do-righne tú.  Dá mbeinn-se ann, thuitfeadh</span>
<lb n="504"/><span>an t-anam asam le scannradh.  Acht, cogar mé é seo</span>
<lb n="505"/><span>leat.  Ná bíonn aon scáth ort roimh na gadhair seo</span>
<lb n="506"/><span>bhionn ag gabháil timcheall? Do bhíodar go minic ins</span>
<lb n="507"/><span>an choill seo le déidheanaighe, agus nuair thagaidís, ní</span>
<lb n="508"/><span>bhíodh le deunamh agam-sa acht dul sa chrann uatha."</span></p>
<lb n="509"/>
<lb n="510"/><p><span>"Mo thruagh thú, a aingceiseóir bhoicht, mar an bhfuil</span>
<lb n="511"/><span>agat acht an cleas sin!"</span></p>
<lb n="512"/>
<lb n="513"/><p><span>"Go bhfeuchaidh Dia orm, níl."</span></p>
<lb n="514"/>
<lb n="515"/><p><span>"Ní mar sin damh-sa, atá lán mála dhíobh agam.  Acht</span>
<lb n="516"/><span>inneósaidh mé dhuit cad do-righne mé leó lá dá rabhadar</span>
<lb n="517"/><span>im' fhiadhach.  Do bhí mé i mo chodhladh thíos annsin i</span>
<lb n="518"/><span>bpreab reithnighe, agus thángadar an-obann orm.</span>
<lb n="519"/><span>Thug mé m'aghaidh ar an gcnoc.  Ag gabháil suas thar</span>
<lb n="520"/><span>Pháirc an Chlampair dam cad do-chífinn acht í lán de</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="521"/><p><span>dhruideannaibh.  "Maite, a Pheaid, arsa mise liom</span>
<lb n="522"/><span>féin, "faightear gnó de gach aon rud, agus is annso</span>
<lb n="523"/><span>atá cóir do shábhála an iarracht so," agus thar an gclaidhe</span>
<lb n="524"/><span>liom agus tré na druideannaibh."</span></p>
<lb n="525"/>
<lb n="526"/><p><span>"Agus cadé an mhaith do-righne sin duit?" arsa</span>
<lb n="527"/><span>Neillí.</span></p>
<lb n="528"/>
<lb n="529"/><p><span>"Atá, aon áit i luighfeadh druideanna, do bheadh an</span>
<lb n="530"/><span>boladh go láidir in a ndiaidh ann, agus do chuirfeadh</span>
<lb n="531"/><span>sin mo bholadh féin ó aithint ar na gadhair.  Nuair do-</span>
<lb n="532"/><span>chuaidh mé go dtí barr an chnuic, d'fheuch mé síos uaim,</span>
<lb n="533"/><span>agus do bhí na gadhair annsúd ins an pháirc, ag rioth</span>
<lb n="534"/><span>anonn is anall agus iad ar mearbhall.  Thug mé tamall</span>
<lb n="535"/><span>ag feuchaint orra, gur imthigh an saothar díom, agus</span>
<lb n="536"/><span>annsin do bhuaileas abhaile dham féin ar mo shocaireacht,</span>
<lb n="537"/><span>agus do bhí an caitheamh aimsire i mudha ar na fiagaidhthe</span>
<lb n="538"/><span>an lá sin."</span></p>
<lb n="539"/>
<lb n="540"/><p><span>"Dia linn, a Pheaid, nach breághdha dhuit é, an mheabhair</span>
<lb n="541"/><span>atá agat.  Ní chuimhneóchainn ar a leithéid go deóidh.</span>
<lb n="542"/><span>Acht, mar sin féin, ba cheart duit aireachas maith thabhairt</span>
<lb n="543"/><span>duit féin agus gan bheith ró-dhána orra."</span></p>
<lb n="544"/>
<lb n="545"/><p><span>"'Dhe mhuise, a inghean ó, níl aon bhaoghal orm.  Éist</span>
<lb n="546"/><span>go inneósaidh mé dhuit cad do-righne mé leó indé.  Do</span>
<lb n="547"/><span>bhí mé sínte ins an reithineach gan cuimhne agam ar</span>
<lb n="548"/><span>aon rud, acht mé idir bheith im' chodhladh agus im' dhúiseacht.</span>
<lb n="549"/><span>Le haistriughadh na gaoithe d'airig mé fuaim na hadhairce</span>
<lb n="550"/><span>agus geóin na gcon.  "Nár éirighidh an t-ádh leis an</span>
<lb n="551"/><span>méid atá istigh sa pharóiste dhíbh," arsa mise, ag cur</span>
<lb n="552"/><span>díom síos fa dhéin na habhann.  Do-chuaidh mé an-</span>
<lb n="553"/><span>ghairid don abhainn agus annsin do righne mé bogha</span>
<lb n="554"/><span>thimcheall go dtáinig mé go dtí an áit cheudhna arís.</span>
<lb n="555"/><span>Thug mé léim amach ins an abhainn annsin, agus do</span>
<lb n="556"/><span>shnámhaigh mé síos thimcheall ceathramha mhíle, agus</span>
<lb n="557"/><span>do phreab mé amach arís, agus do bhuail mé abhaile dam</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="558"/><p><span>féin aníos tré Chill an Daingin agus do bhí na gadhair</span>
<lb n="559"/><span>lá eile gan sugradh agam, agus dob' éigean dóibh casadh</span>
<lb n="560"/><span>abhaile leis an sceul ceudhna do bhí ag teacht aca."</span></p>
<lb n="561"/>
<lb n="562"/><p><span>"Acht cadé an chiall duit dul ins an abhainn?"</span>
<lb n="563"/><span>arsa Neillí.</span></p>
<lb n="564"/>
<lb n="565"/><p><span>"Ó, chum an boladh do chur i mudha orra.  Ní raibh</span>
<lb n="566"/><span>aon bholadh le faghbháil ins an uisge aca, agus is amhlaidh</span>
<lb n="567"/><span>do bhíodar ag leanamhaint a chéile ins an mbogha do-</span>
<lb n="568"/><span>righneas-sa, díreach mar bheadh scata páistidhe ag</span>
<lb n="569"/><span>sugradh."</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>"Ó tuigim anois thú.  Is é an seó thú, an mheabhair</span>
<lb n="572"/><span>atá agat.  Acht sin an cleas ná taithneóchadh liom féin.</span>
<lb n="573"/><span>Badh fhearr liom dul ins an chrann ioná ins an uisge.</span>
<lb n="574"/><span>Acht, mar sin féin ba mhaith an chuimhne uait é, nuair</span>
<lb n="575"/><span>do bhí teacht gairid ort.  Ní h-iongnadh gan aon eagla</span>
<lb n="576"/><span>bheith ort rompa."</span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>"Níl, a inghean ó, aon phioc.  Atá an oiread cleas-</span>
<lb n="579"/><span>anna agam, agus ná beadh inniste agam dhuit ar feadh</span>
<lb n="580"/><span>seachtmhaine."</span></p>
<lb n="581"/>
<lb n="582"/><p><span>Ní raibh an focal as a bheul nuair d'airigheadar fuaim</span>
<lb n="583"/><span>na hadhairce agus uallfairt na gcon ag teacht tré an</span>
<lb n="584"/><span>gcoill dh'iarracht orra.  Do chuir Neillí cluais uirri</span>
<lb n="585"/><span>féin, agus chomh luath agus do thuig sí cad do bhí ann,</span>
<lb n="586"/><span>do-chuaidh sí ins an chrann den léim sin.  Do chuir</span>
<lb n="587"/><span>Peaid smiota gáire as, agus níor chorruigh cos de</span>
<lb n="588"/><span>go rabhadar i ngiorracht fiche rámhan dhó; agus annsin</span>
<lb n="589"/><span>do rioth sé anonn 's anall, soir agus siar, cúpla</span>
<lb n="590"/><span>babhta chum mearbhall a bholadh do chur ar na gadhair.</span>
<lb n="591"/><span>Do bhain sé de na boinn (bonnaibh) annsin, agus ba</span>
<lb n="592"/><span>ghairid go raibh sé as mo radharc.  Acht do bhí Neillí</span>
<lb n="593"/><span>ins an chrann agus í ag feuchaint ar Pheaid ag cur de,</span>
<lb n="594"/><span>agus na gadhair le n-a shálaibh.  "Dia le m'anam,"</span>
<lb n="595"/><span>arsa sí "nach breághdha dhó é; feuch mar atá sé ag</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="596"/><p><span>breith uatha, agus gur dhóigh leat gur ag clith mhagadh</span>
<lb n="597"/><span>fútha atá sé.  — Éist, atá iompódh bainte as aca.</span>
<lb n="598"/><span>Maite, atá siad ag á chur i dteanntaibh.  — Deunfaidh</span>
<lb n="599"/><span>sé an gnó orra anois; atá sé chum cleas an tsrutha</span>
<lb n="600"/><span>d'imirt orra.  — Ó! atá buaidhte air arís, atá fear</span>
<lb n="601"/><span>ins an sruth roimhe.  — Ó! Beuraidh siad air acht grásta</span>
<lb n="602"/><span>Dé! — Ó cabhair Dé chughainn, atá sé gabhta aca! — Mo</span>
<lb n="603"/><span>ghraidhin é, an t-aingceiseóir bocht! Ní fhágfaidh siad</span>
<lb n="604"/><span>pioc le n-a chéile dhe.  — Á! Is mairg bhíonn teann.</span>
<lb n="605"/><span>Dá mhéid de na cleasaibh do bhí aige, do bhí ceann in</span>
<lb n="606"/><span>easnamh air.  Is fearr mo chleas beag féin ioná iad</span>
<lb n="607"/><span>ar fad."</span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>Le n-a linn sin, do ghabh na fiagaidhthe tharm, agus</span>
<lb n="610"/><span>ceann agus earball Pheaid ins an diallait aca.  Agus</span>
<lb n="611"/><span>muna mbeadh mise bheith i gCoill Inse na Drisligh an</span>
<lb n="612"/><span>lá sin, ní bheadh a fhios go deóidh cadé an chaint do bhí</span>
<lb n="613"/><span>idir Pheaid agus Neillí.</span>
<lb n="614"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="615"/><p><span>AN tAONACH</span></p>
<lb n="616"/>
<lb n="617"/><p><span>An t-athair agus an mháthair, an mac agus an inghean,</span>
<lb n="618"/><span>do-chuadar go dtí an aonach ag díol seafaide, agus</span>
<lb n="619"/><span>do thuit amach gur ar lá saoire do bhí an t-aonach.  Do-</span>
<lb n="620"/><span>chuaidh an inghean ag ceannach rudaí beaga d'oir di</span>
<lb n="621"/><span>féin, eudaighe agus go leór giúirléidí eile.  Do bhí</span>
<lb n="622"/><span>ráiseanna chum bheith ann an tseachtmhain do bhí in a</span>
<lb n="623"/><span>ceann agus badh mhaith léi bheith chum feicsionnach le</span>
<lb n="624"/><span>duine agus ba chuma léi cad dheunfadh aon rud eile.</span>
<lb n="625"/><span>Ba chuma léi cad dheunfadh a máthair agus ní baoghal</span>
<lb n="626"/><span>gur fhiafruigh sí dhi an raibh aon rud in easnamh uirri.</span>
<lb n="627"/><span>Do bhí sí bog uirri.  Masa, do bhí an mhaidin ag á</span>
<lb n="628"/><span>caitheamh agus an tseafaid gan díol.  Do bhuail fear</span>
<lb n="629"/><span>an tslighe agus Nóra bhocht ag seasamh leis an tseafaid.</span>
<lb n="630"/><span>Ceannuightheóir ba eadh an fear.  Ní raibh tuairisc a</span>
<lb n="631"/><span>fir le faghbháil aici, ná an mhic acht an oiread leis.</span>
<lb n="632"/><span>Siúd ag rioth thall agus abhus ag lorg a fir í, gan</span>
<lb n="633"/><span>greim thíos ná thuas aici ar a hanáil, agus an bhean</span>
<lb n="634"/><span>bhocht ar cialacan.  Ins an lorg di, cia theagmhóchadh</span>
<lb n="635"/><span>uirri ná Donnchadh an gabha, é féin agus a bhean.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>"A Dhonnchadh, an bhfeaca tú Tadhg ó mhaidin?"</span>
<lb n="638"/><span>arsa Nóra.</span></p>
<lb n="639"/>
<lb n="640"/><p><span>Donnchadh.  — Do-chonnaic mé ó chiana é.</span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>Nóra.  — Cadé an áit?</span></p>
<lb n="643"/>
<lb n="644"/><p><span>Donnchadh.  — Thíos ag an chúinne, ag caint le Seaán</span>
<lb n="645"/><span>Mór.</span></p>
<lb n="646"/>
<lb n="647"/><p><span>Nóra.  — An fadó é sin?</span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>Donnchadh.  — Thimcheall leat uair a chluig ó shin.</span>
<lb n="650"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="651"/><p><span>Nóra.  — Teacht an tseagail air! Nach bocht an cás</span>
<lb n="652"/><span>dam é, agus mé ag fuireach leis ó mhaidin, agus mé</span>
<lb n="653"/><span>im' stampa leis an bhfuacht gan greim den mbiadh</span>
<lb n="654"/><span>saoghalta do bhlas ó d'fhág mé an tigh ar a dó a chlog.</span>
<lb n="655"/><span>Teacht cheithre mhíle deug slighe agus níor leag mé mo</span>
<lb n="656"/><span>dhá shúil air ón uair do chuir sé a chos ar an aonach.</span>
<lb n="657"/><span>'Dé an díoghbháil fear d'fhanfadh i mbun a ghnó, agus</span>
<lb n="658"/><span>d'imtheóchadh scathamh agus thiocfadh arís, acht gan teacht</span>
<lb n="659"/><span>im' ghoire ná im' ghaor, é féin ná an garsún, acht iad</span>
<lb n="660"/><span>ag ól ar thuilleadar le ráithe.  Nár éirighidh an t-ádh</span>
<lb n="661"/><span>leis, mar ól! 'Sé a chuir na daoine le fuacht agus le</span>
<lb n="662"/><span>fán agus do chuir a  leath ar bhotháin dhealbha.  Ní fheaca</span>
<lb n="663"/><span>mé pinginn ruadh ón ngarsún sin le bliadhain.  Nach</span>
<lb n="664"/><span>beag an chuid an méid sin? Atá an gearrchaile chomh</span>
<lb n="665"/><span>dona leis ar an tslighe cheudna acht atá sí sin ag cur</span>
<lb n="666"/><span>snátha um-uimpe féin.</span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>Siobhán (.i. bean Dhonnchadha).  = Cad badh ghábhadh dhi</span>
<lb n="669"/><span>sin? Ná fuil a fhios aici cionnus atá an saoghal</span>
<lb n="670"/><span>agat, agus gur iomdha rud ag glaodhach ort.  Agus</span>
<lb n="671"/><span>níor ghábhadh dhi an leath oiread eírighe in áirde bheith</span>
<lb n="672"/><span>innte.  Clann daoine bochta, cadé an mhaith dhóibh bheith</span>
<lb n="673"/><span>ag dul i gcúdabhfad le clann na ndaoine móra,</span>
<lb n="674"/><span>daoine arbh acfuinn dóibh an ghalántacht.</span></p>
<lb n="675"/>
<lb n="676"/><p><span>Nóra.  — Thug mé an tsraith le díol don bhfear sin</span>
<lb n="677"/><span>atá dhá mhí ó shin, agus cad adeir tú leis nár dhíol sé</span>
<lb n="678"/><span>ar aon chór í? Do bhuail stracaire éigin fé do bhí</span>
<lb n="679"/><span>chomh dona leis féin agus do chaitheadar an púnt.  Do</span>
<lb n="680"/><span>bhí mé féin ag fuireach ar an teinteán agus mé ó</span>
<lb n="681"/><span>am go ham ag coinne leis acht i masa ní raibh sé ag</span>
<lb n="682"/><span>teacht.  "Dia le m'anam," arsa mé, "ní fheadar</span>
<lb n="683"/><span>cad atá ag á choimheud so?" Ní raibh sos ná suaimhneas</span>
<lb n="684"/><span>orm, do bhí mé chomh tré-na-chéile sin, mé ag á fhiafruighe</span>
<lb n="685"/><span>de gach aoinneach an bhfeacadar Tadhg, agus gan aon</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="686"/><p><span>chúntas aca dham.  "Go gcuiridh Dia ar mo leas mé,"</span>
<lb n="687"/><span>arsa mé im' aigne féin, "ní fheadar an raghainn ag á</span>
<lb n="688"/><span>lorg.  Atá sé chomh mhaith dhúinn an capall do ghabháil,</span>
<lb n="689"/><span>a Phádruig," arsa mé le Pádruig, "agus dul i gcoinne</span>
<lb n="690"/><span>t'athar." "Dhera an as do chiall atá tú, a bhean,"</span>
<lb n="691"/><span>arsa Pádruig, "ag imtheacht an t-am so d'oidhche chum</span>
<lb n="692"/><span>na daoine bheith ag feuchaint orainn." "B'fhéidir, a</span>
<lb n="693"/><span>mhic ó," arsa mise.  "gurab amhlaidh thuit sé leis an</span>
<lb n="694"/><span>gcé, nó go bhfuil sé caithte i ndíg éigin," acht níor thug</span>
<lb n="695"/><span>sé aon toradh orm.  D'fhan mé ar an teinteán go</span>
<lb n="696"/><span>maidin, agus i dteannta an eadarshuth is eadh do</span>
<lb n="697"/><span>bhuail sé isteach agus é cortha, sáraighthe, lán de phluide.</span>
<lb n="698"/><span>Níor labhair mé aon focal agus níor leig mé dada</span>
<lb n="699"/><span>orm ar feadh tamaill.  Ba ghairid gur labhair sé nuair</span>
<lb n="700"/><span>ná raibh aoinneach ag cur aon suim ann.  "Bhfuil aon</span>
<lb n="701"/><span>chupán té agat?" arsa sé.  "Níl," arsa mise.  "Cuir</span>
<lb n="702"/><span>síos dam é," arsa sé.</span></p>
<lb n="703"/>
<lb n="704"/><p><span>Siobhán.  — An donas braon thabharfainn dó!</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>Nóra.  — Fan leat.  Níor thug mé féin aon fhreagra</span>
<lb n="707"/><span>air.  "Cuir síos cupán té dham," arsa sé arís liom.</span>
<lb n="708"/><span>"An bhfeadair tú an bhfuil sé agam, nó cá bhfuighbhinn</span>
<lb n="709"/><span>é, mar an raghainn ag á ghoid? Tabhair dham a luach,"</span>
<lb n="710"/><span>arsa mé.  Do bhí a fhios agam ná raibh pinginn aige.</span>
<lb n="711"/><span>"Ar dhíol tú an tsraith?" arsa mé leis.  "Dhíol</span>
<lb n="712"/><span>mé," arsa sé go háth-leasc.  "Masa, is é mo thuairim</span>
<lb n="713"/><span>nár dhíolas," arsa mise.  "Dhíolas go deimhin," arsa</span>
<lb n="714"/><span>sé.  D'fhan an sceul mar sin go ceann seachtmhaine i</span>
<lb n="715"/><span>n-a dhiaidh sin.  Cia bhuailfeadh isteach chugham ná an</span>
<lb n="716"/><span>pílear, agus do beannuigh sé dham.  Adubhairt mé</span>
<lb n="717"/><span>leis suidhe ar an gcathaoir.  Do shuigh agus do chrom</span>
<lb n="718"/><span>sé ar Bheurlóireacht acht níor thuig mé acht focal thall</span>
<lb n="719"/><span>agus abhus.  Do ghlaodh mé isteach ar Phádruig, agus i</span>
<lb n="720"/><span>masa is é rud do bhí uaidh ná trí scillinge.  Fíneáil</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="721"/><p><span>do cuireadh ar mo bhuachaill do dheascaibh óil, an oidhche</span>
<lb n="722"/><span>do bhí sé amuigh uaim.  Do chaith mé mo thrí scillinge</span>
<lb n="723"/><span>do shíneadh amach chuige, agus coigthigheas in a dhiaidh</span>
<lb n="724"/><span>sin cad do bhuailfeadh isteach chugham ná fear an phuirt</span>
<lb n="725"/><span>agus litir aige.  "Oscail an litir seo," arsa mé le</span>
<lb n="726"/><span>Pádruig, "agus feuch cad atá innte.  D'oscail agus</span>
<lb n="727"/><span>cad do bheadh innte acht órdughadh an tsraith do dhíol</span>
<lb n="728"/><span>agus costas dlighe in a fhocair.  Do bhéic mé agus do</span>
<lb n="729"/><span>bhuail mé mo dhá bhais, agus d'iarr mé cabhair agus</span>
<lb n="730"/><span>congnamh ar an Tighearna agus ar an Maighdean Mhuire.</span>
<lb n="731"/><span>"Ó, cad dheunfaidh mé," arsa mise.  "Nach bocht an</span>
<lb n="732"/><span>cás dam é, an fear gan áird atá agam." Lá ar</span>
<lb n="733"/><span>n-a bhárach tháinig fear an phuist arís agus litir eile</span>
<lb n="734"/><span>aige agus cheithre púint ón ngarsún atá in Sasna Nua,</span>
<lb n="735"/><span>nár tháinig aon sceula uaidh le chúig bhliadhna deug</span>
<lb n="736"/><span>roimhe sin.  "Moladh 's buidheachas le Dia," arsa mé</span>
<lb n="737"/><span>féin, "is díreach é gur giorra cabhair Dé ná an doras."</span>
<lb n="738"/><span>Ba ghairid gur bhuail sé féin isteach.  "Nár shíl mé</span>
<lb n="739"/><span>nár dhíol tú an tsraith?" arsa mise.  "Agus nár</span>
<lb n="740"/><span>dhíolas?" arsa sé.  "Dá ndíolfá ní thiocfadh litir</span>
<lb n="741"/><span>annso indé ag á héileamh." "Do dhíol mé í, mhuise,"</span>
<lb n="742"/><span>arsa sé.  "Cá bhfuil an spáineas fuair tú mar sin?"</span>
<lb n="743"/><span>arsa mise.  "Do chaill mé é," arsa sé.  "Ó 'se, badh</span>
<lb n="744"/><span>bheag an díoghbháil da gcaillfidhe tú féin, acht ná</span>
<lb n="745"/><span>bainfeadh dada do t'anam.  D'imthigh tú leat an lá</span>
<lb n="746"/><span>san.  D'árduigh tú leat an púnt, agus thug mé dhá</span>
<lb n="747"/><span>scilling le caitheamh duit acht ní dheunfadh sin tú gan</span>
<lb n="748"/><span>an phúnt do chaitheamh chomh maith leó.  Níor tháinig tú</span>
<lb n="749"/><span>abhaile an oidhche sin mar thiocfadh fear a mbeadh aon</span>
<lb n="750"/><span>mheas aige air féin.  Feuch mar thagann Pádraig Treó</span>
<lb n="751"/><span>abhaile? Nach breághdha ná tógfá pátrún leis? Acht</span>
<lb n="752"/><span>an rud atá uait-se, atá sé agat, ól.  Níl aon rud</span>
<lb n="753"/><span>eile uait acht ól agus cuideachta, agus ní baoghal go</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="754"/><p><span>seunfaidh an chuideachta thú an fhaid 's sheasóchaidh na</span>
<lb n="755"/><span>pinginní leat.  Ní hiad do phaidreacha adeurfá, ná</span>
<lb n="756"/><span>dul go dtí an sagart duit féin, ná go dtí an aifreann.</span>
<lb n="757"/><span>Is agat-sa do bheadh an bothán fuar dá mbadh ag braith</span>
<lb n="758"/><span>ort do bheadh sé.  Trí scillinge fíneála do dhíol thar</span>
<lb n="759"/><span>do cheann agus an costas.  Nach deas an obair í sin</span>
<lb n="760"/><span>agus nach rathamhail? Badh mhór leat scilling do</span>
<lb n="761"/><span>thabhairt don sagart, ná do aon rud eile a mbeadh</span>
<lb n="762"/><span>aon rath air.  Ní baoghal gurab é an paidrín do bheadh</span>
<lb n="763"/><span>agat, acht "diabhal" is "deamhan" is gach aon rud eile</span>
<lb n="764"/><span>níos measa 'ná a chéile, acht tiocfaidh lá fós ort-sa agus</span>
<lb n="765"/><span>geallaim duit go mbeidh tu searbh go leór ded' chuid</span>
<lb n="766"/><span>óil 's ragairne." Shin é adubhairt mé leis.</span>
<lb n="767"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="768"/><p><span>EACHTRA LÁMHAINNÍ SÍODA.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>Dá threibh daoine do bhí ann le linn na heórna gile</span>
<lb n="771"/><span>do theacht ar an soaghal an cheud uair agus gan breith</span>
<lb n="772"/><span>thíos na thuas aca ar a n-anáil le neart a scím chum</span>
<lb n="773"/><span>díoghbháil do dheunamh do n-a chéile.  Do bhíodh na tighthe</span>
<lb n="774"/><span>tré theinidh aca agus an talamh díomhaoin agus fiadhailí</span>
<lb n="775"/><span>agus feóchadáin thar na claidhtheachaibh ar fud na dúithche</span>
<lb n="776"/><span>agus an t-arbhar ag dreóghadh istigh ins an eathala</span>
<lb n="777"/><span>(iothlainn) cnámha daoine ar na bántaibh agus gan</span>
<lb n="778"/><span>aoinneach ann chum cré bheannuighthe na reilige do</span>
<lb n="779"/><span>chaitheamh orra.  Sa deireadh nuair do bhí an-chuid</span>
<lb n="780"/><span>daoine marbh agus leónta, adubhairt duine éigin ná</span>
<lb n="781"/><span>feadair sé cadé an chúis an cogadh sin agus cad bhí</span>
<lb n="782"/><span>dá bharr ag aon chuid aca.  Adubhairt duine éigin eile</span>
<lb n="783"/><span>an chaint cheudna agus do bhí gach aoinneach dá rádh</span>
<lb n="784"/><span>ar ball agus is é an deireadh bhí air gur aontaigh</span>
<lb n="785"/><span>Feargus Óg .i. an fear ba mhó éifeacht ar threibh aca,</span>
<lb n="786"/><span>inghean fir ón treibh eile do phósadh agus gan a thuilleadh</span>
<lb n="787"/><span>bruighne ná achrainn do bheith aca as sin amach.  Do</span>
<lb n="788"/><span>thógadh teach breághdha feirmeach dóibh ar teóra an dá</span>
<lb n="789"/><span>dhúthaigh, agus do bhí táinte bó is na gleanntaibh aca</span>
<lb n="790"/><span>agus treuda caorach ar na cnocaibh; do bhí lucht oibre</span>
<lb n="791"/><span>aca do-ghníodh a ngnó go díreach macánta agus fuair</span>
<lb n="792"/><span>a gceart bídh agus codlata; do bhí meas ag na comhar-</span>
<lb n="793"/><span>sanaibh go léir orra agus is chucha do thiocfaidís</span>
<lb n="794"/><span>d'iarraidh congnamh chum maireachtain nó comhairle a</span>
<lb n="795"/><span>leasa; agus do chuirtí fáilte roimh lucht ceóil agus</span>
<lb n="796"/><span>aoibhneasa agus gach duine ar mhaith leis teacht agus</span>
<lb n="797"/><span>tamall den oidhche do chaitheamh ar an teinteán.</span>
<lb n="798"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="799"/><p><span>Tháinig draoidheadóir ar an áit i gcló duine uasail</span>
<lb n="800"/><span>a dtugadh Lámhainní Síoda air.  Cnaipí airgid ar a</span>
<lb n="801"/><span>chasóig ag imtheacht aige agus buataisí móra ar a</span>
<lb n="802"/><span>chosaibh a raibh leathar dearg agus leathar buidhe agus</span>
<lb n="803"/><span>leathar dubh ionnta agus spuir órdha ar a shálaibh agus</span>
<lb n="804"/><span>fuip dá réir, fáinní ar a mheuraibh agus in a chluasaibh</span>
<lb n="805"/><span>agus cleite fada in a hata, agus de shíoda ba eadh a</span>
<lb n="806"/><span>chuid eudaigh ar fad.  Aoinneach chomh deallramhail leis</span>
<lb n="807"/><span>ní fhacaigheadh ar an áit riamh roimh sin.  D'fhan sé ar</span>
<lb n="808"/><span>iosdas ag Feargus Óg, agus do bhí gach aoinneach an-</span>
<lb n="809"/><span>shásta leis, do bhí sé chomh séibhialta sin.  Do thais-</span>
<lb n="810"/><span>beánadh sé a chuid eudaigh agus saidhbhris do na daoinibh.</span>
<lb n="811"/><span>Adeireadh na sean-daoine gur bhfearr leó féin na</span>
<lb n="812"/><span>fáinní agus na bioráin óir do bhí ag bean an tighe mar</span>
<lb n="813"/><span>go rabhadar chomh bog, nádúrtha sin le feuchaint orra</span>
<lb n="814"/><span>nár dhóigh leat nach fás do-righneadar agus ná fuaradar</span>
<lb n="815"/><span>aon ghoradh ariamh sa teinidh agus nár bhain gabha ná</span>
<lb n="816"/><span>saor leó riamh.  Adeiridís leis ná raibh is na seódaibh</span>
<lb n="817"/><span>ar fad do bhí ag Lámhainní Síoda acht obair mhí-mhais-</span>
<lb n="818"/><span>eamhail agus go gcuirfidís i ndeallramh leó an drannadh</span>
<lb n="819"/><span>gáire bhí aige féin.  Adeireadh an dream óg gur</span>
<lb n="820"/><span>mhinic dóibh cuimhneamh ar dhaoinibh ó áiteannaibh leath is</span>
<lb n="821"/><span>amuigh agus nár rioth sé leó go raibh a leithéid ar an</span>
<lb n="822"/><span>saoghal ar aon chor a bhreághthacht do bhí sé agus an</span>
<lb n="823"/><span>chanamhain cainte do bhí aige.  Agus is iad sin thug</span>
<lb n="824"/><span>Lámhainní Síoda air agus do bhíodh an ainm ceudna ag</span>
<lb n="825"/><span>an sean-dhream air acht amháin gur le searbhas adeur-</span>
<lb n="826"/><span>aidís é.</span></p>
<lb n="827"/>
<lb n="828"/><p><span>D'iarr Lámhainní Síoda ar Fheargus ionad tighe do</span>
<lb n="829"/><span>thabhairt dó.  Adubhairt sé go dtabharfadh agus fáilte</span>
<lb n="830"/><span>agus gurbh bhreághdha leis a chuideachta.  Do chuir</span>
<lb n="831"/><span>Lámhainní ráil thimcheall na háite ar fad agus do chuir</span>
<lb n="832"/><span>sé roinn tor ins an talamh chum gach seamra do bheadh</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="833"/><p><span>aige do thaisbeáint do na comharsanaibh, agus ní righne</span>
<lb n="834"/><span>sé acht an méid ar feadh na huaire sin.</span></p>
<lb n="835"/>
<lb n="836"/><p><span>Do bhí Feargus Óg ag obair sa pháirc lá, agus tháinig</span>
<lb n="837"/><span>Lámhainní Síoda aníos an bóthar agus adubhairt le</span>
<lb n="838"/><span>Feargus: "nach iongantach a luigheadh measa atá ag</span>
<lb n="839"/><span>do bhean ort?" Adubhairt Feargus Óg gur chuma.</span>
<lb n="840"/><span>Do-chuaidh Lámhainní Síoda annsin go dtí a bhean agus</span>
<lb n="841"/><span>do chuir sé breug ar Fheargus dá rádh go ndubhairt</span>
<lb n="842"/><span>sé gur chuma leis meas do bheith ag a bhean (mhnaoi) air</span>
<lb n="843"/><span>féin nó gan bheith.  Adubhairt an bhean go raibh an</span>
<lb n="844"/><span>droch-chroidhe agus an droch-theanga riamh ag Feargus</span>
<lb n="845"/><span>Óg.  Nuair do bhí na comharsain bailighthe isteach an</span>
<lb n="846"/><span>tráthnóna ceudna, d'éirigh an bhean ag an teinidh agus</span>
<lb n="847"/><span>adubhairt nár bhain léi féin riamh acht daoine a raibh</span>
<lb n="848"/><span>strus agus geall orra agus daoine macánta agus</span>
<lb n="849"/><span>ná raibh ag a fear ná ag ar bhain leis acht an méid do</span>
<lb n="850"/><span>ghoideadar, agus "an bhfaca aoinneach beó," arsa sí,</span>
<lb n="851"/><span>"aon rud chomh canta, chomh deagh-shnoidhte leis na coind-</span>
<lb n="852"/><span>leóiríbh práis thugas-sa liom ó thigh m'athar?" D'éiri-</span>
<lb n="853"/><span>gheadar chum a chéile annsin agus adubhairt na daoine</span>
<lb n="854"/><span>go mbeadh an cogadh ar bun aca arís, agus adubhairt</span>
<lb n="855"/><span>firín do bhí muinteardha le Lámhainní Síoda gur bh'fhearr</span>
<lb n="856"/><span>an t-achrann d'fhágbháil fa rádh beirte, acht gur dheacair</span>
<lb n="857"/><span>beirt d'fhaghbháil, agus go mbadh fhéidir nárbh fhearr rud</span>
<lb n="858"/><span>dheunfaidís ioná é d'fhágbháil fa dhuine éigin ó áit</span>
<lb n="859"/><span>leath-is-amuigh.  Adubhairt gach aoinneach annsin gur</span>
<lb n="860"/><span>mhaith an cuimhneamh uaidh é, agus cá bhfuighbhidís fear ní</span>
<lb n="861"/><span>badh dheallramhla ioná Lámhainní Síoda.  Do leig sé</span>
<lb n="862"/><span>sin air nár mhaith leis aon chur isteach do bheith aige ar</span>
<lb n="863"/><span>ghnó daoine eile agus gurbh é sin an beus do bhí riamh</span>
<lb n="864"/><span>aige; má seadh féin mar shásamh do gach aoinneach go</span>
<lb n="865"/><span>ndeunfadh sé an rud d'iarradh air, acht go gcaithfeadh</span>
<lb n="866"/><span>sé leabhra móra do léigheamh agus dul i gcostas trom.</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="867"/><p><span>Nuair do bhí na leabhra ar fad léighte aige do-righne</span>
<lb n="868"/><span>sé a rádh eatorra, acht do chaitheadar na coindeóirí</span>
<lb n="869"/><span>do thabhairt dó an cheud uair agus píosa maith talmhan</span>
<lb n="870"/><span>in a bhfocair mar chostas dligheadh.  'Sé an rádh do-</span>
<lb n="871"/><span>righne sé nach, má adubhairt bean an tighe an rud</span>
<lb n="872"/><span>adubhairt sí féin go ndubhairt sí, go raibh an ceart</span>
<lb n="873"/><span>aici, acht má adubhairt sí an rud adubhairt a fear go</span>
<lb n="874"/><span>ndubhairt sí, ná raibh an ceart aici; agus má adubhairt</span>
<lb n="875"/><span>fear an tighe an rud adubhairt sé féin go ndubhairt</span>
<lb n="876"/><span>sé, go raibh an ceart aige, acht má adubhairt sé an rud</span>
<lb n="877"/><span>adubhairt a bhean go ndubhairt sé, ná raibh an ceart aige.</span>
<lb n="878"/><span>Annsin adubhairt an bhean go raibh an ceart aici féin</span>
<lb n="879"/><span>agus d'éirigh an fear in a coinne agus adubhairt gur</span>
<lb n="880"/><span>aige féin do bhí an ceart, agus má's olc do bhí an</span>
<lb n="881"/><span>cheud achrainn do bhí aca ba mheasa go mór ioná sin</span>
<lb n="882"/><span>féin an dara achrainn.  D'fhóbair go mbuailfidís féin</span>
<lb n="883"/><span>a chéile, acht adubhairt an firín gan é do dheunamh acht</span>
<lb n="884"/><span>é d'fhagbháil arís fa rádh Lámhainní Síoda.  Do chas</span>
<lb n="885"/><span>Lámhainní Síoda ar na leabhraibh arís agus ba fhada</span>
<lb n="886"/><span>an mhoill do bhí air go rabhadar ar fad léighte aige.</span>
<lb n="887"/><span>'Sé an rud adubhairt sé annsin go raibh an ceart ag</span>
<lb n="888"/><span>an mbean (mnaoi) do réir an tsean-reacht agus go</span>
<lb n="889"/><span>raibh an ceart ag an bhfear do réir an dligheadh nua</span>
<lb n="890"/><span>agus nach eól do aoinneach cia aca dlighe ar cheart</span>
<lb n="891"/><span>géilleadh dhó.  Agus as an mbreath sin d'éirigh brui-</span>
<lb n="892"/><span>ghean eile, agus mar sin do bhí.  Ní raibh in aon</span>
<lb n="893"/><span>bhreath thug sé acht adhbhar achrainn, agus do bhí na</span>
<lb n="894"/><span>costaisí ag dul i méid sa tslighidh ná raibh páirc ná</span>
<lb n="895"/><span>beathaidheach aca, agus ba éigean dóibh an tigh breághdha</span>
<lb n="896"/><span>d'fhágbhail agus dul isteach i mbothán bocht.  Ní raibh</span>
<lb n="897"/><span>a gcuid ná a gclú aca.  Aon lánamha bheó chomh dealbh</span>
<lb n="898"/><span>leó ní fhaca aoinneach riamh agus ní fheicfidh go deóidh.</span>
<lb n="899"/><span>Do bhí gach aon rud ag Lámhainní Síoda annsin agus</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="900"/><p><span>do thóg sé caisleán mór agus do bhí saidhbhreas agus</span>
<lb n="901"/><span>arm aige.  Do chuir sé d'fhiachaibh ar na daoinibh teacht</span>
<lb n="902"/><span>go dtí a chúirt féin agus do bhí hallaí móra a raghaidís</span>
<lb n="903"/><span>isteach ionnta chum a gcúis do phléidhe.  Do chuir sé</span>
<lb n="904"/><span>in a luighe orra gur mar sin deuntaí i ngach tír i raibh</span>
<lb n="905"/><span>dlighthe, breitheamhnas, agus ceannacht.  Do bhíodh gach</span>
<lb n="906"/><span>aoinneach ag aithris na bhfocal sin agus cuid aca nár</span>
<lb n="907"/><span>thuig iad.  Adeireadh an sean-dhream gurbh fhearr leó</span>
<lb n="908"/><span>an tslighe bhog, ghaedhealach do bhí aca sa tsean-aimsir</span>
<lb n="909"/><span>agus go raibh an iomarcaidh réim fa an strannséir</span>
<lb n="910"/><span>seo ná feadair aoinneach cad as é nó cia ar díobh é</span>
<lb n="911"/><span>ar aon chor.  Acht do bhí an sean-dhream ag dul i</span>
<lb n="912"/><span>laighead gach bliadhain tháinig agus ní raibh aoinneach</span>
<lb n="913"/><span>ar an mbaile sa deireadh a raibh an sean-nós aca.</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>Fé bhfuair bean Fheargusa bás do bhí cúiplín aici.</span>
<lb n="916"/><span>Do bhí Tadhg aici mar ainm ar leanbh aca agus Spuirín</span>
<lb n="917"/><span>aici ar an leanbh eile.  Níor airigh na comharsain riamh</span>
<lb n="918"/><span>an ainm sin Spuirín agus b'ait leó é.  Adubhairt an</span>
<lb n="919"/><span>bhean go dtug sí an ainm sin air mar mhórtas don</span>
<lb n="920"/><span>bhfear macánta sin, Lámhainní Síoda a raibh na spuir</span>
<lb n="921"/><span>ar a shálaibh aige, agus go raibh buidheachas a croidhe</span>
<lb n="922"/><span>aici air; meireach (muna mbeadh) é sin go mbeadh sí</span>
<lb n="923"/><span>féin agus a fear ag achrann go deóidh, agus narbh mhór</span>
<lb n="924"/><span>an ní go dtug Lámhainní cead maireachtana dhóibh ar</span>
<lb n="925"/><span>aon chor? Do bhí an bheirt leanbh seo ag sugradh lá i</span>
<lb n="926"/><span>macha na sean-fheirmeach agus aon bheirt garsún ba</span>
<lb n="927"/><span>dheise snódh, ba láidre lámh, agus ba luaithe cos</span>
<lb n="928"/><span>níor chuireadh riamh ar an saoghal.  Do bhí Tadhg in a</span>
<lb n="929"/><span>sheasamh ar bharr puirt agus sean-hata ar a leath-</span>
<lb n="930"/><span>cheann aige agus do bhí Spuirín d'iarraidh é do chur</span>
<lb n="931"/><span>dá chois.  Do bhí taca ag Tadhg le n-a shálaibh sa phort.</span>
<lb n="932"/><span>Do bhí sé dá lúbhadh féin agus dá bhogadh féin agus</span>
<lb n="933"/><span>neart a ghualann aige i gcoinne Spuirín cibé'r domhan</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="934"/><p><span>taobh a dtabharfadh sé fogha féig.  Agus iad an focail</span>
<lb n="935"/><span>bhí aige ná:</span></p>
<lb n="936"/>
<lb n="937"/><p><span>Mise an sean-rí 's ní bhogfar mo ghreim,</span>
<lb n="938"/><span>'S ní bhainfear anuas díom mo choróinín bheag bhinn.</span></p>
<lb n="939"/>
<lb n="940"/><p><span>Do bhí Lámhainní Síoda ag gabháil an bóthar leath is</span>
<lb n="941"/><span>amuigh agus d'fhan sé ag an ngeata ag éisteacht leó</span>
<lb n="942"/><span>agus gach aon gháire aca.  Do leath a shúile air le</span>
<lb n="943"/><span>ionghantas agus le dóighteacht croidhe.  "Dar an</span>
<lb n="944"/><span>mbaiste," arsa sé, "is baoghal damh-sa na buachaillí</span>
<lb n="945"/><span>úd.  Atá meisneach agus meabhair aca.  Deunfaidh</span>
<lb n="946"/><span>droch-rud díobh sin fós, acht bainfead-sa siar asta."</span>
<lb n="947"/><span>Do chas sé abhaile arís chomh mear 's do bhí aige.  Do</span>
<lb n="948"/><span>labhair sé le sean-draoi de sheirbhíseach bhí i bhfeidhil na</span>
<lb n="949"/><span>gcaorach ar an móinfheur aige dá chur i dtuigsint dó</span>
<lb n="950"/><span>cad do bhí uaidh.  Do-righne an sean-draoi fiach dubh</span>
<lb n="951"/><span>de féin agus d'éirigh in áirde ar an aer agus cnapán</span>
<lb n="952"/><span>luaithe in a bheul aige.  Níor bhfada go raibh sé ag</span>
<lb n="953"/><span>luasgadh os cionn na ngarsún agus ag greadadh a</span>
<lb n="954"/><span>sciathán.  Do theich na garsúin ar a ndícheall.  Do</span>
<lb n="955"/><span>bhain barr-thuisle do Spuirín beag agus do thuit sé</span>
<lb n="956"/><span>ar a bheul agus ar a aghaidh agus do thuit Tadhg anuas</span>
<lb n="957"/><span>air.  Do scaoil an fiach dubh anuas chucha an cnapán</span>
<lb n="958"/><span>luaithe.  Do bhris air agus é ag teacht anuas agus do-</span>
<lb n="959"/><span>righne ceó dhe.  Do leath an ceó sin ar feadh an eudain</span>
<lb n="960"/><span>ar Thadhg agus ar feadh na gcos ar Spuirín.  Tháinig</span>
<lb n="961"/><span>neul codlata agus fantais orra annsin, agus níor</span>
<lb n="962"/><span>dhúisigheadar as an gcodladh sin go ceann trí lá 's</span>
<lb n="963"/><span>trí oidhche.  Ní raibh a shiubhal ag Spuirín ná a radharc</span>
<lb n="964"/><span>ag Tadhg.  Tháinig mar do bheadh bróga iarainn ar</span>
<lb n="965"/><span>Spuirín agus is ag lámhachas do bhíodh sé.  Níor fhás</span>
<lb n="966"/><span>sé pioc agus do bhí sé in a chreutúir beag suarach as</span>
<lb n="967"/><span>sin amach.  D'fhás Tadhg go hiongantach agus i gceann</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="968"/><p><span>chúig bhliadhna do bhí sé in a fhathaigheach mór, acht ní</span>
<lb n="969"/><span>raibh aon leus radhairce aige.</span></p>
<lb n="970"/>
<lb n="971"/><p><span>Nuair do bhí an méid sin deunta ag Lámhainní Síoda</span>
<lb n="972"/><span>do-righne sé seacht ndígreacha leathana doimhne thim-</span>
<lb n="973"/><span>cheall an chaisleáin mar chóir cosanta air agus do thóg</span>
<lb n="974"/><span>sé seamra mór sa chúirt leath istigh agus thug sé</span>
<lb n="975"/><span>cuireadh don tuaith teacht agus bheith ag caint ann</span>
<lb n="976"/><span>agus aon rud do bheadh uatha do chur in iúl dó.  Thánga-</span>
<lb n="977"/><span>dar ann, agus ní bhfuaireadar réidhteach ró-mhaith le n-a</span>
<lb n="978"/><span>chéile.  Do bhí costaisí móra ag baint le gach aon rud</span>
<lb n="979"/><span>agus ba éigean dóibh go léir bliadhain oibre do thabhairt</span>
<lb n="980"/><span>in aiscidh do Lámhainní Síoda mar ná raibh an t-airgead</span>
<lb n="981"/><span>aca.  Do bhí toradh a sláinte aige agus é ag magadh</span>
<lb n="982"/><span>fútha ar fad.</span></p>
<lb n="983"/>
<lb n="984"/><p><span>Le linn na haimsire sin do bhí Spuirín in a shuidhe ar</span>
<lb n="985"/><span>an gclaidhe lá.  Do bhí búna síoda báin thimcheall ar</span>
<lb n="986"/><span>a mhuineul.  Ní fios cá bhfuair sé é.  Do bhí an-thaidhbhse</span>
<lb n="987"/><span>air as mar giobail ar fad ba eadh an t-eudach do bhí</span>
<lb n="988"/><span>air.  Cad do-chífeadh sé chuige ag teacht anuas le</span>
<lb n="989"/><span>fánaidh an chnuic acht bean siubhail agus leanbh beag le</span>
<lb n="990"/><span>n-a cois agus sceabha reatha fútha agus madraí Lámhainní</span>
<lb n="991"/><span>Síoda asta.  Do chaith sé é féin anuas den chlaidhe ar</span>
<lb n="992"/><span>lár an bhóthair agus do-chuaidh sé ag lapadán agus ag</span>
<lb n="993"/><span>lámhachas ag fóirint orra.  Nuair do-chonnaic na</span>
<lb n="994"/><span>gadhair ag teacht é, tháinig scannradh orra agus do</span>
<lb n="995"/><span>chasadar ar an nómaint.  Adubhairt an bhean siubhail:</span>
<lb n="996"/><span>"Atá buidheachas agam ort, a Bhróga Iarainn.  Atá</span>
<lb n="997"/><span>casóg mo mhic annso stractha ag gadharaibh Lámhainní</span>
<lb n="998"/><span>Síoda agus atá mo lámh gearrtha aca agus atá sí ag</span>
<lb n="999"/><span>tabhairt fola.  An bhfuil aon rud agat do chuirfinn</span>
<lb n="1000"/><span>thimcheall uirre?" Do bhain Spuirín de an búna</span>
<lb n="1001"/><span>breághdha geal síoda do bhí thimcheall ar a mhuineul agus</span>
<lb n="1002"/><span>thug sé di é.  D'ionntaigh an bhean air annsin: "A</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1003"/><p><span>Bhróga Iarainn," arsa sí, "ní dual athar duit bheith</span>
<lb n="1004"/><span>mar atá tú.  Téighir go dtí Sean-Chailleach na Scáthán</span>
<lb n="1005"/><span>síos in íochtar an ghleanna agus abair léi gurab iad</span>
<lb n="1006"/><span>an Mac agus a Mháthair do chuir chuiche thú fa dhéin</span>
<lb n="1007"/><span>comhairle do leasa agus cuimhnigh ar an lá so go lá</span>
<lb n="1008"/><span>do bháis." D'imthigheadar annsin agus ní thugadh síos</span>
<lb n="1009"/><span>cá'r ghabhadar.</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>Ar theacht an tráthnóna do bhí Spuirín ag tairsinn</span>
<lb n="1012"/><span>doras Cailleach na Scáthán.  "Bail Dé ar a bhfuil</span>
<lb n="1013"/><span>annso istigh," arsa sé.  "Dia's Muire dhuit," arsa</span>
<lb n="1014"/><span>an chailleach.  "Fios mo leasa ort, a Chailleach na</span>
<lb n="1015"/><span>Scáthán," arsa sé.  "Cia adubhairt leat teacht?"</span>
<lb n="1016"/><span>arsa sí.  "An Mac agus a Mháthair." Níor fhan</span>
<lb n="1017"/><span>focal ag an chailligh agus do shíl Spuirín ná labharfadh</span>
<lb n="1018"/><span>sí ar aon chor.  Do-chuaidh sí go dtí an doras agus</span>
<lb n="1019"/><span>d'fheuch sí amach agus do chas sí arís.  "Tusa Bróga</span>
<lb n="1020"/><span>Iarainn?" arsa sí.  "Is mé," ar sé sin, "fios mo</span>
<lb n="1021"/><span>leasa ort?" "Ceart gan eagla, gan chath, ní raibh</span>
<lb n="1022"/><span>sé riamh le faghbháil ó fhear na hurcóide.  Oidhche i</span>
<lb n="1023"/><span>ndiamhair coille agus coimthionól daoine ag glaodhach</span>
<lb n="1024"/><span>in áirde os bhur gcionn.  Oidhche ar mhaoil an tsléibhe</span>
<lb n="1025"/><span>agus rian bhur gcolann ar an gcarraig luim agus gan</span>
<lb n="1026"/><span>oiread 's cúnach ag fás uirri, aiteann gan bláth agus</span>
<lb n="1027"/><span>crann giúise breac-críon agus tobar fíor-uisce i</span>
<lb n="1028"/><span>lár na habhann agus gach coiscéim siar ó thuaidh agus</span>
<lb n="1029"/><span>deunfaidh cosa gan siubhal eólas do shúilibh gan</span>
<lb n="1030"/><span>radharc." "A Chailleach na Scáthán," arsa Spuirín,</span>
<lb n="1031"/><span>agus é ag gabháil amach an doras, "cad is cor dom</span>
<lb n="1032"/><span>chosaibh féin?" Do bhí sé ag lapadán agus ag lámhachas</span>
<lb n="1033"/><span>leis i gcomhnuidhe agus d'fhóbair go gcaillfeadh sé na</span>
<lb n="1034"/><span>focail adubhairt sí: "brisfear claidheamh agus sleagh</span>
<lb n="1035"/><span>i gcomhrac agus ní fuláir díbh na cosa cruadha bheith</span>
<lb n="1036"/><span>ag duine agaibh."</span>
<lb n="1037"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1038"/><p><span>Do-chuaidh Spuirín go dtí iothlann Lámhainní Síoda</span>
<lb n="1039"/><span>ar lorg a dhearbhráthar.  Do bhíodh sé ag tarraingt ualach</span>
<lb n="1040"/><span>fa thrucail gach lá do Lámhainní Síoda dála aon</span>
<lb n="1041"/><span>bheathaidheach agus is san iothlainn do chodailigheadh sé</span>
<lb n="1042"/><span>ar feadh na hoidhche.  "I do chodladh atá tú, a Thaidhg?"</span>
<lb n="1043"/><span>arsa Spuirín.  "Ní headh, a dhearbhráthair." "Éirigh</span>
<lb n="1044"/><span>as sin.  Cuir mise ar do ghuailnibh agus bhí ag cur</span>
<lb n="1045"/><span>díot.  Deunfaidh cosa gan siubhail eólas do shúilibh</span>
<lb n="1046"/><span>gan radharc.  Is agam-sa atá na súile, is agat-sa</span>
<lb n="1047"/><span>atá na cosa.  Cuirfimíd a mhalairt de dheallramh ar</span>
<lb n="1048"/><span>an dúthaigh seo nuair chasfaimíd." D'imthigheadar leó</span>
<lb n="1049"/><span>annsin.</span></p>
<lb n="1050"/>
<lb n="1051"/><p><span>Níor mhisde do Spuirín a rádh go raibh na súile aige:</span>
<lb n="1052"/><span>do-chífeadh sé na cuileóga ag teicheadh ó na fáinleogaibh</span>
<lb n="1053"/><span>lá samhraidh agus do mheabhróchadh sé agus do chomhaireó-</span>
<lb n="1054"/><span>chadh sé na ruibí do bhainfeadh na heunlaithe de dhrom</span>
<lb n="1055"/><span>asail le linn neadaireachta.  Agus níor mhisde dó a</span>
<lb n="1056"/><span>rádh go raibh na cosa ag Tadhg: mar thabharfadh sé cnoc</span>
<lb n="1057"/><span>de léim agus gleann de thrioslóig agus ní chuirfeadh</span>
<lb n="1058"/><span>sé i bhfáth loch ná coill.</span></p>
<lb n="1059"/>
<lb n="1060"/><p><span>Do bhíodar ag imtheacht leó riamh 's choidhche, agus</span>
<lb n="1061"/><span>nuair do bhí an déidheanaighe ag teacht an dara lá,</span>
<lb n="1062"/><span>rángadar an choill do bhí chomh tiugh ag bileógaibh crainn</span>
<lb n="1063"/><span>ná raibh caoi aca ar na réiltíní féin d'fheicsint ar an</span>
<lb n="1064"/><span>aer.  Do bhí na preucháin ag screuchadh in áirde os a</span>
<lb n="1065"/><span>gcionn.  ""Oidhche i ndiamhair coille,"" arsa Spuirín,</span>
<lb n="1066"/><span>""agus coimhthionól daoine in áirde os bhur gcionn."</span>
<lb n="1067"/><span>A Chailleach na Scáthán," arsa sé, "atá cuid de do</span>
<lb n="1068"/><span>chuid cainte tar éis teacht chum críche.  Siubhail leat</span>
<lb n="1069"/><span>go dtanóchaidh na crainn go bhfeicfidh mé iad." Níor</span>
<lb n="1070"/><span>bhfada go bhfaca sé na preucháin ar an aer.  Do bhí</span>
<lb n="1071"/><span>trí scata mór ann díobh agus iad go léir ag grágallach</span>
<lb n="1072"/><span>sa tslighidh go ndubhairt Tadhg gurab iad na deamhain</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1073"/><p><span>aerach do bhí ann.  Sa chodladh dhóibh an oidhche sin</span>
<lb n="1074"/><span>d'airigheadar duine ag caint, agus aon ghuth chomh binn</span>
<lb n="1075"/><span>níor airigheadar riamh roimh sin.  Do bhí an duine sin</span>
<lb n="1076"/><span>ag á rádh leó gurbh mhór an meisneach do bhí aca, go raibh</span>
<lb n="1077"/><span>an-chuid oibre deunta aca acht gan dul ró-fhada ó</span>
<lb n="1078"/><span>bhaile.  "A Spuirín," arsa Tadhg, "nár bhfearr dhúinn</span>
<lb n="1079"/><span>casadh." "Ní fearr," arsa Spuirín, "éirigh as sin,</span>
<lb n="1080"/><span>cuir mise ar do ghuailnibh agus beidh an meisneach agat</span>
<lb n="1081"/><span>arís." D'imthigheadar leó annsin.</span></p>
<lb n="1082"/>
<lb n="1083"/><p><span>Ar theacht an tráthnóna arís do bhíodar ar sliabh an</span>
<lb n="1084"/><span>tsneachta, agus ar mhaoil an tsléibhe sin ar an gcarraig</span>
<lb n="1085"/><span>luim do chodailigheadar ar feadh na hoidhche.  Ní haon</span>
<lb n="1086"/><span>chodladh sámh do-righneadar mar do bhí daoine ag labhairt</span>
<lb n="1087"/><span>leó tré n-a gcodladh agus dá rádh go raibh an domhan</span>
<lb n="1088"/><span>ag magadh fútha anois agus ná raibh oscar céille ná</span>
<lb n="1089"/><span>meabhrach aca.  "A dhearbhráthair," arsa Tadhg, "ní</span>
<lb n="1090"/><span>fearr dhúinn bheith ar a thí." "Éirigh agus bí ag cur</span>
<lb n="1091"/><span>díot.  Sé an lá indiu an lá déidheanach atá orainn."</span>
<lb n="1092"/><span>Agus d'fhágadar rian a gcolann ar an áit i gcodaili-</span>
<lb n="1093"/><span>gheadar i lár an tseaca.</span></p>
<lb n="1094"/>
<lb n="1095"/><p><span>D'imthigheadar leó arís.  Do-righneadar brúscar de</span>
<lb n="1096"/><span>na coilltibh agus poill criadh briste de na lochaibh.</span>
<lb n="1097"/><span>Cubhair na habhann ar na crannaibh agus iasg na habhann</span>
<lb n="1098"/><span>ar na portaibh.  Agus le linn na gréine ag dul fé</span>
<lb n="1099"/><span>do-chonnaic Spuirín an t-aiteann tré theinidh fiche míle</span>
<lb n="1100"/><span>amach uaidh agus crann giúise le n-a ais do bhí breac-</span>
<lb n="1101"/><span>críon ag an teas.  Tamall beag amach do bhí an abhainn,</span>
<lb n="1102"/><span>agus adubhairt Spuirín dul go dtí carraig dhubh do</span>
<lb n="1103"/><span>bhí in a lár.  Do bhíodar ar an gcarraig ar an nómaint.</span>
<lb n="1104"/><span>Fuaradar an fíor-uisce sa tobar.  Do nigh Tadhg a</span>
<lb n="1105"/><span>shúile agus do bhí an radharc agus an misneach aige.</span>
<lb n="1106"/><span>D'éirigh buile air annsin agus má's gairid do bhí sé</span>
<lb n="1107"/><span>ag teacht, ba ghiorra ioná sin do bhí sé ag casadh arís.</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1108"/><p><span>Do bhí an cogadh ar siubhal nuair do chasadar mar do</span>
<lb n="1109"/><span>bhí gach aoinneach corhtha de Lámhainní Síoda.  Do bhí</span>
<lb n="1110"/><span>daoine ag teicheadh agus daoine eile ar a dtóir.</span>
<lb n="1111"/><span>Níor dhada le Tadhg na dígreacha do bhí thimcheall an</span>
<lb n="1112"/><span>chaisleáin, agus ar iompódh na baise do bhí sé ag an</span>
<lb n="1113"/><span>doras.  Do leag sé uaidh Spuirín ar an bpáirc.  Do</span>
<lb n="1114"/><span>bhí sleagh agus claidheamh aige.  Do bhuail sé buille ar</span>
<lb n="1115"/><span>an gcuaille comhraic.  "Cuirim ort, a Lámhainní</span>
<lb n="1116"/><span>Síoda," arsa sé.  Léigim leat," arsa Lámhainní</span>
<lb n="1117"/><span>Síoda.  An té raghadh ó iochtar an domhain go dtí</span>
<lb n="1118"/><span>uachtar an domhain ag feuchaint ar chath agus ar chruaidh-</span>
<lb n="1119"/><span>chomhrac, is orra féin badh chóir dul ag feuchaint.  Do</span>
<lb n="1120"/><span>dheunfaidís ball bog den mball cruaidh, do tharraingeó-</span>
<lb n="1121"/><span>chaidís tobracha fíor-uisge tré chroidhe na gcloch nglas,</span>
<lb n="1122"/><span>le fóiréigean uilc agus urchóide chum a chéile go dtí</span>
<lb n="1123"/><span>go raibh an tsleagh agus an claidheamh do bhí ag Tadhg</span>
<lb n="1124"/><span>briste in a mblodhnaibh.  Do bhí Spuirín thíos ag cosaibh</span>
<lb n="1125"/><span>a dhearbhráthar.  Do phreab sé ar a ghlúnaibh "Adubhairt</span>
<lb n="1126"/><span>an chailleach," arsa sé, ""brisfear an claidheamh agus</span>
<lb n="1127"/><span>an tsleagh agus ní fuláir díbh cosa cruadha beith ag</span>
<lb n="1128"/><span>duine agaibh." Beir orm agus scaoil chuige mé."</span>
<lb n="1129"/><span>Rug sé air agus do chaith sé leis é.  Do bhí Lámhainní</span>
<lb n="1130"/><span>Síoda ar linn an buille do tharraing chum an ceann</span>
<lb n="1131"/><span>do bhaint de Thadhg.  Do bhuail an dá chois iarainn a</span>
<lb n="1132"/><span>sciath, agus do-chuadar isteach tríthe dá mbadh amhlaidh</span>
<lb n="1133"/><span>'s ná beadh ann acht braitín lín eudaig gur bhuail an</span>
<lb n="1134"/><span>dá shál sa dá shúil ar Lámhainní Síoda agus do thuit</span>
<lb n="1135"/><span>sé in a phleist den iarracht sin.</span></p>
<lb n="1136"/>
<lb n="1137"/><p><span>Do bhí an caisleán agus na talmhaintí ag Tadhg agus</span>
<lb n="1138"/><span>ag Spuirín annsin.  Do bhí feusta agus cóisir aca an</span>
<lb n="1139"/><span>oidhche sin agus do bhí na coindleóirí práis ar an mbórd</span>
<lb n="1140"/><span>aca.  Lá ar n-a bhárach, do-chuadar go dtí teach Cailleach</span>
<lb n="1141"/><span>na Scáthán.  Ní raibh aon teimheal le feicsint di féin</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1142"/><p><span>ná dá tigh acht do bhí bean óg álainn ar an áit, agus do</span>
<lb n="1143"/><span>bhí a Mháthair agus a Mhac ann in a fhochair.  Do bhí</span>
<lb n="1144"/><span>gile na gréine ar an n-aghaidh agus ar a súilibh.  "An</span>
<lb n="1145"/><span>bhfanfa sibh in ár bhfochair go deóidh?" arsa Tadhg.</span>
<lb n="1146"/><span>"Ní bheimíd i bhfad uaibh," arsa an Mháthair.</span>
<lb n="1147"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1148"/><p><span>NA GEAITÍNÍ</span></p>
<lb n="1149"/>
<lb n="1150"/><p><span>Do bhíos ag dul go dtí an baile mór an lá fa dheireadh.</span>
<lb n="1151"/><span>Theagmhaigh mé le sean-fhear ar mo ghabháil isteach dam</span>
<lb n="1152"/><span>agus do chuireas caint air feuchaint an raibh aon tuairim</span>
<lb n="1153"/><span>aige i dtaobh na haimsire.  Adubhairt sé gur comhartha</span>
<lb n="1154"/><span>mór fearthanna na scamail dhubha do theacht amach os</span>
<lb n="1155"/><span>cionn na nGeaitíní.  D'fhiafraigh mé de 'dé chúis an</span>
<lb n="1156"/><span>ainm sin, agus is é an freagra thug sé orm ná gur</span>
<lb n="1157"/><span>ró-fhada an sceul é, agus go raibh an capall do bhí</span>
<lb n="1158"/><span>aige óg agus geiteamhail, agus go mbadh fhearr dhó</span>
<lb n="1159"/><span>tiomáint leis féin abhaile ioná bheith ag seanchus dam</span>
<lb n="1160"/><span>ar an mbóthar.  Do chuir mé mo bheannacht leis annsin</span>
<lb n="1161"/><span>agus do scaoileas abhaile é, acht ní righneas dearmad</span>
<lb n="1162"/><span>den sceul do bhí aige.</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>Do bhuaileas isteach chuige i gceann mí in a dhiaidh</span>
<lb n="1165"/><span>sin, mé féin agus triúr eile.  Do bhí sé féin agus a</span>
<lb n="1166"/><span>mhuintear go léir istigh.  Do bhí dhá mhadra in a gcodladh</span>
<lb n="1167"/><span>cois na teineadh agus iad go sámh.  Is amhlaidh do</span>
<lb n="1168"/><span>bhíodar acht na cosa tosaigh sínte amach uatha agus a</span>
<lb n="1169"/><span>gcaincíní eatorra aca.  Do bhí bean an tighe ag deunamh</span>
<lb n="1170"/><span>líonta agus í go dícheallach ag á ndeunamh.  Do bhí</span>
<lb n="1171"/><span>na gearrchailí ag cnotáil agus an sean-fhear ag caitheamh</span>
<lb n="1172"/><span>an phíopa.</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>Atá mé ag cur an scéil síos annso díreach mar</span>
<lb n="1175"/><span>d'innis fear an tighe dúinn é.  Ní scríobhfaidh mé aon</span>
<lb n="1176"/><span>rud adubhairt na daoine eile acht inneósaidh caint an</span>
<lb n="1177"/><span>tsean-duine gach aon rud adubhradar.</span></p>
<lb n="1178"/>
<lb n="1179"/><p><span>""Geaitíní Aifrinn" do bhí mar ainm ar an gcnoc</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1180"/><p><span>sin le linn m'óige acht "Geaitíní Ifrinn" thugaimíd air</span>
<lb n="1181"/><span>anois agus inneósad díbh 'dé chúis.  Is fada de</span>
<lb n="1182"/><span>bhliadhantaibh ón uair do-chonnaic mé sagart ag léigheamh</span>
<lb n="1183"/><span>aifrinn ar na gcnoc sin sa droch-shaoghal, agus dá</span>
<lb n="1184"/><span>mbeinn i láthair an aifrinn dheireanaigh do bhí aca ann,</span>
<lb n="1185"/><span>ní bheinn annso anocht chum an sceul so 'nisint díbh.  —</span>
<lb n="1186"/><span>Mhuise, 'sé do bheatha, a Niocláis! — Suidh síos annso,</span>
<lb n="1187"/><span>a mhic ó, is fada ná faca mé tú.  'Seadh, sceul atá</span>
<lb n="1188"/><span>mé a 'nisint.  — Nach iongantach do chiúnaigh sé? — Is</span>
<lb n="1189"/><span>fuaire bhraithim anois é ná ó chianaibh.  — Dún an doras</span>
<lb n="1190"/><span>sin, a gharsúin, in ainm Dé, nó beimíd leathta ag an</span>
<lb n="1191"/><span>bhfuacht, agus cuir fód eile ar an teinidh.  — 'Seadh,</span>
<lb n="1192"/><span>deunfaidh sin.  — Acht i gcúrsaí mo scéil, aon sagart</span>
<lb n="1193"/><span>a mbeurfaidhe air fadó ag rádh aifrinn ná ag dul le</span>
<lb n="1194"/><span>glaodhach ola ná ag deunamh obair sagairt in aon</span>
<lb n="1195"/><span>sórt slighe, atá a fhios agaibh go gcrochfaidhe é.  Agus</span>
<lb n="1196"/><span>mara ndeunfaidhe acht iad do chrochadh ní bheadh baoghal</span>
<lb n="1197"/><span>ar an sceul, acht ní aon bhás amháin thugtaí dhóibh acht</span>
<lb n="1198"/><span>míle bás, dá ndeurfainn é, mar do chuirtí pionós</span>
<lb n="1199"/><span>ar gach aon pháirt dá gcolann.  Do chuirtí an caipín</span>
<lb n="1200"/><span>teara orra sa deiridh thiar thall agus d'adhaintí é,</span>
<lb n="1201"/><span>agus dá mbeidís leath-mharbh féin agus gan aon</span>
<lb n="1202"/><span>mhothughadh ionnta, do dhúiseóchadh teas na teineadh a</span>
<lb n="1203"/><span>bpianta arís agus do chuirfeadh sé pianta eile sa</span>
<lb n="1204"/><span>mbreis orra, i slighidh 's go mbeadh a gcroidhe ar</span>
<lb n="1205"/><span>sceanna agus a n-inchinn ar fiuchadh istigh in a gceann.</span>
<lb n="1206"/><span>Acht 'dé an mhaith dham bheith ag seanchus mar seo dhíbh-se,</span>
<lb n="1207"/><span>daoine aníos ó chathair a bhfuil na leabhra ar fad</span>
<lb n="1208"/><span>agaibh.  Is dócha gur fearr atá fios agaibh ná agam</span>
<lb n="1209"/><span>féin mar bíonn gach aon chúntas is na leabhraibh.  — Tar</span>
<lb n="1210"/><span>aníos, a gharsúin, agus tabhair spréidh den teinidh</span>
<lb n="1211"/><span>don duine uasal san chum a phíopa do dheargadh.  —</span>
<lb n="1212"/><span>Beir go daingean ar an tlú, a lapracháin, agus na</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1213"/><p><span>buail an píopa a bheul!  Tabhair aireachas anois.  —</span>
<lb n="1214"/><span>Ní fheadar mé 'dé an sórt scoláireacht do-gheibhtear</span>
<lb n="1215"/><span>is na scoileannaibh an aimsir seo.  An dream óg so</span>
<lb n="1216"/><span>atá ag éirghe suas nílid in iúl chum dada do dheunamh</span>
<lb n="1217"/><span>acht a lámha a bheith ar liobarna leó. — 'Seadh, do bhíos</span>
<lb n="1218"/><span>ag trácht ar an droch-shaoghal agus an cruadhtan agus</span>
<lb n="1219"/><span>an martra ar ghabhadar tríd fadó, agus má bhí an</span>
<lb n="1220"/><span>saoghal cruaidh ar na sagairt, ní móide sin de nó</span>
<lb n="1221"/><span>do bhí sé cruaidh ar na daoine féin. — Atá deithneas</span>
<lb n="1222"/><span>abhaile ar na daoine uaisle!  Atá fhios agam féin go</span>
<lb n="1223"/><span>bhfuil.  Ná fuilim ag deunamh mo dhíchill chum gach</span>
<lb n="1224"/><span>aon rud do thógbháil gairid?  — Go deimhin ba chruaidh</span>
<lb n="1225"/><span>an saoghal orra é, agus ní miste dhuit é sin do rádh.</span>
<lb n="1226"/><span>Daoine bochta agus na tighthe leagtha anuas os a gcionn,</span>
<lb n="1227"/><span>a gcuid den tsaoghal sciobtha chumh siubhail, iad féin</span>
<lb n="1228"/><span>ceangailte de fhothrach an tighe, agus na saighdiúirí ag</span>
<lb n="1229"/><span>á sciúrsáil agus gan de locht orra go minic b'fhéidir</span>
<lb n="1230"/><span>acht iosdas do thabhairt do dhuine éigin a raibh baint</span>
<lb n="1231"/><span>aige leis an gcreideamh.</span></p>
<lb n="1232"/>
<lb n="1233"/><p><span>"'San am sin do bhíodh aifreann aca gach aon mhí nó</span>
<lb n="1234"/><span>mar sin ar mhul an tsléibhe, an ait sin a rabhas ag</span>
<lb n="1235"/><span>tagairt dó, "Geaitíní Ifrinn" nó cibé ainm do ghlaodhfá</span>
<lb n="1236"/><span>air.  Do bhí sé ráidhte gurbh oireamhnaighe d'áit é 'ná</span>
<lb n="1237"/><span>aon áit eile ar an mbaile chum aifreann do rádh ann</span>
<lb n="1238"/><span>mar atá sórt seamra ar bharr an chnuic, agus atá</span>
<lb n="1239"/><span>halla cumhang ag dul isteach ann, agus sa halla sin</span>
<lb n="1240"/><span>atá mar do bheadh dhá áirse deunta as na cairrgeacha,</span>
<lb n="1241"/><span>ceann aca ag tosach an halla agus ceann eile ag á</span>
<lb n="1242"/><span>dheireadh.  Adeireadh na sean-daoine fadó gurbh sórt</span>
<lb n="1243"/><span>daingin é agus go mbíodh geataí iarainn ar na háirsí,</span>
<lb n="1244"/><span>agus baineann sé le deallramh go raibh mar atá rian</span>
<lb n="1245"/><span>na mboltaí agus na staiceanna fós ar eudan na</span>
<lb n="1246"/><span>cairrge ar gach taobh.  Dá mbeadh dream cosanta</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1247"/><p><span>leath istigh agus na geataí dúnta in a gceart agus</span>
<lb n="1248"/><span>cárne cloch i gcoinne na ngeataí níor mhisde dhuit a</span>
<lb n="1249"/><span>rádh gur fada do bheadh sluagh saighdiúirí ag á sciúr-</span>
<lb n="1250"/><span>sáil le piléir agus urchair fé gcuirfidhe isteach iad,</span>
<lb n="1251"/><span>dá mbadh amhlaidh 's ná deunfadh na fir do bheadh leath</span>
<lb n="1252"/><span>istigh dada acht a bheith ag éisteacht le cnagarnach agus</span>
<lb n="1253"/><span>scolthadh na gcloch.  — Ag tarraint scéil tré sceul</span>
<lb n="1254"/><span>eile?  Ní headh go deimhin.  Díreach dála na mban i</span>
<lb n="1255"/><span>gcomhnuidhe.  Ní stadann siad acht ag caint iad féin,</span>
<lb n="1256"/><span>an rud oireann agus an rud ná hoireann.  Maidir</span>
<lb n="1257"/><span>le aoinneach eile dá mbeadh sé ag innsint scéil dóibh,</span>
<lb n="1258"/><span>ní shásóchadh dada iad gan brígh gach aon rud do bheith</span>
<lb n="1259"/><span>aca, 'dé chúis 's 'dé chiall é, fa do bheadh an sceul leath-</span>
<lb n="1260"/><span>innste agat.</span></p>
<lb n="1261"/>
<lb n="1262"/><p><span>"'Seadh! atá an ceart agat, a dhuine uasail, "sceul</span>
<lb n="1263"/><span>gan dath 'sa leath gan innsint," muna dtabharfá gach</span>
<lb n="1264"/><span>aon chúntas ar an áit agus ar na daoinibh.  — Acht níor</span>
<lb n="1265"/><span>chuireas i dtuigsint díbh 'dé an sórt áite an seamra</span>
<lb n="1266"/><span>sin leath istigh de na geataíbh.  Atá sé leathan agus</span>
<lb n="1267"/><span>cruinn, agus an charraig féin mar fhalla thimcheall</span>
<lb n="1268"/><span>leis, agus í ag cumhangughadh isteach ag á bharr i slighe is</span>
<lb n="1269"/><span>go mbeadh foithint agat ann cibé aimsir do shéidfeadh.</span>
<lb n="1270"/><span>Atá cúnach ag fás ar an talamh agus é chomh tiugh agus</span>
<lb n="1271"/><span>chomh árd gur dheas leat fa do chosa é, agus atá clocha</span>
<lb n="1272"/><span>ar fuaid na háite do bhíodh mar shuidheacháin ag na</span>
<lb n="1273"/><span>daoinibh, agus atá carraig mhór ann do bhíodh mar</span>
<lb n="1274"/><span>altóir aca agus an chros gearrtha amach uirri le scian</span>
<lb n="1275"/><span>ar an áit in a mbíodh an chailís.  Atá, agus rud eile</span>
<lb n="1276"/><span>uirri inneósa mé dhíbh ar ball. — 'Dé chúis ná téigheann</span>
<lb n="1277"/><span>sibh suas lá éigin chum an áit d'fheicsint?  Chúig mhíle?</span>
<lb n="1278"/><span>Níl sé na cúig mhíle ar fad, mhuise; agus níl aon</span>
<lb n="1279"/><span>bhóthar ag dul ann acht an t-aon bhóthar amháin — am</span>
<lb n="1280"/><span>bhóthar thabharfaidh sibh go dtí na Geaitíní.  Failltreacha</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1281"/><p><span>atá ar gach aon taobh eile.  Nach cuimhin leat an lá</span>
<lb n="1282"/><span>sin do theagmhaigh tú orm ag iompódh an bhóthair?</span>
<lb n="1283"/><span>B'ait liom cad adubhairt tú.  Adubhairt tú dá dtioc-</span>
<lb n="1284"/><span>fadh duine ó Bhaile Átha Cliath nó ó Lannduin go dtí</span>
<lb n="1285"/><span>an áit seo, gurbh fhearr leis bheith ag feuchaint ar bhláth</span>
<lb n="1286"/><span>an aitinn agus ar an bhfraoch dearg agus ar an reith-</span>
<lb n="1287"/><span>neach-Mhuire 'ná ar na pobhsatha gáirdín ba chumhra</span>
<lb n="1288"/><span>dá bhfaca tú ariamh.  Do bhíos ag maranna ar an</span>
<lb n="1289"/><span>bhfocal sin ó shin, agus is é rud adubhras acht "an rud</span>
<lb n="1290"/><span>is annamh is iongantach," agus atá a mhalairt sin fíor</span>
<lb n="1291"/><span>leis.  Atá gach aon rud ar láimh Dé, agus aon rud do</span>
<lb n="1292"/><span>chruthuigh Sé níor fhág Sé é gan rian A lámha do chur air.</span>
<lb n="1293"/><span>Obair gan mhaise ní righne Sé riamh, moladh 's buidheachas</span>
<lb n="1294"/><span>leis.  Ní chuirfeadh aoinneach den mbaile seo aon</span>
<lb n="1295"/><span>suim ins an aiteann ná sa bhfraoch, ná in aon rud do-</span>
<lb n="1296"/><span>chífidís gach aon lá.  Acht maidir lem' chuid-se dhe,</span>
<lb n="1297"/><span>bíodh 's ná raibh aon toradh agam ar na rudaí sin gur</span>
<lb n="1298"/><span>theagmhaigh tú liom, ní iarrfainn aon áilneacht riamh</span>
<lb n="1299"/><span>acht bheith ar bharr an chnuic sin ag feuchaint amach ar</span>
<lb n="1300"/><span>na tighthe agus ar na gleannta agus ar na coillte agus</span>
<lb n="1301"/><span>an fhairrge ar lasadh agus na seólta dubha uirri.  —</span>
<lb n="1302"/><span>Moladh is buidheachas le Dia, atá deireadh aici féin</span>
<lb n="1303"/><span>leis na líonta an saosún so!  Nárbh mhór an obair an</span>
<lb n="1304"/><span>méid sin do dheunamh in aon tseachtmhain amháin, aon</span>
<lb n="1305"/><span>bhean aosta mar í?   Í sin an bhean is cliste ar fuaid</span>
<lb n="1306"/><span>na háite seo ar a leithéid sin de ghnó.   Éist!  'dé</span>
<lb n="1307"/><span>chúis ná deurfainn é?  Níl aon rud acht an fhírinne.</span>
<lb n="1308"/><span>Aon mhogal dearmhad amháin ní righne sí i mbliadhna,</span>
<lb n="1309"/><span>Dia ag á beannachadh, agus rath Pheadair go raibh ar</span>
<lb n="1310"/><span>obair a lámh.  Acht caithfe mé deireadh do chur lem'</span>
<lb n="1311"/><span>sceul.  — Do bhíodh aifreann ag an áit sin gach aon mhí</span>
<lb n="1312"/><span>nó gach lá chinn bliadhna.  Deich mbliadna 's dá fhichid</span>
<lb n="1313"/><span>chum Lá na Marbh so chughainn tháinig an sagart ann</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1314"/><p><span>chum aifreann do rádh.  Do bhí a fhios ag an</span>
<lb n="1315"/><span>dúthaigh go léir go raibh sé chum bheith ann agus do bhí</span>
<lb n="1316"/><span>barr an chnuic dubh le daoine dhá uair a chluig fa bhreá-</span>
<lb n="1317"/><span>cadh an lae.  Do shuidh an sagart ar chloich agus do-</span>
<lb n="1318"/><span>chuadar go léir go dtí faoisdín, agus annsin do</span>
<lb n="1319"/><span>chuir sé an éide air agus do chrom sé ar an gcúnach.</span>
<lb n="1320"/><span>Do bhí an ré ar an aer agus na réilhíní ar sceanna</span>
<lb n="1321"/><span>os a gcionn, agus gileacht an tseaca ar an gcúnach.</span>
<lb n="1322"/><span>Ní raibh aon chuimhne go raibh na saighdiúirí gairid dóibh,</span>
<lb n="1323"/><span>mar do bhí sé mar sceula aca an lá roimh sin go rabhadar</span>
<lb n="1324"/><span>imthighthe go dtí ait atá fiche míle í bhaile.  Leis sin</span>
<lb n="1325"/><span>de is dócha go rabhadar rud beag neamh-shuimeamhail</span>
<lb n="1326"/><span>agus na daoine do thoghadh chum faireacháin, níorbh iad</span>
<lb n="1327"/><span>na daoine ba ghéire radharc iad ná na daoine do bhí</span>
<lb n="1328"/><span>stuideurtha agus i dtaithighe na hoibre sin.  Do ghlaca-</span>
<lb n="1329"/><span>dar go léir comaoin, agus ba é sin a lón déidheanach</span>
<lb n="1330"/><span>ag fágbháil an tsaothail seo.  Tar éis na comaoineach</span>
<lb n="1331"/><span>thug an sagart soísceul dóibh.  Labhair sé ar na mairbh,</span>
<lb n="1332"/><span>agus d'ainmnigh sé ar go leór daoine a raibh a ngaolta</span>
<lb n="1333"/><span>agus a ndaoine muinteardha i láthair ag éisteacht</span>
<lb n="1334"/><span>leis, agus d'innis sé cad d'fhuilingeadar ar son an</span>
<lb n="1335"/><span>chreidimh.  Do réir mar do bhí sé ag caint agus ag</span>
<lb n="1336"/><span>tarraint anuas ainm gach aoinneach, do bhí na daoine</span>
<lb n="1337"/><span>ag brudhadh isteach níos giorra dhó chum ná raghadh aon</span>
<lb n="1338"/><span>fhocal i mudha orra.  Na daoine do bhí ag faire ar</span>
<lb n="1339"/><span>bharr an chnuic d'airigheadar an chaint chomh maith leis</span>
<lb n="1340"/><span>an gcuid eile agus d'fhágadar an áit in a rabhadar ó</span>
<lb n="1341"/><span>dhuine go duine.  Ní fheadair aoinneach 'dé an fhaid</span>
<lb n="1342"/><span>do bhíodar ag éisteacht leis.  Níorbh aon rud leó an</span>
<lb n="1343"/><span>fuacht ná an cialacan, agus níor chuimhnigheadar ar</span>
<lb n="1344"/><span>aon rud acht ar na focail do bhí sé a rádh leó.  Acht</span>
<lb n="1345"/><span>fa raibh an focal déideanach ráidhte aige do bhí an áit</span>
<lb n="1346"/><span>go léir ar aon liúgh amháin agus scannradh ar gach</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1347"/><p><span>aoinneach.  Na saighdiúirí thainig i gan fhios orra.  Do</span>
<lb n="1348"/><span>bhí an chonairt i measg na n-uan.  Do sháitheadar iad</span>
<lb n="1349"/><span>agus do bhuaileadar iad agus do stracadar as a</span>
<lb n="1350"/><span>chéile iad.  Do bhíodar cum breith ar an sagart chum</span>
<lb n="1351"/><span>é do chiapadh, acht níor éirigh leó mar do rioth sé idir</span>
<lb n="1352"/><span>saighdiúir agus bean a raibh leanbh óg ar a baclain aici,</span>
<lb n="1353"/><span>agus fuair sé an buille d'aimsigheadh ar an mbean.</span>
<lb n="1354"/><span>Do-chuaidh an bhean síos leis an bhfaill, í féin agus an</span>
<lb n="1355"/><span>leanbh, agus thángadar araon slán.  Ba í deirbhshiúr</span>
<lb n="1356"/><span>m'athar í.  — Acht níl deireadh agam fós leis an sceul.</span>
<lb n="1357"/><span>Do bhí cóisir agus feusta ag na saighdiúirí an oidhche</span>
<lb n="1358"/><span>sin i sean-fhothrach atá ar chliathán an tsléibhe.  Agus</span>
<lb n="1359"/><span>nuair do bhí an t-ól deunta aca cad do-righne na</span>
<lb n="1360"/><span>bhitheamhnaigh acht dul arís go dtí na Geaitíní chum aif-</span>
<lb n="1361"/><span>reann bréige do rádh.  Do bhaineadh an éide den</span>
<lb n="1362"/><span>sagart agus do chuir an taoiseach air féin é, agus</span>
<lb n="1363"/><span>gach aon gháire asta go léir agus iad lán de mhagadh</span>
<lb n="1364"/><span>agus na mairbh bhochta sínte ar gach taobh díobh.  Do</span>
<lb n="1365"/><span>thosnuigh sé ag léigheamh leabhar an aifrinn mar dh'eadh.</span>
<lb n="1366"/><span>Rug sé ar an gcailís agus do bhí sé ag á tógbháil,</span>
<lb n="1367"/><span>mar dheunfadh an sagart féin.  Acht má rug, do</span>
<lb n="1368"/><span>chrioth an talamh agus tháinig splannc tóirnighe anuas ó</span>
<lb n="1369"/><span>na flaitheasaibh, agus do leagh an chailís in a lámha</span>
<lb n="1370"/><span>díreach mar do leaghfadh blúirín céireach os comhair</span>
<lb n="1371"/><span>na teineadh, acht ní raibh aon teimheal le feicsint di</span>
<lb n="1372"/><span>acht aon bhraoinín amháin airgid do-chuaidh in achrann</span>
<lb n="1373"/><span>sa charraig.  Fuaireadh an taoiseach ar maidin agus a</span>
<lb n="1374"/><span>chroiceann chomh dubh le daol agus cubhar le n-a bheul.</span>
<lb n="1375"/><span>Do bhí scoilt mhór gairid don altóir agus adeirtear</span>
<lb n="1376"/><span>gur shloigeadh síos ann cuid de na saighdiúirí do bhí</span>
<lb n="1377"/><span>in a fhochair.  Cibé rud ba chor dóibh, d'imthigh cuid aca</span>
<lb n="1378"/><span>gan tásc gan tuairisc agus níor tháinig an chuid eile</span>
<lb n="1379"/><span>slán, mar do bhí a gcosa briste agus a n-inchinn ar</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1380"/><p><span>mearbhall as sin amach.  Do-chonnaic mé féin, agus</span>
<lb n="1381"/><span>daoine eile chomh maith liom, do-chonnacamar an chaor</span>
<lb n="1382"/><span>teineadh ag éirghe agus ag plaoscadh os cionn an</span>
<lb n="1383"/><span>tsléibhe, agus na lasracha ag teacht amach as, agus</span>
<lb n="1384"/><span>adubhairt fear liom nár dhóigh leat nach fathaighigh do</span>
<lb n="1385"/><span>bheadh ann agus iad ag iomrascáil le aithreacha nimhe</span>
<lb n="1386"/><span>do bheadh ag iarraidh iad d'fhásgadh agus do thachtadh.  —</span>
<lb n="1387"/><span>Scáth an eadh!   Ó mhuise, ní raibh scáth ná eagla ar</span>
<lb n="1388"/><span>aoinneach againn acht a mhalairt.  Is ar an dream eile</span>
<lb n="1389"/><span>do bhí an scáth.  Feuch anois, níl leath an scéil inniste</span>
<lb n="1390"/><span>agam fós, acht is dócha go bhfuil deithneas abhaile</span>
<lb n="1391"/><span>oraibh agus go bhfuilim ag bhur gcomhad ró-fhada.</span></p>
<lb n="1392"/>
<lb n="1393"/><p><span>II</span></p>
<lb n="1394"/>
<lb n="1395"/><p><span>"Ó muna bhfuil, fanaigí mar ata agaibh agus inneósa</span>
<lb n="1396"/><span>mé dhíbh an chuid eile dhe.  — Téigidh-se a chodladh, a leanbhaí.</span>
<lb n="1397"/><span>— Ná fuil sé ró-dhéidheanach, a bhean an tighe?  — Atá</span>
<lb n="1398"/><span>go maith, fanaidís mar sin.  Is dócha gur fearr annso</span>
<lb n="1399"/><span>iad ar a gcompórd le hais na teineadh na bheith ag</span>
<lb n="1400"/><span>éisteacht linn i gan fhios dúinn ag doras an lochta</span>
<lb n="1401"/><span>agus iad leath-nochtaighthe.  — An bhfuil an píopa ag</span>
<lb n="1402"/><span>tarraint go bog agat, a dhuine uasail?  — Bhfuil?  —</span>
<lb n="1403"/><span>Éirigh as sin, a gharsúin, agus fagh brobh féir nó rud</span>
<lb n="1404"/><span>éigin dó, atá tóchtán in a phíopa.  — Mhuise, fad saoghail</span>
<lb n="1405"/><span>chughat, a Shiobháin!  Ní dheunfainn dabht de na mná!</span>
<lb n="1406"/><span>Shin é dheunfaidh go deas é, sean-bhíoran cnotála.</span>
<lb n="1407"/><span>Cuir na rútaíní sin ar an teinidh, a Shighle bheag.  'Seadh!</span>
<lb n="1408"/><span>Shin é é.  Sáithidh an bior sa bhfód mór sin go raghaidh</span>
<lb n="1409"/><span>na lasracha thríd.  Anois, a ghearrchaile, atá deallramh</span>
<lb n="1410"/><span>ort.</span></p>
<lb n="1411"/>
<lb n="1412"/><p><span>"'Seadh, do bhíos á rádh ná raibh acht leath an scéil</span>
<lb n="1413"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1414"/><p><span>inniste agam, agus ní raibh.  Don áit cheudna bheidh</span>
<lb n="1415"/><span>mé ag tagairt i gcomhnuidhe.  Adeireadh na sean-</span>
<lb n="1416"/><span>daoine "ná beartuigh ar aoinneach fa leith agus ní</span>
<lb n="1417"/><span>dheunfaidh tú aon achrann go deóidh," agus is deacair</span>
<lb n="1418"/><span>na san-ráidhte do shárughadh.  Atá a fhios ag bean an</span>
<lb n="1419"/><span>tighe agus ag Pádraig annso cad dó atá mé ag</span>
<lb n="1420"/><span>tagairt.  Ní ainmneóchaidh mé ar ainm ná ar shloinne</span>
<lb n="1421"/><span>aoinneach, acht sórt ainm bréige do thabhairt orra go</span>
<lb n="1422"/><span>léir mar atá clann a gcloinne ró-ghairid dúinn.  —</span>
<lb n="1423"/><span>Mar sin, do bhí mé féin agus Gearóid ag aon scoil</span>
<lb n="1424"/><span>amháin i bhfochair a chéile, acht ba fhearr an mheabhair do</span>
<lb n="1425"/><span>bhí ag Gearóid ná ag aoinneach den dream óg do bhí ag</span>
<lb n="1426"/><span>éirghe suas le linn na huaire sin.  Ní raibh breith ag</span>
<lb n="1427"/><span>aoinneach againn air.  Níor ghábhadh dí acht gaoth an</span>
<lb n="1428"/><span>fhocail chum é go léir do bheith aige.  Ní rabhas-sa féin</span>
<lb n="1429"/><span>ró-olc, mhuise.  — Éist, a Shiobháin, led' gháire.  Is measa</span>
<lb n="1430"/><span>tú ná aoinneach aca.  — Agus b'ait an scoil do bhíodh</span>
<lb n="1431"/><span>againn, an scioból nó an chistin sa ngeimhreadh agus</span>
<lb n="1432"/><span>na páircreacha nó an choill sa samhradh.  Nuair do bheadh</span>
<lb n="1433"/><span>an maighistir, Seaán ó Catháin ba ainm dó, nuair do</span>
<lb n="1434"/><span>bheadh sé ag deimhniughadh aon rud dúinn, tharraingeó-</span>
<lb n="1435"/><span>chadh sé sampla amach ar an bhfalla nó ar an mbórd</span>
<lb n="1436"/><span>le cailc, nó dheunfadh sé ar bhlúire páipéir é dá mbadh</span>
<lb n="1437"/><span>amuigh fa na crannaibh do bheimís, agus ba chliste do</span>
<lb n="1438"/><span>bhí a lámh ar a leithéid sin d'obair.  Síos 's suas,</span>
<lb n="1439"/><span>anonn 's anall, le n-a lámh, agus ar nómaint na huaire</span>
<lb n="1440"/><span>do bheadh an pictiúir os do chomhair agus é chomh breághdha</span>
<lb n="1441"/><span>sin is gur dheas leat feuchaint air.  Do thaisbeánadh</span>
<lb n="1442"/><span>sé dhúinn an deunamh do bhíodh ar na heudaighe sa</span>
<lb n="1443"/><span>tsean-aimsir agus an sórt claidhimh nó sleighe do</span>
<lb n="1444"/><span>bhíodh aca.  Agus dá mbeadh sé ag seanchus dúinn ar</span>
<lb n="1445"/><span>chath, raghadh sé go dtí barr cnuic, nó aon áit eile do</span>
<lb n="1446"/><span>réir mar d'oirfeadh dó, chum gach aon rud do chur i</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1447"/><p><span>dtuigsint dúinn — an áit a raibh na saighdiúirí ar gach</span>
<lb n="1448"/><span>taobh agus 'dé mhéid do bhí ann díobh agus an tslighe</span>
<lb n="1449"/><span>cogaidh do bhí ag gach cuid aca i rioth an lae — agus</span>
<lb n="1450"/><span>níor dhóigh leat ná rabhais ag feuchaint orra.  Thug sé</span>
<lb n="1451"/><span>go dtí na Geaitíní sinn go léir — na garsúin agus na</span>
<lb n="1452"/><span>gearrchailí — agus d'innis sé an sceul ar fad dúinn,</span>
<lb n="1453"/><span>agus do thaisbeáin sé dhúinn an braoinín airgid do</span>
<lb n="1454"/><span>thuit as an gcailís agus do-chuaidh in achrann i gcloich</span>
<lb n="1455"/><span>na haltóra, agus adubhairt sé go raibh baint éigin ag</span>
<lb n="1456"/><span>an áirseóir (áidhbheirseóir) leis an áit — i bhfad uainn</span>
<lb n="1457"/><span>an t-olc.  Ba mhór an chreach don pharóiste é agus ba</span>
<lb n="1458"/><span>é an feall gur ghearradh thar a shaoghal é.  Ní aireóchthá</span>
<lb n="1459"/><span>an aimsir ag imtheacht aige, agus do bhraithfeá ort</span>
<lb n="1460"/><span>féin go mbeitheá ag dul chum cinn sa léigheann.  Do</span>
<lb n="1461"/><span>chaitheas-sa agus urmhór na ngarsún eile — agus urmhór</span>
<lb n="1462"/><span>na ngearrchailí chomh maith — do chaitheamar fuireach sa</span>
<lb n="1463"/><span>mbaile uaidh nuair do bhíomar thimcheall chúig bhliadhna</span>
<lb n="1464"/><span>deug d'aois agus dul ag obair dúinn fein.  Is maith</span>
<lb n="1465"/><span>is cuimhin liom lá do bhíomar ag baint arbhair i bPáirc</span>
<lb n="1466"/><span>na Cloiche Báine, mé féin agus beirt eile.  Do bhí sé</span>
<lb n="1467"/><span>istig i gcúinne na páirce ba ghiorra dhúinn agus cúigear</span>
<lb n="1468"/><span>garsún in a fhochair.  Do bhí Gearóid ann, agus garsún</span>
<lb n="1469"/><span>do bhí ag dul in a shagart, agus triúr eile.  Do</span>
<lb n="1470"/><span>chaitheamar scur agus éisteacht leó.  Do bhí leabhra</span>
<lb n="1471"/><span>aca agus b'ait liom cadé an sórt litreacha do bhí</span>
<lb n="1472"/><span>ionnta.  Ní Gaedhealg ná Beurla iad — feuch, ní</span>
<lb n="1473"/><span>chuimhnighim anois ar an ainm — acht cibé sórt iad,</span>
<lb n="1474"/><span>caint an-dheas do bhí sa leabhar.  Gearóid do bhí ag</span>
<lb n="1475"/><span>cur Gaedhilge ar gach aon rud, agus níor dhóigh leat</span>
<lb n="1476"/><span>nárbh ghaiscidheach den tsean-aimsir do bhí ann, an</span>
<lb n="1477"/><span>fhuaim do bhí aige, agus an fuinneamh do bhí sé a chur</span>
<lb n="1478"/><span>leis féin.  Sceul mar gheall ar bhean uasal do ghoideadh</span>
<lb n="1479"/><span>ó n-a fear ba eadh é, agus do bhí trácht ar shaighdúiríbh</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1480"/><p><span>agus ar rightibh do-chuaidh thar na fairrgí is na hárth-</span>
<lb n="1481"/><span>raighe dubha chum í do thabhairt tar n-ais agus an chathair</span>
<lb n="1482"/><span>a raibh sí i bhfolach ann do bhriseadh.  Tar éis cogaidh</span>
<lb n="1483"/><span>fhada do dheunamh ní raibh ag éirghe le aon taobh aca</span>
<lb n="1484"/><span>agus ins an deireadh do shocraigheadh fear na mná</span>
<lb n="1485"/><span>uaisle agus an fear do-righne an eugcóir air, an bheirt</span>
<lb n="1486"/><span>sin do chur i gcoinne a chéile agus é do throid amach</span>
<lb n="1487"/><span>eatorra go dtuitfeadh duine aca, agus gan aoinneach</span>
<lb n="1488"/><span>eile do chur isteach orra acht bheith ag feuchaint orra.</span>
<lb n="1489"/><span>Do bhí an-chomhrac aca annsin acht ní raibh an droch-</span>
<lb n="1490"/><span>fhear in iúl don bhfear eile.  Do-chuaidh sleagh an fhir</span>
<lb n="1491"/><span>mhaith tré eudach an droch-fhir acht níor ghearradh a</span>
<lb n="1492"/><span>chroiceann.  Do bhuail an fear maith leis an gclaidheamh</span>
<lb n="1493"/><span>ar an gcathbharr é acht do bhris an claidheamh in a phíosaíbh</span>
<lb n="1494"/><span>miona.  Thug sé léim as a chabhail annsin agus do</span>
<lb n="1495"/><span>strac sé an cathbharr anuas de cheann an fhir eile agus</span>
<lb n="1496"/><span>meireach gur bhris an slabhradh di bhí fa n-a ghiall do</span>
<lb n="1497"/><span>do bhí sé tachtaighthe.  Do thóg an fear maith an tsleagh</span>
<lb n="1498"/><span>arís chum é do sháthadh acht tháinig deamhan nó siabhra ag</span>
<lb n="1499"/><span>fóirint ar an bhfear eile.</span></p>
<lb n="1500"/>
<lb n="1501"/><p><span>"Do bhí an leabhar sin lán de sceulta agus gach</span>
<lb n="1502"/><span>aon rud ar áilneacht ann, agus do bhíodar go léir ag</span>
<lb n="1503"/><span>Gearóid, mar ba fhearr é ná aoinneach eile aca chum</span>
<lb n="1504"/><span>iad do léigheamh agus do thabhairt leis.  Do-chuaidh sé</span>
<lb n="1505"/><span>go dtí Sasna Nua agus do bhí sé in a fhear-dlighe ann,</span>
<lb n="1506"/><span>acht ba ghairid do bhí gur tháinig sé abhaile arís.  Thug</span>
<lb n="1507"/><span>sé an-chuid airgid abhaile leis.  Adubhairt nárbh air-</span>
<lb n="1508"/><span>gead macánta é agus nárbh fhéidir le aoinneach an</span>
<lb n="1509"/><span>oiread 's do bhí aige do bhailiughadh gan eugcóir do</span>
<lb n="1510"/><span>dheunamh nó diablaidheacht d'imirt ar na daoinibh.  Do</span>
<lb n="1511"/><span>cheannuigh sé feirm agus do thóg sé teach breághdha</span>
<lb n="1512"/><span>muintire agus áitreabh dá réir.  Do bhí coréiste agus</span>
<lb n="1513"/><span>capaill aige mar do bheadh ag duine uasal, agus do</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1514"/><p><span>bhí aodhairí agus sclábhuidhthe aige agus táinte bó agus</span>
<lb n="1515"/><span>caorach.  Do-righneadh cleamhnas idir é féin agus inghean</span>
<lb n="1516"/><span>feirmeóra.  Cailín breághdha, slachtmhar, tuairimeach ba</span>
<lb n="1517"/><span>eadh í.  Do bhí sí in iúl don duine uasal ba fhearr in</span>
<lb n="1518"/><span>Éirinn.  Mé féin do-righne an cleamhnas.  Do bhí</span>
<lb n="1519"/><span>athair an chailín sásta go maith.  Adubhradh gurbh í an</span>
<lb n="1520"/><span>cailín sin thug Gearóid thar n-ais ó Shasna Nua.  Má</span>
<lb n="1521"/><span>ba í ní aon mhargadh bog do-righne sé i dtaobh na spréidhe.</span>
<lb n="1522"/><span>Do bhraitheas ná raibh aon mhuinighin aige as an sean-</span>
<lb n="1523"/><span>duine agus do bhí an ceart aige.  Do bhí gach aon rud</span>
<lb n="1524"/><span>go maith annsin acht an lá roimh an phósadh cad</span>
<lb n="1525"/><span>dheunfadh an sean-fhear acht deich gcinn de na buaibh</span>
<lb n="1526"/><span>do bhí geallta do Ghearóid do chur go dtí an baile</span>
<lb n="1527"/><span>mór i gan fhios agus iad do dhíol.  So bhí Gearóid</span>
<lb n="1528"/><span>ró-léir dó, dar leis féin.  Do mheabhraigh sé é.</span>
<lb n="1529"/><span>Ní shásóchadh dada annsin é acht an cleamhnas do</span>
<lb n="1530"/><span>bhriseadh.  Acht sé críoch mo scéil duit é gur phós an</span>
<lb n="1531"/><span>cailín bocht feirmeóir eile an Inid cheudna sin.  Nioclás</span>
<lb n="1532"/><span>ainm an fhir sin.  Ba bheag an meas do bhí ag an chailín</span>
<lb n="1533"/><span>óg air agus b'fhearr léi go mór Gearóid 'ná é, acht ní</span>
<lb n="1534"/><span>raibh leigheas aici air.  Do chaith sí comhairle a hathar</span>
<lb n="1535"/><span>do dheunamh.  Dá léireacht é Gearóid do bhí an sean-</span>
<lb n="1536"/><span>duine níos léire 'ná é.  Le mioscais thug sé a inghean</span>
<lb n="1537"/><span>don bhfear eile agus nuair do bhraith sé go raibh</span>
<lb n="1538"/><span>Gearóid ag á ghearradh féin agus ag meath as a</span>
<lb n="1539"/><span>chuid eudaigh is amhlaidh do bhíodh sé ag gáire agus ag</span>
<lb n="1540"/><span>magadh fé.</span></p>
<lb n="1541"/>
<lb n="1542"/><p><span>"Do shíl gach aoinneach go n-imtheóchadh Gearóid tar</span>
<lb n="1543"/><span>n-ais arís go Sasna Nua, acht níor imthigh.  Do bhí sé</span>
<lb n="1544"/><span>ag teacht ait ann féin.  Ní labharadh sé le aoinneach</span>
<lb n="1545"/><span>agus adeirtí go gcaitheadh sé an oidhche go minic thuas</span>
<lb n="1546"/><span>ag na Geatíní.  Do-chonnaic mac dearbhráthar m'athar</span>
<lb n="1547"/><span>ann é.  Do bhíodh sé in a chomhnuidhe le hais na háite</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1548"/><p><span>agus do bhí sé ag faire bó ar an sliabh an oidhche do-</span>
<lb n="1549"/><span>chonnaic sé é.</span></p>
<lb n="1550"/>
<lb n="1551"/><p><span>"Ní raibh an bhliadhain caithte fé bhfuair an sean-</span>
<lb n="1552"/><span>fhear bás.  Is amhlaidh fuaireadh marbh é agus a shúile</span>
<lb n="1553"/><span>oscailte agus mar do bhead sceimhle ionnta.  Adu-</span>
<lb n="1554"/><span>bhairt an dochtúir gur rud éigin do-chonnaic sé agus</span>
<lb n="1555"/><span>gur thuit an t-anam as le scannradh.  Ní raibh fios</span>
<lb n="1556"/><span>fáth an scéil ag aoinneach an uair sin agus níl ó shin</span>
<lb n="1557"/><span>acht an oiread.  Acht do bhíodh daoine ag á rádh go</span>
<lb n="1558"/><span>bhfuair Gearóid comhacht éigin ó na droch-spioraidean-</span>
<lb n="1559"/><span>naibh ag na Geaitíní — gur chuaidh sé ann Oidhche na Marbh,</span>
<lb n="1560"/><span>agus go rabhadar ann roimhe in a gclódh shaoghalta agus</span>
<lb n="1561"/><span>iad chum an t-aifreann bréige do léigheamh, agus gur</span>
<lb n="1562"/><span>chuaidh sé ar mhul a dhá ghlúin le linn an aifrinn, agus</span>
<lb n="1563"/><span>as sin amach gurbh gheall le droch-spioraid é féin mar</span>
<lb n="1564"/><span>gur thuig sé cionnus na hanamacha do mhealladh agus</span>
<lb n="1565"/><span>do mhilleadh.</span></p>
<lb n="1566"/>
<lb n="1567"/><p><span>"Thar éis dúinn an sean-fhear do chur do bhraitheas</span>
<lb n="1568"/><span>go raibh Gearóid ag teacht i bhfeabhas, agus níorbh fhada</span>
<lb n="1569"/><span>go mbíodh sé ag caint agus ag gáire chomh maith le</span>
<lb n="1570"/><span>aoinneach, seadh agus níos feárr.  Théigheadh sé isteach i</span>
<lb n="1571"/><span>dtigh an ósda agus thugadh sé deoch do gach aoinneach</span>
<lb n="1572"/><span>do bhuaileadh fé, agus d'inneósadh sé sceul duit agus</span>
<lb n="1573"/><span>ná bíodh eagla nach é do bhí go deas chuige.  An dream</span>
<lb n="1574"/><span>do bhíodh ag éisteacht leis, badh dhóigh leat ná tarrain-</span>
<lb n="1575"/><span>geóchaidís a n-anáil le heagla go gcaillfidís aon</span>
<lb n="1576"/><span>fhocal den sceul.  Do bhíodh Nioclás ann agus do bhí</span>
<lb n="1577"/><span>Gearóid agus é féin an-mhuinteardha.  Dó bhí Nioclás</span>
<lb n="1578"/><span>in a fhear mhaith stuideurtha go dtí sin acht ní righne</span>
<lb n="1579"/><span>an teach ósda aon mhaith dhó.  Ag dul in olcas do bhí</span>
<lb n="1580"/><span>sé gach aon lá agus ba é deireadh do bhí air acht go</span>
<lb n="1581"/><span>righne meisgeóir de agus fuair sé galar a bháis as an</span>
<lb n="1582"/><span>ól.  Ní raibh an fear bocht acht bliadhain ins an uaigh</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1583"/><p><span>nuair d'iarr Gearóid ar an mbaintreabhaigh é do</span>
<lb n="1584"/><span>phósadh.  Do bhí sí an-dhealbh agus triúr leanbh aici,</span>
<lb n="1585"/><span>acht má bhí féin ní phósfadh sí é.  Adubhairt sí leis go</span>
<lb n="1586"/><span>mbadh fearr léi an déirc 'ná é do phósadh.  Ba ghairid</span>
<lb n="1587"/><span>do mhair an bhean bhocht in a dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="1588"/>
<lb n="1589"/><p><span>"D'imthigh Gearóid as an dúthaigh ar fad annsin,</span>
<lb n="1590"/><span>acht tháinig sé thar n-ais arís i gceann bliadhna.  Do</span>
<lb n="1591"/><span>bhíodh sé ag obair i bhfochair na bhfear, agus do bhíodh</span>
<lb n="1592"/><span>sé ag léigheamh agus ag scríobhadh, acht ní raibh aon tsult</span>
<lb n="1593"/><span>leis in aon rud acht an aimsir do chur de.  Ní fheadar</span>
<lb n="1594"/><span>'dé an fhaid d'fhan an sceul mar sin acht do bhí sé ag</span>
<lb n="1595"/><span>deunamh comhgair trasna na bpáircreacha lá agus</span>
<lb n="1596"/><span>d'airigh sé gearrchailí ag lógóireachth thíos ag an sruth</span>
<lb n="1597"/><span>agus do rioth sé d'iarracht orra.  Ag teacht ón séipeul</span>
<lb n="1598"/><span>do bhíodar agus eudaighe bána orra agus bláthanna</span>
<lb n="1599"/><span>fighte ar a gceann.  Tar éis an cheud chomaoin do</span>
<lb n="1600"/><span>ghlacadh do bhíodar.  Do shleamhnuigh ceann aca de</span>
<lb n="1601"/><span>chlár do bhí mar dhroichead trasna an tsrutha agus do</span>
<lb n="1602"/><span>bhí sí ag á bádhadh.  Do bhí an t-uisce doimhin acht do-</span>
<lb n="1603"/><span>chuaidh Gearóid de léim isteach ann agus do tharraing</span>
<lb n="1604"/><span>sé amach í agus thug sé go dtí n-a thig féin í.  Ingean</span>
<lb n="1605"/><span>na baintreabhaighe do bhí ann.  Nuair tháinig sí chúiche</span>
<lb n="1606"/><span>féin d'aithn' sí Gearóid agus labhair sí leis.  "Nuair</span>
<lb n="1607"/><span>do bhí mo mháthair ag faghbháil bháis adubhairt sí liom</span>
<lb n="1608"/><span>bheith ag guidheachain duit-se," arsa sí.  An focal sin</span>
<lb n="1609"/><span>do shábháil é.  Do-chuaidh sé go dtí an sagart fa cheann</span>
<lb n="1610"/><span>seachtmhaine agus do-righne sé faoisdín a bheathadh.</span>
<lb n="1611"/><span>Do chuireadh mar bhreitheamhnas áithrighe air fuireach</span>
<lb n="1612"/><span>oidhche ag geata na reilige.  Ní fheadar aoinneach cad</span>
<lb n="1613"/><span>ba chor dó ann.  Adubhradh gur éirigh an bhaintreabhach</span>
<lb n="1614"/><span>bhocht chuige agus gur chuireadh pianta ifrinn isteach in</span>
<lb n="1615"/><span>a anam ar feadh nómaint.  Cibé sceul é lá ar n-a</span>
<lb n="1616"/><span>bhárach do bhí sé in a shean-fhear agus a cheann liath.</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1617"/><p><span>Thug sé leis clann na baintreabhaighe go dtí n-a thigh</span>
<lb n="1618"/><span>féin agus do-righne sé áit athar agus máthar dóibh as</span>
<lb n="1619"/><span>sin amach.</span></p>
<lb n="1620"/>
<lb n="1621"/><p><span>"Nach iongantach an rud é beatha an duine ó aois</span>
<lb n="1622"/><span>go bás? — Ní gábhadh dhíbh, ní hiongnadh dhíbh.  — Atá</span>
<lb n="1623"/><span>deithneas abhaile oraibh is dócha.  — Go n-éirighidh an</span>
<lb n="1624"/><span>t-ádh mór libh, agus go dtugaidh Dia slán abhaile sibh!"</span>
<lb n="1625"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1626"/><p><span>"FRINNSÍ"</span></p>
<lb n="1627"/>
<lb n="1628"/><p><span>Baintreabhach bhocht í seo do bhí ar an mbaile seo</span>
<lb n="1629"/><span>againn-ne ins an tsean-aimsir.  Do bhí teach beag</span>
<lb n="1630"/><span>agus bothán aici, agus cúpla acra talmhan agus stoc</span>
<lb n="1631"/><span>dá réir.  Siobhán do ba ainm di.  Ní raibh ins an tigh</span>
<lb n="1632"/><span>acht í féin agus Sean-Cháit, a máthair, agus beirt chlainne,</span>
<lb n="1633"/><span>Diarmaid agus Neillí.  An lá so, do bhuail na páistí</span>
<lb n="1634"/><span>isteach ón scoil agus iad ag rioth agus ag liúghraigh.</span></p>
<lb n="1635"/>
<lb n="1636"/><p><span>"Dia le m'anam," arsa Siobhán, "an as bhúr gciall</span>
<lb n="1637"/><span>atá sibh?"</span></p>
<lb n="1638"/>
<lb n="1639"/><p><span>"Ó, scoláirí na scoile," arsa Sean-Cháit, "agus</span>
<lb n="1640"/><span>d'íosaidís a gcosa le bolgam bláithighe."</span></p>
<lb n="1641"/>
<lb n="1642"/><p><span>"Ní (dh') íosaidís," arsa Diarmaid, "ní aon ocras</span>
<lb n="1643"/><span>atá orainn, acht feuch cad atá in a buib ag Neillí."</span></p>
<lb n="1644"/>
<lb n="1645"/><p><span>"Masa," arsa Sean-Cháit, "atá tromán éigin aici,</span>
<lb n="1646"/><span>'pé aca olc nó máith é."</span></p>
<lb n="1647"/>
<lb n="1648"/><p><span>"Atá rud gan mhaith, mhuise, bí siúráilte dhe," arsa</span>
<lb n="1649"/><span>Siobhán.</span></p>
<lb n="1650"/>
<lb n="1651"/><p><span>"Tomhais cad atá aici," arsa Diarmaid.</span></p>
<lb n="1652"/>
<lb n="1653"/><p><span>"Atá pisín," arsa Sean-Cháit.</span></p>
<lb n="1654"/>
<lb n="1655"/><p><span>"Atá," arsa Neillí, ag taisbeáint dóibh an rud do</span>
<lb n="1656"/><span>bhí aici, "pisin gan aon chrónán aige acht sceamh.  Coile-</span>
<lb n="1657"/><span>áinín deas thug Seaán an tSléibhe dhúinn."</span></p>
<lb n="1658"/>
<lb n="1659"/><p><span>"Ó 'se, nár éirighidh acht an t-ádh leis féin 's a</span>
<lb n="1660"/><span>choileáin," arsa Siobhán.  "Atá ceann ar oileamhaint</span>
<lb n="1661"/><span>in gach aon tigh aige.  Agus 'dé an díoghbháil acht airc</span>
<lb n="1662"/><span>in gach aon cheann aca, d'íosadh an tobán ort agus an</span>
<lb n="1663"/><span>tóin as."</span>
<lb n="1664"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1665"/><p><span>"Bíodh leis ar feadh scaithimh," arsa Sean-Cháit.</span>
<lb n="1666"/><span>"Cad é an ainm thabharfa tú air?"</span></p>
<lb n="1667"/>
<lb n="1668"/><p><span>"Tabharfaimíd "Cúnach" air," arsa Neillí.  "Atá</span>
<lb n="1669"/><span>an clúmh an-bhog air mar do bheadh cúnach."</span></p>
<lb n="1670"/>
<lb n="1671"/><p><span>"Ná déin," arsa Sean-Cháit.  "Tabhair fa ndeara</span>
<lb n="1672"/><span>na cosa atá fé, agus na frinnsí atá ar an taobh istig</span>
<lb n="1673"/><span>díobh.  Tabhair "Frinnsí" mar ainm air."</span></p>
<lb n="1674"/>
<lb n="1675"/><p><span>"Ó, "Frinnsí," is eadh a ainm!" arsa na páistí.</span>
<lb n="1676"/><span>"A Fhrinnsí!  A Fhrinnsí!  Tar i leith, a Fhrinnsí!"</span></p>
<lb n="1677"/>
<lb n="1678"/><p><span>"Ó, Dia linn." arsa Siobhán, "atá a theanga amuigh</span>
<lb n="1679"/><span>aige cheana féin!  An creutúirín bocht!  Nach iomdha</span>
<lb n="1680"/><span>rud chuireann Dia ar an saoghal?  Agus é ag iarraidh</span>
<lb n="1681"/><span>an scoithín beag d' earball do chorruighe!"</span></p>
<lb n="1682"/>
<lb n="1683"/><p><span>Madra an-bhádhmhar ba eadh Frinnsí, agus do bhí</span>
<lb n="1684"/><span>an-thabhairt-fa-ndeara ann.  D'fhógróchadh sé gach aoin-</span>
<lb n="1685"/><span>neach thiocfadh isteach ins an macha.  D'fháilteóchadh sé</span>
<lb n="1686"/><span>roimh an duine macánta, acht dá leómhfadh tincéir nó</span>
<lb n="1687"/><span>tramp oiread 's feuchaint ar an ngeata, d'éireóchadh</span>
<lb n="1688"/><span>an colg air, agus do bheadh sé ins an sceamhghail go</span>
<lb n="1689"/><span>n-imtheóchaidís.  Théigheadh sé go dtí an scoil gach aon</span>
<lb n="1690"/><span>mhaidin in aoinfheacht leis na páistíbh; do chasadh sé</span>
<lb n="1691"/><span>abhaile arís agus théigheadh sé in a gcoinne um</span>
<lb n="1692"/><span>thráthnóna.  Dia Sathairn, nuair ná bíodh aon scoil</span>
<lb n="1693"/><span>aca, d'fhanadh sé thimcheall an tighe, agus nuair</span>
<lb n="1694"/><span>thiocfadh am dinnéir, muna mbeadh na páistí istig,</span>
<lb n="1695"/><span>ní dheurfadh Siobhán, nó Sean-Cháit, leis acht "Téigir</span>
<lb n="1696"/><span>amach agus glaodhaigh isteach ar na páistíbh," agus</span>
<lb n="1697"/><span>do phreabfadh sé ar an nómaint.  Cibé áit in a</span>
<lb n="1698"/><span>mbeidís, d' aimseóchadh sé iad agus do bheurfadh sé</span>
<lb n="1699"/><span>ar racait ar Neillí agus thabharfadh sé leis isteach mar</span>
<lb n="1700"/><span>sin í.</span></p>
<lb n="1701"/>
<lb n="1702"/><p><span>Do bhí an sceul go maith ag Frinnsí bocht go dtí</span>
<lb n="1703"/><span>ar theacht an Mhárta.</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1704"/><p><span>"Ó nach é an feall é," arsa Siobháin, "nach acfuinn</span>
<lb n="1705"/><span>dúinn Frinnsí bocht do choimheud?"</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>"Masa," arsa Sean-Cháit, "is iomdha peata do chuir</span>
<lb n="1708"/><span>an leath-choróinn sin leis an bhfaill."</span></p>
<lb n="1709"/>
<lb n="1710"/><p><span>"Bú-hú," arsa Neillí, agus d'ionntóchadh sí muileann</span>
<lb n="1711"/><span>le gach aon deór, "agus ní geall le madra ar aon</span>
<lb n="1712"/><span>chor é."</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>"Ní geall, mhuise," arsa Siobhán.  "Is geall le</span>
<lb n="1715"/><span>críostaidhe é, a fheabhas fhaireann sé an tigh agus</span>
<lb n="1716"/><span>chuireann sé na cearca ó dorus.  Acht 'dé mhaith</span>
<lb n="1717"/><span>sin?"</span></p>
<lb n="1718"/>
<lb n="1719"/><p><span>"Raghaidh mise in aimsir go dtí feirmeóir," arsa</span>
<lb n="1720"/><span>Diarmaid, "agus tuillfidh mé an leath-choróinn</span>
<lb n="1721"/><span>duit."</span></p>
<lb n="1722"/>
<lb n="1723"/><p><span>"Thuillfeá, mhuise," arsa Siobhán, "do bheadh an</span>
<lb n="1724"/><span>tSean-riabhach caithte agus sean-chaithte fad ná beadh</span>
<lb n="1725"/><span>leath-choróinn tuillte agat-sa.  Agus cadé an feir-</span>
<lb n="1726"/><span>meóir thógfadh do leithéid?"</span></p>
<lb n="1727"/>
<lb n="1728"/><p><span>Do bhí Diarmaid chomh olc le Neillí acht ná raibh sé</span>
<lb n="1729"/><span>ag á leigint air.  D'éirigh Frinnsí agus do chrom sé</span>
<lb n="1730"/><span>ag sceamhghail.  Cia do bhuailfeadh isteach acht Seaán</span>
<lb n="1731"/><span>an tSléibhe.</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>"Dia annso isteach," arsa sé; " — Ó, dar an</span>
<lb n="1734"/><span>bhfeóchadán fionn, atá rud éigin ar mhuintir an tighe</span>
<lb n="1735"/><span>seo! Cad atá ort, a Neillí? — Dhera ná bí ag golchás</span>
<lb n="1736"/><span>mar sin, a leinbh."</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p><span>"Bú-hú," arsa Neillí, "atáthar chum Frinnsí do</span>
<lb n="1739"/><span>marbhadh."</span></p>
<lb n="1740"/>
<lb n="1741"/><p><span>"An mar gheall ar an leath-choróinn mhí-ádhmharach sin</span>
<lb n="1742"/><span>é?" arsa Seaán.</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>"Is eadh go deimhin," arsa Siobhán, "agus is mór</span>
<lb n="1745"/><span>an feall é, an maidrín is bádhmhaire agus is macánta</span>
<lb n="1746"/><span>as so go hEóchaill."</span>
<lb n="1747"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1748"/><p><span>"Do chromfainn ag á chaoineadh, mhuise," arsa Sean-</span>
<lb n="1749"/><span>Cháit.  "— Masa, ba ghairid an mhoill orm é."</span></p>
<lb n="1750"/>
<lb n="1751"/><p><span>"Dhe mhuise," arsa Seáan, "ná marbhaighidh an fear</span>
<lb n="1752"/><span>bocht.  Árd-mhadra é sin.  'Neósa mé dhíbh cad dheun-</span>
<lb n="1753"/><span>faimíd.  Fuair mé sceula ó dhuine uasal atá le m'ais</span>
<lb n="1754"/><span>a bhfuil de coiníníbh ar a chuid talmhan do mharbhadh,</span>
<lb n="1755"/><span>agus is mar gheall air tháinig mé, d'iarraidh tamall</span>
<lb n="1756"/><span>den madra so, mar is bríoghmhaire agus is gasta é</span>
<lb n="1757"/><span>ioná aon cheann atá suas an sliabh.  Cuiridh an garsún</span>
<lb n="1758"/><span>suas chugham agus beimíd leath i bpáirt, agus cuirfe</span>
<lb n="1759"/><span>mise geall libh nach fada bheidh sibh gan an leath-choróinn."</span></p>
<lb n="1760"/>
<lb n="1761"/><p><span>"Ó 'se, go bhfágaidh Dia an t-sláinte agat," arsa</span>
<lb n="1762"/><span>Siobhán.</span></p>
<lb n="1763"/>
<lb n="1764"/><p><span>"Amen, mhuise." arsa Sean-Cháit.  "Do mharbhóchadh</span>
<lb n="1765"/><span>na paistí sinn.  Acht cadé an leigheas do bhí againn</span>
<lb n="1766"/><span>air?"</span></p>
<lb n="1767"/>
<lb n="1768"/><p><span>"Suidh isteach, a Sheaáin, agus ith greim," arsa</span>
<lb n="1769"/><span>Siobhán.</span></p>
<lb n="1770"/>
<lb n="1771"/><p><span>Do shuidh Seaán chum an bhúird, agus thug Neillí</span>
<lb n="1772"/><span>agus Diarmaid an oiread onóra dhó a's dá mbadh</span>
<lb n="1773"/><span>sí é.</span></p>
<lb n="1774"/>
<lb n="1775"/><p><span>"Ó, is tú cabhair na mbocht indiu, a Sheaáin," arsa</span>
<lb n="1776"/><span>Siobhán.</span></p>
<lb n="1777"/>
<lb n="1778"/><p><span>"Is é, mhuise," arsa Sean-Cháit, "agus cabhair na</span>
<lb n="1779"/><span>gcoileán chomh maith."</span></p>
<lb n="1780"/>
<lb n="1781"/><p><span>"Abhuch, a Fhrinnsí," arsa Neillí, agus a dhá láimh</span>
<lb n="1782"/><span>thimcheall ar an madra, "atá tú ag iompódh amach i</span>
<lb n="1783"/><span>do bhúistéir 'sa deireadh, acht is measa liom tú féin</span>
<lb n="1784"/><span>ioná a bhfuil de choiníníbh i bparóisde geal na Rinne."</span></p>
<lb n="1785"/>
<lb n="1786"/><p><span>Do imthigh Seaán agus Diarmaid agus Frinnsí, agus</span>
<lb n="1787"/><span>thugadar coigthigheas ag fiadhach na gcoiníní.  Do bhí</span>
<lb n="1788"/><span>an madra ní ba fhearr ioná a thuairisc.  An fhaid 's</span>
<lb n="1789"/><span>do bhíodh sé ag baile ag faire an tighe, do bhíodh na</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1790"/><p><span>sceadramáin go hinnealta aige, agus ní théigheadh</span>
<lb n="1791"/><span>lagadh air acht ag sceamhghail, acht ón cheud uair do</span>
<lb n="1792"/><span>chuireadh ag fiadhach é, badh dóigh leat air ná raibh an</span>
<lb n="1793"/><span>sceamhghail de chéird ar aon chor aige.  D'eulóchadh sé</span>
<lb n="1794"/><span>isteach i bpáirc gan cniug as, agus dheunfadh sé d'</span>
<lb n="1795"/><span>iarracht ar an bpoll agus nuair do dhúiseóchadh Seaán</span>
<lb n="1796"/><span>agus Diarmaid an coinín as an tortóig do bheadh an</span>
<lb n="1797"/><span>madra idir é agus an poll.  Acht is é rud is mó do</span>
<lb n="1798"/><span>chuir iongantas ar Sheaán acht go ndeunfadh Frinnsí</span>
<lb n="1799"/><span>aon rud dheurfadh an garsún leis.  "Fan annsin, a</span>
<lb n="1800"/><span>Fhrinnsí," adeireadh sé leis, agus d'fhanfadh sé go</span>
<lb n="1801"/><span>mglaodhfaidhe air.  I gcionn an choigthighis do bhí deireadh</span>
<lb n="1802"/><span>na gcoiníní marbh aca, agus tháinig Diarmuid abhaile,</span>
<lb n="1803"/><span>é féin agus Frinnsí, agus ní aon leath-choróinn amháin</span>
<lb n="1804"/><span>do bhí aca acht trí cinn, agus ná bíodh eagla ort nár</span>
<lb n="1805"/><span>chuireadh na tuara fáilte rompa.  Níor chuir an leath-</span>
<lb n="1806"/><span>choróinn aon scáth orra as sin amach mar do bhí Frinnsí</span>
<lb n="1807"/><span>go maith in iúl chum a chostaisí féin do dheunamh.</span></p>
<lb n="1808"/>
<lb n="1809"/><p><span>Thimcheall dhá bhliadhain in a dhiaidh sin, i dtosach mí</span>
<lb n="1810"/><span>na Nodlag, do-chuaidh an bheirt pháistí agus Frinnsí ag</span>
<lb n="1811"/><span>fiadhach coiníní.  Ní rabhadar acht ceathramha míle ón</span>
<lb n="1812"/><span>tigh nuair do-chonnacadar madra ruadh, agus lacha ar</span>
<lb n="1813"/><span>a mhuin aige, ag imtheacht ar a bog-stróc leath-pháirce</span>
<lb n="1814"/><span>síos uatha.</span></p>
<lb n="1815"/>
<lb n="1816"/><p><span>"Hus! Hus! Hula! Hula!! arsa na páistí.</span></p>
<lb n="1817"/>
<lb n="1818"/><p><span>Síos le Frinnsí as a dhiaidh.  D'ionntuigh an madra</span>
<lb n="1819"/><span>ruadh agus do nochtaigh sé a fhiacla.  Isteach air le</span>
<lb n="1820"/><span>Frinnsí.  D'imthigheadar in a mbulla báisín síos leis</span>
<lb n="1821"/><span>an bhfánaidh.  Do chuir an madra ruadh screuch as agus</span>
<lb n="1822"/><span>do shíneadh maol marbh ag bun na páirce é.  Do rioth</span>
<lb n="1823"/><span>na páistí d'iarracht air agus ní rabhadar acht leath</span>
<lb n="1824"/><span>slighe síos nuair do-chonnacadar an duine uasal ag</span>
<lb n="1825"/><span>teacht de léim thar an gclaidhe thíos agus gunna fa</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1826"/><p><span>n-a ascaill aige.  Do scaoil sé urchar le Frinnsí agus</span>
<lb n="1827"/><span>do liúigh sé.  Le neart deithnis agus tré-n-a-chéile</span>
<lb n="1828"/><span>níor dhírigh sé an gunna mar badh chóir, agus níor bhuail</span>
<lb n="1829"/><span>sé an madra.  Do theich Frinnsí agus na páistí suas</span>
<lb n="1830"/><span>an pháirc, agus suas leis an duine uasal as a ndiaidh.</span>
<lb n="1831"/><span>Do bhí droch-amhras éigin ag Frinnsí as agus suas an</span>
<lb n="1832"/><span>sliabh leis agus i bhfad ó bhaile.  Do rioth na páistí</span>
<lb n="1833"/><span>isteach in a dtigh féin agus do lean an duine uasal iad.</span></p>
<lb n="1834"/>
<lb n="1835"/><p><span>"Ó go sábhalaidh Dia sinn." arsa Siobhán, "Atá an</span>
<lb n="1836"/><span>tighearna talmhan ag teacht."</span></p>
<lb n="1837"/>
<lb n="1838"/><p><span>Do bhí an ceart aici, mar is é do bhí ann, an fear</span>
<lb n="1839"/><span>ba mhó chum fiadhaigh do bhí ins an dúthaigh.  Aoinneach</span>
<lb n="1840"/><span>do mharbhóchadh madra ruadh, bá mhar a chéile é agus é</span>
<lb n="1841"/><span>féin do bhualadh, agus is é an bóthar amach do bhí le</span>
<lb n="1842"/><span>faghbháil ag á leithéid.  Do theastaigh uaidh gan aon</span>
<lb n="1843"/><span>cheann aca do mharbhadh acht le gadhair agus le marcaigh.</span></p>
<lb n="1844"/>
<lb n="1845"/><p><span>"Ó, cad atá ort, a thighearna?" arsa Siobhán leis.</span></p>
<lb n="1846"/>
<lb n="1847"/><p><span>Atá mo dhaothain," arsa sé, "an maistín mí-</span>
<lb n="1848"/><span>ádhmharach sin agat atá tar éis madra ruadh do mharbhadh</span>
<lb n="1849"/><span>orm, — éist, éist, a bhean — ní'l do chuid cainte uaim —</span>
<lb n="1850"/><span>éist do bheul — is iad muintir an tighe seo atá cionntach</span>
<lb n="1851"/><span>ann, mar d'airigh mé na páistí ag á chur as."</span></p>
<lb n="1852"/>
<lb n="1853"/><p><span>"Ó, ná dhéin aon rud linn, a thighearna," arsa</span>
<lb n="1854"/><span>Siobhán.  "Ná daor mé féin agus mo channláinín</span>
<lb n="1855"/><span>chum báis, mar is é an bás atá i ndán dúinn má bhain-</span>
<lb n="1856"/><span>tear an tseilbh dínn.  Cuirfimíd an madra dá chois</span>
<lb n="1857"/><span>chomh luath 's do-gheóbhaimíd greim air."</span></p>
<lb n="1858"/>
<lb n="1859"/><p><span>Níor labhair sé focal eile acht ionntódh ar a sháil</span>
<lb n="1860"/><span>agus amach an dorus leis.</span></p>
<lb n="1861"/>
<lb n="1862"/><p><span>"Ó, moladh a's buidheachas le Dia," arsa Sean-</span>
<lb n="1863"/><span>Cháit, "An chealltair do bhí air.  Atáimíd réidh."</span></p>
<lb n="1864"/>
<lb n="1865"/><p><span>Ní raibh sé chúig nómaintí imthighthe nuair do bhuail</span>
<lb n="1866"/><span>Seaán an tSléibhe isteach.</span>
<lb n="1867"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1868"/><p><span>"Ó, a Sheaáin," arsa Siobhán leis, "beir ar an madra</span>
<lb n="1869"/><span>agus tabhair an fhaill dó.  Atá sé thar éis madra ruadh</span>
<lb n="1870"/><span>do mharbhadh, agus atá an mhilleán ag an tighearna orainn.</span>
<lb n="1871"/><span>Ó, corruig ort! Rioth, rioth, ar eagla go gcasfadh sé."</span></p>
<lb n="1872"/>
<lb n="1873"/><p><span>Do imthigh Seaán agus Diarmaid leó gan mhoill,</span>
<lb n="1874"/><span>agus do lean Frinnsí iad.  Nuair do-chuadar go dtí</span>
<lb n="1875"/><span>an fhaill, do chaith Diarmaid é féin ar an talamh agus</span>
<lb n="1876"/><span>do chrom sé ag gol.</span></p>
<lb n="1877"/>
<lb n="1878"/><p><span>"Éist, a gharsuin," arsa Seaán leis.  "Éirigh agus</span>
<lb n="1879"/><span>caith uait do chuid béicídh.  Ní hé atá uainn.  Siubhail</span>
<lb n="1880"/><span>leat ó dheas mar seo."</span></p>
<lb n="1881"/>
<lb n="1882"/><p><span>D'imthigheadar leó go dtí áit a raibh cosán.  Rug</span>
<lb n="1883"/><span>Seaán ar an madra.</span></p>
<lb n="1884"/>
<lb n="1885"/><p><span>"Gabh síos an cosán sin, agus nuair bheidh tú thíos,</span>
<lb n="1886"/><span>glaodhaigh ar an madra agus scaoilfe mise síos chughat</span>
<lb n="1887"/><span>é, agus nuair raghaidh sé síos abair leis dul isteach</span>
<lb n="1888"/><span>ins an chuais atá ag bun na faille.  Raghaidh mise síos</span>
<lb n="1889"/><span>leath slighe annsin agus inneósa mé dhuit cad dheunfa</span>
<lb n="1890"/><span>tú."</span></p>
<lb n="1891"/>
<lb n="1892"/><p><span>Do-righne Diarmaid mar adubhairt sé leis.</span></p>
<lb n="1893"/>
<lb n="1894"/><p><span>"Is é rud dheunfa tú," arsa Seáan leis, "ná</span>
<lb n="1895"/><span>Frinnsí do thabhairt leat go dtí tigh m' anncail, agus</span>
<lb n="1896"/><span>abair leis fuireach ann agus gan tú do leanamhaint."</span></p>
<lb n="1897"/>
<lb n="1898"/><p><span>Ar a dhul abhaile dhó, do ghabh sé thar tigh Shiobháin.</span></p>
<lb n="1899"/>
<lb n="1900"/><p><span>"Ar dhein tú é sin, a Sheaáin?" arsa sí.</span></p>
<lb n="1901"/>
<lb n="1902"/><p><span>"Ó, do scaoil mé leis an bhfaill é," arsa sé, "agus</span>
<lb n="1903"/><span>ní fhaca mé o shin é."</span></p>
<lb n="1904"/>
<lb n="1905"/><p><span>"Ó 'se, beannacht na ngrás le hanmain do mharbh."</span>
<lb n="1906"/><span>arsa sí, "acht amháin ná ceadóchainn ar an saoghal é,</span>
<lb n="1907"/><span>dá mbeadh aon dul uaidh."</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>D'imthigh Seaán leis.  Do bhí Neillí i riocht a cail-</span>
<lb n="1910"/><span>leamhna as diaidh an mhadra, acht adubhairt Diarmaid</span>
<lb n="1911"/><span>rud éigin i gcogar léi do chuir ar a misneach arís í.</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1912"/><p><span>An oidhche do bhí in a cheann, d'airigh Diarmaid rud</span>
<lb n="1913"/><span>éigin ins an macha agus do-chuaidh sé amach, feuchaint</span>
<lb n="1914"/><span>cad do bhí ann.  Is é Frinnsí macánta do bhí ann, acht</span>
<lb n="1915"/><span>níor iarr sé dul isteach ins an tigh.  Do shocraigh</span>
<lb n="1916"/><span>Diarmaid sop fé ins an mbothán, agus adubhairt sé</span>
<lb n="1917"/><span>leis féin go n-éireóchadh sé go doth ar maidin chum</span>
<lb n="1918"/><span>an díbirt do chur air arís.  Acht ar maidin i mbárach</span>
<lb n="1919"/><span>ní raibh aon phioc de le feicsint.  A chiall féin d'innis</span>
<lb n="1920"/><span>dó gan bheith thimcheall an tighe i rioth an lae agus do</span>
<lb n="1921"/><span>bhí curtha dhe aige suas an sliabh go dtí anncail Sheaáin</span>
<lb n="1922"/><span>arís.  Acht dhá lá roimh Nodlaig, cia do bhuailfeadh</span>
<lb n="1923"/><span>isteach chúcha ná an báille.</span></p>
<lb n="1924"/>
<lb n="1925"/><p><span>"A Shiobháin," arsa sé, "droch-sceula atá agam duit.</span>
<lb n="1926"/><span>Do-chonnaic an maighistir madra ruadh eile marbh an</span>
<lb n="1927"/><span>lá sin do bhí sé annso, agus adeir sé go raibh sé gairid</span>
<lb n="1928"/><span>go leór dod' chuid-se agus go mbaineann sé le deall-</span>
<lb n="1929"/><span>radh gurbh' é do mhadra do mharbhaigh é.  Adeir sé go</span>
<lb n="1930"/><span>mbadh fhéidir go maithfeadh sé ceann duit, acht ná</span>
<lb n="1931"/><span>maithfidh sé dhá cheann, agus atá órdughadh faighte anois</span>
<lb n="1932"/><span>agat bheith amuigh as an tigh seo Lá 'Le Stiopháin."</span></p>
<lb n="1933"/>
<lb n="1934"/><p><span>Is annsin do bhí an bhuaidhirt ar mhuintir an tighe.</span>
<lb n="1935"/><span>Do bhailigh na comharsain isteach nuair d'airigheadar an</span>
<lb n="1936"/><span>t-ullagón, agus do bhí gach aoinneach ag deunamh truagh</span>
<lb n="1937"/><span>dhóibh.  Oidhche Nodlag do bhí Siobhán agus Sean-Cháit</span>
<lb n="1938"/><span>ag an teinidh.  Do bhíodar ag iarraidh an cathughadh do</span>
<lb n="1939"/><span>mharbhadh le foidhne agus bheith ag marana ar an Té</span>
<lb n="1940"/><span>tháinig ar an saoghal fad ó gan aon áit aige a luighfeadh</span>
<lb n="1941"/><span>sé ann acht in mainseur an asail.  D'airigheadar</span>
<lb n="1942"/><span>bualadh éigin ag an dorus.  D'éirigh Siobhán agus</span>
<lb n="1943"/><span>d'oscail sí é.  Cad do bheadh ann acht Frinnsí.  Do</span>
<lb n="1944"/><span>bhuail sí an dorus amach in a choinne agus d'óbair go</span>
<lb n="1945"/><span>dtuitfeadh sí i luigeachair.  Do shíl sí gurbh é spioraid</span>
<lb n="1946"/><span>an mhadra do bhí ann, agus adeir siad ná fuil aon</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1947"/><p><span>spioraid is measa ioná an spioraid thiocfadh ins</span>
<lb n="1948"/><span>an chló sin.</span></p>
<lb n="1949"/>
<lb n="1950"/><p><span>"Dhera, a bhean," arsa Sean-Cháit, "ná bí chomh</span>
<lb n="1951"/><span>simplidhe sin.  Is é ár madra féin atá ann.  Níor</span>
<lb n="1952"/><span>marbhaigheadh in aon chor é.  Oscail an dorus agus</span>
<lb n="1953"/><span>léig isteach é.  An madra bocht! Agus dhá throigh</span>
<lb n="1954"/><span>sneachta ar an talamh."</span></p>
<lb n="1955"/>
<lb n="1956"/><p><span>D'airigh na páistí an fothram agus d'éirigheadar.</span>
<lb n="1957"/><span>Do chrom Frinnsí ag sceamhghail agus do rioth sé go</span>
<lb n="1958"/><span>dtí Neillí agus rug sé ar cheirtibh uirri d'iarraidh í</span>
<lb n="1959"/><span>thabhairt amach leis ins an sneachta.</span></p>
<lb n="1960"/>
<lb n="1961"/><p><span>"Faigh an lantréir, a Dhiarmaid," arsa Siobhán,</span>
<lb n="1962"/><span>"atá rud éigin leath 's 'muigh."</span></p>
<lb n="1963"/>
<lb n="1964"/><p><span>Thug an madra amach ins an macha iad, agus trasna</span>
<lb n="1965"/><span>an bhóithrín agus isteach thar an gclaidhe, agus cad do</span>
<lb n="1966"/><span>bheadh sínte ann acht duine uasal óg.  Thugadar leó</span>
<lb n="1967"/><span>isteach é agus ba mhór an obair é.  Mac an tighearna</span>
<lb n="1968"/><span>talmhan do bhí ann.  Do bhí sé ag fobhailéireacht agus</span>
<lb n="1969"/><span>do leónadh a chos agus do thuit sé ins an áit a bhfuair</span>
<lb n="1970"/><span>an madra é.  Lá Nodlag do chuir Siobhán sceula go</span>
<lb n="1971"/><span>dtí n-a athair, agus tháinig sé, é féin agus an mhaighis-</span>
<lb n="1972"/><span>treás.  Do ghabhadar an-bhuidheachas le muintir an tighe.</span>
<lb n="1973"/><span>Thugadar té agus siúicre agus feóil agus gach aon</span>
<lb n="1974"/><span>rud eile dá fheabhas dóibh, agus rud níos fearr ioná</span>
<lb n="1975"/><span>sin, thugadar an fheirm bheag ar fad dóibh, gan cíos,</span>
<lb n="1976"/><span>cáin ná cathughadh do bheith orra as sin amach.  Do bhí an</span>
<lb n="1977"/><span>tighearna ag briseadh a chroidhe ag gáire nuair d'airigh</span>
<lb n="1978"/><span>sé an cleas d'imir Seaán an tSléibhe leis an madra.</span></p>
<lb n="1979"/>
<lb n="1980"/><p><span>"Nach iongantach an rógaire é?" arsa sé.</span></p>
<lb n="1981"/>
<lb n="1982"/><p><span>"Is eadh, mhuise," arsa an mhaighistreás, "agus ba</span>
<lb n="1983"/><span>dhanaid dúinn mara b'eadh."</span></p>
<lb n="1984"/>
<lb n="1985"/><p><span>Do bhí an saoghal ar a thoil ag Frinnsí as sin amach</span>
<lb n="1986"/><span>gur tháinig an bás air.</span>
<lb n="1987"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1988"/><p><span>GLEANN CHUILLIGEÁIN.</span></p>
<lb n="1989"/>
<lb n="1990"/><p><span>Is minic airighimíd trácht ar áilneacht agus ar aoibhneas</span>
<lb n="1991"/><span>Chill Áirne agus ar na sluaightibh daoine thagann ann</span>
<lb n="1992"/><span>gach aon bliadhain ó Shasana Nua agus ó thíorthaibh móra</span>
<lb n="1993"/><span>na hEórpa.  Acht atá áiteanna eile in Éirinn ná fuil a</span>
<lb n="1994"/><span>oiread sin trácht orra 's atá ar Chill Áirne agus ní</span>
<lb n="1995"/><span>dheurfainn gur lugha a n-áilneacht agus a n-aoibhneas</span>
<lb n="1996"/><span>ioná é.  Atá mé ag tagairt anois do Ghleann Chuilli-</span>
<lb n="1997"/><span>geáin.</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>Atá Gleann Chuilligeáin thimcheall cheithre mhíle siar</span>
<lb n="2000"/><span>ó thuaidh ó Dhún Garbhán.  Atá coillte ann agus atá</span>
<lb n="2001"/><span>abhainn ann.  Is maith is cuimhin liom an lá déidheanach</span>
<lb n="2002"/><span>do bhíos ann.  Go bhfeucha Dia orainn nach gairid</span>
<lb n="2003"/><span>bíonn na bliadhanta ag imtheacht uainn.  Adeurfainn</span>
<lb n="2004"/><span>gur indé do bhíos ann, acht go deimhin ní headh.  Is</span>
<lb n="2005"/><span>fuiris an t-am do chomhaireamh.  Ní thagann an óige</span>
<lb n="2006"/><span>fa dhó choidhche acht tagann an brón fa dhó ins an oidhche.</span></p>
<lb n="2007"/>
<lb n="2008"/><p><span>Nuair do-chuaidh mé ann an lá úd is é an cheud rud</span>
<lb n="2009"/><span>do-righne mé ná dul do léim thar an gclaidhe agus</span>
<lb n="2010"/><span>sórt ciseáinín do dheunamh den reithineach.  Do chro-</span>
<lb n="2011"/><span>mas ag bailiughadh fraochán annsin agus níor stad</span>
<lb n="2012"/><span>lámh liom go raibh lán an chiseaínín agam.  Do-chuas</span>
<lb n="2013"/><span>annsin agus do bhaineas lán mo ladhair den tsamha-bó.</span>
<lb n="2014"/><span>"Atá geur agus milis anois agam," arsa mé liom</span>
<lb n="2015"/><span>féin, "acht cadé an mhaith iad gan deoch?" Do-</span>
<lb n="2016"/><span>chuas annsin go dtí tobar atá ann, agus do bhí</span>
<lb n="2017"/><span>geur in aghaidh milis agam agus deoch in aghaidh geur</span>
<lb n="2018"/><span>agus milis.  Ní raibh tart ná ocras orm annsin agus</span>
<lb n="2019"/><span>adubhairt mé liom féin go raghainn suas ar an árd</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2020"/><p><span>arís, mar is ins an ngleann do bhí an tobar.  Do-</span>
<lb n="2021"/><span>chuas, agus do shuidheas síos ar thortóig bhreághdha</span>
<lb n="2022"/><span>féir.  Do chuireas mo dhá bhais fa mo ghiall agus do</span>
<lb n="2023"/><span>bhí mé ag deunamh mo mharana.  "Atá tú agam anois,"</span>
<lb n="2024"/><span>arsa mise, "agus bainfidh mé lán mo dhá shúil asat.</span>
<lb n="2025"/><span>Nach minic do bhínn ag cuimhneamh ort agus me ag</span>
<lb n="2026"/><span>obair ins an chathair? Ní fheicinn acht tighthe agus</span>
<lb n="2027"/><span>simnéidhthe thart thimcheall orm in gach aon áit.  Ní</span>
<lb n="2028"/><span>airighinn acht guth garbh na bhfear ag díol agus ag cean-</span>
<lb n="2029"/><span>nach.  Do bhíodh boladh an tsughaidh agus na hola ins</span>
<lb n="2030"/><span>an áit i mbínn ag obair, agus nuair do chuimhnighinn</span>
<lb n="2031"/><span>ar Chuilligeáin thagadh osna i mo chroidhe, acht buidheachas</span>
<lb n="2032"/><span>le Dia gur mhair mé le teacht ann." D'fheuch mé</span>
<lb n="2033"/><span>annsin amach ar chuan Dhún Garbhán agus ar sean-</span>
<lb n="2034"/><span>bháid seólta na Rinne agus iad ag imtheacht anonn 's</span>
<lb n="2035"/><span>anall ar nós na bhfáinleóg lá samhraidh.  Do bhí boladh</span>
<lb n="2036"/><span>breághdha cumhra ó na crannaibh giúise.  Tháinig sórt</span>
<lb n="2037"/><span>meabhráin i mo cheann le háilneacht agus le haoibhneas</span>
<lb n="2038"/><span>na háite.  Do bhí na cuileóga agus na beacha ag cró-</span>
<lb n="2039"/><span>nán ins an reithineach agus do-chuireadar sámhán orm</span>
<lb n="2040"/><span>mar do chuirfeadh a mháthair ar leanbh nuair do beadh sí</span>
<lb n="2041"/><span>ag bualadh seóthín dó.  Do shíneas siar ins an bhfeur</span>
<lb n="2042"/><span>agus ní rabhas i bhfad ann gur thuit mo chodladh orm.</span></p>
<lb n="2043"/>
<lb n="2044"/><p><span>Do shaoileas go rabhas tar éis bháis agus go rabhas</span>
<lb n="2045"/><span>ag fuireach ag geata na bhflaitheas go n-oscuileóchthaí</span>
<lb n="2046"/><span>dham é.  Do labhair fear istigh agus adubhairt sé:</span>
<lb n="2047"/><span>"Cad atá uait, a fhir ó Chuilligeáin?" "Cead dul</span>
<lb n="2048"/><span>isteach is na flaitheas, má is é do thoil é, a dhuine uasail,"</span>
<lb n="2049"/><span>arsa mise.  "Téighir thar n-ais arís go Gleann Chuilli-</span>
<lb n="2050"/><span>geáin," arsa sé, "ó is rud é gur fearr leat é ioná</span>
<lb n="2051"/><span>na flaithis." "Ó mhuise, a dhuine uasail," arsa mise,</span>
<lb n="2052"/><span>"ní raghainn siar ar aon mholadh thugas riamh do Chuilli-</span>
<lb n="2053"/><span>geáin acht is é mo thuairim dá fheabhas d'áit é sin do</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2054"/><p><span>na beódhaibh gur fearr ioná sin na flaithis do na</span>
<lb n="2055"/><span>marbhaibh." Ní dubhairt sé seadh ná ní headh annsin</span>
<lb n="2056"/><span>agus ní raibh a fhios agam cad do b'fhearr dham a</span>
<lb n="2057"/><span>dheunamh.  Cibé feuchaint thug mé ar mo dhorn cad</span>
<lb n="2058"/><span>do-chífinn ann ná eochair.  Do shaitheas an eochair le</span>
<lb n="2059"/><span>fuinneamh isteach i bpoll an ghlais, agus do chromadar</span>
<lb n="2060"/><span>go léir ag gáire istigh.  Do stad mé agus d'fheuch mé</span>
<lb n="2061"/><span>ar an eochair arís agus cad do bheadh ann, sáithte i</span>
<lb n="2062"/><span>bpoll an ghlais, acht an ciseáinín beag do-righneas</span>
<lb n="2063"/><span>den reithineach le haghaidh na bhfraocháin.  Tháinig náire</span>
<lb n="2064"/><span>orm agus d'iompuigh mé chum imtheacht acht do ghlaodh</span>
<lb n="2065"/><span>sé orm.  "Ná himthigh," arsa sé, "d'aon am do</span>
<lb n="2066"/><span>bhíomar.  Atá glas na bhflaitheas gan mhaith agat féin</span>
<lb n="2067"/><span>agus ag do chuid canntarnaoil ó Chuilligeáin.  Fan</span>
<lb n="2068"/><span>anois go gcuirfimíd fios ar an ngabha." Tháinig an</span>
<lb n="2069"/><span>gabha.  Do bhuail sé buille den órd ar an ngeata,</span>
<lb n="2070"/><span>agus do chrioth gach aon phioc díom le scannradh.  Do</span>
<lb n="2071"/><span>bhuail sé an tara buille, agus do shaoileas go raibh</span>
<lb n="2072"/><span>an talamh ag oscailt fa mo chosaibh.  Do bhuail sé an</span>
<lb n="2073"/><span>tríomhadh buille agus do bhain sé a leithéid sin de gheit</span>
<lb n="2074"/><span>asam gur thuiteas anuas ó na flaitheasaibh ar fad.  Do</span>
<lb n="2075"/><span>bhíos ag tuitim riamh agus choidhche, nó gur bhuail mé</span>
<lb n="2076"/><span>an talamh de phlab.  D'oscail mé mo shúile agus do</span>
<lb n="2077"/><span>phreabas i mo shuidhe, agus cad do-chífinn i ngiorracht</span>
<lb n="2078"/><span>trí rámhainne dham acht madra mór feirmeóra agus é</span>
<lb n="2079"/><span>ag sceamhghail orm.  Do-righne mé gáire nuair do-</span>
<lb n="2080"/><span>chonnaic mé é.  "Donas duais ort mar mhadra,"</span>
<lb n="2081"/><span>arsa mise, "do bhain tú radharc na bhflaitheas díom."</span></p>
<lb n="2082"/>
<lb n="2083"/><p><span>Nuair do-chonnaic an madra ag gáire mé, tháinig</span>
<lb n="2084"/><span>sé chugham agus do-righne sé muinteardhas liom.  Do</span>
<lb n="2085"/><span>leagas mo lámh ar a cheann agus d'fheuch mé idir an</span>
<lb n="2086"/><span>dá shúil air agus do labhair mé leis.  "Ó mhuise, nach</span>
<lb n="2087"/><span>breághdha an saoghal duit é, a mhadra," arsa mise</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2088"/><p><span>"sínte chois na teineadh ar feadh na hoidhche agus dhó</span>
<lb n="2089"/><span>lapa ar a drúcht ins an ngleann so ar maidin.</span>
<lb n="2090"/><span>Badh fhearr liom ná rud ná deurfainn go bhfuighbhinn</span>
<lb n="2091"/><span>malairt do dheunamh leat agus gur tú do bheadh ag</span>
<lb n="2092"/><span>dul thar n-ais go dtí an chathair i mbárach im' ait-se.</span>
<lb n="2093"/><span>Acht is fánach duine do-gheibheann gach aon rud mar is</span>
<lb n="2094"/><span>maith leis ar ana saoghal so."</span></p>
<lb n="2095"/>
<lb n="2096"/><p><span>Do-chuaidh mé abhaile annsin agus d'fhág mé an</span>
<lb n="2097"/><span>madra i mo dhiaidh.</span>
<lb n="2098"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2099"/><p><span>NÍL AON MHAITH INS AN MAITH D'IMTHIGH.</span></p>
<lb n="2100"/>
<lb n="2101"/><p><span>Do bhí fear ag gabháil thar choill.  Fuair sé leómhan</span>
<lb n="2102"/><span>caithte fa chrann agus é in achrann.</span></p>
<lb n="2103"/>
<lb n="2104"/><p><span>"Tóig díom é seo," arsa an leómhan.  Atáim</span>
<lb n="2105"/><span>am' thachtadh."</span></p>
<lb n="2106"/>
<lb n="2107"/><p><span>"Tógfad cheana," arsa an fear.</span></p>
<lb n="2108"/>
<lb n="2109"/><p><span>Thóg.  D'éirigh an leómhan ón chrann agus do chroth</span>
<lb n="2110"/><span>sé é féin.  Do chrom sé é féin chum preabadh anuas</span>
<lb n="2111"/><span>ar an bhfear.</span></p>
<lb n="2112"/>
<lb n="2113"/><p><span>"Íosad thu," arsa sé leis an bhfear agus a earball</span>
<lb n="2114"/><span>ag corruighe le neart sainte agus buile.  Tháinig</span>
<lb n="2115"/><span>scáth ar an bhfear, agus cia thógfadh air é?</span></p>
<lb n="2116"/>
<lb n="2117"/><p><span>"Ná déin, ná déin," arsa sé, "mise do-righne an</span>
<lb n="2118"/><span>mhaith ort."</span></p>
<lb n="2119"/>
<lb n="2120"/><p><span>"Níl aon mhaith ins an maith d'imthigh," arsa an leómhan.</span></p>
<lb n="2121"/>
<lb n="2122"/><p><span>"Atá," arsa an fear.</span></p>
<lb n="2123"/>
<lb n="2124"/><p><span>"Níl," arsa an leómhan, acht ní bheadh dian ort.</span>
<lb n="2125"/><span>Do-gheobhair trí hiarrachtaí air.  Siubhail leat."</span></p>
<lb n="2126"/>
<lb n="2127"/><p><span>Is é an cheud rud do theagmhaigh orra ná cú.</span></p>
<lb n="2128"/>
<lb n="2129"/><p><span>"An bhfuil aon mhaith ins an maith d'imthigh? arsa an</span>
<lb n="2130"/><span>fear léi.</span></p>
<lb n="2131"/>
<lb n="2132"/><p><span>"Níl," arsa an chú.  "Mise an chú do ba fhearr dá</span>
<lb n="2133"/><span>raibh riamh ag mo mhaighistir.  Do ghabh mé oiread airgid</span>
<lb n="2134"/><span>dó is na fuightheá leath i do hata, acht do leónadh cois</span>
<lb n="2135"/><span>liom, agus d'airigh mé ag caint le fear eile lá é.</span>
<lb n="2136"/><span>"Cad dheunfad leis an sean-mhairtíneach so?" arsa sé.</span>
<lb n="2137"/><span>Cad dheunfá," arsa an fear, "acht i do bhualadh ins an</span>
<lb n="2138"/><span>cheann agus í do chur fa chrann ubhall." "Deunfadh i</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2139"/><p><span>mbárach é," arsa mo mhaighistir.  "Maite," arsa mise</span>
<lb n="2140"/><span>liom féin, "is fada do ndeunfair.  Ní fhanfad-sa</span>
<lb n="2141"/><span>le bualadh ins an cheann ná le haon bhualadh eile."</span>
<lb n="2142"/><span>D'euluigh mé liom an oidhche sin, agus atá mé ag</span>
<lb n="2143"/><span>imtheacht mar seo ar mo ádhbhar féin agus mé ar trí</span>
<lb n="2144"/><span>cosa ag lorg mo choda in umar na muc agus ag</span>
<lb n="2145"/><span>bacaightheóireacht agus ag falmaireacht ar fud na</span>
<lb n="2146"/><span>dúithche, agus nach bocht an cás dam é?"</span></p>
<lb n="2147"/>
<lb n="2148"/><p><span>Do bhí an iarracht sin i gcoinne an fhir.  Capall ráis</span>
<lb n="2149"/><span>do theagmhaigh annsin orra.</span></p>
<lb n="2150"/>
<lb n="2151"/><p><span>"An bhfuil aon mhaith ins an maith d'imthigh?" arsa</span>
<lb n="2152"/><span>an fear leis.</span></p>
<lb n="2153"/>
<lb n="2154"/><p><span>"Níl," arsa sé.  "Mise an capall ráis do ba</span>
<lb n="2155"/><span>fhearr in Éirinn.  An bhfeiceann shibh an teach úd thall?</span>
<lb n="2156"/><span>Badh ró-chumhang é do n-ar ghabh mé de airgead dom</span>
<lb n="2157"/><span>mhaighistir, acht tháinig rud éigin ar shúil agus ar chois</span>
<lb n="2158"/><span>liom agus d'airigh mé an maighistir ag á rádh go raibh</span>
<lb n="2159"/><span>sé chum mé do mharbhadh agus an seithe do bhaint díom.</span>
<lb n="2160"/><span>Do theich mé uaidh annsin agus níl agam anois acht</span>
<lb n="2161"/><span>maireachtain ar leath-shúil, ag piocachán ar thaobh na</span>
<lb n="2162"/><span>mbóithre."</span></p>
<lb n="2163"/>
<lb n="2164"/><p><span>Do bhí an dara hiarracht i gcoinne an fhir.</span></p>
<lb n="2165"/>
<lb n="2166"/><p><span>Madra ruadh do theagmhaigh orra annsin.</span></p>
<lb n="2167"/>
<lb n="2168"/><p><span>"An bhfuil aon mhaith ins an maith d'imthigh?" arsa</span>
<lb n="2169"/><span>an fear leis.</span></p>
<lb n="2170"/>
<lb n="2171"/><p><span>"Is beag den obair sin do-chonnaic mise riamh,"</span>
<lb n="2172"/><span>arsa sé, "acht gach aoinneach d'iarraidh mé do chur</span>
<lb n="2173"/><span>dem chois."</span></p>
<lb n="2174"/>
<lb n="2175"/><p><span>"Acht an is eadh féin, cad is dóigh leat dó?" arsa</span>
<lb n="2176"/><span>an fear leis.</span></p>
<lb n="2177"/>
<lb n="2178"/><p><span>D'fheuch an madra ruadh ar an bhfear, agus d'fheuch</span>
<lb n="2179"/><span>sé ar an leómhan.</span></p>
<lb n="2180"/>
<lb n="2181"/><p><span>"Ní fheadar," arsa sé go righin, "acht dá bhfeicfinn</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2182"/><p><span>cadé an mhaith do-righneadh, badh fhéidir go gcaithfinn</span>
<lb n="2183"/><span>mo thuairim air."</span></p>
<lb n="2184"/>
<lb n="2185"/><p><span>"Siubhail leat," arsa an leómhan, "go dtaisbeán-</span>
<lb n="2186"/><span>faimíd duit é."</span></p>
<lb n="2187"/>
<lb n="2188"/><p><span>Thugadar go dtí an crann é.</span></p>
<lb n="2189"/>
<lb n="2190"/><p><span>"Do bhí mise in achrann fa an chrann sin," arsa an</span>
<lb n="2191"/><span>leómhan, "agus thóg sé seo díom é."</span></p>
<lb n="2192"/>
<lb n="2193"/><p><span>"Dar ndó," arsa an madra ruadh, "ní bhfuightheá</span>
<lb n="2194"/><span>bheith in achrainn fa n-a leithéid sin.  Ná fuightheá cruit</span>
<lb n="2195"/><span>do chur ort féin agus é do chaitheamh díot d'aon</span>
<lb n="2196"/><span>iarracht?"</span></p>
<lb n="2197"/>
<lb n="2198"/><p><span>"Ní bhfuighbhinn," arsa an leómhan, "mar is anuas</span>
<lb n="2199"/><span>ar bhaic mo mhuiníl do bhí sé."</span></p>
<lb n="2200"/>
<lb n="2201"/><p><span>"Atá sin ag dul os cionn meabhrach orm," arsa an</span>
<lb n="2202"/><span>madra ruadh.  "Teighre isteach arís go bhfeicfimíd</span>
<lb n="2203"/><span>thú."</span></p>
<lb n="2204"/>
<lb n="2205"/><p><span>Do-chuaidh an leómhan isteach fé agus do shocruigh</span>
<lb n="2206"/><span>an fear an crann anuas air, agus do bhí sé in achrann</span>
<lb n="2207"/><span>arís.  Do chuir an madra ruadh drannadh air féin</span>
<lb n="2208"/><span>chuige.</span></p>
<lb n="2209"/>
<lb n="2210"/><p><span>"Fan annsin i ngad an bhagúin, a chladhaire," arsa</span>
<lb n="2211"/><span>sé, "go dtiocfaidh amadán bocht eile leigfidh as tú."</span></p>
<lb n="2212"/>
<lb n="2213"/><p><span>D'fhágadar annsin é.  D'iompuigh an madra ruadh</span>
<lb n="2214"/><span>ar an bhfear agus iad ag cur an bhóthair díobh.</span></p>
<lb n="2215"/>
<lb n="2216"/><p><span>"An bhfuil aon mhaith ins an maith d'imthigh?" arsa sé.</span></p>
<lb n="2217"/>
<lb n="2218"/><p><span>"Atá an mí-ádh air muna bhfuil," arsa an fear,</span>
<lb n="2219"/><span>agus thug sé péire lachan don mhadra ruadh.</span></p>
<lb n="2220"/>
<lb n="2221"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Ladhar den Lus Mhór

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Ladhar den Lus Mhór

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
