Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Cómhairle Ár Leasa</title><author><name type="main">An tAthair Peadar Ua Laoghaire</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LM030</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1923</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LM030</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Cómhairle Ár Leasa</title><author>An tAthair Peadar Ua Laoghaire</author><imprint><publisher>Brún & Ó Nóláin, Teor.</publisher><date>1923</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>CÓMHAIRLE ÁR LEASA.  An tAthair Peadar Ua Laoghaire.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>FÁTH ÁR SGÉIL.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>A mhuinntir na h-Éireann, a Chlanna Gaodhal amuich</span>
<lb n="6"/><span>agus i mbaile, tá rainnt cainnte againn le déanamh libh.</span>
<lb n="7"/><span>Ní h-é ár dtuairim go dtaithnfidh an chainnt ró mhaith</span>
<lb n="8"/><span>le cuid agaibh.  Is minic nách í cómhairle a leasa an</span>
<lb n="9"/><span>chómhairle is fearr a thaithnean le duine.  Is sean fhocal</span>
<lb n="10"/><span>é go mbíon an fhírinne searbh.  Ach ní fhágan san ná</span>
<lb n="11"/><span>gur fiú an fhírinne í innsint agus éisteacht léi.  Tá</span>
<lb n="12"/><span>aon nídh amháin deimhnightheach.  Sa pháipeur nua so</span>
<lb n="13"/><span>neósfar an fhírinne dhaoibh pé'cu thaithnfidh sí libh ná ná</span>
<lb n="14"/><span>taithnfidh.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Seo fírinne.  Táthaoi ag éisteacht le fada, le</span>
<lb n="17"/><span>daoinibh agus le páipeuraibh, 'ghá shíorshéide isteach i</span>
<lb n="18"/><span>nbhúr gcluasaibh gur ceart Éire bheith 'n-a náisiún fé</span>
<lb n="19"/><span>leith, agus nách féidir Éire bheith 'n-a náisiún fé leith</span>
<lb n="20"/><span>go dtí go mbeidh déanamh ár ndlighthe fúinn féin.</span>
<lb n="21"/><span>Glacan sibh an chainnt sin agus is dóich le gach duine</span>
<lb n="22"/><span>agaibh ná fuil aige le déanamh acht a dhrom do thabhairt</span>
<lb n="23"/><span>le falla, ag feitheamh go mbeidh déanamh ár ndlighthe</span>
<lb n="24"/><span>fúinn féin!</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>Tá sgéal nách é sin againn le h-innsint daoibh sa</span>
<lb n="27"/><span>pháipeur nua so.  Tá sé le h-innsint daoibh gur 'mó</span>
<lb n="28"/><span>rud a théidhean chun náisiúin fé leith do dhéanamh agus</span>
<lb n="29"/><span>do chur 'na sheasamh ar a bhunaibh féin, i n-éaghmuis</span>
<lb n="30"/><span>dlighthe agus párlimíntí.  Ba mhaith an rud dúinn ár</span>
<lb n="31"/><span>ndlighthe féin do dhéanamh, ach ní foláir dúinn leis ár</span>
<lb n="32"/><span>nósa féin do dhéanamh, ár n-inntleacht féin d'oibriú, ár</span>
<lb n="33"/><span>ngnótaí féin do chur chun críche agus chum tairbhe, ar</span>
<lb n="34"/><span>n-inntinn féin, ár mbéasa féin, ár nGaedhluinn féin,</span>
<lb n="35"/><span>do shaothrú agus do chur i bhfeidhm agus i ngníomh, do</span>
<lb n="36"/><span>réir acfuinne agus misnigh ár n-aigne féin.  Ní le</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="37"/><p><span>párlimíntí ná le déanamh dlighthe a curtar neithe de'n</span>
<lb n="38"/><span>t-sórd san i ngníomh.  Ní h-eadh ach is le neithe de'n</span>
<lb n="39"/><span>t-sórd san a deintear dlighthe agus a curtar i bhfeidhm</span>
<lb n="40"/><span>iad.  Ní h-é an dlighe a dheinean an náisiún, acht isé</span>
<lb n="41"/><span>an náisiún a dheinean an dlighe.  Conus is féidir do</span>
<lb n="42"/><span>náisiún dlighthe dhéanamh go dtí go mbeidh an náisiún</span>
<lb n="43"/><span>ann chuige!</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Ní leigheasfar an dochar is lugha ar Éirinn le bladh-</span>
<lb n="46"/><span>man, le búithreach cainnte gan éifeacht, ag déanamh</span>
<lb n="47"/><span>árdmholadh ar Éirinn, agus ar Ghaodhalaibh, 'ghá dhéanamh</span>
<lb n="48"/><span>amach gur uaisle sinn a shíolruidh ó'n bhfuil is aoirde.</span>
<lb n="49"/><span>Má tá aon duine go bhfuil dúil aige i mbladhman</span>
<lb n="50"/><span>de'n tsórd san ní gádh dhó an páipeur nua so do léighe.</span>
<lb n="51"/><span>Iarramíd oraibh-se, a mhuinntir na h-Éireann agus a</span>
<lb n="52"/><span>Chlanna Gaodhal, pe'cu íseal nú uasal sibh, pe'cu i</span>
<lb n="53"/><span>mbréid nú i síoda dhaoibh, pe'cu glas nú buidhe nú</span>
<lb n="54"/><span>uaithne an dath a thaithnean libh, cúl do thabhairt feasta</span>
<lb n="55"/><span>le bladhman agus le bladar agus le teanga liom</span>
<lb n="56"/><span>leó, agus ar lucht seirbhíse na súl.  Iarraimíd oraibh</span>
<lb n="57"/><span>aghaidh a thabhairt lom díreach ar obair éigin a dhéanfidh</span>
<lb n="58"/><span>tairbhe do'n náisiún bhocht so na h-Éireann, agus gan</span>
<lb n="59"/><span>staonadh ó'n obair go dtí go gcurfar chun cinn í.</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>AN NAMHAID IS MÓ AGAINN</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>Gan amhras is namhaid mharbhthach againn dlighe agus</span>
<lb n="64"/><span>riaghaltas Sacsan.  Ach is 'mó namhaid nach iad againn.</span>
<lb n="65"/><span>Ní h-é dlighe ná riaghaltas Sacsan a chuirean fhiachaibh</span>
<lb n="66"/><span>orainn ár gcuid airgid, dá luighead é, agus ár n-aimsir,</span>
<lb n="67"/><span>agus ár sláinte, agus cuid ár gclainne, do chaith-</span>
<lb n="68"/><span>eamh le h-ólachán.  Ní h-é dlighe ná riaghaltas Sacsan</span>
<lb n="69"/><span>a chuir fhiachaibh orainn teanga shaidhbhir, bhríoghmhar,</span>
<lb n="70"/><span>chiallmhar, léigheanta ár sínsear do chaitheamh as ár</span>
<lb n="71"/><span>mbeul agus an dríodar Béarla is measa agus is</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="72"/><p><span>bochte sa domhan do ghlacadh 'na h-inead.  Is árd é</span>
<lb n="73"/><span>guth na bpáipeur nGallda so atá i n-Éirinn againn,</span>
<lb n="74"/><span>'ghá shíor-innsint dúinn cad iad na h-eugcórtha móra</span>
<lb n="75"/><span>atá déanta, agus dhá ndéanamh, orainn ag dlighthibh</span>
<lb n="76"/><span>cama Sacsan ach is anamh a leigean eagla d'aon</span>
<lb n="77"/><span>pháipeur acu labhairt amach go dána agus an fhírinne</span>
<lb n="78"/><span>d'innsint dúinn suas le n-ár mbeul, gur sinn féin</span>
<lb n="79"/><span>ata ag déanamh na n-eugcórtha is truime orainn féin,</span>
<lb n="80"/><span>agus gur againn féin atá na h-eugcórtha san do</span>
<lb n="81"/><span>leigheas.  A Chlanna Gaodhal, agus a mhuinntir na</span>
<lb n="82"/><span>h-Éireann ní raghaidh an sgéal san gan innsint feasta.</span>
<lb n="83"/><span>Ta coir throm againn le cur i leith na bpáipeur</span>
<lb n="84"/><span>mBéarla so atá dhá gcur amach agus dhá léighe i nÉirinn</span>
<lb n="85"/><span>indiu.  Isé an páipeur poibilidhe cómhairleach na</span>
<lb n="86"/><span>ndaoine a léighean é.  Isé céad cheangal atá ar chómh-</span>
<lb n="87"/><span>airleach an fhírinne d'innsint gan sgáth gan eagla.</span>
<lb n="88"/><span>Ma iarraim cómhairle ar dhuine agus go ndéarfidh sé</span>
<lb n="89"/><span>liom an rud is dóich leis a thaithnfidh liom i n-inead</span>
<lb n="90"/><span>an ruda is tairbheach dom, deinean sé orm an eugcóir</span>
<lb n="91"/><span>is troime ar a chumas.  Siní díreach an eugcóir atá</span>
<lb n="92"/><span>anois ag páipeuraibh Béarla na h-Éireann dhá dhéanamh</span>
<lb n="93"/><span>ar phoibilidheacht na h-Éireann.  Lasmuich de'n fhíor</span>
<lb n="94"/><span>bheagán acu, ní h-áil leo focal do rádh ach an focal</span>
<lb n="95"/><span>is fearr a thaithnfidh le lucht a léighte, go mór mór leis</span>
<lb n="96"/><span>an méid de lucht a léighte atá saidhbhir acfuinneach</span>
<lb n="97"/><span>bunúsach.  Tá smacht ar na páipeuraibh Gall-Ghaodh-</span>
<lb n="98"/><span>alacha so.  Ní ghlacfidh an páipeur nua so smacht ó</span>
<lb n="99"/><span>aoinne ná ó aon aicme daoine.  Is dócha go bhfuil sé</span>
<lb n="100"/><span>i n-áirighthe dhúinn fearg do chur ar a lán.  Má tá</span>
<lb n="101"/><span>féin is fearr an t-imreas 'ná an t-uaigneas.  Is fearr</span>
<lb n="102"/><span>fearg 'ná a shlighe féin a thabhairt do dhuine a bheidh ag</span>
<lb n="103"/><span>dul ar a aimhleas.  Is fearr fearg 'ná plámás.  Is </span>
<lb n="104"/><span>fearr bréagnú agus sárú agus an t-éitheach a thabh-</span>
<lb n="105"/><span>airt gan fuaradh do dhuine, 'ná teanga liom leó</span>
<lb n="106"/><span>thabhairt do'n t-é a bheidh ag brath ar chómhairle a leasa</span>
<lb n="107"/><span>d'fhághail uainn chómh fada agus théidhean ár ngustal</span>
<lb n="108"/><span>agus ár dtuisgint.</span>
<lb n="109"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="110"/><p><span>DÍOMHAOINTEAS.</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>"Ó, a mháthair! tuitfidh me! tuitfidh me!" arsa</span>
<lb n="113"/><span>Binín le n-a mháthair.  "Airiú, a Bhinín a ghrádh dhil,</span>
<lb n="114"/><span>cad a leagfidh thu?" "Díomhaointeas, a mhathair!"</span>
<lb n="115"/><span>arsa Binín, agus le n-a linn sin do chaith sé é féin ar</span>
<lb n="116"/><span>an dtalamh 'n-a fiadhnaise.  Peata dob eadh Binín</span>
<lb n="117"/><span>agá mháthair.  Seana gharsún seacht mblian ndéag dob'</span>
<lb n="118"/><span>eadh é.  Níor chuir a mháthair aon smacht riamh air, agus</span>
<lb n="119"/><span>is sean-fhocal é ná bíon an rath ach mar a mbíon an</span>
<lb n="120"/><span>smacht.</span></p>
<lb n="121"/>
<lb n="122"/><p><span>Is olc an galar díomhaointeas.  Tá an galar san</span>
<lb n="123"/><span>anois ar a lán de mhuinntir na h-Éireann.  Is gnáth</span>
<lb n="124"/><span>leis an bhfear díomhaoin leath-sgéal a bheith aige.  "Tá</span>
<lb n="125"/><span>an lá indiu ró fhliuch.  Ní féidir obair a dhéanamh</span>
<lb n="126"/><span>indiu;" agus fanan sé istigh 'ghá shearadh féin.  "Tá</span>
<lb n="127"/><span>an lá indiu ró bhrothalach chun oibre;" agus siúd</span>
<lb n="128"/><span>sínte ar an gclaidhe é 'ghá ghrianadh féin.  "Dá mbeadh</span>
<lb n="129"/><span>Home Rule againn dhéanfimís obair.  Dá mbeadh</span>
<lb n="130"/><span>déanamh ar ndlighthe againn féin dhéanfimís fut fat</span>
<lb n="131"/><span>agus cat a's dá eirball, chuirfimís an Ghaedhluinn dhá</span>
<lb n="132"/><span>múine in sna sgoileanaibh.  Fan go mbeidh Home Rule</span>
<lb n="133"/><span>againn agus déanfimíd obair a chuirfidh iongna ar an</span>
<lb n="134"/><span>ndúthaigh!"</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>Tá go breágh!  Ní'l sa chainnt sin ach leathsgéal</span>
<lb n="137"/><span>chun díomhaointis.  Má tá Gaedhluinn agat ní'l aon</span>
<lb n="138"/><span>dlighe chun tu chosg ar í labhairt.  Mara bhfuil sí agat</span>
<lb n="139"/><span>ní'l aon dlighe ad chosg ar í fhoghluim.  Ní'l ad chosg ach</span>
<lb n="140"/><span>galar Bhinín, .i. díomhaointeas.  Lean leat tamailín</span>
<lb n="141"/><span>eile ar an ndíomhaointeas san agus geallaim dhuit</span>
<lb n="142"/><span>go mbainfar geit asat.  Tá Connradh na Gaedhilge ag</span>
<lb n="143"/><span>dul i neartmhaire.  Tá an tslat aici agus cuirfidh sí</span>
<lb n="144"/><span>an tslat i bhfeidhm ort.  B'fhearra dhuit go mór luighe</span>
<lb n="145"/><span>isteach anois sa n-obair agus an díomhaointeas do</span>
<lb n="146"/><span>chrothadh as do ghéagaibh 'ná an tslat san a bheith ag</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="147"/><p><span>cuardach na n-asnaidheacha agat ar ball.  Slat ghéar,</span>
<lb n="148"/><span>nímhneac iseadh í, agus nuair a thiocfidh sí ar do chroi-</span>
<lb n="149"/><span>cean bainfidh sí an leisge dhíot, geallaim dhuit é.</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>DÍOMHAOINTEAS.</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>"Cuir uait an chainnt sin!  Ní'l leisge ná díomh-</span>
<lb n="154"/><span>aointeas orm ach chómh beag agus atá ort féin, nú</span>
<lb n="155"/><span>b'fhéidir níos lugha.  Dhéanfinn obair, chómh maith le</span>
<lb n="156"/><span>fear, dá bhfaighinn an chaoi ar í dhéanamh.  Na daoine</span>
<lb n="157"/><span>go bhfuil déanamh na ndlighthe acu, is acu atá obair</span>
<lb n="158"/><span>do chur ar bun nú do chosg.  Is acu atá láimhseáil an</span>
<lb n="159"/><span>airgid.  Is acu atá an tsrian 'n-a láimh.  An obair a</span>
<lb n="160"/><span>chuirfid siad ar siubhal isí a déanfar, agus isí a raghaid</span>
<lb n="161"/><span>chun cinn.  An obair ná taithnean leó-san, ní h-aon</span>
<lb n="162"/><span>mhaith do dhuine eile tabhairt fúithi.  Cad is féidir</span>
<lb n="163"/><span>do dhaoine dhéanamh gan airgead, gan chreideamhaint,</span>
<lb n="164"/><span>gan chumas, gan chómhacht!  Cad tá i ngach duine acu</span>
<lb n="165"/><span>ach duine aonair!  Cé thaisbeánfidh dóibh an obair!</span>
<lb n="166"/><span>Cé ghearrfidh amach í!  Cé stiúróchaidh í!  Cé dhíolfidh</span>
<lb n="167"/><span>tuarastal aisti!  Ní bheidh agat ach gach fear i n-a</span>
<lb n="168"/><span>aonar ag déanamh oibre fé leith, i bpáirc fé leith, ar</span>
<lb n="169"/><span>chuma fé leith, ar aigne fé leith.  Cad é an toradh ná</span>
<lb n="170"/><span>an tairbhe a bheidh agat ar ball de bharr saothair de'n</span>
<lb n="171"/><span>tsórd san!  Ní h-aon mhaith dhuit bheith ag cainnt.</span>
<lb n="172"/><span>Ní bhuadhfadh ar deineadh riamh de chainnt ar an bhfírinne.</span>
<lb n="173"/><span>Ní féidir obair náisiúnda do dhéanamh gan dlighe an</span>
<lb n="174"/><span>náisiúin 'ghá ceapadh agus 'ghá córú agus 'ghá stiúrú</span>
<lb n="175"/><span>chun cinn.  Ní féidir do dhlighe an náisiúin san do</span>
<lb n="176"/><span>dhéanamh go dtí go mbeidh an dlighe ann chuige.  I gcás</span>
<lb n="177"/><span>nách gádh dhuit bheith ag magadh fé 'n muinntir atá ag</span>
<lb n="178"/><span>feitheamh le Home Rule.  Is maith an rud obair agus</span>
<lb n="179"/><span>gnó, gan amhras, agus is olc an rud díomhaointeas,</span>
<lb n="180"/><span>ach tá sean fhocal adeir "Is fearr bheith díomhaoin</span>
<lb n="181"/><span>'ná droch-ghnóthach.'"</span>
<lb n="182"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="183"/><p><span>Tá a lán a labhran mar sin.  Tá dhá thaobh ar gach</span>
<lb n="184"/><span>sgéal agus tá daoine ná feicean choidhche ach aon taobh</span>
<lb n="185"/><span>amháin.  Tá aon fhreagra amháin againn le tabhairt</span>
<lb n="186"/><span>ar an gcainnt sin thuas.  Feuch ar an obair atá ar</span>
<lb n="187"/><span>siubhal ag Connradh na Gaedhilge.  Do cuireadh an</span>
<lb n="188"/><span>obair sin ar siubhal gan feitheamh le Home Rule.  Tá</span>
<lb n="189"/><span>an obair ag dul ar aghaidh agus ag dul chun cinn gan</span>
<lb n="190"/><span>chabhair gan chongnamh ó dhlighe.  Ní thaithnean an obair</span>
<lb n="191"/><span>le lucht na ndlighthe dhéanamh.  Ní h-eadh ach do mhúc-</span>
<lb n="192"/><span>fidís an obair le dlighe ar maidin dá bhféadfidís é!</span>
<lb n="193"/><span>Is acu atá an tsrian ach ní fhéadan an tsrian an obair</span>
<lb n="194"/><span>do chosg.  Is daoine gan airgead, gan chreideamh-</span>
<lb n="195"/><span>aint (sa chéill 'n-a ndeirir é), gan chumas, gan chómh-</span>
<lb n="196"/><span>acht, a chuir an obair sin ar siubhal ar dtúis.  Tá</span>
<lb n="197"/><span>creideamhaint agus cumas agus cómhacht sa n-obair</span>
<lb n="198"/><span>anois, bíodh ná fuil puinn airgid inti-fós.  Tá neithe</span>
<lb n="199"/><span>sa tsaoghal is mó comacht 'ná airgead.  Daoine</span>
<lb n="200"/><span>aonair a chuir an obair díobh!  Cad é an dlighe a</span>
<lb n="201"/><span>stiúruigh iad!  Cé dhíol tuarastal as an obair.</span>
<lb n="202"/><span>Tá gach duine acu anois ag déanamh oibre fé leith,</span>
<lb n="203"/><span>i bpáirc fé leith, ar aigne fé leith.  Ach sin toradh</span>
<lb n="204"/><span>agus tairbhe go líonmhar ar an obair, ar fuid na</span>
<lb n="205"/><span>h-Éireann agus thar lear.  Tá gach duine ag obair</span>
<lb n="206"/><span>fé leith ach isí an obair chéadna atá acu go léir</span>
<lb n="207"/><span>'á dhéanamh.</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>Seo fírinne.  Dá ndeineadh párlimínt na Sacsan</span>
<lb n="210"/><span>dlighe chuthaigh, deich mbliana ó shin, ag cur Connartha na</span>
<lb n="211"/><span>Gaedhilge ar bun, do theipfadh ar an ndlighe.  Níor</span>
<lb n="212"/><span>chuaidh dlighe riamh i bhfeidhm i gceart gan toil agus</span>
<lb n="213"/><span>aigne agus inntinn na ndaoine a thugan neart do dhlighe.</span>
<lb n="214"/><span>Dá gcuireadh na daoine a dtoil i bhfeidhm do caithfadh</span>
<lb n="215"/><span>an dlighe aontú leó gan buidheachas.</span></p>
<lb n="216"/>
<lb n="217"/><p><span>Is fíor an sean fhocal, "Is fearr bheith díomhaoin 'ná</span>
<lb n="218"/><span>droch-ghnótach," ach ní sáruighthear an sean fhocal má</span>
<lb n="219"/><span>deirtear, "Is fearr bheith deagh-ghnóthach 'ná bheith</span>
<lb n="220"/><span>díomhaoin."  Luigh isteach agus dein obair nú beidh</span>
<lb n="221"/><span>sé thiar ort!  Deirim leat go mbeidh!</span>
<lb n="222"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="223"/><p><span>AN CHAILLEACH.</span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>"Cé h-é sin amuich</span>
<lb n="226"/><span>'Na bhfuil an faobhar ar a ghuth,</span>
<lb n="227"/><span>A' raobadh mo dhoruis dúnta!"</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>Tá an chailleach 'na suidhe istigh i gColáisde na</span>
<lb n="230"/><span>Tríonóide, ar chárnán luaithrighe, le fada bhliantaibh.</span>
<lb n="231"/><span>Tá a ceann cromtha aici agus í ag míogarnaigh.  Tá</span>
<lb n="232"/><span>léighean ársa na h-Éireann fé ghlas aici agus na</span>
<lb n="233"/><span>h-eochracha ar a cromán aici, agus ní féidir d'aon</span>
<lb n="234"/><span>sgoláire Gaodhlach radharc d'fhághail ar na seanleabh-</span>
<lb n="235"/><span>raibh.  Tá san mar sin le fada.  Nuair a theipeadh ar</span>
<lb n="236"/><span>dhaoine an chailleach do dhúiseacht ní dhéinidís ach</span>
<lb n="237"/><span>imtheacht leó nuair a bhídís cortha de bheith ag bualadh</span>
<lb n="238"/><span>an doruis.  Tá duine ag labhairt anois a bhainfidh an</span>
<lb n="239"/><span>mhíogarnach de'n chailligh.  Tá "faobhar ar a ghuth"</span>
<lb n="240"/><span>agus cuirfidh sé píoparnach i gcluasaibh na caillighe.  Is</span>
<lb n="241"/><span>mithid dá leithéid labhairt.  An mhíogarnach agus an</span>
<lb n="242"/><span>galar díomhaointis atá ar an gcailligh sin táid siad go</span>
<lb n="243"/><span>daingean ar a lán nách í.  Galar tógálach iseadh míog-</span>
<lb n="244"/><span>arnach agus tá díomhaointeas chómh tógálach leis.  Is</span>
<lb n="245"/><span>dá ghalar iad gur deacair iad do leigheas nuair a</span>
<lb n="246"/><span>théid siad i n-achran i gceart i nduine.  Ní'l ach aon</span>
<lb n="247"/><span>leigheas amháin ortha, faobhar gutha nú faobhar slaite,</span>
<lb n="248"/><span>nú b'fhéidir an dá fhaobhar i n-aonfheacht.  Tá preab-</span>
<lb n="249"/><span>aire meanmnach tagaithe i n-ár measg.  Tá an dá</span>
<lb n="250"/><span>fhaobhar ar tarrang aige go líomtha.  Is gearr go</span>
<lb n="251"/><span>gcurfar lucht míogarnaighe agus lucht díomhaointis</span>
<lb n="252"/><span>ag sgreadaigh agus ag rinnce, agus ní bheidh aon truagh</span>
<lb n="253"/><span>ag árd ná ag íseal dóibh.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Seachain tu féin, a chailleach!  Táthar chughat!  Ó'n</span>
<lb n="256"/><span>lá a cuireadh ansan isteach thu go dtí an lá indiu tá</span>
<lb n="257"/><span>mórán maitheasa fágtha gan déanam agat agus tá</span>
<lb n="258"/><span>mórán díobhála déanta agat.  Tá airgead na tíre</span>
<lb n="259"/><span>caithte agat 'n-a shlaodaibh, agus ní'l toradh ná tairbhe</span>
<lb n="260"/><span>le taisbeáint agat dá bharr.  Tá léighean na tíre curtha</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="261"/><p><span>agat ar neamhnídh agus ní'l leabhar ná léighean curtha</span>
<lb n="262"/><span>agat i n-a inead.  B'é do ghairm agus do dhualgas</span>
<lb n="263"/><span>na daoine do mhúine, agus isé rud atá déanta agat</span>
<lb n="264"/><span>'ná na daoine do dhalladh.  Bhí ort inntleacht agus</span>
<lb n="265"/><span>aigne an náisiúin do bheathú agus do chothú le h-eólus</span>
<lb n="266"/><span>agus le tabhairt suas, agus isé rud atá déanta agat</span>
<lb n="267"/><span>'ná inntleacht agus aigne na ndaoine do chur 'on</span>
<lb n="268"/><span>ghorta.  Chuiris an bia fé ghlas uainn agus thugais</span>
<lb n="269"/><span>an cáth le n-ithe dhúinn, agus do chuais féin a chodladh!</span>
<lb n="270"/><span>Bhí ort sinn do stiúrú ar bhóthar an eóluis agus na</span>
<lb n="271"/><span>foghluma, agus ní'l agat dhá dhéanamh riamh ó tháinís</span>
<lb n="272"/><span>ach 'ghár gcur amú ar do chroidhe díthil.  Nuair a tháinís-</span>
<lb n="273"/><span>se chughainn bhí cainnt ár sínsear againn i n-Éirinn go</span>
<lb n="274"/><span>buacach agus go bríoghmar agus go fórleathan.  Chuiris</span>
<lb n="275"/><span>mille agus meathlú ar an gcainnt sin.  Do shladais</span>
<lb n="276"/><span>uainn í féin agus a raibh de shaidhbhreas eóluis agus</span>
<lb n="277"/><span>feasa ar iompar aici.  Tá sí nách mor leaghta os</span>
<lb n="278"/><span>cómhair ar súl.  Níor thugais 'n-a h-inead dúinn ach</span>
<lb n="279"/><span>"Béarla briste," an brúscar cainnte is measa sa</span>
<lb n="280"/><span>domhan.  Ach tá do lá tagaithe, a chailleach.  Díolfir</span>
<lb n="281"/><span>anois as do dhroch-bheartaibh, agus is mór atá le</span>
<lb n="282"/><span>freagairt agat.  Ní dhéanfidh an mhíogarnach, ná an</span>
<lb n="283"/><span>neamhshuim, ná an bhodhaire, ná an cur-amú an gnó dhuit</span>
<lb n="284"/><span>a thuille.  Tá do chúrsa rithte.  Táid do chleasa</span>
<lb n="285"/><span>imeartha.  Tá deire na míogarnaighe déanta agat.</span>
<lb n="286"/><span>Tá an preabaire amuich, agus tá faobhar ar a ghuth,</span>
<lb n="287"/><span>agus "raobfar do dhoras dúnta."</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>FREAGRA NA CAILLIGHE.</span></p>
<lb n="290"/>
<lb n="291"/><p><span>"Tá an preabaire amuich, agus faobhar ar a ghuth,</span>
<lb n="292"/><span>agus "raobfar mo dhoras dúnta.""  Tá dearmhad</span>
<lb n="293"/><span>ort, a phreabaire.  Ní gádh dhuit an doras a bhrise!</span>
<lb n="294"/><span>Siné ar dian-leathadh agat é!  Suidh síos ansan agus</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="295"/><p><span>'neósfad sgéal duit.  Ní'l míogarnach ná codladh</span>
<lb n="296"/><span>orm-sa.  Ná creid ó aoinne go bhfuil.  Na daoine</span>
<lb n="297"/><span>is dóich leat a bheith 'n-a ndúiseacht isiad atá 'n-a</span>
<lb n="298"/><span>gcodladh.  Ní'l daille ná bodhaire ná mairbhitighe</span>
<lb n="299"/><span>meanmna orm-sa, agus ní raibh, ó cuireadh am shuidhe</span>
<lb n="300"/><span>anso mé.  Ach tá daille agus bodhaire agus mair-</span>
<lb n="301"/><span>bhitighe agus míchiall, agus fiche galar nách iad, ar an</span>
<lb n="302"/><span>muinntir atá ag tromaidheacht orm.  B'ádhbharaighe</span>
<lb n="303"/><span>dhuit-se go mór, a phreabaire, iad súd féin do leigheas</span>
<lb n="304"/><span>ó n-a ngalaraibh líonmhara 'ná bheith, dar leat féin,</span>
<lb n="305"/><span>ag baint na míogarnaighe ná fuil orm díom-sa.  "Ní'l</span>
<lb n="306"/><span>sprid ná púca gan fios a chúise aige féin."  Tá fios</span>
<lb n="307"/><span>mo chúise féin agam-sa níos fearr ná mar atá sé</span>
<lb n="308"/><span>agat-sa.  Cé dubhairt leat gur cuireadh mise anso</span>
<lb n="309"/><span>isteach chun na ndaoine do mhúine?  Pé duine a</span>
<lb n="310"/><span>dubhairt leat é ní raibh puinn d'á fhios aige cad a bhí</span>
<lb n="311"/><span>aige dhá rádh.  Nuair a cuireadh mise anso isteach</span>
<lb n="312"/><span>do tugadh aon ghnó amháin dom le déanamh agus níor</span>
<lb n="313"/><span>tugadh ach san.  Do tugadh aon dualgas amháin dom</span>
<lb n="314"/><span>agus dubhradh liom dá bhfeadainn an dualgas san do</span>
<lb n="315"/><span>chomhlíonadh agus do chur chun cinn go mbeadh rath agus</span>
<lb n="316"/><span>séan ar mo shaothar agus buidheachas tuillte agam ó gach</span>
<lb n="317"/><span>órd agus ó gach aicme, ó gach sliocht agus ó shliocht gach</span>
<lb n="318"/><span>sleachta.  Sidé an gnó a tugadh dom le déanamh.  Sidé</span>
<lb n="319"/><span>an dualgas a tugadh dom le cómhlíonadh.  Dubhradh liom</span>
<lb n="320"/><span>aghaidh do thabhairt go dian agus go díthealach ar mhuinntir</span>
<lb n="321"/><span>na h-Éireann d'fhuasgailt agus do shaoradh ó'n sean</span>
<lb n="322"/><span>chreideamh a bhí agá sínsear; an sean chreideamh cruaidh</span>
<lb n="323"/><span>daor dochma a bhí 'ghá mille le trosgadh agus le tréigh-</span>
<lb n="324"/><span>neas agus le smacht; agus iad do mhealladh, i ndiaidh</span>
<lb n="325"/><span>ar ndiaidh, chun an chreidimh nua; an creideamh breágh</span>
<lb n="326"/><span>bog saor sochma, ná cuirean trosgadh ná tréighneas</span>
<lb n="327"/><span>orainn, paidir ná cré orainn, smacht ná dlighe orainn,</span>
<lb n="328"/><span>ach adeir linn go breágh réidh ciallmhar deagh-chroidheach,</span>
<lb n="329"/><span>creideamh gach duine bheith do réir a thoile agus a</span>
<lb n="330"/><span>thuisgeana féin.  Táim ag déanamh na h-oibre sin ó</span>
<lb n="331"/><span>thánag anso, a phreabaire.  Ní ró mhaith atá eirghithe</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="332"/><p><span>liom i dtaobh an chreidimh ach tá eirghithe liom maith</span>
<lb n="333"/><span>go leór ar shlightibh eile.  Tá greidhm diúid ag muinntir</span>
<lb n="334"/><span>na h-Éireann ar a sean chreideamh, pé deamhan grádh</span>
<lb n="335"/><span>atá acu dhó, ach tá neithe eile sgaoilte uatha acu bog</span>
<lb n="336"/><span>go leór.  Táid na sean nósa nách mór imthighthe.  Tá</span>
<lb n="337"/><span>droch-mheas ag Gaodhalaibh féin, amuich agus i mbaile,</span>
<lb n="338"/><span>ar a sean nósaibh agus ar a sean bheusaibh féin.  Níor</span>
<lb n="339"/><span>bhfhéidir tarcuisne ba mhó a thabhairt anois d' Éireanach</span>
<lb n="340"/><span>'ná a rádh gur "duine ana Ghaodhalach" é!  Ní dóich</span>
<lb n="341"/><span>liom go bhfuil cailín óg i nÉirinn indiu ná gur mó an</span>
<lb n="342"/><span>fearg a bheadh uirthi dá ndéarfí í bheith "Gaodhalach"</span>
<lb n="343"/><span>'ná mar bheadh uirthi dá ndéarfí í bheith "stálaithe."  Tá</span>
<lb n="344"/><span>an Ghaedhluinn féin, cainnt na h-Éireann riamh, nách mór</span>
<lb n="345"/><span>imthighthe.  Ní mise dhíbir í.  Ní mise a chuir meathlú</span>
<lb n="346"/><span>uirthi.  Muinntir na h-Éireann féin a dhein é, agus</span>
<lb n="347"/><span>táid siad 'ghá dhéanamh fós ar a ndítheal.  Go dtí gur</span>
<lb n="348"/><span>eirigh an t-amadántacht so ar a dtugtar "Connradh na</span>
<lb n="349"/><span>Gaedhilge," ní raibh Éireanach ná bádhfadh é féin níos</span>
<lb n="350"/><span>túisge 'ná leigfadh sé air focal Gaedhluinne bheith 'na</span>
<lb n="351"/><span>phluc.  Tá mo shúil go láidir agam go gcuirfad an</span>
<lb n="352"/><span>dualgas chun cinn fós d'aindeóin bhúr ndíthil.  Táid</span>
<lb n="353"/><span>na sean bheusa imthighthe.  Tá meas na nGaodhal ortha</span>
<lb n="354"/><span>féin imthighthe.  Tá an tsean chainnt nách mór imthighthe.</span>
<lb n="355"/><span>Is dearbhtha nách fada go leanfidh an sean chreideamh</span>
<lb n="356"/><span>na sean neithe eile.  Ansan iseadh bheidh réim gan</span>
<lb n="357"/><span>imchosg ag cómhactaibh Shasana i nÉirinn.</span></p>
<lb n="358"/>
<lb n="359"/><p><span>(An P.) Dar fiadh, a chailleach, is truagh nách ad</span>
<lb n="360"/><span>chodladh bhís!  Nára' fada go dtuitidh do chodladh ort</span>
<lb n="361"/><span>dáiríribh, agus nuair a thuitfhidh ní'l agam-sa le rádh</span>
<lb n="362"/><span>leat ach, "codladh an tsicín sa charn chughat!"</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>(An chailleach.) Imthigh anois agus ná h-innis cá</span>
<lb n="365"/><span>rabhais!</span>
<lb n="366"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="367"/><p><span>AN GOBÁN.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>"A Bharraigh ghroidhe,</span>
<lb n="370"/><span>An ad chodladh 'taoi,</span>
<lb n="371"/><span>Nú cad é sin ort!"</span></p>
<lb n="372"/>
<lb n="373"/><p><span>Bhí an file ar a leabaidh.  D'airigh sé an guth ó'n</span>
<lb n="374"/><span>marcach a bhí ar an "gCaoil-each Ruadh."  Bhí dachad</span>
<lb n="375"/><span>míle d'fhearaibh tréana, "Mar a seólfí aodhaireacht bó,</span>
<lb n="376"/><span>gan aodhaire ar thaobh na gréine de Shliabh na mBan."</span>
<lb n="377"/><span>Ní raibh tásg bá tuarisg ann ó fhearaibh Múmhan.</span>
<lb n="378"/><span>Bhíodar ar a leabaidh, ar nós an fhile féin.  Tháinig an</span>
<lb n="379"/><span>ghlaodh chun an Bharraigh agus níor fhreagair an Barrach</span>
<lb n="380"/><span>an ghlaodh.  Is amhlaidh a chrom sé ar allus a chur de,</span>
<lb n="381"/><span>agus d'imthig an Caoil-each Ruadh.  Do fágadh an</span>
<lb n="382"/><span>tsluagh bhocht ar Shliabh na mBan gan chabhair gan</span>
<lb n="383"/><span>chonghnamh ó'n gcuid eile de Chlannaibh Gaodhal - agus do</span>
<lb n="384"/><span>cuireadh ainim ar Vinegar Hill.</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>Tá an Caoil-each Ruadh amuich airís.  Tá guth an</span>
<lb n="387"/><span>mharcaigh i n-ár gcluasaibh airís.  Tá an port céadna</span>
<lb n="388"/><span>ar siubhal aige.  "A Bharraigh Ghroidhe, an ad' chodladh</span>
<lb n="389"/><span>'taoi!  Nú cad é sin ort!"  Tá teanga ár sínsear</span>
<lb n="390"/><span>i gcontabhairt chruaidh.  Tá sí ag dul ar neamhnídh os</span>
<lb n="391"/><span>cómhair ár súl.  Tá ag teacht n-a h-inead chughainn</span>
<lb n="392"/><span>brúsgar cainnte gan bhrígh gan éifeacht gan acfuinn</span>
<lb n="393"/><span>gan stuaim.  Tá an brúsgar cainnte sin ag leathadh</span>
<lb n="394"/><span>ar fuaid na h-Éireann.  Tá aigne agus smaointe agus</span>
<lb n="395"/><span>machtnamh agus urlabhra ár ndaoine crapaithe, loitithe</span>
<lb n="396"/><span>aige.  Tá gobán curtha go daingean aige i mbeul gach</span>
<lb n="397"/><span>duine d'ár n-aos óg.  Do cuireadh an gobán san n-a</span>
<lb n="398"/><span>mbeul agus do ceangaladh laistiar d'á gcluasaibh é</span>
<lb n="399"/><span>nuair a tháinig na sgoileana Gallda so i n-ár measg.</span>
<lb n="400"/><span>Do deineadh ár n-aos óg do dheighilt agus iad do</span>
<lb n="401"/><span>gheaíiradh amach go glan ó'n oileamhaint inntinne agus</span>
<lb n="402"/><span>aigne a bhí go saidhbhir agus go flúirseach agus go</span>
<lb n="403"/><span>líonmhar le fághail acu i n-úrlabhra a sínsear.  D'fhás-</span>
<lb n="404"/><span>adar suas gan cainnt gan tuisgint, gan machtnamh</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="405"/><p><span>gan smaoineamh, gan aigne gan éirim, ach nách mór</span>
<lb n="406"/><span>mar a bheadh an beithidheach allta, agus gan de chumas</span>
<lb n="407"/><span>acu ar aon tsaghas gnótha ná oibre dhéanamh ach an gnó</span>
<lb n="408"/><span>nú an obair is gnáth a thabhairt le déanamh do'n bheith-</span>
<lb n="409"/><span>idheach allta.  Do seóladh 'n-a slóightibh iad thar na</span>
<lb n="410"/><span>faraigíbh fuara, gan ceárd sa láimh acu, gan oilteacht</span>
<lb n="411"/><span>ná gliocas sa n-aigne acu, gan focal sa bheul acu ach</span>
<lb n="412"/><span>"de harse an' de pig, an' de cow, an' de spade, an'</span>
<lb n="413"/><span>de pint o' porther."  Do thuig lucht seirbhíseach do</span>
<lb n="414"/><span>lorg ná beadh aon ghnó i n-aon chor acu d'á leithéidí</span>
<lb n="415"/><span>agus tháinig amach go tur an fógra, "No Irish need</span>
<lb n="416"/><span>apply."  Curtar an tsrathar ar an gcapall gcóir!</span>
<lb n="417"/><span>Isiad sgoileana "Náisiúnda" na h-Éireann is athair</span>
<lb n="418"/><span>agus máthair do'n fhógra mhillteach mhifhoirtiúnach san.</span></p>
<lb n="419"/>
<lb n="420"/><p><span>Tá an gobán fós daingean i mbeulaibh ár n-aos óg.</span>
<lb n="421"/><span>Tá an púicín fós daingean ar shúilibh ár n-aos óg.  Tá</span>
<lb n="422"/><span>an glór gan éifeacht sa sgoil fós.  Ní tabhairt suas</span>
<lb n="423"/><span>atá dá thabhairt d'aos óg na h-Éireann fós, ach tabhairt</span>
<lb n="424"/><span>anuas.  Ní h-osgailt aigne atá dá dhéanamh ortha ach</span>
<lb n="425"/><span>dúnadh aigne.  Má leanan an obair tamal eile, agus</span>
<lb n="426"/><span>ní tamal ró mhór é, beidh sgéal ag Clannaibh Gaodhala</span>
<lb n="427"/><span>bheidh míle uair níos measa 'ná sgéal Vinegar Hill.</span></p>
<lb n="428"/>
<lb n="429"/><p><span>Tá seacht mbliana agus breis caithte ag Connradh</span>
<lb n="430"/><span>na Gaedhilge ag glaodhach ar mhuinntir na h-Éireann</span>
<lb n="431"/><span>agus 'ghá iarraidh ortha an gobán a bhaint a' beul an</span>
<lb n="432"/><span>leinbh ach ní feictar go bhfuil aon toradh ag muinntir</span>
<lb n="433"/><span>na h-Éireann ar an nglaodh!  Ní théidhean an ghlaodh</span>
<lb n="434"/><span>chun cinn!  Táid muinntir na h-Éireann bodhar agus</span>
<lb n="435"/><span>tá clann na h-Éireann balbh!  An gobán atá anois i</span>
<lb n="436"/><span>mbeulaibh na leanbh tá sé tar éis a ghnótha do dhéanamh,</span>
<lb n="437"/><span>go beacht agus go h-iomlán, i mbeulaibh na n-athar</span>
<lb n="438"/><span>agus na máthar.  Ní féidir an neamhshuim do thuisgint</span>
<lb n="439"/><span>ar aon chuma eile.  Is bocht an gnó bheith ag glaodhach</span>
<lb n="440"/><span>ar chluasaibh bodhra.</span></p>
<lb n="441"/>
<lb n="442"/><p><span>"A Bharraigh ghroidhe!</span>
<lb n="443"/><span>An ad chodladh 'taoi!</span>
<lb n="444"/><span>Nú cad é sin ort!"</span>
<lb n="445"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="446"/><p><span>DROCH SGOLUIGHEACHT.</span></p>
<lb n="447"/>
<lb n="448"/><p><span>"I sgeólaibh na sgol, I gceólaibh na gcrot</span>
<lb n="449"/><span>I seóidibh na sean, Is ró bheag mo ghean."</span></p>
<lb n="450"/>
<lb n="451"/><p><span>Sin mar a labhair Séafra Caol ua Donchadha agus é</span>
<lb n="452"/><span>ag caoine a ghadhairín.  Sult dob eadh an caoine.  Árd</span>
<lb n="453"/><span>fhile dob eadh Séafra.  Dob' é Ua Donchadha an Ghleana</span>
<lb n="454"/><span>é.  Peata beag dob eadh an gadhairín.  Druimín a</span>
<lb n="455"/><span>ainim.  Dálta gach peata, gadhar nú duine, rud gan</span>
<lb n="456"/><span>puinn tairbhe dob eadh é.  Thug sé snap ar luichín lá,</span>
<lb n="457"/><span>agus do chuaidh an luch 'na sgórnaigh agus do tachtadh é.</span>
<lb n="458"/><span>Dhein an file aiste ana dheas, ana shultmhar, ag caoine</span>
<lb n="459"/><span>an ghadhairín.  Sin thuas dán as an aiste.  Le méid a</span>
<lb n="460"/><span>bhuartha tré bhás a ghadhairín níor fhan a thuille suime ag</span>
<lb n="461"/><span>an bhfile, dar leis, in sna trí neithibh ba mhó le rádh ag</span>
<lb n="462"/><span>lucht léighinn agus eóluis i n-Éirinn sa n-am san, .i.</span>
<lb n="463"/><span>sgoluigheacht agus seanchas agus ceól.  Do tuigeadh</span>
<lb n="464"/><span>imeasg na ndaoine go h-áluinn méid an ghrádh a bhí go</span>
<lb n="465"/><span>coitchian ar na trí neithibh sin, agus do tuigeadh leis</span>
<lb n="466"/><span>ná raibh aon duine beó le 'na linn ba mhó greann ortha</span>
<lb n="467"/><span>'ná Séafra féin.  Dob' é sult an sgéil Séafra 'ghá</span>
<lb n="468"/><span>rádh gur chuir méid a bhuartha, mar gheall ar ghadhairín</span>
<lb n="469"/><span>shuarach, an greann san as a chroidhe.  Is léir dúinne</span>
<lb n="470"/><span>an méid seo, laistigh de'n tsult, .i. nár fhéad an file</span>
<lb n="471"/><span>cuimhneamh ar aon nídh eile, chun méid a bhuartha do</span>
<lb n="472"/><span>thaisbeánt níos éifeachtaighe 'ná a rádh gur bhain an</span>
<lb n="473"/><span>bhuairt an greann san de.  Ba dhian an bhuairt d'fhéad</span>
<lb n="474"/><span>a leithéid sin de dhíobháil a dhéanamh!  Na trí h-adh-</span>
<lb n="475"/><span>bhair sóláis ba mhó a bhí ar chumas an duine, do chur ar</span>
<lb n="476"/><span>neamhnídh uaidh!  Na trí neithe dob' fhearr riamh chum gach</span>
<lb n="477"/><span>dóláis aigne do leigheas!  Chítear go soiléir cad é</span>
<lb n="478"/><span>an mór-mheas a bhí ag an bhfile féin, agus ag an gcoit-</span>
<lb n="479"/><span>chiantach leis, ar sgoluigheacht agus ar sheanchas agus</span>
<lb n="480"/><span>ar cheól, sa n-am san.  Do chúm an file an fhilidheacht</span>
<lb n="481"/><span>chun suilt a dhéanamh do'n choitchiantacht.  Do thuig an</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="482"/><p><span>choitchiantacht an chainnt, dá ghontacht í, agus an sult,</span>
<lb n="483"/><span>dá shultmhaire é, a bhí i bhfolach sa chainnt.</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>Tá a mhalairt sin de sgéal againn anois.  Tá an</span>
<lb n="486"/><span>ghéarchúis aigne imthighthe ó n-ár ndaoine.  Táid "sgeólta</span>
<lb n="487"/><span>na sgol" imthighthe.  Táid "seóide na sean" imthighthe.</span>
<lb n="488"/><span>Tá "ceólta na gcrot" imthighthe.  Tá an Ghaedhluinn</span>
<lb n="489"/><span>nach mór imthighthe.  Níor imthigheadar san go léir go</span>
<lb n="490"/><span>dtí gur tháinig na sgoileana Gallda so chughainn;</span>
<lb n="491"/><span>sgoileana gan sgoluigheacht; múine gan meabhrú;</span>
<lb n="492"/><span>glór gan éifeacht; léighean agus gan ann ach fuaim</span>
<lb n="493"/><span>focal; leabhair agus gan ionta dhúinn ach páipeur</span>
<lb n="494"/><span>breac; cainnt agus gan inti dhúinn ach mar bheadh</span>
<lb n="495"/><span>cainnt na ngéana.  Tá an cor san dhá imirt ar aos óg</span>
<lb n="496"/><span>na h-Éireann le trí fichidh blian.  Tá a thoradh againn</span>
<lb n="497"/><span>anois.  Táimíd ag dul amú le trí fichid blian.  Is</span>
<lb n="498"/><span>fada an seachrán é.  Is fada an t-aistear é ó'n</span>
<lb n="499"/><span>mbóthar gceart.  Cad a dhall sinn!  Cad a chaoch</span>
<lb n="500"/><span>sinn!  Níor ghádh ach aon fheuchaint amháin chun a thais-</span>
<lb n="501"/><span>beáint dúinn cad é an dul amú a bhí againn dhá dhéanamh.</span>
<lb n="502"/><span>Ní gádh ach aon fheuchaint amháin anois féin chuige, agus,</span>
<lb n="503"/><span>feuch, táid na mílte againn ag gluaiseacht ceann ar</span>
<lb n="504"/><span>aghaidh ag dul amú, agus gur dhóich leat gur b' amhlaidh</span>
<lb n="505"/><span>atáid siad fé gheasaibh a súile do choimeád dúnta go</span>
<lb n="506"/><span>dlúth le h-eagla go bhfeicfidís an tslighe chóir agus go</span>
<lb n="507"/><span>bhféadfí, luath nú mall, sgoluigheacht d'fhághail i sgoil</span>
<lb n="508"/><span>gan sgoluigheacht.  B'fhéidir gur dóich leó go bhféad-</span>
<lb n="509"/><span>fidís, luath nú mall, an "giorfhiadh do chur as an dtor</span>
<lb n="510"/><span>ná fuil sé."  Tá breall ortha!  Táid siad ag bualadh</span>
<lb n="511"/><span>an toir sin le trí fichid blian agus an giorfhiadh 'n-a</span>
<lb n="512"/><span>chodladh sa tor eile.  "Do dalladh a n-éirim 's is nár</span>
<lb n="513"/><span>dóibh."  Táimíd ag dul amú le trí fichid blian.  Cé</span>
<lb n="514"/><span>fé ndeár é?  Isiad na sgoileana gan sgoluigheacht</span>
<lb n="515"/><span>fé ndeár an t-ainbhfios agus an daille inntinne atá</span>
<lb n="516"/><span>ar ár ndaoine, ach cé fé ndeár sgoileana gan sgol-</span>
<lb n="517"/><span>uigheacht do bheith againn?  Curtar airís "an tsrathar</span>
<lb n="518"/><span>ar an gcapall gcóir."  Sinn féin fé ndeár é.  Dá</span>
<lb n="519"/><span>gcuirimís cos i dtalamh go dána agus go daingean,</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="520"/><p><span>aon lá le trí fichid blian bheadh atharach sgéil againn</span>
<lb n="521"/><span>indiu.  Níor chuireamair agus tá a rian orainn.</span>
<lb n="522"/><span>Oirean cainnt an fhile dhúinn anois, ach ní cainnt le</span>
<lb n="523"/><span>sult againn í.  Is féidir linn a rádh, go dúbhach, i n-ár</span>
<lb n="524"/><span>dtaobh féin agus i dtaobh ár ndaoine:"  </span></p>
<lb n="525"/>
<lb n="526"/><p><span>I sgeólaibh na sgol, I gceólaibh na gcrot</span>
<lb n="527"/><span>I seóidibh na sean, Is ró bheag ár ngean!"</span></p>
<lb n="528"/>
<lb n="529"/><p><span>Is truagh an sgéal é!</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>"TEANGA LIOM LEÓ."</span></p>
<lb n="532"/>
<lb n="533"/><p><span>Sin ainim atá riamh i n-Éirinn ar aicme áirighthe.</span>
<lb n="534"/><span>Ní ró ghrádhmhar an aicme iad.  Ní ró mhaith an aicme</span>
<lb n="535"/><span>iad.  Má bhuailean duine acu umat agus go gcuirfir</span>
<lb n="536"/><span>stró cainnte air, molfidh sé an dubh 'n-a dhubh leat,</span>
<lb n="537"/><span>agus molfidh sé an geal 'n-a gheal leat.  Molfidh sé</span>
<lb n="538"/><span>leat an rud is dóich leis is fearr a thaithnfidh leat.</span>
<lb n="539"/><span>Ansan nuair a bhuailfidh duine eile uime, an rud a</span>
<lb n="540"/><span>mhol sé'n-a dhubh leat-sa molfidh sé 'n-a gheal leis siúd</span>
<lb n="541"/><span>é, agus an rud a mhol sé 'n-a gheal leat-sa molfidh sé</span>
<lb n="542"/><span>'n-a dhubh leis siúd é.  Tá teanga fé leith aige do gach</span>
<lb n="543"/><span>duine fé leith.  Is dóich leis féin gur duine ana</span>
<lb n="544"/><span>ghasta é.  Ní fada a théidhean leis, amh, nuair a h-aith-</span>
<lb n="545"/><span>nightear go maith é.  Ansan curtar an ainim úd air,</span>
<lb n="546"/><span>"Teanga liom leó."</span></p>
<lb n="547"/>
<lb n="548"/><p><span>Sar a dtáinig an Béarla go h-Éirinn bhí ar an aicme</span>
<lb n="549"/><span>ghasta san a ngastacht d'imirt ar dhaoinibh i nGaedhluinn.</span>
<lb n="550"/><span>Chómh luath agus tháinig an Béarla níor leigeadar</span>
<lb n="551"/><span>puinn aimsire thórsa gan an ghastacht chéadna do chur</span>
<lb n="552"/><span>i bhfeidhm sa Bhéarla.  Bhí dhá "Theanga liom leó" acu</span>
<lb n="553"/><span>ansan, agus ba dheacair bheith suas leo.  Ach ní raibh</span>
<lb n="554"/><span>an sgéal ar a dtoil i gceart acu go dtí gur cuireadh</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="555"/><p><span>na páipéir nuadhachta ar bun.  Ansan iseadh bhí cead a</span>
<lb n="556"/><span>dteangan acu.  Ansan iseadh bhí caoi acu ar an ndubh</span>
<lb n="557"/><span>a chur 'n-a gheal ar dhaoine.  Bhí a rian air.  Thugadar</span>
<lb n="558"/><span>agaidh láithreach ar na páipeuraibh.  Aoinne acu go</span>
<lb n="559"/><span>raibh gustal aige chuige chuir sé páipeur amach agus é</span>
<lb n="560"/><span>lán ó cheann go h-eirball de "Theanga liom leó."</span>
<lb n="561"/><span>An chuid acu ná raibh an gustal acu chun páipéir fé</span>
<lb n="562"/><span>leith do chur amach, níor dheineadar ach cleite cheannac</span>
<lb n="563"/><span>agus cromadh ar sgríobh.  Is ortha ba ghiorra an mhoill</span>
<lb n="564"/><span>na páipéir do líonadh le cainnt, agus dar ndóich</span>
<lb n="565"/><span>ní raibh sa chainnt ar fad ach "Teanga liom leó."</span>
<lb n="566"/><span>Nuair a chídheadh na seandaoine gan léighean an páipeur</span>
<lb n="567"/><span>mór fada leathan, agus é go léir clúdaithe le cló,</span>
<lb n="568"/><span>bhíodh iongna ortha agus deiridís; "Airiú éitheach iseadh</span>
<lb n="569"/><span>a fhormhór san!  Nuair a théidhean de'n fhírinne acu</span>
<lb n="570"/><span>ní foláir dóibh rud eigin do chur síos chun an pháipéir</span>
<lb n="571"/><span>do bhreacadh.  Ní chreidfinn focal uatha!  "Nuair</span>
<lb n="572"/><span>a léightí cuid de'n chainnt dóibh agus nuair</span>
<lb n="573"/><span>a curtí i nGaedhluinn dóibh í, ní dheinidís ach a gceann</span>
<lb n="574"/><span>do chrothadh agus a rádh, "Ní'l ann ach "Teanga liom leó.""</span></p>
<lb n="575"/>
<lb n="576"/><p><span>Bhí an ceart ag na seandaoinibh.  Ní raibh ann ach</span>
<lb n="577"/><span>"teanga liom leó," an uair sin, agus ní'l i bpái-</span>
<lb n="578"/><span>peuraibh na h-Éireann riamh ó shin ach "teanga liom</span>
<lb n="579"/><span>leó."</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>D'fhás prátaí bána go maith i n-Éirinn sar a dtáinig</span>
<lb n="582"/><span>an dubh ortha.  Fásan adhmad go maith ann.  Fásan</span>
<lb n="583"/><span>feur glas go maith ann.  D'fhásfadh na daoine go</span>
<lb n="584"/><span>maith ann dá bhfaighdís ceart.  Ach níor cuireadh síol</span>
<lb n="585"/><span>riamh i dtalamh i n-Éirinn d'fhás leath chómh borb agus</span>
<lb n="586"/><span>d'fhás an "Teanga liom leó" in sna páipeuraibh,</span>
<lb n="587"/><span>chómh luath agus do cuireadh ar siubhal iad.  Do shéid</span>
<lb n="588"/><span>an droch-shíol láithreach.  D'eirigh na gasa.  Do leath</span>
<lb n="589"/><span>an duilleabhar.  Fé dheire do bhí an phoibilidheacht</span>
<lb n="590"/><span>múchta le cainnt, cainnt gan ghus gan éifeacht, cainnt</span>
<lb n="591"/><span>agus gan inti ach lóchán, cainnt go bfáisgfá leath mhíle</span>
<lb n="592"/><span>dhi ad bheul gan aon diúir de'n fhírinne do bhlaise inti,</span>
<lb n="593"/><span>ach éitheach agus diomblas.</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="594"/><p><span>Ba mhithid an sgéal san d' atharú.  Ba mhithid an</span>
<lb n="595"/><span>t-olc san do leigheas.  Ach cé dhéanfadh an leigheas!</span>
<lb n="596"/><span>Cé thabharfadh fé amháin!</span></p>
<lb n="597"/>
<lb n="598"/><p><span>Bhí fear ag feuchant ar an ndroch-obair.  Bhí a</span>
<lb n="599"/><span>chroidhe agus a aigne ar lasadh le feirg agus le mí-</span>
<lb n="600"/><span>cheadtacht agus le díombádh.  Fé dheire do bhris ar an</span>
<lb n="601"/><span>bhfoidhne aige.  Do rug sé ar shúiste mhaith agus</span>
<lb n="602"/><span>dhírigh sé ar an "dteanga liom leó" do léasadh!  Tá</span>
<lb n="603"/><span>an léasad ar siubhal go bríoghmhar.  Tá ag an mbuail-</span>
<lb n="604"/><span>teóir, "colpa coll, buailteán coilinn, úrlár lom</span>
<lb n="605"/><span>agus sgrios-bhuille!"  Tá sgeit i gcroidhe an "teanga</span>
<lb n="606"/><span>liom leó."  Go mbuaidh Dia leis an súiste!</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>"NÍ H-É LÁ NA GAOITHE LÁ NA SGOLB."</span></p>
<lb n="609"/>
<lb n="610"/><p><span>"NÍ H-É AM NA CNEADAIGHE AM NA</span>
<lb n="611"/><span>H-AITHRIGHE."</span></p>
<lb n="612"/>
<lb n="613"/><p><span>Sin dá sheanfhocal.  Is doimhinn an chiall atá ionta.</span>
<lb n="614"/><span>Is soiléir an brígh atá leó.</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>Tá duine agus a thigh i ngádh le díon.  Tá a fhios</span>
<lb n="617"/><span>aige go bhfuil a thigh i ngádh le díon, ach tá an aimsir</span>
<lb n="618"/><span>breágh, ciúin, tirm agus deir sé leis féin: "Tá aimsir</span>
<lb n="619"/><span>mo dhóithin agam chun an dín a chur suas.  Raghad amach</span>
<lb n="620"/><span>sa choill an tseachtmhain seo chughainn, le congnamh</span>
<lb n="621"/><span>Dé, agus bainfad sguilb mhaithe agus tabharfad liom</span>
<lb n="622"/><span>iad agus déanfad iad do bhiorú go breágh slachtmhar,</span>
<lb n="623"/><span>agus gheóbhad tuighe breágh fada, láidir, glan, cruith-</span>
<lb n="624"/><span>neachtan, agus cuirfad cóta dín ar an dtigh sin, a</span>
<lb n="625"/><span>mhairfidh ar feadh fiche blian!  Ní chuirfad-sa aon</span>
<lb n="626"/><span>sguilb aitinn ná aon tuighe coirce ar mo thigh!  Ní</span>
<lb n="627"/><span>chuirfidis trí Shamhradh dhíobh nuair bheidís imthighthe le</span>
<lb n="628"/><span>gaoith a's le gréin!"</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>Is sásamh iomlán ar a aigne an méid sin a rádh.</span>
<lb n="631"/><span>Bheadh an sgéal go maith aige dá mbeadh an aimsir</span>
<lb n="632"/><span>agus é féin ar aon aigne sa sgéal.  Ach is cuma leis</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="633"/><p><span>an aimsir cad a dhéanfidh "an tseachtmhain seo chugh-</span>
<lb n="634"/><span>ainn."  Siúd atharú uirthi sar a mbeirean an oidhche</span>
<lb n="635"/><span>air.  Siúd stoirm agus sín agus clagarnach, agus</span>
<lb n="636"/><span>fliuchadh agus sguabadh, ag fuadach an tsean dhín</span>
<lb n="637"/><span>agus ag nochtadh na dtaobhán.  Siúd eisean anáirde</span>
<lb n="638"/><span>ar dhréimire agus sop i láimh leis agus cloch sa láimh</span>
<lb n="639"/><span>eile, agus é ag casadh leis an bhfuadach a chosg, ach</span>
<lb n="640"/><span>nuair a bhíon áit daingean aige bíon dhá áit eile ar</span>
<lb n="641"/><span>osgailt ag an ngaoith.  Chíd na cómharsain é.  Bainid</span>
<lb n="642"/><span>siad crothadh as a gceann.  "Humth!" a deirid:</span></p>
<lb n="643"/>
<lb n="644"/><p><span>"Ní h-é lá na gaoithe lá na sgolb."</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>Tagarthar an seanfhocal so do'n uile shaghas gnótha</span>
<lb n="647"/><span>ná deintear i n-am agus nách féidir é dhéanamh sa</span>
<lb n="648"/><span>cheart i n-anntráth.</span></p>
<lb n="649"/>
<lb n="650"/><p><span>Má bhíon duine láidir, deagh-shláinteach ansan, agus</span>
<lb n="651"/><span>é chomh neamhspleádhach san ná bíon beann aige ar Dhia</span>
<lb n="652"/><span>ná ar dhuine: agus má chaithean sé a shaoghal go h-olc,</span>
<lb n="653"/><span>gan creideamh gan coínsias, gan úrnuighthe gan aith-</span>
<lb n="654"/><span>righe, gan faoisdin gan comaoine, gan aifrean, gan</span>
<lb n="655"/><span>órd, rithfidh leis, b'fhéidir ar feadh rainnt blianta.</span>
<lb n="656"/><span>Má deirtear leis gur ceart dó cuimhneamh ar Dhia</span>
<lb n="657"/><span>agus a phaidreacha do rádh ní dhéanfidh de'n chómhairle</span>
<lb n="658"/><span>ach magadh.  Cuirfidh sé gáire as agus déarfidh sé:-</span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>"Paidreacha asdoidhche, ní bhím abhfad leó,</span>
<lb n="661"/><span>A's paidreacha ar maidin ní deirim go deó."</span></p>
<lb n="662"/>
<lb n="663"/><p><span>Fé dheire brisean ar an bhfoidhne ag Dia na glóire,</span>
<lb n="664"/><span>moladh go deó leis! agus brisean an tsláinte ag an</span>
<lb n="665"/><span>nduine.  Imthighean an neart.  Fágtar faon ar</span>
<lb n="666"/><span>fleasg a dhroma é, teinneas 'n-a cheann, teinneas 'n-a</span>
<lb n="667"/><span>dhrom, teinneas 'n-a chroidhe agus 'n-a chliabh, teinneas</span>
<lb n="668"/><span>'n-a bhallaibh beatha go léir.  É ag saothar agus ag</span>
<lb n="669"/><span>unfairt agus ag cneadaigh.  Tagtar 'ghá fheuchaint.</span>
<lb n="670"/><span>Chíon an uile dhuine go bhfuil an bás buailte leis.</span>
<lb n="671"/><span>Iartar air cuimhneamh ar a anam.  Déanfad, adeir</span>
<lb n="672"/><span>sé, "chómh luath agus chuirfad an taom beag so dhíom."</span>
<lb n="673"/><span>Téidhean sé i n-olcas go tiugh.  Meuduighean an</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="674"/><p><span>saothar agus an chneadach.  Téidhean d'á mheabhair.</span>
<lb n="675"/><span>Leathan a chainnt air.  Brisid na súile 'n-a cheann.</span>
<lb n="676"/><span>Bainean sé cupla leathadh as a bheul.  Sínean sé a</span>
<lb n="677"/><span>chosa agus imthighean sé i láthair Dé!</span></p>
<lb n="678"/>
<lb n="679"/><p><span>Ní chrothaid na daoine a gceann.  Ach deirid siad,</span>
<lb n="680"/><span>'n-a n-aigne:-</span></p>
<lb n="681"/>
<lb n="682"/><p><span>"Ní h-é am na cneadaighe</span>
<lb n="683"/><span>Am na h-aithrighe!"</span></p>
<lb n="684"/>
<lb n="685"/><p><span>Is fíor dóibh é.</span></p>
<lb n="686"/>
<lb n="687"/><p><span>"NÁ BAC D'FHONN D'Á AINDEÓIN."</span></p>
<lb n="688"/>
<lb n="689"/><p><span>Nuair iartar ar dhuine obair nú gnó áirighthe do</span>
<lb n="690"/><span>dhéanamh, agus nuair a chítear neamhfhonn a bheith air</span>
<lb n="691"/><span>chuige, is minic a deintear tathant mór air.  B'fhéidir</span>
<lb n="692"/><span>go ngéillfidh sé do'n tathant, ach má ghéillean is i</span>
<lb n="693"/><span>gcoinnibh a thoile a ghéillean, is "d'á aindeóin" a</span>
<lb n="694"/><span>ghéillean sé.  B'fhéidir, ag feuchaint air, go measfadh</span>
<lb n="695"/><span>duine go bhfuil sé ag déanamh na h-oibre le fonn, ach</span>
<lb n="696"/><span>má 'seadh is "fonn d'á aindeóin" an fonn a thais-</span>
<lb n="697"/><span>beánan sé.  Ní bhíon a chroidhe sa n-obair.  Ní bhíon a</span>
<lb n="698"/><span>dhúrthacht sa n-obair.  Ní ghoillfidh an sgéal puinn air</span>
<lb n="699"/><span>má theipean ar an obair dul chun cinn.  Má théidhean</span>
<lb n="700"/><span>an obair ar tuathal nú i ndiaidh lámha, isé "d'fhonn dh'á</span>
<lb n="701"/><span>aindeóin" an chéad duine a déarfidh, "bhí a fhios</span>
<lb n="702"/><span>agam-sa gur mar sin a bheadh!"  Ní h-eadh cuirfidh</span>
<lb n="703"/><span>sé féin an obair ar tuathal agus ar neamhnídh le</span>
<lb n="704"/><span>n-a chuid neamhshuime agus easba dúrthachta, agus</span>
<lb n="705"/><span>ansan, nuair a chífidh sé an díobháil déanta, déarfidh</span>
<lb n="706"/><span>sé go dána, "D'innseas-sa dhaoibh gur mar sin a</span>
<lb n="707"/><span>bheadh!"</span></p>
<lb n="708"/>
<lb n="709"/><p><span>Ní'l nídh ar bith is mó a chuirean seirbhthean ar an</span>
<lb n="710"/><span>muinntir go bhfuil dúil sa n-obair acu 'ná beart agus</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="711"/><p><span>cainnt de'n tsórd san.  Tá sean aithne i n-Éirinn ar</span>
<lb n="712"/><span>an mbeart agus ar an gcainnt agus tá sean fhocal ag</span>
<lb n="713"/><span>muinntir na h-Éireann ar an gcuma 'n-ar ceart idir</span>
<lb n="714"/><span>bheart agus cainnt do sheachnadh.  Nuair nách maith le</span>
<lb n="715"/><span>duine luighe isteach sa n-obair agus í dhéanamh gan</span>
<lb n="716"/><span>iomad tathaint d'iarraidh chúichi deirtear ná fuil sa</span>
<lb n="717"/><span>duine sin ach "d'fhonn d'á aindeóin."  Tuigtear 'n-a</span>
<lb n="718"/><span>thaobh gur mó go mór an dochar agus an díobháil is</span>
<lb n="719"/><span>gnáth le na leithéid a dhéanamh do'n obair 'ná an tairbhe</span>
<lb n="720"/><span>is gnáth leis a dhéanamh di.  Tuigtear gur fearr é</span>
<lb n="721"/><span>bheith as an obair 'ná é bheith inti, agus deirtear</span>
<lb n="722"/><span>láithreach, "Ná bac d'fhonn d'á aindeóin."</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>Is mó "d'fhonn d'á aindeóin" againn i n-Éirinn</span>
<lb n="725"/><span>anois.  Tá dlighe déanta le fada, ar mhaithe leis an</span>
<lb n="726"/><span>bhfeirimeóir, ach is d'fhonn d'á aindeóin é.  Is d'á</span>
<lb n="727"/><span>aindeóin a dheinean an dlighe sin aon tairbhe do'n</span>
<lb n="728"/><span>bhfeirimeóir.  Ní dheinean sé de mhaitheas ach an méid</span>
<lb n="729"/><span>is lugha fhéadan sé, agus an méid sin féin chómh mall</span>
<lb n="730"/><span>agus fhéadan sé, agus é choimeád ó dhul chun cinn</span>
<lb n="731"/><span>chómh fada siar agus is féidir é.  Tá Bórd Sgoluigh-</span>
<lb n="732"/><span>eachta againn chun tabhairt suas do chur ar aos óg na</span>
<lb n="733"/><span>h-Éireann.  Is d'fhonn d'á aindeóin an Bórd san ó</span>
<lb n="734"/><span>thosach.  Tá a rian air.  I n-inead aigne agus innti-</span>
<lb n="735"/><span>leacht na n-aos óg do chothú le h-eólus agus le múine</span>
<lb n="736"/><span>agus le h-oileamhaint isé rud atá ag an mBórd</span>
<lb n="737"/><span>san dhá dhéanamh riamh 'ná ag dalladh agus ag caochadh</span>
<lb n="738"/><span>na n-aos óg, agus 'ghá gcur amú.  Sar a dtáinig an</span>
<lb n="739"/><span>Bórd san chughainn bhí inntileacht agus éirim agus</span>
<lb n="740"/><span>tuisgint i n-ár ndaoine.  Bhí ár dteanga bhreágh</span>
<lb n="741"/><span>bhríoghmhar cheolmhar féin againn ar tarrang agus</span>
<lb n="742"/><span>tiomáint.  Bhí meabhair agus tuisgint agus éirim</span>
<lb n="743"/><span>aigne againn.  Ní raibh paróiste i n-Éirinn gan file nú</span>
<lb n="744"/><span>dhó inti, filí breághtha ceolmhara deisbhéalacha.  Tá</span>
<lb n="745"/><span>cuid d'á bhfilidheacht sgríobhtha againn agus ní'l fili-</span>
<lb n="746"/><span>dheacht sa domhan is fearr 'ná í.  Ní'l le fághail i</span>
<lb n="747"/><span>n-Éirinn anois ach filí bata, filí gan rath, filí gan</span>
<lb n="748"/><span>chiall gan mheabhair gan tuisgint gan chainnt gan éirim</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="749"/><p><span>gan chothram urlabhra.  Nuair a cuirid siad chun</span>
<lb n="750"/><span>abhráin a dhéanamh ní bhíon acu go léir ach an t-aon</span>
<lb n="751"/><span>tosnú amháin.  Isé sin:-</span></p>
<lb n="752"/>
<lb n="753"/><p><span>Sin mar a dhein an Bórd linn é!  Bhain an dlighe ár</span>
<lb n="754"/><span>maoin shaoghalta dhínn.  Bhain Bórd na sgoluigheachta</span>
<lb n="755"/><span>ár gcainnt dínn.  Bhaineadar araon ár meabhair</span>
<lb n="756"/><span>asainn.  D'fhágadar beó bocht sinn.</span></p>
<lb n="757"/>
<lb n="758"/><p><span>"Ná bach d'fhonn d'á aindeóin!"</span></p>
<lb n="759"/>
<lb n="760"/><p><span>SGOIL GAN SGOLUIGHEACHT.</span></p>
<lb n="761"/>
<lb n="762"/><p><span>Tá os cionn trí fichid blian ó cuireadh na sgoil-</span>
<lb n="763"/><span>eana Gallda ar bun i n-Éirinn.  Bhí áthas mór ar</span>
<lb n="764"/><span>dhaoinibh, idir íseal agus uasal, nuair a tráchtadh ar</span>
<lb n="765"/><span>dtúis ar iad do chur ar bun.  Ní raibh aon taithighe ag</span>
<lb n="766"/><span>muinntir na h-Éireann ar aon rud fóghanta d'fhághail ó</span>
<lb n="767"/><span>mhuinntir Shasana, agus bhí iongna ar an uile dhuine cad</span>
<lb n="768"/><span>a bhí ag eirighe dhóibh.  Tamal beag roime sin, dá</span>
<lb n="769"/><span>bhfaighfí greim ar fhear ag múine sgoile i n-Éirinn do</span>
<lb n="770"/><span>crochfí é.  Agus b' shin iad na crochairí féin anois ag</span>
<lb n="771"/><span>cur sgoileana ar bun chun na ndaoine do mhúine!</span>
<lb n="772"/><span>Do ceapadh láithreach gurab amhlaidh a bhí cathú ar</span>
<lb n="773"/><span>mhuinntir Shasana mar gheall ar a raibh de dhíobháil</span>
<lb n="774"/><span>déanta acu i n-Éirinn agus go raibh fonn ortha leór-</span>
<lb n="775"/><span>ghníomh éigin a dhéanamh.  Do cuireadh míle fáilte</span>
<lb n="776"/><span>roimis an obair, agus dubhradh "go neartuighidh Dia</span>
<lb n="777"/><span>léi!"  Do h-osgaladh na sgoileana agus do líon an</span>
<lb n="778"/><span>mhuinntir óg isteach.  Bhí áthas agus móráil agus mór-</span>
<lb n="779"/><span>chroidhe ar gach aoinne.  "Ó," adubhairt daoine,</span>
<lb n="780"/><span>"beidh ana shaoghal againn anois.  Beidh eólus ag ár</span>
<lb n="781"/><span>gclainn.  Beid tabhairt suas ortha.  Beidh léighean</span>
<lb n="782"/><span>acu.  Beid siad ábalta ar ghabháil tríd an saoghal</span>
<lb n="783"/><span>go neamhspleádhach.  Ní gádh dhóibh a gceann a chromadh</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="784"/><p><span>roim aoinne.  Ní múinfar aon fhocal Gaedhluinne in sna</span>
<lb n="785"/><span>sgoileana.  Ach ní dheinean san ceataighe ar bith.  Tá</span>
<lb n="786"/><span>Gaedhluinn ár ndóithin againn, breis mhór agus ár</span>
<lb n="787"/><span>ndóithin.  Múinfar an Béarla do'n aos óg.  Siné</span>
<lb n="788"/><span>atá i n-easnamh orainn.  Tá Gaedhluinn ár ndóithin</span>
<lb n="789"/><span>againn.  Dá mbeadh an Béarla againn chóm maith</span>
<lb n="790"/><span>agus atá an Ghaedhluinn againn bheimís ar muin na</span>
<lb n="791"/><span>muice.</span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>Cuaidh an obair ar aghaidh.  Do lean bliain ar</span>
<lb n="794"/><span>bhliain go dtí go raibh fiche bliain imthighthe.  Ansan</span>
<lb n="795"/><span>do chonaic na seandaoine rud a chuir iongna ortha.</span>
<lb n="796"/><span>I n-inead sgata de bhuachaillíbh agus de chailíníbh a bheadh</span>
<lb n="797"/><span>géarchúiseach, tuisgionach, deagh-labhartha deagh-eóluis,</span>
<lb n="798"/><span>múinte, béasach, d'fheisgint ag eirighe suas 'n-a dtímpal,</span>
<lb n="799"/><span>chonacadar paca de dhallachánaibh ná raibh aon fhocal</span>
<lb n="800"/><span>Gaedhluinne acu agus ná raibh acu ach drabhuíol Béarla</span>
<lb n="801"/><span>a chuirfadh náire ar dhuine.</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>Chonaic na sean daoine an nídh sin agus níor fhéada-</span>
<lb n="804"/><span>dar é thuisgint.  Sgoil agus máighstirí agus leabhair</span>
<lb n="805"/><span>agus léighean, cleití agus páipéar, an uile chóir d'ár</span>
<lb n="806"/><span>bh' fhéidir cuimhneamh air, agus gan sgoluigheacht ná</span>
<lb n="807"/><span>tabhairt suas ag teacht as!  Níor bh' é sin féin é,</span>
<lb n="808"/><span>ach pé éirim a bhí ó dhúchas ag an aos óg, é ag imtheacht</span>
<lb n="809"/><span>uatha!  Is mó seanduine, ag machtnamh dó ar an rud</span>
<lb n="810"/><span>greannmhar san, adeireadh as a mhachtnamh, "Ní dóich</span>
<lb n="811"/><span>liom féin go bhfuil aon mhaith in sna sgoileanaibh nua</span>
<lb n="812"/><span>so.  Is mó an fhoghluim a gheóbhadh buachaill nú cailín,</span>
<lb n="813"/><span>i n-aon rátha amháin, ó sheana Chonchubhar Máighistir</span>
<lb n="814"/><span>'ná gheóbhaidís i gcaitheamh na bliana go léir sa sgoil</span>
<lb n="815"/><span>sin thoir!  Ní fheadar cad 'tá ortha, ach ní dóich liom</span>
<lb n="816"/><span>go bhfuil pioc dhá mhúine in sna sgoileanaibh Gallda so.</span>
<lb n="817"/><span>Nú má múintear é cailltear é chómh tiugh agus a múin-</span>
<lb n="818"/><span>tear é.  Isiad na sgoileana gan mhaith iad!"</span></p>
<lb n="819"/>
<lb n="820"/><p><span>Sin mar a labharthí.  Ach níor tuigeadh an sgéal i</span>
<lb n="821"/><span>n-aon chor.  Chonaic an uile dhuine go raibh rud éigin</span>
<lb n="822"/><span>bun os cionn, ach níor fhéad aoinne a dhéanamh amach</span>
<lb n="823"/><span>cá raibh an "Lúb ar lár."</span>
<lb n="824"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="825"/><p><span>Tímpal chúig bhliana fichid ó shin cheap na Coimisin-</span>
<lb n="826"/><span>éirí go raibh an "Lúb ar lár" fághalta amach acu.</span>
<lb n="827"/><span>Siúd láithreach iad ag leigheas an sgéil.  Chuireadar an</span>
<lb n="828"/><span>"Results System" ar bun.  Dhein san an donas ar</span>
<lb n="829"/><span>fad ar an obair.  Má b' olc a bhí an sgéal ar dtúis</span>
<lb n="830"/><span>ba sheacht measa ansan é.</span></p>
<lb n="831"/>
<lb n="832"/><p><span>"Bhuail clog sa chill, agus níor bhinn an clog;-</span></p>
<lb n="833"/>
<lb n="834"/><p><span>Ach bhuail clog eile sa chill a dhein clog binn de'n</span>
<lb n="835"/><span>chlog."</span></p>
<lb n="836"/>
<lb n="837"/><p><span>Tá an "clog eile" ar siubhal le chúig bhlianaibh</span>
<lb n="838"/><span>fichid.  Tá an trímhadh clog le cur ar siubhal anois.</span>
<lb n="839"/><span>Dar linn beidh an trímhadh clog níos bodhaire agus níos</span>
<lb n="840"/><span>balbha 'ná aon cheann de'n dá cheann eile.</span></p>
<lb n="841"/>
<lb n="842"/><p><span>Tá aon cómhairle amháin againn le tabhairt do sna</span>
<lb n="843"/><span>Coimisinéiríbh.  "Ní thuigean sibh an obair.  Táthaoi</span>
<lb n="844"/><span>'ghá lot le trí fichid blian.  Is mithid daoibh eirighe</span>
<lb n="845"/><span>aiste.  Tógaidh libh bhúr ngiúirléidí agus imithighidh</span>
<lb n="846"/><span>uainn ar fad, agus fágaidh an obair fúinn féin."</span></p>
<lb n="847"/>
<lb n="848"/><p><span>Siné leas gach taoibh, ár leas-na agus leas na</span>
<lb n="849"/><span>gCoimisinéirí.</span></p>
<lb n="850"/>
<lb n="851"/><p><span>AN SÚISTE.</span></p>
<lb n="852"/>
<lb n="853"/><p><span>Tadhg: Seadh, a Dhonchadh, cad é do mheas ar an Súiste?</span></p>
<lb n="854"/>
<lb n="855"/><p><span>Donchadh: Tá sé go feilmionta!  Tá an buailteán</span>
<lb n="856"/><span>go maith agus tá an colpa go maith agus tá an</span>
<lb n="857"/><span>gad go maith.  Ach an buailteóir!  Ní fheaca</span>
<lb n="858"/><span>riamh a leithéid!  Fágaim le h-uadhacht, nuair a</span>
<lb n="859"/><span>léigheas an páipeur ar dtúis gur mheasas ná</span>
<lb n="860"/><span>raibh fasg aige, ach geallaim dhuit go bhfuil a</span>
<lb n="861"/><span>mhalairt de mheas anois agam air.</span></p>
<lb n="862"/>
<lb n="863"/><p><span>Tadhg: Cad é an locht a bhí ar dtúis agat air?</span></p>
<lb n="864"/>
<lb n="865"/><p><span>Donchadh: Sdó cheapas go raibh an iomad de'n fhírinne</span>
<lb n="866"/><span>aige dhá innsint.  Ní thaithnean an fhírinne linn i</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="867"/><p><span>n-Éirinn.  Tá sí ró shearbh.  Cheapas ná féadfadh</span>
<lb n="868"/><span>aon pháipéar dul chun cinn i n-Éirinn ach páipéar</span>
<lb n="869"/><span>ná neósfadh an fhírinne.  Nuair a chonaic an Súiste</span>
<lb n="870"/><span>ag stealadh na fírinne idir an dá shúil orainn,</span>
<lb n="871"/><span>"Ambasa, a mhic ó," arsa mise am' aigne féin,</span>
<lb n="872"/><span>"ní dhéanfir an bheart!  "Ach chím anois go raibh</span>
<lb n="873"/><span>dearmhad orm.</span></p>
<lb n="874"/>
<lb n="875"/><p><span>Tadhg: Ca bh'fhios duit fós 'ná go raibh an ceart agat.</span>
<lb n="876"/><span>Ní'l puinn aimsire curtha dhe fós ag an Súiste.</span>
<lb n="877"/><span>Is arm nua fós é.  Tá roimis.  Ca bh'fhios duit 'ná</span>
<lb n="878"/><span>go mbrisfadh an gad, nú go sgoilfadh an buail-</span>
<lb n="879"/><span>teán, nú go dtiocfadh dathach i gcuislinn an bhuail-</span>
<lb n="880"/><span>teóra?</span></p>
<lb n="881"/>
<lb n="882"/><p><span>Donchadh: Ná bíodh eagal ort.  Ní baoghal do'n</span>
<lb n="883"/><span>ghad ná do'n bhuailteán ná do'n bhuailteóir.  Ní</span>
<lb n="884"/><span>thaithnean an fhírinne linn i n-Éirinn, ach isé uair</span>
<lb n="885"/><span>ná thaithnean sí linn an uair ná h-innstear dáiríribh</span>
<lb n="886"/><span>dúinn í.  Nuair a h-innstear i gceart dúinn í ní'l</span>
<lb n="887"/><span>aon rud ar an dtalamh so is fearr a thaithnean línn</span>
<lb n="888"/><span>'ná í.  Is fearr linn an t-éitheach lom 'ná leath-</span>
<lb n="889"/><span>innsint ar an bhfírinne.  Ach nuair a gheibhmíd an</span>
<lb n="890"/><span>fhírinne, cruaidh, lom, foláin, gan sgáth gan eagla,</span>
<lb n="891"/><span>gan beann ar namhaid ná báidh do charaid, is bia</span>
<lb n="892"/><span>agus is deoch linn í.  Níor tháinig aon rud riamh</span>
<lb n="893"/><span>crosta orm is mó chuir d'áthas ar mo chroidhe 'ná</span>
<lb n="894"/><span>an uair a chonac conus mar a thug an Súiste "bualadh</span>
<lb n="895"/><span>an chléirigh chamshúiligh" do sna páipéaraibh eile an</span>
<lb n="896"/><span>chéad lá tháinig sé amach.  A leithéid de léasadh!</span>
<lb n="897"/><span>Mheasas go n-iompóchadís go léir air agus go</span>
<lb n="898"/><span>marbhóchaidís an fear bocht.  I n' inead san isé</span>
<lb n="899"/><span>rud a dheineadar 'ná cúbadh chucha agus na buillí</span>
<lb n="900"/><span>do ghlacadh agus d'fhulang, díreach mar a dhéanfadh</span>
<lb n="901"/><span>an t-asal ar thaobh an bhóthair!  Cheapadar, ach leigint</span>
<lb n="902"/><span>leis an gcéad bhuille, ná bualfí ortha ach an buille</span>
<lb n="903"/><span>sin.  Dheineadar dearmhad.  Táthar 'ghá léasadh ó</span>
<lb n="904"/><span>shin agus ní'l gíocs ná míocs asta!  Cad é cúis ná</span>
<lb n="905"/><span>h-iompuighid siad agus iad féin do chosaint ar an</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="906"/><p><span>Súiste?  Tá a ndóithin de chúis acu.  Tuigid siad go</span>
<lb n="907"/><span>h-áluinn, istigh 'n-a gcroidhe féin, go bhfuil an</span>
<lb n="908"/><span>ceart aige chucha!  Isé mo thuairim láidir gur</span>
<lb n="909"/><span>mheasadar féin riamh ná raibh aon bhreith acu ar</span>
<lb n="910"/><span>mhaireachtaint agus ar iad féin do choimeád suas</span>
<lb n="911"/><span>i n-Éirinn dá luighidís amach ar an bhfírinne</span>
<lb n="912"/><span>d'innsint i gcómhnuighe gan spleádhchas.  Is amhlaidh</span>
<lb n="913"/><span>atá iongna anois ortha a rádh go bhféadfadh aon</span>
<lb n="914"/><span>pháipéar é dhéanamh.  Tá a fhios acu go maith, dá</span>
<lb n="915"/><span>luighidís féin amach anois ar aithris a dhéanamh ar an</span>
<lb n="916"/><span>Súiste gur b' amhlaidh a bheimís go léir ag cur</span>
<lb n="917"/><span>an anama amach ag gáirí úmpa.  Tá an sgéal ag</span>
<lb n="918"/><span>dul sa mhuilean ortha.  Ní dhéanfidh éitheach ná</span>
<lb n="919"/><span>fírinne an gnó dhóibh feasta.  Ní fheadair siad cad</span>
<lb n="920"/><span>is maith dhóibh a dhéanamh.  Tá an Súiste tar éis</span>
<lb n="921"/><span>iad do bhasgadh, agus ní h-amháin iad do bhasgadh ach</span>
<lb n="922"/><span>iad do chur amú.</span></p>
<lb n="923"/>
<lb n="924"/><p><span>Tadhg: Is fíor do chainnt, a Dhonchadh.  Tá an</span>
<lb n="925"/><span>Súiste 'ghá mbasgadh agus 'ghá gcur amú i n-aonfheacht.</span>
<lb n="926"/><span>Ach tá rud, agus dá rud, nách é sin ag an Súiste dh'á</span>
<lb n="927"/><span>dhéanamh.  Ní'l uain againn indiu ar a thuille do rádh.</span>
<lb n="928"/><span>Thugais-se do mhachtnamh féin domhsa indiu ar</span>
<lb n="929"/><span>shaothar an tSúiste.  Tabharfad-sa mo mhachtnamh-sa</span>
<lb n="930"/><span>dhuit-se lá eile ar shaotar an tSúiste.</span></p>
<lb n="931"/>
<lb n="932"/><p><span>Donchadh: Go mbuaidh Dia leis mar Shúiste!</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>Tadhg: Amen! Agus leis an mbuailteóir!</span></p>
<lb n="935"/>
<lb n="936"/><p><span>AN SÚISTE.</span></p>
<lb n="937"/>
<lb n="938"/><p><span>Tadhg: Dubhart leat an lá déanach, a Dhonchadh,</span>
<lb n="939"/><span>go raibh tuille agam le rádh leat i dtaobh an t-Súiste.</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>Donchadh: Comáin leat.  Táim ag éisteacht leat.</span></p>
<lb n="942"/>
<lb n="943"/><p><span>Tadhg: Chuir an Súiste ag machtnamh mé go mór.</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="944"/><p><span>Táim ag déanamh machtnaimh ó'n gcéad lá a chonac é.</span>
<lb n="945"/><span>Is dócha gur minic airighis cad dubhairt an Gárlach</span>
<lb n="946"/><span>Coileánach i dtaobh a mháthar:-</span></p>
<lb n="947"/>
<lb n="948"/><p><span>"Bliain a's lá 'máireach</span>
<lb n="949"/><span>A báthadh mo mháthair.</span>
<lb n="950"/><span>Bheadh sí tímpal ó shin."</span></p>
<lb n="951"/>
<lb n="952"/><p><span>Is amhlaidh a bhí an mháthair ag teacht abhaile ó áit éigin.</span>
<lb n="953"/><span>Bhí abha ar an slighe roímpi.  Bhí áth aici le gabháil,</span>
<lb n="954"/><span>treasna na h-abhan, nú drochad, dá dtéidheadh sí</span>
<lb n="955"/><span>cúpla míle tímpal.  Bhí tuile sa n-abhainn.  Bhí</span>
<lb n="956"/><span>dithineas abhaile ar an mnaoi.  Bhí an leanbh 'n-a</span>
<lb n="957"/><span>diaidh sa bhaile agus gádh le deoch aige.  B' fhada</span>
<lb n="958"/><span>léi dul go dtí an drochad.  Thug sí fé an áth do</span>
<lb n="959"/><span>ghabháil.  Bhí níos mó uisge sa n-abhainn 'ná mar a</span>
<lb n="960"/><span>cheap sí.  Do báthadh í, agus do fágadh an leanbh gan</span>
<lb n="961"/><span>deoch.  Dá ndeineadh sí machtnamh gheóbhadh sí tímpal.</span>
<lb n="962"/><span>Ní chaillfadh sí bliain leis an aistear.  Ní mharbóchadh</span>
<lb n="963"/><span>an ríghneas an leanbh.  "'Sí an bheart shiúrálta</span>
<lb n="964"/><span>nár chaill."</span></p>
<lb n="965"/>
<lb n="966"/><p><span>Donchadh: Conus a bhainean san leis an Súiste?</span></p>
<lb n="967"/>
<lb n="968"/><p><span>Tadhg: Go réidh, a Dhonchadh.  Tá muinntir na</span>
<lb n="969"/><span>h-Éireann ag fulang eugcóra, le fada d'aimsir, ó</span>
<lb n="970"/><span>chómhachtaibh agus ó dhroch-dhlighthibh Sacsan.  Is minic</span>
<lb n="971"/><span>le céad blian agus breis a cuireadh an eugcóir i</span>
<lb n="972"/><span>bhfeidhm chómh dian agus chómh trom, gur bhris ar an</span>
<lb n="973"/><span>bhfoidhne ag muinntir na h-Éireann, ó am go h-am.</span>
<lb n="974"/><span>Is seanfhocal é, "Seachain fearg ó fhear na</span>
<lb n="975"/><span>foidhne."  Nuair a bhriseadh ar an bhfoidhne ag</span>
<lb n="976"/><span>muinntir na h-Éireann is amhlaidh a rithidís láithreach</span>
<lb n="977"/><span>chun airm do láimhseáil agus chun cogaidh a dhéanamh.</span>
<lb n="978"/><span>Siné díreach an rud a theastuigheadh ó'n namhaid.  Ní</span>
<lb n="979"/><span>bhíodh ag muinntir na h-Éireann ach arm gan mhaith,</span>
<lb n="980"/><span>pící a deintí i gceártain, spealana, ráinní, sluaisde,</span>
<lb n="981"/><span>seana ghunaí cama, meirgeacha, púdar ná glacadh</span>
<lb n="982"/><span>teine.  Ní bhíodh san féin ag leath na slógh.  Bhíodh</span>
<lb n="983"/><span>gach sórd airm dá áilleacht ag an namhaid.  Bhíodh a</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="984"/><p><span>rian air, ní bhíodh ag an namhaid ach na Gaedhil bhochta</span>
<lb n="985"/><span>do ghearradh rómpa.  Bhíodh Céim an Fhiadh againn, agus</span>
<lb n="986"/><span>Sliabh na mBan, agus Vinegar Hill.  Ansan</span>
<lb n="987"/><span>bhíodh cos ar bolg dhá dhéanamh orainn níos measa</span>
<lb n="988"/><span>'ná riamh.</span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>Donchadh: Agus cad a mheasfá a dhéanamh?</span></p>
<lb n="991"/>
<lb n="992"/><p><span>Tadhg: Siní díreach an cheist atá ag an bpáipéar</span>
<lb n="993"/><span>nua so dhá réidhteach.  Tá an Léader 'ghá thaisbeáint</span>
<lb n="994"/><span>dúinn gur 'mó cuma 'n-ar féidir namhaid do</span>
<lb n="995"/><span>throid d' éaghmuis é throid le cogadh.  Mheasamair</span>
<lb n="996"/><span>riamh ná raibh le déanamh againn ach troid nú</span>
<lb n="997"/><span>fulang.  Ba rogha a' dhá dhíg é, agus dob' é an</span>
<lb n="998"/><span>cogadh díg ba mheasa dhíobh.  D' airigheas féin focal</span>
<lb n="999"/><span>ó dhuine d'ár namhaid lá.  B' é am é 'ná an uair</span>
<lb n="1000"/><span>a bhí an Land League ar dearg-lasadh ar fuaid na</span>
<lb n="1001"/><span>h-Éireann.  "A!" ar seisean "is truagh chráidhte</span>
<lb n="1002"/><span>ná deinean sibh arm do ghlacadh agus eirighe amach</span>
<lb n="1003"/><span>agus cogadh dhéanamh linn!"  "Cad 'na thaobh?"</span>
<lb n="1004"/><span>arsa mise leis.  "Mar do sguabfí as an saoghal</span>
<lb n="1005"/><span>sibh i n-aon lá amháin agus ansan bheadh suaineas</span>
<lb n="1006"/><span>againn uaibh!" ar seisean.</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>Donchadh: Go deimhin le fírinne dhuit, a Thaidhg, pé</span>
<lb n="1009"/><span>machtnamh a dhéanfinn ar an sgéal ní féidir liom</span>
<lb n="1010"/><span>a fheisgint cad eile atá ag muinntir na h-Éireann</span>
<lb n="1011"/><span>le déanamh ach an eugcóir d' fhulang nú an namh-</span>
<lb n="1012"/><span>aid do throid.</span></p>
<lb n="1013"/>
<lb n="1014"/><p><span>Tadhg: Dein an Léadar do léighe go cruinn, agus</span>
<lb n="1015"/><span>dein machtnamh go dlúth agus go géar ar a chainnt,</span>
<lb n="1016"/><span>agus ní fada go dtuigfir at' aigne gur 'mó</span>
<lb n="1017"/><span>saghas troda is féidir a dhéanamh d'éaghmais</span>
<lb n="1018"/><span>troid cogaidh.  Isé an cogadh, gan amhras, an</span>
<lb n="1019"/><span>troid is cómhngaraighe.  Ach dubhairt an Gárlach</span>
<lb n="1020"/><span>úd, agus b' fhíor dó é, gur bh' fhearr an tímpal 'ná</span>
<lb n="1021"/><span>an cómhngar.</span>
<lb n="1022"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1023"/><p><span>AN SÉALA (THE BRAND).</span></p>
<lb n="1024"/>
<lb n="1025"/><p><span>Táid Coimisinéirí na sgol, gan sgoluigheacht, go</span>
<lb n="1026"/><span>sgiathánach agus go bladhmanach agus go fuadarach.</span>
<lb n="1027"/><span>An tairbhe nár deineadh le trí fichid blian, táid</span>
<lb n="1028"/><span>siad ghá mhaoidheamh go h-árd go ndéanfar anois é.</span>
<lb n="1029"/><span>Is fada é an feitheamh.  Ní miste a rádh "má's maith</span>
<lb n="1030"/><span>é gur mithid é."  Ach feuch, níor tháinig aon bhluire</span>
<lb n="1031"/><span>de'n tairbhe fós.  Ní deirtear, "má's maith é is</span>
<lb n="1032"/><span>mithid é," go dtí go dtigean an mhaith.  Tá mórán</span>
<lb n="1033"/><span>fothraim dhá dhéanamh pé 'n Éirinn é.  Táid dlighthe</span>
<lb n="1034"/><span>agus riaghalta dhá ndéanamh go tiugh.  Táid oibreacha</span>
<lb n="1035"/><span>nua dhá gcur ar bun, le déanaighe, in sna tighthibh</span>
<lb n="1036"/><span>sgoile.  Obair díobh san iseadh a mhúine do gharsún</span>
<lb n="1037"/><span>conus cipíní do chur i n-aice chéile nú i gceann a chéile!</span>
<lb n="1038"/><span>Beidh an t-athair agus an mháthair sa bhaile, ag obair</span>
<lb n="1039"/><span>go dian, ag cur alluis díobh, ag casadh le bia do</span>
<lb n="1040"/><span>sholáthar dóibh féin agus do'n gharsún agus an garsún</span>
<lb n="1041"/><span>ar an sgoil ag foghluim conus cleasa do dhéanamh</span>
<lb n="1042"/><span>le cipíníbh!  Dá múintí do'n gharsún conus laingis</span>
<lb n="1043"/><span>a dhéanamh do chaoira nú do mhuic, nú conus beárna</span>
<lb n="1044"/><span>chlaidhe do dhúnadh nú d' osgailt, nú conus sruthán</span>
<lb n="1045"/><span>uisge do leigint ar mhóinfhéar sa chuma is fearr a chuir-</span>
<lb n="1046"/><span>fadh an feur ag fás tríd aníos, b'fhéidir go bhféadfadh</span>
<lb n="1047"/><span>an garsún congnamh a thabhairt d'á athair nuair a</span>
<lb n="1048"/><span>thiocfadh sé abhaile ó'n sgoil.  Ach-cleasa le cipíníbh!</span>
<lb n="1049"/><span>Sgiathána!  Agus bladhman!  Agus maoidheamh!</span>
<lb n="1050"/><span>Agus gan ag teacht as ach cleasa le cipíníbh!  Is deas</span>
<lb n="1051"/><span>an sgoluigheacht í tar éis ár dtrí fichid blian!  Trí</span>
<lb n="1052"/><span>fichid blian ag dul amú, agus ansan dul ag déanamh</span>
<lb n="1053"/><span>cleas le cipíníbh!  Dá maireadh sean Chonchubhar Máigh-</span>
<lb n="1054"/><span>istir cad é an leathadh a bainfí as a shúilibh!</span></p>
<lb n="1055"/>
<lb n="1056"/><p><span>Is leamh an obair í, ach tá nídh is leimhe 'ná í.  Tá</span>
<lb n="1057"/><span>muinntir na h-Éireann ag éisteacht leis an mbladhman.</span>
<lb n="1058"/><span>Táid na riaghalta nua so os cómhair a súl, idir chípíní</span>
<lb n="1059"/><span>agus cleasa agus uile, agus ní'l focal ag teacht a'</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1060"/><p><span>beul aoinne acu i n-aghaidh na breallántachta.  Is</span>
<lb n="1061"/><span>iongantach an nídh é sin, agus fós ní h-iongantach.  Do</span>
<lb n="1062"/><span>b' iongantach an nídh é dá mbeadh ár gciall i gceart</span>
<lb n="1063"/><span>againn, ach ní'l.  Thug na sgoileana gan sgoluigheacht</span>
<lb n="1064"/><span>trí fichid blian ag múchadh agus ag dalladh ár n-aigne</span>
<lb n="1065"/><span>agus ár n-inntinn.  Tá ár meabhair agus ár dtuis-</span>
<lb n="1066"/><span>gint chómh lag, chómh suarach, chómh maol acu fé dheire</span>
<lb n="1067"/><span>nach miste dhóibh sinn a chur ag déanamh cleas le cipíníbh.</span>
<lb n="1068"/><span>Cúis gháire chughainn!</span></p>
<lb n="1069"/>
<lb n="1070"/><p><span>Ach tá aon cheataighe amháin tagaithe as an gcur</span>
<lb n="1071"/><span>amú.  Do fógradh, le cuid de'n bhladhman, go ndéanfí</span>
<lb n="1072"/><span>gleacaidheacht (drill) do mhúine ar an sgoil, agus do</span>
<lb n="1073"/><span>chuaidh ráfla amach go gcurfí séala ar gach leanbh mic,</span>
<lb n="1074"/><span>i dtreó go bhféadfí é chur sa n-arm nuair a bheadh sé</span>
<lb n="1075"/><span>eirighthe suas.  Ghlac sgannra na daoine go léir.</span>
<lb n="1076"/><span>Coimeádadh na garsúin sa bhaile ó'n sgoil le h-eagla</span>
<lb n="1077"/><span>go gcurfí an séala ortha!  Is duine gan chiall a</span>
<lb n="1078"/><span>chuimhnigh ar a leitéid, agus is daoine gan chiall a</span>
<lb n="1079"/><span>chreid é.  Is daoine iad gur fhág an sgoil gan sgol-</span>
<lb n="1080"/><span>uigheacht séala daingean ortha féin, séala ainbhfiosa,</span>
<lb n="1081"/><span>séala neamhthuisgiona, séala dúire agus daille</span>
<lb n="1082"/><span>inntinne.</span></p>
<lb n="1083"/>
<lb n="1084"/><p><span>Is mór an truagh, nuair h-osgaladh an chéad sgoil</span>
<lb n="1085"/><span>Ghallda i n-Éirinn, nár liúigh duine éigin mar seo.</span>
<lb n="1086"/><span>"Ná téidh aon leanbh isteach sa sgoil sin!  Má théidh-</span>
<lb n="1087"/><span>ean curfar séala grána, sganalach air a leanfidh go</span>
<lb n="1088"/><span>deó dhe!"</span></p>
<lb n="1089"/>
<lb n="1090"/><p><span>Níor liúigh aoinne.  Tá a rian air.  Tá an séala</span>
<lb n="1091"/><span>orainn.  Tá sé trí fichid blian ag dul isteach ionainn.</span>
<lb n="1092"/><span>Is fada go mbeidh a dheire amach.</span></p>
<lb n="1093"/>
<lb n="1094"/><p><span>AN SÚISTE.</span></p>
<lb n="1095"/>
<lb n="1096"/><p><span>Donchadh: Is maith an rud "bualadh an chléirigh chamshúi-</span>
<lb n="1097"/><span>ligh," a Thaidhg, ach am briathar mhóide ná taithnean</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1098"/><p><span>an bualadh san liom nuair a chím buille sa n-eug-</span>
<lb n="1099"/><span>cóir ó'n gcléireach.</span></p>
<lb n="1100"/>
<lb n="1101"/><p><span>Tadhg: Cad dó go bhfuilir 'ghá thagairt sin, a Dhonchadh?</span></p>
<lb n="1102"/>
<lb n="1103"/><p><span>Donchadh: Sdó siné an cómhthionól sin d'fhearaibh</span>
<lb n="1104"/><span>Éireann a bhí i mB'l'áth Cliath an lá fé dheire.  Ní</span>
<lb n="1105"/><span>fhéadfadh an namhaid is droch-aigeanta dá bhfuil</span>
<lb n="1106"/><span>againn bheith níos cruadha ortha 'ná mar a bhí an</span>
<lb n="1107"/><span>Súiste!</span></p>
<lb n="1108"/>
<lb n="1109"/><p><span>Tadhg: Suidh síos ansan, a Dhonchadh, agus neófad</span>
<lb n="1110"/><span>sgéal beag seanchais duit.  Is minic airighis teacht</span>
<lb n="1111"/><span>thar chómhrac Chúchulainn le Feardia.  'Seo nídh a thuit</span>
<lb n="1112"/><span>amach sa chómhrac san agus b' fhéidir go gcuirfadh sé</span>
<lb n="1113"/><span>rainnt iongna ort.  Bhí fear i bhfochair Chúchulainn 'n-ar</span>
<lb n="1114"/><span>bh' ainim dó Laogh mac rígh an Ghabhra.  Ba sheirbhíseach</span>
<lb n="1115"/><span>é, ach má 'seadh, ba chara ana dhílis do Chúchulainn é.</span>
<lb n="1116"/><span>Bhí árd chion acu ar a chéile.  Nuair a bhí an cómhrac ar</span>
<lb n="1117"/><span>siubhal ar feadh tamail do thuig Chúchulainn gur bhaoghal</span>
<lb n="1118"/><span>dó go mbeadh breis agus a dhóithin le déanamh aige sa</span>
<lb n="1119"/><span>chómhrac.  Thug sé cogar do Laogh.  "A Laoigh," ar</span>
<lb n="1120"/><span>seisean, "bí ag faire ar an gcómhrac, agus má thugan</span>
<lb n="1121"/><span>tú fé ndeára Feardia ag buachtaint orm labhair go</span>
<lb n="1122"/><span>h-árd agus dein mise do cháine chómh géar agus chómh</span>
<lb n="1123"/><span>dian agus chómh h-olc agus is féidir le d' bheul é.</span>
<lb n="1124"/><span>Dein mé ghlamadh agus d' aithisiú agus do tharcaisniú.</span>
<lb n="1125"/><span>Ná bíodh truagh ar bith agat dom.  Ná staon ó'n aithi-</span>
<lb n="1126"/><span>siú.  Siné dhúiseóchaidh m' fhearg agus mo neart.</span>
<lb n="1127"/><span>Tabhair an uile shórd masla dhom."</span></p>
<lb n="1128"/>
<lb n="1129"/><p><span>Donchadh: Tuigim thu, a Thaidhg.  Dar leat is ar</span>
<lb n="1130"/><span>mhaithe le fearaibh Éireann atá an Súiste.  Nár chóir</span>
<lb n="1131"/><span>nár bheag dóibh an namhaid chucha?</span></p>
<lb n="1132"/>
<lb n="1133"/><p><span>Tadhg: Táim ag feuchaint ar fhearaibh Éireann, a</span>
<lb n="1134"/><span>Dhonchadh, agus ag éisteacht leó, le fiche blian.  Thuga-</span>
<lb n="1135"/><span>dar deich mbliana ag moladh a chéile i dtreó gur dhóich</span>
<lb n="1136"/><span>leat gur bh' aingeal, bog teith anuas as na flaitheas-</span>
<lb n="1137"/><span>aibh, an uile dhuine acu.  Ansan do thuiteadar amach</span>
<lb n="1138"/><span>le chéile agus thugadar deich mbliana eile ag cáine</span>
<lb n="1139"/><span>agus ag spíde a chéile, i dtreó gur dhóich leat gur</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1140"/><p><span>dhiabhal aníos a h-iachtar ifrinn an uile dhuine acu! Is</span>
<lb n="1141"/><span>amhlaidh mar a bhí an sgéal acu, a Dhonchadh, nuair a</span>
<lb n="1142"/><span>bhíodar ag moladh a chéile ní raibh an moladh dáiríribh,</span>
<lb n="1143"/><span>agus nuair a bhíodar ag cáine a chéile ní raibh an cáine</span>
<lb n="1144"/><span>dáiríribh.  Fir mhaithe iseadh iad, ach ní'l aingeal ná</span>
<lb n="1145"/><span>diabhal ortha.  Ní'l aon duine ar an saoghal so, a</span>
<lb n="1146"/><span>Dhonchad, gan a locht féin air.  Má mholan duine</span>
<lb n="1147"/><span>thu choidhche, agus go ndéarfidh sé leat ná fuil locht</span>
<lb n="1148"/><span>ar bith ort, tuig-se láithreach at' aigne gur ag magadh</span>
<lb n="1149"/><span>fút atá sé.  Tá masmas orainn go léir i n-Éirinn</span>
<lb n="1150"/><span>ó'n sórd san cainnte.  Is sgéal nua dhúinn fear do</span>
<lb n="1151"/><span>theacht i n-ár measg go bhfuil sé de mhisneach aige sinn</span>
<lb n="1152"/><span>do cháine agus do ghlamadh agus do tharcuisniú, thoir,</span>
<lb n="1153"/><span>thiar, thall, tré n-a chéile dhúinn!  Má tá ciall againn</span>
<lb n="1154"/><span>ní dhéanfidh an cáine aon díobháil dúinn.  Is amhlaidh</span>
<lb n="1155"/><span>a chuirfidh sé fhiachaibh orainn feuchaint chughainn féin</span>
<lb n="1156"/><span>agus ár lochta do leigheas.  Mara bhfuil ciall againn</span>
<lb n="1157"/><span>ní dhéanfidh moladh ná cáine tairbhe ná díobháil dúinn!</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>Donchadh (ag cur gáire as): "Sgaoilimís tharainn,</span>
<lb n="1160"/><span>gan moladh gan cáine, a Thaidhg."</span></p>
<lb n="1161"/>
<lb n="1162"/><p><span>Tadhg (ag cur gáire eile as): "Ná mol agus ná</span>
<lb n="1163"/><span>daor," a mhic ó, "óir ní faghtar saoi gan locht." 'Sé</span>
<lb n="1164"/><span>sin le rádh, a Dhonchadh, mara bhfuil ciall ag duine</span>
<lb n="1165"/><span>ná bí ad' bhodhradh féin 'gá mholadh ná 'ghá cháine; má</span>
<lb n="1166"/><span>tá ciall aige gheóbhair locht le cáine ann agus isé cáine</span>
<lb n="1167"/><span>na locht a leigheas.</span></p>
<lb n="1168"/>
<lb n="1169"/><p><span>Donchadh: Ambasa b' fhéidir smut de'n cheart do</span>
<lb n="1170"/><span>bheith agat.  "Buail do bhuille nuair fhéadfir é."</span></p>
<lb n="1171"/>
<lb n="1172"/><p><span>AN SÚISTE.</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>Donchadh: Go deimhin, a Thaidhg, pé maitheas a dhein</span>
<lb n="1175"/><span>Laogh do Chúchulainn nuair a cháin sé é ní chuirfadh an</span>
<lb n="1176"/><span>saoghal 'n-a luighe orm 'ná gur b'olc an rud d'fhear</span>
<lb n="1177"/><span>an tsúiste ár ndaoine féin do cháine.  Tá namhaid</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1178"/><p><span>ár ndóithin againn chun sinn a cháine agus is ró mhaith</span>
<lb n="1179"/><span>chuige iad.  Tá gráin ag ár namhaid ar Fhearaibh Éireann,</span>
<lb n="1180"/><span>go mór mór, nuair a chítear Fir Éireann i gceann a</span>
<lb n="1181"/><span>chéile mar a bhíodar an lá fé dheire a mB'l'áth Cliath</span>
<lb n="1182"/><span>sa n-Árd Fheis.  Thánadar ann o'n uile pháirt d'Éirinn.</span>
<lb n="1183"/><span>Ba dhóich liom gur chirte dhúinne iad do mholadh agus</span>
<lb n="1184"/><span>an cáine d'fhágáilt fé an namhaid.</span></p>
<lb n="1185"/>
<lb n="1186"/><p><span>Tadhg: Is fíor dhuit, a Dhonchadh, gur ceart an cáine</span>
<lb n="1187"/><span>d'fhágáilt fé an namhaid, ach ní ceart innsint na fír-</span>
<lb n="1188"/><span>inne d'fhágáilt fé 'n namhaid mar ní baoghal go 'neósaidh</span>
<lb n="1189"/><span>namhaid an fhírinne.  Is sean-fhocal é go mbíon an</span>
<lb n="1190"/><span>fhírinne searbh.  An ceart, mar gheall ar a seirbhe, í</span>
<lb n="1191"/><span>fhágáilt gan innsint.?</span></p>
<lb n="1192"/>
<lb n="1193"/><p><span>Donchadh: Ní ceart.  Ach cad í an fhírinne seo a deirir?</span></p>
<lb n="1194"/>
<lb n="1195"/><p><span>Tadhg: Is dócha go n-admhóchair, a Dhonchadh, nuair a</span>
<lb n="1196"/><span>bhíd Fir Éireann i bhfochair a chéile, gur ceart dóibh</span>
<lb n="1197"/><span>iad féin d'iompar go ciallmhar agus go stuamdha</span>
<lb n="1198"/><span>agus go staidéartha; gur ceart dóibh éisteacht go</span>
<lb n="1199"/><span>breágh, ciúin, foidhneach, le h-innsint gach taoibh de'n</span>
<lb n="1200"/><span>sgéal atá le dul fé n-a mbreitheamhantas.  Conus is</span>
<lb n="1201"/><span>féidir do dhuine breith dhleaghthac a thabhairt mara n-inns-</span>
<lb n="1202"/><span>tear dhá thaobh an sgéil dó!  "Ná tabhair do bhreith ar</span>
<lb n="1203"/><span>an gcéad sgéal go mbeiridh an dara sgéal ort. "Má</span>
<lb n="1204"/><span>éistim leis an dtaobh de'n sgeal a thaithnean liom</span>
<lb n="1205"/><span>agus má dhiúltuighim d' aon éisteacht a thabhairt do'n</span>
<lb n="1206"/><span>taobh ná taithnean liom cad é an saghas breithimh mé!</span></p>
<lb n="1207"/>
<lb n="1208"/><p><span>Donchadh: Stó, cuir i gcás go raibh fios gach taoibh de'n</span>
<lb n="1209"/><span>sgéal go h-áluinn agat roim ré.</span></p>
<lb n="1210"/>
<lb n="1211"/><p><span>Tadhg: Má bhí cad ba ghádh dhom éisteacht le h-aon</span>
<lb n="1212"/><span>taobh de!  Ba cheart dom gan éisteacht le h-aon taobh</span>
<lb n="1213"/><span>nú an cothrom céadna thabhairt do'n dá thaobh.</span></p>
<lb n="1214"/>
<lb n="1215"/><p><span>Donchadh: Agus an amhlaidh nár tugadh an comhthrom</span>
<lb n="1216"/><span>céadna do'n dá taobh sa n-Árd Fheis?</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>Tadhg: Bhíos ann, a mhic ó.  Do labhair an ceann</span>
<lb n="1219"/><span>uraid, an Réamonach.  Thug sé cómhairle a leasa</span>
<lb n="1220"/><span>d' Fhearaibh Éireann.  Dubhairt sé leó, má ba mhian</span>
<lb n="1221"/><span>leó uraim a bheith ag an saoghal mór dóibh, agus do'n</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1222"/><p><span>Árd-Fheis a bhí 'n-a suidhe acu, go raibh sé ceangailte</span>
<lb n="1223"/><span>ortha go léir éisteacht go ciúin agus go stuamdha</span>
<lb n="1224"/><span>le gach fear a dhéanfadh cainnt leó, pé 'cu thaithnfadh</span>
<lb n="1225"/><span>an chainnt leó nú ná taithnfadh; go raibh an uile chaoi</span>
<lb n="1226"/><span>acu ar a mbreith do thabhairt do réir a n-aigne agus a</span>
<lb n="1227"/><span>dtoile agus a dtuisgiona féin.  Nuair airigheas an</span>
<lb n="1228"/><span>chómhairle sin do cheapas, nídh nár bh' iongna, go mbeadh</span>
<lb n="1229"/><span>an obair go h-áluinn againn.  Do ghluais an gnó go</span>
<lb n="1230"/><span>maith an fhaid a bhí an chainnt chun a dtoile ag formhór</span>
<lb n="1231"/><span>na Feise.  Ar ball do labhair fear ag cur an taoibh</span>
<lb n="1232"/><span>eile de'n chás i bhfeidhm, ach má labhair d'eirigh búirtheach</span>
<lb n="1233"/><span>agus liúireach agus sgreadach agus an uile shaghas droch-</span>
<lb n="1234"/><span>iompair as an uile thaobh de'n tseómra.  D'iarr</span>
<lb n="1235"/><span>fear na cathaoireach, airís agus airís eile, ar an bhfeis,</span>
<lb n="1236"/><span>céad cainnte thabhairt do'n t-é a bhí n-a sheasamh.  Ní</span>
<lb n="1237"/><span>raibh aon mhaith ann.  Ní túisge chuireadh sé focal as</span>
<lb n="1238"/><span>'ná do múchtí an focal le búirtheach ghrána.  Do tugadh</span>
<lb n="1239"/><span>an córú céadna do'n uile chainnteóir a dubhairt aon</span>
<lb n="1240"/><span>fhocal nár thaithn le lucht na búirthighe.  Bhí náire agus</span>
<lb n="1241"/><span>ceann-fé orm.  An fhaid a mhairfad ní feicfar airís</span>
<lb n="1242"/><span>mé ag Árd-Fheis de'n tsórd san.  Mara múinidh an</span>
<lb n="1243"/><span>Súiste ciall dóibh ní mhuinfidh aon nídh iad.</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>Donchadh: Go deimhin, a Thaidhg, is truagh an sgéal é</span>
<lb n="1246"/><span>sin!  Ná féadfidís éisteacht agus ansan a n-aigne</span>
<lb n="1247"/><span>shásamh i ndeire barra nuair a bheadh an bhreith le tabhairt!</span></p>
<lb n="1248"/>
<lb n="1249"/><p><span>Tadhg: Ná féadfidís, astó!</span></p>
<lb n="1250"/>
<lb n="1251"/><p><span>Donchadh: Na buidhne, ar fuid na h-Éireann, a chuir</span>
<lb n="1252"/><span>ann iad, isiad a chaill an sgéal.  Bhí sé ceart acu a rádh</span>
<lb n="1253"/><span>le gach fear díobh, "Fan anso sa bhaile mara féidir</span>
<lb n="1254"/><span>leat tu féin d' iompar agus staonadh ó bhúirtheach!"</span></p>
<lb n="1255"/>
<lb n="1256"/><p><span>AN SUISTE.</span></p>
<lb n="1257"/>
<lb n="1258"/><p><span>Tadhg: An focal déanach úd a dubhraís anso an lá</span>
<lb n="1259"/><span>fé dheire, a Dhonchadh, do chuir sé ag machtnamh go mór</span>
<lb n="1260"/><span>mé.</span>
<lb n="1261"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1262"/><p><span>Donchadh: Cad é an focal é?  Ní cuimhin liom é.</span></p>
<lb n="1263"/>
<lb n="1264"/><p><span>Tadhg: Dubhraís gur b' iad na buidheanta atá ar fuid</span>
<lb n="1265"/><span>na h-Éireann fé ndeára tigh amhas a dhéanamh de'n</span>
<lb n="1266"/><span>Mhór-Fheis úd a bhí i mB'l' Áth Cliath, óir nár chuireadar</span>
<lb n="1267"/><span>uatha tar a gceann chun na Feise sin daoine d' fhéadfadh</span>
<lb n="1268"/><span>iad féin d' iompar agus staonadh ó bhúirtheach.</span></p>
<lb n="1269"/>
<lb n="1270"/><p><span>Donchadh: Agus cad é an machtnamh mór fhéadfá a</span>
<lb n="1271"/><span>bhaint as an méid sin!  Dar ndóich ní'l gnó ná obair</span>
<lb n="1272"/><span>ar an dtalamh so do féadfí a dhéanamh dá mba ag</span>
<lb n="1273"/><span>búirthigh a bheadh lucht a dhéanta!  Go mór mór, má's</span>
<lb n="1274"/><span>gnó é 'n-a gcaithtear dhá thaobh sgéil d' aireachtaint</span>
<lb n="1275"/><span>agus do thuisgint agus do bhreithniú.</span></p>
<lb n="1276"/>
<lb n="1277"/><p><span>Tadhg: Is fíor.  Is le ciúnas a deintear breithniú.</span>
<lb n="1278"/><span>Ní féidir é dhéanamh lé bladhman.  Ach tá níos mó</span>
<lb n="1279"/><span>'ná san sa sgéal.  Isé rud a chuir ag machtnamh mé 'ná</span>
<lb n="1280"/><span>tú 'ghá rádh gur bh' iad buidheanta na h-Éireann a dhein</span>
<lb n="1281"/><span>an dearmhad, le gan a chur ar a súilibh do sna teachtairíbh</span>
<lb n="1282"/><span>conus ba cheart dóibh iad féin d' iompar sa bhFeis.</span></p>
<lb n="1283"/>
<lb n="1284"/><p><span>Donchadh: Andaigh, a Thaidhg, ba chóir go dtuigfadh na</span>
<lb n="1285"/><span>teachtairí féin an méid sin, ach ba mhór an truagh gan</span>
<lb n="1286"/><span>duine éigin 'ghá chur ar a súilibh dóib.</span></p>
<lb n="1287"/>
<lb n="1288"/><p><span>Tadhg: Isé focal a bhí i mbeul gach duine, tar éis</span>
<lb n="1289"/><span>na Feise ná, "Seadh!  Nách deas an Parlimint a</span>
<lb n="1290"/><span>bheadh i n-Éirinn againn!  "Do cuireadh an chainnt</span>
<lb n="1291"/><span>sin i mbeulaibh ár namhad agus ní raibh aon bhlúire</span>
<lb n="1292"/><span>gátair leis.  Dá suidheadh na teachtairí ansúd agus</span>
<lb n="1293"/><span>gan oireadh agus aon ghlór amháin do chur asta an</span>
<lb n="1294"/><span>fhaid a bhí an chainnt ar siubhal, ach a mbreith a thabhairt</span>
<lb n="1295"/><span>i ndeire an ghnótha, do réir a dtoile agus a dtuis-</span>
<lb n="1296"/><span>giona féin, bheadh an toradh céadna díreach acu d'á bharr</span>
<lb n="1297"/><span>a bhí acu de bharr na búirthighe, agus bheadh rud eile acu</span>
<lb n="1298"/><span>d'á bhárr ná raibh acu de bhárr na búirthighe; bheadh meas</span>
<lb n="1299"/><span>ag an uile dhuine ortha, idir charaid agus namhaid.</span></p>
<lb n="1300"/>
<lb n="1301"/><p><span>Donchadh: 'Sdó 'sé ball 'n-a bhfuil an donas ar fad</span>
<lb n="1302"/><span>orainne, i n-Éirinn, ní féidir linn éisteacht le focal</span>
<lb n="1303"/><span>is dóich linn nách fíor gan an t-éitheach a thabhairt láith-</span>
<lb n="1304"/><span>reach dó!</span>
<lb n="1305"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1306"/><p><span>Tadhg: Díreach! Chómh maith agus go ndéanfadh sé</span>
<lb n="1307"/><span>aon bhlúire deifrigheachta sa sgéal sinn do thabhairt an</span>
<lb n="1308"/><span>éithigh dó nú gan a thabhairt!  Ach pé 'cu éitheach</span>
<lb n="1309"/><span>nú fírinne é ní le búirtheach is ceart é chur ar</span>
<lb n="1310"/><span>neamhnídh ná é chur i bhfeidhm, ach le cainnt bhreágh réidh</span>
<lb n="1311"/><span>chiallmhar.</span></p>
<lb n="1312"/>
<lb n="1313"/><p><span>Donchadh: Tá go breágh, a Thaidhg, ach conus a múin-</span>
<lb n="1314"/><span>far san do mhuinntir na h-Éireann?</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>Tadhg: Pé cuma 'na ndéanfar an múine caithfar é</span>
<lb n="1317"/><span>thosnú sa n-áit a dubhraís-se féin.</span></p>
<lb n="1318"/>
<lb n="1319"/><p><span>Donchadh: Cad é 'n áit, airiú!</span></p>
<lb n="1320"/>
<lb n="1321"/><p><span>Tadhg: In sna buidhnibh ar fuid na h-Éireann.</span></p>
<lb n="1322"/>
<lb n="1323"/><p><span>Donchadh: Ó, tuigim.</span></p>
<lb n="1324"/>
<lb n="1325"/><p><span>Tadhg: Nuair a thuigfidh poibilidheacht na h-Éireann</span>
<lb n="1326"/><span>gur feis gan mhaith feis búirthighe, gur feis gan stuaim</span>
<lb n="1327"/><span>í, gur feis gan chiall í, gur feis gan chreideamhaint</span>
<lb n="1328"/><span>amuich ná i mbaile í, geallaim-se dhuit go</span>
<lb n="1329"/><span>gcuirfidh poibilidheacht na h-Éireann deire leis an</span>
<lb n="1330"/><span>mbúirtheach.</span></p>
<lb n="1331"/>
<lb n="1332"/><p><span>Donchadh: Éist do bheul, a Thaidhg.  Ná bí ag leigint</span>
<lb n="1333"/><span>na gaoithe isteach!  Cad tá ag poibilidheacht na</span>
<lb n="1334"/><span>h-Éireann féin dhá dhéanamh, le deich mbliana agus</span>
<lb n="1335"/><span>breis, ach ag bladhman, agus ag búirthigh nuair a bhíon</span>
<lb n="1336"/><span>aon ghnó poibilidhe idir lámhaibh acu!  An rud céadna</span>
<lb n="1337"/><span>a deirir-se a dhein tigh amhus de sheómra na Feise, isé</span>
<lb n="1338"/><span>atá ar siubhal gach aon lá'n tseachtmhain ar fuid na</span>
<lb n="1339"/><span>h-Éireann.  Nuair a bhíon cómhthionól mór poibilidhe</span>
<lb n="1340"/><span>ar siubhal, má labhran aon duine focal ná taithnfidh</span>
<lb n="1341"/><span>le formhór an phobuil múchtar a chainnt láithreach le</span>
<lb n="1342"/><span>buirtheach agus la béiceach.</span></p>
<lb n="1343"/>
<lb n="1344"/><p><span>Tadhg: Go réidh, a Dhonchadh.  Ní mar a chéile cómh-</span>
<lb n="1345"/><span>tionól poibilidhe agus feis.  Bíon an uile shaghas</span>
<lb n="1346"/><span>daoine sa chómthionól phoibilidhe.  Daoine toghtha a</span>
<lb n="1347"/><span>bhíon cruinnighthe i bhfeis.  Ba cheart do mhuinntir na</span>
<lb n="1348"/><span>feise bheith chómh ciúin chómh stuamdha leis an ndáreug</span>
<lb n="1349"/><span>'n-a mbeadh ortha duine dhaoradh chun báis, nú do shaoradh</span>
<lb n="1350"/><span>uaidh.</span>
<lb n="1351"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1352"/><p><span>BUN PHRÉIMH AN SGÉIL.</span></p>
<lb n="1353"/>
<lb n="1354"/><p><span>Donchadh: Cogar, a Thaidhg.  Ní fheadar ar léighis</span>
<lb n="1355"/><span>cainnt a thug sagart a Máigh Nuadhad uaidh i gCorcaigh</span>
<lb n="1356"/><span>an lá fé dheire.  Is fada nár léigheas féin cainnt</span>
<lb n="1357"/><span>chómh h-áluinn, chómh bríghmhar, chómh doimhinn, chómh</span>
<lb n="1358"/><span>bunúsach léi.</span></p>
<lb n="1359"/>
<lb n="1360"/><p><span>Tadhg: Níor léigheas.  Cad dubhairt sé?</span></p>
<lb n="1361"/>
<lb n="1362"/><p><span>Donchadh: Chuir sé ar dtúis os cómhair na ndaoine a</span>
<lb n="1363"/><span>bhí ag éisteacht comparáid idir aos óg Chorcaighe trí</span>
<lb n="1364"/><span>fichid blian ó sin agus aos óg Chorcaighe indiu.  Dhain-</span>
<lb n="1365"/><span>ginigh sé an chomparáid ar chainnt a chaith sgríbhneóir</span>
<lb n="1366"/><span>Béarla d'ár bh' ainim Thackeray.  Bhí Thackeray i</span>
<lb n="1367"/><span>gCorcaigh agus ag bualadh ar fuid na catharach dó</span>
<lb n="1368"/><span>d'airigh sé cainnt agus cómhrádh idir chuid de garsúnaibh</span>
<lb n="1369"/><span>na sráide.  Ag trácht ar leabhraibh agus ar léighean</span>
<lb n="1370"/><span>agus ar ghnóthaíbh ealadhan iseadh bhíodar.  Do leath a dhá</span>
<lb n="1371"/><span>shúil agus a dhá chluais ar an úghdar léigheanta nuair</span>
<lb n="1372"/><span>airigh sé an chainnt.  Cainnt bhreágh chiallmhar, léigh-</span>
<lb n="1373"/><span>eanta, thuisgionach, ag teacht ó dhailtíníbh sráide, agus</span>
<lb n="1374"/><span>iad cosnochtuighthe, ceann-lomrachta, droch-éadaigh!  Bhí</span>
<lb n="1375"/><span>iongna ar an úghdar, agus seo mar innis sé féin an</span>
<lb n="1376"/><span>rud a chuir an t-iongna air.  "Dailtíní sráide, ná</span>
<lb n="1377"/><span>feacaidh an taobh istigh d'aon sgoil fhóghanta riamh, ag</span>
<lb n="1378"/><span>trácht ar leabhraibh léigheanta, agus ag breithniú ortha,</span>
<lb n="1379"/><span>i gcainnt bhreágh, shaidhbhir stuamdha, do thaisbeáin gur</span>
<lb n="1380"/><span>thuigeadar brígh agus bunús na leabhar ...  Ní faghtar</span>
<lb n="1381"/><span>aos óg de'n tsórd san thall i Sasana, ní h-amháin</span>
<lb n="1382"/><span>imeasg dailtíní sráide ach fós imeasg na n-uasal</span>
<lb n="1383"/><span>in sna sgoileanaibh is fearr.  Deirim leat nách ag</span>
<lb n="1384"/><span>muinntir Shasana atá an buadh chómh fada agus a théidh-</span>
<lb n="1385"/><span>ean éirim agus tuisgint agus aibeamhlacht inntinne</span>
<lb n="1386"/><span>na n-aos óg.  Tá an buadh san ag dailtíníb sráide</span>
<lb n="1387"/><span>Chorcaighe."</span></p>
<lb n="1388"/>
<lb n="1389"/><p><span>Nuair a chuir an sagart os cómhair na ndaoine an</span>
<lb n="1390"/><span>méid sin, dubhairt sé leó mar seo:- "Dá dtagadh</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1391"/><p><span>Thackeray anois go Corcaigh, an bhfaghadh sé an éirim</span>
<lb n="1392"/><span>agus an inntileacht agus an tuisgint sin i n-ár n-aos</span>
<lb n="1393"/><span>óg?  Ní bhfaghadh!  Cad n-a thaobh?  Cad fé ndeár</span>
<lb n="1394"/><span>an t-atharú?  Ní raibh aon sgoileana i n-Éirinn an</span>
<lb n="1395"/><span>uair sin gur bh' fhiú iad d'áireamh.  Tá an dúthaigh lán</span>
<lb n="1396"/><span>de sgoileanaibh anois, agus dailtíní na sráide dhá</span>
<lb n="1397"/><span>dtiomáint isteach in sna sgoileanaibh le dlighe.  Is ait</span>
<lb n="1398"/><span>an cúrsa é.  Na sgoileana ag dul i méidh agus an</span>
<lb n="1399"/><span>sgoluigheacht i luighead!  An múine ag dul i ngéire</span>
<lb n="1400"/><span>agus inntileacht na leanbh ag dul i maoile!  Cad fé</span>
<lb n="1401"/><span>ndeár é!  Agus cad é mar obair do mhuinntir na</span>
<lb n="1402"/><span>h-Éireann cur suas leis.  Nú an amhlaidh atá an</span>
<lb n="1403"/><span>sórd sgoluigheachta atá in sna sgoileanaibh tar éis</span>
<lb n="1404"/><span>aigne na ndaoine do mhaolú agus do mhúchadh agus do</span>
<lb n="1405"/><span>dhalladh chómh mór san ná tuigid siad féin an eug-</span>
<lb n="1406"/><span>cóir atá déanta ortha, agus an eugcóir chéadna a bheith</span>
<lb n="1407"/><span>dhá dhéanamh agus dhá mheudú ar a gclainn?"</span></p>
<lb n="1408"/>
<lb n="1409"/><p><span>Nuair a bhí an cheist sin curtha aige os a gcómhair</span>
<lb n="1410"/><span>go breágh soiléir solusmhar, do rug sé leis siar iad</span>
<lb n="1411"/><span>tríd an aimsir atá caithte, ar feadh dhá chéad, trí chéad</span>
<lb n="1412"/><span>blian, a d'iarraidh freagra d'fhághail dóibh ar an</span>
<lb n="1413"/><span>gceist.  Ní'l freagra is gnáth a thabhairt ar an gceist</span>
<lb n="1414"/><span>nár strac sé as a chéile agus nár nocht sé a neimh-</span>
<lb n="1415"/><span>fhírinne.  Thaisbeáin sé conus nár bh'é ár na ndaoine</span>
<lb n="1416"/><span>sa droch-shaoghal, nuair a dhuibh prátaí, fé ndeár an</span>
<lb n="1417"/><span>maolú aigne.  Tháinig ár ba mheasa 'ná é go minic</span>
<lb n="1418"/><span>roimis gan aon mháchail d'fhágáil 'n-a dhiaidh ar inntinn</span>
<lb n="1419"/><span>Ghaodhalach.  Conus fhéadfadh an droch-shaoghal deir-</span>
<lb n="1420"/><span>ineach rud a dhéanamh nár dhein aon droch-saoghal d'ár</span>
<lb n="1421"/><span>tháinig roimis?</span></p>
<lb n="1422"/>
<lb n="1423"/><p><span>I ndeire na cainnte dó thaisbeáin sé go soiléir</span>
<lb n="1424"/><span>go raibh aon chúis amháin, agus ná raibh ach an t-aon chúis</span>
<lb n="1425"/><span>amháin, d'fhéadfadh an aigne Ghaodhalach do dhalladh</span>
<lb n="1426"/><span>agus do mhaolú.  Nuair a deighileadh aigne na ndaoine</span>
<lb n="1427"/><span>ó chainnt nádúrtha na ndaoine do dalladh a n-aigne.</span>
<lb n="1428"/><span>Nuair dh'imthig an chainnt gheurchúiseach d'imthig an</span>
<lb n="1429"/><span>gheurchúis.  Mara bhfuil ach an t-aon chúis amháin leis</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1430"/><p><span>an olc, gan amhras ní'l ach an t-aon leigheas amháin ár</span>
<lb n="1431"/><span>an olc.  Má tá an gheurchúis le casadh ní foláir an</span>
<lb n="1432"/><span>chainnt do chasadh.  Ní miste a rádh 'ná gur fear</span>
<lb n="1433"/><span>geurchúiseach an sagart úd.  B' fhiú dhuit an páipeur</span>
<lb n="1434"/><span>d'fhághail agus do léighe.</span></p>
<lb n="1435"/>
<lb n="1436"/><p><span>Tadhg: Déanfad go deimhin.</span></p>
<lb n="1437"/>
<lb n="1438"/><p><span>BUN PHRÉIMH AN SGÉIL.</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>Tadhg: Do léigheas an chainnt úd, a Dhonchadh.  Mar</span>
<lb n="1441"/><span>a dubhraís, is cainnt gheurchúiseach í, agus is ó aigne</span>
<lb n="1442"/><span>geurchúiseach a tháinig an chainnt.  Ach feuch, a Donchadh,</span>
<lb n="1443"/><span>is 'mó chainnt gheurchúiseach a labharthar i n-Éirinn gan</span>
<lb n="1444"/><span>puinn tairbhe ag teacht aisti 'n-a dhiaidh sin.  An dóich</span>
<lb n="1445"/><span>leat an ndéanfidh an chainnt sin an tsagairt aon</span>
<lb n="1446"/><span>tairbhe i gCorcaigh?  Is eagal liom-sa ná déanfidh</span>
<lb n="1447"/><span>sí puinn.  Daoine iseadh muinntir na h-Éireann, i</span>
<lb n="1448"/><span>gCorcaigh chómh maith le gach aon bhall eile, gur maith</span>
<lb n="1449"/><span>leó éisteacht le cainnt mhaith agus an chainnt do mholadh,</span>
<lb n="1450"/><span>ach nách maith leó choidhche beart do dhéanamh do réir na</span>
<lb n="1451"/><span>cainnte.  Má thuigid muinntir Chorcaighe, ní headh</span>
<lb n="1452"/><span>ach muinntir na h-Éireann go léir, gur b'é caillea-</span>
<lb n="1453"/><span>mhaint na Gaedhluinne fé ndeár imtheacht na geur-</span>
<lb n="1454"/><span>chúise uainn féin agus ó n-ár n-aos óg, agus ná fuil</span>
<lb n="1455"/><span>aon tslighe ar bith chun na geurchúise sin do chasadh thar</span>
<lb n="1456"/><span>n-ais chughainn ach an Ghaedhluinn féin do chasadh thar</span>
<lb n="1457"/><span>n-ais agus do shaothrú agus do mhúine d'ár n-aos óg,</span>
<lb n="1458"/><span>nár chóir go bpreabfadh muinntir Chorcaighe agus</span>
<lb n="1459"/><span>muinntir na h-Éireann go léir suas, do thoil a chéile,</span>
<lb n="1460"/><span>agus go luighfidís láithreach ar an dteanga d' fhoghluim</span>
<lb n="1461"/><span>agus do mhúine!</span></p>
<lb n="1462"/>
<lb n="1463"/><p><span>Donchadh: Agus dar ndó táthar 'ghá fogluim agus</span>
<lb n="1464"/><span>'ghá múine go tiugh anois i gCorcaigh agus ar fuid na</span>
<lb n="1465"/><span>h-Éireann.</span>
<lb n="1466"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1467"/><p><span>Tadhg: Tá iaracht bheag shuarach dhá dhéanamh anso agus</span>
<lb n="1468"/><span>ansúd ar í shaothrú, ach sin a bhfuil.  Tá rainnt fear</span>
<lb n="1469"/><span>agus ban atá ag obair go dian agus go díthealach a</span>
<lb n="1470"/><span>d'iarraidh i shaothrú, ach cad 'tá ag an gcoitchiantacht dhá</span>
<lb n="1471"/><span>dhéanamh?  Tóg aon leath dosaon amháin daoine amach</span>
<lb n="1472"/><span>a' Cathair Corcaighe agus cad bheidh 'n-a ndiaidh agat</span>
<lb n="1473"/><span>ann!  Bheadh deire láithreach leis an saothrú.  Nuair</span>
<lb n="1474"/><span>a cruinnightear feis bailightear a lán daoine agus</span>
<lb n="1475"/><span>deintear a lán fothraim agus a lán cainnte, cuid di,</span>
<lb n="1476"/><span>ba dhóich leat, geurchúiseach go maith.  Moltar an</span>
<lb n="1477"/><span>obair agus moltar an Ghaedhluinn.  Buailtear basa</span>
<lb n="1478"/><span>agus deintear gártha go h-árd.  Ansan téidhtear</span>
<lb n="1479"/><span>abhaile agus fágtar an obair chruaidh ar an leath-</span>
<lb n="1480"/><span>dosaon!  Dá stadadh an leath-dosaon fé mar a</span>
<lb n="1481"/><span>stadaid an choitchiantacht cá mbeadh an obair!  Rud</span>
<lb n="1482"/><span>eile dhe.  Ní féidir do'n leath-dosaon féin an obair</span>
<lb n="1483"/><span>a dhéanamh gan airgead.  Isé ba lugha ba ghann do'n</span>
<lb n="1484"/><span>choitchiantacht a dhéanamh, mara fonn leó féin an obair</span>
<lb n="1485"/><span>a ghlacadh ar a lámhaibh, rainnt éigin airgid do thabhairt</span>
<lb n="1486"/><span>mar chongnamh chun na h-oibre dhéanamh.  Ní'l de</span>
<lb n="1487"/><span>chongnamh acu dhá thabhairt uatha ach gártha agus bualadh</span>
<lb n="1488"/><span>bas.  "Ní chothuighid na bréithre na bráithre." Deir-</span>
<lb n="1489"/><span>tear go bhfuil Éire ró dhealbh.  Ná fuil aon ghustal</span>
<lb n="1490"/><span>aici chun Connradh na Gaedhilge, ná aon chonnradh eile,</span>
<lb n="1491"/><span>do chothú ná do choimeád suas mar ba chóir, le h-acfuinn</span>
<lb n="1492"/><span>airgid.  Is 'mó an t-airgead a théidhean chun aon tighe</span>
<lb n="1493"/><span>tabhairne amháin do choimeád suas ó cheann ceann de'n</span>
<lb n="1494"/><span>bhliain 'ná mar a tugtar do Chonnradh na Gaedhilge</span>
<lb n="1495"/><span>sa bhliain, ó cheann ceann de'n oileán so!  Nách deas,</span>
<lb n="1496"/><span>ciallmhar, tuisgionac, geurchúiseach an rud é sin, a</span>
<lb n="1497"/><span>Dhonchadh!</span></p>
<lb n="1498"/>
<lb n="1499"/><p><span>Donchadh: Ach, ní dóich liom go bhfuil an sgéal chómh</span>
<lb n="1500"/><span>h-olc san ar fad, a Thaidhg.  Gan amhras, tá an obair</span>
<lb n="1501"/><span>phoibilidhe ag brath ar bheagán daoine fós ach ní bheidh</span>
<lb n="1502"/><span>an sgéal abhfad mar sin.  Téid na daoine abhaile ó</span>
<lb n="1503"/><span>sna feiseana agus ó'n mbualadh bas, ach ní fhanaid</span>
<lb n="1504"/><span>siad go léir díomhaoin sa bhaile.  Tá mórán daoine</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1505"/><p><span>anois ar fuid na h-Éireann atá ag foghluim na Gaedh-</span>
<lb n="1506"/><span>luinne go tiugh sa bhaile, a gan fhios do'n tsaoghal.  Is</span>
<lb n="1507"/><span>daoine iad go bhfuil sgáth ortha iad féin a thaisbeáint</span>
<lb n="1508"/><span>go poibilidhe go dtí go mbeidh an t-eólus ceart acu</span>
<lb n="1509"/><span>ar an dteangain.  Nuair a bheidh, mo lámh duit ná</span>
<lb n="1510"/><span>fágfar an obair go léir ar an leath-dosaon.</span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>Tadhg: Níor ghádh d' aoinne aon sgáth a bheith air mar</span>
<lb n="1513"/><span>gheall ar chongnamh airgid a thabhairt uaidh!</span></p>
<lb n="1514"/>
<lb n="1515"/><p><span>Donchadh: Tiocfidh an t-airgead leis.</span></p>
<lb n="1516"/>
<lb n="1517"/><p><span>Tadhg: Dar fiadh, a Dhonchadh, is fada súil leis agus</span>
<lb n="1518"/><span>is fada ag teacht é!</span></p>
<lb n="1519"/>
<lb n="1520"/><p><span>SGOIL GAN SGOLUIGHEACHT.</span></p>
<lb n="1521"/>
<lb n="1522"/><p><span>Tadhg: Feuch, a Dhonchadh.  Seo leitir a fuaras ó dhuine</span>
<lb n="1523"/><span>tá cúpla lá ó shin ann.  'Neósfidh sí féin a sgéal duit.</span>
<lb n="1524"/><span>"Ní'l mé i n-ann," a deir sé, "an peann a chasadh</span>
<lb n="1525"/><span>chómh cliste a's ba mhaith liom é mar ní'l an t-eolus</span>
<lb n="1526"/><span>agam chuige.  Tá a fhios ag mo chroidhe gur chaith mé</span>
<lb n="1527"/><span>aimsir mo dhóithin ag dul go sgoil náisiúnta, agus go</span>
<lb n="1528"/><span>mba chóir dom rud éigin a phiocadh suas dá mbeadh</span>
<lb n="1529"/><span>aon mhaith ionta.  Ach, a Thaidhg, a chroidhe, dá bhfanainn</span>
<lb n="1530"/><span>sa n-áit ó shin agus na h-oidí céadna bheith ann diabhal</span>
<lb n="1531"/><span>a mbeadh a fhios agam conus an cheist is simplidhe do</span>
<lb n="1532"/><span>réidhteach!  Na h-oidí a bhí ann le mo linn-se ní raibh</span>
<lb n="1533"/><span>aon fhocal Gaedhilge acu ach an oiread a's tá ag bonn</span>
<lb n="1534"/><span>do bhróige, agus maidir le Béarla bheith agam-sa, ní</span>
<lb n="1535"/><span>raibh.</span></p>
<lb n="1536"/>
<lb n="1537"/><p><span>"Níor thuigeamair féin a chéile, agus a Thighearna</span>
<lb n="1538"/><span>Dia! nár bh' aithiseach an rud é, agus nár sganalach</span>
<lb n="1539"/><span>an sgéal é, na diabhail sin - go maithidh Dia mo pheachaí</span>
<lb n="1540"/><span>dhom! - a bheith 'ghár lasgadh sa cheann agus in sna cosa</span>
<lb n="1541"/><span>agus ins gach áit eile nuair ná beadh a fhios againn</span>
<lb n="1542"/><span>cad a bheidí sa rádh!</span>
<lb n="1543"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1544"/><p><span>"Chuaidh mé tríd an trímhadh leabhar de Eúclid.</span>
<lb n="1545"/><span>D'fhreagair mé na ceisteana do'n mháighistir agus</span>
<lb n="1546"/><span>do'n cheistineóir, agus dá mbeinn ar leabaidh mo</span>
<lb n="1547"/><span>bháis, a Thaidhg, d'fhéadfinn a rádh leat ó mo chroidhe</span>
<lb n="1548"/><span>amach, nár thuig mé aon fhocal de'n méidh a bhí mé a rádh</span>
<lb n="1549"/><span>ach an oiread leis an naoidhean a rugadh aréir!</span></p>
<lb n="1550"/>
<lb n="1551"/><p><span>"Dá dhonacht a bhí an sgéal agam-sa bhí tuille ní ba</span>
<lb n="1552"/><span>mheasa 'ná mé.  Níor dhual dom bheith dúr ná dall.</span>
<lb n="1553"/><span>Bhí inntinn mhaith ag gach duine de m' ghaoltaibh ar gach</span>
<lb n="1554"/><span>taobh.  Ach do maoladh ár n-aigne istigh ionainn.</span>
<lb n="1555"/><span>M'athair, beannacht na ngrást le n'anam! agus gach</span>
<lb n="1556"/><span>duine mar é, nach ndeachaidh ar aon sgoil náisiúnta</span>
<lb n="1557"/><span>riamh ach a fuair, b'fhéidir, cion bliadhna ó shean mháigh-</span>
<lb n="1558"/><span>istirí thagadh isteach sa n-áit agus d'imthigheadh ó theach</span>
<lb n="1559"/><span>go teach ag múine, is mó an sgoluigheacht a bhí acu agus</span>
<lb n="1560"/><span>ba thuisgionaighe iad go mór 'ná a gcuid clainne, a</span>
<lb n="1561"/><span>chaith an oiread blianta ag dul ar sgoil agus a</span>
<lb n="1562"/><span>chaitheadar-san seachtmhainí!</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>"Níor plóchadh agus níor dalladh a n-aigne mar a</span>
<lb n="1565"/><span>rinneadh linne.  Ní'l agamsa le tabhairt do na</span>
<lb n="1566"/><span>sgolaibh Náisiúnta ach mo sheacht míle mallacht.  An</span>
<lb n="1567"/><span>méid beag oideachais atá agam ní ar an sgoil a fuaras</span>
<lb n="1568"/><span>é ach an fhaid a bhí mé ag imtheacht am ruatharach ar fuid</span>
<lb n="1569"/><span>an t-saoghail.  Ach gan amhras ní'l an cruinneas céadna</span>
<lb n="1570"/><span>am aigne a bheadh inti agam dá múintí sa cheart mé do</span>
<lb n="1571"/><span>réir réasúin agus nádúir."</span></p>
<lb n="1572"/>
<lb n="1573"/><p><span>Cad deirir leis sin, a Dhonchadh?</span></p>
<lb n="1574"/>
<lb n="1575"/><p><span>Donchadh: Deirim, gan dabht ar domhan, gur b'shiné</span>
<lb n="1576"/><span>ár sgéal go léir.  Is fada ó chéile an sgoil'n-a rabhas-</span>
<lb n="1577"/><span>sa air agus an sgoil 'n-a raibh an fear san air, ach ba</span>
<lb n="1578"/><span>dhóich le duine gur aon sgoil amháin iad!  Ní fheicim</span>
<lb n="1579"/><span>blúire deifrigheachta eatartha.</span></p>
<lb n="1580"/>
<lb n="1581"/><p><span>Tadhg: Is fíor duit é, a Dhonchadh.  Siné ár sgéal go</span>
<lb n="1582"/><span>léir.  Ach an bhfuil a fhios agat cad is mó chuirean ar</span>
<lb n="1583"/><span>buile mise nuair a mhachtnuighim ar an sgéal?  Cuirean</span>
<lb n="1584"/><span>an obair féin ar buile mé gan amhras, ach ní fiú biorán</span>
<lb n="1585"/><span>an bhuile sin seachas an bhuile thagan orm nuair a</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1586"/><p><span>chuimhnighim ar conus mar a bhí uaisle na h-Éireann ag</span>
<lb n="1587"/><span>feuchaint ar an obair sin agus nár labhair aoinne acu</span>
<lb n="1588"/><span>focal amach as a bheul chun aon chosg a chur leis an</span>
<lb n="1589"/><span>léirsgrios a bhí dh'á dhéanamh os cómhair a súl ar</span>
<lb n="1590"/><span>aos óg na h-Éireann!</span></p>
<lb n="1591"/>
<lb n="1592"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, is eagal liom gur fada</span>
<lb n="1593"/><span>go gcuirfir an bhuile sin díot!  Tá an léirsgrios</span>
<lb n="1594"/><span>céadna ar siubhal fós.  Ní h-eadh ach is measa anois</span>
<lb n="1595"/><span>é 'ná ar dtúis.  Siniad uaisle na h-Éireann ag feuch-</span>
<lb n="1596"/><span>aint anois leis air, agus iad chómh balbh agus a bhíodar</span>
<lb n="1597"/><span>an uair sin!</span></p>
<lb n="1598"/>
<lb n="1599"/><p><span>Tadhg: Fan leat go fóil, a Dhonchadh.  Táid na</span>
<lb n="1600"/><span>h-uaisle 'n-a gcodla.  Ní thaithnean fothram leó.  Ach</span>
<lb n="1601"/><span>mo lámh agus mh' fhocal duit go bhfuil an fothram ag</span>
<lb n="1602"/><span>teacht.  D'réir an fhuadair atá fé 'n gConnradh so na</span>
<lb n="1603"/><span>Gaedhilge ní fada go gcurfar píoparnach i gcluasaibh</span>
<lb n="1604"/><span>ár n-uaisle agus go múinfar a ndualgus dóibh!</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>Donchad: Cogar, a Thaidhg, Cad é an rud "plóchadh?"</span></p>
<lb n="1607"/>
<lb n="1608"/><p><span>Tadhg: Fagaim le h-uadhacht, a Dhonchad, ná feadar.</span>
<lb n="1609"/><span>Níor airigheas riamh é.  Ach ní mheasaim gur b' aon rud</span>
<lb n="1610"/><span>fóghanta é.</span></p>
<lb n="1611"/>
<lb n="1612"/><p><span>SGOIL GAN SGOLUIDHEACHT.</span></p>
<lb n="1613"/>
<lb n="1614"/><p><span>Donchadh: Feuch, a Thaidhg.  Deir daoine go bhfuil</span>
<lb n="1615"/><span>eugcóir agat-sa dhá dhéanamh ar an mbórd sgoluigh-</span>
<lb n="1616"/><span>eachta so againn.</span></p>
<lb n="1617"/>
<lb n="1618"/><p><span>Tadhg: Cad í an eugcóir atá agam 'á dhéanamh ortha?</span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>Dochadh: Sdó tá an uile phioc de mhilleán na sgol</span>
<lb n="1621"/><span>agat-sa dhá chur anuas i mullach an chinn ar an mBórd,</span>
<lb n="1622"/><span>agus deirtear go bhfuil a gcion féin de'n mhilleán ag</span>
<lb n="1623"/><span>dul do dhaoinibh eile, go mór mór ó cuireadh na riaghalta</span>
<lb n="1624"/><span>nua so ar bun.  Sean ghearán agat-sa iseadh na leabh-</span>
<lb n="1625"/><span>air léighinn a bheith neamh-oireamhnach do'n aos óg.  Do</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1626"/><p><span>réir na riaghal nua ní'l bac ar aoinne go bhfuil cúram</span>
<lb n="1627"/><span>sgoile air, na leabhair léighinn a thoghadh do réir a</span>
<lb n="1628"/><span>bhreitheamhantais féin.  Agus má 's maith leis an</span>
<lb n="1629"/><span>bhfear cúraim an Ghaedhluinn a chur dhá múine sa sgoil</span>
<lb n="1630"/><span>deirtear go bhfuil lán chead ó'n mBórd chuige.  Cad</span>
<lb n="1631"/><span>eile fhéadfadh an Bórd a dhéanamh!</span></p>
<lb n="1632"/>
<lb n="1633"/><p><span>Tadhg: Is eól dom, a Dhonchadh, go bhfuil an chainnt</span>
<lb n="1634"/><span>sin ar siubhal, ach is daoine ná fuil aon pioc de thuis-</span>
<lb n="1635"/><span>gint an sgéil acu a labhran mar sin.  Ní h-amháin ná</span>
<lb n="1636"/><span>fuil aon phioc de thuisgint an sgéil acu, ach fós ní'l</span>
<lb n="1637"/><span>aon bhreith ar bhunús an sgéil do léiriú agus do mhíniú</span>
<lb n="1638"/><span>i bhfocalaibh cainnte dhóibh, ar chuma 'n-a dtiocfadh leó</span>
<lb n="1639"/><span>greim aigne d'fhághail air.  Dá mbeadh feirm thailimh</span>
<lb n="1640"/><span>ansan ag duine agus go mbeadh droch shaothrú aige</span>
<lb n="1641"/><span>dhá dhéanamh uirthi ar feadh trí fichid blian an dóich leat</span>
<lb n="1642"/><span>an bhféadfí olc na dtrí bhfichid blian do leigheas le</span>
<lb n="1643"/><span>h-aon chéachta amháin nua do cheannach!  Nú cuir i</span>
<lb n="1644"/><span>gcás go bhfuil líntighe ansan atá ag déanamh aimhleasa</span>
<lb n="1645"/><span>riamh, ó'n t-é is sine go dtí an t-é is óige acu, an</span>
<lb n="1646"/><span>dóich leat an bhféadfá líntighe grástamhail ciallmhar</span>
<lb n="1647"/><span>a dhéanamh díobh le h-aon fhocal amháin cómhairle!</span>
<lb n="1648"/><span>Táid na droch leabhair dhá léighe in sna sgoileana le</span>
<lb n="1649"/><span>trí fichid blian.  Tá inntileacht na leanbh dhá shladadh</span>
<lb n="1650"/><span>asta, i ndiaidh ar ndiaidh i gcaitheamh na h-aimsire sin.</span>
<lb n="1651"/><span>Isé an Bórd is cionntach leis an sladadh san.  Anois,</span>
<lb n="1652"/><span>nuair atá ár ndíobháil déanta, ní'l ag an mBórd le</span>
<lb n="1653"/><span>rádh linn ach, "Má tá locht agaibh ar na leabhraibh seo</span>
<lb n="1654"/><span>bíodh bhúr rogha leabhar agaibh."  Dá mbeadh duine</span>
<lb n="1655"/><span>ansan go mbeadh a shláinte briste agus an t-anam</span>
<lb n="1656"/><span>nách mór sladaithe as le droch-bhia agus le droch-chóir,</span>
<lb n="1657"/><span>cad é mar obair do'n dochtúir a rádh leis "Imthigh</span>
<lb n="1658"/><span>agus faghaidh bia fóghanta dhuit féin."  Cad é an</span>
<lb n="1659"/><span>tairbhe dhó an bia fóghanta go dtí go leighisfar ar</span>
<lb n="1660"/><span>dtúis é!  Agus rud eile dhe, a Dhonchadh, deirtear</span>
<lb n="1661"/><span>liom go bhfuil cead agam mo rogha leabhar fhághail</span>
<lb n="1662"/><span>do'n sgoil.  Cad é an mhaith dhom an cead san d'fhághail</span>
<lb n="1663"/><span>an fhaid ná fuil ann ar fad ach leabhair gan tairbhe!</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1664"/><p><span>Is deacair rogha bhaint a' dhá dhíg.  Má fheuchaim tríd</span>
<lb n="1665"/><span>na "Readers" atá tabhartha amach le h-aghaidh na sgol</span>
<lb n="1666"/><span>ní fheicim choidhche ortha ach leabhar is measa 'ná a chéile.</span>
<lb n="1667"/><span>Ní'l aon bhlúire eóluis le fághail as aon "Reader" acu.</span>
<lb n="1668"/><span>Is amhlaidh atáid siad déanta suas de bhlúiríb beaga</span>
<lb n="1669"/><span>cainnte gan ceangal bríghe ná ceangal sgéil eatartha.</span>
<lb n="1670"/><span>Is cuma aon leabhar acu nú leastar an bhráthar.  Cad</span>
<lb n="1671"/><span>é an tairbhe dhúinne anois a rádh linn ár rogha leabhar</span>
<lb n="1672"/><span>acu do thógaint!  Ní measa Cách 'ná Cunchubhar ortha.</span>
<lb n="1673"/><span>Tá a lán de leabhraibh Béarla ar bith ach ní h-eól dom</span>
<lb n="1674"/><span>leabhar maith sgoile ortha go léir.  Tá an leabhar maith</span>
<lb n="1675"/><span>sgoile gan cumadh fós, a Dhonchadh.</span></p>
<lb n="1676"/>
<lb n="1677"/><p><span>Donchadh: Agus nár chóir go bhféadfí é chumadh.</span></p>
<lb n="1678"/>
<lb n="1679"/><p><span>Tadhg: Ba chóir.  Ach deirim an méid seo leat.  Ní'l</span>
<lb n="1680"/><span>leabhar is deacara a chumadh 'ná leabhar maith sgoile,</span>
<lb n="1681"/><span>agus ní'l deacaracht is lugha a tuigtear 'ná an dea-</span>
<lb n="1682"/><span>caracht chéadna san.  Ní'l aon ghiolla-mo-leithéid ná</span>
<lb n="1683"/><span>féadfadh smuta beaga cainnte do chur i mbun a chéile</span>
<lb n="1684"/><span>agus "School Reader" a thabhairt mar ainim ortha,</span>
<lb n="1685"/><span>ach is beag an mhaith an t-ainim.</span></p>
<lb n="1686"/>
<lb n="1687"/><p><span>Donchadh: "Nuair a bhíon an leabhar againn ní bíon</span>
<lb n="1688"/><span>an léighean againn!"</span></p>
<lb n="1689"/>
<lb n="1690"/><p><span>Tadhg: Ní'l an leabhar ná an léighean againn!</span></p>
<lb n="1691"/>
<lb n="1692"/><p><span>BULA DALL.</span></p>
<lb n="1693"/>
<lb n="1694"/><p><span>Donchadh: Ar airighis, a Thaidhg, cad a dhein Mac Ui</span>
<lb n="1695"/><span>Dhomhnaill an oidhche fé dheire, thall i bhfeis na Sacsan?</span></p>
<lb n="1696"/>
<lb n="1697"/><p><span>Tadhg: Ambriathar gur airigheas, a Dhonchadh, agus</span>
<lb n="1698"/><span>gur chuir sé i gcuimhne dhom an rud úd a dubhairt Síle</span>
<lb n="1699"/><span>bheag fad ó nuair a bhí bean éigin ag spídiúchán uirthi.</span>
<lb n="1700"/><span>Bí an chainnt ró mhaith ag an mnaoi agus bhí an lámh</span>
<lb n="1701"/><span>uachtair aici dhá fhághail ar Shíle.  Fé dheire chuimhnigh</span>
<lb n="1702"/><span>Síle ar sheift agus do labhair sí go h-árd i dtreó go</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1703"/><p><span>n-aireóchadh a raibh láithreach í.  "A thoice gan áird,"</span>
<lb n="1704"/><span>ar sise, "mara n-éistfá do bhéal dhéanfinn bula dall</span>
<lb n="1705"/><span>ar lár an bhóthair díot le Béarla!  "Ní raibh aon</span>
<lb n="1706"/><span>fhocal Béarla ag an mnaoi eile.  Tháinig eagla uirthi</span>
<lb n="1707"/><span>roimis an mBéarla agus d' éist sí.  Do sgairt a raibh</span>
<lb n="1708"/><span>láithreach ar gháirí agus cheap an bhean gan Béarla gur</span>
<lb n="1709"/><span>fúithi féin a bhíodar ag gairí.  Chuimhnigheas ar Shile</span>
<lb n="1710"/><span>bheag nuair a chonac conus mar a dhein Mac Ui Dhómh-</span>
<lb n="1711"/><span>naill bula dall de'n Speaker i bhfeis na Sacsan.</span>
<lb n="1712"/><span>Chuir an sgéal a lán smaointe am' aigne.  Nách deas</span>
<lb n="1713"/><span>an sórd ruda, a Dhonchadh, Speaker gan chainnt!  Nár</span>
<lb n="1714"/><span>dhóich leat gur cheart don Speaker bheith ábalta ar</span>
<lb n="1715"/><span>chainnt a dhéanamh le gach feisire sa teangain is fearr</span>
<lb n="1716"/><span>a thuigfadh, nú do labharfadh, an feisire féin.  Cad é</span>
<lb n="1717"/><span>mar obair fear do thoghadh chun na cainnte do riarú</span>
<lb n="1718"/><span>agus gan eólus aige ar an gcainnt!  Ach tá sean</span>
<lb n="1719"/><span>thaithighe againne anso i n-Éirinn ar an sórd san oibre.</span>
<lb n="1720"/><span>Na daoine is lugha eólus ar Éirinn ná ar gnó na</span>
<lb n="1721"/><span>h-Éireann isiad a curtar chughainn anall anso ó Shasana</span>
<lb n="1722"/><span>chun na h-oibre ná tuigid siad do dhéanamh.  An aon</span>
<lb n="1723"/><span>iongna go bhfuil an obair dhá lot riamh!  Dá mb' í</span>
<lb n="1724"/><span>an obair seo atá ar siubhal í le tamal idir thineón-</span>
<lb n="1725"/><span>taithibh agus máighistirí talmhan i n-Éirinn tá an bárthan</span>
<lb n="1726"/><span>céadna uirthi.  Caithtear an cíos a cheapadh le meas</span>
<lb n="1727"/><span>agus le moladh meastóirí.  Cé h-iad a dheinean an</span>
<lb n="1728"/><span>cíos do shocarú?  Daoine ná h-aithneóchadh droch-</span>
<lb n="1729"/><span>thalamh ó thalam fhóghanta.  Daoine ná h-aithneóchadh</span>
<lb n="1730"/><span>neóinín ó bhileóig slánluis!  Daoine ná h-aithneóchadh</span>
<lb n="1731"/><span>feóchadán ó ghas raithinighe!</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>Donchadh: Tá píoparnach ag an Ruiséalach dhá chur</span>
<lb n="1734"/><span>'n-a gcluasaibh do chuid acu.</span></p>
<lb n="1735"/>
<lb n="1736"/><p><span>Tadhg: Ba mhithid do dhuine éigin go mbeadh ciall</span>
<lb n="1737"/><span>éigin aige labhairt.  Tá an Ruiséalach go maith.  Tá</span>
<lb n="1738"/><span>an breitheamhntas go maith aige agus tá cothrom na</span>
<lb n="1739"/><span>cainnte go maith aige.  Tá súil agam go n-éistfar</span>
<lb n="1740"/><span>leis.</span></p>
<lb n="1741"/>
<lb n="1742"/><p><span>Donchadh: Ní fheadar, a Thaidhg, an bhfuil aon tsúil go</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1743"/><p><span>luighfidh an Speaker ar Ghaedhluinn d'fhoghluim.  Is</span>
<lb n="1744"/><span>ceatach an obair dó bheith 'n-a shuidhe ansúd gan focal</span>
<lb n="1745"/><span>'n-a phluc nuair labharfidh Mac Ui Dhómhnaill cainnt na</span>
<lb n="1746"/><span>h-Éireann airís leis.  Is leamh an gnó dhó má bí-</span>
<lb n="1747"/><span>tear ag déanamh bula dall de os cómhair feise na</span>
<lb n="1748"/><span>Sacsan!</span></p>
<lb n="1749"/>
<lb n="1750"/><p><span>Tadhg: Do dhuine gan náire is usa a ghnó dhéanamh.</span>
<lb n="1751"/><span>Tá an leathar ró ríghin ar an - , agus ar an gcuid</span>
<lb n="1752"/><span>eile d' fheisiríbh na Sacsan.  Ní féidir náire chur</span>
<lb n="1753"/><span>ortha.  Ach isé mo thuairim láidir go bhfuil cuid</span>
<lb n="1754"/><span>d fheisiríbh na h-Éireann a ghearrfidh an leathar acu</span>
<lb n="1755"/><span>feasta dá ríghne é.  Chím go bhfuil buidhean d'fheis-</span>
<lb n="1756"/><span>iríbh na h-Éireann ceapaithe cheana féin chun feuchaint</span>
<lb n="1757"/><span>i ndiaidh na sgol so gan sgoluigheacht atá againn.  B'</span>
<lb n="1758"/><span>fhéidir anois go mbeadh duainéis agus buaireamh</span>
<lb n="1759"/><span>aigne ar na bodachaibh seo gan eólus atá suidhte i</span>
<lb n="1760"/><span>mB'l'áth Cliath chum bheith ag gabháil de chosaibh i n-ár</span>
<lb n="1761"/><span>n-oideachas!  Do réir gach dlighe nádúir is ag athair</span>
<lb n="1762"/><span>clainne atá oideachas do thoghadh agus do cheapadh</span>
<lb n="1763"/><span>d-á chlainn féin.  Agus sid iad na preabairí dúra do-</span>
<lb n="1764"/><span>eóluis seo i mB'l'áth Cliath ag ceapadh oideachais d'ár</span>
<lb n="1765"/><span>gclainn-ne!  Níor tugadh caoi dhúinn ar an mBórd</span>
<lb n="1766"/><span>do thoghadh ná ar an oideachas do thoghadh.  Do thoghadar</span>
<lb n="1767"/><span>iad féin!  D'fhág san Éire gan oideachas.  Tá nead</span>
<lb n="1768"/><span>cluthar i mB'l'áth Cliath ag na rógairí!  Ach ní deirim</span>
<lb n="1769"/><span>'ná gur gearr go ndéanfar an nead do sgartáil.</span>
<lb n="1770"/><span>Is mithid é.  "Is fada nár coruigheadh nead Sheáin!"</span></p>
<lb n="1771"/>
<lb n="1772"/><p><span>LEASTAR AN BHRÁTHAR.</span></p>
<lb n="1773"/>
<lb n="1774"/><p><span>Donchadh: Cad e an rud "Leastar an Bhráthar,"</span>
<lb n="1775"/><span>a Thaidhg?</span></p>
<lb n="1776"/>
<lb n="1777"/><p><span>Tadhg: Leastar a tugtí ar an bhfeircín ime a líontí</span>
<lb n="1778"/><span>i ndeire na bliana nuair a bhíodh an t-ím gann.  Bhíodh</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1779"/><p><span>an feircín abhfad dhá chruinniú agus ní bhíodh an t-ím</span>
<lb n="1780"/><span>ró mhaith ná ró chúmhrtha.  Do coimeádtí an t-uachtar</span>
<lb n="1781"/><span>go dtí go mbíodh sé géar go maith agus ansan do</span>
<lb n="1782"/><span>cuirtí sa mheadar é agus deintí an chuigean.  B'</span>
<lb n="1783"/><span>fhéidir go ndéanfí seacht gcuigne sar a mbeadh an</span>
<lb n="1784"/><span>feircín lán, agus bhíodh seacht saighseana ime ó bhara</span>
<lb n="1785"/><span>an fheircín go dtí a bhun, agus gan saghas acu ach saghas</span>
<lb n="1786"/><span>ba mheasa 'ná chéile.  Leastar a tugtí mar ainim ar</span>
<lb n="1787"/><span>an bhfeircín ime sin.</span></p>
<lb n="1788"/>
<lb n="1789"/><p><span>Bhí bráthair bocht ann, tá is dócha suas le céad</span>
<lb n="1790"/><span>blian ó shin, agus bhíodh sé ag siubhal roimis ag lorg</span>
<lb n="1791"/><span>a dhéarca.  Gheibheadh sé dorn mine i dtigh agus dorn</span>
<lb n="1792"/><span>plúir i dtigh agus go minic gheibheadh briola ime i dtigh.</span>
<lb n="1793"/><span>Chuireadh sé an briola ime i leithtaoibh go dtí go</span>
<lb n="1794"/><span>mbíodh oiread de'n ím aige agus a líonfadh feircín.</span>
<lb n="1795"/><span>Ansan do líonadh sé an feircín agus bheireadh sé leis</span>
<lb n="1796"/><span>é go Corcaigh agus dhíoladh sé é.  Bhí file éigin sa n-áit</span>
<lb n="1797"/><span>agus tháinig eud air chun an bhráthar agus dhein amhrán,</span>
<lb n="1798"/><span>nú aiste filidheachta, ag magadh fé 'n mbráthair agus</span>
<lb n="1799"/><span>fé n-a chuid ime agus ag áireamh gach datha fé leith</span>
<lb n="1800"/><span>agus gach baluith fé leith d'á raibh le fághail ar ím an</span>
<lb n="1801"/><span>leastair ó bharr go bun.  "Leastar an Bhráthar" a</span>
<lb n="1802"/><span>thug an file mar ainim ar an aiste filidheachta san.</span>
<lb n="1803"/><span>Bhí árd shult agus árd chaitheamh aimsire ar fuid na</span>
<lb n="1804"/><span>dútha ar feadh tamail mar gheall ar "Leastar an</span>
<lb n="1805"/><span>Bhráthar," agus fé dheire b' éigin do'n Bhráthair teiche</span>
<lb n="1806"/><span>leis féin.  Sheasóchadh duine dána troid ach ní fhéad-</span>
<lb n="1807"/><span>fadh aoinne magadh do sheasamh.  Cuirean an file</span>
<lb n="1808"/><span>Gaodhlach faobhar magaidh ar a chuid filidheachta agus</span>
<lb n="1809"/><span>gearran an faobhar san ó chroicean go cnámh agus ó</span>
<lb n="1810"/><span>chnámh go smior agus ó smior go smúsach.  Agus ní</span>
<lb n="1811"/><span>ag maolú a bhíon an faobhar san le h-aimsir ach ag dul</span>
<lb n="1812"/><span>i ngéire.</span></p>
<lb n="1813"/>
<lb n="1814"/><p><span>An lá déanach úd a bhíomair ag cainnt anso do</span>
<lb n="1815"/><span>chuireas-sa an School Reader so na sgol i gcompar-</span>
<lb n="1816"/><span>áid le "Leastar an Bhráthar."  Tá an chomparáid</span>
<lb n="1817"/><span>cruinn.  Feuch, sin ceann acu agat, leig do shúil</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1818"/><p><span>tríd.  Feuch, ní'l ann ar fad ach cúpla céad leathnach,</span>
<lb n="1819"/><span>agus tá deich mblúire agus dachad cainnte ann!</span>
<lb n="1820"/><span>Ní'l aon dá bhlúire cainnte acu san ná tráchtan ar nídh</span>
<lb n="1821"/><span>fé leith.  Ní'l aon bhaint i n-aon chor ag aon bhlúire</span>
<lb n="1822"/><span>acu le h-aon bhlúire eile acu.  Táid siad chómh fada</span>
<lb n="1823"/><span>ó chéile agus 'tá Cléire agus Corcaigh.  Rud is measa</span>
<lb n="1824"/><span>'ná san féin, ní'l tosach ná deire, tosnú ná críochnú,</span>
<lb n="1825"/><span>ar aon bhlúire cainnte acu.  Ní'l i ngach blúire bheag</span>
<lb n="1826"/><span>acu ach smut beag amach a' lár úghdair éigin, agus gan</span>
<lb n="1827"/><span>aon phioc eóluis dhá thabhairt ar cad a bhí i n-aigne an</span>
<lb n="1828"/><span>úghdair.  Cad é an tairbhe do leanbh na smuta beaga</span>
<lb n="1829"/><span>cainnte sin do léighe!  Ní féidir do 'n leanbh ciall an</span>
<lb n="1830"/><span>úghdair d'fhághail.  Ní fhéadfadh an t-úghdar féin a</span>
<lb n="1831"/><span>chiall do chur sa smut beag san.  Ní féidir an smut</span>
<lb n="1832"/><span>beag san do thuisgint gan feuchaint ar chainnt an</span>
<lb n="1833"/><span>úghdair roimis an smut beag san agus 'n-a dhiaidh.</span>
<lb n="1834"/><span>Is minic nách foláir cuid mhór de leabhar an úghdair</span>
<lb n="1835"/><span>do léighe sar ar féidir an smut beag a thuisgint i</span>
<lb n="1836"/><span>gceart.  Cad tá ag an leanbh le déanamh!  Isé an</span>
<lb n="1837"/><span>smut cainnte sin a cheacht indiu.  Ní thugan an smut</span>
<lb n="1838"/><span>cainnte sin aon leus eóluis dó.  Beidh smut eile</span>
<lb n="1839"/><span>amáireach aige, ná bainean i n-aon chor leis an smut so.</span>
<lb n="1840"/><span>Fágfar chómh dall amáireach é agus do fágadh indiu é.</span>
<lb n="1841"/><span>Mar sin dó go dtí go mbeidh an leabhar críochnuighthe</span>
<lb n="1842"/><span>aige.  Sin mar atá a n-aimsir caithte ag aos óg na</span>
<lb n="1843"/><span>h-Éirean ar na sgolaibh seo le trí fichid blian!  Siné</span>
<lb n="1844"/><span>an School Reader agat!  Nách beag an iongna a</span>
<lb n="1845"/><span>n-aigne agus a n-inntinn a bheith fuar folamh ag an</span>
<lb n="1846"/><span>muinntir a chaith tosach a saoghal ag dul ar na sgoil-</span>
<lb n="1847"/><span>eanaibh sin!  Nách beag an iongna, nuair a chuaidh</span>
<lb n="1848"/><span>daoine bochta, a dalladh ar an gcuma san, amach</span>
<lb n="1849"/><span>go dúthaíbh iasachta ag tuilleamh a mbeatha, go</span>
<lb n="1850"/><span>ndubhradh leó láithreach, "No Irish need apply!"  Ní</span>
<lb n="1851"/><span>fhéadfadh inntileacht an duine leabhar a chumadh</span>
<lb n="1852"/><span>níos díobhálaighe 'ná School Reader, mar atáid siad</span>
<lb n="1853"/><span>againn.</span>
<lb n="1854"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1855"/><p><span>IOMRASGÁIL.</span></p>
<lb n="1856"/>
<lb n="1857"/><p><span>Donchadh: A Thaidhg airiú, an bhfeacaís tuairisg na</span>
<lb n="1858"/><span>h-iomrasgála úd a bhí thall i seómra feise na Sacsan</span>
<lb n="1859"/><span>an oidhche fé dheire?</span></p>
<lb n="1860"/>
<lb n="1861"/><p><span>Tadhg: Am briathar go bhfeaca, a Dhonchadh, agus gur</span>
<lb n="1862"/><span>bhain sé gáirí asam.</span></p>
<lb n="1863"/>
<lb n="1864"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, do shíleas-sa gur b'</span>
<lb n="1865"/><span>amhlaidh a chuirfadh sé fearg ort!</span></p>
<lb n="1866"/>
<lb n="1867"/><p><span>Tadhg: Cad a bhí ann chun feirge chur orm?</span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>Donchadh: Sdó bhí a leithéid sin d' fhearg ort nuair a</span>
<lb n="1870"/><span>bhí lucht feise na h-Éireann ag búithrigh i mB'l'áth Cliath,</span>
<lb n="1871"/><span>cheapas nár bhfios cad í an fhearg a bheadh ort nuair a</span>
<lb n="1872"/><span>chífá iad ag iomrasgáil thall i bhfeis na Sacsan.</span></p>
<lb n="1873"/>
<lb n="1874"/><p><span>Tadhg: Ní mar a chéile an dá sgéal i n-aon chor, a</span>
<lb n="1875"/><span>mhic ó.  Idir cháirdibh iseadh bhí an t-imreas i mB'l'áth</span>
<lb n="1876"/><span>Cliath.  Ní féidir liom foidhneamh le mioscais idir</span>
<lb n="1877"/><span>cháirdhibh.  Go mór mór nuair a chuirean an mhioscais</span>
<lb n="1878"/><span>sinn féin ag tarcaisniú a chéile agus ag aithisiú a</span>
<lb n="1879"/><span>chéile agus ár namhaid ag stealadh-mhagadh fúinn.  Do</span>
<lb n="1880"/><span>bhain gnó Bh'l'áth Cliath ó'n stuaim ba cheart a bheith i</span>
<lb n="1881"/><span>gcómhthionól agus i gcómhairle ár lucht feise.</span></p>
<lb n="1882"/>
<lb n="1883"/><p><span>Donchadh: Agus nár bhain an iomrascáil úd ó'n</span>
<lb n="1884"/><span>stuaim ba cheart a bheith i bhfeis na Sacsan?</span></p>
<lb n="1885"/>
<lb n="1886"/><p><span>Tadhg: Do bhain go díreach, agus siné chuir ag gáirí</span>
<lb n="1887"/><span>mé.  Tá a fhios agam, agus tá a fhios agat-sa leis,</span>
<lb n="1888"/><span>ná fuil aon nídh ar bith is mó ag muinntir Shasana 'ná</span>
<lb n="1889"/><span>an stuaim sin a bhíon, dar leo, i seómra na feise acu.</span>
<lb n="1890"/><span>"The dignity of the House" a thugaid siad air.  Is</span>
<lb n="1891"/><span>dóich liom gur mó acu an stuaim 'ná an gnó agus 'ná</span>
<lb n="1892"/><span>an dualgas a chuir na tuatha ortha nuair a toghadh iad.</span>
<lb n="1893"/><span>Deintear droch-dhlighthe, curtar an dubh 'n-a gheal ar</span>
<lb n="1894"/><span>dhaoinibh, tosnuightear cogadh a chosnóchaidh na céadta</span>
<lb n="1895"/><span>míle púnt agus a mharbhóchaidh na céadta mílte fear,</span>
<lb n="1896"/><span>fuilingeóchaid muinntir Shasana é go léir ach gan</span>
<lb n="1897"/><span>stuaim na feise do lot!  Ní'l de dhia-beag acu ach</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1898"/><p><span>an stuaim sin.  Tá oread urama acu do'n stuaim</span>
<lb n="1899"/><span>sin agus bhíodh ag muinntir na h-Éigipte fadó do</span>
<lb n="1900"/><span>sna cait.</span></p>
<lb n="1901"/>
<lb n="1902"/><p><span>Donchadh: Aililiú! Airiú cad é an saghas urama a</span>
<lb n="1903"/><span>bhí acu do sna cait!</span></p>
<lb n="1904"/>
<lb n="1905"/><p><span>Tadhg: D' adhraidís na cait.</span></p>
<lb n="1906"/>
<lb n="1907"/><p><span>Donchadh: Ach aidhe! Is minic airigheas rud ait go</span>
<lb n="1908"/><span>leór ag náisiúnaibh dalla dhá adhradh ach do bhuaidh</span>
<lb n="1909"/><span>adhradh an chait ar ar airigheas riamh fós!</span></p>
<lb n="1910"/>
<lb n="1911"/><p><span>Tadhg! Dob adhradh teinn do mhuinntir na h-Éigipte</span>
<lb n="1912"/><span>é, ar ócáid áirighthe.  Bhí namhaid mór ag cur cogaidh</span>
<lb n="1913"/><span>ortha uair.  D' airigh an namhaid an uraim go léir</span>
<lb n="1914"/><span>a bheith acu do'n chat.  Chuir sé teachtairí mórthímpal</span>
<lb n="1915"/><span>na dútha agus bhailigh sé na mílte cat.  Díreach nuair</span>
<lb n="1916"/><span>a bhí an dá shluagh ag tabhairt aghaidh ar a chéile chun</span>
<lb n="1917"/><span>catha, do sgaoil an namhaid amach na cait.  Chómh luath</span>
<lb n="1918"/><span>agus chonaic na h-Éigipteacha bochta na slóighte cat</span>
<lb n="1919"/><span>chaitheadar iad féin ar a nglúinibh.  Do rith an</span>
<lb n="1920"/><span>namhaid isteach 'n-a measg láithreach ag déanamh éirligh</span>
<lb n="1921"/><span>ortha.  Do rug an namhaid buadh tré bhithinn na gcat.</span></p>
<lb n="1922"/>
<lb n="1923"/><p><span>Donchadh: Ó mhaise, a Thaidhg, ní'l aon teóra leat!</span></p>
<lb n="1924"/>
<lb n="1925"/><p><span>Tadhg! Is fíor dhom é!  Ach níor adhar aon</span>
<lb n="1926"/><span>Éigipteach riamh an cat is fearr a bhí aige leath chómh</span>
<lb n="1927"/><span>dúrthachtach agus d' adhran an Sasanach an stuaim</span>
<lb n="1928"/><span>seo atá 'n-a cheann aige i dtaobh seómra na feise.</span>
<lb n="1929"/><span>Mheasas go sgoilfadh orm ag gáirí nuair a chonac</span>
<lb n="1930"/><span>conus mar a ghaibh fir na h-Éireann de chosaibh sa</span>
<lb n="1931"/><span>stuaim, conus mar a dheineadar cimil-a-mháilín de'n</span>
<lb n="1932"/><span>stuam, leis an iomrasgáil!  Ó cad é an seirbhthean</span>
<lb n="1933"/><span>agus an canncar agus an fhearg agus an diombádh</span>
<lb n="1934"/><span>a bhí ar fheisiríbh stuamdha Shasana nuair a bhíodar</span>
<lb n="1935"/><span>ag feuchaint ar an spórt.  Ba bhreágh liom-sa bheith</span>
<lb n="1936"/><span>ag feuchaint ortha-san!  "Dignity!" dar leó.  Mór-</span>
<lb n="1937"/><span>chúis!  Ceithearnamhalacht!  Bodachas Sheáin Bhuidhe!</span>
<lb n="1938"/><span>Agus triúr nú ceathrar de bhuachaillíbh na h-Eireann</span>
<lb n="1939"/><span>ag gabháil de chosaibh sa "Dignity!"  Rógaire fill,</span>
<lb n="1940"/><span>a Dhonchadh, iseadh an "Dignity" sin.  Tá sé 'ghár</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1941"/><p><span>gcreachadh le costas, agus ansan ní leómhfimíd</span>
<lb n="1942"/><span>gearán a dhéanamh sar a ndéanfimís masla ar an</span>
<lb n="1943"/><span>"Dignity!"  Ní fheacaís aon rud riamh, a Dhonchadh,</span>
<lb n="1944"/><span>is fearr a mhúinean ciall do'n "Dignity" sin 'ná</span>
<lb n="1945"/><span>stathadh maith a bhaint as a shróin!</span></p>
<lb n="1946"/>
<lb n="1947"/><p><span>SULT AG DUL I BPUTÓGAIBH.</span></p>
<lb n="1948"/>
<lb n="1949"/><p><span>Donchadh: Ní fheacaís riamh, a Thaidhg, ach an chaismirt</span>
<lb n="1950"/><span>atá ar siubhal i dtaobh na h-iomrasgála úd a dhein Fir</span>
<lb n="1951"/><span>Éireann thall i bhfeis na Sacsan.  Déarfadh duine</span>
<lb n="1952"/><span>leat.  "Ach! ní'l fasg ag fearaibh óga na h-Éireann!</span>
<lb n="1953"/><span>Tá náire shaoghalta tabhartha acu dhúinn!  Ní fheadair</span>
<lb n="1954"/><span>aoinne acu conus é féin d'iompar imeasg daoine</span>
<lb n="1955"/><span>galánta.  Ní bheidh aon mheas go deó airís ar Fhearaibh</span>
<lb n="1956"/><span>Éireann i bhfeis na Sacsan!"  Ansan déarfidh duine</span>
<lb n="1957"/><span>eile leat; "Mo ghraidhn croidhe iad!  Isiad a dhein</span>
<lb n="1958"/><span>an ceart agus níor dheineadar aon dá leath dhe.</span>
<lb n="1959"/><span>Bhaineadar an mhóráil go beacht de'n Dignity.  Feasta,</span>
<lb n="1960"/><span>nuair a bheidh feisire dhá thoghadh ó aon tuath de thuathaibh</span>
<lb n="1961"/><span>Éireann chun dul anonn agus gnó na h-Éireann a</span>
<lb n="1962"/><span>dhéanamh i bhfeis na Sacsan, pé tréithe maithe eile a</span>
<lb n="1963"/><span>bheidh ann ní foláir dó bheith go maith chun na h-iom-</span>
<lb n="1964"/><span>rasgála.  Ansan nuair a bheidh an phléidh ar siubhal</span>
<lb n="1965"/><span>thall agus nuair a bheidh ceart na h-Éireann aige 'á</span>
<lb n="1966"/><span>chosnamh, má bhíon preabaire acu nách mian leis éis-</span>
<lb n="1967"/><span>teacht leis an bhfírinne, ní bheidh ag an Éireannach ach a</span>
<lb n="1968"/><span>rádh leis go dána, "Raghaidh mé cor iomrasgalá leat</span>
<lb n="1969"/><span>ar lár an tseómra!"  "Is amhlaidh mar atá an sgéal</span>
<lb n="1970"/><span>agam eatartha, a Thaidhg, ní fheadar i gceart cé 'cu</span>
<lb n="1971"/><span>is ceart d' Fhearaibh Éireann uraim a thabhairt do'n</span>
<lb n="1972"/><span>Dignity nú tarcaisne thabhairt dó.  Ní maith liom</span>
<lb n="1973"/><span>feisirí Shasana bheith ag magadh fé Fhearaibh Éireann</span>
<lb n="1974"/><span>agus boicíní na h-Éireann anso sa bhaile againn a</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1975"/><p><span>bheith ag déanamh an mhagaidh chéadna, ag aithris ar</span>
<lb n="1976"/><span>mhuinntir Shasana.  Sa n-am gcéadna is breágh liom</span>
<lb n="1977"/><span>ár mbuachaillí bheith go maith sa n-iomrasgáil.  Ní</span>
<lb n="1978"/><span>fheadar cad is maith dhom a rádh idir an dá thaobh.</span></p>
<lb n="1979"/>
<lb n="1980"/><p><span>Tadhg: An chéad phuínte 'ná cheile dhe, a Dhonchadh, ná</span>
<lb n="1981"/><span>cuir suim ar bith i n-aon fhocal a thiocfidh amach a' beul</span>
<lb n="1982"/><span>aoinne de bhoicíníbh na h-Éireann!  Ní'l sprealairíní</span>
<lb n="1983"/><span>ar an dtalamh so is críochnuighthe 'ná boicíní na</span>
<lb n="1984"/><span>h-Éireann.  Is dócha ná fuil aon tír sa domhan gan</span>
<lb n="1985"/><span>sprealairíní le fághail inti.  Ach do chuirfinn geall</span>
<lb n="1986"/><span>le h-aon fhear beó, dá ráineóchadh iomarbhádh amáireach</span>
<lb n="1987"/><span>idir thíorthaibh an domhain, féachaint cá mbeadh an</span>
<lb n="1988"/><span>sprealairín ba mhó le fághail go mbéarfadh boicín</span>
<lb n="1989"/><span>ó Éirinn an buadh leis!  Is sean fhocal é gur b' olc</span>
<lb n="1990"/><span>an t-eun a shailighean a nead féin.  Ní'l eun beó is</span>
<lb n="1991"/><span>fearr chun an gnímh sin 'ná boicín ó Éirinn.  Ná cuir-</span>
<lb n="1992"/><span>se blúire suime 'n-a chainnt; ach so amháin; má deir sé</span>
<lb n="1993"/><span>leat go bhfuil lár an lae ann creid at' aigne gur b'é</span>
<lb n="1994"/><span>lár na h-oidhche atá ann - mara bhfeicir féin an ghrian.</span></p>
<lb n="1995"/>
<lb n="1996"/><p><span>Ach i dtaobh mhuinntir Shasana agus an iomrasgáil</span>
<lb n="1997"/><span>agus an Dignity, 'neósfad sgéal beag duit.  Bhí</span>
<lb n="1998"/><span>duine uasal i n-Éirinn fadó agus bhí sé saidhbhir,</span>
<lb n="1999"/><span>acfuinneach, neamhspleádhach, tamal d'á shaoghal.  Bhíodh</span>
<lb n="2000"/><span>uaisle na cómharsanachta ar dínnéar aige go minic.</span>
<lb n="2001"/><span>D'ithidís an bia agus d'ólaidís an deoch agus bhídís</span>
<lb n="2002"/><span>ana shultmhar ana ghealgháiriteach leis an bhfear a thugadh</span>
<lb n="2003"/><span>dóibh an bia agus an deoch.  Bhíodh sórd amadáin</span>
<lb n="2004"/><span>ag teacht chun an tighe.  Chíodh sé an tabhairt amach agus</span>
<lb n="2005"/><span>chíodh sé an sult.  Bhí amhras éigin aige gur mhó an</span>
<lb n="2006"/><span>grádh a bhíodh ag an gcuideachtain do'n chóir mhaith 'ná</span>
<lb n="2007"/><span>do'n fhear a thugadh an chóir mhaith uaidh dóibh.  Cheap</span>
<lb n="2008"/><span>sé gur bh' í an chóir fé ndeár an sult.  Isé rud a</span>
<lb n="2009"/><span>deireadh sé leó 'ná:-</span></p>
<lb n="2010"/>
<lb n="2011"/><p><span>"Sult ag dul i bputógaibh!"</span></p>
<lb n="2012"/>
<lb n="2013"/><p><span>Siné díreach an údhalta ag muinntir Shasana agus</span>
<lb n="2014"/><span>a gcuid Dignity.  Tá sochar na n-Éireann acu dhá</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2015"/><p><span>bhreith leó, agus é acu dhá bhreith leó le Dignity.  Is</span>
<lb n="2016"/><span>beag an iongna meas mór acu ar an Dignity.  Is beag</span>
<lb n="2017"/><span>an iongna fearg ortha nuair a tugtar aon mhasla</span>
<lb n="2018"/><span>do'n Dignity.  Ach go deimhin isé rud é 'ná:-</span></p>
<lb n="2019"/>
<lb n="2020"/><p><span>Dignity ag dul i bputógaibh; nú</span>
<lb n="2021"/><span>Dignity ag dul i bpócaíbh.</span></p>
<lb n="2022"/>
<lb n="2023"/><p><span>"CHUIR FEAR NA LUAITHE FEAR NA CRUAICHE</span>
<lb n="2024"/><span>AMACH."</span></p>
<lb n="2025"/>
<lb n="2026"/><p><span>Tadhg: Bhí fear saidhbhir ann.  Bhí talamh agus stoc</span>
<lb n="2027"/><span>agus airgead agus ór agus ollmhaitheas aige.  Bhí</span>
<lb n="2028"/><span>dritháir aige a measadh bheith 'n-a leath-amadán.  B'é</span>
<lb n="2029"/><span>an dritháir an t-oighre ceart ach do deineadh an eugcóir</span>
<lb n="2030"/><span>air.  Nuair a tuigeadh ná raibh ann ach leath-amadán do</span>
<lb n="2031"/><span>fágadh sa chúinne é agus níor cuireadh de chúram air ach</span>
<lb n="2032"/><span>bheith ag cur na luaithe amach.  Bhíodh ól agus imirt agus</span>
<lb n="2033"/><span>rabairne sa tigh agus mórán substainte ag dul amú</span>
<lb n="2034"/><span>ann.  Chrom fear na luaithe ar bheith ag cur an bhásta</span>
<lb n="2035"/><span>chun suime.  Ba ghearr go raibh sparán aige a gan</span>
<lb n="2036"/><span>fhios do'n tsaoghal.  Ba ghearr go raibh easba airgid ar</span>
<lb n="2037"/><span>fhear an tighe.  Cheannuigh an t-amadán uaidh bó anois</span>
<lb n="2038"/><span>agus bó airís, páirc anois agus páirc airís.  Fé dheire</span>
<lb n="2039"/><span>ba leis an amadán an áit go léir.  Ansan do tuigeadh</span>
<lb n="2040"/><span>go h-áluinn gur bh'amadán ana chiallmhar é, agus</span>
<lb n="2041"/><span>dubhairt na daoine a chonaic an sgéal - "Chuir fear</span>
<lb n="2042"/><span>na luaithe fear na cruaiche amach!"</span></p>
<lb n="2043"/>
<lb n="2044"/><p><span>Tá ag dul amú uainn anso i n-Éirinn, a Dhonchadh,</span>
<lb n="2045"/><span>oiread saidhbhris agus do dhéanfadh, dá gcuirtí chun</span>
<lb n="2046"/><span>suime é, an t-oileán so ná h-Éireann do cheannach</span>
<lb n="2047"/><span>amach, do chorp ceart, i n-aon deich mbliana fichid</span>
<lb n="2048"/><span>amháin!</span>
<lb n="2049"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2050"/><p><span>Donchadh: Aililiú!  Conus fhéadfadh saidhbhreas bheith</span>
<lb n="2051"/><span>ag dul amú uainn agus an uile dhuine 'ghá rádh go</span>
<lb n="2052"/><span>bhfuilimíd féin ag dul 'on ghorta!</span></p>
<lb n="2053"/>
<lb n="2054"/><p><span>Tadhg: Léigh an Leader, a Dhonchadh, agus dein macht-</span>
<lb n="2055"/><span>namh air, agus taisbeánfidh sé dhuit conus is féidir</span>
<lb n="2056"/><span>duine bheith gan bhia gan éadach agus idir bhia agus</span>
<lb n="2057"/><span>éadach ag dul amú uaidh.</span></p>
<lb n="2058"/>
<lb n="2059"/><p><span>Má ghlacaid muinntir na h-Éireann dáríribh an</span>
<lb n="2060"/><span>chomhairle seo atá ag an Leader dhá thabhairt dóibh,</span>
<lb n="2061"/><span>chífir-se agus mise go "gcuirfidh fear na luaithe fear</span>
<lb n="2062"/><span>na cruaiche amach," gan cabhair ó chogadh.</span></p>
<lb n="2063"/>
<lb n="2064"/><p><span>FEAR NA LUAITHE AGUS FEAR NA CRUAICHE.</span></p>
<lb n="2065"/>
<lb n="2066"/><p><span>Donchadh: Feuch, a Thaidhg.  An áit ná bhíon ann ach</span>
<lb n="2067"/><span>an dealbhas ní fachtar as ach an dealbhas.</span></p>
<lb n="2068"/>
<lb n="2069"/><p><span>Tadhg: Cad dó go bhfuilir 'ghá thagairt sin, a</span>
<lb n="2070"/><span>Dhonchadh?</span></p>
<lb n="2071"/>
<lb n="2072"/><p><span>Donchadh: Dubhraís-se gur chuir fear na luaithe</span>
<lb n="2073"/><span>fear na cruaiche amach, agus gur bh'é cuma 'n-ar dhein</span>
<lb n="2074"/><span>sé é 'ná le bheith coitchianta ag faire ar na neithibh a</span>
<lb n="2075"/><span>bhíodh ag dul amú agus 'ghá gcnósach agus 'ghá gcur</span>
<lb n="2076"/><span>chun suime go dtí go raibh sparán aige.  Cad a bheadh</span>
<lb n="2077"/><span>ag fear na luaithe le déanamh dá mba rud é go mbeadh</span>
<lb n="2078"/><span>an teaghlach ró dhealbh agus ná beadh aon nídh ag dul</span>
<lb n="2079"/><span>amú ann?</span></p>
<lb n="2080"/>
<lb n="2081"/><p><span>Tadhg: Ní'l agam le déanamh, a Dhonchadh, ach a fhiaf-</span>
<lb n="2082"/><span>raighe airís díot cad dó go bhfuilir 'ghá thagairt sin.</span></p>
<lb n="2083"/>
<lb n="2084"/><p><span>Donchadh: Táim 'ghá thagairt do'n nídh chéadna</span>
<lb n="2085"/><span>díreach d'ár dheinis-se an sean-fhocal do thagairt.</span>
<lb n="2086"/><span>Chuiris muinntir na h-Éireann agus comhacht Sacsan</span>
<lb n="2087"/><span>sa n-oileán so i gcomparáid le fear na luaithe agus</span>
<lb n="2088"/><span>fear na cruaiche sa tsean-fhocal.  Ní mheasaim-se</span>
<lb n="2089"/><span>go bhfuil an chomparáid cruinn.</span>
<lb n="2090"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2091"/><p><span>Tadhg: Ca bhfuil an t-easnamh ar an gcruinneas?</span></p>
<lb n="2092"/>
<lb n="2093"/><p><span>Donchadh: Teaghlach flúirseach dob eadh teaghlach fir</span>
<lb n="2094"/><span>na cruaiche úd.  Bhí neithe ag dul amú sa teaghlach</span>
<lb n="2095"/><span>mar bhíodar ann le dul amú.  Áit ró dhealbh iseadh</span>
<lb n="2096"/><span>Éire.  Ní'l cothú a daoine inti, ní áirighim aon rud a</span>
<lb n="2097"/><span>bheith ag dul amú inti.  Is fada bheadh fear na luaithe</span>
<lb n="2098"/><span>i n-Éirinn ag faire ar an mbrúscar sar a mbeadh</span>
<lb n="2099"/><span>puinn sa sparán aige!</span></p>
<lb n="2100"/>
<lb n="2101"/><p><span>Tadhg: Siné díreach, a Dhonchadh, an seana dhearmhad</span>
<lb n="2102"/><span>atá againn go léir dhá dhéanamh riamh!  Tá Éire dealbh.</span>
<lb n="2103"/><span>Ach cad é an chúis go bhfuil sí dealbh?  An bhfuil a</span>
<lb n="2104"/><span>fhios agat, a Dhonchadh, cad é an t-airgead a díoltar</span>
<lb n="2105"/><span>a' h-ólachán i n-Éirinn i n-aghaidh na bliana?</span></p>
<lb n="2106"/>
<lb n="2107"/><p><span>Donchadh: "Is milis dhá ól é agus is searbh dhá dhíol</span>
<lb n="2108"/><span>é"; andaigh ní fheadar, a Thaidhg.  Is dócha go bhfuil</span>
<lb n="2109"/><span>pingin dheas ann.</span></p>
<lb n="2110"/>
<lb n="2111"/><p><span>Tadhg: Tá trí míle dhéag de mhíltibh púnt airgid dhá</span>
<lb n="2112"/><span>dhíol a' h-ólachán i n-Éirinn, a Dhonchadh, an uile bhliain</span>
<lb n="2113"/><span>d'á n-eirighean uirthi!  Beartuigh at' aigne, a Dhonchadh,</span>
<lb n="2114"/><span>cad é an cómhreamh atá sa méid sin airgid.  Is mór</span>
<lb n="2115"/><span>an t-airgead míle púnt.  Is mór an t-airgead deich</span>
<lb n="2116"/><span>míle púnt.  Is ar éigin fhéadfá a bheartú at' aigne</span>
<lb n="2117"/><span>cad í an chruach óir a bheadh agat i ndeich céad míle</span>
<lb n="2118"/><span>púnt.  Tá breis agus trí cruacha déag óir de'n tsórd</span>
<lb n="2119"/><span>san ag imtheacht uainn an uile bhliain agus gan de</span>
<lb n="2120"/><span>thoradh ná de thairbhe againn as an saidhbhreas san go</span>
<lb n="2121"/><span>léir ach ár mbolg do líonadh, agus ní le bia foláin é</span>
<lb n="2122"/><span>ach le droch-dhigh!</span></p>
<lb n="2123"/>
<lb n="2124"/><p><span>Donchadh: Ail-il-iú!  Cad as go dtagan an t-ór</span>
<lb n="2125"/><span>go léir!</span></p>
<lb n="2126"/>
<lb n="2127"/><p><span>Tadhg : Tagan sé lom díreach ainíos a' talamh na</span>
<lb n="2128"/><span>h-Éireann.  Isé talamh na h-Eireann an talamh is</span>
<lb n="2129"/><span>torthamhala sa domhan dá bhfaghadh sé ceart.  Dubh-</span>
<lb n="2130"/><span>raís ná raibh aon nídh ag dul amú i n-Éirinn.  Ca</span>
<lb n="2131"/><span>bhfuil na trí cruacha déag óir sin ag dul gach bliain?</span>
<lb n="2132"/><span>Nách amú atáid siad ag dul?  Dá gcuireadh fear na</span>
<lb n="2133"/><span>luaithe, i n-Éirinn, a shúil ortha agus iad do chasadh</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2134"/><p><span>chuige agus do choimeád, ba ghearr go mbeadh sparán</span>
<lb n="2135"/><span>teann aige!  Ba chirte agus ba chiallmhaire dhó a shúil</span>
<lb n="2136"/><span>do chur ar an ollmhaitheas go léir sin agus é chur chuige</span>
<lb n="2137"/><span>agus do choimeád 'ná bheith ag feuchaint suas ar an</span>
<lb n="2138"/><span>spéir agus meill air, feuchaint cathain a thiocfadh mór-</span>
<lb n="2139"/><span>shluagh aingeal anuas chun cómhacht Sacsan do dhíbirt</span>
<lb n="2140"/><span>a' h-Éirinn dó!  Is fada bheidh fear na cruaiche gan</span>
<lb n="2141"/><span>cur amach má 's anáirde sa spéir a bhíon a shúile ag</span>
<lb n="2142"/><span>fear na luaithe!</span></p>
<lb n="2143"/>
<lb n="2144"/><p><span>Donchadh: Am briathar, a Thaidhg, gur b' eagal liom go</span>
<lb n="2145"/><span>bhfuil codladh na h-oidhche bainte agat díom go ceann</span>
<lb n="2146"/><span>seachtmhaine!  Trí cruacha déag óir!  Agus deich</span>
<lb n="2147"/><span>céad míle púnt i ngach cruach díobh! - Agus é go léir</span>
<lb n="2148"/><span>léir ag imtheacht gan tuairisg, - ag imtheacht i n-aghaidh</span>
<lb n="2149"/><span>na bliana!  Is uathbhásach an cíos é!</span></p>
<lb n="2150"/>
<lb n="2151"/><p><span>Tadhg: 'Seadh, agus ní thagan bum ná báile ná pró-</span>
<lb n="2152"/><span>cadóir 'ghá iarraidh orainn!  Ní'l bac orainn an</span>
<lb n="2153"/><span>saidhbhreas san go léir do choimeád againn féin láith-</span>
<lb n="2154"/><span>reach má 's maith linn é!  Nách dall na daoine sinn!</span></p>
<lb n="2155"/>
<lb n="2156"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="2157"/>
<lb n="2158"/><p><span>Donchadh: Is mór an t-airgead atá in sna trí cruacha</span>
<lb n="2159"/><span>déag óir úd, a Thaidhg, agus is mór an truagh é bheith</span>
<lb n="2160"/><span>a' dul amú uainn.  Nách mór an iongna ná deintear</span>
<lb n="2161"/><span>aon iaracht ar ghreim a choimeád air.</span></p>
<lb n="2162"/>
<lb n="2163"/><p><span>Tadhg: Is minic a deineadh iaracht ar an ngreim sin</span>
<lb n="2164"/><span>a choimeád air, ach níor deineadh iaracht díobh nár theip.</span>
<lb n="2165"/><span>Chun an ghreama do choimeád ar an airgead ní raibh le</span>
<lb n="2166"/><span>déanamh ach stad de'n ól.  Dá stadadh daoine de'n</span>
<lb n="2167"/><span>ól d'fhanfadh an t-airgead acu.  Ba chóir gur shaor-</span>
<lb n="2168"/><span>áideach an leigheas é.  Deirtear gur "milis dhá ól é</span>
<lb n="2169"/><span>agus gur searbh 'á dhíol é."  Is mór an costas é.</span>
<lb n="2170"/><span>Isé atá ag fágáilt na h-Éireann chómh dealbh agus</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2171"/><p><span>atá sí.  Ach tá díobháil ann is measa go mór 'ná an</span>
<lb n="2172"/><span>costas féin.  Tá aigne agus inntleacht na ndaoine</span>
<lb n="2173"/><span>loitithe uaidh.  Tá éirim agus tiúsgal agus obair</span>
<lb n="2174"/><span>agus gnó agus imníomh curtha ar neamhnídh aige.  An</span>
<lb n="2175"/><span>t-é bhíon ag ól ní bhíon suim aige i n-obair ná i ngnó</span>
<lb n="2176"/><span>ná i dtiúsgal.  Bíon a chroidhe agus a aigne fuar</span>
<lb n="2177"/><span>failightheach.  Bíon sé leath a shaoghail ar meisge agus</span>
<lb n="2178"/><span>an leath eile ag cur an mheisge dhe.  Bíon a thigh gan</span>
<lb n="2179"/><span>cúmpórd, a chuid ag imtheacht ar bhásta, a chlann ar a</span>
<lb n="2180"/><span>dtoil féin ag imtheacht gan smacht gan stiúrú gan</span>
<lb n="2181"/><span>chómhairle.  Ní bhíon righe ná rath amuich ná i mbaile air.</span>
<lb n="2182"/><span>Dá mba ná beadh mar sin ach foth dhuine bheadh an sgéal</span>
<lb n="2183"/><span>olc go leór, ach ní mhothóchadh an náisiún go léir é,</span>
<lb n="2184"/><span>puinn.  Ach nuair atá againn ar an gcuma san oiread</span>
<lb n="2185"/><span>daoine agus a shloigean luadh trí milliún ndéag de'n</span>
<lb n="2186"/><span>ól ní féidir puinn de'n rath a bheith ar an náisiún.</span>
<lb n="2187"/><span>Tá a lán cainnte 'á dhéanamh ar dhroch-dhlighthibh agus</span>
<lb n="2188"/><span>ar dhroch bhainistighe Shasana i n-Éirinn.  Tá an chainnt</span>
<lb n="2189"/><span>go léir fíor, ach is mó an díobháil atá déanta dhúinn,</span>
<lb n="2190"/><span>agus dhá dhéanamh dúinn, ag ár gcuid ólacháin féin 'ná</span>
<lb n="2191"/><span>ar dhein dlighthe Shasana riamh dúinn.  Ní'l rud ar an</span>
<lb n="2192"/><span>dtalamh so is mó chuirean seirbhthean agus buile orm</span>
<lb n="2193"/><span>'ná bheith ag éisteacht le h-Éireannach ag spídiú ar dhroch-</span>
<lb n="2194"/><span>dhlighthibh Shasana agus é féin ar meisge!  Greadadh</span>
<lb n="2195"/><span>chuige!  An spreas!</span></p>
<lb n="2196"/>
<lb n="2197"/><p><span>Donchadh: Ach cogar, a Thaidhg.  Ar cheap aon duine</span>
<lb n="2198"/><span>riamh fós i n-a aigne a dhéanamh amach cad é an chúis</span>
<lb n="2199"/><span>go bhfuil an mí-ádh san ar mhuinntir na h-Éireann?</span>
<lb n="2200"/><span>Pé bog cruaidh é leigheas an uilc ní féidir an leigheas</span>
<lb n="2201"/><span>a dhéanamh go dtí go dtuigtear a chúis; go dtí go</span>
<lb n="2202"/><span>dtagtar ar bhun phréimh aige.</span></p>
<lb n="2203"/>
<lb n="2204"/><p><span>Tadhg: Is 'mó machtnamh atá déanta ar an sgéal, a</span>
<lb n="2205"/><span>Dhonchadh.  Tá níos mó 'ná aon phréamh amháin ar an</span>
<lb n="2206"/><span>olc.  Tá cuid acu a chítear agus cuid acu ná feic-</span>
<lb n="2207"/><span>tear choidhche.  Déarfidh duine leat: "Na droch-</span>
<lb n="2208"/><span>dhlighthe fé ndeár é.  Dá mbeadh déanamh ár ndlighthe</span>
<lb n="2209"/><span>againn féin ba ghearr go leighisfimís an t-olc."</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2210"/><p><span>Dearfidh duine eile leat: "An t-Éireannach féin fé</span>
<lb n="2211"/><span>ndeár é.  Tá an dúil chómh malluighthe sin sa n-ól</span>
<lb n="2212"/><span>aige gur cuma leis cad a dheinean bean ná clann ná</span>
<lb n="2213"/><span>cúram an fhaid a gheóbhaidh sé an deoch le slogadh."</span>
<lb n="2214"/><span>Ach feuch, a Dhonchadh.  Is dóich liom féin gur b' iad</span>
<lb n="2215"/><span>mná na h-Éireann is mó atá cionntach.</span></p>
<lb n="2216"/>
<lb n="2217"/><p><span>Donchadh: Aililiú a Thaidhg, na h-abair a leithéid!</span></p>
<lb n="2218"/>
<lb n="2219"/><p><span>Tadhg: Déarfad, a Dhonchadh, agus ní h-indiu ná</span>
<lb n="2220"/><span>indé chuimhnigheas ar dtúis air.  Ar airighis cad 'dubh-</span>
<lb n="2221"/><span>airt an bhean-chaointe fadó:</span></p>
<lb n="2222"/>
<lb n="2223"/><p><span>"Tá 'fhios agam-sa cad a ghoill ort!</span>
<lb n="2224"/><span>Fuacht an earraigh, tart an gheimhrigh,</span>
<lb n="2225"/><span>Bualadh 'n úird ar aghaidh na gaoithe,</span>
<lb n="2226"/><span>'S nuair thigteá abhaile gan cara mná-thighe</span>
<lb n="2227"/><span>rómhat."</span></p>
<lb n="2228"/>
<lb n="2229"/><p><span>Beidh fear ag obair i gcaitheamh an lae agus nuair</span>
<lb n="2230"/><span>a thiocfidh sé abhaile chífidh sé teinteán fuar roimis,</span>
<lb n="2231"/><span>agus bia gan ullmhú mar ba cheart.  Caithfidh sé an</span>
<lb n="2232"/><span>bia.  Goillfidh an bia ar a ghoile.  Beidh an bia sin</span>
<lb n="2233"/><span>'n-a stalca i lár a chléibh.  Ní foláir dó dul amach go</span>
<lb n="2234"/><span>tigh an tabhairne agus braon beag dighe fhághail chun</span>
<lb n="2235"/><span>an stalca san do bhogadh.  Mná tighe gan eolus, a</span>
<lb n="2236"/><span>Dhonchadh, isiad fé ndeár a lán de'n olc!</span></p>
<lb n="2237"/>
<lb n="2238"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="2239"/>
<lb n="2240"/><p><span>Donchadh: 'Sdó, a Thaidhg, measaim gur maith leat-sa</span>
<lb n="2241"/><span>a dhéanamh amach gur b' iad na mná-thighe is mó atá</span>
<lb n="2242"/><span>cionntach leis an ólachán so atá coitchianta dhá chur</span>
<lb n="2243"/><span>i n-ár leith i n-Éirinn.  Is trom an choir í sin le cur</span>
<lb n="2244"/><span>i leith ban na h-Éireann.  Agus feuch; ní'l aon aicme</span>
<lb n="2245"/><span>is mó gheibhean de dhochar agus d' annró agus de</span>
<lb n="2246"/><span>chruadhtan beatha mar gheall ar an ólachán céadna 'ná</span>
<lb n="2247"/><span>na mná so na h-Éireann.  Is minic a fágtar an t-ocras,</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2248"/><p><span>agus an tart, agus an fuacht, agus easba na teine</span>
<lb n="2249"/><span>agus na fothana, ortha féin agus ar a gclainn, agus</span>
<lb n="2250"/><span>go bhfágtar an t-airgead i dtigh an tabhairne uatha.</span>
<lb n="2251"/><span>Is bocht an leigheas ar a gcruadhtan a rádh leó, "Sibh</span>
<lb n="2252"/><span>féin fé ndeár é."  Conus is féidir do mhnáibh bochta</span>
<lb n="2253"/><span>compórd ná slacht ná glanachar a bheith acu, ar a dtigh</span>
<lb n="2254"/><span>ná ar a gclainn ná ortha féin, má 's i dtigh an tabh-</span>
<lb n="2255"/><span>airne a fágtar an t-airgead!</span></p>
<lb n="2256"/>
<lb n="2257"/><p><span>Tadhg: Tá dhá innsint ar an sgéal, a Dhonchadh.  I</span>
<lb n="2258"/><span>dtosach an uilc iseadh is usa an leigheas.  Nuair a</span>
<lb n="2259"/><span>ghlacan bean uirthi féin cúram tighe agus cúram fir</span>
<lb n="2260"/><span>agus cúram clainne ní foláir di eólus maith do bheith</span>
<lb n="2261"/><span>aici ar conus gach cúram díobh san do chómhlíonadh sa</span>
<lb n="2262"/><span>cheart.  Tá sgoileana againn i n-Éirinn le trí fichid</span>
<lb n="2263"/><span>blian.  Táid ár gcailíní beaga ag dul isteach in sna</span>
<lb n="2264"/><span>sgoileanaibh sin ó cuireadh ar bun iad.  Téidhean an</span>
<lb n="2265"/><span>leanbh ar sgoil chómh luath agus bhíon sí ábalta ar</span>
<lb n="2266"/><span>shiubhal.  Isé céad rud a mhúinean an sgoil do'n</span>
<lb n="2267"/><span>leanbh 'ná droch-mheas ar a h-athair agus ar a máthair.</span>
<lb n="2268"/><span>Ní deirtear leis an leanbh, lom díreach, gur ceart</span>
<lb n="2269"/><span>di droch-mheas a bheith aici ar a h-athair agus ar a</span>
<lb n="2270"/><span>máthair, ach curtar 'n-a luighe ar aigne an leinbh, go</span>
<lb n="2271"/><span>daingean, gur daoine dalla a h-athair agus a máthair,</span>
<lb n="2272"/><span>toisg gan tabhairt suas Béarla bheith ortha.  Isé rud</span>
<lb n="2273"/><span>a thagan as san, gan an meas ceart a bheith ag an leanbh</span>
<lb n="2274"/><span>ar eólus agus ar chómhairle a máthar.  Fásan agus</span>
<lb n="2275"/><span>neartuighean aigne na h-inighne gan stiúrú gan smacht</span>
<lb n="2276"/><span>ó'n máthair.  Má's cailín maith diadha í ní thabharfidh</span>
<lb n="2277"/><span>aon droch-mhúine d'á máthair.  Sgaoilfidh sí an focal</span>
<lb n="2278"/><span>léi, ach ní ghlacfidh sí an chómhairle mar ní'l meas aici</span>
<lb n="2279"/><span>ar an eólus.  Is minic ná bíon sé de ghrástamhlacht</span>
<lb n="2280"/><span>i gcuid acu staonadh ó'n ndrochmhúine féin.  Ní fada</span>
<lb n="2281"/><span>a bhíd na blianta ag imtheacht.  Tagan an t-am, agus</span>
<lb n="2282"/><span>deintear cleamhnas do'n inghin.  Téidhean sí abhaile</span>
<lb n="2283"/><span>chun a fir féin agus chun a tighe féin.  Tagan an cúram</span>
<lb n="2284"/><span>go léir uirthi láithreach.  Tagan fiche gnó uirthi nách</span>
<lb n="2285"/><span>féidir a dhéanamh sa cheart gan eólus cruinn.  Níor</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2286"/><p><span>tugadh aon phioc de'n eólus di ar an sgoil.  Níor</span>
<lb n="2287"/><span>ghlac sí aon phioc de ó n-a máthair.  B'fhéidir ná raibh</span>
<lb n="2288"/><span>an mháthair ró tugtha chun an eóluis do chur 'n-a luighe</span>
<lb n="2289"/><span>uirthi.  Tá a lán de sna máithreachaibh i n-Éirinn agus</span>
<lb n="2290"/><span>b' fhearr leó bheith ag éisteacht leis an inghin ag léighe</span>
<lb n="2291"/><span>leabhair éigin Béarla 'ná a chur fhiachaibh uirthi cuid de</span>
<lb n="2292"/><span>ghnó an tighe do dhéanamh agus d'fhoghluim.  Bíon a</span>
<lb n="2293"/><span>rian air.  Nuair thagan gnó a tighe féin ar an inghin</span>
<lb n="2294"/><span>ní fheadair sí conus an gnó dhéanamh.  Nuair a thagan</span>
<lb n="2295"/><span>a fear a bhaile um thráthnóna ní bhíon "cara mná thighe"</span>
<lb n="2296"/><span>roimis.  "Fallaí fuara," agus "bean-tighe ghuagach"</span>
<lb n="2297"/><span>iseadh bhíon roimis.  Déanfidh sé foidhne má's fear</span>
<lb n="2298"/><span>maith é.  Ach má thagan an droch-mhúine i dteannta an</span>
<lb n="2299"/><span>mhí-eóluis ní fada go m-brisfidh ar an bhfoidhne aige.</span>
<lb n="2300"/><span>Imtheóchaidh sé go tigh an tabhairne.  Béarfidh sé an</span>
<lb n="2301"/><span>t-airgead leis.  Ní féidir dó bheith abfhad i dtigh an</span>
<lb n="2302"/><span>tabhairne gan airgead.  Ar ball beidh fuacht agus</span>
<lb n="2303"/><span>ocras ar a mhnaoi agus ar a chlainn 'n-a thigh féin agus</span>
<lb n="2304"/><span>truagh ag na cómharsain do'n mhnaoi bhocht.  Gan amhras</span>
<lb n="2305"/><span>is mór an truagh í, ach cé fé ndeár an t-olc, a Dhonchadh?</span></p>
<lb n="2306"/>
<lb n="2307"/><p><span>Donchadh: B'fhéidir, a Thaidhg, gur dóich leat go</span>
<lb n="2308"/><span>ndéarfad gur b'í féin fé ndeár é.</span></p>
<lb n="2309"/>
<lb n="2310"/><p><span>Tadhg: Agus, dar fidia, a dhuine, marb í féin fé</span>
<lb n="2311"/><span>ndeár é cé fé ndeár é!</span></p>
<lb n="2312"/>
<lb n="2313"/><p><span>Donchadh: An rud a tháinig agus do chuir deighilt</span>
<lb n="2314"/><span>aigne idir í féin agus a máthair ó thosach a saoghail,</span>
<lb n="2315"/><span>an sgoluigheacht mhí-nádúrtha a thug droch-mheas do'n</span>
<lb n="2316"/><span>leanbh bocht ar a máthair agus do chuir ó smacht agus ó</span>
<lb n="2317"/><span>chómhairle a máthar í, agus d'fhág a h-aigne folamh ó'n</span>
<lb n="2318"/><span>eólus ná féadfadh aon duine eile a thabhairt di ach</span>
<lb n="2319"/><span>máthair mhaith, thuisgionach, chiallmhar.</span></p>
<lb n="2320"/>
<lb n="2321"/><p><span>Tadhg (ag cur gáire as): Is fíor dhuit é, a Dhonchadh.</span>
<lb n="2322"/><span>Is chuige sin díreach a bhíos ag teacht, agus is gasta</span>
<lb n="2323"/><span>bhainis as mo bheul é.  Siné díreach bun agus barr an</span>
<lb n="2324"/><span>sgéil.  Ní indiu ná amáireach a déanfar meas cruinn</span>
<lb n="2325"/><span>ar mhéid na díoghbhála atá déanta i n-Éirinn ag na</span>
<lb n="2326"/><span>sgoileanaibh mí-ádhbharacha san!</span>
<lb n="2327"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2328"/><p><span>Ólachán.</span></p>
<lb n="2329"/>
<lb n="2330"/><p><span>Donchadh: Chuiris i gcuimhne dhom, a Thaidhg, leis an</span>
<lb n="2331"/><span>gcainnt úd a thárla eadrainn an lá déanach, nídh atá</span>
<lb n="2332"/><span>am' aigne le fada riamh.  Isé nídh é 'ná an chuma 'n-a</span>
<lb n="2333"/><span>bhfuil an líntighe ins gach tigh i n-Éirinn iompuighthe</span>
<lb n="2334"/><span>taobh síos suas ó tháinig na sgoileana Gallda so.</span>
<lb n="2335"/><span>Fadó, sa tsean aimsir, nuair ná raibh de mháighistiríbh</span>
<lb n="2336"/><span>sgoile ach seana Chonchubhar Máighistir agus daoine</span>
<lb n="2337"/><span>dh'á shórd, do curtí aos óg ar sgoil agus do múintí</span>
<lb n="2338"/><span>eolus éigin tairbhtheach dóibh.  Pé rud eile a múintí</span>
<lb n="2339"/><span>dhóibh bhí aon nídh amháin a curtí 'n-a luighe ortha go dain-</span>
<lb n="2340"/><span>gean.  Dob' é sin, nár bh'fholáir dóibh uraim a thais-</span>
<lb n="2341"/><span>beáint do'n mhuinntir a bhí níos sine 'ná iad, go mór</span>
<lb n="2342"/><span>mór d'á n-athair agus d'á máthair.  Bhíodh uraim do'n</span>
<lb n="2343"/><span>mháighistir sa sgoil agus uraim do'n athair agus do'n</span>
<lb n="2344"/><span>mháthair sa bhaile.  Chómh luath agus a thánadar na</span>
<lb n="2345"/><span>sgoileana Gallda so d'imthigh an uraim sin.  Níor</span>
<lb n="2346"/><span>leigeadh aon fhocal Gaoluinne amach a' beul an leinbh</span>
<lb n="2347"/><span>ar an sgoil.  Má labhair an leanbh i n-aon chor an fhaid</span>
<lb n="2348"/><span>a bhí sé sa sgoil chaith sé an Béarla Briste do labhairt.</span>
<lb n="2349"/><span>Chómh luath agus do labhradh an leanbh an Béarla Briste</span>
<lb n="2350"/><span>chromadh an máighistir ar mhaghadh féi.  An magadh a</span>
<lb n="2351"/><span>deintí fé Bhéarla an leinbh ba mhagadh é fé Béarla</span>
<lb n="2352"/><span>an athar agus fé Bhéarla na máthar agus fé n-a raibh i</span>
<lb n="2353"/><span>ndiaidh an leinbh sin sa bhaile.  Cad é an díobháil dom</span>
<lb n="2354"/><span>é ach Béarla an mháighistir féin chómh h-olc díreach agus</span>
<lb n="2355"/><span>chómh briste le Béarla an leinbh! B' é asachán an</span>
<lb n="2356"/><span>chorcáin leis an gciotal é.  Is cuimhin liom go maith</span>
<lb n="2357"/><span>an chuma 'n-a mbídís na máighistirí úd agus gur dhóich</span>
<lb n="2358"/><span>leat gur cloichín a bhíodh fé n-a theangain ag gach aon</span>
<lb n="2359"/><span>spreasán acu, a d'iarraidh </span>
<lb n="2360"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2361"/><p><span>Ba ghearr go raibh an "home" agus gach aoinne a</span>
<lb n="2362"/><span>bhí ann curtha fé tharcuisne agus fé dhroch-mheas.  Isé</span>
<lb n="2363"/><span>rud a tháinig as fé dheire 'ná, i n-inead na n-aos óg</span>
<lb n="2364"/><span>a bheith ag feuchaint suas chun na muinntire críona</span>
<lb n="2365"/><span>gur b'amhlaidh a bhí an mhuinntir chríona ag feuchaint</span>
<lb n="2366"/><span>suas chun na n-aos óg!  Ní raibh líntighe i n-Éirinn</span>
<lb n="2367"/><span>'ná gur b'amhlaidh a bhí "an t-uan ag múine méilighe</span>
<lb n="2368"/><span>dh'á mháthair" ann.  Bhí gach aon rud taobh-síos-suas.</span>
<lb n="2369"/><span>Is 'mó olc atá tagaithe as an bun-os-cionn san.</span></p>
<lb n="2370"/>
<lb n="2371"/><p><span>Tadhg: Tá an sgéal go léir go cruinn agus go</span>
<lb n="2372"/><span>blasta agat, a Dhonchadh.  Is fíor dhuit gur 'mó olc</span>
<lb n="2373"/><span>atá tagaithe as.  Ach deirim aon nídh amháin leat, a</span>
<lb n="2374"/><span>Dhonchadh.  Bheadh uilc ba sheacht míle measa tagaithe</span>
<lb n="2375"/><span>as an mbun-os-cionn san mara mbeadh aon nídh amháin.</span>
<lb n="2376"/><span>Mara mbeadh an greim daingean a bhíodh ag an gcreid-</span>
<lb n="2377"/><span>eamh i gcroidhe na ndaoine, idir óg agus aosta, dhéan-</span>
<lb n="2378"/><span>fadh an bun-os-cionn droch-obair ba mheasa 'ná an</span>
<lb n="2379"/><span>droch-obair atá déanta aige.  D' aindeóin na sgol</span>
<lb n="2380"/><span>do choimeád an Ceathramhad Aithne greim i gcroidhe</span>
<lb n="2381"/><span>na n-aos óg - "Tabhair do t'athair agus do d'mháthair</span>
<lb n="2382"/><span>onóir."</span></p>
<lb n="2383"/>
<lb n="2384"/><p><span>Donchadh: Am briathar féin, a Thaidhg, gur deacair</span>
<lb n="2385"/><span>do'n Aithne sin a greim do choimeád.  Is mó suathadh</span>
<lb n="2386"/><span>grána a bhain na sgoileana Gallda aiste le trí fichid</span>
<lb n="2387"/><span>blian!  Ní fheadar, a Thaidhg, an bhfuil an Creideamh</span>
<lb n="2388"/><span>chómh láidir againn agus a bhí sé?</span></p>
<lb n="2389"/>
<lb n="2390"/><p><span>Tadhg: Ceist dheas iseadh í sin, a Dhonchadh.</span></p>
<lb n="2391"/>
<lb n="2392"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="2393"/>
<lb n="2394"/><p><span>Donchadh: Sdó anois cogar a leith chugham, a Thaidhg.</span>
<lb n="2395"/><span>Dheinis a lán cainnte anso an lá déanach ar an ndío-</span>
<lb n="2396"/><span>bháil atá déanta, agus dhá dhéanamh, ag na sgoile-</span>
<lb n="2397"/><span>anaibh Gallda so, do mhnáibh na h-Éireann.  Do mhín-</span>
<lb n="2398"/><span>ighis dom do h-áluinn, agus is fíor do chainnt, conus</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2399"/><p><span>mar atá gach líntighe i n-Éirinn iompuighthe taobh síos</span>
<lb n="2400"/><span>suas ag na sgoileanaibh sin.  I n-inead ár n-aos óg</span>
<lb n="2401"/><span>a bheith maol, múinte, beusach, umhal do'n athair agus</span>
<lb n="2402"/><span>do'n mháthair, gur b' amhlaidh atáid siad ceannárd,</span>
<lb n="2403"/><span>dána, droch mhúinte, agus droch-mheas acu ar an</span>
<lb n="2404"/><span>muinntir a thuit leó agus do chothuigh agus thóg iad.</span>
<lb n="2405"/><span>Tá san go léir fíor.  Ach innis an méid seo dhom.</span>
<lb n="2406"/><span>Ná h-oirean an chainnt sin go léir d'ár ngarsúnaibh</span>
<lb n="2407"/><span>chómh maith díreach agus oirean sí d'ár gcailíníbh beaga?</span></p>
<lb n="2408"/>
<lb n="2409"/><p><span>Tadhg: Go deimhin, a Dhonchadh, is fíor dhuit go</span>
<lb n="2410"/><span>n-oirean, foraoír ghéar! Is beag ná go ndéarfinn</span>
<lb n="2411"/><span>gur fearr 'oirean an chainnt d'ár ngarsúnaibh 'ná</span>
<lb n="2412"/><span>d'ár gcailíní beaga.  I slightibh áirighthe is mó an gádh</span>
<lb n="2413"/><span>atá ag buachaill le smacht agus le chómhairle ó athair</span>
<lb n="2414"/><span>agus ó mháthair 'ná mar atá ag cailín beag.  "Ní</span>
<lb n="2415"/><span>bhíon an rath ach mar a mbíon an smacht."  Is usa go</span>
<lb n="2416"/><span>mór an buachaill do chur ó smacht 'ná an cailín beag</span>
<lb n="2417"/><span>do chur ó smacht.  Má chuir na sgoileana Gallda na</span>
<lb n="2418"/><span>cailíní beaga ó smacht athar agus máthar is mó 'ná san</span>
<lb n="2419"/><span>a chuireadar ó smacht athar agus máthar na buachaillí.</span>
<lb n="2420"/><span>Agus dar ndó, a Dhonchadh, má dhein na sgoileana</span>
<lb n="2421"/><span>díobháil thiobaisteach do sna cailíníbh beaga, ní cos-</span>
<lb n="2422"/><span>aint ortha a rádh gur dheineadar díobháil ba mhó 'ná</span>
<lb n="2423"/><span>san do sna buachaillíbh.</span></p>
<lb n="2424"/>
<lb n="2425"/><p><span>Donchadh: Ní 'ghá gcosaint atáim, a Thaidhg.  Sidé</span>
<lb n="2426"/><span>atá orm.  Má dhein an sgoluigheacht Ghallda so níos</span>
<lb n="2427"/><span>mó díobhála do bhuachaillíbh na h-Éireann le trí fichid</span>
<lb n="2428"/><span>blian, 'ná mar a dhein sí do cailíníbh na h-Éireann,</span>
<lb n="2429"/><span>is léir gur measa a luighean iarsma na sgoluigheachta</span>
<lb n="2430"/><span>san anois ar fhearaibh na h-Éireann 'ná ar mhnáibh na</span>
<lb n="2431"/><span>h-Éireann.</span></p>
<lb n="2432"/>
<lb n="2433"/><p><span>Tadhg: Is fíor é.  Ach cad a thagan as san duit?</span>
<lb n="2434"/><span>"Is deacair rogha a bhaint a' dhá dhíg."  Tá an dío-</span>
<lb n="2435"/><span>bháil atá déanta do sna mnáibh tiobaisteach a dhóthain.</span>
<lb n="2436"/><span>Is suarach an bogadh ar an ndíobháil sin, a Dhonchadh,</span>
<lb n="2437"/><span>a rádh go bhfuil díobháil is tiobaistighe 'ná san déanta</span>
<lb n="2438"/><span>do sna fearaibh.</span>
<lb n="2439"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2440"/><p><span>Donchadh: Ní h-ag bogadh aon taoibh acu atáim.  Ní</span>
<lb n="2441"/><span>bhogadh a dheinid siad ar a chéile ach cruadas.  Dá</span>
<lb n="2442"/><span>olcas é aon taobh acu fé leith, is breis olcais ar gach</span>
<lb n="2443"/><span>taobh acu iad a bheith i n-aonfheacht.  Ach dubhraís-se,</span>
<lb n="2444"/><span>an lá fé dheire, gur bh' iad na mná ba mhó ba chionntach</span>
<lb n="2445"/><span>le h-ólachán na h-Éireann agus gur bh' iad na sgoil-</span>
<lb n="2446"/><span>eana fé ndeár san.  Má dhein na sgoileana oiread</span>
<lb n="2447"/><span>díobhála do sna fearaibh agus dheineadar do sna mnáibh</span>
<lb n="2448"/><span>nách mór an eugcóir an milleán go léir do chur ar na</span>
<lb n="2449"/><span>mnáibh bochta!</span></p>
<lb n="2450"/>
<lb n="2451"/><p><span>Tadhg: Tá an ceart agat, a Dhonchadh, chómh fada</span>
<lb n="2452"/><span>agus a théidhean do chainnt, ach tá neithe móra fágtha</span>
<lb n="2453"/><span>agat lasmuich det' aigne agus ded' chainnt.  Is</span>
<lb n="2454"/><span>daoine a cheap an rígheacht agus dlighe na rígheachta.</span>
<lb n="2455"/><span>Is daoine a cheap párlimintí agus na riaghalta a</span>
<lb n="2456"/><span>leanan iad.  Is daoine a cheap tighthe cúirte chun</span>
<lb n="2457"/><span>dlighthe na rígheacht do chur i bhfeidhm.  Ach isé Dia féin,</span>
<lb n="2458"/><span>moladh go deó leis, do cheap an líntighe.  Cheap Dia</span>
<lb n="2459"/><span>an t-athair chun bheith 'na cheann ar an líntighe.  Thug</span>
<lb n="2460"/><span>Dia úghdarás do'n athair chun an líntighe do riaradh</span>
<lb n="2461"/><span>agus do stiúrú agus chuir sé d'obliogáid air bia</span>
<lb n="2462"/><span>agus éadach do sholáthar d'á mhnaoi agus d'á chlainn.</span>
<lb n="2463"/><span>Ach do chuir Dia ar mháthair na clainne, ar an mnaoi-</span>
<lb n="2464"/><span>thighe, an cúram is naomhtha d'ár cuireadh riamh ar aon</span>
<lb n="2465"/><span>duine fé bhun Dé ar an dtalamh so, cúram na clainne</span>
<lb n="2466"/><span>do thógaint sa cheart.  Ní'l ach aon nídh amháin is sia</span>
<lb n="2467"/><span>théidhean 'ná an tairbhe a dheinean bean-tighe mhaith, isé</span>
<lb n="2468"/><span>nídh é sin 'ná an díobháil a dheinean droch-bhean-tighe.</span></p>
<lb n="2469"/>
<lb n="2470"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="2471"/>
<lb n="2472"/><p><span>Tadhg: Mar a dubhart leat an lá déanach, a Dhonchadh,</span>
<lb n="2473"/><span>ní'l ach aon nídh amháin is sia théidhean 'ná an tairbhe</span>
<lb n="2474"/><span>a dheinean bean-tighe mhaith.  Isé nídh é sin 'ná an</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2475"/><p><span>díobháil a dheinean droch-bhean-tighe.  Fé mar a dubh-</span>
<lb n="2476"/><span>raís féin, do dhein an droch-sgoluigheacht díobháil</span>
<lb n="2477"/><span>dúinn go léir idir fhearaibh agus mná, ach is mó an</span>
<lb n="2478"/><span>t-iomárd a dhein an díobháil a deineadh d'ár mnáibh</span>
<lb n="2479"/><span>'ná an díobháil a deineadh d'ár bhfearaibh.  Ní féidir</span>
<lb n="2480"/><span>rath ná séan a bheith sa tigh 'n-a mbíon bean-tighe gan</span>
<lb n="2481"/><span>eólus.  Ach tá eólus agus eólus ann.  Feuch ad</span>
<lb n="2482"/><span>thímpal.  Cad í an ghluaiseacht, nú cad é an fuadar</span>
<lb n="2483"/><span>a chíon tú anois fé fhormhór ár gcailíní óga?  Las-</span>
<lb n="2484"/><span>muich d'fhíor bheagán acu ní'l ag déanamh buartha dhóibh</span>
<lb n="2485"/><span>ó mhaidin go h-oidhche ach conus a dhéanfid siad órnáidí</span>
<lb n="2486"/><span>éadaigh do chur ortha féin!  Buailean an cailín óg</span>
<lb n="2487"/><span>amach agus bata agus ribíní uirthi, agus casóg fir</span>
<lb n="2488"/><span>uirthi!  Siní a máthair le n-a gualainn agus caipín a</span>
<lb n="2489"/><span>clóca ar a ceann aici.  Feuch go cruinn ar an mnaoi</span>
<lb n="2490"/><span>óig agus tabharfir fé ndeára go bhfuil ceann fé agus</span>
<lb n="2491"/><span>scorn uirthi mar gheall ar a máthair a bheith chómh</span>
<lb n="2492"/><span>"Gaodhlach," dar léi.  Má bhíon sé de mhisneach ag</span>
<lb n="2493"/><span>an máthair labhairt leis an inghin sin agus a rádh léi</span>
<lb n="2494"/><span>"gan bheith ag feuchaint 'na tímpal chómh dána," snap</span>
<lb n="2495"/><span>drochmhúinte iseadh a gheóbhaidh an mháthair mar fhreagra.</span>
<lb n="2496"/><span>Ní'l blúire eóluis ag an mnaoi óig sin ar aon tsaghas</span>
<lb n="2497"/><span>bídh d'ullmhú.  Dá ndéanfadh sí císte bhácáil duit</span>
<lb n="2498"/><span>bheadh a dhá thaobh dóighte agat agus é fuar 'n-a lár istigh.</span>
<lb n="2499"/><span>Ní fhéadfadh sí blúire aráin mine choirce dhéanamh duit</span>
<lb n="2500"/><span>dá bhfaghadh sí Éire air.  Bheadh sé ag tuitim as a chéile</span>
<lb n="2501"/><span>idir a lámhaibh.  Ní fhéadfadh sí deoch meidhg dhá bhainne</span>
<lb n="2502"/><span>dhéanamh do dhuine bhreóite ach ar chuma a dhéanfadh</span>
<lb n="2503"/><span>díobháil dó.  Ní'l aon bhlúire eóluis aici ar na taom-</span>
<lb n="2504"/><span>anaibh beaga a bhíon ag teacht ar dhaoinibh coitchianta</span>
<lb n="2505"/><span>ná ar na leighiseana a bhainean leó, agus gur ceart</span>
<lb n="2506"/><span>do'n mhnaoi-thighe iad do bheith sa tigh aici, mar ná</span>
<lb n="2507"/><span>feadair sí cad é an neómat a bheadh gnó aici dhíobh.</span>
<lb n="2508"/><span>Níor múineadh riamh di, ar an sgoil ná i n-aon áit eile,</span>
<lb n="2509"/><span>conus na taomana san d'aithint ó chéile ná conus an</span>
<lb n="2510"/><span>leigheas ceart a dhéanamh ar gach taom acu an túisge</span>
<lb n="2511"/><span>'n-a dtaisbeánfadh sé é féin, gan bheith ag feitheamh le</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2512"/><p><span>dochtúirí nuair ná beadh ann ach dithineas agus déan-</span>
<lb n="2513"/><span>aighe.  Ach tá eugcóir agam dhá dhéanamh ar an gcailín.</span>
<lb n="2514"/><span>Tá aon leigheas amháin ar eólus go maith aici.  Is</span>
<lb n="2515"/><span>leigheas aici é ar an uile shaghas taoma.  Isé leigheas</span>
<lb n="2516"/><span>é 'ná braoinín fuisgí, "an braoinín fóghanta."  Isé</span>
<lb n="2517"/><span>leigheas gach galair é.</span></p>
<lb n="2518"/>
<lb n="2519"/><p><span>Nuair a pósfar an cailín sin béarfidh sí léi chun</span>
<lb n="2520"/><span>tighe a fir an "leigheas" san.  Coimeádfidh sí é,</span>
<lb n="2521"/><span>fé ghlas, go ceanamhail.  Nuair a ghoillfidh an droch-</span>
<lb n="2522"/><span>chíste ar a fear tabharfidh sí braon de'n "leigheas"</span>
<lb n="2523"/><span>dó.  Nuair a ghoillfidh an droch-chíste uirthi féin tóg-</span>
<lb n="2524"/><span>fidh sí braon de'n "leigheas."  Nuair a thiocfidh an</span>
<lb n="2525"/><span>chlann agus nuair a bheidh ag teacht ortha na seacht</span>
<lb n="2526"/><span>ngalair déag ar fhichid a bhainean leis an óige tabh-</span>
<lb n="2527"/><span>arfidh sí an t-aon "leigheas" amháin ar gach galar</span>
<lb n="2528"/><span>díobh go léir, tré n-a chéile dhóibh.</span></p>
<lb n="2529"/>
<lb n="2530"/><p><span>Imtheóchaid na blianta.  Is gearr an mhoill ortha</span>
<lb n="2531"/><span>imtheacht.  Cad a chífir ar ball?  Chífir an fear</span>
<lb n="2532"/><span>i dtigh tabhairne, - 'ghá "leigheas" féin.  Na buachaillí</span>
<lb n="2533"/><span>óga i dtigh tabhairne eile - 'ghá "leigheas" féin.  An</span>
<lb n="2534"/><span>bhean agus na cailíní sa bhaile 'ghá "leigheas" féin,</span>
<lb n="2535"/><span>agus ag trácht ar hataí agus ar ribíní!  Deirim leat,</span>
<lb n="2536"/><span>a Dhonchadh, gur b'iad na mná is bun le mórán de'n</span>
<lb n="2537"/><span>ólachán.</span></p>
<lb n="2538"/>
<lb n="2539"/><p><span>Donchadh: Fan go fóil, a Thaidhg a bhráthair, agus</span>
<lb n="2540"/><span>éist liom beagáinín.  Ná fuadaigh an sgéal ar do</span>
<lb n="2541"/><span>mhuin leat ar fad.  Má 's fíor a n-airighmíd bhí níos</span>
<lb n="2542"/><span>mó ólacháin agus níos mó meisge i n-Éirinn céad</span>
<lb n="2543"/><span>blian ó shin 'ná mar atá anois.</span></p>
<lb n="2544"/>
<lb n="2545"/><p><span>Tadhg: Caithfad gluaiseacht, a Dhonchadh.  Socar-</span>
<lb n="2546"/><span>ócham an méid sin an chéad lá eile.</span>
<lb n="2547"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2548"/><p><span>Ólachán.</span></p>
<lb n="2549"/>
<lb n="2550"/><p><span>Tadhg: An lá déanach a bhíomar ag cainnt anso, a</span>
<lb n="2551"/><span>Dhonchadh, dubhraís go rabhas-sa ag fuadach an sgéil</span>
<lb n="2552"/><span>ar mo mhuin liom i dtaobh an ólacháin agus i dtaobh</span>
<lb n="2553"/><span>na mban, nuair a dubhart gur b'iad na mná is mó</span>
<lb n="2554"/><span>atá cionntach anois leis an olc san.</span></p>
<lb n="2555"/>
<lb n="2556"/><p><span>Donchadh: Sdó ba dhóich le duine ort-sa ná raibh</span>
<lb n="2557"/><span>meisge ná ólachán riamh i n-Éirinn go dtí go dtáinig</span>
<lb n="2558"/><span>na sgoileana Gallda so agus gur loiteadar bann-</span>
<lb n="2559"/><span>tracht na h-Éireann orainn.  Ar airighis riamh cad</span>
<lb n="2560"/><span>dubhairt an bhean úd i mBaile Mhúirne fadó?  Tá, is</span>
<lb n="2561"/><span>dócha, dachad blian ó dubhairt sí é.  Tar éis mheathlú</span>
<lb n="2562"/><span>na bprátaí dob eadh é.  Bhí an saoghal brúighte síos</span>
<lb n="2563"/><span>go talamh.  Bhí leath na ndaoine tar éis bháis le pláig</span>
<lb n="2564"/><span>agus le gorta agus ní raibh aon rud leis an anam</span>
<lb n="2565"/><span>'sa méid a bhí beó dhíobh.  Geallaim dhuit ná raibh aon</span>
<lb n="2566"/><span>teasbach ar aoinne.  Chonaic an bhean a deirim conus</span>
<lb n="2567"/><span>mar a bhí an saoghal go léir imthighthe chun deiridh.  Ní</span>
<lb n="2568"/><span>raibh tuairisg ná cuimhne ar bháire ná ar liathróid ná</span>
<lb n="2569"/><span>ar chómhchalán ná ar rinnce ná ar cheól.  An t-é a bhí</span>
<lb n="2570"/><span>trí fichid bhí driuch cheithre fichid air.  An t-é a bhí deich</span>
<lb n="2571"/><span>mbliana fichid bhí sé liath cheana féin agus an sean-</span>
<lb n="2572"/><span>duine sa n-éadan agus in sna guailnibh aige.  Cad</span>
<lb n="2573"/><span>dubhairt an bhean úd?  "Níor fhan aon rath ar an</span>
<lb n="2574"/><span>saoghal," ar sisi, "ó imthigh bruigheanta agus ólachán!"</span>
<lb n="2575"/><span>Ní déarfadh sí an chainnt sin mara mbeadh gur chuimhin</span>
<lb n="2576"/><span>léi go maith na bruigheanta agus an t-ólachán a bheith</span>
<lb n="2577"/><span>flúirseach go maith sa tsaoghal i n-aimsir a h-óige</span>
<lb n="2578"/><span>féin agus óige a h-athar agus a sean-athar.  An uile</span>
<lb n="2579"/><span>fhocal tuairisge d'á bhfuil againn ar an sean aimsir,</span>
<lb n="2580"/><span>siné an port i gcómhnuighe ann, bruigheanta agus</span>
<lb n="2581"/><span>ólachán agus meisge.  Ní raibh sgoileana Gallda</span>
<lb n="2582"/><span>an uair sin ann chun an donais a dhéanamh ar aos óg</span>
<lb n="2583"/><span>na h-Éireann ar dtúis agus ansan ar fhearaibh agus</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2584"/><p><span>ar mhnáibh na h-Éireann.  Measaim, a Thaidhg, gur mór</span>
<lb n="2585"/><span>an truagh ná raibh sgoileana Gallda i n-Éirinn an</span>
<lb n="2586"/><span>uair sin.</span></p>
<lb n="2587"/>
<lb n="2588"/><p><span>Tadhg: Airiú cad 'na thaobh!  Nár chóir nár bheag</span>
<lb n="2589"/><span>dhúinn a luatha a thánadar!</span></p>
<lb n="2590"/>
<lb n="2591"/><p><span>Donchadh: Sdó bheadh rud éigin againn go bhféad-</span>
<lb n="2592"/><span>fimís milleán ólacháin na h-aimsire sin do chur air.</span>
<lb n="2593"/><span>Táimíd ar ár dtoil anois.  Pé creachadh ná brise ná</span>
<lb n="2594"/><span>lot ná díobháil anama agus chuirp a dheinean an</span>
<lb n="2595"/><span>t-ólacán dúinn ní'l againn ach an milleán go léir do</span>
<lb n="2596"/><span>chur ar na sgoileanaibh Gallda!  Nách breágh an</span>
<lb n="2597"/><span>saoghal againn é agus nách gádh dhúinn aon phioc de'n</span>
<lb n="2598"/><span>mhilleán a chur orainn féin!  An amhlaidh a mheasfá a</span>
<lb n="2599"/><span>chur 'n-a luighe orm, a Thaidhg, ná beadh bataí ná ribíní</span>
<lb n="2600"/><span>ar chailíníbh óga na h-Éireann mara mbeadh na sgoil-</span>
<lb n="2601"/><span>eana Gallda.  Tá breis mhór agus céad blian, is</span>
<lb n="2602"/><span>dóich liom, ó dubhairt file éigin an chainnt seo:-</span></p>
<lb n="2603"/>
<lb n="2604"/><p><span>"Tá cathú mór ar m'aigne,</span>
<lb n="2605"/><span>A's dólás leis,</span>
<lb n="2606"/><span>Mar chím an saoghal ag atharú</span>
<lb n="2607"/><span>Le tréimhse a's breis.</span>
<lb n="2608"/><span>Clann na dtaoiseach gceannasach</span>
<lb n="2609"/><span>Dhá dtabhairt anuas chun tarcaisne,</span>
<lb n="2610"/><span>'Gus clann na lópach atharach</span>
<lb n="2611"/><span>Faoi Chárdineil!"</span></p>
<lb n="2612"/>
<lb n="2613"/><p><span>Dá mbeadh sgoileana Gallda ag an bhfile úd ba</span>
<lb n="2614"/><span>mhór an sásamh aigne air é.  D'fheadfadh sé milleán</span>
<lb n="2615"/><span>an Chárdineil ar fad do chur anuas i mullach an chinn</span>
<lb n="2616"/><span>ortha.  Ba mhór an bogadh é sin ar a "chathú" agus ar</span>
<lb n="2617"/><span>a "dhólás."  Cuir "an tsrathar ar an gcapall gcóir,"</span>
<lb n="2618"/><span>a Thaidhg!</span></p>
<lb n="2619"/>
<lb n="2620"/><p><span>Tadhg: Má bhíos-sa ag fuadach an sgéil ar mo mhuin</span>
<lb n="2621"/><span>liom an lá déanach, a Dhonchadh, tá an donas ar fad</span>
<lb n="2622"/><span>d'fhuadach agat-sa dhá dhéanamh indiu air.  Ach, "beidh</span>
<lb n="2623"/><span>lá eile ag an bPaorach."</span>
<lb n="2624"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2625"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="2626"/>
<lb n="2627"/><p><span>Tadhg: D'arduighis leat, an lá déanach, a Dhonchadh,</span>
<lb n="2628"/><span>an sgéal so i dtaobh an ólacháin.  D'árduighis leat</span>
<lb n="2629"/><span>é ar do thoil, go borb agus go dána agus go mích-</span>
<lb n="2630"/><span>uibhsach.  Dubhraís go raibh ólachán i n-Éirinn sar a</span>
<lb n="2631"/><span>dtaínig aon sgoil Ghallda riamh i n-ár measg.  Má</span>
<lb n="2632"/><span>bhí ólachán i n-Éirinn an uair sin bhí a chúis féin leis</span>
<lb n="2633"/><span>an uair sin.  Conus fhágan san nách iad na sgoileana</span>
<lb n="2634"/><span>Gallda fé ndeár anois é?  Ach má bhí ólachán an uair</span>
<lb n="2635"/><span>sin againn i n-Éirinn tá deifrigheacht mhór idir an</span>
<lb n="2636"/><span>ólachán a bhí ann an uair sin agus an t-ólachán atá ag</span>
<lb n="2637"/><span>déanamh an donais ar mhuinntir na h-Éireann anois.</span>
<lb n="2638"/><span>Cé h-iad is mó a dheineadh an t-ól an uair sin, an bhfuil</span>
<lb n="2639"/><span>a fhios agat?</span></p>
<lb n="2640"/>
<lb n="2641"/><p><span>Donchadh: Andaigh measaim go ndeineadh gach aoinne</span>
<lb n="2642"/><span>rainnt de.</span></p>
<lb n="2643"/>
<lb n="2644"/><p><span>Tadhg: Siné bhall 'n-a bhfuil an dearmhad ort, a</span>
<lb n="2645"/><span>Dhonchadh.  Ní dheineadh formhór na ndaoine ach fíor</span>
<lb n="2646"/><span>bheagán de.  Dheineadh na h-uaisle é, agus ba mhaith</span>
<lb n="2647"/><span>chuige iad.  Dheineadh na daoine braon d'ól nuair a</span>
<lb n="2648"/><span>théidís ar an aonach nú ar an margadh, agus nuair</span>
<lb n="2649"/><span>ólaidís an braon san bhíodh a fhios ag an saoghal mór,</span>
<lb n="2650"/><span>mar ní fheadidís é fhulang i gceart.  Ní bhíodh an</span>
<lb n="2651"/><span>taithighe acu air.  D'airightí na mílte ó bhaile iad ag</span>
<lb n="2652"/><span>amhrán agus ag liúirigh.  Nuair a bheadh beirt nú triúr</span>
<lb n="2653"/><span>as an gcéad acu ar meisge ar an gcuma san ba dhóich</span>
<lb n="2654"/><span>le duine go mbeadh an t-aonach go léir ar meisge.</span>
<lb n="2655"/><span>Is minic ná bíodh an bheirt nú triúr san féin ach ar</span>
<lb n="2656"/><span>leathmheisge agus ná bídís ach 'ghá leogaint ortha go</span>
<lb n="2657"/><span>mbídís ar dearg-mheisge, ag aithris ar na h-uaisle.</span>
<lb n="2658"/><span>Is mó go mór an fothram a dheinidís 'ná an fhoghail a</span>
<lb n="2659"/><span>dheinidís ar an ól.  B'fhéidir go mbeadh na daoine</span>
<lb n="2660"/><span>céadna san rátha gan aon bhraon a bhlaise airís.</span>
<lb n="2661"/><span>B'fhéidir go mbeadh foth-dhrúncéir thiobaisteach anso</span>
<lb n="2662"/><span>agus ansúd, ach bha ró fhuiriste iad do chómhreamh sa</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2663"/><p><span>phobal.  Ná curtar droch ainim ar an bpobal, a</span>
<lb n="2664"/><span>Dhonchadh, mar gheall ar fhoth-dhrúncéir!  Ba mhór an</span>
<lb n="2665"/><span>obair na daoine do dhul chómh saor ó'n olc agus an</span>
<lb n="2666"/><span>droch-shampla acu dhá fhághail chómh millteach ó sna</span>
<lb n="2667"/><span>h-uaislibh.  Ach bhí creideamh agus measardhacht agus</span>
<lb n="2668"/><span>eagla Dé i gcroidhe na ndaoine an uair sin, agus bhí</span>
<lb n="2669"/><span>grásta Dé ag cabhrú leó.  Bhí uraim ag aos óg</span>
<lb n="2670"/><span>d'athair agus do mháthair agus meas acu ar a gcómh-</span>
<lb n="2671"/><span>airle, agus ba dhual meas do'n chómhairle mar bhí sí</span>
<lb n="2672"/><span>go maith agus go ciallmhar agus go diadha, marab</span>
<lb n="2673"/><span>ionan agus anois.  Ach i dtaobh na mban.  Is cuimhin</span>
<lb n="2674"/><span>liom féin aimsir agus dá bhfeictí bean, ní déarfad</span>
<lb n="2675"/><span>ar meisge, ach dá bhfeictí ag ól i dtigh tabhairne í, nú</span>
<lb n="2676"/><span>dá bhfeictí rian nú iarsma dighe uirthi, bheadh náire</span>
<lb n="2677"/><span>shaoghalta fághalta aici!  Do raghadh an tasg amach</span>
<lb n="2678"/><span>uirthi láithreach "go n-ólfadh sí an bhó agus an cap-</span>
<lb n="2679"/><span>aillín glas!  "Ní bhíodh an t-ól sa bhaile in sna tighthibh</span>
<lb n="2680"/><span>ag na mnáibh an uair sin mar a bhíon anois.  Ní bhíodh</span>
<lb n="2681"/><span>an t-aon "leigheas" amháin acu ar gach galar an uair</span>
<lb n="2682"/><span>sin mar atá acu anois. Bhí eólus agus tuisgint ag</span>
<lb n="2683"/><span>mnáibh tighe an uair sin ar ghalaraibh agus ar na neithibh</span>
<lb n="2684"/><span>a leighiseadh iad. Bhí eólus ba thairbhighe go mór 'ná</span>
<lb n="2685"/><span>an t-eólus san féin acu, an t-eólus a dheineadh rud</span>
<lb n="2686"/><span>dob' fhearr 'ná leigheas, an t-eólus ná fágadh gádh leis</span>
<lb n="2687"/><span>an leigheas, an t-eólus a choimeádadh an galar gan</span>
<lb n="2688"/><span>teacht.  Bhí eólus acu ar bhia d'ullmhú, d'á bhfearaibh</span>
<lb n="2689"/><span>agus d'á gclainn, ar chuma 'n-a mbeadh sé deighbhlasta,</span>
<lb n="2690"/><span>foláin, sláinteamhail.  Fuaradar an t-eólus san ó</span>
<lb n="2691"/><span>n-a maithreachaibh.  Fuair na máithreacha ó n-a sínsear</span>
<lb n="2692"/><span>é.  Tá an t-eólus san imthighthe.  Dhíbir na sgoileana</span>
<lb n="2693"/><span>é.  Ní'l d'eólus ag máthair ná ag inghin anois ach ar</span>
<lb n="2694"/><span>chupán té dhéanamh agus ar ribíní chur ortha féin, agus</span>
<lb n="2695"/><span>ar a nglór do chasadh chun Béarla Gallda do labhairt,</span>
<lb n="2696"/><span>mar dh'eadh.</span>
<lb n="2697"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2698"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="2699"/>
<lb n="2700"/><p><span>Donchadh: Leogaim leat, a Thaidhg.  Is dóich liom</span>
<lb n="2701"/><span>go bhfuil an ceart agat.  Bhíos ag cainnt le fear</span>
<lb n="2702"/><span>thíos ansan indé.  Tá sé as a shláinte le tamal.  Deir</span>
<lb n="2703"/><span>sé ná réidhtighean an bia le n-a ghoile.  Nuair ithean</span>
<lb n="2704"/><span>sé an t-arán agus d'ólan sé an cupán té, i n-inead</span>
<lb n="2705"/><span>iad do dhul chun sochair dó agus tairbhe dhéanamh dó,</span>
<lb n="2706"/><span>agus fuinneamh a chur 'n-a chroidhe agus 'n-a ghéagaibh,</span>
<lb n="2707"/><span>is amhlaidh a dheinean lochán searbh de'n bhia istigh n-a</span>
<lb n="2708"/><span>ghoile i dtreó go mbíon sé lúbtha le losgadaí agus le</span>
<lb n="2709"/><span>teinneas 'n-a chliabh i gcaitheamh an lae, agus é ag tarr-</span>
<lb n="2710"/><span>ang a chos 'n-a dhiaidh, gan ann aon stróc oibre ná</span>
<lb n="2711"/><span>gnótha dhéanamh.  Tá an t-arán agus an té tar éis</span>
<lb n="2712"/><span>an tsaoghail go léir do lot amuich 's amach.  An plúr</span>
<lb n="2713"/><span>so a thagan chughainn tar faraige ní bia ceart i n-aon</span>
<lb n="2714"/><span>chor é.  Deintear donus éigin air a dheinean mífho-</span>
<lb n="2715"/><span>láin é.  Nuair ithim féin an t-arán a deintear de,</span>
<lb n="2716"/><span>gheibhim i gcómhnuighe iarbhlas beag géar searbh air.</span>
<lb n="2717"/><span>Ní ghabhan mo ghoile le n-ais choidhche i gceart é.  Bíon</span>
<lb n="2718"/><span>sé uaireanta ar feadh leath an lae i lár mo chléibh i</span>
<lb n="2719"/><span>n'ualach, i dtreó go measaim gur cuma é nú lán</span>
<lb n="2720"/><span>mo dhá lámh de mhairtaol aoíl agus gainimhe.  Ní</span>
<lb n="2721"/><span>fheadar an tsaoghal cad é an mac malachtain cor a</span>
<lb n="2722"/><span>tugtar dó.  Ní dócha gur fhás an chruithneacht as an</span>
<lb n="2723"/><span>dtalamh ar an gcuma san, pé dúthaigh i n-ar fhás sí.</span>
<lb n="2724"/><span>Is cuimhin liom fadó, nuair a bhíodh cruithneacht ag fás</span>
<lb n="2725"/><span>againn féin agus nuair a beirtí mála dhi go dtí</span>
<lb n="2726"/><span>muilean Phádraig Mártain agus do meiltí í, go</span>
<lb n="2727"/><span>ndeineadh an plúr bia breágh foláin deigh-bhlasta.</span>
<lb n="2728"/><span>Nuair íosfá smut de'n chíste a dheineadh mo mháthair</span>
<lb n="2729"/><span>de, beannacht Dé le n-a h-anam, ní baoghal go mbeadh</span>
<lb n="2730"/><span>sé i n'ualach ar do chroidhe.  Is amhlaidh a bheadh neart</span>
<lb n="2731"/><span>agus misneach ad' chroidhe uaidh agus teas ad' chuid</span>
<lb n="2732"/><span>fola.  Nuair a bhuailfá amach lá Geimhrigh nú Earraigh,</span>
<lb n="2733"/><span>tar éis bhéile dhe d'ithe, ní bheadh beann agat ar shioc</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2734"/><p><span>ná ar shneachta, agus ba chuma leat cad a dhéanfadh</span>
<lb n="2735"/><span>bia as san go mbéarfadh am dínnéir ort.  B'shiné</span>
<lb n="2736"/><span>an bia buacach, a Thaidhg!  B'shiné an bia ná raibh</span>
<lb n="2737"/><span>an t-ualach ann agus go raibh an neart agus an bunús</span>
<lb n="2738"/><span>agus an tathac ann!  An bhulóg so a gheibhmidh anois</span>
<lb n="2739"/><span>is amhlaidh a bhíon sí 'n-a h-ualach ar dhuine, agus ní</span>
<lb n="2740"/><span>bhainean sí an t-ocras de.  "Ocras tar éis athluighthe"</span>
<lb n="2741"/><span>i gceart iseadh fhágan sí ar dhuine.  Dubhairt an bhean</span>
<lb n="2742"/><span>úd Bhaile Mhúirne nár fhan aon rath ar an saoghal ó</span>
<lb n="2743"/><span>imthigh bruigheanta agus ólachán, ach deirim-se nár fhan</span>
<lb n="2744"/><span>rígh ná rath ar an saoghal ó tháinig arán a's té chugh-</span>
<lb n="2745"/><span>ainn! Ní fir agus mná atá eirighthe suas chughainn,</span>
<lb n="2746"/><span>ar an gcothú san, ach spreasáin agus cailithóga gan</span>
<lb n="2747"/><span>fuinneamh ná fonn gnótha ná oibre ionta, rudaí creath-</span>
<lb n="2748"/><span>ánacha, annleisgeamhla, go ndéanfadh aon fhear amháin</span>
<lb n="2749"/><span>de'n tsean aimsir úd oiread oibre le ceathrar acu,</span>
<lb n="2750"/><span>agus gan tuirse ná troime bheith um thráthnóna air.</span>
<lb n="2751"/><span>Is amhlaidh mar atá an sgéal, a Thaidhg, má leanaid</span>
<lb n="2752"/><span>na daoine ag dul chun deiridh mar atáid is gearr</span>
<lb n="2753"/><span>gur cuma dhúinn cad a dhéanfidh ól ná imirt ná dlighthe</span>
<lb n="2754"/><span>ná riaghalta i n-Éirinn.</span></p>
<lb n="2755"/>
<lb n="2756"/><p><span>Tadhg: Go réidh, a Dhonchadh, a mhic ó.  Ní mar sin is</span>
<lb n="2757"/><span>ceart aghaidh a thabhairt ar an sgéal.  Táid na daoine</span>
<lb n="2758"/><span>ag dul chun deiridh gan amhras, mar a deirir, agus is</span>
<lb n="2759"/><span>fíor dhuit leis gur b'é an droch-bhia fé ndeár é.  Isé</span>
<lb n="2760"/><span>an droch-bhia fé ndeár a lán de'n ólachán leis.  Agus</span>
<lb n="2761"/><span>isé daille na mban fé ndeár a lán d'olcas an bhídh.</span>
<lb n="2762"/><span>Ach ní leigheas ar olc bheith 'ghá chásamh, a Dhonchadh.  Dá</span>
<lb n="2763"/><span>leighiseadh cásamh ár n-uilc is fadó bheadh uilc na</span>
<lb n="2764"/><span>h-Éireann leighiste.  Ní foláir dúinn stad de'n</span>
<lb n="2765"/><span>chásamh, a Dhonchadh, agus aghaidh a thabhairt ar shlighe éigin</span>
<lb n="2766"/><span>thairbheach i n-a dtiocfidh linn teacht ar bhun phréimh gach</span>
<lb n="2767"/><span>uilc fé leith agus an phréamh do ghearradh aige.</span>
<lb n="2768"/></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2769"/><p><span>Ólachán.</span></p>
<lb n="2770"/>
<lb n="2771"/><p><span>Donchadh: "Ar bhun phréimh gach uilc fé leith," arsa</span>
<lb n="2772"/><span>tusa, a Thaidhg.  Siní díreach an obair.  Conus a</span>
<lb n="2773"/><span>tiocfar ar bhunaibh na bpréamh?  Cá ndéanfar an</span>
<lb n="2774"/><span>chéad thaighde ar na préamhchaibh?  Tá an talamh go</span>
<lb n="2775"/><span>léir clúdaithe leis na h-olcaibh.</span></p>
<lb n="2776"/>
<lb n="2777"/><p><span>Tadhg: Ó 'sé an t-ólachán atá idir lámhaibh againn ná</span>
<lb n="2778"/><span>beadh sé chómh maith againn préamh an uilc sin do lorg</span>
<lb n="2779"/><span>ar dtúis?  Is fíor go bhfuil níos mó 'ná aon phréamh</span>
<lb n="2780"/><span>amháin 'ghá chothú.  Is dóich liom, ámhthach, gur bhuailis</span>
<lb n="2781"/><span>féin do méar ar phréimh acu an lá déanach a bhíomair ag</span>
<lb n="2782"/><span>cainnt.  Bhios-sa 'ghá dhéanamh amach go raibh a lán</span>
<lb n="2783"/><span>de'n mhilleán ar na mná-thighe.  Níor bhfoláir leat-sa</span>
<lb n="2784"/><span>na mná do chosaint.  Ach sa chosaint sin duit do luigh</span>
<lb n="2785"/><span>t'aigne ar an ndroch-bhia.  Isiad na mná fé ndeár</span>
<lb n="2786"/><span>a lán d'olcas an bhídh, ach ní h-iad fé ndeár é go léir.</span>
<lb n="2787"/><span>Pé eólus a bheadh ag mnaoi ar bhia d'ullmhú ní fhéad-</span>
<lb n="2788"/><span>fadh sí arán foláin a dhéanamh de phlúr a bheadh mí-</span>
<lb n="2789"/><span>fholáin.  Ach tá an dá bhárthan i n-aonfheacht orainn i</span>
<lb n="2790"/><span>n-Éirinn indiu, a Dhonchadh.  Tá an plúr mí-fholáin</span>
<lb n="2791"/><span>agus na mná gan eólus.  Is cuimhin liom-sa an corcán</span>
<lb n="2792"/><span>praisge.  Is dócha gur cuimhin leat-sa leis é.  Mholais</span>
<lb n="2793"/><span>an císte a dheineadh do mháthair de'n phlúr a thagadh</span>
<lb n="2794"/><span>abhaile ó'n muilean san.  Tá cuimhne agat fós ar an</span>
<lb n="2795"/><span>iarbhlas milis a bhíodh ad' bheul i gcaitheamh an lae tar</span>
<lb n="2796"/><span>éis béile de'n arán san d'ithe ar maidin duit.  An</span>
<lb n="2797"/><span>cuimhin leat an mórnán praisge as an gcorcán mór</span>
<lb n="2798"/><span>úd, ar thuitim na h-oidhche?  B'shiné an deoch a</span>
<lb n="2799"/><span>bhaineadh an fuacht as an sneachta agus an nimh as an ngaoith</span>
<lb n="2800"/><span>agus an cruadas as an sioc.  Bhí bia agus deoch agus</span>
<lb n="2801"/><span>sláinte agus sásamh ann.  Nuair a bhíodh cúpla mór-</span>
<lb n="2802"/><span>nán de'n phraisigh sin ólta ag Seán Ó h-Iarlaithe,</span>
<lb n="2803"/><span>beannacht Dé le n' anam!  bhaineadh sé gáirí as a mbíodh</span>
<lb n="2804"/><span>láithreach.  Deireadh sé, lom dáiríribh, an fear bocht</span></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2805"/><p><span>agus an séide sneachtaigh amuich, "Is dóich liom go</span>
<lb n="2806"/><span>bhfuil an oidhche ag dul i mbrothalaighe!"</span></p>
<lb n="2807"/>
<lb n="2808"/><p><span>Tá an aimsir sin imthighthe, a Dhonchadh.  Tá an té</span>
<lb n="2809"/><span>tar éis na praisge dhíbirt, agus ní fhéadan an té an</span>
<lb n="2810"/><span>"oidhche do chur i mbrothalaighe."  Na muilte úd a</span>
<lb n="2811"/><span>bhí 'n-a seasamh ar chasadh gach abhan agus gach srutháin</span>
<lb n="2812"/><span>i n-Éirinn, agus do mheileadh an chruithneacht agus an</span>
<lb n="2813"/><span>coirce dhúinn, táid siad imthighthe gan tuairisg.  Ní</span>
<lb n="2814"/><span>locht ar mhnaoi thighe anois gan í bheith ábalta ar chorcán</span>
<lb n="2815"/><span>praisge dhéanamh mar ní'l an chóir aici chuige, ach dá</span>
<lb n="2816"/><span>mbeadh an chóir féin acu anois ní'l an t-eólus acu.</span>
<lb n="2817"/><span>Ní'l bia ná deoch ar bail ná ar beus fágtha ag daoine</span>
<lb n="2818"/><span>i n-Éirinn.  Dá mb'é an práta bán féin é, níor fhan</span>
<lb n="2819"/><span>an bia ceart ann ó tháinig an meathlú.  Ní féidir do</span>
<lb n="2820"/><span>dhuine fiú deoch bhainne fhághail má bhíon tart air.  Tá</span>
<lb n="2821"/><span>an creamery tar éis an bhainne do shlogadh, agus ní</span>
<lb n="2822"/><span>h-iad na gamhna amháin atá ag fághail bháis d'á easba.</span>
<lb n="2823"/><span>Tá galar agus leiceacht agus meathtacht agus droch-</span>
<lb n="2824"/><span>shláinte ar leanbhaíbh na h-Éireann d'á easba.  Is</span>
<lb n="2825"/><span>sean fhocal ar an leanbh gur "as a bholg fhásan sé."</span>
<lb n="2826"/><span>Ní féidir do'n leanbh fás ceart a dhéanamh ar an saghas</span>
<lb n="2827"/><span>bídh agus dighe atá le fághail i n-Éirinn anois aige.</span></p>
<lb n="2828"/>
<lb n="2829"/><p><span>Labharfidh fear eagair i bpáipéar, nú breitheamh ar</span>
<lb n="2830"/><span>bhínse, nú easbog i gcómhairle.  Beid siad go léir</span>
<lb n="2831"/><span>ar aon fhocal amháin.  "A mhuinntir na h-Éireann</span>
<lb n="2832"/><span>seachnaídh an t-ólachán!  Is droch-nídh é!  Nimh iseadh</span>
<lb n="2833"/><span>é!  Aimhleas anama agus chuirp iseadh é!  Staonaídh</span>
<lb n="2834"/><span>uaidh ar fad má 's maith libh rath ná séan a bheith oraibh</span>
<lb n="2835"/><span>ar an saoghal so ná ar an saoghal eile!"</span></p>
<lb n="2836"/>
<lb n="2837"/><p><span>Cómhairle mhaith gan amhras.  Ach is cómhairle í go</span>
<lb n="2838"/><span>bhfuil rainnt easnaimh uirthi.  Tá níos mó 'ná aon eas-</span>
<lb n="2839"/><span>namh amháin uirthi.  Ba mhór an congnamh chun na cómh-</span>
<lb n="2840"/><span>airle sin a chur chun cinn dá bhféadfí a rádh 'n-a h-aice,</span>
<lb n="2841"/><span>"glacaidh an deoch eile seo atá foláin, sobháilceach,</span>
<lb n="2842"/><span>tairbheach, agus ansan ní bheidh aon ghádh agaibh leis an</span>
<lb n="2843"/><span>ndroch dhigh."</span></p>
<lb n="2844"/>
<lb n="2845"/><p><span>Donchadh: Is truagh gan tuille aimsire againn.</span>
<lb n="2846"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2847"/><p><span>Ólachán.</span></p>
<lb n="2848"/>
<lb n="2849"/><p><span>Donchadh: An focal úd a dubhraís an lá déanach, a</span>
<lb n="2850"/><span>Thaidhg, i dtaobh na cómhairle úd, "A mhuinntir na</span>
<lb n="2851"/><span>h-Éireann seachnaídh an t-ól …  "agus i dtaobh na</span>
<lb n="2852"/><span>cómhairle eile úd ba mhaith leat a bheith i n-aice leis</span>
<lb n="2853"/><span>an gcéad chómhairle, .i.  "Glacaidh an deoch eile</span>
<lb n="2854"/><span>seo … ; "chuir do chainnt i gcuimhne dhom rud a bhíon</span>
<lb n="2855"/><span>am' aigne go minic nuair a mhachtnaighim ar an sgéal.  Is</span>
<lb n="2856"/><span>'mó rógaireacht 'á dhéanamh i n-Éirinn ar sgáth maith-</span>
<lb n="2857"/><span>easa, ach is dóich liom go bhfuil tosach agus barr agus</span>
<lb n="2858"/><span>buadh ortha go léir ag an rógaireacht a deintear ar</span>
<lb n="2859"/><span>sgáth na measarthachta (temperance).  Beartóchaidh</span>
<lb n="2860"/><span>fear i n'aigne nách foláir dó an t-ól do sheachaint.</span>
<lb n="2861"/><span>Ní réidhtighean an deoch leis.  Bíon a bhean agus a</span>
<lb n="2862"/><span>chlann ag troid leis.  Bíon a ghnó ag dul chun deiridh.</span>
<lb n="2863"/><span>Bíon a lucht oibre failíghtheach.  Bíon gach aon rud</span>
<lb n="2864"/><span>ag dul bun os cionn aige.  Fé dheire déarfidh sé</span>
<lb n="2865"/><span>leis féin, "Cuirfad deire leis mar ól!"  "Ní</span>
<lb n="2866"/><span>bhlaisfad aon bhraon de go ceann bliana ó 'ndiu le</span>
<lb n="2867"/><span>congnamh Dé!  "Beidh a aigne sásta ansan.  Tabh-</span>
<lb n="2868"/><span>arfidh sé aghaidh ar a ghnó agus ar a chúram.  Chífidh an</span>
<lb n="2869"/><span>bhean an t-atharú agus beidh áthas uirthi.  Chífidh an</span>
<lb n="2870"/><span>chlann é agus beidh imghníomh ortha.  Chífidh an lucht</span>
<lb n="2871"/><span>oibre an t-atharú, agus déanfar an obair.  Tiocfidh</span>
<lb n="2872"/><span>lá an aonaigh.  Raghaidh an fear san ar an aonach.</span>
<lb n="2873"/><span>Déanfidh sé a ghnó go maith agus go rathmhar.  Nuair</span>
<lb n="2874"/><span>a bheidh an gnó dhá chríochnú ní foláir dul isteach i dtigh</span>
<lb n="2875"/><span>tabhairne éigin, nú i gcábán éigin, agus an gnó do</span>
<lb n="2876"/><span>fhliuchadh.  "Ní ólaim-se deoch meisgeamhail," adeir</span>
<lb n="2877"/><span>an fear.  "Tugtar chugham deoch éigin neamh-mheis-</span>
<lb n="2878"/><span>geamhail."  Tabharfar chuige rud éigin i mbuidéal,</span>
<lb n="2879"/><span>sórd éigin uisge do cuireadh isteach sa bhuidéal san</span>
<lb n="2880"/><span>rátha, b'fhéidir, roime sin.  Cuirfidh sé a bhfuil sa</span>
<lb n="2881"/><span>bhuidéal amach i ngloine agus ólfidh sé é.  Ní fada</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2882"/><p><span>bheidh sé ólta aige nuair a thiocfidh rud éigin ná taithn-</span>
<lb n="2883"/><span>fidh leis air.  Tiocfidh teinneas beag 'n-a chliabh istigh.</span>
<lb n="2884"/><span>Beidh sé ag casadh le cainnt a dhéanamh agus a leo-</span>
<lb n="2885"/><span>gaint air ná fuil aon nídh air.  Meudóchaidh an</span>
<lb n="2886"/><span>teinneas.  Fé dheire ambasa ní féidir é cheilt níos</span>
<lb n="2887"/><span>sia.  "Ní fhéachan tú ar fóghnamh," a déarfidh duine</span>
<lb n="2888"/><span>de'n chuideachtain.  "Do ghoill rud éigin ort,"</span>
<lb n="2889"/><span>adéarfidh duine eile.  "Is dóich liom," adéarfidh an</span>
<lb n="2890"/><span>fear, "nár réidhtigh an buidéal san liom, pé rud a</span>
<lb n="2891"/><span>bhí ann!"  "Dhé sgeimhle air mar bhuidéal!" adéar-</span>
<lb n="2892"/><span>fidh duine eile.  "Is dóich liom féin gur nimh a cur-</span>
<lb n="2893"/><span>tar in sna buidéalaibh sin.  Pé rud a bhíon ionta bíon</span>
<lb n="2894"/><span>sé go h-olc.  Bíon sé lobhtha ó bheith 'n-a stad sa bhuid-</span>
<lb n="2895"/><span>éal mara mbíon aon locht eile air.  Ní bhlaisfinn aon</span>
<lb n="2896"/><span>bhuidéal acu dá mbeinn ag fághail bháis le tart!"</span>
<lb n="2897"/><span>'Sé crích an sgéil é go ngéarruighean an trioblóid ar</span>
<lb n="2898"/><span>ghoile an fhir agus go gcaithtear deoch maith biotáile</span>
<lb n="2899"/><span>thabhairt dó chun é leigheas.  Chomh luath agus théidhean</span>
<lb n="2900"/><span>an biotáile isteach cuirean sé an ruag ar an mbuidéal</span>
<lb n="2901"/><span>agus tagan an duine 'n-a chlódh féin agus 'n-a shláinte</span>
<lb n="2902"/><span>féin airís.  Má ba mhaith é an chéad deoch de'n bhiot-</span>
<lb n="2903"/><span>áile dar ndóich is maith é an tarna deoch.  Ólfidh an</span>
<lb n="2904"/><span>fear san an tarna deoch, agus an trímhadh deoch.  Ní</span>
<lb n="2905"/><span>deintear an cómhreamh as san amach.  Tagan an fear</span>
<lb n="2906"/><span>abhaile ar meisge agus siné an tigh agus an áit agus an</span>
<lb n="2907"/><span>gnó agus an obair agus an cúram 'n-a phraisigh airís!</span>
<lb n="2908"/><span>Tá sé buailte isteach am' aigne, a Thaidhg, agus ní</span>
<lb n="2909"/><span>h-indiu ná indé do chuimhnigheas ar dtúis air, go</span>
<lb n="2910"/><span>gcoimeádaid lucht tabhairní na droch bhuidéil sin</span>
<lb n="2911"/><span>d'aon ghnó chun a chur fhiachaint ar dhaoine brise ó n-a</span>
<lb n="2912"/><span>ngeallamhnaibh agus an deoch meisgeamhail d'ól!  Is</span>
<lb n="2913"/><span>deacair do mhuinntir na h-Éireann an t-ól do sheach-</span>
<lb n="2914"/><span>nadh an fhaid a bheidh feall de'n tsórd san ar gach</span>
<lb n="2915"/><span>bóthar agus cosán rómpa, mar a bheadh an leac-ar-</span>
<lb n="2916"/><span>tinniol roimis an bhfrancach nú an tsúil-ruibe roimis</span>
<lb n="2917"/><span>an ngiorfhiadh!</span>
<lb n="2918"/></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2919"/><p><span>Ólachán.</span></p>
<lb n="2920"/>
<lb n="2921"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, is ró bheag an iongna</span>
<lb n="2922"/><span>ólachán i n-Éirinn!  Sin cheithre thrúig bhunaidh áirimhthe</span>
<lb n="2923"/><span>agat-sa chuige, agus is dócha nách fios an 'mó trúig</span>
<lb n="2924"/><span>eile d'fhéadfá dh'áireamh dá mba mhaith leat é.  Tá,</span>
<lb n="2925"/><span>ar dtúis, an droch-sgoluigheacht.  Dá dhruim sin tá</span>
<lb n="2926"/><span>neamh-eólus na mban, iad i n-ainbhfios ar conus ba</span>
<lb n="2927"/><span>cheart bia d'ullmhú i dtreó go mbeadh sé foláin,</span>
<lb n="2928"/><span>deigh-bhlasta.  An trímhadh trúig, an gráinne ag teacht</span>
<lb n="2929"/><span>chughainn tar lear, agus nimh éigin dhá chur sa phlúr</span>
<lb n="2930"/><span>chun é dhéanamh geal, agus ansan go gcaithean an t-é</span>
<lb n="2931"/><span>ithean an t-arán a deintear de'n phlúr san braon</span>
<lb n="2932"/><span>"fóghanta" d'fhághail chun an aráin sin do chur d'á</span>
<lb n="2933"/><span>ghoile.  Agus an ceathramhadh trúig díobh agat - na</span>
<lb n="2934"/><span>buidéil!  Cheithre thrúig chun ólacháin agus gach trúig</span>
<lb n="2935"/><span>acu ábalta ar an náisiún go léir do chur ar dearg-</span>
<lb n="2936"/><span>mheisge ó mhaidin Dé Luain go dtí asdoidhche Dé</span>
<lb n="2937"/><span>Satharainn.  Bheadh an sgéal go cruaidh againn agus</span>
<lb n="2938"/><span>is fada bheimís ag machtnamh feuchaint cá mbeadh an</span>
<lb n="2939"/><span>leigheas le fághail dá mba ná beadh le cur as an slighe</span>
<lb n="2940"/><span>againn ach aon trúig amháin de sna cheithre trúigeana.</span>
<lb n="2941"/><span>Ach nuair atá an ceathrar ag obair i n-aonfheacht, ag</span>
<lb n="2942"/><span>cabhrú le chéile agus ag cothú a chéile agus ag neartú</span>
<lb n="2943"/><span>a chéile, is ró dheacair cuimhneamh ar aon sórd leighis</span>
<lb n="2944"/><span>d'fhéadfadh oibiriú 'n-a gcoinnibh le h-aon fheidhm.</span>
<lb n="2945"/><span>Má tugtar an t-eólus do sna mnáibh ní bheidh puinn</span>
<lb n="2946"/><span>maitheasa déanta, mar ní féidir do'n eólus is fearr</span>
<lb n="2947"/><span>a ceapadh riamh, bia foláin a dhéanamh de phlúr mhí-</span>
<lb n="2948"/><span>fholáin, agus siné an droch-bhia ag coimeád an ólácháin</span>
<lb n="2949"/><span>ar siubhal.  Má bheirean fear go dtí an muilean leis</span>
<lb n="2950"/><span>mála de'n choirce d'fhás ar a chuid tailimh féin agus</span>
<lb n="2951"/><span>iná dheinean sé mála de mhin bhreágh fholáin choirce</span>
<lb n="2952"/><span>do thabhairt leis abhaile chun a mhná agus chun a chlainne</span>
<lb n="2953"/><span>agus chuige féin, beidh an sgéal maith go leór acu,</span>
<lb n="2954"/><span>b'fhéidir, go dtí go dtiocfidh lá an aonaigh agus na</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2955"/><p><span>buidéil úd.  Bíodh buaidhte againn ar an ndroch-</span>
<lb n="2956"/><span>sgoluighcacht.  Bíodh buaidhte againn ar mhí-eolus na</span>
<lb n="2957"/><span>mban.  Bíodh an plúr mí-fholáin curtha i leithtaoibh</span>
<lb n="2958"/><span>againn agus an gráinne Gaodhlach, d'fhás aníos a' cré</span>
<lb n="2959"/><span>bhreágh, fholáin, nádúrtha na h-Éireann, curtha i n-inead</span>
<lb n="2960"/><span>an bhídh mhí-fholáin, siné an buidéal ag teacht, lá an</span>
<lb n="2961"/><span>aonaigh, agus ag lot na h-oibre go léir!</span></p>
<lb n="2962"/>
<lb n="2963"/><p><span>Tá eagal orm, a Thaidhg, gur "'mó madra géar</span>
<lb n="2964"/><span>agus droch-bhean" a chuirfimíd dínn sar a' mbeidh aon</span>
<lb n="2965"/><span>fhoghail mhór deanta againn i n-Éirinn ar an ólachán</span>
<lb n="2966"/><span>do chur ar neamh-nídh.</span></p>
<lb n="2967"/>
<lb n="2968"/><p><span>Tadhg: Pé madraí géara ná droch-mhná a chaithfimíd</span>
<lb n="2969"/><span>a chur dínn sa n-obair, a Dhonchadh, is obair í a caithfar</span>
<lb n="2970"/><span>a dhéanamh, agus san gan ró mhoill.  Is obair í a caith-</span>
<lb n="2971"/><span>far a dhéanamh pé deacaracht atá ag baint léi.  Ní</span>
<lb n="2972"/><span>cúrsaí deacarachta ná saoráide i n-aon chor é.  Má</span>
<lb n="2973"/><span>bhíon duine dhá bháth déanfidh sé a dhítheal ar theacht i</span>
<lb n="2974"/><span>dtír pé deacaracht a bheidh roimis.  Tá Éire dhá báth</span>
<lb n="2975"/><span>leis an ólachán so.  Caithfar deire chur leis an ólachán</span>
<lb n="2976"/><span>nú cuirfhidh an t-ólachán deire linn go léir.  Pé</span>
<lb n="2977"/><span>deacaracht atá sa sgéal ní foláir aghaidh a thabhairt air,</span>
<lb n="2978"/><span>agus san láithreach.  Pé rud a dhéanfidh an droch-</span>
<lb n="2979"/><span>sgoluigheacht, pé rud a dhéanfidh mí-eólus ban-tighe,</span>
<lb n="2980"/><span>pé rud a dhéanfidh arbhar iasachta ná droch phlúr ná</span>
<lb n="2981"/><span>droch mhin, pé rud a dhéanfidh biotáile "fóghanta"</span>
<lb n="2982"/><span>ná buidéil lobhtha, tá aon rud amháin agus caithfar é</span>
<lb n="2983"/><span>dhéanamh láithreach - caithfar deire chur le h-ólachán i</span>
<lb n="2984"/><span>n-Éirinn.</span></p>
<lb n="2985"/>
<lb n="2986"/><p><span>Donchadh: Is uiriste cainnt a dhéanamh, a Thaidhg,</span>
<lb n="2987"/><span>agus is uiriste "caithfar" do rádh.  Ach is mór</span>
<lb n="2988"/><span>m'eagla-sa gur 'mó rud a caithfar a dhéanamh sar</span>
<lb n="2989"/><span>a mbeidh deire le h-ólachán i n-Éirinn.</span>
<lb n="2990"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2991"/><p><span>Ólachán.</span></p>
<lb n="2992"/>
<lb n="2993"/><p><span>Tadhg: Is fíor dhuit sin, a Dhonchadh.  Is 'mó rud a</span>
<lb n="2994"/><span>caithfar a dhéanamh sar a mbeidh deire le h-ólachán</span>
<lb n="2995"/><span>i n-Éirinn.  Ach 'neósfad duit aon rud amháin atá</span>
<lb n="2996"/><span>dhá dhéanamh le fada agus ná fuil puinn tairbhe ann.</span>
<lb n="2997"/><span>Tá cainnt dhá dhéanamh le fada ar an sgéal.  Dá leigh-</span>
<lb n="2998"/><span>iseadh cainnt uilc na h-Éireann bheidís go léir leighiste</span>
<lb n="2999"/><span>fadó, idir ólachán agus gach olc eile d'á bhfuil ag cur</span>
<lb n="3000"/><span>orainn.  An iomad cainnte iseadh atá againn, an</span>
<lb n="3001"/><span>iomad ar fad.  Tá cainnteóirí ár ndóithin againn</span>
<lb n="3002"/><span>agus an donas le deisbhéalaighe ortha.  Ní'l olc d'á</span>
<lb n="3003"/><span>raibh ar Éirinn riamh ná d'á bhfuil uirthi anois ná fuil</span>
<lb n="3004"/><span>na cainnteóirí ábalta ar é mhíniú agus do léiriú agus</span>
<lb n="3005"/><span>do chur i n-iúil go breágh glan, slachtmhar, soiléir.</span>
<lb n="3006"/><span>Ach an bhfuil a fhios agat cad a chuirean an iongna orm</span>
<lb n="3007"/><span>féin, a Dhonchadh?  Nuair a bhíon an t-olc léirighthe</span>
<lb n="3008"/><span>amach go soiléir ag an gcainnteóir stadan an cainn-</span>
<lb n="3009"/><span>teóir ar an áit sin.  Ba dhóich le duine ar an gcainn-</span>
<lb n="3010"/><span>teóir gur b'é an léiriú an leigheas.  Nuair a bhíon a</span>
<lb n="3011"/><span>chuid cainnte déanta ag an gcainnteóir ba dhóich leat</span>
<lb n="3012"/><span>air go mbíon gach aon rud déanta aige.  Is cuma</span>
<lb n="3013"/><span>an cainnteóir sin nú dochtúir a thiocfadh chugham dá</span>
<lb n="3014"/><span>mbeinn breóite agus bhéarfadh ar chuislinn orm, agus</span>
<lb n="3015"/><span>d'fheuchfadh ar mo theangain, agus do bhreithneóchadh</span>
<lb n="3016"/><span>an galar agus do 'neósfadh dom cad é an galar é,</span>
<lb n="3017"/><span>agus ansan do ghluaiseóchadh chun siubhail gan pur-</span>
<lb n="3018"/><span>góid ná plástar a thabhairt dom.  Tá gach aoinne a</span>
<lb n="3019"/><span>labhran ag déanamh na cainnte ar an ólachán, 'ghá</span>
<lb n="3020"/><span>innsint dúinn gur droch-nídh é agus 'ghá thaisbeáint</span>
<lb n="3021"/><span>dúinn cad iad na trúigeana atá chuige, ach ní thugan</span>
<lb n="3022"/><span>aoinne aon eólus ceart dúinn ar conus an droch-nídh</span>
<lb n="3023"/><span>do dhíbirt uainn.  Chimíd rud greannmhar uaireanta.</span>
<lb n="3024"/><span>Chimíd fear atá chómh saidhbhir le Démur, pé 'r bh'é féin,</span>
<lb n="3025"/><span>fear gur b'as an ólachán do fuineadh agus do fáisgeadh</span>
<lb n="3026"/><span>a chuid saidhbhris, chímíd an fear san 'n-a sheasamh</span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="3027"/><p><span>anáirde ar chlár, agus é ag déanamh cainnte go tréan,</span>
<lb n="3028"/><span>ag spídiú agus ag aithisiú ar ól agus ar lucht ólacháin,</span>
<lb n="3029"/><span>ag áireamh na n-olc agus na n-aimhleas a thagan de</span>
<lb n="3030"/><span>dhruim ólacháin, agus 'ghá iarraidh, go bog a's go</span>
<lb n="3031"/><span>cruaidh, ar mhuinntir na h-Éireann a leas do dhéanamh</span>
<lb n="3032"/><span>agus eirighe as an ól.  Tá a fhios ag an bhfear san go</span>
<lb n="3033"/><span>maith dá nglactí an chómhairle sin uaidh gur b'é féin</span>
<lb n="3034"/><span>is túisge a bheadh thíos leis.  Tá a fhios aige go maith,</span>
<lb n="3035"/><span>ámhthach, nách baoghal dó, mar nách baoghal go nglacfar</span>
<lb n="3036"/><span>an chómhairle.  Sgéiméir iseadh an fear san.  Dá</span>
<lb n="3037"/><span>mbeadh tocht 'n-a ghlór agus deóracha le n-a shúilibh ná</span>
<lb n="3038"/><span>creid focal uaidh.  Sgéiméir iseadh é.  Rud eile</span>
<lb n="3039"/><span>dhc.  Sgéiméirí iseadh na meisgeóirí a bhíon ag éist-</span>
<lb n="3040"/><span>eacht leis an gcainnt a dheinean sé.  Molaid siad an</span>
<lb n="3041"/><span>chainnt agus is árd an liú a chuirid siad asta 'ghá</span>
<lb n="3042"/><span>moladh.  Ach geallaim-se dhuit-se nách baoghal go</span>
<lb n="3043"/><span>molfidís an chainnt sin dá mba dhóich leó go gcuirfí</span>
<lb n="3044"/><span>an chainnt i bhfeidhm ortha.  Is breágh í an chainnt agus</span>
<lb n="3045"/><span>is maith í an chómhairle.  Taithnean idir chainnt agus</span>
<lb n="3046"/><span>cómhairle leis na meisgeóiríbh.  Cad é an chúis?</span>
<lb n="3047"/><span>Mar tá a fhios acu ná fuil sa chainnt ach gaoth agus</span>
<lb n="3048"/><span>nách baoghal go gcaithfid siad an chómhairle do ghlacadh.</span>
<lb n="3049"/><span>Idir chainnteóirí agus meisgeóirí dhóibh, a Dhonchadh,</span>
<lb n="3050"/><span>sgéiméirí iseadh iad.  Ní baoghal go ndéanfid siad</span>
<lb n="3051"/><span>aon leigheas choidhche ar olc an ólacháin i n-Éirinn.  Ní</span>
<lb n="3052"/><span>leigheas a bhíon uatha.  Isé rud a bhíon uatha, ar gach</span>
<lb n="3053"/><span>taobh, 'ná a leigint ortha fuath a bheith acu do'n ólachán,</span>
<lb n="3054"/><span>rud ná fuil acu dhó.  Ní bhíon sa chainnt go léir agus</span>
<lb n="3055"/><span>in sna guthaíbh go léir ach "tóg uaim é - agus gan</span>
<lb n="3056"/><span>uaim ach é!"</span></p>
<lb n="3057"/>
<lb n="3058"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3059"/>
<lb n="3060"/><p><span>Donchadh: Go deimhin le fírinne dhuit, a Thaidhg,</span>
<lb n="3061"/><span>nuair a bhíos ag éisteacht leat anso ag cainnt an lá</span>
<lb n="3062"/><span>déanach bhíos ag cur an anama amach ag gairí, am'</span>
<lb n="3063"/><span>aigne féin.</span>
<lb n="3064"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3065"/><p><span>Tadhg: Agus cad a bhí chun tu chur ag gáirí?  Ní</span>
<lb n="3066"/><span>mheasaim go raibh aon chúis gáirí in sna neithibh a bhí ar</span>
<lb n="3067"/><span>siubhal againn?  Má tá an t-anam 'á shladadh a'</span>
<lb n="3068"/><span>h-Éirinn le h-ólachán agus gan aon leigheas dhá</span>
<lb n="3069"/><span>dhéanamh ar an sladadh ach cainnt gan bhrígh, gan</span>
<lb n="3070"/><span>éifeacht, measaim féin gur mó an chúis goil 'ná an</span>
<lb n="3071"/><span>chúis gáirí atá sa sgéal.</span></p>
<lb n="3072"/>
<lb n="3073"/><p><span>Donchadh: Asdó b'shiné thusa ag spídiú ar lucht na</span>
<lb n="3074"/><span>cainnte agus ar na meisgeóirí, agus ag tabhairt</span>
<lb n="3075"/><span>sgéiméirí ortha, trí n-a chéile dhóibh, toisg gan aon</span>
<lb n="3076"/><span>leigheas a bheith acu le déanamh ar an ngalar ach cainnt,</span>
<lb n="3077"/><span>agus b'shiné mise agus mé bodhar ó bheith ag éisteacht</span>
<lb n="3078"/><span>leat-sa ag cainnt, agus gan focal ag teacht as do</span>
<lb n="3079"/><span>bheul i dtaobh aon leighis ach chómh beag agus a tháinig</span>
<lb n="3080"/><span>riamh amach a' beul an sgéiméra ba mhó acu!  Ha,</span>
<lb n="3081"/><span>ha, ha!</span></p>
<lb n="3082"/>
<lb n="3083"/><p><span>Tadhg: B'éigean dúinn stad an lá déanach, a</span>
<lb n="3084"/><span>Dhonchadh, sar a raibh deire ráidhte agam, agus is</span>
<lb n="3085"/><span>dócha go gcaithfam stad indiu leis sar a mbeidh aon</span>
<lb n="3086"/><span>fhoghail mhór déanta againn ar an sgéal.  Ach ná bíodh</span>
<lb n="3087"/><span>ceist ort.  Tá an leigheas ann ach eólus d'fhághail</span>
<lb n="3088"/><span>air, agus ansan úsáid a dhéanamh de.</span></p>
<lb n="3089"/>
<lb n="3090"/><p><span>Donchadh: Is sean fhocal é, "Dá mbeadh fhios ag</span>
<lb n="3091"/><span>duine bheadh leigheas aige, ach do chuiris leis, a Thaidhg.</span>
<lb n="3092"/><span>Is beag 'ná gur sháruighis an sean fhocal.  Gan an fios</span>
<lb n="3093"/><span>is deacair an leigheas d'fhághail, ach is beag an mhaith</span>
<lb n="3094"/><span>idir leigheas agus fios mara ndeintear úsáid díobh.</span>
<lb n="3095"/><span>Tá lár an chirt sa méid sin agat.  D'áirís a lán de</span>
<lb n="3096"/><span>sna trúigeana, agus gan amhras is trúig láidir chun</span>
<lb n="3097"/><span>ólacháin gach trúig d'ár áirmhís.  Is dóich liom, ámhthach,</span>
<lb n="3098"/><span>gur fhágais gan áireamh trúig atá chómh torthamhail le</span>
<lb n="3099"/><span>h-aon trúig d'ár áirmhís.</span></p>
<lb n="3100"/>
<lb n="3101"/><p><span>Tadhg: Cad é an trúig é?</span></p>
<lb n="3102"/>
<lb n="3103"/><p><span>Donchadh: Tá, sprideamhlacht.  Raghaidh duine ar an</span>
<lb n="3104"/><span>aonach nú ar an margadh agus déanfidh sé a ghnó.</span>
<lb n="3105"/><span>Nuair bheidh a ghnó déanta aige ní foláir leis a chur</span>
<lb n="3106"/><span>'n-a luighe ar chách gur fear sprideamhail é.  "Téanam,"</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3107"/><p><span>adeir sé leis an nduine a dhein an deighleáil leis,</span>
<lb n="3108"/><span>"agus ólaimís braoinín.  Tá braon fóghanta anso</span>
<lb n="3109"/><span>thall."  Sar a sroisid siad an áit thall beidh, ó</span>
<lb n="3110"/><span>bheirt, b'fhéidir, ceathar nú cúigear acu ann.  Glaoidh-</span>
<lb n="3111"/><span>fidh an fear sprideamhail ar na chúig deochaibh.  Bei-</span>
<lb n="3112"/><span>far ag cainnt 's ag ól.  Nuair a bheid na deocha san</span>
<lb n="3113"/><span>ólta ní foláir leis an dara fear a chur 'n-a luighe ar</span>
<lb n="3114"/><span>chách go bhfuil sé féin chómh sprideamhail leis an gcéad</span>
<lb n="3115"/><span>fhear agus glaodhfidh sé ar chúig deochaibh eile.  Bei-</span>
<lb n="3116"/><span>far ag cainnt agus ag ól ar feadh tamail eile.  Seólfar</span>
<lb n="3117"/><span>isteach chómharsa agus cómharsa eile.  Tá dhá dheóch</span>
<lb n="3118"/><span>ólta i n-aisge ag an dtrímhadh fear.  Tuigean sé i</span>
<lb n="3119"/><span>n'aigne go mbeadh náire shaoghalta le fághail aige</span>
<lb n="3120"/><span>dá ngabhadh sé amach gan deoch a thabhairt uaidh.  Ní</span>
<lb n="3121"/><span>foláir dó deoch sa tímpal a thabhairt do'n mhórsheisear</span>
<lb n="3122"/><span>atá cruinnighthe um an dtaca san.  Glaodhtear an</span>
<lb n="3123"/><span>deoch san agus óltar é agus deintear cainnt os a</span>
<lb n="3124"/><span>chionn.  An chéad fhear a tháinig ba mhaith leis imtheacht.</span>
<lb n="3125"/><span>Bogan sé chun an doruis.  Measan sé sleamhnú chun</span>
<lb n="3126"/><span>siubhail a gan fhios.  Chítear é.  "Dar so 's súd!"</span>
<lb n="3127"/><span>adeir an ceathrmhadh fear a tháinig, "ní chaithfir im-</span>
<lb n="3128"/><span>theacht go n-ólair deoch uaim-se!n  "Castar isteach</span>
<lb n="3129"/><span>é d'á aindeóin bháis.  'Sé crích an sgéil é ná fuil</span>
<lb n="3130"/><span>fear sa chuideachtain sin ná caithfidh a chur 'n-a luighe ar</span>
<lb n="3131"/><span>chách gur fear sprideamhail é.  Glaodhfidh an uile</span>
<lb n="3132"/><span>dhuine acu ar dhigh do'n chuideachtain agus díolfidh</span>
<lb n="3133"/><span>sé as.  Ar ball, má ráinighean dáréag sa chuideach-</span>
<lb n="3134"/><span>tain, beidh dá dheoch dhéag ólta ag gach duine, - chun a</span>
<lb n="3135"/><span>chur 'n-a luighe ar chách gur fear sprideamhail é!</span></p>
<lb n="3136"/>
<lb n="3137"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3138"/>
<lb n="3139"/><p><span>Tadhg: 'Sé sin le rádh a Dhonchadh, ní foláir do dhuine</span>
<lb n="3140"/><span>glaodhach ar dhá dheoch déag agus iad go léir d'ól</span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3141"/><p><span>isteach 'n-a bholg féin nú déarfí gur fear gan sprid</span>
<lb n="3142"/><span>é!  Tá an ceart agat go cruinn, a Dhonchadh.  Sin</span>
<lb n="3143"/><span>trúig chun ólacháin agus ní h-indiu ná indé do thos-</span>
<lb n="3144"/><span>nuigh an trúig sin ar a chion féin de'n droch obair</span>
<lb n="3145"/><span>a dhéanamh i n-Éirinn.  Dá mbeadh tart ar dhuine ba</span>
<lb n="3146"/><span>bhreágh galánta an rud dó preabadh isteach i dtigh</span>
<lb n="3147"/><span>tabhairne agus deoch d'ól a bhainfadh an tart de agus</span>
<lb n="3148"/><span>ansan preabadh amach airís agus aghaidh a thabhairt</span>
<lb n="3149"/><span>ar a ghnó, nú, dá mbeadh a ghnó críochnuighthe aige, aghaidh</span>
<lb n="3150"/><span>a thabhairt ar an mbaile.  Ach, dar le daoine, ní bheadh</span>
<lb n="3151"/><span>san sprideamhail.  Bheadh san ró spriúnlaithe ar fad.</span>
<lb n="3152"/><span>Ba lag leis an nduine sin aon bhraon dighe do bhlaise i</span>
<lb n="3153"/><span>n'aonar, pé tart a bheadh air.  Ní foláir dó cuideachta</span>
<lb n="3154"/><span>bheith aige.  Dar liom, ámhthach, ní h-ar an nduine sin</span>
<lb n="3155"/><span>féin is cóir an milleán ar fad a bheith.  Dá mbeadh sé</span>
<lb n="3156"/><span>de dhánaidheacht sa bhfear san an bheart chiallmhar a</span>
<lb n="3157"/><span>dhéanamh agus dul isteach i n'aonar agus an deoch</span>
<lb n="3158"/><span>a theastóchadh uaidh d'ól i n'aonar is fada fairsing</span>
<lb n="3159"/><span>a déanfí cáine agus cúl-chainnt air.  Is 'mó duine</span>
<lb n="3160"/><span>a dhéanfadh an bheart chiallmhar mara mbeadh le h-eagla</span>
<lb n="3161"/><span>roim beul na ndaoine (public opinion).  Beul na</span>
<lb n="3162"/><span>ndaoine féin fé ndeár a lán de'n sprideamhlacht.</span>
<lb n="3163"/><span>Mara mbeadh beul na ndaoine ní bheadh an sgannra</span>
<lb n="3164"/><span>san ar gach aoinne le h-eagla go ndéarfí ná beadh</span>
<lb n="3165"/><span>sprid aige, nú le h-eagla go dtabharfí fear spriún-</span>
<lb n="3166"/><span>laithe air.  Sar a bhféadfar aon leigheas a dhéanamh</span>
<lb n="3167"/><span>ar an dtaobh san de'n olc, a Dhonchadh, tá gnó mór</span>
<lb n="3168"/><span>trom le déanamh.  Caithfar a chur 'n-a luighe go soiléir</span>
<lb n="3169"/><span>agus go daingean ar an bpoibilidheacht go bhfuil</span>
<lb n="3170"/><span>sprideamhlacht agus sprideamhlacht ann, sprideamh-</span>
<lb n="3171"/><span>lacht atá dílis agus sprideamhlacht atá bréagach.  Ní</span>
<lb n="3172"/><span>sprideamhlacht cheart do dhuine é féin do chur ar meisge</span>
<lb n="3173"/><span>le h-eagla go ndéarfí gur sprealairín é!  Ní</span>
<lb n="3174"/><span>sprideamhlacht cheart do dhuine, má's é toil Dé glaodhach ar</span>
<lb n="3175"/><span>dhuine d'á mhuinntir thighe, é féin agus a chlann do</span>
<lb n="3176"/><span>chreachadh agus do mhúchadh le fiacha, ag stealadh biot-</span>
<lb n="3177"/><span>áile ar fuid na sochraide!</span>
<lb n="3178"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3179"/><p><span>Donchadh: Tá corp na fírinne ansan agat, a Thaidhg.</span>
<lb n="3180"/><span>Is minic a chuimhnigheas féin ar an eugcóir a dheinid</span>
<lb n="3181"/><span>daoine ortha féin le costas ólacháin ar shochraidíbh.</span>
<lb n="3182"/><span>Ba chóir nár bheag dhóibh d'iomárd an bás do theacht</span>
<lb n="3183"/><span>isteach sa tigh chucha le leamhnú Dé, moladh go deo leis,</span>
<lb n="3184"/><span>gan dul agus iomárd eile do chur ortha féin le n-a</span>
<lb n="3185"/><span>dtoil mhacánta, gan ghádh gan riachtanas, ach le corp</span>
<lb n="3186"/><span>eagla roim beul na ndaoine, sar a ndéarfí ná raibh</span>
<lb n="3187"/><span>sochraid ghalánta acu!  Is ait an sgéal é, bás agus</span>
<lb n="3188"/><span>buairt agus gol agus caoine sa tigh.  Gan fonn áthais</span>
<lb n="3189"/><span>ná pléisiúir ar aoinne.  An uile dhuine dúbhach dob-</span>
<lb n="3190"/><span>rónach.  Agus ansan ól dhá stealadh mórthímpal i</span>
<lb n="3191"/><span>dtreó gur dhóich le duine gur b'amhlaidh a bheadh an</span>
<lb n="3192"/><span>uile dhuine i riocht imtheacht as a chroicean le neart</span>
<lb n="3193"/><span>áthais!</span></p>
<lb n="3194"/>
<lb n="3195"/><p><span>Tadhg: Seadh, agus gan de chúis leis an ndíthcéile</span>
<lb n="3196"/><span>go léir ach le h-eagla roim beul na ndaoine.  Beul na</span>
<lb n="3197"/><span>ndaoine fé ndeár an t-amadántacht go léir.  Caith-</span>
<lb n="3198"/><span>far beul na ndaoine do chur ar an staid chóir sar a</span>
<lb n="3199"/><span>bhféadfar an t-olc do leigheas.</span></p>
<lb n="3200"/>
<lb n="3201"/><p><span>Donchadh: Is ait na daoine iad.  Ní foláir a mbeul</span>
<lb n="3202"/><span>do líonadh le h-ól nú do lomfidís na cnámha ag an</span>
<lb n="3203"/><span>bhfear mbocht go bhfuil an bhuairt air.  Is cruaidh an</span>
<lb n="3204"/><span>cás é!</span></p>
<lb n="3205"/>
<lb n="3206"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3207"/>
<lb n="3208"/><p><span>Tadhg: Is fíor dhuit sin, a Dhonchadh.  Is cruaidh an</span>
<lb n="3209"/><span>cás é.  Sgannra ar dhaoinibh roim beul na ndaoine.</span>
<lb n="3210"/><span>Iad ceapaithe, cóir cam díreach, ar shlighe éigin a dhéanamh</span>
<lb n="3211"/><span>amach dóibh féin ar dhul ó bheul na ndaoine agus nách</span>
<lb n="3212"/><span>féidir leo cuimhneamh ar aon tslighe eile ach beul na</span>
<lb n="3213"/><span>ndaoine do líonadh agus do dhúnadh leis an ól.</span></p>
<lb n="3214"/>
<lb n="3215"/><p><span>Donchadh: Fágaim le h-uadhacht, a Thaidhg, ná feicim</span>
<lb n="3216"/><span>féin go bhfuil aon tslighe eile chuige.  Cad 'tá ag an</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3217"/><p><span>bhfear go bhfuil an tart air le déanamh?  Ní mór dó</span>
<lb n="3218"/><span>deoch d'fhághail.  Tiocfid na cómharsain isteach.</span>
<lb n="3219"/><span>Mara nglaodhfidh sé ar na chómharsain chun dighe</span>
<lb n="3220"/><span>dh'ól 'n-a chuibhrean déarfar gur dothal atá air.  Má</span>
<lb n="3221"/><span>ghlaodhan sé ar chómharsain seachas cómharsa eile beidh</span>
<lb n="3222"/><span>eud de bharr an sgéil.  Má ghlaodhan sé ortha go léir,</span>
<lb n="3223"/><span>fé mar a ráinighean iad do bheith láithreach, ní foláir</span>
<lb n="3224"/><span>dó gach 'ré ndigh d'ól le gach duine sa chuideachtain,</span>
<lb n="3225"/><span>agus dá mbeadh ceann práis air beidh sé ar meisge</span>
<lb n="3226"/><span>ar ball.  Is usa leis bheith ar meisge, agus an peaca</span>
<lb n="3227"/><span>do dhéanamh, agus teinneas cinn agus creathán agus</span>
<lb n="3228"/><span>easba goile bheith ar maidin lar na mháireach air, 'ná</span>
<lb n="3229"/><span>aghaidh na ndaoine thabhairt air féin, agus beul na</span>
<lb n="3230"/><span>ndaoine bheith 'ghá ithe agus 'ghá ghearradh ó cheann ceann</span>
<lb n="3231"/><span>de'n pharóiste go ceann bliana ó'n lá san.</span></p>
<lb n="3232"/>
<lb n="3233"/><p><span>Tadhg: Feuch, a Dhonchadh.  Bhí nós áirighthe sa náisiún</span>
<lb n="3234"/><span>so, tá suim bliadhanta ó shin.  Tá an nós céadna</span>
<lb n="3235"/><span>thall sa bhFrainc acu fós.  Nós gan chiall iseadh é,</span>
<lb n="3236"/><span>ach ní foláir do dhuine sa bhFrainc, indiu féin, an nós</span>
<lb n="3237"/><span>do leanmhaint agus beart a dhéanamh d'á réir, nú do</span>
<lb n="3238"/><span>thiocfadh beul na ndaoine air agus do lomfí na cnámha</span>
<lb n="3239"/><span>aige agus do séanfí é amuich agus i mbaile i dtreó</span>
<lb n="3240"/><span>go gcaithfadh sé rith leis féin as an ndúthaigh.  Isé</span>
<lb n="3241"/><span>nós é 'ná an nós go dtugtar comhrac aonfhir (duelling)</span>
<lb n="3242"/><span>air.  Dá mbuaileadh rascail umat ar an sráid agus</span>
<lb n="3243"/><span>go gcaithfadh sé seile idir an dá shúil ort, bheadh súile</span>
<lb n="3244"/><span>na ndaoine ort láithreach.  Ba mhaith leat bualadh do</span>
<lb n="3245"/><span>bhóthar agus gan aon chur isteach, olc maith ná danaidhe,</span>
<lb n="3246"/><span>do dhéanamh ar an rascail sin.  B'shiní an bheart chiall-</span>
<lb n="3247"/><span>mhar duit.  Ach dá ndeinteá an bheart chiallmhar san</span>
<lb n="3248"/><span>an bhfuil fhios agat cad d'imtheóchadh ort?  Do</span>
<lb n="3249"/><span>thabharfadh beul na ndaoine droch ainim duit láithreach.</span>
<lb n="3250"/><span>Do tabharfí camalach (a poltroon) ort láithreach.  Do</span>
<lb n="3251"/><span>mholfadh gach aoinne an rascail a chaith an seile ort</span>
<lb n="3252"/><span>agus cháinfadh gach aoinne thusa.</span></p>
<lb n="3253"/>
<lb n="3254"/><p><span>Donchadh: Agus cad a bheadh uatha?</span></p>
<lb n="3255"/>
<lb n="3256"/><p><span>Tadhg: Go bhfógróchthá comhrac aonfhir ar an</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3257"/><p><span>rascail, agus go seasochthá os a chomhair agus é</span>
<lb n="3258"/><span>throid le claidheamh nú le piostol.</span></p>
<lb n="3259"/>
<lb n="3260"/><p><span>Donchadh: Seadh, agus go dtabharfinn caoi dhó ar</span>
<lb n="3261"/><span>mé 'lámhach, tar éis an ghnímh eile a bhí déanta aige</span>
<lb n="3262"/><span>orm!</span></p>
<lb n="3263"/>
<lb n="3264"/><p><span>Tadhg: Go díreach, a mhic ó.</span></p>
<lb n="3265"/>
<lb n="3266"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, dá olcas é cás an</span>
<lb n="3267"/><span>ólacháin againne, is measa go mór cás an chómhraic acu</span>
<lb n="3268"/><span>sa bhFrainc.  Ba dhóich liom dá mbéinn sa bhFrainc</span>
<lb n="3269"/><span>go gcuirfinn mo chos i dtalamh i n-aghaidh nóis de'n</span>
<lb n="3270"/><span>tsaghas san.  Do sgaoilfinn tharm an rascail, agus</span>
<lb n="3271"/><span>dá dtugadh daoine camalach orm nuair ná déanfinn</span>
<lb n="3272"/><span>an cómhrac ní thabharfinn d'fhreagra ortha ach a rádh leó</span>
<lb n="3273"/><span>dul sa diabhal!  Ní'l fasg ag aon daoine a mheasfadh</span>
<lb n="3274"/><span>a chur fhiachaibh orm comhrac de'n tsórd san a dhéanamh.</span></p>
<lb n="3275"/>
<lb n="3276"/><p><span>Tadhg: Bhuailis do mhéar, a Dhonchadh, ar chuid de</span>
<lb n="3277"/><span>leigheas an ólacháin.  Tá suím blianta anois ó</span>
<lb n="3278"/><span>cheap daoine áirighthe spriúnlóir a thabhairt orm-sa</span>
<lb n="3279"/><span>nuair ná cuirfinn mé féin ar meisge le sprideamh-</span>
<lb n="3280"/><span>lacht.  Dubhairt leó dul sa diabhal!</span></p>
<lb n="3281"/>
<lb n="3282"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3283"/>
<lb n="3284"/><p><span>Donchadh: Dá mba ná beadh le déanamh, a Thaidhg,</span>
<lb n="3285"/><span>chun droch nósa na h-Éireann do leigheas, ach a rádh le</span>
<lb n="3286"/><span>daoine dul sa diabhal is beag na droch nósa a bheadh</span>
<lb n="3287"/><span>againn anois mar is fadó a bheidís go léir leighiste!</span>
<lb n="3288"/><span>Tá daoine agus bheadh an leigheas san cómhngarach go</span>
<lb n="3289"/><span>leór dóibh.  Aoinne a dheinean rud ná taithnean leó</span>
<lb n="3290"/><span>táid siad tugtha go leór chun an leighis sin a thabhairt</span>
<lb n="3291"/><span>ar an olc a dheinean sé ortha.  Is minic gur ró bheag</span>
<lb n="3292"/><span>an chúis iarraidh siad chun a rádh le duine dul sa diabhal,</span>
<lb n="3293"/><span>ach ní h-é mo thuairim gur dhein an focal san puinn</span>
<lb n="3294"/><span>leighis riamh ar aon rud.</span>
<lb n="3295"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3296"/><p><span>Tadhg: Níor thuigis mé, a Dhonchadh.  Ní sa bhfocal do</span>
<lb n="3297"/><span>measas-sa a rádh go raibh an leigheas ach sa dhiúltú</span>
<lb n="3298"/><span>daingean a thaisbeánfadh an focal.  Ní chuirfadh ar</span>
<lb n="3299"/><span>deineadh riamh de'n ól ar meisge mé gan é chur isteach</span>
<lb n="3300"/><span>am' béal ar dtúis.  Ní raghadh sé isteach am' béal gan</span>
<lb n="3301"/><span>me féin 'ghá thógáilt le m' láimh agus 'á chur chun mo</span>
<lb n="3302"/><span>bhéil.  Ní dhéanfadh san féin an gnó mara n-osgaló-</span>
<lb n="3303"/><span>chainn mo bheul.  Ní dhéanfadh osgailt mó bhéil an gnó</span>
<lb n="3304"/><span>mara súghainn isteach an deoch.  Ní dhéanfadh é shúghadh</span>
<lb n="3305"/><span>isteach an gnó mara sloiginn siar é.  Ach chómh luath</span>
<lb n="3306"/><span>agus do raghaidh an deoch siar táim fé smacht aige.</span>
<lb n="3307"/><span>Cuirfidh sé ar meisge mé pé saghas duine mé.  Is cuma</span>
<lb n="3308"/><span>leis cia'cu uasal nú íseal mé.  Is cuma leis cia'cu</span>
<lb n="3309"/><span>bocht nú saidhbhir mé.  Ní'l aon uraim aige d'aoinne</span>
<lb n="3310"/><span>a leogfidh siar é.  Dá mb'é an rí é leagfidh an</span>
<lb n="3311"/><span>deoch é má leogan sé an deoch siar.  Ach an fhaid a</span>
<lb n="3312"/><span>choimeádfidh sé an deoch lasmuich d'á fhiacalaibh ní</span>
<lb n="3313"/><span>baoghal dó.  Má tá an gloine ar an mbórd ní'l ag</span>
<lb n="3314"/><span>duine ach a lámh do choimeád ó'n ngloine.  Má tá</span>
<lb n="3315"/><span>gloine 'n-a láimh aige ní'l aige ach an lámh do choimeád</span>
<lb n="3316"/><span>gan árdú chun a bhéil.  Má tá an gloine chun a bhéil</span>
<lb n="3317"/><span>aige ní'l aige ach gan an deoch do shúghadh isteach 'na</span>
<lb n="3318"/><span>bheul.  Bíodh go bhfuil an deoch istigh sa bheul ní féidir</span>
<lb n="3319"/><span>dó dul siar mara sloigtear é.  Sin cheithre chaoi ag</span>
<lb n="3320"/><span>duine ar dhiúltú do'n digh sar a mbeidh aon chumas</span>
<lb n="3321"/><span>ag an ndeoch ar aon díoghbháil a dhéanamh dó, diultú</span>
<lb n="3322"/><span>do'n ghloine thógáilt de'n bhórd, dhiúltú d' é árdú chun</span>
<lb n="3323"/><span>a bhéil, diúltú d' é shúghadh isteach sa bheul, agus diúltú</span>
<lb n="3324"/><span>d'é shlogadh.  Dhéanfidh aon diúltú acu an gnó ach</span>
<lb n="3325"/><span>é chur i bhfeidhm go daingean, díreach mar a churfá-sa</span>
<lb n="3326"/><span>i bhfeidhm an diúltú úd do'n chómhrac nuair a déarfa</span>
<lb n="3327"/><span>le muinntir na Fraince dul sa diabhal.</span></p>
<lb n="3328"/>
<lb n="3329"/><p><span>Donchadh: Is dóich liom gur b'é an chéad diúltú an</span>
<lb n="3330"/><span>diúltú dob' fhearr.</span></p>
<lb n="3331"/>
<lb n="3332"/><p><span>Tadhg: 'Seadh, gan an gloine thógáilt i n-aon cor</span>
<lb n="3333"/><span>de'n bhord?</span></p>
<lb n="3334"/>
<lb n="3335"/><p><span>Donchadh: Seadh go díreach.</span>
<lb n="3336"/></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3337"/><p><span>Tadhg: Nár dhóich leat gur mhaith an rud fanamhaint</span>
<lb n="3338"/><span>amach ó'n mbórd ar fad?</span></p>
<lb n="3339"/>
<lb n="3340"/><p><span>Donchadh: Ba mhaith, dá mba ná féadfadh duine an</span>
<lb n="3341"/><span>lámh do choimeád ó'n ngloine.  An t-é ná féadfidh</span>
<lb n="3342"/><span>an lámh do choimeád ó'n ngloine ní fhéadfidh sé an</span>
<lb n="3343"/><span>gloine do choimeád ó'n mbeul, - agus má théidhean</span>
<lb n="3344"/><span>an gloine go dtí an beul mo thruagh-sa an deoch!</span>
<lb n="3345"/><span>Súghfar isteach é agus sloigfar siar é, le h-airc!</span></p>
<lb n="3346"/>
<lb n="3347"/><p><span>Tadhg: Déanfar.  Agus ansan mo thruagh-sa an</span>
<lb n="3348"/><span>duine!  Casfar tímpal é, agus leagfar ar lár é sa</span>
<lb n="3349"/><span>lathaigh!</span></p>
<lb n="3350"/>
<lb n="3351"/><p><span>Donchadh: 'Seadh, agus míllfar an t-anam agus leag-</span>
<lb n="3352"/><span>far ar lár é - sa pheacadh!</span></p>
<lb n="3353"/>
<lb n="3354"/><p><span>Tadhg: Is olc an dóichín é mar ólachán!</span></p>
<lb n="3355"/>
<lb n="3356"/><p><span>Donchadh: Is 'mó tiobaist anama agus chuirp aige</span>
<lb n="3357"/><span>dhá dhéanamh!</span></p>
<lb n="3358"/>
<lb n="3359"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3360"/>
<lb n="3361"/><p><span>Donchadh: Is dóich liom, a Thaidhg, gur tusa a bhuail</span>
<lb n="3362"/><span>do mhéar ar leigheas an ólacháin.</span></p>
<lb n="3363"/>
<lb n="3364"/><p><span>Tadhg: Ní fheadar, a Dhonchadh.  Is 'mó leigheas ar</span>
<lb n="3365"/><span>ólachán na h-Éireann gur buaileadh méar air le deich</span>
<lb n="3366"/><span>mbliana a's dachad, agus tá Éire chómh fada ó'n</span>
<lb n="3367"/><span>leigheas indiu, measaim, agus bhí sí deich mbliana</span>
<lb n="3368"/><span>a's dachad ó shin.  Ach conus is dóich leat a bhuaileas-</span>
<lb n="3369"/><span>sa mo mhéar ar an leigheas?  Má bhuaileas mo mhéar</span>
<lb n="3370"/><span>air truagh gan an mhéar do choimeád air.</span></p>
<lb n="3371"/>
<lb n="3372"/><p><span>Donchadh: Dubhraís aon fhocal amháin a chuir ag macht-</span>
<lb n="3373"/><span>namh mé, agus do choimeád ag machtnamh mé coit-</span>
<lb n="3374"/><span>chianta, ó'n lá déanach úd a bhíomair ag cainnt anso.</span></p>
<lb n="3375"/>
<lb n="3376"/><p><span>Tadhg: Ochón!  Airiú cad é an focal é?  Ní</span>
<lb n="3377"/><span>cuimhin liom go raibh aon fhocal d'á ndubhart chómh</span>
<lb n="3378"/><span>h-uathbhásach san.</span>
<lb n="3379"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3380"/><p><span>Donchadh: Dúbhraís go raibh cheithre chaoi ag duine ar</span>
<lb n="3381"/><span>dhiúltú do'n digh sar a bhféadfadh an deoch é chur ar</span>
<lb n="3382"/><span>meisge.  Chuir an focal san ag machtnamh mé.  Táim</span>
<lb n="3383"/><span>ag éisteacht an fhaid atá cuimhne am' cheann le cainnt</span>
<lb n="3384"/><span>dhá dhéanamh i dtaobh dighe agus i dtaobh meisge.</span>
<lb n="3385"/><span>Daoine deaghlabhartha, léigheanta, foghlumanta, ag</span>
<lb n="3386"/><span>spídiú ar an ndigh agus gan iad féin ag diúltú do'n</span>
<lb n="3387"/><span>digh!  Chuireadh an chainnt i gcuimhne dhom saghas</span>
<lb n="3388"/><span>spóirt a bhíodh againn nuair a bhíos am' leanbh.  An</span>
<lb n="3389"/><span>"trom trom" a thugaimís air.  Do shuidheadh duine</span>
<lb n="3390"/><span>againn i gcathaoir agus shuidheadh an chuid eile mór-</span>
<lb n="3391"/><span>thímpal air.  Ansan do thugadh fear na cathaoirach</span>
<lb n="3392"/><span>an dlighe dhúinn; mar seo: "Aoinne a dhéanfidh sraedh</span>
<lb n="3393"/><span>ná casachtach ná gáire ná osna ná é féin do thochas</span>
<lb n="3394"/><span>beidh an trom trom air, - ach beidh cead agam féin</span>
<lb n="3395"/><span>mo phort feaduíola do bheith agam."  Ansan do chas-</span>
<lb n="3396"/><span>fadh fear na cathaoirach a phort feaduíola dhó féin</span>
<lb n="3397"/><span>agus bheadh an dá shúil aige ar an gcuid eile feuchaint</span>
<lb n="3398"/><span>cé 's túisge bhrisfadh an dlighe.  Ní fhéadaim gan cuimh-</span>
<lb n="3399"/><span>neamh ar an spórt san gach aon uair airighim fear ag</span>
<lb n="3400"/><span>séide cainnte uaidh, ag spídiú ar ól agus ar dhigh</span>
<lb n="3401"/><span>agus ar lucht meisge, - ach, "cead aige féin a phort</span>
<lb n="3402"/><span>feaduíola bheith aige!"  Cead aige féin imtheacht</span>
<lb n="3403"/><span>agus a dhóithin d'ól nuair a bheidh tart i ndiaidh na</span>
<lb n="3404"/><span>cainnte air!  Ní baoghal go leighisfidh cainnt de'n</span>
<lb n="3405"/><span>tsórd san olc an ólacháin, a Thaidhg.  Ní leighisfidh</span>
<lb n="3406"/><span>dá mbeadh sí ar siubhal go lá Philib an chleite, pé h-é</span>
<lb n="3407"/><span>féin.  Ní'l aon nídh chun an uilc sin do leigheas ach an</span>
<lb n="3408"/><span>t-aon nídh amháin, 'sé sin diúltú do'n digh.  Má diúl-</span>
<lb n="3409"/><span>tuightear do'n digh ní'l aon ghádh leis an gcainnt.</span>
<lb n="3410"/><span>Mara ndiúltuightear do'n digh ní'l aon mhaith sa chainnt</span>
<lb n="3411"/><span>dá mbeadh sí ar siubhal go dtí go gcuirfadh an cainn-</span>
<lb n="3412"/><span>teóir clog ar a charbal.</span></p>
<lb n="3413"/>
<lb n="3414"/><p><span>Tadhg: Má chuirean sé clog ar a charbal cá mór dó</span>
<lb n="3415"/><span>braoinín dighe chun an chloig do leigheas!</span></p>
<lb n="3416"/>
<lb n="3417"/><p><span>Donchadh: Ambasa is fíor dhuit é!  Is amhlaidh mar</span>
<lb n="3418"/><span>atá an sgéal, a Thaidhg, má tá an t-ólachán le leigheas</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3419"/><p><span>caithfidh an uile dhuine fé leith a chion féin de'n leigheas</span>
<lb n="3420"/><span>a dhéanamh, díreach mar a dheinis-se nuair a chuiris do</span>
<lb n="3421"/><span>chos i dtalamh 'n-a choinnibh deich mbliadhna fichid ó shin.</span>
<lb n="3422"/><span>Má's fíor a gcainnt ní'l duine i n-Éirinn indiu gan</span>
<lb n="3423"/><span>árd dúil n-a chroidhe agus i n'aigne go leighisfí an</span>
<lb n="3424"/><span>t-olc agus go gcurfí deire le h-ólachán agus le meisge</span>
<lb n="3425"/><span>imeasg Gaodhal, i n-Éirinn agus i ndútaíbh iasachta.</span>
<lb n="3426"/><span>Deineadh gach duine fé leith a chion féin de'n leigheas</span>
<lb n="3427"/><span>agus siné an leigheas go léir déanta.  Cuireadh gach</span>
<lb n="3428"/><span>duine a chos i dtalamh, - a chos féin - mar a dheinis-se.</span>
<lb n="3429"/><span>Coimeádadh gach duine a lámh féin ó'n ngloine agus</span>
<lb n="3430"/><span>an gloine ó n-a bheul féin.  Deineadh gach duine a</span>
<lb n="3431"/><span>chion féin de'n diúltú.</span></p>
<lb n="3432"/>
<lb n="3433"/><p><span>Tadhg: Tá an dúil sa leigheas againn go léir, a</span>
<lb n="3434"/><span>Dhonchadh, ach is amhlaidh atá dúil ag gach duine againn</span>
<lb n="3435"/><span>go ndéanfadh gach duine eile againn an diúltú.</span></p>
<lb n="3436"/>
<lb n="3437"/><p><span>Donchadh: 'Seadh agus a phort feaduíola bheith aige</span>
<lb n="3438"/><span>féin!  Fágfidh sin gan leigheas sinn.  "Fágfidh sin</span>
<lb n="3439"/><span>ba gan dáir ag Sinicín!"</span></p>
<lb n="3440"/>
<lb n="3441"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3442"/>
<lb n="3443"/><p><span>Tadhg: Ní fhágfidh sin gan leigheas sinn, a Dhonchadh,</span>
<lb n="3444"/><span>má dheinimíd atharú air.</span></p>
<lb n="3445"/>
<lb n="3446"/><p><span>Donchadh: Cad air?</span></p>
<lb n="3447"/>
<lb n="3448"/><p><span>Tadhg: Ar an rud atá ag cosg an leighis.</span></p>
<lb n="3449"/>
<lb n="3450"/><p><span>Donchadh: Is 'mó rud atá ag cosg an leighis, a</span>
<lb n="3451"/><span>Thaidhg.</span></p>
<lb n="3452"/>
<lb n="3453"/><p><span>Tadhg: Is fíor é sin.  Is 'mó fáth atá le teip an</span>
<lb n="3454"/><span>leighis, ach má breithnightear na fáthana go léir chífar</span>
<lb n="3455"/><span>go bhfuil fáth bunaidh ortha.  Sar ar féidir aon leigheas</span>
<lb n="3456"/><span>a dhéanamh ní foláir an fáth bunaidh do dhéanamh amach</span>
<lb n="3457"/><span>ar dtúis.  Má gheibhtear amach an fáth bunaidh, agus</span>
<lb n="3458"/><span>ansan má tagtar ar an rud a chuirfidh as an slighe an</span></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3459"/><p><span>fáth san, sin as an slighe láithreach na fáthana atá ag fás</span>
<lb n="3460"/><span>as an bhfáth mbunaidh sin.  Is fáth ólacháin tart.  Ní</span>
<lb n="3461"/><span>fáth bunaidh é, ámhthach.  Nuair a bhíon dúil sa n-ól ag</span>
<lb n="3462"/><span>duine ólan sé a dhóithin pé'cu bhíon tart air nú ná</span>
<lb n="3463"/><span>bíon.  Ólan sé "deoch an tarta ná táinig."  Mura</span>
<lb n="3464"/><span>raibh tart roim ré air cuirfidh an t-ól féin tart air.</span>
<lb n="3465"/><span>Má's fáth óil tart is fáth tarta ól.  Ní fáth bunaidh</span>
<lb n="3466"/><span>do'n ólachán aon taobh acu.  An rud is leigheas ar</span>
<lb n="3467"/><span>thart ní leigheas ar ólachán é.</span></p>
<lb n="3468"/>
<lb n="3469"/><p><span>Is fáth do'n ólachán sprideamhlacht.  Ach is minic</span>
<lb n="3470"/><span>gur b'é an braon dighe a thugan an sprideamhlacht do</span>
<lb n="3471"/><span>dhuine.  Siné chúis gur minic a chítear fear ag stealadh</span>
<lb n="3472"/><span>airgid go breágh bog uaidh i dtigh an tabhairne, agus</span>
<lb n="3473"/><span>nuair a thagan sé abhaile nách féidir d'á mhnaoi sgilling</span>
<lb n="3474"/><span>fhághail as a chrúcaíbh ach díreach mar a bhainfá an cnámh</span>
<lb n="3475"/><span>a' beul an mhadra!  Nuair a bhíon sé i dtigh an tabh-</span>
<lb n="3476"/><span>airne ní leogan an sprideamhlacht dó a chuid airgid</span>
<lb n="3477"/><span>do choimeád 'n-a phóca.  Ca bhfuil an sprideamhlacht</span>
<lb n="3478"/><span>nuair a thagan sé abhaile!  Coimeádfidh sé an greim</span>
<lb n="3479"/><span>diúid ar an airgead ansan agus a fhios aige an bhean</span>
<lb n="3480"/><span>agus an chlann a bheith go cruaidh i ngádh leis!  Aon</span>
<lb n="3481"/><span>fhear go mbeadh sprid fir istigh 'n-a chroidhe ní</span>
<lb n="3482"/><span>fhuilingóchadh sé easnamh bídh agus éadaigh ar a mhnaoi</span>
<lb n="3483"/><span>agus ar a chlainn an fhaid a bheadh sgilling 'n-a phóca.</span>
<lb n="3484"/><span>Má chaithan sé uaidh an sgilling i dtigh an tabhairne - le</span>
<lb n="3485"/><span>sprideamhlacht, deirim-se go bhfuil breall air féin</span>
<lb n="3486"/><span>agus ar a chuid sprideamhlachta.  Ní sprideamhlacht</span>
<lb n="3487"/><span>atá aige ach spreallairínteacht.  Deirim, agus is</span>
<lb n="3488"/><span>fíor dhom é, ná fuil spreallairín ar an dtalamh so</span>
<lb n="3489"/><span>chómh críochnuighthe leis an spreallairín sprideamhail</span>
<lb n="3490"/><span>a chaithfidh uaidh i dtigh an tabhairne, ar bhraon dighe, an</span>
<lb n="3491"/><span>t-airgead ba cheart dó a thabhairt abhaile chun na mná</span>
<lb n="3492"/><span>agus chun na clainne a chuir Dia 'n-a gcúram air.  Is</span>
<lb n="3493"/><span>fáth chun ólacháin an sprideamhlacht.  Is ceart, ámhthach,</span>
<lb n="3494"/><span>an ainim cheart a thabhairt air nú ní déanfar an leigheas</span>
<lb n="3495"/><span>ceart air.  Spreallairínteacht iseadh é, agus spreall-</span>
<lb n="3496"/><span>airín iseadh an fear a thaisbeánan é.</span>
<lb n="3497"/></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3498"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, mara bhfuil aon leigh-</span>
<lb n="3499"/><span>eas le déanamh ar ólachán go dtí go leighisfar na</span>
<lb n="3500"/><span>spreallairíní agus go ndéanfar sprideamhail iad,</span>
<lb n="3501"/><span>tá eagla mo chroidhe orm gur fada a bheidh an t-ólachán</span>
<lb n="3502"/><span>gan leigheas!</span></p>
<lb n="3503"/>
<lb n="3504"/><p><span>Tadhg: Pé'cu sprideamhlacht nú spreallairínteacht</span>
<lb n="3505"/><span>é ní h-é fáth bunaidh an ólacháin é, agus dá bhrígh sin</span>
<lb n="3506"/><span>is cuma cé'cu a leighisfar é nú ná leighisfar.</span></p>
<lb n="3507"/>
<lb n="3508"/><p><span>Donchadh: An dóich leat, a Thaidhg, an bhfuil níos mó</span>
<lb n="3509"/><span>ná aon fháth bunaidh amháin leis an ólachán so?</span></p>
<lb n="3510"/>
<lb n="3511"/><p><span>Tadhg: Ambasa, a Dhonchadh, is gairid an mhaoil ort</span>
<lb n="3512"/><span>ceist do chur!  Ní mór dhúinn lá eile chun na ceiste</span>
<lb n="3513"/><span>sin do réidhteach, má réidhtighmíd i n-aon chor í.</span></p>
<lb n="3514"/>
<lb n="3515"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3516"/>
<lb n="3517"/><p><span>Donchadh: Seadh, a Thaidhg, an bhfuil réidhteach na</span>
<lb n="3518"/><span>ceiste úd agat?</span></p>
<lb n="3519"/>
<lb n="3520"/><p><span>Tadhg: Is dócha, a Dhonchadh, go bhfuil, do réir dheabh-</span>
<lb n="3521"/><span>raimh, níos mó 'ná aon fháth bhunaidh amháin le h-olc an</span>
<lb n="3522"/><span>ólacháin i n-Éirinn.  Is dócha ná fuil olc ar bith gan</span>
<lb n="3523"/><span>níos mó ná aon phréamh amháin air.  Measaim gur b'</span>
<lb n="3524"/><span>shin é cúis go bhfuil sé chómh deacair na h-uilc do leigh-</span>
<lb n="3525"/><span>eas.  Nuair a gearrthar préamh fásan an t-olc ó</span>
<lb n="3526"/><span>phréamh eile.  I n-aimsir an Athar Maitiú cheap gach</span>
<lb n="3527"/><span>aoinne go raibh bunphréamh uilc an ólacháin gearrtha</span>
<lb n="3528"/><span>agus an leigheas déanta dáiríribh.  Isí préamh a ghearr</span>
<lb n="3529"/><span>an t-Athair Maitiú 'ná an phréamh atá i dtoil an duine.</span>
<lb n="3530"/><span>Ní féidir do'n duine olc do dhéanamh ach le n-a thoil</span>
<lb n="3531"/><span>mhacánta.  An fhaid a bheidh toil an duine i gcoinnibh</span>
<lb n="3532"/><span>an uilc ní féidir do'n duine bheith cionntach sa n-olc.</span>
<lb n="3533"/><span>Thaisbeáin an t-Athair Maitiú do sna daoine conus ba</span>
<lb n="3534"/><span>cheart dóibh a dtoil do shocarú agus do cheapadh agus do</span>
<lb n="3535"/><span>dhainginiú i gcoinnibh an ólacháin.  Mar bhreis daingin</span></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3536"/><p><span>ar an dtoil thaisbeáin sé dhóibh conus ceangal do chur</span>
<lb n="3537"/><span>ortha féin gan aon bhraon óil a bhlaise, agus, go mór</span>
<lb n="3538"/><span>mór, conus cabhair agus congnamh agus grásta</span>
<lb n="3539"/><span>d'iarraidh agus d'fhághail ó Dhia chun geallamhna an</span>
<lb n="3540"/><span>cheangail sin do chómhlíonadh.  Ní féidir do'n duine an</span>
<lb n="3541"/><span>t-olc do sheachnadh ná an mhaith do dhéanamh gan cong-</span>
<lb n="3542"/><span>namh ó ghrásta Dé, moladh go deó leis!  Tá toil an</span>
<lb n="3543"/><span>duine ró lag chun puinn maitheasa dhéanamh as a gus-</span>
<lb n="3544"/><span>tal féin.  Tá toil an duine ró ghuagach.  An t-olc</span>
<lb n="3545"/><span>a seachantar indiu déanfar amáireach é, agus an mhaith</span>
<lb n="3546"/><span>a ceaptar indiu séanfar amáireach í.  Is deas a chuir</span>
<lb n="3547"/><span>an file an nídh sin 'n-a dhán:</span></p>
<lb n="3548"/>
<lb n="3549"/><p><span>"Is bocht an toisg an toisg go bhfuilim i bpéin,</span>
<lb n="3550"/><span>Mo thuisgint ó m' thoil, a's mo thoil ag druidim</span>
<lb n="3551"/><span>ó m' chéill.</span>
<lb n="3552"/><span>Ní thuigean mo thoil an toil dom' thuisgint is</span>
<lb n="3553"/><span>léir;</span>
<lb n="3554"/><span>Nú má thuigean ní toil léi ach toil a tuisgiona</span>
<lb n="3555"/><span>féin."</span></p>
<lb n="3556"/>
<lb n="3557"/><p><span>Is maith do thuig an t-Athair Maitiú an méid sin.  Is</span>
<lb n="3558"/><span>maith a bhí a fhios aige pé socarú aigne a déanfí i</span>
<lb n="3559"/><span>n-aghaidh óil ná beadh an socarú marthanach gan grásta</span>
<lb n="3560"/><span>Dé.  Thaisbeáin sé do sna daoine conus a n-aigne</span>
<lb n="3561"/><span>do shocarú agus ansan conus grásta Dé d'iarraidh</span>
<lb n="3562"/><span>mar dhaingean ar an socarú.</span></p>
<lb n="3563"/>
<lb n="3564"/><p><span>Donchadh: Tá go maith, a Thaidhg, ach feuch gur gairid</span>
<lb n="3565"/><span>a mhair a shaothar!  Tá an t-olc chómh fada ó leigheas</span>
<lb n="3566"/><span>anois agus bhí sé nuair a chuir an t-Athair Maitiú chun</span>
<lb n="3567"/><span>é leigheas.  Ní h-eadh ach níos sia.</span></p>
<lb n="3568"/>
<lb n="3569"/><p><span>Tadhg: Mar sin níor glacadh a chómhairle, nú</span>
<lb n="3570"/><span>bh'fhéidir gur cheart dom a rádh, do glacadh an chómhairle</span>
<lb n="3571"/><span>ar feadh tamailín bhig ach níor leanadh di.  An fhaid</span>
<lb n="3572"/><span>a leanadh di do dhein sí an leigheas.  Dá leantí ó shin</span>
<lb n="3573"/><span>di ní bheadh an t-ólachán i n-Éirinn anois againn mar</span>
<lb n="3574"/><span>atá.</span>
<lb n="3575"/></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3576"/><p><span>Donchadh: Tá go breágh, a Thaidhg!  Ní fheicim go</span>
<lb n="3577"/><span>bhfuil puinn tairbhe i gcainnt de'n tsórd san.  Nách</span>
<lb n="3578"/><span>shin é díreach corp an uilc!  "Níor deineadh an leigh-</span>
<lb n="3579"/><span>eas mar níor leanadh an chómhairle."  Dar ndóich isé</span>
<lb n="3580"/><span>rud atá uainn a chur fhiachaint ar dhaoine an chómh-</span>
<lb n="3581"/><span>airle do leanmhaint agus a leas a dhéanamh.  Ní fheicim-</span>
<lb n="3582"/><span>se go mbeidh leigheas againn go dtí go "dtuigfidh ár</span>
<lb n="3583"/><span>dtoil an toil d'ár dtuisgint is léir."</span></p>
<lb n="3584"/>
<lb n="3585"/><p><span>Tadhg: Tá an ceart ansan agat, ach beidh lá eile</span>
<lb n="3586"/><span>againn air.</span></p>
<lb n="3587"/>
<lb n="3588"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3589"/>
<lb n="3590"/><p><span>Donchadh: Cogar, a Thaidhg, nár dhóich leat gur cheart</span>
<lb n="3591"/><span>dúinn an t-ólachán so do chaitheamh uainn agus díriú</span>
<lb n="3592"/><span>ar chainnt do dhéanamh ar rud éigin eile.  Tá eagal</span>
<lb n="3593"/><span>orm go bhfuil na daoine cortha dhe.  Measaim gur</span>
<lb n="3594"/><span>gearr go ndéarfid siad, mara bhfuil sé dhá rádh cheana</span>
<lb n="3595"/><span>acu, gur b'é an t-ólachán ó Shamhuin go Bealtaine</span>
<lb n="3596"/><span>againn é!</span></p>
<lb n="3597"/>
<lb n="3598"/><p><span>Tadhg: Is fíor dóibh é.  Isé an t-ólachán ó Shamhuin</span>
<lb n="3599"/><span>go Bealtaine againn é, agus isé an t-ólachán ó Shamhuin</span>
<lb n="3600"/><span>go Bealtaine é ag daoine nách sinn.  Isé an t-ólachán</span>
<lb n="3601"/><span>ó Shamhuin go Bealtaine é ag an muinntir ná taithnean</span>
<lb n="3602"/><span>ár gcainnt leó.  Is ait an aicme daoine iad.  Ba</span>
<lb n="3603"/><span>bhreágh leó bheith ag éisteacht le spídiú ar ólachán, ach</span>
<lb n="3604"/><span>ná beadh an spídiú dáiríribh.  Ba mhaith leó bheith "ghá</span>
<lb n="3605"/><span>chaitheamh agus ghá cháine!  "Déarfidh duine acu,</span>
<lb n="3606"/><span>"gráin air mar ól! "agus é lán go sgórnaigh an uair</span>
<lb n="3607"/><span>sin.  Déarfidh duine eile acu, "Is olc an earadh é</span>
<lb n="3608"/><span>mar ól! "agus gan istigh 'n-a chroidhe ach, "tóg uaim</span>
<lb n="3609"/><span>é - agus gan uaim ach é! "Déarfidh duine eile acu;</span>
<lb n="3610"/><span>"Ní féidir aon lá de'n rath a bheith ach ar an t-é ná</span>
<lb n="3611"/><span>blaisean i n-aon chor é! "agus go dtabharfadh sé a</span></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="3612"/><p><span>dhá shúil an uair sin ar ghloine.  Déarfidh duine eile</span>
<lb n="3613"/><span>acu, suas le m' beul, "Ní rabhas-sa ar meisge riamh!</span>
<lb n="3614"/><span>Ólaim braon, ach ní fheacaidh aoinne riamh as an slighe</span>
<lb n="3615"/><span>me!" agus mo dhá shúil ag feuchaint air ag teacht</span>
<lb n="3616"/><span>abhaile ar dearg mheisge ó'n sráid trí nú ceathair</span>
<lb n="3617"/><span>d'uairibh sa tseachtmhain!  Dar fiadh, a Dhonchadh, is</span>
<lb n="3618"/><span>tú thug a theist i gceart air.  Isé an t-ólachán ó Shamh-</span>
<lb n="3619"/><span>uin go Bealtaine é, agus ó Bhealtaine go Samhuin</span>
<lb n="3620"/><span>airís.  Ní fheadar an tsaoghal cad a dhéanfidh Éire</span>
<lb n="3621"/><span>seo mara rud é go bhféadfar aon nídh a dhéanamh a</span>
<lb n="3622"/><span>chuirfidh cosg leis an olc.  Is 'mó olc ag imirt orainn</span>
<lb n="3623"/><span>agus is 'mó iomárd agus leathlámh orainn d'á ndruim</span>
<lb n="3624"/><span>go léir, ach isé an t-ól atá ag baint an anama ar fad</span>
<lb n="3625"/><span>asainn.  Tá sprid agus aigne agus meanmna na</span>
<lb n="3626"/><span>ndaoine lobhtha uaidh.</span></p>
<lb n="3627"/>
<lb n="3628"/><p><span>Donchadh: "Ní thuigean ár dtoil an toil d'ár dtuis-</span>
<lb n="3629"/><span>gint is léir."</span></p>
<lb n="3630"/>
<lb n="3631"/><p><span>Tadhg: Tá an sgéal níos measa 'ná san féin againn.</span>
<lb n="3632"/><span>Is amhlaidh atáimíd gan toil gan tuisgint.  Ní féidir</span>
<lb n="3633"/><span>liom aon chomórtas d'fhághail ar an gcuma n-a bhfuili-</span>
<lb n="3634"/><span>míd ach an cor a bhí ar na daoinibh úd go gcuireadh</span>
<lb n="3635"/><span>Círche an draoidheacht ortha.  Dheineadh sí muca agus</span>
<lb n="3636"/><span>madraí grána salacha dhíobh agus thugadh sí dumalas</span>
<lb n="3637"/><span>mar bhia dhóibh agus múnlach mar dheoch, ach le neart na</span>
<lb n="3638"/><span>draoidheachta mheasaidís féin go mbídís n-a righthibh</span>
<lb n="3639"/><span>uaisle, agus go mbíodh an buadh acu ó dhaoinibh an</span>
<lb n="3640"/><span>domhain go léir le breághthacht a gcrotha agus a ndealbh,</span>
<lb n="3641"/><span>agus mheasaidís gur bhia áluinn a bhíodh acu nuair a</span>
<lb n="3642"/><span>bhídís ag ithe an dumalais, agus nár óladh fíon riamh</span>
<lb n="3643"/><span>dob' fhearr 'ná an múnlach.</span></p>
<lb n="3644"/>
<lb n="3645"/><p><span>Donchadh: Sé an sgéal céadna díreach é, a Thaidhg ag</span>
<lb n="3646"/><span>meisgeóirí na h-Éireann.  Bhíos ag éisteacht uair le</span>
<lb n="3647"/><span>sprealairín acu agus ní raibh de phort aige ach, "As</span>
<lb n="3648"/><span>sure as you're born I'm the best man in Kilworth!"</span></p>
<lb n="3649"/>
<lb n="3650"/><p><span>Tadhg: Bhí a bholg lán de'n mhúnlach an uair sin.</span>
<lb n="3651"/></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="3652"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3653"/>
<lb n="3654"/><p><span>Donchadh: Tá a lán ráidhte agat-sa, a Thaidhg, i dtaobh</span>
<lb n="3655"/><span>an uilc.  Tá agus agam-sa leis.  Ach ó thosnuighmair</span>
<lb n="3656"/><span>ar chainnt a dhéanamh anso ar an ólachán tiobaisteach</span>
<lb n="3657"/><span>so, ní dubhairt aoinne againn focal amach as a bheul</span>
<lb n="3658"/><span>fós i dtaobh aon tsórd leighis air.  Cad ba dhóich leat</span>
<lb n="3659"/><span>a leighisfadh é?</span></p>
<lb n="3660"/>
<lb n="3661"/><p><span>Tadhg: Marar thráchtamair-ne ar an leigheas tá</span>
<lb n="3662"/><span>daoine eile do thrácht air minic go leór.  Ní'l rae</span>
<lb n="3663"/><span>sholuis 'ná go n-airighim duine éigin ag liúirigh go</span>
<lb n="3664"/><span>bhfuil an leigheas aige féin.  Tá deich mbliadhna fichid</span>
<lb n="3665"/><span>anois ó dubhairt duine éigin go leighisfí an t-ól amuich</span>
<lb n="3666"/><span>'s amach ach na tighthe tabhairne do dhúnadh Dé Domhnaigh.</span>
<lb n="3667"/><span>Nuair airigheas an leigheas san ar dtúis chuir sé i</span>
<lb n="3668"/><span>gcuimhne dhom an siúinéir úd a mhaoidhimh go ndéanfadh</span>
<lb n="3669"/><span>sé cliabhán le trí bhuille thuaigh!  Do deineadh an dlighe.</span>
<lb n="3670"/><span>Do cuireadh an dlighe i bhfeidhm.  Do dúnadh na tighthe</span>
<lb n="3671"/><span>tabhairne gach Domhnach.  Tá deich mbliana fichid</span>
<lb n="3672"/><span>imthighthe ó shin agus ca bhfuil an leigheas!  Is iongan-</span>
<lb n="3673"/><span>tach an daille aigne a bhíon ar lucht dlighthe dhéanamh, a</span>
<lb n="3674"/><span>Dhonchadh.  Is dóich leó, pé rud a bheidh ag dul bun os</span>
<lb n="3675"/><span>cionn ná fínl acu ach dlighe dhéanamh agus go mbeidh sé</span>
<lb n="3676"/><span>'n-a cheart láithreach.  Ní'l aon rud ar an dtalamh so,</span>
<lb n="3677"/><span>a Dhonchadh, is treise 'ná dlighe, má bhíon inntinn agus</span>
<lb n="3678"/><span>aigne na ndaoine ag gabháil leis.  Ach má bhíonn</span>
<lb n="3679"/><span>inntinn agus aigne na ndaoine ag gabháil bun os cionn</span>
<lb n="3680"/><span>le dlighe, ní'l aon bhlúire nirt sa dlighe sin.  Ní féidir</span>
<lb n="3681"/><span>an dlighe sin do chur i bhfeidhm i gceart ach oiread agus</span>
<lb n="3682"/><span>is féidir a chur fhiachaibh ar uisge rith i gcoinnibh an</span>
<lb n="3683"/><span>chnuic.  Níor dhein dlighe de'n tsórd san aon tairbhe</span>
<lb n="3684"/><span>riamh agus ní dhéanfidh go deó.  Ach 'neósfad duit</span>
<lb n="3685"/><span>cad a dhéanfidh sé.  Déanfidh sé díoghbháil.  Ní ghlac-</span>
<lb n="3686"/><span>fid na daoine é.  Beidh caismirt idir na daoine agus</span>
<lb n="3687"/><span>an dlighe.  Beid na daoine a d'iarraidh búntáiste</span>
<lb n="3688"/><span>bhreith ar an ndlighe.  Beidh an dlighe, nú lucht a dhéanta,</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="3689"/><p><span>a d'iarraidh greama bhreith ar na daoine.  Ní fearrde</span>
<lb n="3690"/><span>dlighe ná daoine an nídh sin.  Caillfidh an dlighe a ghreim</span>
<lb n="3691"/><span>agus tiocfhidh droch mheas ag na daoine ar an ndlighe.</span>
<lb n="3692"/><span>Brisfar an dlighe agus ní tabharfar aoinne chun lámha</span>
<lb n="3693"/><span>mar gheall air.  Ní bheidh ansan agat ach dlighe mar</span>
<lb n="3694"/><span>dh'eadh.  'Sé sin le rádh, ní bheidh sa leigheas ach leigheas</span>
<lb n="3695"/><span>mar dh'eadh.  Má curtar cosg leis an abhainn atá</span>
<lb n="3696"/><span>ansan ag rith le fánaidh cad a thuitfidh amach?  Stad-</span>
<lb n="3697"/><span>fidh an sruth ar feadh tamail.  Eireochaidh loch lastuas</span>
<lb n="3698"/><span>de'n chosg.  Pé daingneacht a bheidh sa chosg líonfidh</span>
<lb n="3699"/><span>an t-uisge lastuas de go dtí go mbrisfar é agus go</span>
<lb n="3700"/><span>sguabfar le fánaidh é.  Ansan gluaiseóchaidh an</span>
<lb n="3701"/><span>t-uisge le fánaidh agus beidh a seacht n-oiread fuinnimh</span>
<lb n="3702"/><span>leis agus bheadh dá leogtí dó féin ó thosach.  Siné</span>
<lb n="3703"/><span>an údhálta ag an ndlighe a bhíon bun os cionn le h-aigne</span>
<lb n="3704"/><span>agus le h-inntinn agus le toil na ndaoine.  Déanfar</span>
<lb n="3705"/><span>brúsgar ar ball de, díreach mar a dheinean an abha</span>
<lb n="3706"/><span>de'n rud a cheapfadh cosg a chur léi.  Agus rud eile.</span>
<lb n="3707"/><span>Díreach fé mar a dheinean an abha léirsgrios ar gach</span>
<lb n="3708"/><span>taobh di nuair a rithean sí le fánaidh 'n-a tuille ruadh,</span>
<lb n="3709"/><span>tar éis an choisg do sguabadh roimpi dhi, ar an gcuma</span>
<lb n="3710"/><span>gcéadna deinean an dlighe a bristear agus a curtar fé</span>
<lb n="3711"/><span>dhroch mheas díoghbhail aigne do'n mhuinntir a bhrisean</span>
<lb n="3712"/><span>é.  An droch mheas a thagan do dhaoine ar dhlighe gan</span>
<lb n="3713"/><span>mhaith, ní deacair do chuid de teacht acu ar an uile</span>
<lb n="3714"/><span>shaghas dlighe, olc agus maith.</span></p>
<lb n="3715"/>
<lb n="3716"/><p><span>Pé rud a leighisfidh an t-ólachán, a Dhonchadh, ní leigis-</span>
<lb n="3717"/><span>fidh dlighe é.</span></p>
<lb n="3718"/>
<lb n="3719"/><p><span>Donchadh: 'Sdó feuch anois, a Thaidhg, taoi'n tú sa</span>
<lb n="3720"/><span>n-áit chéadna airís.  Ní h-é an rud ná leighisfidh é atá</span>
<lb n="3721"/><span>uainn ach an rud a leighisfidh é.  Is cuma thu nú an</span>
<lb n="3722"/><span>Gárlach gCoileánach nuair a chuir a leasmháthair ag lorg</span>
<lb n="3723"/><span>na ngamhan é.  "Imthigh," ar sise, "a chuirpigh! agus</span>
<lb n="3724"/><span>cuardaigh na gamhna!" "Cá gcuardóchad iad, a</span>
<lb n="3725"/><span>mháthair?" ar seisean.  "Cuardaigh dóich agus andóich</span>
<lb n="3726"/><span>dhóibh!" ar sise.  D'aimsigh sé dréimire agus siúd</span>
<lb n="3727"/><span>anáirde ar bhuaic an tighe é, agus chrom ar an dtigh do</span></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="3728"/><p><span>sgartáil.  Bha ghearr go bhfeacaidh sí é.  "A bhitheamh-</span>
<lb n="3729"/><span>naigh!" ar sise, "cad é sin agat dhá dhéanamh!"</span></p>
<lb n="3730"/>
<lb n="3731"/><p><span>"Taím ag cuardach na ngamhan, a mháthair," ar seisean.</span></p>
<lb n="3732"/>
<lb n="3733"/><p><span>"Airiú greadadh chughat a chlaidhre!" ar sise, "dar</span>
<lb n="3734"/><span>ndóich ní ansan atáid siad!"</span></p>
<lb n="3735"/>
<lb n="3736"/><p><span>"Dubhraís liom," ar seisean, "dóich agus andóich</span>
<lb n="3737"/><span>do chuardach dóibh.  Anso atá andóich pé ball n-a</span>
<lb n="3738"/><span>bhfuil dóich."</span></p>
<lb n="3739"/>
<lb n="3740"/><p><span>Tadhg: Is fíor dhuit, a Dhonchadh.  Pé ball n-a bhfuil</span>
<lb n="3741"/><span>dóich, chun leigheas an ólacháin do lorg ann, isé an dlighe</span>
<lb n="3742"/><span>andóich.</span></p>
<lb n="3743"/>
<lb n="3744"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3745"/>
<lb n="3746"/><p><span>Donchadh: Tá an ceart agat, a Thaidhg.  Pé ball n-a</span>
<lb n="3747"/><span>bhfuil dóich isé an dlighe andóich.  Ach cá bhfuair an</span>
<lb n="3748"/><span>Gárlach na gamhna, nú an bhfuair sé i n-aon chor iad?</span>
<lb n="3749"/><span>Is deas an chomparáid agat í, dóich agus andóich dhá </span>
<lb n="3750"/><span>chuardach chun leighis d'fhághail ar olc an ólacháin agus</span>
<lb n="3751"/><span>andóich dhá chuardach ar dtúis!  Nár chóir go gcuar-</span>
<lb n="3752"/><span>dóchfí dóich ar dtúis!</span></p>
<lb n="3753"/>
<lb n="3754"/><p><span>Tadhg: Níor chuardaigh an Gárlach dóich ar dtúis</span>
<lb n="3755"/><span>mar bhí sé ceapaithe ar olc a dhéanamh ar a leasmháthair.</span>
<lb n="3756"/><span>Ní chuardaighid muinntir na h-Éireann dóich ar dtúis</span>
<lb n="3757"/><span>mar ní'l a fhios acu ca bhfuil dóich.  Tá a lán acu agus</span>
<lb n="3758"/><span>ba dhóich leat ortha gur fearr leó go mór andóich do</span>
<lb n="3759"/><span>chuardach 'ná dóich; mar ná fuil aon lorg acu ar an</span>
<lb n="3760"/><span>leigheas d'fhághail.  Ní'l aoinne is aoirde cainnt 'ná</span>
<lb n="3761"/><span>iad, ná is géire sa lorg 'ná iad, ach is ag sgartáil an</span>
<lb n="3762"/><span>tighe ba mhaith leó dul chun an leighis do lorg.  Is 'mó</span>
<lb n="3763"/><span>tigh cluthar compórdach atá sgartáltha ar fuid na</span>
<lb n="3764"/><span>h-Éireann acu le fiche bliain, agus is 'mó líntighe</span>
<lb n="3765"/><span>chreideamhnach atá curtha acu le fuacht agus le fán,</span>
<lb n="3766"/><span>agus iad ar a gcroidhe díthil, ba dhóich le duine, ag lorg</span>
<lb n="3767"/><span>an leighis.</span>
<lb n="3768"/></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="3769"/><p><span>Donchadh: Le h-anaman t'athar, a Thaidhg, abair</span>
<lb n="3770"/><span>féin rud éigin!  An é andóich atá agat-sa dhá chuardach</span>
<lb n="3771"/><span>chómh maith le cách?  Ca bhfuil dóich?  Ca bhfuil an</span>
<lb n="3772"/><span>leigheas le fághail, do réir do thuairime?  B'fhearr</span>
<lb n="3773"/><span>liom aon fhocal amháin eóluis uait 'ná an spídiú go</span>
<lb n="3774"/><span>léir.  D'fhéadfadh aoinne go mbeadh dímheas mhaith</span>
<lb n="3775"/><span>bhéil air spídiú dhéanamh.</span></p>
<lb n="3776"/>
<lb n="3777"/><p><span>Tadhg: 'Sdó ní féidir liom foidhneamh le ropairí</span>
<lb n="3778"/><span>bitheamhnach a bhíon ag labhairt go h-árd agus ag sile</span>
<lb n="3779"/><span>deór mar gheall ar olc an ólacháin agus iad ag cur</span>
<lb n="3780"/><span>airgid i gcórthaíbh, agus ag cur síodaí ar a mnáibh agus</span>
<lb n="3781"/><span>ar a gclainn, agus ag cur blonaig go h-árd ar a</span>
<lb n="3782"/><span>n-asnaidheachaibh féin, le sochar an uilc! Ach i dtaobh</span>
<lb n="3783"/><span>an leighis.  Níor dhein dochtúir leigheas riamh gan a</span>
<lb n="3784"/><span>lán rudaí do mheasgadh ar a chéile ann.  Tá cosmha-</span>
<lb n="3785"/><span>lacht sa méid sin idir leigheas cuirp agus leigheas</span>
<lb n="3786"/><span>ar dhroch-nós nú ar dhroch-bheus.  Ní foláir a lán neithe</span>
<lb n="3787"/><span>do chur i leigheas an ólacháin agus iad do mheasgadh ar</span>
<lb n="3788"/><span>a chéile go maith agus go h-eólguiseach, sar a' mbeidh</span>
<lb n="3789"/><span>sé 'n-a leigheas i gceart.  Nídh dhíobh san iseadh a chur</span>
<lb n="3790"/><span>'n-a luighe go daingean ar aigne gach duine i n-Éirinn</span>
<lb n="3791"/><span>nách rud sprideamhail dó é féin do chur ar meisge.</span>
<lb n="3792"/><span>Abhfad uaidh, gur sprealairínteacht amuich 's amach é.</span>
<lb n="3793"/><span>Ná fuil ar an dtalamh so sprealairín is críochnuighthe</span>
<lb n="3794"/><span>'ná sprealairín meisgeóra.  Ná fuil glaigín le fághail</span>
<lb n="3795"/><span>is críochnuighthe 'ná an glaigín fir a bhíon i dtigh an</span>
<lb n="3796"/><span>tabhairne ar leath-mheisge, agus ná stadan a chlaibín</span>
<lb n="3797"/><span>béil ach ag maoidheamh as a dheagh-thréithe, go dtí go</span>
<lb n="3798"/><span>mbíon gach aoinne bodhar aige agus bréan de!  Dá</span>
<lb n="3799"/><span>bhféadfadh an glaigín sin radharc d'fhághail air féin</span>
<lb n="3800"/><span>nuair a bhíon sé sa riocht san d'imtheóchadh sé abhaile</span>
<lb n="3801"/><span>agus do raghadh sé i bhfolach ar feadh bliana, go dtí</span>
<lb n="3802"/><span>go mbeadh a ghlaigínteacht imthighthe a' cuimhne na</span>
<lb n="3803"/><span>gcómharsan!</span></p>
<lb n="3804"/>
<lb n="3805"/><p><span>Donchadh: Nách iongantach, a Thaidhg, an deabhramh atá</span>
<lb n="3806"/><span>ag na glaigíníbh go léir le n-a chéile!  Chómh luath</span>
<lb n="3807"/><span>agus bhíon oiread ólta acu agus chuirean ar leath-</span></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="3808"/><p><span>mheisge iad tagan an driuch céadna díreach ortha go</span>
<lb n="3809"/><span>léir.  Ba dhóich le duine gur aon líntighe amháin iad.</span>
<lb n="3810"/><span>Bíon an fheuchaint chéadna agus an ghnúis chéadna agus</span>
<lb n="3811"/><span>an chainnt chéadna agus na gothaí (gestures) céadna acu</span>
<lb n="3812"/><span>go léir.  Daoine ná feacaidh a chéile riamh agus nár</span>
<lb n="3813"/><span>tháinig riamh i ngioracht céad míle d'á chéile, fágaim le</span>
<lb n="3814"/><span>h-uadhacht, nuair a bhíd siad n-a nglaigíníbh ar leath-</span>
<lb n="3815"/><span>mheisge, gur dhóich le duine gur ar aon úrlár amháin a</span>
<lb n="3816"/><span>tógadh iad!</span></p>
<lb n="3817"/>
<lb n="3818"/><p><span>Tadhg: Seadh agus ba dhóich le duine gur b'iad na</span>
<lb n="3819"/><span>seana ghlaigíní aithreacha agus máithreacha na nglaigíní</span>
<lb n="3820"/><span>óga!</span></p>
<lb n="3821"/>
<lb n="3822"/><p><span>Donchadh: Cúis gháire chughainn!</span></p>
<lb n="3823"/>
<lb n="3824"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3825"/>
<lb n="3826"/><p><span>Donchadh: Idir sheana ghlaigíní agus glaigíní óga,</span>
<lb n="3827"/><span>a Thaidhg, measaim gur ró dheacair aon chor a thabhairt</span>
<lb n="3828"/><span>dóibh ná aon eólus d'imirt ortha a dhéanfadh iad do</span>
<lb n="3829"/><span>leigheas.  D'fhéadfadh dochtúir duine breóite do</span>
<lb n="3830"/><span>leigheas.  D'fhéadfá progóid do thógaint dá mbeadh</span>
<lb n="3831"/><span>teinneas ad' bholg.  Dá mbeadh duine ag dul ar a</span>
<lb n="3832"/><span>aimhleas d'fhéadfí cómhairle thabhairt dó.  Ach cad</span>
<lb n="3833"/><span>fhéadfá a dhéanamh le glaigín meisgeóra! Is dóich</span>
<lb n="3834"/><span>leis gur aige féin atá ciall an domhain.</span></p>
<lb n="3835"/>
<lb n="3836"/><p><span>Tadhg: Nár dhóich leat, a Dhonchadh, dá dtiocfí air</span>
<lb n="3837"/><span>nuair a bheadh an mheisge curtha dhe aige, agus glaigín</span>
<lb n="3838"/><span>eile meisgeóra thaisbeáint dó, go mb'fhéidir go</span>
<lb n="3839"/><span>dtuigfadh sé é féin agus go ndéarfadh sé leis féin,</span>
<lb n="3840"/><span>"Sin mar a bhím-se nuair a bhím ar meisge!  Ní bheidh</span>
<lb n="3841"/><span>mé mar sin airís le congnamh Dé!"</span></p>
<lb n="3842"/>
<lb n="3843"/><p><span>Donchadh: Éist do bheul, a Thaidhg.  Ní déarfadh sé</span>
<lb n="3844"/><span>aon nídh d'á shórd.  Bhíos ag gabháil an bóthar ó thuaidh</span>
<lb n="3845"/><span>ó Chnocán na Biolaraighe (Watergrass Hill) go Mainis-</span>
<lb n="3846"/><span>tir Fhearmuighe (Fermoy), maidean bhreágh Shamhraidh.</span></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="3847"/><p><span>Bhí fear le m' chois a bhíodh go minic n-a ghlaigín meis-</span>
<lb n="3848"/><span>geóra, ach ní raibh sé ar meisge an mhaidean san.  Is</span>
<lb n="3849"/><span>dóca go mbeadh ach ná raibh fiacha an dighe aige.  Ba</span>
<lb n="3850"/><span>ghearr go bhfeacamair gadhar gliobach buidhe 'n-a shuidhe</span>
<lb n="3851"/><span>anáirde ar chlaidhe an bhóthair, agus gan aon tsaghas</span>
<lb n="3852"/><span>tighe i gcomhgar na h-áite ar aon taobh.  "Cad a thug</span>
<lb n="3853"/><span>an gadhar san sa n-áit sin," arsa mise, "chómh fada ó</span>
<lb n="3854"/><span>aon tigh?"  "Siné gadhar Chonchúbhair Dhuibh," ar</span>
<lb n="3855"/><span>seisean, "Is dócha go raibh Conchúbhar ag marbhú mhuc</span>
<lb n="3856"/><span>i n-áit éigin sa chómharsanacht, agus ná fuil sé abhfad</span>
<lb n="3857"/><span>ó'n ngadhar anois."</span></p>
<lb n="3858"/>
<lb n="3859"/><p><span>Thánamair go dtí an áit.  Bhí Conchúbhar sínte i</span>
<lb n="3860"/><span>ndíg an bhóthair agus é caoch ar meisge, agus an gadhar</span>
<lb n="3861"/><span>'n-a shuidhe ar an gclaidhe ag tabhairt aire dho!  Bhí an</span>
<lb n="3862"/><span>uile bhlúire de chuid éadaigh Chonchúbhair clúdaithe le</span>
<lb n="3863"/><span>draoib agus le pluda, agus cúrán le</span>
<lb n="3864"/><span>n-a bheul, agus dath an bháis ar an bhfear mbocht.</span>
<lb n="3865"/><span>D'fheuch an fear eile ar feadh tamail air, ansan do labh-</span>
<lb n="3866"/><span>air sé, as a mhachtnamh.  "Mhaise do chroidhe 'n diabhal,</span>
<lb n="3867"/><span>a bhitheamhnaigh shailigh!" ar seisean.  "Is truagh gan</span>
<lb n="3868"/><span>mé mar thu!"  Feuch nách amhlaidh adubhairt sé, "an</span>
<lb n="3869"/><span>fhaid a mhairfad airís ní bheidh mé mar thu!"  Ní dubh-</span>
<lb n="3870"/><span>airt mar ní h-é a bhí n-a chroidhe.  'Sé andóich airís</span>
<lb n="3871"/><span>agat é, a Thaidg.  Ní h-aon mhaith dhuit a thaisbeáint</span>
<lb n="3872"/><span>do ghlaigín meisgeóra cad é an cor a bhíon air nuair a</span>
<lb n="3873"/><span>bhíon sé ar meisge.  Níor bh'fhearr leis rud a dhéanfá</span>
<lb n="3874"/><span>'ná é féin do chur ar meisge airís, mar sholuíd ar an</span>
<lb n="3875"/><span>sgéal.</span></p>
<lb n="3876"/>
<lb n="3877"/><p><span>Tadhg: Tá an ceart agat, a Dhonchadh.  Loitean an</span>
<lb n="3878"/><span>t-ól croidhe agus aigne an duine nuair a leantar</span>
<lb n="3879"/><span>ró fhada air.  Ní fhágan sé aon mhothú sa n-aigne ar</span>
<lb n="3880"/><span>cad is olc ná cad is maith, ar an rud is fíor seachas</span>
<lb n="3881"/><span>an rud is éitheach.  Neósfidh meisgeóir éitheach duit os</span>
<lb n="3882"/><span>cómhair do shúl agus ní bheidh blúire náire 'n-a thaobh</span>
<lb n="3883"/><span>air.  Déanfidh sé beart spriúnlaithe agus ní bheidh</span>
<lb n="3884"/><span>náire 'n-a thaobh air.  Ní mhothuighean sé choidhche go bhfuil</span>
<lb n="3885"/><span>peaca aige dhá dhéanamh nuair a chuirean sé é féin ar</span></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="3886"/><p><span>meisge.  Ní bhíon aon chuimhneamh ar Dhia aige, 'ná ar</span>
<lb n="3887"/><span>é bheith freagarthach i láthair Dé mar gheall ar a chuid</span>
<lb n="3888"/><span>meisgeóireachta.  Measaim féin ná fuil aon rud is</span>
<lb n="3889"/><span>mó a loitean obair an tSlánuightheóra i n-anam an</span>
<lb n="3890"/><span>duine 'ná meisgeóireacht.  Cuir i gcás go dtuitfidh</span>
<lb n="3891"/><span>duine i n-aon pheaca eile de sna cinn-pheacaí marbha</span>
<lb n="3892"/><span>féadfar labhairt.  Mara nglacaidh sé cómhairle féad-</span>
<lb n="3893"/><span>far troid leis.  Geóbhfar lom ar a choínsias ar thaobh</span>
<lb n="3894"/><span>éigin.  Ach nuair a bhíon duine 'n-a ghlaigín meisgeóra</span>
<lb n="3895"/><span>caithfar bualadh thairis agus é fhágaint ansan.</span></p>
<lb n="3896"/>
<lb n="3897"/><p><span>Donchadh: Nuair a chonac an gadhar ar an gclaidhe</span>
<lb n="3898"/><span>agus an duine sa díg dubhart am' aigne féin gur</span>
<lb n="3899"/><span>bh'uathbhásach an bun-os-cionn é, ach nuair airigheas an</span>
<lb n="3900"/><span>focal úd ó'n bhfear eile; "Ambasa," arsa mise, am'</span>
<lb n="3901"/><span>aigne féin, "Is uathbhásaighe go mór de bhun-os-cionn</span>
<lb n="3902"/><span>tusa 'ná an fear sa díg!"</span></p>
<lb n="3903"/>
<lb n="3904"/><p><span>Tadhg: "Is deacair rogha bhaint a' dhá dhíg!"  Tá</span>
<lb n="3905"/><span>gach taobh acu go h-olc go dtí go bhféachfá ar an</span>
<lb n="3906"/><span>dtaobh eile.</span></p>
<lb n="3907"/>
<lb n="3908"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3909"/>
<lb n="3910"/><p><span>Donchadh: Go deimhin, a Thaidhg, an focal úd adubh-</span>
<lb n="3911"/><span>airt an fear úd leis an nduine a bhí sínte sa díg ar</span>
<lb n="3912"/><span>meisge, ní féidir liom é chur as m' aigne.</span></p>
<lb n="3913"/>
<lb n="3914"/><p><span>Tadhg: Ó 'seadh, nuair adubhairt sé gur thruagh leis</span>
<lb n="3915"/><span>ná raibh sé féin sa riocht gcéadna.</span></p>
<lb n="3916"/>
<lb n="3917"/><p><span>Donchadh: Siné díreach adubhairt sé, ach go ndubhairt</span>
<lb n="3918"/><span>sé níos tiobaistighe go mór 'ná san é.</span></p>
<lb n="3919"/>
<lb n="3920"/><p><span>Tadhg: Agus cad é an mearathal aigne d'fhéadfadh</span>
<lb n="3921"/><span>an focal san a dhéanamh duit?  Dá ndeinidís malairt</span>
<lb n="3922"/><span>le chéile bheadh an formad céadna ag an bhfear sa díg</span>
<lb n="3923"/><span>leis an bhfear thuas.  Nuair a dheinean meisgeóir i</span>
<lb n="3924"/><span>gceart de dhuine dar leis is cuma nú bheith i bhflathas</span>
<lb n="3925"/><span>Dé bheith ar dearg-mheisge.  Bíon a chúis féin aige leis</span></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="3926"/><p><span>sin.  Má bhíon sé cúpla lá, nú seachtmhain, gan fiacha an</span>
<lb n="3927"/><span>dighe aige ní foláir dó an méid sin aimsire chaitheamh</span>
<lb n="3928"/><span>ar a chéill.  An fhaid a bhíon sé ar a chéill bhíon nimh</span>
<lb n="3929"/><span>an óil 'n-a chuid fola, agus 'n-a ghoile, agus 'n-a cheann</span>
<lb n="3930"/><span>agus istigh i smior na gcnámh aige.  Cuirean an nimh</span>
<lb n="3931"/><span>sin teinneas 'n-a cheann agus teinneas 'n-a chnámhaibh</span>
<lb n="3932"/><span>agus teinneas 'n-a chroidhe agus teinneas i n'aigne,</span>
<lb n="3933"/><span>teinneas nímhneach, mallaighthe, ná cuirean aon trúig</span>
<lb n="3934"/><span>eile teinnis a leithéid ar an nduine.  Ní féidir do'n</span>
<lb n="3935"/><span>t-é nár mhothuigh riamh 'n-a cholainn féin é, a thuisgint</span>
<lb n="3936"/><span>i n-aon chor cad é an saghas an teinneas san, ná conus</span>
<lb n="3937"/><span>a thiomáinean sé ar buile an daonaidhe bocht 'n-a mbíon</span>
<lb n="3938"/><span>sé greamuighthe ann.  Leanan tart an teinneas.</span>
<lb n="3939"/><span>Tart is measa go mór 'ná an teinneas, dá olcas é.</span>
<lb n="3940"/><span>Is dócha go raibh an tart agus an teinneas i n-aon-</span>
<lb n="3941"/><span>fheacht ar an bhfear úd a dubhairt an chainnt úd.  Is</span>
<lb n="3942"/><span>dócha gur cheap sé go raibh sé féin mar a bheadh sé i</span>
<lb n="3943"/><span>n-ifreann; agus go mbeadh sé i bhflathas Dé dá</span>
<lb n="3944"/><span>mbeadh sé mar a bhí an fear sa díg.</span></p>
<lb n="3945"/>
<lb n="3946"/><p><span>Donchadh: 'Seadh, 'ghá iomlasg féin sa draoib ar nós</span>
<lb n="3947"/><span>na muice!</span></p>
<lb n="3948"/>
<lb n="3949"/><p><span>Tadhg: Ba bhreágh, ionfhuar, sobháilceach an rud leis,</span>
<lb n="3950"/><span>an draoib seachas an teine nímhe a bhí 'ghá losgadh agus</span>
<lb n="3951"/><span>an tart a bhí ag baint an anama as.  B'fhearr leis</span>
<lb n="3952"/><span>deoch maith an uair sin 'ná saidhbhreas an domhain.  Isé</span>
<lb n="3953"/><span>an deoch, dar leis, an t-aon leigheas amháin ar a theinn-</span>
<lb n="3954"/><span>eas agus ar a thart agus ar an gcruadhtan atá ar a</span>
<lb n="3955"/><span>chroidhe agus ar a aigne.  Dá bhfaghadh sé árthac maith</span>
<lb n="3956"/><span>dighe le cur ar a cheann agus le slogadh siar 'n-a chraos</span>
<lb n="3957"/><span>agus síos 'n-a sgórnaigh bheadh sé ar meisge láithreach</span>
<lb n="3958"/><span>agus ba chuma leis as san amach cad a dhéanfadh bean</span>
<lb n="3959"/><span>ná clann, saidhbhreas ná bochtaineacht, cíos ná fiacha,</span>
<lb n="3960"/><span>airgead ná ór, Dia ná an diabhal.  D'imtheóchadh an</span>
<lb n="3961"/><span>tart láithreach agus d'imtheóchadh an teinneas as a</span>
<lb n="3962"/><span>chnámhaibh, agus an sníomh as a chroidhe, agus an bhuile</span>
<lb n="3963"/><span>as a aigne.  Ba bhreágh an rud bheith sa díg ar nós na</span>
<lb n="3964"/><span>muice ach iad san a bheith imthighthe!</span>
<lb n="3965"/></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="3966"/><p><span>Donchadh: Nár bhreágh ionfhuar, sobháilceach an rud</span>
<lb n="3967"/><span>do dhuine go mbeadh tart air deoch maith uisge d'ól?</span></p>
<lb n="3968"/>
<lb n="3969"/><p><span>Taidhg: Deoch uisge!  Mo thruagh do cheann!  Airiú</span>
<lb n="3970"/><span>ní leighisfadh deoch uisge an tart úd i n-aon chor.  Ba</span>
<lb n="3971"/><span>mhar a chéile dhuit oíle chaitheamh ar theine agus uisge</span>
<lb n="3972"/><span>chur ar an dtart úd.  Siné chuirfadh ar buile ar fad</span>
<lb n="3973"/><span>é.  An biotáile láidir bríothmhar, meanamnach, isé a</span>
<lb n="3974"/><span>réidhtighean leis an dtart úd.  Ní bheirean aon rud</span>
<lb n="3975"/><span>eile greim ceart air.  Ní gheibhean an meisgeóir aon</span>
<lb n="3976"/><span>bhlas ar aon rud eile.  Ní thógfadh aon rud eile ó</span>
<lb n="3977"/><span>ifreann go flathas Dé é.</span></p>
<lb n="3978"/>
<lb n="3979"/><p><span>Donchadh: Is olc an sgéal é, a Thaidhg! Is eagal liom</span>
<lb n="3980"/><span>gur fada a bheidh an t-ólachán gan a leigheas i n-Éirinn.</span>
<lb n="3981"/><span>Má tá greim chómh daingean san ag olc an ólacháin</span>
<lb n="3982"/><span>ar mheisgeóiríbh na h-Éireann is eagal liom gur fada</span>
<lb n="3983"/><span>go bhfaghfar amach aon rud chun an ghreama do bhogadh.</span>
<lb n="3984"/><span>Beidh an meisgeóir ar buile le tart agus le teinneas</span>
<lb n="3985"/><span>go dtí go bhfaghaidh sé deoch eile biotáile le slogadh.</span>
<lb n="3986"/><span>Nuair a thiocfidh sé ó mheisge an dighe sin beidh teinneas</span>
<lb n="3987"/><span>agus tart níos mó air 'ná mar a bhí roimis.  Caithfidh</span>
<lb n="3988"/><span>sé deoch níos mó do shlogadh.  Is amhlaidh a bheidh sé</span>
<lb n="3989"/><span>ag méadú an teinnis agus ag méadú na ndeoch go</span>
<lb n="3990"/><span>dtí go mbeidh a cholann bhocht 'n-a h-aoibhleóig dhóighte</span>
<lb n="3991"/><span>aige agus go gcaithfidh sé bás d'fhághail.  Ansan</span>
<lb n="3992"/><span>iseadh bheidh an t-anam ag dul i láthair Dé 'n-a sméar-</span>
<lb n="3993"/><span>amhán ó'n bpeaca.  Ansan iseadh bheidh ifreann i</span>
<lb n="3994"/><span>gceart aige, agus ní leighisfidh biotáile é.</span></p>
<lb n="3995"/>
<lb n="3996"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="3997"/>
<lb n="3998"/><p><span>Taidhg: Gan amhras, a Dhonchadh, ba ghrána an radharc</span>
<lb n="3999"/><span>Conchúbhar Dubh nuair a bhí sé sínte sa díg agus é clú-</span>
<lb n="4000"/><span>daithe le draoib agus le pluda agus dath an bháis air,</span>
<lb n="4001"/><span>agus an gadhar, nár thug Dia dhó ach ciall gadhair, 'n-a</span></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="4002"/><p><span>shuidhe ar an gclaidhe ag faire an duine, chómh maith agus</span>
<lb n="4003"/><span>chómh dílis agus thug a chiall gadhair dó an faire dhéanamh.</span>
<lb n="4004"/><span>Ba ghráinne go mór 'ná san féin éisteacht leis an</span>
<lb n="4005"/><span>bhfocal adubhairt an fear eile nuair a chonaic sé an</span>
<lb n="4006"/><span>radharc san.  Ach feuch, a Dhonchadh a mhic ó, dá mbeadh</span>
<lb n="4007"/><span>Conchúbhar, agus é sa mheisge chéadna, sínte ar leab-</span>
<lb n="4008"/><span>aidh chlúimh éan i seómra uasal, agus síoda agus sról</span>
<lb n="4009"/><span>casta air, agus órnáidí óir agus airgid ar an leabaidh,</span>
<lb n="4010"/><span>agus rothana geala fé chosaibh na leapan, agus seirbh-</span>
<lb n="4011"/><span>ísigh i gculaithibh daora ag frithálamh air, agus cor-</span>
<lb n="4012"/><span>óinn ríoga thuas ar cheann na leapan, i n-inead an</span>
<lb n="4013"/><span>ghadhair ar an gclaidhe, an dóich leat an mbeadh an radh-</span>
<lb n="4014"/><span>arc níos lugha gráinneacht?  An dóich leat ar chuma</span>
<lb n="4015"/><span>puinn cia'cu síoda nú draoib a bheadh casta ar an meis-</span>
<lb n="4016"/><span>geóir?  Nú an dóich leat 'ná go bhfuil an duin' uasal</span>
<lb n="4017"/><span>sa tsíoda, nuair a dheinean sé beithidheach de féin le</span>
<lb n="4018"/><span>craos agus le meisge, chómh cosmhail leis an muic sa</span>
<lb n="4019"/><span>mhúnlach agus bhí Conchúbhar nuair a bhí sé sínte sa</span>
<lb n="4020"/><span>draoib?  Agus nuair a thagaid na h-uaisle eile</span>
<lb n="4021"/><span>isteach agus chíd siad an beithidheach uasal 'ghá iomlasg</span>
<lb n="4022"/><span>féin sa tsíoda, agus nuair a bhíon uraim acu dhó agus</span>
<lb n="4023"/><span>báidh acu leis, agus nuair adeirid siad 'n-a n-aigne</span>
<lb n="4024"/><span>gur truagh gan iad mar é, an dóich leat an bhfuil puinn</span>
<lb n="4025"/><span>deifrigheachta idir iad agus an fear úd a bhí ag for-</span>
<lb n="4026"/><span>mad le Conchúbhar?</span></p>
<lb n="4027"/>
<lb n="4028"/><p><span>Donchadh: Deir an sean fhocal, "Ní measa cách 'ná</span>
<lb n="4029"/><span>Conchúbhar."  Ach go deimhin is dóich liom gur measa</span>
<lb n="4030"/><span>go mór an cách san adeirir-se 'ná Conchúbhar.  Isé</span>
<lb n="4031"/><span>droch-shampla na n-uasal a chomáinean daoine bochta</span>
<lb n="4032"/><span>i n-ainim an diabhail.  Isé atá 'ghá dhéanamh riamh.</span>
<lb n="4033"/><span>Siné an droch-shampla a chuirean 'n-a luighe ar an</span>
<lb n="4034"/><span>nduine mbocht gur rud galánta, sprideamhail bheith</span>
<lb n="4035"/><span>ar meisge, gur comhartha uaisleachta é, gur cómhartha</span>
<lb n="4036"/><span>fearamhlactha é.  Deirim leat, a Thaidhg, go bhfuil a</span>
<lb n="4037"/><span>lán le freagairt ag uaislibh, agus nách sa n-ólachán</span>
<lb n="4038"/><span>amháin atá a lán le freagairt acu.  Isé Dia thug an</span>
<lb n="4039"/><span>saidhbhreas dóibh agus d'fhág na daoine bóchta i n-a</span></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="4040"/><p><span>éaghmais.  Do lean a dhualgas féin an saidhbhreas san</span>
<lb n="4041"/><span>a tugadh dóibh.  Tá sé ceangailte ortha i láthair Dé</span>
<lb n="4042"/><span>úsáid mhaith a dhéanamh de'n tsaidhbhreas.  Tugan an</span>
<lb n="4043"/><span>saidhbhreas creideamhaint dóibh ameasg na ndaoine</span>
<lb n="4044"/><span>mbocht.  Bíd na daoine bochta ag feuchaint suas chucha.</span>
<lb n="4045"/><span>Dá ndeinidís féin a leas do chuirfadh a ndeagh-shampla</span>
<lb n="4046"/><span>fhiachaint ar na daoine bochta a leas do dhéanamh leis.</span>
<lb n="4047"/><span>Táid na daoine bochta ana thugtha chum aithris a dhéanamh</span>
<lb n="4048"/><span>ar na h-uaislibh.  Dá dtugadh na h-uaisle dhóibh an</span>
<lb n="4049"/><span>deagh-shampla agus an deagh-radharc atá ceangailte</span>
<lb n="4050"/><span>ortha a thabhairt dóibh do glacfí an deagh-shampla.</span>
<lb n="4051"/><span>Ansan bheadh na h-uaisle féin ag cómhlíonadh an dual-</span>
<lb n="4052"/><span>gais a chuir an saidhbhreas ortha.  Bheadh toil Dé acu</span>
<lb n="4053"/><span>dhá chómhlíonadh ar a dtaobh féin, agus bheadh toil Dé</span>
<lb n="4054"/><span>ag cách dhá chómhlíonadh mar gheall ortha.  Bheadh toradh</span>
<lb n="4055"/><span>ar an bhfocal ud "go ndeintear do thoil ar an dtalamh</span>
<lb n="4056"/><span>mar a deintear ar neamh."  Ach ní mar sin atá.  Is</span>
<lb n="4057"/><span>amhlaidh atá an saidhbhreas ag cur na n-uasal ar a</span>
<lb n="4058"/><span>n-aimhleas, agus tá droch-shampla na n-uasal ag cur</span>
<lb n="4059"/><span>na ndaoine mbocht ar a n-aimhleas.  Deirim leat go</span>
<lb n="4060"/><span>mbeidh rud le freagairt ag na h-uaislibh!  Ní h-iongna</span>
<lb n="4061"/><span>go ndubhairt Beul na Fírinne an focal cruaidh úd;</span>
<lb n="4062"/><span>"Is usa do'n bheithidheach mhór gabháil tré chró na snáth-</span>
<lb n="4063"/><span>aide 'ná do'n duine saidhbhir dul isteach i bhflathas</span>
<lb n="4064"/><span>Dé!"</span></p>
<lb n="4065"/>
<lb n="4066"/><p><span>Tadhg: Tá dearmhad mór déanta agat ad' shlighe</span>
<lb n="4067"/><span>bheatha, a Dhonchadh.</span></p>
<lb n="4068"/>
<lb n="4069"/><p><span>Donchadh: Cad é an dearmhad atá déanta agam?</span></p>
<lb n="4070"/>
<lb n="4071"/><p><span>Tadhg: Ad'shagart ba cheart duit a bheith.</span></p>
<lb n="4072"/>
<lb n="4073"/><p><span>Donchadh: Achaidhe!  Airiú dá mbeinn-se am' shagart</span>
<lb n="4074"/><span>ní shásóchadh an saoghal mé go dtí go mbeinn am' eas-</span>
<lb n="4075"/><span>bog!</span></p>
<lb n="4076"/>
<lb n="4077"/><p><span>Tadhg: B'fhéidir nách fearra dhuit rud a dheinis 'ná</span>
<lb n="4078"/><span>bheith ad' "Dhonchadh - ar a thoil féin."</span>
<lb n="4079"/></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="4080"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="4081"/>
<lb n="4082"/><p><span>Donchadh: Ní fheadar, a Thaidhg, an 'mó trúig chun an</span>
<lb n="4083"/><span>ólacháin atá áirighthe againn um an dtaca so.</span></p>
<lb n="4084"/>
<lb n="4085"/><p><span>Tadhg: Ní'l bac ort iad do chómhreamh.</span></p>
<lb n="4086"/>
<lb n="4087"/><p><span>Donchadh: 'Sdó tá oiread san acu ann is ar éigin</span>
<lb n="4088"/><span>a chuimhneóchainn ortha go léir.</span></p>
<lb n="4089"/>
<lb n="4090"/><p><span>Tadhg: Cuir síos iad fé mar a chuimhneóchair ortha.</span>
<lb n="4091"/><span>Má théidhean ceann acu amú uait b'fhéidir go gcuimh-</span>
<lb n="4092"/><span>neóchainn-se air.</span></p>
<lb n="4093"/>
<lb n="4094"/><p><span>Donchadh: Is dóich liom go gcuirfad an sprealairín</span>
<lb n="4095"/><span>sprideamhail ar tosach.</span></p>
<lb n="4096"/>
<lb n="4097"/><p><span>Tadhg: Ní misde dhuit é sin a chur ar tosach.  Spreal-</span>
<lb n="4098"/><span>airín iseadh é amuich 's amach, agus ní foláir leis a</span>
<lb n="4099"/><span>chur n-a luighe ar a chómharsanaibh go léir gur duine</span>
<lb n="4100"/><span>sprideamhail é.  Leogfidh sé uaidh i dtigh an tabhairne</span>
<lb n="4101"/><span>an t-airgead, go breágh fial, mar dh'eadh, agus gan</span>
<lb n="4102"/><span>leathphinne de'n airgead san ná bainean stracadh as</span>
<lb n="4103"/><span>a chroidhe nuair a bhíon sé ag sgaramhaint leis.  Ansan,</span>
<lb n="4104"/><span>má 'sé do thoil é, ní foláir le gach sprealairín eile a</span>
<lb n="4105"/><span>bhíon ag feuchaint air an sprideamhlacht chéadna do</span>
<lb n="4106"/><span>thaisbeáint.  Sin mar a dheinean an trúig sin na</span>
<lb n="4107"/><span>sprealairíní do chur ar meisge.  Ní dóich liom go</span>
<lb n="4108"/><span>bhféadfadh aon trúig eile meisgeóir a dhéanamh de 'n</span>
<lb n="4109"/><span>sprealairín ach an trúig sin.</span></p>
<lb n="4110"/>
<lb n="4111"/><p><span>Donchadh: Agus cad déarfá dá gcuirinn an baoth-</span>
<lb n="4112"/><span>aire sprideamhail i n-aice an sprealairín?</span></p>
<lb n="4113"/>
<lb n="4114"/><p><span>Tadhg: Ní fearr áit 'n-a gcuirfir é.  Is deacair</span>
<lb n="4115"/><span>rogha a bhaint asta.  Ní ró fhuiriste a dhéanamh amach</span>
<lb n="4116"/><span>cia' cu dhíobh is mó atá 'n-a thrúig chun meisgeóireachta</span>
<lb n="4117"/><span>againn.  Ní fheadar cia' cu is mó atá againn de sna</span>
<lb n="4118"/><span>baothairíbh nú de sna sprealairíníbh.</span></p>
<lb n="4119"/>
<lb n="4120"/><p><span>Donchadh: Measaim, a Thaidhg, go bhfuil a lán d'ár</span>
<lb n="4121"/><span>sprealairíníbh a bhíon 'ghá leogaint ortha gur baoth-</span>
<lb n="4122"/><span>airí iad le h-eagla go ndéarfí gur sprealairíní iad.</span></p>
<lb n="4123"/>
<lb n="4124"/><p><span>Tadhg: Tá an ceart agat.  Sin dá thrúig mhóra</span></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="4125"/><p><span>mhaithe, chun ólacháin curtha síos agat.  Comáin leat.</span></p>
<lb n="4126"/>
<lb n="4127"/><p><span>Donchadh: Tá, ansan,</span></p>
<lb n="4128"/>
<lb n="4129"/><p><span>"Tabharthas Uí Bhriain</span>
<lb n="4130"/><span>'S a dhá shúil 'n-a dhiaidh!"</span></p>
<lb n="4131"/>
<lb n="4132"/><p><span>An fear a ghlaodhfidh isteach me i dtigh an tabhairne</span>
<lb n="4133"/><span>agus thabharfidh deoch dom, agus ansan a bheidh ar</span>
<lb n="4134"/><span>dearg-bhuile mara dtugad-sa deoch dó san!</span></p>
<lb n="4135"/>
<lb n="4136"/><p><span>Tadhg: 'Seadh agus má bhíon dáréag acu ann nách</span>
<lb n="4137"/><span>foláir le gach duine an t-aoinne déag eile do "thrae-</span>
<lb n="4138"/><span>tiáil" sa tímpal, i dtreó go mbeid siad ag gabháil</span>
<lb n="4139"/><span>amach ar theacht an mheadhon-oidhche b'fhéidir agus a</span>
<lb n="4140"/><span>dhá dheoch déag féin ólta ag gach duine acu! Dá mb'</span>
<lb n="4141"/><span>áil le gach muic acu dul i gcúinne léi féin agus an</span>
<lb n="4142"/><span>dá dheoch déag d'ól 'n-a h-aonar, as a h-umar féin,</span>
<lb n="4143"/><span>ní dheanfidís leath oiread fothraim ná leath oiread</span>
<lb n="4144"/><span>díoghbhála.</span></p>
<lb n="4145"/>
<lb n="4146"/><p><span>Donchadh: Ambasa, a Thaidhg, do chuiris a ainim i</span>
<lb n="4147"/><span>geart ar an dtrúig sin!  "Traetiáil"!  Focal</span>
<lb n="4148"/><span>ana ghrana iseadh é ach tá sé maith a dhóithin do'n trúig</span>
<lb n="4149"/><span>a chialluighean sé.  Agus go deimhin féin ní bréag muca</span>
<lb n="4150"/><span>thabhairt ar an dáréag a thabharfadh an lá agus leath na</span>
<lb n="4151"/><span>h-oidhche ag "traetiáil" a chéile ar an gcuma san.</span></p>
<lb n="4152"/>
<lb n="4153"/><p><span>Tadhg: Aon fhear a ghlaodhfadh mé isteach i dtigh</span>
<lb n="4154"/><span>tabhairne chun dighe thabhairt dom agus ansan do ghlac-</span>
<lb n="4155"/><span>fadh eud agus fearg mara dtugainn-se deoch i n-inead</span>
<lb n="4156"/><span>an dighe sin dó, ní'l aon ainim ró ghrána dhó.  Dá</span>
<lb n="4157"/><span>mbeadh aon bhlúire de'n fhear istigh 'n-a chroidhe is</span>
<lb n="4158"/><span>amhlaidh a thiocfadh fearg air dá dtaraiginn a dheoch</span>
<lb n="4159"/><span>féin arís dó.  Spriúnlaitheacht ar fad atá i gcroidhe</span>
<lb n="4160"/><span>an fhir sin, spriúnlaitheacht agus neamhthuisgint, agus</span>
<lb n="4161"/><span>buadhan an spriúnlaitheacht ar an neamhthuisgint aige.</span>
<lb n="4162"/><span>Thug sé deoch dom ach má thug ní raibh sa deoch ach mar</span>
<lb n="4163"/><span>a dubhraís,</span></p>
<lb n="4164"/>
<lb n="4165"/><p><span>"Tabharthas Uí Bhriain</span>
<lb n="4166"/><span>'S a dhá shúil 'n-a dhiaidh."</span>
<lb n="4167"/></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="4168"/><p><span>Donchadh: An chéad duine eile acu a bhéarfadh duine</span>
<lb n="4169"/><span>isteach mar sin agus thabharfadh deoch dó, ag brath ar</span>
<lb n="4170"/><span>dheoch d'fhághail i n-a inead ba mhór an truagh gan dail-</span>
<lb n="4171"/><span>tíní na sráide do chur ag rith 'n-a dhiaidh agus iad a</span>
<lb n="4172"/><span>liúirigh na bhfocal san:</span></p>
<lb n="4173"/>
<lb n="4174"/><p><span>"Tabharthas Uí Bhriain</span>
<lb n="4175"/><span>'S a dhá shúil 'n-a dhiaidh!"</span></p>
<lb n="4176"/>
<lb n="4177"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="4178"/>
<lb n="4179"/><p><span>Tadhg: Fágaim le h-uadhacht, a Dhonchadh, gur chuiris</span>
<lb n="4180"/><span>i gcuimhne dhom sgéal a h-innseadh dom, tá is dócha</span>
<lb n="4181"/><span>breis agus dachad blian ó shin ann.  Bíos thiar i</span>
<lb n="4182"/><span>dTráigh Lí agus fuaras féin agus beirt nú triúr eile</span>
<lb n="4183"/><span>cuire dínnéir ó dhuine uasal go raibh aithne mhaith aige</span>
<lb n="4184"/><span>orainn.  Ana Gaeilgeóir le feabhas dob eadh fear an</span>
<lb n="4185"/><span>tighe.  Bhí a fhios aige an dúil a bheith agam-sa sa</span>
<lb n="4186"/><span>Ghaeluinn.  Do luighmair ar chainnt agus ar shean-</span>
<lb n="4187"/><span>achaidheacht.  D'innis seisean sgéal agus d'innseas</span>
<lb n="4188"/><span>féin sgéal.  Bhíomair ag trácht ar an sean aimsir</span>
<lb n="4189"/><span>agus ar na bárdaibh agus ar na filíbh iongantacha a</span>
<lb n="4190"/><span>bhí i n-Éirinn fadó.  Fé dheire d'innis fear an tighe</span>
<lb n="4191"/><span>an sgéal so dhúinn: "Go dtí gur chuaidh an saoghal</span>
<lb n="4192"/><span>chun deiridh ar fad," ar seisean, "do lean na filí</span>
<lb n="4193"/><span>de'n tseana nós a bhí acu nuair a bhí Éire saidhbhir,</span>
<lb n="4194"/><span>neamhspleádhach.  Do raghadh cúigear nú seisear acu</span>
<lb n="4195"/><span>ar chuaird ollamhnachta, mar dh'eadh, go tigh duine uasail</span>
<lb n="4196"/><span>éigin de'n tseana shliocht.  Geóbhdís a ndóithin le n-ithe</span>
<lb n="4197"/><span>agus le n-ól, agus ansan, ag imtheacht dóibh, dhéan-</span>
<lb n="4198"/><span>fidís dán maith, nú abhrán breágh ceólmhar, ag moladh</span>
<lb n="4199"/><span>an taoisigh a thug an chóir mhaith dhóib.  Gan amhras ba</span>
<lb n="4200"/><span>chostasamhail an aicme iad ag teacht isteach i dtigh</span>
<lb n="4201"/><span>aoinne, agus is minic go mbíodh an chóir a gheibhdís</span>
<lb n="4202"/><span>níos fearr go mór 'ná an fháilte a bhíodh rómpa.  Is</span></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="4203"/><p><span>minic leis a thuigidís féin an méid sin, agus nách ó</span>
<lb n="4204"/><span>chroidhe a dheinidís an moladh.  Is minic, agus a dhíth-</span>
<lb n="4205"/><span>eal a dhéanamh, ná féadadh fear an tighe gan a thabhairt</span>
<lb n="4206"/><span>le feisgint n-a ghnúis cad é an bhuile feirge agus cann-</span>
<lb n="4207"/><span>cair agus tré-chéile aigne agus díombáigh a bhíodh istigh</span>
<lb n="4208"/><span>n-a chroidhe.  Bhíodh na filí ró ghéarchúiseach agus chídís</span>
<lb n="4209"/><span>an dothal.  Thainig gasra dhíobh lá chun tighe duine</span>
<lb n="4210"/><span>uasail d ár bh'ainim Seághan ua Mangáin, a déarfimíd.</span>
<lb n="4211"/><span>Fuaradar ana chóir agus ana onóir.  Fuaradar, mar a</span>
<lb n="4212"/><span>deir an tseana chainnt "nua gacha bídh agus sean gacha</span>
<lb n="4213"/><span>dighe,' agus fuaradar a lán ndóithin díobh.  Níor</span>
<lb n="4214"/><span>bh feidir dóibh aon locht fhághail ar an dtigh ná ar an gcóir</span>
<lb n="4215"/><span>na ar an gcúram a déineadh díobh, ná ar aon fhocal</span>
<lb n="4216"/><span>cainnte d'ár labhradh leó.  Ach do chonacadar go</span>
<lb n="4217"/><span>gléineach i ngnúis fir an tighe go raibh a chroidhe i riocht</span>
<lb n="4218"/><span>sgolta leis an ndothal.  Níor leogadar aon nídh ortha</span>
<lb n="4219"/><span>go dti go rabhadar ag imtheacht.  Ansan, nuair a bhí</span>
<lb n="4220"/><span>slan le fágáilt ag fear an tighe agus an dán mholta</span>
<lb n="4221"/><span>le labhairt, seo mar a labhair an file.</span></p>
<lb n="4222"/>
<lb n="4223"/><p><span>"'A Sheághain Uí Mhangáin ó'n Sliabh,</span>
<lb n="4224"/><span>Is mór é do bhia, 'gus do dheoch!</span>
<lb n="4225"/><span>Is mór é do dhranntán n-a dhiaidh!</span>
<lb n="4226"/><span>T' anam 'on diabhal a's do chorp!'"</span></p>
<lb n="4227"/>
<lb n="4228"/><p><span>Donchadh: Ó! Airiú nár bh'olc an cothú iad! Is</span>
<lb n="4229"/><span>maith an gnó a bhí aige dhá dhéanamh ag soláthar bídh</span>
<lb n="4230"/><span>agus dighe dhóibh, agus is maith an gnó a bhí ag muinntir</span>
<lb n="4231"/><span>a thighe dhá dhéanamh ag frithálamh ortha.  Dá mbeinn i</span>
<lb n="4232"/><span>gcás Sheághain Uí Mhangáin thabharfinn cúis mo cháinte</span>
<lb n="4233"/><span>dhóibh sul a dtabharfinn an bia ná an deoch dóibh.  Ansan</span>
<lb n="4234"/><span>mara mbeadh mo chlú agam bheadh mo chuid agam.  Dá</span>
<lb n="4235"/><span>ndéanfinn dranntán bheadh sásamh éigin agam as an</span>
<lb n="4236"/><span>ndranntán.</span></p>
<lb n="4237"/>
<lb n="4238"/><p><span>Tadhg: "Tabharthas Uí Bhriain, Agus a dhá súil 'n-a</span>
<lb n="4239"/><span>dhiaidh a chuir i gcuimhne dhom é.</span></p>
<lb n="4240"/>
<lb n="4241"/><p><span>Donchadh: Ní fhéadfá an dán san a mhúine do dhail-</span>
<lb n="4242"/><span>tiníbh na sráide.  Tá an easgaine ró thiobaisteach.</span>
<lb n="4243"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="4244"/><p><span>Tadhg: Ní'l aon easgaine ró thiobaisteach do'n</span>
<lb n="4245"/><span>sprealairín gan meas air féin a bhéarfadh isteach i</span>
<lb n="4246"/><span>dtigh tabhairne mé agus thabharfadh deoch dom, agus</span>
<lb n="4247"/><span>ansan go mbeadh a chroidhe cráidhte mara dtugainn</span>
<lb n="4248"/><span>a dheoch féin thar n-ais dó.</span></p>
<lb n="4249"/>
<lb n="4250"/><p><span>Donchadh: Ní dócha go bhfuil puinn de'n tsaghas san</span>
<lb n="4251"/><span>daoine againn.</span></p>
<lb n="4252"/>
<lb n="4253"/><p><span>Tadhg: Tá dearmhad ort.  Tá an dúthaigh lán díobh.</span>
<lb n="4254"/><span>Chuirfinn geall leat gur b'é an sprealairínteacht</span>
<lb n="4255"/><span>chéadna san fé ndeár formhór an acharainn a bhíon i</span>
<lb n="4256"/><span>dtighthibh tabhairne.  Airiú ní chodlochadh sprealairín</span>
<lb n="4257"/><span>acu an oidhche dá mbeadh piúnt pórtair ólta ag spreal-</span>
<lb n="4258"/><span>airín eile air, agus gan piúnt fághalta aige féin thar</span>
<lb n="4259"/><span>a cheann!</span></p>
<lb n="4260"/>
<lb n="4261"/><p><span>OIDHCHE NODLAG.</span></p>
<lb n="4262"/>
<lb n="4263"/><p><span>Donchadh: Mórán de Nodlaigíbh maithe chughat, a</span>
<lb n="4264"/><span>Thaidhg!</span></p>
<lb n="4265"/>
<lb n="4266"/><p><span>Tadhg: Gurab amhlaidh dhuit, a Dhonchadh.  Am' thaobh</span>
<lb n="4267"/><span>féin de, ní dócha go bhfuil mórán eile acu le fághail</span>
<lb n="4268"/><span>agam, pé feabhas a bheidh ortha.  Ach ba mhór an nídh iad</span>
<lb n="4269"/><span>a bheith go maith, dá mb' é toil Dé é, pé méid atá le</span>
<lb n="4270"/><span>teacht díobh chugham.  Tá a lán acu tagaithe pé 'n Éirinn</span>
<lb n="4271"/><span>é, buidheachas le Dia!  Is dócha go raibh suas le chúig</span>
<lb n="4272"/><span>cinn fhichid acu tagaithe chugham sar a dtáinig an chéad</span>
<lb n="4273"/><span>cheann acu chughat-sa.</span></p>
<lb n="4274"/>
<lb n="4275"/><p><span>Donchadh: An ndeirean tú liom é!  Níor mheasas</span>
<lb n="4276"/><span>go rabhas a fhaid sin laistiar díot ag teacht dom.  Is</span>
<lb n="4277"/><span>dócha gur 'mó tuairisg bhreágh d'fhéadfá thabhairt dúinn</span>
<lb n="4278"/><span>ar na Nodlaigíbh a tháinig an fhaid a bhí an saoghal am'</span>
<lb n="4279"/><span>éaghmais-se.</span></p>
<lb n="4280"/>
<lb n="4281"/><p><span>Tadhg: D'fhéadfinn tuairisg mhaith do thabhairt ar</span>
<lb n="4282"/><span>chuid acu gan amhras, ach go deimhin ní ró mhaith an</span></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="4283"/><p><span>tuairisg fhéadfinn a thabhairt ar thuille acu.  Is cuimhin</span>
<lb n="4284"/><span>liom go maith nuair a bhíos ana óg go mbíodh Nodlaigí</span>
<lb n="4285"/><span>brothalacha ins gach aon áit, agus mórán suilt agus</span>
<lb n="4286"/><span>caitheamh aimsire; an Bloc-Nodlag sa tínteán, agus</span>
<lb n="4287"/><span>teine ar lasadh mórthímpal an bhloic sin do théidheadh</span>
<lb n="4288"/><span>leath slighe suas an simné agus do chuireadh brothal</span>
<lb n="4289"/><span>agus teas tríd an dtigh ins gach aon chúinne, i dtreó</span>
<lb n="4290"/><span>gur dhóich leat gur bh'é Mitheamh an tSamhraidh a bheadh i</span>
<lb n="4291"/><span>lár an Gheimhridh agat.  Ní bhíodh aon fheirimeóir an</span>
<lb n="4292"/><span>uair sin ná marbhuigheadh mart i gcóir na Nodlag.</span>
<lb n="4293"/><span>Bhíodh a rian air; nuair a thagadh oidhche Lae Nodlag</span>
<lb n="4294"/><span>bhíodh ualach feóla ar an mbórd ins gach tigh, dóithin dhá</span>
<lb n="4295"/><span>oiread daoine agus a bhíodh ann chun na feóla d'ithe.</span>
<lb n="4296"/><span>Agus geallaim dhuit gur bh' shiní an fheóil a bhíodh ullamh</span>
<lb n="4297"/><span>i gceart.  Bhíodh eólus ag mnáibh tighe an uair sin ar</span>
<lb n="4298"/><span>bhia d'ollmhú, agus nuair eirigheadh na cailíní suas</span>
<lb n="4299"/><span>bhíodh an t-eólus acu leis mar do múintí dhóibh go</span>
<lb n="4300"/><span>maith é.  Dá mhéid sult agus caitheamh aimsire agus</span>
<lb n="4301"/><span>cóir bídh agus dighe a bhíodh ann ní bhaineadh san ó'n</span>
<lb n="4302"/><span>gCreideamh a bhíodh i gcroidhe na ndaoine, idir óg agus</span>
<lb n="4303"/><span>aosta.  Is maith a thuigidís cad é an brígh a bhí le</span>
<lb n="4304"/><span>Féile na Nodlag, agus conus ba cheart onóir a</span>
<lb n="4305"/><span>thabhairt do'n tSlánuightheóir an uair sin, agus do Mhuire</span>
<lb n="4306"/><span>Mháthair, agus do'n Athair Síoruidhe.  Is dúrthachtach</span>
<lb n="4307"/><span>a bheiridís buidheachas le Dia a thug saor iad ó iomár-</span>
<lb n="4308"/><span>daibh na bliana a bhíodh imthighthe, agus is dúrthachtach</span>
<lb n="4309"/><span>d'iarraidís air a ghrásta agus a thrócaire do bhronnadh</span>
<lb n="4310"/><span>ortha i gcóir na bliana a bhíodh ag teacht.  Ba ghnáth</span>
<lb n="4311"/><span>an uair sin athlú tar éis bídh i gcómhnuighe, ach bhíodh</span>
<lb n="4312"/><span>athlú áirighthe acu an oidhche sin.  Is minic a bhíodh focail</span>
<lb n="4313"/><span>Laidne sa n-athlú san.  Is cuimhin liom go maith gur</span>
<lb n="4314"/><span>minic d'airighinn mh'athair, beannacht Dé le n'anam,</span>
<lb n="4315"/><span>ag rádh an athluighthe.  Nuair a bheadh a chuid féin ráidhte</span>
<lb n="4316"/><span>aige déarfadh duine éigin d'á mbeadh ag an mbórd</span>
<lb n="4317"/><span>"Benedicamus Domino," agus d'fhreagróchadh an</span>
<lb n="4318"/><span>chuid eile, "Deo Gratias."  Bhíomair oidhche áirighthe.</span>
<lb n="4319"/><span>Is cuimhin liom an oidhche chómh maith agus is cuimhin</span></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="4320"/><p><span>liom an oidhche aréir.  Bhí an Bloc-Nodlag go maith</span>
<lb n="4321"/><span>agus bhí an teine go maith.  Bhí an sneachta amuich chómh</span>
<lb n="4322"/><span>h-árd leis na bataí snaidhm ach ba dhóich leat istigh gur</span>
<lb n="4323"/><span>oidhche Shamhraidh a bhí ann.  Bhí áilteóir buachalla i</span>
<lb n="4324"/><span>n-aimsir againn gur bh'ainim dó Seán Ua Cathasa.</span>
<lb n="4325"/><span>Ana bhuachaill chun spóirt dob' eadh é agus ní fhéadfadh</span>
<lb n="4326"/><span>aon nídh dul uaidh bhí sé chómh deisbhéalach san.  Nuair</span>
<lb n="4327"/><span>a bhí béile na h-oidhche caithte againn agus ár ndóithin</span>
<lb n="4328"/><span>aimsire caithte againn léi, do choisric m'athair é féin</span>
<lb n="4329"/><span>agus chuir sé a dhá láimh le chéile agus chrom sé a cheann:</span>
<lb n="4330"/><span>"Bheirimís buidheachas na beatha so do Dhia mhór</span>
<lb n="4331"/><span>n'uilechómhacht i dtaobh a thabharthaistí dhúinn! ...  Cosg</span>
<lb n="4332"/><span>ó Dhia mhór n'uilechómhacht ar ár n-eascáirdibh i dtaobh</span>
<lb n="4333"/><span>anama agus chuirp!  Go dtugaidh Dia suaineas síor-</span>
<lb n="4334"/><span>uidhe do sna h-anamnacha d'fhág sinn, agus d'anam-</span>
<lb n="4335"/><span>nachaibh marbh progodóireachta an domhain!  Agus</span>
<lb n="4336"/><span>má's maith atáimíd anocht i ngrástaibh Dé agus an</span>
<lb n="4337"/><span>tsaoghail gura seacht fearr a bheimíd bliain ó 'nocht,</span>
<lb n="4338"/><span>agus mara fearr nára measa!  "Bhí ár gcinn go</span>
<lb n="4339"/><span>léir cromtha agus níor labhair aoinne.  "Athluighidh!"</span>
<lb n="4340"/><span>arsa m'athair.  "Benedicamus Domino!" arsa beirt</span>
<lb n="4341"/><span>againn i n-aonfheacht.  "Dhá Dheó gratias!" arsa</span>
<lb n="4342"/><span>Seán Ua Cathasa, láithreach bonn, ag tabhairt freagra</span>
<lb n="4343"/><span>ar an mbeirt, dar leis.  Geallaim dhuit go raibh</span>
<lb n="4344"/><span>gáirí againn ar feadh tamail.  Níor dhein Seán macánta</span>
<lb n="4345"/><span>gáire ná cuid de gháire.  Mheas m'athair cosg do chur</span>
<lb n="4346"/><span>leis an sult, ach nuair a chonaic sé an aghaidh stuamdha</span>
<lb n="4347"/><span>agus an fheuchaint bheannuighthe a chuir Seán air féin</span>
<lb n="4348"/><span>níor fhéad sé gan sgeartadh amach ar gháirí.</span></p>
<lb n="4349"/>
<lb n="4350"/><p><span>Donchadh: A' mbíodh aon fhocal Béarla dhá labhairt</span>
<lb n="4351"/><span>an uair sin, a Thaidhg?</span></p>
<lb n="4352"/>
<lb n="4353"/><p><span>Tadhg: Dhe greadadh chuige mar Bhéarla, ní bhíodh,</span>
<lb n="4354"/><span>focal ar domhan, mara labharfí focal anois a's airís</span>
<lb n="4355"/><span>le leanbh nú le gadhar, nú b'fhéidir le capall.  Ní</span>
<lb n="4356"/><span>labhradh na daoine aon fhocal Béarla choidhche eatartha</span>
<lb n="4357"/><span>féin.  Is cuimhin liom go dian mhaith go seachantí an</span>
<lb n="4358"/><span>Béarla le droch-mheas air.  Ní thabharfadh na daoine le</span></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="4359"/><p><span>rádh d'á chéile go labharfidís aon fhocal Béarla le</span>
<lb n="4360"/><span>n-a chéile, agus go deimhin bhí Béarla ag cuid acu níos</span>
<lb n="4361"/><span>fearr go mór 'ná an Béarla a gheibhtear anois in</span>
<lb n="4362"/><span>sna sgoileanaibh Gallda so.</span></p>
<lb n="4363"/>
<lb n="4364"/><p><span>Donchadh: Tá a fhios agam go maith go raibh an</span>
<lb n="4365"/><span>Gaeluinn go maith acu, ach ní h-é mo thuairim, a Thaidhg,</span>
<lb n="4366"/><span>go gcreidfí uait anois go raibh an Béarla chómh maith</span>
<lb n="4367"/><span>agus a deirir acu.</span></p>
<lb n="4368"/>
<lb n="4369"/><p><span>Tadhg: Is cuma liom cia' cu a creidfí é nú ná</span>
<lb n="4370"/><span>creidfí é, is fíor é.  Bhí an Gaeluinn acu go h-áluinn,</span>
<lb n="4371"/><span>agus an t-é go mbíon sí sin go maith aige tugan sí</span>
<lb n="4372"/><span>éirim aigne dhó a bhainean léi féin, agus an t-é go</span>
<lb n="4373"/><span>mbeidh an éirim aigne sin aige labharfidh sé go maith</span>
<lb n="4374"/><span>agus go bríoghmhar, pé teanga n-a labharfidh sé.  An</span>
<lb n="4375"/><span>t-é ná beidh an éirim aigne sin aige ní labharfidh ar</span>
<lb n="4376"/><span>fóghnamh choidhche, pé teanga n-a labharfidh sé.  Na</span>
<lb n="4377"/><span>daoine go raibh an Ghaeluinn agus an Béarla i n-aon-</span>
<lb n="4378"/><span>fheacht acu, bhí cothram machtnaimh acu agus bhí cothrom</span>
<lb n="4379"/><span>cainnte acu do réir an mhachtnaimh.  D'oibrigh an</span>
<lb n="4380"/><span>aigne agus an chainnt a' láimh a chéile acu.  Fuair an</span>
<lb n="4381"/><span>aigne, i gcómhnuighe, caoi ar an machtnamh ba ghunta</span>
<lb n="4382"/><span>agus ba dhoimhne do chur i gcainnt nár leog aon chuid</span>
<lb n="4383"/><span>de amú uaithe.  Ansan do chuir guntacht agus caoile</span>
<lb n="4384"/><span>agus doimhneas an mhachtnaimh tuille cruinnis agus</span>
<lb n="4385"/><span>tuille léire agus tuille cumais sa chainnt.  Do lean</span>
<lb n="4386"/><span>an t-oibriú san aigne agus cainnte, a' láimh a chéile, ag</span>
<lb n="4387"/><span>cur a chéile i bhfeabhas, go dtí go rabhadar araon ar</span>
<lb n="4388"/><span>áilleacht.  Ansan do tháinig na sgoileana Gallda agus</span>
<lb n="4389"/><span>dheineadar an donas ar fad.  Bhaineadar an Ghael-</span>
<lb n="4390"/><span>uinn a' beulaibh na leanbh agus níor chuireadar n-a</span>
<lb n="4391"/><span>h-inead ach glugar, cainnt nár rug an aigne aon ghreim</span>
<lb n="4392"/><span>riamh uirthi, cainnt ná raibh inti ach gogalach na ngéan</span>
<lb n="4393"/><span>nú grágalach na gcearc.  Nuair dh'imthig an brígh as</span>
<lb n="4394"/><span>an gcainnt d'imthig an machtnamh as an aigne.  D'éist</span>
<lb n="4395"/><span>an aigne leis an ngogalach agus leis an ngrágalach</span>
<lb n="4396"/><span>agus fé dheire do thuit sí n-a codla.  Na daoine óga</span>
<lb n="4397"/><span>so atá fásta suas againn anois ar fuid na h-Éireann</span></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="4398"/><p><span>agus gan aon fhocal Gaeluinne n-a mbeul, ní'l aon</span>
<lb n="4399"/><span>leus machtnaimh n-a n-aigne.  Tá a n-aigne 'n-a codla,</span>
<lb n="4400"/><span>'n-a codla go sámh.  D'fhéadfadh duine acu an lá is</span>
<lb n="4401"/><span>sia sa tSamhradh do chaitheamh, ó eirighe gréine go dul</span>
<lb n="4402"/><span>gréine fé, gan cuimhneamh ar aon nídh a bheadh níos sia</span>
<lb n="4403"/><span>amach uaidh 'ná a chuid bídh nú a bhalcaisí!  Is baoghal</span>
<lb n="4404"/><span>liom nách n-a codladh atá an aigne acu ach gur b'amhlaidh</span>
<lb n="4405"/><span>nár fhás sí riamh chucha.  Táid siad gan aigne gan éirim</span>
<lb n="4406"/><span>agus ní'l fios a n-easnaimh acu.  Táid siad díreach</span>
<lb n="4407"/><span>mar a bhíon an leathamadán, fios a mháchaile ag gach</span>
<lb n="4408"/><span>aoinne agus gan aon phioc d'á fhios aige féin.  Is</span>
<lb n="4409"/><span>truagh an sgéal é, a Dhonchadh!</span></p>
<lb n="4410"/>
<lb n="4411"/><p><span>Donchadh: Ach, is gearr go mbeidh an Ghaeluinn airís</span>
<lb n="4412"/><span>againn chómh bríoghmhar agus bhí sí riamh.  Tá gach aoinne</span>
<lb n="4413"/><span>'ghá foghluim, óg a's aosta.  Geallaim dhuit gur gearr</span>
<lb n="4414"/><span>go stadfidh an ghrágalach agus an ghogalach, agus go</span>
<lb n="4415"/><span>mbeidh cainnt ag daoine n-a mbeidh éifeacht éigin léi.</span>
<lb n="4416"/><span>Tá Éire go léir ar buile 'ghá foghluim.  Tá sí dhá múine</span>
<lb n="4417"/><span>anois in sna sgoileanaibh go léir.  Tá aigne na</span>
<lb n="4418"/><span>ndaoine ag dúiseacht as an gcodla úd a dubhraís.</span>
<lb n="4419"/><span>Tá daoine ag cromadh airís ar mhachtnamh a dhéanamh.</span>
<lb n="4420"/><span>Éist do bhéal, a dhuine!  Do réir an fhuadair atá fé</span>
<lb n="4421"/><span>dhaoine ní déarfinn 'ná go bhfeicfir, sar a fada, Nod-</span>
<lb n="4422"/><span>laig chómh brothalach leis an Nodlaig úd fadó, agus</span>
<lb n="4423"/><span>buachaillí ag an mbórd chómh maith le Seán Ua Cathasa</span>
<lb n="4424"/><span>agus a "Dhá Dheó gratias"!</span></p>
<lb n="4425"/>
<lb n="4426"/><p><span>Tadhg: Mhaise cúis gháire chughainn, a Dhonchadh.  Tá,</span>
<lb n="4427"/><span>gan amhras, mórán fothraim dhá dhéanamh.  Ach chím</span>
<lb n="4428"/><span>rudaí anso agus ansúd ná taithnean ró mhaith liom.</span>
<lb n="4429"/><span>Chím a lán daoine ag déanamh an fhothraim seo go h-árd,</span>
<lb n="4430"/><span>agus gur dhóich leat ortha go measaid siad, nuair a</span>
<lb n="4431"/><span>bhíon an fothram déanta go mbíon an obair déanta.</span>
<lb n="4432"/><span>Imthighid siad abhaile tar éis an fhothraim agus ba dhóich</span>
<lb n="4433"/><span>le duine a bheadh ag éisteacht leó go bhfuil an Ghaeluinn</span>
<lb n="4434"/><span>ar láimh shábhála fé deire agus gur b'iad féin a chuir</span>
<lb n="4435"/><span>ar láimh shábhála í.  Nuair a chuardaighim, laistiar de'n</span>
<lb n="4436"/><span>fhothram, isé rud a gheibhim amach 'ná go mbíd lucht</span></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="4437"/><p><span>an fhothraimh ó cheann ceann de'n bhliain gan dá</span>
<lb n="4438"/><span>fhocal Gaeluinne do labhairt!</span></p>
<lb n="4439"/>
<lb n="4440"/><p><span>Donchadh: Sdó b'fhéidir ná bíon sí acu le labhairt.</span></p>
<lb n="4441"/>
<lb n="4442"/><p><span>Tadhg: Ná féadfidís focailín éigin di dh'fhoghluim?</span>
<lb n="4443"/><span>Dá bhfoghlumochadh duine fiú aon fhocal amháin di sa</span>
<lb n="4444"/><span>ló bheadh oiread aige dhi i gceann bliana agus nár</span>
<lb n="4445"/><span>ghádh dhó puinn aon fhocal Béarla do labhairt.</span>
<lb n="4446"/><span>B'fhearr san 'ná an fothram go léir.</span></p>
<lb n="4447"/>
<lb n="4448"/><p><span>Donchadh: Go deimhin, a Thaidhg, ní mór fothram a</span>
<lb n="4449"/><span>dhéanamh leis.  Mara mbeadh an fothram ní dúiseófí</span>
<lb n="4450"/><span>aoinne choidhche.  Cad é an bac a bheadh ar dhuine obair</span>
<lb n="4451"/><span>agus fothram a dhéanamh i n-aonfheacht!</span></p>
<lb n="4452"/>
<lb n="4453"/><p><span>Tadhg: Ba chuma liom cad é an fothram a déanfí</span>
<lb n="4454"/><span>dá bhfeicfinn an obair dhá déanamh le fonn agus le</span>
<lb n="4455"/><span>h-imghníomh agus ar dítheal.</span></p>
<lb n="4456"/>
<lb n="4457"/><p><span>Donchadh: Tá sí dhá déanamh ar an gcuma san díreach.</span>
<lb n="4458"/><span>Mórán de Nodlaigíbh maithe chughat, a Thaidhg.  Ní</span>
<lb n="4459"/><span>mór dhom bheith ag imtheacht.</span></p>
<lb n="4460"/>
<lb n="4461"/><p><span>Tadhg: Go mbeirimíd slán ar an am so airís, a</span>
<lb n="4462"/><span>Dhonchadh.  Go mbeiridh Dia slán abhaile thu!</span></p>
<lb n="4463"/>
<lb n="4464"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="4465"/>
<lb n="4466"/><p><span>Donchadh: Ní h-éidir, a Thaidhg, go mbeifá ag cur</span>
<lb n="4467"/><span>leis an sgéal a gan fhios duit (unconsciously exag-</span>
<lb n="4468"/><span>gerating).  Má tá aon nídh seachas a chéile go dtugan</span>
<lb n="4469"/><span>an t-ógánach Éireannach creideamhaint dó féin as, isé</span>
<lb n="4470"/><span>nídh é 'ná go bhfuil sé sprideamhail i dtigh an tabh-</span>
<lb n="4471"/><span>airne i dtaobh óil.  Dá mbeadh an piúnt pórtair a</span>
<lb n="4472"/><span>thug sé uaidh gan piúnt d'fhághail thar a cheann, ag baint</span>
<lb n="4473"/><span>codladh na h-oidhche dhe ar an gcuma san, nár chóir go</span>
<lb n="4474"/><span>dtuigfadh sé i n'aigne gur sprealairín ana spriún-</span>
<lb n="4475"/><span>laithe é i n-inead aon sprideamhlacht a bheith ann?</span></p>
<lb n="4476"/>
<lb n="4477"/><p><span>Tadhg: Tuigfidh gach aoinne spriúnlaitheacht sa bhfear</span>
<lb n="4478"/><span>thall ach ní thuigfidh sé go deó an spriúnlaitheacht a</span></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="4479"/><p><span>bhíon ann féin.  Ní'lim ag cur leis an sgéal.  Is</span>
<lb n="4480"/><span>mó atáim ag baint uaidh.  Ní'l leath na fírinne agam</span>
<lb n="4481"/><span>dhá innsint ar chuid de sna h-ógánachaibh atá againn</span>
<lb n="4482"/><span>i n-Éirinn.  Beidh gasra acu a dtigh tabhairne ag ól</span>
<lb n="4483"/><span>'s ag glaodhach.  Is dóich le gach ógánach acu ná fuil</span>
<lb n="4484"/><span>aon fhear sa chuideachtain is sprideamhla 'ná é féin.</span>
<lb n="4485"/><span>Agus cad a bhíon acu dhá dhéanamh i gcaitheamh na h-aim-</span>
<lb n="4486"/><span>sire?  Níor fhair cat riamh ar luich níos géire 'ná</span>
<lb n="4487"/><span>mar a bhíd siad go léir ag faire ar a chéile feuchaint</span>
<lb n="4488"/><span>cé leogfadh a "thorn" thairis gan glaodhach ar a</span>
<lb n="4489"/><span>"thraéit."  Ansan, nuair a comáinfar amach iad ar a</span>
<lb n="4490"/><span>h-aondéag a chlog sa n-oidhche, má bhí aoinne ar a</span>
<lb n="4491"/><span>measg nár ghlaoidh ar a "thraéit" nuair a tháinig a</span>
<lb n="4492"/><span>"thorn" ní miste dhuit a rádh 'ná go gcíorfidh an chuid</span>
<lb n="4493"/><span>eile é.  Cíorfid siad é ar an slighe abhaile dhóibh.</span>
<lb n="4494"/><span>Cíorfidh gach duine acu é i gcaitheamh na h-oidhche, i</span>
<lb n="4495"/><span>n'aigne féin, go dtí go dtuitfidh a chodladh air.  Beidh</span>
<lb n="4496"/><span>siad go léir 'ghá chíoradh go ceann seachtmhaine, agus</span>
<lb n="4497"/><span>isé deire a bheidh acu go léir i gcómhnuighe ar an gcíoradh,</span>
<lb n="4498"/><span>'ná "He is as mane as durt."  Sin iad ógánaigh na</span>
<lb n="4499"/><span>h-Éireann agat, a Dhonchadh, an chuid acu, pé 'r domhan</span>
<lb n="4500"/><span>é, a dheinean taithighe de thigh an tabhairne.  Agus go</span>
<lb n="4501"/><span>deimhin ní h-é mo thuairim go bhfuil puinn acu ná dein-</span>
<lb n="4502"/><span>ean taithighe dhe.  Mara mbeadh go ndeinid siad an</span>
<lb n="4503"/><span>taithighe sin conas a mhairfadh na tighthe tabhairne go</span>
<lb n="4504"/><span>léir?  Tá spriúnlaitheacht eile sa sgéal, a Dhonchadh,</span>
<lb n="4505"/><span>nár thráchtas fós air.  Ní féidir do'n ógánach</span>
<lb n="4506"/><span>Éireannach a "thorn" d'fhrithálamh i dtigh an tabhairne</span>
<lb n="4507"/><span>gan airgead a bheith 'n-a phóca aige.  Má's buachaill</span>
<lb n="4508"/><span>aimsire é coimeádfidh sé a thuarastal ó'n máthair a</span>
<lb n="4509"/><span>thóg é, i dtreó go bhféadfadh sé labhairt go dána i dtigh</span>
<lb n="4510"/><span>an tabhairne agus glaodhach nuair a thiocfadh a "thorn",</span>
<lb n="4511"/><span>agus a chion de'n chíoradh dhéanamh ar an spriúnlóir</span>
<lb n="4512"/><span>a leogfadh a "thorn" thairis.  Má's mac feirmeóra</span>
<lb n="4513"/><span>é b'fhéidir nár ghádh dhó an t-airgead a bheith 'n-a phóca</span>
<lb n="4514"/><span>aige, ach glaodhfidh sé nuair a thiocfidh a "thorn," agus</span>
<lb n="4515"/><span>déanfidh sé a chion de'n chíoradh, agus beidh an t-air-</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="4516"/><p><span>gead 'n-a choinnibh sa leabhar.  Ní bheidh an tuarastal</span>
<lb n="4517"/><span>aige mar a bhíon ag an mbuachaill aimsire.  Caithfidh sé</span>
<lb n="4518"/><span>rud éigin a dhéanamh chun an airgid d'fhághail le díol as</span>
<lb n="4519"/><span>an ndigh.  Imtheóchaidh sé agus guidfidh sé gabhar.  An</span>
<lb n="4520"/><span>bhfuil a fhios agat, a Dhonchadh, cad é an rud an gabhar?</span></p>
<lb n="4521"/>
<lb n="4522"/><p><span>Donchadh: Ambriathar go bhfuil fhios agam go maith</span>
<lb n="4523"/><span>cad é an rud é.  Mála coirce, nú mála cruithneach-</span>
<lb n="4524"/><span>tan, nú rud éigin de'n tsórd san, do ghuid ó n-a</span>
<lb n="4525"/><span>mhuinntir agus do thabhairt do dhuine éigin a cheannó-</span>
<lb n="4526"/><span>chaidh uaidh é, ar leath an méid is fiú é.</span></p>
<lb n="4527"/>
<lb n="4528"/><p><span>Tadhg: Sin é díreach é.  Nách deas galánta creid-</span>
<lb n="4529"/><span>eamhnach an rud do mhac feirimeóra gníomh de'n tsórd</span>
<lb n="4530"/><span>san a dhéanamh mar gheall ar dhigh!</span></p>
<lb n="4531"/>
<lb n="4532"/><p><span>Donchadh: Sdó feuch anois, a Thaidhg, tá dhá thaobh ar</span>
<lb n="4533"/><span>an sgéal san féin, dá olcas é.  Is eól dom mac</span>
<lb n="4534"/><span>feirimeóra.  Tá sé suas le fiche bliain d'aois.</span>
<lb n="4535"/><span>Bíon sé ag obair d'á athair ó cheann ceann de'n bhliain,</span>
<lb n="4536"/><span>agus ó dhubh go dubh, agus is maith chuige é, agus níor</span>
<lb n="4537"/><span>thug an t-athair sin oiread agus aon sgilling amháin</span>
<lb n="4538"/><span>airgid póca riamh do'n bhuachaill sin!  Cad é an mhaith</span>
<lb n="4539"/><span>dhuit bheith ag trácht ar ghabharaibh! Dar ndóin tá fhios</span>
<lb n="4540"/><span>ag an saoghal ná féadfadh ógánach fiche blian bheith</span>
<lb n="4541"/><span>ag imtheacht ameasg na gcómharsan gan leathphinne</span>
<lb n="4542"/><span>n-a phóca ach mar a bheadh leanbh seacht mblian ná</span>
<lb n="4543"/><span>beadh aon phóca i n-aon chor air!</span></p>
<lb n="4544"/>
<lb n="4545"/><p><span>Tadhg: Tá an ceart ansan agat gan amhras.  Ach ní</span>
<lb n="4546"/><span>dheinean dhá olc maith.  Dá mba ná teastóchadh ó'n</span>
<lb n="4547"/><span>mac ach airgead ná caithfí ar ól, ní ró mhór de a theas-</span>
<lb n="4548"/><span>tóchadh uaidh agus is luath a thuigfadh an t-athair gur</span>
<lb n="4549"/><span>bh'é a bhuac féin an méid sin a thabhairt do'n mhac go</span>
<lb n="4550"/><span>fonnmhar.  Ach ní fhéadfadh an t-athair, agus a dhítheal</span>
<lb n="4551"/><span>a dhéanamh, oiread airgid a thabhairt do'n mhac agus</span>
<lb n="4552"/><span>a theastóchadh uaidh chun an óil.  Ansan ní foláir an</span>
<lb n="4553"/><span>gabhar do ghuid.  Imthighean an mhaoin.  Bristear an</span>
<lb n="4554"/><span>t-athair.  Curtar an líntighe le fuacht agus le fán, -</span>
<lb n="4555"/><span>agus gheibhean an t-ól a thrí míliúin déag!</span></p>
<lb n="4556"/>
<lb n="4557"/><p><span>Donchadh: Tá an donas thiar air mar sgéal!</span>
<lb n="4558"/></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="4559"/><p><span>Ólachán.</span></p>
<lb n="4560"/>
<lb n="4561"/><p><span>Tadhg: Is fíor dhuit sin, a Dhonchadh.  Tá an donas</span>
<lb n="4562"/><span>thiar air mar sgéal.  Agus is baoghal gur donas é</span>
<lb n="4563"/><span>ná leighisfar go ceann tamail.  Táid na préamhcha</span>
<lb n="4564"/><span>curtha ró dhoimhinn, ró dhaingean aige i gcroidhe agus</span>
<lb n="4565"/><span>i n-aigne agus i mbéasaibh na ndaoine, bocht agus</span>
<lb n="4566"/><span>saidhbhir, óg agus aosta, léigheanta agus gan léighean,</span>
<lb n="4567"/><span>íseal agus uasal.  Tá an dearmhad céadna ortha go</span>
<lb n="4568"/><span>léir, thíos agus thuas dóibh.  An rud is fíor spriúnlaith-</span>
<lb n="4569"/><span>eacht is dóich leó gur galántacht é, agus an rud ba</span>
<lb n="4570"/><span>cheart do'n Chríostaidhe go mbeadh meas aige air féin</span>
<lb n="4571"/><span>do dhéanamh, is dóich leó gur spriúnlaitheacht é.  Is</span>
<lb n="4572"/><span>dóich leis an mbuachaill aimsire gur rud galánta dhó</span>
<lb n="4573"/><span>ghlaodhach nuair a thiocfidh a "thorn" agus ní thuigean</span>
<lb n="4574"/><span>sé gur rud grána, spriúnlaithe, aithiseach, náireach dó,</span>
<lb n="4575"/><span>bheith ag faire le h-eagla ná faghadh sé thar n-ais an</span>
<lb n="4576"/><span>deoch a thug sé uaidh, agus gur gráinne 'ná san féin</span>
<lb n="4577"/><span>dó, a thuarastal do chaitheamh i dtigh an tabhairne agus</span>
<lb n="4578"/><span>b'féidir gádh go cruaidh sa bhaile leis.  Is dóich le</span>
<lb n="4579"/><span>mac an fheirimeóra gur rud galánta, sprideamhail</span>
<lb n="4580"/><span>dó glaodhach 'n-a "thorn," sar a mbeifí 'ghá chíoradh</span>
<lb n="4581"/><span>ar ball, agus ní thuigean sé gur rud grána, spriún-</span>
<lb n="4582"/><span>laithe, salach, tarcuisneach dó, an gabhar a ghuid, bith-</span>
<lb n="4583"/><span>eamhnach a dhéanamh de féin i dtigh a mhuinntire, a</span>
<lb n="4584"/><span>mhuinntir do chreachadh chun airgid an óil do dhéanamh</span>
<lb n="4585"/><span>amach.  Gan amhras molfidh an chuideachta an gníomh</span>
<lb n="4586"/><span>san.  Sult agus caitheamh aimsire iseadh gheóbhaid siad</span>
<lb n="4587"/><span>ann.  Is tapaidh adéarfid siad go léir gur fear</span>
<lb n="4588"/><span>sprideamhail a dhéanfadh é!  Ní baoghal go gcíorfar</span>
<lb n="4589"/><span>é mar gheall ar an ngabhar, ná go ndéarfar, "He's</span>
<lb n="4590"/><span>as mane as durt!" agus gur b'é rud ba cheart a rádh</span>
<lb n="4591"/><span>leis 'ná,"  He's maner than durt!"</span></p>
<lb n="4592"/>
<lb n="4593"/><p><span>Donchadh: Ní dóich liom, a Thaidhg, go bhfuil puinn de</span>
<lb n="4594"/><span>sna gabhraibh dhá nguid an aimsir seo.</span></p>
<lb n="4595"/>
<lb n="4596"/><p><span>Tadhg: Mara nguidtar an gabhar imthighean an sub-</span>
<lb n="4597"/><span>staint agus an mhaoin ar chuma éigin eile.  Pé cuma</span></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="4598"/><p><span>'n-a n-imthighean sé, ná pé cúrsaí a thugan sé, is i dtigh</span>
<lb n="4599"/><span>an tabhairne a stadan sé sa deire.  Pé duine a bhíon</span>
<lb n="4600"/><span>thíos leis isé tigh an tabhairne a bhíon beirtha leis i</span>
<lb n="4601"/><span>ndeire na sgríbe.  Dar ndó cá bhfaghfí na trí míliúin</span>
<lb n="4602"/><span>déag sa mbliain!</span></p>
<lb n="4603"/>
<lb n="4604"/><p><span>Donchadh: Tá eugcóir agat dhá dhéanamh, a Thaidhg, ar</span>
<lb n="4605"/><span>an mbuachaill aimsire agus ar mhac an fheirimeóra.</span>
<lb n="4606"/><span>Tá a lán daoine eile chómh cionntach leis an mbeirt</span>
<lb n="4607"/><span>sin.  Cad deirir le mac an táiliúra, agus le mac an</span>
<lb n="4608"/><span>ghréasaidhe, agus le mac an t-siúinéara, agus le mac</span>
<lb n="4609"/><span>an ghabha, agus le mac an mháighistir sgoile?</span></p>
<lb n="4610"/>
<lb n="4611"/><p><span>Tadhg: Ó's 'ghá n-áireamh duit sgaoil leó mac an</span>
<lb n="4612"/><span>dochtúra, agus mac an atúrné, agus mac an chounsil-</span>
<lb n="4613"/><span>éara, agus mac an bhreithimh, agus mac an P.L.G.,</span>
<lb n="4614"/><span>agus mac an J.P. agus dar ndóich, mac an M.P. féin.</span>
<lb n="4615"/><span>Táid siad go léir ag díol go fonnmhar chun na dtrí</span>
<lb n="4616"/><span>míliún ndéag úd.</span></p>
<lb n="4617"/>
<lb n="4618"/><p><span>Donchadh: Ní h-ag dul a bhfeabhas a gheibhmíd iad, a</span>
<lb n="4619"/><span>Thaidhg, fé mar a dhruidimíd suas ortha.</span></p>
<lb n="4620"/>
<lb n="4621"/><p><span>Tadhg: Am briathar nách eadh, a mhic ó, ach ag dul i</span>
<lb n="4622"/><span>n-olcas go tiugh agus go trom.  Daoine galánta</span>
<lb n="4623"/><span>creideamhnacha iseadh lucht "tabharthais Uí Bhriain"</span>
<lb n="4624"/><span>agus lucht na ngabhar a ghuid, seachas an coileán ar a</span>
<lb n="4625"/><span>dtugtar go minic mac duin'uasail.  Anuas ó sna</span>
<lb n="4626"/><span>h-uaislibh iseadh do leathan an uile shaghas uilc ameasg</span>
<lb n="4627"/><span>na ndaoine.  Deirim leat, a Dhonchadh, agus dubhart</span>
<lb n="4628"/><span>cheana é, go bhfuil mórán le freagairt ag uaislibh na</span>
<lb n="4629"/><span>h-aimsire seo.  Ní h-uatha a gheóbhfar puinn cabhartha</span>
<lb n="4630"/><span>ná puinn conganta chum uilc an ólacháin do leigheas,</span>
<lb n="4631"/><span>pé ball 'n-a bhfaghfar an leigheas.</span></p>
<lb n="4632"/>
<lb n="4633"/><p><span>Donchadh: Má's olc thíos iad agus má's measa thuas</span>
<lb n="4634"/><span>iad beidh sé air agat iad do leigheas.</span></p>
<lb n="4635"/>
<lb n="4636"/><p><span>Tadhg: Abair é, a mhic ó.</span>
<lb n="4637"/></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="4638"/><p><span>OLACHÁN</span></p>
<lb n="4639"/>
<lb n="4640"/><p><span>Donchadh: Is baoghal, a Thaidhg, go bhfuil díoghbháil</span>
<lb n="4641"/><span>againn dhá dhéanamh leis an gcainnt seo atá ar siubhal</span>
<lb n="4642"/><span>againn.</span></p>
<lb n="4643"/>
<lb n="4644"/><p><span>Tadhg: Conus san, a Dhonchadh?  Cad tá againn dhá</span>
<lb n="4645"/><span>dhéanamh ach ag innsint na fírinne?  Cad é an díogh-</span>
<lb n="4646"/><span>bháil fhéadfhadh an fhírinne dhéanamh?</span></p>
<lb n="4647"/>
<lb n="4648"/><p><span>Donchadh: Ó ambasa is minic a dhein an fhírinne díogh-</span>
<lb n="4649"/><span>bháil mhór, a Thaidhg.  Go mór mór nuair a bheadh an</span>
<lb n="4650"/><span>fhírinne ró shearbh agus gan taithighe uirthi.  Ní'l puinn</span>
<lb n="4651"/><span>taithighe ag muinntir na h-Éireann ar an bhfírinne, chómh</span>
<lb n="4652"/><span>fada agus a théidhean a dtréithe féin.  Ó aimsir</span>
<lb n="4653"/><span>Dhómhnail Uí Chonaill anuas níor labhradh focal poibilidhe</span>
<lb n="4654"/><span>'n-a dtaobh 'ná gur 'ghá moladh a bhíothas, agus níor</span>
<lb n="4655"/><span>sgríobhadh focal 'n-a dtaobh ach focal a bhí gá moladh.</span>
<lb n="4656"/><span>Thug Dómhnal Ua Conaill, "The finest peasantry in</span>
<lb n="4657"/><span>the world" ortha, agus tá an port céadna ag an uile</span>
<lb n="4658"/><span>chainnteóir agus ag an uile sgríbhneóir d'ár labhair nú</span>
<lb n="4659"/><span>d'ár sgríbh focal ó shin anuas ortha.  Ní'l, agus ní</span>
<lb n="4660"/><span>raibh riamh, sa domhan aon treabhchas daoine leath chómh</span>
<lb n="4661"/><span>maith leó.  Agus sin beirt againne 'ghá dhéanamh amach,</span>
<lb n="4662"/><span>dar linn féin, ná fuil ionta ach spriúnlóirí agus</span>
<lb n="4663"/><span>spealairíní agus meisgeóirí, idir fhearaibh agus mná,</span>
<lb n="4664"/><span>idir óg agus aosta dhóibh.  Má creidtear ár gcainnt-</span>
<lb n="4665"/><span>ne tuigfar láithreach ná raibh sa mholadh go léir riamh</span>
<lb n="4666"/><span>ach bladar agus plámás.  Caillfid na daoine an meas</span>
<lb n="4667"/><span>mór a bhí acu ortha féin.  Nuair a chaillean duine a</span>
<lb n="4668"/><span>mheas air féin caillean sé gach misneach aigne agus gach</span>
<lb n="4669"/><span>fonn maitheasa agus gach dúil i ndeagh-chlú.  Is cuma</span>
<lb n="4670"/><span>leis feasta cé 'cu moladh nú cáine a gheóbhaidh sé ó chách,</span>
<lb n="4671"/><span>íseal ná uasal, amuich ná i mbaile.  Níor dhóich liom</span>
<lb n="4672"/><span>gur mhaith an toradh a leithéid sin, a Thaidhg, ar ár gcuid</span>
<lb n="4673"/><span>cainnte.</span></p>
<lb n="4674"/>
<lb n="4675"/><p><span>Tadhg: Ní h-é sin toradh a bheidh ar ár gcainnt, a</span>
<lb n="4676"/><span>Dhonchadh.  Ná bíodh eagal ort.  Mar adeirir, tá</span></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="4677"/><p><span>bladar agus plámás go tiugh agus go neamh-mion</span>
<lb n="4678"/><span>(without stint) dá thabhairt do mhuinntir na h-Éireann</span>
<lb n="4679"/><span>le fada.  Ní raibh deagh-thréith i n-aon daonaidhe nár</span>
<lb n="4680"/><span>maoidhimheadh cion beirte dhe do bheith sa n-Éireannach.</span>
<lb n="4681"/><span>Ach tá aon deagh-thréith amháin nách dóich liom go bhfeaca</span>
<lb n="4682"/><span>fós dhá mhaoidheamh ortha, agus is dóich liom féin go</span>
<lb n="4683"/><span>bhfuil cion duine, an chuid is lugha dhe, ag an Éireannach</span>
<lb n="4684"/><span>de'n deagh-thréith sin.  Is dóich liom má taisbeántar</span>
<lb n="4685"/><span>do'n Éireannach nídh d'á lochtaibh go n-admhóchaidh sé an</span>
<lb n="4686"/><span>locht chómh luath agus d'admhóchadh aoinne é, agus go</span>
<lb n="4687"/><span>dtabharfidh sé iarracht dáiríribh ar an locht do leigheas,</span>
<lb n="4688"/><span>chómh tapaidh agus do dhéanfadh duine d'aon náisiún</span>
<lb n="4689"/><span>eile.</span></p>
<lb n="4690"/>
<lb n="4691"/><p><span>Bhíos ag cainnt indé le duine do léigh an chainnt</span>
<lb n="4692"/><span>úd a dheineamair ar:-</span></p>
<lb n="4693"/>
<lb n="4694"/><p><span>"Thabharthas Uí Bhriain</span>
<lb n="4695"/><span>'S a dhá shúil 'n-a dhiaidh."</span></p>
<lb n="4696"/>
<lb n="4697"/><p><span>D'admhuigh sé glan go raibh an ceart againn agus</span>
<lb n="4698"/><span>go raibh an fhírinne againn.  Tá sé ag feuchaint riamh,</span>
<lb n="4699"/><span>adeir sé, ar an rud san, buachaill ag glaodhach ar</span>
<lb n="4700"/><span>bhuachaill eile isteach i dtigh tabhairne agus ag tabhairt</span>
<lb n="4701"/><span>dighe dhó, agus ansan ag faire agus ag feitheamh go</span>
<lb n="4702"/><span>bhfaghadh sé féin deoch i n-inead an dighe a thug sé uaidh.</span>
<lb n="4703"/><span>Agus deir sé nách dóich le h-aoinne go bhfuil aon</span>
<lb n="4704"/><span>spriúnlaitheacht sa bhfaire ná sa bhfeitheamh san, ach gur</span>
<lb n="4705"/><span>rud ana spriúnlaithe do'n t-é gheóbhaidh deoch bualadh</span>
<lb n="4706"/><span>amach gan deoch a thabhairt uaidh i n-inead an dighe a</span>
<lb n="4707"/><span>bheidh ólta aige.  Feuch a leith orm, a Dhonchadh.  Tá</span>
<lb n="4708"/><span>sé buailte isteach am' aigne dá dtuigeadh an fear</span>
<lb n="4709"/><span>a ghlaoidh an deoch gur rud ana spriúnlaithe dhó féin</span>
<lb n="4710"/><span>deoch do ghlacadh i n-inead an dighe sin, nách baoghal go</span>
<lb n="4711"/><span>nglacfadh i n-aon chor é, ní áirighim bheith ag faire agus</span>
<lb n="4712"/><span>ag feitheamh air.  Is mó an neamhthuisgint 'ná an</span>
<lb n="4713"/><span>spriúnlaitheacht atá sa bhfaire agus sa bhfeitheamh agus</span>
<lb n="4714"/><span>sa chíoradh agus sa chainnt.</span>
<lb n="4715"/></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="4716"/><p><span>Donchadh: Ó seadh.  Mhúinfá ar dtúis dóibh cad í an</span>
<lb n="4717"/><span>bheart atá spriúnlaithe agus cad í an bheart atá sprid-</span>
<lb n="4718"/><span>eamhail agus ansan ba dhóich leat go ndéanfidís d'á</span>
<lb n="4719"/><span>réir sin.</span></p>
<lb n="4720"/>
<lb n="4721"/><p><span>Tadhg: Thar a bhfeacaís riamh!</span></p>
<lb n="4722"/>
<lb n="4723"/><p><span>ÓLACHÁN</span></p>
<lb n="4724"/>
<lb n="4725"/><p><span>Donchadh: Go deimhin le fírinne dhuit, a Thaidhg, is</span>
<lb n="4726"/><span>beag 'ná gur mheasas a rádh go bhfuil breall ort!</span>
<lb n="4727"/><span>Ní déarfad mar sin é, ach déarfad agus deirim go</span>
<lb n="4728"/><span>bhfuil dearmhad mór ort.</span></p>
<lb n="4729"/>
<lb n="4730"/><p><span>Tadhg: Agus cad é an dearmhad mór so atá orm, a</span>
<lb n="4731"/><span>Dhonchadh, le d'thoil?</span></p>
<lb n="4732"/>
<lb n="4733"/><p><span>Donchadh: Dar leat do mhúinfá d'fhearaibh óga na</span>
<lb n="4734"/><span>h-Éireann cad í an bheart atá spriúnlaithe, i dtaobh</span>
<lb n="4735"/><span>an óil, agus cad í an bheart atá sprideamhail, agus</span>
<lb n="4736"/><span>ansan do cheapfá go nglacfidís an múine agus go</span>
<lb n="4737"/><span>ndéanfidís d'á réir.  Ansan ní bheadh le feisgint i</span>
<lb n="4738"/><span>n-Éirinn go deó airís buachaill ag glaodhach ar bhuach-</span>
<lb n="4739"/><span>aill eile isteach i dtigh tabhairne agus ag tabhairt dighe</span>
<lb n="4740"/><span>dhó, agus 'n-a dhiaidh san ag faireachán agus ag casach-</span>
<lb n="4741"/><span>taigh agus ag guaileáil agus ag feuchaint ar an mbuach-</span>
<lb n="4742"/><span>aill a fuair an deoch, feuchaint an mbeadh aon chuimh-</span>
<lb n="4743"/><span>neamh aige ar an gcómhar do dhíol.  Is breágh bog a</span>
<lb n="4744"/><span>thagan an sgéal chughat, a Thaidhg, atharú dhéanamh láith-</span>
<lb n="4745"/><span>reach bonn ar dhroch-bhéas atá curtha isteach 'n-a n-aigne</span>
<lb n="4746"/><span>do bhuachaillíbh óga na h-Éireann, leis an dtógáilt a</span>
<lb n="4747"/><span>fuaradar agus leis an oileamhaint a fuaradar agus</span>
<lb n="4748"/><span>le gach sampla agus soluíd d'ár cuireadh os a gcómhair</span>
<lb n="4749"/><span>ó fhágadar an cliabhán.  Ó'n gcéad fhocal cainnte do</span>
<lb n="4750"/><span>thuig an fear óg níor airigh sé ach árd mholadh ar an</span>
<lb n="4751"/><span>bhfear a dhíol cómhar an dighe agus cáine gan staonadh</span>
<lb n="4752"/><span>ar an bhfear nár dhíol.  Cuarduigh do chuimhne féin, a</span></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="4753"/><p><span>Thaidhg.  An meisgeóir ba thiobaistighe a bhí riamh ar</span>
<lb n="4754"/><span>t'aithne, má bhí sé fial, neamhmion, i dtig an tabhairne</span>
<lb n="4755"/><span>ar airighis riamh dhá cháine é?  Ar airighis riamh spriún-</span>
<lb n="4756"/><span>lóir dhá thabhairt air?  Níor airighis go dtí go raibh a</span>
<lb n="4757"/><span>chuid airgid imthighthe.  An fhaid a sheasaimh an t-air-</span>
<lb n="4758"/><span>gead nú an chreideamhaint ní raibh aon fhocal le labh-</span>
<lb n="4759"/><span>airt air ach focal dob' fhearr 'ná 'chéile.  "Fear gal-</span>
<lb n="4760"/><span>ánta, sprideamhail, mórchroidheach," dob' eadh é.  Sin</span>
<lb n="4761"/><span>é an port atá dhá shéide riamh isteach i gcluais an</span>
<lb n="4762"/><span>leinbh Éireannaigh, agus isteach i gcluais an gharsúin</span>
<lb n="4763"/><span>Éireannaigh, agus isteach i gcluais an ógánaigh</span>
<lb n="4764"/><span>Éireannaigh.  Tá an port san tar éis dul i bhfeidhm</span>
<lb n="4765"/><span>i n-aigne an ógánaigh Éireannaigh chómh daingean san</span>
<lb n="4766"/><span>go bhfuil sé laistigh de gach smuineamh eile i n-a aigne</span>
<lb n="4767"/><span>anois.  Agus do mheasfá-sa an aigne sin do chur ar a</span>
<lb n="4768"/><span>leas um an dtaca so de ló le focailín cómhairle!</span>
<lb n="4769"/><span>Deirim leat ná déanfidh focal cómhairle an gnó, a</span>
<lb n="4770"/><span>Thaidhg, ná dhá fhocal, ná fiche focal.  Feuch ad thimpal,</span>
<lb n="4771"/><span>a dhuine.  Nách shiniad ár gcainnteóirí agus ár n-oidí,</span>
<lb n="4772"/><span>ár sagairt agus ár n-easboig, ár sgríbhneóirí tréithacha,</span>
<lb n="4773"/><span>ár lucht léighinn agus eóluis agus ealadhan, ag brise a</span>
<lb n="4774"/><span>gcroidhe ag tabhairt na cómhairle uatha le dachad blian,</span>
<lb n="4775"/><span>lé céad blian, agus cad é an tairbhe atá déanta acu?</span>
<lb n="4776"/><span>Ná fuil an meisgeóir "mórchroidheach" chómh mór-</span>
<lb n="4777"/><span>chroidheach agus bhí sé riamh, i mbeulaibh a chómharsan!</span>
<lb n="4778"/><span>Ná moltar anois é chómh maith agus do moladh riamh</span>
<lb n="4779"/><span>é!  Dá nguideadh sé caoira ó chómharsain is tapaidh</span>
<lb n="4780"/><span>d'imtheóchadh a chlú.  Níor ghádh do shagart ná d'easbog</span>
<lb n="4781"/><span>aon fhocal a rádh 'n-a choinnibh.  Níor bheag an t-aon</span>
<lb n="4782"/><span>fhocal amháin do dhul amach air, gur bitheamhnach é, agus</span>
<lb n="4783"/><span>sin deire le n-a chlú agus le n-a chreideamhaint.  Ní</span>
<lb n="4784"/><span>baoghal go molfar as san amach é.</span></p>
<lb n="4785"/>
<lb n="4786"/><p><span>Dá bhféadthá-sa, a Thaidhg, cáil an bhitheamhnaigh do chur</span>
<lb n="4787"/><span>ar an meisgeóir déarfinn go mb'fhéidir go ndéanfá</span>
<lb n="4788"/><span>fir óga na h-Éireann do chur ar a leas i dtaobh an óil.</span>
<lb n="4789"/><span>Ach an fhaid do leanfidh meas agus moladh na ndaoine ar</span>
<lb n="4790"/><span>an meisgeóir agus ar a bheartaibh agus ar a ghnóthaíbh,</span></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="4791"/><p><span>an rud a theip ar a dtáinig rómhat teipfidh sé</span>
<lb n="4792"/><span>ort-sa.</span></p>
<lb n="4793"/>
<lb n="4794"/><p><span>Tadhg: Tarraig t'anál, a Dhonchadh!  Is grána é clú</span>
<lb n="4795"/><span>an bhitheamhnaigh i n-Éirinn riamh.  Ach ca bhfuil an</span>
<lb n="4796"/><span>bitheamhnach atá leath chómh grána leis an meisgeóir!</span></p>
<lb n="4797"/>
<lb n="4798"/><p><span>ÓLACHÁN</span></p>
<lb n="4799"/>
<lb n="4800"/><p><span>Tadhg: Dheinis a lán cainnte anso an lá déanach,</span>
<lb n="4801"/><span>a Dhonchadh, 'ghá chur 'n-a luighe orm go bhfuil meas ró</span>
<lb n="4802"/><span>árd ag muinntir na h-Éireann ar ólachán agus ar</span>
<lb n="4803"/><span>mheisge agus ar mheisgeóiríbh, agus an fhaid a bheidh san</span>
<lb n="4804"/><span>mar sin nách féidir aon leigheas bunúsach a dhéanamh</span>
<lb n="4805"/><span>ar olc an ólacháin i n-Éirinn.  Thugais bitheamhnach na</span>
<lb n="4806"/><span>gcaorach mar sholuíd dom.  Leogaim leat an méid</span>
<lb n="4807"/><span>seo.  Dá bhféadfí an tarcuisne atá ar bhitheamhnach</span>
<lb n="4808"/><span>na gcaorach do chur ar an meisgeóir bheadh an leigheas</span>
<lb n="4809"/><span>déanta láithreach.  Gan amhras is measa an meis-</span>
<lb n="4810"/><span>geóir 'ná an bitheamhnach, ach tá gráin ag an bpoibili-</span>
<lb n="4811"/><span>dheacht ar an mbitheamhnach agus ní'l an ghráin cheart ag</span>
<lb n="4812"/><span>an bpoibilidheacht ar an meisgeóir.  Is ait an sgéal</span>
<lb n="4813"/><span>é, an t-é mhachtnóchadh air.  Sagairt agus easboig agus</span>
<lb n="4814"/><span>lucht léighinn agus lucht dlighthe dhéanamh, ní h-eadh ach</span>
<lb n="4815"/><span>an uile aicme sa rígheacht, idir uasal agus íseal, ag</span>
<lb n="4816"/><span>cáine an mheisgeóra riamh, ag mallachtaí agus ag aith-</span>
<lb n="4817"/><span>isiú agus ag spídiúchán air, agus, d'á n-aindeóin go</span>
<lb n="4818"/><span>léir, báidh na ndaoine leis agus meas air, agus creid-</span>
<lb n="4819"/><span>eamhaint aige, i dtreó díreach gur dhóich le duine gur</span>
<lb n="4820"/><span>gníomh éigin uasal a bhíon déanta aige nuair a chuirean</span>
<lb n="4821"/><span>sé é féin ar meisge!  Is ró dheacair leigheas a dhéanamh</span>
<lb n="4822"/><span>amach ar olc 'n-a bhfuil báigh na ndaoine leis ar an</span>
<lb n="4823"/><span>gcuma san.</span></p>
<lb n="4824"/>
<lb n="4825"/><p><span>Ní deirim 'ná go mbeinn ar aon aigne leat sa sgéal</span>
<lb n="4826"/><span>mara mbeadh aon nídh amháin.  Tá aithne againn go</span>
<lb n="4827"/><span>léir ar olc eile i n-Éirinn agus, go dtí a bhfuil le</span></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="4828"/><p><span>déanaighe, bhí sé chómh tiobaisteach, nú b'fhéidir níos</span>
<lb n="4829"/><span>tiobaistighe, ar shlighe, 'ná an t-ól féin.  Isé olc é sin</span>
<lb n="4830"/><span>'ná an chuma 'n-a mbíon an t-Éireannach coitchianta ag</span>
<lb n="4831"/><span>déanamh moncaí dhe féin ag aithiris ar chainnt agus ar</span>
<lb n="4832"/><span>bheusaibh agus ar nósaibh agus ar ghothaíbh an tSasanaigh.</span>
<lb n="4833"/><span>Isé an moncaí mór, an t-óraing-útaing, an t-ainimhidhe</span>
<lb n="4834"/><span>is gráinne amuich, agus isé fáth a ghráinneamhlachta</span>
<lb n="4835"/><span>an chosmhalacht a chítear idir é agus an duine.  Nuair a</span>
<lb n="4836"/><span>shocaruighean an t-Éireannach a aigne chun aithris a</span>
<lb n="4837"/><span>dhéanamh ar an Sasanach, 'n-a chainnt agus 'n-a shiubhal</span>
<lb n="4838"/><span>agus 'n-a sheasamh agus 'n-a bheusaibh go léir, is amhlaidh</span>
<lb n="4839"/><span>a dheinean sé óraing-útaing de féin amuich 's amach,</span>
<lb n="4840"/><span>agus go deimhin is gráinne d'óraing-útaing é go mór</span>
<lb n="4841"/><span>ná an beithidheach allta féin dá ghráinneacht é.  Ní'l</span>
<lb n="4842"/><span>idir an óraing-útaing allta agus an duine ach cosmha-</span>
<lb n="4843"/><span>lacht cuirp.  Ach deinan an t-Éireannach a bhíon ag</span>
<lb n="4844"/><span>aithiris ar bheusaibh agus ar nósaibh agus ar bhrios-</span>
<lb n="4845"/><span>garnach cainnte an tSasanaigh, óraing-útaing d'á</span>
<lb n="4846"/><span>aigne agus d'á cholainn i n-aonfheacht.</span></p>
<lb n="4847"/>
<lb n="4848"/><p><span>Go dtí a bhfuil le fíor dhéanaighe ní raibh meas ná</span>
<lb n="4849"/><span>creideamhaint le fághail ag aoinne i n-Éirinn ach ag</span>
<lb n="4850"/><span>an t-é is fearr fhéadfadh óraing-útaing a dhéanamh</span>
<lb n="4851"/><span>de féin.  An t-é fhéadadh, le neart taithighe agus</span>
<lb n="4852"/><span>oileamhainte, aithiris cruinn do dhéanamh ar na nósaibh</span>
<lb n="4853"/><span>Gallda, in sna mion-neithibh ba lugha, isé gheibheadh</span>
<lb n="4854"/><span>creideamhaint agus cáil agus onóir.  An duine fíor-</span>
<lb n="4855"/><span>Gaodhlach, go mbíodh an nádúr Gaodhlach ró láidir</span>
<lb n="4856"/><span>agus ró dhaingean 'n-a cholainn agus 'n-a chnámhaibh agus</span>
<lb n="4857"/><span>i n 'aigne, agus go dteipeadh air glan óraing-útaing a</span>
<lb n="4858"/><span>dhéanamh de féin is amhlaidh a bhíodh ceist agus ceann-</span>
<lb n="4859"/><span>fé air agus formad aige leis an bhfear a bhíodh i</span>
<lb n="4860"/><span>n'oraing-útaing chríochnuighthe.</span></p>
<lb n="4861"/>
<lb n="4862"/><p><span>Bhí san amhlaidh, a Dhonchadh, go dtí gur mheas-</span>
<lb n="4863"/><span>amair gur ghearr ná beadh le fághail i n-Éirinn ar</span>
<lb n="4864"/><span>fad ach sliocht an óraing-útaing.  Níor mheas aoinne</span>
<lb n="4865"/><span>beó go bhféadfí an t-olc san do leigheas.  Ach feuch,</span>
<lb n="4866"/><span>a Dhonchadh, do tháinig an leigheas.  Tá an leigheas ar</span></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="4867"/><p><span>siubhal agus é ag oibiriú go dian.  Tá an leigheas ag</span>
<lb n="4868"/><span>gluaiseacht ar fuid na h-Éireann anois, ar dearg</span>
<lb n="4869"/><span>lasadh, mar a ghluaiseochadh teine tré bhrosna.  Tá an</span>
<lb n="4870"/><span>t-óraing-útaing i gcruadhchás.  Tá "sgath a chluas dhá</span>
<lb n="4871"/><span>ghearradh," agus ní dhá ghearradh atá sé ach dh'á losgadh.</span></p>
<lb n="4872"/>
<lb n="4873"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="4874"/>
<lb n="4875"/><p><span>Donchadh: Go deimhin le fírinne dhuit, a Thaidhg, tá</span>
<lb n="4876"/><span>eagal orm go ndéarfid daoine go bhfuil ag dul de</span>
<lb n="4877"/><span>m' chéill!</span></p>
<lb n="4878"/>
<lb n="4879"/><p><span>Tadhg: Agus cad é an botún é seo atá déanta anois</span>
<lb n="4880"/><span>agat go ndéarfadh daoine a leithéid sin leat?</span></p>
<lb n="4881"/>
<lb n="4882"/><p><span>Donchadh: 'Sdó nuair a bhíos ag dul abhaile as so an</span>
<lb n="4883"/><span>lá fé dheire ní fhéadainn gan cuimhneamh, ag gabháil an</span>
<lb n="4884"/><span>bhóthair dom ar an óraing-útaing úd, agus nuair a</span>
<lb n="4885"/><span>chuimhnighinn air ní fhéadainn gan sgeartadh gáire chur</span>
<lb n="4886"/><span>asam go n-aireófí leath mhíle shlighe mé.  Thug rainnt</span>
<lb n="4887"/><span>daoine fé ndeára mé agus do stadadar ag feuchaint</span>
<lb n="4888"/><span>orm.  Tá fhios agam go rabhadar 'ghá chuimhneamh gur</span>
<lb n="4889"/><span>cheart feuchaint am' dhiaidh le h-eagla go dtabharfinn</span>
<lb n="4890"/><span>aon droch-chor dom féin.</span></p>
<lb n="4891"/>
<lb n="4892"/><p><span>Tadhg: Ambriathar, a Dhonchadh, gur dhoich liom-sa</span>
<lb n="4893"/><span>gur mó an chúis ghoil 'ná an chúis gháirí a bhí agat sa</span>
<lb n="4894"/><span>n-óraing-útaing.  Is bocht an radharc é, ógánach</span>
<lb n="4895"/><span>Éireannach ag déanamh óraing-útaing de féin ag aithris,</span>
<lb n="4896"/><span>cad air?  Ar dhuin'uasal?  Ní h-eadh ach ar óraing-</span>
<lb n="4897"/><span>útaing eile a thagan chughainn anall anso ó Lúnduin</span>
<lb n="4898"/><span>agus a loirgean uainne anso an meas ná tabharfadh an</span>
<lb n="4899"/><span>dailtín sráide is giobalaighe i Lúnduin dó!</span></p>
<lb n="4900"/>
<lb n="4901"/><p><span>Donchadh: Ach! leog dom féin, a dhuine!  Nuair a</span>
<lb n="4902"/><span>chuimhnighim ar ár mbuicíní agus ar ár seóiníní agus</span>
<lb n="4903"/><span>iad piocaithe, bearrtha, cíortha, snasta, agus gach aon</span>
<lb n="4904"/><span>snámhaire acu ag siubhal sráide agus maig n-a dhrom</span>
<lb n="4905"/><span>agus gnúis mhórchúiseach air, agus é ag guaileáil agus</span></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="4906"/><p><span>ag suathadh a chinn anonn 's anall, mar dh'eadh gur</span>
<lb n="4907"/><span>duin' uasal Gallda é; agus ansan tusa 'ghá dhéanamh</span>
<lb n="4908"/><span>amach nách duin'uasal é, ná cuid de dhuin'uasal, ach</span>
<lb n="4909"/><span>óraing-útaing críochnuighthe, ní féidir liom, feuch, gan</span>
<lb n="4910"/><span>liú mhagaidh a chur asam.  O! an sprealairín bocht!</span>
<lb n="4911"/><span>Dá mbeadh a fhios aige ná fuil ann, tar éis a shaothair</span>
<lb n="4912"/><span>go léir, ach óraing-útaing!</span></p>
<lb n="4913"/>
<lb n="4914"/><p><span>Tadhg: Ní'l aon phioc d'á fhios aige.  Agus rud ba</span>
<lb n="4915"/><span>mheasa 'ná san, ní raibh aon phioc d'á fhios ag daoine</span>
<lb n="4916"/><span>eile ach chómh beag leis, go dtí a bhfuil le fíor dhéanaighe.</span>
<lb n="4917"/><span>Ach tá a fhios ag teacht go tiugh do dhaoinibh eile anois,</span>
<lb n="4918"/><span>a Dhonchadh.  Táid daoine ag dul i ngéarchúisighe.</span>
<lb n="4919"/><span>Táid siad ag tosnú ar an óraing-útaing do thabhairt</span>
<lb n="4920"/><span>fé ndeára go soiléir, laistigh de'n eudach uasal agus</span>
<lb n="4921"/><span>de'n ghuaileáil agus de sna gothaíbh.  Is sean focal é:</span>
<lb n="4922"/><span>"Dá mbeadh fios ag duine bheadh leigheas aige."  Tá</span>
<lb n="4923"/><span>muinntir na h-Éireann ag tosnú ar aithne do chur ar an</span>
<lb n="4924"/><span>óraing-útaing, agus nuair a curfar an aithne air i</span>
<lb n="4925"/><span>gceart, agus nuair a déanfar an liú mhagaidh sin uime a</span>
<lb n="4926"/><span>dheinean tusa anois, agus an sgeartadh gáire úd a dheinis</span>
<lb n="4927"/><span>an lá fé dheire uime, geallaim-se dhuit gur gearr</span>
<lb n="4928"/><span>go gcurfar a mhalairt de churam air d'éaghmuis bheith ag</span>
<lb n="4929"/><span>rábaireacht siubhail agus ag guaileáil agus ag déanamh</span>
<lb n="4930"/><span>gothaí, 'ghá chur'n-a luighe ar dhaoinibh gur duin'uasal é má</span>
<lb n="4931"/><span>'sé do thoil é.  Ní'l aon rud ar an dtalamh so is</span>
<lb n="4932"/><span>fearr agus is glaine a dhéanfidh leigheas ar an óraing-</span>
<lb n="4933"/><span>útaing 'ná an liú mhagaidh agus an sgeartadh gáire.</span>
<lb n="4934"/><span>Sin é a bhainfidh an maig as a dhrom agus an smidireacht</span>
<lb n="4935"/><span>Gallda as a chainnt.  Sin é a bhainfidh an ghuaileáil de,</span>
<lb n="4936"/><span>agus a bhainfidh an mhórchúis as, agus a bhainfidh na</span>
<lb n="4937"/><span>gothaí dhe.  Ansan iseadh thuigfidh sé i n-a aigne gur</span>
<lb n="4938"/><span>galánta agus gur creideamhnaighe go mór dó, agus</span>
<lb n="4939"/><span>gur ciallmhaire, an t-óraing-útaing do chur uaidh agus</span>
<lb n="4940"/><span>dul n-a riocht féin airís, agus a admháil gan náire</span>
<lb n="4941"/><span>gan ceann fé, go raibh athair maith Gaodhlach aige agus</span>
<lb n="4942"/><span>máthair mhaith Gaodhlach, agus gur fearr go mór agus</span>
<lb n="4943"/><span>gur b'aoirde an uaisleacht atá aige ó'n athair agus</span></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="4944"/><p><span>ó'n máthair sin, agus ó'n sínsear a tháinig rómpa ar</span>
<lb n="4945"/><span>feadh na mílte blian, 'ná uaisleacht an óraing-</span>
<lb n="4946"/><span>útaing a tháinig anall ó Lúnduin an lá fé dheire.  Tá</span>
<lb n="4947"/><span>an t-óraing-útaing Éireannach dhá leigheas go tiugh, a</span>
<lb n="4948"/><span>Dhonchadh.  B'fhéidir le Dia go dtiocfadh linn, sar a'</span>
<lb n="4949"/><span>fada, cuid de'n rud atá ag leigheas an óraing-útaing</span>
<lb n="4950"/><span>do chur siar ar an meisgeóir!</span></p>
<lb n="4951"/>
<lb n="4952"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="4953"/>
<lb n="4954"/><p><span>Donchadh: Is dóich liom, a Thaidhg, go bhfuil muirighean</span>
<lb n="4955"/><span>do dhá lámh d'obair curtha rómhat agat.  Thosnuighís</span>
<lb n="4956"/><span>ghá rádh nár bhfoláir, chun uilc an ólacháin do leigheas</span>
<lb n="4957"/><span>i n-Éirinn, na mná tighe do chur ó'n ól.  Dubhraís, dá</span>
<lb n="4958"/><span>mbeadh bean an tighe ábalta ar bhia d'ullmhú i gceart</span>
<lb n="4959"/><span>d'á fear agus d'á clainn, gur mhór an congnamh é chun</span>
<lb n="4960"/><span>iad a choimeád ó thigh an tabhairne.  Dubhraís ansan go</span>
<lb n="4961"/><span>gcaithfí a mhúine do'n Éireannach óg nách rud galánta,</span>
<lb n="4962"/><span>ach gur rud spriúnlaithe dhó, má thugan sé deoch uaidh i</span>
<lb n="4963"/><span>dtigh tabhairne, bheith ag feitheamh go dtabharfí deoch i</span>
<lb n="4964"/><span>n-inead an dighe sin dó thar n-ais.  Dubhraís a lán</span>
<lb n="4965"/><span>neithe de'n tsórd san.  Ní cuimhin liom a leath.  Ach</span>
<lb n="4966"/><span>dar nóin caithfir na h-uilc sin go léir do leigheas sar</span>
<lb n="4967"/><span>a bhféadfir teacht ar an ólachán chun é leigheas.  Seo</span>
<lb n="4968"/><span>olc eile tarraigthe anuas anois agus, olc is measa, is</span>
<lb n="4969"/><span>doich liom-sa, 'ná aon cheann deis na h-olcaibh eile.</span></p>
<lb n="4970"/>
<lb n="4971"/><p><span>Tadhg: Cad é an t-olc é sin?</span></p>
<lb n="4972"/>
<lb n="4973"/><p><span>Donchadh: An t-óraing-útaing.</span></p>
<lb n="4974"/>
<lb n="4975"/><p><span>Tadhg: O, greadadh chuige, an raispín!  Is fíor dhuit</span>
<lb n="4976"/><span>é.  Isé is measa dhíobh go léir, agus isé is deacra a</span>
<lb n="4977"/><span>leigheas.  Ní féidir rud do leigheas má bhíon sé go</span>
<lb n="4978"/><span>léir dreóite.  Ní féidir do'n leigheas oibriú ach ar an</span>
<lb n="4979"/><span>méid a gheóbhfar foláin sa rud, pé 'cu duine nú beith-</span>
<lb n="4980"/><span>idheach é.  Má bhíon an dreó tar éis dul tríd ar fad ní</span></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="4981"/><p><span>féidir do'n leigheas greim fhághail ar aon nídh foláin,</span>
<lb n="4982"/><span>agus mara bhfaghaidh an leigheas greim ar rud éigin</span>
<lb n="4983"/><span>foláin ní féidir dó aon tairbhe dhéanamh.  Is mó duine i</span>
<lb n="4984"/><span>n-Éirinn a dheinean ól agus meisge agus nách le dúil</span>
<lb n="4985"/><span>sa digh é ach tré dhroch-chómhluadar nú tré dhroch-bheus</span>
<lb n="4986"/><span>nú tré chorp neamhthuisgint; é tar éis dul 'n-a luighe</span>
<lb n="4987"/><span>ar a n-aigne go bhfuil galántacht éigin ann, nú sóri-</span>
<lb n="4988"/><span>deamhlacht éigin.  Ní ró dheacair, is dóich liom, an sórd</span>
<lb n="4989"/><span>san daoine do leigheas.  Dá gcurtí 'n-a luighe i gceart</span>
<lb n="4990"/><span>ar a n-aigne go bhfuil dearmhad ortha i dtaobh na galán-</span>
<lb n="4991"/><span>tachta, gur do'n fhear a choimeádfidh a chiall agus a</span>
<lb n="4992"/><span>mheabhair atá an chreideamhaint ag dul agus nách dó'n</span>
<lb n="4993"/><span>ghlaigín meisgeóra, isé mo thuairim go ndéanfadh a</span>
<lb n="4994"/><span>bhformhór an bheart a thuillfadh an chreideamhaint dóibh.</span>
<lb n="4995"/><span>Is dóich liom féin, a Dhonchadh, go bhfuil atharú ag dul</span>
<lb n="4996"/><span>ar an saoghal cheana féin sa phuínte sin.  Is dóich liom</span>
<lb n="4997"/><span>go bhfuil níos lugha meas ar an meisgeóir anois 'ná</span>
<lb n="4998"/><span>mar a bhíodh.  D'airighinn fadó fir mhaithe chreideamh-</span>
<lb n="4999"/><span>nacha ag maoidheamh as an méid biotáile d'fhéadaidís</span>
<lb n="5000"/><span>d'iompar.  Airighim anois foth-dhuine ag déanamh</span>
<lb n="5001"/><span>maoidhimh as a luighead biotáile d'fhéadfadh sé dh'iompar.</span>
<lb n="5002"/><span>Sin é an maoidheamh ceart.  Ní h-aon chreideamhaint</span>
<lb n="5003"/><span>do dhuine bheith ábalta ar bhairile biotáile dhéanamh de</span>
<lb n="5004"/><span>féin!  Ní cómhartha nirt ná cómhartha feabhais é.  Spa-</span>
<lb n="5005"/><span>dalach gan mhaith iseadh an fear d'fhuilingeóchaidh, gan</span>
<lb n="5006"/><span>chorbhuais, biotáile do stealadh isteach 'n-a bholg mar a</span>
<lb n="5007"/><span>steallfí isteach i mbolg muice é, nú isteach i bportach</span>
<lb n="5008"/><span>na móna!  Ní rud é gur ghádh d'aon fhear maoidheamh</span>
<lb n="5009"/><span>as ach d'fhear éigin gan meas air féin.  Is dóich liom</span>
<lb n="5010"/><span>go bhfuil an croidhe foláin ag formhór gach aicme eile</span>
<lb n="5011"/><span>ar ar thráchtamair, a Dhonchadh.  An fhaid a bheidh an</span>
<lb n="5012"/><span>croidhe foláin ní'lim gan mainighin agam as an leigheas.</span>
<lb n="5013"/><span>Ach an t-óraing-útaing!  Is eagal liom ná fuil croidhe</span>
<lb n="5014"/><span>fir i n-aon chor aige.  Níl ann ar fad ach fear</span>
<lb n="5015"/><span>bréige.  Is cuma é nú an íomhágh fir, nú mná, a chífá i</span>
<lb n="5016"/><span>siopa éadaigh, chun a thaisbeáint conus a luighfadh an</span>
<lb n="5017"/><span>t-éadach ar chnámhaibh duine.</span></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="5018"/><p><span>Donchadh: Tá cuid mhaith de sna fearaibh bréige sin</span>
<lb n="5019"/><span>againn i n-Éirinn, a Thaidhg.</span></p>
<lb n="5020"/>
<lb n="5021"/><p><span>Tadhg: Tá, agus a lán cur amú acu dhá dhéanamh.</span></p>
<lb n="5022"/>
<lb n="5023"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="5024"/>
<lb n="5025"/><p><span>Tadhg: Is fíor dhuit é, a Dhonchadh.  Tá a lán de</span>
<lb n="5026"/><span>sna fearaibh bréige againn agus tá a lán cur amú acu</span>
<lb n="5027"/><span>dhá dhéanamh orainn.  Go dtí a bhfuil le fíor dhéanaighe</span>
<lb n="5028"/><span>is bheag má bhí i n-Éirinn ar fad ach aithris ar nósaibh</span>
<lb n="5029"/><span>Gallda.  Ní raibh sé de mhisneach ag aoinne a bheatha</span>
<lb n="5030"/><span>agus a bheusa d'oibiriú amach as a chroidhe agus as a</span>
<lb n="5031"/><span>aigne féin, ach gach aoinne ag faire ar an uaisleacht,</span>
<lb n="5032"/><span>dar leis, ar an uaisleacht bhréagach, ar uaisleacht an</span>
<lb n="5033"/><span>óraing-útaing, agus ag cumadh a bheatha agus a bheus</span>
<lb n="5034"/><span>d'á réir.  'Sé sin le rádh, an uile dhuine againn ag</span>
<lb n="5035"/><span>déanamh óraing útaing de féin ag aithris ar óraing</span>
<lb n="5036"/><span>útaing eile.  Bhí an uile shaghas dílse agus fírinne</span>
<lb n="5037"/><span>agus fearamhlachta dhá sgrios go glan amach a' croidhe</span>
<lb n="5038"/><span>agus a' h-aigne an Éireannaigh.  Ní raibh aon rud dhá</span>
<lb n="5039"/><span>fhágáilt slán i gcroidhe an Éireannaigh ach an Creideamh.</span>
<lb n="5040"/><span>D'fhan an Creideamh dílis d'aindeóin gach claodh-</span>
<lb n="5041"/><span>chlódh d'ár tháinig ar aigne na ndaoine.  Dá mb'é an</span>
<lb n="5042"/><span>t-óraing útaing féin é, an raispín bocht baoth, gan</span>
<lb n="5043"/><span>ghus, gan dílse, gan fearamhlacht, do choimeád an</span>
<lb n="5044"/><span>Creideamh greim 'n-a chroidhe, mheasas a rádh dá ain-</span>
<lb n="5045"/><span>deóin.  Is dóich liom dá n-abrainn é ná beinn ró</span>
<lb n="5046"/><span>fhada ó'n gceart.  Is dóich liom gur 'mó óraing útaing</span>
<lb n="5047"/><span>acu dhéanfadh aithris ar an uaisleacht sa Chreideamh féin</span>
<lb n="5048"/><span>dá bhféadidís e.  Ní féidir leo an Creideamh do</span>
<lb n="5049"/><span>shéanadh, ach deinid siad é chlúdach leis an uaisleacht maith</span>
<lb n="5050"/><span>go leór i dtreó gur minic ná feictar i n-aon chor é.</span></p>
<lb n="5051"/>
<lb n="5052"/><p><span>Dá leanadh an claodhchlódh tamal eile, a Dhonchadh,</span>
<lb n="5053"/><span>gan aon rud a theacht chun aon chosg do chur leis, an</span>
<lb n="5054"/><span>bhfuil fhios agat cad a dhéanfadh sé?  Nuair a bheadh</span></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="5055"/><p><span>aigne na ndaoine millte, loitithe, curtha ar meath aige,</span>
<lb n="5056"/><span>do loitfadh sé agus do mhillfadh sé agus do chuirfadh sé</span>
<lb n="5057"/><span>ar meath agus ar feódh an Creideamh leis.</span></p>
<lb n="5058"/>
<lb n="5059"/><p><span>Ach do tháinig an cosg.  Tháinig sé nuair ná raibh</span>
<lb n="5060"/><span>blúire coinne leis.  Tá sé ag obair leis, ag obair ar</span>
<lb n="5061"/><span>chuma ná raibh coinne ag aoinne leis.</span></p>
<lb n="5062"/>
<lb n="5063"/><p><span>Deich mbliana ó shin, má bhí slighe dob' fhearr 'ná</span>
<lb n="5064"/><span>chéile 'n-a dtagadh leis an óraing útaing a chur 'n-a</span>
<lb n="5065"/><span>luighe ar dhaoine gur dhuine uasal é, b'é slighe é 'ná a</span>
<lb n="5066"/><span>leogant air nár airigh sé riamh focal Gaeluinne.  "Ar</span>
<lb n="5067"/><span>iompáil na n-each tig atharach na sgéal."  Tá an méid</span>
<lb n="5068"/><span>sin de shaoghal bhréige an óraing útaing bhoicht iompuighthe</span>
<lb n="5069"/><span>taobh síos suas.  Tá sgiot sgot déanta de leath a chod'</span>
<lb n="5070"/><span>uaisleacht' ar an bhfear mbocht.  Ní fhéadaim gan gáire</span>
<lb n="5071"/><span>dhéanamh nuair a chím anois é ghá mhaoidheamh go láidir</span>
<lb n="5072"/><span>go bhfuil an Gaeluinn aige go blasta agus go raibh sí</span>
<lb n="5073"/><span>riamh aige.  Nuair a chím nídh de'n tsórd san deinim</span>
<lb n="5074"/><span>gáire, ach go deimhin agus go dearbhtha is gáire le h-áthas</span>
<lb n="5075"/><span>a dheinim.  Nuair fheuchaim 'dir an dá shúil ar an bhfear</span>
<lb n="5076"/><span>mbocht agus é ag rádh na cainnte sin chím go soiléir</span>
<lb n="5077"/><span>ná fuil aon phioc de'n óraing útaing sa chainnt 'ná</span>
<lb n="5078"/><span>sa bhfear a deir í!  Ansan, nuair a thagaim abhaile agus</span>
<lb n="5079"/><span>dheinim mo mhachtnamh ar an sgéal, buailimh buile de</span>
<lb n="5080"/><span>m' bais as mo ghlúin agus deirim liom féin; "Dar</span>
<lb n="5081"/><span>fiadh isí an Gaeluinn an leigheas!"</span></p>
<lb n="5082"/>
<lb n="5083"/><p><span>Isí an Gaeluinn an leigheas, a Dhonchadh.  Tá cuid</span>
<lb n="5084"/><span>mhaith de'n leigheas déanta cheana féin aici.  Is 'mó</span>
<lb n="5085"/><span>fear óg agus bean óg i n-Éirinn ná raibh d'aidhm</span>
<lb n="5086"/><span>shaoghalta acu deich mbliana ó shin ach iad féin a dhéanamh</span>
<lb n="5087"/><span>chóm Gallda agus dob fhéidir leó, agus go dtuigid</span>
<lb n="5088"/><span>siad anois ná rabhadar ach ag dul amú.  Chím anois</span>
<lb n="5089"/><span>iad 'ghá ndíriú féin suas agus ag cur a gcos i dtalamh,</span>
<lb n="5090"/><span>agus i n-inead aithris a dhéanamh ar an óraing útaing,</span>
<lb n="5091"/><span>buile le fuinneamh acu dhá bhualadh idir an dá shúil air!</span></p>
<lb n="5092"/>
<lb n="5093"/><p><span>Leighisfidh an Gaeluinn an neamhdhílse, agus an</span>
<lb n="5094"/><span>bhréagaighe agus an spadántacht, agus ansan leighisfidh</span>
<lb n="5095"/><span>an Ghaeluinn an t-ólachán.</span>
<lb n="5096"/></p>
</div>
<pb n="133"/>
<div><lb n="5097"/><p><span>ÓLACHÁN</span></p>
<lb n="5098"/>
<lb n="5099"/><p><span>Donchadh: Gan amhras, a Thaidhg, ní h-olc an sás</span>
<lb n="5100"/><span>machtnaimh a dhéanamh tu, agus nuair a bhíon do mhachtnamh</span>
<lb n="5101"/><span>déanta agat ní h-olc an sás cainnte dhéanamh tu.</span>
<lb n="5102"/><span>Ach isé mo thuairim láidir nár mhiste, uaireanta, duine</span>
<lb n="5103"/><span>bheith ag feuchaint ad dhiaidh.</span></p>
<lb n="5104"/>
<lb n="5105"/><p><span>Tadhg: Cad 'tá déanta anois agam as an slighe?</span></p>
<lb n="5106"/>
<lb n="5107"/><p><span>Donchadh: Dheinis do mhachtnamh ar olc an ólacháin,</span>
<lb n="5108"/><span>agus dheinis do mhachtnamh ar an óraing-útaing.  Ansan</span>
<lb n="5109"/><span>dheinis do mhachtnamh ar an gcuma 'n-a bhfuil an obair</span>
<lb n="5110"/><span>seo na Gaeluinne 'ghá mhúine do'n óraing-útaing conus</span>
<lb n="5111"/><span>é féin do dhíriú suas ag seasamh go daingean agus go</span>
<lb n="5112"/><span>dána ar a chosaibh deiridh féin agus gan bheith i n-a</span>
<lb n="5113"/><span>óraing-útaing a thuille ach bheith i n'fhear mhaith láidir</span>
<lb n="5114"/><span>bhríghmar churanta Ghaodhalach, mar ba dhual sínsear dó</span>
<lb n="5115"/><span>bheith.  Ansan tugan tú "léim Chúchulainn" agus</span>
<lb n="5116"/><span>buailean tú buille bhais ar do ghlúin agus "Seadh!"</span>
<lb n="5117"/><span>arsa tusa, "'Sí an Gaeluinn leigheas an ólacháin!"</span>
<lb n="5118"/><span>Is fada an léim í sin, a Thaidhg.  Conus a dhéanfá amach</span>
<lb n="5119"/><span>gur b'é an leigheas céadna atá ar an óraing-útaing</span>
<lb n="5120"/><span>agus ar an ólachán?  Nú an amhlaidh nách cuimhin leat</span>
<lb n="5121"/><span>go raibh ólachán go tiugh againn anso i n-Éirinn céad</span>
<lb n="5122"/><span>blian ó shin nuair a bhí Gaeluinn i mbéal an uile</span>
<lb n="5123"/><span>dhuine óg agus aosta?  Má 'sí an Ghaeluinn leigheas an</span>
<lb n="5124"/><span>ólacháin cad 'na thaobh nár choisg sí an t-ólachán an</span>
<lb n="5125"/><span>uair sin?  Is maith an rud machtnamh, a Thaidhg, agus</span>
<lb n="5126"/><span>is maith an rud toradh bhaint as an machtnamh, ach má 's</span>
<lb n="5127"/><span>maith le duine toradh fírinneach a bhaint as a mhachtnamh</span>
<lb n="5128"/><span>ní foláir dó leogaint d'á mhachtnamh an uile thaobh d'á</span>
<lb n="5129"/><span>bhfuil ar an sgéal do chuardach agus do bhreithniú go</span>
<lb n="5130"/><span>maith.</span></p>
<lb n="5131"/>
<lb n="5132"/><p><span>Tadhg: Ná bíodh ceist ort, a Dhonchadh.  Dheineas-sa</span>
<lb n="5133"/><span>an nídh sin go díreach sar ar shocaruigheas m'aigne ar</span>
<lb n="5134"/><span>thoradh mo mhachtnaimh.  Tá deifrigheacht mhór idir an</span></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="5135"/><p><span>nGaeluinn mar atáthar 'ghá h-oibiriú anois agus an</span>
<lb n="5136"/><span>Gaeluinn chéadna mar a bhítheas 'ghá labhairt an uair</span>
<lb n="5137"/><span>sin.  Bhítheas 'ghá labhairt an uair sin, go breágh ceól-</span>
<lb n="5138"/><span>mhar cruinn blasta buacach, ach pé donus a bhí ar aigne</span>
<lb n="5139"/><span>na ndaoine ní raibh an meas ceart acu uirthi.  Ní raibh</span>
<lb n="5140"/><span>'ghá mbaint de'n tsaoghal ach feuchaint conus a thiocfadh</span>
<lb n="5141"/><span>leó í chaitheamh uatha ar fad agus Béarla do labhairt</span>
<lb n="5142"/><span>'n-a h-inead.  An leigheas is fearr a ceapadh riamh ar</span>
<lb n="5143"/><span>aon tsaghas uilc ní féidir dó tairbhe dhéanamh má bhion</span>
<lb n="5144"/><span>sé fé dhroch-mheas.  Ní déanfar aon úsáid de chun an</span>
<lb n="5145"/><span>leighis.  Bhí an t-óraing-útaing an uair sin againn</span>
<lb n="5146"/><span>chómh h-aibidh díreach agus 'tá sé anois.  Bhíodh sé</span>
<lb n="5147"/><span>coitchianta ag brise a chroidhe ag casadh le Béarla do</span>
<lb n="5148"/><span>labhairt.  Is cuimhin liom bheith ag éisteacht le h-óraing-</span>
<lb n="5149"/><span>útaing acu agus é ag ruagadh an chait ó rud éigin.</span>
<lb n="5150"/><span>"Cat fan dat! "ar seisean.  "Cat fan dat!" agus</span>
<lb n="5151"/><span>nuair a theip air an cat do dhíbirt, "I can't the cat!"</span>
<lb n="5152"/><span>ar seisean.  Bhí Gaeluinn ag an bhfear san chómh breágh</span>
<lb n="5153"/><span>agus bhí sí ag Eoghan Ruadh féin.  Ba bhreágh leat bheith</span>
<lb n="5154"/><span>ag éisteacht leis ag labhairt Gaeluinne.  Ach óraing-</span>
<lb n="5155"/><span>útaing críochnuighthe dob' eadh é, agus dá fheabhas a bhí</span>
<lb n="5156"/><span>an Ghaeluinn aige níor dhein sí aon leigheas ar an óraing-</span>
<lb n="5157"/><span>útaing ann, mar ní raibh aon mheas aige uirthi.  Níor</span>
<lb n="5158"/><span>thuig sé a h-uaisleacht.  Ní mar sin do'n mhuinntir atá</span>
<lb n="5159"/><span>ag foghluim agus ag saothrú na Gaeluinne anois.</span>
<lb n="5160"/><span>Tuigid siad a h-uaisleacht.  Tá meas acu uirthi agus</span>
<lb n="5161"/><span>uraim acu dhí.  Tuigid siad 'n-a n-aigne gur leó féin í,</span>
<lb n="5162"/><span>gur b'í a gcuid féin í, gur b'í an teanga í is ceól-</span>
<lb n="5163"/><span>mhaire agus is bríghmhaire agus is saidhbhire d'ár labhradh</span>
<lb n="5164"/><span>riamh amach a' beul duine.  Tuigid siad gur cine uasal</span>
<lb n="5165"/><span>an chine do labhair agus do saothruigh a leithéid de</span>
<lb n="5166"/><span>theanga.  Tuigid siad gur thánadar féin ó'n gcine sin.</span>
<lb n="5167"/><span>An t-é thuigean san i gceart ní féidir dó bheith i n-a</span>
<lb n="5168"/><span>óraing-útaing feasta.</span>
<lb n="5169"/></p>
</div>
<pb n="135"/>
<div><lb n="5170"/><p><span>ÓLACHÁN</span></p>
<lb n="5171"/>
<lb n="5172"/><p><span>Donchadh: 'Seadh ansan, tú a Thaidhg?</span></p>
<lb n="5173"/>
<lb n="5174"/><p><span>Tadhg: Ní'l an léim chómh fada agus mheasan tusa é,</span>
<lb n="5175"/><span>ó leigheas an óraing-útaing go leigheas an ólacháin.</span>
<lb n="5176"/><span>Bíodh gur dhóich le duine fheuchfadh ar an dá olc go</span>
<lb n="5177"/><span>bhfuilid siad ana fhada ó chéile, ní'lid.  Ní'l ach slighe</span>
<lb n="5178"/><span>bheag eatartha agus is as an aon phréimh amháin atáid</span>
<lb n="5179"/><span>siad araon ag fás.  Cad a dheinean óraing-útaing</span>
<lb n="5180"/><span>de dhuine?  Deinean easba meas air féin agus iomad</span>
<lb n="5181"/><span>meas a bheith aige ar an bhfear thall.  Siné chuirean</span>
<lb n="5182"/><span>fhiachaint air bheith coitchianta ag brise a chroidhe a</span>
<lb n="5183"/><span>d'iarraidh a bheusa féin agus a nósa féin agus a chainnt</span>
<lb n="5184"/><span>féin do chaitheamh uaidh, agus a d'iarraidh cainnte agus</span>
<lb n="5185"/><span>nósa agus beusa an fhir thall do ghlacadh.  Ní dheinean</span>
<lb n="5186"/><span>sé aon rud choidhche uaidh féin ach é i gcómhnuidhe ag</span>
<lb n="5187"/><span>aithris ar an bhfear thall.  Ní thagan an aithris chuige</span>
<lb n="5188"/><span>ach go neamhchruinn agus go tútach agus go breallach,</span>
<lb n="5189"/><span>díreach mar a thagan cosmhalacht an duine do'n óraing-</span>
<lb n="5190"/><span>útaing.  Dá mbeadh an meas ceart ag an nduine sin air</span>
<lb n="5191"/><span>féin, dá dtuigeadh sé i n'aigne gur fearr a bheusa</span>
<lb n="5192"/><span>féin 'ná beusa an fhir thall, pé h-é féin, gur fearr a</span>
<lb n="5193"/><span>nósa féin 'ná nósa an fhir thall, pé saghas iad, gur</span>
<lb n="5194"/><span>fearr agus gur saidhbhre agus gur ceólmhaire de chainnt,</span>
<lb n="5195"/><span>a chainnt féin 'ná cainnt an fhir thall, gan chomórtas,</span>
<lb n="5196"/><span>i n-inead bheith ag faire ar an bhfear thall chun aithris a</span>
<lb n="5197"/><span>dhéanamh air, is amhlaidh a bheadh sé ag faire go dlúth air</span>
<lb n="5198"/><span>féin sar a ndéanfadh sé aon aithris air.  Cad é an</span>
<lb n="5199"/><span>chéad rud a thagan as san dó?  Tagan go mbíon meas</span>
<lb n="5200"/><span>ag an bhfear thall air.  Bíon meas ag an bhfear thall ar</span>
<lb n="5201"/><span>an t-é 'n-a mbion meas aige air féin.  An t-é ná bíon</span>
<lb n="5202"/><span>meas aige air féin ní bhíon aon mheas ag aoinne, thall</span>
<lb n="5203"/><span>'ná abhus, air.  An t-é a bhíon a d'iarraidh aithris a</span>
<lb n="5204"/><span>dhéanamh ar an uaisleacht, dar leis, bíon sé coitchianta</span>
<lb n="5205"/><span>ag feuchaint suas chun na h-uaisleachta san, agus ag</span></p>
</div>
<pb n="136"/>
<div><lb n="5206"/><p><span>lúbaireacht agus ag lútáil tímpal uirthi.  Geibhean sé</span>
<lb n="5207"/><span>a thuarastal.  Bíon gráin ag an uaisleacht air.  Is eól</span>
<lb n="5208"/><span>duit an sean fhocal, "Ní searbha an súgh 'ná an</span>
<lb n="5209"/><span>umhluigheacht gan iarraidh."  Ní'l aon umhluigheacht is ísle</span>
<lb n="5210"/><span>'ná an aithris.  Agus ní'l aon umhluigheacht is mó gheibhean</span>
<lb n="5211"/><span>de ghráin 'ná í, ó'n té go ndeintear an aithris air.</span></p>
<lb n="5212"/>
<lb n="5213"/><p><span>Ach má chíon an fear thall go bhfuil meas agat ort</span>
<lb n="5214"/><span>féin tiocfidh meas aige ort láithreach.  Agus rud eile,</span>
<lb n="5215"/><span>beidh a mheas-san ort díreach do réir do mheas-sa ort</span>
<lb n="5216"/><span>féin.</span></p>
<lb n="5217"/>
<lb n="5218"/><p><span>Ó thosnuighmair sa n-oileán so ar ár gcainnt duchais</span>
<lb n="5219"/><span>féin do shaothrú agus d'fhoghluim agus do labhairt, do</span>
<lb n="5220"/><span>chaithamair uainn an lúbaireacht agus an lútáil a bhíodh</span>
<lb n="5221"/><span>againn chun an Bhéarla.  Táimíd 'ghár ndíriú féin suas</span>
<lb n="5222"/><span>ar ár gcosaibh deiridh.  Tá driuch an óraing-útaing</span>
<lb n="5223"/><span>againn dhá chaitheamh dínn, agus tá clódh agus seasamh</span>
<lb n="5224"/><span>agus daingneacht an fhir againn dhá ghabháil orainn féin.</span>
<lb n="5225"/><span>Tá an t-atharú san ag dul ar aghaidh i n-aghaidh an lae,</span>
<lb n="5226"/><span>a Dhonchadh, agus má tá sé ríghin tá sé buan.</span></p>
<lb n="5227"/>
<lb n="5228"/><p><span>Ach sid é an rud go bhfuilim ag teacht chuige.  Is 'mó</span>
<lb n="5229"/><span>trúig atá ag cabhrú le h-olc an ólacháin i n-Éirinn.</span>
<lb n="5230"/><span>Deirim-se ná fuil aon trúig acu is mó atá ag cothú</span>
<lb n="5231"/><span>an uilc sin 'ná an lúbaireacht agus an lútáil seo an</span>
<lb n="5232"/><span>óraing-útaing chun na h-uaisleachta.  An spadántacht</span>
<lb n="5233"/><span>chéadna a dheinean óraing-útaing de dhuine, isé a</span>
<lb n="5234"/><span>dheinean meisgeóir de.  Meas air féin iseadh thógan</span>
<lb n="5235"/><span>duine suas agus chuirean fhiachaint air gan bheith ag</span>
<lb n="5236"/><span>aithris ar nósaibh iasachta.  An meas céadna san, ag</span>
<lb n="5237"/><span>an Éireannach air féin, iseadh thabharfidh gráin dó ar</span>
<lb n="5238"/><span>mheisge, agus ar an meisgeóireacht, agus ar ólachán,</span>
<lb n="5239"/><span>agus ar an uile nídh d'á sórd a bhainfadh ó'n meas ba</span>
<lb n="5240"/><span>mhaith leis a bheith ag cách air.</span></p>
<lb n="5241"/>
<lb n="5242"/><p><span>Ní'l aon rud is mó atá ag tabhairt an Éireannaigh</span>
<lb n="5243"/><span>anois chun meas a bheith aige air féin 'ná an saothrú so</span>
<lb n="5244"/><span>na Gaeluinne atá ar siubhal.  Deirim leat, a Dhonchadh,</span>
<lb n="5245"/><span>gur b'í an Ghaeluinn an leigheas ar an óraing-útaing</span>
<lb n="5246"/><span>agus ar an ólachán i n-aonfheacht.</span>
<lb n="5247"/></p>
</div>
<pb n="137"/>
<div><lb n="5248"/><p><span>Donchadh: Is grána é an t-óraing-útaing, agus is</span>
<lb n="5249"/><span>grána é an meisgeóir, ach tá an donus ar fad ar</span>
<lb n="5250"/><span>óraing-útaing meisgeóra!</span></p>
<lb n="5251"/>
<lb n="5252"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="5253"/>
<lb n="5254"/><p><span>Tadhg: Is maith a dubhraís é, a Dhonchadh.  "Óraing-</span>
<lb n="5255"/><span>útaing meisgeóra"!  Siné díreach é.  Measaim go</span>
<lb n="5256"/><span>bhfeicim é.  Siné n-a sheasamh é ag dorus tighe an</span>
<lb n="5257"/><span>tabhairne agus piúnt n-a dhorn aige, agus ná stadan</span>
<lb n="5258"/><span>a chlaibín béil ach ag gleó agus ag cainnt, agus gan</span>
<lb n="5259"/><span>focal ag teacht as a bheul ach focal is géire 'ná chéile</span>
<lb n="5260"/><span>chun a chur n-a luighe ar a bhfuil láithreach ná fuil aoinne</span>
<lb n="5261"/><span>acu is uaisle 'ná é féin, agus, d'á chómhartha san féin, go</span>
<lb n="5262"/><span>raibh sé ag cainnt le n-a leithéid seo de dhuin'uasal</span>
<lb n="5263"/><span>ar a leithéid seo d'ócáid agus le n-a leithéid siúd</span>
<lb n="5264"/><span>de dhuin'uasal ar a leithéid siúd d'ócáid, agus conus</span>
<lb n="5265"/><span>mar a dubhairt an duin'uasal eile úd "Damn you!"</span>
<lb n="5266"/><span>leis ar a leithéid siúd eile d'ócáid.  Ansan cuirean</span>
<lb n="5267"/><span>sé sgeartadh gáire as, chómh maith le n-a rádh, "Greadadh</span>
<lb n="5268"/><span>chughaibh, a shloigisg, cathain a dubhairt duin'uasal "Damn</span>
<lb n="5269"/><span>you!' le h-aoinne agaibh-se!"  An sprealairín súigh!</span></p>
<lb n="5270"/>
<lb n="5271"/><p><span>Chím airís é, agus é ar a chéill agus é ag rith, 'n-a</span>
<lb n="5272"/><span>mhaidirín lathaighe, le sálaibh raispín éigin go bhfuil</span>
<lb n="5273"/><span>guna n-a láimh aige, ag umhlú dhó agus ag lútail 'n-a</span>
<lb n="5274"/><span>thimpal, agus ag innsint gnóthaí a chómharsan dó,</span>
<lb n="5275"/><span>agus ag tromaidheacht ortha agus ag cúlchainnt ortha.</span>
<lb n="5276"/><span>Ansan ag teacht abhaile agus 'ghá rádh le daoine "go</span>
<lb n="5277"/><span>raibh sé ag fiach i n-aonfheacht leis an nduin'uasal!</span>
<lb n="5278"/><span>Agus go raibh sé féin agus an duin'uasal chómh mór</span>
<lb n="5279"/><span>san le chéile go ndubhairt an duin'uasal "Damn you!</span>
<lb n="5280"/><span>leis."</span></p>
<lb n="5281"/>
<lb n="5282"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, ach deirim go mbeidh</span>
<lb n="5283"/><span>sé air agat má leighisean tú an t-óraing-útaing meis-</span>
<lb n="5284"/><span>geóra san le Gaeluinn!  Tá an dá ghalar istigh i</span>
<lb n="5285"/><span>smior na gcnámh aige.</span>
<lb n="5286"/></p>
</div>
<pb n="138"/>
<div><lb n="5287"/><p><span>Tadhg: Ní mar a chéile, a Dhonchadh, a deintear leigheas</span>
<lb n="5288"/><span>ar aigne an duine agus ar a cholainn.  Le radharc maith</span>
<lb n="5289"/><span>láidir glan ar an bhfírinne iseadh a deintear leigheas</span>
<lb n="5290"/><span>ar an aigne.  Dúil mhallaighthe sa n-uaisleacht, agus</span>
<lb n="5291"/><span>gan a fhios a bheith aige ca bhfuil an uaisleacht cheart,</span>
<lb n="5292"/><span>iseadh chuirean fhiachaint ar an nduine mbocht san meis-</span>
<lb n="5293"/><span>geóir agus maidirín lathaighe dhéanamh de féin ar an</span>
<lb n="5294"/><span>gcuma san.  Dá bhféadainn-se breith ar dhá chluais</span>
<lb n="5295"/><span>air agus a cheann a thógáilt anáirde agus a aghaidh</span>
<lb n="5296"/><span>do thabhairt ar an bhfírinne agus a chur fhiachaint air</span>
<lb n="5297"/><span>í bhreithniú go cruinn, dá bhféadainn a thiomáint</span>
<lb n="5298"/><span>isteach i n'aigne gur tarcuisne agus míchlú agus</span>
<lb n="5299"/><span>droch-mheas ó íseal agus uasal atá aige dhá thabhairt air</span>
<lb n="5300"/><span>féin, i n-inead aon ghalántachta, ba dhóich liom go gcuir-</span>
<lb n="5301"/><span>fadh an dúil chéadna úd fhiachaint air casadh ar a sháil</span>
<lb n="5302"/><span>agus dul i ndiaidh na fíor uaisleachta.  Meas ar</span>
<lb n="5303"/><span>dhuine féin agus beart d'á réir, siní an fhíor uaisleacht.</span>
<lb n="5304"/><span>Go dtí go dtiocfidh an meas ag duine air féin ní</span>
<lb n="5305"/><span>féidir do beart a dhéanamh d'á réir.  Istigh i gcroidhe</span>
<lb n="5306"/><span>an duine féin iseadh atá préamh na fíor uaisleachta.</span>
<lb n="5307"/><span>Amach a' croidhe an duine féin iseadh fhásan an fhíor</span>
<lb n="5308"/><span>uaisleacht.  Ní féidir fíor uaisleacht do chur uime</span>
<lb n="5309"/><span>dhuine mar a curfí casóg uime.  Conus súd adubhairt</span>
<lb n="5310"/><span>an file? -</span></p>
<lb n="5311"/>
<lb n="5312"/><p><span>"Nár thaithighdar riamh</span>
<lb n="5313"/><span>Ach croicean gadhair fiaigh,</span>
<lb n="5314"/><span>'S é casta ortha aniar</span>
<lb n="5315"/><span>Mar bheadh ialait ar mhuic!"</span></p>
<lb n="5316"/>
<lb n="5317"/><p><span>Sin díreach mar a thagan an uaisleacht do'n óraing-</span>
<lb n="5318"/><span>útaing meisgeóra a bhíon ag brise a chroidhe ag rith 'n-a</span>
<lb n="5319"/><span>diaidh.  Má ráinighean dó choidhche teacht suas le h-aon</span>
<lb n="5320"/><span>stráméad nú le h-aon ghiobal de'n uaisleacht iasachta</span>
<lb n="5321"/><span>san, is amhlaidh a bhíon sí "casta air aniar mar bheadh</span>
<lb n="5322"/><span>ialait ar mhuic."</span></p>
<lb n="5323"/>
<lb n="5324"/><p><span>Donchadh: Is dócha, a Thaidhg, gur as san d'fhás an</span>
<lb n="5325"/><span>focal eile úd leis, "Nár chaithidh an mhuc an laingcis!"</span>
<lb n="5326"/></p>
</div>
<pb n="139"/>
<div><lb n="5327"/><p><span>Tadhg: Is as go díreach.  Is ró mhaith a thuigid muintir</span>
<lb n="5328"/><span>na h-Éireann cad é an deifrígheacht atá idir an bhfíor-</span>
<lb n="5329"/><span>uaisleacht agus an "croicean gadhair fiaig."  Bhí an</span>
<lb n="5330"/><span>t-eólus san ag imtheacht as a n-aigne go dtí go</span>
<lb n="5331"/><span>dtáinig an saothrú so ar an nGaeluinn.  Tá an</span>
<lb n="5332"/><span>Ghaeluinn ag tabhairt an eoluis thar n-ais chucha.  Isí</span>
<lb n="5333"/><span>an Gaeluinn, a Dhonchadh, creid mé leis, d'osgalóchaidh</span>
<lb n="5334"/><span>a shúile do'n óraing-útaing meisgeóra - má osgalan</span>
<lb n="5335"/><span>aon rud go deo iad.</span></p>
<lb n="5336"/>
<lb n="5337"/><p><span>Donchadh: Anois a dubhraís é, "Má osgalan aon</span>
<lb n="5338"/><span>rud go deó iad."</span></p>
<lb n="5339"/>
<lb n="5340"/><p><span>ÓLACHÁN</span></p>
<lb n="5341"/>
<lb n="5342"/><p><span>Tadhg: "Má osgalan aon rud choidhche iad," arsa</span>
<lb n="5343"/><span>tusa.  Bhíos féin tamal, a Dhonchadh, agus am' briathar</span>
<lb n="5344"/><span>mhóide go raibh sé buailte daingean isteach am' aigne</span>
<lb n="5345"/><span>ná h-osgalóchadh aon rud choidhche iad.  Nuair a chídhinn</span>
<lb n="5346"/><span>an t-óraing-útaing meisgeóra ag dorus tighe an</span>
<lb n="5347"/><span>tabhairne agus é ag clabaireacht agus ag glugaireacht,</span>
<lb n="5348"/><span>agus gasra 'n-a thímpal agus iad ag feuchaint suas</span>
<lb n="5349"/><span>chuige, agus ag formad le n-a chuid Béarla briste</span>
<lb n="5350"/><span>agus le n-a mhaoidheamh a' conus mar a dubhairt</span>
<lb n="5351"/><span>an raispín "duin'uasail" "Damn you" leis, agus</span>
<lb n="5352"/><span>iad 'ghá chuimhneamh ná feicfidís aon lá bocht choidhche</span>
<lb n="5353"/><span>dá mbeireadh sé n-a mbeathaidh ortha go ndéarfadh</span>
<lb n="5354"/><span>"duin'uasal" éigin "Damn you" leó féin, do</span>
<lb n="5355"/><span>chromainn mo cheann agus bhuailinn mo bhóthar agus</span>
<lb n="5356"/><span>deirinn liom féin, "Ní h-aon tairbhe bheith leó so!</span>
<lb n="5357"/><span>Tá a súile dúnta agus ní h-osgalóchar choidhche iad!"</span></p>
<lb n="5358"/>
<lb n="5359"/><p><span>Ach tá atharú tagaithe ar an saoghal, a Dhonchadh, agus</span>
<lb n="5360"/><span>tá an t-atharú ag fás go tiugh.  Ó thosnuigh an t-atharú</span>
<lb n="5361"/><span>níor airigheas, ag dorus tighe tabhairne ná i n-aon</span>
<lb n="5362"/><span>bhall eile, duine 'ghá mhaoidheamh go ndubhairt raispín</span></p>
</div>
<pb n="140"/>
<div><lb n="5363"/><p><span>"duin'uasail" "Damn you," leis.  B'fhéidir gur</span>
<lb n="5364"/><span>deineadh an maoidheamh uaireanta.  B'fhéidir go ndein-</span>
<lb n="5365"/><span>tear fós é uaireanta, ach má deineadh níor thárla</span>
<lb n="5366"/><span>dhómhsa gur airigheas é.  Is dóich liom, a Dhonchadh, go</span>
<lb n="5367"/><span>bhfuil a lán d'ár ndaoinibh óga anois agus gur</span>
<lb n="5368"/><span>túisge leó go mór bheith 'ghá mhaoidheamh go ndubhradar</span>
<lb n="5369"/><span>"Damn you" le raispín éigin "duin'uasail" ná 'ghá</span>
<lb n="5370"/><span>mhaoidheamh go ndubhairt seisean leó é.</span></p>
<lb n="5371"/>
<lb n="5372"/><p><span>Donchadh: Am' briathar, a Thaidhg, ní ag teacht rómhat</span>
<lb n="5373"/><span>air sin é, ach gur dóich liom go bhfuil fághaltas maith</span>
<lb n="5374"/><span>de'n mhuinntir eile againn fós.</span></p>
<lb n="5375"/>
<lb n="5376"/><p><span>Tadhg: Is fíor dhuit sin.  Ach táid siad ag dul i</span>
<lb n="5377"/><span>luighead agus ag dul fé dhroch-mheas.  Chómh luath agus</span>
<lb n="5378"/><span>thuigid siad i gceart nách creideamhaint, ach tarcuisne,</span>
<lb n="5379"/><span>dhóibh an seana bheus, iompuighidh siad ó'n seana bheus.</span>
<lb n="5380"/><span>Ní ró fhuiriste na seana bheusa do bhrise, ach táid siad</span>
<lb n="5381"/><span>dhá mbrise go tiugh.  Tá a lán neithe ag cabhrú chun</span>
<lb n="5382"/><span>iad do bhrise, ach ní fheicim aon rud atá ag déanamh</span>
<lb n="5383"/><span>cimil-a-mhailín díobh chómh tiugh agus 'tá an Ghaeluinn</span>
<lb n="5384"/><span>'ghá dhéanamh.  Deinean neithe eile leigheas anso agus</span>
<lb n="5385"/><span>deisiú ansúd ar aigne an Éireannaigh, ach beirean an</span>
<lb n="5386"/><span>Gaeluinn léi ar fad an aigne, do chorp ceart.  Droch-</span>
<lb n="5387"/><span>mheas ar an nGaeluinn iseadh thug do mhuinntir na</span>
<lb n="5388"/><span>h-Éireann droch-mheas ortha féin.  Agus droch-mheas</span>
<lb n="5389"/><span>ortha féin iseadh fé ndeára dhóibh bheith coitchianta 'ghá</span>
<lb n="5390"/><span>gcaitheamh féin ar a nglúinibh sa lathaigh i láthair gach</span>
<lb n="5391"/><span>aon chlamh-Shasanaigh "duin'uasail" a bhuaileadh úmpa.</span>
<lb n="5392"/><span>Nuair a chaith na daoine an Ghaeluinn uatha ní raibh 'n-a</span>
<lb n="5393"/><span>mbeul ach an Béarla briste.  An Béarla briste i</span>
<lb n="5394"/><span>mbeul an Éireannaigh agus an Béarla fóghanta i mbeul</span>
<lb n="5395"/><span>an tSasanaigh.  Chuir san an Sasanach os cionn an</span>
<lb n="5396"/><span>Éireannaigh go deó.  Nuair a bheidh duine os mo chionn</span>
<lb n="5397"/><span>sa chainnt siné os mo chionn é ins gach aon rud.  Eisean</span>
<lb n="5398"/><span>ar tosach i gcómhnuidhe agus mise ar deire i gcómhnuidhe.</span>
<lb n="5399"/><span>Gach aon rud fóghanta d'á dtiocfidh bheidh a thosach aige-</span>
<lb n="5400"/><span>sean agus ní bheidh agam-sa ach a fhuighlach-san.  Fé</span>
<lb n="5401"/><span>dheire téighim i dtaithighe an sgéil.  Suidhim síos ag</span></p>
</div>
<pb n="141"/>
<div><lb n="5402"/><p><span>faire, ar nós an mhadra, go gcaithfidh an "duin'uasal"</span>
<lb n="5403"/><span>crústa chugham agus "Damn you" mar annlan leis!</span>
<lb n="5404"/><span>An droch-mheas a thugan easba na Gaeluinne, agus an</span>
<lb n="5405"/><span>Béarla briste, dhom orm féin, tugaid siad dom é ar</span>
<lb n="5406"/><span>mo chómharsain.  Ní'l againn go léir ach an Béarla</span>
<lb n="5407"/><span>briste agus ní'l againn, d'á bhrígh sin, ar a chéile ach</span>
<lb n="5408"/><span>dróch-mheas.  Seirbhthean agus droch-mheas againn go</span>
<lb n="5409"/><span>léir ar a chéile agus sinn go léir ag feuchaint suas</span>
<lb n="5410"/><span>chun an "duin'uasail" agus ag feitheamh le n'fhuighlach!</span>
<lb n="5411"/><span>Is grána an cor ar dhaoinibh é, a Dhonchadh, ach deirim</span>
<lb n="5412"/><span>leat go bhfuil atharú ag teacht air.  Agus feuch, a</span>
<lb n="5413"/><span>Dhonchadh.  An bhfuil 'fhios agat cé tá 'ghá thabhairt fé</span>
<lb n="5414"/><span>ndeára go géar go bhfuil an t-atharú ag teacht?  Tá</span>
<lb n="5415"/><span>an "duin'uasail" féin.  Tá sgannra ag teacht air</span>
<lb n="5416"/><span>nuair a chíon sé an chuma 'n-a bhfuil an Ghaeluinn ag</span>
<lb n="5417"/><span>dul ar aghaidh.  Tá a fhios aige go dian mhaith, má</span>
<lb n="5418"/><span>ghlacaid muinntir na h-Éireann a dteanga féin airís</span>
<lb n="5419"/><span>go mbeidh deire leis an lámh uachtair dó-san.  Tá sé</span>
<lb n="5420"/><span>díreach mar bheadh duine a bheadh ar muin capaill agus</span>
<lb n="5421"/><span>go bhfeicfadh sé an bhéalbhach ag sleamhnú as beul an</span>
<lb n="5422"/><span>chapaill!  Tuigean marcach de'n tsórd san go bhfuil</span>
<lb n="5423"/><span>droch-obair i n-áirighthe dhó.</span></p>
<lb n="5424"/>
<lb n="5425"/><p><span>Donchadh: Is eagal liom, a Thaidhg, nuair a bhíon an</span>
<lb n="5426"/><span>iomad taithighe ag an gcapall ar an marcach a bheith ar</span>
<lb n="5427"/><span>a mhuin aige, gur cuma an bhéalbhach 'n-a bheul nú as a</span>
<lb n="5428"/><span>bheul.</span></p>
<lb n="5429"/>
<lb n="5430"/><p><span>Tadhg: Ná bac san.  Tá spriúch i n-ár gcapaillibh</span>
<lb n="5431"/><span>óga fós.</span></p>
<lb n="5432"/>
<lb n="5433"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="5434"/>
<lb n="5435"/><p><span>Donchadh: Cogar, a Thaidhg.  Dá mbeifá chun leighis</span>
<lb n="5436"/><span>an ólacháin a dhéanamh le Gaeluinn cá dtosnófá?  Nú</span>
<lb n="5437"/><span>cad 'tá sa Ghaeluinn chun na ndaoine chosg ar ól, seachas</span>
<lb n="5438"/><span>aon tsaghas eile cainnte?  Ba dhóich liom dá mbeadh</span></p>
</div>
<pb n="142"/>
<div><lb n="5439"/><p><span>tart ar dhuine, nú dúil i ndigh aige, go n-ólfadh sé an</span>
<lb n="5440"/><span>deoch dá bhféadadh sé teacht suas leis, pé saghas cainnte</span>
<lb n="5441"/><span>bheadh 'n-a bheul.  Ní h-eadh ach dá mbeadh sé balbh, dá</span>
<lb n="5442"/><span>mbeadh sé gan focal i n-aon chor'n-a bheul, ach tart a bheith</span>
<lb n="5443"/><span>air go n-iarrfadh sé an deoch le cómharthaí sóird, agus</span>
<lb n="5444"/><span>dá bhfaghadh sé an deoch go n-ólfadh sé é, gan aon</span>
<lb n="5445"/><span>chómharthaí sóird a dhéanamh os a chionn.  Conus a leigh-</span>
<lb n="5446"/><span>isfá meisgeóir balbh le Gaeluinn, a Thaidhg?</span></p>
<lb n="5447"/>
<lb n="5448"/><p><span>Tadhg: Dá mbeadh na meisgeóirí go bhfuil an chainnt</span>
<lb n="5449"/><span>acu leighiste agam dob fhusaide liom é, pé rud a</span>
<lb n="5450"/><span>dhéanfadh na daoine balbha.  Agus ní gádh an magadh, a</span>
<lb n="5451"/><span>Dhonchadh.  Ní cúrsaí magaidh é.  Tá Éire sgriosta,</span>
<lb n="5452"/><span>creachta, loitithe glan ag ólachán.  Táid na trí miliúin</span>
<lb n="5453"/><span>déag airgid úd ag imtheacht gach bliain uainn,</span>
<lb n="5454"/><span>díreach fé mar a thógfimís amach as ár bpóca é agus é</span>
<lb n="5455"/><span>chaitheamh le fánaidh na h-abhan.  Ní h-eadh ach níos</span>
<lb n="5456"/><span>measa go mór 'ná dá gcaithfí le fánaidh na h-abhan é.</span>
<lb n="5457"/><span>Dá gcaithtí le fánaidh na h-abhan é bheadh deire leis.</span>
<lb n="5458"/><span>Ní bheadh a thairbhe ná a dhíobháil thairis sin againn.  Ach</span>
<lb n="5459"/><span>nuair óltar é imthighean sé agus fanan a dhíobháil 'n-a</span>
<lb n="5460"/><span>dhiaidh.  Daoine ag teacht abhaile ar meisge.  Tighthe</span>
<lb n="5461"/><span>gan compórd.  Clann gan bhia, gan eudach, gan slacht,</span>
<lb n="5462"/><span>gan áird, gan múine, gan tabhairt suas, gan phaidir</span>
<lb n="5463"/><span>gan Chré.  Gorta agus oireasba istigh 's amuich.  Dá</span>
<lb n="5464"/><span>gcaillfí an t-airgead ach gan é dh'ól bheadh an sgéal</span>
<lb n="5465"/><span>dona go leór, ach is seacht measa é nuair a bhíon an</span>
<lb n="5466"/><span>chailleamhaint agus an meisge i n-aonfheacht orainn.</span>
<lb n="5467"/><span>'Na choinnibh sin thall, dá stadadh an t-ól bheadh an dá</span>
<lb n="5468"/><span>olc curtha dhínn againn.  Is sean fhocal é, "An t-é</span>
<lb n="5469"/><span>ná déanfidh a leas ní foláir dó a aimhleas a dhéanamh."</span>
<lb n="5470"/><span>Tá an taobh eile de'n chainnt sin fíor leis.  "An t-é</span>
<lb n="5471"/><span>ná déanfidh a aimhleas ní foláir dó a leas a dhéanamh."</span>
<lb n="5472"/><span>An t-é a sheachnóchaidh an t-ól, an t-é ná beidh choidhche</span>
<lb n="5473"/><span>as a mheabhair, ní féidir dó gan úsáid a dhéanamh</span>
<lb n="5474"/><span>d'á mheabhair.  Beidh sé ag cuimhneamh ar an gcúram</span>
<lb n="5475"/><span>a chuir Dia air, "a chlann do thógáilt i ngrádh agus i</span>
<lb n="5476"/><span>n-eagla Dé."  Cuirfidh sé a chlann ar sgoil agus</span>
<lb n="5477"/><span>déanfidh sé a dhítheal ar iad a bheith múinte, beusach,</span></p>
</div>
<pb n="143"/>
<div><lb n="5478"/><p><span>slachtmhar, glan, ag dul ann.  Beidh meas aige air</span>
<lb n="5479"/><span>féin agus tuillfidh sé meas a chómharsan.  Déarfidh</span>
<lb n="5480"/><span>gach aoinne, "Sin fear galánta, creideamhnach."  Ní</span>
<lb n="5481"/><span>baoghal go ndéarfidh aoinne, "Sin fear sprideamhail</span>
<lb n="5482"/><span>gur beag aige sgilling i dtigh an tabhairne!"  Ní'l</span>
<lb n="5483"/><span>aon bheann aige ar thigh an tabhairne ná ag tigh an</span>
<lb n="5484"/><span>tabhairne air-sean.  Ní chuimhnighid siad choidhche ar a</span>
<lb n="5485"/><span>chéile.  Caithfidh fear an tabhairne a shúil a thabhairt i</span>
<lb n="5486"/><span>dtaobh éigin eile chun é féin a choimeád suas.</span></p>
<lb n="5487"/>
<lb n="5488"/><p><span>Dá mbeadh muinntir na h-Éireann go léir ar an</span>
<lb n="5489"/><span>gcuma san is beag na tighthe tabhairne a bheadh in sna</span>
<lb n="5490"/><span>sráidibh agus ar na crosbhóithribh againn.  Ní ró mhór</span>
<lb n="5491"/><span>an beann a bheadh ag Éire ar eugcóir agus ar dhroch-dhligh-</span>
<lb n="5492"/><span>thibh Shasana.  Bheadh na trí miliúin déag úd sa</span>
<lb n="5493"/><span>mbliain aici 'á choimeád go daingean 'n-a póca féin.</span>
<lb n="5494"/><span>Tá cainnt árd agus gleó mór déanta le tamal mar</span>
<lb n="5495"/><span>gheall ar na trí miliúin eugcóra úd atá dhá dhéanamh</span>
<lb n="5496"/><span>ar Éirinn i dtógáilt na cána.  Labhartar go h-árd</span>
<lb n="5497"/><span>agus go borb 'ghá rádh le muinntir Shasana go gcaithfid</span>
<lb n="5498"/><span>siad leóirghníomh a dhéanamh.  Ní chuirid muinntir</span>
<lb n="5499"/><span>Shasana suim sa chainnt.  Leorghníomh a dhéanamh!</span>
<lb n="5500"/><span>B'ait leó san!  Is éagsamhlach na daoine sinn!  Ag</span>
<lb n="5501"/><span>calaireacht ar mhuinntir Shasana 'ghá iarraidh ortha ár</span>
<lb n="5502"/><span>dtrí miliúin atá acu á ghuid uainn do thabhairt thar</span>
<lb n="5503"/><span>n-ais dúinn, agus trí miliúin déag againn á sgaoile</span>
<lb n="5504"/><span>chucha anonn gach aon bhliain eirighean orainn!  Ná</span>
<lb n="5505"/><span>beadh sé chómh maith againn stad de'n chalaireacht agus</span>
<lb n="5506"/><span>lámh do luighe ar na trí miliúin déag!</span></p>
<lb n="5507"/>
<lb n="5508"/><p><span>Donchadh: "Éist le fuaim na h-abhan," a Thaidhg,</span>
<lb n="5509"/><span>"agus gheóbhaidh tú breac!  "Cé luighfidh lámh ar na</span>
<lb n="5510"/><span>trí miliúin déag?</span></p>
<lb n="5511"/>
<lb n="5512"/><p><span>Tadhg: An uile dhuine a cheapfidh i n'aigne gan deoch</span>
<lb n="5513"/><span>meisgeamhail d'ól luighfidh sé lámh ar a chion féin</span>
<lb n="5514"/><span>de sna trí miliúin déag.</span></p>
<lb n="5515"/>
<lb n="5516"/><p><span>Donchadh: Ó, tuigim anois tú.  Ambasa ach is fíor</span>
<lb n="5517"/><span>dhuit é.  Isé an diúité a dheinean an chuid is mó de'n</span>
<lb n="5518"/><span>airgead.  An t-é ná h-ólfaidh an deoch, ní dhíolfidh sé as</span>
<lb n="5519"/><span>an ndigh, agus an t-é ná díolfidh as an ndigh ní dhíolfidh</span></p>
</div>
<pb n="144"/>
<div><lb n="5520"/><p><span>an diúité.  Dar fiadh, a Thaidhg, dá ndeineadh muinntir</span>
<lb n="5521"/><span>na h-Éireann an nídh sin bheadh an diabhal déanta acu</span>
<lb n="5522"/><span>ar mhuinntir Shasana!  Is beag ná go ndéarfinn go</span>
<lb n="5523"/><span>mbeadh sásamh bainte dhíobh againn as ar dheineadar</span>
<lb n="5524"/><span>orainn riamh!</span></p>
<lb n="5525"/>
<lb n="5526"/><p><span>Tadhg: Seadh, agus an sásamh a bhaint amach gan ghuna</span>
<lb n="5527"/><span>gan phíce! gan faobhar gan fuil!</span></p>
<lb n="5528"/>
<lb n="5529"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="5530"/>
<lb n="5531"/><p><span>Donchadh: Ní féidir liom, a Thaidhg, an focal úd a</span>
<lb n="5532"/><span>dubhraís an lá fé dheire do chur as m'aigne.</span></p>
<lb n="5533"/>
<lb n="5534"/><p><span>Tadhg: Cad é an focal?  Tá oiread san ráidhte</span>
<lb n="5535"/><span>againn araon le tamal, agus oiread san curtha tré</span>
<lb n="5536"/><span>chéile againn, ní fheadar cad dó go bhfuilir ag tagairt</span>
<lb n="5537"/><span>anois.</span></p>
<lb n="5538"/>
<lb n="5539"/><p><span>Donchadh: Táim ag tagairt do sna trí miliúin déag</span>
<lb n="5540"/><span>airgid úd atá ag imtheacht uainn gach bliain, agus gan</span>
<lb n="5541"/><span>bhac orainn ár lámh do luighe air agus é choimeád againn</span>
<lb n="5542"/><span>féin anso i n-Éirinn aon lá is maith linn é.</span></p>
<lb n="5543"/>
<lb n="5544"/><p><span>Tadhg: 'Seadh agus nuair adubhart-sa an méid sin</span>
<lb n="5545"/><span>dubhraís-se láithreach, "Cé luighfidh lámh air?"</span></p>
<lb n="5546"/>
<lb n="5547"/><p><span>Donchadh: Dubhart, agus ní gan chúis adubhart é.  Is</span>
<lb n="5548"/><span>cuimhin leat an sean fhocal; "Éire i bpáirt, Éire ar</span>
<lb n="5549"/><span>lár."  An rud fhéadfadh gach aoinne againn a dhéanamh</span>
<lb n="5550"/><span>is amhlaidh a bhíon gach aoinne ag feitheamh le gach aoinne</span>
<lb n="5551"/><span>eile chun a dhéanta.  Isé rud a thagan as dúinn sa</span>
<lb n="5552"/><span>deire, ní dheinean aoinne é.  Choimeádfimís ár dtrí</span>
<lb n="5553"/><span>miliúin déag sa mbliain dá luigheadh gach duine againn</span>
<lb n="5554"/><span>a lámh féin ar a chion féin de'n airgead.  Ba bhreagh</span>
<lb n="5555"/><span>agus ba mhaith an rud le déanamh é dá ndéanfadh gach</span>
<lb n="5556"/><span>aoinne é.  Ach nuair ná déanfadh gach aoinne é cad é</span>
<lb n="5557"/><span>an tairbhe dhómhsa ná dhuitse bheith 'ghá dhéanamh?  Tá'n</span>
<lb n="5558"/><span>tusa 'ghá dhéanamh, uait féin, le fada.  Cad é an fhaid</span>
<lb n="5559"/><span>atá, a Thaidhg, ó dhíolais-se aon leathphinne diúité a'</span>
<lb n="5560"/><span>h-ól?</span>
<lb n="5561"/></p>
</div>
<pb n="145"/>
<div><lb n="5562"/><p><span>Tadhg: Am briathar go bhfuil tamal maith ann, a Dhon-</span>
<lb n="5563"/><span>chadh.  Ní ró fhada go mbeidh dachad bliain ann.</span></p>
<lb n="5564"/>
<lb n="5565"/><p><span>Donchadh: Is fada an aimsir dachad bliain.  Is 'mó</span>
<lb n="5566"/><span>cor a chuir an saoghal de i gcaitheamh na h-aimsire sin.</span>
<lb n="5567"/><span>An dóich leat an bhfuil puinn díobhála déanta agat</span>
<lb n="5568"/><span>do mhuinntir Shasana leis an méid airgid diúité atá</span>
<lb n="5569"/><span>bainte dhíobh agat? An dóich leat an mothuighid siad</span>
<lb n="5570"/><span>uatha an méid a choimeádais-se uatha? Ach, rud is mó</span>
<lb n="5571"/><span>le rádh go mhór 'ná san, dá n-iarrthá-sa anois ar dhuine</span>
<lb n="5572"/><span>eile an rud atá déanta agat féin do dhéanamh cad</span>
<lb n="5573"/><span>déarfadh sé leat?  Déarfidh sé; "Cad tá de bharr</span>
<lb n="5574"/><span>do shaothair agat le dachad bliain?  Cad é an tairbhe</span>
<lb n="5575"/><span>atá déanta agat d'Éirinn ná do mhuinntir na</span>
<lb n="5576"/><span>h-Éireann?  Cad é an mhaith dhómhsa aithris a dhéanamh</span>
<lb n="5577"/><span>ort-sa mara bhféadad a dhéanamh ach oiread tairbhe</span>
<lb n="5578"/><span>agus 'tá déanta agat-sa i gcaitheamh an dachad blian</span>
<lb n="5579"/><span>atá chughainn!  "Tá eagal orm, a Thaidhg, má's mian</span>
<lb n="5580"/><span>leat daoine do chur suas chum a lámh do luighe ar a</span>
<lb n="5581"/><span>gcion féin de'n airgead go bhfuil sé chómh maith agat</span>
<lb n="5582"/><span>gan trácht i n-aon chor ar an ndachad blian san.</span></p>
<lb n="5583"/>
<lb n="5584"/><p><span>Tadhg: Ní mise tharraig anuas anois é, ach tusa.  Ní</span>
<lb n="5585"/><span>raibh aon fhonn orm trácht air.  Tusa chuir an cheist</span>
<lb n="5586"/><span>chugham.  Ach tá deifrigheacht mhór idir an aimsir atá</span>
<lb n="5587"/><span>anois againn agus an aimsir a bhí againn dachad bliain</span>
<lb n="5588"/><span>ó shin.  Tá machtnamh dhá dhéanamh anois ná raibh dhá</span>
<lb n="5589"/><span>dhéanamh an uair sin, agus ná raibh dhá dhéanamh aon lá</span>
<lb n="5590"/><span>i gcaitheamh na h-aimsire sin go dtí a bhfuil le fíor</span>
<lb n="5591"/><span>dhéanaighe.  Tá an t-olc dhá bhreithniú anois, agus dhá</span>
<lb n="5592"/><span>thuisgint, níos fearr agus níos cruinne ná mar a</span>
<lb n="5593"/><span>tuigeadh é aon lá i gcaitheamh na h-aimsire sin go dtí</span>
<lb n="5594"/><span>a bhfuil le fíor dhéanaighe.  Ó thosnuigh daoine ar a</span>
<lb n="5595"/><span>bhreithniú agus ar a thuisgint n-a n-aigne gur rud</span>
<lb n="5596"/><span>creideamhnach do dhuine Gaeluinn a bheith aige agus í</span>
<lb n="5597"/><span>labhairt, tá a lán neithe eile leis acu 'á bhreithniú agus</span>
<lb n="5598"/><span>'á thuisgint n-a n-aigne.  Táid siad 'ghá bhreithniú go</span>
<lb n="5599"/><span>bhfuil creideamhaint agus creideamhaint ann, agus</span>
<lb n="5600"/><span>gur creideamhaint bhréagach an chreideamhaint a gheibhid</span>
<lb n="5601"/><span>daoine de bharr iad a bheith fial sa n-ól.  Chím ó'n Leader</span></p>
</div>
<pb n="146"/>
<div><lb n="5602"/><p><span>go bhfuil fir óga anois, agus nách beagán é, agus go</span>
<lb n="5603"/><span>bhfuil sé socair 'n-a n-aigne acu an bhreallántacht san</span>
<lb n="5604"/><span>ar a dtugtar "tréatáil" do chur fé chois.  Sin ciall,</span>
<lb n="5605"/><span>a Dhonchadh.  Sin sgian mhaith, láidir, ghéar, 'á chur ar</span>
<lb n="5606"/><span>aon phréimh amháin de'n olc pé n-Éirinn é.  Dá dtarrai-</span>
<lb n="5607"/><span>geadh duine chuige an sgian san dachad bliain ó shin is</span>
<lb n="5608"/><span>amhlaidh a beifí ag stealadh mhagadh fé.  Táid ár</span>
<lb n="5609"/><span>bhfir óga ag glacadh an sgéil anois do chroidhe dháiríribh.</span>
<lb n="5610"/><span>Is fada nár airigheas aon sgéal is mó chuir d'áthas orm</span>
<lb n="5611"/><span>'ná an sgéal san.  Na fir óga atá ag cuimhneamh ar an</span>
<lb n="5612"/><span>nídh sin tá súil le Dia agam go gcuirfid siad a gcos</span>
<lb n="5613"/><span>i dtalamh go daingean agus ná leogfid siad d'aon</span>
<lb n="5614"/><span>tsaghas cómhachta ná comhairle an chos a bhogadh go</span>
<lb n="5615"/><span>deó!</span></p>
<lb n="5616"/>
<lb n="5617"/><p><span>Donchadh: Má chuirid siad cos i dtalamh, mar a</span>
<lb n="5618"/><span>deirir, a Thaidhg, agus gan an chos a bhogadh, beidh sgéal</span>
<lb n="5619"/><span>acu sar a gcuirfid siad dachad bliain díobh ná fuil</span>
<lb n="5620"/><span>agat-sa tar éis do dhachad bliain.</span></p>
<lb n="5621"/>
<lb n="5622"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="5623"/>
<lb n="5624"/><p><span>Tadhg: Is 'mó sgéal nách é sin a bheidh ag muinntir</span>
<lb n="5625"/><span>na h-Éireann, a Dhonchadh, sar a mbeidh dachad bliain</span>
<lb n="5626"/><span>curtha dhíobh acu ná fuil againne tar éis ár ndachad</span>
<lb n="5627"/><span>blian, má chuirid siad cos i dtalamh anois go dain-</span>
<lb n="5628"/><span>gean agus gan an chos a bhogadh choidhche.</span></p>
<lb n="5629"/>
<lb n="5630"/><p><span>Donchadh: Siné díreach é, "gan an chos a bhogadh</span>
<lb n="5631"/><span>choidhche."  Is beag an tairbhe an chos a chur daingean i</span>
<lb n="5632"/><span>dtalamh indiu má bogtar amáireach í.  Má tá rainnt</span>
<lb n="5633"/><span>d'fhearaibh óga na h-Éireann a chuirfidh cos i dtalamh</span>
<lb n="5634"/><span>anois agus a cheapfidh n-a n-aigne gan deoch a thabhairt</span>
<lb n="5635"/><span>i dtigh tabhairne d'aoinne beó, ní ró fhuirste a thiocfidh</span>
<lb n="5636"/><span>sé chucha an aigne sin do chur i ngníomh.  An chéad uair</span>
<lb n="5637"/><span>a chífar duine acu ag dul isteach i dtigh tabhairne i</span></p>
</div>
<pb n="147"/>
<div><lb n="5638"/><p><span>n'aonar agus ag glaodhach ar dhigh agus ag ól an dighe i</span>
<lb n="5639"/><span>n'aonar agus ag díol as agus ansan ag gabháil amach</span>
<lb n="5640"/><span>chun a ghnótha, gan aon speic a chur ar aoinne, geallaim</span>
<lb n="5641"/><span>dhuit go ndéanfar cúlchainnt air.  Tabharfar spriún-</span>
<lb n="5642"/><span>lóir air, agus tabharfar sprealairín air, agus tabharfar</span>
<lb n="5643"/><span>bochtán air.  Má ráinig go raibh cuideachta istigh sa</span>
<lb n="5644"/><span>tigh tabhairne sin, ag ól agus ag glaodhach go "spride-</span>
<lb n="5645"/><span>amhail" agus go "galánta," agus má chonacadar é, ag</span>
<lb n="5646"/><span>teacht isteach agus ag glaodhach ar a dhigh féin agus ghá</span>
<lb n="5647"/><span>ól agus ag díol a chúpla pingin as, beidh eachtra acu</span>
<lb n="5648"/><span>go ceann seachtmhaine.  Má bhuailean an fear san um</span>
<lb n="5649"/><span>aoinne acu lasmuich is ar éigin fheuchfidh sé air.  Má</span>
<lb n="5650"/><span>castar beirt nú triúr de'n chuideachtain sin ar an</span>
<lb n="5651"/><span>bhfear san is amhlaidh a bheid siad ag bagairt na súl ar</span>
<lb n="5652"/><span>a chéile agus ag cogarnaigh le chéile, agus; "feuch</span>
<lb n="5653"/><span>airiú! fear an dá phingin!" acu, agus an cogar árd</span>
<lb n="5654"/><span>a dhóithin dó-san le h-aireachtaint.  Tá eagal orm,</span>
<lb n="5655"/><span>a Thaidhg, go mbogfidh an fear san a chos.  Mara</span>
<lb n="5656"/><span>mbogfidh is fear as an gcéad é.  Ní h-eadh ach fear</span>
<lb n="5657"/><span>as an míle.</span></p>
<lb n="5658"/>
<lb n="5659"/><p><span>Tadhg: Fan go fóil, a Dhonchadh.  Má shocaruighid fir</span>
<lb n="5660"/><span>óga na h-Éireann, nú rainnt díobh, a n-aigne chun na</span>
<lb n="5661"/><span>h-oibre sin a dhéanamh ní h-ar an gcuma san a dhéanfid</span>
<lb n="5662"/><span>siad í.  Oibireóchaid siad a' láimh a chéile.  Ní h-iarrfar</span>
<lb n="5663"/><span>ar aon fhear aonair aghaidh a thabhairt ar shloigisg gan</span>
<lb n="5664"/><span>chiall de'n tsórd san.  Níor cheart a iarraidh air.  Cuir</span>
<lb n="5665"/><span>i gcás go mbeadh an chuideachta chéadna san a dubhraís</span>
<lb n="5666"/><span>istigh sa tigh tabhairne chéadna, agus iad ag ól agus</span>
<lb n="5667"/><span>ag glaodhach go "sprideamhail," mar adeirir, agus</span>
<lb n="5668"/><span>cuir i gcás go dtiocfadh isteach cúigear nú seisear</span>
<lb n="5669"/><span>d'fhearaibh óga, láidire, deagh-chúmtha, deagh-éadaigh,</span>
<lb n="5670"/><span>agus go nglaodhfadh gach fear díobh ar a dhigh féin agus</span>
<lb n="5671"/><span>go n-ólfadh gach fear díobh a dheoch féin, agus ansan</span>
<lb n="5672"/><span>go ndíolfadh gach fear a dhá phingin féin, agus ansan</span>
<lb n="5673"/><span>go n-eireochaidís agus go mbuailfidís amach i n-aon-</span>
<lb n="5674"/><span>fheacht, conus a bheadh an sgéal ag lucht na cogarnaighe?</span>
<lb n="5675"/><span>Nuair a bhuailfadh cuid de'n mhuinntir "ghalánta" um</span></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="5676"/><p><span>aoinne de'n chúigear san amuich ar ball, an dóich leat</span>
<lb n="5677"/><span>an mbeadh aon bhagairt súl ná aon chogarnach ar siubhal?</span></p>
<lb n="5678"/>
<lb n="5679"/><p><span>Donchadh: Ambasa, a Thaidhg, ní dóich liom go mbeadh.</span>
<lb n="5680"/><span>Agus dá mbeadh aon phioc ar siubhal de ní dóich liom</span>
<lb n="5681"/><span>go raghadh sé abhfadh.  Is gearr go dtuigfí go maith</span>
<lb n="5682"/><span>aigne agus inntinn an chúigir sin, agus is tapaidh a</span>
<lb n="5683"/><span>thuigfadh lucht na cogarnaighe nár bh'aon dóithín iad.</span>
<lb n="5684"/><span>Ní bheadh bagairt súl ná cogarnach dhá dhéanamh úmpa,</span>
<lb n="5685"/><span>agus dá labharthí i n-aon chor n-a láthair is go múinte,</span>
<lb n="5686"/><span>beusach a labharfí.  Agus déarfinn ní nách é sin.</span>
<lb n="5687"/><span>Déarfinn gur beag má bheadh oiread agus aon duine</span>
<lb n="5688"/><span>amháin sa chuideachtain sin ná déarfadh, nuair a mhacht-</span>
<lb n="5689"/><span>nóchadh sé ar an sgéal gur ag an gcúigear a bhí an ceart.</span>
<lb n="5690"/><span>Deirim leat, a Thaidhg, má déintear an obair ar an</span>
<lb n="5691"/><span>gcuma san go raghaidh an obair chun cinn.</span></p>
<lb n="5692"/>
<lb n="5693"/><p><span>Tadhg: Tá iontaoibh mhór agam as na fearaibh óga</span>
<lb n="5694"/><span>agus as na mnáibh óga atá ag tosnú anois ar leas na</span>
<lb n="5695"/><span>h-Éireann do bhreithniú agus do thuisgint, agus d'aithint</span>
<lb n="5696"/><span>go cruinn, seachas a h-aimhleas.  Isé an t-ól aimhleas</span>
<lb n="5697"/><span>na h-Éireann riamh ó tháinig dlighthe Sacsan chughainn.</span>
<lb n="5698"/><span>Isé leas na h-Éireann an t-ól do chur fé chois.  Má</span>
<lb n="5699"/><span>dheinid ár ndaoine óga an gníomh so atá acu dhá mhacht-</span>
<lb n="5700"/><span>namh cuirfid siad an t-ól fé chois.  Bainfid siad an</span>
<lb n="5701"/><span>"ghalántacht" as an ólachán, agus an rud a chaillean</span>
<lb n="5702"/><span>a "ghalantacht" tugtar druim lámha leis.</span></p>
<lb n="5703"/>
<lb n="5704"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="5705"/>
<lb n="5706"/><p><span>Donchadh: Ar airighis airiú, a Thaidhg, an t-éirleach so</span>
<lb n="5707"/><span>a deineadh i mB'l'áth Cliath Dé Domhnaigh?</span></p>
<lb n="5708"/>
<lb n="5709"/><p><span>Tadhg: Ó 'seadh; an tabhairt amach a bhí acu i dtaobh</span>
<lb n="5710"/><span>na Gaeluinne.  D'airigheas.  An rabhais ann?</span></p>
<lb n="5711"/>
<lb n="5712"/><p><span>Donchadh: Ambriathar go rabhas.  Ní fheaca le m'</span>
<lb n="5713"/><span>shaoghal radharc eile a chuir oiread áthais orm agus</span></p>
</div>
<pb n="149"/>
<div><lb n="5714"/><p><span>chuir an radharc a chonac ann.  Admhuighim duit nuair</span>
<lb n="5715"/><span>a bhíos ar an slighe, ag dul ann, go raibh sórd eagla orm</span>
<lb n="5716"/><span>ná beadh sa tabhairt amach ach gal suip.  Bhí a fhios</span>
<lb n="5717"/><span>agam cad é an droch-mheas a bhí ar an nGaeluinn riamh i</span>
<lb n="5718"/><span>mB'l'áth Cliath agus ní raibh aon choinne agam ná go bhfan-</span>
<lb n="5719"/><span>fadh na daoine "galánta" gó léir sa bhaile n-a dtighthibh</span>
<lb n="5720"/><span>féin, agus gur b'amhlaidh a bheidís ag feuchaint amach</span>
<lb n="5721"/><span>as na finneógaibh ar na h-"amadáin," dar leó.  I</span>
<lb n="5722"/><span>n'inead san is amhlaidh a bhí na mílte acu sa chruinniú,</span>
<lb n="5723"/><span>ag áit an choinne.  Bhí an lá fliuch, fuar, agus níor</span>
<lb n="5724"/><span>choimeád san sa bhaile iad.  Nuair a tháinig am gluaiste</span>
<lb n="5725"/><span>do'n tslógadh do luig na daoine go léir isteach agus</span>
<lb n="5726"/><span>shiubhluighdar, "gach buidhean um a dtaoiseach agus gach</span>
<lb n="5727"/><span>réim um a ríogra," go breágh, daingean, stuamdha:</span>
<lb n="5728"/><span>fuaim a gcos ag freagairt do cheól bhreágh Gaedhlach,</span>
<lb n="5729"/><span>go dtí gur shroiseadar áit an chómhthionóil.  Nuair</span>
<lb n="5730"/><span>fheuchfá ortha ba dhóich leat ná raibh aoinne óg 'ná aosta</span>
<lb n="5731"/><span>sa chathair ná raibh ann.  Ach bhí na mílte in sna finneó-</span>
<lb n="5732"/><span>gaibh, ar an slighe, ag feucaint ar an ngluaiseacht, agus</span>
<lb n="5733"/><span>gan amhras is 'mó duine de sna míltibh sin a cheap ná</span>
<lb n="5734"/><span>raibh puinn brighe ná puinn bunúis le gnó na Gaeluinne</span>
<lb n="5735"/><span>go dtí go bhfeacadar an radharc san.  Is mór an</span>
<lb n="5736"/><span>truagh ná rabhais ann, a Thaidhg!  Deirim leat go</span>
<lb n="5737"/><span>bhfuil neart i ngnó na Gaeluinne nár mheas aoinne</span>
<lb n="5738"/><span>beó a bheith ann!  Bheinn lán tsásta dá ngealltí roim</span>
<lb n="5739"/><span>ré dhom go mbeadh ceathramhadh cuid na ndaoine ann</span>
<lb n="5740"/><span>a bhí ann.  Dhéanfadh sé deich mbliana níos óige thu dá</span>
<lb n="5741"/><span>mbeifá ann agus an radharc d'fheiscint.  Ansan</span>
<lb n="5742"/><span>iseadh bheadh iontaoibh agat a' fearaibh óga agus a'</span>
<lb n="5743"/><span>mnáibh óga na h-Éireann.</span></p>
<lb n="5744"/>
<lb n="5745"/><p><span>Tadhg: Is maith é sin, a Dhonchadh.  Do léigheas an</span>
<lb n="5746"/><span>cúntas atá in sna pápeuraibh ar an dtabhairt amach,</span>
<lb n="5747"/><span>agus do thaithn an sgéal go mór liom.  Ach is fearr'ná</span>
<lb n="5748"/><span>san cúntas d'fhághail air ó dhuine a chonaic le n-a</span>
<lb n="5749"/><span>shúilibh féin é.  Is 'mó tabhairt amach d'á shaghas a bhí i</span>
<lb n="5750"/><span>mB'l'áth Cliath le trí fhichid blian agus níor tháinig puinn</span>
<lb n="5751"/><span>toradh d'á mbarr.  Ach do réir mar a mheasaim, tá rud</span></p>
</div>
<pb n="150"/>
<div><lb n="5752"/><p><span>sa tabhairt amach so ná raibh i n-aon tabhairt amach d'ár</span>
<lb n="5753"/><span>tháinig roimis riamh fós i n-Éirinn le cuimhne aoinne</span>
<lb n="5754"/><span>atá suas.  Roimis seo, nuair a deintí cruinniú de'n</span>
<lb n="5755"/><span>tsórd san, agus gluaiseacht, agus ceól, agus fothram,</span>
<lb n="5756"/><span>agus cainnt 'n-a caisíbh, go borb agus go dána, is</span>
<lb n="5757"/><span>amhlaidh a bhíodh gach aoinne agus é 'n-a luighe ar a aigne</span>
<lb n="5758"/><span>ná bíodh aoinne eile dáiríribh sa dánacht ná sa bhuirbe.</span>
<lb n="5759"/><span>Is dócha go bhfeacaís uair éigin, a Dhonchadh, dhá ghadhar</span>
<lb n="5760"/><span>gadhar mór agus gadhar beag, cnámh ag an ngadhar</span>
<lb n="5761"/><span>láidir, agus an gadhar beag ag amhstaraigh.  B'é an</span>
<lb n="5762"/><span>Sasanach an gadhar láidir riamh roimis seo i n-Éirinn.</span>
<lb n="5763"/><span>Is aige bhíodh an cnámh.  Ní bhíodh ag Éire le déanamh</span>
<lb n="5764"/><span>ach an amhstarach.  Is dóich liom go bhfuil atharú ag</span>
<lb n="5765"/><span>dul ar an sgéal san.  Sa ghnó so na Gaeluinne isí</span>
<lb n="5766"/><span>an Ghaeluinn an cnámh.  Má 'sí is againn féin atá an</span>
<lb n="5767"/><span>cnámh anois agus is ag an Sasanach atá an amhstarach</span>
<lb n="5768"/><span>le déanamh, amhstarach Béarla.  B'fhéidir go ndéarfadh</span>
<lb n="5769"/><span>duine éigin; "Má 'sí an Ghaeluinn an cnámh ní'l puinn</span>
<lb n="5770"/><span>feóla ar an gcnámh.  Ní chuirfidh sí puinn blonaig</span>
<lb n="5771"/><span>orainn!"  Tá dearmhad mór ar an t-é a labharfadh ar</span>
<lb n="5772"/><span>an gcuma san.  Tá neart aigne sa Ghaeluinn.  Is</span>
<lb n="5773"/><span>treise neart aigne 'ná neart cuirp.  Dá mba ná</span>
<lb n="5774"/><span>déanfadh an Ghaeluinn aon rud eile go ceann tamail</span>
<lb n="5775"/><span>ach neart a chur n-a n-aigne do mhuinntir na h-Éireann i</span>
<lb n="5776"/><span>dtreó go ndéanfadh gach duine acu lámh do luighe ar a</span>
<lb n="5777"/><span>chion féin de sna trí miliúin déag airgid úd atá ag</span>
<lb n="5778"/><span>imtheacht sa n-ólachán, nár mhaith, milis, méith, an cnáimhín</span>
<lb n="5779"/><span>é le piocadh!  Chuirfadh sé rainnt blonaig orainn.</span>
<lb n="5780"/><span>Bhainfadh sé rainnt amhstaraighe as an ngadhar mór.  Ní'l</span>
<lb n="5781"/><span>in sna trí miliúin déag ach aon chnáimhín amháin.  Tá</span>
<lb n="5782"/><span>fiche cnámh nách é sin go bhféadfimis fiacal a chur ann</span>
<lb n="5783"/><span>dá mbeadh a fhios againn conus é, nú dá mbeadh sé de</span>
<lb n="5784"/><span>neart aigne ionainn é dhéanamh.  Neart agus misneach</span>
<lb n="5785"/><span>aigne, a Dhonchadh, lom dáiríribh, iseadh chuir fhiachaibh</span>
<lb n="5786"/><span>ar an mórshluagh san i mB'l'áth Cliath an gníomh san</span>
<lb n="5787"/><span>a dhéanamh Dé Domhnaigh.  Isí an Ghaeluinn a thug</span>
<lb n="5788"/><span>an misneach aigne sin dóibh.  Mar a thug sí an</span></p>
</div>
<pb n="151"/>
<div><lb n="5789"/><p><span>misneach san dóibh tabharfidh sí an misneach eile</span>
<lb n="5790"/><span>dhóibh.  Na daoine a dhein an gníomh san Dé Domhnaigh</span>
<lb n="5791"/><span>déanfid siad tuille.  Bain an chluas díom nú</span>
<lb n="5792"/><span>déanfid.</span></p>
<lb n="5793"/>
<lb n="5794"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="5795"/>
<lb n="5796"/><p><span>Donchadh: Gan amhras, a Thaidhg, is maith an rud neart</span>
<lb n="5797"/><span>agus misneach aigne, ach is dóich liom go bhfuil daoine</span>
<lb n="5798"/><span>ann a déarfadh leat gur beag an mhaith neart aigne do</span>
<lb n="5799"/><span>dhuine a bheadh gan arm 'n-a lámh aige.  Dá mbeadh piostal</span>
<lb n="5800"/><span>'n-a láimh ag spriosán do lámhfadh sé an gaisgidheach is</span>
<lb n="5801"/><span>treise dá mba ná beadh ag an ngaisgidheach ach a dhá</span>
<lb n="5802"/><span>dhorn.</span></p>
<lb n="5803"/>
<lb n="5804"/><p><span>Tadhg: Is fíor é sin, a Dhonchadh, chómh fada agus a</span>
<lb n="5805"/><span>théidhean an t-aon spriosán amháin agus an t-aon ghais-</span>
<lb n="5806"/><span>gidheach amháin, nú chómh fada agus théidhean aon ghníomh</span>
<lb n="5807"/><span>amháin ar aon ócáid amháin.  Ach ní h-ar ghníomh aonair</span>
<lb n="5808"/><span>ná ar ócáid aonair atáimíd ag cainnt, a Dhonchadh.</span>
<lb n="5809"/><span>Agus ní h-ar laige cuirp ná ar neart cuirp atáimíd</span>
<lb n="5810"/><span>ag cainnt.  Ní'l sa ghaisgidheacht ach neart cuirp agus</span>
<lb n="5811"/><span>ní'l sa spriosán ach easba an nirt sin.  Is eól duit</span>
<lb n="5812"/><span>an sean fhocal; "Ní h-iad na fir mhóra a bhainean</span>
<lb n="5813"/><span>an fóghmhar."  Tá obair le déanamh i n-Éirinn anois</span>
<lb n="5814"/><span>agus oirean an sean fhocal do'n obair.  Tá saothrú</span>
<lb n="5815"/><span>againn le déanamh agus ní h-iad na gaisgidhigh ná na</span>
<lb n="5816"/><span>spriosáin a dhéanfidh an saothrú san.  Lucht macht-</span>
<lb n="5817"/><span>naimh a dhéanfidh é.  Daoine a dhéanfidh a gcuid</span>
<lb n="5818"/><span>machtnaimh féin go cruinn agus go soiléir agus</span>
<lb n="5819"/><span>go dlúth, agus a chuirfidh daoine eile ag machtnamh</span>
<lb n="5820"/><span>mar an gcéadna.  As an machtnamh tiocfidh eólus.</span>
<lb n="5821"/><span>As an eólus tiocfidh neart.  Ní féidir go Ghaedhlaibh</span>
<lb n="5822"/><span>machtnamh ceart a dhéanamh gan Gaeluinn a bheith</span>
<lb n="5823"/><span>acu.  Le saothrú na Gaeluinne anois, d'á bhrigh</span></p>
</div>
<pb n="152"/>
<div><lb n="5824"/><p><span>sin, iseadh bainfar fóghmhar maith eóluis ar ball.</span>
<lb n="5825"/><span>Leis an bhfóghmhar eóluis sin tiocfidh fóghmhar nirt,</span>
<lb n="5826"/><span>foghmhar nirt aigne agus inntinne.  Nuair a bheidh an</span>
<lb n="5827"/><span>t-eólus agus an neart agus an misneach aigne ag an</span>
<lb n="5828"/><span>ngaisgidheach, is 'mó cuma n-a bhfeadfidh sé teacht ainiar</span>
<lb n="5829"/><span>adtuaidh ar spriosán an phiostail.  Ní'l aoinne is</span>
<lb n="5830"/><span>fearr a thuigfidh an méid sin 'ná an spriosán féin, agus</span>
<lb n="5831"/><span>is tapaidh a chaithfidh sé uaidh an piostal.  Tabharfidh sé</span>
<lb n="5832"/><span>na miona ná raibh uaidh riamh ach an tsíothcháin! Ní chuir-</span>
<lb n="5833"/><span>fidh an gaisgidheach puinn suime n-a shíothcháin ná 'n-a</span>
<lb n="5834"/><span>phiostal.</span></p>
<lb n="5835"/>
<lb n="5836"/><p><span>Donchadh: Is breágh an targaireacht í sin, a Thaidhg.</span>
<lb n="5837"/><span>Tá súil agam go dtiocfidh sí.  Ní'l aon iontaoibh mhór</span>
<lb n="5838"/><span>agam a' targaireacht.  Is 'mó targaireacht bhreágh a</span>
<lb n="5839"/><span>dhein an "Spéirbhean" do sna filíbh le cúpla céad</span>
<lb n="5840"/><span>blian.  Measaim go raibh dearmhadh ar an "Spéir-</span>
<lb n="5841"/><span>bhean."  B'fhéidir braon beag farais an gceart a bheith</span>
<lb n="5842"/><span>ólta aici.</span></p>
<lb n="5843"/>
<lb n="5844"/><p><span>Tadhg: Mara raibh sé ólta ag an "Spéirbhean" is</span>
<lb n="5845"/><span>dócha go raibh sé ólta ag an bhfile.  Níor deineadh an</span>
<lb n="5846"/><span>obair an uair sin atá dhá déanamh anois.  An bhfeacaís</span>
<lb n="5847"/><span>an páipeur nua Gaeluinne seo atá tagaithe amach?</span></p>
<lb n="5848"/>
<lb n="5849"/><p><span>Donchadh: An páipeur ar a dtugtar Banba an é?</span></p>
<lb n="5850"/>
<lb n="5851"/><p><span>Tadhg: 'Sé go díreach.  Ar léighis é?</span></p>
<lb n="5852"/>
<lb n="5853"/><p><span>Donchadh: Chonac é ach níor léigheas é.  Ní'l aon fhocal</span>
<lb n="5854"/><span>Béarla ann.</span></p>
<lb n="5855"/>
<lb n="5856"/><p><span>Tadhg: Mara bhfuil tá Gaeluinn ann, agus tá macht-</span>
<lb n="5857"/><span>namh ann, agus tá neart agus éirim ann.  Cad 'n-a</span>
<lb n="5858"/><span>thaobh nár chuir na filí a gcómhairle agus a n-aigne le</span>
<lb n="5859"/><span>chéile céad go leith blian ó shin agus páipeur de'n</span>
<lb n="5860"/><span>tsórd san a thabhairt amach i n-inead bheith ag taidhreamh</span>
<lb n="5861"/><span>ar an "Spéirbhean" agus ag moladh céibhe a cinn go</span>
<lb n="5862"/><span>dtí gur cheart di teinneas cinn a bheith uirthi!  Ní raibh</span>
<lb n="5863"/><span>blúire coinne agam-sa go bhféadfadh aon chualacht</span>
<lb n="5864"/><span>daoine i n-Éirinn páipeur chómh maith, chómh bríoghmhar,</span>
<lb n="5865"/><span>chómh bunúsach leis an bpáipeur san a thabhairt amach go</span>
<lb n="5866"/><span>ceann fiche blian eile an chuid ba lugha dhe.  Tá sé</span></p>
</div>
<pb n="153"/>
<div><lb n="5867"/><p><span>go léir go h-áluinn ach tá aon ealadha amháin ann agus</span>
<lb n="5868"/><span>mheasas go sgoilfadh orm ag gáirí an fhaid a bhíos 'ghá</span>
<lb n="5869"/><span>léighe.</span></p>
<lb n="5870"/>
<lb n="5871"/><p><span>Donchadh: Bhíos ag feuchaint tríd ach ní dócha gur</span>
<lb n="5872"/><span>thugas fé ndeára an ealadha sin.</span></p>
<lb n="5873"/>
<lb n="5874"/><p><span>Tadhg: Conall Ceárnach a thugan an sgríbhneóir air</span>
<lb n="5875"/><span>féin.  Téidhean sé céad blian ar aghaidh agus tugan</span>
<lb n="5876"/><span>sé dhúinn cainnt a bhí idir é féin agus Sasanach d'ár</span>
<lb n="5877"/><span>b'ainim Mr. John Smith.  An Sasanach 'ghá chásamh</span>
<lb n="5878"/><span>go raibh an Béarla nách mór imthighthe as an saoghal agus</span>
<lb n="5879"/><span>cainnt na Rúisínach curtha i n'inead i Sasana, agus</span>
<lb n="5880"/><span>cómhairle aige dhá iarraidh ar Chonall i dtaobh conus</span>
<lb n="5881"/><span>d'fhéadfí an Béarla d'athnuachaint.  Ní fheacaís riamh ach</span>
<lb n="5882"/><span>a dheiseacht a chuirean Conall an Gaeluinn chaol, chrochta,</span>
<lb n="5883"/><span>i mbeul an tSasanaigh!  Is fiú dhuit é léighe.  Tá sé</span>
<lb n="5884"/><span>dhuine dhéag ag sgrí Gaeluinne do'n pháipeur san,</span>
<lb n="5885"/><span>agus iad go léir go fíor oilte ar a ngnó.</span></p>
<lb n="5886"/>
<lb n="5887"/><p><span>Donchadh: Agus cé h-é "Aongus Draoi," a Thaidhg?</span>
<lb n="5888"/><span>Is iongantach an sult a chuirean sé in sna peictiúiríbh.</span></p>
<lb n="5889"/>
<lb n="5890"/><p><span>Tadhg: Déanfidh Aongus obair.  Déanfid siad go</span>
<lb n="5891"/><span>léir obair.  Siniad na daoine a leighisfidh an t-ólachán.</span></p>
<lb n="5892"/>
<lb n="5893"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="5894"/>
<lb n="5895"/><p><span>Donchadh: Táim 'ghá chuimhneamh, a Thaidhg, go mbeidh</span>
<lb n="5896"/><span>obair níos mó go mór i leigheas an ólacháin i n-Éirinn</span>
<lb n="5897"/><span>'ná mar a mheasan tusa.</span></p>
<lb n="5898"/>
<lb n="5899"/><p><span>Tadhg: Tá daoine sa tsaoghal, a Dhonchadh, agus ní</span>
<lb n="5900"/><span>fheuchaid siad choidhche ach ar an dtaobh is deacra d'aon</span>
<lb n="5901"/><span>saghas oibre.  An obair is saoráidighe d'ár deineadh</span>
<lb n="5902"/><span>riamh chuirfadh na daoine sin ó dhéanamh í le n-a gcuid</span>
<lb n="5903"/><span>constaicí.  Bhís ag cainnt le duine éigin acu ó bhís</span>
<lb n="5904"/><span>anso an lá déanach.</span></p>
<lb n="5905"/>
<lb n="5906"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, ach tá an ceart agat sa</span>
<lb n="5907"/><span>méid sin pé n-Éirinn é.  Bhíos ag cainnt le Seán Bolg.</span>
<lb n="5908"/></p>
</div>
<pb n="154"/>
<div><lb n="5909"/><p><span>Tadhg: Is ró fhuiriste do Sheán Bolg cainnt a dhéanamh.</span>
<lb n="5910"/><span>'Sé an t-ólachán a chuir an bolg air, agus ní h-é an</span>
<lb n="5911"/><span>méid d'ól sé féin ar fad ach an glaodhach atá ar an ól</span>
<lb n="5912"/><span>'n-a thigh agus an córtha breágh airgid a fágtar aige i</span>
<lb n="5913"/><span>ndeire gach seachtmhaine.  Dá leighistí an t-ólachán sa</span>
<lb n="5914"/><span>dúthaigh ní fada go n-imtheóchadh an bolg de Sheán.  Geal-</span>
<lb n="5915"/><span>laim dhuit nár ró fhada go mbeadh sé seang go leór.  Ní</span>
<lb n="5916"/><span>h-aon iongna Seán agus a leithéidí bheith ag cur cons-</span>
<lb n="5917"/><span>taicí suas i n-aghaidh gach sórd leighis a cheapfadh aoinne</span>
<lb n="5918"/><span>dhéanamh ar an ólachán.  Ach cad deir sé, a Dhonchadh.</span></p>
<lb n="5919"/>
<lb n="5920"/><p><span>Donchadh: Deir sé fiche rud.  Deir sé ná fuil aon</span>
<lb n="5921"/><span>chiall ag an muinntir seo atá 'ghá cheapadh anois cos a</span>
<lb n="5922"/><span>chur i dtalamh i n-aghaidh an nóis sin ar a dtugtar</span>
<lb n="5923"/><span>"tréitáil."  Gur b'amhlaidh a bheid na daoine ag magadh</span>
<lb n="5924"/><span>fútha, agus i n-inead an nóis do bhrise gur b'amhlaidh</span>
<lb n="5925"/><span>a neartóchar é.  Deir sé, dá bh'fhéadfadh aoinne dár</span>
<lb n="5926"/><span>mhair riamh olc an ólacháin do leigheas i n-Éirinn go</span>
<lb n="5927"/><span>ndéanfadh an t-Athair Maitiú é trí fichid blian ó shin.</span>
<lb n="5928"/><span>Deir sé, an rud a theip ar fhear de shaghas an Athar</span>
<lb n="5929"/><span>Maitiú go bhfuil sé pas fiain ag sgata garsún tabhairt</span>
<lb n="5930"/><span>fé anois.  Ní fhéadfinn a innsint duit leath a ndeir</span>
<lb n="5931"/><span>sé, ach táim 'ghá chuimhneamh ná tiocfidh an obair chómh</span>
<lb n="5932"/><span>saoráideach agus is dóich le daoine áirighthe é.</span></p>
<lb n="5933"/>
<lb n="5934"/><p><span>Tadhg: Cuirfidh mé geall go ndubhairt sé dá leantí</span>
<lb n="5935"/><span>de'n chos i dtalamh agus go raghadh an leigheas chun cinn</span>
<lb n="5936"/><span>gur mhó an díobháil 'ná an tairbhe bheadh d'á bharr againn</span>
<lb n="5937"/><span>i n-Éirinn.</span></p>
<lb n="5938"/>
<lb n="5939"/><p><span>Donchadh: Ambriathar go ndubhairt, chómh maith díreach</span>
<lb n="5940"/><span>agus dá mbeitha ag éisteacht leis!  Agus ambriathar</span>
<lb n="5941"/><span>gur léirigh sé amach go breágh cruinn fiche leathlámh</span>
<lb n="5942"/><span>agus fiche iomárd agus fiche cruadhtan a thiocfadh orainn</span>
<lb n="5943"/><span>as an gcos i dtalamh san dá ndeintí é.</span></p>
<lb n="5944"/>
<lb n="5945"/><p><span>Tadhg: Tá smut de'n cheart aige.  Thiocfadh fiche</span>
<lb n="5946"/><span>leathlámh agus fiche iomárd agus fiche cruadhtan dó-san</span>
<lb n="5947"/><span>agus dá leithéidí as.  Ach i dtaobh deacarachta an sgéil,</span>
<lb n="5948"/><span>a Dhonchadh, tá deifrigheacht mhór idir na daoine atá</span>
<lb n="5949"/><span>anois ag cuimhneamh ar an gcos i dtalamh so dhéanamh agus</span></p>
</div>
<pb n="155"/>
<div><lb n="5950"/><p><span>na daoine a bhí beó i n-Éirinn i n-aimsir an Athar Maitiú.</span>
<lb n="5951"/><span>Bhí aigne na ndaoine an uair sin brúite síos go talamh</span>
<lb n="5952"/><span>fé chosaibh na Sasanach i n-Éirinn.  Dhein na Sasanaigh</span>
<lb n="5953"/><span>cos ar bolg ar na daoine bochta, agus i n-inead aon</span>
<lb n="5954"/><span>chosaint a dhéanamh ar na daoine is amhlaidh a thóg an</span>
<lb n="5955"/><span>dlighe páirt leis an eugcóir agus leis an gcos ar bolg.</span>
<lb n="5956"/><span>Níor fhán iontaoibh ag aon Éireannach as aon saghas dlighe</span>
<lb n="5957"/><span>ríghachta.  Níor dhein na daoine ach a gceann a chromadh</span>
<lb n="5958"/><span>agus luighe fé'n eugcóir.  Níor fhan blúire misnigh</span>
<lb n="5959"/><span>ionta, nídh nár bh'iongna.  Ní raibh sólás saoghalta acu</span>
<lb n="5960"/><span>ach sa bhraon óil nuair fhéadaidís é fhághail.  Do luighdar</span>
<lb n="5961"/><span>amach ar an sólás san do ghlacadh an iomad.  Tháinig</span>
<lb n="5962"/><span>an t-Athair Maitiú.  Do labhair sé leo.  Chuir a chainnt</span>
<lb n="5963"/><span>spionadh ionta.  Ní raibh ann ach spionadh.  An fhaid</span>
<lb n="5964"/><span>a lean sé bhí an sgéal go maith.  Ach ní leanan spionadh</span>
<lb n="5965"/><span>abhfad, agus nuair imthighean sé tuitean an lug ar an</span>
<lb n="5966"/><span>lag níos measa 'ná riamh.  Sin mar a thuit amach do</span>
<lb n="5967"/><span>mhuinntir na h-Éireann chómh luath agus d'imthigh an</span>
<lb n="5968"/><span>spionadh a chuir cainnt an Athar Maitiú ionta.  Ní h-ag</span>
<lb n="5969"/><span>brath ar spionadh de'n tsórd san a bheidh na daoine</span>
<lb n="5970"/><span>atá 'ghá cheapadh anois cos a chur i dtalamh i n-aghaidh an</span>
<lb n="5971"/><span>ólacháin, a Dhonchadh.  Feuch, a Dhonchadh.  Curfar cos i</span>
<lb n="5972"/><span>dtalamh chun an ólacháin do leigheas díreach fé mar atá</span>
<lb n="5973"/><span>an chos curtha i dtalamh chun na Gaeluinne do shaothrú.</span></p>
<lb n="5974"/>
<lb n="5975"/><p><span>Donchadh: Beidh an dá chois i dtalamh ansan.</span></p>
<lb n="5976"/>
<lb n="5977"/><p><span>Tadhg: Beidh, a Dhonchadh, agus ní bogfar iad, pé</span>
<lb n="5978"/><span>rud a thiocfidh as do Sheán Bolg!</span></p>
<lb n="5979"/>
<lb n="5980"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="5981"/>
<lb n="5982"/><p><span>Donchadh: Ach cogar, a Thaidhg.  Cá ndéanfar an tos-</span>
<lb n="5983"/><span>nú?  Má bhíon páirc le saothrú ní foláir tosnú dhéanamh</span>
<lb n="5984"/><span>i dtaobh éigin de'n phairc.  Ní foláir bara na ráinne</span>
<lb n="5985"/><span>chur i dtalamh i n-áit éigin.  Ní dhéanfidh cainnt an obair.</span>
<lb n="5986"/><span>Ní baoghal go n-iompóchaidh an chainnt oiread agus aon</span></p>
</div>
<pb n="156"/>
<div><lb n="5987"/><p><span>fhód amháin.  Ní'l aon daoine is fearr a thabharfadh</span>
<lb n="5988"/><span>cainnt duit ar olcaibh ólacháin 'ná na daoine is mó</span>
<lb n="5989"/><span>a dheinean de'n ólachán.  Ní fhéadaim gan dranagháire</span>
<lb n="5990"/><span>dhéanamh nuair a chím duine acu ar bog mheisge agus</span>
<lb n="5991"/><span>gan an tarna focal ag teacht as a bheul ná bíon "Dhrink</span>
<lb n="5992"/><span>is a curse!" aige thiar leis.  Bíon dúil agam' rúitíníbh</span>
<lb n="5993"/><span>'n-a chluais!  Is ar éigin fhéadaim mo lámh a choimeád</span>
<lb n="5994"/><span>socair nuair a bhím ag éisteacht leis.  An spreas!</span>
<lb n="5995"/><span>Is fada bheidh an chos gan cur i dtalamh sar a gcuirfidh</span>
<lb n="5996"/><span>a leithéid sin i dtalamh í.</span></p>
<lb n="5997"/>
<lb n="5998"/><p><span>Tadhg: Tá fhios agam cé h-é féin, a Dhonchadh.  Leog</span>
<lb n="5999"/><span>dó féin.  Sgaoil leis.  Nílimíd ag brath ar a leith-</span>
<lb n="6000"/><span>éidíbh sin anois, mara bh'ionan a's an t-Athair Maitiú.</span>
<lb n="6001"/><span>Bhí an dúthaigh lán díobh an uair sin, agus rud ba mheasa</span>
<lb n="6002"/><span>'ná an dúthaigh a bheith lán díobh, bhí meas ortha agus bhí</span>
<lb n="6003"/><span>uraim dóibh.</span></p>
<lb n="6004"/>
<lb n="6005"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, ach tá a lán acu sa</span>
<lb n="6006"/><span>tsaoghal fós, pé meas atá ortha.</span></p>
<lb n="6007"/>
<lb n="6008"/><p><span>Tadhg: Má tá féin tá daoine nách iad sa tsaoghal</span>
<lb n="6009"/><span>anois, daoine a dheinean úmpa an dranagháire céadna</span>
<lb n="6010"/><span>úd a dheinis-se um - .</span></p>
<lb n="6011"/>
<lb n="6012"/><p><span>Donchadh: Ní dhéanfidh an dranagháire aon tairbhe ach</span>
<lb n="6013"/><span>chómh bheag leis an gcainnt mara ndéanfar rud éigin</span>
<lb n="6014"/><span>i bhfuirm gnímh.</span></p>
<lb n="6015"/>
<lb n="6016"/><p><span>Tadhg: Stó déanfar adeirim leat!</span></p>
<lb n="6017"/>
<lb n="6018"/><p><span>Donchadh: Ca bhfuil an rud i bhfuirm gnímh?  Cé</span>
<lb n="6019"/><span>dhéanfidh é?  Cá dtosnóchfar?  Cathain a curfar bara</span>
<lb n="6020"/><span>na ráinne i dtalamh?</span></p>
<lb n="6021"/>
<lb n="6022"/><p><span>Tadhg: Go réidh! go réidh! a Dhonchadh.  Bíodh foidhne agat.</span>
<lb n="6023"/><span>Tá bara na ráinne sa talamh cheana.  Tá daoine ins</span>
<lb n="6024"/><span>gach aon pháirt d'Éirinn ag machtnamh go dlúth anois ar</span>
<lb n="6025"/><span>an seanfhocal úd do shárú, "Ná bris nós agus ná dein</span>
<lb n="6026"/><span>nós."  Táid siad 'ghá shocarú 'n-a n-aigne nách foláir</span>
<lb n="6027"/><span>feasta an nós so ar a dtugtar "tréitáil" do bhrise n-a</span>
<lb n="6028"/><span>bhrusgar agus gabháil do chosaibh ann.  Ní féidir rún</span>
<lb n="6029"/><span>maith de'n tsórd san do chur i ngníomh do phreib.</span>
<lb n="6030"/><span>Caithfar aimsir a ghlacadh chuige.  An rud d'fhásan ró</span></p>
</div>
<pb n="157"/>
<div><lb n="6031"/><p><span>thapaidh feóchan sé go luath.  An rud a bhíon fad-</span>
<lb n="6032"/><span>shaoghalach, buan, bíon sé mall ag fás i dtosach bára.</span>
<lb n="6033"/><span>An neart a phreaban suas go h-oban, le spionadh,</span>
<lb n="6034"/><span>tuitean sé chómh tapaidh agus d'eirighean sé.  An</span>
<lb n="6035"/><span>neart d'fhásan go réidh agus a gheibhean caoi agus</span>
<lb n="6036"/><span>aimsir agus uain ar chruinniú i gceart agus ar chruach-</span>
<lb n="6037"/><span>taint, siné an neart a bheidh marthanach agus do chlaoidh-</span>
<lb n="6038"/><span>fidh gach neart d'á mbeidh 'n-a choinnibh.  Tá san fíor, a</span>
<lb n="6039"/><span>Dhonchadh, i dtaobh gach sórd nirt corpartha, ach tá sé i n'</span>
<lb n="6040"/><span>fhírinne níos mó go mór i dtaobh nirt na h-aigne.</span>
<lb n="6041"/><span>Nuair a théidhean an machtnamh ceart isteach sa n-aigne</span>
<lb n="6042"/><span>cuirean sé síol an nirt sa n-aigne.  Fásan an síol</span>
<lb n="6043"/><span>istigh sa n-aigne agus bíon an machtnamh fóghanta</span>
<lb n="6044"/><span>fírinneach ag neartú an tsíl sin coitchianta, do ló</span>
<lb n="6045"/><span>agus d'oidhche, a gan fhios do'n tsaoghal.  Ar ball</span>
<lb n="6046"/><span>tagan glaodhach ar an neart aigne sin.  Cuirean an</span>
<lb n="6047"/><span>duine sin roimis rud éigin a dhéanamh do réir thairbhe</span>
<lb n="6048"/><span>an mhachtnaimh.  Leathaid a súile ar an bpoibilidheacht</span>
<lb n="6049"/><span>agus cuirid siad a mbasa anairde agus liúid siad</span>
<lb n="6050"/><span>go bhfuil an duine sin as a mheabhair.  Ní chuirean an</span>
<lb n="6051"/><span>duine sin aon tsuim ionta.  Tugan sé aghaidh ar an</span>
<lb n="6052"/><span>obair a chuir sé roimis agus deinean sé an obair do</span>
<lb n="6053"/><span>réir a mhachtnaimh.</span></p>
<lb n="6054"/>
<lb n="6055"/><p><span>Donchadh: 'Seadh, agus ansan atharuighean cách a liú.</span>
<lb n="6056"/><span>"Ach!" adeir cách, "cad é an iongna an obair sin!</span>
<lb n="6057"/><span>Dhéanfadh aoinne é!  Dhéanfinn féin é - níos fearr</span>
<lb n="6058"/><span>go mór!"</span></p>
<lb n="6059"/>
<lb n="6060"/><p><span>Tadhg: Siné direach mar atharóchaidh cách a chainnt ar</span>
<lb n="6061"/><span>ball, a Dhonchadh, nuair a bheidh an "tréitáil" curtha</span>
<lb n="6062"/><span>fé chois.</span></p>
<lb n="6063"/>
<lb n="6064"/><p><span>Donchadh: Go dtugaidh Dia san!</span>
<lb n="6065"/></p>
</div>
<pb n="158"/>
<div><lb n="6066"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="6067"/>
<lb n="6068"/><p><span>Donchadh: Is minic a bhím ag machtnamh, a Thaidhg, ar</span>
<lb n="6069"/><span>olc an ólacháin i n-Éirinn, agus ní dóich liom go bhfuil</span>
<lb n="6070"/><span>aon rud eile ar a ndeinim machtnamh is mó chuirean</span>
<lb n="6071"/><span>amú mé 'ná an t-aon rud amháin sin.  Nuair a mheasaim</span>
<lb n="6072"/><span>go dtuigim an sgéal go bun, preaban rud éigin suas</span>
<lb n="6073"/><span>a thaisbeánan dom go soiléir go bhfuilim as an slighe.</span>
<lb n="6074"/><span>Deirim Liom féin, cuir i gcás, nách foláir nú tá dúil</span>
<lb n="6075"/><span>éigin mhalluighthe, ó nádúr, ag muinntir na h-Éireann</span>
<lb n="6076"/><span>sa n-ól, agus gur b'shiné bun-phréamh an uilc.  Ní túisge</span>
<lb n="6077"/><span>bheidh an méid sin socair agam, agus m'aigne sásta go</span>
<lb n="6078"/><span>bhfuil an ceart agam, 'ná bhuailfidh b'fhéidir seana mheis-</span>
<lb n="6079"/><span>geóir umam ar maidin Dé Luain agus a cheann ag sgoltadh</span>
<lb n="6080"/><span>le teinneas agus a theanga n-a crústa istigh n-a bheul</span>
<lb n="6081"/><span>agus a ghoile bocht gan fulang ar bholmac uisge ann,</span>
<lb n="6082"/><span>tar éis ramhcáin an Domhnaigh agus an tSatharainn.</span></p>
<lb n="6083"/>
<lb n="6084"/><p><span>"Is uathbhásach an dúil atá agat ann mar ól," adeirim</span>
<lb n="6085"/><span>leis," agus a rádh go gcurfá a leithéid sin de phionós</span>
<lb n="6086"/><span>ort féin mar gheall air!  Dá dtagadh teinneas ad'</span>
<lb n="6087"/><span>cheann le toil Dé, nú dá dtagadh taom breóiteachta</span>
<lb n="6088"/><span>ort le toil Dé, bheadh truagh ag duine dhuit agus ba</span>
<lb n="6089"/><span>mhaith le duine a iarraidh ar Dhia, dá mb'é a thoil naomhtha</span>
<lb n="6090"/><span>é, fuasgailt a thabhairt ort.  Ach cad é an truagh fhéad-</span>
<lb n="6091"/><span>fadh aoinne bheith aige dhuit-se!  Dá mb'é an chéad</span>
<lb n="6092"/><span>uair agat é b'fhéidir go mbeadh truagh ag duine dhuit.</span>
<lb n="6093"/><span>Déarfadh duine; "Ní raibh fhios aige cad a bhí chuige."  Ach</span>
<lb n="6094"/><span>bhí fhios agat-sa go maith cad a bhí chughat.  "Sé an Satharn</span>
<lb n="6095"/><span>agus an Domhnach céadna agat é" le ní fheadar cad é an</span>
<lb n="6096"/><span>fhaid, agus an cruadhchás agus an teinneas cinn céadna</span>
<lb n="6097"/><span>ar maidin Dé Luain.  Is eól duit an seanfhocal,</span>
<lb n="6098"/><span>"duine bocht ar thoil Dé - agus duine bocht ar a thoil</span>
<lb n="6099"/><span>féin."  Nú "duine breóite ar thoil Dé - agus duine</span>
<lb n="6100"/><span>breóite ar a thoil féin."  Is uathbhasach an dúil é,</span>
<lb n="6101"/><span>Dé Satharainn agus Dé Domhnaigh, agus a rádh ná</span>
<lb n="6102"/><span>féadfadh teinneas an Luain é leigheas.  "Bíon eagal</span></p>
</div>
<pb n="159"/>
<div><lb n="6103"/><p><span>ar an leanbh a dóightear."  Ach ní bhíon eagal ar an</span>
<lb n="6104"/><span>meisgeóir a dóightear.  Cad na thaobh na bíon eagal</span>
<lb n="6105"/><span>ar an meisgeóir a dóightear?  Cad fé ndeár an dúil</span>
<lb n="6106"/><span>mhalluighthe sa n-ól?"  Cad is dóich leat, a Thaidhg,</span>
<lb n="6107"/><span>a deir an meisgeóir sin liom?</span></p>
<lb n="6108"/>
<lb n="6109"/><p><span>Tadhg: Tá fhios agam go maith cad deir sé leat.  Is</span>
<lb n="6110"/><span>minic a dubhairt sé liom féin é.  "Ó," adeir sé,</span>
<lb n="6111"/><span>"Tá dearmhad ort.  Ní'l blúire dúil sa n-ól agam.</span>
<lb n="6112"/><span>Mairfinn go bhrách gan braon a bhlaise dhe.  Is le</span>
<lb n="6113"/><span>seirbhthean a bhlaisim an chéad ghloine um thráthnóna</span>
<lb n="6114"/><span>Dé Satharainn.  Is ar éigin fhéadaim é shlogadh.  Dúnan</span>
<lb n="6115"/><span>mo sgórnach agus mo ghoile n-a choinnibh.  Ach ní thabhar-</span>
<lb n="6116"/><span>finn le rádh dhóibh ná h-ólfinn é.  Ní imthighean an</span>
<lb n="6117"/><span>seirbhthean go mbíon dó nú trí dheochaibh ólta agam.</span>
<lb n="6118"/><span>As san amach sloigim é mar a shloigfadh gamhain leamh-</span>
<lb n="6119"/><span>nacht agus ní chuimhnighim choidhche ar "Mhargadh an Luain."</span>
<lb n="6120"/><span>Ach, mar a deir an sean amhrán, "Margadh an Luain sé</span>
<lb n="6121"/><span>chráidh mé 'm chroidhe!""</span></p>
<lb n="6122"/>
<lb n="6123"/><p><span>Donchadh: Siné díreach an focal atá acu go léir.</span>
<lb n="6124"/><span>Ní mheasaim go mbíd siad go léir ag ceapadh éithigh sa</span>
<lb n="6125"/><span>sgéal.  Mara mbíd ca bhfuil an dúil sa n-ól?  Má's</span>
<lb n="6126"/><span>fíor an chainnt sin a deirid siad, nú má's fíor an</span>
<lb n="6127"/><span>chuid is mó de'n chainnt, ní dúil sa n-ól is bun le h-olc</span>
<lb n="6128"/><span>an ólacháin i n-Éirinn.  Is ait an obair í.  Daoine</span>
<lb n="6129"/><span>'ghá gcreachadh féin, agus 'ghá lot féin, agus ag brise a</span>
<lb n="6130"/><span>slainte agus ag brise clú an náisiúin os cómhair an</span>
<lb n="6131"/><span>domhain, agus 'ghá ndamaint féin le h-ólachán, agus</span>
<lb n="6132"/><span>gan aon dúil sa n-ól acu!</span></p>
<lb n="6133"/>
<lb n="6134"/><p><span>Tadhg: Tá a lán de bhun-phréimh an uilc, a Dhonchadh, sa</span>
<lb n="6135"/><span>bhfocal úd adeirid siad go léir.  "Ní thabharfinn le</span>
<lb n="6136"/><span>rádh dhóibh ná h-ólfinn é."  Tá a lán machtnaimh déanta</span>
<lb n="6137"/><span>agam féin ar an bhfocal san ach ní'l uain againn ar a</span>
<lb n="6138"/><span>thuille cainnte dhéanamh indiu.</span></p>
<lb n="6139"/>
<lb n="6140"/><p><span>Donchadh:- Do thuigfinn duine 'ghá rádh ná tabharfadh</span>
<lb n="6141"/><span>sé le rádh do dhaoinibh go ndéanfadh sé droch-bheart.</span>
<lb n="6142"/><span>Ach duine 'ghá rádh ná tabharfadh sé le rádh do dhaoinibh</span>
<lb n="6143"/><span>go seacnóchadh sé droch-bheart.</span>
<lb n="6144"/></p>
</div>
<pb n="160"/>
<div><lb n="6145"/><p><span>Tadhg: Deirim leat, a Dhonchadh, gur 'mó droch-bheart</span>
<lb n="6146"/><span>chaillte a deintear mar gheall ar an bhfocal san féin,</span>
<lb n="6147"/><span>"Ní thabharfinn le rádh dhóibh ná déanfinn é."</span></p>
<lb n="6148"/>
<lb n="6149"/><p><span>ÓLACHÁN.</span>
<lb n="6150"/><span>Tadhg: Deirim leat, a Dhonchadh, gur fiú an focal</span>
<lb n="6151"/><span>san machtnamh a dhéanamh air.  "Ní thabharfinn le rádh</span>
<lb n="6152"/><span>dhóibh ná h-ólfinn é."  Ní dóich liom go bhfuil focal is</span>
<lb n="6153"/><span>minicighe a deirtear 'ná é, agus pé uair a h-innstear</span>
<lb n="6154"/><span>bréag ní h-innstear é nuair a deirtear an focal san.</span>
<lb n="6155"/><span>Nuair adeir meisgeóir ná fuil dúil i n-ól aige b'fhéidir</span>
<lb n="6156"/><span>go ndeir sé bréag.  Nuair adeir sé gur le meas ar</span>
<lb n="6157"/><span>mheisgeóir eile a thugan sé deoch dó deir sé bréag mhór.</span>
<lb n="6158"/><span>Ní'l aon mheas ag meisgeóir ar mheisgeóir eile ach</span>
<lb n="6159"/><span>droch-mheas.  Nuair a ghlaodhan sé ar dheoch do chuideach-</span>
<lb n="6160"/><span>tain mhór, agus nuair a tharraigean sé mám airgid as</span>
<lb n="6161"/><span>a phóca chun díol as an ndigh, agus nuair fheuchan sé sa</span>
<lb n="6162"/><span>tímpal ortha, go séimh agus go sultmhar, ghá leogaint</span>
<lb n="6163"/><span>air ná fuil blúire suime aige sa n-airgead, deir sé</span>
<lb n="6164"/><span>bréag ana mhór.  Ní'l aon phíosa de'n airgead san</span>
<lb n="6165"/><span>ná bainean fásgadh as a chroidhe, an cníopaire!  Ach</span>
<lb n="6166"/><span>nuair adeir se, "Ní thabharfinn le rádh dhóibh ná glaodh-</span>
<lb n="6167"/><span>finn!" agus, "Ní thabharfinn le rádh dhóibh ná raibh</span>
<lb n="6168"/><span>spirid agam!" agus, "Ní thabharfinn le rádh dhóibh go</span>
<lb n="6169"/><span>raibh aon doicheal orm!" agus, "Ní thabharfinn le</span>
<lb n="6170"/><span>rádh dhóibh ná raibh airgead agam!" agus, "Ní thabharfinn</span>
<lb n="6171"/><span>le rádh dhóibh go ndéanfinn beart lag!" ansan bíon an</span>
<lb n="6172"/><span>fhírinne ghlan aige.  Níor mhiste dhó aoirde an tighe de</span>
<lb n="6173"/><span>leabhraibh a thabhairt n-a chainnt nuair adeir sé, "Ní</span>
<lb n="6174"/><span>thabharfinnn le rádh dhóibh é!"</span></p>
<lb n="6175"/>
<lb n="6176"/><p><span>Donchadh: Ach feuch, a Thaidhg.  Cé h-iad ná tabhar-</span>
<lb n="6177"/><span>fadh sé le rádh dhóibh é?  Daoine díreach mar é féin!</span>
<lb n="6178"/><span>Daoine a thuigean an uile chor d'á bhfuil n-a chroidhe</span></p>
</div>
<pb n="161"/>
<div><lb n="6179"/><p><span>chómh maith agus dá mbeidís istigh ann!  Daoine a</span>
<lb n="6180"/><span>thuigean go h-áluinn ná fuil sa tséimhe ach púicín agus</span>
<lb n="6181"/><span>ná fuil sa tsult ach púicín eile, agus go bhfuil an</span>
<lb n="6182"/><span>croidhe bocht, cruaidh, spriúnluithe, doichealach, laistigh</span>
<lb n="6183"/><span>díobh araon!  Ní'l duine sa chuideachtain ná tuigean an</span>
<lb n="6184"/><span>méid sin.</span></p>
<lb n="6185"/>
<lb n="6186"/><p><span>Tadhg: Rud is greanmhaire 'ná san féin, a Dhonchadh;</span>
<lb n="6187"/><span>tá a fhios aige-sean go dian mhaith go dtuigid siad é.</span>
<lb n="6188"/><span>Agus tá a fhios acu-san go dtuigean seisean iad.</span>
<lb n="6189"/><span>Tuigid siad féin a chéile go h-áluinn.</span></p>
<lb n="6190"/>
<lb n="6191"/><p><span>Donchadh: Agus cad chuige na púicíní mar sin?</span></p>
<lb n="6192"/>
<lb n="6193"/><p><span>Tadhg: Asdó ní thabharfidís le rádh d'á chéile go</span>
<lb n="6194"/><span>dtuigid siad a chéile.  Siné bun agus barr na cleasaidh-</span>
<lb n="6195"/><span>eachta ar gach taobh.  Ní foláir leó, ar gach taobh, bheith 'ghá</span>
<lb n="6196"/><span>leogaint ortha le chéile gur daoine galánta iad.</span></p>
<lb n="6197"/>
<lb n="6198"/><p><span>Donchadh: Agus cad é an mhaith an ghalántacht nuair</span>
<lb n="6199"/><span>atá fhios acu, ar gach taobh, ná fuil sa ghalántacht ach</span>
<lb n="6200"/><span>galántacht bhréagach!</span></p>
<lb n="6201"/>
<lb n="6202"/><p><span>Tadhg: Bhuailis do mheur air.  Dúil sa ghalántacht</span>
<lb n="6203"/><span>a bhíon ag cur ortha ar gach taobh agus nuair nach</span>
<lb n="6204"/><span>féidir leó an rud fírinneach d'aithint ó'n rud bréagach</span>
<lb n="6205"/><span>bíd siad coitchianta ag rith i ndiaidh an ruda bhréagaigh.</span>
<lb n="6206"/><span>Siné atá ag lot na nÉireannach riamh sa náisiún so.  An</span>
<lb n="6207"/><span>dúil sa ghalántacht 'ghá mbaint de'n tsaoghal agus gan</span>
<lb n="6208"/><span>acu le fághail, thoir thiar ná thall, ach an ghalántacht</span>
<lb n="6209"/><span>bhréagach.  Tá sí go h-olc agus go tiobaistach, ach dá</span>
<lb n="6210"/><span>olcas í is fearr í, dar leó, 'ná gan aon ghalántacht a</span>
<lb n="6211"/><span>bheith acu.  Aon tsaghas ruda gur dóich leó go bhfuil</span>
<lb n="6212"/><span>ainim na galántachta air, "Ní thabharfidís le rádh d'á</span>
<lb n="6213"/><span>chéile ná déanfidís é."  Tá a rian air.  Táid siad,</span>
<lb n="6214"/><span>ó mhaidin go h-oidhche, agus ó Luan go Satharn, agus ó</span>
<lb n="6215"/><span>shliocht go sliocht, ag déanamh a n-aimhleasa, le corp</span>
<lb n="6216"/><span>galántachta, agus "Ní thabharfidís le rádh d'á chéile"</span>
<lb n="6217"/><span>go ndéanfidís a leas.  Is glan a h-innstear an</span>
<lb n="6218"/><span>fhírinne nuair adeirtear, "Ní thabharfinn le rádh dhóibh</span>
<lb n="6219"/><span>ná h-ólfinn é!"</span></p>
<lb n="6220"/>
<lb n="6221"/><p><span>Donchadh: An bhfuil slighte eile, a Thaidhg, 'n-a ndeinid</span></p>
</div>
<pb n="162"/>
<div><lb n="6222"/><p><span>muinntir na h-Éireann aimhleas, ag rith i ndiaidh</span>
<lb n="6223"/><span>galántachta, d'éaghmais an óil?</span></p>
<lb n="6224"/>
<lb n="6225"/><p><span>Tadhg: Am briathar go bhfuil, fiche slighe.  Buile chun</span>
<lb n="6226"/><span>galántachta iseadh fé ndeára dhóib an Gaeluinn a</span>
<lb n="6227"/><span>chaitheamh uatha, agus Béarla briste bheith n-a mbeul acu</span>
<lb n="6228"/><span>n-a h-inead.  Buile chun galántachta fé ndeára dhóibh</span>
<lb n="6229"/><span>gan aon mheas a bheith acu ar aon rud a deintear i</span>
<lb n="6230"/><span>n-Éirinn, agus a cheapadh gur rud éigin uasal gach</span>
<lb n="6231"/><span>drabhuíol a thagan tar lear.  Ní thabharfidís le rádh</span>
<lb n="6232"/><span>d'á chéile go mbeadh aon mheas acu ar aon rud a bheadh</span>
<lb n="6233"/><span>Gaedhlach!</span></p>
<lb n="6234"/>
<lb n="6235"/><p><span>Donchadh: Agus nách rudaí Gaedhlacha iad féin!</span></p>
<lb n="6236"/>
<lb n="6237"/><p><span>Tadhg: 'Seadh, agus siniad ag déanamh a gcroidhe</span>
<lb n="6238"/><span>dithil iad chun rudaí Gallda dhéanamh díobh féin!</span></p>
<lb n="6239"/>
<lb n="6240"/><p><span>ÓLACHÁN.</span></p>
<lb n="6241"/>
<lb n="6242"/><p><span>Donchadh: "Ag déanamh a gcroidhe díthil chun rudaí</span>
<lb n="6243"/><span>Gallda dhéanamh díobh féin!  "Is uathbhásach an chainnt</span>
<lb n="6244"/><span>í sin, a Thaidhg.  Ní ceart cainnt de'n tsaghas san do rádh</span>
<lb n="6245"/><span>mara mbeadh duine lán deimhnightheach go mbeadh an</span>
<lb n="6246"/><span>fhírinne aige.  Táim ag éisteacht le gnóthaíbh poibilidhe</span>
<lb n="6247"/><span>anois ó tháinig brígh ionam, agus le cainnt phoibilidhe,</span>
<lb n="6248"/><span>agus chómh fada agus théidhean mo thuisgint, isé bunus</span>
<lb n="6249"/><span>na ngnóthaí agus na cainnte riamh daoine fíor Ghaedh-</span>
<lb n="6250"/><span>lacha dhéanamh de mhuinntir na h-Éireann.  Ní'l gnó</span>
<lb n="6251"/><span>poibilidhe d'á gcurtar ar bun i n-Éirinn nách chun tairbhe</span>
<lb n="6252"/><span>éigin a dhéanamh do mhuinntir na h-Éireann, nú chun cirt</span>
<lb n="6253"/><span>éigin a bhaint amach dóibh, a curtar ar bun é.  Ni'l aon</span>
<lb n="6254"/><span>fhear poibilidhe d'osgalan a bheul chun cainnte i n-Éirinn,</span>
<lb n="6255"/><span>nách 'ghá shíor chur i bhfeidhm a bhíon sé ar mhuinntir na</span>
<lb n="6256"/><span>h-Éireann gur ceart dóibh seasamh le chéile go dána</span>
<lb n="6257"/><span>agus ceart na h-Éireann do bhaint amach, dóibh féin</span>
<lb n="6258"/><span>agus d'á sliocht, ó eugcóir agus ó chlaon-dlighthibh</span></p>
</div>
<pb n="163"/>
<div><lb n="6259"/><p><span>Sacsan.  Dá mbeidís go léir ag déanamh a gcroidhe</span>
<lb n="6260"/><span>dithil chun rudaí Gallda dhéanamh díobh féin conus</span>
<lb n="6261"/><span>fhéadfidís bheith coitchianta ag cur gnóthaí ar bun agus</span>
<lb n="6262"/><span>ag déanamh cainnte i n-aghaidh na Sacsan?</span></p>
<lb n="6263"/>
<lb n="6264"/><p><span>Tadhg: Ní'l sa méid sin ach taobh de'n sgéal, a</span>
<lb n="6265"/><span>Dhonchadh, agus tá an dá thaobh ar an sgéal so fé mar</span>
<lb n="6266"/><span>atá ar gach sgéal eile.  Is fíor, mar a deirir, gur 'mó</span>
<lb n="6267"/><span>gnóthaí móra a cuireadh ar bun i n-Éirinn le trí fichid</span>
<lb n="6268"/><span>blian, agus is 'mó cruinniú mór daoine a bailigheadh,</span>
<lb n="6269"/><span>agus is 'mó cainnt a deineadh os cómhair gach árd</span>
<lb n="6270"/><span>chómhthionól díobh, ach cad é an saghas cainnte a deintí?</span>
<lb n="6271"/><span>Béarla.  Go dtí a bhfuil le fíor dhéanaighe bhí Gaeluinn</span>
<lb n="6272"/><span>bhreagh bhlasta ag an uile dhuine d'á mbíodh ag na cómh-</span>
<lb n="6273"/><span>thionólaibh móra san agus níor labhradh riamh aon fhocal</span>
<lb n="6274"/><span>di leó, ach gur labhair Domhnall ua Conaill rainnt di</span>
<lb n="6275"/><span>leó uair éigin 'n-ar theastuigh uaidh amadáin a dhéanamh</span>
<lb n="6276"/><span>de sna spiairíbh a tháinig chun a chainnte do sgrí síos,</span>
<lb n="6277"/><span>chun greama éigin do bhreith air 'n-a chainnt.  Béarla do</span>
<lb n="6278"/><span>labharthí i gcómhnuighe ar na cómhthionólaibh móra san.</span>
<lb n="6279"/><span>Cad na thaobh ná labharthí aon fhocal de'n Ghaeluinn?</span>
<lb n="6280"/><span>Mar ní h-í a thaithneadh leis na daoine.  Dar leó b'é</span>
<lb n="6281"/><span>an Béarla ba ghalánta.  Ní raibh aon mheas acu ar an</span>
<lb n="6282"/><span>nGaeluinn.  Bhí sí ró Ghaedhlach.  Rud éigin Gallda</span>
<lb n="6283"/><span>a bhí uatha.  Dá mb'é an Béarla féin é, isé an cainnteóir</span>
<lb n="6284"/><span>ba Ghallda a labhradh é b'fhearr a thaithneadh leó.  Dá</span>
<lb n="6285"/><span>Gallda, dar leó, a bhíodh an Béarla agus dá olcas a</span>
<lb n="6286"/><span>thuigidís é iseadh is fearr a thaithneadh sé leó.  Agus</span>
<lb n="6287"/><span>i dtaobh na gcainnteóirí, ní bhíodh an Béarla ró mhaith</span>
<lb n="6288"/><span>agá lán acu, ach dheinidís é chasadh agus é chrochadh 'n-a</span>
<lb n="6289"/><span>mbeul agus a nglór do chasadh, agus srangán do chur</span>
<lb n="6290"/><span>fé n-a dteangain, mar dh'eadh gur "English accent" a</span>
<lb n="6291"/><span>bhí acu.  Is amhlaidh mar a bhí an sgéal acu, ní thuigeadh</span>
<lb n="6292"/><span>na cainnteóirí féin an chainnt a bhíodh acu dhá stealadh</span>
<lb n="6293"/><span>amach chun na ndaoine, agus ní thuigeadh na daoine an</span>
<lb n="6294"/><span>chainnt, ach do leogadh gach taobh ortha, idir chainnteóirí</span>
<lb n="6295"/><span>agus daoine, go dtuigidís go h-áluinn í.  Ní thabhar-</span>
<lb n="6296"/><span>fidís le rádh d'á chéile ná tuigfidís an Béarla.  Ba</span></p>
</div>
<pb n="164"/>
<div><lb n="6297"/><p><span>lag leó an fhírinne d'innsint.  Cad 'tá ansan, a Dhon-</span>
<lb n="6298"/><span>chadh, ach iad go léir, idir chainnteóirí agus daoine, ag</span>
<lb n="6299"/><span>déanamh a gcroidhe díthil chun iad féin a dhéanamh Gallda!</span>
<lb n="6300"/><span>Rud galánta dob eadh bheith Gallda, dar leó.  An</span>
<lb n="6301"/><span>dúil sa ghalántacht laistiar de'n mheisge, agus an dúil</span>
<lb n="6302"/><span>sa ghalántacht laistiar de'n Galldacht.  "An láir</span>
<lb n="6303"/><span>bhan ag dul ar sgáth na cupóige agus an chupóg ag</span>
<lb n="6304"/><span>teiche uaithi!"</span></p>
<lb n="6305"/>
<lb n="6306"/><p><span>Donchadh: Stad! stad! a Thaidhg.  Tá an donus agat</span>
<lb n="6307"/><span>dhá dhéanamh.  An amhlaidh a mheasfá a chur 'n-a luighe orm,</span>
<lb n="6308"/><span>dá labharadh Dómhnall Ua Conaill Gaeluinn leis na</span>
<lb n="6309"/><span>daoine in sna cómhthionólaibh móra, ná taithnfadh san</span>
<lb n="6310"/><span>leis na daoine!  Ní chreidim focal de sin, a Thaidhg.</span>
<lb n="6311"/><span>An uair sin díreach iseadh do cailleadh an sgéal ar fad</span>
<lb n="6312"/><span>i dtaobh na Gaeluinne.  Dá labharthí an uair sin í leis na</span>
<lb n="6313"/><span>daoine do thaithnfadh sí leó agus bheadh meas acu uirthi</span>
<lb n="6314"/><span>agus bheadh sí láidir beó anois againn.</span></p>
<lb n="6315"/>
<lb n="6316"/><p><span>Tadhg: Gaoth! a Dhonchadh.  Níor labhradh leó í mar</span>
<lb n="6317"/><span>ní h-í a bhí uatha.  Béarla a bhí uatha.  Galántacht a bhí</span>
<lb n="6318"/><span>uatha.  Galldacht a bhí uatha.  Míchéadtach go leór a</span>
<lb n="6319"/><span>bheidís de'n t-é ná labharfadh Béarla leó.  "An</span>
<lb n="6320"/><span>amhlaidh is dóich leis ná fuil aon Bhéarla againn!"</span>
<lb n="6321"/><span>Ní fearr bheith siar ná aniar ar an sgéal, a Dhonchadh.</span>
<lb n="6322"/><span>Eirigh siar nú ódheas nú óthuaidh anois go h-áit éigin</span>
<lb n="6323"/><span>'n-a bhfuil Gaeluinn dhá labhairt agus labhair Gaeluinn</span>
<lb n="6324"/><span>le duine ann agus feiceam cad é an freagra gheóbhair.</span>
<lb n="6325"/><span>Cuirimís an tsrathar ar an gcapall gcóir.</span></p>
<lb n="6326"/>
<lb n="6327"/><p><span>GALÁNTACHT.</span></p>
<lb n="6328"/>
<lb n="6329"/><p><span>Donchadh: Cad é an brígh a bhí agat an lá déanach, a</span>
<lb n="6330"/><span>Thaidhg, leis an bhfocal úd a dubhraís i dtaobh na galán-</span>
<lb n="6331"/><span>tachta: An láir bhan ag dul ar sgáth na cupóige agus</span>
<lb n="6332"/><span>an chupóg ag teiche uaithi?"</span>
<lb n="6333"/></p>
</div>
<pb n="165"/>
<div><lb n="6334"/><p><span>Tadhg: Focal é sin, a Dhonchadh, a bhíodh ag seana Liam</span>
<lb n="6335"/><span>Ua h-Ógáin fadó, agus an sgéal fianaidheachta aige</span>
<lb n="6336"/><span>dhá innsint dúinn.</span></p>
<lb n="6337"/>
<lb n="6338"/><p><span>Donchadh: Ach cad é an brígh a bhíodh aige leis an</span>
<lb n="6339"/><span>gcainnt?  Cad é an rud an láir bhán?  agus conus</span>
<lb n="6340"/><span>fhéadfadh an láir dul ar sgáth na cupóige?</span></p>
<lb n="6341"/>
<lb n="6342"/><p><span>Tadhg: An ghealach an láir bhan, agus an sgamal an</span>
<lb n="6343"/><span>chupóg.  Nuair a bhíodh an tráthnóna ann, dar leis an</span>
<lb n="6344"/><span>sgéalaidhe, bhíodh an ghealach ar an spéir agus í féin</span>
<lb n="6345"/><span>agus na sgamail ag iomaigh le chéile, an ghealach a</span>
<lb n="6346"/><span>d'iarraidh í féin do shádh laistiar de'n sgamal agus, chómh</span>
<lb n="6347"/><span>luath agus bhíodh sí sáidhte i bhfolach ann, an sgamal ag</span>
<lb n="6348"/><span>imtheacht uaithi i dtreó go mbíodh sí dhá nochtadh airís</span>
<lb n="6349"/><span>chómh tiugh agus théidheadh sí i bhfolach.  Sin mar a bhíodh</span>
<lb n="6350"/><span>"an láir bhán ag dul ar sgáth na cupóige agus an</span>
<lb n="6351"/><span>chupóg ag teiche uaithi."</span></p>
<lb n="6352"/>
<lb n="6353"/><p><span>Donchadh: Agus conus a thagran tusa an chainnt sin</span>
<lb n="6354"/><span>do'n dúil úd sa ghalántacht atá, mar a dubhraís, lais-</span>
<lb n="6355"/><span>tiar de'n mheisge agus laistiar de'n Galldacht ion-</span>
<lb n="6356"/><span>ainn anso i n-Éirinn?</span></p>
<lb n="6357"/>
<lb n="6358"/><p><span>Tadhg: Dúil sa ghalántacht atá 'ghár marbhú riamh,</span>
<lb n="6359"/><span>a Dhonchadh.  Isé atá 'ghár mbaint de'n tsaoghal.  Dá</span>
<lb n="6360"/><span>bhfanadh ár gcroidhe agus ár ndúil socair ar an ngal-</span>
<lb n="6361"/><span>ántacht cheart bheadh an sgéal go maith againn, ach níor</span>
<lb n="6362"/><span>fhan.  Rud fíor ghalánta do dhuine iseadh a bheatha do</span>
<lb n="6363"/><span>riarú do réir a ghustail.  Ach cad a chímíd ag daoine</span>
<lb n="6364"/><span>dhá dhéanamh i n-Éirinn coitchianta?  Chímíd iad ag</span>
<lb n="6365"/><span>bualadh amach chun margaidh nú chun aonaigh nú chun aif-</span>
<lb n="6366"/><span>rinn, i n-órdú eudaigh atá os cionn a ngustail.  Bíd</span>
<lb n="6367"/><span>siad ag déanamh eugcora ortha féin sa bhaile chun na</span>
<lb n="6368"/><span>sgléipe sin a dhéanamh lasmuich.  Ní bhíon sólás ná</span>
<lb n="6369"/><span>cúmpórd sa bhaile acu toisg gan an gustal a bheith do</span>
<lb n="6370"/><span>réir an chostais.  As san tagan fuath acu do'n bhaile</span>
<lb n="6371"/><span>agus do gach aon nídh a bhíon ann.  Ní'l an tigh galánta</span>
<lb n="6372"/><span>a dhóithin.  Ní'l an triosgán galánta a dhóthain.  Ní'l</span>
<lb n="6373"/><span>an t-athair ná an mháthair galánta a ndóithin.  Ní dóich</span>
<lb n="6374"/><span>leis na cailíní go bhfuil na buachaillí galánta a ndóithin.</span></p>
</div>
<pb n="166"/>
<div><lb n="6375"/><p><span>Is dóich leis na buachaillíbh ná fuil a ndeirbhshéracha</span>
<lb n="6376"/><span>féin leath chómh múinte ná chómh beusach ná chómh galánta</span>
<lb n="6377"/><span>leis na cailíní a bhuailean úmpa amuich.  Bíon an</span>
<lb n="6378"/><span>sgéal céadna díreach ag an muinntir amuich i dtaobh</span>
<lb n="6379"/><span>a n-athar agus a máthar agus a líntighe féin.  Tagan</span>
<lb n="6380"/><span>fuath agus droch-mheas acu go léir ar an seana thigh,</span>
<lb n="6381"/><span>agus ar an seana líntighe, agus ar an seana thínteán,</span>
<lb n="6382"/><span>agus ar an seana úrlár.  Ní thabharfhidh athair ná máthair</span>
<lb n="6383"/><span>ná dritháir ná drifiúr focal cneasta d'á chéile ó cheann</span>
<lb n="6384"/><span>ceann de'n bhliain.</span></p>
<lb n="6385"/>
<lb n="6386"/><p><span>Leathan an t-olc.  An dúil i ngalántacht nách féidir</span>
<lb n="6387"/><span>fhághail, tugan sé droch-mheas do'n líntighe ar a chéile.</span>
<lb n="6388"/><span>Tugan sé droch-mheas do mhuinntir an bhaile ar an</span>
<lb n="6389"/><span>mbaile.  Tugan sé droch-mheas do mhuinntir na paró-</span>
<lb n="6390"/><span>iste ar an bparóiste.  Agus fé dheire thiar thall,</span>
<lb n="6391"/><span>tugan sé droch-mheas do mhuinntir na h-Éireann ar</span>
<lb n="6392"/><span>Éirinn.  Téidhan sé isteach go daingean n-a n-aigne</span>
<lb n="6393"/><span>nach féidir aon nídh Gaodhlach a bheith galánta.  Is maith</span>
<lb n="6394"/><span>í an Gaeluinn.  Is breágh bog, milis, bríghmhar an</span>
<lb n="6395"/><span>chainnt í.  Ach ní'l sí galánta.  Agus cad é an mhaith</span>
<lb n="6396"/><span>í nuair ná fuil sí galánta.</span></p>
<lb n="6397"/>
<lb n="6398"/><p><span>Donchadh: Agus dar ndóich tá sí galánta!  Cad é</span>
<lb n="6399"/><span>an mhaith dhuit bheith ag cainnt ar an gcuma san!</span></p>
<lb n="6400"/>
<lb n="6401"/><p><span>Tadhg: Táim ag cainnt, a Dhonchadh, ar an ngalántacht</span>
<lb n="6402"/><span>bhréagach so atá ag dalladh na ndaoine.  Ní'l aon</span>
<lb n="6403"/><span>phioc de'n ghalántacht bhréagach san sa Gaeluinn.</span></p>
<lb n="6404"/>
<lb n="6405"/><p><span>An airighean tú leat mé, a Dhonchadh?  Tá a lán</span>
<lb n="6406"/><span>cainnte déanta le tamal ar cad fé ndeára do mhuinn-</span>
<lb n="6407"/><span>tir na h-Éireann bheith ag imtheacht thar na faraigíbh.  Isé</span>
<lb n="6408"/><span>mo thuairim féin gur corp dúil sa ghalántacht atá ag</span>
<lb n="6409"/><span>cur ruaig an ráis ortha!</span>
<lb n="6410"/></p>
</div>
<pb n="167"/>
<div><lb n="6411"/><p><span>GALÁNTACHT.</span></p>
<lb n="6412"/>
<lb n="6413"/><p><span>Donchadh: Chuir do chainnt anso an lá déanach ag</span>
<lb n="6414"/><span>machtnamh mé, a Thaidhg. Is dóich leat-sa go ndeinan</span>
<lb n="6415"/><span>tú féin dhá thaobh gach sgéil do bhreithinú i gceart agus</span>
<lb n="6416"/><span>le cruinneas, agus ná fágan tú aon nídh i n-aon taobh</span>
<lb n="6417"/><span>de'n sgéal gan feuchaint chuige agus a chothrom féin</span>
<lb n="6418"/><span>brighe agus éifeachta thabhairt dó.  I n'inead san ní</span>
<lb n="6419"/><span>feicim aoinne is mó a rithan chun siubhail le taobh de'n</span>
<lb n="6420"/><span>sgéal ná thu, agus an taobh eile fágtha ad' dhiaidh ar</span>
<lb n="6421"/><span>fad agat.</span></p>
<lb n="6422"/>
<lb n="6423"/><p><span>Tadhg: Aililiú! Agus cad é an taobh de sgéal na</span>
<lb n="6424"/><span>galantachta d'fhágas am' dhiaidh an lá déanach?</span></p>
<lb n="6425"/>
<lb n="6426"/><p><span>Donchadh: Dá nglacadh duine do thuairisg-se ar</span>
<lb n="6427"/><span>línibh-tighe na h-Éireann ní ró mhór an meas fhéadfadh</span>
<lb n="6428"/><span>sé bheith aige ar mhuinntir na h-Éireann, óg ná críona,</span>
<lb n="6429"/><span>amuich ná i mbaile.  Pé dúil atá acu i ngalántacht</span>
<lb n="6430"/><span>d'fhagais-se gan puinn galántachta iad!  Agus dheinis</span>
<lb n="6431"/><span>eugcóir ortha, a Thaidhg, eugcóir throm.  Tá aithne</span>
<lb n="6432"/><span>maith agam ar a lán acu, agus deirim leat nách í do</span>
<lb n="6433"/><span>theistiméireacht-sa an teistiméireacht atá tuillte acu.</span>
<lb n="6434"/><span>B fhéidir gur minic ná bíon neithe sa bhaile chómh galánta</span>
<lb n="6435"/><span>agus ba dhóich le duine a chífadh cailíní agus buachaillí</span>
<lb n="6436"/><span>an tighe, ag gabháil amach Dé Domhnaigh chun an aifrinn.</span>
<lb n="6437"/><span>Ach má' eadh ní baoghal go n-aireóchaidh aoinne focal</span>
<lb n="6438"/><span>amach a' beul aoinne acu ach focal a thaisbeánfidh go</span>
<lb n="6439"/><span>bhfuil meas acu ar a chéile agus go bhfuil uraim acu</span>
<lb n="6440"/><span>d'á n-athair agus d'á máthair.  Abair-se, nú abradh</span>
<lb n="6441"/><span>aoinne eile, i láthair duine acu, focal tarcuisneach</span>
<lb n="6442"/><span>leis an athair nú leis an máthair nú le h-aoinne de'n</span>
<lb n="6443"/><span>chlainn, agus geallaim duit ná déarfir an focal an</span>
<lb n="6444"/><span>tarna h-uair.  Ní'l le fághail sa domhan, is cuma</span>
<lb n="6445"/><span>liom canad é, líntighe chómh dílis d'á chéile agus</span>
<lb n="6446"/><span>chómh mór cion ar a chéile, agus chómh mór cion ar</span>
<lb n="6447"/><span>athair agus ar mháthair, le líntighe Éireannach.  Is ró</span>
<lb n="6448"/><span>anamh a bhíon an sgéal ar a mhalairt de chuma.  Is ró</span></p>
</div>
<pb n="168"/>
<div><lb n="6449"/><p><span>anamh a h-airightear buachaill óg nú cailín óg i n-aon</span>
<lb n="6450"/><span>áit i n-Éirinn, chómh fada agus a théidhean m'aithne-se,</span>
<lb n="6451"/><span>ag cogarnaigh agus ag tromaidheacht ameasg cómharsan</span>
<lb n="6452"/><span>ar an muinntir a bhíon 'n-a ndiaidh sa bhaile.  Pé uair</span>
<lb n="6453"/><span>fhánach a h-airightear a leithéid bíon gráin ag na cómhar-</span>
<lb n="6454"/><span>san ar an t-é dheinean é.  Ar an ngráin sin iseadh</span>
<lb n="6455"/><span>tháinig an sean fhocal úd; "Is olc an t-eun a shailighean</span>
<lb n="6456"/><span>a nead féin."  Taisbeánan an sean fhocal nách indiu</span>
<lb n="6457"/><span>ná indé do thosnuigh an ghráin sin ar an saghas san oibre.</span>
<lb n="6458"/><span>Agus dhéanfá-sa amach anois, agus churfá 'n-a luighe</span>
<lb n="6459"/><span>orm, go bhfuil an sgéal ar a mhalairt de chumha ar fad.</span></p>
<lb n="6460"/>
<lb n="6461"/><p><span>Tadhg: Fan go fóil, a Dhonchadh.  Má thógas-sa liom</span>
<lb n="6462"/><span>taobh de'n sgéal do thógais-se leat an taobh eile dhe</span>
<lb n="6463"/><span>go beacht.  Is fíor an uile fhocal d'á bhfuil ráidhte</span>
<lb n="6464"/><span>agat-sa.  Is fíor an méid a dubhart-sa leis; an uile</span>
<lb n="6465"/><span>fhocal de.  Cuir an dá thaobh le chéile agus cad tá agat?</span>
<lb n="6466"/><span>Deirim-se ná fuil cailín óg ná bhuachaill óg i n-Éirinn</span>
<lb n="6467"/><span>indiu gan uabhar agus bochtainacht agus ceann fé</span>
<lb n="6468"/><span>ortha toisg gan an líntighe i n-ar tógadh iad do bheith</span>
<lb n="6469"/><span>níos galánta.  Deirir-se ná fuil cailín óg ná buachaill</span>
<lb n="6470"/><span>óg i n-Éirinn indiu ná buailfidh buille dhorn isteach sa</span>
<lb n="6471"/><span>bheul ar aoinne a thabharfidh asachán ná tarcuisne dóibh</span>
<lb n="6472"/><span>féin ná d'aoinne a bhainean leó.  Tá corp na fírinne</span>
<lb n="6473"/><span>sa dá chainnt.  Ach feuch, a Dhonchadh, a mhic ó; cad tá</span>
<lb n="6474"/><span>sa chainnt go léir, ar gach taobh, ach corp galántachta!</span>
<lb n="6475"/><span>Leogaim leat gan amhras go bhfuil dhá shaghas galán-</span>
<lb n="6476"/><span>tachta ann, galántacht bhréagach agus an ghalántacht</span>
<lb n="6477"/><span>atá fírinneach, dílis, ceart.</span>
<lb n="6478"/></p>
</div>
<pb n="169"/>
<div><lb n="6479"/><p><span>GALÁNTACHT.</span></p>
<lb n="6480"/>
<lb n="6481"/><p><span>Tadhg: Is 'mó cor i n-aigne an duine, a Dhonchadh, a</span>
<lb n="6482"/><span>mhic ó; agus is mó taobh, agus leathtaobh, ar mheón an</span>
<lb n="6483"/><span>duine.</span></p>
<lb n="6484"/>
<lb n="6485"/><p><span>Ní'l focal d'á ndubhraís i dtaobh na dtréithe maithe</span>
<lb n="6486"/><span>atá sa líntighe Éireannach ná fuilim-se ar aon aigne</span>
<lb n="6487"/><span>leat ann.  Táid siad go léir, idir athair agus máthair</span>
<lb n="6488"/><span>agus clann, fíor dhílis d'á chéile, agus tuigean an uile</span>
<lb n="6489"/><span>dhuine acu, ar gach taobh, dá mhéid meas a thaisbeánfidh</span>
<lb n="6490"/><span>sé do'n chuid eile de mhuinntir an tighe gur b'eadh is mó</span>
<lb n="6491"/><span>an meas a thabharfidh sé air féin ó sna cómharsain.</span>
<lb n="6492"/><span>Agus tuigean sé leis, aon rud a chuirfidh droch-mheas ar</span>
<lb n="6493"/><span>an líntighe n-ar tógadh é go gcuirfidh sé droch-mheas</span>
<lb n="6494"/><span>air féin.  Ní dóich liom go bhfuil aon daoine is fearr</span>
<lb n="6495"/><span>a thuigean an méid sin ná mar a thuigid muinntir na</span>
<lb n="6496"/><span>h-Éireann é.  Thuigadar riamh é.  Tháinig an tuisgint</span>
<lb n="6497"/><span>chucha anuas ó sna seacht sínsireacha.  Ní raibh aon nídh</span>
<lb n="6498"/><span>riamh ba mhó ag an Éireannach 'ná a bheith le rádh aige nár</span>
<lb n="6499"/><span>bh'fhéidir d'aoinne asachán do chasadh le h-aoinne a bhain</span>
<lb n="6500"/><span>leis.  Ba mhór agus ba mhaith an congnamh an méid sin</span>
<lb n="6501"/><span>chun na ndaoine choimeád uasal 'n-a n-aigne.  An t-é</span>
<lb n="6502"/><span>go ngoillfadh sé chómh daingean san air asachán a bheith</span>
<lb n="6503"/><span>le casadh leis féin ná le h-aoinne a bhainfadh leis is 'mó</span>
<lb n="6504"/><span>cruadhtan d'fhuilingeochadh sé sar a ndéanfadh sé</span>
<lb n="6505"/><span>beart spriúnlaithe nú beart lag, le h-eagla go gcasfí</span>
<lb n="6506"/><span>i n'asachán leis é 'n-a dhiaidh san, ná le h-aoinne bheadh</span>
<lb n="6507"/><span>i ngoireacht seacht nglúine gaoil dó.  Ach feuch, a</span>
<lb n="6508"/><span>Dhonchadh, cad 'tá ansan ar fad ach galántacht aigne?</span></p>
<lb n="6509"/>
<lb n="6510"/><p><span>Donchadh: Agus darfidia, a dhuine, an amhlaidh a</span>
<lb n="6511"/><span>mheasfá gur cheart do dhaoinibh an ghalántacht aigne</span>
<lb n="6512"/><span>sin do chaitheamh uatha!</span></p>
<lb n="6513"/>
<lb n="6514"/><p><span>Tadhg: Ní h-amhlaidh i n-aon chor.  Ach nuair a chím an</span>
<lb n="6515"/><span>ghalántacht aigne sin 'ghá chur n-a luighe ar dhuine gur</span>
<lb n="6516"/><span>ceart dó, cuir i gcás, é féin a chur ar meisge, nú duine</span>
<lb n="6517"/><span>éigin eile chur ar meisge, nú costas a dhéanamh os</span></p>
</div>
<pb n="170"/>
<div><lb n="6518"/><p><span>cionn a ghustail, ag rith i ndiaidh uaisleachta, nú casadh</span>
<lb n="6519"/><span>chur 'n-a ghlór, mar dh'eadh go raibh taithighe aige ar chómh-</span>
<lb n="6520"/><span>rádh daoine uaisle, nú fiche rud eile de'n tsórd san,</span>
<lb n="6521"/><span>deirim leat ná taithnean sé liom, agus nách féidir liom</span>
<lb n="6522"/><span>gan a rádh am' aigne féin ná fuil sa tsaghas san galán-</span>
<lb n="6523"/><span>tachta ach galántacht ag dul amú.</span></p>
<lb n="6524"/>
<lb n="6525"/><p><span>Feuch ar an líntighe chéadna san, a Dhonchadh, go bhfuil</span>
<lb n="6526"/><span>an uraim go léir acu d'á chéile, agus d'á n-athair agus</span>
<lb n="6527"/><span>d'á máthair.  Imtheóchaidh duine acu thar faraige, anonn go</span>
<lb n="6528"/><span>Sasana nú siar go Sasana Nua.  Tiocfidh sé abhaile i</span>
<lb n="6529"/><span>gcionn bliana nú leath-bhliana.  Éist le n-a chainnt.</span>
<lb n="6530"/><span>Ba dhóich leat air gur cloichín atá fé n-a theangain aige!</span>
<lb n="6531"/><span>Sar ar imthigh sé bhí cainnt bhreágh, bhlasta, ghrádhmhar,</span>
<lb n="6532"/><span>aige.  Anois cad tá aige? Tá dranntán caoch-</span>
<lb n="6533"/><span>shrónach!  Tá casadh coimhtheach 'n-a ghlór.  Ba dhóich</span>
<lb n="6534"/><span>leat air gur b'amhlaidh a tháinig máchail éigin ar a charbal,</span>
<lb n="6535"/><span>slán mo chómhartha!  Cad fé ndeár an t-atharú san</span>
<lb n="6536"/><span>a Dhonchadh?  Cad a chuir an chloichín fé theangain an</span>
<lb n="6537"/><span>bhuachalla san?  Cad a chuir an casadh coimhtheach san</span>
<lb n="6538"/><span>'n-a ghlór?  Cad a chuir an caoch-shrónaighe air?  Ní</span>
<lb n="6539"/><span>raibh aoinne a bhain leis riamh caoch-shrónach!  Bhí guth</span>
<lb n="6540"/><span>breágh bínn ceólmhar ag an uile dhuine riamh acu.  Cad</span>
<lb n="6541"/><span>a chuir an mháchail ar a charbal san?  Cad a dhein balbhán</span>
<lb n="6542"/><span>caoch-shrónach de i n-aon bhliain amháin!</span></p>
<lb n="6543"/>
<lb n="6544"/><p><span>Donchadh: An ghalántacht is dócha.</span></p>
<lb n="6545"/>
<lb n="6546"/><p><span>Tadhg: Cuir focailín eile leis agus tuigfimíd</span>
<lb n="6547"/><span>a chéile.  Galántacht ag dul amú iseadh thug an cor</span>
<lb n="6548"/><span>san air.  Feuch, a Dhonchadh.  Dá mbeadh Gaeluinn</span>
<lb n="6549"/><span>mhaith ag an mbuachaill sin ag fágáilt an bhaile dhó, agus</span>
<lb n="6550"/><span>meas aige uirthi; agus dá mbuaileadh daoine thall uime</span>
<lb n="6551"/><span>go mbeadh Gaeluinn mhaith acu agus meas acu uirthi, ní</span>
<lb n="6552"/><span>baoghal go mbeadh sé 'n-a bhalbhán chaoch-shrónach ag teacht</span>
<lb n="6553"/><span>abhaile chughainn.</span>
<lb n="6554"/></p>
</div>
<pb n="171"/>
<div><lb n="6555"/><p><span>GALÁNTACHT.</span></p>
<lb n="6556"/>
<lb n="6557"/><p><span>Donchadh: "Balbhán caoch-shrónach!"  Dar fiadh, a</span>
<lb n="6558"/><span>Thaidhg, siní an ainim is deise d'airigheas riamh, le tabhairt</span>
<lb n="6559"/><span>ar an bhfear a théidhean thar faraige agus chaithean rainnt</span>
<lb n="6560"/><span>aimsire i ndúthaigh iasachta, agus ansan, nuair a thagan</span>
<lb n="6561"/><span>sé abhaile ná tuigfá focal uaidh, ach é ag snagaireacht</span>
<lb n="6562"/><span>tré n-a shróin, i dtreó gur dhóich le duine gur b'amhlaidh</span>
<lb n="6563"/><span>a bheadh an sine-seáin tar éis tuitim aige!</span></p>
<lb n="6564"/>
<lb n="6565"/><p><span>Tadhg: Seadh, agus ná tiocfidh an tarna focal caoch-</span>
<lb n="6566"/><span>shrónach féin as a bheul gan, "Oi guess," nú "Oi kelclet,"</span>
<lb n="6567"/><span>nú brúscar éigin de'n tsórd san aige, roimh gach focal</span>
<lb n="6568"/><span>agus i ndiaidh gach focail, agus casadh 'n-a phus agus</span>
<lb n="6569"/><span>a chainncín anáirde aige, chómh maith le n-a rádh</span>
<lb n="6570"/><span>nár cóir aon mheas a bheith ar aoinne ná labharfadh</span>
<lb n="6571"/><span>caoch-shrónach agus ná déarfadh "Oi guess," agus</span>
<lb n="6572"/><span>"Oi kelclet."</span></p>
<lb n="6573"/>
<lb n="6574"/><p><span>Donchadh: Is fíor dhuit é.  Ní cuimhin liom, puinn,</span>
<lb n="6575"/><span>duine acu nár fhág an baile agus cainnt bhreágh mhilis</span>
<lb n="6576"/><span>cheólmhar n-a bheul, agus nár tháinig abhaile, mar a deirir,</span>
<lb n="6577"/><span>'n-a bhalbhán chaoch-shrónach.  'Sé rud a bhíodh agam féin</span>
<lb n="6578"/><span>dhá chuimhneamh 'ná gur bh'é an t-aer iasachta do ghoilleadh</span>
<lb n="6579"/><span>ortha.  Is 'mó atharú eile a bhíon ortha i n-éaghmais</span>
<lb n="6580"/><span>atharú cainnte.  An fear a théidhean amach 'n-a</span>
<lb n="6581"/><span>sgriosaire bhreágh, phlucach, bhorb, luisneamhail, tagan</span>
<lb n="6582"/><span>sé abhaile 'n-a chrúnca mhílítheach.  Mheasas nár bh'fholáir</span>
<lb n="6583"/><span>nú gur bh'é an rud a bhaineadh an luisne as a ghnúis</span>
<lb n="6584"/><span>do baineadh an ceól as a chainnt.  Ach ní dóich liom</span>
<lb n="6585"/><span>gur b'é.</span></p>
<lb n="6586"/>
<lb n="6587"/><p><span>Tadhg: Ní h-é mhaise.  Ní bhainean aon rud an ceól</span>
<lb n="6588"/><span>as a chainnt ach corp galántachta.  Nuair a théidhean sé</span>
<lb n="6589"/><span>ameasg na muinntire thall agus nuair airighean sé gach</span>
<lb n="6590"/><span>aoinne ag labhairt caoch-shrónach ní bhíon suaineas aigne</span>
<lb n="6591"/><span>air go dtí go bhféadan sé a shrón féin a dhéanamh chómh</span>
<lb n="6592"/><span>caoch le sróin gach aoinne eile.  Má castar air aoinne</span>
<lb n="6593"/><span>d'á chómharsain a chuaidh anonn roimis ní leogfidh náire</span></p>
</div>
<pb n="172"/>
<div><lb n="6594"/><p><span>dhóibh dul n-a chuideachtain ná aoinne 'ghá bhfeisgint ag</span>
<lb n="6595"/><span>cainnt leis, go dtí go mbeidh an chaoch-shrónaighe i</span>
<lb n="6596"/><span>gceart air.  Daoine maithe, deaghchroidheacha, iseadh iad.</span>
<lb n="6597"/><span>Déanfid siad a ndítheal dó.  Tabharfid siad bia agus</span>
<lb n="6598"/><span>éadach dó, agus déanfid siad amach post oibre dhó,</span>
<lb n="6599"/><span>chómh luath agus is féidir é.  Ach beid siad i riocht dul</span>
<lb n="6600"/><span>síos tríd an dtalamh le náire má airighean aoinne ag</span>
<lb n="6601"/><span>cainnt é sar a mbeidh an chaoch-shrónaighe tagaithe i</span>
<lb n="6602"/><span>gceart air agus é ábalta ar "Oi guess," agus</span>
<lb n="6603"/><span>"Oi kelclet, do chur isteach n-a chainnt do réir na</span>
<lb n="6604"/><span>galántachta.</span></p>
<lb n="6605"/>
<lb n="6606"/><p><span>Donchadh: Nár chóir, a Thaidhg, go dtuigfadh muinntir</span>
<lb n="6607"/><span>na h-Éireann go bhfuil a gcainnt féin chómh galánta, an</span>
<lb n="6608"/><span>chuid ba lugha dhe, le "Oi guess" nú "Oi kelclet."  Ná</span>
<lb n="6609"/><span>fuil "Tiss my 'pinion," dá olcas é, chómh galánta le</span>
<lb n="6610"/><span>"Oi kelclet "?</span></p>
<lb n="6611"/>
<lb n="6612"/><p><span>Tadhg: Tá gan amhras.  Ní'l eatartha ach rogha a' dhá</span>
<lb n="6613"/><span>dhíg.  Ach tá an méid seo agam le rádh sa sgéal.  Is</span>
<lb n="6614"/><span>'mó droch shaghas Bhéarla dá labhairt ar fuid an domhain</span>
<lb n="6615"/><span>le cúpla céad blian anois.  Tá formhór an Bhéarla</span>
<lb n="6616"/><span>san go h-olc agus go breallach.  Ach as na saighseana</span>
<lb n="6617"/><span>go léir ní'l aon tsaghas le fághail, ag teacht amach a' beul</span>
<lb n="6618"/><span>duine, leath chómh h-olc, leath chómh grána, leath chómh tiob-</span>
<lb n="6619"/><span>aisteach, leis an sórd Béarla atá dhá labhairt anso</span>
<lb n="6620"/><span>i n-Éirinn againn, ó chaithamair uainn an Ghaeluinn.</span>
<lb n="6621"/><span>Tuigean an t-Éireannach an nídh sin nuair a théidhean sé</span>
<lb n="6622"/><span>sa dúthaigh iasachta.  Bíon náire air mar gheall ar an</span>
<lb n="6623"/><span>saghas Béarla a bhíon aige féin.  Is dóich leis go</span>
<lb n="6624"/><span>gcuirfidh sé feabhas ar a chainnt le h-aon tsaghas atha-</span>
<lb n="6625"/><span>ruighthe.  Siné díreach ball n-a ndeinan sé an dearmhad.</span>
<lb n="6626"/><span>Isé Béarla an Éireannaigh, i n-Éirinn, an Béarla is</span>
<lb n="6627"/><span>measa le fághail, agus isí caoch-shrónaighe an Éireannaigh</span>
<lb n="6628"/><span>thall an chaoch-shrónaighe is measa le fághail.</span></p>
<lb n="6629"/>
<lb n="6630"/><p><span>Donchadh: Dar liath ach tá an donus thall 's abhus ar</span>
<lb n="6631"/><span>an Éireannach bocht!</span></p>
<lb n="6632"/>
<lb n="6633"/><p><span>Tadhg: Dá mb'áil leis an Éireannach a chainnt nádúrtha</span>
<lb n="6634"/><span>féin cainnt a shínsear, an Ghaeluinn, do choimeád 'n-a</span></p>
</div>
<pb n="173"/>
<div><lb n="6635"/><p><span>bheul abhus agus thall, ní bheadh an donus thall ná abhus</span>
<lb n="6636"/><span>air.  Ní bheadh beann aige ar chaoch-shrónaighe ná ar a</span>
<lb n="6637"/><span>mhalairt.</span></p>
<lb n="6638"/>
<lb n="6639"/><p><span>GALÁNTACHT.</span></p>
<lb n="6640"/>
<lb n="6641"/><p><span>Tadhg: Galántacht, ag dul amú, a Dhonchadh, iseadh</span>
<lb n="6642"/><span>atá ag lot na h-Éireann anois, agus an rud céadna</span>
<lb n="6643"/><span>isé atá 'ghá lot leis na céadta blian.  Is dóich leis na</span>
<lb n="6644"/><span>daoine seo atá ag rith i ndiaidh na galántachta ná</span>
<lb n="6645"/><span>fuil aon rud Gaedhlach galánta.  Sé mo thuairim láidir</span>
<lb n="6646"/><span>dá bhfeiceadh duine acu duine Gallda a mheasfadh sé a</span>
<lb n="6647"/><span>bheith galánta, agus dá bhfeiceadh sé ciscéim bacaighe</span>
<lb n="6648"/><span>sa bhfear Gallda san, gur dhóich leis gur rud galánta</span>
<lb n="6649"/><span>an chiscéim bacaighe sin!</span></p>
<lb n="6650"/>
<lb n="6651"/><p><span>Donchadh: Am briathar mhóidhe, a Thaidhg, go bhfeacaidh</span>
<lb n="6652"/><span>mo dhá shúil an rud céadna san!  Bhí aithne agam ar</span>
<lb n="6653"/><span>Shasanach a bhí bacach.  Bhí aithne agat-sa leis air ach ní</span>
<lb n="6654"/><span>gádh dúinn anois a innsint cé 'r bh' é.  Is cuimhin leat an</span>
<lb n="6655"/><span>sórd stíbhaird a bhí aige.  Bhí dhá chois mhaithe ag an</span>
<lb n="6656"/><span>stíbhard.  Ní raibh aon bacaighe air, ná cuid de bhacaighe.</span>
<lb n="6657"/><span>Nuair a thagadh sé ag seasamh leis na fearaibh a bhíodh ag</span>
<lb n="6658"/><span>obair, bhíodh sé ag siubhal síos agus suas, mar bheadh</span>
<lb n="6659"/><span>duin'uasal, mar dh'eadh, agus tá 'fhios agam' chroidhe,</span>
<lb n="6660"/><span>a Thaidhg, go mbíodh an chiscéim bacaighe ann, sa tsiubhal,</span>
<lb n="6661"/><span>díreach mar a bhíodh n-a mháighistir.</span></p>
<lb n="6662"/>
<lb n="6663"/><p><span>Tadhg: Am briathar gur cuimhin liom é go dian mhaith.</span>
<lb n="6664"/><span>Is 'mó sult agus magadh a dheineadh na fir mar gheall</span>
<lb n="6665"/><span>air.  Agus an cuimhin leat an mháchail bheag a bhí ar</span>
<lb n="6666"/><span>chainnt an duin' uasail chéadna?</span></p>
<lb n="6667"/>
<lb n="6668"/><p><span>Donchadh: Is cuimhin go maith.  Ní fhéadadh sé "r"</span></p>
</div>
<pb n="174"/>
<div><lb n="6669"/><p><span>do rádh.  "Gocht" a thugadh sé ar "ghort," agus</span>
<lb n="6670"/><span>"bamach" a thugadh sé ar "bhramach."  "Táim cáidhte,"</span>
<lb n="6671"/><span>a deireadh sé i n-inead "Táim cráidhte."   Agus is</span>
<lb n="6672"/><span>cuimhin liom leis cad a dheineadh an stíbhard.  Bhíodh</span>
<lb n="6673"/><span>an "gocht" agus an "bamach" agus an "cáidhte"</span>
<lb n="6674"/><span>aige, díreach mar a bhíodh ag an nduin' uasal, go dtí uair</span>
<lb n="6675"/><span>éigin ná cuimhnigheadh sé air féin.  Nuair a dheineadh</span>
<lb n="6676"/><span>sé dearmhad de'n ghalántacht d'imthigheadh an bhacaighe</span>
<lb n="6677"/><span>agus do thagadh an cruinneas ceart sa chainnt aige.</span></p>
<lb n="6678"/>
<lb n="6679"/><p><span>Tadhg: Go díreach.  Nuair a dheineadh sé dearmhad</span>
<lb n="6680"/><span>de'n ghalántacht.  Ach feuch, a Dhonchadh, ba shuarach an</span>
<lb n="6681"/><span>sgéal aon fhear amháin ag déanamh amadáin de féin ar</span>
<lb n="6682"/><span>an gcuma san ag rith i ndiaidh na galántachta, ach</span>
<lb n="6683"/><span>Éire go léir ag déanamh amadáin di féin!  Agus an</span>
<lb n="6684"/><span>rud céadna díreach dá bharr aici, an bhacaighe agus an</span>
<lb n="6685"/><span>bhailbhe.  B'usaide é dá mbeadh sí ag rith i ndiaidh gal-</span>
<lb n="6686"/><span>ántachta a chuir fadhfeabhas uirthi, nú a chuirfadh comaoin</span>
<lb n="6687"/><span>uirthi, ach galántacht a bhainean a cuisidheacht agus a</span>
<lb n="6688"/><span>cainnt di!</span></p>
<lb n="6689"/>
<lb n="6690"/><p><span>Donchadh: Éist, a Thaidhg.  Ná bíodh ceist ort.  Tá</span>
<lb n="6691"/><span>galántacht eile curtha os a cómhair feasta, galántacht</span>
<lb n="6692"/><span>a thabharfidh a cainnt agus a cuisidheacht thar n-ais chuichi.</span></p>
<lb n="6693"/>
<lb n="6694"/><p><span>Tadhg: 'Seadh, an Ghaeluinn.  Is mithid é.  Tá an</span>
<lb n="6695"/><span>Gaeluinn ag dul chun cinn maith go leór ach ní'l sí ag</span>
<lb n="6696"/><span>dul chun cinn leath chómh maith agus ba cheart di dul,</span>
<lb n="6697"/><span>ná leath chómh maith agus ba ghádh dhi dul.</span></p>
<lb n="6698"/>
<lb n="6699"/><p><span>Donchadh: Ó, go deimhin tá sí ag dul chun cinn go</span>
<lb n="6700"/><span>h-ana mhaith.  An bhfeacaís an leabhrín nua so a thug</span>
<lb n="6701"/><span>Tadhg Ua Donchadha amach?</span></p>
<lb n="6702"/>
<lb n="6703"/><p><span>Tadhg: Chonac.  Leabhrín filidheachta iseadh é.  Is</span>
<lb n="6704"/><span>leabhrín ana thairbheach é.  Leabhrín diadha iseadh é.</span>
<lb n="6705"/><span>Níor bhain an ghalántacht an Creideamh dínn fós, buidhea-</span>
<lb n="6706"/><span>chas le Dia!  Ach ní filidheacht aicionta atá sa leabhrín</span>
<lb n="6707"/><span>sin.  Is amhlaidh d'aistirigh Tadhg ó'n mBéarla é.</span></p>
<lb n="6708"/>
<lb n="6709"/><p><span>Donchadh: Domhaise go deimhin, a Thaidhg, measaim-se</span>
<lb n="6710"/><span>gur fearr an fhilidheacht atá ann 'ná an fhilideacht</span>
<lb n="6711"/><span>Bhéarla ó n-ar h-aistirigheadh í.</span>
<lb n="6712"/></p>
</div>
<pb n="175"/>
<div><lb n="6713"/><p><span>Tadhg: Níor dheacair di sin.  Ní'l filidheacht ar bith</span>
<lb n="6714"/><span>is dona 'ná filidheact Bhéarla, ach fíor bheagán di.  Do</span>
<lb n="6715"/><span>dhuine go mbeadh taithighe mhaith aige ar fhilidheacht</span>
<lb n="6716"/><span>Ghaeluinne is cuma filidheacht Bhéarla nú mar a crothfí</span>
<lb n="6717"/><span>seana shlabhra.</span></p>
<lb n="6718"/>
<lb n="6719"/><p><span>Note.  - Aicionta, natural, i.e., original.  Not shaped</span>
<lb n="6720"/><span>out of something else.</span></p>
<lb n="6721"/>
<lb n="6722"/><p><span>GALÁNTACHT.</span></p>
<lb n="6723"/>
<lb n="6724"/><p><span>Donchadh: Ní deacair pas beag magaidh a dhéanamh</span>
<lb n="6725"/><span>fé'n stíbhard úd, a Thaidhg; an fear úd a chuir an chiscéim</span>
<lb n="6726"/><span>bacaighe ann féin agus do chuir an clampín ar a thean-</span>
<lb n="6727"/><span>gain, a d'iarraidh teacht suas leis an ngalántacht, "agus</span>
<lb n="6728"/><span>an chupóg ag teiche uaidh"; ach ní mar a chéile an fear</span>
<lb n="6729"/><span>san agus an buachaill a théidhean as so anonn go Sasana,</span>
<lb n="6730"/><span>nú siar go h-America, agus do chaithfidh tuarastal</span>
<lb n="6731"/><span>fhághail le tuilleamh láithreach nú bás d'fhághail do'n</span>
<lb n="6732"/><span>ghorta i ndúthaigh iasachta.</span></p>
<lb n="6733"/>
<lb n="6734"/><p><span>Tadhg: Is fíor do chainnt, a Dhonchadh; ach cad a</span>
<lb n="6735"/><span>mheasfá a chur n-a luighe orm as an gcainnt sin?  Nú</span>
<lb n="6736"/><span>an amhlaidh a mheasfá a rádh gur túisge a gheóbhadh duine</span>
<lb n="6737"/><span>tuarastal le tuilleamh thall dá mbeadh cisceim bacaighe</span>
<lb n="6738"/><span>ann agus clampín ar a theangain 'ná mar a gheóbhadh sé</span>
<lb n="6739"/><span>dá mbeadh lúth a ghéag aige agus cruinneas cainnte?</span></p>
<lb n="6740"/>
<lb n="6741"/><p><span>Donchadh: Ní h-amhlaidh go deimhin.  Ní gádh dhom a</span>
<lb n="6742"/><span>innsint duit-se nách fonn liom aon níd d'á shórd do</span>
<lb n="6743"/><span>rádh.  Ach feuch ar an dtaobh so de'n sgéal.  Sin</span>
<lb n="6744"/><span>buachaill óg Éireannach.  Tá sé ocht mbliana déag d'aois.</span>
<lb n="6745"/><span>Ní'l aon rud le déanamh i n-Éirinn aige mara maith</span>
<lb n="6746"/><span>leis a shaoghal do chaitheamh ar mhullach a chinn ag rómhar sa</span>
<lb n="6747"/><span>díg, ag casadh le cíos a dhéanamh.  Deir sé i n'-aigne</span>
<lb n="6748"/><span>féin gur bh'fhearra dhó bás d'fhághail láithreach 'ná aghaidh</span>
<lb n="6749"/><span>a thabhairt ar shaoghal de'n tsórd san.  Imthighean sé go</span>
<lb n="6750"/><span>h-America.  Téidhean sé ag lorg oibre.  Ní túisge</span></p>
</div>
<pb n="176"/>
<div><lb n="6751"/><p><span>d'osglan sé a bheul' ná thugan gach aoinne "Green-horn"</span>
<lb n="6752"/><span>air.  Tá Gaeluinn mhaith aige ó n'óige.  Tá Béarla</span>
<lb n="6753"/><span>aige chómh maith agus bhí le fághail sa n-áit 'n-ar tógadh é,</span>
<lb n="6754"/><span>nú sa sórd "National School" ar a dtéidheadh sé.  Ach</span>
<lb n="6755"/><span>idir Ghaeluinn agus Béarla dhó, chómh luath agus bhogan</span>
<lb n="6756"/><span>sé a bheul chun cainnte thall ní'l ann ach "Green-horn."</span>
<lb n="6757"/><span>Ach sidé donas an sgéil.  Tugtar an obair do sna</span>
<lb n="6758"/><span>balbhánaibh caoch-shrónacha agus fágtar an "Green-horn"</span>
<lb n="6759"/><span>'n-a sheasamh díomhaoin agus a dhrom le fala an mhargaigh,</span>
<lb n="6760"/><span>agus a bholg chómh folamh le n-a phóca.  Tugtar "Green-</span>
<lb n="6761"/><span>horn" air, ach ní'l sé leath chómh "green" agus is dóich</span>
<lb n="6762"/><span>leó.  Tugan sé an lá ag déanamh taithighe de'n bhailbhe</span>
<lb n="6763"/><span>agus de'n chaoch-shrónaighe.  Tagan sé go dtí an margadh</span>
<lb n="6764"/><span>amáireach.  Nuair airightear an chaoch-srónaighe ann meas-</span>
<lb n="6765"/><span>tar go bhfuil seana thaithighe aige ar an dtír agus</span>
<lb n="6766"/><span>faighean sé an obair.  Nách eól duit an sean-fhocal,</span>
<lb n="6767"/><span>a Thaidhg.</span></p>
<lb n="6768"/>
<lb n="6769"/><p><span>"Má théidhean tú sa Róimh</span>
<lb n="6770"/><span>Bí ad' Rómhánach leó."</span></p>
<lb n="6771"/>
<lb n="6772"/><p><span>An amhlaidh a mheasfá a rádh, a Thaidhg, gur cheart do'n</span>
<lb n="6773"/><span>bhuachaill sin bás d'fhághail do'n ghorta níos túisge 'ná</span>
<lb n="6774"/><span>a leogaint air bheith balbh, caoch-shrónach?</span></p>
<lb n="6775"/>
<lb n="6776"/><p><span>Tadhg: Ní h-amhlaidh, a Dhonchadh.  Agus ní lugha 'ná</span>
<lb n="6777"/><span>mheasfinn an seanfhocal do shárú.  Deir an sean-</span>
<lb n="6778"/><span>fhocal liom, má théidhim sa Róimh bheith am' Rómhánach</span>
<lb n="6779"/><span>leó.  Ach ní deir an seanfhocal aon nídh i dtaobh cad is</span>
<lb n="6780"/><span>ceast dom a dhéanamh nuair a thiocfad abhaile ó'n Róimh.</span>
<lb n="6781"/><span>Ní'l aon locht i n-aon chor agam le fághail ar an</span>
<lb n="6782"/><span>mbuachaill a leogfadh air bheith balbh, caoch-shrónach, chun</span>
<lb n="6783"/><span>na h-oibre dh'fhághail, ach cad é mar obair dó an bhailbhe</span>
<lb n="6784"/><span>agus an chaoch-shronaighe a thabhairt leis anso abhaile</span>
<lb n="6785"/><span>chughainn agus bheith 'ghá chur n-a luighe orainn gur b'iad</span>
<lb n="6786"/><span>plúr na galántachta iad!</span></p>
<lb n="6787"/>
<lb n="6788"/><p><span>Tá rud eile agam-sa le rádh i dtaobh an sgéil sin, a</span>
<lb n="6789"/><span>Dhonchadh, ach ní'l uain againn indiu ar a thuille do rádh.</span>
<lb n="6790"/></p>
</div>
<pb n="177"/>
<div><lb n="6791"/><p><span>GALÁNTACHT.</span></p>
<lb n="6792"/>
<lb n="6793"/><p><span>Donchadh: Seadh, a Thaidhg, cad é siúd a bhí agat le</span>
<lb n="6794"/><span>rádh an lá deirineach, i dtaobh an ógánaigh Éireannaigh ná</span>
<lb n="6795"/><span>féadfadh obair fhághail i ndúthaigh iasachta gan balbhán</span>
<lb n="6796"/><span>caoch-shrónach a dhéanamh de féin?</span></p>
<lb n="6797"/>
<lb n="6798"/><p><span>Tadhg: Tá rud agam le rádh 'n-a thaobh, rud go bhfuilim</span>
<lb n="6799"/><span>ag machtnamh air le mórán blianta.</span></p>
<lb n="6800"/>
<lb n="6801"/><p><span>Céad blian ó shin ní raibh aon chuimhneamh ag aoinne</span>
<lb n="6802"/><span>ar imtheacht a' h-Éirinn nuair a thiocfadh sé chun aois a</span>
<lb n="6803"/><span>sheacht mblian ndéag.  Bhí sé socair in aigne gach óigfhir</span>
<lb n="6804"/><span>feuchaint 'n-a thímpal agus é féin do shocarú sa tsao-</span>
<lb n="6805"/><span>ghal, sa n-áit 'n-ar rugadh agus 'n-ar tógadh é, a shaoghal</span>
<lb n="6806"/><span>do chaitheamh fé mar a chaith a shínsear a saoghal, agus</span>
<lb n="6807"/><span>dul ag triall ortha sa roilig nuair a bheadh a shaoghal</span>
<lb n="6808"/><span>caithte agus a ghnó ar a shaoghal déanta aige.  Tháinig</span>
<lb n="6809"/><span>atharú ar an slighe sin.  Chuir an dlighe deire le gach sórd</span>
<lb n="6810"/><span>oibre i n-Éirinn ach obair na ráinne.  D'árduigh san</span>
<lb n="6811"/><span>an cíos ar an dtalamh.  Thuig an fear óg ná raibh aige</span>
<lb n="6812"/><span>ach a rogha de dhá nídh, a shaoghal a chaitheamh i n-Éirinn, ag</span>
<lb n="6813"/><span>obair chun cíosa dhéanamh, nú rith leis féin go dúthaigh</span>
<lb n="6814"/><span>éigin eile mar a bhféadfadh sé a thuarastal do chur 'n-a</span>
<lb n="6815"/><span>phóca féin.  Do rith duine.  Do rith beirt.  Ba ghearr</span>
<lb n="6816"/><span>go rabhadar ag imtheacht 'n-a bhfichidíbh, 'n-a gcéadtaibh,</span>
<lb n="6817"/><span>'n-a míltibh.  Sin mar atáid siad ag imtheacht anois.</span></p>
<lb n="6818"/>
<lb n="6819"/><p><span>Nuair a thosnuighdar ar imtheacht, a Dhonchadh, bhí</span>
<lb n="6820"/><span>Gaeluinn bhreágh acu agus Béarla briste.  Chaitheadar</span>
<lb n="6821"/><span>uatha an Ghaeluinn bhreágh agus choimeádadar an Béarla</span>
<lb n="6822"/><span>briste.  Thug an Béarla briste droch-mheas ortha thall.</span>
<lb n="6823"/><span>Dheinadar a ndítheal ar an mBéarla briste dhéanamh</span>
<lb n="6824"/><span>galánta le bailbhe agus le caoch-shrónaighe.  Ach pé</span>
<lb n="6825"/><span>cor a tabharfí dhó ní raibh ann ach Béarla briste.  Ní</span>
<lb n="6826"/><span>raibh aon mheas thall air ach chómh beag agus bhí abhus air.</span>
<lb n="6827"/><span>D'fhág san droch-mheas thall ar mhuinntir na h-Éireann</span>
<lb n="6828"/><span>agus rud ba sheacht measa 'ná san féin, droch-mheas</span>
<lb n="6829"/><span>ag muinntir na h-Éireann ar a chéile nuair a théidís</span></p>
</div>
<pb n="178"/>
<div><lb n="6830"/><p><span>anonn.  Ní raibh d'ainim ag an "Yank" ortha ach,</span>
<lb n="6831"/><span>mar a deirir, "Green-horn," agus ní raibh d'ainim</span>
<lb n="6832"/><span>acu féin ar a chéile thall ach "Green-horn."  D'fhág san</span>
<lb n="6833"/><span>sa díg thall iad fé mar a bhíodar sa díg abhus.</span></p>
<lb n="6834"/>
<lb n="6835"/><p><span>An chainnt atá i mbeul duine, a Dhonchadh, isí thugan</span>
<lb n="6836"/><span>creideamhaint dó nú a mhalairt.  An t-é go mbeidh</span>
<lb n="6837"/><span>cainnt bhríghmhar, bhunúsach, uasal, ghunta, 'n-a bheul</span>
<lb n="6838"/><span>aige beidh eagla ag cách roimis.  An t-é go mbeidh</span>
<lb n="6839"/><span>eagla ag daoine roimis beidh uraim acu dhó.  Beidh</span>
<lb n="6840"/><span>eagla ag an uile dhuine roimis bíodh ná beadh sé ach i</span>
<lb n="6841"/><span>n'aonar.  Ach má bhíon beirt, nú fiche duine, nú míle</span>
<lb n="6842"/><span>duine, guala le gualainn, agus an chainnt bhríghmhar</span>
<lb n="6843"/><span>bhunúsach, uasal, ghunta chéadna 'n-a mbeul acu feiceam</span>
<lb n="6844"/><span>cé dhéanfidh aon chimilt leó, ná mheasfidh aon tarcuisne</span>
<lb n="6845"/><span>thabhairt dóibh!  Feiceam cé mheasfidh eugcóir a dhéanamh</span>
<lb n="6846"/><span>ortha!</span></p>
<lb n="6847"/>
<lb n="6848"/><p><span>Nuair a thosnuigh muinntir na h-Éireann, a Dhonchadh,</span>
<lb n="6849"/><span>ar dhul in sna dúthaíbh iasachta, dá múintí dhóibh cunus an</span>
<lb n="6850"/><span>Ghaeluinn do choimeád agus úsáid a dhéanamh di eatartha</span>
<lb n="6851"/><span>féin, ní geóbhfí do chosaibh ionta in sna dúthaíbh iasachta</span>
<lb n="6852"/><span>mar a gabhadh.  Bheidís daingean, dlúithte in a chéile</span>
<lb n="6853"/><span>thall.  Bheadh comhacht agus cumas agus creideamhaint</span>
<lb n="6854"/><span>acu.  Bheidís mar a bheadh punan bhreágh mhór agus an</span>
<lb n="6855"/><span>Ghaeluinn mar chuibhreach ar an bpunainn.  I n-inead an</span>
<lb n="6856"/><span>"Yank" a bheith ag feuchaint síos ortha agus ag tabhairt</span>
<lb n="6857"/><span>tarcuisne dhóibh is amhlaidh a bheadh sé ag feuchaint suas</span>
<lb n="6858"/><span>chucha agus uraim aige dhóibh, agus eagla aige rómpa.</span>
<lb n="6859"/><span>Thabharfadh sé a gceart féin dóibh go tapaidh agus</span>
<lb n="6860"/><span>beagán d'á bhuidheachas air!</span></p>
<lb n="6861"/>
<lb n="6862"/><p><span>Donchadh: Agus cad 'na thaobh nár deineadh é sin, a</span>
<lb n="6863"/><span>Thaidhg?</span></p>
<lb n="6864"/>
<lb n="6865"/><p><span>Tadhg: Cad 'na thaobh nár deineadh é!  Éist do bheul,</span>
<lb n="6866"/><span>a dhuine.  Cad 'na thaobh ná deintear anois féin é!</span>
<lb n="6867"/></p>
</div>
<pb n="179"/>
<div><lb n="6868"/><p><span>GALÁNTACHT</span></p>
<lb n="6869"/>
<lb n="6870"/><p><span>Tadhg: Tuig an méid seo, a Dhonchadh, agus dein</span>
<lb n="6871"/><span>machtnamh air.  Tá daoine ó'n uile pháirt de'n Eúróip ag</span>
<lb n="6872"/><span>tabhairt aghaidh ar America chómh maith le muinntir na</span>
<lb n="6873"/><span>h-Éireann.  B'fhéidir ná fuil oiread acu ag dul ann</span>
<lb n="6874"/><span>ó thíorthaibh eile, do réir mhéid na tíre, agus atá ag dul</span>
<lb n="6875"/><span>ó Éirinn, ach táid siad ag dul ann go tiugh agus go</span>
<lb n="6876"/><span>líonmhar, ó'n bhFrainc, agus ó'n Almáinn, agus</span>
<lb n="6877"/><span>ó'n Spáinn, agus ó'n Iodáil.  Nuair a théidhean</span>
<lb n="6878"/><span>an Franncach go h-America buailid na Franncaigh</span>
<lb n="6879"/><span>thall uime agus labhraid siad an Fhrainncis leis.</span>
<lb n="6880"/><span>Tugaid siad eólus na h-áite dhó.  Tugaid siad eólus</span>
<lb n="6881"/><span>ar na daoine dhó agus innsid siad dó cé h-iad gur</span>
<lb n="6882"/><span>maith dhó cómhluadar a dhéanamh leó agus cé h-iad is</span>
<lb n="6883"/><span>maith dhó a sheachaint.  Nuair a chítear 'n-a chuideachtan</span>
<lb n="6884"/><span>thall iad ní bhíon sgorn ná ceann-fé ortha mar gheall</span>
<lb n="6885"/><span>ar a chainnt mar bíon a gcainnt féin acu eatartha féin,</span>
<lb n="6886"/><span>agus ní bhíon aon bheann acu ar chainnt an "Yank."</span>
<lb n="6887"/><span>Ní gádh do'n Fhranncach nua bheith ag déanamh taithighe</span>
<lb n="6888"/><span>de'n chaoch-shrónaighe agus de'n bhailbhe ná a d'iarraidh</span>
<lb n="6889"/><span>teacht isteach ortha, chun é féin a dhéanamh oireamhnach</span>
<lb n="6890"/><span>ar phost oibre dh'fhághail.</span></p>
<lb n="6891"/>
<lb n="6892"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, ní gádh dho'n Fhranncach</span>
<lb n="6893"/><span>puinn de dhuadh na caoch-shrónaighe dh'fhághail.  Tá an</span>
<lb n="6894"/><span>fear bocht caoch-shrónach a dhóithin cheana.</span></p>
<lb n="6895"/>
<lb n="6896"/><p><span>Tadhg: Pé cuma 'n-a bhfuil sé ní'l aon bheann aige</span>
<lb n="6897"/><span>ar an "Yank."  Ní gádh dhó bheith ag feuchaint suas chuige</span>
<lb n="6898"/><span>chun é féin a dhéanamh galánta mar dh'eadh.  Ní h-eadh</span>
<lb n="6899"/><span>ach nuair a chíon an "Yank" na Franncaigh ag labhairt</span>
<lb n="6900"/><span>na Frainncise eatartha féin, is amhlaidh a bhíon meas</span>
<lb n="6901"/><span>aige ortha agus uraim aige dhóibh.  Is amhlaidh a bhíon</span>
<lb n="6902"/><span>seisean ag feuchaint suas chucha-san.  Is amhlaidh a</span>
<lb n="6903"/><span>bhíon mórtais ortha má iarran sé post oibre ortha.  Bíon</span>
<lb n="6904"/><span>mór-is-fiú ortha fear oibre chómh neamh-choitchianta</span>
<lb n="6905"/><span>bheith acu.  Má labhran sé Béarla leó agus má bhíon</span></p>
</div>
<pb n="180"/>
<div><lb n="6906"/><p><span>an Béarla go h-áiféiseach, gheibhid siad spórt ann,</span>
<lb n="6907"/><span>b'fhéidir, ach ní baoghal go dtaisbeánaid siad aon</span>
<lb n="6908"/><span>droch-mheas dó mar gheall ar an mBéarla áiféiseach.</span>
<lb n="6909"/><span>Tugaid siad aire mhaith gan aon droch-mheas a thais-</span>
<lb n="6910"/><span>beáint do'n Fhranncach mar tá fhios acu, pé breallachas</span>
<lb n="6911"/><span>atá ar a chuid Béarla, go bhfuil teanga dúchais aige</span>
<lb n="6912"/><span>agus nách aon dóithín í.  Tá fhios acu go bhfuil neart</span>
<lb n="6913"/><span>agus funneamh sa teangain dúchais sin, agus faobhar</span>
<lb n="6914"/><span>uirthi, agus gur fearra dhóibh go mór gan aghaidh an</span>
<lb n="6915"/><span>fhaobhair sin do tharrang ortha.  Tá fhios acu, má tugtar</span>
<lb n="6916"/><span>aon tarcuisne do'n Fhranncach san go bhfuil daoine</span>
<lb n="6917"/><span>laistiar de a thógfidh a pháirt.  Agus tá fhios acu, leis,</span>
<lb n="6918"/><span>má tugtar uraim do'n Fhranncach san go bhfuil daoine</span>
<lb n="6919"/><span>laistiar de a bheidh buidheach mar gheall ar an uraim sin.</span>
<lb n="6920"/><span>Duine gasta iseadh an "Yank," a Dhonchadh.  Geóbhaidh sé</span>
<lb n="6921"/><span>do chosaibh ionat má's dóich leis go leogfir leis é.  Ach</span>
<lb n="6922"/><span>pógfidh sé an talamh rómhat má's doich leis gur bh'é a</span>
<lb n="6923"/><span>bhuac é.</span></p>
<lb n="6924"/>
<lb n="6925"/><p><span>An chuma atá ar an bhFranncach thall siné díreach an</span>
<lb n="6926"/><span>chuma atá ar an Almáinneach, agus ar an Spáinneach,</span>
<lb n="6927"/><span>agus ar an Iodáileach, agus ortha go léir ach an t-Éire-</span>
<lb n="6928"/><span>annach amháin.  Ach i dtaobh an Éireannaigh, ba dhóich le</span>
<lb n="6929"/><span>duine air gur chun go ngeóbhfí do chosaibh ann a ceapadh</span>
<lb n="6930"/><span>é!  Tá gach aoinne sa bhreiceal air!  Nuair a théidhean</span>
<lb n="6931"/><span>an t-Éireannach go h-America rithid na h-Éireannaigh</span>
<lb n="6932"/><span>thall uaidh an fhaid a bhíon sé 'n-a gcosaibh.  Séanaid siad</span>
<lb n="6933"/><span>é go dtí go ndeinan sé an chaoch-shrónaighe d'fhoghluim.</span></p>
<lb n="6934"/>
<lb n="6935"/><p><span>Bíon muinntir gach tíre eile mar a bheadh an phunan;</span>
<lb n="6936"/><span>fuinte, fáisgithe, cruaidh, daingean; agus an teanga</span>
<lb n="6937"/><span>dúchais mar chuibhreach ar an bpunainn.</span></p>
<lb n="6938"/>
<lb n="6939"/><p><span>Bíon muinntir na h-Éireann mar a bheadh an phunan</span>
<lb n="6940"/><span>go mbainfí an chuibhreach di; gach dias ag imtheacht leis an</span>
<lb n="6941"/><span>ngaoith 'n-a h-aonar go dtí ná bíon a tuairisg thoir ná thiar!</span></p>
<lb n="6942"/>
<lb n="6943"/><p><span>Donchadh: Tá aimsir mhaith chughainn, a Thaidhg.  Cuir-</span>
<lb n="6944"/><span>far an chuibhreach ar an bpunainn airís.</span></p>
<lb n="6945"/>
<lb n="6946"/><p><span>Tadhg: Tá súil le Dia agam go gcurfar! Ba</span>
<lb n="6947"/><span>mhithid é.</span>
<lb n="6948"/></p>
</div>
<pb n="181"/>
<div><lb n="6949"/><p><span>GALÁNTACHT</span></p>
<lb n="6950"/>
<lb n="6951"/><p><span>Donchadh: Ó'n lá déanach a bhíomair ag cainnt, a</span>
<lb n="6952"/><span>Thaidhg, táim ag machtnamh ar an dá fhocal úd a tháinig</span>
<lb n="6953"/><span>uait.</span></p>
<lb n="6954"/>
<lb n="6955"/><p><span>Tadhg: Cad iad an dá fhocal iad, a Dhonchadh?</span></p>
<lb n="6956"/>
<lb n="6957"/><p><span>Donchadh: An phunan, agus an chuibhreach; muinntir</span>
<lb n="6958"/><span>Fraince thall i n-America agus iad dlúite le n-a chéile</span>
<lb n="6959"/><span>mar a bheadh an phunan; agus an Fhraincis, cainnt na</span>
<lb n="6960"/><span>Fraince, cainnt a dtíre féin, 'ghá gcoimeád dlúite le</span>
<lb n="6961"/><span>n-a chéile díreach mar a choimeádan an chuibhreach na</span>
<lb n="6962"/><span>diasa dlúite le n-a chéile sa phunainn.  An cor céadna</span>
<lb n="6963"/><span>díreach ar mhuinntir na h-Almáinne agus ar mhuinntir</span>
<lb n="6964"/><span>na Spáinne agus ar mhuinntir gach tíre eile nuair a</span>
<lb n="6965"/><span>théid siad anonn, ach muinntir na h-Éireann amháin.</span></p>
<lb n="6966"/>
<lb n="6967"/><p><span>Ba dhóich liom féin, a Thaidhg, nách cúrsaí iongna,</span>
<lb n="6968"/><span>i n-aon chor, an sgéal a bheith mar sin ag an méid de</span>
<lb n="6969"/><span>dhaoinibh na dtíortha san a chuaidh anonn.  An chómharsa</span>
<lb n="6970"/><span>ná cuirim, b'fhéidir, puinn suime ann nuair a bhuailean</span>
<lb n="6971"/><span>sé umam sa bhaile, dá mbuaileadh sé umam i ndúthaigh</span>
<lb n="6972"/><span>iasachta, na céadta míle ó bhaile, bheadh oiread mórála</span>
<lb n="6973"/><span>orm agus dá mba anuas as an spéir a thuitfadh sé</span>
<lb n="6974"/><span>chugham.  Measaim gur mar sin díreach atá an sgéal</span>
<lb n="6975"/><span>ag gach aoinne.  D'á bhrígh sin, nuair a théidhean an</span>
<lb n="6976"/><span>t-Almáinneach anonn go h-America ní h-aon iongna</span>
<lb n="6977"/><span>go dtugan sé aghaidh ar a mhuinntir féin thall, agus go</span>
<lb n="6978"/><span>labhran sé leó an teanga atá 'n-a mbeul san agus 'n-a</span>
<lb n="6979"/><span>bheul féin ó fhágadar an cliabhán.  Ba mhór go léir an</span>
<lb n="6980"/><span>iongna é thabhairt aghaidh i n-aon treó eile ach i dtreó a</span>
<lb n="6981"/><span>mhuinntire féin.  An fhaid a bhíon sé ameasg a mhuinntire</span>
<lb n="6982"/><span>féin thall agus cainnt a dtíre féin ar siubhal acu, bíon</span>
<lb n="6983"/><span>an Almáinn thall acu.  Is cuma é nú bheith sa bhaile.</span>
<lb n="6984"/><span>Ba dhóich liom ná fuil aon nídh is nádúrtha dhóibh 'ná</span>
<lb n="6985"/><span>teacht i bhfochair a chéile ar an gcuma san, agus fan-</span>
<lb n="6986"/><span>mhaint i bhfochair a chéile, agus sgáth a dhéanamh d'á chéile,</span></p>
</div>
<pb n="182"/>
<div><lb n="6987"/><p><span>agus cabhrú le n-a chéile.  Is eól duit an seanfhocal:</span>
<lb n="6988"/><span>"Ar sgáth a chéile a mhairid na daoine."  Má's ar</span>
<lb n="6989"/><span>sgáth a chéile a mhairid na daoine sa bhaile is mó an gádh a</span>
<lb n="6990"/><span>bhíon acu le sgáth a chéile nuair a bhíd siad sa dúthaigh</span>
<lb n="6991"/><span>iasachta.  Cad é an chúis, a Thaidhg, nár dhein na h-Éirean-</span>
<lb n="6992"/><span>naigh thall mar a dhein muinntir gach tíre eile nuair</span>
<lb n="6993"/><span>a chuadar anonn?  Is éagsamhlach an sgéal é!  Muinn-</span>
<lb n="6994"/><span>tir gach tíre eile, nuair a théid siad anonn, ag fanmhaint</span>
<lb n="6995"/><span>i bhfochair a chéile agus ag maireachtaint ar sgáth a chéile,</span>
<lb n="6996"/><span>agus muinntir na h-Éireann, an mhuinntir go bhfuil an</span>
<lb n="6997"/><span>seanfhocal san acu, ag tabhairt a gcúl le chéile thall,</span>
<lb n="6998"/><span>agus sgorn agus bochtaineacht agus náire ortha roim a</span>
<lb n="6999"/><span>chéile, agus i n-inead maireachtaint ar sgáth a chéile, iad</span>
<lb n="7000"/><span>ag teiche ó n-a chéile mar a theichfadh duine ó'n mbolgach!</span>
<lb n="7001"/><span>Má's é easnamh na Gaeluinne fé ndeár an sgaipe cad</span>
<lb n="7002"/><span>'na thaobh nár choimeádadar an Ghaeluinn fé mar a</span>
<lb n="7003"/><span>choimeád an t-Almáinneach an Almáinnis, nú an</span>
<lb n="7004"/><span>Franncach an Fhrainncis, nú an Iodáileach an Iodáilis?</span></p>
<lb n="7005"/>
<lb n="7006"/><p><span>Tadhg: Is ceist mhór í sin, a Dhonchadh.  Ní foláir</span>
<lb n="7007"/><span>dúinn lá fé leith a thabhairt di.</span></p>
<lb n="7008"/>
<lb n="7009"/><p><span>GALÁNTACHT.</span></p>
<lb n="7010"/>
<lb n="7011"/><p><span>Donchadh: Mar a dubhart leat an lá déanach, a Thaidhg,</span>
<lb n="7012"/><span>is mór an iongna liom muinntir gach tíre eile ag gabháil</span>
<lb n="7013"/><span>le chéile nuair a théid siad i ndúthaigh iasachta, agus</span>
<lb n="7014"/><span>muinntir na h-Éireann ag séanadh a chéile nuair a théid</span>
<lb n="7015"/><span>siad i ndúthaigh iasachta.  Má's rud galánta do</span>
<lb n="7016"/><span>mhuinntir gach tíre eile gabháil le chéile i ndúthaigh</span>
<lb n="7017"/><span>iasachta, agus má tá an dúil go léir sa ghalántacht ag</span>
<lb n="7018"/><span>muinntir na h-Éireann, nár chóir gur bh'iad muinntir</span>
<lb n="7019"/><span>na h-Éireann is mó gheóbhadh le chéile, pé rud a dhéanfadh</span>
<lb n="7020"/><span>muinntir aon tíre eile.  Deirir-se gur b'é easba na</span>
<lb n="7021"/><span>Gaeluinne fé ndeár é.  Má seadh cad 'na thaobh nár</span>
<lb n="7022"/><span>choimeádadar an Ghaeluinn?</span>
<lb n="7023"/></p>
</div>
<pb n="183"/>
<div><lb n="7024"/><p><span>Tadhg: Sgéal fada iseadh é, a Dhonchadh.  Nuair a</span>
<lb n="7025"/><span>fuair muinntir Sasan an lámh uachtair ar fad i n-Éirinn,</span>
<lb n="7026"/><span>tar éis aimsire Chrumuil, do thosnuigh daoine ar mheas</span>
<lb n="7027"/><span>a bheith acu ar an t-é fhéadfadh Béarla do labhairt agus</span>
<lb n="7028"/><span>ar dhroch-mheas a bheith acu ar an t-é ná féadfadh.  Do</span>
<lb n="7029"/><span>lean an sgéal ar an gcuma san ar feadh mórán aimsire.</span>
<lb n="7030"/><span>I gcaitheamh na h-aimsire sin go léir do bhí meas daoine</span>
<lb n="7031"/><span>ar an mBéarla ag méadú agus a meas ar an nGaeluinn</span>
<lb n="7032"/><span>ag luighdú.  Do buaileadh isteach i n-aigne na ndaoine,</span>
<lb n="7033"/><span>i ndiaidh ar ndiaidh go raibh galántacht sa Bhéarla ná</span>
<lb n="7034"/><span>raibh sa Ghaeluinn.  Bhí an lámh-uachtair ag lucht an</span>
<lb n="7035"/><span>Bhéarla.  Ba leó an talamh.  Ba leó saidhbhreas na</span>
<lb n="7036"/><span>tíre.  Is acu a bhí an t-airgead.  Bhí fabhar na dlighe leó.</span>
<lb n="7037"/><span>Bhí uaisle na h-Éireann imthighthe thar na faraigíbh nú</span>
<lb n="7038"/><span>sínte sa n-uaigh.  An méid de shliocht na nGaedhal a bhí beó</span>
<lb n="7039"/><span>i n-Éirinn ní raibh talamh ná tighearnas, airgead ná ór</span>
<lb n="7040"/><span>acu.  Bhíodar go léir ar mhulach a gcinn ag sclábhuidheacht.</span>
<lb n="7041"/><span>Ó shliocht go sliocht ní raibh aon áirighthe acu choidhche ar</span>
<lb n="7042"/><span>aon tslighe bheatha eile ach ar an sclábhuidheacht.  Fé mar</span>
<lb n="7043"/><span>fhoghluim duine acu anso agus ansúd focailín Béarla</span>
<lb n="7044"/><span>b'fhéidir go bhfuair sé sórd éigin de thógáilt cinn.</span>
<lb n="7045"/><span>Níor thógáilt cinn ró mhór é ach ba rud éigin é, agus</span>
<lb n="7046"/><span>thug sé búntáiste mhór dó ar na daoine ná raibh aon</span>
<lb n="7047"/><span>fhocal Béarla acu.  Ní raibh aige féin ach droch Bhéarla</span>
<lb n="7048"/><span>ach do thóg sé a cheann láithreach agus ní fheuchfadh sé ar</span>
<lb n="7049"/><span>an dtaobh de'n bhothar 'n-a mbeadh na daoine ná raibh aon</span>
<lb n="7050"/><span>fhocal Béarla acu.  D'eirigh an ghalántacht 'n-a cheann</span>
<lb n="7051"/><span>láithreach.</span></p>
<lb n="7052"/>
<lb n="7053"/><p><span>Bí an sgéal go h-ait ansan aige.  Níor fhan aon</span>
<lb n="7054"/><span>mheas aige ar a mhuinntir féin a bhí gan Béarla, agus</span>
<lb n="7055"/><span>dá luighead meas a bhí aige ortha ba lugha 'ná san an</span>
<lb n="7056"/><span>meas a bhí ag muinntir an Bhéarla air féin, mar ní</span>
<lb n="7057"/><span>raibh aige ach Béarla briste.</span></p>
<lb n="7058"/>
<lb n="7059"/><p><span>Tuig at' aigne anois, a Dhonchadh, conus mar a chuir</span>
<lb n="7060"/><span>san an sgéal i n-olcas do'n Ghaeluinn.  Bhí an sgéal</span>
<lb n="7061"/><span>dona go leór ag an nGaeluinn an fhaid a bhí an comórtas</span>
<lb n="7062"/><span>idir í féin agus an Béarla.  Bhí an Béarla galánta</span></p>
</div>
<pb n="184"/>
<div><lb n="7063"/><p><span>agus ní raibh aon ghalántacht sa Ghaeluinn.  Ach nuair</span>
<lb n="7064"/><span>a phreab an Béarla briste suas do tháinig láithreach</span>
<lb n="7065"/><span>dúbailt tarcuisne ar an nGaeluinn.  Bhí droch-mheas</span>
<lb n="7066"/><span>ag an mBéarla fóghanta ar an mBéarla briste agus</span>
<lb n="7067"/><span>droch-mheas ag an mbriste ar an nGaeluinn.</span></p>
<lb n="7068"/>
<lb n="7069"/><p><span>Fé mar fhéad daoine teacht isteach ar an mBéarla</span>
<lb n="7070"/><span>briste do labhairt do thugadar a gcúl leis an nGaeluinn.</span>
<lb n="7071"/><span>Bhí sí ar eólus acu go h-áluinn agus bhíodar ábalta ar</span>
<lb n="7072"/><span>í labhairt go h-áluinn, agus do thaithn sí leó 'n-a gcroidhe,</span>
<lb n="7073"/><span>ach tríd sin a's uile ní labharfidis focal di le h-eagla</span>
<lb n="7074"/><span>go mbainfadh sí ó n-a ngalántacht.</span></p>
<lb n="7075"/>
<lb n="7076"/><p><span>GALÁNTACHT.</span></p>
<lb n="7077"/>
<lb n="7078"/><p><span>Tadhg: Ansan, a Dhonchadh, do tháinig atharú eile sa</span>
<lb n="7079"/><span>tsaoghal.  Ní raibh, mar adubhart, aon tslighe bheatha ag</span>
<lb n="7080"/><span>an Éireannach i n-Éirinn ach an sclábhaidheacht.  Bhí air</span>
<lb n="7081"/><span>an talamh a shaothrú nú síne siar agus bás d'fhághail.</span>
<lb n="7082"/><span>Dá mb'é saothrú an tailimh féin é níor fágadh aige é.</span>
<lb n="7083"/><span>B'éigean dó an uile bhlúire de thoradh a shaothair do</span>
<lb n="7084"/><span>dhíol i bhfuirm cíosa.  B'éigean dó an t-arbhar a dhíol</span>
<lb n="7085"/><span>chun an chíosa dhéanamh.  B'éigean dó an t-ím a dhíol</span>
<lb n="7086"/><span>chun an chíosa dhéanamh.  B'éigean dó an colainnín</span>
<lb n="7087"/><span>agus an ceartaos a dhíol chun an chíosa dhéanamh.</span>
<lb n="7088"/><span>Níor fágadh aige féin chun bídh, dó féin agus d'á mhnaoi</span>
<lb n="7089"/><span>agus d'á chlainn, ach an práta agus an braon bainne</span>
<lb n="7090"/><span>ghéir.  Bhí an Ghaeluinn go ceólmhar aige féin agus agá</span>
<lb n="7091"/><span>mhnaoi agus ag á chlainn.  Bhí amhráin Ghaeluinne aige,</span>
<lb n="7092"/><span>agus sgéalta fianuidheachta.  Bhí an Teagasg Críos-</span>
<lb n="7093"/><span>daidhe i nGaeluinn aige agus ba dheacair é chur amú</span>
<lb n="7094"/><span>ann, ná an dubh a chur 'n-a gheal air ann.  Ach bhí aon nídh</span>
<lb n="7095"/><span>amháin coitchianta os cómhair a aigne agus ní fhéadadh</span>
<lb n="7096"/><span>sé choidhche sgaramhaint leis.  B'é rud é sin 'ná an rud</span>
<lb n="7097"/><span>úd a bhí i n-aigne an fhile nuair a fágadh sa chistin é agus</span></p>
</div>
<pb n="185"/>
<div><lb n="7098"/><p><span>do rugadh an bhean go raibh an t-airgead aici suas</span>
<lb n="7099"/><span>sa phárlús.  Seo mar innis an file cad a bhí i</span>
<lb n="7100"/><span>n'aigne:-</span></p>
<lb n="7101"/>
<lb n="7102"/><p><span>"Cidh thánag ó árdfhlathaibh péacacha,</span>
<lb n="7103"/><span>'S go ráinig fuil Chárthach ó thaobh ionam,</span>
<lb n="7104"/><span>Go bhfuil dáin mhaithe ar cláirsigh a's Béarla</span>
<lb n="7105"/><span>agam,</span>
<lb n="7106"/><span>Dob fhearr bheith mar Mháire ní Chéileachair."</span></p>
<lb n="7107"/>
<lb n="7108"/><p><span>Donchadh: Nách deas adubhairt sé é!  Ba mhór an</span>
<lb n="7109"/><span>truagh é fhágáilt sa chistin.</span></p>
<lb n="7110"/>
<lb n="7111"/><p><span>Tadhg: Do fágadh sa chistin é, bíodh a's go raibh,</span>
<lb n="7112"/><span>mar a dubhairt sé, an Béarla aige.</span></p>
<lb n="7113"/>
<lb n="7114"/><p><span>Donchadh: Thaisbeánfadh san, a Thaidhg, go raibh gal-</span>
<lb n="7115"/><span>ántacht dob fhearr 'ná chéile ann an uair sin.  Bhí an</span>
<lb n="7116"/><span>Béarla briste níos galánta 'ná an Ghaeluinn, agus bhí</span>
<lb n="7117"/><span>an Béarla cruinn, ma bhí a leithéid ann, níos galánta</span>
<lb n="7118"/><span>'ná an Béarla briste.  Ach do dheabhrochadh an sgéal</span>
<lb n="7119"/><span>go raibh an t-airgead níos galánta 'ná aon taobh acu.</span></p>
<lb n="7120"/>
<lb n="7121"/><p><span>Tadhg: Tá corp na fírinne agat, a Dhonchadh, a mhic</span>
<lb n="7122"/><span>ó.  Bhí an t-airgead níos galánta 'ná aon taobh acu an</span>
<lb n="7123"/><span>uair sin, agus tá an t-airgead níos galánta 'ná aon taobh</span>
<lb n="7124"/><span>acu anois leis.  Gan amhras, dá mbeadh ceart le fághail,</span>
<lb n="7125"/><span>is mó an meas a bheadh ar shaidhbhreas aigne 'ná ar shaidh-</span>
<lb n="7126"/><span>bhreas póca.  Ach ní'l ceart le fághail sa sgéal.  Beir-</span>
<lb n="7127"/><span>tear an saibhbhreas póca suas sa phárlús agus fágtar</span>
<lb n="7128"/><span>an saidhbhreas aigne sa chistin.  Is suarach an sólás</span>
<lb n="7129"/><span>do dhuine a chuid saidhbhris aigne má bhíon a bholg folamh</span>
<lb n="7130"/><span>agus a dhrom gan foithin.  Is beag an iongna má deir</span>
<lb n="7131"/><span>sé leis féin gur "bh'fhearr bheith mar Mháire ní Chéileach-</span>
<lb n="7132"/><span>air."  Gan amhras do dhein an file dearmhad.  Chuir an</span>
<lb n="7133"/><span>tarcuisne agus an t-ocras agus an easonóir fhiachaint</span>
<lb n="7134"/><span>air an dearmhad san do dhéanamh.  Ach ba dhearmhad é</span>
<lb n="7135"/><span>ó bhun.  Pé ocras a bhí air, ná pé tarcuisne a tugadh</span>
<lb n="7136"/><span>dó, b'fhearra dhó bheith mar bhí sé 'ná bheith mar</span>
<lb n="7137"/><span>Mháire ní Chéileachair.  Dhein sé dearmhad bunaidh.  Ní</span></p>
</div>
<pb n="186"/>
<div><lb n="7138"/><p><span>h-é amháin a dhein an dearmhad san, a Dhonchadh.  Siné</span>
<lb n="7139"/><span>an dearmhad d'fhág muinntir na h-Éireann, in sna</span>
<lb n="7140"/><span>dúthaíbh iasachta, gan Bhéarla gan Ghaeluinn.</span></p>
<lb n="7141"/>
<lb n="7142"/><p><span>GALÁNTACHT.</span></p>
<lb n="7143"/>
<lb n="7144"/><p><span>Donchadh: An dóich leat, a Thaidhg, an mbeidh an</span>
<lb n="7145"/><span>Ghaeluinn choidhche ag muinntir na h-Éireann, sa dúthaigh</span>
<lb n="7146"/><span>iasachta, fé mar atá an Fhrainncis ag an bhFranncach, nú</span>
<lb n="7147"/><span>an Almáinnis ag an Almáinneach?</span></p>
<lb n="7148"/>
<lb n="7149"/><p><span>Tadhg: 'Neósfad an fhírinne dhuit, a Dhonchadh; go</span>
<lb n="7150"/><span>dtí a bhfuil le fíor dhéanaighe ní raibh aon bhlúire coinne</span>
<lb n="7151"/><span>agam go mbeadh go deó.  Bhí an uile dhuine de mhuinn-</span>
<lb n="7152"/><span>tir na h-Éireann ag déanamh a chroidhe díthil chun na</span>
<lb n="7153"/><span>Gaeluinne shéanadh ar gach aon tsaghas cuma.  Daoine</span>
<lb n="7154"/><span>go raibh Gaeluinn mhaith acu ní leogfadh sgorn dóibh a</span>
<lb n="7155"/><span>leogaint ortha go raibh aon fhocal di acu.  Na daoine</span>
<lb n="7156"/><span>ná raibh aon fhocal acu dhi, is amhlaidh a bhídís coitchianta</span>
<lb n="7157"/><span>'ghá mhaoidheamh ná raibh sí acu agus nár airighdar focal</span>
<lb n="7158"/><span>di riamh dhá labhairt ar úrlár a n-athar agus a máthar.</span>
<lb n="7159"/><span>Dar leó do thaisbeánfadh san go bhfuaradar tógaint</span>
<lb n="7160"/><span>galánta.  Bíodh an maoidheamh san acu dhá dhéanamh sa</span>
<lb n="7161"/><span>bhaile i n-Éirinn nuair a gheibhdís an chaoi air, agus chómh</span>
<lb n="7162"/><span>luath agus chuiridís cos ar thalam tirim i ndúthaigh</span>
<lb n="7163"/><span>iasachta, isé céad rud a thagadh as a mbeul é.  An fhaid</span>
<lb n="7164"/><span>a bhí san amhlaidh níor mheasas go bhfaghadh an Ghaeluinn</span>
<lb n="7165"/><span>aon tógáilt cinn choidhche, amuich ná i mbaile.  Ach tá</span>
<lb n="7166"/><span>atharú tagaithe ar an saoghal agus ar aigne na ndaoine.</span>
<lb n="7167"/><span>Tá an t-atharú ag teacht le naoi nú deich 'e bhlianaibh,</span>
<lb n="7168"/><span>ach tá an t-atharú ag dul ar aghaidh go h-iongantach agus</span>
<lb n="7169"/><span>go h-uathbhásach ó tháinig an "Leader" so amach.  Is</span>
<lb n="7170"/><span>amhlaidh mar atá an sgéal, a Dhonchadh, má leanan an</span>
<lb n="7171"/><span>t-atharú san ag dul ar aghaidh mar atá sé, agus má</span>
<lb n="7172"/><span>leanan an "Leader" ag gearradh na gcnámh, gan taise</span></p>
</div>
<pb n="187"/>
<div><lb n="7173"/><p><span>gan truagh, do sna droch-eunaibh "galánta" so a bhíon</span>
<lb n="7174"/><span>"ag sailiú a nead féin," ní déarfinn 'ná go bhfeicfir</span>
<lb n="7175"/><span>an lá 'n-a mbeidh muinntir na h-Éireann sa dúthaigh</span>
<lb n="7176"/><span>iasachta agus an Ghaeluinn acu, fé mar a bhíon an</span>
<lb n="7177"/><span>Fhrainncis ag an bhFranncach agus an Almáinnis ag an</span>
<lb n="7178"/><span>Almáinneach.</span></p>
<lb n="7179"/>
<lb n="7180"/><p><span>Donchadh: Agus an dóich leat, a Thaidhg, an mbeidh</span>
<lb n="7181"/><span>muinntir na h-Éireann 'ghá mhaoidheamh an uair sin go</span>
<lb n="7182"/><span>raibh an Ghaeluinn dhá labhairt ar úrlar a n-athar agus</span>
<lb n="7183"/><span>a máthar?</span></p>
<lb n="7184"/>
<lb n="7185"/><p><span>Tadhg: Leog dom féin, a dhuine!  Tá cuid acu 'ghá</span>
<lb n="7186"/><span>mhaoidheamh cheana féin.</span></p>
<lb n="7187"/>
<lb n="7188"/><p><span>Donchadh: Am briathar mhóide, a Thaidhg, gur b'é sin</span>
<lb n="7189"/><span>an púnc is éagsamhlaighe de'n atharú.  "Nuair a chrua-</span>
<lb n="7190"/><span>dhan an tslat is deacair í shníomh."  Sin slat agus níor</span>
<lb n="7191"/><span>mheasas féin go bhféadfí fille ná feacadh bhaint aisti</span>
<lb n="7192"/><span>go deó.  Níor mheasas go raibh aon chómhacht ar an</span>
<lb n="7193"/><span>dtalamh so d'fhéadfadh a chur fhiachaint ar an Éirean-</span>
<lb n="7194"/><span>nach a bhíodh 'ghá mhaoideamh ná raibh Gaeluinn aige iom-</span>
<lb n="7195"/><span>páil agus bheith 'ghá mhaoidheamh go bhfuil!</span></p>
<lb n="7196"/>
<lb n="7197"/><p><span>GALÁNTACHT.  - STAIGÍNÍ.</span></p>
<lb n="7198"/>
<lb n="7199"/><p><span>Tadhg: Is fíor dhuit é, a Dhonchadh, tá sean aithne</span>
<lb n="7200"/><span>againn go léir ar an aicme sin a bhíon coitchianta 'ghá</span>
<lb n="7201"/><span>mhaoidheamh ná raibh aon fhocal Gaeluinne dhá labhairt</span>
<lb n="7202"/><span>ar úrlar a n-athar agus a máthar.  Is eól do gach</span>
<lb n="7203"/><span>aoinne an cheacht a bhíodh acu ó mhaidin go h-oidhche agus</span>
<lb n="7204"/><span>ó Luan go Satharann.  </span>
<lb n="7205"/><span> Is ionan san, dar leó,</span>
<lb n="7206"/><span>agus a rádh, </span>
<lb n="7207"/><span>Siné agat é, a Dhonchadh!  An ghalántacht ag baint a</span>
<lb n="7208"/><span>meabhrach asta.  Ach tá ciall ag teacht dóibh.  Le</span></p>
</div>
<pb n="188"/>
<div><lb n="7209"/><p><span>déanaighe ní airighim puinn daoine 'ghá mhaoidheamh ná</span>
<lb n="7210"/><span>raibh Gaeluinn sa bhaile acu.  Ach airighim go minic</span>
<lb n="7211"/><span>daoine ag tabhairt milleáin d'á n-athair agus d'á máthair</span>
<lb n="7212"/><span>mar gheall ar an nGaeluinn a choimeád uatha.  Tá an</span>
<lb n="7213"/><span>leigheas ag dul i bhfeidhm ar an aicme sin.  Táid</span>
<lb n="7214"/><span>siad ag teacht chucha féin.  Ní fada go mbeid siad ar</span>
<lb n="7215"/><span>an aicme is fearr chun na Gaeluinne do chur chun cinn.</span></p>
<lb n="7216"/>
<lb n="7217"/><p><span>Tá aicme eile againn, ámhthach, agus isiad is mó</span>
<lb n="7218"/><span>atá ag déanamh ceataighe agus díobhála dhúinn anois.</span></p>
<lb n="7219"/>
<lb n="7220"/><p><span>Is éol duit, a Dhonchadh, nuair a curtar craobh de</span>
<lb n="7221"/><span>Chonnradh na Gaeluinne ar bun, conus mar a thagaid</span>
<lb n="7222"/><span>sluaighte móra chun na h-oibre an chéad oidhche.  Déan-</span>
<lb n="7223"/><span>fid siad cainnt agus déanfid siad mustar, i dtreó</span>
<lb n="7224"/><span>gur dhóich leat go n-iompóchaidís an saoghal taobh síos</span>
<lb n="7225"/><span>suas.  Ceannóchaid siad na leabhair agus cromfid siad</span>
<lb n="7226"/><span>ar fhoghluim.  Ní bheidh seachtmhain curtha dhíobh acu nuair</span>
<lb n="7227"/><span>a bheidh an mustar go léir imthighthe leis an ngaoith.</span>
<lb n="7228"/><span>Fanfid siad sa bhaile ó'n sgoil oidhche.  Fanfid siad sa</span>
<lb n="7229"/><span>bhaile oidhche eile.  Ansan fanfid siad sa bhaile ar fad.</span></p>
<lb n="7230"/>
<lb n="7231"/><p><span>Is mó go mór an díobháil atá ag meathalóirí de'n</span>
<lb n="7232"/><span>tsórd san dhá dhéanamh do'n Ghaeluinn, a Dhonchadh, 'ná</span>
<lb n="7233"/><span>ag aon namhaid eile d'á bhfuil aici.  Guagairí gan</span>
<lb n="7234"/><span>neart gan misneach iseadh iad.  Dá bhfanaidís sa bhaile</span>
<lb n="7235"/><span>ó thosach ní dhéanfidís aon díobháil.  Ach nuair a thagaid</span>
<lb n="7236"/><span>siad agus nuair a dheinid siad an mustar go léir,</span>
<lb n="7237"/><span>agus ansan nuair a bhreugnuighid siad an mustar,</span>
<lb n="7238"/><span>cuirid siad seirbhthean agus mímhisneach ar gach</span>
<lb n="7239"/><span>aoinne.  Staigíní a tugtar i nGaeluinn ar na daoine a</span>
<lb n="7240"/><span>dheinan beart de'n tsórd san.  Is mó go mór an</span>
<lb n="7241"/><span>díobháil atá ag na staigíní sin dhá dhéanamh do'n Ghae-</span>
<lb n="7242"/><span>luinn, 'ná ag aon namhaid eile.</span></p>
<lb n="7243"/>
<lb n="7244"/><p><span>Donchadh: Cogar, a Thaidhg.  Nár dhóich leat, nuair</span>
<lb n="7245"/><span>a bheadh buidhean ag tabhairt fé obair a dhéanamh do'n</span>
<lb n="7246"/><span>Ghaeluinn, gur mhaith an rud dóibh gan aon staigín a</span>
<lb n="7247"/><span>leogaint isteach sa n-obair?</span></p>
<lb n="7248"/>
<lb n="7249"/><p><span>Tadhg: Caithfar rud éigin de'n tsórd san a</span>
<lb n="7250"/><span>dhéanamh sar a fada.</span>
<lb n="7251"/></p>
</div>
<pb n="189"/>
<div><lb n="7252"/><p><span>GALÁNTACHT.  - STAIGÍNÍ.</span></p>
<lb n="7253"/>
<lb n="7254"/><p><span>Tadhg: Tá an ceart agat, a Dhonchadh.  B'fhearr go</span>
<lb n="7255"/><span>mór na staigíní d'fhanmhaint amach as an obair ó thosach</span>
<lb n="7256"/><span>dá mb'fhéidir iad do choimeád amach, ach ní h-uiriste</span>
<lb n="7257"/><span>iad a choimeád amach.  Nuair a bheidh craobh de</span>
<lb n="7258"/><span>Chonnradh na Gaeluinne le cur ar bun i n-áit ar bith,</span>
<lb n="7259"/><span>isiad na staigíní bheidh i gcómhnuighe i dtosach na</span>
<lb n="7260"/><span>h-oibre.  Isiad a dhéanfidh na gothaí is mó.  Isiad</span>
<lb n="7261"/><span>is aoirde a labharfidh.  Molfid siad an Gaeluinn as</span>
<lb n="7262"/><span>Béarla.  Déarfid siad go dána gur náireach an</span>
<lb n="7263"/><span>bheart d'aon Éireannach gan cainnt a thíre féin a bheith</span>
<lb n="7264"/><span>ar eólus aige.  Déanfid siad gach nídh an fhaid a bheidh</span>
<lb n="7265"/><span>an Chraobh dh'á cur ar bun agus ní fhágfid siad faic</span>
<lb n="7266"/><span>ag aoinne eile le déanamh.</span></p>
<lb n="7267"/>
<lb n="7268"/><p><span>Leanfidh an sgéal mar sin go dtí go mbeidh aimsir</span>
<lb n="7269"/><span>an fhothraim imthighthe agus na daoine ag luighe isteach</span>
<lb n="7270"/><span>chun na h-oibre.  Ansan foghlumóchaidh an staigín</span>
<lb n="7271"/><span>cúpla focal Gaeluinne.  Déanfidh sé cúpla dearmhad.</span>
<lb n="7272"/><span>Déanfar gáire uime b'fhéidir.  Tuigfidh sé i n-a aigne</span>
<lb n="7273"/><span>nách mar a chéile bladhman Béarla agus an obair chiúin</span>
<lb n="7274"/><span>chruaidh le n-a ndeintear an Ghaeluinn d'fhoghluim.</span>
<lb n="7275"/><span>Cuirfidh sé osna as.  Déanfidh sé mianfuigheach.</span>
<lb n="7276"/><span>Fé dheire crothfidh sé a cheann agus déarfidh sé, "Really</span>
<lb n="7277"/><span>and truly I couldn't ever learn it!"  Siné deire na</span>
<lb n="7278"/><span>ngotha go léir aige, agus deire an fhothraim, agus</span>
<lb n="7279"/><span>deire an mhustair, agus deire an bhladhmain.  Fanfidh</span>
<lb n="7280"/><span>sé sa bhaile as san amach.  Déanfid na staigíní eile</span>
<lb n="7281"/><span>an cleas céadna díreach.  Tiocfid siad an fhaid a</span>
<lb n="7282"/><span>bheidh aon fhothram le déanamh agus fanfid siad sa bhaile</span>
<lb n="7283"/><span>nuair a bheidh an obair le déanamh.  Dá dtugadh an</span>
<lb n="7284"/><span>fóthram eólus dóibh ar an nGaeluinn bheadh an sgéal</span>
<lb n="7285"/><span>go maith acu.  Dá ritheadh an Ghaeluinn chucha fé mar</span>
<lb n="7286"/><span>a rith an Béarla chun Síle, bheadh gach nídh ar a dtoil acu,</span>
<lb n="7287"/><span>ach ní rithean.  Ní foláir obair chiúin chruaidh a dhéanamh</span>
<lb n="7288"/><span>chun Gaeluinne d'fhoghluim.  Ní thaithnean obair ciúin</span></p>
</div>
<pb n="190"/>
<div><lb n="7289"/><p><span>chruaidh leis na staigíní.  Seachnaid siad an obair.</span>
<lb n="7290"/><span>Tugaid siad druim lámha léi.  Fanaid siad sa bhaile</span>
<lb n="7291"/><span>uaithi.  Ansan, an Chraobh a cuireadh ar bun le bladhman</span>
<lb n="7292"/><span>agus do measadh a chothú gan obair, téidhean sí ar</span>
<lb n="7293"/><span>neamhnídh nuair a stadan an bladhman.</span></p>
<lb n="7294"/>
<lb n="7295"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, is dócha gur b'shiné</span>
<lb n="7296"/><span>chúis go gcurtar Craobh de Chonnradh na Gaeluinne ar</span>
<lb n="7297"/><span>bun chómh minic, agus ná bíon tásg ná tuairisg</span>
<lb n="7298"/><span>uirthi i gceann trí seachtmhaine!</span></p>
<lb n="7299"/>
<lb n="7300"/><p><span>Tadhg: Siné díreach an chúis, thar a bhfeacaís riamh.</span>
<lb n="7301"/><span>Na staigíní a chuirean ar bun iad.  Ní féidir a</span>
<lb n="7302"/><span>fhághail as an staigín ach an rud atá ann, an mustar</span>
<lb n="7303"/><span>agus an bladhman agus an beagmhaith.</span></p>
<lb n="7304"/>
<lb n="7305"/><p><span>Donchadh: Ba dhóich liom gur cheart cómhartha éigin a</span>
<lb n="7306"/><span>chur ar an staigín, a Thaidhg, i dtreó go n-aithneófí é,</span>
<lb n="7307"/><span>agus go gcurfí amach as an obair é an chéad lá.</span></p>
<lb n="7308"/>
<lb n="7309"/><p><span>Tadhg: Ba dhóich liom féin nár ghádh a thuille cómharthaí</span>
<lb n="7310"/><span>air ach gur staigín é.</span></p>
<lb n="7311"/>
<lb n="7312"/><p><span>GALÁNTACHT.  - STAIGÍNÍ.</span></p>
<lb n="7313"/>
<lb n="7314"/><p><span>Donchadh: An chainnt úd a dubhraís anso an lá</span>
<lb n="7315"/><span>déanach, a Thaidhg, do chuir sí ag machtnamh mé.</span></p>
<lb n="7316"/>
<lb n="7317"/><p><span>Tadhg: Deirimíd araon a lán cainnte, ó am go h-am</span>
<lb n="7318"/><span>agus ó lá go lá.  Cad é an rud so a dubhart-sa an lá</span>
<lb n="7319"/><span>déanach a bhain an machtnamh go léir asat?</span></p>
<lb n="7320"/>
<lb n="7321"/><p><span>Donchadh: Dubhraís gur b'iad na staigíní fé ndeár an</span>
<lb n="7322"/><span>oiread san d'obair na Gaeluinne do dhul ar neamhnídh.</span>
<lb n="7323"/><span>Go gcuirid siad an obair ar bun le fothram agus le</span>
<lb n="7324"/><span>bladhman agus ansan go rithid siad leó féin.</span></p>
<lb n="7325"/>
<lb n="7326"/><p><span>Tadhg: Sin mar a dheinid siad go díreach, agus nuair</span>
<lb n="7327"/><span>a stadan an fothram agus an bladhman stadan an</span>
<lb n="7328"/><span>obair.  Ach cad é an machtnamh a bhainis-se as an méid</span>
<lb n="7329"/><span>sin, a Dhonchadh?  Dar ndó ní'l a thuille le rádh 'n-a</span></p>
</div>
<pb n="191"/>
<div><lb n="7330"/><p><span>thaobh ach nuair a stadan an bladhman go stadan an</span>
<lb n="7331"/><span>obair.</span></p>
<lb n="7332"/>
<lb n="7333"/><p><span>Donchadh: Am briathar go bhfuil, a Thaidhg, tuille le</span>
<lb n="7334"/><span>rádh 'n-a thaobh agus dhá thuille.  Rithean fear an bhladh-</span>
<lb n="7335"/><span>main leis féin, mar a deirir, nuair a bhíon deire na</span>
<lb n="7336"/><span>cainnte ráidhte aige: deire an fhothraim déanta aige,</span>
<lb n="7337"/><span>agus deire an bhladhmain.  Fágan sé an obair fé'n</span>
<lb n="7338"/><span>muinntir nár dhein aon fhothram ná aon bhladhman.</span>
<lb n="7339"/><span>Nuair a bhíon muinntir an fhothraim agus an bhladhmain</span>
<lb n="7340"/><span>imthighthe ní deacair muinntir na n-oibre do chómhreamh,</span>
<lb n="7341"/><span>ní bhíon puinn acu ann.  Nuair a chíd siad féin a luigh-</span>
<lb n="7342"/><span>ead a bhíon ann acu tagan mímhisneach agus lag-</span>
<lb n="7343"/><span>spridighe ortha.  Deirid siad leó féin:- "Ní h-aon tairbhe</span>
<lb n="7344"/><span>dhúinn bheith a d'iarraidh Gaeluinne mhúine do mhuinntir</span>
<lb n="7345"/><span>na h-áite seo.  Ní'l aon tsuim acu inti.  Ní féidir</span>
<lb n="7346"/><span>dúinn i mhúine dhóibh d'á n-aindeóin!  Bhí breis agus</span>
<lb n="7347"/><span>céad duine anso againn an chéad oidhche.  Ní'l anois</span>
<lb n="7348"/><span>againn ach sinn féin.  Tá sé chómh maith againn eirighe</span>
<lb n="7349"/><span>as mar ghnó agus gan na daoine bheith ag magadh fúinn."</span>
<lb n="7350"/><span>Ansan fanaid siad sa bhaile agus ní airightear a thuille</span>
<lb n="7351"/><span>de ghnó na Gaeluinne sa n-áit sin.  An bhfuil a fhios</span>
<lb n="7352"/><span>agat, a Thaidhg, cad deir muinntir an fhothraim ansan?</span></p>
<lb n="7353"/>
<lb n="7354"/><p><span>Tadhg: Am briathar go bhfuil a fhios agam go maith</span>
<lb n="7355"/><span>cad deirid siad.  Cuirid siad an milleán go léir ar</span>
<lb n="7356"/><span>mhuinntir na h-oibre.  "Ó," adeirid siad, "do</span>
<lb n="7357"/><span>chuireamair an Chraobh ar bun dóibh go h-áluinn, agus</span>
<lb n="7358"/><span>níor fhéadadar í choimeád ar bun.  Dheineamair cainnt</span>
<lb n="7359"/><span>bhreágh dhóib agus mhínighmair dóibh conus ba cheart dóibh</span>
<lb n="7360"/><span>an obair a dhéanamh, ach níor dheineadar í.  Dheinea-</span>
<lb n="7361"/><span>mair fothram agus gleó agus tabhairt amach i dtreó</span>
<lb n="7362"/><span>gur líonadh an tigh dóibh, ach níor fhéadadar na daoine</span>
<lb n="7363"/><span>choimeád.  Chuaidh an Chraobh ar neamhnídh ach cad é ár</span>
<lb n="7364"/><span>leigheas-ne air sin?  Thaisbeánamair cad ba cheart a</span>
<lb n="7365"/><span>dhéanamh agus níor deineadh é.  Bíodh ortha féin anois."</span></p>
<lb n="7366"/>
<lb n="7367"/><p><span>Donchadh: Siné é go díreach.  "Bíodh ortha féin</span>
<lb n="7368"/><span>anois."  Cé ortha?  Ar an muinntir a dhéanfadh an</span>
<lb n="7369"/><span>obair dá leogtí dhóibh í dhéanamh.  Conus fhéadfidís</span></p>
</div>
<pb n="192"/>
<div><lb n="7370"/><p><span>an obair a dhéanamh agus na staigíní bladhmanacha ag</span>
<lb n="7371"/><span>lot na h-oibre ortha ó thosach!  Deirim leat, a Thaidhg,</span>
<lb n="7372"/><span>go gcaithfar rud éigin a dhéanamh a choimeádfidh na</span>
<lb n="7373"/><span>staigíní amach as an obair ar fad.  Ní'l uatha ach bheith</span>
<lb n="7374"/><span>ag éisteacht le n-a nguth féin ag déanamh bladhmain.</span>
<lb n="7375"/><span>Téidís amach ar chnocán éigin agus bídís ag búirthigh</span>
<lb n="7376"/><span>ann go mbeid siad cortha.  Ní'l aon ghnó acu i n-obair</span>
<lb n="7377"/><span>na Gaeluinne.</span></p>
<lb n="7378"/>
<lb n="7379"/><p><span>GALÁNTACHT.  - STAIGÍNÍ.</span></p>
<lb n="7380"/>
<lb n="7381"/><p><span>Tadhg: Tá go breágh, a Dhonchadh.  Tagan cainnt</span>
<lb n="7382"/><span>saoráideach go leór chughat-sa uaireanta.  Caithfar rud</span>
<lb n="7383"/><span>éigin a dhéanamh, dar leat, a choimeádfidh na staigíní</span>
<lb n="7384"/><span>amach as an obair, ar fad.  Ach conus a choimeádfir</span>
<lb n="7385"/><span>amach iad?  Cuir i gcás go bhfuil craobh de Chonnradh</span>
<lb n="7386"/><span>na Gaeluinne le cur ar bun i mball éigin.  Glaodhfar</span>
<lb n="7387"/><span>ar mhuinntir na h-áite agus iarrfar ortha teacht i</span>
<lb n="7388"/><span>bhfochair a chéile chun na craoibhe cur ar bun.  Tiocfid</span>
<lb n="7389"/><span>siad go léir.  Tiocfid na staigíní chómh maith leis an</span>
<lb n="7390"/><span>muinntir a bheidh seasamhac.  Conus is féidir, an chéad</span>
<lb n="7391"/><span>lá, na staigíní d'aithint ó'n muinntir a bheidh seasamhach?</span>
<lb n="7392"/><span>Mara féidir iad d'aithint conus is féidir a rádh leó</span>
<lb n="7393"/><span>gan teacht sa n-obair?  Bhí rí fadó ar phobul Dé,</span>
<lb n="7394"/><span>ar an bpobul Eabhra.  Bhí an rí ag gleusadh na ndaoine</span>
<lb n="7395"/><span>chun cogaidh i n-aghaidh a namhad.  Tháinig na daoine go</span>
<lb n="7396"/><span>léir i dtreó go raibh sluagh ana líonmhar ag an rí.  Bhí</span>
<lb n="7397"/><span>na mílte agus na mílte fear aige agus iad go léir</span>
<lb n="7398"/><span>ceapaithe 'n-a n-aigne ar throid go crodha i n-aghaidh a</span>
<lb n="7399"/><span>namhad.  Nuair a bhíodar ag gluaiseacht fé dhéin an</span>
<lb n="7400"/><span>chatha do ráinig go raibh ortha dul thar shruth a bhí ar an</span>
<lb n="7401"/><span>slighe rómpa.  Bhí an lá brothalach agus bhí tart ar na</span>
<lb n="7402"/><span>fir.  Dubhairt an t-aingeal leis an rí faire dhéanamh</span>
<lb n="7403"/><span>ar an sluagh agus an fear ná déanfadh ach a bhas a chur</span></p>
</div>
<pb n="193"/>
<div><lb n="7404"/><p><span>sa n-uisge agus bolmac d'ól d'á bhais, leogaint dó</span>
<lb n="7405"/><span>dul ar aghaidh, ach an t-é do luighfadh síos agus do shádh-</span>
<lb n="7406"/><span>fadh a cheann sa n-uisge chun a bhuilg a líonadh dhe, é</span>
<lb n="7407"/><span>chur abhaile.  Do dhein an rí mar a dubhradh leis agus</span>
<lb n="7408"/><span>ar ball ní raibh aige, as na mílte go léir, ach sluagh</span>
<lb n="7409"/><span>ana bheag.  Ach thug sé aghaidh ar an namhaid le n-a shluagh</span>
<lb n="7410"/><span>bheag agus bhuaidh sé ar an namhaid agus chuir sé ár</span>
<lb n="7411"/><span>agus dearg-ruathar ortha.</span></p>
<lb n="7412"/>
<lb n="7413"/><p><span>Donchadh: Ambasa tuigim é.  Staigíní ab eadh an</span>
<lb n="7414"/><span>mhuinntir a luigh síos i n-aice an tsrutha agus do líon</span>
<lb n="7415"/><span>a mbuilg de'n uisge.  B'fhearr sa bhaile iad 'ná sa</span>
<lb n="7416"/><span>tsluaigh.  Do theichfidís nuair a thiocfadh an cath dian</span>
<lb n="7417"/><span>ortha.  Chuirfidís mímhisneach ar na fir mhaithe agus</span>
<lb n="7418"/><span>bhéarfidís leó sa teiche iad.  Ba mhaith mar a cuireadh</span>
<lb n="7419"/><span>abhaile iad.</span></p>
<lb n="7420"/>
<lb n="7421"/><p><span>Tadhg: Níor bh'fhéidir iad a chur abhaile mara n-aith-</span>
<lb n="7422"/><span>neófí iad, agus ní féadfí iad d'aithint gan cómhartha</span>
<lb n="7423"/><span>éigin ortha.  Ní'l aon chómhartha againne ar ár staigíní</span>
<lb n="7424"/><span>féin.</span></p>
<lb n="7425"/>
<lb n="7426"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Taidhg, ach tá cómhartha maith</span>
<lb n="7427"/><span>againn ortha, is beag ná gur b'ionan é agus an cómhartha</span>
<lb n="7428"/><span>úd a tugadh do'n rí ar na staigíní a bhí 'n-a shluagh féin.</span>
<lb n="7429"/><span>Do líonadar súd a mbuilg le h-uisge.  Líonaid ár</span>
<lb n="7430"/><span>staigíní-ne a mbuilg le rud is measa go mór 'ná uisge.</span>
<lb n="7431"/><span>Má ba staigín, an uair sin, an fear a líon a bholg de'n</span>
<lb n="7432"/><span>uisge, cad 'tá le rádh anois leis an bhfear a líonfidh a</span>
<lb n="7433"/><span>bholg de bhiotáile?  Tá staigín, ar a chéill, neamhthairbh-</span>
<lb n="7434"/><span>theach go leór, ach is fear fóghanta é seachas staigín ar</span>
<lb n="7435"/><span>meisge.  Níor cheart leogaint d'aon staigín meis-</span>
<lb n="7436"/><span>geóra teacht isteach i n-ár n-obair, a Thaidhg.</span></p>
<lb n="7437"/>
<lb n="7438"/><p><span>Tadhg: Tá staigíní ná bíon ar meisge choidhche, a</span>
<lb n="7439"/><span>Dhonchadh, agus do chaillfidís ort i lár na h-oibre,</span>
<lb n="7440"/><span>díreach chómh maith agus a chaillfadh staigín an óil ort.</span>
<lb n="7441"/><span>Dhéanfidís an fothram agus an bladhman an chéad lá</span>
<lb n="7442"/><span>agus ansan d'fhágfidís déanamh na h-oibre fé dhuine</span>
<lb n="7443"/><span>éigin eile nú d'fhágfidís gan déanamh ar fad í.  Tá</span>
<lb n="7444"/><span>trí shaghas staigíní againn, a Dhonchadh, staigíní uisge</span></p>
</div>
<pb n="194"/>
<div><lb n="7445"/><p><span>agus staigíní meisge agus staigíní gaoithe.  Caithfar</span>
<lb n="7446"/><span>iad go léir a choimeád amach ar fad as an obair seo na</span>
<lb n="7447"/><span>Gaeluinne má's maith linn an obair a dhul chun cinn sa</span>
<lb n="7448"/><span>cheart.</span></p>
<lb n="7449"/>
<lb n="7450"/><p><span>GALÁNTACHT.  - STAIGÍNÍ.</span></p>
<lb n="7451"/>
<lb n="7452"/><p><span>Donchadh: Is maith an rud, a Thaidhg, na staigíní do</span>
<lb n="7453"/><span>cháine.  Tá cáine tuillte acu.  Táid siad 'ghá thuilleamh</span>
<lb n="7454"/><span>fós ar a ndítheal.  Ach is olc an rud an eugcóir a</span>
<lb n="7455"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="7456"/>
<lb n="7457"/><p><span>Tadhg: Agus ca bhfuil an eugcóir, a Dhonchadh?</span>
<lb n="7458"/><span>Mara ndeintear ortha ach an cháine atá tuillte acu</span>
<lb n="7459"/><span>ca bhfuil an eugcóir?</span></p>
<lb n="7460"/>
<lb n="7461"/><p><span>Donchadh: 'Sdó cuir i gcás, a Thaidhg, go bhfuil duine</span>
<lb n="7462"/><span>ansan nár airigh aon fhocal Gaeluinne riamh amach a'</span>
<lb n="7463"/><span>beul aon duine.  Aireóchaidh an duine sin an chainnt</span>
<lb n="7464"/><span>seo go léir atá ar siubhal anois i dtaobh na Gaeluinne;</span>
<lb n="7465"/><span>gur bh'í teanga ár sínsear í; gur fearr agus gur</span>
<lb n="7466"/><span>blasta í 'ná aon teanga eile d'ár labhradh riamh; má</span>
<lb n="7467"/><span>choimeádaimíd í go ndéanfidh sí ár n-éirim aigne féin</span>
<lb n="7468"/><span>do neartú agus do leathanú agus creideamhaint a</span>
<lb n="7469"/><span>thabhairt dúinn ó náisiúnaibh an domhain; má leogaimíd</span>
<lb n="7470"/><span>uainn í go mbeidhmíd láithreach fé chosaibh daoine agus</span>
<lb n="7471"/><span>beithidheach ar fuid an domhain, gan chlú gan cháil, gan</span>
<lb n="7472"/><span>meas ag aoinne orainn ná againn féin ar a chéile.  An</span>
<lb n="7473"/><span>duine seo a deirim ceapfidh sé i n'aigne nách foláir dó</span>
<lb n="7474"/><span>í dh'fhoghluim chómh maith le cách.  Ceannóchaidh sé na</span>
<lb n="7475"/><span>leabhair agus cromfidh sé ar an obair.  Foghlumóchaidh</span>
<lb n="7476"/><span>sé rainnt focal.  Casfar Gaedhilgeóirí air.  Ní foláir</span>
<lb n="7477"/><span>leis rud éigin do rádh as Gaeluinn.  Tiocfidh, "It is</span>
<lb n="7478"/><span>a fine day," chun a aigne.  Cuirfidh sé Gaeluinn ar an</span>
<lb n="7479"/><span>gcainnt.  Déarfidh sé, "Tá sé lá breágh."  Feuchfid</span>
<lb n="7480"/><span>na Gaelgeóirí ar a chéile.  Ní gháirfidh aoinne.  Táid</span>
<lb n="7481"/><span>muinntir na h-Éireann ró bheusach chun gáire de'n</span></p>
</div>
<pb n="195"/>
<div><lb n="7482"/><p><span>tsórd san a dhéanamh uim aoinne.  B'fhéidir go ndéar-</span>
<lb n="7483"/><span>fidh duine éigin leis, i gcogar, ná fuil aon chor leis na</span>
<lb n="7484"/><span>focail sin, "ta sé lá breágh," agus gur "Tá sé 'n-a lá</span>
<lb n="7485"/><span>bhreágh," nú, "Is breágh an lá é," bha cheart dó a rádh.</span>
<lb n="7486"/><span>Cromfidh sé ar mhachtnamh.  "Tá - sé - 'n - a - lá -</span>
<lb n="7487"/><span>bhreágh," adeir sé.  "Dá mbeinn ag machtnamh go deó</span>
<lb n="7488"/><span>air," adeir sé, "Ní fhéadfinn ciall na cainnte sin a</span>
<lb n="7489"/><span>dhéanamh amach!"  Ansan buailtear isteach i n'aigne</span>
<lb n="7490"/><span>ná beadh aon bhreith aige choidhche ar Ghaeluinn d'fhoghluim.</span>
<lb n="7491"/><span>Eirighean sé as an obair mar tuigean sé i n'aigne gur</span>
<lb n="7492"/><span>obair í atá os cionn a chumais amuich 's amach.  An</span>
<lb n="7493"/><span>dóich leat-sa, a Thaidhg, an mbeadh sé ceart ná dleagh-</span>
<lb n="7494"/><span>thach staigín a thabhairt ar dhuine de'n tsórd san?</span></p>
<lb n="7495"/>
<lb n="7496"/><p><span>Tadhg: Ní'l agam le rádh le duine de'n tsórd san,</span>
<lb n="7497"/><span>a Dhonchadh, ach mara staigín é go bhfuil eugcóir throm</span>
<lb n="7498"/><span>aige dhá dhéanamh air féin.  An chainnt sin nach féidir</span>
<lb n="7499"/><span>leis a thuisgint tá ciall agus brígh léi.  Deir sé</span>
<lb n="7500"/><span>go bhfuil an chiall san os cionn a chumais amuich 's amach.</span>
<lb n="7501"/><span>Deirim-se gur suarach an meas atá aige ar a chumas</span>
<lb n="7502"/><span>féin.  Is lag an obair dó a rádh agus a admháil go bhfuil</span>
<lb n="7503"/><span>sé os cionn a chumais aigne an chainnt a thuisgint a thuigid</span>
<lb n="7504"/><span>na h-amadáin i n-Éirinn!  Is searbh an fheuchaint a</span>
<lb n="7505"/><span>thabharfadh sé orm-sa dá n-abrainn go bhfuil a aigne</span>
<lb n="7506"/><span>chómh maol san ná tuigfadh rud a thuigfadh amadán!</span>
<lb n="7507"/><span>Beadh an ceart aige, a Dhonchadh.  Ní'l aon mhaoile ar</span>
<lb n="7508"/><span>a aigne.  D'fhéadfadh sé an Ghaeluinn d'fhoghluim dá</span>
<lb n="7509"/><span>mba mhaith leis í dh'fhoghluim.  Ní féidir aon rud a rádh</span>
<lb n="7510"/><span>leis ach gur staigín é.  Téanam ag snámh.  Tá an lá</span>
<lb n="7511"/><span>breágh agus an t-uisge go h-áluinn.</span></p>
<lb n="7512"/>
<lb n="7513"/><p><span>Donchadh: Téanam ort.</span></p>
<lb n="7514"/>
<lb n="7515"/><p><span>GALÁNTACHT.  - STAIGÍNÍ.</span></p>
<lb n="7516"/>
<lb n="7517"/><p><span>Donchadh: Am briathar, a Thaidhg, gur dóich liom go</span>
<lb n="7518"/><span>bhfuil a lán daoine i n-Éirinn againn anois atá ag</span>
<lb n="7519"/><span>déanamh na h-eugcóra úd ortha féin.  Ní'l de phort</span></p>
</div>
<pb n="196"/>
<div><lb n="7520"/><p><span>acu ó mhaidin go h-oidhche ach</span></p>
<lb n="7521"/>
<lb n="7522"/><p><span>Tadhg: Seadh, agus dá n-abradh aoinne le duine acu,</span>
<lb n="7523"/><span>"You must be a very stupid person,"  Cad í an fhearg</span>
<lb n="7524"/><span>a thiocfadh air!  Is tapaidh a thiocfadh cochal air chun é</span>
<lb n="7525"/><span>féin a chosaint.  Is mí-chéadtach an fheuchaint a thabharfadh</span>
<lb n="7526"/><span>sé ar an t-é a déarfadh an chainnt.  "I have to tell you</span>
<lb n="7527"/><span>that you are making a mistake!" adéarfadh sé, agus</span>
<lb n="7528"/><span>snagaireacht n-a ghlór le friuchadh feirge "I have my</span>
<lb n="7529"/><span>faults," adéarfadh sé, "but no one ever said I was</span>
<lb n="7530"/><span>stupid!"</span></p>
<lb n="7531"/>
<lb n="7532"/><p><span>Donchadh: Ní'l aoinne 'ghá rádh anois go bhfuil sé</span>
<lb n="7533"/><span>"stupid" ach é féin.</span></p>
<lb n="7534"/>
<lb n="7535"/><p><span>Tadhg: Go díreach.  Mara bhfuil sé "stupid" cad</span>
<lb n="7536"/><span>'na thaobh ná foghluman sé an Ghaeluinn?  Mara bhfuil</span>
<lb n="7537"/><span>sé ar a chumas í dh'fhoghluim conus is féidir dó</span>
<lb n="7538"/><span>bheith ach "stupid?"  Bhí Gaeluinn bhreágh bhlasta ag</span>
<lb n="7539"/><span>Seán na mbreac agus amadán ab eadh é.  Má tá an</span>
<lb n="7540"/><span>Ghaeluinn chómh cruaidh sin ar fad conus fhéad an t-ama-</span>
<lb n="7541"/><span>dán í dh'fhoghluim agus í labhairt?  Má deir duine liom</span>
<lb n="7542"/><span>ná féadfadh sé an Ghaeluinn d'fhoghluim mar gheall ar í</span>
<lb n="7543"/><span>bheith chómh cruaidh, nách shiné é féin 'ghá admháil ná féad-</span>
<lb n="7544"/><span>fadh sé rud a dhéanamh a dhein Seán na mbreac?  Nách</span>
<lb n="7545"/><span>mar a chéile san agus a admháil go raibh Seán na mbreac</span>
<lb n="7546"/><span>níos géarchúisighe 'ná mar atá sé féin?  Marab é sin</span>
<lb n="7547"/><span>é ní foláir dó a admháil gur le corp leisge ná deinean</span>
<lb n="7548"/><span>sé í dh'fhoghluim.  Agus má's le corp leisge ná deinean</span>
<lb n="7549"/><span>sé í dh'fhoghluim cad 'tá le rádh leis ach gur staigín</span>
<lb n="7550"/><span>críochnuighthe é!</span></p>
<lb n="7551"/>
<lb n="7552"/><p><span>Donchadh: Is cruaidh an rogha a' dhá dhíg é, a Thaidhg.</span>
<lb n="7553"/><span>Má tá sé ábalta ar í dh'fhoghluim agus ná leogan</span>
<lb n="7554"/><span>an leisge dhó é, ní foláir staigín a thabhairt air.  Ní'l</span>
<lb n="7555"/><span>aon dul uaidh aige.  Má tá sí ró chruaidh dó agus ná</span>
<lb n="7556"/><span>féadfadh sé í dh'fhoghluim is dúradán é.  Bíodh a rogha</span>
<lb n="7557"/><span>aige féin.  Ach feuch, a Thaidhg.  An bhfuil fhios agat</span>
<lb n="7558"/><span>cad tá agam féin dh'á thabhairt fé ndeára le déanaighe?</span></p>
<lb n="7559"/>
<lb n="7560"/><p><span>Tadhg: Ní fheadar.  Sgaoil chughainn é.</span>
<lb n="7561"/></p>
</div>
<pb n="197"/>
<div><lb n="7562"/><p><span>Donchadh: Táim 'ghá thabhairt fé ndeára le déanaighe,</span>
<lb n="7563"/><span>má deir duine, i gculaith mhaith eudaigh, agus snas ar a</span>
<lb n="7564"/><span>chuid Béarla, "It is a very difficult language.  I never</span>
<lb n="7565"/><span>could master it!" go mbeidh fiche dailtín ag aithris</span>
<lb n="7566"/><span>láithreach air agus a gcainncíní sa n-aer acu agus an</span>
<lb n="7567"/><span>port céadna ar siubhal acu.  "Oh," adeirid, "it is a</span>
<lb n="7568"/><span>very difficult language.  I could never learn it!"</span></p>
<lb n="7569"/>
<lb n="7570"/><p><span>Tadhg: Galántacht, a mhic ó!  Chíd siad an fear</span>
<lb n="7571"/><span>galánta, dar leó, 'ghá mhaoidheamh ná féadfadh sé Gae-</span>
<lb n="7572"/><span>luinn d'fhoghluim agus ní foláir leó féin bheith chómh</span>
<lb n="7573"/><span>galánta leis.</span></p>
<lb n="7574"/>
<lb n="7575"/><p><span>GALÁNTACHT.  - STAIGÍNÍ.</span></p>
<lb n="7576"/>
<lb n="7577"/><p><span>Donchadh: Is ait an sgéal é, a Thaidhg.  Duine 'ghá</span>
<lb n="7578"/><span>cháine féin agus 'ghá lochtú féin agus 'ghá ísliú féin os</span>
<lb n="7579"/><span>cómhair a chómharsan, agus é 'ghá dhéanamh san le corp</span>
<lb n="7580"/><span>galántachta.</span></p>
<lb n="7581"/>
<lb n="7582"/><p><span>Tadhg: Bhí rí ann fadó, a Dhonchadh, agus bhí drún air.</span>
<lb n="7583"/><span>Cad deirir le n-a raibh d'uaislibh 'n-a thímpal nár imthig</span>
<lb n="7584"/><span>agus nár chuir drúna ortha féin!  Chuir gach duine acu</span>
<lb n="7585"/><span>muiciris éigin thiar ar bhaic an mhuiníl air féin, laistigh</span>
<lb n="7586"/><span>d'á chasóig, agus chrom sé a shlinneána, agus do</span>
<lb n="7587"/><span>ghluais sé díreach mar a ghluaisigheadh an rí, a cheann</span>
<lb n="7588"/><span>cromtha agus a dhrom anáirde, chómh mórchúiseach</span>
<lb n="7589"/><span>díreach leis an rí féin.</span></p>
<lb n="7590"/>
<lb n="7591"/><p><span>Donchadh: "A dhrom anáirde," arsa tusa! Is 'mó</span>
<lb n="7592"/><span>sórd eirighe-anáirde a chonac ach do bhuaidh san ortha.</span></p>
<lb n="7593"/>
<lb n="7594"/><p><span>Tadhg: Galántacht, a mhic ó.  An t-é go mbíon an</span>
<lb n="7595"/><span>dúil cheart sa ghalántacht aige ní'l aon anchor ná tabhar-</span>
<lb n="7596"/><span>fadh sé dhó féin chun bheith galánta dar leis.</span></p>
<lb n="7597"/>
<lb n="7598"/><p><span>Donchadh: Cogar, a Thaidhg.  An bhfeacaís an chainnt</span>
<lb n="7599"/><span>seo a dubhairt sagart paróiste Mhainistir na Corann</span>
<lb n="7600"/><span>an lá fé dheire?</span></p>
<lb n="7601"/>
<lb n="7602"/><p><span>Tadhg: Ó seadh; i dtaobh na Gaeluinne agus conus</span></p>
</div>
<pb n="198"/>
<div><lb n="7603"/><p><span>mar is ceart do gach aoinne í fhoghluim agus í labhairt.</span>
<lb n="7604"/><span>Do chonac an chainnt, a Dhonchadh, agus go deimhin agus</span>
<lb n="7605"/><span>go dearbhtha is fada nár léigheas aon chainnt Bhéarla is</span>
<lb n="7606"/><span>fearr thaithn liom.</span></p>
<lb n="7607"/>
<lb n="7608"/><p><span>Donchadh: Seadh go díreach.  Dar ndó tá fhios ag an</span>
<lb n="7609"/><span>saoghal go dtaithnfadh aon chainnt Bhéarla leat-sa ach</span>
<lb n="7610"/><span>go molfadh sí an Ghaeluinn agus go gcómhairleóchadh</span>
<lb n="7611"/><span>sí do dhaoine í fhoghluim agus í labhairt.</span></p>
<lb n="7612"/>
<lb n="7613"/><p><span>Tadhg: Tá níos mó 'ná san ann, a Dhonchadh.  Tá</span>
<lb n="7614"/><span>fhios agam-sa cad a bhainean le Béarla blasta chómh</span>
<lb n="7615"/><span>maith díreach agus tá fhios agam cad a bhainean le</span>
<lb n="7616"/><span>Gaeluinn bhlasta.  Ní cuimhin liom cathain a léigheas</span>
<lb n="7617"/><span>aon bhlúire Béarla ba dheise ná ba bhríghmhaire 'ná an</span>
<lb n="7618"/><span>blúire cainnte a thug an sagart san uaidh an uair sin</span>
<lb n="7619"/><span>do mhuinntir Mhainistir na Corann.  Is ró dheacair dóibh</span>
<lb n="7620"/><span>gan a chómhairle do ghlacadh.</span></p>
<lb n="7621"/>
<lb n="7622"/><p><span>Donchadh: Ní fheadar cé'r bh'iad na h-uaisle a bhí ar</span>
<lb n="7623"/><span>na rotharaibh agus go raibh an gleó go léir acu as</span>
<lb n="7624"/><span>Gaeluinn?</span></p>
<lb n="7625"/>
<lb n="7626"/><p><span>Tadhg: Ní fheadar cé'r bh'iad féin, ach pé'r bh'iad</span>
<lb n="7627"/><span>féin ní raibh aon staigín ortha.</span></p>
<lb n="7628"/>
<lb n="7629"/><p><span>Donchadh: Fuaradar beannacht mhaith ó'n sagart de</span>
<lb n="7630"/><span>bharr a gcuid Gaeluinne.</span></p>
<lb n="7631"/>
<lb n="7632"/><p><span>Tadhg: Fuaradar í le dúrthacht agus bhí sí tuillte</span>
<lb n="7633"/><span>acu.  Tá súil le Dia agam gur dhein sí tairbhe dhóibh,</span>
<lb n="7634"/><span>agus go dtuillfidh tuille an bheannacht chéadna.</span></p>
<lb n="7635"/>
<lb n="7636"/><p><span>Donchadh: Nách slachtmhar a chuir sé ar a súilibh do</span>
<lb n="7637"/><span>mhuinntir Mhainistir na Corann cad ba cheart dóibh a</span>
<lb n="7638"/><span>dhéanamh!</span></p>
<lb n="7639"/>
<lb n="7640"/><p><span>Tadhg: Dhein sé mar sin é.  Má tá aon staigíní i</span>
<lb n="7641"/><span>Mainistir na Corann ní deirim ná go mbeadh lán a</span>
<lb n="7642"/><span>gcroidhe d'eagla acu roime n-a theangain.</span></p>
<lb n="7643"/>
<lb n="7644"/><p><span>Donchadh: Eagla na h-áirighthe.</span>
<lb n="7645"/></p>
</div>
<pb n="199"/>
<div><lb n="7646"/><p><span>FEIS NA MUMHAN.</span></p>
<lb n="7647"/>
<lb n="7648"/><p><span>Donchadh: Dubhairt sagart paróiste Mhainistir na</span>
<lb n="7649"/><span>Corann go raibh súil aige gur ghearr go bhféadfadh</span>
<lb n="7650"/><span>muinntir an bhaile sin feis a bheith acu.</span></p>
<lb n="7651"/>
<lb n="7652"/><p><span>Tadhg: Ba chóir nár ghádh dhó an méid sin a rádh leó.</span>
<lb n="7653"/><span>Ba chóir go gcuimhneóchaidís féin air.  Cad é an bac</span>
<lb n="7654"/><span>atá ortha feis a bheith acu má's maith leó é?  Ná</span>
<lb n="7655"/><span>féadfidís obair feise a dhéanamh chómh maith agus</span>
<lb n="7656"/><span>fhéadan muinntir Maghchromtha, nú muinntir Bhaile-</span>
<lb n="7657"/><span>Mhúirne?</span></p>
<lb n="7658"/>
<lb n="7659"/><p><span>Donchadh: Nú muinntir Chorcaighe.</span></p>
<lb n="7660"/>
<lb n="7661"/><p><span>Tadhg: Seachain, a Dhonchadh.  Ní do mhuinntir Chor-</span>
<lb n="7662"/><span>caighe is cóir creideamhaint a thabhairt i dtaobh Feise</span>
<lb n="7663"/><span>na Múmhan.  Gan amhras is i gCorcaigh a chómhnuighean</span>
<lb n="7664"/><span>an bhuidhean bheag a dhein obair Feise na Mumhan</span>
<lb n="7665"/><span>ach ní fheicim go bhfuaradar cabhair ná congnamh</span>
<lb n="7666"/><span>ó mhuinntir Chorcaighe.  Bhíos ag Feis na Mumhan i</span>
<lb n="7667"/><span>gCorcaigh.  Ní fheaca muinntir Chorcaighe ann.  Agus</span>
<lb n="7668"/><span>fós ní nár le muinntir Chorcaighe creideamhaint na</span>
<lb n="7669"/><span>Feise do ghlacadh chómh maith díreach agus dá mba iad a</span>
<lb n="7670"/><span>bheadh tar éis na h-oibre dhéanamh.  Cuirid siad i</span>
<lb n="7671"/><span>gcuimhne dhom rud a thuit amach sa Róimh fadó.  Dhein</span>
<lb n="7672"/><span>file dán ag moladh an Ímpire Augustus.  Chuir an</span>
<lb n="7673"/><span>file a dhán suas i n-áit phoibilidhe.  Do chonacthas an</span>
<lb n="7674"/><span>dán.  Do tugadh chun an Ímpire é.  Do thaithn an dán</span>
<lb n="7675"/><span>go mór leis an Ímpire.  Chuir sé amach fógra 'ghá iar-</span>
<lb n="7676"/><span>raidh ar an bhfile teacht ag triall air.  Níor tháinig an</span>
<lb n="7677"/><span>file.  Cuireadh amach fógra eile 'ghá iarraidh ar an</span>
<lb n="7678"/><span>bhfile teacht.  Níor tháinig.  Ansan do tháinig file</span>
<lb n="7679"/><span>eile agus dubhairt sé gur bh'é féin a dhein an dán.</span>
<lb n="7680"/><span>Thug an t-Ímpire saidhbhreas mór dó.  Ansan tháinig</span>
<lb n="7681"/><span>an file ceart, sa n-oidhche, agus chuir sé suas ar an</span>
<lb n="7682"/><span>gclár na cheithre línte seo:-</span>
<lb n="7683"/></p>
</div>
<pb n="200"/>
<div><lb n="7684"/><p><span>"Mar sin daoibh-se, agus ní daoibh féin:-</span></p>
<lb n="7685"/>
<lb n="7686"/><p><span>"Mar sin daoibh-se, agus ní daoibh féin:-</span></p>
<lb n="7687"/>
<lb n="7688"/><p><span>"Mar sin daoibh-se, agus ní daoibh féin:-</span></p>
<lb n="7689"/>
<lb n="7690"/><p><span>"Mar sin daoibh-se, agus ní daoibh féin:-"</span></p>
<lb n="7691"/>
<lb n="7692"/><p><span>Do tugadh an sgríbhinn chun an Ímpire.  Chuir sé fios</span>
<lb n="7693"/><span>ar an bhfile a fuair an saidhbhreas "Cuir isteach an</span>
<lb n="7694"/><span>t-easnamh fhágais sa sgríbhinn seo," ars an t-Ímpire.</span></p>
<lb n="7695"/>
<lb n="7696"/><p><span>D'fheuch an file bocht ar an sgríbhinn agus d'iompuigh</span>
<lb n="7697"/><span>a líth ann.  B'eigean dó a admháil nár bh'é féin a</span>
<lb n="7698"/><span>dhein an sgríbhinn.  An oidhche na dhiaidh san tháinig an</span>
<lb n="7699"/><span>file ceart agus chríochnuigh sé an dán mar seo:-</span></p>
<lb n="7700"/>
<lb n="7701"/><p><span>"Mar sin daoibh-se 'gus ní daoibh féin,</span>
<lb n="7702"/><span>A bheacha baoithe, ag déanamh meala.</span></p>
<lb n="7703"/>
<lb n="7704"/><p><span>Mar sin daoibh-se 'gus ní daoibh féin,</span>
<lb n="7705"/><span>A dhamhra gléasta, ag déanamh treabhtha.</span></p>
<lb n="7706"/>
<lb n="7707"/><p><span>Mar sin daoibh-se 'gus ní daoibh féin,</span>
<lb n="7708"/><span>Ag tabhairt na bréide, a chaoire geala.</span></p>
<lb n="7709"/>
<lb n="7710"/><p><span>Mar sin daoibh-se 'gus ní daoibh féin,</span>
<lb n="7711"/><span>Ag breith na n-ubh sa t-sop, a chearca."</span></p>
<lb n="7712"/>
<lb n="7713"/><p><span>Donchadh: Ambasa tuigim é.  An bhuidhean bheag 'ghá</span>
<lb n="7714"/><span>marbhú féin leis an obair agus muinntir Corcaighe</span>
<lb n="7715"/><span>ag fághail na creideamhna go léir.  'Sé an sgéal</span>
<lb n="7716"/><span>céadna riamh é!</span></p>
<lb n="7717"/>
<lb n="7718"/><p><span>FEIS LUIMNIGHE.</span></p>
<lb n="7719"/>
<lb n="7720"/><p><span>Donchadh: Tá daoine saidhbhre i gCorcaigh, a Thaidhg.</span>
<lb n="7721"/><span>Má's maith leó creideamhaint fhághail de bharr Feise na</span>
<lb n="7722"/><span>Mumhan ba cheart a chur fhiachaint ortha an chreideamhaint</span></p>
</div>
<pb n="201"/>
<div><lb n="7723"/><p><span>do thuilleamh, nú an chreideamhaint do cheannach.  Má's</span>
<lb n="7724"/><span>maith leó an chreideamhaint a thuilleamh bainidís a lámha</span>
<lb n="7725"/><span>as a bpócaíbh agus luighdís isteach sa n-obair láith-</span>
<lb n="7726"/><span>reach agus deinidís an obair.  Má's maith leó an</span>
<lb n="7727"/><span>chreideamhaint a cheannach bainidís an t-airgead as a</span>
<lb n="7728"/><span>bpócaíbh agus díoladís an t-airgead go fial i dtreó</span>
<lb n="7729"/><span>ná beidh na daoine atá ag déanamh na h-oibre ag luighe</span>
<lb n="7730"/><span>fé obair agus fé chostas i n-aonfheacht.</span></p>
<lb n="7731"/>
<lb n="7732"/><p><span>Tadhg: Tá go maith, a Dhonchadh, ach má deir daoine</span>
<lb n="7733"/><span>saidhbhre Chorcaighe leat ná déanfid siad an obair agus</span>
<lb n="7734"/><span>nách gádh leo é.  Go bhfuil cúram éigin eile ortha.  Agus</span>
<lb n="7735"/><span>nách lugha 'ná thabharfid siad an t-airgead uatha.  Go</span>
<lb n="7736"/><span>bhfuil gnó éigin eile acu dhe.  Agus má tá creideamhaint</span>
<lb n="7737"/><span>ag dul do chathair Chorcaighe, mar gheall ar an bhfeis,</span>
<lb n="7738"/><span>go nglacfid siad a gcion de'n chreideamhaint sin agus</span>
<lb n="7739"/><span>ná tabharfid siad aon tsásamh duit-se ná d'aoinne</span>
<lb n="7740"/><span>eile sa sgéal.  Ansan cad a bheidh le rádh agat, a</span>
<lb n="7741"/><span>Dhonchadh, a mhic ó?</span></p>
<lb n="7742"/>
<lb n="7743"/><p><span>Donchadh: Nílim gan freagra ullamh agam dóibh, a</span>
<lb n="7744"/><span>Thaidhg.  Tá an Mhúmhain fada fairseag.  Ní le muinn-</span>
<lb n="7745"/><span>tir Chorcaighe, bocht ná saidhbhir dóibh, an Mhúmhain go</span>
<lb n="7746"/><span>léir.  Tá cathair mhaith sa Mhúmhain gur b'ainim di Luim-</span>
<lb n="7747"/><span>neach.  Tá cathair mhaith eile sa Mhúmhain gur b'ainim</span>
<lb n="7748"/><span>di Portláirge.  Cad 'na thaobh na féadfadh Feis na</span>
<lb n="7749"/><span>Múmhan suidhe bliain i Luimnigh?  Cad 'na taobh ná</span>
<lb n="7750"/><span>féadfadh Feis na Múmhan suidhe bliain eile i bPort-</span>
<lb n="7751"/><span>láirge?</span></p>
<lb n="7752"/>
<lb n="7753"/><p><span>Tadhg: Deirim, a Dhonchadh, go bhfuil ciall le d'</span>
<lb n="7754"/><span>chainnt.  Dá suidheadh Feis na Múmhan i Luimnigh ní</span>
<lb n="7755"/><span>h-é mo thuairim go dtabharfadh daoine saidhbhre na catha-</span>
<lb n="7756"/><span>rach san druím lámha léi chómh críochnuighthe agus</span>
<lb n="7757"/><span>a thugaid muinntir Chorcaighe druim lámha léi i</span>
<lb n="7758"/><span>gcomhnuidhe.  Tá an tuairim chéadna agam i dtaobh</span>
<lb n="7759"/><span>catharach Phortláirge.  Ach an bhuidhean bheag so atá</span>
<lb n="7760"/><span>ag déanamh na h-oibre i gCorcaigh ó thosnuigh an</span>
<lb n="7761"/><span>obair, is dócha nár mhaith leó imtheacht go cathair</span>
<lb n="7762"/><span>iasachta chun na h-oibre dhéanamh ann.</span>
<lb n="7763"/></p>
</div>
<pb n="202"/>
<div><lb n="7764"/><p><span>Donchadh: Níor ghádh dóibh aon nídh d'á shórd san a</span>
<lb n="7765"/><span>dhéanamh, a Thaidhg.  Tá buidhean i Luimnigh a bhíon ag</span>
<lb n="7766"/><span>déanamh oibre na Gaeluinne do ghnáth ann.  Dá gcuir-</span>
<lb n="7767"/><span>eadh buidhean bheag Chorcaighe sgéala chucha san 'ghá rádh</span>
<lb n="7768"/><span>leó: "Má's maith le muinntir catharach Luimnighe go</span>
<lb n="7769"/><span>suidhfadh Feis na Múmhan acu féin i mbliana táimíd-ne</span>
<lb n="7770"/><span>sásta í fhágáilt fútha."</span></p>
<lb n="7771"/>
<lb n="7772"/><p><span>Tadhg: Dar fiadh, a Dhonchadh, dá ndeintí mar sin is</span>
<lb n="7773"/><span>deas fheuchfadh "uaisle"  Chorcaighe agus a meur 'n-a</span>
<lb n="7774"/><span>mbeul acu!</span></p>
<lb n="7775"/>
<lb n="7776"/><p><span>Donchadh: Ní h-é a mhalairt atá tuillte acu.</span></p>
<lb n="7777"/>
<lb n="7778"/><p><span>"BRÉAG, A MHÁIGHISTIR."</span></p>
<lb n="7779"/>
<lb n="7780"/><p><span>Tadhg: Is fíor dhuit sin, a Dhonchadh.  Ní h-é a mhalairt</span>
<lb n="7781"/><span>atá tuillte acu.  Is cuimhin liom féin nuair a bhí</span>
<lb n="7782"/><span>Donchadh Pléimion bocht beó, beannacht Dé le n'anam,</span>
<lb n="7783"/><span>go bhfeaca rud a chuir ag machtnamh an uair sin me, agus</span>
<lb n="7784"/><span>níor sgar an machtnamh san liom ó shin.  Bhí buidhean</span>
<lb n="7785"/><span>bheag Chorcaighe beag go leór an uair sin, ach má bhíodar</span>
<lb n="7786"/><span>beag dheineadar obair dhian.  Bhí Donchadh, agus aoinne</span>
<lb n="7787"/><span>amháin eile, ag obair, níos déine 'ná cách.  Níor mhór le</span>
<lb n="7788"/><span>rádh obair na Gaeluinne an uair sin, a Dhonchadh.  Ach</span>
<lb n="7789"/><span>do thárla go raibh cómhthionól poibilidhe i n-áit éigin i</span>
<lb n="7790"/><span>gCorcaigh.  Bhí cainnteóir áirighthe ag an gcómhthionól.</span>
<lb n="7791"/><span>Do labhair sé go feilimionta* ar a lán neithe.  Do labhair</span>
<lb n="7792"/><span>sé go h-árd agus go feilimionta ar an nGaeluinn.</span>
<lb n="7793"/><span>Do mhól sé í thar na beartaibh.  Fear saidhbhir dob eadh</span>
<lb n="7794"/><span>é.  Duin' uasal dob eadh é dar leis féin.  Éireannach</span>
<lb n="7795"/><span>dílis dob eadh é, dar leis féin agus dar le gach duine a</span>
<lb n="7796"/><span>bhí ag éisteacht leis.  Bhí Donchadh Pléimion agus a chara</span>
<lb n="7797"/><span>ag éisteacht leis.  Cheapadar, nídh nár bh'iongna, go</span>
<lb n="7798"/><span>raibh a chroidhe do réir a chainnte.  Bhí clann mhac agus</span>
<lb n="7799"/><span>clann inghean aige.  Bhí sgoil bheag Ghaeluinne i gCorcaigh</span></p>
</div>
<pb n="203"/>
<div><lb n="7800"/><p><span>ag Donchadh agus agá chara agus iad ag casadh le cíos</span>
<lb n="7801"/><span>a dhíol as an dtigh agus le gnó na sgoile dhéanamh um</span>
<lb n="7802"/><span>thráthnóna gach lae, tar éis a gcuid oibre féin i gcaitheamh</span>
<lb n="7803"/><span>an lae.  Ní raibh oiread sgoláirí ag teacht chucha agus</span>
<lb n="7804"/><span>dhíolfadh an cíos dóibh, gan trácht ar aon díoluigheacht a</span>
<lb n="7805"/><span>thabhairt dóibh féin.  Chuaidh Donchadh ag triall ar an</span>
<lb n="7806"/><span>bhfíor-Éireannach úd a dhein an chainnt bhreágh ag an</span>
<lb n="7807"/><span>gcómhthionól, agus d'iarr sé air duine nú beirt d'á</span>
<lb n="7808"/><span>chlainn a chur ar an sgoil ag foghluim na Gaeluinne.</span>
<lb n="7809"/><span>Airiú d'eirigh an "duin' uasal" ar buile.  "An as do</span>
<lb n="7810"/><span>mheabhair ataoi!" ar seisean le Donchadh.  "Duine nú</span>
<lb n="7811"/><span>beirt de m'chlainn a chur ag foghluim Gaeluinne?</span>
<lb n="7812"/><span>B'fhearr liom go mór iad a bhreith ansan amach sa pháirc</span>
<lb n="7813"/><span>agus iad do lámhach!  Glan as mo radharc leat féin,</span>
<lb n="7814"/><span>a bhrealláin!"</span></p>
<lb n="7815"/>
<lb n="7816"/><p><span>Donchadh: Oidhe! Agus cad é an brígh a bhí aige leis</span>
<lb n="7817"/><span>an gcainnt a dubhairt sé ag an gcómhthionól!</span></p>
<lb n="7818"/>
<lb n="7819"/><p><span>Tadhg: An brígh a bhíon go minic ag duine le bheith ag</span>
<lb n="7820"/><span>moladh máthar a chéile maidin na sochraide.  Ó shin, aon</span>
<lb n="7821"/><span>uair airighim-se cainnt de'n tsórd san, a Dhonchadh, ní</span>
<lb n="7822"/><span>fhéadaim gan a rádh am' aigne féin, "bréag, a mháighis-</span>
<lb n="7823"/><span>tir!"  Bhí cathair Chorcaighe lán suas, an uair sin, a</span>
<lb n="7824"/><span>Dhonchadh, de "dhaoin' uaisle" de'n tsórd san.  Ní'l</span>
<lb n="7825"/><span>mórán blianta ó shin ann.  Táid na h-"uaisle" céadna</span>
<lb n="7826"/><span>fós ann.  Níor thánadar chun Feise na Múmhan.  Ba</span>
<lb n="7827"/><span>lag leó é.  Ní lugha 'ná mar a thugadar aon chongnamh</span>
<lb n="7828"/><span>airgid chun na Feise.  Is dócha gur lag leó é sin leis.</span>
<lb n="7829"/><span>Ach ní'l aon locht acu ar an gcreideamhaint.  Tagan sí</span>
<lb n="7830"/><span>saor chucha.</span></p>
<lb n="7831"/>
<lb n="7832"/><p><span>Donchadh: B'fhéidir, a Thaidhg, go bhfuil "uaisle" i</span>
<lb n="7833"/><span>Luimneach leis, agus go molaid siad an Ghaeluinn, agus</span>
<lb n="7834"/><span>ná fuil 'n-a gcainnt ach "Bréag, a Mháighistir!"</span></p>
<lb n="7835"/>
<lb n="7836"/><p><span>Tadhg: Is docha, ambasa, go bhfuil a leithéidí ann.</span>
<lb n="7837"/><span>Ba dhóich liom, ámhthach, nár mhisde triail a bhaint asta.</span>
<lb n="7838"/><span>Ba mhór an nídh a fhios a bheith againn cad a dhéanfidís.</span>
<lb n="7839"/><span>Tá a lán cainnte ag teacht ó chuid acu.</span></p>
<lb n="7840"/>
<lb n="7841"/><p><span>Donchadh: "Bréag, a Mháighistir!"</span>
<lb n="7842"/></p>
</div>
<pb n="204"/>
<div><lb n="7843"/><p><span>TÁ BREALL AR GWYNN.</span></p>
<lb n="7844"/>
<lb n="7845"/><p><span>Donchadh: Feuch airiú, a Thaidhg, cad é an saghas fir é</span>
<lb n="7846"/><span>seo atá ag cainnt i gColáiste na Tríonóide?</span></p>
<lb n="7847"/>
<lb n="7848"/><p><span>Tadhg: Ó seadh.  Guinn macánta.  Is deacair a rádh</span>
<lb n="7849"/><span>cad é an saghas é, ná cad é an brígh atá le n-a chainnt.</span>
<lb n="7850"/><span>Measaim uaireanta gur ag stealadh mhagadh fúinn go</span>
<lb n="7851"/><span>léir a bhíon sé.  Ach dar fiadh measaim uaireanta eile</span>
<lb n="7852"/><span>go mbíon sé do chroidhe dháiriríbh.  Amadán iseadh é nú</span>
<lb n="7853"/><span>rógaire iseadh é.  Ní féidir liom a dhéanamh amach</span>
<lb n="7854"/><span>ciacu.  Deir sé gur fhoghluim sé an Ghaeluinn agus go</span>
<lb n="7855"/><span>bhfuil eólus thar barr aige uirthi.  Ansan deir sé nách</span>
<lb n="7856"/><span>focal Gaeluinne i n-aon chor an focal "táthar," ach</span>
<lb n="7857"/><span>gur smut é de Bhéarlagar na Saor, agus gur b'amhlaidh</span>
<lb n="7858"/><span>a glacadh isteach sa Ghaeluinn é ó'n mBéarlagar.</span></p>
<lb n="7859"/>
<lb n="7860"/><p><span>Donchadh: Cá ndubhairt sé an chainnt sin, a Thaidhg?</span></p>
<lb n="7861"/>
<lb n="7862"/><p><span>Tadhg: Is amhlaidh a bhí sé ag tabhairt fínné uaidh i</span>
<lb n="7863"/><span>láthair coiste d'uaislibh an choláiste.</span></p>
<lb n="7864"/>
<lb n="7865"/><p><span>Donchadh: An ag múine Gaeluinne dhóibh a bhí sé?</span></p>
<lb n="7866"/>
<lb n="7867"/><p><span>Tadhg: Ach, ní h-eadh.  Ní'l aon fhonn ortha Gaeluinn</span>
<lb n="7868"/><span>d'fhoghluim.  Ní'l uatha ach a fhios a bheith acu conus ba</span>
<lb n="7869"/><span>cheart í mhúine.</span></p>
<lb n="7870"/>
<lb n="7871"/><p><span>Donchadh: Aililiú! Airiú conus fhéadfidís a fhios</span>
<lb n="7872"/><span>san a bheith acu mara bhfoghlumóchaidís féin ar dtúis í!</span></p>
<lb n="7873"/>
<lb n="7874"/><p><span>Tadhg: Ní thuigean tú an sgéal, a Dhonchadh.  Tá a</span>
<lb n="7875"/><span>fhios acu súd go maith nách féidir do dhuine aon rud</span>
<lb n="7876"/><span>eile ach Gaeluinn a mhúine mara mbeidh eólus aige féin</span>
<lb n="7877"/><span>ar dtúis air.  Ach i dtaobh na Gaeluinne, is dóich leó</span>
<lb n="7878"/><span>ná fuil aoinne is fearr a thaisbeánfidh conus is ceart</span>
<lb n="7879"/><span>í mhúine 'ná an t-é is lugha eolus uirthi.  Siné cúis gur</span>
<lb n="7880"/><span>thugadar Guinn 'n-a láthair chun fínné thabhairt uaidh os</span>
<lb n="7881"/><span>a gcómhair agus a innsint dóibh conus is ceart an</span>
<lb n="7882"/><span>Ghaeluinn a mhúine.  Is amhlaidh mar atá an sgéal ag</span>
<lb n="7883"/><span>Guinn, tá an Ghaeluinn os cómhair a shúl aige agus tá</span>
<lb n="7884"/><span>Béarlagar na Saor os cómhair a shúl aige, ach dá</span>
<lb n="7885"/><span>bhfaghadh sé Éire air ní fhéadfadh sé iad d'aithint ó chéile.</span>
<lb n="7886"/></p>
</div>
<pb n="205"/>
<div><lb n="7887"/><p><span>Donchadh: Ó tuigim.  Siné a' chúis gur dóich leis gur</span>
<lb n="7888"/><span>le Béarlagar na Saor a bhainean an focal "táthar."</span></p>
<lb n="7889"/>
<lb n="7890"/><p><span>Tadhg: Do réir dheabhraimh.  Deir sé, leis, gur le</span>
<lb n="7891"/><span>Béarlagar na Saor a bhainean an focal "bítear,"</span>
<lb n="7892"/><span>agais an focal "beifar."</span></p>
<lb n="7893"/>
<lb n="7894"/><p><span>Donchadh: Aililiú!  Ar airigh aoinne riamh a leithéid!</span>
<lb n="7895"/><span>An bhfuil an leabhar air, a Thaidhg?</span></p>
<lb n="7896"/>
<lb n="7897"/><p><span>Tadhg: Ach, ní'l.  Ní'l air ach a innsint, do réir a</span>
<lb n="7898"/><span>bhreitheamhntais, conus is ceart Gaeluinn a mhúine.</span></p>
<lb n="7899"/>
<lb n="7900"/><p><span>Donchadh: Is maith é sin.  Dar fiadh, a Thaidhg, dá</span>
<lb n="7901"/><span>mbeadh an leabhar air bhí sé réidh.  Nách gasta a dhein</span>
<lb n="7902"/><span>an Coiste a ngnó agus gan an leabhar a chur chuige!</span></p>
<lb n="7903"/>
<lb n="7904"/><p><span>Tadhg: Maise is dócha gur chuma ciacu.</span></p>
<lb n="7905"/>
<lb n="7906"/><p><span>Donchadh: Is fíor dhuit é.  Má "táthar" ag brath</span>
<lb n="7907"/><span>ar a leithéidí chun na Gaeluinne mhúine, agus má</span>
<lb n="7908"/><span>"bítear" ag brath ortha, agus má "beifar" ag brath</span>
<lb n="7909"/><span>ortha, agus dá "mbeifí" ag brath ortha, "tá sé,"</span>
<lb n="7910"/><span>agus "bíon sé," agus "beidh sé," agus do "bheadh sé"</span>
<lb n="7911"/><span>thiar ar an nGaeluinn, a Thaidhg.</span></p>
<lb n="7912"/>
<lb n="7913"/><p><span>Tadhg: Nách truagh gan an méid sin a thabhairt mar</span>
<lb n="7914"/><span>cheacht le foghluim do Ghuinn!</span></p>
<lb n="7915"/>
<lb n="7916"/><p><span>Donchadh: Ní deirim 'ná go bhfuil breall ar Ghuinn,</span>
<lb n="7917"/><span>a Thaidhg.</span></p>
<lb n="7918"/>
<lb n="7919"/><p><span>Tadhg: Tá, agus breall ar an gCoiste.</span></p>
<lb n="7920"/>
<lb n="7921"/><p><span>TÁ BREALL AR GWYNN.</span></p>
<lb n="7922"/>
<lb n="7923"/><p><span>Donchadh: go deimhin, a Thaidhg, tá iongna agus alltacht</span>
<lb n="7924"/><span>orm mar gheall ar a ndeirean tú liom i dtaobh Ghuinn</span>
<lb n="7925"/><span>seo.  Deir sé gur fhoghluim sé Gaeluinn.  Ansan</span>
<lb n="7926"/><span>deir sé nách focal Gaeluinne i n-aon chor an focal san</span>
<lb n="7927"/><span>"táthar" atá riamh i n-ár mbeulaibh go léir!  Tá an</span>
<lb n="7928"/><span>méid sin áiféiseach* go leór.  Ba dheacair a amadán-</span></p>
<lb n="7929"/>
<lb n="7930"/><p><span>*Aiféis, outrageously absurd.</span></p>
</div>
<pb n="206"/>
<div><lb n="7931"/><p><span>tacht do shárú.  Ach innis an méid seo dhom.  Cad é an</span>
<lb n="7932"/><span>dalladh-bodhradh-buicín a bhí ar an gcoiste d'uaislibh</span>
<lb n="7933"/><span>léigheanta a thug an fear san n-a láthair chun eóluis a</span>
<lb n="7934"/><span>thabhairt dóibh ar an gcuma 'n-ar ceart Gaeluinn a</span>
<lb n="7935"/><span>mhúine do dhaoine!  Dá n-oireadh do'n choiste sin</span>
<lb n="7936"/><span>eólus d'fhághail ar an gcuma 'n-ar cheart Frainncis a</span>
<lb n="7937"/><span>mhúine, an nglaoidhfidís 'n-a láthair, chun an eóluis sin</span>
<lb n="7938"/><span>a thabhairt dóibh, ar dhuine ná h-aithneóchadh Frainncis</span>
<lb n="7939"/><span>ó Bhéarlagar na Saor!  Dá n-oireadh dóibh eólus</span>
<lb n="7940"/><span>d'fághail ar conus ba cheart siúinéireacht a mhúine,</span>
<lb n="7941"/><span>an raighdís ag lorg an eóluis sin ar fhear ná</span>
<lb n="7942"/><span>h-aithneóchadh casúr seachas tráchar!  Dá n-oireadh dóibh</span>
<lb n="7943"/><span>eólus d'fhághail ar conus ba cheart talamh do shaothrú</span>
<lb n="7944"/><span>an raighdís ag lorg an eóluis sin ar fhear ná feidir</span>
<lb n="7945"/><span>ciacu roimis an gcéachta nú 'n-a dhiaidh ba cheart an</span>
<lb n="7946"/><span>capall a bheith!  Dá n-oireadh dóibh eolus d'fhághail ar</span>
<lb n="7947"/><span>conus ba cheart gnóthaí cogaidh a chur ar bun an raighdís</span>
<lb n="7948"/><span>ag lorg an eóluis sin ar dhuine ná feidir ciacu ceann</span>
<lb n="7949"/><span>de'n ghuna ba cheart dó a chur le n-a ghualainn!</span></p>
<lb n="7950"/>
<lb n="7951"/><p><span>Tadhg: Am briathar, a Dhonchadh, ní h-ag teacht rómhat</span>
<lb n="7952"/><span>ar sin é, ach is dóich liom ná fuil abhfad ó cuireadh</span>
<lb n="7953"/><span>gnóthaí cogaidh ar bun leis an saghas san eóluis díreach.</span></p>
<lb n="7954"/>
<lb n="7955"/><p><span>Donchadh: Má seadh cé dhíol as?</span></p>
<lb n="7956"/>
<lb n="7957"/><p><span>Tadhg: Ambasa is fíor dhuit é, a mhic ó.  Dhíoladar</span>
<lb n="7958"/><span>féin as go daor.  Do múineadh an t-eólus dóibh agus</span>
<lb n="7959"/><span>ní h-i n-aisge é.  Ach, mar adúbhart leat an lá déanach,</span>
<lb n="7960"/><span>a Dhonchadh, ní mar a chéile múine na Gaeluinne agus</span>
<lb n="7961"/><span>aon ghnó de sna gnóthaíbh eile sin a chuiris síos.  Isé</span>
<lb n="7962"/><span>buadh na Gaeluinne, dar leis na sgoláiríbh, ná fuil</span>
<lb n="7963"/><span>aoinne is fearr eólus ar conus is ceart an Ghaeluinn</span>
<lb n="7964"/><span>a mhúine 'ná an t-é is lugha eólus ar an nGaeluinn</span>
<lb n="7965"/><span>féin.</span></p>
<lb n="7966"/>
<lb n="7967"/><p><span>Donchadh: Mhaise beannacht Dé dhuit, a Thaidhg, agus</span>
<lb n="7968"/><span>éist do bheul agus ná bí ár mbodhradh le d'chuid magaidh!</span>
<lb n="7969"/><span>Dar ndóich tá 's ag an saoghal ná creidean aoinne é sin.</span>
<lb n="7970"/><span>Tá dearmhad, nú botún, nú bun-os-cionn éigin sa</span>
<lb n="7971"/><span>sgéal agus ní tuigtear é.</span>
<lb n="7972"/></p>
</div>
<pb n="207"/>
<div><lb n="7973"/><p><span>Tadhg: Ní'l aon bhlúire magaidh agam 'á dhéanamh,</span>
<lb n="7974"/><span>a Dhonchadh, ná aon phioc d'á fhonn orm.  Ach tá an ceart</span>
<lb n="7975"/><span>agat go bhfuil botún sa sgéal.  Ní h-eadh ach is botún</span>
<lb n="7976"/><span>ar fad é, an seana bhotún tiobaisteach atá dh'á dhéanamh</span>
<lb n="7977"/><span>riamh i n-Éirinn ag muinntir Shasana ó'n gcéad lá a</span>
<lb n="7978"/><span>thánadar ann.  Is dóich leó riamh gur fearr go mór an</span>
<lb n="7979"/><span>t-eólus atá acu féin ar conus is ceart gnóthaí na</span>
<lb n="7980"/><span>h-Éireann a dhéanamh 'ná mar atá ag muinntir na</span>
<lb n="7981"/><span>h-Éireann air.</span></p>
<lb n="7982"/>
<lb n="7983"/><p><span>Donchadh: Éist, a Thaidhg.  Éist do bheul.  Tá eólus</span>
<lb n="7984"/><span>áluinn ag muinntir Shasana ar conus gnóthaí na</span>
<lb n="7985"/><span>h-Éireann a dhéanamh ar an gcuma is fearr a leogfidh</span>
<lb n="7986"/><span>dóibh saidhbhreas na h-Éireann a bhreith leó anonn.  Ní'l</span>
<lb n="7987"/><span>dearmhad ná botún acu dh'á dhéanamh sa méid sin.  Ar</span>
<lb n="7988"/><span>ár dtaobh-ne atá an botún.  Measaim-se, a Thaidhg,</span>
<lb n="7989"/><span>go bhfuil a chiall féin ag Guinn agus agá cháirdibh, pé</span>
<lb n="7990"/><span>breall atá ortha ná ná fuil.</span></p>
<lb n="7991"/>
<lb n="7992"/><p><span>"BITHEAMHNAIGH!"</span></p>
<lb n="7993"/>
<lb n="7994"/><p><span>Tadhg: Is 'mó focal de'n fhírinne atá ráidhte agat</span>
<lb n="7995"/><span>anso le tamal, a Dhonchadh, ach is dóich liom go bhfuil</span>
<lb n="7996"/><span>an focal déanach úd a dubhraís an lá fé dheire ar an</span>
<lb n="7997"/><span>bhfocal is fírinnighe d'á ndubhraís fós.  "Measaim,"</span>
<lb n="7998"/><span>arsa tusa, "go bhfuil a chiall féin ag Guinn agus agá</span>
<lb n="7999"/><span>cháirdibh, pé breall atá ortha ná ná fuil."  Siné díreach</span>
<lb n="8000"/><span>réidhteach na ceiste go léir.  Ní thaithnean an Ghaeluinn</span>
<lb n="8001"/><span>le Guinn ná le n-a cháirdidh i gColáiste na Tríonóide.</span>
<lb n="8002"/><span>(An mhuinntir a chuir ar dtúis a leithéid d'ainim ar a</span>
<lb n="8003"/><span>leithéid de choláiste go maithidh Dia dhóibh é!) Isé gnó</span>
<lb n="8004"/><span>na coláiste sin, ó cuireadh ar bun í, aigne agus éirim</span>
<lb n="8005"/><span>na nGaedheal do bhrise agus do bhrúth agus do mhille.</span>
<lb n="8006"/><span>Bhí sé buailte isteach i n-aigne na muinntire a chuir ar</span>
<lb n="8007"/><span>bun an choláiste sin, dá mbeadh an léir-sgrios san</span></p>
</div>
<pb n="208"/>
<div><lb n="8008"/><p><span>déanta acu ar aigne agus ar chroidhe agus ar éirim</span>
<lb n="8009"/><span>agus ar thuisgint Gaedheal na h-Éireann go mbeadh rith</span>
<lb n="8010"/><span>an ráis leó as san amach chun an Chreidimh a mhúchadh i</span>
<lb n="8011"/><span>n-Éirinn.  Bhí ag eirighe leó go h-áluinn.  Bhí an léir-</span>
<lb n="8012"/><span>sgrios ag dul chun cinn.  Bhí an Ghaeluinn ag imtheacht.</span>
<lb n="8013"/><span>Bhí drabhuíol cainnte a bhí gan bhun gan bharr ag teacht 'n-a</span>
<lb n="8014"/><span>h-inead.  Bhí éirim na ndaoine ag caolú agus ag lagú.</span>
<lb n="8015"/><span>Rud ab fhearr leis an namhaid 'ná gach nídh eile, bhí an</span>
<lb n="8016"/><span>Creideamh ag lagú agus ag dul i bhfuaire.  Bhí an lagú</span>
<lb n="8017"/><span>agus an fuaradh san ag dul chun cinn chómh ríghin chómh</span>
<lb n="8018"/><span>réidh sin gur ar éigin a mhothuigh aoinne é.  Is amhlaidh</span>
<lb n="8019"/><span>a bhí an Ghaeluinn dh'á guid uainn, a Dhonchadh, agus bhí</span>
<lb n="8020"/><span>an Creideamh dh'á ghuid uainn ar sgáth na Gaeluinne.</span>
<lb n="8021"/><span>Fé dheire do labhair na gadhair, gadhair Chonnartha na</span>
<lb n="8022"/><span>Gaeluinne.  Do liúghadh "Bitheamhnaigh!!!"  Níor</span>
<lb n="8023"/><span>thaithn an liú san leis na bitheamhnaigh, nídh nách iongna.</span>
<lb n="8024"/><span>Do liúghadh "Bitheamhnaigh!!!" airís agus airís eile.</span>
<lb n="8025"/><span>Do tógadh an liú ar gach cnocán i n-Éirinn ó Dhonchadh</span>
<lb n="8026"/><span>Dí go Tigh Mháire.  Tá an liú ar siubhal, agus rud is</span>
<lb n="8027"/><span>fearr 'ná liúireach, táid na gadhair i ndiaidh na</span>
<lb n="8028"/><span>mbitheamhnach ar séide.  Tá atharach sgéil ag muinntir</span>
<lb n="8029"/><span>Choláiste na Tríonóide.  Tá a saothar go léir dh'á lot os</span>
<lb n="8030"/><span>cómhair a súl.  Ar dheineadar de dhroch obair i n-Éirinn</span>
<lb n="8031"/><span>ó tánadar, tá sé dh'á lot os cómhair a súl agus gan</span>
<lb n="8032"/><span>leigheas ar bith acu air.</span></p>
<lb n="8033"/>
<lb n="8034"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, ach tá breall ortha</span>
<lb n="8035"/><span>níos mó 'ná an breall atá ar Ghuinn tré Bhéarlagar</span>
<lb n="8036"/><span>na Saor!</span></p>
<lb n="8037"/>
<lb n="8038"/><p><span>Tadhg: Tá fhios acu féin go dian mhaith, a Dhonchadh, go</span>
<lb n="8039"/><span>bhfuil an bhreall san ortha, agus siné atá ag cur na</span>
<lb n="8040"/><span>feirge ortha agus ní h-é Béarlagar na Saor.  Ní'l</span>
<lb n="8041"/><span>sa chainnt ar Bhéarlagar na Saor acu ach corp díombá</span>
<lb n="8042"/><span>agus míchéadtachta agus feirg agus bhuile, mar gheall</span>
<lb n="8043"/><span>air gur fuaradh amach an bhitheamhantas a bhí ar siubhal</span>
<lb n="8044"/><span>acu agus gur cuireadh na gadhair mhalluighthe seo 'n-a</span>
<lb n="8045"/><span>ndiaidh.</span></p>
<lb n="8046"/>
<lb n="8047"/><p><span>Donchadh: Agus cogar, a Thaidhg.  Cad fé ndeár an</span></p>
</div>
<pb n="209"/>
<div><lb n="8048"/><p><span>fuath go léir seo atá acu d'ár gCreideamh?  Ní'l meas</span>
<lb n="8049"/><span>ná beann ró mhór acu, do réir mar a thuigim-se, ar a</span>
<lb n="8050"/><span>gCreideamh féin.  Measaim nách mór is cuma leó</span>
<lb n="8051"/><span>i n-aon chor cad a dheinean creideamh.  Mara bhfuil</span>
<lb n="8052"/><span>aon mheas acu ar a gCreideamh féin cad 'na thaobh go</span>
<lb n="8053"/><span>mbeadh aon dúil acu go nglacfimís-ne é? Mara</span>
<lb n="8054"/><span>bhfuil dúil acu go nglacfimís-ne a gCreideamh féin</span>
<lb n="8055"/><span>cad 'na thaobh go mbeidís a d'iarraidh ár gCreidimh-ne</span>
<lb n="8056"/><span>do dhísgiú?</span></p>
<lb n="8057"/>
<lb n="8058"/><p><span>Tadhg: "Ní'l sprid ná púca gan fios a chúise aige</span>
<lb n="8059"/><span>féin," a Dhonchadh.  An cuimhin leat an focal úd a</span>
<lb n="8060"/><span>dubhraís anso an lá déanach?  Saidhbhreas na h-Éireann</span>
<lb n="8061"/><span>atá uatha.  Is cuma leó sa diabhal cad a dhéanfadh</span>
<lb n="8062"/><span>Creideamh ach ná tiocfadh sé, dar leó, idir iad agus an</span>
<lb n="8063"/><span>saidhbhreas a bhreith leó.  Ní leó féin ar fad sinn, dar</span>
<lb n="8064"/><span>leó, an fhaid a bheidh an Ghaeluinn agus an Creideamh</span>
<lb n="8065"/><span>againn.  Dá mbeadh an Ghaeluinn as an slighe, dar leó,</span>
<lb n="8066"/><span>níor bhfada go leanfadh an Creideamh í.  Ansan, dar</span>
<lb n="8067"/><span>leó, agus is fíor dóibh é, iseadh bheimís fé n-a gcosaibh</span>
<lb n="8068"/><span>i gceart acu.</span></p>
<lb n="8069"/>
<lb n="8070"/><p><span>Donchadh: Nára fada go mbeidh fiacala na ngadhar</span>
<lb n="8071"/><span>úd ionta, go daingean!</span></p>
<lb n="8072"/>
<lb n="8073"/><p><span>Tadhg: Am briathar, a Dhonchadh, go bhfuil a lán d'ár</span>
<lb n="8074"/><span>muinntir féin a thógfadh a bpáirt fós.</span></p>
<lb n="8075"/>
<lb n="8076"/><p><span>Donchadh: Aililiú! Nách dall atáimíd!</span></p>
<lb n="8077"/>
<lb n="8078"/><p><span>AN BOB MÓR.</span></p>
<lb n="8079"/>
<lb n="8080"/><p><span>Tadhg: Táimíd chómh dall san díreach, a Dhonchadh.  Tá</span>
<lb n="8081"/><span>sé ana fhuiriste bob* a bhualadh orainn i neithibh áirighthe.</span>
<lb n="8082"/><span>Má chímíd culaith mhaith eudaigh ar dhuine agus deabhramh</span>
<lb n="8083"/><span>duin'uasail air is gnáth linn é ghlacadh ar a theistiméi-</span></p>
<lb n="8084"/>
<lb n="8085"/><p><span>*Bob, a confidence trick.</span></p>
</div>
<pb n="210"/>
<div><lb n="8086"/><p><span>reacht féin, agus iontaoibh a bheith againn as.  Má deir</span>
<lb n="8087"/><span>sé linn go dtuigean sé ár ngnó agus go dtabharfidh</span>
<lb n="8088"/><span>sé aire dhó ach é fhágáilt fé fhéin, siúd láithreach sinn</span>
<lb n="8089"/><span>ag fágáilt an uile phioc d'ár ngnó ar láimh an fhir sinn</span>
<lb n="8090"/><span>chómh maith agus dá mbeadh aithne againn air agus tástáil</span>
<lb n="8091"/><span>riamh againn air.  Ar ball nuair éaluighean sé leis</span>
<lb n="8092"/><span>féin oidhche éigin agus ár gcuid airgid 'n-a phóca aige,</span>
<lb n="8093"/><span>is amhlaidh a bhíon iongna ár gcroidhe orainn a rádh</span>
<lb n="8094"/><span>go ndéanfadh duin'uasal chómh deagh-bheusach cam chómh</span>
<lb n="8095"/><span>grána.</span></p>
<lb n="8096"/>
<lb n="8097"/><p><span>Donchadh: Is dócha go dtugan neithe de'n tsórd san</span>
<lb n="8098"/><span>ciall cheannaigh dúinn, a Thaidhg, agus gur fearrde sinn</span>
<lb n="8099"/><span>é.  Deir an seanfhocal gur "Fearr ciall cheannaigh</span>
<lb n="8100"/><span>'ná dhá chéill a múintear"</span></p>
<lb n="8101"/>
<lb n="8102"/><p><span>Tadhg: Tá cuid againne, a Dhonchadh, agus ní maith</span>
<lb n="8103"/><span>linn ciall cheannaigh féin a ghlacadh.  Dá dtagadh an</span>
<lb n="8104"/><span>duin'uasal úd thar n-ais fé cheann beagán aimsire</span>
<lb n="8105"/><span>agus leathsgéal éigin a dhéanamh 'ghá thaisbeáint cad</span>
<lb n="8106"/><span>'na thaobh dó a bhitheamhantas a dhéanamh, agus ná raibh</span>
<lb n="8107"/><span>leigheas aige air, fágaim le h-uadhacht go bhfuil cuid</span>
<lb n="8108"/><span>againn a ghlacfadh isteach é agus a chuirfadh an iontaoibh</span>
<lb n="8109"/><span>chéadna airís as!</span></p>
<lb n="8110"/>
<lb n="8111"/><p><span>Donchadh: Éist, a Thaidhg.  Ní'limíd chómh dall san ar</span>
<lb n="8112"/><span>fad!</span></p>
<lb n="8113"/>
<lb n="8114"/><p><span>Tadhg: Táimíd chómh dall san ar fad, ní h-ad' bhréag-</span>
<lb n="8115"/><span>nú é.  Tá seanfhocal againn a deir linn "adharc bó,</span>
<lb n="8116"/><span>tón capaill, drannadh madra nú gáire Shasanaigh," do</span>
<lb n="8117"/><span>sheachnadh.  Tá fhios againn gur fíor an seanfhocal san.</span>
<lb n="8118"/><span>Agus fós tá a lán againn agus gealan ár gcroidhe</span>
<lb n="8119"/><span>nuair a gheibhmíd an "gháire" sin.  Tá an "gháire" sin</span>
<lb n="8120"/><span>'ghá chur 'n-a luighe orainn le dhá chéad blian gur teanga</span>
<lb n="8121"/><span>gan mhaith an Ghaeluinn agus gur teanga bhreágh uasal</span>
<lb n="8122"/><span>an Béarla agus mheasamair go léir go dtí a bhfuil</span>
<lb n="8123"/><span>le fíor dhéanaighe go raibh an ceart ag an "ngáire."</span>
<lb n="8124"/><span>Cad tá againn go léir dh'á dhéanamh leis an dá chéad</span>
<lb n="8125"/><span>blian san ach ag brise ár gcroidhe a d'iarraidh na</span>
<lb n="8126"/><span>Gaeluinne chaitheamh uainn agus an Béarla do labhairt</span></p>
</div>
<pb n="211"/>
<div><lb n="8127"/><p><span>'n-a h-inead!  Ar buaileadh a leithéid de bhob ar aon</span>
<lb n="8128"/><span>daoine eile riamh!</span></p>
<lb n="8129"/>
<lb n="8130"/><p><span>Donchadh: Tá atharú tagaithe ar an sgéal san, a</span>
<lb n="8131"/><span>Thaidhg.</span></p>
<lb n="8132"/>
<lb n="8133"/><p><span>Tadhg: Tá an t-atharú ag teacht gan amhras,</span>
<lb n="8134"/><span>ach is go ríghin atá sé ag teacht.  Feuch chughat féin, a</span>
<lb n="8135"/><span>Dhonchadh.  Tá a lán againn féin anois 'ghá mhaoidheamh</span>
<lb n="8136"/><span>gur teanga bhreágh uasal an Ghaeluinn, ach abair leó an</span>
<lb n="8137"/><span>Ghaeluinn do sgrí' síos duit fé mar a labhartar í agus</span>
<lb n="8138"/><span>cad déarfid siad leat?  Déarfid siad leat gur</span>
<lb n="8139"/><span>bh'fhearr go mór leogaint di imtheacht as an saoghal</span>
<lb n="8140"/><span>'ná í sgrí' ar an gcuma san!  Ná taisbeánan san</span>
<lb n="8141"/><span>gur dóich leó fós féin ná fuil aon mhaith sa Ghaeluinn</span>
<lb n="8142"/><span>atá i mbeulaibh na ndaoine?</span></p>
<lb n="8143"/>
<lb n="8144"/><p><span>Donchadh: Agus, greadadh chucha, ca bhfuil an Ghaeluinn</span>
<lb n="8145"/><span>le fághail ach i mbeulaibh na ndaoine atá 'ghá labhairt!</span></p>
<lb n="8146"/>
<lb n="8147"/><p><span>Tadhg: Andaigh is díreach san, a Dhonchadh.  Is amhlaidh</span>
<lb n="8148"/><span>mar atá an sgéal acu tá an bob daingean ortha fós.</span>
<lb n="8149"/><span>Tá an púicín fós ar a súilibh.  Deir an "gháire" leó,</span>
<lb n="8150"/><span>"You should make your language classical," pé brígh</span>
<lb n="8151"/><span>atá ag an "ngáire" leis sin, agus siúd láithreach ár</span>
<lb n="8152"/><span>n-amadáin ag cuardach seana leabhar agus a d'iarraidh</span>
<lb n="8153"/><span>cainnte na seana leabhar a chur i mbeulaibh na ndaoine!</span></p>
<lb n="8154"/>
<lb n="8155"/><p><span>Donchadh: Tá breall ortha!</span></p>
<lb n="8156"/>
<lb n="8157"/><p><span>CA BHFUIL A SGOLÁIREACHT?</span></p>
<lb n="8158"/>
<lb n="8159"/><p><span>Donchadh: Ach cogar, a Thaidhg.  Ní mheasaim-se go</span>
<lb n="8160"/><span>bhfuil aon deifrigheacht mhór mar sin idir chainnt na</span>
<lb n="8161"/><span>seana leabhar agus an chainnt atá i mbeulaibh na ndaoine.</span>
<lb n="8162"/><span>Nuair a léightear seana leabhar dom ní shamhluighim go</span>
<lb n="8163"/><span>mbíon aon deifrigheacht i n-aon chor eatartha ach deifrigh-</span>
<lb n="8164"/><span>eacht shuarach.  Má dheinid na sgoláirí cainnt na seana</span>
<lb n="8165"/><span>leabhar a mhúine dhúinn nách amhlaidh is fearrde sinn é?</span></p>
</div>
<pb n="212"/>
<div><lb n="8166"/><p><span>Ba dhóich liom gur mhór an osgailt aigne ar dhuine eólus</span>
<lb n="8167"/><span>a bheith aige, nuair a dheinean sé cainnt, ar an gcuma</span>
<lb n="8168"/><span>n-a ndeintí an chainnt chéadna chúig céad blian ó shin,</span>
<lb n="8169"/><span>nú míle blian ó shin.</span></p>
<lb n="8170"/>
<lb n="8171"/><p><span>Tadhg: Dá mbeadh sgoláirí ciallmhara againn, a</span>
<lb n="8172"/><span>Dhonchadh, bheadh an sgéal go maith.  Ach nuair osgalóchaidh</span>
<lb n="8173"/><span>sgoláire acu a bheul agus nuair adéarfidh sé,  "Ní'l</span>
<lb n="8174"/><span>aon mhaith sa Ghaeluinn atá againn anois.  Ní'l inti</span>
<lb n="8175"/><span>ach drabhuíol cainnte.  Má's maith linn Gaeluinn</span>
<lb n="8176"/><span>cheart a bheith againn ní foláir dúinn dul siar agus</span>
<lb n="8177"/><span>an chainnt a bhí ag daoine chúig céad blian ó shin i n-Éirinn</span>
<lb n="8178"/><span>d'fhoghluim agus do labhairt."</span></p>
<lb n="8179"/>
<lb n="8180"/><p><span>Donchadh: Agus dar ndóich 'sí an chainnt chéadna í!</span>
<lb n="8181"/><span>Má's drabhuíol an chainnt atá anois againn ba</span>
<lb n="8182"/><span>dhraibhuíol an chainnt a bhí i n-Éirinn chúig céad blian</span>
<lb n="8183"/><span>ó shin!</span></p>
<lb n="8184"/>
<lb n="8185"/><p><span>Tadhg: Dar fiadh, a Dhonchadh, ach bhí sgoláirí ann chúig</span>
<lb n="8186"/><span>céad blian ó shin agus d'áiteóchaidís, caoch, ar na</span>
<lb n="8187"/><span>daoine a bhí ag labhairt na Gaeluinne sin an uair sin,</span>
<lb n="8188"/><span>ná raibh inti ach drabhuíol!</span></p>
<lb n="8189"/>
<lb n="8190"/><p><span>Donchadh: Agus cá ndeiridís sin a bhí an Ghaeluinn</span>
<lb n="8191"/><span>cheart le fághail?</span></p>
<lb n="8192"/>
<lb n="8193"/><p><span>Tadhg: Ag na daoine a bhí ann chúig céad blian roimis</span>
<lb n="8194"/><span>sin airís!</span></p>
<lb n="8195"/>
<lb n="8196"/><p><span>Donchadh: Ach mo dhíth!  Ní'l fasg ag an saghas san</span>
<lb n="8197"/><span>sgoláirí.</span></p>
<lb n="8198"/>
<lb n="8199"/><p><span>Tadhg: Ní'l go díreach, fasg acu.  Ach do chuirfadh</span>
<lb n="8200"/><span>sé iongna ort, a Dhonchadh, conus mar a bhuailid siad</span>
<lb n="8201"/><span>bob ar an saoghal.</span></p>
<lb n="8202"/>
<lb n="8203"/><p><span>Donchadh: Is dócha, ó's sgoláirí iad gur dóich le gach</span>
<lb n="8204"/><span>aoinne go mbíon an ceart acu.</span></p>
<lb n="8205"/>
<lb n="8206"/><p><span>Tadhg: Is dóich le formhór na ndaoine é.  Ach bíon</span>
<lb n="8207"/><span>i gcómhnuighe foth dhuine a deir leó go bhfuil breall</span>
<lb n="8208"/><span>ortha.  Deinid siad díobháil mhór, ámhthach.  Buailid</span>
<lb n="8209"/><span>siad bob ar fhormhór na ndaoine.  Cuirid siad 'n-a</span>
<lb n="8210"/><span>luighe ortha go bhfuil faid an lae amáirigh de dheifrigheacht</span>
<lb n="8211"/><span>idir, cuir i gcás "Caoira mhaol-úthan" agus "Caoira</span></p>
</div>
<pb n="213"/>
<div><lb n="8212"/><p><span>úthan-mhaol."  Deirid siad gur Gaeluinn cheart,</span>
<lb n="8213"/><span>"Caoira mhaol-úthan," agus ná fuil rígh ná rath ar</span>
<lb n="8214"/><span>"Caoira úthan-mhaol."</span></p>
<lb n="8215"/>
<lb n="8216"/><p><span>Donchadh: Airiú dar ndóich má tá an chaoira "maol-</span>
<lb n="8217"/><span>úthan" conus fhéadfadh sí bheith ach "úthan-mhaol"?</span></p>
<lb n="8218"/>
<lb n="8219"/><p><span>Tadhg: Ní'l ach sgoláire fhéadfadh an cheist sin a</span>
<lb n="8220"/><span>réidhteach, a Dhonchadh, a mhic ó.</span></p>
<lb n="8221"/>
<lb n="8222"/><p><span>Donchadh: Léir ortha mar sgoláirí!  Ba chóir nách</span>
<lb n="8223"/><span>chun bheith ag cur na ndaoine amú a deineadh sgoláirí</span>
<lb n="8224"/><span>dhíobh.</span></p>
<lb n="8225"/>
<lb n="8226"/><p><span>Tadhg: Ba dhóich le duine ortha gur dhóich leó féin</span>
<lb n="8227"/><span>gur b'eadh.  Feuch an fear san i gColáisde na Tríonóide</span>
<lb n="8228"/><span>a chuirean Eóghan Ua Camhrí agus Dochtúir Atcinson ar</span>
<lb n="8229"/><span>aon leibhéal!</span></p>
<lb n="8230"/>
<lb n="8231"/><p><span>Donchadh: Is dócha gur bh'é sin a bhreitheamantas.</span></p>
<lb n="8232"/>
<lb n="8233"/><p><span>Tadhg: Má's í ca bhfuil a sgoláireacht?</span></p>
<lb n="8234"/>
<lb n="8235"/><p><span>SGOLÁIREACHT AR IARRAIDH.</span></p>
<lb n="8236"/>
<lb n="8237"/><p><span>Donchadh: Ca bhfuil a sgoláireacht? arsa tusa.  Is dócha</span>
<lb n="8238"/><span>go bhfuil sí ar iarraidh.  Do labhair Eóghan Ua Camhraí</span>
<lb n="8239"/><span>Gaeluinn ó thosach a óige.  Thug Dia éirim agus inntileacht</span>
<lb n="8240"/><span>agus cúil-fhéith dhó.  Bhí aigne agus meabhair agus tuis-</span>
<lb n="8241"/><span>gint aige.  Nuair eirigh sé suas dhein sé breithniú go geur</span>
<lb n="8242"/><span>agus go doimhinn agus go fórleathan ar an gcainnt a</span>
<lb n="8243"/><span>bhí 'n-a bheul aige agus ar an gcainnt a fuair sé in sna</span>
<lb n="8244"/><span>seana leabhraibh nuair fhoghluim sé iad.  Do thómhais sé</span>
<lb n="8245"/><span>le n-a chéile, go cruinn agus go geurchúiseach, an</span>
<lb n="8246"/><span>chainnt a bhí n-a bheul aige agus an tseana chainnt.</span>
<lb n="8247"/><span>Fuair sé ar an gcuma san eólus ar an seana chainnt</span>
<lb n="8248"/><span>nár bhféidir i n-aon chor do dhuine fhághail ná beadh</span>
<lb n="8249"/><span>eólus aicionta aige ar an nGaeluinn bheó.  Do sgríbh</span>
<lb n="8250"/><span>sé síos agus d'fhág sé againn sgríobhtha toradh a thómhais</span></p>
</div>
<pb n="214"/>
<div><lb n="8251"/><p><span>agus a shaothair.  Cuirean fear Coláisde na Tríonóide</span>
<lb n="8252"/><span>an fear san i gcomórtas le Dochtúir Atcinson, le</span>
<lb n="8253"/><span>fear ná féadfadh, dá gcuireadh sé a dhá shúil ar chipín,</span>
<lb n="8254"/><span>a dhéanamh amach cad é an deifrigheacht atá idir an dá</span>
<lb n="8255"/><span>fhocal bheaga san, "is" agus "tá."</span></p>
<lb n="8256"/>
<lb n="8257"/><p><span>Tadhg: Airiú is dócha go dtuigean sé an méid sin!</span>
<lb n="8258"/><span>Dar ndó, mara dtuigfadh sé an méid sin conus</span>
<lb n="8259"/><span>fhéadfadh sé focal Gaeluinne i n-aon chor a thuisgint!</span></p>
<lb n="8260"/>
<lb n="8261"/><p><span>Donchadh: Deirim leat ná tuigean.  Feuch a leith</span>
<lb n="8262"/><span>orm.  Má deir duine, "Is adhmad clár," tugan sé</span>
<lb n="8263"/><span>eólus uaidh ar rud.  Sa bhfocal "adhmad" atá an</span>
<lb n="8264"/><span>t-eólus, agus isé an clár an rud ar a dtugtar an</span>
<lb n="8265"/><span>t-eólus.  Ní gádh dhom a innsint duit-se, chómh luath</span>
<lb n="8266"/><span>agus adeir duine, "Is," nách foláir focal an eóluis</span>
<lb n="8267"/><span>do theacht láithreach i ndiaidh an fhocail "is."</span></p>
<lb n="8268"/>
<lb n="8269"/><p><span>Tadhg: Agus dar ndó ní dócha go ndéarfadh Dochtúir</span>
<lb n="8270"/><span>Atcinson go bhféadfadh an sgéal a bheith ar a mhalairt</span>
<lb n="8271"/><span>de chuma.</span></p>
<lb n="8272"/>
<lb n="8273"/><p><span>Donchadh: Feuch anso.  Seo leabhar a chuir Dochtúir</span>
<lb n="8274"/><span>Atcinson amach.  Agus feuch anso ag deire an leabhair</span>
<lb n="8275"/><span>sraith de sholuídí beaga deasa a phioc sé as an leabhar</span>
<lb n="8276"/><span>chun go múinfadh sé, dar leis, do'n léightheóir cad é an</span>
<lb n="8277"/><span>gleus a ghabhan le h-"is."  Feuch ansan agat iad.  Siné</span>
<lb n="8278"/><span>"is" ar tosach i n-a áit féin.  Siné ansan, láithreach</span>
<lb n="8279"/><span>n-a dhiaidh an rud ar a dtugtar an t-eólus, sa n-áit</span>
<lb n="8280"/><span>nách féidir é bheith.  Agus feuch, siné an t-eólus féin</span>
<lb n="8281"/><span>ar deire, sa n-áit nách féidir é bheith, sa n-áit ná féadfadh</span>
<lb n="8282"/><span>Diarmuid an Stoca féin é chur dá mbeadh sé ag rádh</span>
<lb n="8283"/><span>na cainnte.</span></p>
<lb n="8284"/>
<lb n="8285"/><p><span>Tadhg: Sín chugham an leabhar san, a Dhonchadh, le d'</span>
<lb n="8286"/><span>thoil.  Ó, ambasa chím é:-</span></p>
<lb n="8287"/>
<lb n="8288"/><p><span>"Is"     "Subject"     "Predicate."</span></p>
<lb n="8289"/>
<lb n="8290"/><p><span>Is uathbhásach an sgéal é sin!  Agus feuch airiú!</span>
<lb n="8291"/><span>iad go léir, síos go bun, ar an gcuma gcéadna!</span>
<lb n="8292"/><span>Aililiú! Ní raibh aon cheart agat Diarmuid an Stoca</span>
<lb n="8293"/><span>chur i gcomórtas leis an bhfear san.  Eugcóir throm</span></p>
</div>
<pb n="215"/>
<div><lb n="8294"/><p><span>ar Dhiarmuid iseadh é.  Bhí Gaeluinn mhaith ag Diarmuid,</span>
<lb n="8295"/><span>beannacht Dé le n'anam!</span></p>
<lb n="8296"/>
<lb n="8297"/><p><span>Donchadh: Agus cad é mar obair Eóghan Ua Camhraí</span>
<lb n="8298"/><span>chur i gcomórtas leis an bhfear san!</span></p>
<lb n="8299"/>
<lb n="8300"/><p><span>Tadhg: Duine eile acu féin a dhein é.</span></p>
<lb n="8301"/>
<lb n="8302"/><p><span>Donchadh: Is cuma liom cé dhéin é, dhein sé tuathal</span>
<lb n="8303"/><span>agus dhein sé amadán de féin.</span></p>
<lb n="8304"/>
<lb n="8305"/><p><span>Tadhg: Gabhaim párdún agat, a Dhonchadh.  Níor dhein</span>
<lb n="8306"/><span>sé amadán de féin.</span></p>
<lb n="8307"/>
<lb n="8308"/><p><span>Donchadh: Níor dhein an eadh!</span></p>
<lb n="8309"/>
<lb n="8310"/><p><span>Tadhg: Am briathar nár dhein, mar ná féadfadh sé é.</span>
<lb n="8311"/><span>Bí sé i n'amadán cheana.</span></p>
<lb n="8312"/>
<lb n="8313"/><p><span>Donchadh: Ó tuigim.  Cúis gháire chughainn!</span></p>
<lb n="8314"/>
<lb n="8315"/><p><span>AN NODLAIG.</span></p>
<lb n="8316"/>
<lb n="8317"/><p><span>Donchadh: Seadh! a sheana bhuachaill, sin Nodlaig</span>
<lb n="8318"/><span>eile anuas i mullach an chinn ort!</span></p>
<lb n="8319"/>
<lb n="8320"/><p><span>Tadhg: Tá, moladh le Dia!  Tá bliain eile imthighthe.</span>
<lb n="8321"/><span>Ní'l ach aon locht amháin agam le fághail uirthi.</span></p>
<lb n="8322"/>
<lb n="8323"/><p><span>Donchadh: Cad é an locht é, a sheana bhuachaill?  Ní</span>
<lb n="8324"/><span>fheicim-se go bhfuil aon chúrsaí gearáin agat.  Taoín tú</span>
<lb n="8325"/><span>chómh liath, chómh láidir, anois, Dia 'd bheannachadh, agus</span>
<lb n="8326"/><span>a bhís bliain an taca so, nú aon tráth le deich mbliana.</span>
<lb n="8327"/><span>Ach is dócha, nuair a théidhean daoine sa n-aois nách</span>
<lb n="8328"/><span>féidir leó gan bheith ag gluaireán.  Siní an Ghaeluinn</span>
<lb n="8329"/><span>gur mheasais ar feadh tamail de d'shaoghal ná raibh</span>
<lb n="8330"/><span>aon bhreith aici ar aon tógáilt cinn fhághail go deó,</span>
<lb n="8331"/><span>siní anois í agus gan i mbeul gach aoinne, óg a's</span>
<lb n="8332"/><span>aosta, iseal a's uasal, ach conus is fearr a tiocfar ar</span>
<lb n="8333"/><span>i shaothrú agus do chur ar aghaidh.</span></p>
<lb n="8334"/>
<lb n="8335"/><p><span>Tadhg: Ní'l ach aon locht amháin agam le fághail, a</span>
<lb n="8336"/><span>Dhonchadh, ar an mbliain seo atá imthighthe.  'Sé sin,</span>
<lb n="8337"/><span>a ghiorracht a bhí sí 'ghá bailiú féin chun siubhail.   Is</span></p>
</div>
<pb n="216"/>
<div><lb n="8338"/><p><span>greannmhar an sgéal é.  Ní mheasaim na blianta leath</span>
<lb n="8339"/><span>chómh fada agus shamhluighinn iad fadó nuair a bhíos óg.</span>
<lb n="8340"/><span>Is ar éigin, ba dhóich leat, a bhíon an bhliain tosnuighthe</span>
<lb n="8341"/><span>nuair siúd imthighthe í agus an Nodlaig airís agat!</span>
<lb n="8342"/><span>Ní'l aon ghluaireán agam dh'á dhéanamh.  Caithfimíd</span>
<lb n="8343"/><span>bheith sásta le toil Dé, moladh go deó leis!  Agus go</span>
<lb n="8344"/><span>deimhin féin, mar a deirir, ní'l aon chúrsaí gearáin</span>
<lb n="8345"/><span>agam-sa.  Tá an tsláinte go maith agam, buidheachas</span>
<lb n="8346"/><span>le Dia.  B'fhéidir dá mba ná beadh sí sin chómh maith</span>
<lb n="8347"/><span>agam gur ríghin go leór a mhothóchainn an bhliain ag</span>
<lb n="8348"/><span>imtheacht.   Ach, "go mbeirimíd slán ar an am so</span>
<lb n="8349"/><span>airís!"</span></p>
<lb n="8350"/>
<lb n="8351"/><p><span>Donchadh: Amen! Agus "má's maith atámíd anocht</span>
<lb n="8352"/><span>i ngrástaibh Dé agus an tsaoghail, gura' seacht</span>
<lb n="8353"/><span>fearr a bheimíd bliain ó 'nocht, agus mara fearr nára</span>
<lb n="8354"/><span>measa!"  Sin mar a dubhraís é bliain an taca so</span>
<lb n="8355"/><span>agus sin mar atá tagaithe.  Tá an obair seo na</span>
<lb n="8356"/><span>Gaeluinne anois níos seacht fearr 'ná mar a bhí sí an</span>
<lb n="8357"/><span>uair sin.  Bhí rainnt daoine an uair sin a bhí dílis,</span>
<lb n="8358"/><span>dúthrachtach go leór sa n-obair ach tá a sheacht n-oiread</span>
<lb n="8359"/><span>acu anois atá amhlaidh.  Is cuimhin leat go maith conus</span>
<lb n="8360"/><span>mar a bhí an sgéal, foth dhuine, nú foth bhuidhean bheag</span>
<lb n="8361"/><span>daoine, 'ghá marbhú féin leis an obair agus na slóighte</span>
<lb n="8362"/><span>móra ag magadh fútha.  Na daoine a bhí ag déanamh</span>
<lb n="8363"/><span>an mhagaidh an uair sin tá a bhformhór bailighthe isteach</span>
<lb n="8364"/><span>sa n-obair, agus an méid díobh ná fuil bailighthe isteach</span>
<lb n="8365"/><span>fós, geallaim dhuit nách fonn magaidh atá ortha.  Ní</span>
<lb n="8366"/><span>h-eadh i n-aon chor.  Is amhlaidh atá sgannra ortha mar</span>
<lb n="8367"/><span>chíd siad go maith nách ró fhada go gcaithfid siad féin</span>
<lb n="8368"/><span>luighe isteach agus a gcion de'n obair a dhéanamh.</span></p>
<lb n="8369"/>
<lb n="8370"/><p><span>Tadhg: Ní deirim, a Dhonchadh, ná go bhfuil rainnt</span>
<lb n="8371"/><span>eugcóra agat dh'á dhéanamh ortha.  Ní mheasaim féin</span>
<lb n="8372"/><span>go raibh aon dothol riamh acu roimis an obair.  Is</span>
<lb n="8373"/><span>amhlaidh nár thuigeadar 'n-a n-aigne go raibh aon tairbhe</span>
<lb n="8374"/><span>sa tsaothar.   Ní maith le h-aoinne allus a chur air féin</span>
<lb n="8375"/><span>le saothar mara bhfeicfidh sé aon deabhramh go mbeidh</span>
<lb n="8376"/><span>toradh ar a shaothar.</span>
<lb n="8377"/></p>
</div>
<pb n="217"/>
<div><lb n="8378"/><p><span>Donchadh: Am briathar gur dóich liom go raibh so 's</span>
<lb n="8379"/><span>súd ar a lán acu.  Agus am briathar gur dóich liom</span>
<lb n="8380"/><span>go bhfuil sé ar a lán acu fós.</span></p>
<lb n="8381"/>
<lb n="8382"/><p><span>Tadhg: Seadh! Cé 'tá ag gluaireán anois?</span></p>
<lb n="8383"/>
<lb n="8384"/><p><span>Donchadh: Ní h-ag gluaireán atáim, ná ag camhrán,</span>
<lb n="8385"/><span>ná ag lochtúchán, ach nuair a chuimhnighim ar an gcluiche,</span>
<lb n="8386"/><span>agus ar an gclipe, agus ar an bhfiach atá déanta againn</span>
<lb n="8387"/><span>i gcaitheamh na bliana, ar na staigíníbh, agus ar na</span>
<lb n="8388"/><span>meisgeóiríbh, agus ar gach aicme galánta eile acu, ní</span>
<lb n="8389"/><span>fhéadaim gan bheith míchéadtach, cancarach, feargach, nuair</span>
<lb n="8390"/><span>a chím fós iad, ar leacachaibh na sráide, gach aon ghaige</span>
<lb n="8391"/><span>gan éifeacht acu agus a phlaoisgín folamh anáirde aige</span>
<lb n="8392"/><span>agus gan oiread agus aon fhocal amháin Gaeluinne</span>
<lb n="8393"/><span>'n-a phluc!</span></p>
<lb n="8394"/>
<lb n="8395"/><p><span>Tadhg: Seadh! Ambasa, a mhic ó, tá ag eirighe fút.</span>
<lb n="8396"/><span>Thosnuighis go h-áluinn ó chianaibh.  Ba dhóich le duine</span>
<lb n="8397"/><span>ort ó chianaibh go raibh gach aon rud chun do thoile i dtaobh</span>
<lb n="8398"/><span>na Gaeluinne.  Ba dhóich le duine ort anois gur</span>
<lb n="8399"/><span>b'amhlaidh atá gach aon rud bun os cionn ar fad.</span>
<lb n="8400"/><span>Caithfimíd foidhne bheith againn, a Dhonchadh.  Tá maith</span>
<lb n="8401"/><span>agus olc sa sgéal.  Ní'l an mhaith chómh maith agus a</span>
<lb n="8402"/><span>mhaoidhis ar dtúis é bheith, agus ní'l an t-olc chómh h-olc</span>
<lb n="8403"/><span>agus a mheasan tú anois é bheith.  Tá obair mhór mhaith</span>
<lb n="8404"/><span>déanta i gcaitheamh na bliana.  Do dheinamair féin cion</span>
<lb n="8405"/><span>beirte dhe.  An gaige gan éifeacht úd a dubhraís, is</span>
<lb n="8406"/><span>lugha an meas atá anois air 'ná mar a bhí air bliain an</span>
<lb n="8407"/><span>taca so.  Bliain an taca so bhí na staigíní go léir gan</span>
<lb n="8408"/><span>baiste.  Tá ainim agus sloinne anois ortha.</span></p>
<lb n="8409"/>
<lb n="8410"/><p><span>Donchadh: "Nár mhairid siad a n-ainim ná a sloinne!"</span></p>
<lb n="8411"/>
<lb n="8412"/><p><span>Tadhg: Ní baoghal duit go mairfid siad abhfad iad.</span>
<lb n="8413"/><span>Ní'l aoinne gur chuaidh an ainim sin, "staigín" i</span>
<lb n="8414"/><span>bhfeidhm air ná déanfidh a chroidhe díthil ar ainim éigin</span>
<lb n="8415"/><span>eile thuilleamh dó féin chómh luath i n-Éirinn agus</span>
<lb n="8416"/><span>d'fhéadfidh sé é.  Níor bhainamair cleití fós as an</span>
<lb n="8417"/><span>ngaige gan éifeacht, ach tá breith againn air.  Tá lá</span>
<lb n="8418"/><span>teith roimis an ngaige mara gcuiridh sé uaidh na geáitsí</span>
<lb n="8419"/><span>agus an Ghaeluinn d'fhoghluim mara bhfuil sí aige cheana.</span></p>
</div>
<pb n="218"/>
<div><lb n="8420"/><p><span>Is minic go mbíon sí aige cheana.  Is minic go mbíon</span>
<lb n="8421"/><span>sí aige, níos fearr 'ná mar a bhíon an Béarla aige.  Má</span>
<lb n="8422"/><span>tá sí cheana aige ní bheidh sé ró dheacair dó dul uainn.</span>
<lb n="8423"/><span>Ní bheidh aige le déanamh ach í tharrac chuige agus í labhairt.</span></p>
<lb n="8424"/>
<lb n="8425"/><p><span>Donchadh: Sin rud ná déanfidh sé.  Ní dóich liom go</span>
<lb n="8426"/><span>bhfuil 'fhios agat i gceart, a Thaidhg, cad é an saghas an</span>
<lb n="8427"/><span>gaige.  Isé mo thuairim féin dá mbeadh an gaige i gcás</span>
<lb n="8428"/><span>éigin i n-a gcaithfadh sé a bheul d'éisteacht ar fad nú</span>
<lb n="8429"/><span>Gaeluinn a labhairt gur b'amhlaidh a dhúnfadh sé suas</span>
<lb n="8430"/><span>a bheul agus ná labharfadh sé aon fhocal, olc maith ná</span>
<lb n="8431"/><span>danaidhe!</span></p>
<lb n="8432"/>
<lb n="8433"/><p><span>Tadhg: Fágaim le h-uadhacht, a Dhonchadh, go gcuirean</span>
<lb n="8434"/><span>tu rud i gcuimhne dhom.  Bhíos tamal ó shin i</span>
<lb n="8435"/><span>gcuideachtain agus shocaruighmair ar gan a labhairt ach</span>
<lb n="8436"/><span>Gaeluinn.  Do ghluais an chainnt.  Bhí gaige acu sa</span>
<lb n="8437"/><span>chuideachtain.  Oiread agus smiog níor tháinig as a</span>
<lb n="8438"/><span>bheul an chuid eile de'n oidhche.  "Airiú," arsa mé féin</span>
<lb n="8439"/><span>leis fé dheire, "an amhlaidh atá teinneas fiacaile ort!"</span>
<lb n="8440"/><span>Níor dhein sé ach eirighe agus rith leis féin.</span></p>
<lb n="8441"/>
<lb n="8442"/><p><span>Donchadh: Go deimhin, a Thaidhg, dá mba ná déanfadh</span>
<lb n="8443"/><span>an Ghaeluinn ach a chur fhiachaint ar na gaigíbh a mbéal a</span>
<lb n="8444"/><span>choimeád dúnta níor ró olc i n-aon chor an tairbhe a</span>
<lb n="8445"/><span>bheadh déanta aici.  Bím bodhar acu le n-a gcuid</span>
<lb n="8446"/><span>"How d'do?" nú "good af' n'n," nú "Ba Jove!"</span>
<lb n="8447"/><span>agus an uile shaghas drabhuíola de'n tsórd san a phiocaid</span>
<lb n="8448"/><span>siad suas anso a's ansúd ameasg na ngaigí iasachta</span>
<lb n="8449"/><span>a thagan anall thar faraige ag tabhairt a gcuarda sa</span>
<lb n="8450"/><span>n-oileán so.</span></p>
<lb n="8451"/>
<lb n="8452"/><p><span>Tadhg: Éist, a Dhonchadh.  Go dtugaidh Dia mórán</span>
<lb n="8453"/><span>de Nodlaigíbh maithe dhuit - agus mórán foidhne!</span>
<lb n="8454"/><span>Caithfidh tú foidhne dhéanamh leis na gaigíbh bochta.</span>
<lb n="8455"/><span>Déanfid siad rud maith fós.  An fear úd go raibh</span>
<lb n="8456"/><span>an teinneas fiacaile air, níor bh'fhada go bhfeaca airís</span>
<lb n="8457"/><span>é i gcuideachtain eile agus ní raibh Gaedhilgeóir ann</span>
<lb n="8458"/><span>ba bhinne 'ná é.  Ní féidir d'aoinne dul abhfad i</span>
<lb n="8459"/><span>gcoinnibh an phobuil.  Caithfidh sé gabháil leis an bpobal</span>
<lb n="8460"/><span>nú brúthfar é agus tuitfidh sé agus geóbhfar do chosaibh</span></p>
</div>
<pb n="219"/>
<div><lb n="8461"/><p><span>ann.  Siné atá ag cur an áthais go léir orm féin le</span>
<lb n="8462"/><span>déanaighe, a Dhonchadh.  Tá pobul na Gaeluinne ag</span>
<lb n="8463"/><span>dul i méid.  Tá troime agus neart agus stuaim ag</span>
<lb n="8464"/><span>teacht sa phobul fé mar atá méid ag dul air.  An</span>
<lb n="8465"/><span>fear ná cuirfadh cainnt ná cómhairle ná tathant fhiachaint</span>
<lb n="8466"/><span>air gluaiseacht sa bhóthar ceart, cuirfidh an pobul</span>
<lb n="8467"/><span>fhiachaint air é dhéanamh.  Ní'l againn ach na gaigí agus</span>
<lb n="8468"/><span>na staigíní agus lucht na bplaosg bhfolamh do sgaoile</span>
<lb n="8469"/><span>isteach sa phobul.  Caithfid siad gabháil leis an bpobul</span>
<lb n="8470"/><span>pé olc maith leó é.</span></p>
<lb n="8471"/>
<lb n="8472"/><p><span>Donchadh: Agus feuch, a Thaidhg.  Ná beidh ar dhuine</span>
<lb n="8473"/><span>éigin an pobul féin do stiúrú?</span></p>
<lb n="8474"/>
<lb n="8475"/><p><span>Tadhg: Ambasa, a Dhonchadh, ach déanfir-se an gnó,</span>
<lb n="8476"/><span>mar adubhairt an seana phríochán leis an bpríochán óg.</span>
<lb n="8477"/><span>"Nuair a chífir," arsan seana phríochán, "buachaill ag</span>
<lb n="8478"/><span>cromadh chun cloiche sgeinn leat féin."</span></p>
<lb n="8479"/>
<lb n="8480"/><p><span>"Agus, a mháthair," arsan príochan óg, "cad ba</span>
<lb n="8481"/><span>cheart dom a dhéanamh dá ráineóchadh go mbéadh an</span>
<lb n="8482"/><span>chloch 'n-a phóca ag an mbuachaill?"</span></p>
<lb n="8483"/>
<lb n="8484"/><p><span>"Déanfir an gnó," arsan seana phríochán, "imthig</span>
<lb n="8485"/><span>leat féin."</span></p>
<lb n="8486"/>
<lb n="8487"/><p><span>Beidh, a Dhonchadh, ar dhuine éigin an pobal féin do</span>
<lb n="8488"/><span>stiúrú.  Agus pé duine nú pé daoine, go mbeidh san</span>
<lb n="8489"/><span>ortha beidh ualach trom ortha.  As so amach anois atá</span>
<lb n="8490"/><span>againn go léir cuimhneamh air sin, agus cuimhneamh</span>
<lb n="8491"/><span>go maith air.  Tá an saoghal lán de dhroch stiúrthóiríbh.</span>
<lb n="8492"/><span>Daoine go bhfuil an aigne go h-olc acu, agus go bhfuil</span>
<lb n="8493"/><span>an chloch n-a bpóca acu.  Ní foláir dúinn féin agus</span>
<lb n="8494"/><span>do'n phobul sinn féin a sheachaint go maith ortha.</span></p>
<lb n="8495"/>
<lb n="8496"/><p><span>TÁ BREALL ORTHA.</span></p>
<lb n="8497"/>
<lb n="8498"/><p><span>Donchadh: Mhaise go deimhin, a Thaidhg, isé rud a</span>
<lb n="8499"/><span>mheasaim féin 'ná gur mór an truagh daoine de shaghas</span>
<lb n="8500"/><span>Atcinson.   Táid siad ag déanamh a gcroidhe díthil</span></p>
</div>
<pb n="220"/>
<div><lb n="8501"/><p><span>chun na Gaeluinne d'fhoghluim, agus siné an Béarla, a</span>
<lb n="8502"/><span>gcainnt féin, 'ghá gcur amú an uile chor d'á gcuirid</span>
<lb n="8503"/><span>siad díobh.   Má deir duine, "Táim am' dhúiseacht,"</span>
<lb n="8504"/><span>is "I am awake" atá aige mar Bhéarla air; agus má</span>
<lb n="8505"/><span>deir duine, "Bím am dhúiseacht," ní'l de Bhéarla aige</span>
<lb n="8506"/><span>air ach an rud céadna díreach, "I am awake."  Conus</span>
<lb n="8507"/><span>is féidir d'fhear an Bhéarla choidhche a fhios a bheith aige</span>
<lb n="8508"/><span>cad a bhíon i n-ár n-aigne-ne nuair a deirimíd "Táim</span>
<lb n="8509"/><span>am dhúiseacht"?  Ní'l aon deifrigheacht sa Bhéarla</span>
<lb n="8510"/><span>eatartha.</span></p>
<lb n="8511"/>
<lb n="8512"/><p><span>Tadhg: Gabhaim párdún agat, a Dhonchadh.  Tá deif-</span>
<lb n="8513"/><span>righeacht eatartha sa Bhéarla, ach is ó'n gcainnt a ghabhan</span>
<lb n="8514"/><span>leó a tuigtear an deifrigheacht.  Má deir duine,</span>
<lb n="8515"/><span>"I am awake now," cialluighean, </span>
<lb n="8516"/><span>"táim am' dhúiseacht"; ach má deir duine, </span>
<lb n="8517"/><span> "bím am dhúiseacht."</span></p>
<lb n="8518"/>
<lb n="8519"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, dá mba mhaith le</span>
<lb n="8520"/><span>muinntir an Bhéarla a gcainnt féin a thuisgint i gceart</span>
<lb n="8521"/><span>ní bheadh aon rud dob fhearra dhóibh 'ná Gaeluinn</span>
<lb n="8522"/><span>d'fhoghluim láithreach.  Is usa go mór an Béarla do</span>
<lb n="8523"/><span>thuisgint le congnamh na Gaeluinne 'ná é thuisgint as</span>
<lb n="8524"/><span>a ghustal féin.</span></p>
<lb n="8525"/>
<lb n="8526"/><p><span>Tadhg: Is fíor dhuit sin, a Dhonchadh.  Ach go deimhin</span>
<lb n="8527"/><span>ba dheacair duit an méid sin a chur 'n-a luighe ar mhuinntir</span>
<lb n="8528"/><span>an Bhéarla.  Is dóich leó ná fuil aon teanga d'á</span>
<lb n="8529"/><span>labhairt is iomláine agus is forlíonta ar gach aon</span>
<lb n="8530"/><span>chuma 'ná an Béarla agus gur b'é an Béarla an teanga</span>
<lb n="8531"/><span>is fearr ar domhan chun duine thabhairt isteach ar thean-</span>
<lb n="8532"/><span>gain iasachta.</span></p>
<lb n="8533"/>
<lb n="8534"/><p><span>Donchadh: Agus, greadadh chucha, conus is féidir dóibh</span>
<lb n="8535"/><span>rud de'n tsórd san a rádh!  Nách shiné an Béarla agus</span>
<lb n="8536"/><span>gan ann ach aon fhocal amháin, go mion minic, i n-aghaidh</span>
<lb n="8537"/><span>an dá fhocal sa Ghaeluinn!  Feuch, "bím" agus "táim,"</span>
<lb n="8538"/><span>"bhíos" agus "bhínn," "má táim" agus "dá mbeinn."</span></p>
<lb n="8539"/>
<lb n="8540"/><p><span>Tadhg: Ná h-áirimh a thuille acu, a Dhonchadh.  Ní</span>
<lb n="8541"/><span>bheidís áirighthe go ceann seachtmhaine agat.  Ach an</span></p>
</div>
<pb n="221"/>
<div><lb n="8542"/><p><span>bhfuil fhios agat cad a dheinid muinntir an Bhéarla nuair</span>
<lb n="8543"/><span>a bhíd siad ag casadh le teanga iasachta d'fhoghluim?</span>
<lb n="8544"/><span>An focal go mbíon focal ag freagairt dó sa Bhéarla</span>
<lb n="8545"/><span>acu foghlumaid siad é, nú measaid siad go bhfoghlumaid</span>
<lb n="8546"/><span>siad é, agus an focal ná bíon aon fhocal ag freagairt</span>
<lb n="8547"/><span>dó acu sa Bhéarla chaithid siad uatha é.</span></p>
<lb n="8548"/>
<lb n="8549"/><p><span>Donchadh: Ó! airiú cad é mar shaghas foghluma é sin!</span>
<lb n="8550"/><span>Dar ndó ca bhfios dóibh nách sa bhfocal a chaithfidís uatha</span>
<lb n="8551"/><span>a bheadh an brígh go léir?</span></p>
<lb n="8552"/>
<lb n="8553"/><p><span>Tadhg: Is ró mhinic gur b'ann, agus bíon a rian</span>
<lb n="8554"/><span>air, ní thugaid siad leó go minic ach brígh áiféiseach,</span>
<lb n="8555"/><span>brígh amadánta.  Ansan, nuair a chuirimíd go léir</span>
<lb n="8556"/><span>suas an liú mhagaidh fútha, ní bhíd siad ach ag feuchaint</span>
<lb n="8557"/><span>'n-a dtimpal agus a súile ar leatha acu agus iongna</span>
<lb n="8558"/><span>agus alltacht ortha.  Ní féidir leó féin aon spórt</span>
<lb n="8559"/><span>fheisgint sa sgéal.  Ní dheinid siad ach a rádh 'n-a n-aigne</span>
<lb n="8560"/><span>féin, "Is uathbhásach na h-amadáin na Gaedhilgeóirí seo!</span>
<lb n="8561"/><span>Táimíd ag déanamh ár ndíthil chun na Gaeluinne mhúine</span>
<lb n="8562"/><span>dhóibh sa cheart ach ní'l ar a gcumas í fhoghluim sa cheart."</span></p>
<lb n="8563"/>
<lb n="8564"/><p><span>Donchadh: "Sa cheart!"  Airiú cé aca go mbeadh sí</span>
<lb n="8565"/><span>sa cheart ach ag an muinntir atá 'ghá labhairt riamh?</span></p>
<lb n="8566"/>
<lb n="8567"/><p><span>Tadhg: Dar leó féin isiad an mhuinntir nár labhair</span>
<lb n="8568"/><span>focal riamh di go bhfuil sí sa cheart acu.</span></p>
<lb n="8569"/>
<lb n="8570"/><p><span>Donchadh: Tá breall ortha!</span></p>
<lb n="8571"/>
<lb n="8572"/><p><span>FEIS ULADH.</span></p>
<lb n="8573"/>
<lb n="8574"/><p><span>Donchadh: A Thaidhg airiú, an bhfeacaís an chainnt seo</span>
<lb n="8575"/><span>adubhairt an Cárdinél i bhFeis Uladh?</span></p>
<lb n="8576"/>
<lb n="8577"/><p><span>Tadhg: Ní fheaca.  Cé h-é an Cárdinél?  Cad í an</span>
<lb n="8578"/><span>chainnt? Ní foláir nú dubhairt sé rud éigin iongantach</span>
<lb n="8579"/><span>tra 's gur chuir a chainnt a leithéid seo de ghliadar ort.</span></p>
<lb n="8580"/>
<lb n="8581"/><p><span>Donchadh: 'Gcloistí air! "Cé h-é an Cárdinél?"</span>
<lb n="8582"/><span>Ná fuil fhios agat ná fuil againn ach aon Chárdinél</span></p>
</div>
<pb n="222"/>
<div><lb n="8583"/><p><span>amháin, Árd-easbog Árd-Mhacha, Príomh-easbog na</span>
<lb n="8584"/><span>h-Éireann, Cómharba Naoimh Pádraig!</span></p>
<lb n="8585"/>
<lb n="8586"/><p><span>Tadhg: Agus cad í an chainnt iongantach so adubhairt</span>
<lb n="8587"/><span>sé a chuir ar mire thu ar an gcuma so?</span></p>
<lb n="8588"/>
<lb n="8589"/><p><span>Donchadh: Dubhairt sé a lán cainnte agus ní raibh</span>
<lb n="8590"/><span>focal d'á ndubhairt sé ná raibh go h-ana mhaith.  Ach</span>
<lb n="8591"/><span>dubhairt sé aon nídh amháin a chuirfidh gliadar ort-sa chómh</span>
<lb n="8592"/><span>maith a's chuir sé orm-sa.  Dubhairt sé gur bh'é a</span>
<lb n="8593"/><span>bhreitheamhntas féin, tar éis machtnaimh agus meághchaint</span>
<lb n="8594"/><span>a dhéanamh ar an sgéal, ná fuil aon ghnó ar siubhal</span>
<lb n="8595"/><span>anois i n-Éirinn atá ag déanamh níos mó tairbhe 'ná</span>
<lb n="8596"/><span>an gnó so na Gaeluinne.</span></p>
<lb n="8597"/>
<lb n="8598"/><p><span>Tadhg: An ndubhairt sé an chainnt sin, a Dhonchadh!</span></p>
<lb n="8599"/>
<lb n="8600"/><p><span>Donchadh: Seadh! Cé 'tá ar mire anois?  Siné an</span>
<lb n="8601"/><span>páipeur agat.  Léigh féin an chainnt.  Tá sí ansan</span>
<lb n="8602"/><span>agat go breágh cruinn, díreach, soiléir, so-thuisgionta.</span></p>
<lb n="8603"/>
<lb n="8604"/><p><span>Tadhg: Ambasa, a Dhonchadh, tá sí anso, soiléir, so-</span>
<lb n="8605"/><span>thuisgionta, mar a deirir.  Ní h-é mo thuairim go</span>
<lb n="8606"/><span>ndubhairt an duin'uasal céadna, Dia 'ghá bheannachadh!</span>
<lb n="8607"/><span>focal riamh amach as a bhéal ach focal a bhí soiléir so-</span>
<lb n="8608"/><span>thuisgionta.  Nuair a labhran sé ní baoghal gur gádh</span>
<lb n="8609"/><span>d'aoinne choidhche a fhiafraighe cad é an brígh a bhíon le</span>
<lb n="8610"/><span>n-a chainnt.  Cuirean sé an brígh amach chómh solusmhar</span>
<lb n="8611"/><span>san nách féidir gan é thuisgint.  Dar fiadh, a Dhonchadh,</span>
<lb n="8612"/><span>ach sin cainnt!  Agus feuch, deir sé an chainnt níos</span>
<lb n="8613"/><span>treise 'ná mar a thugais-se leat í.  Deir sé go bhfuil</span>
<lb n="8614"/><span>níos mó tairbhe ag gnó na Gaeluinne dh'á dhéanamh 'ná</span>
<lb n="8615"/><span>mar atá ag gnó na Párlimínte dh'á dhéanamh.  Agus</span>
<lb n="8616"/><span>deir sé rud eile, feuch.  Deir sé, agus is fíor dó é,</span>
<lb n="8617"/><span>ná fuil aon ghnó eile ar siubhal i n-Éirinn anois is mó</span>
<lb n="8618"/><span>atá ag cabhrú le h-obair ár lucht Párlimínte 'ná gnó</span>
<lb n="8619"/><span>na Gaeluinne.  Feuch a leith orm, a Dhonchadh.  Siné an</span>
<lb n="8620"/><span>focal is tuisgionaighe d'ár labhradh i n-Éirinn fós ó</span>
<lb n="8621"/><span>thosnuigh obair na Gaeluinne!  Nuair a bhíd ár lucht</span>
<lb n="8622"/><span>Párlimínte thall i Lúnduin, i dtig na Párlimínte ní</span>
<lb n="8623"/><span>chuirid an mhuinntir thall suim ionta ach do réir an nirt a</span>
<lb n="8624"/><span>bhíon laistiar díobh i n-Éirinn.  Dá mbeadh Demostenes</span></p>
</div>
<pb n="223"/>
<div><lb n="8625"/><p><span>thall ansúd ag cainnt leó ní chuirfidís blúire</span>
<lb n="8626"/><span>suime sa chainnt is uaisle a thiocfadh uaidh mara dtuig-</span>
<lb n="8627"/><span>fidis 'n-a n-aigne go raibh neart laistiar de.  Tá dhá</span>
<lb n="8628"/><span>shagas nirt ann, a Dhonchadh, neart corpartha agus neart</span>
<lb n="8629"/><span>aigne.  Ní'l aon bheann acu súd thall ar neart corpartha</span>
<lb n="8630"/><span>na h-Éireann.  Ní bheadh aon nídh dob fhearr a thaithnfad</span>
<lb n="8631"/><span>leó ar maidin 'ná dá n-eirighmís go léir amach le n-ár</span>
<lb n="8632"/><span>ráinní agus le n-ár sluaiste chun troda leó.  Chuirfidís</span>
<lb n="8633"/><span>deire linn agus ansan bheadh Éire acu féin.  Ach nuair</span>
<lb n="8634"/><span>a gleustar neart aigne 'n-a gcoinnibh ní h-ar ráinníbh</span>
<lb n="8635"/><span>'na ar shluaistibh a bhíon ortha aghaidh a thabhairt.</span></p>
<lb n="8636"/>
<lb n="8637"/><p><span>Donchadh: Agus cad air, má 'seadh?</span></p>
<lb n="8638"/>
<lb n="8639"/><p><span>Tadhg: Siné díreach a mhillean iad.  Bíd siad dall</span>
<lb n="8640"/><span>ar cad air.  Oibirighean neart aigne ar an uile shaghas</span>
<lb n="8641"/><span>cuma.  Tuigean an namhaid nách aon dóichín an neart</span>
<lb n="8642"/><span>san agus gur fearr é ghlacadh réidh.</span></p>
<lb n="8643"/>
<lb n="8644"/><p><span>Donchadh: Agus nách mór an iongna ná tuigid ár lucht</span>
<lb n="8645"/><span>Párlimínte an nídh sin!  Is dóich leó gur díobháil atá</span>
<lb n="8646"/><span>ag gnó na Gaeluinne dh'á dhéanamh dóibh.</span></p>
<lb n="8647"/>
<lb n="8648"/><p><span>Tadhg: Bíodh foidhne agat.  Tagan maith le cáirde.</span>
<lb n="8649"/><span>Tuigfid siad fós é.</span></p>
<lb n="8650"/>
<lb n="8651"/><p><span>BAIN DÍOT AN BHRÉID.</span></p>
<lb n="8652"/>
<lb n="8653"/><p><span>Donchadh: Cogar, a Thaidhg.  An bhfuil Gaeluinn</span>
<lb n="8654"/><span>ag an gCárdinél?</span></p>
<lb n="8655"/>
<lb n="8656"/><p><span>Taidhg: Am briathar go bhfuil go súgach!  Cad 'na</span>
<lb n="8657"/><span>thaobh?</span></p>
<lb n="8658"/>
<lb n="8659"/><p><span>Donchadh: Seadh! Is maith é sin anois.  Tá oiread</span>
<lb n="8660"/><span>san daoine ag moladh na Gaeluinne agus ag moladh</span>
<lb n="8661"/><span>na h-oibre agus gan aon fhocal Gaeluinne acu féin</span>
<lb n="8662"/><span>ná aon fhonn ortha í dh'fhoghluim, go raibh eagal orm</span>
<lb n="8663"/><span>go mb'fhéidir gur bh'shin mar a bhí an sgéal ag an</span>
<lb n="8664"/><span>gCárdinél.  Dá mb'eadh do bhainfadh san go mór ó</span>
<lb n="8665"/><span>tairbhe na cainnt úd a dubhairt sé ag Feis Uladh.</span></p>
<lb n="8666"/>
<lb n="8667"/><p><span>Tadhg: Ná bíodh ceist ort.  Tá an Ghaeluinn aige</span></p>
</div>
<pb n="224"/>
<div><lb n="8668"/><p><span>go suairc.  Do labhair sé í ag an bhFeis.  Labhran sé í</span>
<lb n="8669"/><span>go minic agus is maith chuige é.  Ach cad é an chúis gur</span>
<lb n="8670"/><span>chuir an sgéal aon bhuaireamh mar sin ort?  Dar ndó</span>
<lb n="8671"/><span>is mó duine ná fuil sí aige agus a labhran 'n-a páirt go</span>
<lb n="8672"/><span>maith agus go tairbheach.</span></p>
<lb n="8673"/>
<lb n="8674"/><p><span>Donchadh: 'Sdó siné díreach atá ag cur orm.  Tá a</span>
<lb n="8675"/><span>lán daoine ná fuil aon fhocal di acu agus dá n-aireóchthá</span>
<lb n="8676"/><span>ag cainnt iad, ag moladh na Gaeluinne agus ag tathant</span>
<lb n="8677"/><span>ar an uile dhuine, óg agus aosta, díriú uirthi agus í</span>
<lb n="8678"/><span>dh'fhoghluim láithreach, ba dhóich leat ortha "ná h-íosfidís</span>
<lb n="8679"/><span>dhá bhéile ar aon bhórd agus ná codlóchaidís dhá oidhche</span>
<lb n="8680"/><span>ar aon leabaidh" go dtí go mbeadh sí do ghlan mheabhair</span>
<lb n="8681"/><span>agus do ghlan eólus acu.  I n'inead san is amhlaidh,</span>
<lb n="8682"/><span>chómh luath agus bhíon an moladh agus an tathaint déanta</span>
<lb n="8683"/><span>acu, as Béarla, má's é do thoil é, imthighid siad abhaile</span>
<lb n="8684"/><span>agus ní aireóchaidh aoinne oiread agus "Dia 's Muire</span>
<lb n="8685"/><span>dhuit" amach as a mbéal as san go dtí go mbeidh caoi</span>
<lb n="8686"/><span>acu ar ghoradh eile Béarla thabhairt uatha ag moladh</span>
<lb n="8687"/><span>áilneachta na Gaeluinne.</span></p>
<lb n="8688"/>
<lb n="8689"/><p><span>Tadhg: Am briathar, a Dhonchadh, má tá an sgéal san</span>
<lb n="8690"/><span>ag cur ort-sa, go bhfuil sé ag cur orm-sa leis, agus</span>
<lb n="8691"/><span>nách le lá é ná le dhá lá, ach le fada riamh.  Táim ag</span>
<lb n="8692"/><span>feuchaint ortha agus ag faire ortha agus ag éisteacht leó</span>
<lb n="8693"/><span>agus cuirean sé iongna orm a fhaid fhéadan cuid acu</span>
<lb n="8694"/><span>dul, 'ghá leogaint ortha go bhfuil obair thairbhtheach acu dh'á</span>
<lb n="8695"/><span>dhéanamh agus gan blúire acu dh'á dhéanamh ach cainnt!</span></p>
<lb n="8696"/>
<lb n="8697"/><p><span>Donchadh: Dá mb'áil leó an chainnt a dhéanamh as</span>
<lb n="8698"/><span>Gaeluinn dob usaide é.</span></p>
<lb n="8699"/>
<lb n="8700"/><p><span>Tadhg: Ach, dá ndeinidís an chainnt as an nGaeluinn,</span>
<lb n="8701"/><span>sin a mbeadh uaim.  Ní fhéadfidís an chainnt a dhéanamh as</span>
<lb n="8702"/><span>Gaeluinn gan eólus a bheith acu ar an nGaeluinn agus</span>
<lb n="8703"/><span>dá mbeadh an t-eólus acu ar an nGaeluinn bheadh a</span>
<lb n="8704"/><span>gcion féin de'n obair déanta acu.  Isé rud ba cheart</span>
<lb n="8705"/><span>a dhéanamh leó 'ná mar a dheineadh seana Sheón Léadar le</span>
<lb n="8706"/><span>n-a lucht oibre.</span></p>
<lb n="8707"/>
<lb n="8708"/><p><span>Donchadh: Cad a dheineadh Seón?</span></p>
<lb n="8709"/>
<lb n="8710"/><p><span>Tadhg: Mheasadh sé dá bhfeiceadh sé a chasóg ar fhear</span></p>
</div>
<pb n="225"/>
<div><lb n="8711"/><p><span>oibre ná beadh an fear san ag déanamh oiread oibre</span>
<lb n="8712"/><span>agus ba cheart dó a dhéanamh.  Bhuailfadh sé amach chun</span>
<lb n="8713"/><span>na bhfear an lá is fuaire sa n-Earrach.  Bhíodh na casóga</span>
<lb n="8714"/><span>ortha, nídh nár bh'iongna.  Mheasadh Seón go mbíodh sé</span>
<lb n="8715"/><span>creachta le luighead na h-oibre bhíodh 'á dhéanamh.</span>
<lb n="8716"/><span>Thagadh fearg air agus do liúghadh sé ortha:-</span></p>
<lb n="8717"/>
<lb n="8718"/><p><span>"Bainidh díbh an bhréid, a bhuachaillí!" a deireadh sé.</span></p>
<lb n="8719"/>
<lb n="8720"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh, a Thaidhg, ach tá 'fhios agam cad</span>
<lb n="8721"/><span>a dhéanfad-sa feasta.  Nuair a chífad duine ag cainnt</span>
<lb n="8722"/><span>agus gan aon obair aige d'á dhéanamh cuirfad liú</span>
<lb n="8723"/><span>asam chuige:-</span></p>
<lb n="8724"/>
<lb n="8725"/><p><span>"Bain díot an bhréid!" adéarfad leis.</span></p>
<lb n="8726"/>
<lb n="8727"/><p><span>SEACHAIN AN BIOR.</span></p>
<lb n="8728"/>
<lb n="8729"/><p><span>Donchadh: Ní fheadar an tsaoghal, a Thaidhg, cad 'n-a</span>
<lb n="8730"/><span>thaobh go bhfuil sé chómh deacair a chur fhiachaint ar chuid</span>
<lb n="8731"/><span>de mhuinntir na h-Éireann an bhréid a bhaint díobh chun</span>
<lb n="8732"/><span>na h-oibre seo na Gaeluinne.  Déanfid siad cainnt.</span>
<lb n="8733"/><span>Déanfid siad gleó.  Déanfid siad fothram.  Déanfid</span>
<lb n="8734"/><span>siad troid ar son na Gaeluinne le h-aon tsaghas duine</span>
<lb n="8735"/><span>dhéanfidh aon tarcuisne thabhairt di.  Ní'l nídh ar bith</span>
<lb n="8736"/><span>ná déanfid siad go fonnmhar ach an t-aon nídh amháin,</span>
<lb n="8737"/><span>an bhréid a bhaint díobh chun na h-oibre agus an Ghaeluinn</span>
<lb n="8738"/><span>d'fhoghluim!</span></p>
<lb n="8739"/>
<lb n="8740"/><p><span>Tadhg: Ó, cuir uait, a Dhonchadh.  Tá éagcóir agat</span>
<lb n="8741"/><span>dh'á dhéanamh.  Tá a lán daoine an neómat so ag</span>
<lb n="8742"/><span>foghluim na Gaeluinne ins gach aon chúinne d'Éirinn.</span>
<lb n="8743"/><span>Tá a lán daoine 'ghá foghluim thall i Lúnduin.  Tá</span>
<lb n="8744"/><span>a lán daoine 'ghá foghluim thall i n-America.  Tá daoine</span>
<lb n="8745"/><span>'ghá foghluim a gan fhios do'n tsaoghal agus ní maith leó</span>
<lb n="8746"/><span>a leogaint ortha go bhfuil an obair acu dh'á dhéanamh</span>
<lb n="8747"/><span>go dtí go mbeid siad ábalta ar an nGaeluinn a labhairt</span>
<lb n="8748"/><span>ar chuma ná cuirfid daoine ag gáirí umpa.  Tá an</span>
<lb n="8749"/><span>bhréid bainte dhíobh, a Dhonchadh, ag níos 'mó daoine go</span></p>
</div>
<pb n="226"/>
<div><lb n="8750"/><p><span>mór 'ná mar is dóich leat-sa.  Tá an obair acu dh'á</span>
<lb n="8751"/><span>dhéanamh leis, níos déine go mór, deirim leat é, 'ná</span>
<lb n="8752"/><span>mar a deintear obair foghluma i sgoileanaibh ná i</span>
<lb n="8753"/><span>gcoláistibh.</span></p>
<lb n="8754"/>
<lb n="8755"/><p><span>Donchadh: Ní dheinim aon dabhta dhe, a Thaidhg, ná go</span>
<lb n="8756"/><span>bhfuil a lán daoine ag obair go dian agus go torthamhail.</span>
<lb n="8757"/><span>Ach, i n-aghaidh gach duine atá ag obair ar an gcuma san</span>
<lb n="8758"/><span>feuch an 'mó duine atá díomhaoin!  Nuair a thosnuigh</span>
<lb n="8759"/><span>an obair ar dtúis, naoi nú deich dhe bhlianaibh ó shin, is</span>
<lb n="8760"/><span>cuimhin leat an mustar a dheinidís 'ghá mhaoidheamh, dá</span>
<lb n="8761"/><span>mbeadh na leabhair acu, go ndéanfidís "fut fat agus</span>
<lb n="8762"/><span>cat a's dá eirbal."  Tháinig na leabhair.  Tá leabhair a</span>
<lb n="8763"/><span>dhóithin anois ag aoinne gur maith leis úsáid a dhéanamh</span>
<lb n="8764"/><span>díobh.  Ach tá lucht an mhustair agus an díomhaointis chómh</span>
<lb n="8765"/><span>fada ó aon úsáid a dhéanamh agus bhíodar riamh.  Tá</span>
<lb n="8766"/><span>an bhréid ortha fós chómh cluthar agus bhí sé ortha nuair</span>
<lb n="8767"/><span>a bhídís 'ghá mhaoidheamh nár bh'fhios cad é an t-éirleach</span>
<lb n="8768"/><span>a dhéanfidís ag foghluim Gaeluinne dá mbeadh cothrom</span>
<lb n="8769"/><span>Leabhar acu.  Ní fheadar an tsaoghal, a Thaidhg, cad</span>
<lb n="8770"/><span>déanfar leó.  Thugamair "staigíní" ortha.  Thugamair</span>
<lb n="8771"/><span>"rudaí Gallda" ortha.  Thugamair "gaigí gan</span>
<lb n="8772"/><span>éifeacht" ortha.  Ní fheadar an bhfuil aon mhaith dhúinn</span>
<lb n="8773"/><span>ann.  Is eagal liom gur saothar i n-aistear bheith ag</span>
<lb n="8774"/><span>baisteachán ortha.  Is cuma iad nú an t-asal a bheadh</span>
<lb n="8775"/><span>sa tslighe ort ar an mbóthar agus nuair a thógfá do</span>
<lb n="8776"/><span>bhata nú do shlat chun buille bhualadh air, 'ghá chur as</span>
<lb n="8777"/><span>an slighe uait, gur b'amhlaidh iompóchadh sé a dheire leat,</span>
<lb n="8778"/><span>chómh maith le n-a rádh, "dein do dhítheal!"</span></p>
<lb n="8779"/>
<lb n="8780"/><p><span>Tadhg: Am briathar, a Dhonchadh, go bhfeaca-sa asal</span>
<lb n="8781"/><span>de'n tsórd san a bhí sa tslighe orm ar an mbóthar lá.</span>
<lb n="8782"/><span>Mheasas é chur as an slighe uaim ach i n-inead imtheacht</span>
<lb n="8783"/><span>is amhlaidh d'iompuigh sé a dheire liom go teann, chómh</span>
<lb n="8784"/><span>maith le n-a rádh, mar a deirir, "dein do dhítheal."</span>
<lb n="8785"/><span>Dheineas, agus geallaim duit gur imthigh sé go tapaidh</span>
<lb n="8786"/><span>as an slighe, ar cos anáirde.  Ní baoghal gur fhan sé</span>
<lb n="8787"/><span>leis an tarna buille.</span></p>
<lb n="8788"/>
<lb n="8789"/><p><span>Donchadh: Bíon oiread san clúimh ar chuid de sna</span></p>
</div>
<pb n="227"/>
<div><lb n="8790"/><p><span>h-asalaibh sin is ana dheacair buille chur i bhfeidhm ortha.</span></p>
<lb n="8791"/>
<lb n="8792"/><p><span>Tadhg: Cad is gádh iad a bhualadh sa n-áit 'n-a mbíon</span>
<lb n="8793"/><span>an clúmh tiugh ortha!</span></p>
<lb n="8794"/>
<lb n="8795"/><p><span>Donchadh: Ambasa, a Thaidhg, is fíor dhuit é.  Nú dá</span>
<lb n="8796"/><span>mbeadh bior maith géar i mbara an bhata ag duine ba</span>
<lb n="8797"/><span>shuarach an chosaint clúmh asail 'n-a choinnibh.</span></p>
<lb n="8798"/>
<lb n="8799"/><p><span>Tadhg: Tá go maith.  Cuir-se bior i mbara do mhaide.</span></p>
<lb n="8800"/>
<lb n="8801"/><p><span>SAIDHBREAS - FÉ CHOSAIBH.</span></p>
<lb n="8802"/>
<lb n="8803"/><p><span>Tadhg: Ach feuch a leith orm, a Dhonchadh.  Ní dóich</span>
<lb n="8804"/><span>liom gur maith an chiall dúinn bheith ag cailleamhaint</span>
<lb n="8805"/><span>iomad aimsire le lucht an díomhaointis.  Gan amhras is</span>
<lb n="8806"/><span>maith an rud an bior a bheith agat i mbara do mhaide</span>
<lb n="8807"/><span>agus rop a thabhairt anois agus airís do'n asal ríghin.</span>
<lb n="8808"/><span>Ach tá neithe is gátaraighe go mór a dhéanamh 'ná bheith</span>
<lb n="8809"/><span>ag faire ar na h-asalaibh ríghne.  Tá mórán saothair</span>
<lb n="8810"/><span>déanta againn go léir le deich mblianaibh, ach ní foláir</span>
<lb n="8811"/><span>a admháil go raibh a lán de'n tsaothar i n-aistear agus</span>
<lb n="8812"/><span>go raibh a lán eile dhe do féadfí a chur chun sochair níos</span>
<lb n="8813"/><span>fearr 'n-á mar a cuireadh é.</span></p>
<lb n="8814"/>
<lb n="8815"/><p><span>Donchadh: Gabhaim párdún agat, a Thaidhg.  Ní dóich</span>
<lb n="8816"/><span>liom gur ceart trácht air sin.  Is eól duit an sean-</span>
<lb n="8817"/><span>fhocal, "Tar a éis a tuigtear gach beart."  Nuair a</span>
<lb n="8818"/><span>bhíon daoine ag brise isteach i ndúthaigh nua ní féidir</span>
<lb n="8819"/><span>dóibh gan bheith ag dul amú go minic sar a ndeinid</span>
<lb n="8820"/><span>siad amach an tslighe chóir.  Ní féidir dóibh gan mórán</span>
<lb n="8821"/><span>d'á saothar a dhul i n-aistear.  Ní ceart san a chasadh</span>
<lb n="8822"/><span>leó n-a dhiaidh san nuair a bhíon eólus ar an slighe chóir</span>
<lb n="8823"/><span>ag gach aoinne.</span></p>
<lb n="8824"/>
<lb n="8825"/><p><span>Tadhg: Ní'lim 'ghá chasadh leó, a Dhonchadh.  Nár</span>
<lb n="8826"/><span>leogadh Dia go mbeinn.</span></p>
<lb n="8827"/>
<lb n="8828"/><p><span>Donchadh: Agus cad 'tá uait, má 'seadh?</span></p>
<lb n="8829"/>
<lb n="8830"/><p><span>Tadhg: Sidé atá uaim.  Tá an Ghaeluinn dh'á múine</span></p>
</div>
<pb n="228"/>
<div><lb n="8831"/><p><span>anois i n-a lán áiteana ná fuil aon fhocal di dh'á labhairt.</span>
<lb n="8832"/><span>Na daoine atá 'ghá múine in sna h-áiteanaib sin tá</span>
<lb n="8833"/><span>obair ana mhait, ana dhian, acu 'á dhéanamh.  Na</span>
<lb n="8834"/><span>daoine atá 'ghá foghluim in sna h-áiteanaibh sin tá obair</span>
<lb n="8835"/><span>ana mhaith, ana dhian, acu 'á dhéanamh leis.  Tá áiteana</span>
<lb n="8836"/><span>eile i n-Éirinn agus tá an Ghaeluinn dh'á labhairt</span>
<lb n="8837"/><span>ionta chómh binn, chómh bríoghmhar, chómh blasta, chómh</span>
<lb n="8838"/><span>h-iomarcach agus do labhradh riamh i n-Éirinn í.  Ba</span>
<lb n="8839"/><span>dhóich leat ná cuimhnighean aoinne ar aon sgoil a</span>
<lb n="8840"/><span>chur suas in sna h-áiteanaibh sin.  Tá áit ná fuil</span>
<lb n="8841"/><span>abhfad ó Bhaile Mhuirne.  An Tóchar, is dóich liom,</span>
<lb n="8842"/><span>a tugtar ar an áit.  As an dtuairisg a chím ar an áit</span>
<lb n="8843"/><span>sin agus ar an gcuma 'n-a bhfuil an Ghaeluinn dh'a</span>
<lb n="8844"/><span>labhairt ann, tá sé buailte isteach am' aigne go ndéan-</span>
<lb n="8845"/><span>fadh sgoil oiread oibre ann i n-aon mhí amháin agus dob</span>
<lb n="8846"/><span>fhéidhir a dhéanamh, i n-áit gan Gaeluinn beó ann, ar</span>
<lb n="8847"/><span>feadh bliana.  Ba dhóich liom gur cheart aghaidh a thabhairt</span>
<lb n="8848"/><span>láithreach ar áit de'n tsórd san agus sgoil a chur suas</span>
<lb n="8849"/><span>ann agus an obair a chur ar siubhal ann.</span></p>
<lb n="8850"/>
<lb n="8851"/><p><span>Donchadh: 'Sdó, a Thaidhg, isé adeir daoine liom-sa</span>
<lb n="8852"/><span>'ná, na daoine is fearr go bhfuil an Ghaeluinn acu ó n-a</span>
<lb n="8853"/><span>sínsear gur b'iad is lugha suim inti.</span></p>
<lb n="8854"/>
<lb n="8855"/><p><span>Tadhg: Ná creid focal de.  Ní'l suim acu inti</span>
<lb n="8856"/><span>fós - mar níor cuireadh puinn suime fós ionta féin.</span>
<lb n="8857"/><span>Conus is féidir dóibh a thuisgint 'n-a n-aigne go bhfuil</span>
<lb n="8858"/><span>saidhbhreas mór 'n-a seilb an fhaid atá an Ghaeluinn 'n-a</span>
<lb n="8859"/><span>seilbh, nuair ná tagan aoinne chucha ag lorg an tsaidhbhris</span>
<lb n="8860"/><span>ortha!  Tagadh daoine ag lorg an tsaidhbhris ortha.</span>
<lb n="8861"/><span>Curtar suas an sgoil 'n-a measg.  Tugtar le tuisgint</span>
<lb n="8862"/><span>dóibh go bhfuil Éire go léir, agus sliocht Gaedheal go</span>
<lb n="8863"/><span>léir, ag feuchaint chucha-san anois chun na Gaeluinne</span>
<lb n="8864"/><span>d'fhághail uatha, agus feiceam cad a dhéanfid siad.</span>
<lb n="8865"/></p>
</div>
<pb n="229"/>
<div><lb n="8866"/><p><span>TAITHÍGHE.</span></p>
<lb n="8867"/>
<lb n="8868"/><p><span>Donchadh: Ambasa, a Thaidhg, ach tá an bhréid 'á bhaint</span>
<lb n="8869"/><span>anuas.</span></p>
<lb n="8870"/>
<lb n="8871"/><p><span>Tadhg: Cé h-iad atá ag caitheamh na gcasóg díobh</span>
<lb n="8872"/><span>anois?</span></p>
<lb n="8873"/>
<lb n="8874"/><p><span>Donchadh: Tá muinntir Chill Áirne, ambasa.  Ní 'ghá</span>
<lb n="8875"/><span>gcaitheamh díobh atáid siad ámhthach.  Táid na casóga</span>
<lb n="8876"/><span>cáithte dhíobh acu cheana agus tá obair mhaith déanta</span>
<lb n="8877"/><span>acu.  Má leanaid siad do réir mar atá tosnuighthe</span>
<lb n="8878"/><span>acu beidh dálta Thomáis Ruaidh féin acu.  "Cloisfar</span>
<lb n="8879"/><span>uatha fós."</span></p>
<lb n="8880"/>
<lb n="8881"/><p><span>Tadhg: Ó seadh.  "Loch Léin," atá ar siubhal agat.</span>
<lb n="8882"/><span>Chonac é.  Tá sé go h-ana dheas agus go h-ana mhaith.</span></p>
<lb n="8883"/>
<lb n="8884"/><p><span>Donchadh: Ach feuch, a Thaidhg.  Chím gur léighis an</span>
<lb n="8885"/><span>leabhrán beag.  Tá sé, mar a deirir, go h-ana mhaith,</span>
<lb n="8886"/><span>ach measaim féin go bhfuil lúb ar lár anso agus ansúd</span>
<lb n="8887"/><span>i ndéanamh na cainnte ann.</span></p>
<lb n="8888"/>
<lb n="8889"/><p><span>Tadhg: Éist do bheul, a Dhonchadh.  Is dóich leat-sa</span>
<lb n="8890"/><span>gur lúb ar lár sa chainnt aon rud ná fuil taithighe agat</span>
<lb n="8891"/><span>féin air.  Sin ceann de sna lochtaibh is mó a chím ar</span>
<lb n="8892"/><span>ár gcainnteóiríbh Gaeluinne.  Aon rud i n-aon chor</span>
<lb n="8893"/><span>atá bun os cionn le n-a dtaithighe féin is dóich leó ná</span>
<lb n="8894"/><span>fuil sé ceart.  Pé ceart nú pé deise cainnte atá i</span>
<lb n="8895"/><span>mbeul cainnteóra i ndúthaigh áirighthe cad é mar obair</span>
<lb n="8896"/><span>dó a cheapadh i n-a aigne ná fuil ceart ná deise cainnte</span>
<lb n="8897"/><span>i n-aon áit eile ach sa n-áit 'n-ar rugadh agus 'n-ar tógadh</span>
<lb n="8898"/><span>é féin!</span></p>
<lb n="8899"/>
<lb n="8900"/><p><span>Donchadh: Sdó, cad é an leigheas atá aige air sin,</span>
<lb n="8901"/><span>a Thaidhg?  Má 's fearr a thaithnean cainnt a dhútha féin</span>
<lb n="8902"/><span>leis 'ná cainnt aon dútha eile i n-Éirinn, cad é an</span>
<lb n="8903"/><span>leigheas atá aige air?</span></p>
<lb n="8904"/>
<lb n="8905"/><p><span>Tadhg: Innis an méid seo dhom, a Dhonchadh.  Cad é</span>
<lb n="8906"/><span>an chúis gur fearr a thaithnean nós cainnte do dhútha</span>
<lb n="8907"/><span>féin leat-sa anois 'ná nós cainnte aon dútha eile i</span>
<lb n="8908"/><span>n-Éirinn?</span></p>
<lb n="8909"/>
<lb n="8910"/><p><span>Donchadh: Fan go fóil anois.  Leog dom machtnamh</span></p>
</div>
<pb n="230"/>
<div><lb n="8911"/><p><span>beag a dhéanamh ar an sgéal.  Ní féidir liom aon</span>
<lb n="8912"/><span>fhreagra thabhairt ar do cheist ach so.  Is fearr a</span>
<lb n="8913"/><span>thaithnean cainnt ár ndútha féin liom mar is uirthi</span>
<lb n="8914"/><span>atá taithighe riamh agam.</span></p>
<lb n="8915"/>
<lb n="8916"/><p><span>Tadhg: Tá go maith.  Ní fhéadfá freagra níos</span>
<lb n="8917"/><span>cruinne thabhairt.  Bhuailis do mheur ar an leigheas.</span>
<lb n="8918"/><span>Cuir-se taithighe, chómh luath agus d'fhéadfir é, ar na</span>
<lb n="8919"/><span>nósaibh cainnte atá ag daoine i ndúthaíbh eile agus</span>
<lb n="8920"/><span>gabhaim-se orm go bhfaghair amach, as an dtaithighe, go</span>
<lb n="8921"/><span>bhfuil nósa cainnte i ndúthaíbh eile atá chómh cruinn</span>
<lb n="8922"/><span>agus chómh deas, nú b'fhéidir níos cruinne agus níos</span>
<lb n="8923"/><span>deise, 'ná cuid de sna nósaibh a thaithnean chómh mór so</span>
<lb n="8924"/><span>leat anois ad' dhúthaig féin.</span></p>
<lb n="8925"/>
<lb n="8926"/><p><span>Donchadh: Is dócha go bhfuil an ceart agat.  Ach</span>
<lb n="8927"/><span>feuch, a Thaidhg.  Tá aon rud amháin sa leabhrán so ó</span>
<lb n="8928"/><span>Chill Áirne, agus ní h-é mo thuairim go bhfeaca fós aon</span>
<lb n="8929"/><span>rud chómh breágh leis.  Dán filidheachta iseadh é a dhein</span>
<lb n="8930"/><span>Tomás Ruadh nuair a bhí sé i n-óspidéal na pláige i</span>
<lb n="8931"/><span>mBaile Átha Cliath.</span></p>
<lb n="8932"/>
<lb n="8933"/><p><span>Tadhg: Chonac é go deimhin agus do léigheas é.  Tá</span>
<lb n="8934"/><span>sé go h-áluinn.  B'fhiú d'aoinne an leabhrán do cheannach</span>
<lb n="8935"/><span>agus do choimeád ar son an aon dána amháin sin.</span></p>
<lb n="8936"/>
<lb n="8937"/><p><span>Donchadh: Agus feuch, a Thaidhg.  Sin iad muinntir</span>
<lb n="8938"/><span>an Oileáin thiar agus an bhréid bainte dhíobh acu.</span></p>
<lb n="8939"/>
<lb n="8940"/><p><span>Tadhg: Fanaimís go bhfeicimíd cad a dhéanfid siad.</span>
<lb n="8941"/><span>Tá daoine a bhainean díobh an bhréid chun cainnte agus</span>
<lb n="8942"/><span>chun fothraim agus cuirid siad umpa an bhréid chéadna</span>
<lb n="8943"/><span>airís chómh luath agus bhíon an chainnt agus an fothram</span>
<lb n="8944"/><span>déanta.</span></p>
<lb n="8945"/>
<lb n="8946"/><p><span>Donchadh: Ní dóich liom gur mar sin a bheidh an sgéal</span>
<lb n="8947"/><span>ag muinntir an Oileáin.</span></p>
<lb n="8948"/>
<lb n="8949"/><p><span>Tadhg: Fanaimís go bhfeicimíd.</span>
<lb n="8950"/></p>
</div>
<pb n="231"/>
<div><lb n="8951"/><p><span>TOMÁS RUADH.</span></p>
<lb n="8952"/>
<lb n="8953"/><p><span>Donchadh: Feuch, a Thaidhg, do léigheas airís an dán</span>
<lb n="8954"/><span>beag diadha so a dhein Tomás Ruadh Ua Súiliobháin</span>
<lb n="8955"/><span>nuair a bhí sé sa n-óspidéal i mB'l'Áth' Cliath, agus</span>
<lb n="8956"/><span>go deimhin is fearr a thaithn sé liom an tarna h-uair</span>
<lb n="8957"/><span>'ná mar a thaithn sé liom an chéad uair.  Is dóich liom</span>
<lb n="8958"/><span>dá léighinn seacht n-uaire é gur fearr a thaithnfadh sé</span>
<lb n="8959"/><span>liom an seachtmhadh h-uair 'ná aon uair roimis.  Tá</span>
<lb n="8960"/><span>doimhneas agus neart agus ceól agus mísleacht ann</span>
<lb n="8961"/><span>nách féidir a innsint.</span></p>
<lb n="8962"/>
<lb n="8963"/><p><span>Tadhg: Is fíor dhuit-se sin.  Agus téidhean an</span>
<lb n="8964"/><span>neart agus an mhísleacht tré chroidhe dhuine agus tré</span>
<lb n="8965"/><span>n-a aigne ar chuma nách féidir a innsint, feuch:-</span></p>
<lb n="8966"/>
<lb n="8967"/><p><span>"A Rí an Domhnaigh, tar le cabhair chugham,</span>
<lb n="8968"/><span>Agus tóg i n-am ó'n bpéin mé.</span>
<lb n="8969"/><span>A Rí an Luain ghil, bí-se buan liom</span>
<lb n="8970"/><span>Agus ná leig uait-se féin mé."</span></p>
<lb n="8971"/>
<lb n="8972"/><p><span>Feuch mar a labhran croidhe an fhile le Dia na glóire sa</span>
<lb n="8973"/><span>chainnt sin!  Tá neart Creidimh sa chainnt sin, agus</span>
<lb n="8974"/><span>neart dóchais agus mainighine as Dia, nách féidir a</span>
<lb n="8975"/><span>shárú.  Nuair a léighean duine an chainnt sin tógan an</span>
<lb n="8976"/><span>chainnt croidhe an duine suas chun Dé díreach mar a</span>
<lb n="8977"/><span>thógan an ghaoth an t-eun suas ó'n dtalamh sa spéir.</span>
<lb n="8978"/><span>Is iongantach an tabharthas í, mar fhilidheacht, nuair a</span>
<lb n="8979"/><span>bhíon sí i gceart ag duine.  Feuch chómh deas, chómh réidh,</span>
<lb n="8980"/><span>chómh símplidhe agus a ghluaisean an chainnt.  Níor</span>
<lb n="8981"/><span>dhóich leat go bhfuair an file aon phioc d'á duagh.  Ba</span>
<lb n="8982"/><span>dhóich leat gur b'amhlaidh a rith an chainnt chuige uaithi</span>
<lb n="8983"/><span>féin, mar a rithfadh an sruth.</span></p>
<lb n="8984"/>
<lb n="8985"/><p><span>Donchadh: Cogar, a Thaidhg.  Seo rud atá ag déanamh</span>
<lb n="8986"/><span>mearathail dom.  Sin dán diadha, dán creidimh, dán</span>
<lb n="8987"/><span>cráibhtheachta.  Ach ní bheinn cortha de bheith 'gá léighe.</span>
<lb n="8988"/><span>Ní bheinn cortha go deó de bheith ag cur na bhfocal tré</span></p>
</div>
<pb n="232"/>
<div><lb n="8989"/><p><span>m'aigne agus 'ghá dtarrach tré m'beul.  Bíd siad ag</span>
<lb n="8990"/><span>gluaiseacht tré m'aigne agus tré m'beul uatha féin</span>
<lb n="8991"/><span>agus mé ag gabháil an bóthar nú ag déanamh mo ghnótha.</span></p>
<lb n="8992"/>
<lb n="8993"/><p><span>Tadhg: Ó, ní h-aon iongnadh é sin.  Sin mar a bhíon</span>
<lb n="8994"/><span>an sgéal i gcómhnuighe ag fíor fhilidheacht.</span></p>
<lb n="8995"/>
<lb n="8996"/><p><span>Donchadh: Tá 'fhios agam gur b'eadh.  Ní h-é sin atá</span>
<lb n="8997"/><span>orm ach so.  Filidheacht dhiadha iseadh an fhilidheacht so.</span></p>
<lb n="8998"/>
<lb n="8999"/><p><span>Tadhg: Agus nách shin mar is breághtha ba chóir í bheith?</span></p>
<lb n="9000"/>
<lb n="9001"/><p><span>Donchadh: Innis an méid seo dhom, má 'seadh.  Is</span>
<lb n="9002"/><span>minic a castar orm blúire filidheachta diadha i mBéarla</span>
<lb n="9003"/><span>agus ní túisge a chím gur filidheacht dhiadha í 'ná mar</span>
<lb n="9004"/><span>a thagan fuath agam di agus seirbhthean orm roímpe.</span>
<lb n="9005"/><span>Má léighim i n-aon chor í is i gcoinnibh mo chos a ghabhaim</span>
<lb n="9006"/><span>tríthi.  Pé cúis é is amhlaidh a thugan sí droch-mheas dom</span>
<lb n="9007"/><span>ar gach sórd cráibhtheachta.  Ní fearrde mé choidhche</span>
<lb n="9008"/><span>aon fhocal di do léighe.  Cad é an chúis ná tógan sí mo</span>
<lb n="9009"/><span>chroidhe agus m'aigne suas chun Dé mar a dheinean an</span>
<lb n="9010"/><span>fhilidheacht so Thomáis Ruaidh?</span></p>
<lb n="9011"/>
<lb n="9012"/><p><span>Tadhg: 'Neosfad-sa san duit go cruinn, a Dhonchadh.</span>
<lb n="9013"/><span>Tá dhá chúis leis.  Ar dtúis, ní'l sé ar chumas an Bhéarla</span>
<lb n="9014"/><span>croidhe dhuine thógáilt suas chun Dé mar a dheinean</span>
<lb n="9015"/><span>an Ghaeluinn.  An tarna cúis, na daoine a dheinean</span>
<lb n="9016"/><span>na dánta beaga cráibhtheachta san a deirir, ní filí</span>
<lb n="9017"/><span>i n-aon chor iad.  Ní'l blúire filidheachta 'n-a gcroidhe</span>
<lb n="9018"/><span>ná 'n-a n-aigne ná 'n-a gcuid fola ach oiread leis</span>
<lb n="9019"/><span>an stumpa giúise sin ansan!  Cuirean a gcuid</span>
<lb n="9020"/><span>filidheachta seirbhthean ort mar ní filidheacht é ach</span>
<lb n="9021"/><span>snagaireacht focal!</span></p>
<lb n="9022"/>
<lb n="9023"/><p><span>AN BHRÉID.</span>
<lb n="9024"/><span>Donchadh: Feuch airiú, a Thaidhg.  Tá tuille de'n bhréid</span>
<lb n="9025"/><span>dh'á chaitheam díobh ag daoine.</span></p>
<lb n="9026"/>
<lb n="9027"/><p><span>Tadhg: Cé h-iad is déanaighe a chaith dhíobh é?  Pé</span>
<lb n="9028"/><span>h-iad féin is mithid dóibh é.</span>
<lb n="9029"/></p>
</div>
<pb n="233"/>
<div><lb n="9030"/><p><span>Donchadh: Ach! éist, a dhuine.  Is fearr an déanaighe</span>
<lb n="9031"/><span>'ná an ró-dhéanaighe.</span></p>
<lb n="9032"/>
<lb n="9033"/><p><span>Tadhg: Dar fiadh ach ba dhóbair dó bheith 'n-a ró-</span>
<lb n="9034"/><span>dhéanaighe.  Cé h-iad féin?</span></p>
<lb n="9035"/>
<lb n="9036"/><p><span>Donchadh: Muinntir Dhúnaráil.  Bhí ana chruinniú</span>
<lb n="9037"/><span>acu an lá fé dheire agus flosg mór go léir chun na</span>
<lb n="9038"/><span>h-oibre ortha.  Thug an sagart paróiste cainnt ana</span>
<lb n="9039"/><span>bhreágh, ana ghunta, ana thuisgionach uaidh.  Bhí Donchadh</span>
<lb n="9040"/><span>Ua Laoghaire ann agus ní miste dhuit a rádh 'ná gur</span>
<lb n="9041"/><span>thug sé cómhairle mhaith uaidh dhóibh.  Do réir an fhuadair</span>
<lb n="9042"/><span>atá fútha is é mo thuairim go ndéanfid siad obair</span>
<lb n="9043"/><span>mhaith sa tseana shráid sin.</span></p>
<lb n="9044"/>
<lb n="9045"/><p><span>Tadhg: Ní ró fhada an aimsir atá ó bhí cruinniú</span>
<lb n="9046"/><span>mór sa Bhlárnain, a Dhonchadh.  Dhein daoine mórán</span>
<lb n="9047"/><span>fothraim ann agus mórán cainnte.  Bhí an uile dhuine</span>
<lb n="9048"/><span>acu, ba dhóich leat, strupálta 'n-a bhríste a's 'n-a léine,</span>
<lb n="9049"/><span>bhí a leithéid sin d'fhuadar buile fútha chun na h-oibre.</span>
<lb n="9050"/><span>Ca bhfuil siad anois, agus ca bhfuil an obair?  Chómh</span>
<lb n="9051"/><span>luath agus do stad an chainnt agus an fothram d'imthigh</span>
<lb n="9052"/><span>gach aoinne acu agus chuir sé a chasóg uime airís agus</span>
<lb n="9053"/><span>dhún sé na cnaipí go daingean.  Is dócha go bhfuil</span>
<lb n="9054"/><span>beirt nú triúr sa Bhlárnain agus gur cheapadar go</span>
<lb n="9055"/><span>ndéanfadh an Bhlárna éirleach nuair a chonacadar</span>
<lb n="9056"/><span>an fuadar go léir.  Measaim go raibh dearmhad ortha.</span>
<lb n="9057"/><span>Cad fhéadfadh beirt nú triúr de dhaoinibh crodha a</span>
<lb n="9058"/><span>dhéanamh le sluagh staigíní!  Nách mór an iongna,</span>
<lb n="9059"/><span>a Dhonchadh, ná tuigid na sgaigíní seo nách le cainnt a</span>
<lb n="9060"/><span>deintear obair!  Dá mba as Gaeluinn a déanfí an</span>
<lb n="9061"/><span>chainnt bheadh cuid de'n obair inti.  Ach nuair is as</span>
<lb n="9062"/><span>Béarla a deintear í dar ndó is ag saothrú an Bhéarla</span>
<lb n="9063"/><span>a bhíd na cainnteóirí i n-inead bheith ag saothrú na</span>
<lb n="9064"/><span>Gaeluinne.  Deir an t-Athair Pádraig Ua Síothcháin</span>
<lb n="9065"/><span>gur b'iad na daoine, muinntir na hÉireann féin,</span>
<lb n="9066"/><span>is cionntach le meathalú na Gaeluinne.  Cé fhéadfadh a</span>
<lb n="9067"/><span>rádh 'ná gur b'iad staigíní na Blárnan féin is cionntach</span>
<lb n="9068"/><span>leis an meathalú a tháinig chómh luath ar an obair a</span>
<lb n="9069"/><span>chuireadar ar bun le h-oiread fuadair agus fothraim!</span></p>
</div>
<pb n="234"/>
<div><lb n="9070"/><p><span>Ba bheag an iongna go dtuitfadh a lug ar a lag ag</span>
<lb n="9071"/><span>daoinibh dílse nuair a chíd siad an spadántacht a</span>
<lb n="9072"/><span>dheinid na staigíní.</span></p>
<lb n="9073"/>
<lb n="9074"/><p><span>Donchadh: Bíodh foidhne agat, a Thaidhg.  Ní staigíní</span>
<lb n="9075"/><span>atá ins gach aon bhall.  Feuch ar an obair seo a deineadh</span>
<lb n="9076"/><span>cúpla lá ó shin theas i mBirinn.</span></p>
<lb n="9077"/>
<lb n="9078"/><p><span>Tadhg: Ó 'seadh.  Bhí cruinniú ann i dtaobh dlighe</span>
<lb n="9079"/><span>na talmhan agus do labhair an t-Athair Tadhg Ua Tuama</span>
<lb n="9080"/><span>as Gaeluinn leis an gcruinniú.  Is fearr 'ná san</span>
<lb n="9081"/><span>é, mar ní'l abhfad ó thosnuigh an sagart san féin ar an</span>
<lb n="9082"/><span>nGaeluinn d'fhoghluim.  Cad 'na thaobh ná deinean</span>
<lb n="9083"/><span>gach aoinne a ghnó ar an gcuma san?  Feuch, a Dhonchadh.</span>
<lb n="9084"/><span>'Seo rud nách féidir liom cur suas i n-aon chor leis.</span>
<lb n="9085"/><span>Duine ag teacht i láthair pobuil agus ag baint a chasóige</span>
<lb n="9086"/><span>dhe chun oibre, agus ghá mhaoidheamh go h-árd go ndéan-</span>
<lb n="9087"/><span>fidh sé an obair, agus ansan ag imtheacht leis féin</span>
<lb n="9088"/><span>gan cuimhneamh a thuille ar an obair ná ar an maoidheamh</span>
<lb n="9089"/><span>a dhein sé!  Cad é mar shaghas duine an t-é dhéanfidh</span>
<lb n="9090"/><span>beart de'n tsórd san!  Mara raibh sé ceapaithe ar an</span>
<lb n="9091"/><span>obair a dhéanamh ná féadfadh sé fanmhaint sa bhaile</span>
<lb n="9092"/><span>ó thosach agus gan bheith ag teacht ag cur daoine amú,</span>
<lb n="9093"/><span>ag innsint éithigh dóibh!</span></p>
<lb n="9094"/>
<lb n="9095"/><p><span>Donchadh: Is dóich liom gur gearr go gcurfar san</span>
<lb n="9096"/><span>ar a shúilibh dó.</span></p>
<lb n="9097"/>
<lb n="9098"/><p><span>CEANNTUIRC.</span></p>
<lb n="9099"/>
<lb n="9100"/><p><span>Donchadh: Ach! a Thaidhg, is gearr ná bheidh fear óg</span>
<lb n="9101"/><span>i n-Éirinn againn ná beidh strupálta 'n-a bhríste agus</span>
<lb n="9102"/><span>'n-a léine ag déanamh oibre na Gaeluinne!</span></p>
<lb n="9103"/>
<lb n="9104"/><p><span>Tadhg: Aililiú!  Cé h-iad atá chun alluis a chur</span>
<lb n="9105"/><span>ortha féin anois?</span></p>
<lb n="9106"/>
<lb n="9107"/><p><span>Donchadh: Tá muinntir Cheanntuirc ambasa.  Is</span>
<lb n="9108"/><span>ar éigin a bhí a chúl tabhartha ag Donchadh Ua Laoghaire</span></p>
</div>
<pb n="235"/>
<div><lb n="9109"/><p><span>le muinntir Dhúnaráil nuair siúd siar é go Ceann-</span>
<lb n="9110"/><span>tuirc.  Bhailigh na sagairt agus na daoine chuige</span>
<lb n="9111"/><span>láithreach agus do cuireadh an obair ar siubhal, agus</span>
<lb n="9112"/><span>dar go deimhin is dóich liom go ndéanfar an obair</span>
<lb n="9113"/><span>leis.  Ba chóir go ndéanfí obair mhaith sa tsráid sin.</span>
<lb n="9114"/><span>'Sé mo thuairim go bhfuil Gaeluinn mhaith ó n-a sínsear</span>
<lb n="9115"/><span>ag formhór na sean daoine ann.  Má tá, ba chóir nár</span>
<lb n="9116"/><span>dheacair do sna daoinibh óga í phiocadh suas ó bheulaibh</span>
<lb n="9117"/><span>na sean daoine nuair a bheadh na leabhair agus na sean</span>
<lb n="9118"/><span>daoine i n-aice 'chéile acu.  Nuair a bheadh súil dhuine</span>
<lb n="9119"/><span>ar an leabhar agus a chluas ag éisteacht le fuaim na</span>
<lb n="9120"/><span>cainnte ba chóir nár bh'fhada go mbeadh an chainnt 'n-a</span>
<lb n="9121"/><span>bheul aige féin.  Is é mo thuairim go ndéanfidh Ceann-</span>
<lb n="9122"/><span>tuirc rud maith.</span></p>
<lb n="9123"/>
<lb n="9124"/><p><span>Tadhg: "Ba chóir; ba chóir; ba chóir"; arsa tusa,</span>
<lb n="9125"/><span>a Dhonchadh.  Gan amhras ba chóir a lán neithe a dhéanamh</span>
<lb n="9126"/><span>agus ní móide a deintear iad.</span></p>
<lb n="9127"/>
<lb n="9128"/><p><span>An bhfuil 'fhios agat, a Dhonchadh, go dtáinig, tá</span>
<lb n="9129"/><span>anois suim maith blianta ó shin ann, buidhean d'fhearaibh</span>
<lb n="9130"/><span>óga ó Chorcaigh go Ceanntuirc agus gan aon ghnó eile</span>
<lb n="9131"/><span>acu ag teacht ann ach chun oibre na Gaeluinne chur ar</span>
<lb n="9132"/><span>siubhal sa tsráid sin.  Bhailigh muinntir na sráide</span>
<lb n="9133"/><span>'n-a dtímpal láithreach.  Do deineadh a lán cainnte</span>
<lb n="9134"/><span>agus a lán fothraim.  Chuir muinntir Cheanntuirc an</span>
<lb n="9135"/><span>uair sin na geallamhna ba chruadha agus ba dhaingne</span>
<lb n="9136"/><span>ortha féin go ndéanfidís an obair.  Nár dhóich leat,</span>
<lb n="9137"/><span>a Dhonchadh, gur chóir go ndéanfidís na geallamhna</span>
<lb n="9138"/><span>cruadha san do chómhlíonadh?  Ní túisge a bhí muinntir</span>
<lb n="9139"/><span>Chorcaighe imthighthe ódheas abhaile 'ná mar dh'imthigh na</span>
<lb n="9140"/><span>geallamhna cruadha as cuimhne muinntire Cheanntuirc!</span>
<lb n="9141"/><span>Is dócha go raibh, mar is gnáth, beirt nú triúr ann</span>
<lb n="9142"/><span>agus gur cheapadar, fé mar a ceapadh sa Bhlárnain,</span>
<lb n="9143"/><span>nuair a déanfí geallamhna go gcómhlíonfí na geall-</span>
<lb n="9144"/><span>amhna.  Is dócha, mar is gnáth, leis, gur dhein an</span>
<lb n="9145"/><span>bheirt nú triúr a nditheal chun na h-oibre chur ar siubhal</span>
<lb n="9146"/><span>dáiríribh, ach gur theip ortha aon obair a bhaint as na</span>
<lb n="9147"/><span>staigíníbh.  Ní fheadar an tsaoghal cá bhfuaradh an</span></p>
</div>
<pb n="236"/>
<div><lb n="9148"/><p><span>sluagh staigíní atá againn! Nár chóir, nuair a gheall-</span>
<lb n="9149"/><span>fadh duine, go h-árd agus go poibilidhe, go ndéanfadh</span>
<lb n="9150"/><span>sé beart áirighthe, go mbeadh náire air tarrac siar</span>
<lb n="9151"/><span>ó'n mbeart san do dhéanamh fé mar a gheall sé!  Ní</span>
<lb n="9152"/><span>mar sin a bhíon an sgéal ag ár staigíníbh, ach ba dhoích</span>
<lb n="9153"/><span>leat ortha go measaid siad 'n-a n-aigne féin ná fuil</span>
<lb n="9154"/><span>aon bhrígh i n-aon chor le geallamhnaibh cruadha,</span>
<lb n="9155"/><span>poibilidhe, de'n tsórd san, ach iad a dhéanamh nuair a</span>
<lb n="9156"/><span>bhíon gach aoinne 'ghá ndéanamh agus ansan gan</span>
<lb n="9157"/><span>cuimhneamh a thuille ortha!  Agus feuch, is dóich leis</span>
<lb n="9158"/><span>na staigíníbh go léir gur b'é sin díreach an ceart agus</span>
<lb n="9159"/><span>gur duine gan chiall an t-é do thuigfadh ná dhéanfadh</span>
<lb n="9160"/><span>a mhalairt.</span></p>
<lb n="9161"/>
<lb n="9162"/><p><span>Tá rud éigin bun os cionn, a Dhonchadh.  Tá lúb ar</span>
<lb n="9163"/><span>lár i mball éigin.  Tá dul amú éigin ar aigne</span>
<lb n="9164"/><span>phoibilidhe na h-Éireann.  Mara mbeadh go bhfuil,</span>
<lb n="9165"/><span>an t-é chuirfadh geallamhaint phoibilidhe air féin agus</span>
<lb n="9166"/><span>ansan d'fhágfadh an gheallamhaint sin gan cómhlíonadh,</span>
<lb n="9167"/><span>le corp díomhaointis, ní fhéadfadh sé feuchaint in sna</span>
<lb n="9168"/><span>súilibh ar a chómharsain.</span></p>
<lb n="9169"/>
<lb n="9170"/><p><span>Donchadh: Bíodh foidhne agat, a Thaidhg.  Cómhlíonfar</span>
<lb n="9171"/><span>na geallamhna go léir fós.</span></p>
<lb n="9172"/>
<lb n="9173"/><p><span>Tadhg: Ba mhithid é, aon lá feasta.</span></p>
<lb n="9174"/>
<lb n="9175"/><p><span>LOCH LÉIN.</span></p>
<lb n="9176"/>
<lb n="9177"/><p><span>Donchadh: Feuch, a Thaidhg, sidé Loch Léin airís againn.</span>
<lb n="9178"/><span>A' dtáinig sé chughat-sa?</span></p>
<lb n="9179"/>
<lb n="9180"/><p><span>Tadhg: Tháinig, a Dhonchadh.  Tá sé go maith.  Tá</span>
<lb n="9181"/><span>aon tréith amháin ann nach ró mhinic a chím fós i</span>
<lb n="9182"/><span>nGaeluinn ár sgríbhneóirí.  Measaim gur dóich le</span>
<lb n="9183"/><span>cuid d'ár sgríbhneóirí Gaeluinne nách foláir do</span>
<lb n="9184"/><span>dhuine bheith ana ghruama, ana dhorcha 'n-a chainnt má's</span>
<lb n="9185"/><span>maith leis a thaisbeáint go bhfuil éirim aigne aige níos</span>
<lb n="9186"/><span>fearr 'ná mar atá ag daoine eile.  Is dóich leó, ach</span>
<lb n="9187"/><span>bheith gruama, dorcha, ársa 'n-a gcainnt go gcuirfid</span>
<lb n="9188"/><span><pb n="237"/>                                    </span>
<lb n="9189"/><span>siad 'n-a luighe ar chách gur árd literature an chainnt</span>
<lb n="9190"/><span>sin.  Isé rud a thagan as dóibh, ámhthach, 'ná chómh luath</span>
<lb n="9191"/><span>agus a léighean duine cúpla giota de'n chainnt go</span>
<lb n="9192"/><span>dtagan seirbhthean air agus go gcaithean sé uaidh an</span>
<lb n="9193"/><span>páipeur.</span></p>
<lb n="9194"/>
<lb n="9195"/><p><span>Donchadh: Am briathar mhóide, a Thaidhg, gur minic</span>
<lb n="9196"/><span>a dheineas féin an rud san díreach.  Ní thaithneadh an</span>
<lb n="9197"/><span>chainnt liom agus chaithinn uaim an páipeur.  Ach is</span>
<lb n="9198"/><span>amhlaidh a mheasainn gur orm féin a bhíodh an locht.</span></p>
<lb n="9199"/>
<lb n="9200"/><p><span>Tadhg: Ní h-ort.  Feuch air seo:- "Do bhuail taom</span>
<lb n="9201"/><span>breóidhteachta "Hector" - ní h-é Hector a throid</span>
<lb n="9202"/><span>sa Trae thoir, acht gadhairín do bhí ag an bhfile."  Cuirfidh</span>
<lb n="9203"/><span>mé geall, nuair a léighis an méid sin nár chaithis uait</span>
<lb n="9204"/><span>an páipeur.</span></p>
<lb n="9205"/>
<lb n="9206"/><p><span>Donchadh: Dar fiadh ach tá an ceart agat.  Níor</span>
<lb n="9207"/><span>chaitheas.  Is amhlaidh a tháinig fonn orm chuige, agus</span>
<lb n="9208"/><span>dúil agam é léighe tríd síos.  Ach cad a bhéarfadh gur</span>
<lb n="9209"/><span>b'é an rainnt bheag focal san a chuirfadh an fonn orm?</span></p>
<lb n="9210"/>
<lb n="9211"/><p><span>Tadhg: Isé an tosnú san díreach a chuir an fonn</span>
<lb n="9212"/><span>ort, a Dhonchadh.  Bhí neart do Shéamus Dhubh ar a chainnt</span>
<lb n="9213"/><span>do thosnú ar aon chuma eile 'n-ar mhaith leis í thosnú.</span>
<lb n="9214"/><span>Do thosnuigh sé í díreach ar an gcuma is fearr a chuirfadh</span>
<lb n="9215"/><span>fonn ort-sa chun í léighe.  Bhí Séamus ag cuimhneamh</span>
<lb n="9216"/><span>ort-sa agus ar do leithéidí nuair a bhí a pheann 'n-a</span>
<lb n="9217"/><span>láimh aige agus é chun na cainnte sin do chur síos.</span>
<lb n="9218"/><span>Do leag sé a bhreitheamhntas go cruinn oraibh.  Shocaruigh</span>
<lb n="9219"/><span>sé ar an módh cainnte is fearr a thaithnfadh libh, dar</span>
<lb n="9220"/><span>leis.  Chím nár dhein sé dearmhad.</span></p>
<lb n="9221"/>
<lb n="9222"/><p><span>Donchadh: Agus cad 'na thaobh ná deinid siad go</span>
<lb n="9223"/><span>léir beart de'n tsórd san?</span></p>
<lb n="9224"/>
<lb n="9225"/><p><span>Tadhg: Déanfid siad fós é, a Dhonchadh.  Ní gear-</span>
<lb n="9226"/><span>ánta ortha, b'fhéidir.  Chím féin go bhfuilid siad go</span>
<lb n="9227"/><span>léir ag dul i bhfeabhas go h-iongantach.  Feuch siar</span>
<lb n="9228"/><span>ar an saghas Gaeluinne do sgrítí deich mbliana ó shin.</span>
<lb n="9229"/><span>Ní h-é amháin ná beadh aon fhonn ort an chainnt do</span>
<lb n="9230"/><span>léighe ach dá léightheá í ní fhéadfá dá mbeadh Éire agat</span>
<lb n="9231"/><span>le fághail air, a dhéanamh amach cad é an brígh bheadh</span></p>
</div>
<pb n="238"/>
<div><lb n="9232"/><p><span>léi.  Ní mar sin anois di, pé locht eile a bhíon uirthi.</span>
<lb n="9233"/><span>An rud céadna so adeirim i dtaobh Shéamuis Dhuibh</span>
<lb n="9234"/><span>tá sé le rádh agam i dtaobh Oscair, agus i dtaobh Oisín,</span>
<lb n="9235"/><span>agus i dtaobh Dhiarmuda Uí Dhuibhne, agus i dtaobh</span>
<lb n="9236"/><span>Caoilte Mhic Rónáin.  Níor fhéadas an leabhrán a chur</span>
<lb n="9237"/><span>as mo láimh go dtí go rabhadar go léir léighte agam</span>
<lb n="9238"/><span>ó thosac go deire.  Tá greann agus sult agus meidhir</span>
<lb n="9239"/><span>agus geal-gháire le fághail sa leabhrán, dóithin a</span>
<lb n="9240"/><span>sheacht n-oiread, agus tá an buadh ar fad ag an</span>
<lb n="9241"/><span>gCoileáinín gleóite, nídh nách iongna.</span></p>
<lb n="9242"/>
<lb n="9243"/><p><span>LÁ FHÉILE PÁDRAIG.</span></p>
<lb n="9244"/>
<lb n="9245"/><p><span>Donchadh: Feuch, a Thaidhg.  Cad é an gleó é seo ar</span>
<lb n="9246"/><span>siubhal anois ar fuid na h-Éireann i dtaobh Lae 'le</span>
<lb n="9247"/><span>Pádraig a bheith 'n-a lá shaoire?  Gach aoinne agus a</span>
<lb n="9248"/><span>cheann anáirde aige 'ghá rádh go gcaithfar lá saoire</span>
<lb n="9249"/><span>dhéanamh de Lá 'le Pádraig!  Ná fuil Lá 'le Pádraig</span>
<lb n="9250"/><span>'n-a lá shaoire i n-Éirinn riamh, ó'n lá a fuair Naomh</span>
<lb n="9251"/><span>Pádraig bás?</span></p>
<lb n="9252"/>
<lb n="9253"/><p><span>Tadhg: Tá, a Dhonchadh, gan amhras, Lá 'le Pádraig</span>
<lb n="9254"/><span>'n-a la shaoire riamh i n-Éirinn.  Níor deineadh obair</span>
<lb n="9255"/><span>shaothruightheach i n-Éirinn riamh Lá 'le Pádraig go</span>
<lb n="9256"/><span>dtí go dtáinig nósa Gallda isteach i n-ár measg.</span>
<lb n="9257"/><span>Nuair a tháinig na nósa Gallda do thosnuigh lucht siopaí</span>
<lb n="9258"/><span>agus lucht ceanaidheachta in sna sráid bailtibh anso</span>
<lb n="9259"/><span>i n-Éirinn ar aithris a dhéanamh ar an aicme chéadna i</span>
<lb n="9260"/><span>dtíorthaibh eile.  Thosnuighdar ar neithibh beaga do dhíol</span>
<lb n="9261"/><span>le daoine a thagadh chucha isteach tar éis Aifrinn an lae</span>
<lb n="9262"/><span>shaoire.  Do neartuigh an droch-bheus go tiugh, agus</span>
<lb n="9263"/><span>ba ghearr gur lá margaidh ar fad an lá saoire, ach an</span>
<lb n="9264"/><span>fhaid a bhíodh an t-Aifrean dh'á rádh.  Ba ghearr gur</span>
<lb n="9265"/><span>bhrúigh an margadh isteach ar aimsir an Aifrinn féin</span>
<lb n="9266"/><span>agus go mbíodh a lán daoine ná bíodh aon Aifrean acu</span>
<lb n="9267"/><span>an lá san.  D'áitighdís ortha féin ná bíodh leigheas acu</span></p>
</div>
<pb n="239"/>
<div><lb n="9268"/><p><span>air mar go dtagadh gnó an mhargaidh ró dhian ortha agus</span>
<lb n="9269"/><span>ná bíodh an uain acu chun dul agus an t-Aifrean</span>
<lb n="9270"/><span>d'éisteacht.  Ba ghearr ná bíodh aon bhreith i n-aon</span>
<lb n="9271"/><span>chor ag fear an tsiopa ar Aifrean lae shaoire bheith aige</span>
<lb n="9272"/><span>choidhche mara rithfadh sé chun an Aifrinn ar a seacht</span>
<lb n="9273"/><span>'o chlog ar maidin.  Dá mba ná beadh sé 'n-a shiopa</span>
<lb n="9274"/><span>nuair a thiocfadh na daoine do raighdís go siopa eile.</span>
<lb n="9275"/><span>Bá ghearr, in sna siopaíbh móra, in sna catharachaibh, go</span>
<lb n="9276"/><span>gcaitheadh na cléirigh go léir, idir fhearaibh óga agus</span>
<lb n="9277"/><span>mná óga, fanmhaint sa tsiopa an lá saoire go leir</span>
<lb n="9278"/><span>ó dhubh na maidne go dubh na h-oidhche, gan cuimhneamh</span>
<lb n="9279"/><span>ar Aifrean ná ar órd.  Sin mar a bhíon an sgéal anois</span>
<lb n="9280"/><span>acu nuair a thagan Lá 'le Pádraig ortha.  I n-inead</span>
<lb n="9281"/><span>Lae 'le Pádraig a bheith 'n-a lá shaoire acu is amhlaidh</span>
<lb n="9282"/><span>a bhíon sé ar an lá is déine sa mbliain acu.</span></p>
<lb n="9283"/>
<lb n="9284"/><p><span>Dá ndúntí aon tsiopa amháin an lá san do déanfí</span>
<lb n="9285"/><span>an gnó go léir in sna siopaíbh eile agus do creachfí</span>
<lb n="9286"/><span>an siopa san.</span></p>
<lb n="9287"/>
<lb n="9288"/><p><span>Donchadh: Dá ndúntí iad go léir do sheasochadh an</span>
<lb n="9289"/><span>gnó go dtí lá éigin eile agus ní creachfí aoinne.</span></p>
<lb n="9290"/>
<lb n="9291"/><p><span>Tadhg: Siné díreach an brígh atá leis an ngleó so</span>
<lb n="9292"/><span>atá ar siubhal.  Táthar 'ghá chur 'n-a luighe ar gach aon</span>
<lb n="9293"/><span>tsaghas lucht ceannaigheachta gair ceart dóibh go léir</span>
<lb n="9294"/><span>a siopaí do dhúnadh, do thoil a chéile, Lá 'le Pádraig</span>
<lb n="9295"/><span>seo chughainn agus suaineas an lae sin a ghlacadh dhóibh</span>
<lb n="9296"/><span>féin agus d'á lucht frithálmha, an lá san a thabhairt</span>
<lb n="9297"/><span>suas do Dhia agus do Naomh Pádraig.</span></p>
<lb n="9298"/>
<lb n="9299"/><p><span>Donchadh: Ba chóir nár ró dheacair an bheart san</span>
<lb n="9300"/><span>do chur chun cinn.  Ba dhóich liom, idir cheannaidhthibh</span>
<lb n="9301"/><span>agus cléirigh dóibh, gur mhór an sólás aigne leó a bheith</span>
<lb n="9302"/><span>ar a gcumas suaineas an lae sin a thabhairt dóibh féin.</span>
<lb n="9303"/><span>Bheadh an suaineas acu agus bheadh onóir acu dh'á</span>
<lb n="9304"/><span>thabhairt do Dhia agus do Naomh Pádraig.  Dá ndeinidís</span>
<lb n="9305"/><span>an nídh sin ba dhóichighde go mbeadh rath ó Dhia ortha d'á</span>
<lb n="9306"/><span>bharr, ar an saoghal so agus i gcóir an tsaoghail eile.</span></p>
<lb n="9307"/>
<lb n="9308"/><p><span>Tadhg: Is dóich liom go ndéanfar é.  Tá an Creideamh</span>
<lb n="9309"/><span>i n-Éirinn fós.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cómhairle Ár Leasa

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cómhairle Ár Leasa

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
