Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Táin Bó Cuailnge 'na Dhráma</title><author><name type="main">An tAthair Peadar Ua Laoghaire</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LM020</note>
                         <note type="L">ix</note>
                         <note type="B">1915</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LM020</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Táin Bó Cuailnge 'na Dhráma</title><author>An tAthair Peadar Ua Laoghaire</author><imprint><publisher>Brún & Nuallán</publisher><date>1915</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p/>
</div>
<pb n="ix"/>
<div><lb n="1"/><p><span>AN FHUIREAN.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Athairne … File Ultach.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Bláth … Cailín aimsire i dteaghlach Mhéibh.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Calaitín Dána … Draoi Connachtach</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>Cathbhadh draoi</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>Ceat mac Mághach … Fear do Laochaibh Connacht.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Céir … Cailín aimsire i dteaghlach Mhéibh.</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>Collach … Bean Chaointe.</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>Conaire Sléibhe Mis … Rí de righthibh Mumhan.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>Conchobhar mac Fachtna … Rí Uladh.</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>Cormac Conloingeas … Mac do Chonchobhar.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Cú Chulainn mac Sualtaim … Rí-laoch Uladh.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Cú Raoi mac Dáire. … Rí de righthibh Mumhan.</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>Dáire mac Fiachna … Treabhthach.</span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>Deisceartach Droma Fornocht … Rí de ríghthibh Mumhan.</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>Díle … Laoch d’fhearaibh Éireann.</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>Dolbh … Aon de cháirdibh sídhe Chú Chulainn.</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>Dubhthach Daol Uladh … Laoch Ultach ar ionnarba i</span>
<lb n="36"/><span>gCruachain.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Eadarcomhal … Mac d’Oilill agus do Mhéibh.</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>Earc mac Cairbre … Mac inghine do Chonchobhar.</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>Eidirsgeól … Rí de ríghthibh Mumhan.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Fear Diadh mac Damháin … Comhalta Chú Chulainn</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>Fear Logha … Aon de mhuintir Oiliolla.</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>Fearghus mac Róigh … Laoch Ultach ar ionnarba i</span>
<lb n="49"/><span>gCruachain.</span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>Feathan … Bean chaointe.</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>Feidhealm Banfháidh …</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>Feircheirtne … File Ultach</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>Fiacha mac Fir Fheibhe … Laoch Ultach ar ionnarba i</span>
<lb n="58"/><span>gCruachain.</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Fionn Fionnabhrach … Rí de ríghthibh Mumhan.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Fionnabhair … Inghean Mhéibh agus Oiliolla.</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>Fionnchadh … Fear de mhuintir Chonchobhair.</span></p>
<lb n="65"/>
<lb n="66"/><p><span>Follamhain … mac do Chonchobhar.</span>
<lb n="67"/></p>
</div>
<pb n="x"/>
<div><lb n="68"/><p><span>Glas mac Dealga … Laoch d’Fhearaibh Éireann, ua do</span>
<lb n="69"/><span>Chalaitín Dána.</span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>Idh mac Rianghabhra … Ara Fhir Diadh.</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>Iondolbh … Aon de cháirdibh sídhe Chú Chulainn.</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>Laogh mac Rianghabhra … Ara Chú Chulainn.</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>Laoghaire Lice … Rí de ríghthibh Mumhan.</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>Lon … Laoch d’Fhearaibh Éireann.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>Lonn … Liagh ó Longphort Fear Éireann.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>Lugh mac Eithleann … Rí de Thuathaibh Dé Danann.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>Luisionn Luachra … Rí de ríghthibh Mumhan.</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>Mac Roth … Eachlach de theaghlach Mhéibh.</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>Maine … Mac d’Oilill agus do Mhéibh.</span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>Méibh … Banríoghan Chonnacht, bean</span>
<lb n="92"/><span>Oiliolla.</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>Mhórríoghan, an … Bean sídhe.</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>Nad Crandail … Laoch d’Fhearaibh Éireann.</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>Oilill … Rí Chonnacht, fear Mhéibh.</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>Oilill Milteanga … Laoch Ultach.</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>Órlámh … Mac d’Oilill agus do Mhéibh.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Reochaidh mac Faitheamhain … Laoch Ultach.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Uala … laoch d’Fhearaibh Éireann.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Stíobhard, ríghthe, maithe, eachlacha agus daoine eile.</span>
<lb n="109"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="110"/><p><span>Táin Bó Cuailnge</span>
<lb n="111"/><span>'Na Dhráma</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>An Chéad Ghníomh.</span></p>
<lb n="114"/>
<lb n="115"/><p><span>An Chéad Radharc.</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>An Áit — Cruachain Aoi.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>Méibh agus Oilill 'na rí-theach.</span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>Oilill. — Is maith bean deigh-fhir, a Mhéibh.</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Méibh. — Is fíor sin, a Oilill.  Ach conus a bhainean</span>
<lb n="124"/><span>an sean-fhocal leat-sa, nó cad dó go bhfuilir</span>
<lb n="125"/><span>'ghá thagairt?</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>O. — Bainean an sean-fhocal liom-sa ar an gcuma</span>
<lb n="128"/><span>so, agus is do so atáim 'ghá thagairt.  Is maith</span>
<lb n="129"/><span>an bhean tusa ó thugas-sa liom thu.</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>M. — Ba mhaith an bhean mise, a Oilill, sar a bhfeaca</span>
<lb n="132"/><span>riamh thu.</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>O. — B'shin maith nár chualamair agus ná feacamair, a</span>
<lb n="135"/><span>'nghín ó.  Is é rud a chualamair agus a chonacamair</span>
<lb n="136"/><span>ná go mbíodh lucht na gcríoch ba ghiorra dhuit ag</span>
<lb n="137"/><span>fuadach do chreach agus do bhó-tháinte agus do</span>
<lb n="138"/><span>mhaoine, agus ná bíodh ar do chumas iad do chosg.</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>M. — Ní mar sin a bhíodh, a Oilill.  Agus ní'l aoinne</span>
<lb n="141"/><span>is fearr gur bh'eól dó san ná mar dob eól duit-se</span>
<lb n="142"/><span>é.  Cér bh'é m'athair?  Eochaidh Feidhleach, árdrí</span>
<lb n="143"/><span>Éirean!  Cé fhéadfadh bó-tháinte do bhreith uaidh</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="144"/><p><span>sin i bhfuadach?  Bhí seisear inghean aige, Deirbhre</span>
<lb n="145"/><span>agus Eithne agus Éile agus Clothra agus Mughain</span>
<lb n="146"/><span>agus Méibh, mise.  Dob uasal an tseisear iad,</span>
<lb n="147"/><span>agus mise an inghean dob uaisle dhíobh.  Is me</span>
<lb n="148"/><span>ba mhó séada agus maoin agus saidhbhreas.  Is</span>
<lb n="149"/><span>me ba chródha agus ba churata i gcath agus i</span>
<lb n="150"/><span>gcomhlann.  Is agam a bhí an teaghlach oirdheirc</span>
<lb n="151"/><span>de na fearaibh dob fhearr clú agus dob uaisle</span>
<lb n="152"/><span>cine dá raibh i nÉirinn.  Bhí agam chúig céad déag</span>
<lb n="153"/><span>rígh-amhus, togha ríogra Éirean uile.  Bhí agam a</span>
<lb n="154"/><span>gcomhmeas san de mhacaibh uasal.  Is é sin le rádh,</span>
<lb n="155"/><span>deichniubhar le gach amhus agus móir-sheisear le</span>
<lb n="156"/><span>gach amhus, agus cúigear le gach amhus, agus</span>
<lb n="157"/><span>ceathrar le gach amhus, agus triúr le gach amhus,</span>
<lb n="158"/><span>agus dís le gach amhus, agus amhus le gach amhus.</span>
<lb n="159"/><span>B'shin iad mo ghnáth-theaghlach, a rí.  Farais sin,</span>
<lb n="160"/><span>thug m'athair dom cúige de chúigíbh Éirean, an</span>
<lb n="161"/><span>chúige seo 'na bhfuilimíd, cúige Chruachan.  Agus</span>
<lb n="162"/><span>is mar gheall air sin a tugtar Méibh Chruachan</span>
<lb n="163"/><span>orm.  Agus féach, a rí, do tánathas 'gam iaraidh-se</span>
<lb n="164"/><span>mar bhain-chéile ó Fhionn mhac Rosa Ruaidh, ó rí</span>
<lb n="165"/><span>Laighean, agus thugas diúlta dhó.</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>O. — Ambasa, a ríogan, is eól dúinn go dtugais</span>
<lb n="168"/><span>diúlta dhó san.</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>M. — Is dócha gurab eól duit leis go dtánathas 'am</span>
<lb n="171"/><span>iaraidh ó Chairbre Nia Fear, mac Rosa Ruaidh, rí</span>
<lb n="172"/><span>Teamhrach, agus gur thugas an diúlta céadna</span>
<lb n="173"/><span>dhó.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>O. — Is eól.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>M. — Agus b'fhéidir gurab eól duit go dtánathas 'am</span>
<lb n="178"/><span>iaraidh ó Chonchobhar mac Fachtna, rí Uladh, agus</span>
<lb n="179"/><span>gur thugas an diúlta céadna dhó.</span></p>
<lb n="180"/>
<lb n="181"/><p><span>O. — Ha, ha, ha!  Thugais diúlta dhó gan amhras, ach</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="182"/><p><span>níor bh'é an diúlta céadna é.  Tuigimíd an ní</span>
<lb n="183"/><span>sin go háluinn, a 'ghnín ó.  Ha, ha, ha!</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>M. (Ag féachaint go géar air.) — Cad a thuigean tú?</span>
<lb n="186"/><span>Cad é “an ní sin”?</span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>O. — Is neamhní anois é, ach níor neamhní an uair sin</span>
<lb n="189"/><span>é.  Ha, ha, ha!</span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>M. — Níor neamhní an uair sin é.  Níor bh'eadh cheana,</span>
<lb n="192"/><span>mar is me d'iar na coinghill iongantacha, nár iar</span>
<lb n="193"/><span>bean romham riamh.</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>O. — Cad iad na coinghill iad san?</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>M. — Dubhart ná pósfainn choidhche ach fear a bheadh</span>
<lb n="198"/><span>gan éad, gan náire, gan eagla.</span></p>
<lb n="199"/>
<lb n="200"/><p><span>O. — Is ait na coinghill iad san gan amhras.  An amhlaidh</span>
<lb n="201"/><span>ná fuarais ag Conchobhar iad?</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>M. — Mara bhfuaras ag Conchobhar iad, do fuaras</span>
<lb n="204"/><span>Agat-sa iad, a rí.</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>O. — Agus cad chuige dhuit iad do lorg?</span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>M. — Sdó, is bean gan eagla mise, agus dá mba</span>
<lb n="209"/><span>fear omhnach imeaglach a bheadh pósda agam ní</span>
<lb n="210"/><span>oirfimís dá chéile.  Agus is bean me gan suim</span>
<lb n="211"/><span>i n-éad agus dá mba fear éadmhar a bheadh pósda</span>
<lb n="212"/><span>agam ní oirfimís dá chéile.  Agus is bean mhí-</span>
<lb n="213"/><span>náireach me agus dá bhrígh sin ní oirfeadh aon</span>
<lb n="214"/><span>fhear dom ach fear ná féadfaí náire do chur</span>
<lb n="215"/><span>air.  Ní bhfuaras aon fhear go raibh na trí coinghill</span>
<lb n="216"/><span>sin aige ach tusa, a rí.  Ha, ha, ha!  An dtuigean</span>
<lb n="217"/><span>tú an méid sin a rí? Agus féach, a Oilill.  Ní</span>
<lb n="218"/><span>tusa a thug tabharthas agus saidhbhreas domhsa mar</span>
<lb n="219"/><span>is gnáth le fear do thabhairt dá mhnaoi ach is mise</span>
<lb n="220"/><span>a thug duit-se iad.  Thugas tiomthacht dáréag d'éide</span>
<lb n="221"/><span>gach datha dhuit, agus carbad trí seacht gcumhal,</span>
<lb n="222"/><span>agus comhleithead t'aghaidh de dhearg-ór, agus</span>
<lb n="223"/><span>comhfhad do láimhe clé d'fhiondruine.  Agus rud</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="224"/><p><span>eile, a rí, atá agam le rádh.  Dá dtugadh duine</span>
<lb n="225"/><span>masla dhuit-se anois, ní tusa dhéanfadh an masla</span>
<lb n="226"/><span>do dhíogailt air ach mise.  Is fear ar sgáth mná</span>
<lb n="227"/><span>thu, a Oilill!</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>O. — Stad, a 'ghnín ó.  Tá dearmhad ort.  Ní fear ar</span>
<lb n="230"/><span>sgáth mná me.  Tá mo chlú agus mo cháil féin</span>
<lb n="231"/><span>agam.  Is fear me do shíolraigh ó'n bhfuil is uaisle.</span>
<lb n="232"/><span>Bhíodar dhá dhearbhráthair mhaithe agam.  Duine acu</span>
<lb n="233"/><span>Cairbre, 'na rí i dTeamhair, agus an fear eile 'na</span>
<lb n="234"/><span>rí ar Laighnibh.  Fuaras féin an chúige seo Connacht</span>
<lb n="235"/><span>i ndualgas cirt mo mháthar.  Agus féach, fuaras</span>
<lb n="236"/><span>mar mhnaoi an inghean rí is uaisle dá raibh i nÉirinn</span>
<lb n="237"/><span>riamh, tusa féin, a Mhéibh, inghean Árdrí Éirean,</span>
<lb n="238"/><span>agus an inghean is fearr dár tháinig fós ar ríogra</span>
<lb n="239"/><span>Éirean.  Agus i dtaobh maoine agus saidhbhris, is</span>
<lb n="240"/><span>mó mo shaidhbhreas agus m'ollmhaitheas ná do</span>
<lb n="241"/><span>shaidhbhreas-sa, a Mhéibh.</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>M. — Ní fíor sin, a rí.</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>O. — Deintear ár saidhbhreas do mheas agus chífear</span>
<lb n="246"/><span>gur fíor.</span></p>
<lb n="247"/>
<lb n="248"/><p><span>M. — Imtheóchad láithreach agus cuirfead an meas dá</span>
<lb n="249"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>(Imthigheas Méibh.)</span></p>
<lb n="252"/>
<lb n="253"/><p><span>O. — Is éagsamhlach an bhean í!   Tá aigne agus croidhe</span>
<lb n="254"/><span>agus misneach fir aici.  Is 'mó fear ná fuil leath</span>
<lb n="255"/><span>chomh mór-aigeanta lé.  Is 'mó fear ná fuil croidhe</span>
<lb n="256"/><span>leath chomh láidir chomh cródha aige.  Ní hé gach aon</span>
<lb n="257"/><span>fhear d'fhéadfadh seasamh os a comhair agus féachaint</span>
<lb n="258"/><span>idir an dá shúil uirthi gan crithniú.  Ní dóich liom</span>
<lb n="259"/><span>go bhfeadair sí cad a bhainean le heagla.  An</span>
<lb n="260"/><span>rud a chuirfeadh eagla agus crith chos agus lámh ar</span>
<lb n="261"/><span>mhnaoi eile is amhlaidh a chruadhan sé í agus chuirean</span>
<lb n="262"/><span>sé fuinneamh inti.  Ní fheaca riamh aon ní chomh</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="263"/><p><span>huaibhreach lé nuair a bhíon fearg i gceart uirthi.</span>
<lb n="264"/><span>Is cuma nó an splanc í.  Mo thruagh-sa an namhaid</span>
<lb n="265"/><span>'na dtugan sí aghaidh an uair sin air!   Ach nuair</span>
<lb n="266"/><span>a bhíon sí ar a suaineas agus ar a socracht, agus</span>
<lb n="267"/><span>a haigne ciúin ó fheirg agus ó bhuairt níor dhóich</span>
<lb n="268"/><span>leat gur bh'í an bhean chéadna bheadh agat i n-aon chor,</span>
<lb n="269"/><span>bíon sí chomh mín chomh maordha chomh cneasda san.</span>
<lb n="270"/><span>Annsan is eadh chítear áilneacht a gnúise agus</span>
<lb n="271"/><span>daonacht a croidhe agus solus a gáire.  Is minic</span>
<lb n="272"/><span>a chrádhaim í, ach ní bhíon leigheas agam air.  Ní</span>
<lb n="273"/><span>beag liom do shult bheith ghá cur i bhfeirg agus</span>
<lb n="274"/><span>annsan ghá maolú.  Díolaim as go minic, ach</span>
<lb n="275"/><span>d'fhuilingeóchainn oiread eile.  Ní dóich liom go</span>
<lb n="276"/><span>raibh an bhean san riamh i nÉirinn do b'fhearr ná í.</span>
<lb n="277"/><span>A! a Chonchobhair, is olc a sgarais lé.  Tu féin fé</span>
<lb n="278"/><span>ndeár é.  Ach is mise a bhuaidh leis.  Chuir sé</span>
<lb n="279"/><span>teachtaireacht 'ghá hiaraidh ach ba theachtaireacht é</span>
<lb n="280"/><span>nár bh'fholáir diúlta dhó.  Diúlta iseadh do theastaigh</span>
<lb n="281"/><span>ó Chonchobhar.  Cheap sé go mbeadh an dá thráigh ag</span>
<lb n="282"/><span>teacht leis nuair a bheadh iartha aige agus ná glacfaí</span>
<lb n="283"/><span>é.  Is dóich liom go raibh ana-dhúil aici go n-iarfaí</span>
<lb n="284"/><span>í ar chuma 'na bhféadfadh sí é ghlacadh.  Is dóich</span>
<lb n="285"/><span>liom go raibh sí i ngrádh leis go mór tamal.  Níor</span>
<lb n="286"/><span>bh'iongna go mbeadh.  Is áluinn, uasal, ríoga an</span>
<lb n="287"/><span>fear é.  Pé cleas d'imir sé uirthi san iaraidh a</span>
<lb n="288"/><span>chuir fhiachaibh uirthi diúlta dhó, tá a thoradh anois</span>
<lb n="289"/><span>aige.  Tá fuath nimhneach marbhthach aici dhó, mo</span>
<lb n="290"/><span>ghraidhn í!   Is dóich liom gur mó an fuath atá aici</span>
<lb n="291"/><span>dhó ná mar a bhí aici do Dheirdre féin.  Ní fheadar</span>
<lb n="292"/><span>cad do dhall Conchobhar.  Is fiú seacht nDeirdre</span>
<lb n="293"/><span>Méibh.  Dá mb' ag trácht ar áilneacht féin é is</span>
<lb n="294"/><span>breághtha go mór í ná Deirdre.  Is ait mar atá</span>
<lb n="295"/><span>an sgéal anois ag Conchobhar.  Do dhein sé feall</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="296"/><p><span>ar Mhéibh le grádh do Dheirdre agus ní'l Deirdre</span>
<lb n="297"/><span>ná Méibh anois aige.  Ní'l aoinne is fearr a tháinig</span>
<lb n="298"/><span>as ná mise.  Tá an bhean is fearr agus is breághtha</span>
<lb n="299"/><span>agus is uaisle de'n bheirt agam, agus má gheibhean</span>
<lb n="300"/><span>sí lom ar Chonchobhar beidh táinte bó go tiugh ó</span>
<lb n="301"/><span>Chúige Uladh agam.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="304"/>
<lb n="305"/><p><span>An dara radharc.</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>Hala i rí-theach Cruachna.  Tig Méibh isteach.</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>M. — Dheinis an feall, a Chonchobhair.  Tá rithte leat</span>
<lb n="310"/><span>tamal maith gan díol as.  Tiocfar suas leat.</span>
<lb n="311"/><span>Dheinis feall fuathmhar orm.  Chuiris teachtaireacht</span>
<lb n="312"/><span>'am iaraidh.  Teachtaireacht bhréagach.  Teachtaireacht</span>
<lb n="313"/><span>éithigh.  Ní me bhí uait.  Tá buadh urlabhra agat.</span>
<lb n="314"/><span>Do chumais an chaint go gasda.  Chumais í i dtreó</span>
<lb n="315"/><span>nár bh' fholáir d'inghin Eochaidh an diúlta do thabhairt</span>
<lb n="316"/><span>duit.  Ní foláir dom a admháil gur dhall do</span>
<lb n="317"/><span>phearsa uasal agus do mhór-chlú me.  Ach d'osgail</span>
<lb n="318"/><span>an teachtaireacht mo shúile.  Táim buidheach díot</span>
<lb n="319"/><span>a Chonchobhair.  Chuiris comaoine orm.  Mhúinis</span>
<lb n="320"/><span>ciall dom.  Ní ceart é dhul níos sia gan a</span>
<lb n="321"/><span>chúiteamh leat.  Ó, cia mheasfadh feall chomh dubh</span>
<lb n="322"/><span>do bheith fé éagosg chomh huasal!   Ach ní horm-sa</span>
<lb n="323"/><span>amháin a dheinis feall.  Is measa a dheinis ar</span>
<lb n="324"/><span>Dheirdre é ná orm-sa féin.  Is fearr a thuig sí</span>
<lb n="325"/><span>thu ná mar a thuigeamair-ne thu.  Ní hiongna liom</span>
<lb n="326"/><span>anois í dh'imtheacht uait le Naoise.  Agus tusa</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="327"/><p><span>id' cheann ar uaislibh na Craobhruaidhe.  Faire! faire!</span>
<lb n="328"/><span>faire!  Ó, a Dheirdre bhocht, is ort a bhí an mí-ádh.</span>
<lb n="329"/><span>Seadh! tá fear is fearr ná Conchobhar agam.</span>
<lb n="330"/><span>Agus na huaisle is fearr a bhí ag Conchobhar táid</span>
<lb n="331"/><span>siad annso agam-sa anois.</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>(Tig Mac Roth.)</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>Seadh a rí eachlach, an bhfuil an t-airmheas déanta?</span></p>
<lb n="336"/>
<lb n="337"/><p><span>M. R. — Tá sé déanta, a ríogan.</span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p><span>M. — Ceoca againn is mó ollmhaitheas?</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>M. R. — Féach, a ríogan (ag síne sgríbhinne chúichi).</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>Sin áireamh ar na seóidibh uaisle atá agat-sa</span>
<lb n="344"/><span>agus ag Oilill agus is comh-líonmhar, comh-uasal</span>
<lb n="345"/><span>iad, ar gach taobh.  Sin áireamh (ag síne sgríbhinne eile)</span>
<lb n="346"/><span>ar na hordnasgaibh atá agat-sa agus ag Oilill agus</span>
<lb n="347"/><span>gan a bheag ná a mhór de dheifrigheacht idir an dá</span>
<lb n="348"/><span>áireamh.  Agus seo (ag síne an tríomhadh sgríbhinne)</span>
<lb n="349"/><span>áireamh ar bhur bhfáinníbh óir, agus an cothrom céadna</span>
<lb n="350"/><span>eadraibh.  Sid iad (ag síne an cheathramhadh sgríbhinne)</span>
<lb n="351"/><span>bhur n-éadaighe ioldaithte, idir chorcra agus gorm</span>
<lb n="352"/><span>agus uaithne agus dubh agus buidhe agus breac</span>
<lb n="353"/><span>agus lachtna agus odhar agus riabhach.  Féach</span>
<lb n="354"/><span>féin, a ríogan, gur cruinn atá an cothrom</span>
<lb n="355"/><span>céadna díobh uile agat-sa agus ag an rí.  Sid</span>
<lb n="356"/><span>é (ag síne an chúigeadh sgríbhinne), an t-áireamh a</span>
<lb n="357"/><span>deineadh ar bhur dtréada caorach agus ar bhur</span>
<lb n="358"/><span>mall-tréada muc agus ar bhur mbó-tháinte, ar</span>
<lb n="359"/><span>bhur n-innile agus ar bhur n-almha, ar bhur n-eich</span>
<lb n="360"/><span>agus ar bhur n-eachra tré mhaghaibh agus tré chluanaibh</span>
<lb n="361"/><span>agus tré thalamh fosaidheachta agus tré choilltibh</span>
<lb n="362"/><span>diamhra Cúige Connacht, agus is comh-shaidhbhir tusa</span>
<lb n="363"/><span>agus an rí i ngach ollmhaitheas díobh san, ach go</span>
<lb n="364"/><span>bhfuil aon tseóid amháin ar bhuaibh an rí agus gan</span>
<lb n="365"/><span>a leithéid ar do bhuaibh-se, a ríogan.</span>
<lb n="366"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="367"/><p><span>M. — Cad é an seóid é sin, a rí-eachlach.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>M. R. — Tarbh áluinn saineamhail is eadh é, agus Finn-</span>
<lb n="370"/><span>bheannach is ainm dó.  Is ar do bhuaibh-se do rugadh</span>
<lb n="371"/><span>agus do hoileadh é.  Ach nuair fhás sé suas 'na</span>
<lb n="372"/><span>tharbh ba lag leis bheith fé smacht mná agus d'imthigh</span>
<lb n="373"/><span>sé anonn ar bhuaibh an rí.  Dá mbeadh tarbh mar</span>
<lb n="374"/><span>é ar do bhuaibh-se, a ríogan, bheadh bhur saidhbhreas</span>
<lb n="375"/><span>comh-mór arís.</span></p>
<lb n="376"/>
<lb n="377"/><p><span>M. — An bhfuil a fhios agat-sa, a Mhic Roth, cá bhfuil</span>
<lb n="378"/><span>a leithéid sin do tharbh eile le fagháil?</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>M. R. — Tá a fhios agam, a ríogan, cá bhfuil tarbh is</span>
<lb n="381"/><span>fearr ná é le fagháil.</span></p>
<lb n="382"/>
<lb n="383"/><p><span>M. — Cad é an áit?</span></p>
<lb n="384"/>
<lb n="385"/><p><span>M. R. — Ag Dáire mac Fiachna, i dtriúcha céad</span>
<lb n="386"/><span>Cuailnge thoir.  An Donn Cuailnge is ainm do</span>
<lb n="387"/><span>agus is fearr de tharbh é ná an Finn-bheannach.</span></p>
<lb n="388"/>
<lb n="389"/><p><span>M. — Eirig-se uaim-se a Mhic Roth ag triall ar Dháire</span>
<lb n="390"/><span>mac Fiachna, agus abair leis iasacht an tairbh sin</span>
<lb n="391"/><span>do thabhairt domhsa ar feadh bliadhna agus go</span>
<lb n="392"/><span>dtabharfar dó mar dhíoluigheacht as an iasacht san</span>
<lb n="393"/><span>an Donn Cuailnge féin tar éis na bliadhna agus</span>
<lb n="394"/><span>caogad samhaisg le n-a chois.  Agus má bhíon aon</span>
<lb n="395"/><span>chur 'na choinnibh ag muintir na tíre sin an tarbh</span>
<lb n="396"/><span>do leogaint uatha, abair le Dáire teacht annso</span>
<lb n="397"/><span>agus a tharbh do thabhairt leis, agus go bhfaghaidh</span>
<lb n="398"/><span>sé cothrom a fhearainn i gCuailnge de'n talamh</span>
<lb n="399"/><span>is fearr agus is míne agus is torthamhla san áit</span>
<lb n="400"/><span>seo, agus caradas fé leith uaim-se féin.</span></p>
<lb n="401"/>
<lb n="402"/><p><span>M. R. — Déanfar an ní sin, a ríogan.</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>(Imthigheas M. R.)</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>M. — Ní thabharfaidh Dáire an tarbh uaidh. — Nó má</span>
<lb n="407"/><span>thugan ní leogfaid muintir na háite uatha é. —</span>
<lb n="408"/><span>Eiteóchar me. — Ní fhuilingeóchaid muintir Chúige</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="409"/><p><span>Connacht san.  Dá shíothchánta é Oilill ní foláir</span>
<lb n="410"/><span>dó an t-eiteachas san do dhíogailt.  Anois an t-am!</span>
<lb n="411"/><span>Tá Conchobhar 'na cheas.  Tuigim-se cad iad na</span>
<lb n="412"/><span>ceasnaí atá ar Chonchobhar.  Tá tocht agus náire</span>
<lb n="413"/><span>ar ríogra Uladh mar gheall ar íde Chlainne Uisnigh.</span>
<lb n="414"/><span>Ní thiocfaidh duine acu ag cabhrú leis.  D'fhéadfaí</span>
<lb n="415"/><span>Cúige Uladh do sgrios anois, ó Chuailnge go</span>
<lb n="416"/><span>hEamhain agus go faraige ó thuaidh.  Tá Fearghus</span>
<lb n="417"/><span>agus an chuid is fearr de ríogra Uladh annso</span>
<lb n="418"/><span>agam.  Féach chughat féin a Chonchobhair!   Táthar</span>
<lb n="419"/><span>chughat!   Ní shaorfaidh “Tóg uaim é 's gan uaim</span>
<lb n="420"/><span>ach é” tu orm an turus so.</span></p>
<lb n="421"/>
<lb n="422"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>An Tríomhadh Radharc.</span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>Cuailnge — Faithche tighe Dáire mhic Fiachna.</span>
<lb n="427"/><span>Dáire féin ann.  Tig Mac Roth agus a naonbhar</span>
<lb n="428"/><span>eachlach ar an bhfaithche.</span></p>
<lb n="429"/>
<lb n="430"/><p><span>Dáire. — Míle fáilte romhat, a Mhic Roth!  Conus</span>
<lb n="431"/><span>fhágabhair Méibh agus Oilill agus maithe Connacht</span>
<lb n="432"/><span>i nbhur ndiaidh?</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>Mac Roth. — D'fhágamair iad uile go maith, agus</span>
<lb n="435"/><span>cuirid grádh agus ionmhuine agus gach déigh-mhéinn</span>
<lb n="436"/><span>chughaibh-se, a rí.  Agus tá a lán de mhaithibh Uladh</span>
<lb n="437"/><span>thiar againn anois agus dubhradar linn a ndéigh-</span>
<lb n="438"/><span>mhéinn agus a ndúthracht do thabhairt do mhaithibh</span>
<lb n="439"/><span>Cuailnge agus go mór mór do Dháire mhac Fhiachna</span>
<lb n="440"/><span>féin.</span>
<lb n="441"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="442"/><p><span>D. — Is maith linn sin a Mhic Roth, agus is ana-bhuidheach</span>
<lb n="443"/><span>sinn de Mhéibh agus d'Oilill agus de mhaithibh</span>
<lb n="444"/><span>Connacht uile mar gheall ar an mbáidh agus ar</span>
<lb n="445"/><span>an muintearthas atá taisbeánta acu do ríogra</span>
<lb n="446"/><span>Uladh atá anois ar díbirt ó n-a mbailtibh dúthchais</span>
<lb n="447"/><span>féin.</span></p>
<lb n="448"/>
<lb n="449"/><p><span>M. R. — Is mór an t-áthas liom-sa, a rí, a bheith le</span>
<lb n="450"/><span>hinnsint agam do Mhéibh agus d'Oilill agus do</span>
<lb n="451"/><span>mhaithibh Connacht nuair fhillfead go bhfuil buidheachas</span>
<lb n="452"/><span>Dháire mhic Fhiachna acu mar gheall ar an ngníomh</span>
<lb n="453"/><span>atá déanta acu.</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>D. — Ní hé mo bhuidheachas-sa amháin atá acu de bharr</span>
<lb n="456"/><span>an ghnímh ach buidheachas Ultach uile.</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>M. R. (Ag cur smuta gáire as). — Ní dócha go bhfuil</span>
<lb n="459"/><span>buidheachas Chonchobhair acu!</span></p>
<lb n="460"/>
<lb n="461"/><p><span>D. — Tá dearmhad ort, a rí-eachlach.  Tá buidheachas</span>
<lb n="462"/><span>Chonchobhair acu agus beidh sé acu.  Ní'l gniomh</span>
<lb n="463"/><span>ar bith is fearr a thuillean buidheachas ó dhuine</span>
<lb n="464"/><span>ná an gníomh a choisgean, nó a leighisean, nó a</span>
<lb n="465"/><span>bhainean ó n-a dhroch-ghníomh féin.  Tá olc a dhóithin</span>
<lb n="466"/><span>tagaithe ar Chonchobhar ó n-a dhroch-ghniómh féin.  Ach</span>
<lb n="467"/><span>do bheadh olc ní ba sheacht measa ná é tagaithe air</span>
<lb n="468"/><span>féin agus ar Chúige Uladh mara mbeadh an díon</span>
<lb n="469"/><span>so a fuair Fearghus agus Cormac Conloingeas</span>
<lb n="470"/><span>agus an chuid eile dár muintir i gConnachtaibh.</span>
<lb n="471"/><span>Agus, a Mhic Roth, mar chomhartha ar mo chion-sa</span>
<lb n="472"/><span>de'n bhuidheachas, pé gnó a thug tusa agus do</span>
<lb n="473"/><span>naonbhar eachlach annso indiu déanfad-sa mo</span>
<lb n="474"/><span>dhícheall ar é chur chun cinn duit má theastuighean</span>
<lb n="475"/><span>mo chongnamh uait.</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>M. R. — Tá eagal orm go ndéarfair gur greannmhar</span>
<lb n="478"/><span>an toisg a thug me.  Ach is dócha ná fuil agam</span>
<lb n="479"/><span>ach teacht 'na thosach agus é innsint duit tríd síos.</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="480"/><p><span>Tá tarbh ar bhuaibh Oiliolla.  Seóid uasal saineamhail</span>
<lb n="481"/><span>is eadh é.  Ar bhuaibh na ríogna is eadh do rugadh</span>
<lb n="482"/><span>agus do beathuigheadh é.  Beithidheach iongantach is</span>
<lb n="483"/><span>eadh é.  Tá mar bheadh ciall daonna aige.  Chomh</span>
<lb n="484"/><span>luath agus bhí sé fásta suas 'na tharbh d'imthigh sé</span>
<lb n="485"/><span>ó bhuaibh na ríogna anonn ar bhuaibh Oiliolla.</span>
<lb n="486"/><span>Deirtear gurab amhlaidh ba lag leis bheith fé</span>
<lb n="487"/><span>smacht mná.</span></p>
<lb n="488"/>
<lb n="489"/><p><span>D. — Níor lag do dhuine ná do bheithidheach bheith fé</span>
<lb n="490"/><span>smacht Mhéibh.</span></p>
<lb n="491"/>
<lb n="492"/><p><span>M. R. — Ní bheidh Méibh sásta choidhche go dtí go mbeidh</span>
<lb n="493"/><span>tarbh chomh maith leis, nó níos fearr ná é, ar a</span>
<lb n="494"/><span>buaibh féin.  D'airigh sí trácht ar an dtarbh so</span>
<lb n="495"/><span>atá agat-sa.  Is dóich lé dá mbeadh an Donn</span>
<lb n="496"/><span>Cuailnge ar iasacht aici ar feadh bliadhna go</span>
<lb n="497"/><span>ráineóch go dtiocfadh gamhuin firean uaidh d'fhásfadh</span>
<lb n="498"/><span>suas 'na tharbh agus do bhéarfadh buadh agus barr</span>
<lb n="499"/><span>ó'n dtarbh so atá ag Oilill.  Chuir sí mise chughat a</span>
<lb n="500"/><span>d'iaraidh iasachta an tairbh ort.  Dubhairt sí liom</span>
<lb n="501"/><span>a rádh leat go gcurfaí an tarbh chughat tar n-ais</span>
<lb n="502"/><span>i gcionn na bliadhna agus caogad samhaisg le n-a</span>
<lb n="503"/><span>chois.  Agus dubhairt sí liom rud eile do rádh</span>
<lb n="504"/><span>leat.  Dubhairt sí liom a rádh leat, má's olc le</span>
<lb n="505"/><span>muintir na háite seo an tarbh do leogaint uatha,</span>
<lb n="506"/><span>tu féin do theacht i n-aoinfheacht leis an dtarbh</span>
<lb n="507"/><span>agus go dtabharfaí dhuit oiread t'fhearainn féin i</span>
<lb n="508"/><span>gCuailnge de'n talamh is fearr i Magh Aoi, agus</span>
<lb n="509"/><span>carbad trí seacht gcumhal, agus caradas fé leith</span>
<lb n="510"/><span>uaithi féin.</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>D. — Dar lámh m'athar, a Mhic Roth, pé olc maith le</span>
<lb n="513"/><span>muintir na háite seo é, tá an tarbh le fagháil ag</span>
<lb n="514"/><span>Méibh!   Beiridh libh amáireach é.  Féadfar é chur</span>
<lb n="515"/><span>annso abhaile nuair bheifear réidh leis.  Ní glacfar</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="516"/><p><span>díoluigheacht as an iasacht.  Téanam go gcurfar</span>
<lb n="517"/><span>cóir éigin oraibh tar éis bhur n-aisdir.</span></p>
<lb n="518"/>
<lb n="519"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="520"/>
<lb n="521"/><p><span>An Ceathramhadh Radharc.</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>Mac Roth agus a naonbhar eachlach 'na suidhe</span>
<lb n="524"/><span>ag bórd.  Glainí leanna ar a n-aghaidh amach.</span>
<lb n="525"/><span>Iad ar bog mheisge.  Cuid acu ag amhrán agus</span>
<lb n="526"/><span>cuid acu ag caint.</span></p>
<lb n="527"/>
<lb n="528"/><p><span>Eachlach. — Dar Duach, a Mhic Roth, is maith an áit 'nar</span>
<lb n="529"/><span>thug ar gcosa sinn!</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>Eachlach eile. — Éist do bhéal a bhriolóig!   Ní hiad ár</span>
<lb n="532"/><span>gcosa a thug annso sinn ach cosa na n-each.</span></p>
<lb n="533"/>
<lb n="534"/><p><span>An Chéad E. — Ó, nách deisbhéalach é!   Níor mhisde</span>
<lb n="535"/><span>dhuit-se cosa an eich do bheith fút.  Ní bhéarfadh</span>
<lb n="536"/><span>do chosa féin ró fhada ar an slighe thu.</span></p>
<lb n="537"/>
<lb n="538"/><p><span>An Dara E. — Admhuighim ná raibh breith acu ar</span>
<lb n="539"/><span>fheabhus na gcos a bhí fút-sa an lá úd a rugadar</span>
<lb n="540"/><span>saor tu ó Fhearchú Loingseach!</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>M. R. — Go réidh, a bhuacaillí!   Ní haon náire d'aoinne</span>
<lb n="543"/><span>a chosa ghá bhreith saor ó'n annsgian san.</span></p>
<lb n="544"/>
<lb n="545"/><p><span>An D. E. — Is fíor dhuit-se sin, a rí.  Is mór an</span>
<lb n="546"/><span>truagh cead a chos aige chomh fada.  Dá mb'</span>
<lb n="547"/><span>agam-sa bheadh slóighte Mhéibh agus Oiliolla</span>
<lb n="548"/><span>ba dhóich liom go mbainfinn ó n-a choisidheacht</span>
<lb n="549"/><span>fad ó.</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>E. Eile. — Dar Duach, is áluinn an lionn é seo!   Cé</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="552"/><p><span>mheasfadh lionn chomh bríoghmhar do bheith i dtriúcha</span>
<lb n="553"/><span>céad Cuailnge!</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>(Tig isteach, laistiar, stíobhard tighe Dháire mhic Fhiachna,</span>
<lb n="556"/><span>agus fear le n-a chois fé lionn, agus fear sé bhiadh.)</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>Ní dóich liom go bhfuil lionn is fearr ag Méibh</span>
<lb n="559"/><span>féin.</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>An D. E. — Má tá lionn is fearr ná é ag Méibh ní</span>
<lb n="562"/><span>hé is dóichighe gur thug sí dhuit-se le n'ól aon chuid</span>
<lb n="563"/><span>de.  Is mairg di nár thug!   Annsan is eadh bheadh a</span>
<lb n="564"/><span>fhios agat ná fuil aon bhreith ag an lionn so air,</span>
<lb n="565"/><span>dá fheabhus é.</span></p>
<lb n="566"/>
<lb n="567"/><p><span>An Tríomhadh E. — Ba bheag an tairbhe dhi é thabhairt</span>
<lb n="568"/><span>dó.  Ní aithneóch sé lionn foghanta seachas spaid!</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>M. R. — Tá an deoch go maith, a chlann ó, agus is fear</span>
<lb n="571"/><span>maith an fear go bhfuilimíd 'na rí-theach, agus a</span>
<lb n="572"/><span>thug dúinn an deoch.</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>An Ch. E — Deirim-se ná fuil fear i nÉirinn is fearr</span>
<lb n="575"/><span>ná é!</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>An T. E — Bain uait féin, a mhic ó.  Is fear maith</span>
<lb n="578"/><span>é gan amhras, ach tá fear i nÉirinn is fearr ná é.</span></p>
<lb n="579"/>
<lb n="580"/><p><span>An Ch. E. — Deirim-se leat-sa ná fuil aon fhear i</span>
<lb n="581"/><span>nÉirinn is fearr ná Dáire mac Fiachna indiu!</span></p>
<lb n="582"/>
<lb n="583"/><p><span>An T. E. — Neósfad-sa aon fhear amháin duit is fearr</span>
<lb n="584"/><span>ná é.</span></p>
<lb n="585"/>
<lb n="586"/><p><span>An Ch. E. — Cé hé féin?</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>An T. E. — Is fearr Conchobhar ná é, mar is ag</span>
<lb n="589"/><span>Conchobhar atá ríghe na Cúige!   Anois cad tá le</span>
<lb n="590"/><span>rádh agat?</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>An Ch. E. — Deirim-se gur fearr Dáire ná Conchobhar,</span>
<lb n="593"/><span>ar shlighe.</span></p>
<lb n="594"/>
<lb n="595"/><p><span>An T. E. — Ar shlighe?  Cad é an slighe?</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>An Ch. E. — Ar an slighe seo.  Tá ní ag Dáire dá</span>
<lb n="598"/><span>dhéanamh amáireach agus ní fhéadfadh Conchobhar é</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="599"/><p><span>dhéanamh.  Ní headh ach ní fhéadfadh cheithre hollchúige</span>
<lb n="600"/><span>Éireann é dhéanamh!</span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>An T. E. — Cad é an ní é sin airiú!</span></p>
<lb n="603"/>
<lb n="604"/><p><span>An Ch. E. — Ní fhéadfadh cheithre hollchúige Éireann an</span>
<lb n="605"/><span>Donn Cuailnge do bhreith ó Chúig' Uladh leó, agus</span>
<lb n="606"/><span>sin é Dáire 'ghá thabhairt dúinne, 'nár naonbhar</span>
<lb n="607"/><span>eachlach, le breith linn amáireach.  Cad deirir leis</span>
<lb n="608"/><span>sin?</span></p>
<lb n="609"/>
<lb n="610"/><p><span>An T. E. — Deirim gur mhaith an sgéal fuil do chur</span>
<lb n="611"/><span>leis an mbéal adubhairt an chaint sin!   Is maith</span>
<lb n="612"/><span>atá a fhios ag Dáire, mara dtugadh sé uaidh an</span>
<lb n="613"/><span>tarbh ar ais go gcaithfeadh sé é thabhairt uaidh ar</span>
<lb n="614"/><span>éigin.  Is maith is eól dó go dtiocfadh mór-</span>
<lb n="615"/><span>shlóighte Mhéibh agus Oiliolla a d'iaraidh an tairbh,</span>
<lb n="616"/><span>fé stiúrú agus fé mhór-eólus Fhearghuis mhic Róigh.</span>
<lb n="617"/><span>Tá ciall ag Dáire agus is maith an bhail air féin</span>
<lb n="618"/><span>go bhfuil.</span></p>
<lb n="619"/>
<lb n="620"/><p><span>(An triúr atá laistiar tigid chun an bhúird agus gnúis gach</span>
<lb n="621"/><span>fir acu dubh le feirg.  Buailid an biadh agus an lionn ar</span>
<lb n="622"/><span>an mbórd agus imthighid gan labhairt.  Tig tocht ar na</span>
<lb n="623"/><span>heachlachaibh agus féachaid ar a chéile go hamadánta.)</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>An Cúigeadh Radharc.</span></p>
<lb n="626"/>
<lb n="627"/><p><span>Tig Dáire mac Fiachna.</span></p>
<lb n="628"/>
<lb n="629"/><p><span>D. — Is iongantach an bhean Méibh seo!   Tá an</span>
<lb n="630"/><span>chraobh aici.  Ní'l aon teóra lé.  Namhaid fíochmhar</span>
<lb n="631"/><span>do Chonnachtaibh dob eadh Fearghus.  Namhaid dóibh</span>
<lb n="632"/><span>dob eadh Cormac, mac Conchobhair.  Ní raibh duine</span>
<lb n="633"/><span>de ríogra Uladh ná raibh fuath agus mioscais aige</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="634"/><p><span>riamh do Chonnachtaibh agus acu dhó.  Sin é an</span>
<lb n="635"/><span>bainne cíghe a fuaradar ar gach taobh, agus a</span>
<lb n="636"/><span>sinsir rómpa, ó chiantaibh aimsire.  Agus anois</span>
<lb n="637"/><span>sin iad Fearghus agus Cormac Conloingeas, agus</span>
<lb n="638"/><span>na laochra atá leó, socair go sítheach agus go sámh</span>
<lb n="639"/><span>i gCruachain, chomh neamhchorbhuaiseach agus bhíodar</span>
<lb n="640"/><span>riamh i nEamhain Mhacha, agus gan aoinne de mhacaibh</span>
<lb n="641"/><span>Mághach ag cur chúcha ná uatha!   Nuair a chuadar</span>
<lb n="642"/><span>ann ar dtúis níor mheasamair go réidhteóch an áit</span>
<lb n="643"/><span>leó.  Go deimhin níor mheasamair.  Cheapamair gur</span>
<lb n="644"/><span>ghiorraide a saoghal an t-aistriú.  Níor cheapas</span>
<lb n="645"/><span>féin go raibh comhacht ar an dtalamh so d'fhéadfadh</span>
<lb n="646"/><span>caradas agus muintearthas do thabhairt idir dhaoinibh</span>
<lb n="647"/><span>chomh mór fuath dá chéile.  Bhí a fhios agam go raibh</span>
<lb n="648"/><span>smacht Mhéibh daingean go leór, ach níor mheasas</span>
<lb n="649"/><span>go raibh smacht ar bith d'fhéadfadh an ní sin do</span>
<lb n="650"/><span>chur i bhfeidhm.  Is ait an teachtaireacht é seo curtha</span>
<lb n="651"/><span>aici chugham-sa.  Ní foláir nó tá ní éigin laistiar</span>
<lb n="652"/><span>de.  Tá níos mó ná an Donn Cuailnge uaithi.</span>
<lb n="653"/><span>“Má tá aon chur 'na choinnibh ag muintir na tíre</span>
<lb n="654"/><span>seo an tarbh do leogaint uatha, me féin do dhul</span>
<lb n="655"/><span>siar agus an tarbh do bhreith liom.”  Ní dócha gur</span>
<lb n="656"/><span>ag cuimhneamh a bheadh sí ar thuille de ríogra Uladh</span>
<lb n="657"/><span>do mhealladh lé siar.  Nár chóir nár bheag di a</span>
<lb n="658"/><span>bhfuil aici cheana dhíobh?  Cad dob áil lé dá thuille</span>
<lb n="659"/><span>acu?  An ar mhaithe le Conchobhar agus le Cúige</span>
<lb n="660"/><span>Uladh atá sí 'ghár mbailiú lé siar?  Gheabhair an</span>
<lb n="661"/><span>Donn, a Mhéibh.  Ach ní bhfaghair mise go fóil.  Ní</span>
<lb n="662"/><span>haon cheataighe dhúinn tu bheith buidheach dínn.  Ní</span>
<lb n="663"/><span>fios conus oirfeadh do chongnamh dúinn.  Ba</span>
<lb n="664"/><span>mhór an lán béil Conchobhar tamal.  Tá sé lag</span>
<lb n="665"/><span>go leór anois.  Tá locht air is measa ná a laige.</span>
<lb n="666"/><span>Ca bhfios do'n chara is dílse aige ná himtheóch air</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="667"/><p><span>féin mar d'imthigh ar Naoise!  Do ghearr Conchobhar</span>
<lb n="668"/><span>an fód ó n-a chois féin nuair a dhein sé an feall</span>
<lb n="669"/><span>san!   Do thuit aer agus talamh ar a chéile i gCúige</span>
<lb n="670"/><span>Uladh nuair a chuaidh tásg an fhill sin ameasg</span>
<lb n="671"/><span>daoine ann.  Níor dheacair an chúige sin do chur</span>
<lb n="672"/><span>fé chosaibh namhad san am so.  Ní'l sé ar chumas</span>
<lb n="673"/><span>Chonchobhair é féin ná sinne do chosaint.  B'fhéidir</span>
<lb n="674"/><span>nár mhisde dhúinn do lámh a bheith linn, a Mhéibh.</span>
<lb n="675"/><span>Ach bíodh foidhne agat!  Gheabhair an Donn ach ní</span>
<lb n="676"/><span>bhfaghair a thuille go fóil.</span></p>
<lb n="677"/>
<lb n="678"/><p><span>(Tig an Stíobhard.)</span></p>
<lb n="679"/>
<lb n="680"/><p><span>Stíobhard. — Ní dócha, a rí, gur fíor an ní seo a deirtear.</span></p>
<lb n="681"/>
<lb n="682"/><p><span>D. — Go gcloisead é ní fios dom an fíor é nó an</span>
<lb n="683"/><span>bréag é.</span></p>
<lb n="684"/>
<lb n="685"/><p><span>St. — Deirtear go bhfuil an Donn Cuailnge ag imtheacht</span>
<lb n="686"/><span>amáireach go Cúige Chonnacht.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>D. — Agus má's fíor é, a fhir tighis, cad é sin d'aoinne</span>
<lb n="689"/><span>eile sin?</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>St. — Agus deirtear gurab é Dáire mac Fiachna atá</span>
<lb n="692"/><span>ag tabhairt an Duinn do na heachlachaibh seo, le</span>
<lb n="693"/><span>breith leó ag triall ar Mhéibh.</span></p>
<lb n="694"/>
<lb n="695"/><p><span>D. — Mara dtugadh Dáire mac Fiachna dhóibh é le breith</span>
<lb n="696"/><span>leó ní dócha go bhféadfadh aoinne eile é thabhairt</span>
<lb n="697"/><span>dóibh.</span></p>
<lb n="698"/>
<lb n="699"/><p><span>St. — Is fíor an chaint sin, a rí, agus is dócha gur fíor</span>
<lb n="700"/><span>leis, an rud a deir na heachlacha féin.</span></p>
<lb n="701"/>
<lb n="702"/><p><span>D. — Cad deir na heachlacha féin?</span></p>
<lb n="703"/>
<lb n="704"/><p><span>St. — Deir na heachlacha go bhfuil ciall ag Dáire</span>
<lb n="705"/><span>mac Fiachna agus gur maith an bhail air féin go</span>
<lb n="706"/><span>bhfuil.</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>D. — Ní ró-fhuirisde locht d'fhagháil ar an gcaint sin,</span>
<lb n="709"/><span>a fhir tighis.  Ach cad í an chiall áirithe a deir na</span>
<lb n="710"/><span>heachlacha atá ag Dáire mac Fiachna, agus cad í</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="711"/><p><span>an bhail fé leith atá air mar gheall ar an gcéill</span>
<lb n="712"/><span>sin?</span></p>
<lb n="713"/>
<lb n="714"/><p><span>T. — Bhí mo dhá chluais ag éisteacht leó aréir 'ghá</span>
<lb n="715"/><span>mhaoidheamh nár chóir bheith buidheach de Dháire mhac</span>
<lb n="716"/><span>Fhiachna mar gheall ar an dtarbh do thabhairt uaidh</span>
<lb n="717"/><span>mar gur ró-mhaith a bhí fhios aige, mara dtugadh sé</span>
<lb n="718"/><span>uaidh ar ais é go gcaithfeadh sé é thabhairt uaidh ar</span>
<lb n="719"/><span>éigin nuair a thiocfadh mór-shochraide Mhéibh agus</span>
<lb n="720"/><span>Oiliolla 'ghá iaraidh, dá stiúrú fé mhór-eólus</span>
<lb n="721"/><span>Fhearghuis mhic Róigh.  Dar leó, tá ciall ag Dáire.</span>
<lb n="722"/><span>Is fearr leis an tarbh do thabhairt uaidh ar ais ná</span>
<lb n="723"/><span>é thabhairt uaidh ar éigin.</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>D. (Ag lasadh le feirg). — Tá go maith, a fhir tighis,</span>
<lb n="726"/><span>dubhairt an t-eachlach, mara dtugtaí ar ais go</span>
<lb n="727"/><span>mbéarfaí ar éigin.  Deirim-se anois ná faghfar</span>
<lb n="728"/><span>an tarbh ar ais ná ar éigin.  Imthigh, a fhir tighis.</span></p>
<lb n="729"/>
<lb n="730"/><p><span>(Imthigheas an St.)</span></p>
<lb n="731"/>
<lb n="732"/><p><span>Dar lámh m'athar!   A Mhéibh, tá dearmhad mór</span>
<lb n="733"/><span>ort.  Ní maith í do chiall nó níor mhúinis a gceacht</span>
<lb n="734"/><span>go cruinn dod' theachtairíbh.  Nó má mhúinis níor</span>
<lb n="735"/><span>thugadar leó an sgéal i gceart.  Má's tuille</span>
<lb n="736"/><span>de mhaithibh Uladh atá uait ní mar sin a thiocfair</span>
<lb n="737"/><span>ar iad do bhreith leat.  “Mara dtugtar ar ais</span>
<lb n="738"/><span>é do bhéarfar ar éigin é!”  Tá go maith!   Ní</span>
<lb n="739"/><span>béas le Mac Fiachna caint de'n tsórd san do</span>
<lb n="740"/><span>fhulang.  Is líonmhar iad do shlóighte.  Beidh gá</span>
<lb n="741"/><span>agat leó uile chun an Duinn do bhreith ar éigin</span>
<lb n="742"/><span>leat.</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>(Tig mac Roth.)</span></p>
<lb n="745"/>
<lb n="746"/><p><span>M. R. — Is dócha, a rí, go bhfuil sé chomh maith againn</span>
<lb n="747"/><span>bheith ag gluaiseacht abhaile.  Is dócha nách féidir</span>
<lb n="748"/><span>dúinn an Donn a bhreith linn gan cúpla samhaisg</span>
<lb n="749"/><span>do bhreith i n-aoinfheacht leis.</span></p>
<lb n="750"/>
<lb n="751"/><p><span>D. — Ní bhéarfair samhaisg ná tarbh leat, a rí-eachlach.</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="752"/><p><span>Agus dá mba bhéas domhsa feall do dhéanamh ar</span>
<lb n="753"/><span>eachlachaibh ná ar lucht taisdil slighe, ní bhéarfadh</span>
<lb n="754"/><span>sibh bhur n-anam libh ach chomh beag!</span></p>
<lb n="755"/>
<lb n="756"/><p><span>M. R. — Aililiú! a rí onóraigh!  Ní foláir nó tá</span>
<lb n="757"/><span>tuathal éigin déanta.  Cad fé ndeár an t-athrú</span>
<lb n="758"/><span>aigne, le toil t'onóra?</span></p>
<lb n="759"/>
<lb n="760"/><p><span>D. — Tá tuathal déanta, agus sibh-se do dhein an</span>
<lb n="761"/><span>tuathal.</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>M. R. — Cad é an tuathal é, a rí?  B'fhéidir go</span>
<lb n="764"/><span>bhféadfaí leigheas éigin do dhéanamh air.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>D. — Dubhraís-se aréir, mara dtugainn-se an tarbh</span>
<lb n="767"/><span>uaim ar ais go gcaithfinn é thabhairt uaim ar éigin,</span>
<lb n="768"/><span>tré mhór-shlóighte Mhéibh, fé stiúrú agus fé mhór-</span>
<lb n="769"/><span>eólus Fhearghuis mhic Róigh.  Agus dubhraís gur mhaith</span>
<lb n="770"/><span>an chiall dom an tarbh do thabhairt uaim ar ais.</span>
<lb n="771"/><span>Deirim-se leat-sa nách maith an chiall do Mhéibh</span>
<lb n="772"/><span>teachtaireacht de'n tsórd san do chur chugham-sa.</span></p>
<lb n="773"/>
<lb n="774"/><p><span>M. R. — Ach! a rí.  Ná cuir-se suim i gcaint gan</span>
<lb n="775"/><span>éifeacht a tháinig ó eachlachaibh gan chiall, agus iad</span>
<lb n="776"/><span>ar meisge le feabhas an leanna a thugais dóibh.</span></p>
<lb n="777"/>
<lb n="778"/><p><span>D. — Ní chuirim suim 'na gcaint, agus ní bhéarfair an</span>
<lb n="779"/><span>tarbh leat an turus so.</span></p>
<lb n="780"/>
<lb n="781"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="782"/>
<lb n="783"/><p><span>M. R. — Ochón!   Sin casadh timcheall agat!   Dar</span>
<lb n="784"/><span>grian agus éasga, a Dháire mhic Fhiachna, tá eagal</span>
<lb n="785"/><span>orm go bhfuil droch-fhuadar fút!   Is é mo thuairim</span>
<lb n="786"/><span>láidir nách fearr le Méibh cuma 'na bhfuil an sgéal</span>
<lb n="787"/><span>ná mar sin!   Ní deirim ná gur airigheas í 'ghá</span>
<lb n="788"/><span>rádh le duine dem' eachlachaibh, mara dtugtaí an</span>
<lb n="789"/><span>tarbh ar ais go gcaithfí é thabhairt ar éigin.  Is</span>
<lb n="790"/><span>dócha gurbh' shin é a chuir an t-eachlach ag caint.</span>
<lb n="791"/><span>Dá luathacht a bheimíd thiar sa bhaile iseadh is</span>
<lb n="792"/><span>fearr é.</span></p>
<lb n="793"/>
<lb n="794"/><p><span>(Imthigheas)</span>
<lb n="795"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="796"/><p><span>An Séamhadh Radharc.</span></p>
<lb n="797"/>
<lb n="798"/><p><span>Rí-theach Cruachna.  — Méibh agus Oilill.</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>O. — An dtáinig Mac Roth fós, a Mhéibh?</span></p>
<lb n="801"/>
<lb n="802"/><p><span>M. — Níor tháinig.  Ní ró-fhuirisde teacht ó Dháire.</span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p><span>O. — Ní headh.  Fear fial.  Fear foghanta.  Is mór é</span>
<lb n="805"/><span>onóir Dháire 'na dhúthaigh, deirtear nách beag de</span>
<lb n="806"/><span>sheó an rath atá ar thriúcha céad Cuailnge agus ar</span>
<lb n="807"/><span>Dháire féin ó tharla an Donn Cuailnge san áit.</span>
<lb n="808"/><span>Is deacair a rádh go leogfaid muintir na háite</span>
<lb n="809"/><span>an tarbh uatha.</span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>M. — Ní leó an tarbh ach le Dáire féin.</span></p>
<lb n="812"/>
<lb n="813"/><p><span>O. — Ní le Connachtaibh an Finn-bheannach ach liom-sa</span>
<lb n="814"/><span>agus dá dtigheadh teachtaireacht ó Dháire 'ghá iaraidh</span>
<lb n="815"/><span>ar iasacht is dóich liom gur maith na cáirde sídhe</span>
<lb n="816"/><span>a bheadh ag an té a bhéarfadh chun siubhail é.</span></p>
<lb n="817"/>
<lb n="818"/><p><span>M. — Ca bhfios ná go dtiocfadh Dáire agus an Donn</span>
<lb n="819"/><span>i n-aoinfheacht.</span></p>
<lb n="820"/>
<lb n="821"/><p><span>O. — Níor mheasa a thúis ná a dheire.  Tá breis mhór</span>
<lb n="822"/><span>agus ár ndóithin Ultach annso cheana againn.  Ní</span>
<lb n="823"/><span>fheadar cad dob áil leat díobh.  Is cosdasamhail</span>
<lb n="824"/><span>an ara iad.  Rud is measa ná san féin: is</span>
<lb n="825"/><span>contabharthach an ara iad.  Mara gcurfar cóir</span>
<lb n="826"/><span>mhaith ortha millfear ár n-oineach.  Má curtar cóir</span>
<lb n="827"/><span>ró mhaith ortha beidh éad ar ár n-uaislibh féin.  Idir</span>
<lb n="828"/><span>Ultaibh agus Connachta dhóibh, táid siad éadmhar,</span>
<lb n="829"/><span>teasaidhe, tógálach, ar gach taobh.  Má eirghean</span>
<lb n="830"/><span>eatartha beidh droch-obair againn.</span></p>
<lb n="831"/>
<lb n="832"/><p><span>M. — Ní fheicean tusa choidhche, a rí, ach dubh an sgéil.</span>
<lb n="833"/><span>Tá mo smacht-sa chomh daingean san ar Mhacaibh</span>
<lb n="834"/><span>Mághach agus ar na slóightibh atá fútha, agus tá</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="835"/><p><span>a leithéid sin d'iontaoibh agam asta gur cuma</span>
<lb n="836"/><span>liom an domhan conus a dhéanfaid Ultaigh iad</span>
<lb n="837"/><span>féin d'iomchar annso.  Dá mbuaileadh Ultach</span>
<lb n="838"/><span>Connachtach treasna an bhéil ní baoghal duit go</span>
<lb n="839"/><span>bhfreagrófaí an buille!</span></p>
<lb n="840"/>
<lb n="841"/><p><span>O. — Seachain, a Mhéibh.  Is féidir smacht do bheith ró</span>
<lb n="842"/><span>dhian.  Rud is measa ná san: sgéidhfidh do smacht</span>
<lb n="843"/><span>do rún.  Má bhuailean Ultach Connachtach agus</span>
<lb n="844"/><span>ná freagróchar an buille, cad déarfaid Ultaigh</span>
<lb n="845"/><span>leis sin?  Déarfaid siad go bhfuil beart dhoimhinn</span>
<lb n="846"/><span>éigin agut-sa laistiar de'n smacht.</span></p>
<lb n="847"/>
<lb n="848"/><p><span>M. — Ochón!   Is deacair tu shásamh!   Ní dhéanfaidh</span>
<lb n="849"/><span>bainne a's luch ann an gnó dhuit na bainne a's</span>
<lb n="850"/><span>luch as!</span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>O. — Ní luchaigh iad ach coin chraosacha!</span></p>
<lb n="853"/>
<lb n="854"/><p><span>M. — Ríogra uaisle, onóracha is eadh iad!   Fir is</span>
<lb n="855"/><span>eadh iad d'fhuilingeóch bás níos túisge ná bhrisfidís</span>
<lb n="856"/><span>a bhfocal.  Cad a chuir annso ar dtúis iad?  Ní</span>
<lb n="857"/><span>raibh bac ortha fanamhaint thoir 'na ndúthaigh féin.</span>
<lb n="858"/><span>Cad a dhíbir ó n-a muintir agus ó n-a ngaolta</span>
<lb n="859"/><span>iad?  Ní raibh de dhia beag acu ach Conchobhar.</span>
<lb n="860"/><span>Cad fé ndeara dhóibh druim lámha thabhairt leis</span>
<lb n="861"/><span>agus aghaidh do thabhairt ar dhúthaigh iasachta?  Ar</span>
<lb n="862"/><span>dhúthaigh namhad?  Ort-sa agus orm-sa agus ar</span>
<lb n="863"/><span>chlannaibh Mághach uile?  Ní raibh ach an t-aon chúis</span>
<lb n="864"/><span>amháin acu leis.  Níor fhéadadar fulang leis an</span>
<lb n="865"/><span>bhfeall a dhein Conchobhar.  An té ná fuilingean</span>
<lb n="866"/><span>feall ní dhéanfaidh sé feall.</span></p>
<lb n="867"/>
<lb n="868"/><p><span>O. – “An té ná fuilingean feall ní dhéanfaidh sé</span>
<lb n="869"/><span>feall!”  Bíodh an sgéal go léir agat, a ríogan.</span></p>
<lb n="870"/>
<lb n="871"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="872"/>
<lb n="873"/><p><span>M. — Cad déarfadh Oilill anois dá mbeadh a fhios aige</span>
<lb n="874"/><span>cad é an neart atá sa smacht!   Do neósfadh</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="875"/><p><span>Ceat mac Mághach dó cad tá ag coimeád</span>
<lb n="876"/><span>Connachtach socair.  Ba dheacair Ceat féin do</span>
<lb n="877"/><span>choimeád ar slighe na síothchána mara mbeadh an</span>
<lb n="878"/><span>ní atá ar ár n-aigne.</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>(Tig mac Roth.)</span></p>
<lb n="881"/>
<lb n="882"/><p><span>Seadh, a Mhic Roth, ar thugabhair an tarbh lib?</span></p>
<lb n="883"/>
<lb n="884"/><p><span>M. R. — Ambasa, a ríogan, níor thugamair.</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>M. — Cad fé ndeár san?</span></p>
<lb n="887"/>
<lb n="888"/><p><span>M. R. — Nuair a thugas-sa an teachtaireacht do Dháire mhac</span>
<lb n="889"/><span>Fhiachna bhí sé lán tsásta iasacht an tairbh do thabhairt</span>
<lb n="890"/><span>uaidh.  Dubhairt sé gur leis féin an tarbh agus ná</span>
<lb n="891"/><span>tabharfadh sé aon tsásamh do mhuintir na háite i</span>
<lb n="892"/><span>dtaobh an tairbh do choimeád nó do thabhairt uaidh,</span>
<lb n="893"/><span>pé 'cu ba mhaith leis féin.  Agus dubhairt sé ná</span>
<lb n="894"/><span>glacfaí aon díoluigheacht as an iasacht.  Cheapas</span>
<lb n="895"/><span>go raibh gach ní socair.  Do friotháladh sinn go maith</span>
<lb n="896"/><span>le rogha gach bídh agus leanna.  Nuair a ghabhas</span>
<lb n="897"/><span>amach ar maidin lar na mháireach agus chuas fé</span>
<lb n="898"/><span>dhéin an tairbh chun é chomáint liom do choisg Dáire</span>
<lb n="899"/><span>me.  Dubhairt sé ná leogfaí an tarbh liom, agus</span>
<lb n="900"/><span>mara mbeadh nár bhéas dó féin feall do dhéanamh</span>
<lb n="901"/><span>ar eachlachaibh ná ar lucht taisdil slighe ná tioc-</span>
<lb n="902"/><span>faimís tar n-ais beó.  D'fhiarfaigheas de cad fé</span>
<lb n="903"/><span>ndeár an t-athrú aigne.</span></p>
<lb n="904"/>
<lb n="905"/><p><span>M. — Cad dubhairt sé leis sin?</span></p>
<lb n="906"/>
<lb n="907"/><p><span>M. R. — Dubhairt sé go ndubhairt duine dár n-each-</span>
<lb n="908"/><span>lachaibh aréir roimhe sin, mara dtugtaí an tarbh</span>
<lb n="909"/><span>ar ais go mbéarfaí ar éigin é, le mór-</span>
<lb n="910"/><span>shlóighte Mhéibh agus le mór-eólus Fhearghuis mhic</span>
<lb n="911"/><span>Róigh.</span></p>
<lb n="912"/>
<lb n="913"/><p><span>M. — Tá go maith, a Mhic Roth.  Ní gá aon athrú mór</span>
<lb n="914"/><span>do dhéanamh sa chaint.  Dubhairt an t-eachlach “mara</span>
<lb n="915"/><span>dtugtaí ar ais é do bhéarfaí ar éigin é.”  Ní' l</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="916"/><p><span>agam-sa le rádh ach nuair ná tugtar ar ais é do</span>
<lb n="917"/><span>bhéarfar ar éigin é.  Imthigh, a Mhic Roth.</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>(Imthigheas M. R.)</span></p>
<lb n="920"/>
<lb n="921"/><p><span>"Nuair ná tugtar ar ais é do bhéarfar ar éigin</span>
<lb n="922"/><span>é." — Is beag an blúire cainte an méid sin focal.</span>
<lb n="923"/><span>Is réidh éasga a rithid siad a béal duine.  Ní'l</span>
<lb n="924"/><span>ionta ach anál agus fuaim.  Ní puinn de sin féin</span>
<lb n="925"/><span>atá ionta.  Cé mheasfadh anois, an mó braon fola</span>
<lb n="926"/><span>a sgaoilfear le fánaidh mar gheall ar an méid</span>
<lb n="927"/><span>sin cainte!   Cé shamhlóch go bhféadfadh na focail</span>
<lb n="928"/><span>bheaga san slóighte líonmhara do chruinniú ó chríoch-</span>
<lb n="929"/><span>aibh fada, fairsinge, imigcéineamhla!   Fir óga</span>
<lb n="930"/><span>uaisle do tharrang abhfad ó bhaile!   Daoine nár</span>
<lb n="931"/><span>labhair aon fhocal riamh le n-a chéile, ní áirmhighim</span>
<lb n="932"/><span>fuath ná miosgais do thabhairt dá chéile, do chur</span>
<lb n="933"/><span>ag gearradh a chéile le faobhar!   Fuil agus ionathar</span>
<lb n="934"/><span>daoine, agus cuirp 'na srathanaibh, do chur ar</span>
<lb n="935"/><span>áthaibh agus ar bhántaibh, ar mhaghaibh agus ar bhearnaibh,</span>
<lb n="936"/><span>ó Shionainn go hEamhain Mhacha!   Ní raibh ach buille</span>
<lb n="937"/><span>fé thuairim ann nuair a dubhart leis an eachlach</span>
<lb n="938"/><span>mara dtugtaí an tarbh ar ais go mbéarfaí ar</span>
<lb n="939"/><span>éigin é.  Bhí tuairim agam ná féadfadh sé a bhéal</span>
<lb n="940"/><span>do choimeád dúnta, ach níor mheasas go dtiocfadh</span>
<lb n="941"/><span>an sgéal amach chomh mór chun mo thoile agus a</span>
<lb n="942"/><span>tháinig.  Seadh!   Tá an chú 's an cat 's an girrfhiadh</span>
<lb n="943"/><span>ar aon úrlár agam anois, pé cuma 'na dtiocfar</span>
<lb n="944"/><span>as.  Cad é an dúiseacht a gheabhaidh Conchobhar as</span>
<lb n="945"/><span>a chodla!   Ní'l Ultach beó gan diombádh agus</span>
<lb n="946"/><span>seirbhthean agus dúr-chroidhe air mar gheall ar an</span>
<lb n="947"/><span>bhfeall gcaillte a deineadh ar Naoise agus ar a</span>
<lb n="948"/><span>bheirt dhriothár.  Tá Conchobhar 'na cheas.  Tá</span>
<lb n="949"/><span>ceasnaí a dhóithin air.  Ní'l an fear san beó ar</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="950"/><p><span>uaislibh Uladh do tharraingeóidh arm ar a shon go</span>
<lb n="951"/><span>deó arís.  — Ca bhfios ná go leanfadh tuille acu</span>
<lb n="952"/><span>Fearghus agus Cormac Conloingeas.  Tá comhar</span>
<lb n="953"/><span>amuich agat orm, a Chonchobhair, le bliadhain agus</span>
<lb n="954"/><span>fiche.  Is mithid é dhíol leat.  Chuiris teachtaireacht</span>
<lb n="955"/><span>'am iaraidh.  Táim chughat fé dheire.</span></p>
<lb n="956"/>
<lb n="957"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="958"/>
<lb n="959"/><p><span>(Brat anuas.)</span></p>
<lb n="960"/>
<lb n="961"/><p><span>Deire an Chéad ghnímh.</span>
<lb n="962"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="963"/><p><span>An Dara Gníom.</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>An Chéad Radharc.</span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>Rí-theach Cruachna.  — Méibh agus Oilill.  Mórsheisear</span>
<lb n="968"/><span>giollaí turuis ar gach taobh de'n chlár.</span></p>
<lb n="969"/>
<lb n="970"/><p><span>M. — Seo, a ghiolla.  Imthigh-se ag triall ar Mhaine</span>
<lb n="971"/><span>Athramhail agus tabhair an sgríbhinn sin dó.  Agus</span>
<lb n="972"/><span>imthigh-se agus tabhair é sin do Mhaine Mháthramhail,</span>
<lb n="973"/><span>agus beir-se leat é sin ag triall ar Mhaine</span>
<lb n="974"/><span>Mhórghus.  Agus tusa, a ghiolla, tabhair é sin de</span>
<lb n="975"/><span>Mhaine Mhionghus, tabhair-se é sin do Mhaine Aoi.</span>
<lb n="976"/><span>Agus tusa, tabhair é sin do Mhaine Mhóeibert.  Agus</span>
<lb n="977"/><span>beir-se é sin ag triall ar an Maine eile.  Amach libh!</span></p>
<lb n="978"/>
<lb n="979"/><p><span>(Imthighid an mórsheisear san.)</span></p>
<lb n="980"/>
<lb n="981"/><p><span>Seo, deinidh-se ar an gcuma gcéadna.  Tabhair-se</span>
<lb n="982"/><span>é sin do Cheat mhac Mhághach — fear ná fuil puinn</span>
<lb n="983"/><span>grádha do Chonchobhar aige — é sin d'Anluan — é sin</span>
<lb n="984"/><span>do Mhoccorb — é sin do Bhascall — é sin d'Éan</span>
<lb n="985"/><span>é sin do Sgandall é sin d'Éadgha.  Bídh ar siubhal!</span>
<lb n="986"/><span>Ná teipeadh ar luas bhur gcos!</span></p>
<lb n="987"/>
<lb n="988"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>O. — Tá mórsheisear de na Mhainibh ag teacht, agus</span>
<lb n="991"/><span>mórsheisear de Mhacaibh Mághach.  Cad é an líon</span>
<lb n="992"/><span>a thiocfaidh gach Maine agus gach mac de Mhacaibh</span>
<lb n="993"/><span>Mághach, a Mhéibh?</span></p>
<lb n="994"/>
<lb n="995"/><p><span>M. — Dubhart le gach fear díobh a thríocha céad do</span>
<lb n="996"/><span>thabhairt leis.</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>O. — Sin cheithre thríocha céad déag.  Sin dhá mhíle</span>
<lb n="999"/><span>agus dachad míle.</span>
<lb n="1000"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="1001"/><p><span>M. — Tá Cormac Conloingeas ag teacht.  Ní thiocfaidh</span>
<lb n="1002"/><span>sé sin fé bhun an tríocha céad Dubhloingse atá 'na</span>
<lb n="1003"/><span>ngnáth-theaghlach aige ó fhág sé Conchobhar.</span></p>
<lb n="1004"/>
<lb n="1005"/><p><span>O. — Sin chúig míle agus dachad míle.</span></p>
<lb n="1006"/>
<lb n="1007"/><p><span>M. — Go réidh, a rí.  Tá tríocha céad Ultach ag</span>
<lb n="1008"/><span>Cormac i n-éaghmais an tríocha céad Dubhloingse.</span>
<lb n="1009"/><span>Ní háil leat choidhche feitheamh le deire sgéil!</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>O. — Sin ocht míle agus dachad míle.  Ní ró fhada le</span>
<lb n="1012"/><span>dul iad ar shlóightibh Chonchobhair.  Dá olcas atá an</span>
<lb n="1013"/><span>sgéal aige níor bh'fhada an mhoill air dhá oiread</span>
<lb n="1014"/><span>an méid sin do chruinniú i gCúige Uladh fós, gan</span>
<lb n="1015"/><span>bac dá bhfuil uaidh ar díbirt.  Agus ní eile, a</span>
<lb n="1016"/><span>Mhéibh.  Ní'l fear óg ná aosda i gCúige Uladh ná</span>
<lb n="1017"/><span>fuil Conchobhar tar éis gach sórd eóluis gaile agus</span>
<lb n="1018"/><span>gaisge do mhúine dhó, ar an uile shaghas airm agus</span>
<lb n="1019"/><span>gnímh.</span></p>
<lb n="1020"/>
<lb n="1021"/><p><span>M. — Is beag an tairbhe dhó anois ar mhúin sé riamh</span>
<lb n="1022"/><span>dóibh.  Do mhúin sé dhóibh an t-eólus is fearr a</span>
<lb n="1023"/><span>múineadh do laochra riamh nuair a mhúin sé dhóibh gur</span>
<lb n="1024"/><span>neamhní gach aoibhneas saoghalta seachas réim chlú,</span>
<lb n="1025"/><span>agus ná faghtar réim chlú, gan dílse i mbriathar.</span>
<lb n="1026"/><span>Ghaibh sé de chosaibh 'na theagasg agus 'na chlú</span>
<lb n="1027"/><span>féin nuair a ghaibh sé de chosaibh 'na bhriathar</span>
<lb n="1028"/><span>rí.  Táid ríogra Uladh bréan de Chonchobhar.  Ní</span>
<lb n="1029"/><span>luaisgfidh duine acu claidheamh ar a shon.</span></p>
<lb n="1030"/>
<lb n="1031"/><p><span>O. — Ná codail ar an gcluais sin, a Mhéibh.  Bíodh go</span>
<lb n="1032"/><span>bhfuil seirbhthean a ndóithin anois ar ríogra Uladh</span>
<lb n="1033"/><span>chun Conchobhair agus gur fuath leó claidheamh do</span>
<lb n="1034"/><span>nochtadh ar a shon, nochtfaid siad an claidheamh</span>
<lb n="1035"/><span>tapaidh go leór ar a son féin.  Gabhaim-se orm</span>
<lb n="1036"/><span>go bpreabfaid siad suas go mear nuair a chífid</span>
<lb n="1037"/><span>siad slóighte Connacht ag déanamh losgadh agus</span>
<lb n="1038"/><span>léirsgrios ar a ndúthaigh.  Ach tá ní eile, a 'nghín ó.</span>
<lb n="1039"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="1040"/><p><span>M. — Cad é an ní eile sin?  Is iongantach mar a chíon</span>
<lb n="1041"/><span>tú neithe nách féidir le haon duine eile d' fheisgint!</span></p>
<lb n="1042"/>
<lb n="1043"/><p><span>O. — Nuair a chífidh Fearghus agus Cormac Conloingeas</span>
<lb n="1044"/><span>agus a bhfuil annso agat díobh, a ndúthaigh féin</span>
<lb n="1045"/><span>dá lot, tabharfaid siad druim lámha linn.  Tógfaid</span>
<lb n="1046"/><span>siad páirt le n-a ngaoltaibh agus le n-a gcáirdibh</span>
<lb n="1047"/><span>féin, ní nách locht ortha.  Ní'l ach claidheamh</span>
<lb n="1048"/><span>adhmaid ag Fearghus ó tháinig sé annso.  Má bhíon</span>
<lb n="1049"/><span>sé ag dul i gcath ní foláir an Caladhcholg do</span>
<lb n="1050"/><span>thabhairt dó thar n-ais.  Má thógan sé páirt le</span>
<lb n="1051"/><span>Conchobhar agus an claidheamh san d' iompáil 'nár</span>
<lb n="1052"/><span>gcoinnibh brisfear cath láithreach orainn.</span></p>
<lb n="1053"/>
<lb n="1054"/><p><span>M. — Éist, a rí.  Éist!   Ní fheadraís cad tá agat</span>
<lb n="1055"/><span>dá rádh.  Ní baoghal duit Fearghus.  Is fear tréan</span>
<lb n="1056"/><span>Fearghus ach tá rud ná féadfadh sé a dhéanamh.</span></p>
<lb n="1057"/>
<lb n="1058"/><p><span>O. — Is dócha go bhfuil.  Cad é an rud é?</span></p>
<lb n="1059"/>
<lb n="1060"/><p><span>M. — Ní fhéadfadh sé a fhocal do bhrise.</span></p>
<lb n="1061"/>
<lb n="1062"/><p><span>O. — Ach!  Baoithreacht! a 'nghín ó.</span></p>
<lb n="1063"/>
<lb n="1064"/><p><span>M. — Ní hiongna liom tu 'ghá rádh san, a rí.  Ní thuigean</span>
<lb n="1065"/><span>folamh sáitheach.</span></p>
<lb n="1066"/>
<lb n="1067"/><p><span>O. — Conus san?</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>M. — Ní thuigean t'aigne-se aigne Fhearghuis.  Ní fhéad-</span>
<lb n="1070"/><span>fadh Fearghus a fhocal do bhrise mar ní leogfadh</span>
<lb n="1071"/><span>an fhírinne atá istigh 'na chroidhe dhó é dhéanamh.</span></p>
<lb n="1072"/>
<lb n="1073"/><p><span>O. — Tá go breágh!</span></p>
<lb n="1074"/>
<lb n="1075"/><p><span>M. — Níor ghá dhuit an claidheamh do thógaint uaidh.</span>
<lb n="1076"/><span>An fhaid a bhí focal a bhéil agat dob fhearra dhuit</span>
<lb n="1077"/><span>an Caladhcholg aige ná uaidh.</span></p>
<lb n="1078"/>
<lb n="1079"/><p><span>O. — B' fhéidir é.  Mar sin féin is mór an suaineas</span>
<lb n="1080"/><span>liom ar m' aigne an claidheamh do bheith agam féin.</span>
<lb n="1081"/><span>Cad é an díoghbháil dom a fhocal agus a chlaidheamh</span>
<lb n="1082"/><span>do bheith i n-aoinfheacht agam?</span></p>
<lb n="1083"/>
<lb n="1084"/><p><span>M. — Ní haon tairbhe dhom bheith leat!</span>
<lb n="1085"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1086"/><p><span>O. — Ní fíor san, a Mhéibh.  Is tairbhe mór dhuit bheith</span>
<lb n="1087"/><span>liom.  Breithnigh an abha sar a dtéir 'na cuilith.</span>
<lb n="1088"/><span>Má théighean tú go Cúige Uladh agus gan agat ach</span>
<lb n="1089"/><span>caogad míle fear, ní thiocfair-se ná iad abhaile go</span>
<lb n="1090"/><span>Cruachain arís.</span></p>
<lb n="1091"/>
<lb n="1092"/><p><span>M. — "Caogad míle fear!"  Cé dubhairt go rabhas</span>
<lb n="1093"/><span>ag dul go Cúige Uladh agus gan agam ach caogad</span>
<lb n="1094"/><span>míle fear!</span></p>
<lb n="1095"/>
<lb n="1096"/><p><span>O. — Ní fheicim a thuille san áireamh atá déanta agat.</span></p>
<lb n="1097"/>
<lb n="1098"/><p><span>M. — Agus níor thugais uain dom ar a innsint duit</span>
<lb n="1099"/><span>go bhfuil áireamh eile le déanamh agam.  Níor</span>
<lb n="1100"/><span>thugais uain dom, a Oilill, ar a innsint duit go</span>
<lb n="1101"/><span>bhfuil Cú Raoi mac Dáire ag teacht aneas ó Chathair</span>
<lb n="1102"/><span>Con Raoi, agus dhá thríocha céad aige, a ghnáth-</span>
<lb n="1103"/><span>theaghlach féin.  Agus níor thugais uain dom ar a</span>
<lb n="1104"/><span>innsint duit go bhfuil dhá rí dhéag dá éaghmais</span>
<lb n="1105"/><span>ag teacht ó'n Mumhain chughainn agus tríocha céad</span>
<lb n="1106"/><span>de chaith-bhilíbh cruadha calma ag gach rí dhíobh.  Fir</span>
<lb n="1107"/><span>go bhfuil seana-thaithighe ag gach fear acu ar arm</span>
<lb n="1108"/><span>agus ar chath agus ar chogadh.  Fir a chuir teiche</span>
<lb n="1109"/><span>agus ruag agus dearg-ár go minic ar shlóightibh</span>
<lb n="1110"/><span>Uladh.</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>O. — Agus ar shlóightibh Connacht.</span></p>
<lb n="1113"/>
<lb n="1114"/><p><span>M. — Ní mince a chuireadar ruag ar shlóightibh Connacht</span>
<lb n="1115"/><span>ná mar a chuir slóighte Connacht ruag ortha-san.</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>O. — Ambasa, a Mhéibh, is dóich liom gur dheinis an</span>
<lb n="1118"/><span>abha do bhreithniú.  Céad míle fear!  Agus gan fear</span>
<lb n="1119"/><span>ortha nách namhaid agus biodhbha báis do Chonchobhar</span>
<lb n="1120"/><span>agus d'Ultaibh!  Déanfair an bheart, a Mhéibh.</span></p>
<lb n="1121"/>
<lb n="1122"/><p><span>M. — Is fada go dtáinig sé asat!  Déanfad an</span>
<lb n="1123"/><span>bheart!  Bainfead an mhór-chúis de Mhac Fachtna!</span>
<lb n="1124"/><span>Geabhad de chosaibh 'na ghradam!  Curfar ceó ar do</span>
<lb n="1125"/><span>shoilse, a mhic Neasa!  Millfear an mhór-uaisleacht.</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1126"/><p><span>Leagfar an réim chlú!  Fágfar Eamhain 'na huaig-</span>
<lb n="1127"/><span>neas agat, a Chonchobhair!  Fágfar an chúige sin</span>
<lb n="1128"/><span>Uladh 'na dearg-fhásach!  Is mairg duit nár sgaoil</span>
<lb n="1129"/><span>thart inghean Eochaidh!  Dheinis do phas magaidh</span>
<lb n="1130"/><span>fúithi!  Tiocfaidh an magadh 'na dháríribh chughat!</span>
<lb n="1131"/><span>Ní sgarfaidh sí leat go gcuiridh sí do ghnúis</span>
<lb n="1132"/><span>le grean agus a cos ar chúl do chinn!</span></p>
<lb n="1133"/>
<lb n="1134"/><p><span>O. — An fear bocht!  Is truagh gan a fhios aige cad</span>
<lb n="1135"/><span>tá chuige.  Dá mbeadh a fhios aige cad tá chuige</span>
<lb n="1136"/><span>ní fhanfadh sé leat.  D'imtheóch sé a hÉirinn, ní</span>
<lb n="1137"/><span>headh ach as an saoghal, níos túisge ná fhanfadh sé</span>
<lb n="1138"/><span>le n-a leithéid de chor do thabhairt air.</span></p>
<lb n="1139"/>
<lb n="1140"/><p><span>M. — Bíodh do shult agat, a rí.  Beidh mo dhíoghaltas</span>
<lb n="1141"/><span>agam-sa.  Dá mb' é Impire na Rómha é bainfear</span>
<lb n="1142"/><span>an t-uaibhreas dé!</span></p>
<lb n="1143"/>
<lb n="1144"/><p><span>O. — Ambasa, a Mhéibh, ní fheicim a mhalairt d' fhuadar</span>
<lb n="1145"/><span>fút.</span></p>
<lb n="1146"/>
<lb n="1147"/><p><span>AN DARA RADHARC.</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>Méibh agus a draoi.</span></p>
<lb n="1150"/>
<lb n="1151"/><p><span>M. — Thánag a d'iaraidh feasa agus fáisdine ort, a</span>
<lb n="1152"/><span>dhraoi.</span></p>
<lb n="1153"/>
<lb n="1154"/><p><span>D. — Abair linn an toisg a thug tu, a ríogan.</span></p>
<lb n="1155"/>
<lb n="1156"/><p><span>M. — Tá cruinnighthe agam annso ar aon láthair, idir</span>
<lb n="1157"/><span>cheithre átha Mhuighe hAoi, breis agus céad míle</span>
<lb n="1158"/><span>fear armtha.  Táid slóighte Connacht ann agus</span>
<lb n="1159"/><span>cheithre rí-fhéinne déag 'na mbun, na seacht Maine</span>
<lb n="1160"/><span>agus seacht Maca Mághach.  Táid slóighte Mumhan</span>
<lb n="1161"/><span>ann fé Chú Raoi mac Dáire agus fé dhá rí dhéag</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1162"/><p><span>eile ó'n Mumhain.  Táid slóighte Laighean ann, an</span>
<lb n="1163"/><span>Dubhloingeas agus pobul Teamhrach.  Ní'l aon fhear</span>
<lb n="1164"/><span>díobh san go léir nár sgar le caomh agus le cara,</span>
<lb n="1165"/><span>le crích agus le fearan, le gaol agus le comhgas,</span>
<lb n="1166"/><span>le hathair agus le máthair, ag teacht dóibh ar an</span>
<lb n="1167"/><span>slógadh so liom-sa.  Tá súile fliucha agus croidhthe</span>
<lb n="1168"/><span>buartha 'na ndiaidh sa bhaile ag aosda agus ag</span>
<lb n="1169"/><span>óg, agus mara dtigid siad slán thar n-ais is</span>
<lb n="1170"/><span>orm-sa a bheidh osna agus mallacht na muintire sin</span>
<lb n="1171"/><span>atá 'n-a ndiaidh, mar is mise fé ndeár iad do tharang</span>
<lb n="1172"/><span>ar an slógadh so.  Ba mhór an sólás agus an</span>
<lb n="1173"/><span>sásamh ar m' aigne dá n-innsteá dhom an mbéar-</span>
<lb n="1174"/><span>faimíd buadh agus an dtiocfaidh a bhformhór</span>
<lb n="1175"/><span>so slán ó'n gcogadh.  Ach is fearr linn deagh-</span>
<lb n="1176"/><span>fháisdine ná san féin.  Innis-se dhomhsa an fhírinne,</span>
<lb n="1177"/><span>an dtiocfam nó ná tiocfam.</span></p>
<lb n="1178"/>
<lb n="1179"/><p><span>D. — Pé duine a thiocfaidh ná ná tiocfaidh tiocfair-se</span>
<lb n="1180"/><span>féin.</span></p>
<lb n="1181"/>
<lb n="1182"/><p><span>(Imthigheas an D. Tig Feidhealm banfháidh isteach.  Féachas</span>
<lb n="1183"/><span>Méibh uirthi.)</span></p>
<lb n="1184"/>
<lb n="1185"/><p><span>M. — Cé hé thusa, a 'nghín ó, nó cad tá uait?</span></p>
<lb n="1186"/>
<lb n="1187"/><p><span>F. B. — Feidhealm banfháidh is ainm domhsa.  Is de</span>
<lb n="1188"/><span>d' mhuintir-se me agus thánag ag taisbeánadh do</span>
<lb n="1189"/><span>leasa dhuit.</span></p>
<lb n="1190"/>
<lb n="1191"/><p><span>M. — Cia de m' mhuintir-se thu, a Fheidhealm banfháidh?</span></p>
<lb n="1192"/>
<lb n="1193"/><p><span>F. B. — Is mise banfháidh sídhe Rátha Cruachna.</span></p>
<lb n="1194"/>
<lb n="1195"/><p><span>M. — Cad fá go dtánaís ag taisbeánadh mo leasa</span>
<lb n="1196"/><span>dhomhsa, a Fheidhealm banfháidh?</span></p>
<lb n="1197"/>
<lb n="1198"/><p><span>F. B. — Mar táid cheithre ollchúige Éirean agat dá</span>
<lb n="1199"/><span>mbreith leat i gcríochaibh Uladh, agus is 'mó cóir</span>
<lb n="1200"/><span>agus éagcóir, olc agus maith, leas agus aimhleas,</span>
<lb n="1201"/><span>a thiocfaidh as an mbeartú san, duit féin agus</span>
<lb n="1202"/><span>do'n mór-shluagh atá fé d' láimh agat.  Is ban-</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1203"/><p><span>chumhal de d' mhuintir me.  An rud a ghoillfidh</span>
<lb n="1204"/><span>ort-sa agus ar do mhór-shluagh goillfidh sé orm-sa.</span></p>
<lb n="1205"/>
<lb n="1206"/><p><span>M. — Maith, a Fheidhealm banfháidh; agus conus a chíon</span>
<lb n="1207"/><span>tú ár sluagh?</span></p>
<lb n="1208"/>
<lb n="1209"/><p><span>F. B. — Chím fordheargadh ortha!  Chím ruag ortha!</span></p>
<lb n="1210"/>
<lb n="1211"/><p><span>M. — Tá Conchobhar 'na cheas i nEamhain.  Tháinig</span>
<lb n="1212"/><span>m'eachlacha chugham uaidh.  Ní baoghal dom Conchobhar.</span>
<lb n="1213"/><span>Gan Conchobhar ní baoghal dom Ultaigh uile.  Ach</span>
<lb n="1214"/><span>abair fíor, a Fheidhealm banfháidh.</span></p>
<lb n="1215"/>
<lb n="1216"/><p><span>F. B. — Chím fordheargadh ar shlóightibh Mhéibh agus</span>
<lb n="1217"/><span>Oiliolla.  Chím ruag ortha.</span></p>
<lb n="1218"/>
<lb n="1219"/><p><span>M. — Tá Cúsgraidh Meann 'na cheas i nInis Cúsgraidh.</span>
<lb n="1220"/><span>Tháinig m' eachlacha chugham-sa uaidh.  Ní'l ann</span>
<lb n="1221"/><span>sluagh do chruinniú ná claidheamh do luasgadh.  Ní</span>
<lb n="1222"/><span>sos dá mhuintir é.  Bhéarfadh buidhean shuarach</span>
<lb n="1223"/><span>táinte bó ósna dóirsibh acu gan chosg.  Ní heagal</span>
<lb n="1224"/><span>liom Cúsgraidh Meann ná Ultaigh uile.  Ach abair</span>
<lb n="1225"/><span>fíor, a Fheidhealm banfháidh.</span></p>
<lb n="1226"/>
<lb n="1227"/><p><span>F. B. — Chím fordheargadh — Chím ruag.</span></p>
<lb n="1228"/>
<lb n="1229"/><p><span>M. — Tá Cealtchar mac Uitheachair 'na cheas i nDún</span>
<lb n="1230"/><span>Cealtchair.  Tá meirg ar an Luin Cealtchair.</span>
<lb n="1231"/><span>Tháinig m' eachlacha chugham ó'n nDún.  A bhanfháidh</span>
<lb n="1232"/><span>sídhe Rátha Cruachna, ní heagal liom-sa Ultaigh.</span>
<lb n="1233"/><span>Ach abair fíor, a Fheidhealm banfháidh.</span></p>
<lb n="1234"/>
<lb n="1235"/><p><span>F. B. — Chím fordheargadh — Chím ruag.</span></p>
<lb n="1236"/>
<lb n="1237"/><p><span>M. — Ní liom-sa a bhainean an brígh atá agat-sa leis</span>
<lb n="1238"/><span>an gcaint sin, a bhanfháidh sídhe.  Is ar ár namhaid</span>
<lb n="1239"/><span>a bheidh an fordheargadh agus an ruag sin a chíon</span>
<lb n="1240"/><span>tú.  Nuair a bheid ár sluaighte ag gluaiseacht</span>
<lb n="1241"/><span>i n-aoinfheacht soir ó thuaidh ní hag troid le slóightibh</span>
<lb n="1242"/><span>namhad a bheid siad, mar ní bheid na slóighte ann</span>
<lb n="1243"/><span>chuige.  Ach is ag iomaidh le chéile a bheid fir Éirean,</span>
<lb n="1244"/><span>ag baint tosach slighe dá chéile ag gabháil dóibh thar</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1245"/><p><span>áth nó thar abhainn, nó ag féachaint cé aige go mbeidh</span>
<lb n="1246"/><span>céad ghoin muice nó fiadh.  Ní'l aon choinne ag</span>
<lb n="1247"/><span>Ultaigh linn.  Ní'l aon amhras acu go bhfuiltear</span>
<lb n="1248"/><span>chúcha.  Ní'l cúinne i gCúige Uladh nár tháinig</span>
<lb n="1249"/><span>m' eachlacha chugham-sa as.  Táid Ultaigh 'na gcód-</span>
<lb n="1250"/><span>la.  Beidh ár gcuaird tabhartha againn agus an</span>
<lb n="1251"/><span>sgrios déanta sar a ndúiseóigh aoinne acu as</span>
<lb n="1252"/><span>a chodla.  Ní heagal liom iad, a bhanfháidh sídhe.</span>
<lb n="1253"/><span>Ach abair fíor, a Fheidhealm.  Conus a chíon tú ár</span>
<lb n="1254"/><span>sluagh féin?</span></p>
<lb n="1255"/>
<lb n="1256"/><p><span>F. B. — Chím fordheargadh.  — Chím ruag.  — Chím fear fíor, —</span>
<lb n="1257"/><span>fear is uasal aigne — fear óg is áluinn dath, —</span>
<lb n="1258"/><span>fear is léir gníomh.  Caomh a ghnúis le caraid.</span>
<lb n="1259"/><span>Garbh a lámh ar namhaid.  Draganta a dheilbh i gcath.</span>
<lb n="1260"/><span>A lann líomhtha 'na láimh dheas.  A sgiath chosanta</span>
<lb n="1261"/><span>'na láimh chlé.  Géillid slóighte roimis.  Fuil agus</span>
<lb n="1262"/><span>cuirp 'na dhiaidh.  Is onchú do Chonnachtaibh an Cú.</span>
<lb n="1263"/><span>Is míchlú do Chonnachtaibh a chlú.  Beid maithe móra</span>
<lb n="1264"/><span>ar míthreóir.  Laochra ar lár.  Slóighte dá lead-</span>
<lb n="1265"/><span>radh.  Goilfid leinbh.  Caoinfid mná!  Is líon-</span>
<lb n="1266"/><span>mhar cáirde sídhe ag Cú Muighe Muirtheimhne.</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="1269"/>
<lb n="1270"/><p><span>M. — Cé hé an "fear fíor?"  Níor thrácht aoinne</span>
<lb n="1271"/><span>de m' eachlachaibh air.  Ní heól dom aoinne de</span>
<lb n="1272"/><span>mhuintir Chonchobhair ag freagairt do'n tuarasgbháil</span>
<lb n="1273"/><span>sin.  Cé hé an "Cú Muighe Muirtheimhne" go</span>
<lb n="1274"/><span>bhfuil na cáirde sídhe aige? — Ach is mar a chéile</span>
<lb n="1275"/><span>é.  Cad é 'bhrígh aon laoch amháin im' choinnibh se</span>
<lb n="1276"/><span>anois!</span></p>
<lb n="1277"/>
<lb n="1278"/><p><span>(Imthigheas.)</span>
<lb n="1279"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1280"/><p><span>An Tríomhadh Radharc.</span></p>
<lb n="1281"/>
<lb n="1282"/><p><span>Rí-theach Cruachna.  — Méibh agus Oilill agus</span>
<lb n="1283"/><span>Fearghus agus na seacht Maine agus seacht Meic</span>
<lb n="1284"/><span>Mághach agus Cú Raoi mac Dáire agus dhá rí dhéag</span>
<lb n="1285"/><span>na Mumhan, agus iad i gcomhairle.</span></p>
<lb n="1286"/>
<lb n="1287"/><p><span>M. — Ní'l aon duine ar an sluagh so, a Fhearghuis, is</span>
<lb n="1288"/><span>fearr chun eóluis do dhéanamh romhainn ná thusa.</span>
<lb n="1289"/><span>Tá eólus chúige Uladh agat chomh maith agus atá ag</span>
<lb n="1290"/><span>Conchobhar féin, agus tá eólus na cúige seo</span>
<lb n="1291"/><span>Connacht agat go maith um an dtaca so.</span></p>
<lb n="1292"/>
<lb n="1293"/><p><span>Cách.  — Is fíor!  Is fíor!</span></p>
<lb n="1294"/>
<lb n="1295"/><p><span>F. — Tá go maith, a ríogan.  Mar is maith libh.</span></p>
<lb n="1296"/>
<lb n="1297"/><p><span>M. — Tá sgís agus suaineas maith déanta ag an sluagh</span>
<lb n="1298"/><span>anois agus is mithid gluaiseacht.  Ní hé ár leas</span>
<lb n="1299"/><span>a thuille righnis do dhéanamh annso.  Dá mb' iad</span>
<lb n="1300"/><span>na Muimhnigh féin iad tá tuirse na slighe aneas</span>
<lb n="1301"/><span>curtha dhíobh acu.  Is olc an rud mór-shluagh neamh-</span>
<lb n="1302"/><span>thuirseach do choimeád díomhaoin.  An té ná déan-</span>
<lb n="1303"/><span>faidh a leas ní foláir dó a aimhleas do dhéanamh.</span>
<lb n="1304"/><span>Ní foláir dúinn gan a thuille aimsire do leogaint</span>
<lb n="1305"/><span>tharainn.  Ní'l tásg ná tuairisg fós i nEamhain,</span>
<lb n="1306"/><span>ná i n-aon pháirt de Chúige Chonchobhair, ar an obair</span>
<lb n="1307"/><span>atá déanta againn ná ar an bhfuadar atá fúinn.</span>
<lb n="1308"/><span>Táid fir ghéara, ghlan-radharcacha, amuich uaim-se,</span>
<lb n="1309"/><span>ar gach bóthar agus ar gach cosán, ag faire chun gan</span>
<lb n="1310"/><span>aon sgéala do leogaint soir chúcha.  Má ghluais-</span>
<lb n="1311"/><span>imíd anois go tapaidh agus go luaimneach beidh</span>
<lb n="1312"/><span>cuaird na cúige tabhartha againn agus ollmhaitheas</span>
<lb n="1313"/><span>Uladh, idir bhuar agus bráighde, idir ór agus air-</span>
<lb n="1314"/><span>gead, cruinnighthe annso againn, gan chath gan chomh-</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1315"/><p><span>rac sar a mbeidh a fhios i gceart ag Conchobhar cad</span>
<lb n="1316"/><span>a bheidh imighthe air.  Isé luas ár ngnímh an gníomh</span>
<lb n="1317"/><span>ar fad.  Gluaiseam láithreach.  Sid é órdú ár</span>
<lb n="1318"/><span>ngluaiseachta.  Gach rí i mbun a thríocha céad gan</span>
<lb n="1319"/><span>stad.  Fearghus mac Róigh ar tosach.  Na seacht</span>
<lb n="1320"/><span>Maine i ndiaidh na nUltach.  Mise agus Oilill</span>
<lb n="1321"/><span>'na ndiaidh sin.  Na seacht Meic Mághach i n-ár</span>
<lb n="1322"/><span>ndiaidh-ne.  Cú Raoi mac Dáire agus na Muimhnigh</span>
<lb n="1323"/><span>ag déanamh sgiath tar lorg ar an mór-shluagh.</span></p>
<lb n="1324"/>
<lb n="1325"/><p><span>Cú Raoi. — Ní bheidh puinn fuidhligh le fagháil ag an</span>
<lb n="1326"/><span>sgiath tar lorg.</span></p>
<lb n="1327"/>
<lb n="1328"/><p><span>M. — Beidh tuille agus ár ndóithin againn go léir chomh</span>
<lb n="1329"/><span>luath agus bheid ar gcosa ar bhántaibh Uladh.  Leath-</span>
<lb n="1330"/><span>faimíd sinn féin an uair sin agus tabharfar a rogha</span>
<lb n="1331"/><span>treó do Mhuimhneachaibh.</span></p>
<lb n="1332"/>
<lb n="1333"/><p><span>Cú Raoi. — Tá go maith.</span></p>
<lb n="1334"/>
<lb n="1335"/><p><span>M. — Gluaistear, a ríogra!</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p><span>(Imthighid uile ach Méibh agus Oilill.)</span></p>
<lb n="1338"/>
<lb n="1339"/><p><span>Seadh! a rí.  A' bhfuilir sásta?</span></p>
<lb n="1340"/>
<lb n="1341"/><p><span>O. — Táimíd sásta, a 'nghín ó.  Is gasta a chuiris</span>
<lb n="1342"/><span>Muimhnigh ar deire; le hiontaoibh asta, mar 'dh eadh.</span>
<lb n="1343"/><span>"Sgiath tar lorg" agus gan namhaid ann!</span>
<lb n="1344"/><span>Is maith é!  Ní misde sinn a bheith ag gluaiseacht.</span>
<lb n="1345"/><span>Tá a bhfuil idir cheithre átha Muighe hAoi i n' ithir</span>
<lb n="1346"/><span>dhearg acu!  Ní fios cathin a gheabhaidh beithigheach</span>
<lb n="1347"/><span>greim féir ghlais as an dtalamh ann.  Dá bhfan-</span>
<lb n="1348"/><span>aidís tamal eile ba neamhní é sin féin mar ní bheadh</span>
<lb n="1349"/><span>beithidheach beó againn.</span></p>
<lb n="1350"/>
<lb n="1351"/><p><span>M. — Tabharfar do dhóithin acu ó bhántaibh Uladh chughat</span>
<lb n="1352"/><span>ach foidhne bheith agat.</span></p>
<lb n="1353"/>
<lb n="1354"/><p><span>(Tig Fionnabhair isteach.)</span></p>
<lb n="1355"/>
<lb n="1356"/><p><span>F. (Ag rith chun a máthar agus 'ghá pógadh). — Ó, a mháthair</span>
<lb n="1357"/><span>a chroidhe 'stigh, tá sgannradh orm!</span>
<lb n="1358"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1359"/><p><span>M. — Éist, a laogh liom.  Cad fé ndeár an sgannradh?</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>F. — Ó, leog dhom féin, a mháthair.  Tá uathbhás orm.</span>
<lb n="1362"/><span>Tá an domhan go léir lán de ríghthibh móra agus</span>
<lb n="1363"/><span>d'fhearaibh armtha agus de chapailibh agus de dhaoinibh,</span>
<lb n="1364"/><span>agus gan aon fhear acu gan sleagh 'na láimh aige.</span>
<lb n="1365"/><span>Nuair fhéachfá uait ortha ba dhóich leat gur coill</span>
<lb n="1366"/><span>mhór fhada leathan a bheadh ann, agus í ag bogadh</span>
<lb n="1367"/><span>agus ag luasgadh, agus í dá suathadh mar a bheadh</span>
<lb n="1368"/><span>gort le gaoith.  Ní féidir radharc d' fhagháil ar aon</span>
<lb n="1369"/><span>fhód tailimh árd ná íseal, ach slóighte agus arm,</span>
<lb n="1370"/><span>slóighte agus arm; agus fuaim, fuaim, fuaim;</span>
<lb n="1371"/><span>im' thimcheall san aér agus istigh im' chluasaibh;</span>
<lb n="1372"/><span>agus creathán sa talamh fé m' chosaibh.  Tá sgeón</span>
<lb n="1373"/><span>im' chroidhe ó bheith ag féachaint ortha.  Tá sgeit</span>
<lb n="1374"/><span>agus anaithe orm.  Tá a bhfuil idir cheithre átha</span>
<lb n="1375"/><span>Muighe hAoi 'na steillbheathaidh ba dhóich leat.</span>
<lb n="1376"/><span>Cá bhfuaradh na slóighte go léir!  Níor mheasas</span>
<lb n="1377"/><span>go raibh oiread daoine i nÉirinn.  Ó, a mháthair a</span>
<lb n="1378"/><span>chroidhe 'stigh, má théid siad súd go léir go Cúige</span>
<lb n="1379"/><span>Uladh ní fágfar duine ná beithidheach beó ann!</span></p>
<lb n="1380"/>
<lb n="1381"/><p><span>M. (Ag cimilt a baise de cheann a hinghine)  — Éist, a laogh.</span>
<lb n="1382"/><span>Ní baoghal duit.  Is amhlaidh atá an mór-shluagh</span>
<lb n="1383"/><span>ag bogadh chun gluaiste agus 'gha gcur féin i dtreó</span>
<lb n="1384"/><span>agus i n-eagar chun a dtaisdil do dhéanamh gan</span>
<lb n="1385"/><span>dochar ná iomard dá chéile.  Tá mór-obair le</span>
<lb n="1386"/><span>déanamh acu agus ní féidir mór-obair do dhéanamh</span>
<lb n="1387"/><span>gan mór-chongnamh.  Ná bíodh ceist ort, a ghraidhn.</span>
<lb n="1388"/><span>Ní baoghal duit-se iad, geallaim duit é.  Is</span>
<lb n="1389"/><span>cáirde dílse dhuit-se iad go léir.  Ní'l aon fhear</span>
<lb n="1390"/><span>ar na mílte fear san ná himreóch a anam go fonn-</span>
<lb n="1391"/><span>mhar ar do shon-sa.  Ní'l rí uasal ná mac rí ortha,</span>
<lb n="1392"/><span>ó aon chúige de na cheithre cúigíbh, ná déarfadh leis</span>
<lb n="1393"/><span>féin láithreach go mbeadh an bhean is áilne agus is</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1394"/><p><span>uaisle i nÉirinn aige dá bhfaghadh sé thusa mar</span>
<lb n="1395"/><span>mhnaoi!  Tá fios an méid sin agam-sa, a chailín.</span>
<lb n="1396"/><span>Féach nách beag an sgannradh atá ar t'athair, agus</span>
<lb n="1397"/><span>tá a fhios aige cad a bhainean le contabhairt agus le</span>
<lb n="1398"/><span>buaireamh cogaidh.</span></p>
<lb n="1399"/>
<lb n="1400"/><p><span>O. — Ní headh ach féach nách beag an sgannradh atá ar</span>
<lb n="1401"/><span>do mháthair, mar ní'l aon tsuim aici i gcontabhairt</span>
<lb n="1402"/><span>ná i mbuaireamh cogaidh.</span></p>
<lb n="1403"/>
<lb n="1404"/><p><span>F. — Nách truagh ná féadan an saoghal déanamh gan</span>
<lb n="1405"/><span>cogadh!  Tá talamh agus tighearnas, agus maoin</span>
<lb n="1406"/><span>agus saidhbhreas a ndóithin ag na Mainibh agus ag</span>
<lb n="1407"/><span>Macaibh Mághach.  Tá a ndóithin mór ag Cú Raoi</span>
<lb n="1408"/><span>agus ag ríghthibh Mumhan.  Tá an talamh is fearr</span>
<lb n="1409"/><span>i nÉirinn sa Mhumhain.  Cad tá ortha ná fanaid siad</span>
<lb n="1410"/><span>sa bhaile agus a suaineas do cheapadh agus a gcuid</span>
<lb n="1411"/><span>saoghaltachta do chur chun sochair agus chun tairbhe</span>
<lb n="1412"/><span>le hobair agus le gnó agus le tiúsgal!  Bheadh</span>
<lb n="1413"/><span>Éire níos saidhbhre go mór ná atá sí da mba ná</span>
<lb n="1414"/><span>beadh aon chogadh ann ach na daoine go léir d' fhan-</span>
<lb n="1415"/><span>amhaint sa bhaile ag déanamh críche agus tiúsgail</span>
<lb n="1416"/><span>agus deagh-chomharsanachta, ag cabhrú le n-a chéile</span>
<lb n="1417"/><span>go síoch agus go suilbhir agus go suairc.  Annsan</span>
<lb n="1418"/><span>iseadh bheadh an rath ar Éirinn.</span></p>
<lb n="1419"/>
<lb n="1420"/><p><span>M. — Sdó féach anois, a laogh mo chroidhe.  Tá neithe</span>
<lb n="1421"/><span>ann is mó go mór ag mac rí nó ag inghin rí ná maoin</span>
<lb n="1422"/><span>agus ná saidhbhreas agus ná sáimhe.  Is beag acu</span>
<lb n="1423"/><span>saidhbhreas gan mór-chlú.  Cad é 'mhaith maoin</span>
<lb n="1424"/><span>mara bhféadtar é chosaint!  An fear a loirgean</span>
<lb n="1425"/><span>sáimhe dhó féin ní'l ann ach spreas.  Ní fada dhó</span>
<lb n="1426"/><span>go dtiocfaidh an namhaid a bhainfidh an tsáimh-</span>
<lb n="1427"/><span>rígheacht dé.  Ní mar sin d' fhear an chroidhe mhir,</span>
<lb n="1428"/><span>d' fhear an chroidhe uasail.  Ní hi sáimhe ná i suaineas</span>
<lb n="1429"/><span>atá a mhian ach i nduagh agus i bhfulang agus i</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1430"/><p><span>ngníomharthaibh gaile agus gaisge.  Cad é 'mhaith</span>
<lb n="1431"/><span>mac rí nó inghean rí a gheabhaidh easonóir agus ná</span>
<lb n="1432"/><span>déanfaidh dícheall ar an easonóir do dhíogailt.</span></p>
<lb n="1433"/>
<lb n="1434"/><p><span>O. — Is dóich liom, a leanbh, go bhfuil fios a haigne</span>
<lb n="1435"/><span>féin agat' mháthair maith go leór.  Tá sé chomh maith</span>
<lb n="1436"/><span>againn cead a cinn a thabhairt di.</span></p>
<lb n="1437"/>
<lb n="1438"/><p><span>(Tig ara isteach.)</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>An t-ara (Ag umhlú). — Táid na carbaid ollamh.</span></p>
<lb n="1441"/>
<lb n="1442"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>An Ceathramhadh Radharc.</span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>Cúl Sibhrille. — Oilill  'na phubal.  Fearghus 'na</span>
<lb n="1447"/><span>phubal ar láimh dheis Oiliolla.  Pubal Mhéibh ar</span>
<lb n="1448"/><span>láimh chlé Oiliolla agus gan sa phubal ach Fionnabhair.</span>
<lb n="1449"/><span>Na pubail eile as san amach ar gach taobh.</span></p>
<lb n="1450"/>
<lb n="1451"/><p><span>O. — Ní fheadar cad 'tá ag coimeád Mhéibh uainn.</span></p>
<lb n="1452"/>
<lb n="1453"/><p><span>Fear. — Is dóich liom gur b' amhlaidh nách foláir lé cuaird</span>
<lb n="1454"/><span>do thabhairt ar na slóghaibh sar a leogaidh sí a heich</span>
<lb n="1455"/><span>do sgur.  Is maith lé gach ní d' fheisgint le n-a</span>
<lb n="1456"/><span>súilibh féin, agus a fhios do bheith aici i gceart cad</span>
<lb n="1457"/><span>é an líon a tháinig gach rí-fhéinne nó an bhfuil a</span>
<lb n="1458"/><span>smacht dá chur i bhfeidhm ar an gcuma 'nar órduigh</span>
<lb n="1459"/><span>sí dhóibh é.</span></p>
<lb n="1460"/>
<lb n="1461"/><p><span>O. — Is maith an chomhairle do Mhéibh an ní sin do dhéanamh.</span>
<lb n="1462"/><span>Ní bhíon an rath ach mar a mbíon an smacht.  Tá an</span>
<lb n="1463"/><span>sluagh so ana-mhór.  Is 'mó cine uaibhreach atá</span>
<lb n="1464"/><span>cruinnighthe againn ann, gan puinn eóluis ná aithne</span>
<lb n="1465"/><span>acu ar a chéile.  Ní'l treabhchas díobh nách dóich leó</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1466"/><p><span>gur fearr iad féin ná aon treabhchas eile dá bhfuil</span>
<lb n="1467"/><span>ar an mór-shluagh.  Gan an smacht do bheith láidir</span>
<lb n="1468"/><span>agus gan é chur i bhfeidhm go dlúth agus go daingean</span>
<lb n="1469"/><span>níor bh' fhéidir an sluagh do bhainistighe i n-aon</span>
<lb n="1470"/><span>chur.  Is deacair smacht láidir do chur i bhfeidhm</span>
<lb n="1471"/><span>ar chine uaibhreach.  Is dóich liom go bhfuil a lán acu</span>
<lb n="1472"/><span>ná geabhadh smacht le n-ais ó rí ná ó ríogan eile</span>
<lb n="1473"/><span>ach ó Mhéibh féin.  Tá cumas éigin iongantach aici</span>
<lb n="1474"/><span>ar dhaoinibh mór-aigeanta, ceann-árda, garbha do</span>
<lb n="1475"/><span>lúbadh agus do chromadh chun a toile, agus ní dá</span>
<lb n="1476"/><span>n-aimhdheóin é ach le n-a dtoil féin go hiomlán.</span>
<lb n="1477"/><span>Deinid siad rud uirthi ná déanfaidís ar a hathair,</span>
<lb n="1478"/><span>ar Árdrí Éirean!</span></p>
<lb n="1479"/>
<lb n="1480"/><p><span>Fionnabhair. — Sidí chughainn í!  Cad a choimeád uainn</span>
<lb n="1481"/><span>tu, a mháthair?</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>(Tig Méibh.)</span></p>
<lb n="1484"/>
<lb n="1485"/><p><span>O. — 'Seadh! a ríogan, conus atá an sgéal ag an</span>
<lb n="1486"/><span>sluagh?  Ar tháinig gach rí an líon a gealladh?</span></p>
<lb n="1487"/>
<lb n="1488"/><p><span>M. — Ní'l rí acu nár tháinig breis agus líon a thríocha</span>
<lb n="1489"/><span>céad (ag cur smuta gáire aisti).  Ní dhá thríocha</span>
<lb n="1490"/><span>céad atá ag Cú Raoi mac Dáire ach cheithre thríocha</span>
<lb n="1491"/><span>céad!  Níor tháinig aon fhear ó'n Mumhain gan</span>
<lb n="1492"/><span>céad nó dhó aige sa mbreis ar an dtríocha céad</span>
<lb n="1493"/><span>a gheall sé.  Is dóich liom gur b' amhlaidh a mheas-</span>
<lb n="1494"/><span>adar ár mbuidheachas do thuilleamh níos fearr</span>
<lb n="1495"/><span>ná mar bheadh sé tuillte ag ríghthibh Connacht.</span>
<lb n="1496"/><span>Ach ba mhaith an mhaise ag Ceat mac Mághach é agus</span>
<lb n="1497"/><span>ag an gcuid eile dár ríghthibh féin, do tháinig an</span>
<lb n="1498"/><span>smuíneamh céadna chúcha.  Ní'l duine acu nár thug</span>
<lb n="1499"/><span>leis breis agus an tríocha céad do hiaradh air.</span>
<lb n="1500"/><span>Dar leó go mbeadh buadh agus barr sa ní sin acu</span>
<lb n="1501"/><span>ar ríghthibh Mumhan.  Ní fheacaís riamh ach an diombádh</span>
<lb n="1502"/><span>a bhí ortha ar gach taobh nuair a tuigeadh conus mar</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1503"/><p><span>a sháruigh an dá fhormad ar a chéile.  Ach do dheineas</span>
<lb n="1504"/><span>sult dé, agus cúrsaidhe áthais dom féin, agus</span>
<lb n="1505"/><span>ghabhas mo bhuidheachas gan staonadh leó agus do</span>
<lb n="1506"/><span>mholas iad, idir Chonnachtach agus Muimhneach, i</span>
<lb n="1507"/><span>dtreó fé dheire gur bh' amhlaidh a bhí an sgéal</span>
<lb n="1508"/><span>acu ná ceadóch aon taobh acu, ar rud ná</span>
<lb n="1509"/><span>déarfaidís, iad do theacht gan an bhreis do thabhairt</span>
<lb n="1510"/><span>leó.</span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>O. (Ag cur gáire as). — Ní fearr bheith ag caint air, a</span>
<lb n="1513"/><span>Mhéibh, ach ní'l aon teóra leat!</span></p>
<lb n="1514"/>
<lb n="1515"/><p><span>M. — Ní'l do mhór-shluagh fé bhun dachad tríocha céad,</span>
<lb n="1516"/><span>a rí!</span></p>
<lb n="1517"/>
<lb n="1518"/><p><span>O. — Agus gan tríocha céad ortha, aniar ná aneas</span>
<lb n="1519"/><span>nách muirighean aigne agus meabhrach cinn do'n</span>
<lb n="1520"/><span>fhear is treise bunús, iad do choimeád go maith</span>
<lb n="1521"/><span>fé n-a láimh!  Conus atá an smacht, a Mhéibh?</span></p>
<lb n="1522"/>
<lb n="1523"/><p><span>M. — Is 'mó cualacht líonmhar ar an slógadh agus is</span>
<lb n="1524"/><span>maith is eól dóibh uile conus slógadh do dhéanamh;</span>
<lb n="1525"/><span>ach ní'l ionta uile ach díosgar seachas aon tríocha</span>
<lb n="1526"/><span>céad amháin, is iad san tríocha céad na nGailian.</span></p>
<lb n="1527"/>
<lb n="1528"/><p><span>O. — Cad é an deagh-obair a dheinid siad san seachas</span>
<lb n="1529"/><span>cách, go moltar ar an gcuma san iad?</span></p>
<lb n="1530"/>
<lb n="1531"/><p><span>M. — Is dual moladh dhóibh.  Bhí botha agus béalsgaláin</span>
<lb n="1532"/><span>déanta acu um an am 'nar tháinig leis an gcuid</span>
<lb n="1533"/><span>eile de'n tsluagh dúna agus longphuirt do dhéanamh.</span>
<lb n="1534"/><span>Bhí an biadh dá bheiriú ag tríocha céad na nGail-</span>
<lb n="1535"/><span>ian an uair a bhí an chuid eile ag déanamh botha</span>
<lb n="1536"/><span>agus béalsgalán.  An uair a bhí an chuid eile ag beiriú</span>
<lb n="1537"/><span>an bhídh bhí a gcuid bídh ithte ag tríocha céad na</span>
<lb n="1538"/><span>nGailian.  Um an dtaca 'na raibh an biadh ithte</span>
<lb n="1539"/><span>ag an gcuid eile de'n tsluagh bhí an chéad ghreas</span>
<lb n="1540"/><span>codlata ag tríocha céad na nGailian.  Tá slacht</span>
<lb n="1541"/><span>agus fuinneamh sa chuma 'na ndeinean an tríocha</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1542"/><p><span>céad sin an uile shaghas gnótha a bhainean le slógadh,</span>
<lb n="1543"/><span>agus le gluaiseact armála, agus le déanamh</span>
<lb n="1544"/><span>cogaidh.</span></p>
<lb n="1545"/>
<lb n="1546"/><p><span>O. — Is mór an tairbhe dhúinne mar sin a leithéidí do</span>
<lb n="1547"/><span>bheith i n-aoinfheacht linn ar an slógadh so.</span></p>
<lb n="1548"/>
<lb n="1549"/><p><span>M. — Ní headh, a rí, ní had bhréagnú-sa é, ach is mór</span>
<lb n="1550"/><span>an cheataighe agus an chontabhairt dúinn iad do bheith</span>
<lb n="1551"/><span>ar aon tslógadh linn.  Ní'l duine íseal ná uasal</span>
<lb n="1552"/><span>ar an mór-shluagh ná fuil cheana féin ag faire</span>
<lb n="1553"/><span>ortha agus ag féachaint suas chúcha agus a d' iaraidh</span>
<lb n="1554"/><span>aithris do dhéanamh ortha.  Ní'l aon mheas ar aoinne</span>
<lb n="1555"/><span>eile ach ar thríocha céad Gailian!  Ní ró fhada go</span>
<lb n="1556"/><span>millfidh sin ár smacht.  Ní toil liom-sa iad do dhul</span>
<lb n="1557"/><span>i n-aoinfheacht linn níos sia.  Is suarach le rádh</span>
<lb n="1558"/><span>aon tríocha céad amháin seachas smacht ár mór-</span>
<lb n="1559"/><span>shluagh.  Ní rachaid siad linn agus ní bheifear</span>
<lb n="1560"/><span>'ghá maoidheamh orainn.</span></p>
<lb n="1561"/>
<lb n="1562"/><p><span>O. — Téighdís tar n-ais go Cruachain, má 'seadh, agus</span>
<lb n="1563"/><span>fanaidís ann.</span></p>
<lb n="1564"/>
<lb n="1565"/><p><span>M. — Ní rachaid siad thar n-ais go Cruachain.  Dá</span>
<lb n="1566"/><span>dtéighdís thar n-ais go Cruachain agus sinne do</span>
<lb n="1567"/><span>dhul ar aghaidh go hEamhain, ní hagainne bheadh ríghe</span>
<lb n="1568"/><span>Connacht ar ball ach acu-san.</span></p>
<lb n="1569"/>
<lb n="1570"/><p><span>Fionnabhair. — Cad 'tá le déanamh acu, a mháthair, mara</span>
<lb n="1571"/><span>leogtar dóibh dul linn ná fanamhaint 'nár ndiaidh?</span></p>
<lb n="1572"/>
<lb n="1573"/><p><span>M. — Ar mhaithe linn féin, ar mhaithe leis an mór-shluagh,</span>
<lb n="1574"/><span>ní fheicim-se go bhfuil againn le déanamh ach teacht</span>
<lb n="1575"/><span>ortha agus iad do chur chun báis!</span></p>
<lb n="1576"/>
<lb n="1577"/><p><span>O. — Is olc an cor é sin le tabhairt dóibh mar gheall</span>
<lb n="1578"/><span>ar a fheabhas a dheinid siad an obair a bhainean</span>
<lb n="1579"/><span>le slógadh.</span></p>
<lb n="1580"/>
<lb n="1581"/><p><span>F. (ag preabadh 'na shuidhe). — Dar fíor ár mbriathar,</span>
<lb n="1582"/><span>a ríogan, ní thabharfaidh aoinne bás do thríocha céad</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1583"/><p><span>na nGailian ach an té imreóchaidh bás agus oidhe</span>
<lb n="1584"/><span>orm-sa mar aon leó!</span></p>
<lb n="1585"/>
<lb n="1586"/><p><span>M. — Ní maith an chiall duit-se, a Fhearghuis, an chaint</span>
<lb n="1587"/><span>sin do chaitheamh liom-sa.  Ba chóir go dtuigfeá id'</span>
<lb n="1588"/><span>aigne go bhfuil ar mo chumas-sa tu féin agus iad</span>
<lb n="1589"/><span>féin do chur chun báis.  Cad é an fhaid le dul</span>
<lb n="1590"/><span>do thríocha céad-sa agus tríocha céad na nGailian</span>
<lb n="1591"/><span>ar sheacht dtríocha céad na Maine agus ar sheacht</span>
<lb n="1592"/><span>dtríocha céad chlainne Mághach, gan trácht ar mo</span>
<lb n="1593"/><span>theaghlach-sa agus ar theaghlach Oiliolla?</span></p>
<lb n="1594"/>
<lb n="1595"/><p><span>F. — Ní gan eólus a labhras, a ríogan.  Tá Cú Raoi</span>
<lb n="1596"/><span>mac Dáire ar an slógadh so.  Tá dhá rí dhéag</span>
<lb n="1597"/><span>d'éaghmais Chú Raoi annso ó'n Mumhain.  Ní'l</span>
<lb n="1598"/><span>fé bhun chúig tríocha céad déag d' fhearaibh</span>
<lb n="1599"/><span>cródha ó'n Mumhain annso.  Dá mbeartóchaí an</span>
<lb n="1600"/><span>gníomh san do dhéanamh ní bheadh agam-sa ach an</span>
<lb n="1601"/><span>focal do rádh agus ba ró ghearr an mhoill.  Ach</span>
<lb n="1602"/><span>ní hí sin an chaint.  — Is eagal leat-sa an tríocha</span>
<lb n="1603"/><span>céad san Gailian do bheith ar an slógadh so agus</span>
<lb n="1604"/><span>iad chomh mór níos oilte ar ghnóthaíbh cogaidh ná an</span>
<lb n="1605"/><span>chuid eile de'n mhór-shluagh.  Tá leigheas ar an</span>
<lb n="1606"/><span>gceataighe sin gan dul chomh fada leis an éirleach</span>
<lb n="1607"/><span>a deirir.</span></p>
<lb n="1608"/>
<lb n="1609"/><p><span>M. — Cad é an leigheas é sin?  Ní háil liom-sa éirleach</span>
<lb n="1610"/><span>do dhéanamh ortha ach mar sheachnadh ar éirleach ba</span>
<lb n="1611"/><span>mhó ná é, éirleach a chuirfeadh sinn féin agus ár</span>
<lb n="1612"/><span>mór-shluagh ar neamhní.</span></p>
<lb n="1613"/>
<lb n="1614"/><p><span>F. — Déintear tríocha céad na nGailian do dhíosgaoile</span>
<lb n="1615"/><span>ar fhearaibh Éirean i dtreó ná beidh aon chúigear</span>
<lb n="1616"/><span>acu i n-aon inead.  Ní bheidh caoi acu annsan ar</span>
<lb n="1617"/><span>chomhairle eatartha féin ná ar chomh-obair, agus ní</span>
<lb n="1618"/><span>baoghal iad feasda.</span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>M. — Is ró mhaith an chomhairle í sin, a Fhearghuis, agus</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1621"/><p><span>taithnean sí go háluinn linn.  Is cuma cad é an</span>
<lb n="1622"/><span>cor a tabharfar dóibh ach gan iad do bheith sa chóir</span>
<lb n="1623"/><span>agus sa chumas comhraic iona bhfuilid.  Ní'l aoinne</span>
<lb n="1624"/><span>is fearr a dhéanfaidh an díosgaoile sin ná thusa,</span>
<lb n="1625"/><span>a Fhearghuis.  Dá gcuireadh aoinne eile chun a</span>
<lb n="1626"/><span>dhéanta ba dhóich leis an mbuidhin mbig sin gur ar tí</span>
<lb n="1627"/><span>díoghbhála dhóibh a bheifí, ach nuair a chífid siad tusa</span>
<lb n="1628"/><span>'ghá dhéanamh tuigfid siad 'n-a n-aigne gur ar</span>
<lb n="1629"/><span>mhaithe leó é.  Is deimhin leó ná déanfá-sa feall</span>
<lb n="1630"/><span>ortha.  Imthigh, a Fhearghuis, agus dein an díosgaoile</span>
<lb n="1631"/><span>sin.  Agus ní foláir domhsa féin imtheacht arís.</span>
<lb n="1632"/><span>Tá an tsluagh ró mhór.  Mara gcurtar riar cruinn</span>
<lb n="1633"/><span>agus órdú soiléir ar na tuathaibh, agus ar na</span>
<lb n="1634"/><span>treabhchasaibh, agus ar na haicmeachaibh, agus ar</span>
<lb n="1635"/><span>gach cine fé leith, déanfaid siad iomard agus</span>
<lb n="1636"/><span>toirmeasg dá chéile agus imtheóchaid siad ó smacht.</span>
<lb n="1637"/><span>Tar-sa liom, a rí, go gcuiream gach drong um a</span>
<lb n="1638"/><span>rí agus gach réim um a ríogra, gach buidhean um</span>
<lb n="1639"/><span>a dtaoiseach agus gach rí agus ríoghdhamhna d'fhearaibh</span>
<lb n="1640"/><span>Éirean i mbun a choda féin de'n mhór-shluagh ar</span>
<lb n="1641"/><span>bhóthar fé leith.</span></p>
<lb n="1642"/>
<lb n="1643"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="1644"/>
<lb n="1645"/><p><span>An Cúigeadh Radharc.</span></p>
<lb n="1646"/>
<lb n="1647"/><p><span>Fearghus i n' aonar.</span></p>
<lb n="1648"/>
<lb n="1649"/><p><span>F. — Is cruaidh an cás é.  Is míorbhuilteach an bhean</span>
<lb n="1650"/><span>í seo.  Féach an chuma 'na bhfuilim aici agus gan</span>
<lb n="1651"/><span>aon dul as agam.  Me ag déanamh eóluis isteach</span>
<lb n="1652"/><span>i gCúige Uladh do mhór-shluagh namhad, — agus nára</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1653"/><p><span>maith agam!  Mise, a cheap riamh ná fanfadh braon</span>
<lb n="1654"/><span>fola im' chorp dá bhfeicfinn órlach de thalamh na</span>
<lb n="1655"/><span>cúige sin fé chosaibh namhad!  Sin é anois me im'</span>
<lb n="1656"/><span>fhear cinn riain ag seóladh mo namhad isteach im' thír</span>
<lb n="1657"/><span>dúthchais féin!  A! a Chonchobhair, is olc an gníomh</span>
<lb n="1658"/><span>a dheinis.  Is fada anonn a théighean iarsma an</span>
<lb n="1659"/><span>droch-bhirt.  Is trom a luighean iarsma do ghnímh-se</span>
<lb n="1660"/><span>orm-sa indiu, agus is gearr go luighfidh sé níos</span>
<lb n="1661"/><span>truime ort féin agus ar an ndúthaigh mhífhortiúnach</span>
<lb n="1662"/><span>'na bhfuil sé de chrann uirthi bheith fé annsmacht agat.</span>
<lb n="1663"/><span>Táim idir dhá olc.  Bhíos im' ghéilsine dhílis do</span>
<lb n="1664"/><span>Chonchobhar go dtí gur bhris sé a bhriathar rí liom</span>
<lb n="1665"/><span>agus gur mhairbh sé Clann Uisnigh thar mo chom-</span>
<lb n="1666"/><span>airce.  Do sgar an gníomh san me leis.  Táim</span>
<lb n="1667"/><span>im' ghéilsine do Mhéibh agus d' Oilill ó shin.  Tá</span>
<lb n="1668"/><span>sé chomh ceangailte orm anois bheith dílis do Mhéibh</span>
<lb n="1669"/><span>agus bhí sé orm an uair sin bheith dílis do Chonchobhar.</span>
<lb n="1670"/><span>Is ró mhaith atá fios an méid sin ag Méibh agus ag</span>
<lb n="1671"/><span>Oilill.  Is maith is eól dóibh nách féidir domhsa</span>
<lb n="1672"/><span>mo cheangal géilsine do sgaoile mara mbristear</span>
<lb n="1673"/><span>briathar rí liom féin ar dtúis.  Nách namhaid agam</span>
<lb n="1674"/><span>Conchobhar!  Nách i n-aghaidh Chonchobhair atá an</span>
<lb n="1675"/><span>slógadh so!  Cad tá le rádh agam?  Nách é is lugha</span>
<lb n="1676"/><span>is gann dom eólus slighe dhéanamh do'n tslógadh</span>
<lb n="1677"/><span>uasal atá ag teacht fé fhuacht agus fé annró chun</span>
<lb n="1678"/><span>mo namhad do chlaoidh agus chun me féin do chur</span>
<lb n="1679"/><span>arís i réim i dtalamh mo shinsear!  Ó, a Mhéibh, is</span>
<lb n="1680"/><span>doimhinn an bhean tu!  Is daingean an greim atá</span>
<lb n="1681"/><span>agat orm!  Thugas cúl le m' dhúthaigh féin tré</span>
<lb n="1682"/><span>ghráin ar an bhfeall a dhein Conchobhar.  Sin feall</span>
<lb n="1683"/><span>níos caillte ná é agam féin dá dhéanamh anois.</span>
<lb n="1684"/><span>Cad é 'bhrígh feall Chonchobhair seachas an feall so!</span>
<lb n="1685"/><span>Níor mhairbh Conchobhar ach triúr.  An feall so</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1686"/><p><span>agam-sa dá dhéanamh ní fhágfaidh sé duine ná beith-</span>
<lb n="1687"/><span>idheach beó i gCúige Uladh.  Beidh asachán grána</span>
<lb n="1688"/><span>dá chasadh le Conchobhar go deó.  Cad é 'bhrígh é</span>
<lb n="1689"/><span>seachas an t-asachán a casfar le Fearghus! — An</span>
<lb n="1690"/><span>bhfuil Fiacha mac Fir Fheibhe annsan!  (go hárd.)</span></p>
<lb n="1691"/>
<lb n="1692"/><p><span>Fiacha (amuich.) — Tá sé annso, a rí.</span></p>
<lb n="1693"/>
<lb n="1694"/><p><span>(Tig Fiacha isteach.)</span></p>
<lb n="1695"/>
<lb n="1696"/><p><span>F. — Cad deirir anois leat féin, a Fhiacha?</span></p>
<lb n="1697"/>
<lb n="1698"/><p><span>Fiacha. — Deirim, a rí, gur b' annspianta an córú é,</span>
<lb n="1699"/><span>ag dul a d' iaraidh tairbh.  Is dócha gur mian le</span>
<lb n="1700"/><span>Méibh triúcha céad Cuailnge do thabhairt lé agus é</span>
<lb n="1701"/><span>chur mar oileán amuich i n-aice na nÁran.</span></p>
<lb n="1702"/>
<lb n="1703"/><p><span>F. — Is gasta a chuir sí púicín ar dhaoine leis an dtarbh.</span>
<lb n="1704"/><span>Ní hé an tarbh ná triúcha céad Cuailnge atá uaithi,</span>
<lb n="1705"/><span>bíodh go mbeid siad aici.  Cúige Uladh ar fad atá</span>
<lb n="1706"/><span>uaithi.  Measan sí Cúige Uladh do sgrios.  Ní'l</span>
<lb n="1707"/><span>aon choinne ag Conchobhar ná ag ríogra Uladh lé.</span>
<lb n="1708"/><span>Níor chuaidh soir ach an ráfla i dtaobh an tairbh.</span>
<lb n="1709"/><span>Ní'l aon amhras acu thoir go bhfuil an slógadh so</span>
<lb n="1710"/><span>chomh mór agus 'tá sé.  Tiocfar i gan fhios ortha.  Is</span>
<lb n="1711"/><span>olc an obair í seo agam-sa dá dhéanamh, a Fhiacha.</span>
<lb n="1712"/><span>Níor dheineas riamh obair níos measa.  Is me atá</span>
<lb n="1713"/><span>ag déanamh eóluis do'n tsluagh so.  Eólus do</span>
<lb n="1714"/><span>shluagh namhad isteach im' dhúthaigh féin!  Isé</span>
<lb n="1715"/><span>Fearghus mac Róigh atá 'ghá dhéanamh san!  An</span>
<lb n="1716"/><span>Fearghus nár dhein feall riamh.  Is olc an obair í.</span>
<lb n="1717"/><span>Tá orm an t-eólus do dhéanamh.  Ach féach, a Fhiacha;</span>
<lb n="1718"/><span>ní'l orm na comhngair do ghabháil.  Tá a lán siubh-</span>
<lb n="1719"/><span>alta againn cheana, ach ní soir atá puinn de'n</span>
<lb n="1720"/><span>tsiubhal déanta fós.  Táim ag cur righnis ortha</span>
<lb n="1721"/><span>chomh maith agus is féidir liom é, le hionchas go mb'</span>
<lb n="1722"/><span>fhéidir go sroisfeadh sgéala an tslógaidh chun</span>
<lb n="1723"/><span>ár muintire luath nó mall.</span>
<lb n="1724"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1725"/><p><span>Fiacha. — Ní dóich liom, a rí, go bhfuil aon bhreith ag aon</span>
<lb n="1726"/><span>tuairisg ar dhul soir, ach tuairisg an choimheasgair</span>
<lb n="1727"/><span>i dtaobh an tairbh.</span></p>
<lb n="1728"/>
<lb n="1729"/><p><span>F. — Is fíor san.  Ní'l bóthar ná cosán gan eachlacha</span>
<lb n="1730"/><span>ó Mhéibh ag faire air.  Ní fheicim go bhfuil le déanamh</span>
<lb n="1731"/><span>againn ach aon ní amháin agus má theipean orainn sa</span>
<lb n="1732"/><span>ní sin beidh deire le réim Chúige Uladh.</span></p>
<lb n="1733"/>
<lb n="1734"/><p><span>Fiacha. — Cad é an ní é sin, a rí?</span></p>
<lb n="1735"/>
<lb n="1736"/><p><span>F. — Tá, foláramh a thabhairt dom' dhalta, do Chú</span>
<lb n="1737"/><span>Chulainn, agus mara ndéanfair-se an ní sin ní</span>
<lb n="1738"/><span>dhéanfaidh aoinne é.  Ní foláir duit sleamhnú</span>
<lb n="1739"/><span>uainn i gan fhios, a Fhiacha, agus sgéala do chur ag</span>
<lb n="1740"/><span>trial ar Chú Chulainn.  Cuirfidh seisean sgéala ag</span>
<lb n="1741"/><span>trial ar Chonchobhar agus ar an gcuid eile de</span>
<lb n="1742"/><span>ríogra Uladh.  Ní halaidh dhúinn cead a cinn ar fad</span>
<lb n="1743"/><span>do thabhairt do'n mhnaoi seo.  An bhfuil 'fhios agat</span>
<lb n="1744"/><span>cad a cheap sí a dhéanamh le tríocha céad na</span>
<lb n="1745"/><span>nGailian?</span></p>
<lb n="1746"/>
<lb n="1747"/><p><span>Fiacha. — D' airigheamair é, a rí.  Ní haon iontaoibh í.</span>
<lb n="1748"/><span>Mara mbeadh tusa 'ghár gcosaint is dócha go raghadh</span>
<lb n="1749"/><span>an sgéal cruaidh orainn.</span></p>
<lb n="1750"/>
<lb n="1751"/><p><span>F. — Ní raghadh.  Do chuirfinn-se an sgéal cruaidh</span>
<lb n="1752"/><span>uirthi féin ar dtúis.  Ach imthigh leat, a Fhiacha, agus</span>
<lb n="1753"/><span>dein mar a deirim leat.  An fhaid a bhead-sa ag</span>
<lb n="1754"/><span>déanamh an eóluis déanfad an righneas is mó</span>
<lb n="1755"/><span>fhéadfad do chur ar an sluagh so.  Má thigean le</span>
<lb n="1756"/><span>laochra Uladh a neart agus a ngustal do chruinniú</span>
<lb n="1757"/><span>agus do ghléasadh i gceart b' fhéidir ná beadh a</span>
<lb n="1758"/><span>cuaird ar a toil ar fad ag Méibh, dá fheabhas a dhein</span>
<lb n="1759"/><span>sí í féin d' ollmhú.  Is doimhinn, dorcha dúblálta</span>
<lb n="1760"/><span>an bhean í!  Is dócha, má buailtear cath trom gur</span>
<lb n="1761"/><span>sinne is túisge a thuitfidh.  Coimeádfaidh sí ar</span>
<lb n="1762"/><span>tosach sinn.  Sin mar is fearr é.  Is fearr sinn</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1763"/><p><span>do thuitim ná ár ngaolta go léir do thuitim agus</span>
<lb n="1764"/><span>ár ndúthaigh do bheith 'na dhearg-fhásach.</span></p>
<lb n="1765"/>
<lb n="1766"/><p><span>Fiacha. — Is fíor, a rí.  Déanfad-sa an rud a deirir</span>
<lb n="1767"/><span>nó caillfead an t-anam leis.</span></p>
<lb n="1768"/>
<lb n="1769"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="1770"/>
<lb n="1771"/><p><span>F. — Agus déanfad-sa an rud eile, agus a Mhéibh, ní</span>
<lb n="1772"/><span>chaillfead an t-anam leis.  Ní bheidh an sgéal chomh</span>
<lb n="1773"/><span>breágh chomh bog agus a mheasan tú agat.</span></p>
<lb n="1774"/>
<lb n="1775"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="1776"/>
<lb n="1777"/><p><span>An Séamhadh Radharc.</span></p>
<lb n="1778"/>
<lb n="1779"/><p><span>Oilill agus Fionnabhair, 'na seasamh.</span></p>
<lb n="1780"/>
<lb n="1781"/><p><span>Fionn. — Is dóich liom, a athair, gur amú atáimíd go</span>
<lb n="1782"/><span>léir ag dul.  Measaim gur ghabhamair an bóthar so</span>
<lb n="1783"/><span>cheana indiu.</span></p>
<lb n="1784"/>
<lb n="1785"/><p><span>O. — Ní deirim, a 'nghín ó, ná go bhfuil an ceart agat.</span></p>
<lb n="1786"/>
<lb n="1787"/><p><span>(Tig Méibh isteach.)</span></p>
<lb n="1788"/>
<lb n="1789"/><p><span>M. — Is deas an obair í seo!  Tá ár sluagh ag dul anonn</span>
<lb n="1790"/><span>'s anall ag measgadh ar a chéile agus ag déanamh</span>
<lb n="1791"/><span>toirmisg dá chéile.  Is baoghal go n-eireóchaidh</span>
<lb n="1792"/><span>bruighean eatartha.  Tá fiche míle 'shlighe curtha</span>
<lb n="1793"/><span>dhínn againn ó mhaidean agus ní'limíd míle go leith</span>
<lb n="1794"/><span>níos sia soir ná bhíomair ar maidin!</span></p>
<lb n="1795"/>
<lb n="1796"/><p><span>(Tig Fearghus isteach.  Deineas Méibh suas ar Fhearghus</span>
<lb n="1797"/><span>agus buailean sí buille dhorn fan na cluaise air.)</span></p>
<lb n="1798"/>
<lb n="1799"/><p><span>Is maith an sás eóluis do dhéanamh tu!  Ní misde</span>
<lb n="1800"/><span>dhúinn bheith ag brath ort!  Is gearr go mbeimíd</span>
<lb n="1801"/><span>i nEamhain agat!  Tuigim thu.  Tuigim an rud</span>
<lb n="1802"/><span>atá istigh id' chroidhe chomh maith agus a thuigean tú</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1803"/><p><span>féin é.  Tá righneas agat dá chur orainn i dtreó</span>
<lb n="1804"/><span>go mbeadh uain ag Conchobhar agus ag laochra Uladh</span>
<lb n="1805"/><span>ar bheith ollamh dúinn.  Ní fheadar-sa ná go mb'</span>
<lb n="1806"/><span>fhéidir go bhfuil sgéala curtha agat chúcha.  Níor</span>
<lb n="1807"/><span>dhóichighe riamh é.  Tusa!  An Fearghus mac Rosa</span>
<lb n="1808"/><span>úd nár dhein feall riamh!</span></p>
<lb n="1809"/>
<lb n="1810"/><p><span>F. — Is fíor é, a ríogan!  Níor dhein Fearghus mac</span>
<lb n="1811"/><span>Rosa feall riamh!</span></p>
<lb n="1812"/>
<lb n="1813"/><p><span>M. — Níor dhein dar ndóich!  Ní feall bheith i ngéilsine</span>
<lb n="1814"/><span>dhomhsa agus páirt do thógáilt le Conchobhar.  Ár</span>
<lb n="1815"/><span>sluagh do choimeád annso ag gluaiseacht ó thuaidh</span>
<lb n="1816"/><span>agus ó dheas, ó thuaidh agus ó dheas; gan aon</span>
<lb n="1817"/><span>chiscéim do thabhairt soir.  Ní feall é sin.  Ní headh</span>
<lb n="1818"/><span>i n-aon chor.  Ní mar sin a léightear feall i n-aigne</span>
<lb n="1819"/><span>Fhearghuis.  An rud dob fheall ó dhuine eile ar</span>
<lb n="1820"/><span>Fhearghus ní feall ó Fhearghus ar dhuine eile é.</span>
<lb n="1821"/><span>Abradh Fearghus a rogha rud, deirim-se gur feall</span>
<lb n="1822"/><span>orm-sa ó Fhearghus bheith ag cur an mhór-shlóigh so</span>
<lb n="1823"/><span>ar míriar ar mhaithe le Conchobhar.  An té atá 'gá</span>
<lb n="1824"/><span>dhéanamh deirim gur fear fill é.  Agus deirim</span>
<lb n="1825"/><span>gur fear fill Fearghus.</span></p>
<lb n="1826"/>
<lb n="1827"/><p><span>(Ag tabhairt fé n-a bhualadh arís.  Gabhas Fearghus an</span>
<lb n="1828"/><span>lámh 'na ghlaic 'ghá chosaint féin ar an mbuille.)</span></p>
<lb n="1829"/>
<lb n="1830"/><p><span>F. — Go réidh! a 'nghín Eochaidh.  Ní thuigean tusa an</span>
<lb n="1831"/><span>obair, agus dá dheasgaibh sin leog domhsa caint do</span>
<lb n="1832"/><span>dhéanamh.  Dá mba ná beadh sa tsluagh so ach a</span>
<lb n="1833"/><span>bhfuil fé láimh ag na seacht Mainibh ní ró thapaidh</span>
<lb n="1834"/><span>a féadfaí iad do chur ar siubhal.  Níor bh' fholáir</span>
<lb n="1835"/><span>aireachas maith cruinn do dhéanamh nó do chuir-</span>
<lb n="1836"/><span>feadh caime na mbóithre agus anacra na slighe</span>
<lb n="1837"/><span>tríocha céad díobh i n-acran i dtríocha céad eile.</span>
<lb n="1838"/><span>Dá mba ná beadh againn ach an méid atá ag</span>
<lb n="1839"/><span>na Mainibh agus ag Macaibh Mághach níor bh' fholáir</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1840"/><p><span>a dhá oiread san, ní headh ach a thrí oiread, aireachais</span>
<lb n="1841"/><span>do dhéanamh.  Fé mar a méaduighthear an líon</span>
<lb n="1842"/><span>ní foláir an t-aireachas do mhéadú ar a dhúbailt.</span>
<lb n="1843"/><span>Tá cheithre ollchúige Éirean annso againn ar aon</span>
<lb n="1844"/><span>tslógadh agus iad le stiúrú againn tré bhóithribh</span>
<lb n="1845"/><span>cama cumhnga, i dtír chas anacair.  Is maith an té</span>
<lb n="1846"/><span>fhéadfadh iad do stiúrú agus eólus do dhéanamh</span>
<lb n="1847"/><span>dóibh agus gan a leogaint do dhuine ná do</span>
<lb n="1848"/><span>bheithidheach acu iomard ná toirmeasg a dhéanamh do</span>
<lb n="1849"/><span>dhuine ná do bheithidheach eile acu.  Is minic nách</span>
<lb n="1850"/><span>foláir do chuid de'n tsluagh seasamh abhfad i n-aon</span>
<lb n="1851"/><span>inead chun tuille do leogaint thórsa.  Is minic</span>
<lb n="1852"/><span>nách foláir do chuid acu dul sgathamh i ndiaidh a</span>
<lb n="1853"/><span>gcúil chun gan tuille acu do chur i n-aimhréidh.  Is</span>
<lb n="1854"/><span>amhlaidh mar atá an sgéal, ní'l an fear san beó</span>
<lb n="1855"/><span>d'fhéadfadh an mór-shluagh so do láimhseáil i gceart</span>
<lb n="1856"/><span>mara mbeadh an riar a chuir Méibh féin ortha nuair</span>
<lb n="1857"/><span>a chuir sí gach drong um a rí agus gach réim um</span>
<lb n="1858"/><span>a ríogra agus gach buidhean um a dtaoiseach.  Ní</span>
<lb n="1859"/><span>buidhean ná cualacht atá fé láimh gach rí agus</span>
<lb n="1860"/><span>ríoghdhamhna d' fhearaibh Éirean annso ach mór-</span>
<lb n="1861"/><span>shluagh fé leith!  Ní féidir na mílte fear so do</span>
<lb n="1862"/><span>chur ar siubhal agus ar gluaiseacht i gceart gan</span>
<lb n="1863"/><span>aimsir do thógaint chuige.  Dá mba mhian liom-sa</span>
<lb n="1864"/><span>feall do dhéanamh ar Mhéibh agus páirt do ghabháil</span>
<lb n="1865"/><span>leis an bhfear a dhein an feall orm féin, ní bheadh</span>
<lb n="1866"/><span>agam ach an ghluaiseacht do bhrostú.  Annsan do</span>
<lb n="1867"/><span>bheadh toil Mhéibh agam dá chur chun cinn.  Do</span>
<lb n="1868"/><span>mholfadh Méibh mo dhúthracht agus mo dhílse.  Ba</span>
<lb n="1869"/><span>ghearr go mbeadh toirmeasg agus fearg agus</span>
<lb n="1870"/><span>tnúth agus miosgais idir bhuidhnibh agus idir ríghthibh</span>
<lb n="1871"/><span>agus idir thuathaibh agus idir chineachaibh an mhór-shlóigh.</span>
<lb n="1872"/><span>Ba ghearr go n-imreóchaidís an faobhar ar a chéile</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1873"/><p><span>agus isé Conchobhar a bheadh buidheach ar ball.  Do</span>
<lb n="1874"/><span>cuireadh orm-sa an t-éolus do dhéanamh.  Thuigeas</span>
<lb n="1875"/><span>im' aigne go raibh orm é dhéanamh sa cheart.</span>
<lb n="1876"/><span>Thuigeas im' aigne gur bh' fhearr é dhéanamh sa cheart,</span>
<lb n="1877"/><span>agus aimsir do thógaint chuige ná é dhéanamh le</span>
<lb n="1878"/><span>dithineas agus an obair go léir do lot agus an</span>
<lb n="1879"/><span>tsluagh do chur ag marbhadh a chéile.  Ach ní hé an</span>
<lb n="1880"/><span>té a dheinean an ceart a gheibhean creideamhaint</span>
<lb n="1881"/><span>uait-se, a ríogan, ach an té a dheinean do thoil.</span></p>
<lb n="1882"/>
<lb n="1883"/><p><span>M. — Ní foláir a admháil go bhfuil an chaint go maith</span>
<lb n="1884"/><span>agat, a rí.  Measaim ámh, go bhfuil an ní sin</span>
<lb n="1885"/><span>réidhtighthe agat.  Cathin a bheam ag druidim soir</span>
<lb n="1886"/><span>ó thuaidh?</span></p>
<lb n="1887"/>
<lb n="1888"/><p><span>F. — Ní mise d' fhreagróchaidh an cheist sin, a ríogan.</span>
<lb n="1889"/><span>Ní féidir domhsa a thuille eóluis a dhéanamh do'n</span>
<lb n="1890"/><span>Mhór-shluagh so.  Ní curfar feall im' leith arís</span>
<lb n="1891"/><span>de bharr na hoibre seo.</span></p>
<lb n="1892"/>
<lb n="1893"/><p><span>M. — Sin feall eile!</span></p>
<lb n="1894"/>
<lb n="1895"/><p><span>F. (Ag cur smuta gáire as).  — Is feall é dhéanamh agus</span>
<lb n="1896"/><span>is feall gan é dhéanamh.  Is cruaidh an ghéilsine í</span>
<lb n="1897"/><span>sin, a ríogan.  Nách dóich leat féin gur cruaidh?</span>
<lb n="1898"/><span>Cad 'deir Oilill leis an ngéilsine sin?  Ar</span>
<lb n="1899"/><span>hiaradh riamh a leithéid ar aon fhear?</span></p>
<lb n="1900"/>
<lb n="1901"/><p><span>O. — Measaim go bhfuil mearbhal tuigsiona sa sgéal.</span>
<lb n="1902"/><span>Pé aimsir atá riachtanach chun na hoibre do dhéanamh</span>
<lb n="1903"/><span>ar an gcuma is fearr 'na n-eireóchaidh ár gcuaird</span>
<lb n="1904"/><span>linn ní haimsir amú í.  Ní mheasaim go ndéarfadh</span>
<lb n="1905"/><span>Méibh gur b' eadh.</span></p>
<lb n="1906"/>
<lb n="1907"/><p><span>M. — Má caithtear an aimsir do'n réir seo beidh</span>
<lb n="1908"/><span>cáirde fada againn sara mbeimíd i gCuailnge,</span>
<lb n="1909"/><span>ní áirmhighim bheith i nEamhain!</span></p>
<lb n="1910"/>
<lb n="1911"/><p><span>F. — Tá do dhóithin daoine agat, a ríogan, chun an</span>
<lb n="1912"/><span>eóluis seo do dhéanamh.  Cuir 'ghá dhéanamh iad.</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1913"/><p><span>Ní gá dhuit bheith ag brath orm-sa.  Ní cóir agus</span>
<lb n="1914"/><span>ní ceart an obair do chur orm-sa.  Ní cara</span>
<lb n="1915"/><span>agam-sa Conchobhar.  Is namhaid agam é.  Níor</span>
<lb n="1916"/><span>mhisde liom eólus a dhéanamh do'n mhór-shluagh</span>
<lb n="1917"/><span>so isteach i gcúige Conchobhair dá mba ná beadh</span>
<lb n="1918"/><span>thíos leis ach Conchobhar féin.  Ach tuigim go</span>
<lb n="1919"/><span>bhfuiltear ar aigne léir-sgrios a dhéanamh ar chúige</span>
<lb n="1920"/><span>Uladh go léir.  Is bocht an saothar d' Fhearghus</span>
<lb n="1921"/><span>mhac Róigh mór-shluagh do stiúrú chun a thíre</span>
<lb n="1922"/><span>dúthchais féin do sgrios!</span></p>
<lb n="1923"/>
<lb n="1924"/><p><span>M. — Agus, a Mhic Róigh, cad 'na thaobh ná dubhraís</span>
<lb n="1925"/><span>an méid sin ar dtúis?</span></p>
<lb n="1926"/>
<lb n="1927"/><p><span>F. — Táim i ngéilsine d' Oilill agus do Mhéibh.  Ní</span>
<lb n="1928"/><span>raibh dul agam ó'n ngéilsine go dtí gur briseadh</span>
<lb n="1929"/><span>briathar rí liom agus gur cuireadh idir dhá olc</span>
<lb n="1930"/><span>mé, agus gur cuireadh feall im' leith ar gach taobh.</span>
<lb n="1931"/><span>Déarfadh Ultaigh go raibh sé ceangailte orm an</span>
<lb n="1932"/><span>t-eólus do dhéanamh an fhaid nár cuireadh feall</span>
<lb n="1933"/><span>im' leith.  Ach déarfadh Ultaigh ná fuil an ceangal</span>
<lb n="1934"/><span>san orm a thuille nuair a tugadh an easonóir dom.</span>
<lb n="1935"/><span>Ní gá dhom an ní sin do léiriú níos mó dhuit-se,</span>
<lb n="1936"/><span>a Mhéibh.</span></p>
<lb n="1937"/>
<lb n="1938"/><p><span>M. — Ní gá dhuit an ní sin do léiriú dhúinn i n-aonchor.</span>
<lb n="1939"/><span>Thuigeamair nár bh' fhéidir d' Fhearghus feall do</span>
<lb n="1940"/><span>dhéanamh agus bhí iongna orainn nuair a chonaic-</span>
<lb n="1941"/><span>eamair an righneas.  Ach caithimís uainn é mar</span>
<lb n="1942"/><span>sgéal agus dein an t-eólus.</span></p>
<lb n="1943"/>
<lb n="1944"/><p><span>F. — Is léir do t' aigne fein, a ríogan, nách féidir</span>
<lb n="1945"/><span>dom.</span></p>
<lb n="1946"/>
<lb n="1947"/><p><span>M. — Tá go maith.  Caithfear duine éigin eile</span>
<lb n="1948"/><span>d'fhagháil chuige.</span>
<lb n="1949"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1950"/><p><span>An Seachtmhadh Radharc.</span></p>
<lb n="1951"/>
<lb n="1952"/><p><span>Cliathán sléibhe.  Tig beirt de'n tsluagh isteach,</span>
<lb n="1953"/><span>duine ó gach taobh.</span></p>
<lb n="1954"/>
<lb n="1955"/><p><span>An chéad fhear. — Haló!  Cé hé thusa?</span></p>
<lb n="1956"/>
<lb n="1957"/><p><span>An dara fear. — Mise me féin, agus cé hé thusa?</span></p>
<lb n="1958"/>
<lb n="1959"/><p><span>An chéad fhear. — An deamhan an dóich liom go bhfeadar</span>
<lb n="1960"/><span>cé hé me féin ná cé hé aoinne eile!  Ceocu</span>
<lb n="1961"/><span>soir nó siar atá ár n-aghaidh?</span></p>
<lb n="1962"/>
<lb n="1963"/><p><span>An dara fear. — Ní hí sin an cheisd ach ceocu ó thuaidh</span>
<lb n="1964"/><span>nó ó dheas atá ár n-aghaidh?  Ní féidir liom a</span>
<lb n="1965"/><span>dhéanamh amach cá bhfuilim ag gabháil.</span></p>
<lb n="1966"/>
<lb n="1967"/><p><span>An chéad fhear. — Is maith an bhail ort ná fuil a fhios ag</span>
<lb n="1968"/><span>Méibh tu bheith ag gluaiseacht mar sin ar seachrán.</span>
<lb n="1969"/><span>Dá mbeadh a fhios aici ba ghearr go múinfeadh sí</span>
<lb n="1970"/><span>dhuit cé hé thu.</span></p>
<lb n="1971"/>
<lb n="1972"/><p><span>An dara fear. — Ní fheadar an tsaoghal cad 'tá orm.</span>
<lb n="1973"/><span>Measaim gur ghabhas an bóthar so seacht n-uaire</span>
<lb n="1974"/><span>ó mhaidean!</span></p>
<lb n="1975"/>
<lb n="1976"/><p><span>An chéad fhear. — Ní fhéadfá an bóthar so do ghabháil</span>
<lb n="1977"/><span>i n-aonchor ó mhaidean i gan fhios domhsa.  Táim</span>
<lb n="1978"/><span>ag gabháil an bhóthair seo ó mhaidean, ag fille 's</span>
<lb n="1979"/><span>ag aithfhille air, agus ní fheaca thusa go dtí an</span>
<lb n="1980"/><span>neómat so.  Cad as tu, le d' thoil?</span></p>
<lb n="1981"/>
<lb n="1982"/><p><span>An dara fear. — Ó chois Leamhna sa Mhumhain.  Agus</span>
<lb n="1983"/><span>dá mbeinn ann arís ní thiocfainn as.  Tar éis a</span>
<lb n="1984"/><span>tuigtear gach beart.</span></p>
<lb n="1985"/>
<lb n="1986"/><p><span>An chéad fhear. — Aililiú!  Cathin a bheidh bhur ndeire</span>
<lb n="1987"/><span>aneas?</span></p>
<lb n="1988"/>
<lb n="1989"/><p><span>An dara fear. — Nuair a bheidh ár n-aghaidh ó dheas.</span></p>
<lb n="1990"/>
<lb n="1991"/><p><span>An chéad fhear. — Ochón!  Is deisbhéalach an duine thu!</span>
<lb n="1992"/><span>Ní fheaca riamh Muimhneach ach deisbhéalach.</span>
<lb n="1993"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1994"/><p><span>An dara fear. — Mise mar sin!</span></p>
<lb n="1995"/>
<lb n="1996"/><p><span>(Tig fear eile isteach.)</span></p>
<lb n="1997"/>
<lb n="1998"/><p><span>Seo fear eile atá ar seachrán.  Cé hé thusa, a fhir</span>
<lb n="1999"/><span>mhaith?</span></p>
<lb n="2000"/>
<lb n="2001"/><p><span>An tríomhadh fear. — Éist!  Tá Fearghus chughainn!</span></p>
<lb n="2002"/>
<lb n="2003"/><p><span>(Imthighid.  Tig Fearghus agus Méibh isteach agus cualacht</span>
<lb n="2004"/><span>ríogra leó.)</span></p>
<lb n="2005"/>
<lb n="2006"/><p><span>Fearghus. — Táthar chughaibh, a fheara Éirean.  Déinidh</span>
<lb n="2007"/><span>faire nó tiocfar i gan fhios oraibh.  Tháinig a</span>
<lb n="2008"/><span>mheanmna chugham.  Is é mo dhalta féin é.  Tháinig</span>
<lb n="2009"/><span>a ghéar-mheanmna chugham.  Is é an león leadartha</span>
<lb n="2010"/><span>é, agus an brath biodhbha, agus an biodhbha sochraide,</span>
<lb n="2011"/><span>agus an ceann cosdaidhtheach, agus an ciorbhadh</span>
<lb n="2012"/><span>mór-shlógh.  Is é mo dhalta é.  Is me a mhúin a</span>
<lb n="2013"/><span>chleasa gaile agus gaisge dhó.  Táid na cleasa</span>
<lb n="2014"/><span>go hoilte aige.  Is cuma ameasg a namhad é nó</span>
<lb n="2015"/><span>león ameasg caorach.  Ní féidir do namhaid</span>
<lb n="2016"/><span>teacht ar a aigne ná a fhios d'fhagháil cad é an</span>
<lb n="2017"/><span>fuadar a bhíon fé, agus deinean seisean iad do</span>
<lb n="2018"/><span>bhreithniú chomh cruinn sin nách féidir dóibh an</span>
<lb n="2019"/><span>t-eólus ná an beartú a bhíon 'n-a n-aigne do</span>
<lb n="2020"/><span>choimeád uaidh.  Ní fhéadan sochraid mhór namhad</span>
<lb n="2021"/><span>seasamh i na aghaidh, leagan sé agus gearran sé mór-</span>
<lb n="2022"/><span>shluagh roimis amach, mar a ghearrfadh speal féar</span>
<lb n="2023"/><span>glas.  Is é mo dhalta é.  Cú Chulainn mac Sual-</span>
<lb n="2024"/><span>taim.  Tá sé ag teacht agus ní maith an bhail ar</span>
<lb n="2025"/><span>fhearaibh Éirean é bheith ag teacht.  Is cuma é nó</span>
<lb n="2026"/><span>cainneal adhanta.  Tá solus a mhór-ghníomhartha</span>
<lb n="2027"/><span>le lasadh agus le leathadh ar fuid na hÉirean ar</span>
<lb n="2028"/><span>fad le déine an choisg a chuirfidh sé ar an mór-</span>
<lb n="2029"/><span>shluagh so.  Tá sé óg, ach dá óige é tá a chlú go</span>
<lb n="2030"/><span>hárd cheana féin tré a fheabhas a dheinean sé for-</span>
<lb n="2031"/><span>lamhas agus reacht agus smacht agus feidhm dlighe.</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2032"/><p><span>ar a thír féin, ar Mhagh Muirtheimhne.  Mór-ghlonnach</span>
<lb n="2033"/><span>Muighe Muirtheimhne a tugtar air.  Tá sé chughaibh.</span>
<lb n="2034"/><span>Déinidh faire nó tiocfaidh sé oraibh i gan fhios.</span>
<lb n="2035"/><span>Déinidh faire, ach ní shaorfaidh an faire ar a láimh</span>
<lb n="2036"/><span>sibh, a fheara Éirean.  Nuair a bheidh bhur laochra</span>
<lb n="2037"/><span>ar míthreóir aige, agus bhur bhfeara cródha ar feódh</span>
<lb n="2038"/><span>aige, ná habarthar gur fhág Fearghus sibh gan</span>
<lb n="2039"/><span>foláramh.  Tá foláramh agam dá thabhairt daoibh.</span>
<lb n="2040"/><span>Déinidh faire, ach deirim libh ná déanfaidh faire</span>
<lb n="2041"/><span>an gnó dhaoibh.</span></p>
<lb n="2042"/>
<lb n="2043"/><p><span>Méibh. — Is teann an chaint í sin, a Mhic Róigh.  Ba theann</span>
<lb n="2044"/><span>an chaint í le déanamh ar mhór-shluagh namhad dá</span>
<lb n="2045"/><span>mbeidís ag teacht.  Ach is annspianta an chaint</span>
<lb n="2046"/><span>í le déanamh ar aon laoch amháin.  Mheasfá a chur</span>
<lb n="2047"/><span>'na luighe orainn go bhfuil ar a chumas ag aon laoch</span>
<lb n="2048"/><span>amháin, i n-a aonar, gan a bheag ná a mhór de shluagh</span>
<lb n="2049"/><span>ina fhochair, seasamh i n-aghaidh cheithre ollchúige</span>
<lb n="2050"/><span>Éirean agus cath do bhrise ortha, agus éirleach do</span>
<lb n="2051"/><span>dhéanamh ortha!  Ní gnáth le Fearghus caint gan</span>
<lb n="2052"/><span>éifeacht do dhéanamh, ach is dóich linn nár airigheamair</span>
<lb n="2053"/><span>caint chomh baoth leis an gcaint sin atá déanta</span>
<lb n="2054"/><span>anois aige.  Is iongantach an obair mara bhféad-</span>
<lb n="2055"/><span>faid cheithre ollchúige Éirean iad féin a chosaint</span>
<lb n="2056"/><span>ar aon fhear amháin!</span></p>
<lb n="2057"/>
<lb n="2058"/><p><span>Fearghus. — Tá go maith, a ríogan.  Nuair a bheidh</span>
<lb n="2059"/><span>éirleach dá dhéanamh ar do shlóightibh agus gan</span>
<lb n="2060"/><span>radharc agat ar an namhaid a bheidh ag déanamh an</span>
<lb n="2061"/><span>éirligh, ná habair gur dhein Fearghus feall ort le</span>
<lb n="2062"/><span>gan a innsint duit go raibh an t-éirleach ag teacht.</span>
<lb n="2063"/><span>Nuair a bheidh t' anam féin i gcontabhairt ó chrann</span>
<lb n="2064"/><span>tabhail Chú Chulainn ná habair gur bh' olc ó Fhearghus</span>
<lb n="2065"/><span>gan a chur i n-úil duit gur tháinig géar-mheanmna</span>
<lb n="2066"/><span>a dhalta chuige, agus go mór mór, ná habair gur</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2067"/><p><span>ar mhaithe le Conchobhar a coimeádadh uait fios an</span>
<lb n="2068"/><span>ghéar-mheanmna sin.  Nuair a bheid cáirde sídhe Chú</span>
<lb n="2069"/><span>Chulainn ag cabhrú leis sa lá éigin seo atá ag teacht</span>
<lb n="2070"/><span>anois air, agus nuair a bheid na mílte d' fhearaibh</span>
<lb n="2071"/><span>Éirean ag tuitim le neart ná claoidhtear le</span>
<lb n="2072"/><span>faobhar, ná habair-se, a ríogan, gur dhein Fearghus</span>
<lb n="2073"/><span>feall ar fhearaibh Éirean, 'ghá sgaoile gan foláramh</span>
<lb n="2074"/><span>i ngleic le comhachtaibh do-mharbhtha sídhe.</span></p>
<lb n="2075"/>
<lb n="2076"/><p><span>M. — Tuig-se id' aigne, a Mhic Róigh, ná fuil ár mór-</span>
<lb n="2077"/><span>shluagh gan cabhair agus comairce ó chomhachtaibh</span>
<lb n="2078"/><span>uaisle sídhe atá chomh dílis agus chomh do-chlaoidhte</span>
<lb n="2079"/><span>leis na comhachtaibh is fearr fhéadfadh a bheith ag an</span>
<lb n="2080"/><span>gCú Chulainn sin a deirir-se, agus tuig id' aigne,</span>
<lb n="2081"/><span>leis, go sloigfidh an talamh an Cú Chulainn sin nó</span>
<lb n="2082"/><span>go bhfaghad-sa radharc air.</span></p>
<lb n="2083"/>
<lb n="2084"/><p><span>Fearghus. — Ní'l agam le rádh, a ríogan, ach ná habarthar</span>
<lb n="2085"/><span>nár thugas foláramh uaim.</span></p>
<lb n="2086"/>
<lb n="2087"/><p><span>M. — Thugais.  Mheasais sgeón a chur i n-ár muintir</span>
<lb n="2088"/><span>roimh aon laoch amháin!  Ná déinidh-se, a uaisle,</span>
<lb n="2089"/><span>iomad suime de chaint Fhearghuis.  Dá n-inn-</span>
<lb n="2090"/><span>sinn m' aigne déarfadh sé gur feall a bheadh</span>
<lb n="2091"/><span>agam dá chur 'na leith.  Ach, ní nách iongna, is mó</span>
<lb n="2092"/><span>aige an dalta beag so leis féin ná aoinne eile</span>
<lb n="2093"/><span>do laochra Éirean.  Is mór ag Fearghus Cú</span>
<lb n="2094"/><span>Chulainn ach ní ró mhór agam-sa é.  Is mór ag</span>
<lb n="2095"/><span>Fearghus cáirde sídhe a dhaltáin ach ní'l a fhios ag</span>
<lb n="2096"/><span>Fearghus gur namhaid do Chú Chulainn an Mhórríoghan!</span>
<lb n="2097"/><span>Ní chuirim-se feall i leith Fhearghuis.  Ní chuirim 'na</span>
<lb n="2098"/><span>leith ach díth eóluis.  Mheas sé sgeón a chur ionainn</span>
<lb n="2099"/><span>go léir le crann-tabhail Chú Chulainn agus le n-a</span>
<lb n="2100"/><span>cháirdibh sídhe.  Ní daoine sinne chun sgeón do</span>
<lb n="2101"/><span>ghlacadh ó árd-mholadh Fhearghuis ar a dhalta bheag!</span>
<lb n="2102"/><span>Gluaisidh, a ríogra.  Táimíd ag bogadh soir ó</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2103"/><p><span>dhiúltuigh Fearghus do'n eólus a dhéanamh dúinn.</span>
<lb n="2104"/><span>Ní locht air nách maith leis sinn do dhul ró fhada</span>
<lb n="2105"/><span>soir.  Ach ní'l leigheas aige anois ar an sgéal.</span></p>
<lb n="2106"/>
<lb n="2107"/><p><span>F. — Bíodh bhur dtoil agaibh, a ríogra.</span></p>
<lb n="2108"/>
<lb n="2109"/><p><span>An t-ochtmhadh Radharc.</span></p>
<lb n="2110"/>
<lb n="2111"/><p><span>Fearghus agus Méibh agus Oilill agus maithe</span>
<lb n="2112"/><span>fear Éirean i n-aon láthair.  Caraig mhór chloiche</span>
<lb n="2113"/><span>ar an gclár laistiar, i gan fhios dóibh.  Fúnsa dhe</span>
<lb n="2114"/><span>shlataibh daraighe ar an gcaraig.  Ogham sgríobhtha</span>
<lb n="2115"/><span>ar an bhfúnsa.</span></p>
<lb n="2116"/>
<lb n="2117"/><p><span>M. — Ní foláir nó tá do dhalta i bhfolach a Fhearghuis.</span>
<lb n="2118"/><span>Ní féidir linn tásg ná tuairisg d' fhagháil air</span>
<lb n="2119"/><span>féin ná ar a chrann-tabhail.</span></p>
<lb n="2120"/>
<lb n="2121"/><p><span>F. — Tá breith agat air, a ríogan.</span></p>
<lb n="2122"/>
<lb n="2123"/><p><span>M. — Sdó, dubhraís an méid sin chomh minic cheana, a</span>
<lb n="2124"/><span>rí, go bhfuil eagal orm gur breith fada anonn é.</span></p>
<lb n="2125"/>
<lb n="2126"/><p><span>F. — Ná bíodh ceisd ort, a ríogan.  Bheirim-se m'</span>
<lb n="2127"/><span>fhocal duit leis, nuair a gheabhair tuairisg ar Chú</span>
<lb n="2128"/><span>Chulainn go mbeidh cathú ort ná raibh an bhreith níos</span>
<lb n="2129"/><span>sia anonn.</span></p>
<lb n="2130"/>
<lb n="2131"/><p><span>M. — Is fuirisde caint do dhéanamh.  Is minic airigheas</span>
<lb n="2132"/><span>"deatach mór ar droch-theine."  An té is árd</span>
<lb n="2133"/><span>glór ní hé is maith gníomh, go minic.  Ní maith</span>
<lb n="2134"/><span>an chomaoine atá agat-sa dá chur ar do dhalta,</span>
<lb n="2135"/><span>a Fhearghuis.</span></p>
<lb n="2136"/>
<lb n="2137"/><p><span>F. — Conus san, a Mhéibh?</span></p>
<lb n="2138"/>
<lb n="2139"/><p><span>M. — Mar ní fhéadfaidh sé go bráth teacht suas leis an</span>
<lb n="2140"/><span>moladh atá agat dá dhéanamh air.  Is dócha go</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2141"/><p><span>dtuigean an fear bocht féin an ní sin agus gurab é</span>
<lb n="2142"/><span>sin an chúis ná leogan an náire dhó é féin a thaisbeáint.</span></p>
<lb n="2143"/>
<lb n="2144"/><p><span>O. (Ag féachaint ar an gcloich).  — Cad é seo annso againn?</span></p>
<lb n="2145"/>
<lb n="2146"/><p><span>(Féachaid uile ar an gcloich.)  Féach, tá rud éigin</span>
<lb n="2147"/><span>casda ar an gcloich.  Rud éigin i bhfuirm fúnsa</span>
<lb n="2148"/><span>iseadh é.  Ní raibh aon ghá le fúnsa ag an gcloich</span>
<lb n="2149"/><span>seo.  Ní'l aon sgoilt inti.  Cad chuige gur cuireadh</span>
<lb n="2150"/><span>an fúnsa uirthi?  Agus féach, tá sgríbhinn ar</span>
<lb n="2151"/><span>bheinn an fhúnsa.  Cad é an bhrígh atá leis an</span>
<lb n="2152"/><span>obair seo?  An geasa, nó an comhachta sídhe,</span>
<lb n="2153"/><span>atá curtha romhainn annso?  Má 's eadh ní foláir</span>
<lb n="2154"/><span>dúinn comhachta eile do chur i bhfeidhm 'na n-aghaidh,</span>
<lb n="2155"/><span>a chuirfidh iad ar neamhní.  Ní thuigim an t-ogham.</span>
<lb n="2156"/><span>An dtuigean tusa é, a Fhearghuis?</span></p>
<lb n="2157"/>
<lb n="2158"/><p><span>F. — Tuigim an t-ogham, agus tuigim na geasa, agus</span>
<lb n="2159"/><span>tuigim na comhachta.  Ainm Chú Chulainn an t-ogham.</span>
<lb n="2160"/><span>Idh déanta de bhuinníbh daraighe iseadh an fúnsa.</span>
<lb n="2161"/><span>Isé Cú Chulainn do bhain agus do chas agus do</span>
<lb n="2162"/><span>shnímh na slata so, agus do dhein an idh seo dhíobh.</span>
<lb n="2163"/><span>Chuir sé an idh ar chaol na cloiche agus do bhrúigh</span>
<lb n="2164"/><span>sé síos í go dtí tiugh na cloiche, mar a bhfeictear</span>
<lb n="2165"/><span>anois í.  Annsan do sgríbh sé a ainm féin ar a</span>
<lb n="2166"/><span>beann.</span></p>
<lb n="2167"/>
<lb n="2168"/><p><span>M. — Cad chuige, a Fhearghuis, gur dhein sé an ní sin?</span>
<lb n="2169"/><span>Ní fheicim féin puinn tairbhe dhó sa tsórd san</span>
<lb n="2170"/><span>cleasaidheachta.  Ba dhóich liom gur bh' adhbharaighe</span>
<lb n="2171"/><span>dhó mar shaothar bheith ag cruinniú fear agus ag</span>
<lb n="2172"/><span>córú mór-shlóigh, má 's mian leis Magh Muirtheimhne</span>
<lb n="2173"/><span>do chosaint orainne.</span></p>
<lb n="2174"/>
<lb n="2175"/><p><span>F. — Táid san idh seo, a ríogan, comhachta agus geasa</span>
<lb n="2176"/><span>a chosnóchaidh Magh Muirtheimhne ort-sa níos fearr</span>
<lb n="2177"/><span>ná chosnóch mór-shluagh, mara bhféadtar na geasa</span>
<lb n="2178"/><span>agus na comhachta d' fhreagairt.</span>
<lb n="2179"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2180"/><p><span>M. — Léirigh-se dhúinn na comhachta, má 's eadh, agus</span>
<lb n="2181"/><span>feiceam an bhfuil ar ár gcumas iad do fhreagairt.</span></p>
<lb n="2182"/>
<lb n="2183"/><p><span>F. — Do chuaidh an rí-nia úd amach fé 'n gcoill úd</span>
<lb n="2184"/><span>amuich agus do bhain sé as an dtalamh na buinní</span>
<lb n="2185"/><span>daraighe.  Do shnas sé iad agus do ghlan sé iad.</span>
<lb n="2186"/><span>Do chas sé ar a chéile iad, ag déanamh na hidhe</span>
<lb n="2187"/><span>sin mar a chítear.  Do dhaingnigh sé ar an gcloich,</span>
<lb n="2188"/><span>mar a chítear, an idh.  Do dhein sé an obair sin</span>
<lb n="2189"/><span>go léir ar aon chois, ar aon láimh agus ar aon</span>
<lb n="2190"/><span>tsúil.  Leis an ngníomh san do chuir sé de gheasaibh</span>
<lb n="2191"/><span>ar fhearaibh Éirean gan gabháil thar an áit seo</span>
<lb n="2192"/><span>soir gan righneas lae agus oidhche do dhéanamh</span>
<lb n="2193"/><span>annso, nó duine éigin d' fhearaibh Éirean do</span>
<lb n="2194"/><span>dhéanamh idhe eile mar an idh seo, de bhuinníbh</span>
<lb n="2195"/><span>daraighe mar iad so, agus í dhéanamh ar aon chois,</span>
<lb n="2196"/><span>ar aon láimh agus ar aon tsúil, díreach mar a</span>
<lb n="2197"/><span>dhein sé féin an idh seo.</span></p>
<lb n="2198"/>
<lb n="2199"/><p><span>O. — Dar ár mbriathar, a Fhearghuis, ní'l an fear san</span>
<lb n="2200"/><span>ar fhearaib Éirean d' fhéadfadh an dair seo do</span>
<lb n="2201"/><span>lúbadh ná do chasadh, agus a dhá láimh do chur chuige!</span></p>
<lb n="2202"/>
<lb n="2203"/><p><span>M. — Cad is gá dhúinn aon tsuim do chur ins na</span>
<lb n="2204"/><span>geasaibh!  Sin é an sean-sgéal, a Fhearghuis.</span>
<lb n="2205"/><span>Righneas, righneas, righneas!</span></p>
<lb n="2206"/>
<lb n="2207"/><p><span>F. — Seachain, a Mhéibh.  Tá comhachta móra laistiar</span>
<lb n="2208"/><span>de na geasa.  Má sháruighean an mór-shluagh an</span>
<lb n="2209"/><span>idh, agus má gabhtar soir gan righneas lae agus</span>
<lb n="2210"/><span>oidhche do dhéanam annso, nó idh eile do dhéanamh</span>
<lb n="2211"/><span>mar a deineadh í seo tiocfaidh ar fhearaibh Éirean</span>
<lb n="2212"/><span>bárthan agus mille agus léirsgrios a dhéanfaidh</span>
<lb n="2213"/><span>níos mó díoghbhála dhóibh ná dhéanfadh brise catha</span>
<lb n="2214"/><span>agus dearg-ruathar.</span></p>
<lb n="2215"/>
<lb n="2216"/><p><span>M. — Is mór an chaint í sin, má's fíor í.  Ní bhréag-</span>
<lb n="2217"/><span>nuighim thu, a Fearghuis, ach ca bhfhios dúinn ná</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2218"/><p><span>fuil dearmhad ort?  Sin é Cúige Uladh os ár</span>
<lb n="2219"/><span>gcomhair.  Ca bhfios dúinn nách ag magadh fúinn</span>
<lb n="2220"/><span>atá an Cú Chulainn seo!  Ní halaidh do mhór-</span>
<lb n="2221"/><span>shluagh fear Éirean géille do chleasaidheacht de'n</span>
<lb n="2222"/><span>tsórd so.  Caraig cloiche agus fúnsa daraighe</span>
<lb n="2223"/><span>uirthi!  Téanaígh a uaisle, sara mbeidh uain ag</span>
<lb n="2224"/><span>muintir na háite ar a mbuar do bhreith chun</span>
<lb n="2225"/><span>siubhail uainn!</span></p>
<lb n="2226"/>
<lb n="2227"/><p><span>O. — Is féidir, a Mhéibh dearmhad do bheith ar Fhearghus</span>
<lb n="2228"/><span>sa ní seo, ach ní minic a gheibhmíd dearmhad air.</span>
<lb n="2229"/><span>Níor dhein aon fhear beó an idh sin, ar aon tsúil,</span>
<lb n="2230"/><span>ar aon láimh, agus ar aon chois, gan comhachta</span>
<lb n="2231"/><span>móra sídhe ag cabhrú leis!  Ní halaidh dhúinn neart</span>
<lb n="2232"/><span>na gcomhacht san do tharang ar ár mór-shluagh.</span>
<lb n="2233"/><span>Ní gá an idh do shárú.  Ní righneas mór dúinn</span>
<lb n="2234"/><span>dúna agus longphuirt do ghabháil ar an gcnoc sin</span>
<lb n="2235"/><span>thall ar feadh lae agus oidhche.  Ní gá dhúinn stad</span>
<lb n="2236"/><span>annso.  Beidh ár ngluaiseacht ó'n gcnoc san níos</span>
<lb n="2237"/><span>éasga ná bheadh ár ngluaiseacht as so.  Ní shárócham</span>
<lb n="2238"/><span>an idh, lom díreach, agus ní bheidh aon righneas</span>
<lb n="2239"/><span>curtha orainn gur fiú é a áireamh.</span></p>
<lb n="2240"/>
<lb n="2241"/><p><span>M. — Ní maith liom an righneas, a Oilill, ach ní lugha</span>
<lb n="2242"/><span>ná is maith liom caoi thabhairt ar urchóid do dhéanamh</span>
<lb n="2243"/><span>dúinn.  Ní chuige sin a thánamair.</span></p>
<lb n="2244"/>
<lb n="2245"/><p><span>F. — Measaim, dá luathacht a bheimíd ar an gcnoc agus</span>
<lb n="2246"/><span>botha agus pubail curtha suas againn, gurab eadh</span>
<lb n="2247"/><span>is fearr é.  Tá droch-dheabhramh ar na sgamail.</span>
<lb n="2248"/><span>Ní cuimhin liom an spéir do bheith ag féachaint</span>
<lb n="2249"/><span>chomh lán, chomh trom, chomh dúr, ó'n oidhche úd an</span>
<lb n="2250"/><span>tsneachtaidh mhóir fadó.</span></p>
<lb n="2251"/>
<lb n="2252"/><p><span>(Imthighid.)</span>
<lb n="2253"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2254"/><p><span>An Naomhadh Radharc.</span></p>
<lb n="2255"/>
<lb n="2256"/><p><span>An sliabh. — Tig triúr de'n tsluagh isteach,</span>
<lb n="2257"/><span>agus anairt puible acu.</span></p>
<lb n="2258"/>
<lb n="2259"/><p><span>Fear acu. — Dubhradh liom go raibh coill annso.  Má</span>
<lb n="2260"/><span>tá ba chóir go bhféadfaimís foithin d'fhagháil inti.</span>
<lb n="2261"/><span>Ní fheaca riamh sneachta ag tuitim chomh tiugh.  Má</span>
<lb n="2262"/><span>leanan sé ag cur shneachtaidh do'n réir seo múchfar</span>
<lb n="2263"/><span>an saoghal.</span></p>
<lb n="2264"/>
<lb n="2265"/><p><span>Fear eile. — Leog dom féin, a dhuine.  Ní hag cur</span>
<lb n="2266"/><span>shneachtaidh atá sé ach an sneachta ag teacht anuas</span>
<lb n="2267"/><span>i n-aon bhróin amháin!</span></p>
<lb n="2268"/>
<lb n="2269"/><p><span>Fear eile. — Deirim leat má leanan an obair seo go</span>
<lb n="2270"/><span>maidin go mbeidh sgéal nua ag daoine.  Ní bheidh</span>
<lb n="2271"/><span>cnoc ná gleann le feiscint, ach an dúthaigh i n-aon</span>
<lb n="2272"/><span>chlár gheal amháin, díreach mar a bhí fadó nuair a bhí</span>
<lb n="2273"/><span>an sneachta mór ann.</span></p>
<lb n="2274"/>
<lb n="2275"/><p><span>An chéad Fhear. — Má thagan gaoith agus cáthadh beidh</span>
<lb n="2276"/><span>an sgéal go holc againn.</span></p>
<lb n="2277"/>
<lb n="2278"/><p><span>An dara fear. — Cad 'na thaobh gur hiompuigheadh mar</span>
<lb n="2279"/><span>seo siar sinn arís?</span></p>
<lb n="2280"/>
<lb n="2281"/><p><span>An tríomhadh fear. — D' airigheas-sa gur b' amhlaidh</span>
<lb n="2282"/><span>atá Conchobhar romhainn ar an slighe lastair, agus</span>
<lb n="2283"/><span>mór-shluagh Ultach aige, agus go ndubhairt Oilill</span>
<lb n="2284"/><span>nár cheart cath a thabhairt dó go maidin.</span></p>
<lb n="2285"/>
<lb n="2286"/><p><span>An chéad fhear. — Ní hé sin d' airigheas-sa ach gur</span>
<lb n="2287"/><span>b'amhlaidh a chuir Cú Chulainn Lugh mac Eithleann</span>
<lb n="2288"/><span>agus a shluagh sídhe ar an mbóthar roimhe Mhéibh</span>
<lb n="2289"/><span>agus go mb' éigean di casadh.</span></p>
<lb n="2290"/>
<lb n="2291"/><p><span>An dara F. — Ní chreidfinn focal de.  Is mó na comh-</span>
<lb n="2292"/><span>achta atá ag Cú Raoi mac Dáire ná ag Cú Chulainn,</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2293"/><p><span>agus is fearr na cáirde sídhe atá aige ná cáirde</span>
<lb n="2294"/><span>sídhe Chú Chulainn.  Ní fhéadfadh Lugh draoidheacht</span>
<lb n="2295"/><span>do dhéanamh ná déanfadh Cú Raoi draoidheacht 'ghá</span>
<lb n="2296"/><span>fhreagairt, agus tá draoidheacht agus comhachta</span>
<lb n="2297"/><span>agus cáirde sídhe ag Méibh féin chomh maith agus atá</span>
<lb n="2298"/><span>ag aoinne acu.  Méibh ag casadh thar n-ais tar éis</span>
<lb n="2299"/><span>a saothair!  Sgéal gan dath is eadh é.  Níor iom-</span>
<lb n="2300"/><span>puigh Méibh riamh fós i ndiaidh a cúil ó'n rud a chuir</span>
<lb n="2301"/><span>sí roimpi, agus ní hag dul i ndiaidh a cúil atá sí</span>
<lb n="2302"/><span>anois.  Ní headh dá mbeadh a bhfuil do chomhachtaibh</span>
<lb n="2303"/><span>sídhe i nÉirinn ar an mbóthar roimpi!</span></p>
<lb n="2304"/>
<lb n="2305"/><p><span>An chéad fh. — Táimíd ag gabháil siar pé sgéal é.  Is é</span>
<lb n="2306"/><span>mo thuairim-se gur abhaile atáimíd ag dul.  Cé</span>
<lb n="2307"/><span>fhéadfadh comhrac do dhéanamh le sneachta mar é</span>
<lb n="2308"/><span>seo!  Tá Méibh dána gan amhras, ach tá ciall aici.</span></p>
<lb n="2309"/>
<lb n="2310"/><p><span>An dara F. — Tá ciall ag Méibh, ach ní'l ciall le d'</span>
<lb n="2311"/><span>chaint-se.  Ní fhéadfadh Cú Chulainn draoidheacht</span>
<lb n="2312"/><span>do dhéanamh ná déanfadh Cú Raoi draoidheacht a</span>
<lb n="2313"/><span>bhuadhfadh air.</span></p>
<lb n="2314"/>
<lb n="2315"/><p><span>An chéad fh. — Má ' s eadh cad 'na thaobh ná cuirean Cú</span>
<lb n="2316"/><span>Raoi an sneachta so ar neamhní uainn agus gan sinn</span>
<lb n="2317"/><span>a bheith dár leathadh agus dár múchadh mar atáimíd?</span></p>
<lb n="2318"/>
<lb n="2319"/><p><span>An dara F. — Mar sin ní hó aoinne acu a tháinig an</span>
<lb n="2320"/><span>sneachta so ach ó'n spéir féin.  Tá a fhios ag an</span>
<lb n="2321"/><span>saoghal gur treise comhacht spéire, agus comhacht</span>
<lb n="2322"/><span>gaoithe, agus comhacht nimhe, ná aon chomhacht</span>
<lb n="2323"/><span>draoidheachta.  Is minic a chonacamair sneachta</span>
<lb n="2324"/><span>draoidheachta, ach ba neamhní an sneachta draoidh-</span>
<lb n="2325"/><span>eachta ba mhó dá bhfeacamair riamh seachas an</span>
<lb n="2326"/><span>sneachta so.  Ó'n spéir féin is eadh tháinig an</span>
<lb n="2327"/><span>sneachta so.</span></p>
<lb n="2328"/>
<lb n="2329"/><p><span>An chéad fh. — Pé áit as a dtáinig sé, nó pé comhacht a</span>
<lb n="2330"/><span>thug ann é, is eagal liom ná himtheóchaidh sé gan</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2331"/><p><span>díoghbháil a dhéanamh.  Má leanan sé cá bhfaghfar</span>
<lb n="2332"/><span>biadh do'n mhór-shluagh so!  Má leathtar sinn ar</span>
<lb n="2333"/><span>chliathán an chnuic seo, nó má gheibhmíd bás do'n</span>
<lb n="2334"/><span>ghorta, is suarach an sólás dúinn tusa 'ghá innsint</span>
<lb n="2335"/><span>dúinn nách iad comhachta draoidheachta Chú Chulainn</span>
<lb n="2336"/><span>a thug an sneachta ann, ach gur comhachta is treise</span>
<lb n="2337"/><span>ná comhachta draoidheachta a thug ann é.  Dar ndó</span>
<lb n="2338"/><span>sin mar is measa an sgéal!  An dóich leat ar</span>
<lb n="2339"/><span>mhaith an chiall do Mhéibh aghaidh do thabhairt ar chomh-</span>
<lb n="2340"/><span>achtaibh atá níos treise ná comhachta draoidheachta!</span>
<lb n="2341"/><span>Ní dóich liom go mbeadh sí buidheach díot dá mbeadh</span>
<lb n="2342"/><span>a fhios aici gur b' é sin meas atá agat ar a ciall.</span>
<lb n="2343"/><span>Measaim, ámh, go bhfuil an ceart agat i dtaobh na</span>
<lb n="2344"/><span>gcomhacht a thug an sneachta orainn, agus measaim</span>
<lb n="2345"/><span>go dtuigean Méibh an sgéal!  Ní haon scorn do</span>
<lb n="2346"/><span>Mhéibh dul i ndiaidh a cúil ó chomhachtaibh spéire agus</span>
<lb n="2347"/><span>néal agus gaoithe. — Nách fuar atá sé!  Tá nimh</span>
<lb n="2348"/><span>sa ghaoith.  Tá an fuacht ag gabháil tré m' chnámhaibh</span>
<lb n="2349"/><span>treasna!  Deirim leat go ndéanfaidh an oidhche</span>
<lb n="2350"/><span>anocht obair!  Leathfar i n-ár mbeathaidh sinn.</span>
<lb n="2351"/><span>Déanfaidh bró lic' oighre dár gcuid fola.  Do</span>
<lb n="2352"/><span>taidhbhrigheadh aréir dom go bhfeaca ár i ndiaidh</span>
<lb n="2353"/><span>mór-chatha.  Na mílte corp agus gan aon bhraon</span>
<lb n="2354"/><span>fola leó.  Is eagal liom go ndéanfaidh an oidhche</span>
<lb n="2355"/><span>seo taidhbhreamh na súl osgalta de m' thaidhbhreamh!</span></p>
<lb n="2356"/>
<lb n="2357"/><p><span>An tríomhadh F. — Seo! seo!  Beidh sé 'na thaidhbhreamh</span>
<lb n="2358"/><span>súl osgalta agat féin agus ag an gcuid eile</span>
<lb n="2359"/><span>againn láithreach má fhanaimíd annso puinn eile</span>
<lb n="2360"/><span>aimsire.  Má 'sé an spéir atá ag cur orainn dá</span>
<lb n="2361"/><span>luathacht a chuirfimíd rud éigin idir sinn agus an</span>
<lb n="2362"/><span>spéir is eadh is fearra dhúinn é.  Má 'tá ag teip</span>
<lb n="2363"/><span>ar Chú Raoi mac Dáire, nó ar Chú Chulainn, stop</span>
<lb n="2364"/><span>a chur leis an sneachta agus leis an bhfuacht, ní</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2365"/><p><span>hé mo thuairim go ndéanfaidh bhur nglugaireacht</span>
<lb n="2366"/><span>cainte-se stop a chur leó.  Nó an amhlaidh a mheas-</span>
<lb n="2367"/><span>fadh sibh bheith ag caint go dtí go gcruadhfaidh an</span>
<lb n="2368"/><span>sioc na carbail agaibh!  Beiridh ar an anairt seo</span>
<lb n="2369"/><span>im' theannta féachaint an bhféadfaimís pubal do</span>
<lb n="2370"/><span>dhéanamh.  Is suarach an díon anairt idir sinn agus</span>
<lb n="2371"/><span>an spéir anocht.</span></p>
<lb n="2372"/>
<lb n="2373"/><p><span>(Gabhaid ag déanamh na puible.  Tig beirt eile isteach</span>
<lb n="2374"/><span>agus fear leath-mharbh acu dá iomchar eatartha.)</span></p>
<lb n="2375"/>
<lb n="2376"/><p><span>Duine de'n bheirt nua. — Féach, a fheara, tá an fear</span>
<lb n="2377"/><span>bocht so i ndeire an anama.  Ní thiocfaidh sé chuige</span>
<lb n="2378"/><span>féin go deó mara bhféadam é thé ar chuma éigin.</span></p>
<lb n="2379"/>
<lb n="2380"/><p><span>An tríomhadh F. — Déinidh é thé má 's eadh.</span></p>
<lb n="2381"/>
<lb n="2382"/><p><span>An duine. — Sdó, ní'l an chóir againn chuige.</span></p>
<lb n="2383"/>
<lb n="2384"/><p><span>An tríomhadh F. — Ná bacaidh é má 's eadh.</span></p>
<lb n="2385"/>
<lb n="2386"/><p><span>An d. — Gheabhaidh sé bás mara dtéitear é.</span></p>
<lb n="2387"/>
<lb n="2388"/><p><span>An tríomhadh F. — Ní fearra dhó rud a dhéanfaidh sé.</span></p>
<lb n="2389"/>
<lb n="2390"/><p><span>An d. — Ná fuil aon truagh agat dó!</span></p>
<lb n="2391"/>
<lb n="2392"/><p><span>An tríomhad F. — Ní'l aon truagh ag an bhfuacht so d'</span>
<lb n="2393"/><span>aoinne.</span></p>
<lb n="2394"/>
<lb n="2395"/><p><span>An d. — Nár chóir go leogfá dhúinn é chur isteach sa</span>
<lb n="2396"/><span>phubal?</span></p>
<lb n="2397"/>
<lb n="2398"/><p><span>An tríomhadh F. — Ba chóir, dá n-iaradh sibh orm é, ach</span>
<lb n="2399"/><span>níor iarabhair.</span></p>
<lb n="2400"/>
<lb n="2401"/><p><span>An d. — An misde leat sinn 'ghá chur isteach?</span></p>
<lb n="2402"/>
<lb n="2403"/><p><span>An tríomhadh F. — Ní misde.  Ní bheidh ach corp sa mbreis</span>
<lb n="2404"/><span>ann ar maidin.</span></p>
<lb n="2405"/>
<lb n="2406"/><p><span>(Beirid isteach é.)</span></p>
<lb n="2407"/>
<lb n="2408"/><p><span>Ní fheadar an bhfuil fuacht ar Mhéibh.  Dá dtuigeadh</span>
<lb n="2409"/><span>ríghthe i gceart an t-annró agus an cruadhtan a</span>
<lb n="2410"/><span>thagan ar dhaoinibh de dhruim cogaidh ní fheadar an</span>
<lb n="2411"/><span>mbeidís chomh tugtha chun cogaidh do dhéanamh.</span></p>
<lb n="2412"/>
<lb n="2413"/><p><span>An chéad fh. — Ní hé mo thuairim go bhfuil aon phioc dá</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2414"/><p><span>mhearathal ortha, ach gur cuma leó, an fhaid a thioc-</span>
<lb n="2415"/><span>faidh mór-chlú chúcha féin as, cad é an cor a bhéar-</span>
<lb n="2416"/><span>faidh fir bhochta an tslóigh.  Téimís isteach fé 'n</span>
<lb n="2417"/><span>bhfoithin dá luighead é.</span></p>
<lb n="2418"/>
<lb n="2419"/><p><span>(Imthighid isteach sa phubal.)</span></p>
<lb n="2420"/>
<lb n="2421"/><p><span>An deichmhadh radharc.</span></p>
<lb n="2422"/>
<lb n="2423"/><p><span>Imeal coille. — Tig Cú Chulainn agus Laogh isteach.</span></p>
<lb n="2424"/>
<lb n="2425"/><p><span>Cú. — Ní maith atá ár ngnó déanta againn, a Laoigh.</span>
<lb n="2426"/><span>Tá an mór-shluagh so gabhtha tharainn soir.  Níor</span>
<lb n="2427"/><span>sháruigheadar an idh, ach níor dhein aon fhear acu</span>
<lb n="2428"/><span>a mac-samhail d'idh.  Ní raibh aon fhear ortha</span>
<lb n="2429"/><span>d'fhéadfadh a mac-samhail d' idh do dhéanamh ar aon</span>
<lb n="2430"/><span>chois agus ar aon láimh agus ar aon tsúil.  Dá</span>
<lb n="2431"/><span>bhrígh sin do tháinig an sneachta ortha.  Is maith</span>
<lb n="2432"/><span>an bhail ortha nár sháruigheadar an idh.  Dá sár-</span>
<lb n="2433"/><span>uighidís í ní rachadh aon duine acu beó ó'n sneachta.</span>
<lb n="2434"/><span>D' iompuigheadar i leith taoibh agus bíodh gur</span>
<lb n="2435"/><span>dheineadar an righneas ceart níor chailleadar an</span>
<lb n="2436"/><span>aimsir mar do bhí saoráid acu ar imtheacht ó'n</span>
<lb n="2437"/><span>gcnoc ná beadh acu ar imtheacht ó'n áit 'na rabhadar,</span>
<lb n="2438"/><span>dá bhfanaidís ann i longphurt, mar a mheasas iad</span>
<lb n="2439"/><span>d' fhanamhaint.  Do ghluaiseadar go héasga agus</span>
<lb n="2440"/><span>táid siad sleamhnuighthe tharainn soir.  Is mór an</span>
<lb n="2441"/><span>truagh an ní sin!  Is mór go léir an truagh é!</span>
<lb n="2442"/><span>Ní cheadóchainn ar ríghe Uladh iad bheith imighthe</span>
<lb n="2443"/><span>tharainn ar an gcuma san!</span></p>
<lb n="2444"/>
<lb n="2445"/><p><span>L. — D' innseas-sa dhuit, a rí, gur mar sin a bheadh.</span>
<lb n="2446"/><span>Dubhart gur cheart an faire do dhéanamh.</span></p>
<lb n="2447"/>
<lb n="2448"/><p><span>C. — Féach a Laoigh, sid é a rian.  Sid é sliocht-lorg</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2449"/><p><span>an tslóigh.  Tar annso, a Laoigh, agus breithnigh</span>
<lb n="2450"/><span>an sliocht-lorg agus dein airmheas ar an líon a</span>
<lb n="2451"/><span>chuadar tharainn soir.</span></p>
<lb n="2452"/>
<lb n="2453"/><p><span>(Cromas Laogh ag iniúchadh an tailimh agus imthigheas amach</span>
<lb n="2454"/><span>ar an gcuma san.)</span></p>
<lb n="2455"/>
<lb n="2456"/><p><span>Do chaillis orm, a mhic Eithleann!  Do chaillis orm</span>
<lb n="2457"/><span>glan.  Do mealladh Cathbhadh draoi.  An lá a</span>
<lb n="2458"/><span>ghabhas arm gaisge dubhairt sé liom, i láthair</span>
<lb n="2459"/><span>Chonchobhair, go mbeadh mo shaoghal duthain, diom-</span>
<lb n="2460"/><span>buan, dá ngabhainn arm an lá san, ach go</span>
<lb n="2461"/><span>mairfeadh mo chlú agus m' árdsgéal i mbéalaibh</span>
<lb n="2462"/><span>daoine go deó.  Do ghabhas arm air sin.  Ba</span>
<lb n="2463"/><span>bheag agam mo shaoghal a bheith buan nó diombuan</span>
<lb n="2464"/><span>seachas árdsgéal mo bheatha agus mo mhór-ghníomh</span>
<lb n="2465"/><span>do leanamhaint i mbéalaibh na ndaoine, ó shliocht go</span>
<lb n="2466"/><span>sliocht agus ó shaoghal go saoghal.  Tá ceó ar mo</span>
<lb n="2467"/><span>chlú indiu!  Isé droch-sgéal an lae indiu a</span>
<lb n="2468"/><span>leanfaidh i mbéalaibh daoine.  Is ar thiubaist an</span>
<lb n="2469"/><span>lae seo a mhairfidh cuimhne i gcroidhthibh Ultach go</span>
<lb n="2470"/><span>deó deó, agus i n-aigne Gaedheal.  Ní gan chúis</span>
<lb n="2471"/><span>é.  Tá Cúige Uladh fé chosaibh namhad.  Táid na</span>
<lb n="2472"/><span>tighthe dá losgadh cheana féin agus na daoine dá</span>
<lb n="2473"/><span>marbhadh!  Tá fuil Ultach ag rith le fánaidh agus</span>
<lb n="2474"/><span>mise fé ndeár é.  Isé focal a bhiodh ag muintir</span>
<lb n="2475"/><span>Muighe Muirtheimhne le chéile, ó thosnuigh na ráflaí</span>
<lb n="2476"/><span>ar chórú agus ar thoisg an mhór-shlóigh seo ar dhul</span>
<lb n="2477"/><span>chúcha, "Ní baoghal dúinn Méibh agus Oilill!  Ní</span>
<lb n="2478"/><span>baoghal dúinn cheithre ollchúige Éirean!  Tá Cú</span>
<lb n="2479"/><span>Chulainn idir sinn agus ár namhaid!  An fhaid a's</span>
<lb n="2480"/><span>tá Cú Chulainn idir sinn agus iad ní'l baoghal</span>
<lb n="2481"/><span>orainn!"  Tá an namhaid 'na measg anois, ag</span>
<lb n="2482"/><span>sladadh agus ag creachadh agus ag losgadh, agus</span>
<lb n="2483"/><span>cá bhfuil Cú Chulainn!  Beidh cuimhne acu ar an</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2484"/><p><span>sgéal san.  Sin é an t-árdsgéal a mhairfidh acu</span>
<lb n="2485"/><span>agus ag an méid do fágfar beó chun sleachta dhíobh</span>
<lb n="2486"/><span>i gcríochaibh Muighe Muirtheimhne.  Bhí a n-iontaoibh</span>
<lb n="2487"/><span>as Cú Chulainn agus do chaill Cú Chulainn ortha!</span>
<lb n="2488"/><span>Dá mbeadh a n-iontaoibh níoba lugha a Cú Chulainn</span>
<lb n="2489"/><span>ní tiocfaí i gan fhios ortha chomh críochnuighthe.  Is</span>
<lb n="2490"/><span>olc é an saoghal diombuan.  Ach is fiú mór-chlú</span>
<lb n="2491"/><span>é thuilleamh ar shaoghal dhiombuan.  D' fhuiling-</span>
<lb n="2492"/><span>eóchainn diombuaine agus duthaine go fonnmhar</span>
<lb n="2493"/><span>ar mhórdhacht agus ar bhuaine sgéil mo bheatha; ar</span>
<lb n="2494"/><span>a bheith le rádh go deó ag sliocht gach sleachta gur</span>
<lb n="2495"/><span>bh' uasal agus gur bheacht mo ghníomh agus nár</span>
<lb n="2496"/><span>chailleas i nguais dá ghéire ar an té chuir a</span>
<lb n="2497"/><span>mhuinighin asam, nó an namhaid a chuir cath orm</span>
<lb n="2498"/><span>nár chuaidh a ghníomh i n-aisge leis.  Ach cá bhfuil</span>
<lb n="2499"/><span>an té fhuilingeóch ná chuirfeadh suas le diombuaine</span>
<lb n="2500"/><span>saoghail agus le mí-chlú i n-aoinfheacht!</span></p>
<lb n="2501"/>
<lb n="2502"/><p><span>(Tig Lugh mac Eithleann isteach Laistiar.)</span></p>
<lb n="2503"/>
<lb n="2504"/><p><span>L. M. E. — A Chú Eamhna, níor mealladh Cathbhadh agus</span>
<lb n="2505"/><span>níor cailleadh ort-sa!  Fíorfar séan an lae úd a</span>
<lb n="2506"/><span>ghlacais arm!  Clú uasal duit!  Árdsgéal oir-</span>
<lb n="2507"/><span>dheirc duit!  T' ainm i mbéalaibh daoine an fhaid</span>
<lb n="2508"/><span>a bheidh sliocht ar sliocht.  Sin é an séan agus</span>
<lb n="2509"/><span>gheabhair é.  Tá sé le fagháil agat níos iomláine,</span>
<lb n="2510"/><span>níos forleithne, níos uaisle, níos buaine, ná mar</span>
<lb n="2511"/><span>a mheasais féin a gealladh duit é.  Dein do</span>
<lb n="2512"/><span>ghníomh ar fhearaibh Éirean, bídís lastair nó lastiar</span>
<lb n="2513"/><span>díot.  Is trom a bheidh do lámh ortha ach gan staonadh</span>
<lb n="2514"/><span>ó d' ghníomh.</span></p>
<lb n="2515"/>
<lb n="2516"/><p><span>(Imthigheas.  Filleas Laogh.)</span></p>
<lb n="2517"/>
<lb n="2518"/><p><span>Cú. — Ar theip an t-airmheas ort, a Laoigh?</span></p>
<lb n="2519"/>
<lb n="2520"/><p><span>Laogh. — Do theip, a rí.  Tá rud éigin bun os cionn</span>
<lb n="2521"/><span>sa riarú atá ortha.</span>
<lb n="2522"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2523"/><p><span>Cú. — Tá go maith, a Laoigh.  Fan-se annso ag tabhairt</span>
<lb n="2524"/><span>aire do'n eachra agus déanfad-sa an t-airmheas</span>
<lb n="2525"/><span>má 's féidir é.</span></p>
<lb n="2526"/>
<lb n="2527"/><p><span>(Imthigheas Cú Chulainn.)</span></p>
<lb n="2528"/>
<lb n="2529"/><p><span>Laogh. — Is iongantach an fear é má dheinean sé an</span>
<lb n="2530"/><span>t-airmheas san.  Agus déanfaidh!  Ní theipean aon</span>
<lb n="2531"/><span>rud air.  Ní bhuadhan aon rud air.  Ní féidir</span>
<lb n="2532"/><span>d'aoinne bheith suas leis.  Aithnighean sé an rud a</span>
<lb n="2533"/><span>bheadh i n-aigne dhuine agus ní féidir é cheilt air!</span>
<lb n="2534"/><span>Bíon mo dhearbhráthair, Idh mac Rianghabhra, 'gá</span>
<lb n="2535"/><span>áiteamh orm gur fearr de thriath agus de thighearna</span>
<lb n="2536"/><span>Fear Diadh mac Damháin ná Cú Chulainn.  Tá Fear</span>
<lb n="2537"/><span>Diadh go maith, ach ní'l breith aige ar Chú Chulainn.</span>
<lb n="2538"/><span>Nuair a chuadar araon ag foghluim gaisge ó Aoife</span>
<lb n="2539"/><span>agus ó Sgáthaigh bhí Cú Chulainn abhfad níos óige</span>
<lb n="2540"/><span>'ná Fear Diadh, agus dá bhrígh sin is é Cú Chulainn</span>
<lb n="2541"/><span>a dheineadh friothálamh ar Fhear Diadh ag áireamh a</span>
<lb n="2542"/><span>shleagh agus ag córú a leapthan dó.  Ach níor bh'</span>
<lb n="2543"/><span>fhada gur neartuigh Cú Chulainn dá óige 'bhí sé.</span>
<lb n="2544"/><span>Is maith is cuimhin liom an lá a chuadar ag</span>
<lb n="2545"/><span>iomrusgáil agus nár fhéad aoinne acu an fear</span>
<lb n="2546"/><span>eile do leagadh! — Bhí sé buailte isteach im' aigne</span>
<lb n="2547"/><span>féin go bhféadfadh Cú Chulainn é leagadh dá mba</span>
<lb n="2548"/><span>mhaith leis é.  Bhí iomad ceana aige air agus níor</span>
<lb n="2549"/><span>mhaith leis an easonóir do thabhairt dó.  Do</span>
<lb n="2550"/><span>sguradar gan aoinne acu do leagadh an fhir eile.</span>
<lb n="2551"/><span>Is iongantach an cion atá acu ar a chéile!  Is</span>
<lb n="2552"/><span>mór an truagh iad do bheith ar an dá thaobh.  Agus</span>
<lb n="2553"/><span>sin me féin agus Idh ar an dá thaobh leis.  Is</span>
<lb n="2554"/><span>olc an obair í.  Tá ana chion agam ar Idh bhocht.</span>
<lb n="2555"/><span>Má 's fear beag é tá croidhe mór aige.  Is mó</span>
<lb n="2556"/><span>an cion a bhí agam' báthair air ná ar aoinne eile</span>
<lb n="2557"/><span>dá cloinn.  Agus ní dóich liom go raibh aon éad</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2558"/><p><span>ar aoinne againn mar gheall air sin.  Bhí báidh</span>
<lb n="2559"/><span>againn go léir leis an bhfear mbocht toisg gan é</span>
<lb n="2560"/><span>bheith chomh láidir ná chomh deagh-chúmtha leis an</span>
<lb n="2561"/><span>gcuid eile againn.  Is mór an truagh é féin agus</span>
<lb n="2562"/><span>Fear Diadh do dhul riamh i ngéilsine do Mhéibh agus</span>
<lb n="2563"/><span>d' Oilill.  Ach ní'l leigheas anois air.</span></p>
<lb n="2564"/>
<lb n="2565"/><p><span>(Tig Cú Chulainn isteach.)</span></p>
<lb n="2566"/>
<lb n="2567"/><p><span>Seadh' a rí, ar tháinig leat an t-airmheas do dhéanamh?</span></p>
<lb n="2568"/>
<lb n="2569"/><p><span>Cú. — Tháinig.  Is é rud fé ndeár an bun os cionn ná</span>
<lb n="2570"/><span>tríocha céad na nGailian do bheith díosgaoilte ar</span>
<lb n="2571"/><span>an mór-shluagh i dtreó nách féidir liom thar rian</span>
<lb n="2572"/><span>cúigir acu d' fheiscint choidhche i bhfochair a chéile.  Tá</span>
<lb n="2573"/><span>cheithre thríocha céad déag Connachtach ann, agus dhá</span>
<lb n="2574"/><span>thríocha céad déag Muimhneach, i n-éaghmais gnáth-</span>
<lb n="2575"/><span>theaglaigh Cú Raoi mhic Dáire féin.  Tá Pobal na</span>
<lb n="2576"/><span>Teamhrach ann.  Tá tríocha céad na nGailian dío-</span>
<lb n="2577"/><span>sgaoilte ar an mór-shluagh, an tríocha céad is fearr</span>
<lb n="2578"/><span>ortha go léir.  Cuir leis an méid sin gnáth-theaghlach</span>
<lb n="2579"/><span>Méibh agus gnáth-theaghlach Oiliolla agus ní bheidh fé</span>
<lb n="2580"/><span>bhun dachad tríocha céad agat, a Laoigh!</span></p>
<lb n="2581"/>
<lb n="2582"/><p><span>Laogh. — Och ón! och ón!  Céad agus fiche míle fear!</span>
<lb n="2583"/><span>Ní fágfar duine ná beithidheach againn!  Ní fágfar</span>
<lb n="2584"/><span>tigh ná treabh i gCúige Uladh!</span></p>
<lb n="2585"/>
<lb n="2586"/><p><span>Cú. — Gaibh na heich dúinn, a Laoigh, go leanam iad.  Is</span>
<lb n="2587"/><span>cuma liom ceocu rómpa nó 'na ndiaidh nó 'na lár</span>
<lb n="2588"/><span>a thiocfad ortha, ach mara gcuiread rian mo lámh</span>
<lb n="2589"/><span>ortha indiu ní bheidh mé beó!</span>
<lb n="2590"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2591"/><p><span>An t-aonmhadh radharc déag.</span></p>
<lb n="2592"/>
<lb n="2593"/><p><span>Fearghus agus Oilill agus na seacht Maine</span>
<lb n="2594"/><span>agus seacht mic Mághach, i bhfochair a chéile.  Tig</span>
<lb n="2595"/><span>Méibh isteach.</span></p>
<lb n="2596"/>
<lb n="2597"/><p><span>Méibh. — Cad é seo ar siubhal annso!  Cad a thug annso</span>
<lb n="2598"/><span>sibh, a ríghthe?  Cheapas go raibh gach rí agaibh i mbun</span>
<lb n="2599"/><span>a thríocha céad.</span></p>
<lb n="2600"/>
<lb n="2601"/><p><span>Fearghus. — An bheirt úd a cuireadh ag déanamh an</span>
<lb n="2602"/><span>eóluis im' inead-sa, bhíodar féin agus a n-araí</span>
<lb n="2603"/><span>romhainn amach agus níor mhothuigheamair ní go</span>
<lb n="2604"/><span>bhfeacamair a n-eachra ag fille orainn agus a</span>
<lb n="2605"/><span>srianta casta ar a gcluasaibh agus dhá chorp gan</span>
<lb n="2606"/><span>cheann, ag sile fola asta, ins gach carbad.</span></p>
<lb n="2607"/>
<lb n="2608"/><p><span>O. — Ní foláir nó tá an namhaid buailte linn.  Is</span>
<lb n="2609"/><span>amhlaidh a theangmhaigh an ceathrar so le trom-shluagh.</span>
<lb n="2610"/><span>Mara mbeadh gur b' amhlaidh, thiocfadh duine éigin</span>
<lb n="2611"/><span>acu thar n-ais beó chun foláraimh a thabhairt dúinn.</span></p>
<lb n="2612"/>
<lb n="2613"/><p><span>M. — Cad ba ghá do mhór-shluagh na cuirp agus na capail</span>
<lb n="2614"/><span>do leogaint thar n-ais chughainn ag tabhairt foláraimh</span>
<lb n="2615"/><span>dúinn?</span></p>
<lb n="2616"/>
<lb n="2617"/><p><span>O. — Is fíor é sin.  Dá mbeadh trom-shluagh ann dob</span>
<lb n="2618"/><span>é a mbuac gan an foláramh a thabhairt dúinn.  Dob</span>
<lb n="2619"/><span>é a mbuac gach ní do cheilt orainn agus gan aon</span>
<lb n="2620"/><span>fhios a thabhairt dúinn ar iad do bheith ann go dtí</span>
<lb n="2621"/><span>go dtiocfadh leó buille tiubaisteach a bhualadh.</span>
<lb n="2622"/><span>Is deacair an sgéal do thuisgint.  Má 's gearra-</span>
<lb n="2623"/><span>bhuidhean atá ann agus iad 'na luighe romhainn i</span>
<lb n="2624"/><span>gceilg, do chuirfidís na capail agus na cuirp seo</span>
<lb n="2625"/><span>thar n-ais chughainn chun sinn do mhealladh isteach</span>
<lb n="2626"/><span>san eadarnaidh atá ollamh acu dhúinn.  Do chuir-</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2627"/><p><span>feadh buidhean bheag shuarach brise ar mhór-shluagh</span>
<lb n="2628"/><span>le cleas de'n tsórd san.  Ní foláir dúinn féach-</span>
<lb n="2629"/><span>aint romhainn.  Ní féidir dúinn dul ar aghaidh go</span>
<lb n="2630"/><span>mbeidh a fhios againn cad tá ar an slighe romhainn.</span>
<lb n="2631"/><span>Is í mo chomhairle-se Cormac Conloingeas do</span>
<lb n="2632"/><span>dhul ar aghaidh romhainn, agus a thríocha céad féin</span>
<lb n="2633"/><span>aige, go dtí go sroisidh sé an áit 'nar marbhuigheadh</span>
<lb n="2634"/><span>an ceathrar so.  Má 's buidhean bheag atá ann, 'na</span>
<lb n="2635"/><span>luighe i gceilg, béarfar 'na líon féin ortha.  Má</span>
<lb n="2636"/><span>tá Ultaigh ann, líon a slógh, ní ghoinfid siad mac</span>
<lb n="2637"/><span>a rí ndílis féin.</span></p>
<lb n="2638"/>
<lb n="2639"/><p><span>M. — Is maith an chomhairle í.  Déintear an chomhairle</span>
<lb n="2640"/><span>sin.  Agus anois, a ríogra, téigheadh gach rí agaibh</span>
<lb n="2641"/><span>láithreach i mbun a thríocha céad agus ná fágadh</span>
<lb n="2642"/><span>aon fhear a inead arís gan órdú uaim-se.  An</span>
<lb n="2643"/><span>té fhágfaidh is biodhbha báis againn é!  Sin é mo</span>
<lb n="2644"/><span>smacht-sa agus curfar i bhfeidhm é.  Pé namhaid</span>
<lb n="2645"/><span>a dhein an gníomh so do chuir sé chughainn thar n-ais</span>
<lb n="2646"/><span>na capail agus na cuirp le hionchas go gcuirfeadh</span>
<lb n="2647"/><span>an radharc sgéon ionainn agus as an sgéon san</span>
<lb n="2648"/><span>go mbrisfí an riar atá ar ár mór-shluagh.  Is</span>
<lb n="2649"/><span>gearr ó bhrise riair brise catha.  Chím gur beag ná</span>
<lb n="2650"/><span>gur tháinig leis an namhaidh an riar a bhrise.  Táid</span>
<lb n="2651"/><span>na seacht mic Mághach agus na seacht Maine annso.</span>
<lb n="2652"/><span>Conus a bheadh an sgéal anois dá mbeadh an namhaid</span>
<lb n="2653"/><span>a mhairbh an ceathrar so ag déanamh éirligh ar bhur</span>
<lb n="2654"/><span>muintir-se agus sibh-se annso!  Ní mar sin a</span>
<lb n="2655"/><span>deintear gnó cogaidh.  Imthighidh láithreach!  (ag</span>
<lb n="2656"/><span>bualadh buille dhá cois i dtalamh.)</span></p>
<lb n="2657"/>
<lb n="2658"/><p><span>(Imthighid uile ach Méibh agus Oilill agus Fearghus.)</span></p>
<lb n="2659"/>
<lb n="2660"/><p><span>Cia is dóich leat a dhein an gníomh so, a Fhearghuis?</span></p>
<lb n="2661"/>
<lb n="2662"/><p><span>F. — Ní'l aon phioc dá mhearathal orm ná gur b' é mo</span>
<lb n="2663"/><span>dhalta, Cú Chulainn, a dhein é.  Dubhart libh aire</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2664"/><p><span>thabhairt daoibh féin air.  Níor cuireadh suim im'</span>
<lb n="2665"/><span>chaint.  Déanfaidh sé tuille díoghbhála mara ndéan-</span>
<lb n="2666"/><span>tar aireachas maith.</span></p>
<lb n="2667"/>
<lb n="2668"/><p><span>M. — Níor dhein sé an gníomh san gan buidhean ina</span>
<lb n="2669"/><span>fhochair, má 's é dhein an gníomh i n-aon chor.  Is olc</span>
<lb n="2670"/><span>an mhaise ag na heachlacha a chuaidh amach uaim-se é,</span>
<lb n="2671"/><span>an fear san agus a bhuidhean do bheith ann i gan fhios</span>
<lb n="2672"/><span>dóibh.  Is olc an díol ortha brath tíre iasachta do</span>
<lb n="2673"/><span>chur 'na chúram ortha.  Má 's mar sin atá an chuid</span>
<lb n="2674"/><span>eile dá ngnó déanta acu is olc an iontaoibh dúinn</span>
<lb n="2675"/><span>beart do dhéanamh do réir an eóluis atá tabhartha</span>
<lb n="2676"/><span>dhúinn acu.  Ní bhfuaramair aon bhlúire eóluis</span>
<lb n="2677"/><span>ar an bhfear so ná ar a ghnóthaíbh ach an méid eóluis</span>
<lb n="2678"/><span>a thug Fearghus féin dúinn air.</span></p>
<lb n="2679"/>
<lb n="2680"/><p><span>F. — Ná bíodh aon mhilleán agat ar t'eachlacha, a ríogan.</span>
<lb n="2681"/><span>Do dheineadar a ngnó go maith agus d'innseadar</span>
<lb n="2682"/><span>an fhírinne dhuit.  Ní'l a bheag ná a mhór de shluagh</span>
<lb n="2683"/><span>ag Cú Chulainn.  Is é a dhein an gníomh so.  Is é</span>
<lb n="2684"/><span>a mhairbh na fir seo, agus do mhairbh sé iad le n-a</span>
<lb n="2685"/><span>láimh féin gan chabhair gan chongnamh ó aoinne.</span></p>
<lb n="2686"/>
<lb n="2687"/><p><span>M. — Fear comhlainn céad dob eadh gach fear de'n</span>
<lb n="2688"/><span>bheirt churaí seo a marbhadh, a Fhearghuis, agus fear</span>
<lb n="2689"/><span>comhlainn caogaid dob eadh ara gach fir díobh!</span>
<lb n="2690"/><span>Conus fhéadfadh aon fhear amháin an ceathrar do chur</span>
<lb n="2691"/><span>chun báis le neart a láimhe féin!  Ní'l aon deabh-</span>
<lb n="2692"/><span>ramh ar an sgéal.  Tá trom-shluagh éigin romhainn</span>
<lb n="2693"/><span>ar an slighe.  Ní fhéadfadh gan a bheith.  Ba dhall</span>
<lb n="2694"/><span>an obair do na heachlachaibh a leithéid do bheith ann</span>
<lb n="2695"/><span>i gan fhios dóibh.  Caithfid siad freagairt ann.</span>
<lb n="2696"/><span>Ní béas liom-sa, nuair a chuirim gnó 'na chúram</span>
<lb n="2697"/><span>ar dhaoinibh, gan a chur fhiachaibh ortha an gnó do</span>
<lb n="2698"/><span>dhéanamh chun mo thoile.  Do deineadh faillighe</span>
<lb n="2699"/><span>agus díolfar as.  Tá díolta againn féin as ar</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2700"/><p><span>dtúis.  Is cródha an ceathrar atá caillte againn</span>
<lb n="2701"/><span>mar gheall ar an bhfaillighe sin!  Caithfidh Mac</span>
<lb n="2702"/><span>Roth freagairt ann!</span></p>
<lb n="2703"/>
<lb n="2704"/><p><span>(Tig fear isteach.)</span></p>
<lb n="2705"/>
<lb n="2706"/><p><span>An fear (Ag umhlú). — Chuir Cormac Conloingeas</span>
<lb n="2707"/><span>chughaibh mé, a ríogra, agus dubhairt sé liom a rádh</span>
<lb n="2708"/><span>go bhfuil radharc uathbhásach le feiscint ar an áth atá</span>
<lb n="2709"/><span>romhainn.</span></p>
<lb n="2710"/>
<lb n="2711"/><p><span>M. — An bhfuil trom-shluagh romhainn?</span></p>
<lb n="2712"/>
<lb n="2713"/><p><span>An fear. — Ní'l aon trom-shluagh romhainn, a ríogan,</span>
<lb n="2714"/><span>ach tá gabhal adhmaid 'na seasamh i lár an átha agus</span>
<lb n="2715"/><span>na cheithre cinn a baineadh de'n cheathrar a marbhadh</span>
<lb n="2716"/><span>táid siad ar cheithre beannaibh na gaibhle.  Agus</span>
<lb n="2717"/><span>níl ach rian aon charbaid amháin ag teacht chun an</span>
<lb n="2718"/><span>átha agus ag imtheacht uaidh.</span></p>
<lb n="2719"/>
<lb n="2720"/><p><span>M. — Aililiú!  Cad iad na hiongnaí saoghail eile atá</span>
<lb n="2721"/><span>le feiscint againn!  Tá do chaint ag teacht amach</span>
<lb n="2722"/><span>fíor, a Fhearghuis!</span></p>
<lb n="2723"/>
<lb n="2724"/><p><span>F. — B' é b' fhada leat, a ríogan, go rabhais ag bualadh</span>
<lb n="2725"/><span>uime Chú Chulainn.  Is eagal linn go ndéarfair</span>
<lb n="2726"/><span>ar ball nách beag leat a luatha.</span></p>
<lb n="2727"/>
<lb n="2728"/><p><span>M. — Téanam go bhfeiceam an ghabhal úd.</span></p>
<lb n="2729"/>
<lb n="2730"/><p><span>O. — Gan le feiscint ach rian aon charbaid amháin!  Is</span>
<lb n="2731"/><span>iongantach an obair í!</span></p>
<lb n="2732"/>
<lb n="2733"/><p><span>(Imthighid)</span>
<lb n="2734"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2735"/><p><span>An Dara Radharc Déag.</span></p>
<lb n="2736"/>
<lb n="2737"/><p><span>Áth nGreancha. — Gabhal cheithre mbeann 'na</span>
<lb n="2738"/><span>seasam ar lár an átha.  Ceann fir ar gach beann</span>
<lb n="2739"/><span>de na cheithre beannaibh, agus iad ag sile fola</span>
<lb n="2740"/><span>asta.  Méibh agus Oilill agus maithe fear</span>
<lb n="2741"/><span>Éirean ar an gclár ag féachaint ar an ngabhal</span>
<lb n="2742"/><span>agus ar na cinn.</span></p>
<lb n="2743"/>
<lb n="2744"/><p><span>M. — Dar lámh m'athar ach sin obair nár mheasas a</span>
<lb n="2745"/><span>déanfaí orainn chomh luath so!  Ní'l neart fear</span>
<lb n="2746"/><span>i n-aon bhall i n-ár gcomhngar, agus ní'l rian slóigh</span>
<lb n="2747"/><span>ag imtheacht as an áit seo.  Is olc an mhaise agat-</span>
<lb n="2748"/><span>sa é, a Mhic Roth, má tá mór-shluagh chomh hachmair</span>
<lb n="2749"/><span>dúinn i gan fhios duit.</span></p>
<lb n="2750"/>
<lb n="2751"/><p><span>Mac Roth. — Ní fearr bheith ag caint air, a ríogan, ach</span>
<lb n="2752"/><span>ní'l sluagh, beag ná mór, i n-aon bhall 'nár dtím-</span>
<lb n="2753"/><span>cheall annso.  Níor bh' fhéidir dá leithéid bheith ann</span>
<lb n="2754"/><span>i gan fhios domhsa.  Má gheibhean aoinne amach go</span>
<lb n="2755"/><span>bhfuil, ná go raibh, cuirfead mo cheann ar an mbloc</span>
<lb n="2756"/><span>duit!</span></p>
<lb n="2757"/>
<lb n="2758"/><p><span>O. — Níor bh' fhéidir an cosgar so do dhéanamh ortha so</span>
<lb n="2759"/><span>mara mbeadh gur theangmhaigh sluagh leó.</span></p>
<lb n="2760"/>
<lb n="2761"/><p><span>M. — Féach.  Tá sgríbhinn i dtaobh na gaibhle.</span></p>
<lb n="2762"/>
<lb n="2763"/><p><span>(Iniúchas Fearghus an sgríbhinn.)</span></p>
<lb n="2764"/>
<lb n="2765"/><p><span>Fearghus. — Sid é ainm Chú Chulainn agus tá geasa curtha</span>
<lb n="2766"/><span>arís aige orainn.  Do theasg sé an ghabhal so d'aon</span>
<lb n="2767"/><span>bhuille, le neart aon láimhe, agus chuir sé i dtalamh</span>
<lb n="2768"/><span>í d' aon urchar agus d' aon iaracht agus le neart</span>
<lb n="2769"/><span>aon láimhe, agus é 'na sheasamh 'na charbad.  Le</span>
<lb n="2770"/><span>fuinneamh an urchair do chuaidh dhá dtrian na gaibhle</span>
<lb n="2771"/><span>i dtalamh, síos tré chlochaibh glasa an átha, agus</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2772"/><p><span>ní'l os cionn tailimh di ach a trian.  Ní hamhlaidh a</span>
<lb n="2773"/><span>dhein sé poll di agus í chur 'na seasamh sa pholl,</span>
<lb n="2774"/><span>ach í thiomáint le fuinneamh an urchair síos tríd an</span>
<lb n="2775"/><span>ngairbhéal glas.  Agus is geis d'fhearaibh Éirean</span>
<lb n="2776"/><span>dul thar an áth so soir go dtí go dtabharfaidh fear</span>
<lb n="2777"/><span>éigin díobh aníos as an dtalamh í, d' aon iaracht</span>
<lb n="2778"/><span>agus le neart aon láimhe.</span></p>
<lb n="2779"/>
<lb n="2780"/><p><span>M. — Ba chóir gur bh' usa í thabhairt aníos le neart aon</span>
<lb n="2781"/><span>láimhe ná í chur síos le neart aon láimhe.  Is dár</span>
<lb n="2782"/><span>muintir-ne thusa anois, a Fhearghuis.  Ó's é do</span>
<lb n="2783"/><span>dhalta a chuir síos í tabhair-se aníos í.  Mara</span>
<lb n="2784"/><span>bhféadair-se í thabhairt aníos ní fhéadfaidh aoinne</span>
<lb n="2785"/><span>í thabhairt aníos.</span></p>
<lb n="2786"/>
<lb n="2787"/><p><span>F. — Is 'na sheasamh 'na charbad a bhí seisean nuair a</span>
<lb n="2788"/><span>chuir sé síos í agus is 'na sheasamh i gcarbad a chaith-</span>
<lb n="2789"/><span>fidh an té thabharfaidh aníos í a bheith.  Tugtar</span>
<lb n="2790"/><span>carbad chugham.  An carbad is fearr agaibh.</span></p>
<lb n="2791"/>
<lb n="2792"/><p><span>(Tugtar carbad chuige.  Téigheas ann.  Beireas ar an</span>
<lb n="2793"/><span>ngabhal.  Stathas.  Bristear an carbad.  Bristear carbad</span>
<lb n="2794"/><span>eile; carbad eile; carbad eile.  Bristear cheithre charbad</span>
<lb n="2795"/><span>déag.)</span></p>
<lb n="2796"/>
<lb n="2797"/><p><span>M. — Eirig as, a Fhearghuis!  Ná bris a thuille orainn!</span>
<lb n="2798"/><span>Is dár muintir thu agus ní maith an bhail orainn é.</span>
<lb n="2799"/><span>Dá mba ná beitheá ar an sluagh so againn is fada</span>
<lb n="2800"/><span>soir a bheimís um an dtaca so agus is mór na</span>
<lb n="2801"/><span>bráighde agus na bó-tháinte a bheadh againn.  Ach</span>
<lb n="2802"/><span>is fíor léir dúinn conus a théighean do chroidhe.</span>
<lb n="2803"/><span>agus t'aigne sa ghnó so.  Ní'l ní agat dá dhéanamh</span>
<lb n="2804"/><span>ná focal ag teacht as do bhéal ná cor agat dá</span>
<lb n="2805"/><span>chur de chois ná de láimh leat ach chun righnis do chur</span>
<lb n="2806"/><span>orainn.  Ní'l uait ar fad ach an aimsir do chaitheamh</span>
<lb n="2807"/><span>i dtreó go mbeadh Conchobhar agus muintir Chúige</span>
<lb n="2808"/><span>Uladh ollamh romhainn agus go bhféadfaidís cath</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2809"/><p><span>a thabhairt dúinn.  Mara feall an sórd san ní</span>
<lb n="2810"/><span>fheadar-sa cad is feall ann!</span></p>
<lb n="2811"/>
<lb n="2812"/><p><span>F. — Cad é mo leigheas-sa ar bhur gcarbadaibh lobhtha!</span>
<lb n="2813"/><span>Dá ndeininn an ceart d'fhágfainn an ghabhal mar a</span>
<lb n="2814"/><span>bhfuil sí!  Ní mise a chuir ann í.  Is é an té a chuir</span>
<lb n="2815"/><span>ann í atá ag cur an righnis oraibh agus is chun an</span>
<lb n="2816"/><span>righnis a chur oraibh a chuir sé ann í.  An locht san</span>
<lb n="2817"/><span>air!  Fágtar ann í.  Bris na geasa.  Sgaoil an</span>
<lb n="2818"/><span>sluagh soir thar an áth d' aimhdheóin na ngeas agus</span>
<lb n="2819"/><span>feiceam cé aige go mbeidh an ceann is measa de'n</span>
<lb n="2820"/><span>sgéal!</span></p>
<lb n="2821"/>
<lb n="2822"/><p><span>O. — Tabhair an ghabhal as an áth, a Fhearghuis.  Ní'l</span>
<lb n="2823"/><span>aoinne eile chun a dhéanta.</span></p>
<lb n="2824"/>
<lb n="2825"/><p><span>F. — Tugtar chugham mo charbad féin!</span></p>
<lb n="2826"/>
<lb n="2827"/><p><span>(Téigheas Fearghus 'na charbad féin.  Beireas ar an</span>
<lb n="2828"/><span>ngabhal.  Taraingeas aníos as an dtalamh í d'aon iaracht,</span>
<lb n="2829"/><span>le neart aon láimhe, agus cuireas i láimh Oiliolla í.)</span></p>
<lb n="2830"/>
<lb n="2831"/><p><span>O. (Ag breithniú agus ag beartú na gaibhle 'na dhá láimh). —</span>
<lb n="2832"/><span>Is deimhin gur cóir d' fhearaibh Éirean eagla bheith</span>
<lb n="2833"/><span>acu roimis an bhfear a dhein an gníomh san!  Is mó</span>
<lb n="2834"/><span>gníomh neartmhar a chonac le m' ré ach do bhuaidh an</span>
<lb n="2835"/><span>gníomh so ortha.  Féach an mheadhachaint atá san</span>
<lb n="2836"/><span>adhmad!  Tá muirighean mo dhá lámh ann!  Aghaidh</span>
<lb n="2837"/><span>do thabhairt i n-a aonar ar cheathrar d'fhearaibh</span>
<lb n="2838"/><span>cruadha calma, ar cheathrar d' fhearaibh toghtha, agus</span>
<lb n="2839"/><span>na cinn a bhaint díobh gan righneas comhraic!  Níor</span>
<lb n="2840"/><span>thug sé buille d' aon fhear acu ach an buille a bhain</span>
<lb n="2841"/><span>an ceann de!  Cad a bhí acu dá dhéanamh!  Ba</span>
<lb n="2842"/><span>mhór an gníomh é sin dá mba ná déanfadh sé a thuille.</span>
<lb n="2843"/><span>Ba mhór agus dob iongantach an gníomh an ghabhal</span>
<lb n="2844"/><span>so do theasgadh agus do ghlanadh le haon bhuille</span>
<lb n="2845"/><span>amháin de chlaidheamh.  Ach seasamh 'na charbad</span>
<lb n="2846"/><span>agus breith uirthi sin i n-aon láimh amháin agus í chur</span></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2847"/><p><span>síos tré chlochaibh an átha d'aon urchar agus oiread</span>
<lb n="2848"/><span>san fuinnimh do chur leis an urchar go ndeaghaidh</span>
<lb n="2849"/><span>dhá thrian di i dtalamh!  Deirim gur cóir eagla</span>
<lb n="2850"/><span>bheith roimis an bhfear san!  Thugais-se aníos í, a</span>
<lb n="2851"/><span>Fhearghuis, agus do bhrisis ár gcarbaid le neart</span>
<lb n="2852"/><span>an fheadhma.  Ach dar ceann an Daghdha Deirg, a</span>
<lb n="2853"/><span>Fhearghuis, ní chuirfeá síos í!</span></p>
<lb n="2854"/>
<lb n="2855"/><p><span>F. — Is fíor dhuit-se, a Oilill, gur cóir d' fhearaibh</span>
<lb n="2856"/><span>Éirean eagla agus uamhan do ghlacadh roimis siúd.</span>
<lb n="2857"/><span>An lámh a dhein an gníomh san ní cneasda an lámh</span>
<lb n="2858"/><span>í le teangmháil lé agus í ag ramsáil claidhimh,</span>
<lb n="2859"/><span>i láthair catha agus cruadh-chomhraic.  Má 's trom</span>
<lb n="2860"/><span>é an t-adhmad is trom é an claidheamh.  Do chonac-</span>
<lb n="2861"/><span>sa an fear san ag déanamh faobhair-chleas leis an</span>
<lb n="2862"/><span>gclaidheamh gcéadna, agus níor fhéad mo shúil</span>
<lb n="2863"/><span>radharc do choimeád ar an arm agus é ag casadh</span>
<lb n="2864"/><span>'na láimh!  Nuair imreóchar an t-arm san ar</span>
<lb n="2865"/><span>fhearaibh Éirean beidh fuil agus cosgar agus sgéalta</span>
<lb n="2866"/><span>móra go tiugh.</span></p>
<lb n="2867"/>
<lb n="2868"/><p><span>M. — Nách dóich leat, a Fhearghuis, go bhfuil iomad</span>
<lb n="2869"/><span>maoidhimh agat dá dhéanamh as?  Tá sé óg do réir</span>
<lb n="2870"/><span>mar a deirir féin.  Is dóich gur dhein sé ceilg</span>
<lb n="2871"/><span>éigin, nó gur imir sé cleas éigin, ar an gceathrar</span>
<lb n="2872"/><span>a mhairbh sé.  Nuair a thaisbeánfaidh sé é féin geall-</span>
<lb n="2873"/><span>aim-se dhuit gur mór an iongna liom-sa mara</span>
<lb n="2874"/><span>bhfaighidh sé fear a chomórtais ar an sluagh so.  Ní</span>
<lb n="2875"/><span>hóga, i n-aois inghine macdhachta, a bheidh 'ghá</span>
<lb n="2876"/><span>fhriothálamh feasda.  Gheabhthar sás a ghonta ar fhearaibh</span>
<lb n="2877"/><span>Éirean, geallaim dhuit é.</span></p>
<lb n="2878"/>
<lb n="2879"/><p><span>F. — Fan leat go fóil, a ríogan.</span></p>
<lb n="2880"/>
<lb n="2881"/><p><span>(Brat anuas.)</span></p>
<lb n="2882"/>
<lb n="2883"/><p><span>Deire an Dara Gnímh.</span>
<lb n="2884"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2885"/><p><span>An tríomadh Gníomh.</span></p>
<lb n="2886"/>
<lb n="2887"/><p><span>An chéad Radharc.</span></p>
<lb n="2888"/>
<lb n="2889"/><p><span>Craobhruadh Conchobhair i nEamhain. — Conchobhar i</span>
<lb n="2890"/><span>n-a aonar.</span></p>
<lb n="2891"/>
<lb n="2892"/><p><span>C. — Is maith a bhí a fhios agam-sa go ndéanfadh an bhean</span>
<lb n="2893"/><span>so droch-obair.  Dubhart leó nár bh' é an Donn</span>
<lb n="2894"/><span>Cuailnge a bhí uaithi.  D'innseas dóibh ná raibh</span>
<lb n="2895"/><span>sa Donn Cuailnge ach leathsgéal.  Do léirigheas</span>
<lb n="2896"/><span>dóibh agus do mhínigheas dóib ná raibh uaithi ach mór-</span>
<lb n="2897"/><span>shluagh thabhairt le chéile ar sgáth an Duinn.  Ní</span>
<lb n="2898"/><span>chreidfidís me.  Thuigeadar 'n-a n-aigne gur bh'</span>
<lb n="2899"/><span>fhearr an aithne a bhí acu féin uirthi ná mar a bhí</span>
<lb n="2900"/><span>agam-sa uirthi.  Mheasadar gur ar mhaithe le Cúige</span>
<lb n="2901"/><span>Uladh agus le ríogra Uladh a thug sí comairce agus</span>
<lb n="2902"/><span>tarmuin do'n lucht a chuaidh ar ionnarba ag trial</span>
<lb n="2903"/><span>uirthi féin agus ar Oilill.  Nuair a thosnuigh sí ar</span>
<lb n="2904"/><span>an mór-shluagh do chruinniú ní raibh uaithi, dar leó,</span>
<lb n="2905"/><span>ach maca Fiachna agus triúcha céad Cuailnge do</span>
<lb n="2906"/><span>sgrios.  Nuair a mheasas a chur 'na luighe ortha go</span>
<lb n="2907"/><span>raibh a haigne socair ar Chúige Uladh do sgrios agus</span>
<lb n="2908"/><span>ná raibh a mhalairt d' fhuadar fúithi, dar leó bhí</span>
<lb n="2909"/><span>brígh agus bunús eile le m' chaint.  Dar leó ní</span>
<lb n="2910"/><span>hí Méibh a bhí ag déanamh uisge-fé-thalamh im' aghaidh-</span>
<lb n="2911"/><span>se agus i n-aghaidh na cúige seo Uladh, ar sgáth</span>
<lb n="2912"/><span>an Duinn Cuailnge, ach is mise a bhí a d'iaraidh</span>
<lb n="2913"/><span>ríogra Uladh do mhealladh chugham thar n-ais go</span>
<lb n="2914"/><span>hEamhain, ar sgáth Mhéibh agus a mór-shluagh, ar</span>
<lb n="2915"/><span>sgáth an eagla a bhí agam dá chur ortha.  Is dóich</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2916"/><p><span>liom go bhfuil a mhalairt sin de mheabhair acu um</span>
<lb n="2917"/><span>an dtaca so.  An rud a theip orm-sa a chur 'na</span>
<lb n="2918"/><span>luighe ortha i dtosach bára tá sé curtha 'na luighe</span>
<lb n="2919"/><span>go daingean anois ortha ag Méibh féin.  Do theip</span>
<lb n="2920"/><span>orm-sa ciall a mhúine dhóibh.  Tá ciall múinte ag</span>
<lb n="2921"/><span>Méibh dóibh agus tá díolta acu go daor as an</span>
<lb n="2922"/><span>gciall.  Dá nglacaidís mo chomhairle i n-am bheadh</span>
<lb n="2923"/><span>an chiall acu gan díol aisti.  Tá aithne agam-sa ar</span>
<lb n="2924"/><span>an mnaoi sin níos sia agus níos fearr ná mar atá</span>
<lb n="2925"/><span>acu-san.  Ba dhóbair dom díol as an aithne ar</span>
<lb n="2926"/><span>chuma ná tuigid siad-san.  Dá dtuigeadh Fearghus</span>
<lb n="2927"/><span>i n-am é, níor ghá dhó bheith sa chruadh-chás 'na bhfuil</span>
<lb n="2928"/><span>sé, ag déanamh an eóluis do mhór-shluagh namhad</span>
<lb n="2929"/><span>isteach 'n-a thír dúthcais féin, agus annsan ag</span>
<lb n="2930"/><span>casadh leis an ndá thráigh a thabhairt leis; a d'iaraidh</span>
<lb n="2931"/><span>an uilc sin do leigheas le sgéala chur chughainn i gan</span>
<lb n="2932"/><span>fhios, 'ghá innsint dúinn go bhfuil an t-olc aige dá</span>
<lb n="2933"/><span>dhéanamh!  Dar le Fearghus níor dhein sé féin</span>
<lb n="2934"/><span>feall riamh.  Dar liom-sa ní raibh aon chiall riamh</span>
<lb n="2935"/><span>aige.  Níor dhein sé feall riamh.  Níor dhein ach</span>
<lb n="2936"/><span>an méid fill a dhein sé air féin.  Mara mbeadh an</span>
<lb n="2937"/><span>méid fill a dhein sé air féin ní hagam-sa bheadh</span>
<lb n="2938"/><span>ríghe Uladh ach aige-sean.  Tá mo mhac, Cormac</span>
<lb n="2939"/><span>Conloingeas, chomh mór gan chiall leis.  Ní'l fasg</span>
<lb n="2940"/><span>aige, ná ag aoinne de'n chuid eile d'imthigh uaim</span>
<lb n="2941"/><span>siar mar gheall ar mhacaibh Uisnigh.  Níor dheineas-</span>
<lb n="2942"/><span>sa feall ar mhacaibh Uisnigh.  Iad-san a dhein an</span>
<lb n="2943"/><span>feall orm-sa.</span></p>
<lb n="2944"/>
<lb n="2945"/><p><span>(Tig Cathbhadh draoi isteach.)</span></p>
<lb n="2946"/>
<lb n="2947"/><p><span>Fáilte romhat, a Chathbhaidh!  An bhfuil ciall ag</span>
<lb n="2948"/><span>teacht d'fhearaibh Uladh?</span></p>
<lb n="2949"/>
<lb n="2950"/><p><span>Cathbhadh. — Maith liom an fháilte, a rí, agus tá sgéala</span>
<lb n="2951"/><span>maithe agam.  An fhaid a mheasadar na ríghthe ná</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2952"/><p><span>raibh ó Mhéibh ach triúcha céad Cuailnge do sgrios</span>
<lb n="2953"/><span>agus buar agus daoine agus ollmhaitheas na tíre</span>
<lb n="2954"/><span>sin do bhreith lé siar i dteannta an Duinn, níor</span>
<lb n="2955"/><span>chuireadar cor díobh.  Ní'l aon ghrádh acu do</span>
<lb n="2956"/><span>mhacaibh Fiachna agus ní raibh le fada.  Níor chás</span>
<lb n="2957"/><span>léo i nguais iad.  Ach nuair a mhothuigheadar agus a</span>
<lb n="2958"/><span>thuigeadar nár stad an mór-shluagh i gCuailnge,</span>
<lb n="2959"/><span>ach go rabhadar ag leathadh ar fuaid na cúige go</span>
<lb n="2960"/><span>léir, tháinig fíoch agus fearg agus buile ortha.  Do</span>
<lb n="2961"/><span>ghléas gach rí dhíobh láithreach a ghnáth-theaghlach féin,</span>
<lb n="2962"/><span>agus i dteannta an ghnáth-theaghlaigh, na céadta</span>
<lb n="2963"/><span>tuathach a bhí ag líonadh chúcha isteach ag teiche ó'n</span>
<lb n="2964"/><span>namhaid.  Níor dheacair lucht na dtuath do ghléas.</span>
<lb n="2965"/><span>Bhíodar go léir gléasta cheana ó'n oileamhaint</span>
<lb n="2966"/><span>agus ó'n múine a dheinis-se féin ortha, a rí.  Na</span>
<lb n="2967"/><span>cleasa gaile agus gaisge, agus an t-eólus ar</span>
<lb n="2968"/><span>úsáid gach airm comhlainn nó diobhraice, a thugais-</span>
<lb n="2969"/><span>se do na ríghthibh óga i nEamhain, thugadar san, tar</span>
<lb n="2970"/><span>éis dul abhaile dhóibh, an t-eólus céadna d'ógaibh</span>
<lb n="2971"/><span>na tuatha, i dtréo ná fuil anois idir cheithre teór-</span>
<lb n="2972"/><span>annaibh Chúige Uladh, fear uasal ná íseal nách</span>
<lb n="2973"/><span>ceap le céad.  Dá mbeidís cruinnighthe córuighthe</span>
<lb n="2974"/><span>i riar agus i ngléas mór-shlóigh, ba ghearr an mhoill</span>
<lb n="2975"/><span>ortha an sluagh namhad so do sguabadh rómpa, nó</span>
<lb n="2976"/><span>gabháil de chosaibh ionta.</span></p>
<lb n="2977"/>
<lb n="2978"/><p><span>C. — An bhfuilid siad ag teacht go hEamhain mar a</span>
<lb n="2979"/><span>hiaradh ortha?</span></p>
<lb n="2980"/>
<lb n="2981"/><p><span>Cath. — Dar leó is geis dóibh teacht go hEamhain,</span>
<lb n="2982"/><span>ach tá coinne déanta acu go léir le n-a chéile bheith</span>
<lb n="2983"/><span>lá áirighthe i gceann a chéile i Sleamhain Midhe, agus</span>
<lb n="2984"/><span>má bhíon Conchobhar ann an lá san tugaid siad grian</span>
<lb n="2985"/><span>agus éasga go mbeid siad uile dá réir chomh dílis</span>
<lb n="2986"/><span>agus chomh dúthrachtach agus bhíodar riamh.  An fhaid</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2987"/><p><span>a bheid siad 'na mbuidhnibh beaga seachnóchaid siad</span>
<lb n="2988"/><span>an mór-shluagh.  Tá eólus na gcomhngar acu agus</span>
<lb n="2989"/><span>beid siad i Sleamhain Midhe i gceann a chéile sar</span>
<lb n="2990"/><span>a mbeidh a fhios ag Méibh ná ag Oilill cad tá ar</span>
<lb n="2991"/><span>siubhal.</span></p>
<lb n="2992"/>
<lb n="2993"/><p><span>C. — Tá go maith, a Chathbhaidh.  An bhfuil a fhios agat cé</span>
<lb n="2994"/><span>hiad atá ag teacht?</span></p>
<lb n="2995"/>
<lb n="2996"/><p><span>Cath. — Tá áireamh cruinn annso agam ortha.  (Ag tarang</span>
<lb n="2997"/><span>sgríbhinne chuige.)  Sid iad atá ag teacht.  Reochaidh</span>
<lb n="2998"/><span>mac Faitheamhain ó Ríoghdhonn adtuaidh; Fearghus</span>
<lb n="2999"/><span>mac Léide, rí Line; Cúsgraidh Meann, do mhac</span>
<lb n="3000"/><span>féin, a rí; Seancha mac Oiliolla, fear labhartha</span>
<lb n="3001"/><span>slóigh Uladh; Cealtchar mac Uitheachair ó Dhún</span>
<lb n="3002"/><span>Leathghlaise; Aimhirghin mac Eicead, an file; Eóghan</span>
<lb n="3003"/><span>Mór mac Durthacht, rí Fearnmhaighe; Laoghaire</span>
<lb n="3004"/><span>Buadhach mac Connaidh bhuidhe mic Iliach, ó Imeal</span>
<lb n="3005"/><span>adtuaidh; Muinreamhar mac Geirrginn ó Mhodhuirn;</span>
<lb n="3006"/><span>Connadh mac Morna, ó Challainn; Feidhlimidh</span>
<lb n="3007"/><span>Ciolair Céadaigh; Fearadhach Fionn Feachtnach, ó</span>
<lb n="3008"/><span>Shliabh Fuaid; Ros agus Dáire agus Iomchadh, trí</span>
<lb n="3009"/><span>mic Fiachna, ó Chuailnge; Fiachna agus Fiacha, dhá</span>
<lb n="3010"/><span>mhac Conchobhair; Eirrghe Eichbhéal, ó Bhrí Eirrghe</span>
<lb n="3011"/><span>adtuaidh; Meann mac Salcholgain ó rannaibh</span>
<lb n="3012"/><span>Bóinne; Fearghna mac Fionnchaoimhe ó ríghbhrugh</span>
<lb n="3013"/><span>Uladh adtuaidh; Furbhaidhe Fear Beann mac Con-</span>
<lb n="3014"/><span>chobhair adtuaidh ó Mhaighinis; Feircheirtne, ollamh</span>
<lb n="3015"/><span>Uladh, agus Oilill Milteanga; mise féin agus</span>
<lb n="3016"/><span>draoithe Uladh liom; Fínghin Fáithliaigh agus liagha</span>
<lb n="3017"/><span>Uladh leis; Glas agus Meann, dhá mhac Uitheachair;</span>
<lb n="3018"/><span>Trioscath, do thréan-fhear féin, a rí; Glas agus</span>
<lb n="3019"/><span>Maine agus Conaing, trí mic Conchobhair; Conall</span>
<lb n="3020"/><span>Cearnach; Earc mac Cairbre, agus fir Teamhrach</span>
<lb n="3021"/><span>aige.</span>
<lb n="3022"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="3023"/><p><span>C. — Cad é an líon a thiocfaidh gach fear díobh san, a</span>
<lb n="3024"/><span>Chathbhaidh?</span></p>
<lb n="3025"/>
<lb n="3026"/><p><span>Cath. — Ní'l aon fhear acu ag teacht fé bhun tríocha</span>
<lb n="3027"/><span>céad, agus tá níos mó go mór ná tríocha céad</span>
<lb n="3028"/><span>agá lán acu.</span></p>
<lb n="3029"/>
<lb n="3030"/><p><span>C. — Gléastar an gnáth-theaghlach, a Chathbhaidh, agus go</span>
<lb n="3031"/><span>Sleamhain Midhe linn láithreach.</span></p>
<lb n="3032"/>
<lb n="3033"/><p><span>An dara radharc.</span></p>
<lb n="3034"/>
<lb n="3035"/><p><span>I n-aice coille. — Cú Chulainn agus Laogh.</span></p>
<lb n="3036"/>
<lb n="3037"/><p><span>Cú. — Féach, a Laoigh, nách ait an obair d' Ultaibh má's</span>
<lb n="3038"/><span>iad atá ag gearradh na coille sin, ag osgailt na</span>
<lb n="3039"/><span>slighe d'fhearaibh Éirean!  Imthigh i bhfeighil na n-each</span>
<lb n="3040"/><span>go dtéighead-sa agus go bhfeicfead cé 'tá ag</span>
<lb n="3041"/><span>gearradh an adhmaid annsúd.</span></p>
<lb n="3042"/>
<lb n="3043"/><p><span>(Imthighid ar sgaradh.)</span></p>
<lb n="3044"/>
<lb n="3045"/><p><span>(Tig ara Órláimh isteach agus beart cleathacha aige.)</span></p>
<lb n="3046"/>
<lb n="3047"/><p><span>An t-ara. — Má thagan Cú Chulainn orm annso táim</span>
<lb n="3048"/><span>réidh.</span></p>
<lb n="3049"/>
<lb n="3050"/><p><span>(Tig Cú Chulainn isteach.)</span></p>
<lb n="3051"/>
<lb n="3052"/><p><span>Cú. — Cad é seo agat-sa dá dhéanamh annso, a fhir mhaith?</span></p>
<lb n="3053"/>
<lb n="3054"/><p><span>An t-ara. — Do bhriseamair ár gcarbad, a dhuine uasail,</span>
<lb n="3055"/><span>ag leanamhaint na heilte oirdheirce úd, 'sé sin,</span>
<lb n="3056"/><span>Cú Chulainn, agus do cuireadh mise annso chun na</span>
<lb n="3057"/><span>gcleathacha so do bhaint agus do thabhairt liom chun</span>
<lb n="3058"/><span>an charbaid do dheisiú.  Is é is fada liom go</span>
<lb n="3059"/><span>mbeidh an gnó déanta agam agus me imighthe liom</span>
<lb n="3060"/><span>féin.  Má bheirean Cú Chulainn annso orm tá deire</span>
<lb n="3061"/><span>le m' chuid araidheachta.  Dá mb' áil leat teacht,</span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="3062"/><p><span>a dhuine uasail, agus congnamh a thabhairt dom chun</span>
<lb n="3063"/><span>na gcleathacha do ghlanadh i dtreó go bhféadfainn</span>
<lb n="3064"/><span>imtheacht go luath bheinn ana bhuidheach díot!</span></p>
<lb n="3065"/>
<lb n="3066"/><p><span>Cú. — Ceocu iad do sgothadh nó iad do dhíriú ba mhaith</span>
<lb n="3067"/><span>leat me dhéanamh duit?</span></p>
<lb n="3068"/>
<lb n="3069"/><p><span>An t-ara. — Dein iad do sgothadh dhom, a dhuine uasail.</span>
<lb n="3070"/><span>Is é is deacra a dhéanamh, agus measaim gur treise</span>
<lb n="3071"/><span>thu ná mise.</span></p>
<lb n="3072"/>
<lb n="3073"/><p><span>(Cromas Cú Chulainn ar na cleathacha do sgothadh, 'sé sin,</span>
<lb n="3074"/><span>an duilleabhar agus na mín-géaga do bhaint díob.  Sguabas</span>
<lb n="3075"/><span>idir dhuilleabhar agus slata agus géaga de gach cleith, d'aon</span>
<lb n="3076"/><span>iaracht, 'ghá dtarac tré n-a láimh i n-aghaidh a bhfiara.</span>
<lb n="3077"/><span>Leathaid a shúile ar an ara ag feisgint an ghnímh sin.)</span></p>
<lb n="3078"/>
<lb n="3079"/><p><span>An t-ara. — Dar Duach, a dhuine uasail, ach sin neart</span>
<lb n="3080"/><span>ná feaca-sa fós i láimh fir!  Cheapas go raibh obair</span>
<lb n="3081"/><span>chruaidh agam 'á thabhairt duit le déanamh ach ní</span>
<lb n="3082"/><span>puinn suime atá agat-sa inti.  Ní righne an</span>
<lb n="3083"/><span>t-adhmad id' láimh ná tuighe i láimh duine eile!  Ar</span>
<lb n="3084"/><span>mhisde leat a innsint dúinn cé hé thu?</span></p>
<lb n="3085"/>
<lb n="3086"/><p><span>Cú. — Mise Cú Chulainn agat, a mhic ó, an "Cú Chulainn</span>
<lb n="3087"/><span>oirdheirc" úd a deirir.</span></p>
<lb n="3088"/>
<lb n="3089"/><p><span>An t-ara. — Seadh!  Tá deire liom-sa feasda!</span></p>
<lb n="3090"/>
<lb n="3091"/><p><span>(Ghá chaitheamh féin ar an dtalamh, ar a bhéal a's ar a aghaidh.)</span></p>
<lb n="3092"/>
<lb n="3093"/><p><span>Cú. — Ní'l deire leat fós, a amadáin.  Ní ghoinim-se</span>
<lb n="3094"/><span>ara ná eachlach ná duine gan arm.  Eirigh as san, a</span>
<lb n="3095"/><span>ghiolla.  (Eirigheas an t-ara.)  Cá bhfuil do thriath nó</span>
<lb n="3096"/><span>do thighearna?</span></p>
<lb n="3097"/>
<lb n="3098"/><p><span>An t-ara. — Tá sé ar an bhfaithche úd thall, a rí.</span></p>
<lb n="3099"/>
<lb n="3100"/><p><span>Cú. — Imthigh-se anonn ag trial air agus tabhair folár-</span>
<lb n="3101"/><span>amh dó romham-sa.  Sin é dualgas do sheirbhíse</span>
<lb n="3102"/><span>dhó.  Dein do dhícheall ar an bhfoláramh a thabhairt</span>
<lb n="3103"/><span>i n-am dó, óir má thagaim-se air agus go gcomh-</span>
<lb n="3104"/><span>raicfimíd tuitfidh sé liom-sa.  Imthigh leat d'urchar.</span>
<lb n="3105"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3106"/><p><span>(Imthigheas an giolla.  Imthigheas Cú Chulainn 'na dhiaidh.</span>
<lb n="3107"/><span>Tig Órlámh isteach.  Tig Cú Chulainn isteach 'na dhiaidh.)</span></p>
<lb n="3108"/>
<lb n="3109"/><p><span>Cú. — Stad!  A mhic Oiliolla agus Méibh.</span></p>
<lb n="3110"/>
<lb n="3111"/><p><span>Órlámh. — Agus cé hé thusa a labhran chomh teann?</span></p>
<lb n="3112"/>
<lb n="3113"/><p><span>Cú. — Mise an fear atá uait.  Fuaras giolla leat</span>
<lb n="3114"/><span>ag baint adhmaid sa choill sin thall agus dubhairt</span>
<lb n="3115"/><span>sé liom go rabhais ar mo lorg.  Chuireas chughat</span>
<lb n="3116"/><span>tar n-ais é, 'gha innsint duit go rabhas ag teacht</span>
<lb n="3117"/><span>agus nár ghá dhuit a thuille cuardaigh a dhéanamh</span>
<lb n="3118"/><span>orm.</span></p>
<lb n="3119"/>
<lb n="3120"/><p><span>Ó. — Dubhairt sé liom go bhfeacaidh sé Cú Chulainn.</span>
<lb n="3121"/><span>Dár ndóich ní tusa Cú Chulainn!  Bíodh go bhfuil</span>
<lb n="3122"/><span>gnúis dhána agat, agus súil neamh-eaglach, ní'l ionat</span>
<lb n="3123"/><span>ach gas!</span></p>
<lb n="3124"/>
<lb n="3125"/><p><span>Cú. — Pé rud atá ionam is mise Cú Chulainn agat.  Ní'l</span>
<lb n="3126"/><span>sé agat le rádh gur thánag i gan fhios ort.  Ní bheidh</span>
<lb n="3127"/><span>sé le rádh ag Méibh gur mhairbh Cú Chulainn a mac</span>
<lb n="3128"/><span>gan fíre fear do thabhairt dó.</span></p>
<lb n="3129"/>
<lb n="3130"/><p><span>Ó.  (Ag cur gáire as). — Ná bíodh ceisd ort.  Ní baoghal</span>
<lb n="3131"/><span>duit go gcasfaidh Méibh aon ní dá shórd san leat,</span>
<lb n="3132"/><span>ná go mbeidh a chúis aici.  Ach is maith mar a tharla.</span>
<lb n="3133"/><span>Is 'mó fear d'fhearaibh Éirean atá le fada ag for-</span>
<lb n="3134"/><span>mad le n-a chéile féachaint cé aige go mbeadh do</span>
<lb n="3135"/><span>chosgar agus do cheann le breith ag trial ar Mhéibh.</span>
<lb n="3136"/><span>Is maith an séan domhsa gur umam féin a bhuailis</span>
<lb n="3137"/><span>indiu.</span></p>
<lb n="3138"/>
<lb n="3139"/><p><span>Cú. — Tá go maith!</span></p>
<lb n="3140"/>
<lb n="3141"/><p><span>(Comhraicid.  Tuiteas Órlámh.)</span></p>
<lb n="3142"/>
<lb n="3143"/><p><span>Ó.  (Ag fagháil bháis.) — Má's gas tu is gas iarainn tu.</span>
<lb n="3144"/><span>Is tu Cú Chulainn gan bhréag!  Cé mheasfadh a</span>
<lb n="3145"/><span>leithéid de ghníomh a bheith i bhfear chomh hóg!  (Le n-a</span>
<lb n="3146"/><span>ara.)  Innis do Mhéibh agus d'Oilill agus d'fhearaibh</span>
<lb n="3147"/><span>Éirean, a ghiolla, gur thug Cú Chulainn fíre fear</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3148"/><p><span>domhsa, — agus go dtabharfaidh sé fíre fear dóibh-</span>
<lb n="3149"/><span>sin, — agus nách maith a thiocfaid siad as.</span></p>
<lb n="3150"/>
<lb n="3151"/><p><span>(Éagas Órlámh.  Baineas Cú Chulainn an ceann dé.)</span></p>
<lb n="3152"/>
<lb n="3153"/><p><span>Cú. — A Mhéibh agus a Oilill, is mór é bhur neart.  Is</span>
<lb n="3154"/><span>líonmhar an mór-shluagh atá i nbhur bhfochair.  Is</span>
<lb n="3155"/><span>dána an chuaird í seo agaibh isteach i gcríochaibh</span>
<lb n="3156"/><span>Uladh, talamh nár shatail cos namhad riamh fós air</span>
<lb n="3157"/><span>gan a cheann d'fhágáilt 'na dhiaidh ann.  Ní'l abhfad</span>
<lb n="3158"/><span>ó thánabhair.  Dá ghiorracht an aimsir sid é an</span>
<lb n="3159"/><span>cúigeadh ceann de na ceannaibh is uaisle agaibh.</span>
<lb n="3160"/><span>Sin fuil ríoga dá dortadh go tiugh oraibh.  Cá</span>
<lb n="3161"/><span>bhfuil bhur neart!  Cá bhfuil bhur ngníomh!  Cá</span>
<lb n="3162"/><span>bhfuil bhur laochra calma!  Is olc a chuireabhair</span>
<lb n="3163"/><span>bhur saothar agus bhur n-aistear, ag teacht an treó</span>
<lb n="3164"/><span>so chun na láimhe seo agam-sa dó choimeád i dtaith-</span>
<lb n="3165"/><span>ighe a cuid cleas, ag baint na gceann díbh!  Is olc</span>
<lb n="3166"/><span>an mhaise agaibh é mara féidir le nbhur mór-shluagh</span>
<lb n="3167"/><span>na cinn is uaisle agaibh do chosaint orm!  Féach!</span>
<lb n="3168"/><span>Sin é Órlámh!  Órlámh uasal óg; mac Oiliolla</span>
<lb n="3169"/><span>agus Mhéibh; an triath gaile agus gaisge dob aoirde</span>
<lb n="3170"/><span>cáil ar fhearaibh Éirean!  An lán béil is mó a bhí ag</span>
<lb n="3171"/><span>Connachtaibh, agus Ceat mac Mághac do chur chuige! —</span>
<lb n="3172"/><span>Dá dtigheadh a bhfearg do ríogra Uladh níor bh'fhada</span>
<lb n="3173"/><span>le dul ortha do mhór-shluagh, a Mhéibh.</span></p>
<lb n="3174"/>
<lb n="3175"/><p><span>(Tig Lon agus Díle agus Uala isteach agus tugaid aghaidh</span>
<lb n="3176"/><span>ar Chú Chulainn.)</span></p>
<lb n="3177"/>
<lb n="3178"/><p><span>Triúr i n-aoinfheacht!  Sin gníomh aithiseach!  Ach</span>
<lb n="3179"/><span>seo mar a díoltar as.</span></p>
<lb n="3180"/>
<lb n="3181"/><p><span>(Comhraicid.  Marbhas Cú Chulainn an triúr.)</span></p>
<lb n="3182"/>
<lb n="3183"/><p><span>Seadh!  Dar libh féin bhí beart ghasta socair</span>
<lb n="3184"/><span>agaibh.  Is mairg daoibh nár chuir an bheart im'</span>
<lb n="3185"/><span>chomhairle-se sar ar chuireabhair i ngníomh í.  Beidh</span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3186"/><p><span>duine éigin eile ag brath feasda ar an dtuarasdal</span>
<lb n="3187"/><span>a bhí le fagháil agaibh ó Mhéibh.</span></p>
<lb n="3188"/>
<lb n="3189"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="3190"/>
<lb n="3191"/><p><span>An tríomhadh Radharc.</span></p>
<lb n="3192"/>
<lb n="3193"/><p><span>Magh Muirtheimhne. — Méibh agus Oilill agus</span>
<lb n="3194"/><span>maithe fear Éirean i gcomhairle.</span></p>
<lb n="3195"/>
<lb n="3196"/><p><span>M. — A mhaithe agus a mhór-uaisle agus a ríogra míleata,</span>
<lb n="3197"/><span>is ró mhór an dochar é seo dá dhéanamh dár sluagh ó</span>
<lb n="3198"/><span>láimh aon fhir amháin.  Shiubhladar m' eachlacha an</span>
<lb n="3199"/><span>mhagh so Mhuirtheimhne sar ar chuir aoinne againn</span>
<lb n="3200"/><span>cos ar bhóthar agus thugadar chugham-sa cúntas</span>
<lb n="3201"/><span>cruinn ar an dtír agus ar gach córú dá raibh ar</span>
<lb n="3202"/><span>dhaoine agus ar mhaoin agus ar acfuinne na tíre.</span>
<lb n="3203"/><span>Ba léir dúinn as an gcúntas san, ní hé amháin nár</span>
<lb n="3204"/><span>bhaoghal dúinn teangmháil le trom-shluagh, ach fós</span>
<lb n="3205"/><span>ná raibh sé i gcumas muintire na háite oiread</span>
<lb n="3206"/><span>agus aon tríocha céad amháin d'fhearaibh armtha</span>
<lb n="3207"/><span>do chur i gcóir chun catha i n-ár n-aghaidh.  Chím gur</span>
<lb n="3208"/><span>dheineadar na heachlacha an brath go hiomlán agus</span>
<lb n="3209"/><span>go hana léir.  Níor fhágadar fód gan siubhal ná</span>
<lb n="3210"/><span>cúinne gan cuardach.  D'innseadar fírinne nuair</span>
<lb n="3211"/><span>a dubhradar linn ná raibh sluagh, beag ná mór, ar</span>
<lb n="3212"/><span>an slighe romhainn.  Is léir dúinn féin ó thánamair</span>
<lb n="3213"/><span>an treó, ná raibh san.  Ní'l oiread agus rian deich-</span>
<lb n="3214"/><span>niubhair le feisgint, ar bhóthar ná ar chosán ná ar</span>
<lb n="3215"/><span>áth, i n-aon bhall 'nar ghabhamair ná i n-aon bhall</span>
<lb n="3216"/><span>i n-ár dtimcheall.  Tá Magh Muirtheimhne 'na</span>
<lb n="3217"/><span>huaigneas.  Táid na daoine imighthe agus, le méid</span>
<lb n="3218"/><span>a ndithinis ag imtheacht dóibh, d'fhágadar 'na ndiaidh</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3219"/><p><span>againn a dtréadtha agus a mbuar agus a raibh</span>
<lb n="3220"/><span>d'ollmhaitheas an tsaoghal acu.  Ach ní fhágan san</span>
<lb n="3221"/><span>saor sinn ó dhochar agus ó bhárthan agus ó dhíoghbháil.</span>
<lb n="3222"/><span>Tá aithne curtha againn ar shaghas cogaidh ná feacathas</span>
<lb n="3223"/><span>a leithéid riamh fós i nÉirinn.  Aon fhear amháin ag</span>
<lb n="3224"/><span>cur catha ar mhór-shluagh, agus ní hamháin ag cur</span>
<lb n="3225"/><span>catha ortha ach 'ghá gcur chun báis go tiugh!</span></p>
<lb n="3226"/>
<lb n="3227"/><p><span>(Tig fear isteach agus sgeón ann.)</span></p>
<lb n="3228"/>
<lb n="3229"/><p><span>An fear. — Tá an ríogan Locha marbh!  Do briseadh</span>
<lb n="3230"/><span>'na thrí codaibh an mionn óir a bhí ar a ceann!</span></p>
<lb n="3231"/>
<lb n="3232"/><p><span>M. — Cad d'imthigh uirthi?</span></p>
<lb n="3233"/>
<lb n="3234"/><p><span>An f. — Í bhualadh le cloich ó chrann-tabhail, a ríogan.</span></p>
<lb n="3235"/>
<lb n="3236"/><p><span>M. — Cé bhuail í?</span></p>
<lb n="3237"/>
<lb n="3238"/><p><span>An f. — Ní fheadair aoinne.</span></p>
<lb n="3239"/>
<lb n="3240"/><p><span>(Tig fear eile isteach.)</span></p>
<lb n="3241"/>
<lb n="3242"/><p><span>An dara f. — Do marbhadh triúr anois tall sa long-</span>
<lb n="3243"/><span>phort, d'aon urchar amháin ó chrann-tabhail.</span></p>
<lb n="3244"/>
<lb n="3245"/><p><span>M. — Cé chaith an t-urchar?</span></p>
<lb n="3246"/>
<lb n="3247"/><p><span>An f. — Ní feacathas aoinne 'ghá chaitheamh, a ríogan.</span></p>
<lb n="3248"/>
<lb n="3249"/><p><span>(Tig fear eile isteach.)</span></p>
<lb n="3250"/>
<lb n="3251"/><p><span>An tríomhadh f. — Tá an carbad ríoga briste brúite</span>
<lb n="3252"/><span>agus triúr des na haraí marbh!</span></p>
<lb n="3253"/>
<lb n="3254"/><p><span>M. — An amhlaidh a rith na heacha?</span></p>
<lb n="3255"/>
<lb n="3256"/><p><span>An fear. — Ní hamhlaidh, a ríogan.  Tháinig trí hurchair,</span>
<lb n="3257"/><span>tiugh i ndiaidh chéile, ó chrann-tabhail éigin, ortha,</span>
<lb n="3258"/><span>agus do marbhadh na fir agus do briseadh an</span>
<lb n="3259"/><span>carbad.  Deirtear gur b' é cúis gur caitheadh leis</span>
<lb n="3260"/><span>an gcarbad mar gur measadh tu féin a bheith ann,</span>
<lb n="3261"/><span>a ríogan, agus gur chughat-sa do bhíothas.</span></p>
<lb n="3262"/>
<lb n="3263"/><p><span>Fearghus. — Mo dhalta, Cú Chulainn, is é atá ann.</span>
<lb n="3264"/><span>Thugas foláramh daoibh, a uaisle.</span></p>
<lb n="3265"/>
<lb n="3266"/><p><span>M. — Tabhair comhairle dhúinn anois.  Is mó is gá</span>
<lb n="3267"/><span>dhúinn é ná bheith 'ghá mhaoidheamh orainn gur thugais</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3268"/><p><span>foláramh dúinn an uair sin.  Cad tá uaidh?  Conus</span>
<lb n="3269"/><span>a curfar cosg leis féin agus le n-a chrann-tabhail?</span>
<lb n="3270"/><span>Ar airigh aoinne riamh a leithéid d'obair!  Aon</span>
<lb n="3271"/><span>fhear amháin le n-a chrann-tabhail ag cur catha ar</span>
<lb n="3272"/><span>mhór-shluagh!</span></p>
<lb n="3273"/>
<lb n="3274"/><p><span>F. — Seadh, agus 'ghá marbhadh go tiugh!</span></p>
<lb n="3275"/>
<lb n="3276"/><p><span>Oilill. — Cad tá le déanamh, a Fhearghuis?  Ní foláir</span>
<lb n="3277"/><span>rud éigin a dhéanamh láithreach.</span></p>
<lb n="3278"/>
<lb n="3279"/><p><span>(Tig fear eile isteach.)</span></p>
<lb n="3280"/>
<lb n="3281"/><p><span>An ceathramhadh f. — Do briseadh carbad eile sa long-</span>
<lb n="3282"/><span>phort agus do cuireadh sgeón san eachra i dtreó</span>
<lb n="3283"/><span>gur ghluaiseadar ar buile ar fuid an longphuirt.</span>
<lb n="3284"/><span>Tá cuirp go tiugh ann agus mórán eile díoghbhála</span>
<lb n="3285"/><span>déanta.</span></p>
<lb n="3286"/>
<lb n="3287"/><p><span>O. — Labhair, a Fhearghuis.  Tuigean tusa aigne do</span>
<lb n="3288"/><span>dhalta.  Cad is fearr a dhéanamh?</span></p>
<lb n="3289"/>
<lb n="3290"/><p><span>F. — Measaim gur fearr teachtaireacht do chur ag trial</span>
<lb n="3291"/><span>ar Chú Chulainn agus comha do thairisgint dó.</span></p>
<lb n="3292"/>
<lb n="3293"/><p><span>M. — Eirig féin ag trial air, a Fhearghuis.  Is tu is</span>
<lb n="3294"/><span>fearr a bhainfidh ceart dé.</span></p>
<lb n="3295"/>
<lb n="3296"/><p><span>F. — Dar m'arm gaisge, a ríogan, ní mise a rachaidh chun</span>
<lb n="3297"/><span>cainte leis!</span></p>
<lb n="3298"/>
<lb n="3299"/><p><span>M. — Cad é 'chúis?  An amhlaidh ná leogfadh eagla</span>
<lb n="3300"/><span>dhuit é?</span></p>
<lb n="3301"/>
<lb n="3302"/><p><span>F. — Is amhlaidh go díreach, a ríogan, ach ní heagla</span>
<lb n="3303"/><span>roimis féin é.</span></p>
<lb n="3304"/>
<lb n="3305"/><p><span>M. — Ní heagla roimis féin é!  Cad eile cé roimis</span>
<lb n="3306"/><span>go bhfuil an t-eagla agat?</span></p>
<lb n="3307"/>
<lb n="3308"/><p><span>F. — Romhat-sa, a Mhéibh.</span></p>
<lb n="3309"/>
<lb n="3310"/><p><span>M. — Ní tu an chéad laoch go raibh eagla aige romham-</span>
<lb n="3311"/><span>sa.  Ach conus is baoghal duit me sa ghnó so?</span></p>
<lb n="3312"/>
<lb n="3313"/><p><span>F. — Má théighim-se chun cainte le Cú Chulainn agus go</span>
<lb n="3314"/><span>n-iarfaidh sé comha móra, is é rud a déarfair-se</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3315"/><p><span>ná gur b'amhlaidh a shocruigheamair eadrainn an</span>
<lb n="3316"/><span>sgéal, agus cuirfir feall im' leith-se arís mar a</span>
<lb n="3317"/><span>chuiris cheana.  Ní chuirfir feall im' leith arís, a</span>
<lb n="3318"/><span>Mhéibh, mar ní thabharfad-sa caoi dhuit air.</span></p>
<lb n="3319"/>
<lb n="3320"/><p><span>M. — Ní'l slighe ar bith is fearr chuige sin, a Fhearghuis,</span>
<lb n="3321"/><span>ná gan an feall do dhéanamh.</span></p>
<lb n="3322"/>
<lb n="3323"/><p><span>(Tig fear isteach.)</span></p>
<lb n="3324"/>
<lb n="3325"/><p><span>An fear. — Tá tríocha céad Mhaine Mháthramhail ag</span>
<lb n="3326"/><span>cosgar a chéile!  Do thuit duine acu le hurchar ó</span>
<lb n="3327"/><span>chrann-tabhail agus cheap cara dhó, a bhí i n-aice leis,</span>
<lb n="3328"/><span>gur duine de'n tríocha céad a bhuail é.  Tharaing</span>
<lb n="3329"/><span>an cara a chlaidheamh agus mhairbh sé an fear ar a</span>
<lb n="3330"/><span>raibh an t-amhras aige.  Leis sin do tharaing fear</span>
<lb n="3331"/><span>eile agus do mhairbh eisean.  Do tharaing fear agus</span>
<lb n="3332"/><span>fear agus fear eile.  Tá sé 'na Bhruighin Chaorth-</span>
<lb n="3333"/><span>ainn acu!</span></p>
<lb n="3334"/>
<lb n="3335"/><p><span>(Imthigheas.  Sgiúrdas Maine amach.)</span></p>
<lb n="3336"/>
<lb n="3337"/><p><span>O. (Ag eirghe.) — Má leanan an obair seo curfar dearg-</span>
<lb n="3338"/><span>ruathar orainn!</span></p>
<lb n="3339"/>
<lb n="3340"/><p><span>F. (Ag eirghe). — Ní fheicim-se teachtaire is fearr le</span>
<lb n="3341"/><span>cur ag trial ar Chú Chulainn ná Fiacha mac Fir Fheibhe.</span></p>
<lb n="3342"/>
<lb n="3343"/><p><span>M. — Imthigh láithreach, a Fhiacha.</span></p>
<lb n="3344"/>
<lb n="3345"/><p><span>Fiacha. — Cad iad na comha atá le fagháil aige?</span></p>
<lb n="3346"/>
<lb n="3347"/><p><span>M. — Abair leis teacht i ngéilsine dhomhsa agus d'Oilill,</span>
<lb n="3348"/><span>agus go bhfaighidh sé a mheas féin de leor-ghníomh sa</span>
<lb n="3349"/><span>mhéid díoghbhála atá déanta dhó 'na chuid, agus go</span>
<lb n="3350"/><span>mbeidh feis agus fíon i gCruachain dó do ghnáth,</span>
<lb n="3351"/><span>agus gur mó an sochar dó an méid sin ná bheith</span>
<lb n="3352"/><span>i ngéilsine d'óigthighearna.</span></p>
<lb n="3353"/>
<lb n="3354"/><p><span>F. — 'gCloistí!  Óigthighearna dá thabhairt ar Chon-</span>
<lb n="3355"/><span>chobhar!  An cúigeadhach is fearr agus is uaisle</span>
<lb n="3356"/><span>a bhí i nÉirinn riamh!</span>
<lb n="3357"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3358"/><p><span>M. — Agus a dhein an feall is measa dár deineadh</span>
<lb n="3359"/><span>i nÉirinn riamh.</span></p>
<lb n="3360"/>
<lb n="3361"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="3362"/>
<lb n="3363"/><p><span>An Ceathramhadh Radharc.</span></p>
<lb n="3364"/>
<lb n="3365"/><p><span>Taobh coille. — Tig Cú Chulainn isteach ó thaobh</span>
<lb n="3366"/><span>agus Fiacha mac Fir Fheibhe ó'n dtaobh eile.</span></p>
<lb n="3367"/>
<lb n="3368"/><p><span>Cú. — Míle fáilte romhat, a Fhiacha.</span></p>
<lb n="3369"/>
<lb n="3370"/><p><span>Fiacha. — Glacaim le báidh an fháilte sin, a rí.</span></p>
<lb n="3371"/>
<lb n="3372"/><p><span>Cú. — Is le báidh a tugtar duit í, a Fhiacha.  Ní minic a</span>
<lb n="3373"/><span>chím gnúis carad anois.</span></p>
<lb n="3374"/>
<lb n="3375"/><p><span>F. — Táid do namhaid id' thimcheall go líonmhar gan</span>
<lb n="3376"/><span>amhras, a rí, agus má 's olc an bhail ort-sa san is</span>
<lb n="3377"/><span>measa go mór an bhail ortha-san é.  Cuireadh mise</span>
<lb n="3378"/><span>chughat ag tairisgint comha dhuit.</span></p>
<lb n="3379"/>
<lb n="3380"/><p><span>Cú. — Cad iad na comha iad?</span></p>
<lb n="3381"/>
<lb n="3382"/><p><span>F. — Tu féin d'imdhéanamh a bhfuil de dhochar agus de</span>
<lb n="3383"/><span>dhíoghbháil imeartha ar do thír agus ar do chuid agus</span>
<lb n="3384"/><span>ar do mhuintir, agus Feara Éirean 'ghá leasú dhuit</span>
<lb n="3385"/><span>go hiomlán agus ag déanamh leor-ghnímh ann; agus</span>
<lb n="3386"/><span>tusa do chosg do chrann-tabhail ó fhearaibh Éirean,</span>
<lb n="3387"/><span>agus tu theacht i ngéilsine d' Oilill agus do Mhéibh</span>
<lb n="3388"/><span>agus feis agus fíon do dháil duit i gCruachain do</span>
<lb n="3389"/><span>ghnáth.  Dar leó is mó an sochar duit sin ná thu</span>
<lb n="3390"/><span>bheith i ngéilsine d' óigthighearna.</span></p>
<lb n="3391"/>
<lb n="3392"/><p><span>Cú. — Abair-se, a Fhiacha, le Méibh agus le hOilill</span>
<lb n="3393"/><span>agus le maithe fear Éirean, gur maith is eól dóibh</span>
<lb n="3394"/><span>cé hé an t-óigthighearna go bhfuilim-se im' ghéilsine</span>
<lb n="3395"/><span>dhó.  Agus abair le Méibh féin, pé duine a thabh-</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3396"/><p><span>arfadh óigthighearna ar Chonchobhar ná ná tabharfadh,</span>
<lb n="3397"/><span>nách di-se is cóir an ainm a thabhairt air.  Tuigfidh</span>
<lb n="3398"/><span>sí féin brígh na cainte sin.  Abair lé nách mise a</span>
<lb n="3399"/><span>déarfaidh le Conchobhar "Tóg uaim é, agus gan</span>
<lb n="3400"/><span>uaim ach é."  Abair leó ná glactar na comha.</span></p>
<lb n="3401"/>
<lb n="3402"/><p><span>(Imthigheas Fiacha.)</span></p>
<lb n="3403"/>
<lb n="3404"/><p><span>"Im' ghéilsine d'óigthighearna!" Comha agus tar-</span>
<lb n="3405"/><span>caisne i n-aoinfheacht!  Níor ghá an tarcaisne</span>
<lb n="3406"/><span>chun me chur ó ghlacadh na gcomha.  Níor ghá na comha</span>
<lb n="3407"/><span>chun me chur ó ghlacadh an tarcaisne.  Is dall ó</span>
<lb n="3408"/><span>Mhéibh a cheapadh go nglacfaí i n-aoinfheacht iad.  Cad</span>
<lb n="3409"/><span>é mar a dhallan comhacht agus neart slógh aigne an</span>
<lb n="3410"/><span>duine!  Do dalladh Conchobhar féin ar an gcuma</span>
<lb n="3411"/><span>san.  Ní bhuadhfadh comhachta an domhain air mara</span>
<lb n="3412"/><span>mbeadh a ghníomh féin.  Do mhill a ghníomh féin a</span>
<lb n="3413"/><span>neart.  Thug bás chlainne Uisnigh leaghadh chubhair</span>
<lb n="3414"/><span>na habhann ar chomhacht na Craobhruaidhe.  Sar</span>
<lb n="3415"/><span>ar deineadh an gníomh san bhí ainm Chonchobhair 'na</span>
<lb n="3416"/><span>thaca nirt, agus 'na chabhair i n-am gátair, agus 'na</span>
<lb n="3417"/><span>dhíon cosanta, dá mhuintir agus dá cháirdibh, ní</span>
<lb n="3418"/><span>hamháin i gcríochaibh Uladh ach ar fuaid Éirean uile,</span>
<lb n="3419"/><span>agus bhí an ainm chéadna 'na throm-luighe agus 'na</span>
<lb n="3420"/><span>thrúig eagla agus 'na chosg meanmna do namhadaibh</span>
<lb n="3421"/><span>Chonchobhair ins gach áit 'na rabhadar le fagháil.</span>
<lb n="3422"/><span>Nuair a deineadh an gníomh san do thuit a lug ar a</span>
<lb n="3423"/><span>lag ag ár gcáirdibh go léir.  Do múchadh an solus</span>
<lb n="3424"/><span>ortha.  Do chuaidh dá neart.  Do chlaochluigh a</span>
<lb n="3425"/><span>ngoil agus a ngaisge.  Níor fhan fonn 'na gcroidhe</span>
<lb n="3426"/><span>ná fuinneamh 'na ngéagaibh.  Nuair a dhein Con-</span>
<lb n="3427"/><span>chobhar feall do thuit grian a spéir agus chuaidh</span>
<lb n="3428"/><span>ranna nimhe ar fán.  Chuaidh sgaipe ar ríogra Eamhna.</span>
<lb n="3429"/><span>Ní leogfadh náire dhóibh féachaint ins na súilibh ar</span>
<lb n="3430"/><span>a chéile.  Ní leogfadh náire dhóibh trácht ar ainm</span></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3431"/><p><span>Chonchobhair ná ar Eamhain ná ar an gCraobhruaidh.</span>
<lb n="3432"/><span>Tháinig tocht agus ceann-fé agus brón agus dúr-</span>
<lb n="3433"/><span>chroidhe ortha.  Chrom gach fear díobh a cheann agus</span>
<lb n="3434"/><span>d'imthigh sé abhaile chun a theaghlaigh féin.  D'fhág</span>
<lb n="3435"/><span>san Cúige Uladh tréith.  Thug san tógáilt cinn</span>
<lb n="3436"/><span>dár namhaid.  D'imthigh an t-eagla dhíobh.  Tháinig</span>
<lb n="3437"/><span>iongna ortha ar dtúis nuair airigheadar cad é an</span>
<lb n="3438"/><span>gníomh le gráineamhlacht a bhí déanta agus cé hé</span>
<lb n="3439"/><span>dhein an gníomh.  Níor chreideadar a gcluasa féin.</span>
<lb n="3440"/><span>Ní fhéadfaidís a mheabhrú 'na n-aigne go ndéanfadh</span>
<lb n="3441"/><span>Conchobhar a leithéid.  Ó, a Lugh! a Lugh! cé fhéadfadh</span>
<lb n="3442"/><span>a chuimhneamh go ndéanfadh!  An chéad lá a chonac</span>
<lb n="3443"/><span>é, nuair a chuas imeasg an mhacra ar faithche na</span>
<lb n="3444"/><span>hEamhna agus nuair a thug Follamhuin mac Con-</span>
<lb n="3445"/><span>chobhair i láthair an rí me, is lag a shíleas go mbéar-</span>
<lb n="3446"/><span>fadh sgéal an lae indiu orm.  Nuair a chonac an</span>
<lb n="3447"/><span>ghnúis uasal, ríoga, sholusmhar, áluinn, stuamdha,</span>
<lb n="3448"/><span>staidéartha, dhaingean, agus nuair airigheas an</span>
<lb n="3449"/><span>guth binn, blasda, glan, agus an chaint, chaoin,</span>
<lb n="3450"/><span>chóir, chiallmhar, eagnaidhe, is lag a shíleas go bhféad-</span>
<lb n="3451"/><span>fadh miosgais agus fearg agus éad agus feall</span>
<lb n="3452"/><span>bheith laistigh díobh.  An lá ghabhas arm gaisge,</span>
<lb n="3453"/><span>nuair a bhris adhmad na n-arm im' láimh go dtí gur</span>
<lb n="3454"/><span>thug sé a dhá shleagh féin dom, is beag dá choinne</span>
<lb n="3455"/><span>a bhí agam (ag féachaint ar an dá shleagh), go mairfeadh</span>
<lb n="3456"/><span>mo shaoghal níos sia ná mhairfeadh an meas a bhí an</span>
<lb n="3457"/><span>uair sin agam ar an bhfear a thug dom iad so.</span>
<lb n="3458"/><span>Dubhairt Cathbhadh Draoi go mbeadh mo shaoghal</span>
<lb n="3459"/><span>diombuan.  Ní fheadar an raibh a fhios ag Cathbhadh</span>
<lb n="3460"/><span>go mbeadh clú Chonchobhair níos diombuaine!</span>
<lb n="3461"/><span>"Óigthighearna!" Ní hiongna tu ghá thabhairt mar</span>
<lb n="3462"/><span>ainm air, a Mhéibh!  Ní'l óigthighearna beó ná</span>
<lb n="3463"/><span>lasfadh le náire dá mbeadh a leithéid de ghníomh</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3464"/><p><span>le cur 'na leith.  A! a dhearbhráthair mo mháthar, do</span>
<lb n="3465"/><span>chaillis orainn glan.  Tá ceó ar do chlú, ceó</span>
<lb n="3466"/><span>ná heireóchaidh go deó dhé.  Tá an ceó céadna ar chlú</span>
<lb n="3467"/><span>ár gcúige agus ar chlú ár ríogra.  Tá iongna agus</span>
<lb n="3468"/><span>móráil agus uaibhreas croidhe ar Mhéibh agus ar</span>
<lb n="3469"/><span>ár namhaid go léir.</span></p>
<lb n="3470"/>
<lb n="3471"/><p><span>(Filleas Fiacha.)</span></p>
<lb n="3472"/>
<lb n="3473"/><p><span>Seadh! a Fhiacha, cad tá uatha anois?</span></p>
<lb n="3474"/>
<lb n="3475"/><p><span>Fiacha. — Comha eile ba mhaith leó a thairisgint duit, a rí.</span></p>
<lb n="3476"/>
<lb n="3477"/><p><span>Cú. — Cad iad na comha eile iad?</span></p>
<lb n="3478"/>
<lb n="3479"/><p><span>F. — An méid is saor de na daoine a rugadh uait do</span>
<lb n="3480"/><span>thabhairt duit tar n-ais duit agus an méid atá</span>
<lb n="3481"/><span>seasg de'n bhuar, agus cosg do chrann-tabhail ar</span>
<lb n="3482"/><span>na slóghaibh.</span></p>
<lb n="3483"/>
<lb n="3484"/><p><span>Cú. — Ní glacfar na comha san.  Dá nglactaí iad is</span>
<lb n="3485"/><span>amhlaidh a bheadh an sgéal ag Ultaigh, chaithfidís na</span>
<lb n="3486"/><span>ba seasga do mharbhadh chun bídh agus d'fhágfadh san</span>
<lb n="3487"/><span>iad gan seasg gan bleacht.  Agus chaitfidís a</span>
<lb n="3488"/><span>mná saora do chur ag déanamh daor-oibre.  Do</span>
<lb n="3489"/><span>leanfadh masla ar mo chlú-sa dhé sin.  Déarfadh</span>
<lb n="3490"/><span>Ultaigh go mb' éigean dóibh banmhoghtha dhéanamh</span>
<lb n="3491"/><span>d'inghinibh a ríghthe agus gur mise fé ndeár é.</span></p>
<lb n="3492"/>
<lb n="3493"/><p><span>F. — Má 's eadh, a rí, dubhradh liom comairce beatha</span>
<lb n="3494"/><span>agus sláinte d'fhágáilt agat agus a iaraidh ort</span>
<lb n="3495"/><span>teacht go Gleann Fochaine chun cainte dhéanamh le</span>
<lb n="3496"/><span>Méibh agus le Fearghus.</span></p>
<lb n="3497"/>
<lb n="3498"/><p><span>Cú. — Tá go maith.</span></p>
<lb n="3499"/>
<lb n="3500"/><p><span>(Imthigheas Fiacha.)</span></p>
<lb n="3501"/>
<lb n="3502"/><p><span>Tá lán a gcroidhe d'eagla ortha nó ní bheidís</span>
<lb n="3503"/><span>chomh tathantach so i dtaobh na gcomha.  Tabharfad-sa</span>
<lb n="3504"/><span>comha dhuit a Mhéibh.</span></p>
<lb n="3505"/>
<lb n="3506"/><p><span>(Imthigheas.)</span>
<lb n="3507"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3508"/><p><span>An Cúigeadh Radharc.</span></p>
<lb n="3509"/>
<lb n="3510"/><p><span>Gleann Fochaine. — Tig Méibh agus Fearghus isteach</span>
<lb n="3511"/><span>ó thaobh agus Cú Chulainn ó'n dtaobh eile.</span></p>
<lb n="3512"/>
<lb n="3513"/><p><span>M. — Agus an é sin Cú Chulainn!  Ach aidhe!  Mheasas ó</span>
<lb n="3514"/><span>d'chaint, a Fhearghuis, gur cheart a dhá oiread eile,</span>
<lb n="3515"/><span>ní headh ach a thrí oiread eile, bheith ann.  Féach!</span>
<lb n="3516"/><span>Ní'l ruibe ar a ghial!  Is eagal liom gur le béal</span>
<lb n="3517"/><span>gan sgoth a thánamair chun cainte.</span></p>
<lb n="3518"/>
<lb n="3519"/><p><span>F. — Sin é Cú Chulainn, a ríogan.  Sin é an fear a</span>
<lb n="3520"/><span>mhairbh do cheathrar ag Áth nGabhla.  Sin é an fear</span>
<lb n="3521"/><span>a theasg an ghabhal úd le haon bhuille chlaidheamh,</span>
<lb n="3522"/><span>agus do chuir i dtalamh í d'aon urchar, as neart aon</span>
<lb n="3523"/><span>láimhe.  Sin é an fear go bhfuil a chrann-tabhail ag</span>
<lb n="3524"/><span>dísgiú do mhór-shlógh, a Mhéibh.  Má 's béal gan</span>
<lb n="3525"/><span>sgoth é ní béal gan binneas é, má 's binn béal 'na</span>
<lb n="3526"/><span>chomhnuidhe.  Chífir go bhfuil sé chomh deas ar a chaint</span>
<lb n="3527"/><span>agus atá sé ar a ghníomh.</span></p>
<lb n="3528"/>
<lb n="3529"/><p><span>M. — Má dhein sé na gníomhartha úd mar a deirir tá</span>
<lb n="3530"/><span>neart agus comhacht aige nách leis féin.  Níor dhein</span>
<lb n="3531"/><span>sé riamh iad le n-a neart féin.  Ní'l ann ach gas.</span></p>
<lb n="3532"/>
<lb n="3533"/><p><span>F. — Táid na cáirde sídhe aige is fearr a bhí ag laoch</span>
<lb n="3534"/><span>riamh.  Deirtear go bhfuil Lugh mac Eithleann ortha.</span></p>
<lb n="3535"/>
<lb n="3536"/><p><span>M. — Labhair leis, a Fhearghuis, agus innis dó na comha</span>
<lb n="3537"/><span>atá le fagháil aige ach go dtabharfaidh sé sos dúinn</span>
<lb n="3538"/><span>ó n-a chrann-tabhail.</span></p>
<lb n="3539"/>
<lb n="3540"/><p><span>F. — Ambasa, a ríogan, tá sé chomh comhngarach duit</span>
<lb n="3541"/><span>féin agus atá sé dhomhsa.  Labhair féin leis.  Ead-</span>
<lb n="3542"/><span>raibh féin is fearr an sgéal.  Sibh féin is mó cion</span>
<lb n="3543"/><span>ar a chéile.  Sibh féin is fearr a thuigfidh a chéile.</span>
<lb n="3544"/></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3545"/><p><span>M. — A Chú Chulainn na n-arm ngéar agus na ngníomh</span>
<lb n="3546"/><span>iongantach, ní foláir a admháil gur mór ár n-eagla</span>
<lb n="3547"/><span>romhat agus roimhead' chrann-tabhail.  Is dóich linn,</span>
<lb n="3548"/><span>ámh, gur b' olc an chiall d'aon laoch amháin, dá</span>
<lb n="3549"/><span>fheabhas é a ghníomh, a ghaisge d'imirt ar mhór-shluagh.</span></p>
<lb n="3550"/>
<lb n="3551"/><p><span>Cú. — Ní gá dhomhsa a innsint duit-se, a inghin Eochaidh,</span>
<lb n="3552"/><span>go bhfuil sé ceangailte ar gach fíor-chura, pé lag</span>
<lb n="3553"/><span>láidir a neart, pé beag mór a ghaisge, iad d'imirt</span>
<lb n="3554"/><span>go bás ag cosnamh a thíre agus a mhuintire.</span></p>
<lb n="3555"/>
<lb n="3556"/><p><span>M. — Cad is gá iad d'imirt go bás má gheibhean sé cos-</span>
<lb n="3557"/><span>namh a thíre agus a mhuintire le himirt nách é.  Is</span>
<lb n="3558"/><span>'mó cuma 'nar féidir tír agus muintir a chosnamh</span>
<lb n="3559"/><span>i n'éaghmuis troid go bás.  Má's troid go bás é</span>
<lb n="3560"/><span>d'aon laoch amháin i n-aghaidh mór-shlóigh is 'mó bás</span>
<lb n="3561"/><span>a chaithfidh seisean d'imirt ortha-san agus ní'l le</span>
<lb n="3562"/><span>himirt acu-san air-sean ach aon bhás amháin.  Nuair</span>
<lb n="3563"/><span>a himireóchar an bás san air, cé chosnóchaidh a thír</span>
<lb n="3564"/><span>agus a mhuintir 'na dhiaidh?  Má 's, é cosnamh a</span>
<lb n="3565"/><span>thíre agus a mhuintire is dual dó a chomhlíonadh,</span>
<lb n="3566"/><span>nách cóir dó, chuige sin, a bheatha agus a shláinte</span>
<lb n="3567"/><span>féin do chosnamh ar dtúis ar chuma éigin eile i</span>
<lb n="3568"/><span>n-éaghmuis troid go bás?</span></p>
<lb n="3569"/>
<lb n="3570"/><p><span>Cú. — Ní heól domhsa cuma eile sa choimheasgar so.</span>
<lb n="3571"/><span>Is 'mó bás imeartha agam cheana féin ar Fhearaibh</span>
<lb n="3572"/><span>Éirean agus níor dhearg arm orm uatha fós.  Mara</span>
<lb n="3573"/><span>bhfuil locht acu-san ar an imirt ní'l locht agam-sa</span>
<lb n="3574"/><span>air.  An té gur dian leis an cluiche taraingeadh</span>
<lb n="3575"/><span>sé as.  Is maith uait-se, a inghin Eochaidh, a rádh gur</span>
<lb n="3576"/><span>bh' oth leat mo thír-se agus mo mhuintir gan fear a</span>
<lb n="3577"/><span>gcosnaimh acu!  Is deagh-chroidheach an bhean tu!</span>
<lb n="3578"/><span>Cad é an cosnamh eile a thaisbeánfadh do dheagh-</span>
<lb n="3579"/><span>chroidhe dhúinn i n-éaghmuis an chosnaimh seo atá</span>
<lb n="3580"/><span>againn dá dhéanamh?</span>
<lb n="3581"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3582"/><p><span>M. — Nár mhaith an cosnamh, a rí, comha maithe do ghlacadh</span>
<lb n="3583"/><span>dhuit féin agus do d'mhuintir agus do d'thír?</span></p>
<lb n="3584"/>
<lb n="3585"/><p><span>Cú. — B'fhéidir gur mhaith agus b'fhéidir nár mhaith.  Ní</span>
<lb n="3586"/><span>fear chun gliocais cainte me.  Ní le caint a cos-</span>
<lb n="3587"/><span>antar tír agus daoine nuair a bhíon aigne namhad</span>
<lb n="3588"/><span>socair ar éagcóir a dhéanamh.  Is le faobhar</span>
<lb n="3589"/><span>claidhimh a deintear an cosnamh an uair sin.</span></p>
<lb n="3590"/>
<lb n="3591"/><p><span>M. — An té ná fuil láidir ní foláir dó bheith glic.</span></p>
<lb n="3592"/>
<lb n="3593"/><p><span>Cú. — Má's chun san d'innsint dom a tugadh annso</span>
<lb n="3594"/><span>me ní misde dhom bheith ag imtheacht.</span></p>
<lb n="3595"/>
<lb n="3596"/><p><span>(Cuireas chun gluaiste.)</span></p>
<lb n="3597"/>
<lb n="3598"/><p><span>M. — Stad, a rí.  Ní chuige sin a tugadh annso thu ach</span>
<lb n="3599"/><span>chun comha thairisgint duit.</span></p>
<lb n="3600"/>
<lb n="3601"/><p><span>(Filleas Cú Chulainn.)</span></p>
<lb n="3602"/>
<lb n="3603"/><p><span>Do tairigeadh cheana dhuit a bhfuil saor de'n bhraid</span>
<lb n="3604"/><span>agus a bhfuil seasg de'n bhuar.  Níor ghlacais</span>
<lb n="3605"/><span>sin, óir dubhraís go marbhóch Ultaigh a mba</span>
<lb n="3606"/><span>seasga chun bídh, agus annsan go mbeidís gan</span>
<lb n="3607"/><span>seasg gan bleacht; agus go gcaithfidís a mná</span>
<lb n="3608"/><span>saora do chur ag déanamh daor-oibre agus gur bh'</span>
<lb n="3609"/><span>aithis ar Ultaibh sin go deó.  Tairingim-se comha eile</span>
<lb n="3610"/><span>duit anois, a rí.  Gheabhair a bhfuil daor de'n</span>
<lb n="3611"/><span>bhraid agus a bhfuil bleacht de'n bhuar, agus coisg-</span>
<lb n="3612"/><span>se do chrann-tabhail ó na slóghaibh.</span></p>
<lb n="3613"/>
<lb n="3614"/><p><span>Cú. — Ní féidir domhsa na comha san do ghlacadh, a</span>
<lb n="3615"/><span>Mhéibh.</span></p>
<lb n="3616"/>
<lb n="3617"/><p><span>M. — Cad é an locht atá ortha?  Ná féadfar na mná</span>
<lb n="3618"/><span>daora do chur láithreach chun oibre agus na ba</span>
<lb n="3619"/><span>bleachta do chrúth?</span></p>
<lb n="3620"/>
<lb n="3621"/><p><span>Cú. — Mara bhfuil le teacht abhaile chughainn ach ba</span>
<lb n="3622"/><span>bleachta conus is féidir iad d'ithe agus iad do</span>
<lb n="3623"/><span>choimeád le crúth?  Agus mara bhfuil le teacht</span>
<lb n="3624"/><span>abhaile chughainn ach mná daora caithfidh ríogra</span></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3625"/><p><span>Uladh gabháil leó.  De sin ní bheidh i gCúige Uladh</span>
<lb n="3626"/><span>ar ball ach daor-shliocht ar fad.  Ní glacfar bó</span>
<lb n="3627"/><span>ná bean uait go gcurfar chughainn abhaile gach</span>
<lb n="3628"/><span>duine dár rugadh uainn, idir shaor agus daor, gach</span>
<lb n="3629"/><span>beithidheach, idir sheasg agus bleacht, agus le n-a</span>
<lb n="3630"/><span>gcois, iomláine ar rugadh de mhaoin agus d'oll-</span>
<lb n="3631"/><span>mhaitheas uainn.  Ná curtar teachtaire chugham-sa</span>
<lb n="3632"/><span>le comha de'n tsaghas san arís, nó má curtar is</span>
<lb n="3633"/><span>giorraide a shaoghal é!</span></p>
<lb n="3634"/>
<lb n="3635"/><p><span>M. — O!  Féach an ghnúis!  Ní gá dhuit an fhéachaint sin</span>
<lb n="3636"/><span>a thabhairt orm-sa, a rí!  (ag féachaint ins na súilibh</span>
<lb n="3637"/><span>air go fíochmhar.)  Coimeád í do chóbach éigin mheathta.</span>
<lb n="3638"/><span>Ní feabhas a chuirean sí ar do shnódh.  Ach ní</span>
<lb n="3639"/><span>misde an méid seo do rádh leat.  Má théighean</span>
<lb n="3640"/><span>teachtaire chun cainte leat ní gá dhuit é mharbhadh.</span>
<lb n="3641"/><span>Má thugan tú an fhéachaint sin air ní baoghal duit</span>
<lb n="3642"/><span>go rachaidh sé an dara huair ar na cosaibh céadna</span>
<lb n="3643"/><span>do chúl ná d'aghaidh, ag trial ort!  An bhfuil comha</span>
<lb n="3644"/><span>ar bith a ghlacfair, a rí?</span></p>
<lb n="3645"/>
<lb n="3646"/><p><span>Cú. — Tá; iomad.</span></p>
<lb n="3647"/>
<lb n="3648"/><p><span>M. — Cad iad na comha a ghlacfair?</span></p>
<lb n="3649"/>
<lb n="3650"/><p><span>Cú. — Ní mise a shloinnfidh duit iad.  Ach má tugtar</span>
<lb n="3651"/><span>dom iad fanfad ortha.</span></p>
<lb n="3652"/>
<lb n="3653"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="3654"/>
<lb n="3655"/><p><span>M. — Cad iad na comha atá uaidh siúd, a Fhearghuis?</span></p>
<lb n="3656"/>
<lb n="3657"/><p><span>(Tig Oilill agus maithe eile isteach.)</span></p>
<lb n="3658"/>
<lb n="3659"/><p><span>F. — Ní fheicim-se gur aon tairbhe dhuit-se bheith ag</span>
<lb n="3660"/><span>cuimhneamh ar na comha atá uaidh.</span></p>
<lb n="3661"/>
<lb n="3662"/><p><span>M. — Cad iad na comha iad asdó?</span></p>
<lb n="3663"/>
<lb n="3664"/><p><span>F. — Tá, fear d'Fhearaibh Éirean do dhul chun comhraic</span>
<lb n="3665"/><span>aoinfhir a dhéanamh leis gach lá, agus an fhaid a bheidh</span>
<lb n="3666"/><span>sé ag marbhadh an fhir sin sos do bheith ag na slóghaibh</span>
<lb n="3667"/><span>ó'n gcrann-tabhail, agus nuair a bheidh an fear</span></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="3668"/><p><span>san marbh aige Feara Éirean do ghabháil dúna agus</span>
<lb n="3669"/><span>longphuirt go heirghe gréine lar na mháireach; agus</span>
<lb n="3670"/><span>sibh-se do thabhairt bídh agus éadaigh do Chú Chulainn</span>
<lb n="3671"/><span>an fhaid a fanfar ar na comhaibh sin.</span></p>
<lb n="3672"/>
<lb n="3673"/><p><span>M. — "An fhaid a bheidh sé ag marbhadh an fhir sin!"</span>
<lb n="3674"/><span>Ca bhfios nách mar seo do rithfeadh an chaint, .i.</span>
<lb n="3675"/><span>"An fhaid a bheidh an fear san 'ghá mharbhadh-san!"</span></p>
<lb n="3676"/>
<lb n="3677"/><p><span>F. — Má tá fear ar Fhearaibh Éirean a chuirfidh an chaint</span>
<lb n="3678"/><span>ar an gcuma san, anois an t-am aige, agus anois</span>
<lb n="3679"/><span>an t-am agat-sa chun an chaoi thabhairt dó.</span></p>
<lb n="3680"/>
<lb n="3681"/><p><span>M. — Pé cuma 'na rithfidh an chaint ar ball, táid na</span>
<lb n="3682"/><span>comha le fagháil aige.  Is usa linn aon laoch uainn</span>
<lb n="3683"/><span>gach lá 'na céad laoch gach oidhche.  Cé rachaidh leis</span>
<lb n="3684"/><span>na comhaibh sin ag trial air?</span></p>
<lb n="3685"/>
<lb n="3686"/><p><span>Cách. — Téigheadh Fearghus!  Téigheadh Fearghus!</span></p>
<lb n="3687"/>
<lb n="3688"/><p><span>F. — Ní rachad-sa ag trial air — —</span></p>
<lb n="3689"/>
<lb n="3690"/><p><span>M. — Cad 'na thaob san?</span></p>
<lb n="3691"/>
<lb n="3692"/><p><span>F. — Go dtugtar móide agus rátha dhom um fhanamhuint</span>
<lb n="3693"/><span>ar na comhaibh.</span></p>
<lb n="3694"/>
<lb n="3695"/><p><span>M. — Bheirim-se grian agus éasga um fhanamhuint ortha.</span></p>
<lb n="3696"/>
<lb n="3697"/><p><span>Oilill. — Bheirim-se na rátha céadna.</span></p>
<lb n="3698"/>
<lb n="3699"/><p><span>Cách. — Bheirimíd uile na rátha céadna.</span></p>
<lb n="3700"/>
<lb n="3701"/><p><span>F. — Do bhriathar rí ann, a Oilill.</span></p>
<lb n="3702"/>
<lb n="3703"/><p><span>O. — Mo bhriathar rí dhuit ann!</span></p>
<lb n="3704"/>
<lb n="3705"/><p><span>F. — Do bhriathar-sa, a Mhéibh.</span></p>
<lb n="3706"/>
<lb n="3707"/><p><span>M. — Tá sí cheana agat ann.</span></p>
<lb n="3708"/>
<lb n="3709"/><p><span>F. — Gabhthar m'eachra dhom.</span></p>
<lb n="3710"/>
<lb n="3711"/><p><span>Eadarcomhal. — Rachad-sa leat, a Fhearghuis.</span></p>
<lb n="3712"/>
<lb n="3713"/><p><span>F. — Dá ndéinteá mo chomhairle ní raghfá.</span></p>
<lb n="3714"/>
<lb n="3715"/><p><span>Eadar. — Cad 'na thaobh?</span></p>
<lb n="3716"/>
<lb n="3717"/><p><span>F. — Ní haon dóichín duit é siúd.  Tá a neart ró mhór,</span>
<lb n="3718"/><span>a lámh ró thapaidh agus a urchar ró chruinn.  Dein</span>
<lb n="3719"/><span>rud orm agus fan uaidh.</span>
<lb n="3720"/></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="3721"/><p><span>Eadar. — An amhlaidh nách díon dom comairce agus</span>
<lb n="3722"/><span>oineach Fhearghuis!</span></p>
<lb n="3723"/>
<lb n="3724"/><p><span>F. — Is díon cheana ach ná déanfair féin aon chur isteach</span>
<lb n="3725"/><span>ar an bhfear úd, agus, go mór mór, ná hiarfair</span>
<lb n="3726"/><span>comhrac air.</span></p>
<lb n="3727"/>
<lb n="3728"/><p><span>Eadar. — Ní baoghal duit go n-iarfad comhrac air.</span></p>
<lb n="3729"/>
<lb n="3730"/><p><span>F. — Téanam ort mar sin.</span></p>
<lb n="3731"/>
<lb n="3732"/><p><span>(Imthighid an bheirt.)</span></p>
<lb n="3733"/>
<lb n="3734"/><p><span>M. — Téanaigh uile.  Is dócha go bhfuil an crann-</span>
<lb n="3735"/><span>tabhail úd ag déanamh foghla orainn, agus go mbeidh</span>
<lb n="3736"/><span>go dtí go mbeid na comha so i bhfeidhm.  Is truagh</span>
<lb n="3737"/><span>gan iad i bhfeidhm cheana.  Is gearr ó'n inchinn an</span>
<lb n="3738"/><span>anachainn againn go mbeid siad i bfeidhm.</span></p>
<lb n="3739"/>
<lb n="3740"/><p><span>(Imthighid, ach Méibh.)</span></p>
<lb n="3741"/>
<lb n="3742"/><p><span>Ní héidir gur b' é seo an "Cú" ar ar labhair</span>
<lb n="3743"/><span>Feidhealm banfháidh.  "Is onchú do Chonnachtaibh</span>
<lb n="3744"/><span>an Cú," ar sise, "Is míchlú do Chonnachtaibh a chlú,"</span>
<lb n="3745"/><span>ar sise.  Déarfainn an uair sin gur bh ar Chon-</span>
<lb n="3746"/><span>chobhar a bhí sí ag trácht ach nár bh' fhéidir "fear</span>
<lb n="3747"/><span>fíor" a thabhairt air.  — Cú Chulainn.  — Ní'l de locht</span>
<lb n="3748"/><span>air ach a luighead.  Conus fhéadfadh sí an t-árd-</span>
<lb n="3749"/><span>mholadh úd a thabhairt ar fhear chomh suarach! — Agus</span>
<lb n="3750"/><span>conus is féidir d'fhear chomh suarach a leithéid d'éir-</span>
<lb n="3751"/><span>leach a dhéanamh!  Má tá Lugh mac Eithleann ag</span>
<lb n="3752"/><span>cabhrú leis nách olc ó'n Mórríoghan mara dtig lé</span>
<lb n="3753"/><span>an chabhrú do chur ar neamhní!  Gheallais domhsa, a</span>
<lb n="3754"/><span>Mhórríoghan, ná faghadh cualacht Logha an lámh</span>
<lb n="3755"/><span>uachtair orm!</span></p>
<lb n="3756"/>
<lb n="3757"/><p><span>(Labhras an Mhórríoghan istigh.)</span></p>
<lb n="3758"/>
<lb n="3759"/><p><span>An Mhórríoghan. — Dubhairt Feidhealm fíor.  Mise a</span>
<lb n="3760"/><span>chuir chughat í.  Breithnigh a caint.  Táid comhachta</span>
<lb n="3761"/><span>móra sídhe i n-aghaidh Logha sa chaismirt seo.  Mise</span>
<lb n="3762"/><span>a chuir i n-aigne an Chú na comha so d'iaraidh.</span>
<lb n="3763"/></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="3764"/><p><span>M. — Tuigim.  Tuitfidh Cú Chulainn sa chomhrac aoinfhir.</span>
<lb n="3765"/><span>Ba chóir go dtuigfinn féin nár bh' fhéidir gan fear</span>
<lb n="3766"/><span>a ghonta d'fhagháil ar Fhearaibh Éirean!  Níor bh'</span>
<lb n="3767"/><span>í comhairle do leasa dhuit, a Chú, an chomhairle a thug</span>
<lb n="3768"/><span>ort na comha so d'iaraidh! — Tuigim.</span></p>
<lb n="3769"/>
<lb n="3770"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="3771"/>
<lb n="3772"/><p><span>An Séamhadh Radharc.</span></p>
<lb n="3773"/>
<lb n="3774"/><p><span>Idir Fhochain agus muir. — Cú Chulainn agus</span>
<lb n="3775"/><span>Laogh ag imirt bhuanfaigh.</span></p>
<lb n="3776"/>
<lb n="3777"/><p><span>Laogh. — Aon laoch chughainn, a rí!</span></p>
<lb n="3778"/>
<lb n="3779"/><p><span>Cú. — Cad é an saghas é?  Cuir a shamhail air.</span></p>
<lb n="3780"/>
<lb n="3781"/><p><span>L. — Cuirim i gcomórtas é le crann breágh mór a</span>
<lb n="3782"/><span>bheadh ag fás ar faithche príomh-dhúine.  Folt fionn-</span>
<lb n="3783"/><span>bhuidhe, forórdha ar a cheann.  A ghruaig forsgaoilte</span>
<lb n="3784"/><span>ag tuitim ar a shlinneánaibh agus ar a ghuaillibh.</span>
<lb n="3785"/><span>Brat corcra, cortharach uime.  Dealg óir sa bhrat,</span>
<lb n="3786"/><span>ar a bhrághaid.  Mánaois leathan-ghlas 'na láimh,</span>
<lb n="3787"/><span>ar dearg-lasadh.  Claidheamh mór fada suidhte ar</span>
<lb n="3788"/><span>a shliasaid.</span></p>
<lb n="3789"/>
<lb n="3790"/><p><span>Cú. — Aithnighim é!  Míle fáilte roimis an bhfear fan!</span>
<lb n="3791"/><span>Is é Fearghus, m'oide féin, atá ann.</span></p>
<lb n="3792"/>
<lb n="3793"/><p><span>L. — Chím carbad eile ag teacht i n-aoinfheacht le carbad</span>
<lb n="3794"/><span>Fhearghuis, agus is aoibhinn a ghluaiseacht agus gluais-</span>
<lb n="3795"/><span>eacht na n-each atá faoi.</span></p>
<lb n="3796"/>
<lb n="3797"/><p><span>Cú. — Duine éigin de mhacaibh Fear Éirean é sin, agus</span>
<lb n="3798"/><span>is ag féachaint mo chrotha-sa atá sé ag teacht.  Is</span>
<lb n="3799"/><span>dóich leó go léir sa longphort gur b'iongantach</span>
<lb n="3800"/><span>an fear me le méid.</span></p>
<lb n="3801"/>
<lb n="3802"/><p><span>(Tig Fearghus isteach, agus eadarcomhal leis.)</span></p>
<lb n="3803"/>
<lb n="3804"/><p><span>Míle fáilte romhat, a oide!</span>
<lb n="3805"/></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="3806"/><p><span>Fearghus. — Is báidh liom an fháilte, a dhalta.</span></p>
<lb n="3807"/>
<lb n="3808"/><p><span>Cú. — Is le báidh a tugtar í.  Is mór ár gcombáidh le</span>
<lb n="3809"/><span>n-a chéile.  Is maith is cuimhin liom-sa an oidhche a</span>
<lb n="3810"/><span>thug Culann Ceard an cuire do Chonchobhar agus</span>
<lb n="3811"/><span>duit-se agus do na maithibh eile a bhí i nbhur bhfochair,</span>
<lb n="3812"/><span>chun na fleidhe.  D'iar Conchobhar orm-sa dul libh</span>
<lb n="3813"/><span>agus gan ionam an uair sin ach mac beag.  Níor</span>
<lb n="3814"/><span>fhéadas dul libh mar ní raibh deire a gcluichí imeartha</span>
<lb n="3815"/><span>ag an macra.  Ach do leanas sibh.  Nuair a bhíos</span>
<lb n="3816"/><span>ag teacht chun an dúna, agus sibh-se istigh, d'eirigh</span>
<lb n="3817"/><span>an fearchú chugham.  Bhí a fhios agam chomh luath agus</span>
<lb n="3818"/><span>d' airigheas a ghlam, go gcaithfinn é mharbhadh nó go</span>
<lb n="3819"/><span>marbhóch sé me.  D' imireas an t-ubhall-chleas air</span>
<lb n="3820"/><span>agus chuaidh an t-ubhall isteach 'na chraos agus tríd</span>
<lb n="3821"/><span>siar.  Do las m'fhearg agus do stracas as a</span>
<lb n="3822"/><span>chéile é.  Tusa an chéad duine a tháinig amach chugham,</span>
<lb n="3823"/><span>agus thógais ar do ghuaillibh me agus rugais isteach</span>
<lb n="3824"/><span>me.  Fan annso im' fhochair anois, a Fhearghuis.</span>
<lb n="3825"/><span>Tá gá agam leat anois níos mó ná a bhí an uair sin.</span>
<lb n="3826"/><span>Ní'l ceangal géilsine ag Méibh ná ag Oilill ort</span>
<lb n="3827"/><span>feasta.  Do mhealladar thu, agus do mhealladar</span>
<lb n="3828"/><span>sinn go léir, nuair a leogadar ortha ná raibh uatha</span>
<lb n="3829"/><span>ach triúcha céad Cuailnge do sgrios.  Bhí Méibh</span>
<lb n="3830"/><span>ceapaithe, ó thosach, ar Chúige Uladh do sgrios.  Dá</span>
<lb n="3831"/><span>bhfantá im' fhochair-se anois do dhéanfaimís araon</span>
<lb n="3832"/><span>iomard mór do'n tsluagh.  Má tá an t-eagla</span>
<lb n="3833"/><span>go léir seo acu romham-sa bheadh a dhá oiread eagla</span>
<lb n="3834"/><span>acu roimh bheirt againn.  Níor ghá dhuit aon eagla</span>
<lb n="3835"/><span>bheith ort ná go bhféadfaimís seasamh i n-aghaidh an</span>
<lb n="3836"/><span>mhór-shlóigh.  Tá cothrom bídh agus dighe againn an</span>
<lb n="3837"/><span>fhaid a bheidh fiadh ar cnoc, éan i n-aer, nó iasg</span>
<lb n="3838"/><span>i n-uisge.  Is eól duit conus nách féidir dóibh dul</span>
<lb n="3839"/><span>uaim-se nuair a bhím ar a dtóir.  Agus má thagan</span></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="3840"/><p><span>cath nó comhrac ort is mise ghlacfaidh idir chath agus</span>
<lb n="3841"/><span>comhrac go fonnmhar thar do cheann.  Dein, a rí!</span>
<lb n="3842"/><span>Fan annso agam.  Ná heirig thar n-ais go deó</span>
<lb n="3843"/><span>ag trial ar an longphort.</span></p>
<lb n="3844"/>
<lb n="3845"/><p><span>F. — Tuigim do chombáidh, a Chú Chulainn.  Tuigim do</span>
<lb n="3846"/><span>ghrádh dhom.  Agus is eól duit-se conus mar atá</span>
<lb n="3847"/><span>mo chroidhe-se dhuit.  Is eól domhsa gach maith dá</span>
<lb n="3848"/><span>ndéanfá-sa dhom dá mbeinn id' fhochair annso.  Ní</span>
<lb n="3849"/><span>féidir, ámh, trácht ar neithibh de'n tsórd san anois.</span>
<lb n="3850"/><span>Ní chuige sin a thánag, ach an cor so d'iarais ar</span>
<lb n="3851"/><span>Fhearaibh Éirean, gheabhair é.  'Sé sin, comhrac aoin-</span>
<lb n="3852"/><span>fhir gach lá, agus an fhaid a bheidh an comhrac ar</span>
<lb n="3853"/><span>siubhal, imtheacht do na slóghaibh, agus nuair a bheidh</span>
<lb n="3854"/><span>an fear san marbh agat-sa, dúna agus longphuirt</span>
<lb n="3855"/><span>do na slóghaibh go heirghe gréine lar na mháireach;</span>
<lb n="3856"/><span>agus biadh agus éadach duit-se ó Fhearaibh Éirean;</span>
<lb n="3857"/><span>agus an crann-tabhail dá chosg ó na slóghaibh.  Fan-</span>
<lb n="3858"/><span>far ar na comhaibh sin má's áil leat-sa.</span></p>
<lb n="3859"/>
<lb n="3860"/><p><span>Cú. — Is áil agus fanfad ortha.  Ná dein-se a thuille</span>
<lb n="3861"/><span>righnis annso, a Fhearghuis, le heagla go ndéarfaí</span>
<lb n="3862"/><span>gur sgáth a bheadh orm-sa roimis an gcomhrac.</span></p>
<lb n="3863"/>
<lb n="3864"/><p><span>(Imthigheas Fearghus.  Fanas Eadarcomhal ag féachaint ar</span>
<lb n="3865"/><span>Chú Chulainn.)</span></p>
<lb n="3866"/>
<lb n="3867"/><p><span>Cad air go bhfuilir ag féachaint, a ghiolla?</span></p>
<lb n="3868"/>
<lb n="3869"/><p><span>Ead. — Táim ag féachaint ort-sa.</span></p>
<lb n="3870"/>
<lb n="3871"/><p><span>Cú. — Ní fada an radharc duit-se sin.  Tabhair súil orm</span>
<lb n="3872"/><span>agus lean Fearghus.  Cad is dóich leat dom?</span>
<lb n="3873"/><span>Cad é do mheas orm?</span></p>
<lb n="3874"/>
<lb n="3875"/><p><span>Ead. — Meas maith.  Macaomh deagh-chúmtha iseadh thu,</span>
<lb n="3876"/><span>ach ní puinn díot atá ann.  Ní hiomarcach tu idir</span>
<lb n="3877"/><span>dheagh-laochaibh.  Is truagh nár fhásais tuille!  Ní'l</span>
<lb n="3878"/><span>de locht agam ort ach do luighead!</span></p>
<lb n="3879"/>
<lb n="3880"/><p><span>Cú. — Is maith an bhail ort gur ar chomairce Fhearghuis</span></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="3881"/><p><span>a thánaís annso!  Mara mbeadh san ní raghadh thar</span>
<lb n="3882"/><span>n-ais ach do chnámha briste!  Thánaís ar oineach</span>
<lb n="3883"/><span>Fhearghuis.  Imthigh slán!</span></p>
<lb n="3884"/>
<lb n="3885"/><p><span>Ead. — Tá go maith.  Ach so.  An cor so atá naisgithe</span>
<lb n="3886"/><span>agat-sa ar Fhearaibh Éirean, an comhlonn aoinfhir</span>
<lb n="3887"/><span>seo, mise an chéad fhear a thiocfaidh amáireach ag</span>
<lb n="3888"/><span>freagairt duit ann.</span></p>
<lb n="3889"/>
<lb n="3890"/><p><span>Cú. — Imthigh leat, agus dá luathacht a thiocfair amáireach</span>
<lb n="3891"/><span>bead-sa annso romhat.</span></p>
<lb n="3892"/>
<lb n="3893"/><p><span>Ead. — Cad is gá dhúinn fanamhaint go dtí amáireach!</span>
<lb n="3894"/><span>Ná fuil sé chomh maith againn an comhrac do</span>
<lb n="3895"/><span>dhéanamh anois!</span></p>
<lb n="3896"/>
<lb n="3897"/><p><span>Cú. — Ní buadh dhuit an comhrac a dhéanamh amáireach</span>
<lb n="3898"/><span>agus is lugha ná san is buadh dhuit é dhéanamh anois.</span>
<lb n="3899"/><span>Ach is ar oineach Fhearghuis a thánaís ó'n longphort</span>
<lb n="3900"/><span>agus ní har do dhaingean féin.</span></p>
<lb n="3901"/>
<lb n="3902"/><p><span>Ead. — Is maith áiseach an leath-sgéal é!</span></p>
<lb n="3903"/>
<lb n="3904"/><p><span>Cú. — Ambasa gheabhair leath-sgeal nách é!</span></p>
<lb n="3905"/>
<lb n="3906"/><p><span>(Ag tarang a chlaidhimh.  Comhracaid.  Tuiteas eadarcomhail.)</span></p>
<lb n="3907"/>
<lb n="3908"/><p><span>Sin leath-sgéal agat, nuair ná beadh ciall agat!</span></p>
<lb n="3909"/>
<lb n="3910"/><p><span>(Teicheas giolla eadarcomhail.)</span></p>
<lb n="3911"/>
<lb n="3912"/><p><span>Beidh Fearghus ar buile chugham!  Ach ní raibh</span>
<lb n="3913"/><span>leigheas agam air.</span></p>
<lb n="3914"/>
<lb n="3915"/><p><span>(Filleas an giolla agus Fearghus le n-a chois.)</span></p>
<lb n="3916"/>
<lb n="3917"/><p><span>Fearghus (Le Cú Chulainn). — Cad chuige dhuit, a shioraite</span>
<lb n="3918"/><span>shiabhartha, me shárú um an té tháinig annso ar</span>
<lb n="3919"/><span>m'fhaoiseamh agus ar mo chomairce!</span></p>
<lb n="3920"/>
<lb n="3921"/><p><span>Cú. — Éist liom, a oide.  Ar an altrom agus ar an</span>
<lb n="3922"/><span>oileamhaint a thugais orm-sa, ceocu b'fhearr leat</span>
<lb n="3923"/><span>mise 'ghá mharbhadh-san nó eisean 'gham mharbhadh-sa?</span>
<lb n="3924"/><span>Tar-sa a leith, a ghiolla.  D'airighis an tarcaisne</span>
<lb n="3925"/><span>a thug an coileán san dom.  Innis an sgéal.</span>
<lb n="3926"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="3927"/><p><span>An giolla. — Dubhairt mo thighearna leis an rí gurab é</span>
<lb n="3928"/><span>féin céad duine a thiocfadh amáireach ag freagairt</span>
<lb n="3929"/><span>an chuir seo a bhí naisgithe ag an rí ar Fhearaibh Éirean.</span>
<lb n="3930"/><span>Dubhairt an rí, dá luathacht a thiocfadh mo thriath go</span>
<lb n="3931"/><span>mbeadh sé féin ollamh dó.  Annsan dubhairt mo</span>
<lb n="3932"/><span>thriath nár bh' fholáir an comhrac a dhéanamh anocht.</span>
<lb n="3933"/><span>Dubhairt an rí nár bh' fhéidir dó féin comhrac a</span>
<lb n="3934"/><span>dhéanamh le fear a tháinig ó'n longphort ar oineach</span>
<lb n="3935"/><span>a oide.  Dubhairt mo thriath ná raibh annsan ach</span>
<lb n="3936"/><span>leath-sgéal chun an chomhraic do sheachnadh.</span></p>
<lb n="3937"/>
<lb n="3938"/><p><span>F. — Beannacht ar do láimh a dhalta!  Faghaidh téad</span>
<lb n="3939"/><span>dom, a ghiolla, go gceangaltar an corpán so lais-</span>
<lb n="3940"/><span>tiar de'n charbad agus go mbeirtear tar n-ais ag</span>
<lb n="3941"/><span>trial ar a mhuintir é.</span></p>
<lb n="3942"/>
<lb n="3943"/><p><span>(Ceangalaid an téad ar chosaibh an chuirp agus taraingid</span>
<lb n="3944"/><span>amach é.  Imthighid Fearghus agus an giolla.)</span></p>
<lb n="3945"/>
<lb n="3946"/><p><span>Cú. — Ní ró mhaith a ghlac Fearghus mo chaint i dtaobh é</span>
<lb n="3947"/><span>fhanamhaint annso.  Tá sé ró onóireach.  Dá mbeadh</span>
<lb n="3948"/><span>Méibh chomh honóireach leis dob usaide é.  Ach ag</span>
<lb n="3949"/><span>machtnamh ar an sgéal dom ní hiongna liom gan é</span>
<lb n="3950"/><span>fhanamhaint.  Ní'l aon fhear eile ar an mór-shluagh,</span>
<lb n="3951"/><span>ach é, chun cirt a dhéanamh do na hUltaibh atá ann.</span>
<lb n="3952"/><span>Dá bhfágadh Fearghus iad ní fios cad imtheóch ortha.</span>
<lb n="3953"/><span>Ní hiontaoibh inghean Eochaidh!  Déanfaidh sí an</span>
<lb n="3954"/><span>ceart an fhaid isé a buac ceart do dhéanamh.  Ach</span>
<lb n="3955"/><span>ní baoghal go staonfadh sí ó'n éagcóir dá mba</span>
<lb n="3956"/><span>dhóich lé go mbeadh sí aon rud beirtha leis.  Dá</span>
<lb n="3957"/><span>bhfanadh Fearghus annso agam-sa ní bheadh aon iongna</span>
<lb n="3958"/><span>orm dá mb' é céad rud a dhéanfadh sí ná a bhfuil</span>
<lb n="3959"/><span>d'Ultachaibh fé n-a smacht do chur fá ghion gaoi agus</span>
<lb n="3960"/><span>claidhimh!  Tá an ceart agat, a Fhearghuis.  Ó taoi</span>
<lb n="3961"/><span>ar an bhfód, ní foláir duit an fód do sheasamh.</span>
<lb n="3962"/><span>Táid na comha i bhfeidhm.  Tá comhrac aoinfhir</span></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="3963"/><p><span>agam le fagháil.  Is mór m'amhras ná beidh sé 'na</span>
<lb n="3964"/><span>chomhrac aoinfhir agam i gcomhnuidhe.  Má dáiltear</span>
<lb n="3965"/><span>fíre fear dom beid na comha chomh dian ortha agus</span>
<lb n="3966"/><span>bhí an crann-tabhail.  Mara ndáiltear fíre fear</span>
<lb n="3967"/><span>dom tá an crann 'na gcóir arís agam.  Is ortha</span>
<lb n="3968"/><span>bhí an crann i gceart nuair a tháinig an crann so</span>
<lb n="3969"/><span>crosda ortha.</span></p>
<lb n="3970"/>
<lb n="3971"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="3972"/>
<lb n="3973"/><p><span>An Seachtmhadh Radharc.</span></p>
<lb n="3974"/>
<lb n="3975"/><p><span>Méibh i ndorus a puible ag caint le ceardaidhe.</span></p>
<lb n="3976"/>
<lb n="3977"/><p><span>M. — Féach, a ghiolla.  Tá an búcla nách mór briste sa</span>
<lb n="3978"/><span>chrios san.  Deisigh é nó cuir ceann nua ann.  Agus</span>
<lb n="3979"/><span>sin é an mionn óir a bhí ar cheann Locha bhocht nuair</span>
<lb n="3980"/><span>a marbhadh í.  Cuir na trí coda le chéile mar a</span>
<lb n="3981"/><span>bhíodar cheana agus dein é shlánú dhúinn.</span></p>
<lb n="3982"/>
<lb n="3983"/><p><span>An ceardaidhe. — B'uathbhásach an buille é, a ríogan!</span>
<lb n="3984"/><span>Rud chomh righin le hór do stracadh as a chéile ar</span>
<lb n="3985"/><span>an gcuma san!  Déanfar do réir do thoile, a</span>
<lb n="3986"/><span>ríogan.</span></p>
<lb n="3987"/>
<lb n="3988"/><p><span>(Tig Fearghus isteach, agus an giolla, agus corp eadar-</span>
<lb n="3989"/><span>comhail eatartha acu.)</span></p>
<lb n="3990"/>
<lb n="3991"/><p><span>M. — Cad é seo?  Cé hé seo marbh anois?  An amhlaidh</span>
<lb n="3992"/><span>nár stad an crann-tabhail fós? — Ó! a leanbh! a</span>
<lb n="3993"/><span>leanbh!  A mhic mo chroidhe cad d'imthigh ort!  Cad</span>
<lb n="3994"/><span>d'imthigh i n-aon chor ort!  Cé luigh lámh ort chomh</span>
<lb n="3995"/><span>trom? Ó! a Chú Chulainn mheilteach is tu an</span>
<lb n="3996"/><span>cuirptheach uilc os ár gcionn!  Is 'mó droch-</span>
<lb n="3997"/><span>ghníomh déanta agat orainn ach do bhuaidh an gníomh</span>
<lb n="3998"/><span>so ortha go léir!  Is 'mó fear tréan a leagais ar</span></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="3999"/><p><span>lár, ach bhíodar fásta, curanta, cruaidh.  Do leagais</span>
<lb n="4000"/><span>Órlámh ach bhí do dhóithin d'fhear ann.  Ach an leanbh</span>
<lb n="4001"/><span>bocht so!  A Chú! a Chú!  Is cruaidh é do chroidhe</span>
<lb n="4002"/><span>agus a rádh gur thógais do lámh mharbhuightheach chuige</span>
<lb n="4003"/><span>seo!  Ní misde croidhe con do thabhairt ar do</span>
<lb n="4004"/><span>chroidhe, croidhe gan truagh, croidhe gan taise.</span>
<lb n="4005"/><span>Croidhe gan daonnacht.  Ach gabhaim leath-sgéal</span>
<lb n="4006"/><span>ag an gcoin.  Ní dhéanfadh cú a leithéid.  Tá fíoch</span>
<lb n="4007"/><span>agus binb agus miosgais fearchon ionat, a Chú, agus</span>
<lb n="4008"/><span>tá do dhroch-chroidhe fuathmhar féin ionat mar bharra</span>
<lb n="4009"/><span>ortha.  Ó! mo ghrádh go deó thu, a mhic mo chroidhe!</span>
<lb n="4010"/><span>Is trom an buille é seo buailte indiu orainn.</span>
<lb n="4011"/><span>Tá an luisne imighthe as do ghruadh.  Tá an solus</span>
<lb n="4012"/><span>imighthe as do shúilibh.  Tá solus mo bheatha-sa</span>
<lb n="4013"/><span>múchta feasta.  Tá a mheanmna imighthe as mo</span>
<lb n="4014"/><span>chroidhe.  Tá a lúth imighthe as mo bhallaibh.  Táim</span>
<lb n="4015"/><span>gan neart gan fuinneamh gan misneach.  Ní'l im'</span>
<lb n="4016"/><span>chroidhe ar fad ach trom-ualach.  Ochón!  Ochón!</span>
<lb n="4017"/><span>Is cuma liom feasda cad a dhéanfaidh braide 'ná</span>
<lb n="4018"/><span>Bó-tháinte cúige Uladh, ná cé dhéanfaidh díoghaltas</span>
<lb n="4019"/><span>ar mhac Fachtna.  Bhí mo chroidhe dlúite ceangailte</span>
<lb n="4020"/><span>sa leanbh so agus sin é marbh é.  Ó! tá sé fuar!</span>
<lb n="4021"/><span>fuar! marbh!  Do sgriosas Magh Muirtheimhne ort,</span>
<lb n="4022"/><span>a Chú.  Cad é a bhrígh é seachas an sgrios atá déanta</span>
<lb n="4023"/><span>agat-sa orm-sa indiu!  Níor mharbhuigheas do</span>
<lb n="4024"/><span>leanbh ort!  D'fhágas Magh Muirtheimhne 'na</span>
<lb n="4025"/><span>huaigneas agat.  Cad é' bhrígh an méid sin seachas</span>
<lb n="4026"/><span>an t-uaigneas atá fágtha agat-sa orm-sa indiu, a</span>
<lb n="4027"/><span>Chú mheilteach! — Ach cad é seo agam dá rádh!  Cá</span>
<lb n="4028"/><span>bhfuil Fearghus?  An mar sin a dheinean tusa</span>
<lb n="4029"/><span>comairce!  Do leogas leat mo leanbh.  Bhí do</span>
<lb n="4030"/><span>bhriathar curadh agam uait go dtiocfadh sé thar n-ais</span>
<lb n="4031"/><span>chugham slán. — Ach dar ndóich ba leanbaidhe an</span></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="4032"/><p><span>obair dom nár chuimhnigh go raibh fir cheana ar do</span>
<lb n="4033"/><span>chomairce agus nár thánadar slán!  Ca bhfios</span>
<lb n="4034"/><span>domhsa ceocu Fearghus nó Conchobhar ba mhó a bhí</span>
<lb n="4035"/><span>ciontach!  Ca bhfios dom anois ceocu ar</span>
<lb n="4036"/><span>Fhearghus nó ar Chú Chulainn is ceart dom buidheach-</span>
<lb n="4037"/><span>as an ghnímh seo do bheith agam!</span></p>
<lb n="4038"/>
<lb n="4039"/><p><span>Fearghus. — Comairghe mh'anma ort féin go fóil, a</span>
<lb n="4040"/><span>ríogan!  Tar annso, a ghiolla.  Innis don ríogan</span>
<lb n="4041"/><span>cad a tharla idir Chú Chulainn agus Eadarcomhal</span>
<lb n="4042"/><span>agus conus a tharla bás an óig-fhir seo.</span></p>
<lb n="4043"/>
<lb n="4044"/><p><span>An giolla. — D'fhan mo thriath i ndiaidh Fhearghuis, ag</span>
<lb n="4045"/><span>féachaint ar Chú Chulainn.  Dubhairt Cú Chulainn</span>
<lb n="4046"/><span>leis imtheacht agus Fearghus do leanamhaint.  Dubh-</span>
<lb n="4047"/><span>airt mo thriath ná himtheóch sé gan ceann Chú Chulainn</span>
<lb n="4048"/><span>do thabhairt i mbuadh agus i gcosgar leis.  Dubhairt</span>
<lb n="4049"/><span>Cú Chulainn ná féadfadh sé féin comhrac a dhéanamh</span>
<lb n="4050"/><span>le fear a tháinig ann ar oineach Fhearghuis.  Dubhairt</span>
<lb n="4051"/><span>mo thriath ná raibh sa chaint sin ach leath-sgéal chun</span>
<lb n="4052"/><span>an chomhraic do sheachnadh, agus gur bh'eagla a bhí ar</span>
<lb n="4053"/><span>Chú Chulainn roimis féin.  Annsan do chomhracadar</span>
<lb n="4054"/><span>láithreach.  Ó! mo lá bróin é!  Mo lá bróin é!</span>
<lb n="4055"/><span>Is ar éigin a bhí an comhrac ar siubhal nuair a bhí mo</span>
<lb n="4056"/><span>thriath ar lár!</span></p>
<lb n="4057"/>
<lb n="4058"/><p><span>M. (Ag labhairt go hárd). — An bhfuil fear le fagháil,</span>
<lb n="4059"/><span>uasal ná íseal, ar an mór-shluagh so, go bhfuil 'na</span>
<lb n="4060"/><span>láimh an gníomh so do chúiteamh!</span></p>
<lb n="4061"/>
<lb n="4062"/><p><span>(Tig Nad Crandail isteach.)</span></p>
<lb n="4063"/>
<lb n="4064"/><p><span>Nad. — Tá, a ríogan, mór-chuid.  Seo aon fhear amháin</span>
<lb n="4065"/><span>acu.</span></p>
<lb n="4066"/>
<lb n="4067"/><p><span>M. — Féach air sin, a rí!  Nách marbhthach an radharc é</span>
<lb n="4068"/><span>sin do mháthair leinbh!  D'imthigh mo stór amach go</span>
<lb n="4069"/><span>bhfeicfeadh an Cú Chulainn oirdheirc seo atá i mbéal</span>
<lb n="4070"/><span>gach aoinne.  Do chonaic agus, ochón! mo sgeimhle</span></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="4071"/><p><span>agus mo chreach theinn nimhneach, níor bh'fhearrde é</span>
<lb n="4072"/><span>an radharc!  D'imthigh sé uaim beó bríoghmhar agus</span>
<lb n="4073"/><span>tháinigh sé mar a chíon tú é.</span></p>
<lb n="4074"/>
<lb n="4075"/><p><span>Nad. — Chífidh Cú Chulainn féin radharc amáireach a</span>
<lb n="4076"/><span>raghaidh chomh holc dó agus a chuaidh a radharc-san</span>
<lb n="4077"/><span>dó so.  Ach, i dtreó ná beidh sé le rádh aige nár</span>
<lb n="4078"/><span>tugadh caoi dhó ar bheith ollamh dúinn, cuir-se, a</span>
<lb n="4079"/><span>Fhearghuis, sgéala chuige.  Abair leis, do réir na</span>
<lb n="4080"/><span>gcomha a nasgadh dó féin ar Fhearaibh Éirean, go</span>
<lb n="4081"/><span>bhfuil Nad Crandail ag dul amach ar eirghe gréine</span>
<lb n="4082"/><span>ar maidin, ní hamháin ag feisgint a chrotha agus a</span>
<lb n="4083"/><span>dhealbha ach fós ag feisgint a ghaile agus a ghaisge.</span>
<lb n="4084"/><span>Abair leis ná déanfaidh macghníomhartha an gnó</span>
<lb n="4085"/><span>dhó an turus so.</span></p>
<lb n="4086"/>
<lb n="4087"/><p><span>F. — Curfar chuige an teachtaireacht.</span></p>
<lb n="4088"/>
<lb n="4089"/><p><span>(Tigid muintir Mhéibh agus Oiliolla isteach.  Beirid leó</span>
<lb n="4090"/><span>an corp.  Leanaid Fearghus agus Nad Crandail iad.  Gluais-</span>
<lb n="4091"/><span>tear go mall.  Seinntear goltraighe.  Imthighid ar a</span>
<lb n="4092"/><span>gcuma san.)</span></p>
<lb n="4093"/>
<lb n="4094"/><p><span>An t-ochtmhadh radharc.</span></p>
<lb n="4095"/>
<lb n="4096"/><p><span>Dorus puible Mhéibh.  Tig Méibh agus Oilill</span>
<lb n="4097"/><span>agus Fearghus agus maithe eile isteach.  Tig Nad</span>
<lb n="4098"/><span>Crandail isteach.</span></p>
<lb n="4099"/>
<lb n="4100"/><p><span>Nad. — Nad Crandail abú!  Nad Crandail abú!  An</span>
<lb n="4101"/><span>Cú Chulainn éachtach so, a uaisle, go bhfuil an</span>
<lb n="4102"/><span>maoidheamh go léir as, do theich sé romham-sa indiu!</span></p>
<lb n="4103"/>
<lb n="4104"/><p><span>M. — Ar thugais a cheann leat, a rí uasail?</span></p>
<lb n="4105"/>
<lb n="4106"/><p><span>Nad. — Níor thugas, a ríogan, mar níor fhan sé liom</span>
<lb n="4107"/><span>chuige.  Nuair a chonac cad é an saghas é agus ná</span>
<lb n="4108"/><span>raibh ann ach maoith-óglach gan ulcha, i n-aois a</span>
<lb n="4109"/><span>mhacdhachta, ba lag liom claidheamh d'imirt air,</span></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="4110"/><p><span>agus níor dheineas ach bior cuilinn a bhí im' láimh</span>
<lb n="4111"/><span>do chaitheamh leis.  Do raghadh an bior tríd agus</span>
<lb n="4112"/><span>bheadh a chosgar agam chomh maith agus dá n-imireóch-</span>
<lb n="4113"/><span>ainn claidheamh air, ach ba mhaith an mhaise aige é,</span>
<lb n="4114"/><span>do ghaibh sé an bior 'na láimh.  Is iongantach an</span>
<lb n="4115"/><span>cleasaidhe é!  Chaitheas an dara bior leis agus</span>
<lb n="4116"/><span>do ghaibh sé rinn an bheara san i gcúl an chéad bheara.</span>
<lb n="4117"/><span>Chaitheas an tríomhadh bior leis agus ghaibh sé rinn</span>
<lb n="4118"/><span>an tríomhadh beara i gcúl an dara cinn.  Ní fheaca</span>
<lb n="4119"/><span>riamh cleas ba dheise!  Ní foláir a admháil gur</span>
<lb n="4120"/><span>cleasaidhe glic é.  Annsan, ámh, iseadh d'imir sé an</span>
<lb n="4121"/><span>cleas dob fhearr a bhí aige.  Do theich sé leis féin.</span></p>
<lb n="4122"/>
<lb n="4123"/><p><span>M. — Mo ghraidhn mo shúil!  Is maith a bhí a fhios agam-sa</span>
<lb n="4124"/><span>ná seasóch sé an fód nuair a chífeadh sé fíor-laoch</span>
<lb n="4125"/><span>ar a aghaidh amach!</span></p>
<lb n="4126"/>
<lb n="4127"/><p><span>(Imthigheas Fearghus.)</span></p>
<lb n="4128"/>
<lb n="4129"/><p><span>Is truagh nách é a cheann a thugais leat.  Ach fós</span>
<lb n="4130"/><span>ní holc mar a tharla.  B'fhéidir anois go mbeadh</span>
<lb n="4131"/><span>faoiseamh againn ó'n gcrann-tabhail!  Níor bh'</span>
<lb n="4132"/><span>é an crann-tabhail féin ba mheasa dhúinn ach an</span>
<lb n="4133"/><span>sgannra agus an crith-eagla a bhí ar an sluagh</span>
<lb n="4134"/><span>go léir roimis.  Bhí sé daingean i n-aigne gach fir</span>
<lb n="4135"/><span>díobh nár bh' é féin a bhí ag déanamh an éirligh ar fad</span>
<lb n="4136"/><span>ach na mílte dá chairdibh sídhe bheith ag cabhrú agus</span>
<lb n="4137"/><span>ag cuidiú leis.  Nuair a haireóchar agus a tuig-</span>
<lb n="4138"/><span>fear gur theich sé roimh aon fhear amháin imtheóchaidh</span>
<lb n="4139"/><span>an sgannra.  Is mó go mór is baoghal do mhór-</span>
<lb n="4140"/><span>shluagh sgannra agus sgeón ná neart namhad.</span></p>
<lb n="4141"/>
<lb n="4142"/><p><span>(Filleas Fearghus.)</span></p>
<lb n="4143"/>
<lb n="4144"/><p><span>Fearghus. — Tá dearmhad ort, a rí.  Tá teachtaireacht</span>
<lb n="4145"/><span>annso dhuit ó Chú Chulainn.</span></p>
<lb n="4146"/>
<lb n="4147"/><p><span>Nad. — Cad í an teachtaireacht í? Nár theich sé romham</span>
<lb n="4148"/><span>indiu?</span></p>
<lb n="4149"/>
<lb n="4150"/><p><span>(Tig Fiacha mac Fir Fheibhe isteach.)</span>
<lb n="4151"/></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="4152"/><p><span>F. — Tabhair do theachtaireacht uait, a Fhiacha.</span></p>
<lb n="4153"/>
<lb n="4154"/><p><span>Fiacha. — Deir Cú Chulainn, a rí, gur thánaís chuige agus</span>
<lb n="4155"/><span>beara crainn id' láimh agat, ach gur chóir a fhios a</span>
<lb n="4156"/><span>bheith agat-sa agus ag Fearaibh Eirean nách béas dó</span>
<lb n="4157"/><span>féin ara ná eachlach ná duine gan arm do ghoin.</span>
<lb n="4158"/><span>Bhí iongna air tu 'ghá mhaoidheamh gur theich sé romhat</span>
<lb n="4159"/><span>óir do chonaicís féin gur ag cluiche na n-ealta</span>
<lb n="4160"/><span>éan a bhí sé, chun go bhfágfaidís cuid na hoidhche aige,</span>
<lb n="4161"/><span>mar gur fhág an trom-shluagh so é gan puinn eile</span>
<lb n="4162"/><span>fagháltais.  Deir sé leat teacht go háit an chomh-</span>
<lb n="4163"/><span>raic go moch ar maidin amáireach agus nách baoghal</span>
<lb n="4164"/><span>duit go dteichfidh sé romhat ach go bhfeicfidh sé arm</span>
<lb n="4165"/><span>id' láimh.</span></p>
<lb n="4166"/>
<lb n="4167"/><p><span>(Imthighid Fearghus agus Fiacha.)</span></p>
<lb n="4168"/>
<lb n="4169"/><p><span>M. — Ní fearr riamh é!  An rud nár thugais leat</span>
<lb n="4170"/><span>indiu tabharfair leat amáireach é; .i. a cheann agus</span>
<lb n="4171"/><span>a chosgar.  Ní chreidim an chaint i dtaobh na n-ealta</span>
<lb n="4172"/><span>éan.  Ní'l sa chaint sin ach leath-sgéal.  Is amhlaidh</span>
<lb n="4173"/><span>a theich sé romhat.  Annsan tháinig náire air roim</span>
<lb n="4174"/><span>Fhearghus agus na hUltaigh atá ar an mór-shluagh so.</span>
<lb n="4175"/><span>Deirim leat gur b' amhlaidh a theich sé romhat.</span>
<lb n="4176"/><span>Nuair a chonaic sé do chruth agus do phearsa d'imthigh</span>
<lb n="4177"/><span>a mhisneach.  Nuair a thiocfaidh sé os do chomhair</span>
<lb n="4178"/><span>ar maidin, má thagan, ná staon ó chlaidheamh</span>
<lb n="4179"/><span>d'imirt air, pé maoith-óige a chífir ann.  Cuirp-</span>
<lb n="4180"/><span>theach uilc iseadh é dá shleamhaine a ghial agus dá</span>
<lb n="4181"/><span>óige a fhéachaint.</span></p>
<lb n="4182"/>
<lb n="4183"/><p><span>Nad. — Ní fheaca riamh cleas ba dheise ná an cleas a</span>
<lb n="4184"/><span>dhein sé ar na bearaibh!  Nuair a chaitheas an chéad</span>
<lb n="4185"/><span>bhior leis thabharfainn grian agus éasga go bhfeaca</span>
<lb n="4186"/><span>an bior ag gabháil tré champar a chléibh.  Ní raibh</span>
<lb n="4187"/><span>a leithéid d' iongna riamh orm agus bhí orm nuair</span>
<lb n="4188"/><span>a chonac an bior 'na láimh aige.  Chaitheas an dara</span></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="4189"/><p><span>bior láithreach sar a mbeadh uain aige ar mo bhior</span>
<lb n="4190"/><span>féin a chaitheamh liom.  Níor dhein sé oiread agus</span>
<lb n="4191"/><span>druidim i leith taoibh ag seachnadh an urchair.  Sheas-</span>
<lb n="4192"/><span>aimh sé go dlúth mar a raibh aige.  Chuireas breis</span>
<lb n="4193"/><span>fuinnimh leis an dara hurchar.  Ní raibh sgiath aige</span>
<lb n="4194"/><span>agus da mbeadh féin gheabhadh an bior úd tríd, agus</span>
<lb n="4195"/><span>tré n-a chliabh féin.  Do ghaibh sé rinn an dara</span>
<lb n="4196"/><span>beara ar chúl an chéad bheara!  Ní fheaca aon rud</span>
<lb n="4197"/><span>riamh chomh glic.  Le fuinneamh an dara hurchair</span>
<lb n="4198"/><span>chuaidh an dara bior tríd an gcéad bhior, ó chúl go</span>
<lb n="4199"/><span>rinn!  Chuaidh an tríomhadh bior, ar an gcuma</span>
<lb n="4200"/><span>gcéadna, tríd an dara bior.  Ní chreidim go bhfuil</span>
<lb n="4201"/><span>fear eile beó a dhéanfadh an cleas, — agus a anam</span>
<lb n="4202"/><span>air.  Níor dhóich leat gur chuir sé blúire suime ann.</span>
<lb n="4203"/><span>Tá rud éigin iongantach sa bhfear.</span></p>
<lb n="4204"/>
<lb n="4205"/><p><span>M. — Tá ainm na gcleas air.  Ach ní le cleasaidheacht a</span>
<lb n="4206"/><span>deintear gníomhartha gaile agus gaisge.  Is le</span>
<lb n="4207"/><span>neart lámh agus le misneach croidhe agus le hoilt-</span>
<lb n="4208"/><span>eacht ar arm a deintear iad.  Bhí a fhios ag Cú</span>
<lb n="4209"/><span>Chulainn nuair a dhein sé na cleasa san duit-se go</span>
<lb n="4210"/><span>nglacfá truagh dá óige agus ná himireóchthá arm</span>
<lb n="4211"/><span>air.  Chuige sin iseadh do dhein sé na cleasa.</span>
<lb n="4212"/><span>Annsan do theich sé romhat.  Bhí a fhios aige, má</span>
<lb n="4213"/><span>ba lag leat arm d'imirt air toisg é bheith chomh hóg,</span>
<lb n="4214"/><span>nár lugha ná ba lag leat é leanamhaint sa teiche.</span>
<lb n="4215"/><span>Óig-fhear gasta iseadh é.  Nách luath a mhaoidhimh sé</span>
<lb n="4216"/><span>nách ag teiche romhat-sa a bhí sé ach ag cluiche na</span>
<lb n="4217"/><span>n-ealta éan!  Má leogtar leis maoidhfidh sé</span>
<lb n="4218"/><span>an cleas a dhein sé leis na bearaibh, agus dear-</span>
<lb n="4219"/><span>faidh sé, "Nuair a chonaic Nad Crandail na cleasa</span>
<lb n="4220"/><span>tháinig eagla air.  Sin é 'chúis nár lean sé Cú</span>
<lb n="4221"/><span>Chulainn!"  An mheathtacht a thaisbeáin sé féin</span>
<lb n="4222"/><span>cuirfidh sé i leith Nad Crandail í.  Nach tapaidh</span></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="4223"/><p><span>a leog sé air nách ag teiche a bhí sé ach ar thóir na</span>
<lb n="4224"/><span>n-ealta!</span></p>
<lb n="4225"/>
<lb n="4226"/><p><span>Nad. — Cuirfead-sa i n-iúil dó amáireach ná déanfaidh</span>
<lb n="4227"/><span>cleasa ná teiche an gnó dhó.</span></p>
<lb n="4228"/>
<lb n="4229"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="4230"/>
<lb n="4231"/><p><span>An Naomhadh Radharc.</span></p>
<lb n="4232"/>
<lb n="4233"/><p><span>Pubal Fhearghuis. — Fearghus agus Cormac Con-</span>
<lb n="4234"/><span>loingeas agus Fiacha mac Fir Fheibhe i gcomhairle.</span></p>
<lb n="4235"/>
<lb n="4236"/><p><span>Fiacha. — Chuir sé fáilte romham go cneasda agus go</span>
<lb n="4237"/><span>caoin.  Bí áthas mór air nuair a dubhart leis gur</span>
<lb n="4238"/><span>ó Fhearghus a thánag chun cainte do dhéanamh leis.</span>
<lb n="4239"/><span>"Cad í an chaint atá agat le rádh liom ó Fhearghus,</span>
<lb n="4240"/><span>a Fhiacha?" ar seisean.  "Ní'l caint ar bith is</span>
<lb n="4241"/><span>annsa liom-sa ná pé focal cainte a thiocfaidh ó</span>
<lb n="4242"/><span>Fhearghus chugham."</span></p>
<lb n="4243"/>
<lb n="4244"/><p><span>"Is eagal liom, a rí," arsa mise leis, "nách ró</span>
<lb n="4245"/><span>mhaith a thaithnfidh an chaint leat a chuir sé liom-sa</span>
<lb n="4246"/><span>chughat indiu.  Ach ní foláir dom a iaraidh ort roim</span>
<lb n="4247"/><span>ré gan fearg a bheith agat chugham-sa dá barr.  Tá</span>
<lb n="4248"/><span>orm an teachtaireacht a thabhairt uaim mar a tugadh</span>
<lb n="4249"/><span>dom í le tabhairt."</span></p>
<lb n="4250"/>
<lb n="4251"/><p><span>"Ná bíodh ceisd ort, a Fhiacha," ar seisean, "ach</span>
<lb n="4252"/><span>abair an chaint díreach mar a dubhairt Fearghus í.</span>
<lb n="4253"/><span>Ní abran Fearghus caint mhí-thaithneamhach gan a</span>
<lb n="4254"/><span>dhóithin de chúis chun a ráidhte aige.  Abair an chaint</span>
<lb n="4255"/><span>dúinn, a Fhiacha."  "Sid í an chaint, a rí," arsa mise</span>
<lb n="4256"/><span>leis.  "Imthigh, a Fhiacha, agus abair le Cú Chulainn</span>
<lb n="4257"/><span>gur bh' fhial an rud dó bheith ag seilg ar shlóightibh</span>
<lb n="4258"/><span>fear Éirean an fhaid a bhí gníomhartha gaile agus</span>
<lb n="4259"/><span>gaisge aige 'ghá dhéanamh ortha, ach gur bh' fhéile dul</span>
<lb n="4260"/><span>i bhfolach ná teiche roimh aon fhear amháin díobh."</span></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="4261"/><p><span>Chomh luath agus d'airigh sé na focail do ghruamaigh</span>
<lb n="4262"/><span>a ghnúis i dtreó gur tháinig faitchíos orm roimis.</span>
<lb n="4263"/><span>"Cé dubhairt," ar seisean, "gur theicheas?"</span>
<lb n="4264"/><span>D'innseas dó.  Annsan d'imthigh an dorchú dá</span>
<lb n="4265"/><span>ghnúis agus thug se dom an teachtaireacht úd do</span>
<lb n="4266"/><span>Nad Crandail i gcóir na maidne amáireach.</span></p>
<lb n="4267"/>
<lb n="4268"/><p><span>Fearghus. — Isé eagla atá orm, a Chormaic, ná go</span>
<lb n="4269"/><span>ndéanfar uisge-fé-thalamh éigin chun deire chur le</span>
<lb n="4270"/><span>Cú Chulainn.  Tá Méibh aon ní ach as a meabhair</span>
<lb n="4271"/><span>mar gheall ar bhás Eadarcomhail.  Ní staonfaidh</span>
<lb n="4272"/><span>sí ó aon tsaghas fill chun díoghaltais a dhéanamh,</span>
<lb n="4273"/><span>má 's dóich lé go bhféadfaidh sí an feall a cheilt, nó</span>
<lb n="4274"/><span>má bheartuighean sí 'na haigne go dtiocfaidh lé</span>
<lb n="4275"/><span>an dubh a chur 'na gheal ar dhaoinibh nuair a bheidh an</span>
<lb n="4276"/><span>feall déanta agus Cú Chulainn curtha chun báis aici.</span>
<lb n="4277"/><span>Ní foláir rud éigin a dhéanamh a chuirfidh as a cumas</span>
<lb n="4278"/><span>an feall a dhéanamh, agus a chuirfidh i n-iúil di go</span>
<lb n="4279"/><span>gcaithfear fíre fear a thabhairt do Chú Chulainn sa</span>
<lb n="4280"/><span>chomhrac so, do réir na gcomha gur thug sí féin grian</span>
<lb n="4281"/><span>agus éasga um fhanamhaint ortha.  Cad í an chomh-</span>
<lb n="4282"/><span>airle thabharfá-sa sa sgéal, a Chormaic?</span></p>
<lb n="4283"/>
<lb n="4284"/><p><span>Cormac. — An chéad ní ná 'chéile dhe dá n-imríghthí beart</span>
<lb n="4285"/><span>fill ar Chú Chulainn sa chomhrac so agus sinne ar</span>
<lb n="4286"/><span>an sluagh so, agus dá n-imríghthí bás agus íde ar</span>
<lb n="4287"/><span>Chú Chulainn leis an bhfeall san, ní mhaithfeadh cúige</span>
<lb n="4288"/><span>Uladh dhúinne go deó é!  Ní glacfaí aon leath-</span>
<lb n="4289"/><span>sgéal uainn.  Ní dhéanfadh aon léiriú ná aon</span>
<lb n="4290"/><span>mhíniú an gnó dhúinn.  Dá n-abraimís, "do him-</span>
<lb n="4291"/><span>readh feall ar Chú Chulainn i gan fhios dúinn!  Ní</span>
<lb n="4292"/><span>raibh leigheas againn air!  Bhí ceangal géilsine</span>
<lb n="4293"/><span>orainn do Mhéibh agus d'Oilill agus níor bh' fhéidir</span>
<lb n="4294"/><span>dúinn an ceangal san do shárú," déarfaí linn</span>
<lb n="4295"/><span>dár bhfreagra, "Má bhí ceangal géilsine oraibh-se</span></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="4296"/><p><span>do Mhéibh agus d'Oilill bhí ceangal comha, fé ghréin</span>
<lb n="4297"/><span>agus éasga, ar Mhéibh agus ar Oilill, fíre fear a</span>
<lb n="4298"/><span>thabhairt do Chú Chulainn sa chomhrac aoinfhir.  Ar</span>
<lb n="4299"/><span>mhaithe le fíre bhur ngéilsine féin bhí sé ceart agaibh</span>
<lb n="4300"/><span>féachaint chun na gcomha agus a chur i n-iúil do chách,</span>
<lb n="4301"/><span>ar gach taobh, go gcaithfí na comha do chur i bhfeidhm</span>
<lb n="4302"/><span>agus ná raibh dul ar bith ag aon taobh ó fhanamhaint</span>
<lb n="4303"/><span>ortha.  Bhí ceangal na gcomha chomh daingean ar</span>
<lb n="4304"/><span>Mhéibh agus ar Oilill, agus ar gach fear d'Fhearaibh</span>
<lb n="4305"/><span>Éirean, agus bhí ceangal na géilsine oraibh-se.</span>
<lb n="4306"/><span>Ba shárú dhíbh ar na comhaibh agus ar bhur ngéilsine</span>
<lb n="4307"/><span>i n-aoinfheacht an éagcóir a leogabhair d'imirt ar</span>
<lb n="4308"/><span>aonmhac áluinn amhra Uladh."  Rud eile dhé.  Bíodh</span>
<lb n="4309"/><span>gur b' é brígh na gcomha imtheacht a bheith d'Fhearaibh</span>
<lb n="4310"/><span>Éirean an fhaid a bheidh an comhrac aoinfhir ar siubhal</span>
<lb n="4311"/><span>ní féidir a chosg ar chuid againn fanamhaint ag</span>
<lb n="4312"/><span>féachaint ar an gcomhrac.  Má's maith liom-sa,</span>
<lb n="4313"/><span>cuir i gcás, fanamhaint ag féachaint ar an gcomhrac</span>
<lb n="4314"/><span>cad é an bac atá orm mo thríocha céad do chur fé</span>
<lb n="4315"/><span>láimh mo thánaiste san imtheacht agus annsan teacht</span>
<lb n="4316"/><span>suas leis an mór-shluagh nuair a bheidh an comhrac</span>
<lb n="4317"/><span>déanta?  Ní ró fhada an aimsir a chaith Cú Chulainn</span>
<lb n="4318"/><span>le haon chomhrac aoinfhir dá bhfuil déanta fós aige.</span>
<lb n="4319"/><span>Ní dóich liom go mbeidh puinn slighe curtha dhíobh</span>
<lb n="4320"/><span>ag Fearaibh Éirean um an dtaca go mbeidh Nad</span>
<lb n="4321"/><span>Crandail imighthe ag trial ar Órlámh.</span></p>
<lb n="4322"/>
<lb n="4323"/><p><span>F. — Is maith í do chaint, a Chormaic.  Sin é díreach an</span>
<lb n="4324"/><span>machtnamh a bhí im' aigne féin sar ar labhrais.  Nuair</span>
<lb n="4325"/><span>a tuigfear ar measg an tslóigh go bhfuil cuid</span>
<lb n="4326"/><span>againne ag fanamhaint ag féachaint ar an gcomhrac</span>
<lb n="4327"/><span>isé is dóichighe go bhfanfaidh duine nó beirt de</span>
<lb n="4328"/><span>mhuintir Mhéibh ag féachaint air leis, sinne ag faire</span>
<lb n="4329"/><span>ortha-san sar a ndéanfaí feall agus iad-san ag</span></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="4330"/><p><span>faire orainne ar an aigne gcéadna.  Idir an dá</span>
<lb n="4331"/><span>fhaire ní baoghal ná go ndáilfear fíre fear ar gach</span>
<lb n="4332"/><span>taobh.  Ach i dtaobh an chomhraic féin, ní dóich liom</span>
<lb n="4333"/><span>go dtuitfidh Nad Crandail chomh tapaidh agus a</span>
<lb n="4334"/><span>thuit Órlámh.  Curadh ana thréan iseadh Nad Crand-</span>
<lb n="4335"/><span>ail.  Deirtear nár bhuail a dhiongbháil riamh fós</span>
<lb n="4336"/><span>uime, agus ná fuil fear a chomh-ghnímh ar Fhearaibh</span>
<lb n="4337"/><span>Éirean.  Ach is cuma san.  Ní har Fhearaibh Éirean</span>
<lb n="4338"/><span>atá Cú Chulainn.  Tá sé chomh maith againn i dtriúr</span>
<lb n="4339"/><span>bheith ag áit an chomhraic ar eirghe gréine.  Go mba</span>
<lb n="4340"/><span>buadh agus cosgar do Chú Chulainn!</span></p>
<lb n="4341"/>
<lb n="4342"/><p><span>C. — Go mb' eadh san!</span></p>
<lb n="4343"/>
<lb n="4344"/><p><span>Fiacha. — Go mb' eadh san!</span></p>
<lb n="4345"/>
<lb n="4346"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="4347"/>
<lb n="4348"/><p><span>An deichmhadh radharc.</span></p>
<lb n="4349"/>
<lb n="4350"/><p><span>Áit an chomhraic. — Tig Fearghus agus Cormac</span>
<lb n="4351"/><span>Conloingeas agus Fiacha isteach ó thaobh.  Tig Ceat</span>
<lb n="4352"/><span>mac Mághach isteach ó'n dtaobh eile.</span></p>
<lb n="4353"/>
<lb n="4354"/><p><span>Ceat. — Táthaoi go moch ar an láthair, a Ultacha.</span></p>
<lb n="4355"/>
<lb n="4356"/><p><span>Fiacha. — Níor leogais féin puinn linn, a rí.  Níor</span>
<lb n="4357"/><span>dheinis puinn righnis sa tsúsa.</span></p>
<lb n="4358"/>
<lb n="4359"/><p><span>Ceat. — Ní raibh aon choinne agam libh-se.  Níor airigh-</span>
<lb n="4360"/><span>eas aoinne 'ghá rádh go bhfanfadh sibh ag féachaint</span>
<lb n="4361"/><span>ar an gcomhrac.  B' é mo mheas gur chuir an ríogan</span>
<lb n="4362"/><span>agus Oilill a smacht i bhfeidhm agus do réir an</span>
<lb n="4363"/><span>smachta san nár cheadaithe d'aon rí ná ríoghdhamhna</span>
<lb n="4364"/><span>bheith as a inead i gceann a thríocha céad agus an</span>
<lb n="4365"/><span>mór-shluagh ag imtheacht.</span></p>
<lb n="4366"/>
<lb n="4367"/><p><span>Fearghus (Ag cur gáire as). — Ní hé gach aon lá a chífimíd</span></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="4368"/><p><span>comhrac mar an gcomhrac atá geallta dhúinn indiu, a</span>
<lb n="4369"/><span>Cheit.  Is dócha gur dá dheasgaibh sin a dheinis féin</span>
<lb n="4370"/><span>dánaidheacht ar an smacht do shárú aon uair amháin.</span></p>
<lb n="4371"/>
<lb n="4372"/><p><span>(Tig Cú Chulainn isteach laistiar ar an gclár, agus é 'na</span>
<lb n="4373"/><span>lán éide catha.  Tig Nad Crandail isteach lasmuich.)</span></p>
<lb n="4374"/>
<lb n="4375"/><p><span>Nad. — Móra dhuit, a Cheit!  Móra dhíbh a uaisle Uladh!</span>
<lb n="4376"/><span>Níor mheasas go mbeadh aoinne annso romham ach</span>
<lb n="4377"/><span>Cú Chulainn.  Is iongantach an fear Cú Chulainn.</span>
<lb n="4378"/><span>An lá úd a theich sé romham do dhein sé an cleas ba</span>
<lb n="4379"/><span>dheise dá bhfeaca riamh.  Ní dóich liom go bhfuil</span>
<lb n="4380"/><span>an fear san beó is cruinne ná is luatha lámh ná é.</span>
<lb n="4381"/><span>Is cuma a ghníomh nó an splanc!  Tá do lámh-sa</span>
<lb n="4382"/><span>tapaidh go leór, a Cheit, ach dar ár mbriathar ní</span>
<lb n="4383"/><span>dhéanfá an rud a dhein sé siúd.  Agus ní'l ann</span>
<lb n="4384"/><span>ach maoith-óglach gan ulcha.  Dá mbeadh aois agus</span>
<lb n="4385"/><span>fás agus cruadhas fir aige ní dóich liom go mbeadh</span>
<lb n="4386"/><span>aon fhear i nÉirinn d'fhéadfadh seasamh suas leis</span>
<lb n="4387"/><span>lámh le láimh agus gníomh ar ghníomh.  Is mór an</span>
<lb n="4388"/><span>truagh é mharbhadh i dtosach a shaoghail!  Is oth liom</span>
<lb n="4389"/><span>go mór an gníomh a chaithfead a dhéanamh indiu!</span>
<lb n="4390"/><span>Tá súil agam go mbeidh ciall aige agus go dteich-</span>
<lb n="4391"/><span>fidh sé romham indiu arís.</span></p>
<lb n="4392"/>
<lb n="4393"/><p><span>Fiacha. — Ní thagan ciall roimh aois, a rí.</span></p>
<lb n="4394"/>
<lb n="4395"/><p><span>Nad. — Go deimhin, a Fhiacha, ní thagan, agus sin é con-</span>
<lb n="4396"/><span>tabhairt an sgéil.  Is dóich liom gurab amhlaidh a</span>
<lb n="4397"/><span>tháinig náire romhaibh-se ar an óglach bocht, agus</span>
<lb n="4398"/><span>mara mbeadh an náire sin ná fógróch sé an comh-</span>
<lb n="4399"/><span>rac so orm-sa indiu.  Is mór mh' eagla ná leog-</span>
<lb n="4400"/><span>faidh an náire céadna dhó teiche romham arís!  Is</span>
<lb n="4401"/><span>mór an truagh é!</span></p>
<lb n="4402"/>
<lb n="4403"/><p><span>Fiacha. — Nár mhaith an rud duit-se, a Fhearghuis, comh-</span>
<lb n="4404"/><span>airle a leasa thabhairt do d'dhalta agus a rádh leis</span>
<lb n="4405"/><span>imtheacht indiu arís i ndiaidh na n-ealta éan!</span>
<lb n="4406"/></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="4407"/><p><span>F. — Is baoghal go bhfuil sé ró óg chun na comhairle sin</span>
<lb n="4408"/><span>do thuisgint agus í ghlacadh, a Fhiacha.</span></p>
<lb n="4409"/>
<lb n="4410"/><p><span>Ceat. — Ní chun magaidh a thánamair annso!</span></p>
<lb n="4411"/>
<lb n="4412"/><p><span>Nad. — Is fíor san, a Cheit.  Ach cad tá le déanamh</span>
<lb n="4413"/><span>againn ach caint do dtí go dtiocfaidh Cú Chulainn.</span>
<lb n="4414"/><span>Mhaoidhimh sé go dána go mbeadh sé annso romham-</span>
<lb n="4415"/><span>sa, b' fhéidir gur b' amhlaidh a tháinig ciall dó agus</span>
<lb n="4416"/><span>ná tiocfaidh sé.  "Is fearr teiche maith ná droch-</span>
<lb n="4417"/><span>sheasamh."  Ach is fearr fanamhaint sa bhaile ná aon</span>
<lb n="4418"/><span>taobh acu.  Ar a shon féin tá súil agam ná tiocfaidh</span>
<lb n="4419"/><span>sé, agus má fhanan sé siar tá súil agam ná cas-</span>
<lb n="4420"/><span>faidh sibh-se leis ar ball é.  Tá sórd báidhe agam</span>
<lb n="4421"/><span>leis mar gheall ar an ngníomh úd a chonac uaidh.</span>
<lb n="4422"/><span>Má tá sé ag teacht nách fada an righneas atá aige</span>
<lb n="4423"/><span>dhá dhéanamh!</span></p>
<lb n="4424"/>
<lb n="4425"/><p><span>Ceat. — Stad, a rí.  Tá Cú Chulainn láithreach ag éist-</span>
<lb n="4426"/><span>eacht le d'chaint.</span></p>
<lb n="4427"/>
<lb n="4428"/><p><span>Nad. — Cá bhfuil sé?</span></p>
<lb n="4429"/>
<lb n="4430"/><p><span>Ceat. — Sin é thall 'na sheasamh é, go ciúin.</span></p>
<lb n="4431"/>
<lb n="4432"/><p><span>Nad. — É sin!  Ní hé sin Cú Chulainn!  Ní hé sin an</span>
<lb n="4433"/><span>fear a theich romham-sa indé.</span></p>
<lb n="4434"/>
<lb n="4435"/><p><span>Ceat. — Isé go deimhin agus ní dheabhruighean sé go</span>
<lb n="4436"/><span>dteichfidh sé romhat indiu nó is olc mo thuairim.</span>
<lb n="4437"/><span>Má tá báidh agat leis measaim gur báidh gan</span>
<lb n="4438"/><span>combáidh í.  Ní deirim go bhfuil puinn báidhe aige-</span>
<lb n="4439"/><span>sean leat-sa.</span></p>
<lb n="4440"/>
<lb n="4441"/><p><span>Nad. — Ambasa ní haon mhaoith-óglach an fear san</span>
<lb n="4442"/><span>ach laoch mo dhiongbhála.  Nách mór an iongna ná</span>
<lb n="4443"/><span>tiocfadh sé agus labhairt linn!  Chughat me, a Chú</span>
<lb n="4444"/><span>Chulainn!  Cosain tu féin!</span></p>
<lb n="4445"/>
<lb n="4446"/><p><span>(Ritheas Nad Crandail anonn chun Cú Chulainn agus</span>
<lb n="4447"/><span>buaileas.  Deineas Cú Chulainn an faobhair-chleas le n-a</span>
<lb n="4448"/><span>sgiath.  Sa chleas dó, glacan sé an buille ó chlaidheamh Nad</span></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="4449"/><p><span>Crandail ar bhile na sgéithe i dtreó go sgeinnean an</span>
<lb n="4450"/><span>claidheamh, 'na dhá leath, as láimh Nad Crandail.  Sar a</span>
<lb n="4451"/><span>dtuigean Nad Crandail i gceart cad tá imighthe air tagan</span>
<lb n="4452"/><span>taithbhéim ó chlaidheamh Chú Chulainn sa cheann air agus</span>
<lb n="4453"/><span>tuitean sé marbh ar an gclár.)</span></p>
<lb n="4454"/>
<lb n="4455"/><p><span>Cormac. —  Dar fiadh, a Nad Crandail, sin splanc</span>
<lb n="4456"/><span>agat!</span></p>
<lb n="4457"/>
<lb n="4458"/><p><span>Fiacha. — Is truagh nár theich sé romhat, a Nadh Crandail!</span></p>
<lb n="4459"/>
<lb n="4460"/><p><span>F. — Is olc a dheinis orainn é, a dhalta!</span></p>
<lb n="4461"/>
<lb n="4462"/><p><span>Cú. — Conus san, a Fhearghuis?</span></p>
<lb n="4463"/>
<lb n="4464"/><p><span>F. — Thánamair-ne agus Ceat mac Mághach annso,</span>
<lb n="4465"/><span>i n-aghaidh smachta Mhéibh agus Oiliolla ag brath air</span>
<lb n="4466"/><span>go bhfeicfimís comhrac maith fada fraochdha fíoch-</span>
<lb n="4467"/><span>mhar, lán de chleasaibh breághtha oilte lúthmhara, agus</span>
<lb n="4468"/><span>chríochnaighis an comhrac le haon chleas beag amháin,</span>
<lb n="4469"/><span>agus dá 'mb' é an cleas beag san féin é, is ar</span>
<lb n="4470"/><span>éigin a thugais uain dúinn ar é fheisgint!  Dheinis</span>
<lb n="4471"/><span>go holc orainn é!</span></p>
<lb n="4472"/>
<lb n="4473"/><p><span>Cú. — Dúna agus longphuirt do na slóghaibh go heirghe</span>
<lb n="4474"/><span>gréine ar maidin amáireach!  Imthigh, a Cheit, agus</span>
<lb n="4475"/><span>comhlíontar na comha do réir mar a nasgadh iad.</span></p>
<lb n="4476"/>
<lb n="4477"/><p><span>(Imthigheas Ceat go gnúis-ghruamdha.)</span></p>
<lb n="4478"/>
<lb n="4479"/><p><span>Cormac. — An raibh a fhios agat-sa, a Fhearghuis, Ceat</span>
<lb n="4480"/><span>do bheith le teacht annso indiu?</span></p>
<lb n="4481"/>
<lb n="4482"/><p><span>F. — Ní raibh, agus táim deimhnightheach nách aon ní fogh-</span>
<lb n="4483"/><span>anta a thug é.  Ní raibh aon choinne aige go bhfeic-</span>
<lb n="4484"/><span>feadh sé sinne annso roimis agus tháinig fearg ar</span>
<lb n="4485"/><span>nuair a chonaic sé sinn.</span></p>
<lb n="4486"/>
<lb n="4487"/><p><span>Cú. — Is maith an bhail air gur thánabhair.  Is dócha go</span>
<lb n="4488"/><span>n-ionnsóch an bheirt i n-aoinfheacht me.  Dá ndéin-</span>
<lb n="4489"/><span>idís bheadh an namhaid is mioscaisighe ag Ultaibh</span>
<lb n="4490"/><span>curtha bun os cionn leó um an dtaca so.  Is</span>
<lb n="4491"/><span>mór an truagh ná tagan Ceat chun comhraic aoinfhir</span></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="4492"/><p><span>a dhéanamh liom!  Imthighidh, a cháirde.  Ná deinidh</span>
<lb n="4493"/><span>righneas.  Tá droch-fhuadar fé siúd.  Fágaidh Nad</span>
<lb n="4494"/><span>Crandail annsan.  Tiocfaidh a mhuintir féin chuige.</span>
<lb n="4495"/><span>Deagh-laoch dob eadh é.  Fear maith tréan deagh-</span>
<lb n="4496"/><span>chroidheach.  Ach fear baoth.</span></p>
<lb n="4497"/>
<lb n="4498"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="4499"/>
<lb n="4500"/><p><span>Fiacha. — Ambasa, a Fhearghuis, is maith mar a thánamair.</span>
<lb n="4501"/><span>Ní hé mo thuairim go raibh Ceat i n-a aonar.  Bhí</span>
<lb n="4502"/><span>congnamh fear i bhfolach aige agus ní habhfad uainn</span>
<lb n="4503"/><span>é.  D'airigheas iad.</span></p>
<lb n="4504"/>
<lb n="4505"/><p><span>F. — Má bhí ní'lid siad abhfad uainn anois.  Téanam!</span></p>
<lb n="4506"/>
<lb n="4507"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="4508"/>
<lb n="4509"/><p><span>An t-aonmhadh radharc déag.</span></p>
<lb n="4510"/>
<lb n="4511"/><p><span>Sliabh Fuaid. — Oilill agus Méibh agus Fearghus</span>
<lb n="4512"/><span>agus a lán de mhaithibh Fear Éirean.</span></p>
<lb n="4513"/>
<lb n="4514"/><p><span>M. — Tá iomad aimsire caithte againn ar fuid na mball</span>
<lb n="4515"/><span>so.  Ní'l a thuille le fagháil annso againn ná ag</span>
<lb n="4516"/><span>aoinne eile.  Tá an áit sgriosta go baileach.  Is</span>
<lb n="4517"/><span>fearra dhúinn leanamhaint ar ár n-imtheacht ó thuaidh,</span>
<lb n="4518"/><span>mar a cheapamair ó thosach, agus maitheas na cúige</span>
<lb n="4519"/><span>bheith bailighthe againn agus tabhartha linn againn</span>
<lb n="4520"/><span>sar a dtiocfaidh le Conchobhar eirghe as a cheas agus</span>
<lb n="4521"/><span>a shlóighte do chruinniú.  Má dheinimíd a thuille</span>
<lb n="4522"/><span>righnis beidh uain aige ar a chomhachta do thabhairt le</span>
<lb n="4523"/><span>chéile agus do chur i n-eagar agus i gcóir chun catha</span>
<lb n="4524"/><span>agus iad do bheith romhainn ar an slighe ag gabháil</span>
<lb n="4525"/><span>adtuaidh dhúinn.  Déanfaidh sé a dhícheall chuige sin.</span>
<lb n="4526"/><span>Má dheinimíd dithineas maith ní bheidh an uain aige</span>
<lb n="4527"/><span>chuige.  Beimíd thiar i gCruachain go socair sámh</span></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="4528"/><p><span>agus braide agus táinte bó go líonmhar againn,</span>
<lb n="4529"/><span>sar a mbeidh aon dá thríocha céad amháin de shlóightibh</span>
<lb n="4530"/><span>Uladh i n-aon inead aige.  Annsan beidh sé fuar aige</span>
<lb n="4531"/><span>féin agus agá shlóightibh bheith ag rith 'nár ndiaidh.</span>
<lb n="4532"/><span>Tuigean Conchobhar féin an ní sin agus tuigid</span>
<lb n="4533"/><span>Ultaigh uile go maith é.  Caillfid siad an t-anam</span>
<lb n="4534"/><span>nó beidh sluagh chun teasargan acu i n-áit éigin</span>
<lb n="4535"/><span>annso romhainn ag fille dhúinn.  Má fhillimíd níos</span>
<lb n="4536"/><span>luatha ná shílfid siad, beimíd imighthe siar sar a</span>
<lb n="4537"/><span>mbeid siad cruinnighthe, nó an ceann is measa dhé,</span>
<lb n="4538"/><span>má bhíon aon chuid acu cruinnighthe tiocfaimíd ortha</span>
<lb n="4539"/><span>sar a mbeidh córú ná eagar i gceart ortha agus</span>
<lb n="4540"/><span>curfar ruag ortha.  An cuirptheach san, Cú</span>
<lb n="4541"/><span>Chulainn!  Sgeimhle air!  Isé an Cú teinn dúinne é!</span>
<lb n="4542"/><span>Mara mbeadh é bheadh ár gcuaird tabhartha againn</span>
<lb n="4543"/><span>um an dtaca so.  Nuair a theich sé ó Nadh Crandail</span>
<lb n="4544"/><span>mheasas go rabhamair réidh leis.  I n' inead san is</span>
<lb n="4545"/><span>amhlaidh mar atá an sgéal againn gur dócha gur</span>
<lb n="4546"/><span>gearr ná féadfar fear d'fhagháil i n-aon chor cun</span>
<lb n="4547"/><span>comhraic aoinfhir a dhéanamh leis!  Dar ndóich ní</span>
<lb n="4548"/><span>hiongna é.  Ní comhrac a dheinean sé ach marbhadh.</span></p>
<lb n="4549"/>
<lb n="4550"/><p><span>Fearghus. — Cad 'na thaobh ná deinean fear eigin</span>
<lb n="4551"/><span>marbhadh air-sean!  An amhlaidh a mheasfá dhó</span>
<lb n="4552"/><span>comhrac a dhéanamh gan marbhadh!  Bhí Nadh Crand-</span>
<lb n="4553"/><span>ail lán-cheapaithe ar é mharbhadh dá bhféadadh sé é.</span>
<lb n="4554"/><span>An locht air-sean Nad Crandail a mharbhadh nuair</span>
<lb n="4555"/><span>fhéad sé é!</span></p>
<lb n="4556"/>
<lb n="4557"/><p><span>M. — Ná bac leis.  Gheabhfar fear a ghonta fós.</span>
<lb n="4558"/><span>Caithfimíd gluaiseacht anois.  Imthigh, a Cheit, agus</span>
<lb n="4559"/><span>déin sgéala thabhairt do na ríghthibh agus do na</span>
<lb n="4560"/><span>taoiseachaibh.  Abair leó gur mar seo atá bear-</span>
<lb n="4561"/><span>tuighthe againn, .i. imtheacht ó thuaidh lom díreach,</span>
<lb n="4562"/><span>chomh fada le Dún Sobhairce agus annsan oll-</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="4563"/><p><span>mhaitheas na cúige do sguabadh romhainn adtuaidh.</span>
<lb n="4564"/><span>Ní gá a dhul ó thuaidh ar fad ach trian ár mór-shlóigh.</span>
<lb n="4565"/><span>Déanfaidh an dá thrian eile iad féin do leathadh,</span>
<lb n="4566"/><span>trian soir agus trian siar, i meadhón slighe,</span>
<lb n="4567"/><span>i dtreó ná fágfaimíd ní ar bith gan bailiú linn.</span></p>
<lb n="4568"/>
<lb n="4569"/><p><span>Oilill. — Is maith an chomhairle í.  Dá luathacht a cur-</span>
<lb n="4570"/><span>far i ngníomh í iseadh is fearr é.  Déanfaimíd dith-</span>
<lb n="4571"/><span>ineas maith.  Beidh an ghaoth 'nár gcúl.</span></p>
<lb n="4572"/>
<lb n="4573"/><p><span>M. — 'Gloistí!  Ar airigh aoinne riamh a leithéid sin</span>
<lb n="4574"/><span>de chaint!  Ar ndóich ní loingeas sinn!</span></p>
<lb n="4575"/>
<lb n="4576"/><p><span>O. — Níor thiomáin gaoth long riamh níos seólta ná</span>
<lb n="4577"/><span>níos géire ná mar a ghluaiseóchaidh an mór-shluagh</span>
<lb n="4578"/><span>so soir ó thuaidh, a Mhéibh, an fhaid a bheidh an Cú</span>
<lb n="4579"/><span>Chulainn úd agus a chrann-tabhail ar séide 'nár</span>
<lb n="4580"/><span>ndiaidh.  Geallaim dhuit ná déanfar aon righneas</span>
<lb n="4581"/><span>san imtheacht.  Agus geallaim rud eile duit.  Ní</span>
<lb n="4582"/><span>baoghal go bhfanfaidh aon stráile siar.  "Is olc</span>
<lb n="4583"/><span>an ghaoth ná séidean do dhuine éigin."</span></p>
<lb n="4584"/>
<lb n="4585"/><p><span>F. — Tá dearmhad dá dhéanamh, a uaisle.</span></p>
<lb n="4586"/>
<lb n="4587"/><p><span>M. — Cad é an dearmhad é?  Tá constaic éigin ag</span>
<lb n="4588"/><span>Fearghus le cur romhainn, gabhaim-se orm.</span></p>
<lb n="4589"/>
<lb n="4590"/><p><span>F. — Ní'l aon chonstaic ag Fearghus le cur romhat, a</span>
<lb n="4591"/><span>ríogan, ach an chonstaic a chuiris féin romhat féin</span>
<lb n="4592"/><span>nuair a aontaighis ar chomha le Cú Chulainn agus</span>
<lb n="4593"/><span>nuair thugais grian agus éasga um fhanamhaint ar</span>
<lb n="4594"/><span>na comhaibh.  Do réir na gcomha san ní'l sé cead-</span>
<lb n="4595"/><span>aighthe do'n mhór-shluagh imtheacht ar aghaidh ach an</span>
<lb n="4596"/><span>fhaid a bheidh comhrac aoinfhir ar siubhal idir Chú</span>
<lb n="4597"/><span>Chulainn agus laoch éigin d'Fhearaibh Éirean.</span></p>
<lb n="4598"/>
<lb n="4599"/><p><span>M. — Ach! a Fhearghuis, a mhic ó, is ort-sa féin atá</span>
<lb n="4600"/><span>dearmhad an turus so.  Is fíor dhuit gur geis</span>
<lb n="4601"/><span>d'Fhearaibh Éirean imtheacht gan comhrac aoinfhir ar</span>
<lb n="4602"/><span>siubhal idir Chú Chulainn agus laoch díobh, an fhaid</span></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="4603"/><p><span>a fanfar ar na comhaibh.  An túisge a stadtar</span>
<lb n="4604"/><span>d'fhanamhaint ar na comhaibh imthighid na geasa.  Ní</span>
<lb n="4605"/><span>fhanaim-se ortha a thuille do'n chur so.</span></p>
<lb n="4606"/>
<lb n="4607"/><p><span>F. — Thugais grian agus éasga um fhanamhaint ortha!</span></p>
<lb n="4608"/>
<lb n="4609"/><p><span>M. — Thugamair grian agus éasga um chomhlíonadh na</span>
<lb n="4610"/><span>gcoinghioll an fhaid a fanfaí ar na comhaibh!  Dá</span>
<lb n="4611"/><span>gcuirinn-se anois laoch d'Fhearaibh Éirean chun</span>
<lb n="4612"/><span>comhraic aoinfhir a dhéanamh le Cú Chulainn agus</span>
<lb n="4613"/><span>annsan gan an mór-shluagh do stad dá n-imtheacht</span>
<lb n="4614"/><span>nuair a bheadh an comhrac san críochnuighthe, bheimís</span>
<lb n="4615"/><span>ag sárú na ngeas agus ag bréagnú ár luighe.  Do</span>
<lb n="4616"/><span>mhairbh Cú Chulainn Nad Crandail.  Tháinig Ceat</span>
<lb n="4617"/><span>chughainn ó Chú Chulainn 'ghá fhógairt dúinn dúna</span>
<lb n="4618"/><span>agus longphuirt do ghabháil go heirghe gréine ar</span>
<lb n="4619"/><span>maidin indiu.  Tá an ghrian 'na suidhe.  Táid na</span>
<lb n="4620"/><span>coinghill comhlíonta againn.  Ní'l laoch ag dul</span>
<lb n="4621"/><span>uainne indiu ag comhrac le Cú Chulainn.  Má</span>
<lb n="4622"/><span>théighean laoch éigin, ar a dhaingean féin chun an</span>
<lb n="4623"/><span>chomhraic a dhéanamh cad é sin dhúinne san!  Ní</span>
<lb n="4624"/><span>hé mo thuairim go raghaidh.  Annleisgeamhail a</span>
<lb n="4625"/><span>ndóithin atáid siad ag iompáil amach chun na hoibre</span>
<lb n="4626"/><span>sin.  Chuir marbhadh Nad Crandail an donas ar</span>
<lb n="4627"/><span>fad ar an sgáth atá ortha roim Chú Chulainn.  Ná</span>
<lb n="4628"/><span>bacaidh Fearghus, a uaisle.  Ní'l grian ná éasga</span>
<lb n="4629"/><span>anois orainn 'ghár gcosg ar imtheacht.  Dá luathacht</span>
<lb n="4630"/><span>a bheimíd ar siubhal agus dá ghéire chuirfimíd an</span>
<lb n="4631"/><span>tslighe dhínn iseadh is fearr é.  Tabharfad-sa agus</span>
<lb n="4632"/><span>Fearghus agus Cormac Conloingeas le trian ár</span>
<lb n="4633"/><span>slóigh, aghaidh ar Dhún Sobhairce ó thuaidh.  Tabarfaidh</span>
<lb n="4634"/><span>Oilill agus trian eile aghaidh ar Chlannaibh Rudh-</span>
<lb n="4635"/><span>raighe agus ar Ráth Ciombaoith.  Tabharfaidh Ceat</span>
<lb n="4636"/><span>mac Mághach agus an tríomhadh trian aghaid ar</span>
<lb n="4637"/><span>Shliabh Cuilinn agus ar Aileach, ach gan dul ró</span></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="4638"/><p><span>achmair d'Eamhain.  Dein-si, a Chú Raoi, na Muimh-</span>
<lb n="4639"/><span>neacha do dheidhilt 'na dtrí treanaibh.  Cuir trian</span>
<lb n="4640"/><span>acu liom-sa agus trian le hOilill agus trian le</span>
<lb n="4641"/><span>Ceat.  Do casadh linn, i dtosach ár n-imtheachta,</span>
<lb n="4642"/><span>nár thugamair a lán-cheart do Mhuimhneachaibh.</span>
<lb n="4643"/><span>Gheallamair an uair sin go bhfaighdís lán-chothrom</span>
<lb n="4644"/><span>foghla agus argana chomh luath agus bheadh bánta</span>
<lb n="4645"/><span>na cúige seo fé n-ár gcosaibh.  Tabhair cothrom</span>
<lb n="4646"/><span>na cúige ar fad dóibh, a Chú Raoi!  Imthighidh, a</span>
<lb n="4647"/><span>uaisle, agus déinidh na bearta san do chur i ngníomh</span>
<lb n="4648"/><span>chomh tapaidh agus is féidir é.</span></p>
<lb n="4649"/>
<lb n="4650"/><p><span>(Imthighid ach Méibh agus Oilill.)</span></p>
<lb n="4651"/>
<lb n="4652"/><p><span>Seadh, a rí, cad deirir leis an mbeartú?</span></p>
<lb n="4653"/>
<lb n="4654"/><p><span>O. — Tá sé go háluinn, a ' nghín ó.  Dheinis "sgiath</span>
<lb n="4655"/><span>tar lorg" de na Muimhneachaibh i dtosach ár</span>
<lb n="4656"/><span>n-imtheachta, ar mhaithe leó mar 'dh eadh, agus tá trí</span>
<lb n="4657"/><span>treana déanta anois agat díobh, agus is dóich leó</span>
<lb n="4658"/><span>gur mar mhaithe leó é.  Is maith go léir an rud iad</span>
<lb n="4659"/><span>a bheith deidhilte ó chéile.  Ní ró mhaith an iontaoibh</span>
<lb n="4660"/><span>atá agam asta.</span></p>
<lb n="4661"/>
<lb n="4662"/><p><span>M. — Mise mar sin.  Dá bhfágtaí i bhfochair a chéile</span>
<lb n="4663"/><span>iad, agus iad do chur soir nó siar nó ó thuaidh, bheadh</span>
<lb n="4664"/><span>caoi acu ar chomhairle agus ar chomh-obair, agus ní</span>
<lb n="4665"/><span>chuirfeadh sé aon iongna orm, chomh luath agus bheadh</span>
<lb n="4666"/><span>cnósach maith braide agus tána acu, dá mb' í comh-</span>
<lb n="4667"/><span>airle dhéanfaidís ná iompáil ó dheas abhaile agus</span>
<lb n="4668"/><span>B'l'Átha Cliath d'fhágáilt ar an mbóthar againn.</span>
<lb n="4669"/><span>Anois ní féidir dóibh cuimhneamh ar a leithéid, mar</span>
<lb n="4670"/><span>ní bheidh a fhios ag trian díobh cad a bheidh ag trian</span>
<lb n="4671"/><span>eile dá dhéanamh ná dá chuimhneamh.</span></p>
<lb n="4672"/>
<lb n="4673"/><p><span>O. — Ní fearr a dheinis leis na Muimhneachaibh é ná mar</span>
<lb n="4674"/><span>a dheinis le Fearghus agus le Cormac Conloingeas.</span>
<lb n="4675"/><span>Is cruaidh an radharc dóibh bheith ag féachaint ar</span></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="4676"/><p><span>Chúige Uladh dá léirsgrios os comhair a súl!  Pé</span>
<lb n="4677"/><span>fearg atá acu chun Conchobhair mar gheall ar an</span>
<lb n="4678"/><span>bhfeall a dhein sé ar Chlainn Uisnigh is bocht an</span>
<lb n="4679"/><span>sásamh dóibh ar an bhfeirg sin bheith ag féachaint ar a</span>
<lb n="4680"/><span>ndúthaigh féin dá chreachadh agus ar a muintir dá</span>
<lb n="4681"/><span>gcur fé ghion gaoi agus claidhimh, agus Conchobhar</span>
<lb n="4682"/><span>go saor sábhálta istigh i nEamhain.  An neamh-</span>
<lb n="4683"/><span>chiontach ag fulang agus an ciontach saor!  Is ró</span>
<lb n="4684"/><span>mhaith a dheinis é, na hUltaigh a choimeád id' fhochair</span>
<lb n="4685"/><span>féin.</span></p>
<lb n="4686"/>
<lb n="4687"/><p><span>M. — Is fearr bheith ag gluaiseacht, a rí.  Ní'l aon</span>
<lb n="4688"/><span>teip ná go leanfaidh an crann-tabhail sinn chomh</span>
<lb n="4689"/><span>luath agus thuigfidh an fear úd ná fuiltear ag</span>
<lb n="4690"/><span>fanamhaint ar na comhaibh.</span></p>
<lb n="4691"/>
<lb n="4692"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="4693"/>
<lb n="4694"/><p><span>An dara radharc déag.</span></p>
<lb n="4695"/>
<lb n="4696"/><p><span>Taobh coille.  Tig Cú Chulainn agus Laogh</span>
<lb n="4697"/><span>isteach.</span></p>
<lb n="4698"/>
<lb n="4699"/><p><span>Cú. — Táid siad imighthe ó thuaidh.  Anois a chífid muintir</span>
<lb n="4700"/><span>an tuaisgirt go bhfuil dearmhad déanta acu.</span>
<lb n="4701"/><span>Cheapadar olc a dhéanamh ar Chonchobhar, anois a</span>
<lb n="4702"/><span>thuigfid siad gur ortha féin a bhíodar ag déanamh</span>
<lb n="4703"/><span>an uilc.  Dá n-eirghidís i n-am ní bheadh an namhaid</span>
<lb n="4704"/><span>ag an ndorus acu mar atá.</span></p>
<lb n="4705"/>
<lb n="4706"/><p><span>Laogh. — Is dóich liom, a rí, go bhfuilid laochra an tuais-</span>
<lb n="4707"/><span>girt ag eirghe go tiugh agus ná beidh a cuaird ó</span>
<lb n="4708"/><span>thuaidh chomh cneasda ag Méibh agus a mheasan sí.</span></p>
<lb n="4709"/>
<lb n="4710"/><p><span>Cú. — Fáilte romhat, a Fhiacha.</span></p>
<lb n="4711"/>
<lb n="4712"/><p><span>(Tig Fiacha mac Fir Fheibhe isteach.)</span>
<lb n="4713"/></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="4714"/><p><span>Fiacha. — Maith liom an fháilte, a rí, agus is chughat a</span>
<lb n="4715"/><span>thánag ó Fhearghus, ag tabhairt sgéala dhuit agus ag</span>
<lb n="4716"/><span>fagháil sgéala uait le breith ag trial ar Fhearghus.</span></p>
<lb n="4717"/>
<lb n="4718"/><p><span>Cú. — Tabhair dúinn na sgéala atá agat ar dtúis.  Is</span>
<lb n="4719"/><span>dócha go bhfuil an tír dá léirsgrios go baileach.</span></p>
<lb n="4720"/>
<lb n="4721"/><p><span>F — Tá an mór-shluagh ag gluaiseacht 'na dtrí treanaibh,</span>
<lb n="4722"/><span>trian acu fé láimh Mhéibh féin ag tabhairt aghaidh lom</span>
<lb n="4723"/><span>díreach ó thuaidh ar Dhún Sobhairce, trian fé láimh</span>
<lb n="4724"/><span>Oiliolla ag tabhairt aghaidh soir ó thuaidh ar Ráth</span>
<lb n="4725"/><span>Ciombaoith, agus an trian eile fé láimh Cheit mhic</span>
<lb n="4726"/><span>Mághach ag gabháil siar ó thuaidh i dtreó Ailigh.</span></p>
<lb n="4727"/>
<lb n="4728"/><p><span>Cú. — Is dána an obair do Cheat agus dá thrian gabháil</span>
<lb n="4729"/><span>i dtreó Eamhna.  Is caillte an obair do Chonchobhar</span>
<lb n="4730"/><span>má leogan sé dhóibh dul saor.</span></p>
<lb n="4731"/>
<lb n="4732"/><p><span>F. — Ní'l Conchobhar i nEamhain.  Tá sé féin agus a</span>
<lb n="4733"/><span>ghnáth-theaghlach ag déanamh, gach aon chomhngar, ó</span>
<lb n="4734"/><span>dheas go Sleamhain Midhe, agus tá coinne déanta</span>
<lb n="4735"/><span>ann aige le slóightib Uladh uile.  Isé rud atá</span>
<lb n="4736"/><span>beartuighthe acu ná leogaint do'n mhór-shluagh a</span>
<lb n="4737"/><span>gcuaird ó thuaidh do chríochnú agus annsan bheith</span>
<lb n="4738"/><span>rómpa ar an slighe, ag gabháil adtuaidh dóibh, agus</span>
<lb n="4739"/><span>an comhar atá amuich acu do dhíol leó, agus breis.</span></p>
<lb n="4740"/>
<lb n="4741"/><p><span>Cú. — Is maith é sin!  Is ana-mhaith é sin!  Cad é an</span>
<lb n="4742"/><span>líon slógh is dóich leat a thiocfaidh le Conchobhar go</span>
<lb n="4743"/><span>Sleamhain Midhe?</span></p>
<lb n="4744"/>
<lb n="4745"/><p><span>F. — Deir Cathbhadh Draoi liom ná beidh puinn sa mbreis</span>
<lb n="4746"/><span>ag mór-shluagh Mhéibh air.  Táid ríogra Uladh lán</span>
<lb n="4747"/><span>d'fhíoch agus d'fheirg agus d'fhurfhuath, agus má's</span>
<lb n="4748"/><span>feargach na ríghthe ní sos do na hóglachaibh é.  Ní'l</span>
<lb n="4749"/><span>Ultach uasal ná íseal ná fuil lán-cheapaithe, dá</span>
<lb n="4750"/><span>mbeadh fiche anam aige, iad d'imirt ag déanamh</span>
<lb n="4751"/><span>díoghaltais ar an namhaid ró dhána so.</span></p>
<lb n="4752"/>
<lb n="4753"/><p><span>Cú. — Gura slán sgéalaidhe!  Sin é sgéal is fearr</span></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="4754"/><p><span>a tháinig chughainn fós ó thosnuigh an droch-obair</span>
<lb n="4755"/><span>seo.</span></p>
<lb n="4756"/>
<lb n="4757"/><p><span>F. — Tá aon chontabhairt amháin sa sgéal, a rí.  Má</span>
<lb n="4758"/><span>bhíon uain ag Conchobhar agus ag Ultaibh ar iom-</span>
<lb n="4759"/><span>láine a nirt do chnósach i Sleamhain Midhe agus do</span>
<lb n="4760"/><span>chur i n-eagar agus i n-órdú cheart chun catha, díol-</span>
<lb n="4761"/><span>far an comhar gan easnamh.  Ach má fhillean an</span>
<lb n="4762"/><span>namhaid adtuaidh ró luath ní fuirisde bheith lán</span>
<lb n="4763"/><span>ollamh dóibh.  Isé a tuigtear ná, dá bhféadfaí</span>
<lb n="4764"/><span>beart a dhéanamh a chuirfeadh righneas ortha gur</span>
<lb n="4765"/><span>mhóide ba dhóichighe do Chonchobhar bheith ollamh</span>
<lb n="4766"/><span>i gceart dóibh.  Do réir mar a thuigim, tá cuid</span>
<lb n="4767"/><span>de ríogra Uladh ceapaithe ar fhanamhaint lastuaidh</span>
<lb n="4768"/><span>ag cur mion-chathaí agus mion-chomhrac ortha, ag</span>
<lb n="4769"/><span>déanamh iomard agus toirmisg agus díoghbála</span>
<lb n="4770"/><span>dhóibh chun righnis a chur ortha agus chun breis aimsire</span>
<lb n="4771"/><span>thabhairt do Chonchobhar agus do na buidhnibh atá ag</span>
<lb n="4772"/><span>teacht ag trial air go dtí áit an choinne.</span></p>
<lb n="4773"/>
<lb n="4774"/><p><span>Cú. — Is maith, is dian mhaith an bheart í sin, a Fhiacha.</span>
<lb n="4775"/><span>Ach tá súil agam ná fanfaidh puinn ó'n gcoinne.</span>
<lb n="4776"/><span>Ní foláir dúinne an mór-shluagh do leanamhaint</span>
<lb n="4777"/><span>arís, a Laoigh.  Dá mbeimís agus an crann-tabhail</span>
<lb n="4778"/><span>ag imirt ár mbárthain ortha do chuirfimís righneas</span>
<lb n="4779"/><span>maith ortha.</span></p>
<lb n="4780"/>
<lb n="4781"/><p><span>F. — Sin é díreach a deir Fearghus, a rí.  Deir sé, dá</span>
<lb n="4782"/><span>mbeadh na comha úd i bhfeidhm arís, agus na comh-</span>
<lb n="4783"/><span>raic aoinfhir ar siubhal, gur minic a curfaí fhiachaibh</span>
<lb n="4784"/><span>ortha dúna agus longphuirt do ghabháil ar feadh lae</span>
<lb n="4785"/><span>agus oidhche, agus gur bh' fhearr de righneas san ná</span>
<lb n="4786"/><span>aon righneas a curfaí ortha le mion-choimheasgar ó</span>
<lb n="4787"/><span>bheag-bhuidhnibh.</span></p>
<lb n="4788"/>
<lb n="4789"/><p><span>Cú. — Abair-se le Fearghus, a Fhiacha, go gcurfar so</span>
<lb n="4790"/><span>agus súd ortha.  Ní ró mhaith a chuireamair ár</span></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="4791"/><p><span>n-aimsir annso ó sgarabhair linn, bíodh go bhfuil</span>
<lb n="4792"/><span>cuid mhaith de na stráilíbh a bhí ag fanamhaint siar</span>
<lb n="4793"/><span>uaibh ag déanamh foghla, curtha againn ó n-a thuille</span>
<lb n="4794"/><span>foghla dhéanamh, agus ó phuinn sochair a bheith acu as</span>
<lb n="4795"/><span>ar dheineadar.  An mór úd díobh a shladamair, a</span>
<lb n="4796"/><span>Laoigh?</span></p>
<lb n="4797"/>
<lb n="4798"/><p><span>L. — Tharlamair ar dtúis ar Fhearaibh Cruinge, agus iad</span>
<lb n="4799"/><span>ag gabháil longphuirt.  Thuiteadar le láimh Chú</span>
<lb n="4800"/><span>Chulainn, a Fhiacha.  Fiche fear acu a bhí ann.  Annsan</span>
<lb n="4801"/><span>do tharla orainn buidhean eile, buidhean uasal.</span>
<lb n="4802"/><span>Ceathrar ar fhichid a líon.  Bhí táin bheag bó acu dá</span>
<lb n="4803"/><span>thiomáint rómpa amach i bhfuadach.  Do thug Cú</span>
<lb n="4804"/><span>Chulainn aghaidh ar an bhfear ba dhóich linn ba</span>
<lb n="4805"/><span>thaoiseach ortha.  "Cad is ainm duit-se, a óglaigh?"</span>
<lb n="4806"/><span>adubhairt Cú Chulainn.  "Nár chóir gur chuma</span>
<lb n="4807"/><span>dhuit-se sin!" ar seisean.  "Níor mheasas le</span>
<lb n="4808"/><span>féachaint ort," arsa Cú Chulainn, "go séanfá</span>
<lb n="4809"/><span>t'ainm le heagla romhain."  "Ní'l aon ghrádh</span>
<lb n="4810"/><span>agam duit, agus ní lugha ná mar 'tá aon eagla</span>
<lb n="4811"/><span>agam romhat," ar seisean, "agus ní cheilim m'</span>
<lb n="4812"/><span>ainm ort.  Buidhe mac Báin Blaoi m' ainm, agus</span>
<lb n="4813"/><span>ó chrích Oiliolla agus Mhéibh mise."  "Seo geasa</span>
<lb n="4814"/><span>ort, a Bhuidhe!" arsa Cú Chulainn, agus chuir sé</span>
<lb n="4815"/><span>a shleagh tré chroidhe an óglaigh.  Dá ghiorracht a bhí</span>
<lb n="4816"/><span>an méid sin dá dhéanamh, nuair fhéachamair 'nár</span>
<lb n="4817"/><span>dtimcheall bhí an chuid eile agus an táin bheag bó</span>
<lb n="4818"/><span>imighthe.</span></p>
<lb n="4819"/>
<lb n="4820"/><p><span>Cú. — Críochnuigh an sgéal, a Laoigh!</span></p>
<lb n="4821"/>
<lb n="4822"/><p><span>L. — Bhí an Donn Cuailnge annsúd, a Fhiacha, imeasg</span>
<lb n="4823"/><span>na mbó úd, agus níor aithnigheamair é!  Tá an</span>
<lb n="4824"/><span>Donn ag Méibh anois.  Sin é méala is mó do</span>
<lb n="4825"/><span>himireadh fós ar Chú Chulainn.</span></p>
<lb n="4826"/>
<lb n="4827"/><p><span>Cú. — Ní cheadóchainn ar mhór-chuid a leithéid d'imtheacht</span></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="4828"/><p><span>orm!  Bhí an Donn Cuailnge agus caogad sámh-</span>
<lb n="4829"/><span>aisg i n' fhochair acu, agus iad 'ghá chomáint rómpa</span>
<lb n="4830"/><span>i bhfuadach.  Beidh mórtais ar Mhéibh.  Ach ní'l léigh-</span>
<lb n="4831"/><span>eas anois air.  Beidh lá pléidhe eile againn ar an</span>
<lb n="4832"/><span>sgéal.  Abair le Fearghus, a Fhiacha, go bhfuil Magh</span>
<lb n="4833"/><span>Muirtheimhne nách mór glan agam ó na stráilíbh</span>
<lb n="4834"/><span>agus ó'n lucht foghla a bhí ag fanamhaint siar ó'n</span>
<lb n="4835"/><span>mór-shluagh, agus go leanfad sibh láithreach.</span></p>
<lb n="4836"/>
<lb n="4837"/><p><span>F. — Is dócha, a rí, go bhfuil Fearghus chomh fada ó thuaidh</span>
<lb n="4838"/><span>le Dún Sobhairce um an dtaca so, agus go mbeidh</span>
<lb n="4839"/><span>sé féin agus Méibh agus an mór-shluagh uile im'</span>
<lb n="4840"/><span>choinnibh adtuaidh.</span></p>
<lb n="4841"/>
<lb n="4842"/><p><span>Cú. — Ní mór dom imtheacht láithreach.</span></p>
<lb n="4843"/>
<lb n="4844"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="4845"/>
<lb n="4846"/><p><span>(Brat anuas.)</span></p>
<lb n="4847"/>
<lb n="4848"/><p><span>Deire an Tríomhadh Gnímh.</span>
<lb n="4849"/></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="4850"/><p><span>An ceathramhadh gníomh</span></p>
<lb n="4851"/>
<lb n="4852"/><p><span>An chéad radharc.</span></p>
<lb n="4853"/>
<lb n="4854"/><p><span>An tulach i Sleamhain Midhe.  Pubal Chonchobhair. —</span>
<lb n="4855"/><span>Conchobhar agus Cathbhadh Draoi agus Fionnchadh i</span>
<lb n="4856"/><span>gcomhairle.</span></p>
<lb n="4857"/>
<lb n="4858"/><p><span>Conchobhar. — Tá do chuaird tabhartha agat, a rí-eachlach.</span>
<lb n="4859"/><span>Cad iad na sgéala atá agat?  An bhfuil ár neart</span>
<lb n="4860"/><span>ag cruinniú?  Isé is fada liom go mbeidh lá éirligh</span>
<lb n="4861"/><span>againn ar an namhaid seo atá ag gabháil de chosaibh</span>
<lb n="4862"/><span>ionnainn.</span></p>
<lb n="4863"/>
<lb n="4864"/><p><span>Fionnchadh. — Thugas mo chuaird, a rí, agus ní droch-</span>
<lb n="4865"/><span>sgéala atá agam, bíodh gur 'mó fear láidir tréan</span>
<lb n="4866"/><span>atá caillte againn cheana féin.  Táid ríogra Uladh</span>
<lb n="4867"/><span>ag teacht chughainn as gach áird.  Ní mall a gcosa</span>
<lb n="4868"/><span>agus ní fuar a n-aigne.  Ní'l óglach atá ábalta</span>
<lb n="4869"/><span>ar arm a thógaint 'na láimh ná fuil ag teacht go</span>
<lb n="4870"/><span>fonnmhar fé láimh a thaoisigh.  Tá aon intinn amháin</span>
<lb n="4871"/><span>socair i n-aigne gach fir, óg agus aosda, uasal</span>
<lb n="4872"/><span>agus íseal.  Isé sin, nách foláir mór-shluagh Uladh</span>
<lb n="4873"/><span>bheith cruinnighthe annso i Sleamhain Midhe sar a</span>
<lb n="4874"/><span>mbeidh sé d'uain ag Fearaibh Éirean a gcuaird do</span>
<lb n="4875"/><span>bheith tabhartha acu agus bheith imighthe siar.  Ghlacadar</span>
<lb n="4876"/><span>uile an intinn sin chomh luath agus thuigeadar go</span>
<lb n="4877"/><span>raibh coinne déanta ag Conchobhar leó san áit seo.</span>
<lb n="4878"/><span>Do beartuigheadh 'na n-aigne do chuid acu gur mhaith</span>
<lb n="4879"/><span>an rud righneas a chur lastuaidh ar Fhearaibh Éirean,</span>
<lb n="4880"/><span>chun breis aimsire thabhairt do shlóightibh Uladh ar</span>
<lb n="4881"/><span>chruinniú.  Nuair a chonacadar an cor a bhí tabh-</span></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="4882"/><p><span>artha ortha féin agus ar a muintir agus ar a gcuid</span>
<lb n="4883"/><span>de'n tsaoghal, agus ar dhúthaigh áluinn a sinsear,</span>
<lb n="4884"/><span>ag mór-shluagh de bhitheamhnachaibh iasachta, níor fhan</span>
<lb n="4885"/><span>beann acu ar anam ná ar bheatha ná ar shaoghal.</span>
<lb n="4886"/><span>B'fhearr leó bheith marbh ná bheith ag féachaint ar an</span>
<lb n="4887"/><span>léirsgrios.  Le méid a bhfeirge dob fhada leó</span>
<lb n="4888"/><span>feitheamh le lá an mhór-chatha.  Cheapadar a bhfearg</span>
<lb n="4889"/><span>do shásamh láithreach, a mbárthan d'imirt ar an</span>
<lb n="4890"/><span>namhaid bíodh gur bhás agus íde dóibh féin é, agus a</span>
<lb n="4891"/><span>gcomh-líon féin de'n namhaid do mharbhadh d'éagh-</span>
<lb n="4892"/><span>muis raint righnis do chur ar a ngluaiseacht.</span></p>
<lb n="4893"/>
<lb n="4894"/><p><span>C. — Ba mhór an truagh aon fhear de'n tsórd san</span>
<lb n="4895"/><span>d'fhanamhaint uainn.  Fir de'n tsórd san a chuirean</span>
<lb n="4896"/><span>misneach i gcroidhthibh carad agus ruag ar namhdaibh</span>
<lb n="4897"/><span>i bhfriothghoin mór-chatha.  Cé hiad na fir d'fhan siar</span>
<lb n="4898"/><span>chun na hoibre sin, a Fhionnchaidh?</span></p>
<lb n="4899"/>
<lb n="4900"/><p><span>F. — D'fhan, ar dtúis, Ceithearn mac Fiontain ó Line</span>
<lb n="4901"/><span>adtuaidh.  D'airigh sé Cú Chulainn a bheith i n-a aonar</span>
<lb n="4902"/><span>ag cosg an mhór-shlóigh agus chuaidh sé ag cabhrú</span>
<lb n="4903"/><span>le Cú Chulainn.  Mhairbh sé cuid mhór de'n tsluagh</span>
<lb n="4904"/><span>agus thuit sé féin.  Annsan do tháinig Fiontan</span>
<lb n="4905"/><span>féin ag díogailt a mhic agus gan aige ach tríochad</span>
<lb n="4906"/><span>fear.  Mharbhuigheadar a dtrí comh-líona de'n</span>
<lb n="4907"/><span>mhór-shluagh agus thuiteadar féin ach aon fhear amháin</span>
<lb n="4908"/><span>gur thug Méibh agus Oilill anacal dó.  Dob é sin</span>
<lb n="4909"/><span>Criomhthan mac Fiontain.  Annsan do tháinig</span>
<lb n="4910"/><span>Meann mór ó reanaibh na Bóinne agus gan aige</span>
<lb n="4911"/><span>ach dáréag.  D'ionnsuigheadar an mór-shluagh.  Níor</span>
<lb n="4912"/><span>thuit Meann ach do goineadh go mór é, i dtreó</span>
<lb n="4913"/><span>go raibh sé 'na rúisg ruadh-dhearg fola.  Nuair a</span>
<lb n="4914"/><span>chonaic Fir Éirean mar sin é dubhradar nár cheart</span>
<lb n="4915"/><span>é chur chun báis.  Do leogadh dó imtheacht ach ná</span>
<lb n="4916"/><span>déanfadh sé a thuille ar Fhearaibh Éirean go dtí lá</span></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="4917"/><p><span>an mhór-chatha.  Annsan do tháinig Iliach, sean-</span>
<lb n="4918"/><span>athair Laoghaire Bhuadhaigh, agus dhein sé a leithéid</span>
<lb n="4919"/><span>de bhrúth agus de mheilt ar na slóghaibh gur:—</span></p>
<lb n="4920"/>
<lb n="4921"/><p><span>(Ritheas eachlac eile isteach, agus sgárd 'na shuilibh!)</span></p>
<lb n="4922"/>
<lb n="4923"/><p><span>An dara heachlach. — Ó!  Tá Cú Chulainn marbh!</span></p>
<lb n="4924"/>
<lb n="4925"/><p><span>(Preabas Conchobhar 'na shuidhe.)</span></p>
<lb n="4926"/>
<lb n="4927"/><p><span>C. — Cad é sin agat dá rádh!</span></p>
<lb n="4928"/>
<lb n="4929"/><p><span>An t-eachlach. — Comhrac aoinfhir a bhí idir Chú Chulainn</span>
<lb n="4930"/><span>agus Lóch mór mac Feabhais.  I lár an chomhraic</span>
<lb n="4931"/><span>dóibh tháinig an Mhórríoghan, i riocht easgúine, agus</span>
<lb n="4932"/><span>do chas sí í féin go daingean ar chosaibh Chú Chulainn.</span>
<lb n="4933"/><span>Do chrom seisean a d'iaraidh í bhogadh dhé agus an</span>
<lb n="4934"/><span>fhaid a bhí sé ar a chromadh do ghoin Lóch é tré champar</span>
<lb n="4935"/><span>a chléibh!</span></p>
<lb n="4936"/>
<lb n="4937"/><p><span>(Féachaid uile ar a chéile agus uathbhás ortha.  Tig eachlach</span>
<lb n="4938"/><span>eile isteach.  Féachas ortha.)</span></p>
<lb n="4939"/>
<lb n="4940"/><p><span>An tríomadh heachlach. — A rí!  Cad é seo oraibh!</span></p>
<lb n="4941"/>
<lb n="4942"/><p><span>C. — Nár airighis Cú Chulainn a bheith marbh tré fheall</span>
<lb n="4943"/><span>Mhéibh agus na Mórríoghna!</span></p>
<lb n="4944"/>
<lb n="4945"/><p><span>An t. he. — Níor airigheas, a rí.  Ach d'airigheas rud</span>
<lb n="4946"/><span>nách é.  D'airigheas ná fuil abhfad ó mhairbh Cú</span>
<lb n="4947"/><span>Chulainn Lóch mór mac Feabhais agus go bhfuil</span>
<lb n="4948"/><span>tocht agus troma-chroidhe ar Mhéibh agus ar Oilill</span>
<lb n="4949"/><span>agus ar Fhearaibh Éirean mar gheall air.  Tá an uile</span>
<lb n="4950"/><span>dhuine acu tar éis diúltú amuich 's amach do dhul chun</span>
<lb n="4951"/><span>comhraic aoinfhir a dhéanamh, ar bhreib ná ar mhealladh,</span>
<lb n="4952"/><span>le Cú Chulainn feasda.  Do deineadh éagcóir air</span>
<lb n="4953"/><span>ámh.  I lár an chomhraic dóibh tháinig an Mhórríoghan</span>
<lb n="4954"/><span>agus do naisg sí í féin 'na heasgúin ar chosaibh</span>
<lb n="4955"/><span>Chú Chulainn agus thug Lóch droch-ghoin dó nuair a</span>
<lb n="4956"/><span>chrom sé ag réidhteach a chos.  Annsan do las fearg</span>
<lb n="4957"/><span>dó agus mhairbh sé Lóch leis an ngaoi bolga.</span></p>
<lb n="4958"/>
<lb n="4959"/><p><span>C. (Ag suidhe arís 'na chathaoir ríoga). — Mo ghraidhn croidhe</span></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="4960"/><p><span>an mac so mo dheirbhshéar!  Ach is eagal liom</span>
<lb n="4961"/><span>go ndéanfar éagcóir air nuair nách féidir é</span>
<lb n="4962"/><span>chlaoidh le ceart.</span></p>
<lb n="4963"/>
<lb n="4964"/><p><span>An t. he. — Do tugadh fé an éagcóir a dhéanamh air</span>
<lb n="4965"/><span>cheana féin, a rí.  D'airigh Fearchú Loingseach,</span>
<lb n="4966"/><span>thiar imeasg na gcnoc, Cú Chulainn a bheith ag</span>
<lb n="4967"/><span>déanamh an toirmisg seo do mhór-shluagh Méibh</span>
<lb n="4968"/><span>agus Oiliolla.  Cheap sé i n-a aigne, dá dtiocfadh</span>
<lb n="4969"/><span>leis Cú Chulainn a mharbhadh go mbeadh comaoine</span>
<lb n="4970"/><span>mhór curtha aige ar Mhéibh agus ar Oilill agus go</span>
<lb n="4971"/><span>mb' fhéidir go dtabharfaidís síothcháin dó agus go</span>
<lb n="4972"/><span>maithfidís a dhroch-bhearta dhó.  Tháinig sé féin</span>
<lb n="4973"/><span>agus a dháréag agus d'ionnsuigheadar Cú Chulainn.</span>
<lb n="4974"/><span>Ach do mhairbh Cú Chulainn iad.  Marar chuireadar-</span>
<lb n="4975"/><span>san comaoine ar Mhéibh le marbhadh Cú Chulainn do</span>
<lb n="4976"/><span>chuir Cú Chulainn comaoine uirthi, agus ar Chonn-</span>
<lb n="4977"/><span>achtaibh uile.  Ní dhéanfaidh Fearchú Loingseach a</span>
<lb n="4978"/><span>thuille foghla ortha.  Níor thugadar fíre fear do</span>
<lb n="4979"/><span>Chú Chulainn.  D'ionnsuigheadar i n-aoinfheacht é.</span>
<lb n="4980"/><span>Ach bhí an cleasaidhe ró thapaidh dóibh.  Tá trí leaca</span>
<lb n="4981"/><span>déag curtha i dtalamh ag Cú Chulainn san áit 'nar</span>
<lb n="4982"/><span>mhairbh sé iad, agus na trí cloigin déag suidhte ar</span>
<lb n="4983"/><span>na leacaibh sin.  Tá sgeit agus anaithe i gcroidhe</span>
<lb n="4984"/><span>gach fir d'Fhearaibh Éirean roimhe Chú Chulainn.</span></p>
<lb n="4985"/>
<lb n="4986"/><p><span>(Tighid Feircheirtne File, agus Athairne, agus Oilill Mil-</span>
<lb n="4987"/><span>teanga isteach.)</span></p>
<lb n="4988"/>
<lb n="4989"/><p><span>C. — Fáilte romhaibh, a uaisle.</span></p>
<lb n="4990"/>
<lb n="4991"/><p><span>Oilill M. — Maith linn an fháilte, a rí.  Táid cuid de</span>
<lb n="4992"/><span>bhuidhnibh Uladh tagaithe agus ba mhian leó teacht do</span>
<lb n="4993"/><span>láthair Chonchobhair agus umhlú dhó.</span></p>
<lb n="4994"/>
<lb n="4995"/><p><span>C. — Tá go maith.</span></p>
<lb n="4996"/>
<lb n="4997"/><p><span>(Imthigheas Oilill M. amach.  Tig sé isteach láithreach arís</span>
<lb n="4998"/><span>agus a bhuidhean 'na dhiaidh.  Fanas O. ar Lár cláir, ar</span></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="4999"/><p><span>aghaidh Chonchobhair.  Gluaisid na fir, ar shiubhal míleata,</span>
<lb n="5000"/><span>treasna an chláir go dtí go mbíon a leath ar gach taobh.  Ann-</span>
<lb n="5001"/><span>san deir O. "Stad!" agus stadaid.  Deir O. "arm faon!"</span>
<lb n="5002"/><span>agus leogaid a n-airm faon.  Deir O. "feac!" agus</span>
<lb n="5003"/><span>Leogaid iad féin i n-aoinfheacht ar leath-ghlúin.  Deir O.</span>
<lb n="5004"/><span>"Eirigh!" agus eirghid.  Deir O. "arm cuilc!" agus</span>
<lb n="5005"/><span>cuirid a n-airm suas díreach.  Deir O. "Cas tuathal!" agus</span>
<lb n="5006"/><span>casaid i Leith na láimhe clé.  Deir O. "Gluais!" agus siubh-</span>
<lb n="5007"/><span>laid amach.  Deineas Feircheirtne mar an gcéadna le n-a</span>
<lb n="5008"/><span>bhuidhin féin.  Annsan deineas Athairne mar an gcéadna le</span>
<lb n="5009"/><span>n-a bhuidhin.  Imthighid uile ach Conchobhar agus Cathbhadh agus</span>
<lb n="5010"/><span>Fionnchadh.)</span></p>
<lb n="5011"/>
<lb n="5012"/><p><span>Conchobhar. — Tá Cú Chulainn i gcontabhairt, a uaisle.</span>
<lb n="5013"/><span>Do dáileadh fíre fear dó an fhaid a bhí súil le n-a</span>
<lb n="5014"/><span>bhás ó aon laoch d'Fhearaibh Éirean.  Chítear go</span>
<lb n="5015"/><span>soiléir anois ná fuil breith ag an bhfear is treise</span>
<lb n="5016"/><span>ortha ar sheasamh 'na láthair i gcomhlann.  Tuigtear</span>
<lb n="5017"/><span>go bhfuil buadhtha móra air agus go bhfuil cáirde sídhe</span>
<lb n="5018"/><span>aige ná fuaradh a leithéid riamh roimhe seo ag cabhrú</span>
<lb n="5019"/><span>le duine.  Ní hiongna laochra Fear Éirean ag diúltú</span>
<lb n="5020"/><span>do thoil a chéile, d'aon chomhrac aoinfhir a dhéanamh</span>
<lb n="5021"/><span>leis.  Isé rud a thiocfaidh as san dó ná go ndéan-</span>
<lb n="5022"/><span>far iaracht éigin ar é mharbhadh le feall.  Tá tabh-</span>
<lb n="5023"/><span>artha fé sin cheana agus ní haon uair amháin é.</span>
<lb n="5024"/><span>D'ionnsuigh Fearchú Loingseach agus a dháréag</span>
<lb n="5025"/><span>i n-aoinfheacht é.  Fuair sé an lámh uachtair ortha</span>
<lb n="5026"/><span>i n-aoinfheacht.  Ba mhór an gníomh é, ach ní fios</span>
<lb n="5027"/><span>d'aoinne cad é an fhaid a théighean cáirdeas sídhe</span>
<lb n="5028"/><span>le duine ná cathin a cailltear air.  Dubhraís-se</span>
<lb n="5029"/><span>féin, a Chathbhaidh, an lá ghlac sé arm gaisge, go</span>
<lb n="5030"/><span>mbeadh a shaoghal diombuan.  Is truagh ná fágan</span>
<lb n="5031"/><span>sé an tsluagh 'na dhiaidh agus teacht chughainn annso.</span>
<lb n="5032"/><span>Nó is truagh ná fuil ar ár gcumas congnamh fear</span>
<lb n="5033"/><span>a chur ag trial air.</span></p>
<lb n="5034"/>
<lb n="5035"/><p><span>Cath. — Na laochra d'fhan siar uainn, a rí, ag déanamh</span></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="5036"/><p><span>toirmisg agus righnis do'n namhaid, bhí sé 'na</span>
<lb n="5037"/><span>n-aigne ná féadfaidís an toirmeasg san agus</span>
<lb n="5038"/><span>an righneas san do chur i bhfeidhm níos fearr ná</span>
<lb n="5039"/><span>le dícheall a dhéanamh ar chabhrú le Cú Chulainn,</span>
<lb n="5040"/><span>mar go raibh seisean ag déanamh na hoibre céadna.</span></p>
<lb n="5041"/>
<lb n="5042"/><p><span>Con. — Go n-eirghidh leó cabhair i n-am gátair a thabhairt</span>
<lb n="5043"/><span>dó!  Is 'mó iomard d'fhágfaidh an cogadh so ar</span>
<lb n="5044"/><span>chúige Uladh.  Ach má cailltear Cú Chulainn leis is</span>
<lb n="5045"/><span>neamhní gach dochar eile seachas san.</span></p>
<lb n="5046"/>
<lb n="5047"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="5048"/>
<lb n="5049"/><p><span>An dara radharc.</span></p>
<lb n="5050"/>
<lb n="5051"/><p><span>Pubal Mhéibh.  Beirt sheirbhíseach agus iad ag</span>
<lb n="5052"/><span>cur an phubail i dtreó.</span></p>
<lb n="5053"/>
<lb n="5054"/><p><span>Céir. — Brostuigh ort, a Bhláth.  Beidh sí chughainn láith-</span>
<lb n="5055"/><span>reach.</span></p>
<lb n="5056"/>
<lb n="5057"/><p><span>Bláth. — Ní'l leigheas agam-sa uirthi.  Táim ag déanamh</span>
<lb n="5058"/><span>mo dhíchill.</span></p>
<lb n="5059"/>
<lb n="5060"/><p><span>Céir. — Ambasa, a chailín, ní dhéanfaidh do dhícheall an</span>
<lb n="5061"/><span>gnó dhuit má thagan sí orainn agus gan an obair</span>
<lb n="5062"/><span>críochnuighthe againn.  Ó mhairbh Cú Chulainn Lóch</span>
<lb n="5063"/><span>mór tá an donas ar fad uirthi.</span></p>
<lb n="5064"/>
<lb n="5065"/><p><span>Bláth. — Ba mhór an obair do Chú Chulainn é mharbhadh.</span>
<lb n="5066"/><span>Ní fheadar an fear mór Cú Chulainn.  Ní foláir nó</span>
<lb n="5067"/><span>is fear ana láidir é.</span></p>
<lb n="5068"/>
<lb n="5069"/><p><span>Céir. — Éist, a bhean gan chiall!  Ní le neart lámh a</span>
<lb n="5070"/><span>dheinean sé siúd daoine mharbhadh.  Tá comhachta</span>
<lb n="5071"/><span>sídhe aige siúd ó Thuathaibh Dé Danann agus</span>
<lb n="5072"/><span>mharbhóch sé gaisgidheach mór le puth dá anáil.</span></p>
<lb n="5073"/>
<lb n="5074"/><p><span>Bláth. — Aililiú!  Ní fheadar an fear breágh é.</span>
<lb n="5075"/></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="5076"/><p><span>Céir. — Bíon sé lá ar an bhfear is breághtha dár luigh</span>
<lb n="5077"/><span>súil air, agus bíon sé lá eile chomh huathbhásach san</span>
<lb n="5078"/><span>nárbh' fearrde an té fhéachfadh air é.  Aoinne</span>
<lb n="5079"/><span>chífeadh sa droch-riocht é ní bheidh sé sa mhaise chéadna</span>
<lb n="5080"/><span>i gcaitheamh a shaoghail arís, agus dá bhféachfadh sé</span>
<lb n="5081"/><span>ort an uair sin do thuitfeadh an t-anam asat.</span></p>
<lb n="5082"/>
<lb n="5083"/><p><span>Bláth. — Aililiú!  Do rithfinn faid mo radhairc uaidh!</span>
<lb n="5084"/><span>Agus féach, sin iad ár mná uaisle go léir, chomh</span>
<lb n="5085"/><span>luath agus gheibhid siad caoi air, ag brise a gcos</span>
<lb n="5086"/><span>ag rith a d'iaraidh radharc fhagháil air.</span></p>
<lb n="5087"/>
<lb n="5088"/><p><span>Céir. — Deirtear nár thug sé an fhéachaint mharbhthach</span>
<lb n="5089"/><span>riamh ar mhnaoi.</span></p>
<lb n="5090"/>
<lb n="5091"/><p><span>Bláth. — Éist!  Tá sí chughainn!</span></p>
<lb n="5092"/>
<lb n="5093"/><p><span>(Imthighid.  Tig Méibh isteach.)</span></p>
<lb n="5094"/>
<lb n="5095"/><p><span>Méibh ('na haonar). — Táid ríogra Uladh go léir ag</span>
<lb n="5096"/><span>gluaiseacht ó dheas.  Ní maith liom an fuadar atá</span>
<lb n="5097"/><span>fútha.  Mheasas go ndéanfaidís iaracht éigin ar</span>
<lb n="5098"/><span>a saoghaltacht do chosaint.  Ach tá an baile mór</span>
<lb n="5099"/><span>agus a bhfuil ann fágtha againn.  Ní foláir nó tá</span>
<lb n="5100"/><span>coinne déanta i n-áit éigin laisteas acu.  Má</span>
<lb n="5101"/><span>bhíon uain acu ar chruinniú agus má throidid siad</span>
<lb n="5102"/><span>chomh fíochmar agus do throid Ceithearn agus Meann</span>
<lb n="5103"/><span>annso, beidh sé 'na chath dhian againn.  Ní maith liom</span>
<lb n="5104"/><span>an neamh-shuim seo acu sa léirsgrios atá dá</span>
<lb n="5105"/><span>dhéanam ortha.</span></p>
<lb n="5106"/>
<lb n="5107"/><p><span>(Tig Mac Roth isteach.)</span></p>
<lb n="5108"/>
<lb n="5109"/><p><span>M. Roth. — Chuiris fios orm, a ríogan.</span></p>
<lb n="5110"/>
<lb n="5111"/><p><span>Méibh. — Chuireas, a Mhic Roth.  Tá coinne déanta</span>
<lb n="5112"/><span>i n-áit éigin laisteas ag slóightibh Uladh.  Mara</span>
<lb n="5113"/><span>mbeadh go bhfuil ní bheidís go léir ag gluaiseacht</span>
<lb n="5114"/><span>ó dheas mar atáid agus ag fágáilt a mbuar agus</span>
<lb n="5115"/><span>a mbailte agus a maoin saoghalta gan chosnamh</span>
<lb n="5116"/><span>againn.  Imthigh, a Mhic Roth, agus faghaidh amach</span></p>
</div>
<pb n="133"/>
<div><lb n="5117"/><p><span>dom cá bhfuil an coinne déanta, agus an bhfuil</span>
<lb n="5118"/><span>Mac Fachtna le bheith ann.</span></p>
<lb n="5119"/>
<lb n="5120"/><p><span>M. Roth. — Déanfad, a ríogan.</span></p>
<lb n="5121"/>
<lb n="5122"/><p><span>(Imthigheas Mac Roth.  Tig Fionnabhair isteach agus tocht</span>
<lb n="5123"/><span>bhuartha uirthi; í ag greadadh a lámh agus ag fásgadh a</span>
<lb n="5124"/><span>ladhar.)</span></p>
<lb n="5125"/>
<lb n="5126"/><p><span>Méibh. — Cad é seo ort, a leanbh?</span></p>
<lb n="5127"/>
<lb n="5128"/><p><span>F. — Ó a mháthair! a mháthair!  Tá mo chroidhe briste!</span>
<lb n="5129"/><span>Tá mo chroidhe agus m' aigne briste brúighte!  Tá</span>
<lb n="5130"/><span>buairt mhór throm tagaithe orm, buairt nár mheasas</span>
<lb n="5131"/><span>riamh gur bh'fhéidir a leithéid do theacht ar mhnaoi.</span>
<lb n="5132"/><span>Nuair a bhíomair ag teacht amach ó Chruachain bhí rud</span>
<lb n="5133"/><span>éigin 'ghá thaisbeáint dom go raibh droch-ní geallta</span>
<lb n="5134"/><span>dhom.  Bhí ualach ar m' aigne agus sgeit agus sgeón</span>
<lb n="5135"/><span>im chroidhe, agus do theip orm riamh ó shin é chaitheamh</span>
<lb n="5136"/><span>díom.  Nuair a thuitinn im' chodla san oidhche is</span>
<lb n="5137"/><span>amhlaidh a bhíodh sé dá thaidhbhreamh dom go mbíodh</span>
<lb n="5138"/><span>sgamal éigin dubh le m' ais, buailte liom suas,</span>
<lb n="5139"/><span>agus droch-ní éigin uathbhásach istigh sa sgamal,</span>
<lb n="5140"/><span>agus go mbíodh sé ag druidim chugham, ag druidim</span>
<lb n="5141"/><span>chugham, go dtí go bpreabainn as mo chodla le</span>
<lb n="5142"/><span>sgannra.  Agus annsan féin bhínn deimhnightheach</span>
<lb n="5143"/><span>go mbíodh an droch-ní le m' ais, agus ní leogadh</span>
<lb n="5144"/><span>eagla dhom tuitim im' chodla arís.  Is minic a</span>
<lb n="5145"/><span>chaithinn an oidhche go maidin gan néal codlata.</span></p>
<lb n="5146"/>
<lb n="5147"/><p><span>M. — Á, a leanbh, bhí a fhios agam go raibh rud éigin bun</span>
<lb n="5148"/><span>os cionn ar do shláinte.  Thugainn fé ndeara do</span>
<lb n="5149"/><span>shnó go minic, a laogh, agus bhíodh ceisd agus tré</span>
<lb n="5150"/><span>chéile aigne orm nuair a chínn an aghaidh bhán mhí-</span>
<lb n="5151"/><span>lítheach ort.  Is minic a thagadh sé chun mo bhéil a</span>
<lb n="5152"/><span>fhiafraighe dhíot cad a bhíodh ort.</span></p>
<lb n="5153"/>
<lb n="5154"/><p><span>F. — Níor thuigeas féin cad a bhíodh orm, a mháithrín,</span>
<lb n="5155"/><span>ach tuigim anois é.  Ní'l aoinne agam ach tusa go</span></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="5156"/><p><span>bhféadfainn m' aigne agus mo chroidhe do nochtadh</span>
<lb n="5157"/><span>dó agus ní féidir liom mo rún do choimeád agam</span>
<lb n="5158"/><span>féin níos sia.</span></p>
<lb n="5159"/>
<lb n="5160"/><p><span>M. — Agus, a laogh mo chroidhe, cad ba ghá dhuit é choim-</span>
<lb n="5161"/><span>eád agat féin chomh fada?  Tá a fhios agat go</span>
<lb n="5162"/><span>maith ná fuil ní ar bith ná déanfainn-se chun áthais</span>
<lb n="5163"/><span>a chur ort agus chun gach adhbhar buartha do thógáilt</span>
<lb n="5164"/><span>díot agus do choimeád uait.</span></p>
<lb n="5165"/>
<lb n="5166"/><p><span>F. — Ó, a mháthair, tá fios an méid sin go fíor-mhaith</span>
<lb n="5167"/><span>agam, ach bhí leisge orm teacht le m' ghnó beag féin</span>
<lb n="5168"/><span>ag cur isteach ort agus cúram an chogaidh seo go</span>
<lb n="5169"/><span>léir ort, agus 'na theannta san, bhí eagal orm, dá</span>
<lb n="5170"/><span>luighead é mo ghnó-sa seachas do mhór-chúram eile,</span>
<lb n="5171"/><span>go mb' fhéidir go mbeinn im' thrúig toirmisg agus</span>
<lb n="5172"/><span>ceataighe dhuit i dtaobh na ngnóthaí móra atá ar</span>
<lb n="5173"/><span>láimh agus ar aigne agat.</span></p>
<lb n="5174"/>
<lb n="5175"/><p><span>M. — Má 'sí an chaint seo atá ar siubhal i dtaobh ríghthe</span>
<lb n="5176"/><span>Mumhan fé ndeár do bhuairt aigne, a leanbh, ná</span>
<lb n="5177"/><span>déin a thuille buartha mar gheall air sin.  Tá gach</span>
<lb n="5178"/><span>rí acu 'ghá mhaoidheamh gur gealladh thusa dhó féin</span>
<lb n="5179"/><span>ach teacht ar an slógadh so.  Níor thugas-sa aon</span>
<lb n="5180"/><span>gheallamhaint d'aoinne acu ach ar choinghioll gur thoil</span>
<lb n="5181"/><span>leat-sa féin é.  Ní dubhart le haon duine acu go</span>
<lb n="5182"/><span>bhfaghadh sé thu i gcoinnibh do thoile féin.  Dar</span>
<lb n="5183"/><span>ndóich, do réir dheabhraimh, má tá croidhe agus</span>
<lb n="5184"/><span>aigne acu chomh huasal agus a maoidhtear, níor ghá</span>
<lb n="5185"/><span>trácht i n-aon chor ar an gcoinghioll sin.  Cá bhfuil</span>
<lb n="5186"/><span>an cura a thabharfadh bean leis i gcoinnibh a toile!</span>
<lb n="5187"/><span>Má thabharfadh ní fíor-chura é.  Mara fíor-chura</span>
<lb n="5188"/><span>é cad é an gnó bheadh aige ag teacht ag lorg</span>
<lb n="5189"/><span>m'inghine-se!  Ná déineadh ríghthe Mumhan a thuille</span>
<lb n="5190"/><span>buartha dhuit, a laogh.</span></p>
<lb n="5191"/>
<lb n="5192"/><p><span>F. — Táim ana bhuidheach díot, a mháthair, mar gheall ar</span></p>
</div>
<pb n="135"/>
<div><lb n="5193"/><p><span>an méid sin d'innsint dom.  Bhí an ní sin féin ag</span>
<lb n="5194"/><span>déanamh buartha dhom ar shlighe.  Is mór an ní an</span>
<lb n="5195"/><span>sgéal a bheith mar a deirir mar ní bheadh aon bhreith</span>
<lb n="5196"/><span>agam ar thoil a thabhairt chun cleamhnais le haon rí</span>
<lb n="5197"/><span>de ríghthibh Mumhan.  Tá grádh agus searc ó chroidhe</span>
<lb n="5198"/><span>agus ó aigne tabhartha cheana agam d'aon fhear</span>
<lb n="5199"/><span>amháin.  Sin é an rún a bhí agam le hinnsint duit,</span>
<lb n="5200"/><span>a mháthair, agus is chun é innsint duit a thánag annso</span>
<lb n="5201"/><span>ag trial ort.</span></p>
<lb n="5202"/>
<lb n="5203"/><p><span>M. — Dar ár láimh, a Fhionnabhair, ba neamh-ghá an</span>
<lb n="5204"/><span>bhuairt!  Dá mb' áil leat an méid sin d'innsint</span>
<lb n="5205"/><span>i dtosach bára b'fhéidir gur 'mó trioblóid aigne</span>
<lb n="5206"/><span>bheadh curtha i leith taoibh agam uait.  Tá a fhios</span>
<lb n="5207"/><span>agam go maith nár thugais grádh d'aon fhear gan é</span>
<lb n="5208"/><span>bheith fíor-uasal.</span></p>
<lb n="5209"/>
<lb n="5210"/><p><span>F. — Fágfad san fút féin, a mháthair.  Is cuimhin leat,</span>
<lb n="5211"/><span>tamal sar ar thosnuigh an cogadh so, gur tháinig</span>
<lb n="5212"/><span>rí dar' bh' ainm Reochaidh mac Faitheamhain, adtuaidh</span>
<lb n="5213"/><span>ó Ríoghdhonn, ar chuaird, ag féachaint Fhearghuis agus</span>
<lb n="5214"/><span>na nUltach eile a bhí againn i gCruachain.  Is dóich</span>
<lb n="5215"/><span>liom gur b' é fear is áluinne agus is bhreághtha dá</span>
<lb n="5216"/><span>bhfeaca riamh an fear san.  Chomh luath agus do</span>
<lb n="5217"/><span>luigh mo shúil air thugas grádh agus searc mo chroidhe</span>
<lb n="5218"/><span>dhó, agus thug seisean grádh dhomhsa ar an gcuma</span>
<lb n="5219"/><span>gcéadna.</span></p>
<lb n="5220"/>
<lb n="5221"/><p><span>M. — Mo ghrádh mo leanbh!  Is cuimhin liom é go maith.</span>
<lb n="5222"/><span>Ní gá dhuit aon náire bheith ort mar gheall ar é admháil.</span>
<lb n="5223"/><span>Ní'l fear is fearr ná é ná fear is breághtha ná é</span>
<lb n="5224"/><span>i gcúige Uladh.  Is truagh nár innseabhair an rún</span>
<lb n="5225"/><span>domhsa sar ar fhágamair Cruachain.  Dhéanfainn</span>
<lb n="5226"/><span>an cleamhnas an uair sin dá mbeadh fios bhur sgéil</span>
<lb n="5227"/><span>agam.</span></p>
<lb n="5228"/>
<lb n="5229"/><p><span>F. — Mo ghraidhn croidhe thu, a mháthair!  Bhís go maith</span></p>
</div>
<pb n="136"/>
<div><lb n="5230"/><p><span>riamh.  D'imthigh sé ó thuaidh abhaile an uair sin, agus</span>
<lb n="5231"/><span>bhí ceapaithe aige, chomh luath agus bheadh neithe</span>
<lb n="5232"/><span>áirithe curtha i dtreó aige, teacht adtuaidh 'am</span>
<lb n="5233"/><span>iaraidh fé 'n gcóir agus fé 'n dtabhairt amach ba</span>
<lb n="5234"/><span>chuibhe dár ngairm agus dár n-uaisleacht araon.</span>
<lb n="5235"/><span>Sar a raibh sé d'uain aige fille tháinig an cogadh.</span>
<lb n="5236"/><span>Cheapas féin ar dtúis ná raghadh an cogadh thar</span>
<lb n="5237"/><span>Cuailnge ó thuaidh agus nár bhaoghal do-san.  Bhí</span>
<lb n="5238"/><span>an chorbhuais aigne orm, ámh, mar a dubhart.  Níor</span>
<lb n="5239"/><span>thuigeas go dtí indiu cad fé ndeár an guairneán</span>
<lb n="5240"/><span>agus an teinneas a bhíodh im' chroidhe.  Tuigim</span>
<lb n="5241"/><span>anois é.  Chonaicís, a mháthair, cad é an chuma 'nar</span>
<lb n="5242"/><span>troideadar na buidheana beaga so a chuir cath</span>
<lb n="5243"/><span>orainn le déanaighe, agus conus mar a thuiteadar</span>
<lb n="5244"/><span>uile.  Tá Reochaidh mac Faithemhain ag teacht</span>
<lb n="5245"/><span>amáireach agus buidhean bheag aige chun catha do</span>
<lb n="5246"/><span>chur ar an mór-shluagh.  Marbhóchar é féin agus a</span>
<lb n="5247"/><span>bhuidhean bheag agus, Ó! a mháthair! a mháthair!  Cad</span>
<lb n="5248"/><span>a dhéanfad!  Cad a dhéanfad!  Cad a dhéanfad!</span></p>
<lb n="5249"/>
<lb n="5250"/><p><span>M. — Éist, a laogh, tá leigheas ar an sgéal.  Ní marbh-</span>
<lb n="5251"/><span>óchar Reochaidh agus ní marbhóchar a bhuidhean bheag.</span>
<lb n="5252"/><span>'Neósfad-sa láithreach d'Fhearaibh Éirean go bhfuil</span>
<lb n="5253"/><span>cleamhnas déanta idir Reochaidh mac Faitheamhain</span>
<lb n="5254"/><span>agus m'inghean, agus gur mise do dhein an cleamhnas.</span>
<lb n="5255"/><span>Tiocfaidh sé amáireach chun catha thabhairt dúinn ach</span>
<lb n="5256"/><span>glacfar é 'na chliamhain.</span></p>
<lb n="5257"/>
<lb n="5258"/><p><span>F. — (Ag gabháil a máthar chúchi). — Is tu an mháthair is fearr</span>
<lb n="5259"/><span>a bhí ag leanbh riamh!  Mó ghrádh go daingean tu!</span></p>
<lb n="5260"/>
<lb n="5261"/><p><span>(Imthighid.)</span>
<lb n="5262"/></p>
</div>
<pb n="137"/>
<div><lb n="5263"/><p><span>An Tríomhadh Radharc.</span></p>
<lb n="5264"/>
<lb n="5265"/><p><span>Áit i gCrích Rois. — Cú Chulainn agus Laogh.</span></p>
<lb n="5266"/>
<lb n="5267"/><p><span>Laog. — Tá fear ag teacht chun comhraic aoinfhir a</span>
<lb n="5268"/><span>dhéanamh leat, a rí.</span></p>
<lb n="5269"/>
<lb n="5270"/><p><span>Cú. — D'airigheas Fearghus a bheith ag teacht agus is</span>
<lb n="5271"/><span>iongna liom é.  Is cruaidh an sgéal é má chaithim</span>
<lb n="5272"/><span>comhrac aoinfhir a dheanamh lem' oide féin agus é</span>
<lb n="5273"/><span>mharbhadh.  Pé dualgas géilsine atá ag dul do</span>
<lb n="5274"/><span>Méibh agus d'Oilill ó Fhearghus ní chuirean sé</span>
<lb n="5275"/><span>fhiachaibh air comhrac aoinfhir a dhéanamh le n-a dhaltán</span>
<lb n="5276"/><span>féin.  Ní chreidfead go ndéanfadh Fearghus a</span>
<lb n="5277"/><span>leithéid go n-abraidh a bhéal féin liom é!</span></p>
<lb n="5278"/>
<lb n="5279"/><p><span>(Tig Fearghus isteach agus é i n-éide catha.)</span></p>
<lb n="5280"/>
<lb n="5281"/><p><span>Míle fáilte romhat, a oide!</span></p>
<lb n="5282"/>
<lb n="5283"/><p><span>Fearghus. — Maith linn an fháilte, a dhaltáin ár gcroidhe,</span>
<lb n="5284"/><span>bíodh gur chun comhraic aoinfhir a dhéanamh leat a</span>
<lb n="5285"/><span>thánamair.</span></p>
<lb n="5286"/>
<lb n="5287"/><p><span>Cú. — Ní maith an chuma chomhraic 'nar thánaís agus gan</span>
<lb n="5288"/><span>an Caladhcholg agat.  Ní'l ar do shliasaid agat ach</span>
<lb n="5289"/><span>an claidheamh adhmaid a thug Oilill duit nuair a</span>
<lb n="5290"/><span>ghuid sé an Caladhcholg uait.</span></p>
<lb n="5291"/>
<lb n="5292"/><p><span>F. — Is neamhní san, a dhalta.  Dá mbeadh an Caladhcholg</span>
<lb n="5293"/><span>agam ní hort-sa do himreóchthaí é.  Do glaoidheadh</span>
<lb n="5294"/><span>aréir me go pubal Mhéibh agus dubhairt Méibh liom</span>
<lb n="5295"/><span>Fir Éirean, idir uasal agus íseal, do bheith tar éis</span>
<lb n="5296"/><span>diúltú, amuich 's amach, do chomhrac aoinfhir a</span>
<lb n="5297"/><span>dhéanamh leat-sa, agus dá bhrígh sin nárbh' fholáir</span>
<lb n="5298"/><span>domhsa an bheart do ghabháil ar láimh.  Dubhart-sa,</span>
<lb n="5299"/><span>ghá freagra, nár chóir agus nár chuibhe a iaraidh orm-</span>
<lb n="5300"/><span>sa comhrac aoinfhir a dhéanamh le m' dhalta.  As an</span></p>
</div>
<pb n="138"/>
<div><lb n="5301"/><p><span>aighneas agus as an aragóint dúinn, thuigeas im'</span>
<lb n="5302"/><span>aigne dá ndiúltuighinn do'n chomhrac aoinfhir go mb'</span>
<lb n="5303"/><span>fhéidir go ndéanfaí droch-bheart ar na hUltachaibh</span>
<lb n="5304"/><span>atá fé smacht Mhéibh.  Annsan do bheartuigheas ní</span>
<lb n="5305"/><span>eile im' aigne féin agus d'aontuigheas chun an</span>
<lb n="5306"/><span>chomhraic.  Ní'l a fhios aici gan a bheith agam annso</span>
<lb n="5307"/><span>ach an claidheamh adhmaid.  Dar lé tá mo sháith</span>
<lb n="5308"/><span>d'armaibh gaisge agam d'éaghmuis an Chaladhchuilg.</span>
<lb n="5309"/><span>Ach sidé, a dhalta, an ní atá ar m'aigne.  Tá Méibh</span>
<lb n="5310"/><span>agus Oilill agus maithe agus mór-uaisle Fear</span>
<lb n="5311"/><span>Éirean annsúd anois ag faire orainn.  Leog-</span>
<lb n="5312"/><span>aimís orainn comhrac do dhéanamh agus annsan</span>
<lb n="5313"/><span>déin-se teiche romham-sa.  Leanfad tu sgathamh</span>
<lb n="5314"/><span>beag agus annsan casfad tar n-ais.</span></p>
<lb n="5315"/>
<lb n="5316"/><p><span>Cú. — Sin rud nár dheineas-sa riamh, a Fhearghuis, teiche</span>
<lb n="5317"/><span>roimh aon laoch, agus is ró dheacair liom é dhéanamh</span>
<lb n="5318"/><span>anois, fé shúilibh Mhéibh agus Fear Éirean!  Ná</span>
<lb n="5319"/><span>hiar orm, a Fhearghuis, a leithéid do dhéanamh!</span></p>
<lb n="5320"/>
<lb n="5321"/><p><span>F. — As an altrom a thugas ort, agus as an altrom a</span>
<lb n="5322"/><span>thug Conchobhar ort, a dhaltáin, agus as an gcion</span>
<lb n="5323"/><span>atá agam ort, iaraim ort é dhéanamh!  Agus féach,</span>
<lb n="5324"/><span>déanfad-sa, nuair a thiocfaidh lá an mhór-chatha atá</span>
<lb n="5325"/><span>i ndán dúinn, an rud céadna dhuit-se.  Nuair a</span>
<lb n="5326"/><span>bheidh an mór-chath ar siubhal beidh tusa ar shluagh</span>
<lb n="5327"/><span>Chonchobhair agus bead-sa i bhfriothghoin ar thosach</span>
<lb n="5328"/><span>slógh Fear Éirean agus an Caladhcholg agam.  Tá</span>
<lb n="5329"/><span>de gheasaibh ar Oilill an claidheamh a thabhairt dom</span>
<lb n="5330"/><span>an lá san.  Déin-se aghaidh a thabhairt orm-sa i</span>
<lb n="5331"/><span>bhfriothghoin an chatha an lá san agus teichfead-sa</span>
<lb n="5332"/><span>romhat, agus nuair a theichfead-sa romhat theichfid</span>
<lb n="5333"/><span>Fir Éirean uile romhat.</span></p>
<lb n="5334"/>
<lb n="5335"/><p><span>Cú. — Tá go maith.</span></p>
<lb n="5336"/>
<lb n="5337"/><p><span>(Comhracaid, teicheas Cú Chulainn, leanas Fearghus é amach.</span></p>
</div>
<pb n="139"/>
<div><lb n="5338"/><p><span>Cuirid Méibh agus fir Éirean gáir suas istigh.  Ritheas</span>
<lb n="5339"/><span>Méibh agus Oilill agus tuille isteach.)</span></p>
<lb n="5340"/>
<lb n="5341"/><p><span>M. — Lean é, a Fhearghuis!  Lean go dian é!  Tabhair</span>
<lb n="5342"/><span>a cheann agus a chosgar leat, feiceam!</span></p>
<lb n="5343"/>
<lb n="5344"/><p><span>(Filleas Fearghus.)</span></p>
<lb n="5345"/>
<lb n="5346"/><p><span>Ach!  Cad 'na thaobh nár leanais é!  Tá an sgéal</span>
<lb n="5347"/><span>loitithe agath!  Imthigh agus lean é!  Imthigh!  Ná</span>
<lb n="5348"/><span>bíodh an obair chéadna agat amáireach arís air!</span></p>
<lb n="5349"/>
<lb n="5350"/><p><span>F. — Dar m' arm gaisge, a ríogan, ach ná leanfad-sa</span>
<lb n="5351"/><span>a thuille é.  Agus ní lugha ná bheidh an obair chéadna</span>
<lb n="5352"/><span>arís amáireach agam air.</span></p>
<lb n="5353"/>
<lb n="5354"/><p><span>M. — Conus san!  Ná fuil ort an comhrac do chríochnú!</span></p>
<lb n="5355"/>
<lb n="5356"/><p><span>F. — Tá mo chomhrac críochnuighthe agam.  Dheineas comh-</span>
<lb n="5357"/><span>rac aoinfhir leis agus do theich sé romham.  Sin</span>
<lb n="5358"/><span>rud nár fhéad aon fhear d'Fhearaibh Éirean a dhéanamh</span>
<lb n="5359"/><span>fós leis.  Ní dhéanfad-sa a thuille comhraic leis</span>
<lb n="5360"/><span>go dtí go ndéanfaidh fear éigin d'Fhearaibh Éirean</span>
<lb n="5361"/><span>oiread agus atá déanta agam-sa indiu!</span></p>
<lb n="5362"/>
<lb n="5363"/><p><span>(Imthigheas Fearghus.  Tig Calaitín Dána isteach.)</span></p>
<lb n="5364"/>
<lb n="5365"/><p><span>M. — Féach, a Chalaitín, táim ciapaithe glan ag an bhfear</span>
<lb n="5366"/><span>so!  Tá orainn fear d'Fhearaibh Éirean do chur</span>
<lb n="5367"/><span>chun comhraic aoinfhir do dhéanamh leis ach ní fonn le</span>
<lb n="5368"/><span>haon fhear tabhairt fé'n gcomhrac ó mhairbh sé Lóch</span>
<lb n="5369"/><span>mór.  Caithfear deire chur leis ar chuma éigin.</span>
<lb n="5370"/><span>Bheimís go léir thiar i gCruachain fad ó mara mbeadh</span>
<lb n="5371"/><span>é.  Má's aon fhear amháin Cú Chulainn agus a cháirde</span>
<lb n="5372"/><span>sídhe ba chóir gur mó ná san is aon fhear amháin tusa</span>
<lb n="5373"/><span>agus do sheacht maca fichid.</span></p>
<lb n="5374"/>
<lb n="5375"/><p><span>(Tig Fearghus isteach.)</span></p>
<lb n="5376"/>
<lb n="5377"/><p><span>Dá bhrígh sin, má ghabhan tusa agus do chlann mhac</span>
<lb n="5378"/><span>do láimh an comhrac so do dhéanamh le Cú Chulainn</span>
<lb n="5379"/><span>is comhrac aoinfhir é.</span></p>
<lb n="5380"/>
<lb n="5381"/><p><span>F. — Comhrac aoinfhir!  Ochtar ar fhichid i n-aghaidh aon</span></p>
</div>
<pb n="140"/>
<div><lb n="5382"/><p><span>fhir amháin!  Ní comhrac aoinfhir é, agus ní fíre</span>
<lb n="5383"/><span>fear é a ríogan!</span></p>
<lb n="5384"/>
<lb n="5385"/><p><span>M. — Is fíor, a Fhearghuis.  Ní comhrac aoinfhir an</span>
<lb n="5386"/><span>comhrac, ach is ar Chalaitín agus ar a chlainn atá an</span>
<lb n="5387"/><span>éagcóir 'á dhéanamh.  Is mó go mór an bhreis agus</span>
<lb n="5388"/><span>an bhúntáiste do Chú Chulainn a cháirde sídhe ná do</span>
<lb n="5389"/><span>Chalaitín a chlann.  Is cuid dá chorp féin clann</span>
<lb n="5390"/><span>Chalaitín, ach ní cuid dá chorp féin cáirde sídhe</span>
<lb n="5391"/><span>Chú Chulainn.  Má ghabhan tú do láimh an comhrac a</span>
<lb n="5392"/><span>dhéanamh, a Chalaitín, tá comha móra le fagháil agat</span>
<lb n="5393"/><span>as.</span></p>
<lb n="5394"/>
<lb n="5395"/><p><span>Calaitín. — Gabhaim do láimh é, a ríogan.</span></p>
<lb n="5396"/>
<lb n="5397"/><p><span>(Imthighid.  Tig Fiacha mac Fir Fheibhe agus Fearghus isteach.)</span></p>
<lb n="5398"/>
<lb n="5399"/><p><span>F. — Tá an donus déanta orainn fé dheire, a Fhiacha!</span></p>
<lb n="5400"/>
<lb n="5401"/><p><span>Fiacha. — Conus san, a rí?</span></p>
<lb n="5402"/>
<lb n="5403"/><p><span>F. — Tá Cú Chulainn le marbhadh ar maidin!</span></p>
<lb n="5404"/>
<lb n="5405"/><p><span>Fiacha. — Is uirisde é bheith le marbhadh ach cé mharbhóchaidh</span>
<lb n="5406"/><span>é, ba mhaith liom a fhios a bheith agam?</span></p>
<lb n="5407"/>
<lb n="5408"/><p><span>F. — Tá Calaitín Dána agus a sheacht maca fichid ag dul</span>
<lb n="5409"/><span>i n-aoinfheacht, mar dh'eadh ná fuil ionta ach aon</span>
<lb n="5410"/><span>fhear amháin, chun comhraic aoinfhir a dhéanamh le</span>
<lb n="5411"/><span>Cú Chulainn.  Ní'l aon dul as aige uatha.  Tá nimh</span>
<lb n="5412"/><span>ar gach fear díobh agus nimh ar gach arm dá bhfuil</span>
<lb n="5413"/><span>acu.  Níor chaith aoinne acu urchar imroill riamh,</span>
<lb n="5414"/><span>agus is bás an deargadh is lugha uatha.  Ní'l aon</span>
<lb n="5415"/><span>dul as aige.  Is mór an chreach ar Ultaibh agus ar</span>
<lb n="5416"/><span>Chúige Ulad é!  Ó, a dhalta! a dhalta!  Cad a</span>
<lb n="5417"/><span>dhéanfad-sa id' dhiaidh!</span></p>
<lb n="5418"/>
<lb n="5419"/><p><span>Fiacha. — B'fhéidir nár mhisde do dhuine éigin, a rí, dul</span>
<lb n="5420"/><span>amach agus bheith láithreach le linn an chomhraic.</span>
<lb n="5421"/><span>Nuair ná tugtar fíre fear do Chú Chulainn isé is</span>
<lb n="5422"/><span>lugha is gann an comhrac féin do bheith dleaghthach.</span></p>
<lb n="5423"/>
<lb n="5424"/><p><span>F. — Ní heól dom fear is fearr chuige sin, a Fhiacha, ná</span></p>
</div>
<pb n="141"/>
<div><lb n="5425"/><p><span>thusa féin.  Imthigh leat amach ar maidin go moch,</span>
<lb n="5426"/><span>sar a mbeidh Calaitín 'na shuidhe, agus innis do</span>
<lb n="5427"/><span>Chú Chulainn cad 'tá chuige.</span></p>
<lb n="5428"/>
<lb n="5429"/><p><span>Fiacha. — Ní fhanfad go maidin, a rí.  Imtheóchad amach</span>
<lb n="5430"/><span>anois.</span></p>
<lb n="5431"/>
<lb n="5432"/><p><span>(Imthighid.  Tig Méibh agus Oilill isteach.)</span></p>
<lb n="5433"/>
<lb n="5434"/><p><span>Oilill. — Ní thaithnean an sgéal liom, a Mhéibh.  Tá</span>
<lb n="5435"/><span>ceangailte orainn fíre fear a thabhairt dó.  Is</span>
<lb n="5436"/><span>bocht an cás é mara bhfuil fear ar Fhearaibh Éirean</span>
<lb n="5437"/><span>d'fhéadfadh seasamh os a chomhair!</span></p>
<lb n="5438"/>
<lb n="5439"/><p><span>M. — Tá sgannra ortha roimhe n-a cháirdibh sídhe.  Troid-</span>
<lb n="5440"/><span>fid siad, dar leó, le fuil agus feóil, ach ní call</span>
<lb n="5441"/><span>d'fhear shaoghalta, pé neart atá ann, troid a</span>
<lb n="5442"/><span>dhéanamh le comhachtaibh do-fheisgthe, do-chlaoidhte</span>
<lb n="5443"/><span>sídhe.  Is éagcóir, dar leó, a iaraidh air.  Ní fíre</span>
<lb n="5444"/><span>fear, dar leó, a cháirde sídhe bheith ag cabhrú le</span>
<lb n="5445"/><span>Cú Chulainn sa chomhrac agus gan ag an bhfear eile</span>
<lb n="5446"/><span>ach neart a lámh féin.</span></p>
<lb n="5447"/>
<lb n="5448"/><p><span>O. — Bhí an Mhórríoghan ag cabhrú le Lóch mór.  Níor</span>
<lb n="5449"/><span>eirigh a chomhrac le Lóch dá bharr san, agus ní lugha</span>
<lb n="5450"/><span>ná mar eirigh leis an Mórríoghain.  Deirtear gur</span>
<lb n="5451"/><span>bhain Cú Chulainn súil aisti.  Ní thaithnean an sgéal</span>
<lb n="5452"/><span>liom, a Mhéibh.  Má thuitean sé le Calaitín agus</span>
<lb n="5453"/><span>le n-a chlainn casfar go deó i n-a asachán linn é.</span></p>
<lb n="5454"/>
<lb n="5455"/><p><span>M. — Má thuitean sé beidh fuasgailt againn uaidh féin</span>
<lb n="5456"/><span>agus ó n-a chrann-tabhail agus ó n-a cháirdibh sídhe,</span>
<lb n="5457"/><span>agus beidh a leithéid sin de dhochma ar Chonchobhar</span>
<lb n="5458"/><span>agus ar Ultaigh tríd go raghaidh a gcomhairle agus a</span>
<lb n="5459"/><span>mbearta amú ortha agus ná tiocfaidh leó a neart</span>
<lb n="5460"/><span>do chruinniú agus do ghléasadh agus do chórú chun</span>
<lb n="5461"/><span>catha romhainn.  Ní haon asachán dúinn dícheall a</span>
<lb n="5462"/><span>dhéanamh ar a leithéid d'annsgian do chur as an</span>
<lb n="5463"/><span>slighe uainn.</span>
<lb n="5464"/></p>
</div>
<pb n="142"/>
<div><lb n="5465"/><p><span>O. — Is truagh nách ar chuma éigin eile atá an cur as</span>
<lb n="5466"/><span>an slighe dá dhéanamh.  Má thuitean Cú Chulainn le</span>
<lb n="5467"/><span>Calaitín agus le n-a chlainn ní bheidh íde Chlainne</span>
<lb n="5468"/><span>Uisnigh i n' aonar i mbéalaibh daoine.</span></p>
<lb n="5469"/>
<lb n="5470"/><p><span>M. — Má bhíon íde nách íde Chlainne Uisnigh i mbéalaibh</span>
<lb n="5471"/><span>daoine ba mhaith liom-sa gur íde éigin eile a bheadh</span>
<lb n="5472"/><span>'na mbéal d'éaghmuis íde Oiliolla agus Mhéibh!</span>
<lb n="5473"/><span>Ní haon uair amháin ó thánamair sa dúthaigh seo a</span>
<lb n="5474"/><span>cuireadh sinn féin agus ár mór-shluagh i gcontabh-</span>
<lb n="5475"/><span>airt.</span></p>
<lb n="5476"/>
<lb n="5477"/><p><span>O. — Tá an ceart sa méid sin agat pé 'n Éirinn é.</span></p>
<lb n="5478"/>
<lb n="5479"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="5480"/>
<lb n="5481"/><p><span>An Ceathramhadh Radharc.</span></p>
<lb n="5482"/>
<lb n="5483"/><p><span>Pubal Mhéibh. — Méibh agus Oilill.</span></p>
<lb n="5484"/>
<lb n="5485"/><p><span>Oilill. — Am briathar, a Mhéibh, gur b' eagal liom go</span>
<lb n="5486"/><span>mbeidh an chú agus an cat agus an girrfhiadh agat</span>
<lb n="5487"/><span>ar aon úrlár nuair aireóchaid ríghthe Mumhan sgéala</span>
<lb n="5488"/><span>an chleamhnais.  Pé rud a gealladh dóibh ná nár</span>
<lb n="5489"/><span>gealladh dóibh, ní'l fear acu gan an sgéal socair</span>
<lb n="5490"/><span>i n-a aigne aige gur dó féin atá Fionnabhair le</span>
<lb n="5491"/><span>tabhairt mar mhnaoi.</span></p>
<lb n="5492"/>
<lb n="5493"/><p><span>M. — Is dó, leis — má ghlacan sí é.  Níor mhór liom-sa</span>
<lb n="5494"/><span>dhó í.  Chonacadar go léir minic go leór í ó thánad-</span>
<lb n="5495"/><span>ar ar an slógadh.  Bhí an chaoi chéadna ag aon</span>
<lb n="5496"/><span>fhear acu ar ghrádh agus ar ionmhuine d'fhagháil</span>
<lb n="5497"/><span>uaithi agus do thabhairt di a bhí ag Reochaidh mac</span>
<lb n="5498"/><span>Faitheamhain.</span>
<lb n="5499"/></p>
</div>
<pb n="143"/>
<div><lb n="5500"/><p><span>O. — Fágaim le huadhacht gur fearr liom-sa ag Reoch-</span>
<lb n="5501"/><span>aidh í ná ag an rí is fearr nó is uaisle ortha go</span>
<lb n="5502"/><span>léir.  Is fear breágh é agus is rí uasal é agus is</span>
<lb n="5503"/><span>duine foghanta é.  Is fear comhlainn céad é, leis,</span>
<lb n="5504"/><span>ar gach arm gaisge.  Is iongantach mar a mhúin</span>
<lb n="5505"/><span>Conchobhar goil agus gaisge do ríogra Uladh.</span>
<lb n="5506"/><span>Ní'l an fear eile sin i nÉirinn do thoghfainn mar</span>
<lb n="5507"/><span>chliamhain dom féin roimhe Reochaidh mhac Faitheamhain.</span>
<lb n="5508"/><span>Ach is eagal liom go mbeidh droch-obair againn de</span>
<lb n="5509"/><span>bharr an chleamhnais.</span></p>
<lb n="5510"/>
<lb n="5511"/><p><span>M. — Ní measa an droch-obair a bheidh againn de bharr</span>
<lb n="5512"/><span>an chleamhnais seo ná mar a bheadh againn dá ndeintí</span>
<lb n="5513"/><span>an cleamhnas le rí de ríghthibh Mumhan.  Pé rí acu</span>
<lb n="5514"/><span>gheabhadh í déarfadh an chuid eile acu gur bh' shin</span>
<lb n="5515"/><span>feall ortha féin.  Tá dhá rí dhéag acu ann agus</span>
<lb n="5516"/><span>ní'l againn ach aon Fionnabhair amháin.  Ní mór</span>
<lb n="5517"/><span>an toirmeasg sa mbreis fhéadfaidh dhá rí dhéag a</span>
<lb n="5518"/><span>dhéanamh seachas aon rí déag.</span></p>
<lb n="5519"/>
<lb n="5520"/><p><span>(Tig Mac Roth isteach.)</span></p>
<lb n="5521"/>
<lb n="5522"/><p><span>Seadh a Mhic Roth, ar thugais na sgéala leat?</span></p>
<lb n="5523"/>
<lb n="5524"/><p><span>Mac Roth. — Thugas na sgéala liom, a ríogan.  Ar an</span>
<lb n="5525"/><span>dtulach i Sleamhain Midhe atá an coinne.  Tá neart</span>
<lb n="5526"/><span>mór de shlóightibh Uladh tagaithe i gceann a chéile</span>
<lb n="5527"/><span>ann cheana, agus tá dubhadh na gcnoc agus na</span>
<lb n="5528"/><span>gcoillte acu ag teacht ann ó'n uile árd.  Tá</span>
<lb n="5529"/><span>teaghlach Chonchobhair ann ar bhara an tulaigh.</span>
<lb n="5530"/><span>D'aithnigheas anairt na bpubal agus bratach na</span>
<lb n="5531"/><span>Craobhruaidhe.  Chomhrímheas suas le fiche bratach</span>
<lb n="5532"/><span>ann, mór-thimcheall an tulaigh, bratach os cionn</span>
<lb n="5533"/><span>gach buidhne.  Chomh fada agus théighean mo thuairim</span>
<lb n="5534"/><span>ní'l buidhean acu nách tríocha céad a líon, nó os a</span>
<lb n="5535"/><span>chionn.</span></p>
<lb n="5536"/>
<lb n="5537"/><p><span>(Tig Fearghus isteach.)</span>
<lb n="5538"/></p>
</div>
<pb n="144"/>
<div><lb n="5539"/><p><span>Beidh ana mhór-shluagh ag Conchobhar um an am 'na</span>
<lb n="5540"/><span>mbeid Ultaigh cruinnighthe i Sleamhain Midhe aige.</span></p>
<lb n="5541"/>
<lb n="5542"/><p><span>Fearghus. — Ní féidir d'Fhearaibh Éirean dul ó chath a</span>
<lb n="5543"/><span>thabhairt do'n mhór-shluagh san.  Beidh an cath dian</span>
<lb n="5544"/><span>agus is cóir beith ollamh dó.  Ní comhrac réidh</span>
<lb n="5545"/><span>comhrac le laochra Uladh nuair atá a bhfearg</span>
<lb n="5546"/><span>tagaithe dhóibh agus a neart cruinnighthe acu ar aon</span>
<lb n="5547"/><span>láthair.  Is ceart sluagh Fear Éirean do ghléasadh</span>
<lb n="5548"/><span>agus do chórú i n-iodhnaibh catha agus comhraic gan</span>
<lb n="5549"/><span>mhoill.  Ní leogfaidh Conchobhar puinn aimsire uaidh</span>
<lb n="5550"/><span>gan díoghaltas do dhéanamh ar Fhearaibh Éirean mar</span>
<lb n="5551"/><span>gheall ar argain Uladh, go mór mór anois nuair</span>
<lb n="5552"/><span>atá fíoch agus fearg Ultach uile ar dearg-lasadh.</span></p>
<lb n="5553"/>
<lb n="5554"/><p><span>M. — Ní dheinim-se ró bhrígh dhé sin, a Fhearghuis.  Má</span>
<lb n="5555"/><span>tá fíoch agus fearg ar Ultachaibh ní baoghal ná go</span>
<lb n="5556"/><span>bhfriothálfar a bhfearg.  Ní comhrac ró chneasda</span>
<lb n="5557"/><span>comhrac le laochra Fear Éirean ar an slógadh so.</span>
<lb n="5558"/><span>Tá ollmhaitheas Chúige Uladh fé n-a lámhaibh anois</span>
<lb n="5559"/><span>acu.  Is le neart a lámh féin a fuaradar an</span>
<lb n="5560"/><span>t-ollmhaitheas san.  Is le neart a lámh féin a choim-</span>
<lb n="5561"/><span>eádfaid siad greim air.</span></p>
<lb n="5562"/>
<lb n="5563"/><p><span>(Ritheas Glas mac Dealga isteach agus fuil air.)</span></p>
<lb n="5564"/>
<lb n="5565"/><p><span>Glas mac Dealga. — Fiacha!  Fiacha!</span></p>
<lb n="5566"/>
<lb n="5567"/><p><span>(Tuiteas Glas marbh.)</span></p>
<lb n="5568"/>
<lb n="5569"/><p><span>O. — Cad é an brígh a bhí aige leis an gcaint sin, a Fhear-</span>
<lb n="5570"/><span>ghuis?  Cad é an "fiacha" adeir sé?</span></p>
<lb n="5571"/>
<lb n="5572"/><p><span>Fearghus. — Andaigh ní fheadar, mara fiacha éigin a bhí</span>
<lb n="5573"/><span>aige le díol le duine éigin sar a bhfaghadh sé bás.</span>
<lb n="5574"/><span>Ach tá a chuid fiach go léir díolta anois ag an</span>
<lb n="5575"/><span>bhfear mbocht agus is fiacha fola agus feóla dho-</span>
<lb n="5576"/><span>san iad!</span></p>
<lb n="5577"/>
<lb n="5578"/><p><span>(Ritheas fear isteach.)</span></p>
<lb n="5579"/>
<lb n="5580"/><p><span>An fear. — Tá éirleach déanta arís ag Cú Chulainn</span></p>
</div>
<pb n="145"/>
<div><lb n="5581"/><p><span>a ríogra!  Tá Calaitín Dána agus a sheacht maca</span>
<lb n="5582"/><span>fichid marbh aige!</span></p>
<lb n="5583"/>
<lb n="5584"/><p><span>M. — Thugais d'éitheach, a chladhaire!  Tá mallachar</span>
<lb n="5585"/><span>radhairc éigin ort nó tá duine éigin ag magadh fút.</span>
<lb n="5586"/><span>Cé thug na sgéala san duit le n'innsint?</span></p>
<lb n="5587"/>
<lb n="5588"/><p><span>An fear. — Ceat a chuir annso me, a ríogan, chun an</span>
<lb n="5589"/><span>sgéil d'innsint láithreach.  Tá Ceat féin agus</span>
<lb n="5590"/><span>muintir Chalaitín imighthe amach chun na gcorp a</span>
<lb n="5591"/><span>thabhairt leó le hadhlacadh.</span></p>
<lb n="5592"/>
<lb n="5593"/><p><span>M. — Aililiú!  Calaitín agus a chlann marbh!</span></p>
<lb n="5594"/>
<lb n="5595"/><p><span>F. — Agus Conchobhar ar an slighe romhainn.  Ní mór</span>
<lb n="5596"/><span>dhúinn féachaint chughainn féin feasda!</span></p>
<lb n="5597"/>
<lb n="5598"/><p><span>(Imthighid uile.  Tig beirt de mhuintir Chalaitín agus beirid</span>
<lb n="5599"/><span>leó an corp.  Tig Fearghus agus Fiacha mac Fir Fheibhe</span>
<lb n="5600"/><span>isteach agus iad ag caint.)</span></p>
<lb n="5601"/>
<lb n="5602"/><p><span>Fiacha. — Bhí naoi feara fichid acu ann, Glas mac Dealga,</span>
<lb n="5603"/><span>ua Chalaitín, an naomhadh fear ar fhichid.  Chomh luath</span>
<lb n="5604"/><span>agus thánadar i ngaor dó do ritheadar chuige agus</span>
<lb n="5605"/><span>chaitheadar na naoi beara fichid i n-aoinfheacht ar</span>
<lb n="5606"/><span>amus a chinn agus a chuirp.  Ba mhaith an mhaise aige</span>
<lb n="5607"/><span>é, do dhein sé an faobhair-chleas le n-a sgiath agus</span>
<lb n="5608"/><span>ghaibh sé na beara ar an sgéith i dtreó nár bhain aon</span>
<lb n="5609"/><span>bhior acu le n-a chroicean.  Nuair a bhí na beara go</span>
<lb n="5610"/><span>leir sáidhte sa sgiath bhí an sgiath ró throm.  Thar-</span>
<lb n="5611"/><span>aing sé a chlaidheamh agus chrom sé ar iad do sgothadh</span>
<lb n="5612"/><span>de'n sgiath.  Le n-a linn sin do rith Calaitín agus a</span>
<lb n="5613"/><span>chlann chuige isteach.  Níor thugadar uain dóibh féin</span>
<lb n="5614"/><span>ar a gclaidhmhte do tharang.  An méid acu go raibh</span>
<lb n="5615"/><span>slighe acu timcheall air, do shádhadar a lámha 'na</span>
<lb n="5616"/><span>ghruaig agus bhrúghadar fútha é gur chuireadar a</span>
<lb n="5617"/><span>ghnúis le grean.  Nuair a chonac an éagcóir agus</span>
<lb n="5618"/><span>an éagcomhlann tháinig eall bháidhe agus connailbhe</span>
<lb n="5619"/><span>dhom, agus tharaingeas mo chlaidheamh agus le haon</span></p>
</div>
<pb n="146"/>
<div><lb n="5620"/><p><span>bhuille amháin do theasgas a raibh de na lámhaibh</span>
<lb n="5621"/><span>i n-achran 'na cheann.  Nuair a baineadh na lámha</span>
<lb n="5622"/><span>dhíobh do thuit gac fear siar ar an dtalamh le neart</span>
<lb n="5623"/><span>feadhma an ghreama a bhí aige.  Thóg Cú Chulainn</span>
<lb n="5624"/><span>a cheann.  "B' é an chabhair i n-a am féin é! a</span>
<lb n="5625"/><span>dhearbh-chomhalta!" ar seisean liom.  "Ba chabhair</span>
<lb n="5626"/><span>duit-se é," arsa mise, "ach ní cabhair dúinne é.</span>
<lb n="5627"/><span>Táimíd-ne, tríocha céad de mhaithibh Clanna Rudh-</span>
<lb n="5628"/><span>raighe, i longphort Fear Éirean agus curfar sinn</span>
<lb n="5629"/><span>uile fá ghion gaoi agus claidhimh má geibhtear fios an</span>
<lb n="5630"/><span>bhuille seo a bhuaileas."  "Bheirim-se mo bhriathar</span>
<lb n="5631"/><span>duit," ar seisean, "ó thógais mo cheann agus gur</span>
<lb n="5632"/><span>leogais m'anál dom, mara n-innsir féin ort fein,</span>
<lb n="5633"/><span>nách baoghal duit go neósfaidh aoinne acu so ort,"</span>
<lb n="5634"/><span>agus siúd chúcha é agus is air ba ró ghearr an mhoill</span>
<lb n="5635"/><span>deire chur leó.  Do rith Glas mac Dealga agus ba</span>
<lb n="5636"/><span>dhóbair dó dul uaidh, ach d'aimsigh sé le hurchar é</span>
<lb n="5637"/><span>sar ar shrois sé pubal Mhéibh.</span></p>
<lb n="5638"/>
<lb n="5639"/><p><span>F. — Ambasa, a Fhiacha, ba ró dhóbair do Ghlas mac</span>
<lb n="5640"/><span>Dealga innsint ort!  Do rith sé chughainn isteach</span>
<lb n="5641"/><span>agus, "Fiacha!  Fiacha!" ar seisean, díreach sar</span>
<lb n="5642"/><span>ar thuit an t-anam as.  Níor tuigeadh ach gur</span>
<lb n="5643"/><span>bh'amhlaidh a bhí fiacha éigin aige le díol.</span></p>
<lb n="5644"/>
<lb n="5645"/><p><span>(Tig Méibh agus Oilill agus maithe fear Éirean isteach.)</span></p>
<lb n="5646"/>
<lb n="5647"/><p><span>M. — A mhaithe agus a mhór-uaisle, tá ár gcuaird nách</span>
<lb n="5648"/><span>mór tabhartha againn.  Tá ollmhaitheas na cúige</span>
<lb n="5649"/><span>seo Uladh againn bailighthe go glan as an uile</span>
<lb n="5650"/><span>chúinne de'n tír.  Táid bánta Uladh sgriosta</span>
<lb n="5651"/><span>againn.  Táid laochra Uladh creachta againn.  Tá</span>
<lb n="5652"/><span>díolta acu linn as ar dheineadar d'éagcóir riamh</span>
<lb n="5653"/><span>orainn.  Tá gnúis uaibhreach Uladh curtha le grean</span>
<lb n="5654"/><span>againn.  Tá sgamal curtha againn ar oineach agus</span>
<lb n="5655"/><span>ar mhór-chlú Mhic Fachtna.  Tá ceó curtha againn</span></p>
</div>
<pb n="147"/>
<div><lb n="5656"/><p><span>ar sholus na Craobhruaidhe.  Táid na soillse múchta.</span>
<lb n="5657"/><span>Is chun Cúige Connacht a bheid súile Gaedheal ag</span>
<lb n="5658"/><span>féachaint suas feasta.  Tá rachmas agus réim chlú</span>
<lb n="5659"/><span>ag Fearaibh Éirean ó'n slógadh so.  Do shiubhalamair</span>
<lb n="5660"/><span>Cúige Uladh 'na fódaibh caola agus ní raibh sé de</span>
<lb n="5661"/><span>mhisneach ag ríogra na cúige, dá mhéid uabhar</span>
<lb n="5662"/><span>agus dánacht agus dásacht agus creideamhaint a</span>
<lb n="5663"/><span>maoidhtear dóibh féin agus dá dtriath ar fuid</span>
<lb n="5664"/><span>Éirean, seasamh romhainn aon lá amháin i láthair catha.</span>
<lb n="5665"/><span>Is fada go n-imtheóchaidh cuimhne an sgéil sin as</span>
<lb n="5666"/><span>aigne agus a seanchus na tíre seo Gaedheal.  Ach, a</span>
<lb n="5667"/><span>ríogra, ní'l an obair críochnuighthe ar fad againn</span>
<lb n="5668"/><span>fós.  Tá coinne déanta ag an namhaid i Sleamhain</span>
<lb n="5669"/><span>Midhe.  Tá ceapaithe acu bheith romhainn san áit</span>
<lb n="5670"/><span>sin agus iaracht éigin a dhéanamh ar chath a thabhairt</span>
<lb n="5671"/><span>dúinn.  Ní foláir dúinn, dá bhrígh sin, ár neart</span>
<lb n="5672"/><span>do ghléasadh.  Cuirfimíd ár mbuar agus ár</span>
<lb n="5673"/><span>mbraide agus ár gcreacha líonmhara romhainn siar,</span>
<lb n="5674"/><span>agus tabharfaimíd dóibh go fial an cath so atá uatha.</span>
<lb n="5675"/><span>Fé mar eirigh ár gcuaird linn eireóchaidh an cath linn.</span>
<lb n="5676"/><span>Tá an Donn Cuailnge agam-sa, agus ní gá a innsint</span>
<lb n="5677"/><span>daoibh go leanfaidh an buadh an Donn.  (Gártha.)</span>
<lb n="5678"/><span>Gluaisidh anois, a ríogra, agus cuireadh gach rí a</span>
<lb n="5679"/><span>thríocha céad i n-órdú mhaith chun an bhuille dhéanaigh</span>
<lb n="5680"/><span>do bhualadh i dtreó go mbeidh síoth agus suaineas</span>
<lb n="5681"/><span>agus sáimhe mharthanach againn thiar i gCruachain tar</span>
<lb n="5682"/><span>éis ár saothair.</span></p>
<lb n="5683"/>
<lb n="5684"/><p><span>(Imthighid uile.  Tig Ceat agus Méibh isteach.)</span></p>
<lb n="5685"/>
<lb n="5686"/><p><span>M. — Ní fheadar an tsaoghal cad a dhéanfam leis!</span>
<lb n="5687"/><span>Mheasas nuair a chomhairlighis Fearghus do chur sa</span>
<lb n="5688"/><span>chomhrac leis go raibh mám maith as na cártaíbh againn,</span>
<lb n="5689"/><span>ach níor tháinig pioc as.  Annsan cheapas ná beadh</span>
<lb n="5690"/><span>aon dul as aige ó Chalaitín agus ó n-a chlainn, ach</span></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="5691"/><p><span>ba neamhní marbhadh Lóich mhóir seachas marbhadh an</span>
<lb n="5692"/><span>naonbhur ar fhichid sin.  Ní dhéanfaidh an fear is</span>
<lb n="5693"/><span>tréine againn aon chur isteach air feasta, agus</span>
<lb n="5694"/><span>beidh an crann-tabhail 'ghár milleadh agus 'ghár</span>
<lb n="5695"/><span>mbasgadh do ló agus d' oidhche, agus ag cosg ár</span>
<lb n="5696"/><span>slógh ar iad féin a chur i gcóir chun an mhór-chatha.</span></p>
<lb n="5697"/>
<lb n="5698"/><p><span>Ceat. — Tá aon fhear amháin ar Fhearaibh Éirean, a ríogan,</span>
<lb n="5699"/><span>agus d'fhéadfadh sé chomhrac aoinfhir a dhéanamh le</span>
<lb n="5700"/><span>Cú Chulainn agus Cú Chulainn do mharbhadh, ach is</span>
<lb n="5701"/><span>dóich liom nár ró fhuirisde é chur suas chun an chomh-</span>
<lb n="5702"/><span>raic.  Isé comhaois Cú Chulainn é, fear a chomh-</span>
<lb n="5703"/><span>ghnímh agus a chomh-fhoghluim agus a chomh-chleas, ar</span>
<lb n="5704"/><span>ghoil agus ar ghaisge.</span></p>
<lb n="5705"/>
<lb n="5706"/><p><span>M. — Fear Diadh mac Damháin a deirir?</span></p>
<lb n="5707"/>
<lb n="5708"/><p><span>Ceat. — Siné an fear, a ríogan.</span></p>
<lb n="5709"/>
<lb n="5710"/><p><span>M. — Ní throidfidh Fear Diadh go deó le n-a chara.  Ach</span>
<lb n="5711"/><span>ní foláir rud éigin a dhéanamh.  Cuirfead féin</span>
<lb n="5712"/><span>fios air láithreach.</span></p>
<lb n="5713"/>
<lb n="5714"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="5715"/>
<lb n="5716"/><p><span>An Cúigeadh Radharc.</span></p>
<lb n="5717"/>
<lb n="5718"/><p><span>Cliathán cnuic i radharc mór-shluaigh Fear Éirean.</span>
<lb n="5719"/><span>Cú Chulainn agus Laogh.</span></p>
<lb n="5720"/>
<lb n="5721"/><p><span>Cú (Ag féachaint ar an mór-shluagh). — Sin iad os ár gcomh-</span>
<lb n="5722"/><span>air iad, a Laoigh.  Is fada fairsing an talamh</span>
<lb n="5723"/><span>atá fútha.  Is líonmhar iad a mór-bhuidhne.  Is gléin-</span>
<lb n="5724"/><span>each taithneamh a n-éidí agus a n-arm fé sholus na</span>
<lb n="5725"/><span>gréine.  Tá tuirse agus troma-chroidhe orm, a</span></p>
</div>
<pb n="149"/>
<div><lb n="5726"/><p><span>Laoigh, a rádh go gcaithfead féachaint ortha annsan</span>
<lb n="5727"/><span>os mo chomhair 'n-a lán chumas.  Tá Cúige Uladh</span>
<lb n="5728"/><span>sgriosta acu.  Tá ár gcuid an tsaoghal annsan os</span>
<lb n="5729"/><span>ár gcomhair acu, ár mbuar agus n-ollmhaitheas, ár</span>
<lb n="5730"/><span>mná agus ár bhfeara, agus ní'l ar ár gcumas iad</span>
<lb n="5731"/><span>do bhaint díobh ná díoghaltas a dhéanamh ortha.  Is</span>
<lb n="5732"/><span>ró fhada atáim im' aonar ag casadh le cosg éigin</span>
<lb n="5733"/><span>do chur ortha, ach tá ag dul de m' mhisneach fé dheire,</span>
<lb n="5734"/><span>a Laoigh.  Tá tuirse orm agus tá codla orm.  Ní</span>
<lb n="5735"/><span>féidir dom seasamh puinn eile aimsire.</span></p>
<lb n="5736"/>
<lb n="5737"/><p><span>Laogh. — Féach, a rí.  Cé hé an laoch é siúd ag teacht</span>
<lb n="5738"/><span>i n-ár dtreó treasna an longphuirt?  Tá sé ag</span>
<lb n="5739"/><span>gabháil tré lár an longphuirt agus ní'l aon stró</span>
<lb n="5740"/><span>aige dá chur ar aoinne ná ag aoinne dá chur air!</span>
<lb n="5741"/><span>Má's laoch d'Fhearaibh Éirean é nách mór an iongna</span>
<lb n="5742"/><span>ná labhran aoinne acu leis, nó ná labhran sé le</span>
<lb n="5743"/><span>haon duine acu.  Tá sé ag gluaiseacht eatartha</span>
<lb n="5744"/><span>agus ag teangmháil leó, ba dhóich leat, ach ní leog-</span>
<lb n="5745"/><span>aid siad ortha go bhfeicid siad é, ná ní leogan</span>
<lb n="5746"/><span>seisean air go bhfeicean sé iad.  Is áluinn agus</span>
<lb n="5747"/><span>is uasal an fhéachaint atá aige agus an siubhal</span>
<lb n="5748"/><span>stuamdha, ríoga atá aige.</span></p>
<lb n="5749"/>
<lb n="5750"/><p><span>Cú. — Chíon sé iad, a Laoigh, ach ní fheicid siad-san é.</span>
<lb n="5751"/><span>Aon de m' cháirdibh sídhe iseadh é.  Tá fios mo</span>
<lb n="5752"/><span>thuirse agus mo bhuartha aige, agus tá sé ag teacht</span>
<lb n="5753"/><span>chun sóláis agus misnigh do chur orm, mar tá gá</span>
<lb n="5754"/><span>agam le sólás anois má bhí gá riamh agam leis.</span></p>
<lb n="5755"/>
<lb n="5756"/><p><span>(Tig Lugh mac Eithleann isteach.)</span></p>
<lb n="5757"/>
<lb n="5758"/><p><span>Lugh. — A Chú Eamhna, a mhic amhra Uladh, is fada é do</span>
<lb n="5759"/><span>shaothar.  Is dian é do ghníomh.  Is trom í do lámh</span>
<lb n="5760"/><span>ar shluagh Fear Éirean.  Ach is trom tuirse ort</span>
<lb n="5761"/><span>féin anois.  Ní foláir duit suaineas do ghlacadh</span>
<lb n="5762"/><span>agus codla do dhéanamh chun do nirt agus do</span></p>
</div>
<pb n="150"/>
<div><lb n="5763"/><p><span>mhisnigh a chasadh thar n-ais ort.  An dá ghoin sin a</span>
<lb n="5764"/><span>fuarais ó Lóch, tré chleasaibh na Mórríoghna, táid</span>
<lb n="5765"/><span>siad gan cneasú agat fós agus táid siad ag baint</span>
<lb n="5766"/><span>ód' neart.  Níor chodlais néal le fada mara</span>
<lb n="5767"/><span>gcodlóchthá fíor-bheagán anois agus arís gan de</span>
<lb n="5768"/><span>shuaineas agat chuige ach do shleagh do leogaint</span>
<lb n="5769"/><span>ar do ghlún agus do cheann ar do dhorn.  Ní</span>
<lb n="5770"/><span>foláir duit codla ceart do dhéanamh nó cuirfidh</span>
<lb n="5771"/><span>an tuirse deire leat, agus annsan beidh áthas ar</span>
<lb n="5772"/><span>Mhéibh.</span></p>
<lb n="5773"/>
<lb n="5774"/><p><span>Cú. — An fhaid a bhead-sa im' chodla cé dhéanfaidh an</span>
<lb n="5775"/><span>comhrac?  Nó cé dhéanfaidh faire dhom?</span></p>
<lb n="5776"/>
<lb n="5777"/><p><span>Lugh. — Fanfad-sa agat ag déanamh na faire agus má</span>
<lb n="5778"/><span>thagan comhrac glacfad thar do cheann é.  Ach ní</span>
<lb n="5779"/><span>thiocfaidh.  Téanam.</span></p>
<lb n="5780"/>
<lb n="5781"/><p><span>(Imthighid ach Laogh.  Tig Follamhain mac Conchobhair</span>
<lb n="5782"/><span>isteach.)</span></p>
<lb n="5783"/>
<lb n="5784"/><p><span>Fol. — Cad é sin ort, a Mhic Rianghabhra!  Ba dhóich le</span>
<lb n="5785"/><span>duine ort gur b'amhlaidh a chonaicís sprid!  Cá</span>
<lb n="5786"/><span>bhfuil Cú Chulainn?</span></p>
<lb n="5787"/>
<lb n="5788"/><p><span>Laogh. — Ó!  Ó!  Ó!  Ní fheadar cá bhfuil Cú Chulainn</span>
<lb n="5789"/><span>agus ní fheadar cá bhfuilim féin!  An laoch is</span>
<lb n="5790"/><span>uaisle agus is áluinne dá bhfeaca riamh im' shúilibh</span>
<lb n="5791"/><span>cinn, ghaibh sé chughainn anall annsan anois treasna</span>
<lb n="5792"/><span>longphuirt Fear Éirean agus ní fheacaidh aoinne</span>
<lb n="5793"/><span>acu é.  Tháinig sé chughainn annso agus do labhair</span>
<lb n="5794"/><span>sé le Cú Chulainn.  Ní cuimhin liom cad dubhairt</span>
<lb n="5795"/><span>sé leis, bhí a leithéid sin d' uathbhás orm.  Chonac</span>
<lb n="5796"/><span>ag imtheacht i n-aoinfheacht é féin agus Cú Chulainn,</span>
<lb n="5797"/><span>díreach sar ar thánaís.</span></p>
<lb n="5798"/>
<lb n="5799"/><p><span>Fol. — Is truagh ná rabhas beagán níos luatha!  D'oir-</span>
<lb n="5800"/><span>feadh dom go cruaidh Cú Chulainn dh'fheisgint agus</span>
<lb n="5801"/><span>raint cainte dhéanamh leis.  Táim féin agus trí</span></p>
</div>
<pb n="151"/>
<div><lb n="5802"/><p><span>caogaid de mhacra na hEamhna tagaithe chun cabhrú</span>
<lb n="5803"/><span>dhéanamh le Cú Chulainn sa troid seo aige dá</span>
<lb n="5804"/><span>dhéanamh i n-aghaidh cheithre ollchúige Éirean.</span></p>
<lb n="5805"/>
<lb n="5806"/><p><span>Laog. — Agus, a Fhollamhain, cad é an fhaid le dul tu</span>
<lb n="5807"/><span>féin agus do thrí caogaid i n-aghaidh a leithéid de</span>
<lb n="5808"/><span>shluagh namhad!  Tuigim go bhfuilid slóighte Uladh</span>
<lb n="5809"/><span>ag cruinniú i gceann a chéile i Sleamhain Midhe, chun</span>
<lb n="5810"/><span>teacht ar an slighe roimis an mór-shluagh so agus</span>
<lb n="5811"/><span>cath a thabhairt dóibh.  Nárbh' fhearr an chiall duit-se</span>
<lb n="5812"/><span>agus do d' thrí caogaid mac rí, dul agus inead a</span>
<lb n="5813"/><span>ghabháil i mór-shluagh Chonchobhair agus bhur mbárthan</span>
<lb n="5814"/><span>d'imirt ar an namhaid nuair a bheadh foirneart</span>
<lb n="5815"/><span>carad gualainn le gualainn libh?</span></p>
<lb n="5816"/>
<lb n="5817"/><p><span>Fol. — Nuair dh'imthigh Conchobhar agus a theaghlach ó</span>
<lb n="5818"/><span>Eamhain, ag dul ó dheas go háit an choinne, d'fhanas-</span>
<lb n="5819"/><span>sa agus an macra i nEamhain.  Tháinig na sgéalta</span>
<lb n="5820"/><span>dubha déarmhara chughainn isteach, an uile lá agus an</span>
<lb n="5821"/><span>uile oidhche, ó gach áird de Chúige Ulad.  Ár mbailte</span>
<lb n="5822"/><span>dá sgrios.  Ar dtighthe dá losgadh.  Ar mbuar,</span>
<lb n="5823"/><span>ár maoin, ár bhfeara, ár mná, dá bhfuadach.  Fé</span>
<lb n="5824"/><span>dheire do bhris ar an bhfoidhne agam féin agus ag</span>
<lb n="5825"/><span>an macra.  Tháinig gráin againn orainn féin, a</span>
<lb n="5826"/><span>rádh go rabhamair beó agus a leithéid de chos ar</span>
<lb n="5827"/><span>bolg dá déanamh orainn!  Shocruigheamair i n-ár</span>
<lb n="5828"/><span>n-aigne go leanfaimís sluagh Fear Éirean agus</span>
<lb n="5829"/><span>go n-imireóchaimís ár mbárthan ortha, go dtabhar-</span>
<lb n="5830"/><span>faimís ceann Oiliolla agus ceann Mhéibh linn nó</span>
<lb n="5831"/><span>go bhfágfaimís ar gcosgar acu.</span></p>
<lb n="5832"/>
<lb n="5833"/><p><span>Laogh. — Isé bhur gcosgar a fágfar acu.</span></p>
<lb n="5834"/>
<lb n="5835"/><p><span>Fol. — 'Sin mar is fearr é.  Pé buadh a gheabhaidh</span>
<lb n="5836"/><span>Conchobhar sa mhór-chath is beag an sólás liom-sa é</span>
<lb n="5837"/><span>tar éis na n-olc atá tagaithe ar Chúige Uladh.  Ní'l</span>
<lb n="5838"/><span>uaim feasda ach bás, ach é dhéanamh chomh daor agus</span></p>
</div>
<pb n="152"/>
<div><lb n="5839"/><p><span>is féidir é ar Mhéibh agus ar Oilill.  Dá mbeadh</span>
<lb n="5840"/><span>Cú Chulainn againn thabharfaimís fogha i n-aoinfeacht</span>
<lb n="5841"/><span>fé 'n sluagh agus b'fhéidir go dtiocfadh linn pubal</span>
<lb n="5842"/><span>Mhéibh do shroisint agus ár bhfearg do shásamh!  Ba</span>
<lb n="5843"/><span>chuma linn bás nó beatha annsan.</span></p>
<lb n="5844"/>
<lb n="5845"/><p><span>(Tig cuid de'n mhacra isteach.)</span></p>
<lb n="5846"/>
<lb n="5847"/><p><span>Féach, a óga.  Sidé Laogh mac Rianghabhra agus</span>
<lb n="5848"/><span>ní'l aon tuairisg aige ar Chú Chulainn.  Cad a</span>
<lb n="5849"/><span>dhéanfam anois?</span></p>
<lb n="5850"/>
<lb n="5851"/><p><span>Duine acu. — Déanfam an rud atá ceapaithe againn.</span>
<lb n="5852"/><span>Ní rachaidh aon chos díom-sa órlach i ndiaidh mo chúil</span>
<lb n="5853"/><span>go dtí go mbeidh ceann Mhéibh agam nó mo cheann</span>
<lb n="5854"/><span>aici.  Tá árus m' athar agus mo mháthar 'na smól</span>
<lb n="5855"/><span>agus 'na luaithreach.  Tá m' athair agus mo mháthair,</span>
<lb n="5856"/><span>mo bheirt dearbhráthar agus mo dheirbhshiúr, i</span>
<lb n="5857"/><span>ngeimhlibh braighdinis ag Méibh.  Rud is cruadha ná</span>
<lb n="5858"/><span>san uile, réiltean mo bheatha, an bhain-chéile a</span>
<lb n="5859"/><span>gealladh dom, an inghin is uaisle agus is gile</span>
<lb n="5860"/><span>gnaoi i nÉirinn, solus mo shúl, áthas mo chroidhe</span>
<lb n="5861"/><span>agus m'anma, tá sí i ngeimhlibh braighdinis ag</span>
<lb n="5862"/><span>Méibh agus mise beó!  Ní chasfad thar n-ais an</span>
<lb n="5863"/><span>fhaid a bheidh faobhar ar an gclaidheamh seo ná lúth</span>
<lb n="5864"/><span>sa láimh seo!</span></p>
<lb n="5865"/>
<lb n="5866"/><p><span>An chuid eile. — Mise mar sin!  Mise mar sin!  Mise</span>
<lb n="5867"/><span>mar sin!</span></p>
<lb n="5868"/>
<lb n="5869"/><p><span>Fol. — Tá go maith, a óga.  Deirim-se leis, "Mise</span>
<lb n="5870"/><span>mar sin!"  Téanaigh, a óga.  Déanfaidh gach fear</span>
<lb n="5871"/><span>againn cion duine de dhíoghaltas ar ár namhaid.</span>
<lb n="5872"/><span>Is díg dúinn beatha agus is díg dúinn bás.  Isé</span>
<lb n="5873"/><span>an bás rogha as an dá dhíg anois.</span></p>
<lb n="5874"/>
<lb n="5875"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="5876"/>
<lb n="5877"/><p><span>Laogh (i n' aonar). — Dar fiadh, a Mhéibh, má tá an</span>
<lb n="5878"/><span>mór-shluagh i bhfochair Conchobhair i Sleamhain Midhe</span></p>
</div>
<pb n="153"/>
<div><lb n="5879"/><p><span>chomh tugtha do throid go bás agus atá Follamhain</span>
<lb n="5880"/><span>agus a thrí caogaid ní mholaim an t-ádh bheidh leat</span>
<lb n="5881"/><span>sa mhór-chath!</span></p>
<lb n="5882"/>
<lb n="5883"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="5884"/>
<lb n="5885"/><p><span>An Séamhadh Radharc.</span></p>
<lb n="5886"/>
<lb n="5887"/><p><span>Cú Chulainn 'na chodla.  Lugh mac Eithleann 'na</span>
<lb n="5888"/><span>sheasamh i n' aice.  Músclas Cú Chulainn as a shuan</span>
<lb n="5889"/><span>agus preabas 'na shuidhe.</span></p>
<lb n="5890"/>
<lb n="5891"/><p><span>Cú. — Ó!  Tá mo neart agus mo mhisneach arís agam.</span>
<lb n="5892"/><span>Cad é an fhaid atáim im' chodla a óglaigh?</span></p>
<lb n="5893"/>
<lb n="5894"/><p><span>Lugh. — Trí lá agus trí oidhche.</span></p>
<lb n="5895"/>
<lb n="5896"/><p><span>Cú. — O!  Futh, futh!  Is olc an obair i sin!</span></p>
<lb n="5897"/>
<lb n="5898"/><p><span>Lugh. — Cad uime?</span></p>
<lb n="5899"/>
<lb n="5900"/><p><span>Cú. — Na slóighte gan ionnsaighe an fhaid sin.</span></p>
<lb n="5901"/>
<lb n="5902"/><p><span>Lugh. — An bhfuilid!</span></p>
<lb n="5903"/>
<lb n="5904"/><p><span>Cú. — Cé bhí chun catha ná comhraic do chur ortha?</span></p>
<lb n="5905"/>
<lb n="5906"/><p><span>Lugh. — An fhaid a bhís-se id' chodla tháinig an macra</span>
<lb n="5907"/><span>ó Eamhain adtuaidh agus Follamhain mac Con-</span>
<lb n="5908"/><span>chobhair leó, agus thugadar trí catha do na slóghaibh,</span>
<lb n="5909"/><span>cath gach lá.  Trí caogaid mac rí dob eadh a líon.</span>
<lb n="5910"/><span>Do throideadar chomh fíochmhar san gur thuit a dtrí</span>
<lb n="5911"/><span>comhlíona féin de'n tsluagh leó, agus do thuit an</span>
<lb n="5912"/><span>uile dhuine dhíobh féin agus do thuit Follamhain mac</span>
<lb n="5913"/><span>Conchobhair.  D'fhéadfadh Follamhain teacht beó ó'n</span>
<lb n="5914"/><span>gcath ach ní thiocfadh.  D' imir sé a bhárthan ar</span>
<lb n="5915"/><span>Fhearaibh Éirean go dtí gur thuit sé.  Tháinig dhá</span>
<lb n="5916"/><span>mhac Bheithe mhic Baoin chuige sa chomhrac agus do</span>
<lb n="5917"/><span>leagadar é.</span></p>
<lb n="5918"/>
<lb n="5919"/><p><span>Cú. — Tá brón agus ceisd orm a rádh ná rabhas ann!</span>
<lb n="5920"/><span>Dá mbeinn ann ní thuitfeadh an macra agus ní</span>
<lb n="5921"/><span>thuitfeadh Follamhain.  Is truagh ná rabhas ann.</span>
<lb n="5922"/></p>
</div>
<pb n="154"/>
<div><lb n="5923"/><p><span>Bhíos im' codla agus mo cháirde dílse i gcruadh-</span>
<lb n="5924"/><span>tan!  Is bocht an sgéal é!</span></p>
<lb n="5925"/>
<lb n="5926"/><p><span>Lugh. — Ní táir do d' ghaisge-se agus ní haithis do t'</span>
<lb n="5927"/><span>ionchaibh an ní sin tar éis a bhfuil déanta agat it'</span>
<lb n="5928"/><span>aonar i n-aghaidh cheithre ollchúige Éirean cheana!</span></p>
<lb n="5929"/>
<lb n="5930"/><p><span>Cú. — Fan-sa anois im' fhochair-se, a óglaigh, agus ionn-</span>
<lb n="5931"/><span>sócham araon an mór-shluagh i n-aoinfheacht agus</span>
<lb n="5932"/><span>déanfam bás Fhollamhain agus an mhacra do</span>
<lb n="5933"/><span>dhíogailt go fuilteach ortha!</span></p>
<lb n="5934"/>
<lb n="5935"/><p><span>Lugh. — Ní fhanfad, a Chú Eamhna.  Pé comhlanna goile</span>
<lb n="5936"/><span>agus gaisge a dhéanfadh laoch id' fhochair-se sa</span>
<lb n="5937"/><span>chogadh so ní hé féin a gheabhadh a nós agus a gcreid-</span>
<lb n="5938"/><span>eamhaint agus a n-oirdhearcas, ach is tusa gheabhadh</span>
<lb n="5939"/><span>iad.  Uime sin ní fhanfad-sa id' fhochair.  Imir féin</span>
<lb n="5940"/><span>do bhárthan ortha.  Ní leó cumas gnímh an lae seo.</span></p>
<lb n="5941"/>
<lb n="5942"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="5943"/>
<lb n="5944"/><p><span>Cú. — A Laoigh!</span></p>
<lb n="5945"/>
<lb n="5946"/><p><span>Laogh. — Teacht! a rí.</span></p>
<lb n="5947"/>
<lb n="5948"/><p><span>(Tig Laogh isteach.)</span></p>
<lb n="5949"/>
<lb n="5950"/><p><span>Cú. — Inill an carbhad seardha má tá a threalamh agus a</span>
<lb n="5951"/><span>chulaidh agat.</span></p>
<lb n="5952"/>
<lb n="5953"/><p><span>Laogh. — Táid siad agam, a rí.</span></p>
<lb n="5954"/>
<lb n="5955"/><p><span>(Imthigheas Laogh.)</span></p>
<lb n="5956"/>
<lb n="5957"/><p><span>Chú.  (Ag machtnamh). — "Ní leó cumas gnímh an lae seo."</span>
<lb n="5958"/><span>Tá go maith!</span></p>
<lb n="5959"/>
<lb n="5960"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="5961"/>
<lb n="5962"/><p><span>An Seachtmhadh Radharc.</span></p>
<lb n="5963"/>
<lb n="5964"/><p><span>Pubhal Mhéibh.  Tig Méibh agus Ceat isteach.</span></p>
<lb n="5965"/>
<lb n="5966"/><p><span>M. — Ní haon mhaith bheith ag gabháil dó.  Do tharaigeas</span>
<lb n="5967"/><span>an uile shaghas comhtha dhó agus isé mo thuairim dá</span>
<lb n="5968"/><span>dtairginn ríghe Connacht dó ná beadh aon mhaith</span></p>
</div>
<pb n="155"/>
<div><lb n="5969"/><p><span>dhom ann.  Is amhlaidh a tháinig lasadh feirge dhó</span>
<lb n="5970"/><span>nuair a thráchtas ar dtúis ar an gcomhrac.  Tá árd</span>
<lb n="5971"/><span>chion acu ar a chéile.  Do las a dhá shúil i dtreó</span>
<lb n="5972"/><span>gur bheag nár chrithnigheas roimis an bhféachaint a</span>
<lb n="5973"/><span>thug sé orm.  Is iongantach an fear é.  Is mó</span>
<lb n="5974"/><span>agus is truime d'fhear é go mór ná Cú Chulainn.</span>
<lb n="5975"/><span>Dá mhéid caint ata ag daoine i dtaobh áilneachta</span>
<lb n="5976"/><span>Cú Chulainn agus uaisleachta a phearsan agus a</span>
<lb n="5977"/><span>dheilbhe measaim-se go bhfuil Fear Diadh abhfad</span>
<lb n="5978"/><span>níos uaisle dealbh ná é.  Agus, Ó! an neart atá</span>
<lb n="5979"/><span>suidhte ann!  'Na chabhail, agus 'na ghuaillibh, agus</span>
<lb n="5980"/><span>i ngach ball dá bhallaibh beatha!  An ceann fionn,</span>
<lb n="5981"/><span>uasal, ríoga; an t-éadan glan, solusmhar, leathan,</span>
<lb n="5982"/><span>árd; na mailghe breághtha, daingeana, gan bheith</span>
<lb n="5983"/><span>trom; an tsrón dheagh-chúmtha dhíreach; an dá leac-</span>
<lb n="5984"/><span>ain fhada luisneamhla; an béal deas cruinnighthe,</span>
<lb n="5985"/><span>socair, córach; agus an smeig comh-dhlúth, comh-</span>
<lb n="5986"/><span>dhaingean.  Ach na súile!  Labhran mór-aigne an</span>
<lb n="5987"/><span>churadh le duine amach as an dá shúil sin.  Dob fhiú</span>
<lb n="5988"/><span>iad fearg do chur ortha!  Is dóich liom gur b' é</span>
<lb n="5989"/><span>fear is breághtha é dá bhfeaca riamh agus Mac</span>
<lb n="5990"/><span>Fachtna do chur chuige!  Chonac é go minic cheana,</span>
<lb n="5991"/><span>agus thugainn fé ndeara an téagar agus an neart;</span>
<lb n="5992"/><span>agus, 'na choinnibh sin, an ghluaiseacht éasga éad-</span>
<lb n="5993"/><span>trom, agus an chuma 'na mbeartuigheadh sé a chuid</span>
<lb n="5994"/><span>airm ghaisge gur dhóich leat ná bíodh aon mheadhachaint</span>
<lb n="5995"/><span>ionta.  Ach ní fheaca go dtí indiu é i mbrúth agus</span>
<lb n="5996"/><span>i gcoimheasgar feirge agus buartha i n-aoinfheacht!</span>
<lb n="5997"/><span>Ní gheabhaidh sé do láimh an comhrac a dhéanamh.</span>
<lb n="5998"/><span>Nó má ghabhan ní mharbhóchaidh sé a chara.  Isé mo</span>
<lb n="5999"/><span>thuairim láidir, dá ndeinidís an comhrac, gur</span>
<lb n="6000"/><span>bh'fhearr leis é féin do thuitim le Cú Chulainn ná</span>
<lb n="6001"/><span>Cú Chulainn do thuitim leis.</span>
<lb n="6002"/></p>
</div>
<pb n="156"/>
<div><lb n="6003"/><p><span>Ceat. — Dá mbeadh an comhrac ar siubhal dá ríribh</span>
<lb n="6004"/><span>d'atharóch an aigne sin, go mór mór dá dtuigeadh</span>
<lb n="6005"/><span>sé, sa chomhrac dóibh, a mhalairt sin d'aigne bheith</span>
<lb n="6006"/><span>ag Cú Chulainn do-san.</span></p>
<lb n="6007"/>
<lb n="6008"/><p><span>M. — Ca bhfios duit go bhfuil a mhalairt d'aigne ag</span>
<lb n="6009"/><span>Cú Chulainn dó?  Is dóich leis féin ná fuil, agus</span>
<lb n="6010"/><span>siné is mó atá 'ghá chosg ar an gcomhrac.</span></p>
<lb n="6011"/>
<lb n="6012"/><p><span>Ceat. — Tá maoidhte ag Cú Chulainn go minic le tamal,</span>
<lb n="6013"/><span>ná fuil aon fhear anois ar Fhearaibh Éirean d'fhéad-</span>
<lb n="6014"/><span>fadh seasamh 'na láthair ar ghalaibh aoinfhir, ach Fear</span>
<lb n="6015"/><span>Diadh amháin, agus gur b' iongna leis ná tagan</span>
<lb n="6016"/><span>Fear Diadh chun comhraic do dhéanamh leis, agus</span>
<lb n="6017"/><span>ná measan sé féin a chlú do bheith curtha suas i</span>
<lb n="6018"/><span>gceart aige go dtí go dtuitidh Fear Diadh mac</span>
<lb n="6019"/><span>Damháin i gcomhlann aoinfhir leis.</span></p>
<lb n="6020"/>
<lb n="6021"/><p><span>M. — Airiú níor airigheas focal dé sin!  Ambasa má</span>
<lb n="6022"/><span>tá an maoidheamh san déanta ag Cú Chulainn tá an</span>
<lb n="6023"/><span>sgéal socair.</span></p>
<lb n="6024"/>
<lb n="6025"/><p><span>(Airightear fothram mar bheadh tóirthineach, agus airmghrith,</span>
<lb n="6026"/><span>agus fuaim eachra, agus carbad, agus liúireach daoine i</span>
<lb n="6027"/><span>n-anaithe agus fé sgannra báis.)</span></p>
<lb n="6028"/>
<lb n="6029"/><p><span>Cad é seo ar siubhal!</span></p>
<lb n="6030"/>
<lb n="6031"/><p><span>(Méaduigheas an tóirthineach agus an t-airmghrith agus an</span>
<lb n="6032"/><span>Liúireach.)</span></p>
<lb n="6033"/>
<lb n="6034"/><p><span>Ní hé Conchobhar agus a shlóighte a bheadh tar éis</span>
<lb n="6035"/><span>éalóch orainn!  Níor bh'fhéidir dóibh teacht annso</span>
<lb n="6036"/><span>ó Shleamhain Midhe i gan fhios do Mhac Roth agus</span>
<lb n="6037"/><span>dá lucht faire!</span></p>
<lb n="6038"/>
<lb n="6039"/><p><span>(Ritheas fear isteach agus é ag cur an anma amach le</span>
<lb n="6040"/><span>saothar agus le hanaithe.  A chuid éadaigh stracaithe.  Fuil</span>
<lb n="6041"/><span>go tiugh air.  Beireas Méibh ar ghualainn air.)</span></p>
<lb n="6042"/>
<lb n="6043"/><p><span>Labhair, a dhuine!  Cad tá ar siubhal?  Cad é</span></p>
</div>
<pb n="157"/>
<div><lb n="6044"/><p><span>an fothram é seo?  Labhair! labhair nó crothfad</span>
<lb n="6045"/><span>amach asat an méid de'n anam atá ionat!</span></p>
<lb n="6046"/>
<lb n="6047"/><p><span>(Ghá chrothadh.)</span></p>
<lb n="6048"/>
<lb n="6049"/><p><span>An fear. — Ó! a ríogan, ní fheaca riamh a leithéid de</span>
<lb n="6050"/><span>radharc.</span></p>
<lb n="6051"/>
<lb n="6052"/><p><span>(Ritheas Oilill isteach.  Neartuigheas an tóirthineach agus</span>
<lb n="6053"/><span>géaruigheas ar an airmghrith agus ar an liúireach.)</span></p>
<lb n="6054"/>
<lb n="6055"/><p><span>Oilill. — Cad é an donas é seo atá ar siubhal!  Nó</span>
<lb n="6056"/><span>an amhlaidh atá an mór-shluagh ag marbhadh a chéile!</span></p>
<lb n="6057"/>
<lb n="6058"/><p><span>(Ritheas fear eile isteach.)</span></p>
<lb n="6059"/>
<lb n="6060"/><p><span>An fear eile. — Ó! a ríogra, tá ainimhidhe uathbhásach</span>
<lb n="6061"/><span>éigin ag gluaiseacht ar buile tríd an longphort.</span>
<lb n="6062"/><span>Do ghluais sé ar dtúis mór-thimcheall an long-</span>
<lb n="6063"/><span>phuirt agus lasracha teine roimis agus 'na dhiaidh</span>
<lb n="6064"/><span>agus os a chionn, agus tóirthineach agus búirtheach</span>
<lb n="6065"/><span>aige dá dhéanamh agus an talamh aige dá raobadh</span>
<lb n="6066"/><span>agus fóid agus clocha aige dá stealladh san aer.</span>
<lb n="6067"/><span>Annsan do thug sé aghaid ar an longphort féin</span>
<lb n="6068"/><span>agus tá sé ag gabháil tríd an sluagh anonn agus</span>
<lb n="6069"/><span>anall, ag leagadh agus ag gearradh roimis.  Tá</span>
<lb n="6070"/><span>ár agus éirleach aige dá dhéanamh ar idir chú agus</span>
<lb n="6071"/><span>each agus duine!</span></p>
<lb n="6072"/>
<lb n="6073"/><p><span>(Stadas an fothram agus an tóirthineach, agus ní cloistear</span>
<lb n="6074"/><span>ach uail ghuil agus ologón.  Imthighid uile amach.  Tig Cú</span>
<lb n="6075"/><span>Chulainn isteach agus brat ceóigh agus cré agus fola air, ó</span>
<lb n="6076"/><span>mhullach go talamh.  Tig Laogh isteach 'na dhiaidh agus an cor</span>
<lb n="6077"/><span>céadna air.)</span></p>
<lb n="6078"/>
<lb n="6079"/><p><span>Cú. — Seadh! a Laoigh.  Is dóich liom gur fhágamair</span>
<lb n="6080"/><span>rian ár ngnímh ortha.  Ach bhí an aimsir a tugadh</span>
<lb n="6081"/><span>dúinn ró ghairid.  Níor tugadh dom ach an méid</span>
<lb n="6082"/><span>sin aimsire.  Dá dtugtaí beagán eile aimsire</span>
<lb n="6083"/><span>dhom ortha ní bheadh puinn le déanamh ag Conchobhar</span>
<lb n="6084"/><span>lá an mhór-chatha.  Ach b'éigin dúinn teacht uatha</span></p>
</div>
<pb n="158"/>
<div><lb n="6085"/><p><span>nuair a bhí an aimsir caithte.  D' iompuigh an Liath</span>
<lb n="6086"/><span>Macha gan do lámh-sa is dóich liom.</span></p>
<lb n="6087"/>
<lb n="6088"/><p><span>Laogh. — D'iompuigh, a rí, agus bhí iongna orm!</span></p>
<lb n="6089"/>
<lb n="6090"/><p><span>Cú. — Bhí comhacht nách tu 'ghá thiomáint agus ghá chasadh.</span>
<lb n="6091"/><span>Dá ghiorracht a bhí an aimsir tá sgéal nua ag Fearaibh</span>
<lb n="6092"/><span>Éirean.  Beidh obair acu ar feadh tamail ag</span>
<lb n="6093"/><span>adhlacadh a marbh agus ag leigheas a n-othar.</span>
<lb n="6094"/><span>Téanam.</span></p>
<lb n="6095"/>
<lb n="6096"/><p><span>(Imthighid.  Tig Méibh isteach agus í ag gol agus ag</span>
<lb n="6097"/><span>bualadh bas.)</span></p>
<lb n="6098"/>
<lb n="6099"/><p><span>M. — Ó! a leithéid d'éirleach! a leithéid d'éirleach!</span>
<lb n="6100"/><span>Mo laochra calma, sínte 'na srathanaibh!  Mar a</span>
<lb n="6101"/><span>bheadh an féar glas i ndiaidh na speile!  Dá</span>
<lb n="6102"/><span>dtagadh laochra Uladh ó Shleamhain Midhe chughainn</span>
<lb n="6103"/><span>agus iad do theacht i gan fhios orainn, ní fhéadfaidís</span>
<lb n="6104"/><span>éirleach ba mhó a dhéanamh orainn!  Agus bheadh</span>
<lb n="6105"/><span>aon tsólás amháin as san féin; dá chiúine thioc-</span>
<lb n="6106"/><span>faidís orainn ní rachaidís uainn gan díoghaltas.</span>
<lb n="6107"/><span>Ach pé comhacht é seo a tháinig orainn anois, d'imthigh</span>
<lb n="6108"/><span>sé chomh hoban agus a tháinig sé, gan caoi ná lom</span>
<lb n="6109"/><span>a thabhairt dúinn ar oiread agus aon bhuille amháin</span>
<lb n="6110"/><span>cosanta do bhualadh.</span></p>
<lb n="6111"/>
<lb n="6112"/><p><span>(Tig Fearghus isteach.)</span></p>
<lb n="6113"/>
<lb n="6114"/><p><span>Cad é an mháchail millte draoidheachta é seo atá</span>
<lb n="6115"/><span>tagaithe orainn, a Fhearghuis, nó cad é an bun nó</span>
<lb n="6116"/><span>an brígh atá leis?  Má thagan puinn eile dá leith-</span>
<lb n="6117"/><span>éid orainn ní fíorfar choidhche caint Fheidhealma</span>
<lb n="6118"/><span>bhanfáidh domhsa.</span></p>
<lb n="6119"/>
<lb n="6120"/><p><span>Fearghus. — Tá brígh agus bunús a dhóithin leis an éir-</span>
<lb n="6121"/><span>leach so atá déanta ar Fhearaibh Éirean, a ríogan.</span>
<lb n="6122"/><span>Ní ceadaithe geasa do shárú, agus ní lugha ná is</span>
<lb n="6123"/><span>ceart búntáiste do bhreith ortha.  Ní fhuilingid</span>
<lb n="6124"/><span>comhachta sídhe duine saoghalta 'ghá cheapadh go</span></p>
</div>
<pb n="159"/>
<div><lb n="6125"/><p><span>bhféadfadh sé an lámh uachtair d' fhagháil ortha le</span>
<lb n="6126"/><span>beartaibh claona agus le guntacht intinne.</span></p>
<lb n="6127"/>
<lb n="6128"/><p><span>M. — Conus a bhainean san leis an sgéal?</span></p>
<lb n="6129"/>
<lb n="6130"/><p><span>F. — Mar seo, a ríogan.  Níor sáruigheadh geasa na</span>
<lb n="6131"/><span>gaibhle ag Áth nGreancha, ach do seachnadh iad le</span>
<lb n="6132"/><span>búntáiste bhreit ortha, agus ba dhóbair go ndíoladh</span>
<lb n="6133"/><span>an mór-shluagh as san.  Is cuimhin leat an sneachta.</span>
<lb n="6134"/><span>Níor sáruigheadh an idh.  Ach do rugadh an bhúntáiste.</span>
<lb n="6135"/><span>Do tugadh grian agus éasga um chomhrac aoinfhir a</span>
<lb n="6136"/><span>thabhairt do Chú Chulainn, agus fíre fear a thabhairt</span>
<lb n="6137"/><span>dó.  Níor tugad comhrac aoinfhir i gceart dó,</span>
<lb n="6138"/><span>agus níor tugadh fíre fear dó.  Do sáruigheadh</span>
<lb n="6139"/><span>grian agus éasga sa ní sin.  Dubhraís-se, a ríogan,</span>
<lb n="6140"/><span>gur mhó an bhreis do Chú Chulainn a cháirde sídhe ná</span>
<lb n="6141"/><span>do Chalaitín Dána a chlann mhac.  Níor mhaith an</span>
<lb n="6142"/><span>chiall duit-se cáirde sídhe Chú Chulainn do chur i</span>
<lb n="6143"/><span>gcomórtas le daoine saoghalta.  Níor mhaith an</span>
<lb n="6144"/><span>chiall do dhaoine saoghalta dul i gcomórtas le</span>
<lb n="6145"/><span>comhachtaibh sídhe.  Do thuit Calaitín agus a chlann</span>
<lb n="6146"/><span>sa troid.  An lá díreach sar ar tháinig Follamhain</span>
<lb n="6147"/><span>mac Conchobhair agus an macra adtuaidh annso ó</span>
<lb n="6148"/><span>Eamhain chun catha do chur ar do mhór-shluagh, chonaic</span>
<lb n="6149"/><span>Laogh mac Rianghabhra laoch uasal oirdheirc ag</span>
<lb n="6150"/><span>gabháil anonn treasna longphuirt Fear Éirean</span>
<lb n="6151"/><span>i dtreó Chú Chulainn.  Ní fheacaidh aoinne sa long-</span>
<lb n="6152"/><span>phort an laoch san.  Do chuaidh sé anonn ag trial</span>
<lb n="6153"/><span>ar Chú Chulainn agus do labhair sé leis agus dhein</span>
<lb n="6154"/><span>sé truagh dhó.  Chuir sé fhiachaibh air codla dhéanamh</span>
<lb n="6155"/><span>ar feadh trí lá agus trí oidhche, agus chuir sé luibhne</span>
<lb n="6156"/><span>íce agus sláinte 'na chneadhaibh agus 'na chréachtaibh.</span>
<lb n="6157"/><span>I gcaitheamh na dtrí lá san iseadh throid Follamhain</span>
<lb n="6158"/><span>agus an macra go bhfuaradar bás agus íde.  Nuair</span>
<lb n="6159"/><span>eirigh Cú Chulainn as a chodla bhí sé i n-iomláine a</span></p>
</div>
<pb n="160"/>
<div><lb n="6160"/><p><span>nirt agus a mhisnigh arís, gan cneadh gan créacht air.</span>
<lb n="6161"/><span>Nuair airigh sé conus mar a thuit Follamhain agus</span>
<lb n="6162"/><span>an macra d'iar sé ar an laoch sídhe teacht leis</span>
<lb n="6163"/><span>d'ionnsaighe an mhór-shlóigh ag déanamh díoghaltais</span>
<lb n="6164"/><span>ortha.  Dubhairt an laoch leis é féin do dhul agus a</span>
<lb n="6165"/><span>bhárthan d'imirt ortha óir "nár leó cumas gnímh</span>
<lb n="6166"/><span>an lae sin."  Do thuig Cú Chulainn an chaint.</span>
<lb n="6167"/><span>D'inill sé an carbad seardha láithreach agus thug</span>
<lb n="6168"/><span>sé aghaidh ar an longphort.  Isé Cú Chulainn, 'na</span>
<lb n="6169"/><span>charbad seardha, a bhí sa tsídh gaoithe úd a' déanamh</span>
<lb n="6170"/><span>an éirligh, agus b'é Lugh mac Eithleann an tsídh</span>
<lb n="6171"/><span>gaoithe féin.  Níor tugadh do Chú Chulainn ach an</span>
<lb n="6172"/><span>méid a bhí gan caitheamh de'n lá.  Mara mbeadh san</span>
<lb n="6173"/><span>ní fágfaí duine beó sa longphort.  Ní maith an</span>
<lb n="6174"/><span>chiall bheith ag cleasaidheacht le comhachtaibh sídhe,</span>
<lb n="6175"/><span>ná ag casadh le sárú ortha.</span></p>
<lb n="6176"/>
<lb n="6177"/><p><span>M. — Nár chóir ná déanfadh na comhachta san an éag-</span>
<lb n="6178"/><span>cóir!  Ní hiad na daoine a marbhadh a dhein cleas-</span>
<lb n="6179"/><span>aidheacht ná sárú ar chomhachtaibh sídhe ná ar aon</span>
<lb n="6180"/><span>chomhachtaibh eile.  Tá m' aigne agus m' intinn ar</span>
<lb n="6181"/><span>mearaidhe sa sgéal.  Sgéal dubhach iseadh é agam-</span>
<lb n="6182"/><span>sa indiu, pé taobh ó n-a bhféachaim air!</span></p>
<lb n="6183"/>
<lb n="6184"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="6185"/>
<lb n="6186"/><p><span>An t-ochtmhadh radharc.</span></p>
<lb n="6187"/>
<lb n="6188"/><p><span>Pubal Mhéibh. — Méibh agus Fear Diadh.</span></p>
<lb n="6189"/>
<lb n="6190"/><p><span>M. — Bhí a chlú agus a cháil árd go leór sar ar dhein sé</span>
<lb n="6191"/><span>an gníomh deirineach so ach ní sheasóchaidh an saoghal</span>
<lb n="6192"/><span>anois é.  Gan amhras is mór agat-sa é.  Tá sean</span>
<lb n="6193"/><span>aithne agaibh ar a chéile.</span>
<lb n="6194"/></p>
</div>
<pb n="161"/>
<div><lb n="6195"/><p><span>Fear Diadh. — Tá, sean aithne againn ar a chéile.  Is</span>
<lb n="6196"/><span>'mó lá a thugamair i bhfochair a chéile ag déanamh</span>
<lb n="6197"/><span>ár bhfoghluma, ag Aoife agus ag Sgáthaigh.  Thugam-</span>
<lb n="6198"/><span>air cion agus grádh agus caradas dá chéile thar</span>
<lb n="6199"/><span>aon bheirt, is dóich liom, dár mhair riamh.  Níor</span>
<lb n="6200"/><span>tháinig, le n-ár linn, cura ná mac rí sa bhfoghluim</span>
<lb n="6201"/><span>d'fhéadfadh seasamh lámh ar láimh leis i n-aon tsaghas</span>
<lb n="6202"/><span>súgra ná gleacaidheachta.  Nuair a thigheadh cath nó</span>
<lb n="6203"/><span>troid ar theaghlach Aoife, ó namhaid nó ó lucht</span>
<lb n="6204"/><span>foghla, níor bheag a rádh leó go raibh Cú Chulainn</span>
<lb n="6205"/><span>ann chun iad do chur ag teiche le n-a n-anam uainn.</span>
<lb n="6206"/><span>Agus má ba gharbh, fíochmhar, fuilteach é, le namhaid</span>
<lb n="6207"/><span>ní lughaide ba chaoin, cneasda, ceannsa, grádhach é</span>
<lb n="6208"/><span>le n-a charaid.  Is maise agus is mór-chlú d'Ultaibh</span>
<lb n="6209"/><span>é go deó.  Is obair ró mhí-chuibhseach duit-se, a</span>
<lb n="6210"/><span>ríogan, a cheapadh id' aigne go bhféadfainn-se</span>
<lb n="6211"/><span>comhrac aoinfhir a dhéanamh anois, tar cheann Fear</span>
<lb n="6212"/><span>Éirean, leis an bhfear san gur mó agam a cheithre</span>
<lb n="6213"/><span>cnámha ná a bhfuil beó, ní hamháin ar an mór-shluagh</span>
<lb n="6214"/><span>so ach ar sliocht Gaedheal!</span></p>
<lb n="6215"/>
<lb n="6216"/><p><span>M. — Is dócha, a rí, má bhí san fíor roimis seo gur mó</span>
<lb n="6217"/><span>is fíor anois é ná riamh.</span></p>
<lb n="6218"/>
<lb n="6219"/><p><span>F. D. — Is fíor riamh é agus is fíor anois é.  Cad é</span>
<lb n="6220"/><span>an fíoradh cheapfá bheith anois air seachas riamh?</span></p>
<lb n="6221"/>
<lb n="6222"/><p><span>M. — Asdó, má's le méid do cheana air nár bh' fhéidir</span>
<lb n="6223"/><span>duit comhrac aoinfhir a dhéanamh leis roimis seo,</span>
<lb n="6224"/><span>measaim ná beadh aon bhreith agat ar an gcomhrac</span>
<lb n="6225"/><span>a dhéanamh anois.  Chuir an gníomh deirineach so</span>
<lb n="6226"/><span>uaidh a leithéid sin de bhreis ar an gcion.  Is maith</span>
<lb n="6227"/><span>é an cion, a rí.  Is 'mó cuma 'na ndeinean sé áise.</span></p>
<lb n="6228"/>
<lb n="6229"/><p><span>F. D. (Ag cur gáire as). — Ná déineadh san aon bhuairt</span>
<lb n="6230"/><span>duit, a ríogan.  Is maith is eól do Chú Chulainn</span>
<lb n="6231"/><span>nách le heagla romis ná déanfainn-se comhrac</span></p>
</div>
<pb n="162"/>
<div><lb n="6232"/><p><span>leis.  An fhaid is eól do-san é táim bog ar cad a</span>
<lb n="6233"/><span>mheasan aoinne eile.</span></p>
<lb n="6234"/>
<lb n="6235"/><p><span>M. — Is maith an bhail ort féin an méid sin, a rí, mar ní</span>
<lb n="6236"/><span>chuirfidh an chaint seo atá ar siubhal aon mhearathal</span>
<lb n="6237"/><span>ort.</span></p>
<lb n="6238"/>
<lb n="6239"/><p><span>F. D. (Ag lasadh suas). — Cad í an chaint?</span></p>
<lb n="6240"/>
<lb n="6241"/><p><span>M. — Tá sé i mbéalaibh daoine ar fuid an tslóigh go</span>
<lb n="6242"/><span>ndeir Cú Chulainn ná fuil fear anois ar Fhearaibh</span>
<lb n="6243"/><span>Éirean d'fhéadfadh seasamh 'na láthair agus comh-</span>
<lb n="6244"/><span>rac aoinfhir a dhéanamh leis ach Fear Diadh amháin,</span>
<lb n="6245"/><span>agus ná measan sé go mbeidh a chlú curtha suas</span>
<lb n="6246"/><span>i gceart aige go dtí go dtuitidh Fear Diadh mac</span>
<lb n="6247"/><span>Damháin leis, agus gur mór an iongna leis an t-aon</span>
<lb n="6248"/><span>fhear amháin d' fhéadfadh an comhrac a dhéanamh do</span>
<lb n="6249"/><span>bheith ag fanamhaint siar uaidh.  Ach dar ndó ba cheart</span>
<lb n="6250"/><span>dó a thuisgint nách le heagla roimis, ach le corp</span>
<lb n="6251"/><span>ceana air, atá Fear Diadh ag fanamhaint siar,</span>
<lb n="6252"/><span>— agus dá mhéid a bhí an cion ar dtúis gur chuaidh</span>
<lb n="6253"/><span>ana bhreis air le cúpla lá.  Is breágh agus is maith an</span>
<lb n="6254"/><span>rud caradas, ach is fearr ná san é nuair a thuigid</span>
<lb n="6255"/><span>caraid a chéile chomh cruinn sin!</span></p>
<lb n="6256"/>
<lb n="6257"/><p><span>F. D. (Ag siubhal anonn 's anall). — Tá dearmhad éigin sa</span>
<lb n="6258"/><span>sgéal!  Níor tháinig an smuíneamh san riamh</span>
<lb n="6259"/><span>i n-aigne Chú Chulainn agus níor tháinig an chaint</span>
<lb n="6260"/><span>sin riamh a béal Chú Chulainn — nó tá athrú mór</span>
<lb n="6261"/><span>tagaithe air.</span></p>
<lb n="6262"/>
<lb n="6263"/><p><span>M. — Ní hiongna athrú air, agus na gníomhartha atá</span>
<lb n="6264"/><span>déanta aige ar Fhearaibh Éirean ó thosnuigh an</span>
<lb n="6265"/><span>slógadh so.  Ba láidir agus ba stuamdha an aigne</span>
<lb n="6266"/><span>bheadh ag an bhfear ná cuirfeadh na gníomhartha san</span>
<lb n="6267"/><span>uabhar agus mór-chúis air.</span></p>
<lb n="6268"/>
<lb n="6269"/><p><span>F. D. — Do dhein sé gníomhartha chomh mór leó sar ar</span>
<lb n="6270"/><span>thosnuigh an slógadh so riamh.</span>
<lb n="6271"/></p>
</div>
<pb n="163"/>
<div><lb n="6272"/><p><span>M. — Ní'l agat ach bualadh tríd an longphort agus</span>
<lb n="6273"/><span>tuairisg an sgéil do chur.</span></p>
<lb n="6274"/>
<lb n="6275"/><p><span>F. D. — Is maith is eól duit-se, a ríogan, agus</span>
<lb n="6276"/><span>d'Fhearaibh Éirean, ná cromfainn-se chuige sin!</span></p>
<lb n="6277"/>
<lb n="6278"/><p><span>M. — Is eól dúinn go léir oineach Fhir Diadh, ach tá an</span>
<lb n="6279"/><span>chaint ar siubhal pé cuma 'nar thosnuigh sí.</span></p>
<lb n="6280"/>
<lb n="6281"/><p><span>F. D. — Tá go maith, a ríogan.  Mara bhfuil d' easnamh</span>
<lb n="6282"/><span>ar oirdhearcas Chú Chulainn ach a chara do thuitim</span>
<lb n="6283"/><span>le n-a láimh ní fhágfaidh a chara an t-easnamh san</span>
<lb n="6284"/><span>abhfad eile air.  Déanfar an comhrac!</span></p>
<lb n="6285"/>
<lb n="6286"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="6287"/>
<lb n="6288"/><p><span>M. — Seadh!  Ba dheacair thu ghríosadh chuige!  Tar-</span>
<lb n="6289"/><span>aing chughat na cleasa is fearr agat anois, a Chú</span>
<lb n="6290"/><span>na gcleas!  Beidh gá agat leó go léir.  Beirt</span>
<lb n="6291"/><span>Ultach!  Pé duine acu a thuitfidh is réidhteach é.</span>
<lb n="6292"/><span>Má thuitean an bheirt is dhá réidhteach é.  Tá a chomh-</span>
<lb n="6293"/><span>aois i gceart ag gach fear acu sa bhfear eile.  Beidh</span>
<lb n="6294"/><span>an chomhrac dian.  Sin fíre fear agat fé dheire,</span>
<lb n="6295"/><span>a Chú.  Tagadh do cháirde sídhe chughat anois nó</span>
<lb n="6296"/><span>fanaidís uait!  Cad é an doilgheas a bheidh ar</span>
<lb n="6297"/><span>Chonchobhar nuair aireóchaidh sé sgéala an chomhraic</span>
<lb n="6298"/><span>seo!  An dá chura is tréine agus is uaisle dá raibh</span>
<lb n="6299"/><span>ar Ultaibh riamh.  Ní headh ach dá raibh ar Ghaedh-</span>
<lb n="6300"/><span>ealaibh riamh.  Is mór an truagh é!  Is ríoga an</span>
<lb n="6301"/><span>bheirt iad!  Dá mbeadh Conchobhar féin chomh ríoga,</span>
<lb n="6302"/><span>chomh huasal aigne, le haoinne de'n bheirt ní hi ríghe</span>
<lb n="6303"/><span>Connacht a bheinn-se anois!  Ach fágaimís siúd</span>
<lb n="6304"/><span>mar atá sé.</span></p>
<lb n="6305"/>
<lb n="6306"/><p><span>(Imthigheas.  Tig Fiacha mac Fir Fheibhe agus Fearghus isteach)</span></p>
<lb n="6307"/>
<lb n="6308"/><p><span>Fiacha. — Ar airighis é siúd, a rí?</span></p>
<lb n="6309"/>
<lb n="6310"/><p><span>Fearghus. — Cad é féin, a Fhiacha?</span></p>
<lb n="6311"/>
<lb n="6312"/><p><span>Fiacha. — Fear Diadh mac Damháin atá ag dul amach chun</span>
<lb n="6313"/><span>comhraic aoinfhir a dhéanamh le Cú Chulainn.</span>
<lb n="6314"/></p>
</div>
<pb n="164"/>
<div><lb n="6315"/><p><span>Fear. — 'Sdó d'airigheas gur cuireadh fios air go pubal</span>
<lb n="6316"/><span>Mhéibh, chuige sin, agus gur dhiúltuigh sé do'n chomh-</span>
<lb n="6317"/><span>rac go tur agus go feargach.</span></p>
<lb n="6318"/>
<lb n="6319"/><p><span>Fiacha. — Do cuireadh fios arís air agus pé bob a bhuail</span>
<lb n="6320"/><span>Méibh air do chuir sí fhiachaibh air an comhrac do</span>
<lb n="6321"/><span>ghabháil ar láimh.  Deirtear go bhfuil an fearann</span>
<lb n="6322"/><span>is fearr i Magh Aoi aige le fagháil, agus Fionnabh-</span>
<lb n="6323"/><span>air mar mhnaoi, agus mórán de chomhaibh móra eile.</span>
<lb n="6324"/><span>Is bocht an sgéal é!  An dá uasal is fearr ar</span>
<lb n="6325"/><span>Ghaedhealaibh, duine acu do thuitim leis an nduine</span>
<lb n="6326"/><span>eile nó iad araon do thuitim le n-a chéile, tré cheilg</span>
<lb n="6327"/><span>Mhéibh, agus Ultaigh go cruaidh i ngá le n-a neart</span>
<lb n="6328"/><span>agus le n-a ngníomh araon!</span></p>
<lb n="6329"/>
<lb n="6330"/><p><span>F. — Ambasa, a Fhiacha, siné an sgéal is measa agus</span>
<lb n="6331"/><span>is doilghe dár tháinig orainn fós.  Ní mór dhom</span>
<lb n="6332"/><span>imtheacht amach láithreach agus labhairt le m' dhalta.</span>
<lb n="6333"/><span>Is eagal liom gur baoghal dó anois marab ionnan</span>
<lb n="6334"/><span>a's riamh!</span></p>
<lb n="6335"/>
<lb n="6336"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="6337"/>
<lb n="6338"/><p><span>An Naomhadh Radharc</span></p>
<lb n="6339"/>
<lb n="6340"/><p><span>Cú Chulainn agus Laogh.</span></p>
<lb n="6341"/>
<lb n="6342"/><p><span>Laogh. — Airighim, a rí, go bhfuil Méibh ceapaithe ar</span>
<lb n="6343"/><span>cheilg a dhéanamh ort.  Tá buidhean aici dá thoghadh</span>
<lb n="6344"/><span>as na fir is calma aici chun teacht romhat i n-áit</span>
<lb n="6345"/><span>éigin ná beidh coinne agat leó agus preabadh suas</span>
<lb n="6346"/><span>id' thimcheall agus goin galann a dhéanamh díot mar</span>
<lb n="6347"/><span>a deineadh d' Aonghus mac Aonláimhe Gáibhe i gcath</span>
<lb n="6348"/><span>Átha dá Fhearta ar Sliabh Fuaid.</span></p>
<lb n="6349"/>
<lb n="6350"/><p><span>Cú. — Ní haon iongna liom cad a dhéanfadh sí feasta.</span>
<lb n="6351"/><span>Tá iomad uilc déanta againne ar Fhearaibh Éirean.</span>
<lb n="6352"/><span>Is 'mó gníomh fill a ghaibh sí do láimh i n-ár n-aghaidh</span></p>
</div>
<pb n="165"/>
<div><lb n="6353"/><p><span>ach níor eirigh aon ghníomh acu lé fós, agus ní</span>
<lb n="6354"/><span>eireóchaidh.</span></p>
<lb n="6355"/>
<lb n="6356"/><p><span>(Tig Fearghus isteach.)</span></p>
<lb n="6357"/>
<lb n="6358"/><p><span>Míle fáilte romhat, a oide!  Conus atá Méibh agus</span>
<lb n="6359"/><span>Oilill agus an mór-shluagh?</span></p>
<lb n="6360"/>
<lb n="6361"/><p><span>F. — Pé maise atá ortha ní hort-sa atá a bhuidheachas</span>
<lb n="6362"/><span>acu, a dhalta, ach is dóich liom dá n-eirgheadh dhá</span>
<lb n="6363"/><span>choin chun comhraic le n-a chéile sa longphort go</span>
<lb n="6364"/><span>ndéarfaí anois gur b' é Cú Chulainn fé ndeár é!</span>
<lb n="6365"/><span>Ach tá ní nách é sin agam le hinnsint duit, a dhalta,</span>
<lb n="6366"/><span>ní is doiligh liom-sa agus ná cuirfidh puinn áthais</span>
<lb n="6367"/><span>ort-sa.  Tá gabhtha do láimh ag Fear Diadh mac</span>
<lb n="6368"/><span>Damháin, do chara dhílis féin agus do chomhalta,</span>
<lb n="6369"/><span>teacht annso ar maidin chun comhraic aoinfhir a</span>
<lb n="6370"/><span>dhéanamh leat-sa tar cheann Fear Éirean!</span></p>
<lb n="6371"/>
<lb n="6372"/><p><span>Cú. — Is olc an sgéal é sin, a Fhearghuis!  Is dubhach</span>
<lb n="6373"/><span>agus is doiligh liom-sa an fear san do theacht chun</span>
<lb n="6374"/><span>comhraic liom thar a bhfuil d'fhearaibh beó, agus ní</span>
<lb n="6375"/><span>le heagla roimis é, ach le grádh dhó.  Tar a bhfuil</span>
<lb n="6376"/><span>d'fhearaibh beó i nÉirinn níor mheasas go ndéanfadh</span>
<lb n="6377"/><span>Fear Diadh mac Damháin an ní sin.  Bhí iongna</span>
<lb n="6378"/><span>orm nuair a tháinís-se chun comhraic liom ach ba</span>
<lb n="6379"/><span>ghearr gur thuigeas nách dáríribh a tháinís.  Tar</span>
<lb n="6380"/><span>éis ár n-aithne ar a chéile agus tar éis ár</span>
<lb n="6381"/><span>gcomhaltais agus ár gcomhluadair, ag Aoife agus</span>
<lb n="6382"/><span>ag Sgáthaigh, agus tar éis ar thugamair de ghrádh</span>
<lb n="6383"/><span>agus de chion agus d' annsacht dá chéile, níor</span>
<lb n="6384"/><span>mheasas go ndéanfadh Fear Diadh an iompáil sin</span>
<lb n="6385"/><span>orm-sa!  Ach ó dhein ní foláir dó féachaint chuige féin.</span></p>
<lb n="6386"/>
<lb n="6387"/><p><span>F. — Ní foláir duit-se leis, a dhaltáin mo chroidhe,</span>
<lb n="6388"/><span>féachaint chughat féin.  Ní gá dhomhsa a innsint</span>
<lb n="6389"/><span>duit-se cad é an saghas Fear Diadh.  Is é fear</span>
<lb n="6390"/><span>do chomhchleas agus do chomhghaisge é, agus níor</span></p>
</div>
<pb n="166"/>
<div><lb n="6391"/><p><span>dhearg reanna ná faobhar riamh fós air i gcath ná</span>
<lb n="6392"/><span>i gcomhlann.  Ní hionann comhrac leis agus le</span>
<lb n="6393"/><span>haon fhear de na fearaibh a tháinig chughat fós i</span>
<lb n="6394"/><span>ndáil comhraic.</span></p>
<lb n="6395"/>
<lb n="6396"/><p><span>Cú. — Táim ag déanamh dochair agus toirmisg do Mhéibh</span>
<lb n="6397"/><span>agus d'Fhearaibh Éirean ó'n Luan roim Shamhain, ó</span>
<lb n="6398"/><span>thosnuigh an cogadh so.  I gcaitheamh na haimsire</span>
<lb n="6399"/><span>sin níor chuas troigh i ndiaidh mo chúil ó chomhrac le</span>
<lb n="6400"/><span>huathadh ná le sochaidhe, agus ní mó a rachad anois.</span>
<lb n="6401"/><span>Ní'l aon fhear a throid liom nár thuit le m' láimh agus</span>
<lb n="6402"/><span>tuitfidh Fear Diadh mar iad, — cé gur ró bheag</span>
<lb n="6403"/><span>an t-áthas liom-sa é thuitim liom!</span></p>
<lb n="6404"/>
<lb n="6405"/><p><span>F. — Tá uisge fé thalamh éigin déanta ag Méibh sa sgéal.</span>
<lb n="6406"/><span>Tá buairt mhór ar mhuintir Fhir Diadh mar go n-airigh-</span>
<lb n="6407"/><span>id siad é coitchianta 'ghá rádh gur fearr leis é féin</span>
<lb n="6408"/><span>do thuitim leat-sa ná tusa do thuitim leis.  Deir-</span>
<lb n="6409"/><span>tear gur taraigeadh comha móra dhó, comh-mhéid</span>
<lb n="6410"/><span>a fhearainn féin de'n talamh is fearr i gConnacht-</span>
<lb n="6411"/><span>aibh agus Fionnabhair mar mhnaoi, ach nár chuir sé</span>
<lb n="6412"/><span>suim ar bith ins na comhaibh sin.  Annsan do cuir-</span>
<lb n="6413"/><span>eadh draoithe agus ollamhna an dúna chuige chun go</span>
<lb n="6414"/><span>ndéanfaidís é ghlámadh agus d'aoradh agus</span>
<lb n="6415"/><span>d'aithisiú.  Deirim leat, a dhalta, gur ghlacam-</span>
<lb n="6416"/><span>air-ne géilsine chruaidh orainn an lá a chuamair</span>
<lb n="6417"/><span>i ngéilsine d'Oilill agus do Mhéibh.  Is fada</span>
<lb n="6418"/><span>anonn a théighean iarsma an droch-ghnímh.  Is beag</span>
<lb n="6419"/><span>dá chuimhneamh a bhí ag Deirdre cad iad na mílte</span>
<lb n="6420"/><span>olc a thiocfadh dá barr!  Féach chughat féin go maith,</span>
<lb n="6421"/><span>a dhalta.  Dá n-imthigheadh aon ní ort ní fhéadfainn-</span>
<lb n="6422"/><span>se fanamhaint beó id' dhiaidh.</span></p>
<lb n="6423"/>
<lb n="6424"/><p><span>Cú. — Agus is beag dá chuimhneamh a bhí ag Conchobhar</span>
<lb n="6425"/><span>go mbeadh sgéal an lae indiu againn go léir de</span>
<lb n="6426"/><span>bharr íde Chlainne Uisnigh!  Thabharfadh sé eólus</span></p>
</div>
<pb n="167"/>
<div><lb n="6427"/><p><span>agus teagasg agus tuisgint do'n chine daona, go</span>
<lb n="6428"/><span>dtí gur bhain Deirdre a mheabhair as glan.  Dhein</span>
<lb n="6429"/><span>sí sgiot sgot dá chiall uasal.  Ná bíodh ceisd ort,</span>
<lb n="6430"/><span>a oide.  Tháinig cara de m'cháirdibh sídhe chugham-sa</span>
<lb n="6431"/><span>le déanaighe agus do leighis sé mo chréachta.  Tá</span>
<lb n="6432"/><span>mo neart agus mo mhisneach arís agam.</span></p>
<lb n="6433"/>
<lb n="6434"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="6435"/>
<lb n="6436"/><p><span>An Deichmhadh Radharc.</span></p>
<lb n="6437"/>
<lb n="6438"/><p><span>Áth Fhir Diadh.  Fear Diadh agus Idh mac Rianghabhra.</span></p>
<lb n="6439"/>
<lb n="6440"/><p><span>Fear Diadh. — Thánamair ró mhoch, a ghiolla.  Ní'l Cú</span>
<lb n="6441"/><span>Chulainn ag teacht fós.</span></p>
<lb n="6442"/>
<lb n="6443"/><p><span>Idh. — Tá sé ag teacht, a rí.  Airighim fuaim an charbaid.</span>
<lb n="6444"/><span>Aithnighim an seól agus aithnighim fuaim coisigheachta</span>
<lb n="6445"/><span>na n-each.  D'aithneóchainn ceól cos an dá each san</span>
<lb n="6446"/><span>i n-aon áit.  Ní'l dá each eile i nÉirinn a bhuailean</span>
<lb n="6447"/><span>an fód ar an gcuma gcéadna.</span></p>
<lb n="6448"/>
<lb n="6449"/><p><span>(Tig Cú Chulainn agus Laogh isteach.)</span></p>
<lb n="6450"/>
<lb n="6451"/><p><span>F. D. — Fáilte romhat, a Chú Chulainn!  Taithnean do</span>
<lb n="6452"/><span>theacht linn.</span></p>
<lb n="6453"/>
<lb n="6454"/><p><span>Cú. — Bhíos lá, a Fhir Diadh, agus ba mhór agam an</span>
<lb n="6455"/><span>fháilte sin, ach ní ró mhaith a thaithnean sí indiu liom.</span>
<lb n="6456"/><span>Agus go deimhin, a Fhir Diadh, ba chóra dhomhsa fáilte</span>
<lb n="6457"/><span>do chur romhat-sa ná dhuit-se fáilte chur romham-sa,</span>
<lb n="6458"/><span>agus ba chóra dhomhsa dul do chomhrac leat-sa ná</span>
<lb n="6459"/><span>dhuit-se teacht chun comhraic liom-sa, óir is agat-sa</span>
<lb n="6460"/><span>atá mo mhná agus mo mhacaibh, m' eich agus m' each-</span>
<lb n="6461"/><span>raidhe, m' almha agus m' innle teiche.</span></p>
<lb n="6462"/>
<lb n="6463"/><p><span>F. D. — Maith, a Chú Chulainn.  Ach cad a bhéarfadh gur</span>
<lb n="6464"/><span>cheart tusa do theacht chun comhraic liom-sa?  Nuair</span></p>
</div>
<pb n="168"/>
<div><lb n="6465"/><p><span>a bhíomair araon ag Uathaigh, agus ag Sgáthaigh agus</span>
<lb n="6466"/><span>ag Aoife níor bh'fhear diongbhála dhomhsa thusa, óir</span>
<lb n="6467"/><span>is tu b'fhear friothálmha dhom, ag áireamh mo shleagh</span>
<lb n="6468"/><span>agus ag córú mo leapan.</span></p>
<lb n="6469"/>
<lb n="6470"/><p><span>Cú. — Is fíor sin, a Fhir Diadh, agus isé cúis go ndein-</span>
<lb n="6471"/><span>inn-se an friothálamh san duit mar bhíos abhfad</span>
<lb n="6472"/><span>níos óige ná thu.  Ní hí sin tuarasgbháil ar a bhfuil-</span>
<lb n="6473"/><span>imíd indiu.  Is fear diongbhála dhuit indiu me,</span>
<lb n="6474"/><span>nó d'aon laoch i nÉirinn, i láthair catha nó cruadh-</span>
<lb n="6475"/><span>chomhraic.  Dá bhrígh sin, a Fhir Diadh, dá mbeadh comh-</span>
<lb n="6476"/><span>rac le bheith eadrainn is orm-sa ba cheart a bheith</span>
<lb n="6477"/><span>an comhrac do thosnú óir is agam atá an chúis chuige.</span>
<lb n="6478"/><span>Is orm atá an éagcóir déanta ag Fearaib Éirean</span>
<lb n="6479"/><span>agus ag Fear Diadh mar aon le Fearaibh Éirean.</span>
<lb n="6480"/><span>Ach dá mbeadh oiread eile éagcóra déanta orm,</span>
<lb n="6481"/><span>agus lámh Fhir Diadh do bheith san éagcóir go léir,</span>
<lb n="6482"/><span>mar atá san éagcóir atá déanta, ní leogfadh</span>
<lb n="6483"/><span>cuimhne an charadais agus an cheana agus an ghrádha</span>
<lb n="6484"/><span>a bhí eadrainn domhsa comhrac aoinfhir a dhéanamh</span>
<lb n="6485"/><span>leat-sa.  Má tá lámh agat san éagcóir atá dá</span>
<lb n="6486"/><span>dhéanamh orm ní mheasaim tu féin a bheith ciontach</span>
<lb n="6487"/><span>ar fad leis.  Tá éileamh ag Méibh ort tré cheangal</span>
<lb n="6488"/><span>na géilsine.  Ach ní théighean an ceangal chomh fada</span>
<lb n="6489"/><span>agus gur ghá dhuit comhrac aoinfhir a dhéanamh le</span>
<lb n="6490"/><span>d'chara féin mar gheall air.  Is 'mó comhrac dian</span>
<lb n="6491"/><span>a dheineamair araon riamh, a Fhir Diadh, ach is</span>
<lb n="6492"/><span>ag cabhrú le chéile a bhímís.  Is cruaidh an sgéal</span>
<lb n="6493"/><span>indiu é go gcaithimíd iompáil i gcoinnibh a chéile,</span>
<lb n="6494"/><span>go gcaithimíd feóil a chéile do ghearradh agus</span>
<lb n="6495"/><span>fuil a chéile do dhortadh, agus gur b' annsa go</span>
<lb n="6496"/><span>mór le gach fear againn fuil agus feóil an fhir</span>
<lb n="6497"/><span>eile ná a chuid fola agus feóla féin!  Is cruaidh</span>
<lb n="6498"/><span>an chinneamhaint í!</span>
<lb n="6499"/></p>
</div>
<pb n="169"/>
<div><lb n="6500"/><p><span>F. D. — Is ró fhada atáimíd ar an gcuma so, a Chú</span>
<lb n="6501"/><span>Chulainn.  Cad í an ghaisge ar a ragham indiu?</span></p>
<lb n="6502"/>
<lb n="6503"/><p><span>Cú. — Do rogha gaisge dhuit-se indiu, a Fhir Diadh, óir</span>
<lb n="6504"/><span>is tu a ráinig an t-áth ar dtúis.</span></p>
<lb n="6505"/>
<lb n="6506"/><p><span>F. D. — An cuimhin leat na cleasa iorghala do dhein-</span>
<lb n="6507"/><span>imís ag Aoife?</span></p>
<lb n="6508"/>
<lb n="6509"/><p><span>Cú. — Is cuimhin.</span></p>
<lb n="6510"/>
<lb n="6511"/><p><span>F. D. — Má's cuimhin téighimís ar na cleasaibh sin.</span></p>
<lb n="6512"/>
<lb n="6513"/><p><span>Cú. — Tá go maith.</span></p>
<lb n="6514"/>
<lb n="6515"/><p><span>(Imthighid.  Tig isteach Dolbh, agus Iondolbh, cáirde sídhe</span>
<lb n="6516"/><span>do Chú Chulainn.)</span></p>
<lb n="6517"/>
<lb n="6518"/><p><span>Dolbh. — Is meabhair liom an lá do rugadh an ghein uasal.</span>
<lb n="6519"/><span>Tugadh domhsa an lá san, ó chomhachtaibh sídhe, mar</span>
<lb n="6520"/><span>dhualgas lae agus oidhche, aire thabhairt dó agus</span>
<lb n="6521"/><span>freagairt dá mheanmna, agus teacht 'ghá fhóirithin</span>
<lb n="6522"/><span>agus 'ghá dhíon agus 'ghá chosnamh, i gcath agus i</span>
<lb n="6523"/><span>gcomhrac, i n-éigin agus i n-iorghail, i nguais agus</span>
<lb n="6524"/><span>i gcumhangrach, i bhfriothghoin agus i bhfeidhm dá</span>
<lb n="6525"/><span>dhéine.  Tugadh an dualgas céadna dhuit-se, a</span>
<lb n="6526"/><span>Iondoilbh.  Níor dhualgas gan duagh dhúinne sin,</span>
<lb n="6527"/><span>cé nách puinn de shaoghal ár gcuradh atá caithte fós.</span>
<lb n="6528"/><span>Bhí sé óg go leór nuair fhág sé árus Deichtine agus</span>
<lb n="6529"/><span>tháinig sé go hEamhain agus dhein sé a chéad ghníomh-</span>
<lb n="6530"/><span>artha lútha agus nirt ar mhacra na hEamhna.  Ní raibh</span>
<lb n="6531"/><span>sé ceaduighthe d'aon mhac eile teacht i gcluiche an</span>
<lb n="6532"/><span>mhacra gan é féin do chur ar dtúis fé chomairce</span>
<lb n="6533"/><span>na hóg-bhuidhne sin.  Nuair a chuir an mac</span>
<lb n="6534"/><span>beag iasachta an cluiche ortha go léir tháinig</span>
<lb n="6535"/><span>fearg ortha agus chaitheadar a dtrí caogaid</span>
<lb n="6536"/><span>camán i n-aoinfheacht ar amus a chinn.  Chuir</span>
<lb n="6537"/><span>sé dhé na camáin i dtreó nár aimsigh aon</span>
<lb n="6538"/><span>urchar é agus annsan do ghluais sé fé an mbuidhin</span>
<lb n="6539"/><span>agus do threasgair sé iad ar gac taobh dé go rabh-</span></p>
</div>
<pb n="170"/>
<div><lb n="6540"/><p><span>adar leath-mharbh aige.  Ar ball, i n-inead eisean</span>
<lb n="6541"/><span>do dhul fé n-a gcomairce-sin is amhlaidh a b'éigin</span>
<lb n="6542"/><span>dóibh-sin dul fé n-a chomairce-sean, nó ní sgur-</span>
<lb n="6543"/><span>fadh sé a ghníomh díobh.  Bhíos-sa i n-aice an mhic</span>
<lb n="6544"/><span>bhig an uair sin ag comhlíonadh mo dhualgais.</span></p>
<lb n="6545"/>
<lb n="6546"/><p><span>Iondolbh. — Agus an cuimhin leat-sa an oidhche, tamal</span>
<lb n="6547"/><span>beag 'na dhiaidh sin, nuair a thug Culann Ceard an</span>
<lb n="6548"/><span>cuire do Chonchobhar agus do mhaithibh na Craobh-</span>
<lb n="6549"/><span>ruaidhe.  D'iarr Conchobhar ar an mac beag teacht</span>
<lb n="6550"/><span>leó agus gheall seisean teacht 'na ndiaidh nuair a</span>
<lb n="6551"/><span>bheadh cluichí an mhacra críochnuighthe.  Tháinig sé 'na</span>
<lb n="6552"/><span>ndiaidh agus ag teacht chun an dúna dhó d'eirigh an</span>
<lb n="6553"/><span>fearchú chuige.  D'oibrigh sé an t-ubhall-chleas ar</span>
<lb n="6554"/><span>an gcoin.  Chuir sé an t-ubhall d' urchar isteach</span>
<lb n="6555"/><span>i gcraos an árrachtaidhe agus siar tré n-a chorp</span>
<lb n="6556"/><span>amach.  Do rug sé ar an ainimhidhe agus dhein sé</span>
<lb n="6557"/><span>ceathramhna dhé!  Bhíos-sa i n-aice an mhic bhig an</span>
<lb n="6558"/><span>uair sin, ag comhlíonadh mo dhualgais.</span></p>
<lb n="6559"/>
<lb n="6560"/><p><span>Dolbh. — Agus bhíomair araon i n-a aice an lá ghaibh sé</span>
<lb n="6561"/><span>arm gaisge agus chuaidh sé ó dheas go Dún Mhac</span>
<lb n="6562"/><span>Neachtain ag deargadh lámh.  Mhairbh sé an lá san</span>
<lb n="6563"/><span>an triúr laoch ba chalma dá raibh i Magh Breagh, an</span>
<lb n="6564"/><span>triúr a bhíodh coitchianta 'ghá mhaoidheamh nár mhó a</span>
<lb n="6565"/><span>bhí beó d'Ultaibh ná ar mharbhuigheadar féin díobh.</span>
<lb n="6566"/><span>Mhairbh sé Fóill mac Neachtain, ar dtúis, fear ná</span>
<lb n="6567"/><span>gabhadh reanna ná arm ná faobhar air.  Annsan</span>
<lb n="6568"/><span>mhairbh sé Tuachall mac Neachtain, fear nár bh'</span>
<lb n="6569"/><span>fhéidir a mharbhadh mara leagtaí do'n chéad bhuille</span>
<lb n="6570"/><span>nó do'n chéad urchar é.  Annsan do mhairbh sé</span>
<lb n="6571"/><span>Fainnle mac Neachtain, an laoch gur chomhdheas dó</span>
<lb n="6572"/><span>comhrac aoinfhir a dhéanamh ag snámh i n-uisge nó</span>
<lb n="6573"/><span>'na sheasamh ar thalamh tirim.  Sin é an deargadh</span>
<lb n="6574"/><span>lámh a dhein ár mac beag an lá ghaibh sé arm gaisge,</span></p>
</div>
<pb n="171"/>
<div><lb n="6575"/><p><span>agus sin é an buadh agus an cosgar a thug sé leis</span>
<lb n="6576"/><span>thar n-ais go hEamhain an lá san.  Chomhlíonamair</span>
<lb n="6577"/><span>ár ndualgas go maith an lá san.</span></p>
<lb n="6578"/>
<lb n="6579"/><p><span>Iondolbh. — Is 'mó lá dian atá curtha dhínn againn ag</span>
<lb n="6580"/><span>comhlíonadh ár ndualgais, ach measaim, a Dhoilbh,</span>
<lb n="6581"/><span>gur b' é seo greim is géire dár tháinig fós.  Chomh</span>
<lb n="6582"/><span>luath agus thiocfaidh meanmna Chú Chulainn chughainn</span>
<lb n="6583"/><span>caithfimíd bheith i n' aice láithreach sa troid agus é</span>
<lb n="6584"/><span>dhíon ar bhuillíbh troma Fhir Diadh.  Má thuigean</span>
<lb n="6585"/><span>Fear Diadh i n' aigne sinn a bheith san iorghail is</span>
<lb n="6586"/><span>baoghal ná tiocfaimíd saor ó n-a láimh!</span></p>
<lb n="6587"/>
<lb n="6588"/><p><span>Dolbh. — Ní foláir dúinn ár ndualgas do chomhlíonadh</span>
<lb n="6589"/><span>pé rud a thiocfaidh as dúinn.</span></p>
<lb n="6590"/>
<lb n="6591"/><p><span>(Imthighid.  Tig Méibh agus Oilill agus Fearghus agus</span>
<lb n="6592"/><span>maithe eile isteach.)</span></p>
<lb n="6593"/>
<lb n="6594"/><p><span>M. — Fágaim le huadhacht ná feaca riamh, agus nár</span>
<lb n="6595"/><span>mheasas go bhfeicfinn le m' ló, radharc chomh huasal</span>
<lb n="6596"/><span>leis an radharc sin a chonacamair indiu.  Is ion-</span>
<lb n="6597"/><span>gantach an bheirt iad!  Cad é mar a ghluaisigheadh</span>
<lb n="6598"/><span>an t-urchar ó'n láimh, ar gach taobh! gur dhóich leat</span>
<lb n="6599"/><span>go mbíodh anam sa ghaoi, agus dúil aige dul cruinn,</span>
<lb n="6600"/><span>do réir mheanmna an té a chaith é!  Agus níor</span>
<lb n="6601"/><span>chuaidh urchar díobh amú ó thosach go deire.  Níor</span>
<lb n="6602"/><span>caitheadh urchar díobh nár chuaidh cruinn ach níor</span>
<lb n="6603"/><span>chuaidh aon urchar díobh i mbeó.  B'iongantach an</span>
<lb n="6604"/><span>chosaint a deineadh ar gach taobh.  Idir lámhach agus</span>
<lb n="6605"/><span>cosaint ní fheaca a leithéid riamh.  Is uasal an</span>
<lb n="6606"/><span>bheirt iad!  Cad é an sórd comhraic a dhéanfaid</span>
<lb n="6607"/><span>siad anois, a Fhearghuis, ó sguradar de'n lámhach?</span></p>
<lb n="6608"/>
<lb n="6609"/><p><span>Fearghus. — Measaim, a ríogan, gur lámhach a bheidh</span>
<lb n="6610"/><span>arís acu, ach gur le harmaibh níos truime é, le</span>
<lb n="6611"/><span>mánaoisibh móra.  Agus má ba mhaith le feisgint</span>
<lb n="6612"/><span>an lámhach agus an chosaint a dheineadar an fhaid a</span></p>
</div>
<pb n="172"/>
<div><lb n="6613"/><p><span>bhíodar ar na harmaibh éadtroma, is dá mhó is maith</span>
<lb n="6614"/><span>le feisgint a bheidh an radharc a chífear nuair a bheidh</span>
<lb n="6615"/><span>na fir ar na harmaibh troma.  Annsan iseadh</span>
<lb n="6616"/><span>chífear neart na bhfear chomh maith le n-a bhfuinn-</span>
<lb n="6617"/><span>eamh agus le n-a gclisteacht!</span></p>
<lb n="6618"/>
<lb n="6619"/><p><span>Oilill. — Ní'l a chomhaois beó ag fear díobh ach sa bhfear</span>
<lb n="6620"/><span>eile.  Is mór an radharc bheith ag féachaint ortha.</span>
<lb n="6621"/><span>Ní fheaca riamh ach an ciúnas a bhí sa longphort an</span>
<lb n="6622"/><span>fhaid a bhí an chéad ghora san ar siubhal!  An mór-</span>
<lb n="6623"/><span>shluagh uile, fir agus mná, óg a's críona, gan glór</span>
<lb n="6624"/><span>asta ná cor acu dá chur díobh, ach iad ag faire sar</span>
<lb n="6625"/><span>a gcaillfidís aon phioc de'n chleasaidheacht ion-</span>
<lb n="6626"/><span>gantach.  Níor dhearg aoinne acu fós ar an bhfear</span>
<lb n="6627"/><span>eile agus seacht n-uaire mheasas go raibh urchar</span>
<lb n="6628"/><span>ó dhuine acu tríd an bhfear eile, ach do cosantaí</span>
<lb n="6629"/><span>an uile urchar.  Is áluinn an comhrac é!</span></p>
<lb n="6630"/>
<lb n="6631"/><p><span>M. — Téanaigh, a ríogra.  Is dócha gur gearr go</span>
<lb n="6632"/><span>mbeidh an obair ar siubhal arís.  Ní chaillfinn aon</span>
<lb n="6633"/><span>phioc dé ar ríghe Connacht!</span></p>
<lb n="6634"/>
<lb n="6635"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="6636"/>
<lb n="6637"/><p><span>An t-aonmhadh radharc déag.</span></p>
<lb n="6638"/>
<lb n="6639"/><p><span>Áth Fhir Diadh.  Tig Fear Diadh agus Cú</span>
<lb n="6640"/><span>Chulainn isteach agus fuil ortha agus ag sile leó.</span>
<lb n="6641"/><span>Tig Idh agus Laogh isteach 'na ndiaidh agus sgiath</span>
<lb n="6642"/><span>agus airm comhraic ar a bhaclainn ag gach duine</span>
<lb n="6643"/><span>acu.</span></p>
<lb n="6644"/>
<lb n="6645"/><p><span>Fear Diadh. — Is maith a dheinis cleasaidheacht an lae</span>
<lb n="6646"/><span>indiu, a Chú Chulainn.  Ní misde dhuit a rádh gur</span></p>
</div>
<pb n="173"/>
<div><lb n="6647"/><p><span>meabhair leat na cleasa dheinimís ag Aoife!  Ní</span>
<lb n="6648"/><span>headh ach is fearr a dheinis indiu iad ná chonac tu</span>
<lb n="6649"/><span>riamh 'ghá ndéanamh.  Ní féidir liom a dhéanamh</span>
<lb n="6650"/><span>amach cruinn ce 'cu againn do dhearg ar dtúis ar</span>
<lb n="6651"/><span>an bhfear eile.</span></p>
<lb n="6652"/>
<lb n="6653"/><p><span>Cú. — Is dóich liom gur i n-aoinfheacht a chuaidh an chéad</span>
<lb n="6654"/><span>dheargadh orainn araon.  Is cuimhin liom go maith</span>
<lb n="6655"/><span>an chéad urchar uaim a chuaidh i mbeó ort-sa, ach</span>
<lb n="6656"/><span>do chuaidh urchar uait-se i mbeó orm féin le n-a</span>
<lb n="6657"/><span>linn.  Tá tuirse orainn araon anois agus ní</span>
<lb n="6658"/><span>misde dhúinn suaineas do ghlacadh.  Codail go maith,</span>
<lb n="6659"/><span>a Fhir Diadh, agus bíodh do thapa agus do neart agus</span>
<lb n="6660"/><span>do mhisneach agat ar maidin!  Ní cluichí áineasa</span>
<lb n="6661"/><span>atá romhainn amáireach!</span></p>
<lb n="6662"/>
<lb n="6663"/><p><span>F. D. — Mo ghraidhn croidhe thu!  (Ag cur a dhá Lámh tim-</span>
<lb n="6664"/><span>cheall ar Chú Chulainn agus 'ghá phógadh.  Pógaid a chéile go</span>
<lb n="6665"/><span>dlúth trí huaire.)  Déin-se leis codla go sámh agus</span>
<lb n="6666"/><span>bíodh do lúth agus do neart agat ar maidin.  Pé</span>
<lb n="6667"/><span>deire bheidh ar ár gcomhrac beidh ní ann le feis-</span>
<lb n="6668"/><span>gint ag Méibh agus ag Oilill agus ag Fearaibh</span>
<lb n="6669"/><span>Éirean ná feacadar a leithéid riamh fós.  Agus</span>
<lb n="6670"/><span>pé liagha a thiocfaidh ó'n longphort ag friothálamh</span>
<lb n="6671"/><span>orm-sa agus ag leigheas mo chneadh caithfid siad</span>
<lb n="6672"/><span>teacht anall annso chughat-sa agus an friothálamh</span>
<lb n="6673"/><span>céadna do dhéanamh ort agus na leighseana chéadna</span>
<lb n="6674"/><span>chur le pé créachta atá faghálta agat.  Mara</span>
<lb n="6675"/><span>ndéintear san ní dhéanfad-sa a thuille de'n</span>
<lb n="6676"/><span>chomhrac!</span></p>
<lb n="6677"/>
<lb n="6678"/><p><span>Cú. — Is áthas mór ar mo chroidhe a fheisgint go bhfuil</span>
<lb n="6679"/><span>croidhe mo chara chomh maith chomh dílis agus bhí sé</span>
<lb n="6680"/><span>riamh — dá dtugtaí a cheart féin dó, mar chroidhe!</span></p>
<lb n="6681"/>
<lb n="6682"/><p><span>(Sgaraid agus imthighid ó chéile.)</span></p>
<lb n="6683"/>
<lb n="6684"/><p><span>Idh. — Is dóca gur ceart dúinne bheith tuirseach leis,</span></p>
</div>
<pb n="174"/>
<div><lb n="6685"/><p><span>a Laoigh.  Tá tuirse mo dhóithin orm-sa pé 'nÉirinn</span>
<lb n="6686"/><span>é.  Ach is dócha go gcaithfimíd na hairm seo ghlanadh</span>
<lb n="6687"/><span>sar a ndéanfaimíd aon chodla.  Tá teinneas</span>
<lb n="6688"/><span>im' shúilibh ó bheith ag faire ar an ngleacaidheacht.</span>
<lb n="6689"/><span>Níor bh' iongna liom go mbeadh teinneas id' chnámh-</span>
<lb n="6690"/><span>aibh-se, chomh maith le d' shúilibh.</span></p>
<lb n="6691"/>
<lb n="6692"/><p><span>Laogh. — Agus cad a bhí chun teinnis a chur im'</span>
<lb n="6693"/><span>chnámhaibh?</span></p>
<lb n="6694"/>
<lb n="6695"/><p><span>Idh. — Sdó níor stadais i gcaitheamh an lae ach ag preab-</span>
<lb n="6696"/><span>arnaigh agus ag léimrigh le gach urchar dá gcaithtí.</span>
<lb n="6697"/><span>Ba dhóic le duine gur tu féin a bhíodh 'ghá gcaitheamh!</span>
<lb n="6698"/><span>Ná féadfá fanamhaint socair!</span></p>
<lb n="6699"/>
<lb n="6700"/><p><span>Laogh. — Seo seo! leog do d'chaint dúinn agus glan</span>
<lb n="6701"/><span>na hairm sin, nó curfar teinneas id' chnámhaibh ar</span>
<lb n="6702"/><span>maidin, má chítear meirg ná cré ná fuil ar aon</span>
<lb n="6703"/><span>arm díobh.</span></p>
<lb n="6704"/>
<lb n="6705"/><p><span>Idh. — Níor bhuail sé riamh me!  Is dócha nách mar sin</span>
<lb n="6706"/><span>do Chú Chulainn, gur chuir se teinneas cluaise</span>
<lb n="6707"/><span>ort-sa uaireanta.</span></p>
<lb n="6708"/>
<lb n="6709"/><p><span>(Cromaid air na hairm a ghlanadh.)</span></p>
<lb n="6710"/>
<lb n="6711"/><p><span>Laogh. — Ambriathar nár chuir riamh.  Ní headh ach níor</span>
<lb n="6712"/><span>labhair sé oiread agus focal feargach riamh liom.</span>
<lb n="6713"/><span>Ní dóich liom gur labhair sé focal feargach le hara</span>
<lb n="6714"/><span>riamh ach an t-aon fhocal amháin a labhair sé le hIobhar</span>
<lb n="6715"/><span>an lá bhíodar ar Charn Mhodhuirn.</span></p>
<lb n="6716"/>
<lb n="6717"/><p><span>Idh. — Cad dubhairt sé leis?</span></p>
<lb n="6718"/>
<lb n="6719"/><p><span>Laogh. — Dubhairt sé le hIobhar an carbad do thiomáint</span>
<lb n="6720"/><span>go Dún Mhac Neachtain.  Tháinig sgannra ar Iobhar</span>
<lb n="6721"/><span>agus dubhairt sé pé duine a raghadh go Dún Mhac</span>
<lb n="6722"/><span>Neachtain nách é féin a raghadh ann.  "Raghaidh do</span>
<lb n="6723"/><span>bheó nó do mharbh ann!" arsa Cú Chulainn leis.</span>
<lb n="6724"/><span>"Isé mo bheó do raghaidh ann agus isé mo mharbh</span>
<lb n="6725"/><span>d'fhanfaidh ann!" arsa Iobhar.</span>
<lb n="6726"/></p>
</div>
<pb n="175"/>
<div><lb n="6727"/><p><span>Idh. — Fear meathta iseadh Iobhar.  Ní fheadar cá</span>
<lb n="6728"/><span>bhfuaradh é.</span></p>
<lb n="6729"/>
<lb n="6730"/><p><span>Laogh. — Geallaim dhuit ná deaghaidh sé ar aon chuaird</span>
<lb n="6731"/><span>le Cú Chulainn ó shin.</span></p>
<lb n="6732"/>
<lb n="6733"/><p><span>Idh. — Is beag ná gur labhair Fear Diadh focal i bhfeirg</span>
<lb n="6734"/><span>liom-sa ar maidin indiu.  Gan amhras is i</span>
<lb n="6735"/><span>gcoinnibh a chos a tháinig sé ag déanamh an chomhraic</span>
<lb n="6736"/><span>seo!</span></p>
<lb n="6737"/>
<lb n="6738"/><p><span>Laogh. — Cad a chuir an fhearg air indiu?</span></p>
<lb n="6739"/>
<lb n="6740"/><p><span>Idh. — Ní dóich liom gur chodail sé an oidhche go ró shámh.</span>
<lb n="6741"/><span>Bhí sé 'na shuidhe ana mhoch agus dubhairt sé liom na</span>
<lb n="6742"/><span>heich do ghabháil.  Dubhart-sa go raibh an t-am ro</span>
<lb n="6743"/><span>mhoch agus gur bh' fhearr righneas a dhéanamh.  Bhí</span>
<lb n="6744"/><span>súil agam dá nglactaí an méid sin réidh uaim go</span>
<lb n="6745"/><span>mb' fhéidir go dtiocfadh liom rud éigin a rádh do</span>
<lb n="6746"/><span>chuirfeadh ó'n gcomhrac é.  Do las sé suas agus</span>
<lb n="6747"/><span>dubhairt sé, "Ní ghabhaim cosg sa ghnó so! gaibh</span>
<lb n="6748"/><span>na heich dhúinn!"  Thuigeas im' aigne go raibh sé</span>
<lb n="6749"/><span>socair ar an gcomhrac agus nách le n-a thoil é.  Is</span>
<lb n="6750"/><span>truagh an sgéal é, a Laoigh!</span></p>
<lb n="6751"/>
<lb n="6752"/><p><span>Laogh. — Ní'l leigheas air.  Téanam.  Glanfaimíd an</span>
<lb n="6753"/><span>chuid eile i n-aice na teine.</span></p>
<lb n="6754"/>
<lb n="6755"/><p><span>(Imthighid.  Tig isteach Lonn agus Dubhthac, dhá liagh ó</span>
<lb n="6756"/><span>longphort Fear Éirean.)</span></p>
<lb n="6757"/>
<lb n="6758"/><p><span>Dubhthach. — Mara bhfuilid créachta Chú Chulainn níos</span>
<lb n="6759"/><span>doimhnne ná créachta Fhir Diadh beidh comhrac an</span>
<lb n="6760"/><span>lae amáirigh níos déine ná mar a bhí comhrac an</span>
<lb n="6761"/><span>lae indiu.</span></p>
<lb n="6762"/>
<lb n="6763"/><p><span>Lonn. — Is iongantach an chosaint a dheineadar ortha</span>
<lb n="6764"/><span>féin!  Bhíos ag féachaint ar an gcomhrac fan lae.</span>
<lb n="6765"/><span>Ní fhéadfainn mo shúile thógaint díobh.  Ní fheaca</span>
<lb n="6766"/><span>riamh a leithéid de chleasaidheacht.  Ach níor tháinig</span>
<lb n="6767"/><span>fearg comhraic i gceart d'aoinne acu fós.  Deir-</span></p>
</div>
<pb n="176"/>
<div><lb n="6768"/><p><span>tear ná fuil aon sgannra ach féachaint ar Chú</span>
<lb n="6769"/><span>Chulainn nuair a thagan fíoch comhraic i gceart</span>
<lb n="6770"/><span>air.</span></p>
<lb n="6771"/>
<lb n="6772"/><p><span>Dubhthach. — Is fíor é.  An lá úd a dhein sé an dearg-</span>
<lb n="6773"/><span>ár ar Fhearaibh Éirean le n-a charbad seardha, bhíos</span>
<lb n="6774"/><span>i n-imeal an longphuirt agus chonac ag teacht é.</span>
<lb n="6775"/><span>Fuaras radharc maith air agus é ag gluaiseacht</span>
<lb n="6776"/><span>thorm mar a ghluaiseóch an tsídh gaoithe.  Do tharla</span>
<lb n="6777"/><span>gur fhéachas suas ins na súilibh air, agus an fhaid</span>
<lb n="6778"/><span>a mhairfead ní chuirfead an fhéachaint as mo cheann</span>
<lb n="6779"/><span>ná as mo chroidhe.  Tháinig creathán orm agus tháinig</span>
<lb n="6780"/><span>fuairthneamh im' ballaibh beatha agus do stad m'</span>
<lb n="6781"/><span>anál orm.  Níor fhéadas néal a chodla an oidhche</span>
<lb n="6782"/><span>sin.  Ní túisge thosnuigheadh codla dhom ná thagadh</span>
<lb n="6783"/><span>an ghnúis uathbhásach os mo chomhair, agus ghluais-</span>
<lb n="6784"/><span>igheadh an creathán arís agus an fuairthneamh agus</span>
<lb n="6785"/><span>an tachtadh orm, agus an t-allus ag séide thríom</span>
<lb n="6786"/><span>amach.  Má thagan an ghnúis sin do Chú Chulainn</span>
<lb n="6787"/><span>amáireach is láidir an sgairt atá ag Fear Diadh má</span>
<lb n="6788"/><span>fhéadan sé an radharc do sheasamh!</span></p>
<lb n="6789"/>
<lb n="6790"/><p><span>Lonn. — Ca bhfios duit ná go dtiocfadh riasdradh</span>
<lb n="6791"/><span>chomh huathbhásach leis d' Fhear Diadh féin agus go</span>
<lb n="6792"/><span>mb' fhéidir go mbeadh sé air ag Cú Chulainn an</span>
<lb n="6793"/><span>radharc d' fhulang?</span></p>
<lb n="6794"/>
<lb n="6795"/><p><span>Dubhthach. — Eatartha féin is fearr é.  Ní foláir dúinne</span>
<lb n="6796"/><span>ár ngnó féin do dhéanamh.  Ní foláir dúinn anois</span>
<lb n="6797"/><span>cneadha agus créachta Chú Chulainn do leigheas</span>
<lb n="6798"/><span>díreach fé mar a leighseamair cneadha agus</span>
<lb n="6799"/><span>créachta Fhir Diadh.  Téanam ort.</span></p>
<lb n="6800"/>
<lb n="6801"/><p><span>(Imthighid.  Tig isteach sluagh de bhocánaibh agus de bhanánaibh</span>
<lb n="6802"/><span>agus de gheintibh glinne, agus ceól sídhe acu, agus Lugh mac</span>
<lb n="6803"/><span>Eithleann leó, agus iad ag gluaiseacht timcheall ar shórd</span>
<lb n="6804"/><span>eigin raince.  Stadaid de'n raince.)</span>
<lb n="6805"/></p>
</div>
<pb n="177"/>
<div><lb n="6806"/><p><span>Lugh. —</span></p>
<lb n="6807"/>
<lb n="6808"/><p><span>A chomhachta sídhe,</span>
<lb n="6809"/><span>Na gceólta mbríghe,</span>
<lb n="6810"/><span>Na nglórtha mbinn,</span>
<lb n="6811"/><span>Na ngáir nguth-aoibhinn,</span>
<lb n="6812"/><span>Is grinn bhur saoghal</span>
<lb n="6813"/><span>Ag díochur baoghal</span>
<lb n="6814"/><span>Ó ríghthibh Gaedheal,</span>
<lb n="6815"/><span>I dtráth an iorghail.</span>
<lb n="6816"/><span>Ní'l rí le fagháil</span>
<lb n="6817"/><span>Is aoirde cáil</span>
<lb n="6818"/><span>I gcríochaibh Fáil</span>
<lb n="6819"/><span>Ná an Cú so Chulainn.</span>
<lb n="6820"/><span>Is árd a sgéal</span>
<lb n="6821"/><span>Ag táintibh aéir</span>
<lb n="6822"/><span>Ó Ráth Ciombaoith</span>
<lb n="6823"/><span>Go Cruachain Oilill!</span>
<lb n="6824"/><span>Is bocht an gnó</span>
<lb n="6825"/><span>A chosgar cró,</span>
<lb n="6826"/><span>I láthair slógh,</span>
<lb n="6827"/><span>I gcath, amáireach,</span>
<lb n="6828"/><span>Ag cara a chléibh,</span>
<lb n="6829"/><span>A chomhalta féin</span>
<lb n="6830"/><span>Fear a chomhréim,</span>
<lb n="6831"/><span>Mac glé-mhic Dáire.</span>
<lb n="6832"/><span>A shluaighte sídhe,</span>
<lb n="6833"/><span>Is uaisle gníomh,</span>
<lb n="6834"/><span>Ag fuasgailt laoich</span>
<lb n="6835"/><span>Ó chruadhtan cathaí,</span>
<lb n="6836"/><span>Fairigh go dlúth</span>
<lb n="6837"/><span>Aigne an Chú.</span>
<lb n="6838"/><span>Leanaigh, ar lúth,</span>
<lb n="6839"/><span>A shiubhal 's a chleasaidheacht.</span></p>
<lb n="6840"/>
<lb n="6841"/><p><span>(Gabhaid timcheall arís sa raince agus Labhraid uile mar</span>
<lb n="6842"/><span>seo:)</span>
<lb n="6843"/></p>
</div>
<pb n="178"/>
<div><lb n="6844"/><p><span>Iad uile. —</span></p>
<lb n="6845"/>
<lb n="6846"/><p><span>Má thagan chughainn a mheanmna,</span>
<lb n="6847"/><span>Ó fheara-Chú na n-arm-chleas,</span>
<lb n="6848"/><span>I n-ana-bhruid, nó i n-anaithe,</span>
<lb n="6849"/><span>I n-éigin nó i nguais,</span>
<lb n="6850"/><span>Ag caismirt le n-a chara dhil,</span>
<lb n="6851"/><span>Dár chóra bheith 'ghá tharmuin,</span>
<lb n="6852"/><span>Ní fada bheam i n-easnamh air.</span>
<lb n="6853"/><span>Ní ghlaodhfaidh sé dhá uair!</span>
<lb n="6854"/><span>Beidh cáirde sídhe i n-aice leis,</span>
<lb n="6855"/><span>Beidh gártha sídhe ag freagairt dó,</span>
<lb n="6856"/><span>Beidh sgáth a's díon go tapaidh dó</span>
<lb n="6857"/><span>Agus faoiseamh go luath.</span>
<lb n="6858"/><span>Ma's cosgar atá ceapaithe,</span>
<lb n="6859"/><span>An fear is namhaid dá chara dhil,</span>
<lb n="6860"/><span>Isé is mó gur b' eagal dó</span>
<lb n="6861"/><span>A shaoghal gan bheith buan.</span></p>
<lb n="6862"/>
<lb n="6863"/><p><span>(Imthighid uile amach agus ceól sídhe acu.)</span></p>
<lb n="6864"/>
<lb n="6865"/><p><span>An dara radharc déag.</span></p>
<lb n="6866"/>
<lb n="6867"/><p><span>Áth Fhir Diadh.  Tig Fear Diadh agus Cú Chulainn</span>
<lb n="6868"/><span>isteach, agus an dá ara, Idh agus Laogh.</span></p>
<lb n="6869"/>
<lb n="6870"/><p><span>Fear Diadh. — Ní holc do shnó indiu, a Chú Chulainn,</span>
<lb n="6871"/><span>agus is maith linn sin.</span></p>
<lb n="6872"/>
<lb n="6873"/><p><span>Cú. — Tá do chló agus do dheilbh agat-sa leis, a Fhir</span>
<lb n="6874"/><span>Diadh.  Tá súil agam go bhfuil do mheanmna agus</span>
<lb n="6875"/><span>do mhisneach dá réir.  Cad í an ghaisge ar a ragham</span>
<lb n="6876"/><span>indiu?</span>
<lb n="6877"/></p>
</div>
<pb n="179"/>
<div><lb n="6878"/><p><span>F. D. — Do rogha gaisge dhuit-se indiu, a Chú Chulainn,</span>
<lb n="6879"/><span>óir is agam-sa a bhí rogha indé.  Isé focal deir-</span>
<lb n="6880"/><span>ineach a dubhraís aréir nách cluichí áineasa a bheadh</span>
<lb n="6881"/><span>againn indiu.  Is dócha, as san, go dtoghfaidh tú</span>
<lb n="6882"/><span>gaisge trom éigin.</span></p>
<lb n="6883"/>
<lb n="6884"/><p><span>Cú. — Tá sé chomh maith againn dul indiu ar ár mán-</span>
<lb n="6885"/><span>aoisibh móra múirneacha.  Is giorra do'n áth a</span>
<lb n="6886"/><span>bheidh ár gcomhbhualadh indiu ná mar a bhí ár gcomh-</span>
<lb n="6887"/><span>dhiobhracadh indé.  Agus gabhthar ár n-eich dhúinn</span>
<lb n="6888"/><span>agus innilltear ar gcarbaid, agus deinimís an</span>
<lb n="6889"/><span>comhrac as ár gcarbadaibh.</span></p>
<lb n="6890"/>
<lb n="6891"/><p><span>F. D. — Déintear san.</span></p>
<lb n="6892"/>
<lb n="6893"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="6894"/>
<lb n="6895"/><p><span>Idh. — Is eagal liom, a Laoigh, go dtuitfidh duine éigin</span>
<lb n="6896"/><span>acu indiu, nó go dtuitfid siad araon.  Isé an</span>
<lb n="6897"/><span>comhrac aimhleasta é!  Tá Cú Chulainn ceapaithe</span>
<lb n="6898"/><span>ar an gcomhrac do chríochnú.  Mara mbeadh go</span>
<lb n="6899"/><span>bhfuil, ní thoghfadh sé dul ar na mánaoisibh móra.</span>
<lb n="6900"/><span>Ach is iongna liom é do thoghadh na n-arm san.  Ar</span>
<lb n="6901"/><span>na harmaibh troma iseadh is fearr Fear Diadh mar</span>
<lb n="6902"/><span>gheall ar an neart chuthaigh atá ann.  Agus isiad</span>
<lb n="6903"/><span>na hairm éadtroma is fearr oirean do Chú Chulainn</span>
<lb n="6904"/><span>mar gheall ar an bhfuinneamh agus ar an lúth atá</span>
<lb n="6905"/><span>ann.</span></p>
<lb n="6906"/>
<lb n="6907"/><p><span>Laogh. — Tá dearmhad ort, a Idh.  Gan amhras tá fuinn-</span>
<lb n="6908"/><span>eamh agus lúth thar barr i gCú Chulainn, ach tá neart</span>
<lb n="6909"/><span>ann ná fuil a fhios ag aoinne.  Do neósfadh Oilill</span>
<lb n="6910"/><span>duit ní dá neart ó chonaic sé an gníomh a deineadh</span>
<lb n="6911"/><span>ag Áth nGreancha.  Tá a fhios ag Cú Chulainn go</span>
<lb n="6912"/><span>maith cad is féidir dó féin a dhéanamh ar na mán-</span>
<lb n="6913"/><span>aoisibh.  Ach ní mór dúinn imtheacht agus na heich</span>
<lb n="6914"/><span>a ghabháil.</span></p>
<lb n="6915"/>
<lb n="6916"/><p><span>(Imthighid.  Tig Méibh isteach agus Dubhthach Daol Uladh.)</span>
<lb n="6917"/></p>
</div>
<pb n="180"/>
<div><lb n="6918"/><p><span>M. — Cad é seo atá uait, a rí, nó ná féadfá leogaint</span>
<lb n="6919"/><span>dó go mbeadh an comhrac críochnuighthe?</span></p>
<lb n="6920"/>
<lb n="6921"/><p><span>Dubhthach. — Críochnóchar an comhrac, a ríogan, gan</span>
<lb n="6922"/><span>chongnamh uainn, ach ní críochnóchar an gnó so atá</span>
<lb n="6923"/><span>ar m'aigne-se go dtí go dtosnóchar ar dtúis é.</span>
<lb n="6924"/><span>Is gnó é a bhainean go mór leat-sa, a ríogan, agus</span>
<lb n="6925"/><span>le leas nó aimhleas an mhór-shlóigh seo Fear Éirean.</span></p>
<lb n="6926"/>
<lb n="6927"/><p><span>M. — Sgaoil chughainn é, sgaoil chughainn é, a rí.</span></p>
<lb n="6928"/>
<lb n="6929"/><p><span>D. — Tá aon fhear amháin ag déanamh ceataighe agus</span>
<lb n="6930"/><span>toirmisg agus aimhleasa do'n mhór-shluagh ó thos-</span>
<lb n="6931"/><span>nuigh an cogadh so.  Tá cuid againn annso agus</span>
<lb n="6932"/><span>do dhein an fear san díoghbháil agus toirmeasg</span>
<lb n="6933"/><span>dúinn féin sar ar thánamair riamh ar an slógadh so.</span>
<lb n="6934"/><span>Bhí sé daingean i n-ár n-aigne nárbh' fholáir dúinn</span>
<lb n="6935"/><span>a dhroch-bhearta do dhíogailt air tráth éigin i gcaith-</span>
<lb n="6936"/><span>eamh na haimsire seo, ach cheapamair, luath nó</span>
<lb n="6937"/><span>mall, go dtuitfeadh sé le fear éigin de na fir a</span>
<lb n="6938"/><span>bhí ag dul 'na choinnibh sa chomhrac aoinfhir.  Ní hamh-</span>
<lb n="6939"/><span>laidh sin a tharla ach thuiteadar uile leis-sean,</span>
<lb n="6940"/><span>agus isé ár dtuairim láidir an chrích a rug iad-san</span>
<lb n="6941"/><span>gur b' é bhéarfaidh Fear Diadh mac Damháin.  Má</span>
<lb n="6942"/><span>thuitean Fear Diadh leis, fé mar a thuit an chuid</span>
<lb n="6943"/><span>eile, árdóchar clú an fhir agus neartóchaidh a chumas</span>
<lb n="6944"/><span>agus a chomhacht ar fuid Chúige Uladh.  Ní maith an</span>
<lb n="6945"/><span>treó a bheidh orainne annsan.  Táimíd ar aigne</span>
<lb n="6946"/><span>féachaint romhainn féin.  Má thuitean sé le Fear</span>
<lb n="6947"/><span>Diadh tá an sgéal socair.  Ach má thuitean Fear</span>
<lb n="6948"/><span>Diadh leis-sean, — ní fearr bheith siar ná aniar ar</span>
<lb n="6949"/><span>an sgéal — caithfimíd féin deire chur leis ar chuma</span>
<lb n="6950"/><span>éigin!</span></p>
<lb n="6951"/>
<lb n="6952"/><p><span>M. — Cad dob áil leat 'ghá innsint sin domhsa, a rí!</span>
<lb n="6953"/><span>Sibh féin sibh féin!  Cad é sin domhsa cad é an</span>
<lb n="6954"/><span>cor a thabharfaidh sibh dá chéile!  Ní horm-sa ná</span></p>
</div>
<pb n="181"/>
<div><lb n="6955"/><p><span>ar Chonnachtaibh a bheidh lámh Chú Chulainn ag luighe</span>
<lb n="6956"/><span>nuair a bheidh deire leis an gcogadh so.  Má's</span>
<lb n="6957"/><span>dóich libh-se gur b' é bhur mbuac agus bhur leas</span>
<lb n="6958"/><span>feall a dhéanamh ar Chú Chulainn agus goin galann</span>
<lb n="6959"/><span>a dhéanamh dé, conus is gá é innsint domhsa!</span></p>
<lb n="6960"/>
<lb n="6961"/><p><span>D. — An ní atá ar aigne againn, a ríogan, ní féidir é</span>
<lb n="6962"/><span>chur i ngníomh i gceart gan é chur i n-úil duit-se</span>
<lb n="6963"/><span>agus a fhios a bheith ag ár muintir ná fuil cur 'na</span>
<lb n="6964"/><span>choinnibh agat.  Gan fios an méid sin a bheith acu</span>
<lb n="6965"/><span>ní ró fhuirisde iad do chur suas chun na hoibre.</span>
<lb n="6966"/><span>Ní foláir teacht air an uair ná beidh arm 'na láimh</span>
<lb n="6967"/><span>aige, agus tá a ndóithin de sgannra ar dhaoine</span>
<lb n="6968"/><span>roimis ar an gcuma san féin.</span></p>
<lb n="6969"/>
<lb n="6970"/><p><span>M. — Mar a dubhart leat, sibh féin sibh féin.  Cad a</span>
<lb n="6971"/><span>bhéarfadh go mbeadh aon chur 'na choinnibh agam-sa</span>
<lb n="6972"/><span>sibh 'ghá chur as an slighe uaim!  Tá tuille id' aigne,</span>
<lb n="6973"/><span>a rí — ach déin do thoil.  Má deintear goin galann</span>
<lb n="6974"/><span>de Chú Chulainn ní baoghal duit gur mise thabhar-</span>
<lb n="6975"/><span>faidh aoinne chun lámha mar gheall air.</span></p>
<lb n="6976"/>
<lb n="6977"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="6978"/>
<lb n="6979"/><p><span>D. (I n-a aonar). — Nách cosantach atá sí uirthi féin!</span>
<lb n="6980"/><span>Ach tá a dóithin ráidhte aici. — Ní beag dó bheith</span>
<lb n="6981"/><span>ag marbhadh ar laochra gan bheith ag teacht 'ghá thais-</span>
<lb n="6982"/><span>beáint féin dár mnáibh!  Ní'l de phort ag an</span>
<lb n="6983"/><span>mnaoi seo agam-sa ó chonaic sí é ach 'ghá mholadh!</span>
<lb n="6984"/><span>Curfar a mhalairt de chúram ort, a Chú!  Má's</span>
<lb n="6985"/><span>ag magadh is maith leat bheith fé Dhubhthach Daol ní</span>
<lb n="6986"/><span>raghaidh do chuid magaidh i n-aisge leat!</span></p>
<lb n="6987"/>
<lb n="6988"/><p><span>(Imthigheas.  Tig Fiacha mac Fir Fheibhe isteach, agus</span>
<lb n="6989"/><span>Fearghus 'n-a dhiaidh.)</span></p>
<lb n="6990"/>
<lb n="6991"/><p><span>Fearghus. — Cad é seo ort, a Fhiacha?  Nó cad chuige</span>
<lb n="6992"/><span>dhuit me thabhairt ó'n gcomhrac agus é ar siubhal</span>
<lb n="6993"/><span>chomh dian!</span>
<lb n="6994"/></p>
</div>
<pb n="182"/>
<div><lb n="6995"/><p><span>Fiacha. — Tá an comhrac dian, a rí, ach tá rud is déine</span>
<lb n="6996"/><span>ná é ar siubhal.  Is cuimhin leat Cú Chulainn do</span>
<lb n="6997"/><span>theacht, an lá tar éis an éirligh mhóir, ag taisbeáint</span>
<lb n="6998"/><span>a chrotha agus a dheilbhe do bhantracht Fear</span>
<lb n="6999"/><span>Éirean?</span></p>
<lb n="7000"/>
<lb n="7001"/><p><span>F. — Is cuimhin.  Cad 'na thaobh?</span></p>
<lb n="7002"/>
<lb n="7003"/><p><span>Fiacha. — Chonaic Dubhthac Daol an lá san a bhean féin</span>
<lb n="7004"/><span>ag féachaint go dlúth ar Chú Chulainn agus ag déanamh</span>
<lb n="7005"/><span>iongna dhé go mór.  Cad deirir leis nár ghlac</span>
<lb n="7006"/><span>éad!  Tá sé ar buile le héad ó shin agus tá uisge</span>
<lb n="7007"/><span>fé thalamh déanta aige chun Cú Chulainn do chur chun</span>
<lb n="7008"/><span>báis!  Bhíos im' sheasamh ó chiainibh ar árdán agus</span>
<lb n="7009"/><span>me ag faire ar an gcomhrac.  Bhí Dubhthach agus</span>
<lb n="7010"/><span>cuid dá mhuintir 'na seasamh i ngar dom.  D'airigh-</span>
<lb n="7011"/><span>eas an chogarnach eatartha.  Chuireas cluas orm</span>
<lb n="7012"/><span>féin, ach do leogas orm bheith ag faire go ró dhlúth</span>
<lb n="7013"/><span>ar an gcomhrac.  Is eól duit, a rí, go bhfuil</span>
<lb n="7014"/><span>Ultaigh ar an slógadh so nách ró mhór a ngrádh do</span>
<lb n="7015"/><span>Chú Chulainn, agus nách grádh atá ag Dubhthach dó</span>
<lb n="7016"/><span>ach fuath.  Tá an tsean-mhiosgais eatartha go</span>
<lb n="7017"/><span>doimhinn agus go láidir.  Tá a gcomhairle curtha</span>
<lb n="7018"/><span>le chéile acu, agus isí beart atá ceapaithe acu ná</span>
<lb n="7019"/><span>éalóch as an longphort anocht agus teacht i gan</span>
<lb n="7020"/><span>fhios ar Chú Chulainn nuair a bheidh sé 'na chodla</span>
<lb n="7021"/><span>agus é traochta ó chomhrac an lae, agus é mharbhadh</span>
<lb n="7022"/><span>'na chodla!</span></p>
<lb n="7023"/>
<lb n="7024"/><p><span>F. — Tá dearmhad éigin ort, a Fhiacha.  Pé éad atá ar</span>
<lb n="7025"/><span>Dhubhthach ná pé miosgais atá aige féin agus agá</span>
<lb n="7026"/><span>mhuintir do Chú Chulainn ní dhéanfaidís beart de'n</span>
<lb n="7027"/><span>tsórd san.  Ní leómhfaidís a dhéanamh.  Ní cheadóch</span>
<lb n="7028"/><span>Méibh féin é, ná Oilill, ná an mór-shluagh.  Dá</span>
<lb n="7029"/><span>bhfaghadh an mór-shluagh amach go ndéanfadh Dubh-</span>
<lb n="7030"/><span>thach beart de'n tsórd san do stracfaí idir chap-</span></p>
</div>
<pb n="183"/>
<div><lb n="7031"/><p><span>ailibh é!  Ní'l puinn grádha ag an mór-shluagh do</span>
<lb n="7032"/><span>Dhubhthac ná dá mhuintir, mar is eól duit.</span></p>
<lb n="7033"/>
<lb n="7034"/><p><span>Fiacha. — D'airigh mo dhá chluais an chaint, a rí, agus</span>
<lb n="7035"/><span>thuigeas í go maith.  Má gheibhtear Cú Chulainn marbh</span>
<lb n="7036"/><span>ar maidin amáireach cé déarfaidh nách de dhruim na</span>
<lb n="7037"/><span>gcréacht agus na gcneadh a bheidh faghálta indiu</span>
<lb n="7038"/><span>aige a bheidh bás tagaithe air!  Chíon an uile dhuine</span>
<lb n="7039"/><span>cad é an gearradh agus an milleadh agus an bas-</span>
<lb n="7040"/><span>gadh atá ag an mbeirt dá dhéanam ar a chéile sa</span>
<lb n="7041"/><span>chomhrac.  Níor bh' aon iongna dá dtagadh an bás</span>
<lb n="7042"/><span>ortha araon i gcaitheamh na hoidhche, má chuirid siad</span>
<lb n="7043"/><span>an lá dhíobh.</span></p>
<lb n="7044"/>
<lb n="7045"/><p><span>F. — Tá go maith, a Fhiacha.  Ní'l againn ach cor i n-aghaidh</span>
<lb n="7046"/><span>an chaim a thabhairt do Dhubhthach.  Ná leog aon ní</span>
<lb n="7047"/><span>ort le haoinne beó ach cruinnigh a bhfuil oireamhnach</span>
<lb n="7048"/><span>chuige de d' mhuintir agus déanfad-sa an rud</span>
<lb n="7049"/><span>céadna agus sleamhnuighimís amach agus luighimís</span>
<lb n="7050"/><span>i n-aice phubail Chú Chulainn go bhfeicimíd cad a</span>
<lb n="7051"/><span>thuitfidh amach.  Má chuirean Dubhthach a cheann im'</span>
<lb n="7052"/><span>threó-sa bíodh air fein!</span></p>
<lb n="7053"/>
<lb n="7054"/><p><span>(Imthighid.  Tig Cú Chulainn agus fear Diadh isteach agus</span>
<lb n="7055"/><span>iad go tnáithte, traochta, agus fuil ó mhullach go talamh</span>
<lb n="7056"/><span>ortha.  Laogh agus Idh le n-a gcois, agus na hairm agus an dá</span>
<lb n="7057"/><span>sgiath acu.  Cuireas Cú Chulainn a dhá láimh timcheall ar</span>
<lb n="7058"/><span>Fhear Diadh.  Gabhaid an dá Laoch a chéile agus pógaid a chéile</span>
<lb n="7059"/><span>go dlúth trí huaire, agus sgaraid gan labhairt.  Imthigheas</span>
<lb n="7060"/><span>Fear Diadh.  Síneas Cú Chulainn 'na leabaidh.)</span></p>
<lb n="7061"/>
<lb n="7062"/><p><span>Cú. — Féach, a Laoigh, tá an adhart so ró árd agam.</span>
<lb n="7063"/><span>Leog mo cheann faon.  Chailleas a lán fola indiu</span>
<lb n="7064"/><span>agus tá iaracht de laige orm.</span></p>
<lb n="7065"/>
<lb n="7066"/><p><span>(Ceartuigheas Laogh an adhart.)</span></p>
<lb n="7067"/>
<lb n="7068"/><p><span>Siné!  Déanfaidh sin an gnó.</span></p>
<lb n="7069"/>
<lb n="7070"/><p><span>(Imthighid Laogh agus Idh go ciúin agus beirid leó na hairm.</span>
<lb n="7071"/><span>Éaluighid fir isteach lastiar de'n leabaidh agus iad folaighthe</span></p>
</div>
<pb n="184"/>
<div><lb n="7072"/><p><span>fé bhrataibh.  Luighid ag faire.  Éaluighid fir eile isteach</span>
<lb n="7073"/><span>lasmuich de'n leabaidh agus iad mar an gcéadna folaighthe,</span>
<lb n="7074"/><span>agus claidheamh nocht i láimh gach fir acu.  Léimid an lucht</span>
<lb n="7075"/><span>faire suas.  Comhractar.  Tuiteas duine de'n dara lucht.</span>
<lb n="7076"/><span>Tógaid a mhuintir-sin leó é agus teichid.  Preabas Cú</span>
<lb n="7077"/><span>Chulainn as a chodla.)</span></p>
<lb n="7078"/>
<lb n="7079"/><p><span>Cú. — Taoi ar lár agam, a Fhir Diadh!</span></p>
<lb n="7080"/>
<lb n="7081"/><p><span>Fearghus (Duine de'n lucht faire). — Mise atá ann, a</span>
<lb n="7082"/><span>dhalta mo chroidhe!  Luigh agus codail.  Tá gá</span>
<lb n="7083"/><span>agat leis tar éis an lae indiu.  Beidh na liagha</span>
<lb n="7084"/><span>annso go luath agus ní fhéadfainn-se codla ná</span>
<lb n="7085"/><span>suan a dhéanamh go mbeidh a fhios agam cad é meas</span>
<lb n="7086"/><span>na liagh ar do chneadhaibh.</span></p>
<lb n="7087"/>
<lb n="7088"/><p><span>Cú. — Ag taidhbhreamh a bhíos is dócha.  Mheasas go</span>
<lb n="7089"/><span>rabhas ar lár agus go raibh Fear Diadh os mo chionn</span>
<lb n="7090"/><span>agus a chlaidheamh ar tarang aige chun é shádh tré</span>
<lb n="7091"/><span>m' chroidhe.  Bhuaileas an iaracht i leith taoibh, dar</span>
<lb n="7092"/><span>liom, agus chuireas mo cholg déid tré n-a chroidhe-</span>
<lb n="7093"/><span>sin.  Annsan do labhrais-se, a oide mo chroidhe!</span></p>
<lb n="7094"/>
<lb n="7095"/><p><span>(Tigid na Liagha isteach agus féachaid créachta Chú Chulainn.</span>
<lb n="7096"/><span>agus cuirid leighseana leó, agus imthighid.  Tuiteas a chodla</span>
<lb n="7097"/><span>arís ar Chú Chulainn.  Tig Fiacha aniar.)</span></p>
<lb n="7098"/>
<lb n="7099"/><p><span>Fiacha. — Seadh! a rí.  Cad deirir anois le Dubhthach</span>
<lb n="7100"/><span>Daol!</span></p>
<lb n="7101"/>
<lb n="7102"/><p><span>F. — Ní deirim ná go bhfuil deire le n-a dhroch-bheartaibh.</span>
<lb n="7103"/><span>Níor mheasas é mharbhadh, bíodh go raibh sé tuillte</span>
<lb n="7104"/><span>aige, ach níor fhéadas mo lámh do chosg nuair a</span>
<lb n="7105"/><span>chonac an fuadar a bhí fé.  An feallaire!  Sin léigh-</span>
<lb n="7106"/><span>eas oban ar a chuid éada dhó.  Ní hobair dúinn</span>
<lb n="7107"/><span>Cú Chulainn d'fhágáilt annso.  Tá sé 'na shámh-</span>
<lb n="7108"/><span>chodla anois.  Beirimís linn é agus cuirimís</span>
<lb n="7109"/><span>i n-a aragul é.</span></p>
<lb n="7110"/>
<lb n="7111"/><p><span>(Tógaid eatartha an leabaidh agus Cú Chulainn ann agus</span>
<lb n="7112"/><span>beirid leó amach é.)</span>
<lb n="7113"/></p>
</div>
<pb n="185"/>
<div><lb n="7114"/><p><span>An tríomhadh radharc déag.</span></p>
<lb n="7115"/>
<lb n="7116"/><p><span>Áth Fhir Diadh. — Tig Cú Chulainn agus Fear Diadh</span>
<lb n="7117"/><span>isteach, agus an dá ara, Idh agus Laogh.  Fear</span>
<lb n="7118"/><span>Diadh ag féacaint go mí-lítheach.</span></p>
<lb n="7119"/>
<lb n="7120"/><p><span>Cú. — Is olc ataoi-se indiu, a Fhir Diadh.</span></p>
<lb n="7121"/>
<lb n="7122"/><p><span>Fear Diadh. — Cad a bheir duit sin do rádh, nó cad é</span>
<lb n="7123"/><span>an t-olcas a chíon tú orm indiu seachas aon lá eile?</span></p>
<lb n="7124"/>
<lb n="7125"/><p><span>Cú. — Do dhorchaigh t'fholt agus do ruaimnigh do rosg,</span>
<lb n="7126"/><span>agus do chuaidh do chruth agus do dhéanamh díot.</span></p>
<lb n="7127"/>
<lb n="7128"/><p><span>F. D. — Ní le heagla romhat-sa atáim-se ar an gcuma</span>
<lb n="7129"/><span>san ná le sgáth romhat ná roimh do chomhrac.  Tá</span>
<lb n="7130"/><span>mo neart agus mo mhisneach indiu agam chomh do-</span>
<lb n="7131"/><span>chlaoidhte agus a bhí riamh.</span></p>
<lb n="7132"/>
<lb n="7133"/><p><span>Cú. — Tá go maith.  Cad í an ghaisge ar a ragham indiu?</span>
<lb n="7134"/><span>is mise a fuair rogha indé.</span></p>
<lb n="7135"/>
<lb n="7136"/><p><span>F. D. — Is cuma liom-sa cad í an ghaisge ar a ragham.</span></p>
<lb n="7137"/>
<lb n="7138"/><p><span>Cú. — Tá sé chomh maith againn, mar sin, dul ar chluiche</span>
<lb n="7139"/><span>an átha.</span></p>
<lb n="7140"/>
<lb n="7141"/><p><span>F. D. — Téighimís.  Bíodh deire againn leis ar chluiche</span>
<lb n="7142"/><span>éigin.  Tá cluiche an átha chomh maith le haon chomh-</span>
<lb n="7143"/><span>rac eile.</span></p>
<lb n="7144"/>
<lb n="7145"/><p><span>(Imthighid fear Diadh agus Idh.)</span></p>
<lb n="7146"/>
<lb n="7147"/><p><span>Cú. — Féach, a Laoigh.  Beidh an comhrac dian indiu.</span>
<lb n="7148"/><span>San iorghail agus sa chaismirt agus sa chomhbhualadh</span>
<lb n="7149"/><span>dhúinn, má chion tú an lámh uachtair ag Fear Diadh</span>
<lb n="7150"/><span>dá fhagháil orm-sa déin-se labhairt amach go hárd</span>
<lb n="7151"/><span>agus go dána agus go géar agus déin mise do</span>
<lb n="7152"/><span>ghlámadh agus d'aoradh agus d'aithisiú, ionus go</span>
<lb n="7153"/><span>lasfadh m'fhearg agus go dtiocfadh mo lonn agus</span>
<lb n="7154"/><span>fíoch mo chomhraic i gceart dom.</span>
<lb n="7155"/></p>
</div>
<pb n="186"/>
<div><lb n="7156"/><p><span>Laogh. — Déanfad, a rí.</span></p>
<lb n="7157"/>
<lb n="7158"/><p><span>Cú. — Téanam.</span></p>
<lb n="7159"/>
<lb n="7160"/><p><span>(Imthighid.  Tig Méibh agus Oilill agus Fearghus isteach,</span>
<lb n="7161"/><span>agus mórán de mhaitibh Fear Éirean leó.)</span></p>
<lb n="7162"/>
<lb n="7163"/><p><span>M. — Is dóich liom gur as so is fearr a bheidh radharc</span>
<lb n="7164"/><span>againn ortha.  Tá sé chomh maith againn seasamh</span>
<lb n="7165"/><span>annso.  Féach! a Fhearghuis, cad é sin ag Fear</span>
<lb n="7166"/><span>Diadh 'á dhéanamh.  Ní hag comhrac atáid siad</span>
<lb n="7167"/><span>i n-aon chor!</span></p>
<lb n="7168"/>
<lb n="7169"/><p><span>Fearghus. — Cleasa ána iolardha iongantacha iad san</span>
<lb n="7170"/><span>atá ag Fear Diadh.  Níor fhoghluim sé riamh iad ó</span>
<lb n="7171"/><span>Aoife ná ó Sgáthaigh ná ó Uathaigh ná ó aon duine</span>
<lb n="7172"/><span>eile, ach iad do cheapadh uaidh féin.  Tá sé 'ghá gcur</span>
<lb n="7173"/><span>anáirde anois os comhair Chú Chulainn, mar tá sé</span>
<lb n="7174"/><span>ceapaithe ar iad d'imirt air i gcomhrac an lae</span>
<lb n="7175"/><span>seo.</span></p>
<lb n="7176"/>
<lb n="7177"/><p><span>Oilill. — Agus féach, siné Cú Chulainn ag déanamh na</span>
<lb n="7178"/><span>gcleas gcéadna anois!</span></p>
<lb n="7179"/>
<lb n="7180"/><p><span>F. — Tá, mar d'fhair sé ar Fhear Diadh an fhaid a bhí sé</span>
<lb n="7181"/><span>ag déanamh na gcleas san agus do mheabhruigh sé iad</span>
<lb n="7182"/><span>láithreach.  Táid siad aige anois chomh maith agus</span>
<lb n="7183"/><span>atáid siad ag Fear Diadh féin.  Agus féach, siné</span>
<lb n="7184"/><span>Cú Chulainn anois ag déanamh cleas eile a cheap</span>
<lb n="7185"/><span>sé uaidh féin, agus 'ghá gcur anáirde os comhair</span>
<lb n="7186"/><span>Fir Diadh.</span></p>
<lb n="7187"/>
<lb n="7188"/><p><span>O. — Tá.  Agus féach, siné Fear Diadh 'ghá ndéanamh</span>
<lb n="7189"/><span>'na dhiaidh ar an gcuma gcéadna.</span></p>
<lb n="7190"/>
<lb n="7191"/><p><span>M. — Thet!  Ní hag comhrac atáid na fir ach ag múine</span>
<lb n="7192"/><span>cleas dá chéile agus 'á bhfoghluim ó 'chéile!</span></p>
<lb n="7193"/>
<lb n="7194"/><p><span>F. — Fan leat go fóil, a ríogan.</span></p>
<lb n="7195"/>
<lb n="7196"/><p><span>O. — Táid siad 'na seasamh ar dhá thaobh an átha — .</span>
<lb n="7197"/><span>Iad uile — Ó!  Ó!  Ó!  Sin léim!</span></p>
<lb n="7198"/>
<lb n="7199"/><p><span>O. — Tá Cú Chulainn ar bhile sgéith Fhir Diadh 'ghá bhualadh</span></p>
</div>
<pb n="187"/>
<div><lb n="7200"/><p><span>sa cheann.  Ní raibh aon choinne ag Fhear Diadh leis</span>
<lb n="7201"/><span>an léim sin!</span></p>
<lb n="7202"/>
<lb n="7203"/><p><span>Iad uile. — Ó! féach air sin!</span></p>
<lb n="7204"/>
<lb n="7205"/><p><span>O. — Chuaidh sé do léim tar áth anonn, agus chaith Fear</span>
<lb n="7206"/><span>Diadh tar áth anall é!</span></p>
<lb n="7207"/>
<lb n="7208"/><p><span>M. — Ní raibh coinne ag Cú Chulainn leis an gcaitheamh</span>
<lb n="7209"/><span>san!  Sin cleas nár múineadh dó agus nár cheap</span>
<lb n="7210"/><span>sé uaidh féin, a Fhearghuis.</span></p>
<lb n="7211"/>
<lb n="7212"/><p><span>F. — Gan amhras is uathbhásach an neart a cuireadh sa</span>
<lb n="7213"/><span>chaitheamh san!  Féach!  Sin léim eile.  Siné arís</span>
<lb n="7214"/><span>ar bhile sgéith Fhir Diadh é!  Ó!  Sin bualadh!</span>
<lb n="7215"/><span>Conus fhéadan an clogad é sheasamh!</span></p>
<lb n="7216"/>
<lb n="7217"/><p><span>M. — Agus sin turainn eile!  Is ait an comhrac é sin,</span>
<lb n="7218"/><span>a Fhearghuis!  Cú Chulainn ag léimt tar áth anonn</span>
<lb n="7219"/><span>agus Fear Diadh 'ghá chaitheamh thar áth anall, chomh</span>
<lb n="7220"/><span>héadtrom agus chaithfeadh sé punainnín eórnan!</span></p>
<lb n="7221"/>
<lb n="7222"/><p><span>O. — Féach!  Tá Fear Diadh 'ghá leanamhaint!  Táid</span>
<lb n="7223"/><span>siad ag gleic i lár an átha!  Féach mar a stealltar</span>
<lb n="7224"/><span>an t-uisge!  Táimíd ró fhada uatha!</span></p>
<lb n="7225"/>
<lb n="7226"/><p><span>(Imthigheas.  Imthighid uile.  Tig Ceat mac Mághach agus</span>
<lb n="7227"/><span>Dubhthach Daol isteach.  Éadach casta ar cheann Dhubhthaigh.)</span></p>
<lb n="7228"/>
<lb n="7229"/><p><span>Ceat. — Conus 'tá do cheann, a Dhubhthaigh?  Ní deirim</span>
<lb n="7230"/><span>ná gur chaol an dul as a bhí agat.</span></p>
<lb n="7231"/>
<lb n="7232"/><p><span>Dubhthach. — Ní'l mo cheann ar foghnamh.  Is eagal liom</span>
<lb n="7233"/><span>ná beidh sé ar foghnamh choidhche arís agam.  Fuaras</span>
<lb n="7234"/><span>ana bhuille.  Is cuma dhom ó fágadh orm i n-aon</span>
<lb n="7235"/><span>chor é mar cheann.  Ní raibh blúire coinne agam le</span>
<lb n="7236"/><span>haon namhaid a bheith i ngar dom.  Bhí Cú Chulainn</span>
<lb n="7237"/><span>'na shámh-chodla.  Mheasas ná raibh agam ach mo</span>
<lb n="7238"/><span>chlaidheamh a chur tríd nuair a preabadh suas las-</span>
<lb n="7239"/><span>tiar dé agus do buaileadh mé.  Gan amhras is</span>
<lb n="7240"/><span>duine éigin dá cháirdibh sídhe a bhí ann.</span></p>
<lb n="7241"/>
<lb n="7242"/><p><span>C. — Pé rud a bhí ann ba dhóbair go ndeineadh sé do</span></p>
</div>
<pb n="188"/>
<div><lb n="7243"/><p><span>ghnó dhuit-se.  Nách mór an iongna nách aoinne eile</span>
<lb n="7244"/><span>a buaileadh ach tusa.  Isé mo thuairim gur b' é Cú</span>
<lb n="7245"/><span>Chulainn féin a bhuail tu, agus ná raibh sé ach 'ghá</span>
<lb n="7246"/><span>leogaint air bheith 'na chodla.</span></p>
<lb n="7247"/>
<lb n="7248"/><p><span>D. — Is mór an truagh nár tháinís féin mar a gheallais</span>
<lb n="7249"/><span>ar dtúis.  Ní'l ní ar bith is fearr a thaithnean leat-</span>
<lb n="7250"/><span>sa ná beart do cheapadh agus leogaint do dhaoinibh</span>
<lb n="7251"/><span>eile an bheart do chur i ngníomh.  Is truagh nách é</span>
<lb n="7252"/><span>do cheann-sa bhí i n-inead mo chinn-se fé'n mbuille</span>
<lb n="7253"/><span>úd.  B' fhéidir annsan go mbeadh tuairim láidir</span>
<lb n="7254"/><span>agat ce 'cu codla dá ríribh a bhí ar Chú Chulainn</span>
<lb n="7255"/><span>nó nár bh'eadh.  Ach isé mo thuairim-se, pé codla</span>
<lb n="7256"/><span>bheadh air, ná leogfadh eagla dhuit-se teacht i n'</span>
<lb n="7257"/><span>aice.  Cad 'na thaobh duit fanamhaint siar tar éis</span>
<lb n="7258"/><span>a rádh go dtiocfá?</span></p>
<lb n="7259"/>
<lb n="7260"/><p><span>C. — Cad 'na thaobh nár thánaís-se agus do bheart féin</span>
<lb n="7261"/><span>a chríochnú gan dul ar dtúis agus é innsint do</span>
<lb n="7262"/><span>Mhéibh?  Ba chóir go mbeadh a fhios agat go maith</span>
<lb n="7263"/><span>nár bhaoghal duit Méibh nuair a bheadh an gníomh</span>
<lb n="7264"/><span>déanta.  Bhís ró chosantach ort féin.  Dá ndéin-</span>
<lb n="7265"/><span>teá an gníomh gan aon bhlúire dá fhios a thabhairt</span>
<lb n="7266"/><span>do Mhéibh d'fhágfadh san Méibh i dtreó mhaith chun a</span>
<lb n="7267"/><span>chur 'na luighe ar Ultaibh gur bh' iad cneadha agus</span>
<lb n="7268"/><span>créachta an chomhraic a bheadh mar thrúig bháis ag</span>
<lb n="7269"/><span>Cú Chulainn.  Ach d'imthighis agus d'innsis di cad</span>
<lb n="7270"/><span>a bhí ar t'aigne agus cad a bhí ceapaithe agat, agus</span>
<lb n="7271"/><span>d'fhág san í gan aon chumas aici ar so ná súd do</span>
<lb n="7272"/><span>rádh le hUltaibh nuair a bheadh an gníomh déanta.</span>
<lb n="7273"/><span>An aon iongna leat gur choisg sí mise ar aon bhaint</span>
<lb n="7274"/><span>a bheith agam leat-sa ná le d' chuid fill!</span></p>
<lb n="7275"/>
<lb n="7276"/><p><span>D. — Seachain, a rí!  Tá an leathsgéal san ró chaol</span>
<lb n="7277"/><span>iaracht.  Má bhí Méibh i dtreó mhaith chun a chur 'na</span>
<lb n="7278"/><span>luighe ar Ultaibh gur bh' iad a chneadha ba thrúig bháis</span></p>
</div>
<pb n="189"/>
<div><lb n="7279"/><p><span>do Chú Chulainn cad é an t-athrú fhéadfadh sé a</span>
<lb n="7280"/><span>dhéanamh ar an sgéal a fhios a bheith aici féin nár bh'</span>
<lb n="7281"/><span>iad?  Cé bhí chun é innsint go deó go raibh aon</span>
<lb n="7282"/><span>phioc dá fhios aici nár bh' iad?</span></p>
<lb n="7283"/>
<lb n="7284"/><p><span>C. — Bhí Dubhthach Daol Uladh chun é innsint.  Fear nár</span>
<lb n="7285"/><span>ró fhada an mhoill air é innsint dá mba dhóich leis</span>
<lb n="7286"/><span>gur bh' é a bhuac é.  Nó fear gur chuma leis ceocu</span>
<lb n="7287"/><span>b' é a bhuac é nó nár bh' é dá mbeadh fearg nó éad</span>
<lb n="7288"/><span>air.  Nách leanbhaidhe an duine thu!</span></p>
<lb n="7289"/>
<lb n="7290"/><p><span>O. — Is fíor!  Is duine leanbhaidhe me agus iontaoibh</span>
<lb n="7291"/><span>a thabhairt a' Ceat mac Mághach.  Le heagla</span>
<lb n="7292"/><span>go mb' fhéidir go mbeadh daoine eile a bheadh</span>
<lb n="7293"/><span>chomh leanbhaidhe liom ní raghaidh an sgéal gan</span>
<lb n="7294"/><span>innsint!</span></p>
<lb n="7295"/>
<lb n="7296"/><p><span>C. — Déin do dhícheall, a rí.  Ná déin dhá chuid dé.</span>
<lb n="7297"/><span>Abair le Fearaibh Éirean agus le n-a bhfuil</span>
<lb n="7298"/><span>d'Ultaibh ar an mór-shluagh, gur cheapais féin beart</span>
<lb n="7299"/><span>ceilge chun Cú Chulainn do mharbhadh 'na chodla,</span>
<lb n="7300"/><span>le corp éada agus miosgaise.  Abair gur innsis</span>
<lb n="7301"/><span>do rún do Mhéibh agus gur dhiúltuigh sí láithreach</span>
<lb n="7302"/><span>d'aon bhaint a bheith aici leis an ngnó.  Abair</span>
<lb n="7303"/><span>go raibh Ceat chun dul leat agus nár chuaidh.</span>
<lb n="7304"/><span>Innis d' Fhearghus é.  Innis do Chormac Conloin-</span>
<lb n="7305"/><span>geas é.</span></p>
<lb n="7306"/>
<lb n="7307"/><p><span>(Imthigheas Dubthach i bhfeirg.)</span></p>
<lb n="7308"/>
<lb n="7309"/><p><span>Seadh!  Beir leat an méid sin agus déin do</span>
<lb n="7310"/><span>mhachtnamh air!  Do tugadh Daol-teanga mar ainm</span>
<lb n="7311"/><span>ort ameasg Ultach.  Má fhanan tú abhfad eile</span>
<lb n="7312"/><span>ameasg Connachtach agus go n-imireóchair faobhar</span>
<lb n="7313"/><span>do theangan ortha b' fhéidir go bhfaighfí ainm éigin</span>
<lb n="7314"/><span>eile le cur ort.  Dá bhfaghainn-se mo thoil sa</span>
<lb n="7315"/><span>sgéal ba ró ghearr gur chuma dhuit cad é an t-ainm</span>
<lb n="7316"/><span>a bheadh ort!  Má thuitean Cú Chulainn i gcomhrac</span></p>
</div>
<pb n="190"/>
<div><lb n="7317"/><p><span>an lae seo b'fhéidir gur ghearr go mbeadh atharach</span>
<lb n="7318"/><span>sgéil agat agus ag tuille agaibh.  Má thuitean</span>
<lb n="7319"/><span>Cú Chulainn sa chomhrac so meilfidh sin misneach</span>
<lb n="7320"/><span>Chonchobhair, agus nuair imtheóchaidh misneach Chon-</span>
<lb n="7321"/><span>chobhair leaghfaidh misneach Ultach uile.  Ní bheidh</span>
<lb n="7322"/><span>sa mhór-chath atá chughainn ach mór-ár ar shlóightibh</span>
<lb n="7323"/><span>Uladh.  Buadh agus cosgar duit, a Fhir Diadh!</span>
<lb n="7324"/><span>Ní headh ach bhur gcosgar araon dá chéile!  Siné</span>
<lb n="7325"/><span>buadh agus cosgar is adhbharaighe do Chonnachtaibh.</span></p>
<lb n="7326"/>
<lb n="7327"/><p><span>(Imthigheas.  Tig Cú Chulainn isteach agus corp Fir Diadh ar</span>
<lb n="7328"/><span>iomchar aige, agus laogh 'na dhiaidh.  Leogas Cú Chulainn an</span>
<lb n="7329"/><span>corp anuas ar an gclár agus tuiteas féin anuas ar an</span>
<lb n="7330"/><span>gcorp i laige.)</span></p>
<lb n="7331"/>
<lb n="7332"/><p><span>Laogh (Ag casadh le Cú Chulainn a mhúisgilt). — Eirigh! eirigh,</span>
<lb n="7333"/><span>a rí.  Ní maith an áit é seo chun righnis a dhéanamh,</span></p>
<lb n="7334"/>
<lb n="7335"/><p><span>(Eirigheas Cú Chulainn i gcionn sgathaimh.)</span></p>
<lb n="7336"/>
<lb n="7337"/><p><span>Cú.  (Ag féachaint ar ghnúis Fhir Diadh). — Is bán atá t'aghaidh,</span>
<lb n="7338"/><span>a phlúr na laoch!  Labhair liom, a Fhir Diadh!  Abair</span>
<lb n="7339"/><span>liom do shleagha do chomhaireamh!  Abair liom do</span>
<lb n="7340"/><span>leabaidh a chórú dhuit!  Ó, ní labharfaidh sé liom</span>
<lb n="7341"/><span>arís go deó!  Táimíd sgartha, sgartha, sgartha ó</span>
<lb n="7342"/><span>'chéile!  Tá do lámh gan tapa!  Ní fháisgfidh sí mo</span>
<lb n="7343"/><span>lámh-sa arís!  Agus féach, a Fhir Diadh, an lámh so,</span>
<lb n="7344"/><span>lámh do chara dhílis féin, an lámh d' fháisgis id' láimh</span>
<lb n="7345"/><span>chomh minic, isí a chuir mar sin tu!  Tá do chroidhe</span>
<lb n="7346"/><span>'na stad, a chuisle mo chroidhe-se!  Nuair a stad</span>
<lb n="7347"/><span>an croidhe seo do stad an croidhe dob uaisle</span>
<lb n="7348"/><span>dá raibh riamh ar shliocht Gaodhal!  Mise do stad</span>
<lb n="7349"/><span>é!</span></p>
<lb n="7350"/>
<lb n="7351"/><p><span>Laogh. — Is ró fhada atáimíd annso, a rí.  Tá a fhios</span>
<lb n="7352"/><span>ag Méibh agus ag an mór-shluagh go bhfuil Fear</span>
<lb n="7353"/><span>Diadh marbh.  Tiocfar a d'iaraidh an chuirp le</span></p>
</div>
<pb n="191"/>
<div><lb n="7354"/><p><span>hadhlacadh.  Tá fearg agus buairt agus diombádh</span>
<lb n="7355"/><span>ortha go léir anois.  Má gheibhtear tusa annso,</span>
<lb n="7356"/><span>créachtach cró-línteach mar ataoi, beidh a bhfearg</span>
<lb n="7357"/><span>níos treise ná a n-oineach, agus ní'l Cú Chulainn</span>
<lb n="7358"/><span>i bhfuirim cheart anois chun lucht feirge do fhrioth-</span>
<lb n="7359"/><span>álamh mar is cóir.</span></p>
<lb n="7360"/>
<lb n="7361"/><p><span>Cú. — Ó a mhic Rianghabhra, ná bí liom!  Is cuma liom</span>
<lb n="7362"/><span>cad a dhéanfaidh Méibh ná an mór-shluagh liom</span>
<lb n="7363"/><span>feasda.  Isiad fé ndeara dhom Fear Diadh mhar-</span>
<lb n="7364"/><span>bhadh le m' láimh féin!  Dá luathacht a marbhóchar</span>
<lb n="7365"/><span>Cú Chulainn anois iseadh is fearr é.  Tá solus mo</span>
<lb n="7366"/><span>bheatha i n-éag.  Tá aoibhneas mo bheatha imighthe</span>
<lb n="7367"/><span>gan casadh go deó.  Is áluinn an rud bás seachas</span>
<lb n="7368"/><span>an bheatha atá romham.  Is truagh chéasda nách mise</span>
<lb n="7369"/><span>a thuit sa chomhrac.</span></p>
<lb n="7370"/>
<lb n="7371"/><p><span>Laogh. — Is mó croidhe dubhach dobrónach a bheadh indiu</span>
<lb n="7372"/><span>i gCúige Uladh dá mba tusa thuitfeadh sa chomhrac!</span>
<lb n="7373"/><span>Is éagcóir ar Ultaibh, a rí, an chaint sin agat 'á chaith-</span>
<lb n="7374"/><span>eamh le neart do bhuartha!  Is éagcóir ar Chon-</span>
<lb n="7375"/><span>chobhar an chaint sin.  Is éagcóir í ar a bhfuil beó</span>
<lb n="7376"/><span>i Magh Muirtheimhne, idir fhearaibh agus mná, óg</span>
<lb n="7377"/><span>agus aosda.  Tá oiread ceana ag Conchobhar agus</span>
<lb n="7378"/><span>ag bantracht agus laochra Uladh ort-sa agus bhí</span>
<lb n="7379"/><span>riamh agat-sa ar Fhear Diadh.  Dá mbeitheá-sa</span>
<lb n="7380"/><span>i n-inead Fhir Diadh agus eisean id' inead-sa is</span>
<lb n="7381"/><span>beag an bhreith a bheadh ag Méibh ar tu chur suas chun</span>
<lb n="7382"/><span>comhraic aoinfhir a dhéanamh le Fear Diadh!  Tá sé</span>
<lb n="7383"/><span>i mbéal an uile dhuine, dá mhéid cion a bhí ag Fear</span>
<lb n="7384"/><span>Diadh ar Chú Chulainn go raibh níos mó ceana ag</span>
<lb n="7385"/><span>Cú Chulainn air-sean.  Deir gach aoinne ná raibh</span>
<lb n="7386"/><span>an cion comhthrom, agus gur maith an comhartha ná</span>
<lb n="7387"/><span>raibh, a rádh gur fhéad Fear Diadh teacht chun</span>
<lb n="7388"/><span>an chomhraic.  Tuigean Conchobhar agus an uile</span></p>
</div>
<pb n="192"/>
<div><lb n="7389"/><p><span>Ultach beó go bhfuil san fíor.  Cad déarfaidís</span>
<lb n="7390"/><span>go léir dá mbeadh a fhios acu gur bh' fhearr le</span>
<lb n="7391"/><span>Cú Chulainn é féin do thuitim sa chomhrac ná Fear</span>
<lb n="7392"/><span>Diadh!</span></p>
<lb n="7393"/>
<lb n="7394"/><p><span>Cú. — Eirigh as, a Laoigh.  Bain an gaoi bolga as an</span>
<lb n="7395"/><span>gcorp agus tabhair leat é.</span></p>
<lb n="7396"/>
<lb n="7397"/><p><span>(Imthigheas.  Baineas laogh an gaoi bolga as an gcorp agus</span>
<lb n="7398"/><span>imthigheas.)</span></p>
<lb n="7399"/>
<lb n="7400"/><p><span>(brat anuas).</span></p>
<lb n="7401"/>
<lb n="7402"/><p><span>Deire an Cheathramhadh Gnímh.</span>
<lb n="7403"/></p>
</div>
<pb n="193"/>
<div><lb n="7404"/><p><span>An Cúigeadh Gníom.</span></p>
<lb n="7405"/>
<lb n="7406"/><p><span>An chéad radharc.</span></p>
<lb n="7407"/>
<lb n="7408"/><p><span>Pubal Mhéibh.  Méibh agus Fir Cuidridh Fear</span>
<lb n="7409"/><span>Éirean, i gcomhairle.</span></p>
<lb n="7410"/>
<lb n="7411"/><p><span>M. — A fheara cuidridh, a uaisle míleata, tá ár</span>
<lb n="7412"/><span>saothar ag druidim le críochnú agus le foircheann.</span>
<lb n="7413"/><span>Do rugamair barr linn go dtí so i ngach cuaird, i</span>
<lb n="7414"/><span>ngach ruag, i ngach argain agus fuadach agus losgadh.</span>
<lb n="7415"/><span>Do lomamair an chúige seo Uladh go beacht agus</span>
<lb n="7416"/><span>go glan.  Ní bheidh daoine ná beithidhigh ag brúth</span>
<lb n="7417"/><span>ar a chéile ann go ceann tamail arís.  Ba chomaoin</span>
<lb n="7418"/><span>ortha cuid de'n mhóráil a bhaint díobh.  Bhíodar</span>
<lb n="7419"/><span>imighthe ó smacht.  Beidh neart do chúigíbh eile na</span>
<lb n="7420"/><span>hÉirean a n-anál do tharang feasda agus a suaineas</span>
<lb n="7421"/><span>a ghlacadh agus beatha bhreágh shocair shóghach a bheith</span>
<lb n="7422"/><span>acu 'na mbailtibh dúthchais, gan uabhar agus teas-</span>
<lb n="7423"/><span>bach agus ainnshriantacht Uladh bheith ag baint codla</span>
<lb n="7424"/><span>na hoidhche dhíobh.  Gheabhfar sos ó n-a bhfilíbh agus ó</span>
<lb n="7425"/><span>n-a lucht aisge agus aoir.  Ní bheidh an t-éadan</span>
<lb n="7426"/><span>chomh dána ortha agus a bhíodh.  Má thagaid siad</span>
<lb n="7427"/><span>i n-ár measg anois agus má tugtar dóibh biadh agus</span>
<lb n="7428"/><span>deoch agus foithin ó'n ngaoith, beid siad buidheach.</span>
<lb n="7429"/><span>Ní hionann agus mar a bhídís, go teann agus go</span>
<lb n="7430"/><span>tur agus go droch-mhúinte, ag lorg na n-aisge</span>
<lb n="7431"/><span>nárbh' fhéidir a sholáthar dóibh agus ná féadfadh dul</span>
<lb n="7432"/><span>chun aon tairbhe dhóibh, agus annsan ag tabhairt</span>
<lb n="7433"/><span>náire shaoghalta do'n té ná féadfadh an aisge</span></p>
</div>
<pb n="194"/>
<div><lb n="7434"/><p><span>thabhairt dóibh.  Gheabhfar cúthail iad anois go ceann</span>
<lb n="7435"/><span>tamail.</span></p>
<lb n="7436"/>
<lb n="7437"/><p><span> An comhrac aoinfhir seo, a fheara cuidridh, a</span>
<lb n="7438"/><span>tharla idir an dá laoch san, Fear Diadh agus Cú</span>
<lb n="7439"/><span>Chulainn, bhíos ag brath air go ndéanfadh sé deire</span>
<lb n="7440"/><span>nách mór a chur le haon tsúil a bhí ag Concobhar le</span>
<lb n="7441"/><span>teasargain a dhéanamh.  Dá dtuiteadh Cú Chulainn</span>
<lb n="7442"/><span>sa chomhrac san bhí an t-ádh linn glan.  Níor thuit.</span>
<lb n="7443"/><span>Ach marar thuit ní raibh ann ach san.  Ní dóich liom</span>
<lb n="7444"/><span>go ndéanfaidh Cú Chulainn puinn eile bárthain</span>
<lb n="7445"/><span>dúinne ná puinn eile tairbhe do Chonchobhar ná</span>
<lb n="7446"/><span>d'Ultaibh.  Is dóich liom gur b' ar a leabaidh a</span>
<lb n="7447"/><span>chaithfidh sé an chuid is mó dá bhfuil le teacht dá</span>
<lb n="7448"/><span>shaoghal.</span></p>
<lb n="7449"/>
<lb n="7450"/><p><span>Ach is cuma san.  Is adhbharaighe go mór dúinne</span>
<lb n="7451"/><span>anois aghaid ar n-aigne thabhairt ar an gceann is</span>
<lb n="7452"/><span>measa ná ar an gceann is fearr de'n sgéal.  Isé</span>
<lb n="7453"/><span>an ceann is measa is baoghal dúinn.  Tabharfaidh</span>
<lb n="7454"/><span>an ceann is fearr aire dhó féin.  Tá neart mór</span>
<lb n="7455"/><span>slógh cruinnighthe ag Conchobhar i Sleamhain Midhe.</span>
<lb n="7456"/><span>Ní féidir dúinn gabháil tharsa siar gan cath a</span>
<lb n="7457"/><span>thabhairt dóibh.  Dá mb' fhéidir féin níor cheart</span>
<lb n="7458"/><span>é.  Déarfaidís gur 'ghá seachnadh a bheimís.</span>
<lb n="7459"/><span>B'fhéidir go ndéarfadh cuid acu gur ag teiche uatha</span>
<lb n="7460"/><span>bheimís.  Ní foláir dúinn ár neart go léir do</span>
<lb n="7461"/><span>ghléasadh sa chuma comhraic is fearr agus pé deimhne</span>
<lb n="7462"/><span>a bheadh againn ar an lámh uachtair d'fhagháil gan</span>
<lb n="7463"/><span>aon rud d'fhágáil ag brath ar sheans.</span></p>
<lb n="7464"/>
<lb n="7465"/><p><span>Cuir i gcás, a uaisle, an ceann is measa dhé, go</span>
<lb n="7466"/><span>mbeadh an mór-chath ag gabháil i n-ár gcoinnibh, isé</span>
<lb n="7467"/><span>gnó atá ceapaithe agam-sa dhaoibh-se fé leith, anacal</span>
<lb n="7468"/><span>a dhéanamh orm-sa agus ar Oilill; agus má's ar</span>
<lb n="7469"/><span>Ultaibh a gheabhfar an lámh uachtair, ó isé is dóichighe,</span></p>
</div>
<pb n="195"/>
<div><lb n="7470"/><p><span>gan Cú Chulainn do dhul beó uaibh má's beó dhaoibh</span>
<lb n="7471"/><span>féin.  Gan amhras is cuma nó marbh é tar éis an</span>
<lb n="7472"/><span>chomhraic seo a dhein sé le Fear Diadh, ach ní hion-</span>
<lb n="7473"/><span>taoibh é an fhaid a bheidh anam ná anál ann.  Tá na</span>
<lb n="7474"/><span>cáirde sídhe ró chomhachtach, ró dhílis, aige.</span></p>
<lb n="7475"/>
<lb n="7476"/><p><span>Iad ule. — Déanfar do thoisc a chur chun cinn, a ríogan,</span>
<lb n="7477"/><span>nó ní bheam-ne beó.</span></p>
<lb n="7478"/>
<lb n="7479"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="7480"/>
<lb n="7481"/><p><span>An dara radharc.</span></p>
<lb n="7482"/>
<lb n="7483"/><p><span>Pubal Eidirsgeóil, rí de ríghthibh Mumhan.  Tig</span>
<lb n="7484"/><span>Eidirsgeól isteach, agus Conaire Sléibhe Mis, agus</span>
<lb n="7485"/><span>Luisionn Luachra, agus Laoghaire Lice, agus Deis-</span>
<lb n="7486"/><span>ceartach Droma Fornocht, agus Fionn Fionnabhrach,</span>
<lb n="7487"/><span>agus mórán eile de mhaithibh Mumhan.</span></p>
<lb n="7488"/>
<lb n="7489"/><p><span>Eidirsgeól. — A mhaithe agus a mhór-uaisle Mumhan,</span>
<lb n="7490"/><span>d'iaras oraibh teacht annso, agus nuair a chuirfead</span>
<lb n="7491"/><span>os bhur gcomhair an chúis fár iaras san oraibh ní hé</span>
<lb n="7492"/><span>mo thuairim go ndéarfaidh aon fhear agaibh ná raibh</span>
<lb n="7493"/><span>mo dhóithin de chúis agam.</span></p>
<lb n="7494"/>
<lb n="7495"/><p><span>Nuair a thosnuigh Méibh ar an mór-shluagh so</span>
<lb n="7496"/><span>d'Fhearaibh Éirean a chruinniú, bheartuigh sí 'na</span>
<lb n="7497"/><span>haigne, agus do b'fhíor di é, ná beadh aon bhreith</span>
<lb n="7498"/><span>aici ar neart slógh a thabhairt i gceann a chéile 'na</span>
<lb n="7499"/><span>mbeadh cumas acu ar an obair a chuir sí roimpi</span>
<lb n="7500"/><span>do chomhlíonadh i gceart mara dtigheadh lé slóighte</span>
<lb n="7501"/><span>Mumhan a thabhairt 'na lán neart lé.  Chuige sin</span>
<lb n="7502"/><span>chuir sí teachtairí ó dheas go hEadarbhain agus go</span>
<lb n="7503"/><span>Luachair agus go Sliabh Mis agus go Cathair Con</span>
<lb n="7504"/><span>Raoi, agus ar fuid na Mumhan go léir, 'ghá iaraidh</span>
<lb n="7505"/><span>orainn teacht ar an slógadh so lé, 'ghá rádh linn gur</span>
<lb n="7506"/><span>bh' anois an t-am againn chun gach éagcóra dár</span></p>
</div>
<pb n="196"/>
<div><lb n="7507"/><p><span>dhein Ultaigh riamh orainn a dhíogailt ortha, agus</span>
<lb n="7508"/><span>an buar a rugadar uainn ó thuaidh go minic le</span>
<lb n="7509"/><span>corp lámh láidir, do thabhairt linn adtuaidh arís,</span>
<lb n="7510"/><span>agus tuille leó.  Do tugadh an teachtaireacht san</span>
<lb n="7511"/><span>do ríghthibh Mumhan uile.  Do tugadh an teachtair-</span>
<lb n="7512"/><span>eacht san domhsa, a uaisle.  Ach do tugadh domhsa,</span>
<lb n="7513"/><span>le n-a chois, teachtaireact nár bh' é.  Do tugadh le</span>
<lb n="7514"/><span>tuisgint domhsa, ach teacht ar an slógadh so agus</span>
<lb n="7515"/><span>tríocha céad a thabhairt liom de na fearaibh dob</span>
<lb n="7516"/><span>fhearr a bhí agam, go raibh an óig-bhean áluinn,</span>
<lb n="7517"/><span>Fionnabhair, inghean Oiliolla agus Mhéibh, le fagháil</span>
<lb n="7518"/><span>agam mar mhnaoi.  Tuigim anois go bhfuil an</span>
<lb n="7519"/><span>inghean sin daingean i gcleamhnas le rí de ríghthibh</span>
<lb n="7520"/><span>Uladh, le Reochaidh mac Faitheamhain ó Ríoghdhonn</span>
<lb n="7521"/><span>adtuaidh!  Sin feall orm-sa, a uaisle.  An rud</span>
<lb n="7522"/><span>is feall ar aon rí de ríghthibh Mumhan is feall ortha</span>
<lb n="7523"/><span>go léir é.  Is masla agus is easonóir ar an</span>
<lb n="7524"/><span>Mumhain go léir, geallamhaint de'n tsórd san do</span>
<lb n="7525"/><span>dhéanamh agus annsan an gheallamhaint do bhrise</span>
<lb n="7526"/><span>gan oiread agus, "gabh mo leathsgéal," do rádh.</span>
<lb n="7527"/><span>Is ar ríghthibh na Mumhan atá onóir na Mumhan do</span>
<lb n="7528"/><span>chosaint.  Is chuige sin atáim anois ag innsint mo</span>
<lb n="7529"/><span>sgéil daoibh-se, a ríghthe, agus tá súil agam go</span>
<lb n="7530"/><span>mbeidh sásamh le fagháil agam.</span></p>
<lb n="7531"/>
<lb n="7532"/><p><span>Conaire. — Dar lámh m'athar, a rí, tá dearmhad mór</span>
<lb n="7533"/><span>ort!  Ní dhuit-se a bhí an inghean áluinn sin le</span>
<lb n="7534"/><span>tabhairt mar mhnaoi ach domhsa.  Is domhsa a gealladh</span>
<lb n="7535"/><span>í agus is orm-sa atá an feall déanta.  Agus má</span>
<lb n="7536"/><span>tá easonóir agus masla curtha ar an Mumhain agus</span>
<lb n="7537"/><span>ar ríghthibh Mumhan is ar mo chlú-sa do luigh an</span>
<lb n="7538"/><span>easonóir ar dtúis.  Má's dual sásamh a thabhairt</span>
<lb n="7539"/><span>d'aoinne is domhsa is ceart an sásamh a thabhairt.</span>
<lb n="7540"/><span>Do labharfainn sar ar labhrais-se ach fágaim le</span></p>
</div>
<pb n="197"/>
<div><lb n="7541"/><p><span>huadhacht gur mheasas ná raibh aon bhlúire dá fhios ag</span>
<lb n="7542"/><span>aoinne beó gur tugadh an gheallamhaint dom.  Ní</span>
<lb n="7543"/><span>raibh aon chuimhneamh agam gur tugadh a leithéid de</span>
<lb n="7544"/><span>gheallamhaint d' aon fhear eile.  Nuair a fuaras</span>
<lb n="7545"/><span>an cleamhnas déanta le Reochaidh mac Faitheamhain</span>
<lb n="7546"/><span>is amhlaidh a tháinig náire agus ceann-fé orm.</span>
<lb n="7547"/><span>Cheapas ná raibh aon phioch d'fhios mo ghnótha ag</span>
<lb n="7548"/><span>aoinne agus níor dheineas ach cos a luighe ar an</span>
<lb n="7549"/><span>sgéal im' aigne féin.  Cheapas, ní nár bh' iongna,</span>
<lb n="7550"/><span>dá labhrainn ná beadh ach sult agus magadh le fagháil</span>
<lb n="7551"/><span>ag Fearaibh Éirean sa sgéal.  Ach ó labhrais-se</span>
<lb n="7552"/><span>measaim nách alaidh dhomhsa gan labhairt leis agus</span>
<lb n="7553"/><span>an fhírinne d'innsint.</span></p>
<lb n="7554"/>
<lb n="7555"/><p><span>Luisionn Luachra. — Ambasa a ríghthe (ag cur gáire as),</span>
<lb n="7556"/><span>má bhuail Méibh bob ar bheirt agaibh-se ná bíodh aon</span>
<lb n="7557"/><span>eagal oraibh go ndéanfad-sa aon mhagadh fúibh.</span>
<lb n="7558"/><span>Bhuail sí an bob céadna orm féin!  Is ait mar</span>
<lb n="7559"/><span>atá an sgéal agam le raint laetheanta, me ag</span>
<lb n="7560"/><span>gluaiseacht eadraibh ag faire ar ghnúis gach duine</span>
<lb n="7561"/><span>agus ar gach focal dá ndeirtí, agus sgannra</span>
<lb n="7562"/><span>orm féachaint cathin aireóchainn geóin suilt agus</span>
<lb n="7563"/><span>magaidh ag eirghe im' thimcheall.  Má's cúrsaidhe</span>
<lb n="7564"/><span>magaidh anois é is mór an ní liom gan me bheith</span>
<lb n="7565"/><span>im' aonar ar fad sa ghleó.</span></p>
<lb n="7566"/>
<lb n="7567"/><p><span>Fionn Fionnabhrach. — Dar fiadh, a Luisinn, isé mo</span>
<lb n="7568"/><span>thuairim go bhfuil cuideachta mhór agat.  Tá an</span>
<lb n="7569"/><span>sgéal céadna agam-sa.  As an smidireacht</span>
<lb n="7570"/><span>gáirí a chím im' thimcheall ní deirim ná go bhfuil an</span>
<lb n="7571"/><span>sgéal céadna againn go léir!</span></p>
<lb n="7572"/>
<lb n="7573"/><p><span>(Sgeartaid go léir ar gháirí.  Téid i dtrithíbh gáirí ar</span>
<lb n="7574"/><span>feadh tamail.  Fé dheire labhras Conaire Sléibhe Mis.)</span></p>
<lb n="7575"/>
<lb n="7576"/><p><span>Conaire. — Ní cúrsaidhe gáirí ar fad é, a uaisle.  Is</span>
<lb n="7577"/><span>dóich liom gur ceart dúinn féachaint isteach cruinn</span></p>
</div>
<pb n="198"/>
<div><lb n="7578"/><p><span>sa sgéal.  Innis dúinn, a Eidirsgeóil, focal ar</span>
<lb n="7579"/><span>fhocal, cad é an chuma 'nar tugadh an gheallamhaint</span>
<lb n="7580"/><span>duit-se!</span></p>
<lb n="7581"/>
<lb n="7582"/><p><span>E. — Siné donas an sgéil!  Níor tugadh an gheallamh-</span>
<lb n="7583"/><span>aint dom focal ar fhocal.  Do tugadh le tuisgint</span>
<lb n="7584"/><span>dom an rí a dhéanfadh so agus súd, díreach mar a</span>
<lb n="7585"/><span>bhíothas 'ghá iaraidh orm-sa a dhéanamh, go raibh sí le</span>
<lb n="7586"/><span>fagháil aige gan teip.</span></p>
<lb n="7587"/>
<lb n="7588"/><p><span>Con. — Siné díreach mo sgéal-sa.</span></p>
<lb n="7589"/>
<lb n="7590"/><p><span>Luis. — Agus mo sgéal-sa.</span></p>
<lb n="7591"/>
<lb n="7592"/><p><span>Iad uile. — Ní fearr bheith ag caint air, siné ár sgéal</span>
<lb n="7593"/><span>go léir.</span></p>
<lb n="7594"/>
<lb n="7595"/><p><span>Con — Féach, a ríghthe.  Gan amhras do himreadh sgéim-</span>
<lb n="7596"/><span>éireacht ghránna orainn ach is fearr an sgéal a</span>
<lb n="7597"/><span>bhreithniú cruinn, ó gach aon taobh.  Do réir mar</span>
<lb n="7598"/><span>a bhreithnighim-se an cás, seo mar a sheasuighean sé.</span>
<lb n="7599"/><span>Do tugadh geallamhaint do gach fear againn agus</span>
<lb n="7600"/><span>níor tugadh.  Ghlac gach fear againn an sgéal sa</span>
<lb n="7601"/><span>chéill is fearr a thaithn leis féin.  Níor chuimhnigh</span>
<lb n="7602"/><span>aoinne againn ar an ngeallamhaint do dhéanamh</span>
<lb n="7603"/><span>daingean, focal ar fhocal, agus cuir agus rátha</span>
<lb n="7604"/><span>d'fhagháil le comhlíonadh na geallamhna.  Dá ndeineadh</span>
<lb n="7605"/><span>an chéad fhear an méid sin ní féadfaí trácht i n-aon</span>
<lb n="7606"/><span>chor ar an sgéal le haon fhear eile.  Rud eile dhé.</span>
<lb n="7607"/><span>Ní raibh aon bhreith i n-aon chor ar an ngeallamhaint</span>
<lb n="7608"/><span>do chomhlíonadh gan toil na hinghine féin a bheith</span>
<lb n="7609"/><span>chuige.  D'fhéadfadh Méibh a rádh, "Gheallas duit</span>
<lb n="7610"/><span>go raibh sí le fagháil agat.  Chomh fada agus théigh-</span>
<lb n="7611"/><span>ean mo thoil-se tá sí le fagháil agat!  Árduigh</span>
<lb n="7612"/><span>leat í!  Mara toil lé dul leat cad é mo leigheas-</span>
<lb n="7613"/><span>sa ort!"  Ní'l bac ar Mhéibh an chaint sin a chaith-</span>
<lb n="7614"/><span>eamh anois féin le haon fhear againn a labharfaidh!</span>
<lb n="7615"/><span>Má labhraim-se anois, cuir i gcás, agus má deirim;</span></p>
</div>
<pb n="199"/>
<div><lb n="7616"/><p><span>"A Mhéibh, do gheallais Fionnabhair dhomhsa, agus</span>
<lb n="7617"/><span>annsan thugais d'fhear eile í;" is féidir do Mhéibh</span>
<lb n="7618"/><span>a rádh do m'fhreagra; "Cad 'na thaobh nár iarais</span>
<lb n="7619"/><span>uirthi dul leat!  Bhí sí le fagháil agat dá nglacadh</span>
<lb n="7620"/><span>sí thu.  An amhlaidh a mheasais dom í cheangal díot</span>
<lb n="7621"/><span>ar ghad!"  Measaim-se dá luighead a déarfaimíd</span>
<lb n="7622"/><span>sa sgéal anois gur b'eadh is fearr dúinn féin é.</span>
<lb n="7623"/><span>Tá ár gcion féin go maith bainte amach againn de</span>
<lb n="7624"/><span>thoradh an chogaidh seo agus na foghla do lean é.</span>
<lb n="7625"/><span>Ba dhóich liom-sa gur mhaith an chiall dúinn gan a</span>
<lb n="7626"/><span>leogaint orainn go bhfuil suim ar bith againn san</span>
<lb n="7627"/><span>inghin sin Mhéibh agus Oiliolla.</span></p>
<lb n="7628"/>
<lb n="7629"/><p><span>Iad uile (Ag gáirí). — Is fíor dhuit é!  Ní'l leis!</span></p>
<lb n="7630"/>
<lb n="7631"/><p><span>(Imthighid uile ach Eidirsgeól.  Bagras Eidirsgeól ar chuid</span>
<lb n="7632"/><span>acu agus fanaid)</span></p>
<lb n="7633"/>
<lb n="7634"/><p><span>E. — Féach, a ríogra.  Gan amhras tá a lán de'n cheart</span>
<lb n="7635"/><span>ag Conaire.  Ní gá dhúinn a leogaint orainn go</span>
<lb n="7636"/><span>bhfuil aon chaitheamh i ndiaidh na hinghine againn, mar</span>
<lb n="7637"/><span>ní'l.  Ach d'imir Ceat agus Maine beart spriún-</span>
<lb n="7638"/><span>laithe orainn.  Pé rud a leogfaimíd orainn anois</span>
<lb n="7639"/><span>beidh an bheirt sin 'ghá mhaoidheamh agus ag déanamh</span>
<lb n="7640"/><span>suilt as conus mar a bhuaileadar bob ar ríghthibh</span>
<lb n="7641"/><span>Mumhan uile.  Ba mhaith liom a chur i n-úil dóibh</span>
<lb n="7642"/><span>nár cheart dóibh magadh dhéanamh gan féachaint ar</span>
<lb n="7643"/><span>dtúis an mbeadh aon chontabhairt sa mhagadh, nó</span>
<lb n="7644"/><span>an mbeadh aon bhaoghal go dtiocfadh an magadh 'na</span>
<lb n="7645"/><span>dhá ríribh dóibh.  Tá an bheirt anois deidhilte amach</span>
<lb n="7646"/><span>ó'n mór-shluagh, ag déanamh faire sar a dtiocfadh</span>
<lb n="7647"/><span>Conchobhar i gan fhios ar Fhearaibh Éirean.  Cad é</span>
<lb n="7648"/><span>an bac a bheadh orainne anois ár gcongnamh do</span>
<lb n="7649"/><span>ghléasadh agus teacht go hoban ortha agus éirleach</span>
<lb n="7650"/><span>a dhéanamh ortha sar a mbeadh a fhios acu-san ná</span>
<lb n="7651"/><span>ag Fearaibh Éirean cad a bheadh ar siubhal.  Ní'l</span></p>
</div>
<pb n="200"/>
<div><lb n="7652"/><p><span>acu ach an dá thríocha céad.  Níor bh' fhada an</span>
<lb n="7653"/><span>mhoill orainn an méid sin.  Annsan d'fhéadaimís a</span>
<lb n="7654"/><span>mbuar san agus ár mbuar féin do thiomáint</span>
<lb n="7655"/><span>romhainn agus aghaidh a thabhairt ó dheas abhaile, agus</span>
<lb n="7656"/><span>leogaint do Mhéibh agus do Chonchobhar an chuid eile</span>
<lb n="7657"/><span>de'n chaismirt a tharang ó chéile.</span></p>
<lb n="7658"/>
<lb n="7659"/><p><span>Iad uile. — Tá an ceart agat!  Déinimís láithreach</span>
<lb n="7660"/><span>é!</span></p>
<lb n="7661"/>
<lb n="7662"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="7663"/>
<lb n="7664"/><p><span>An tríomhadh radharc.</span></p>
<lb n="7665"/>
<lb n="7666"/><p><span>Pubal Mhéibh.  Méibh agus Oilill agus Reochaidh</span>
<lb n="7667"/><span>mac Faitheamhain agus Fionnabhair.</span></p>
<lb n="7668"/>
<lb n="7669"/><p><span>M. — Ní fheacaís riamh, a Reochaidh, ach an sgannra a</span>
<lb n="7670"/><span>tháinig uirthi nuair airigh sí thusa bheith ag teacht chun</span>
<lb n="7671"/><span>do bhárthain d'imirt ar Fhearaibh Éirean.  Isé mo</span>
<lb n="7672"/><span>thuairim láidir dá maraíbhtí sa chomhrac tu ná beadh</span>
<lb n="7673"/><span>sí beó abhfad id' dhiaidh.</span></p>
<lb n="7674"/>
<lb n="7675"/><p><span>Reochaidh. — Is daingean a bhí fios an méid sin im'</span>
<lb n="7676"/><span>chroidhe-se agus im' aigne a ríogan, agus níor rug</span>
<lb n="7677"/><span>aon ní riamh greim ar chroidhe orm ach a bheith orm</span>
<lb n="7678"/><span>teacht sa chomhrac agus ise im' dhiaidh, mo ghraidhn í!</span>
<lb n="7679"/><span>Do sheachnas an comhrac an fhaid dob fhéidir dom</span>
<lb n="7680"/><span>é sheachnadh gan dochar do m'oineach.  Ach an rud</span>
<lb n="7681"/><span>a dhéanfadh dochar do m' oineach-sa an uair sin</span>
<lb n="7682"/><span>dhéanfadh sé dochar d'oineach Fhionnabhair féin,</span>
<lb n="7683"/><span>agus b' shin dochar ná fuilingeóchainn.</span></p>
<lb n="7684"/>
<lb n="7685"/><p><span>M — Siné díreach a thuig sí go háluinn, agus siné a chuir</span>
<lb n="7686"/><span>'na luighe uirthi ná raibh aon dul as agat ó thuitim.</span></p>
<lb n="7687"/>
<lb n="7688"/><p><span>Reoch. — Mara mbeadh tusa, a ríogan, is fíor ná raibh</span>
<lb n="7689"/><span>aon dul as agam.  Thugais béim éislinne ar an</span>
<lb n="7690"/><span>gcinneamhaint a bhí os mo chionn.</span>
<lb n="7691"/></p>
</div>
<pb n="201"/>
<div><lb n="7692"/><p><span>Oilill. — Nách breágh bog réidh a thugaid siad an</span>
<lb n="7693"/><span>plámás dá chéile, a Fhionnabhair!  Ní hiongna</span>
<lb n="7694"/><span>liom gur éalaigh do chroidhe uait-se chun an rí óig</span>
<lb n="7695"/><span>seo.  Is maith nách é croidhe do mháthar a dhein an</span>
<lb n="7696"/><span>t-éalóch!</span></p>
<lb n="7697"/>
<lb n="7698"/><p><span>Reoch. — Go deimhin, a rí, tá dearmhad ort.  Isé mo</span>
<lb n="7699"/><span>chroidhe-se d'éalaigh uaim ag trial ar Fhionnabhair.</span>
<lb n="7700"/><span>Agus ní hamhlaidh d'éalaigh sé uaim.  Is amhlaidh</span>
<lb n="7701"/><span>a sgeinn sé uaim, amach as mo chliabh, chomh luath</span>
<lb n="7702"/><span>agus do luigh mo shúil ar a pearsain uasail</span>
<lb n="7703"/><span>áluinn.</span></p>
<lb n="7704"/>
<lb n="7705"/><p><span>O. — Ach!  Ní fios cá stadfar!</span></p>
<lb n="7706"/>
<lb n="7707"/><p><span>M. — Ní dóich liom gur thuit aon rud amach le fada is</span>
<lb n="7708"/><span>mó chuir d'áthas ar Fhearaibh Éirean ná an cleamh-</span>
<lb n="7709"/><span>nas so.  Mheas Oilill ar dtúis go dtiocfadh</span>
<lb n="7710"/><span>achran éigin as, ach is amhlaidh a bhí an uile dhuine, idir</span>
<lb n="7711"/><span>íseal agus uasal, lán d'áthas agus de mhóráil nuair</span>
<lb n="7712"/><span>a chuaidh an sgéal fé'n mór-shluagh.</span></p>
<lb n="7713"/>
<lb n="7714"/><p><span>O. — Ná bac í féin, a Reochaidh!  Níor mheas Oilill go</span>
<lb n="7715"/><span>raibh aon achran le teacht as an gcleamhnas, ach is</span>
<lb n="7716"/><span>sean-bhéas ag Oilill bheith ag baint cainte a Méibh.</span>
<lb n="7717"/><span>Ní ró dheacair an chaint a bhaint aisti uaireanta.</span></p>
<lb n="7718"/>
<lb n="7719"/><p><span>M. — Tá go breágh!  Níor bh' iongna liom dá n-abradh</span>
<lb n="7720"/><span>Oilill gur bh' é féin a dhein an cleamhnas, agus gur</span>
<lb n="7721"/><span>b' é cuma 'nar dhein sé é ná le bheith ag baint cainte</span>
<lb n="7722"/><span>a Méibh!</span></p>
<lb n="7723"/>
<lb n="7724"/><p><span>O. — Ní fheadar ámh ar bh' iongna leat, a Mhéibh, dá</span>
<lb n="7725"/><span>n-abradh Oilill go bhfuil níos mó de'n fhírinne</span>
<lb n="7726"/><span>id' chaint anois ná mar a mheasan tú féin!  Ceocu</span>
<lb n="7727"/><span>ar t'athair nó ar do mháthair is mó atá buidheachas</span>
<lb n="7728"/><span>an chleamhnais agat-sa, a Fhionnabhair?</span></p>
<lb n="7729"/>
<lb n="7730"/><p><span>F. — Tá athair ana mhaith agam, a rí, agus máthair ana</span>
<lb n="7731"/><span>mhaith!  Isiad is fearr, is dóich liom, a bhí ag inghin</span></p>
</div>
<pb n="202"/>
<div><lb n="7732"/><p><span>riamh.  Gura fada buan a fágfar agam iad</span>
<lb n="7733"/><span>araon!</span></p>
<lb n="7734"/>
<lb n="7735"/><p><span>O. — Dar lámh m'athar, a 'nghín ó, ach tá duine agat anois</span>
<lb n="7736"/><span>is fearra dhuit ná iad! duine is measa leat ná</span>
<lb n="7737"/><span>iad, ní nách locht ort.  Agus is air is mó atá</span>
<lb n="7738"/><span>buidheachas an chleamhnais agat, ní nách iongna.</span>
<lb n="7739"/><span>Dá mbeadh an cogadh so soir siar bheadh aimsir mhaith</span>
<lb n="7740"/><span>againn ag dul ar ár gcuardaibh ó Chruachain go</span>
<lb n="7741"/><span>Ríoghdhonn agus ó Ríoghdhonn go Cruachain.</span></p>
<lb n="7742"/>
<lb n="7743"/><p><span>M. — Tá an cogadh chomh maith le soir siar cheana féin.</span>
<lb n="7744"/><span>Tá Cú Chulainn ar a leabaidh go créachtach cró-</span>
<lb n="7745"/><span>línteach.  Ní dhéanfaidh sé féin ná a chrann-tabhail</span>
<lb n="7746"/><span>a thuille bárthain dúinn.  Gan Cú Chulainn sa mhór-</span>
<lb n="7747"/><span>chath ní bheidh rí ná rath ar shluagh Chonchobhair.  Tuit-</span>
<lb n="7748"/><span>fidh a lug ar a lag acu.  Tiomáinfimíd romhainn</span>
<lb n="7749"/><span>iad 'na ndíosgar.</span></p>
<lb n="7750"/>
<lb n="7751"/><p><span>(Ritheas fear isteach.)</span></p>
<lb n="7752"/>
<lb n="7753"/><p><span>An fear. — Tá feall caillte déanta ag Muimhneachaibh</span>
<lb n="7754"/><span>orainn, a ríogra!  Bhí Ceat agus duine des na</span>
<lb n="7755"/><span>Mainibh sa bhfaire agus a thríocha céad ag gach rí</span>
<lb n="7756"/><span>dhíobh agus iad ag faire ar na bóithribh ó Shleamhain</span>
<lb n="7757"/><span>Midhe.  Tháinig ceathrar nó cúigear de ríghthibh</span>
<lb n="7758"/><span>Mumhan laistiar díobh, gan aon choinne acu leó,</span>
<lb n="7759"/><span>agus chromadar ar iad d'éirleach.  Do ritheas</span>
<lb n="7760"/><span>féin annso chun an sgéil d'innsint agus cabhair</span>
<lb n="7761"/><span>a chur amach.  Is eagal liom ná tiocfaidh an chabhair</span>
<lb n="7762"/><span>i n-am!</span></p>
<lb n="7763"/>
<lb n="7764"/><p><span>(Imthigheas.  Ritheas Oilill agus Méibh amach.  Cuireas</span>
<lb n="7765"/><span>Reochaidh chun iad do leanamhaint.  Beireas Fionnabhair</span>
<lb n="7766"/><span>air.)</span></p>
<lb n="7767"/>
<lb n="7768"/><p><span>F. — Ó, a Reochaidh! a Reocaidh! a chéile mo chroidhe agus</span>
<lb n="7769"/><span>mh'anma, ná himthigh uaim!  Ná himthigh uaim!</span></p>
<lb n="7770"/>
<lb n="7771"/><p><span>Reoch. — Éist, a stór!  Cad é an t-olc atá le teacht</span></p>
</div>
<pb n="203"/>
<div><lb n="7772"/><p><span>chugham-sa eatartha!  Is cáirde dhomhsa iad go</span>
<lb n="7773"/><span>léir!  Ní'l aon díoghbháil acu le déanamh dom,</span>
<lb n="7774"/><span>agus b' fhéidir tairbhe bheith agam-sa le déanamh</span>
<lb n="7775"/><span>dóibh.  Ní'l aoinne is fearr chun na síothchána dhéanamh</span>
<lb n="7776"/><span>ná an té atá i gcaradas le gach taobh.  Leog uait</span>
<lb n="7777"/><span>me, a laogh, sar a mbeidh iomad díoghbhála déanta.</span></p>
<lb n="7778"/>
<lb n="7779"/><p><span>F. — Ó, a ghrádh mh'anma, ní féidir liom bogadh dhíot ná</span>
<lb n="7780"/><span>tu leogaint uaim.  Tá rud éigin 'ghá thaisbeáint</span>
<lb n="7781"/><span>dom má sgaraim leat anois ná faghad lán mo dhá</span>
<lb n="7782"/><span>shúl díot go deó arís!  Ná himthigh uaim!  Ná</span>
<lb n="7783"/><span>himthigh uaim!  Tá olc uathbhásach éigin buailte</span>
<lb n="7784"/><span>linn.  Do taisbeánadh dom é nuair a thosnuigh an</span>
<lb n="7785"/><span>cogadh so.  Bhí sé im' aice mar a bheadh sgamal</span>
<lb n="7786"/><span>dubh do ló agus d'oidhche.  Bhí mo shláinte nách mór</span>
<lb n="7787"/><span>briste aige sar ar innseas dom' báthair é.</span>
<lb n="7788"/><span>D'innseas di é nuair airigheas tusa bheith ag teacht</span>
<lb n="7789"/><span>chun comhraic le Fearaibh Éirean.  Tháinig sgannra</span>
<lb n="7790"/><span>orm mar bhí a fhios agam dá ndeinteá an comhrac</span>
<lb n="7791"/><span>go dtuitfeá ann.  Dubhart lé ná raibh aon bhreith</span>
<lb n="7792"/><span>agam ar fhanamhaint beó id' dhiaidh.  Go raibh mo</span>
<lb n="7793"/><span>ghrádh dhuit ró mhór, ró láidir, ró ghreamuighthe im'</span>
<lb n="7794"/><span>chroidhe, agus go mbrisfeadh an croidhe istigh im'</span>
<lb n="7795"/><span>chliabh dá dtuittheá!  Nách iongantach an bhean le</span>
<lb n="7796"/><span>feabhas í, a Reochaidh!  Chomh luath agus d'innseas</span>
<lb n="7797"/><span>mo sgéal di níor dhein sí ach an cleamhnas do chur</span>
<lb n="7798"/><span>ar bun láithreach agus é fhógairt ar fuid an tslóigh.</span>
<lb n="7799"/><span>Chuir san cosg leis an gcomhrac agus thug san</span>
<lb n="7800"/><span>t-oineach-sa slán, agus d'imthigh an dubh-cheó dhíom-</span>
<lb n="7801"/><span>sa.  Ach tá sé orm anois arís chomh holc agus bhí</span>
<lb n="7802"/><span>sé riamh.  Do luigh sé ar mo chroidhe an túisge</span>
<lb n="7803"/><span>'nar labhair an fear san a tháinig isteach.  Ná fág</span>
<lb n="7804"/><span>me, a chara mo chléibh.  Níor chuir mo chroidhe ná</span>
<lb n="7805"/><span>m'aigne blúire suime i n-aon fhear riamh chun gur</span></p>
</div>
<pb n="204"/>
<div><lb n="7806"/><p><span>tháinís-se!  Ná fág me, a Reochaidh!  Ná himthigh</span>
<lb n="7807"/><span>as mo radharc!  Ní mhairfinn dá n-imthightheá!</span></p>
<lb n="7808"/>
<lb n="7809"/><p><span>(Airightear amuich fothram, agus airmghrith, agus coisidh-</span>
<lb n="7810"/><span>eacht, agus bualadh, agus gártha fear i bhfeirg.)</span></p>
<lb n="7811"/>
<lb n="7812"/><p><span>Ó 'gcloistí!  Tá donus éigin iongantach ar siubhal!</span>
<lb n="7813"/><span>Ná fág me, a Reochaidh!</span></p>
<lb n="7814"/>
<lb n="7815"/><p><span>(Tig Fearghus isteach ó thaobh agus beirt de ríghthibh Mumhan</span>
<lb n="7816"/><span>i n-aoinfheacht leis.  É eatartha agus greim ar chuislinn</span>
<lb n="7817"/><span>aige ar gach rí acu.  Tig Méibh agus Oilill isteach ó'n</span>
<lb n="7818"/><span>dtaobh eile agus beirt eile de ríghthibh Mumhan le n-a gcois)</span></p>
<lb n="7819"/>
<lb n="7820"/><p><span>Oilill. — Mara mbeadh a luathacht a dheinis an t-eadar-</span>
<lb n="7821"/><span>sgaradh, a Fhearghuis, bheadh an sgéal go holc</span>
<lb n="7822"/><span>againn.  Cad a chuir ar siubhal an bhruidhean?  Nó</span>
<lb n="7823"/><span>an bhfuil puinn daoine marbh?</span></p>
<lb n="7824"/>
<lb n="7825"/><p><span>Fearghus. — Ní heól dom cad a chuir an bhruidhean ar</span>
<lb n="7826"/><span>siubhal, ach dá ghiorracht a sheasaimh sí tá droch-</span>
<lb n="7827"/><span>obair déanta.  Tá an dá thríocha céad a bhí ag</span>
<lb n="7828"/><span>déanamh na faire nách mór dísgighthe.  Ní fheadar</span>
<lb n="7829"/><span>ar chuaidh Ceat ná Maine as.  Agus mar is eól</span>
<lb n="7830"/><span>duit, a rí, do thuit coraidheacht agus dhá thríocha</span>
<lb n="7831"/><span>céad d'Fhearaibh Connacht sar ar fhéadamair an</span>
<lb n="7832"/><span>chaismirt do chosg.  Ní fheadar cad é an líon</span>
<lb n="7833"/><span>d'Fhearaibh Mumhan atá marbh.  Is dócha go bhfuil</span>
<lb n="7834"/><span>a fhios san ag Eidirsgeól annso.  Agus b'fhéidir</span>
<lb n="7835"/><span>go bhféadfadh sé a innsint dúinn conus d'eirigh</span>
<lb n="7836"/><span>an chaismirt.</span></p>
<lb n="7837"/>
<lb n="7838"/><p><span>Eidirsgeól (Ag síne a mhéire chun Reochaidh). — Siné an fear</span>
<lb n="7839"/><span>fé ndeár an droch-obair;</span></p>
<lb n="7840"/>
<lb n="7841"/><p><span>Reoch. — Mise!  Airiú cad a dheineas-sa chun sibh a</span>
<lb n="7842"/><span>chur ag marbhadh a chéile!</span></p>
<lb n="7843"/>
<lb n="7844"/><p><span>E. — An bhfeicean tú an inghin áluinn sin ar do chúis-</span>
<lb n="7845"/><span>linn agat?  Nuair a bhí Ceat agus Maine ar</span>
<lb n="7846"/><span>chuaird na Mumhan chun ríghthe Mumhan a thabhairt</span></p>
</div>
<pb n="205"/>
<div><lb n="7847"/><p><span>ar an slógadh so thugadar le tuisgint domhsa dá</span>
<lb n="7848"/><span>dtagainn ar an slógadh go raibh an inghean san</span>
<lb n="7849"/><span>le fagháil agam mar mhnaoi.  Do tugadh an ní</span>
<lb n="7850"/><span>céadna le tuisgint do gach rí fé leith de'n dá</span>
<lb n="7851"/><span>rí dhéag a tháinig.  Ní raibh a fhios ag aoinne againn</span>
<lb n="7852"/><span>í bheith geallta d'aon rí eile againn go dtí go</span>
<lb n="7853"/><span>bhfeacamair imighthe agat-sa í.  Annsan do labh-</span>
<lb n="7854"/><span>ramair le chéile.  Annsan iseadh fuaramair amach</span>
<lb n="7855"/><span>cad é an stealla-mhagadh a bhí déanta ag Ceat</span>
<lb n="7856"/><span>agus ag Maine fúinn go léir.  Dá mbeadh oiread</span>
<lb n="7857"/><span>eile gliocais i gCeat agus oiread eile fill i Maine</span>
<lb n="7858"/><span>curfar i n-úil dóibh gur magadh tinn bheith ag magadh</span>
<lb n="7859"/><span>fúm-sa!  Ní'l rí ar ríghthibh Mumhan ná fuil lán</span>
<lb n="7860"/><span>cheapaithe ar a chion féin de'n mhagadh a chur 'na</span>
<lb n="7861"/><span>dháríribh do Cheat agus do Mhaine agus d'aon duine</span>
<lb n="7862"/><span>a bhí ag cabhrú leó ná ag séide fútha sa chleasaidh-</span>
<lb n="7863"/><span>eacht.  D'íosfainn mo cholg déid sar a leogfainn</span>
<lb n="7864"/><span>d'aon mhac Mághach ná d'aon mhac Faitheamhain</span>
<lb n="7865"/><span>stáicín áiféis a dhéanamh díom os comhair na</span>
<lb n="7866"/><span>hÉirean!</span></p>
<lb n="7867"/>
<lb n="7868"/><p><span>Fionn. — Ná himthigh uaim, a Reochaidh!  Ná leog uait</span>
<lb n="7869"/><span>me!  Táim ag imtheacht uait!  Cad a dhéanfad!</span>
<lb n="7870"/><span>Cad a dhéanfad!  Lastar solus!  An é an bás</span>
<lb n="7871"/><span>atá agam, a Reochaidh?</span></p>
<lb n="7872"/>
<lb n="7873"/><p><span>(Éagas.  Preabas Méibh agus tógas an corp ar a baclainn</span>
<lb n="7874"/><span>agus beireas lé amach é agus í ag bog-osnaigheal.)</span></p>
<lb n="7875"/>
<lb n="7876"/><p><span>Reoch. — Mharbhaís í, a rí!  Mharbhaís an inghean dob</span>
<lb n="7877"/><span>fhearr agus dob uaisle i nÉirinn!  Mharbhaís í le</span>
<lb n="7878"/><span>nimh do chainte.  Ach tabharfad-sa ní nách caint</span>
<lb n="7879"/><span>duit!</span></p>
<lb n="7880"/>
<lb n="7881"/><p><span>(Taraingid araon a gclaidhmhte.  Léimeas Fearghus</span>
<lb n="7882"/><span>eatartha agus coimeádas ó chéile iad.)</span></p>
<lb n="7883"/>
<lb n="7884"/><p><span>Fearghus. — Stadaidh, a ríghthe!  Ní beag a bhfuil de</span></p>
</div>
<pb n="206"/>
<div><lb n="7885"/><p><span>dhíoghbháil déanta!  Imthigh, a Eidirsgeóil, agus</span>
<lb n="7886"/><span>innis do Chú Raoi agus do ríghthibh eile Mumhan cad</span>
<lb n="7887"/><span>atá tuitithe amach.  Neósfad-sa agus Oilill do'n</span>
<lb n="7888"/><span>chuid eile de'n mhór-shluagh an sgéal dubhach dob-</span>
<lb n="7889"/><span>rónach so.  Is 'mó súil fhliuch a bheidh ar Fhearaibh</span>
<lb n="7890"/><span>Éirean de bharr an sgéil.  Téanaígh, a ríogra.</span></p>
<lb n="7891"/>
<lb n="7892"/><p><span>(Imthighid uile ach Reochaidh.)</span></p>
<lb n="7893"/>
<lb n="7894"/><p><span>Reoch.  (Ag sile deór). — "Is 'mó súil fhliuch a bheidh ar</span>
<lb n="7895"/><span>Fhearaibh Éirean!"  Is beag dá fhios ag Fearaibh</span>
<lb n="7896"/><span>Éirean cad 'tá caillte acu!  Is maith is eól</span>
<lb n="7897"/><span>domhsa cad 'tá caillte agam féin!  Ní raibh a</span>
<lb n="7898"/><span>leithéid eile beó ar inghinibh uaisle Gaedheal.  Nuair</span>
<lb n="7899"/><span>a thuigeas im' aigne gur liom féin í ba mhó agam</span>
<lb n="7900"/><span>mar shaidhbhreas í ná saidhbhreas an domhain.  Is</span>
<lb n="7901"/><span>gearr a lean an saidhbhreas díom.  Bhí a croidhe</span>
<lb n="7902"/><span>ró fhírinneach, ró dhílis, ró uasal.  Níor fhuiling a</span>
<lb n="7903"/><span>haigne ríoga an chleasaidheacht agus na claon-</span>
<lb n="7904"/><span>bhearta so Cheit mhic Mághach.  Ghaibh sé de chosaibh</span>
<lb n="7905"/><span>'na hoineach ameasg ríghthe Mumhan.  Chuir sé a</span>
<lb n="7906"/><span>hainm fé tharcuisne ar fuid Éirean.  An cladh-</span>
<lb n="7907"/><span>aire!  Cad é mar obair dó a hainm a chur i</span>
<lb n="7908"/><span>mbéalaibh daoine ar an gcuma san!  Ní hiongna</span>
<lb n="7909"/><span>liom gur bhris a chroidhe 'na cliabh nuair a thuig sí</span>
<lb n="7910"/><span>cad é an náire a bhí faghálta aici!  Tá Méibh go</span>
<lb n="7911"/><span>dubhach.  Tá Oilill go buartha.  Tá brón ar an</span>
<lb n="7912"/><span>mór-shluagh go léir.  Ach is agam-sa is mó atá</span>
<lb n="7913"/><span>cúis bróin agus buartha.  Imtheóchaidh an bhuairt</span>
<lb n="7914"/><span>díobh go léir, ach ní'l bogadh ná faoiseamh le teacht</span>
<lb n="7915"/><span>ar mo bhuairt-se go bhfeicead mo stór arís ar</span>
<lb n="7916"/><span>shluagh na marbh.  "Ná fág me, a Reochaidh!" ar</span>
<lb n="7917"/><span>sise.  A chuid an tsaoghal, ní fágfad beó ná marbh</span>
<lb n="7918"/><span>tu!  Ní baoghal duit go bhfágfad.  Níor thugas</span>
<lb n="7919"/><span>taithneamh ná gean riamh do mhnaoi go bhfeaca thusa.</span></p>
</div>
<pb n="207"/>
<div><lb n="7920"/><p><span>Ní baoghal go dtabharfad feasda.  Gráin ort, a</span>
<lb n="7921"/><span>Cheit!  Agus gráin oraibh, a ríghthe Mumhan!  Agus</span>
<lb n="7922"/><span>nára sos do ríghthibh Connacht é!  Gráin mo sgart</span>
<lb n="7923"/><span>oraibh go léir, tré n-a chéile dhaoibh!  Is caillte</span>
<lb n="7924"/><span>an bheart a dheineabhair, agus is mise atá ag díol</span>
<lb n="7925"/><span>as!  Tugaim druim lámha libh!  Do thachtfadh aer</span>
<lb n="7926"/><span>na háite seo me dá bhfanainn ann a thuille!</span></p>
<lb n="7927"/>
<lb n="7928"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="7929"/>
<lb n="7930"/><p><span>An Ceathramhadh Radharc.</span></p>
<lb n="7931"/>
<lb n="7932"/><p><span>Sleamhain Midhe. — Conchobhar agus ríghthe Uladh.</span></p>
<lb n="7933"/>
<lb n="7934"/><p><span>Conchobhar. — A dhámh agus a dhraoithe agus a ríghthe</span>
<lb n="7935"/><span>uaisle, a chomhachta dochlaoidhte Uladh, ní nár do</span>
<lb n="7936"/><span>rí cúige ná do mhac árdrí Éirean mórdhacht aigne</span>
<lb n="7937"/><span>agus bród intinne agus misneach agus dásacht</span>
<lb n="7938"/><span>croidhe do bheith air ag féachaint 'na thimcheall dó</span>
<lb n="7939"/><span>ar an mór-shluagh ríoga so atá cruinnighthe annso</span>
<lb n="7940"/><span>ar an dtulach so indiu.  Ní hé ár gcuimhne, ná</span>
<lb n="7941"/><span>cuimhne na n-ollamh atá i n-ár láthair, go bhfeacathas</span>
<lb n="7942"/><span>riamh fós a leithéid de chruinniú ar an maigh seo</span>
<lb n="7943"/><span>Midhe.  Má mheas Méibh agus Oilill agus mór-</span>
<lb n="7944"/><span>shluagh Fear Éirean go raghadh argain Uladh i n-aisge</span>
<lb n="7945"/><span>leó is fíor gur dheineadar dearmhad.  Gan amhras</span>
<lb n="7946"/><span>tá iongna agus alltacht ortha, a rádh gur leogadh</span>
<lb n="7947"/><span>dóibh cuaird Uladh do thabhairt gan chosg.  As an</span>
<lb n="7948"/><span>sean-aithne a bhí acu ar laochra Uladh ní raibh aon</span>
<lb n="7949"/><span>choinne acu ná go dtroidfí an uile throigh de</span>
<lb n="7950"/><span>bhántaibh Uladh 'na n-aghaidh.  Nuair a fuaradar an</span></p>
</div>
<pb n="208"/>
<div><lb n="7951"/><p><span>dúthaigh folamh rómpa ins gach áird, folamh ó lucht</span>
<lb n="7952"/><span>cosanta agus lán de shaidhbhreas, gan acu le</span>
<lb n="7953"/><span>déanamh ach an saidhbhreas do bhailiú chúcha agus</span>
<lb n="7954"/><span>d'árdú leó, bhí iongna a gcroidhe ortha.  Bhailighead-</span>
<lb n="7955"/><span>ar leó an méid fhéadadar agus do loiteadar</span>
<lb n="7956"/><span>an chuid eile.  Do loisgeadar na tighthe.  Do</span>
<lb n="7957"/><span>dhóghadar an t-arbhar.  D'óladar an lionn.  Do</span>
<lb n="7958"/><span>thiomáineadar rómpa mná agus mion-daoine, buar</span>
<lb n="7959"/><span>agus eachra, innle agus almha.  Ní mheasaim gur</span>
<lb n="7960"/><span>thugadar uain dóibh féin ar a thuisgint nách gan fáth</span>
<lb n="7961"/><span>a tugadh an saor-chuaird dóibh.  Measaim go bhfuil</span>
<lb n="7962"/><span>eólus an sgéil ag teacht chúcha anois i ndiaidh 'chéile.</span>
<lb n="7963"/><span>Is sean-eólus dóibh, aon chomhacht riamh a chuir cath</span>
<lb n="7964"/><span>ar Ultaibh ná deaghaidh i n-aisge leis an gcomhacht</span>
<lb n="7965"/><span>san.  Tá sé ag dul 'na luighe ortha i ndiaidh 'chéile</span>
<lb n="7966"/><span>anois gur baoghal dóibh ná raghadh a gcuaird i</span>
<lb n="7967"/><span>n-aisge leó féin, agus dá shaoire a leogadh leó</span>
<lb n="7968"/><span>i dtosach bára gur b' eadh is daoire a dhíolfaid as</span>
<lb n="7969"/><span>i ndeire bára.  Tá greim daingean againn ortha.</span>
<lb n="7970"/><span>Ní féidir dóibh gabháil tharainn siar.  Ní gá dhom</span>
<lb n="7971"/><span>a chur i gcuimhne dhaoibh-se, a laochra Uladh, ná fuil</span>
<lb n="7972"/><span>aon bhreith acu súd ar sheasamh romhaibh i láthair catha.</span>
<lb n="7973"/><span>Tá ag gach fear agaibh-se lán-oilteacht ar iomchar</span>
<lb n="7974"/><span>agus ar úsáid gach sórd airm, idir arm comhraic</span>
<lb n="7975"/><span>agus arm cosanta.  Ní'l an oilteacht san acu súd.</span>
<lb n="7976"/><span>Nuair a bheifear i bhfriothghoin gheabhadh sibh-se fútha</span>
<lb n="7977"/><span>agus thórsa agus tríotha.  Ní'l a fhios i gceart acu</span>
<lb n="7978"/><span>cad tá chúcha.  Tá a ndícheall déanta acu chun na</span>
<lb n="7979"/><span>feirge ba mhó fhéadfaidís a chur oraibh agus ní'l an</span>
<lb n="7980"/><span>cheisd curtha acu chúcha féin conus is féidir dóibh</span>
<lb n="7981"/><span>bhur bhfearg do sheasamh nuair a thiocfadh lá na</span>
<lb n="7982"/><span>feirge.  Tá an lá san buailte leó feasda, a</span>
<lb n="7983"/><span>ríogra Uladh.  Cuirfidh an lá san i n-úil dóibh,</span></p>
</div>
<pb n="209"/>
<div><lb n="7984"/><p><span>agus do gach cine dá bhfuil beó ar Ghaedhealaibh, go</span>
<lb n="7985"/><span>mbeidh réim agus clú agus cáil agus forlámhas</span>
<lb n="7986"/><span>Uladh níos treise agus níos aoirde agus níos</span>
<lb n="7987"/><span>foirleithne fós ná mar a bhí sar ar tháinig an cogadh</span>
<lb n="7988"/><span>so.  Bhí ainm chúig' Uladh 'na thrúig eagla do cheithre</span>
<lb n="7989"/><span>ollchúigíbh Éirean abhfad sar ar tháinig an cogadh</span>
<lb n="7990"/><span>so.  Is dá mhó an sgáth agus an t-eagla a bheidh ar</span>
<lb n="7991"/><span>cheithre ollchúigíbh Éirean roimh ghoil agus roimh</span>
<lb n="7992"/><span>ghaisge agus roimh chródhacht Ultach nuair a bheidh</span>
<lb n="7993"/><span>an cogadh so críochnuighthe ná mar a bhí riamh.  Is minic</span>
<lb n="7994"/><span>le m'chuimhne do chonac ríogra Uladh ag dul i ndáil</span>
<lb n="7995"/><span>catha agus cogaidh agus cruadh-chomhraic.  Ba mhaith</span>
<lb n="7996"/><span>a gcórú agus ba dhána a bhfuadar agus ba theasaidhe</span>
<lb n="7997"/><span>a bhfearg.  Ní cuimhin liom riamh córú ní b' fhearr</span>
<lb n="7998"/><span>ortha ná mar a chím anois ortha.  Tá fuadar indiu</span>
<lb n="7999"/><span>fútha ná raibh riamh fós fútha.  Tá fearg indiu ortha</span>
<lb n="8000"/><span>ná raibh riamh fós ortha.  Tá cúis feirge indiu acu</span>
<lb n="8001"/><span>ná raibh a leithéid riamh fós acu.  Roimis an gcórú</span>
<lb n="8002"/><span>san, roimis an bhfuadar san, roimis an bhfeirg sin</span>
<lb n="8003"/><span>ar lán-lasadh, gluaiseóchaid cheithre ollchúige Éirean</span>
<lb n="8004"/><span>i raon mhadhma agus i ndearg ruathar, agus mair-</span>
<lb n="8005"/><span>fidh sgannra an áir sin i sgéalaigheacht agus i sean-</span>
<lb n="8006"/><span>chas ó shliocht go sliocht.</span></p>
<lb n="8007"/>
<lb n="8008"/><p><span>(Uail-gháir.  Tig Laogh mac Rianghabhra isteach.)</span></p>
<lb n="8009"/>
<lb n="8010"/><p><span>Laogh (Ag umhlú do Chonchobhar) — A rí uasail, do chuir Cú</span>
<lb n="8011"/><span>Chulainn annso mise le teachtaireacht chun Conchobh-</span>
<lb n="8012"/><span>air agus chun slóighte Uladh.</span></p>
<lb n="8013"/>
<lb n="8014"/><p><span>Con. — Innis do theachtaireacht, a mhic Rianghabhra, ach</span>
<lb n="8015"/><span>innis ar dtúis dúinn conus atá Cú Chulainn tar éis</span>
<lb n="8016"/><span>an chomhraic éachtaigh a dhein sé le Fear Diadh.</span></p>
<lb n="8017"/>
<lb n="8018"/><p><span>Laogh. — Tar éis an chomhraic dó, nuair a bhí Fear Diadh</span>
<lb n="8019"/><span>marbh agus Cú Chulainn féin tláith go leór, tháinig</span>
<lb n="8020"/><span>Seanoll Uathach agus beirt mhac Géigge, Muireadhach</span></p>
</div>
<pb n="210"/>
<div><lb n="8021"/><p><span>agus Coidreabh, agus do rugadar leó é go haibhníbh</span>
<lb n="8022"/><span>Conaille Muirtheimhne chun a chneadh agus a chréacht</span>
<lb n="8023"/><span>do nighe agus do ghlanadh agus a iolghona do leigheas.</span>
<lb n="8024"/><span>Óir chuiridís Tuatha Dé Danann luibhe íce agus</span>
<lb n="8025"/><span>losa sláinte ar ghlaisíbh agus ar aibhníbh críche</span>
<lb n="8026"/><span>Conaille Muirtheimhne mar fhóirithin ar Chú Chulainn,</span>
<lb n="8027"/><span>i dtreó go mbíodh na haibhníbh breac barr-uaine ó</span>
<lb n="8028"/><span>na losaibh sin.  Do tumadh Cú Chulainn i n-aghaidh</span>
<lb n="8029"/><span>na sroth sin agus annsan do cuireadh ar a leabaidh</span>
<lb n="8030"/><span>é.  Tá sé ar a leabaidh ach tá a neart agus a mhis-</span>
<lb n="8031"/><span>neach ag teacht chuige.  Chuir sé mise uaidh chughaibh-se</span>
<lb n="8032"/><span>agus dubhairt sé liom neithe d'innsint daoibh atá</span>
<lb n="8033"/><span>riachtanach anois le hinnsint.  Tá deifrigheacht mhór</span>
<lb n="8034"/><span>éirighthe idir shlóightibh Mumhan agus slóighte Conn-</span>
<lb n="8035"/><span>acht.  Tháinig an sgéal chun toirmisg agus chun</span>
<lb n="8036"/><span>bruidhne agus chun éirligh, i dtreó gur marbhadh dá</span>
<lb n="8037"/><span>thríocha céad de Chonnachtaibh, agus iad ag déanamh</span>
<lb n="8038"/><span>faire sar a dtiocfadh Conchobhar agus Ultaigh a</span>
<lb n="8039"/><span>gan fhios ortha.  Ní fios an mór de na Muimh-</span>
<lb n="8040"/><span>neachaibh a thuit.  Deirtear mara mbeadh Fearghus</span>
<lb n="8041"/><span>mac Róigh go ndísgeóch Muimhneacha agus Connacht-</span>
<lb n="8042"/><span>aigh a chéile siar go deire.  Chuir Fearghus ó chéile</span>
<lb n="8043"/><span>iad.  Deir Cú Chulainn gur anois an t-am ag</span>
<lb n="8044"/><span>Conchobhar agus ag Ultaigh eirghe i n-aoinfheacht agus</span>
<lb n="8045"/><span>fogha i lán neart do thabhairt fé mhór-shluagh Fear</span>
<lb n="8046"/><span>Éirean sar a mbeidh sé d'uain acu an t-achran do</span>
<lb n="8047"/><span>leigheas.</span></p>
<lb n="8048"/>
<lb n="8049"/><p><span>Cathbhadh Draoi. — Sin comhairle mhaith agus dá luathacht a</span>
<lb n="8050"/><span>déanfar beart dá réir iseadh is fearr é.</span></p>
<lb n="8051"/>
<lb n="8052"/><p><span>(Airightear gártha móra amuich.  Tig isteach Leanbh áluinn.</span>
<lb n="8053"/><span>.i.  Earc mac Cairbre, agus éide catha air mar bheadh ar chura</span>
<lb n="8054"/><span>i n-a lán aois.  Fir mhóra chalma 'na thimcheall agus iad</span>
<lb n="8055"/><span>umhal dó mar a bheidís d'árdrí.  Síneas Conchobhar a dhá</span>
<lb n="8056"/><span>láimh chun an leinbh agus gabhas chuige i n-a ucht é.)</span>
<lb n="8057"/></p>
</div>
<pb n="211"/>
<div><lb n="8058"/><p><span>Con. — A mhic mo chroidhe, cad a thug tusa ar an</span>
<lb n="8059"/><span>slógadh?</span></p>
<lb n="8060"/>
<lb n="8061"/><p><span>Earc. — Thánag ag cabhrú le m'shean-athair.</span></p>
<lb n="8062"/>
<lb n="8063"/><p><span>Con. — Agus cad é an cabhrú fhéadfair-se a dhéanamh</span>
<lb n="8064"/><span>do d'shean-athair, a Eirc!  Dar ndóich má gheibhean</span>
<lb n="8065"/><span>Méibh greim ort béarfaidh sí lé siar thu go Cruachain,</span>
<lb n="8066"/><span>agus annsan cad a dhéanfaidh do shean-athair id'</span>
<lb n="8067"/><span>dhiaidh!</span></p>
<lb n="8068"/>
<lb n="8069"/><p><span>Earc. — Ambriathar, a shean-athair, gur ró bheag an</span>
<lb n="8070"/><span>t-eagla atá ort-sa go bfaghaidh Méibh greim orm-sa,</span>
<lb n="8071"/><span>ná go mbéarfaidh sí lé siar me!</span></p>
<lb n="8072"/>
<lb n="8073"/><p><span>Con. — Ca bhfios duit sin, a rí óig?</span></p>
<lb n="8074"/>
<lb n="8075"/><p><span>Earc. — Mar dá mbeadh an t-eagla san ort ní baoghal</span>
<lb n="8076"/><span>gur ag déanamh suilt a bheifeá de'n sgéal.  Deir</span>
<lb n="8077"/><span>mo mháthair gur mó an chabhair agus an congnamh</span>
<lb n="8078"/><span>duit mise agat ná líon tríocha céad de na fearaibh</span>
<lb n="8079"/><span>is fearr ar do mhór-shluagh, a shean-athair.</span></p>
<lb n="8080"/>
<lb n="8081"/><p><span>Con. — Ce 'cu is measa leat do mháthair nó mise, a</span>
<lb n="8082"/><span>Earc?</span></p>
<lb n="8083"/>
<lb n="8084"/><p><span>Earc. — Deir sí ná fuil aon fhear sa domhan is fearr</span>
<lb n="8085"/><span>ná thusa.  Cathin a bheifear ag dul sa mhór-chath, a</span>
<lb n="8086"/><span>shean-athair?  Má dheinim-se gníomh maith sa mhór-</span>
<lb n="8087"/><span>chat b'fhéidir go ndéarfadh mo mháthair go bhfuilim</span>
<lb n="8088"/><span>chomh maith leat-sa.  Cá bhfuil Cú Chulainn, a shean-</span>
<lb n="8089"/><span>athair?  Ba mhaith liom é fheisgint.  Ní bheidh mé</span>
<lb n="8090"/><span>sásta go deó go dtí go mbeidh mé chomh maith le</span>
<lb n="8091"/><span>Cú Chulainn!</span></p>
<lb n="8092"/>
<lb n="8093"/><p><span>Con. — A Laochra Teamhrach, measaim ó thugabhair libh</span>
<lb n="8094"/><span>an mac beag so nách gan fáth a thugabhair libh é.  Má</span>
<lb n="8095"/><span>bhíon an sgéal ag dul dian orainn sa mhór-chath agus</span>
<lb n="8096"/><span>go dtuigfid laochra Uladh aon chontabhairt a bheith</span>
<lb n="8097"/><span>ag teacht chun an mhic bhig seo eireóchaidh dásacht</span>
<lb n="8098"/><span>agus misneach dóibh a bhrisfidh an cath ar Fhearaibh</span></p>
</div>
<pb n="212"/>
<div><lb n="8099"/><p><span>Éirean mar thuile cuain!  Ba mhaith an chiall an</span>
<lb n="8100"/><span>mac beag so thabhairt libh.  B'fhéidir gur fíor dó</span>
<lb n="8101"/><span>an rud a deir sé féin, gur mó an chabhair dá shean-</span>
<lb n="8102"/><span>athair é ná líon tríocha céad d'fhearaibh armtha.</span>
<lb n="8103"/><span>Imthighidh, a laochra, agus gléasaidh bhur neart chun</span>
<lb n="8104"/><span>an chatha, agus imthigh-se, a mhic Rianghabhra, agus</span>
<lb n="8105"/><span>tabhair do'n mhór-shluagh so Uladh an teachtaireacht</span>
<lb n="8106"/><span>a thug Cú Chulainn duit le tabhairt dóibh.  Anois</span>
<lb n="8107"/><span>an t-am chun a ndroch-bhearta do dhíogailt, d'aon</span>
<lb n="8108"/><span>lán sgríb amháin, ar Fhearaibh Éirean!  Anois atá</span>
<lb n="8109"/><span>againn ciall cheannaigh a mhúine dhóibh!  Is beart</span>
<lb n="8110"/><span>gan chiall atá déanta acu.  Is cuaird gan chiall</span>
<lb n="8111"/><span>atá tabhartha acu ar an gcúige seo Uladh.  Cur-</span>
<lb n="8112"/><span>tar i n-úil dóibh anois, nuair ná raibh ciall acu</span>
<lb n="8113"/><span>go mbeidh cuimhne acu!</span></p>
<lb n="8114"/>
<lb n="8115"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="8116"/>
<lb n="8117"/><p><span>An Cúigeadh Radharc.</span></p>
<lb n="8118"/>
<lb n="8119"/><p><span>Pubal Chú Raoi mhic Dáire. — Cú Raoi féin agus</span>
<lb n="8120"/><span>ríghthe Mumhan i gcomhairle.</span></p>
<lb n="8121"/>
<lb n="8122"/><p><span>Cú Raoi. — A ríghthe Mumhan, is doiligh liom an t-achran</span>
<lb n="8123"/><span>so atá eirighthe idir sinn féin agus an chuid eile de</span>
<lb n="8124"/><span>shluagh Fear Éirean.  Ní féidir liom a rádh go</span>
<lb n="8125"/><span>dtuigim i gceart cad ba bhun leis an achran ná</span>
<lb n="8126"/><span>conus d'eirigh sé chomh hoban gan coinne ag aoinne</span>
<lb n="8127"/><span>leis.  Tuigim ámh go bhfuil comhairle ar aigne ag</span>
<lb n="8128"/><span>cuid agaibh-se, a ríghthe, agus gurab í comhairle</span>
<lb n="8129"/><span>í sin ná ríghthe Mumhan do thabhairt druim lámha</span></p>
</div>
<pb n="213"/>
<div><lb n="8130"/><p><span>leis an mór-shluagh agus sinn a dhul abhaile do thoil</span>
<lb n="8131"/><span>a chéile.  Is 'mó ní atá le rádh i gcoinnibh na comh-</span>
<lb n="8132"/><span>airle sin, a ríghthe, agus ní ceart í chur i ngníomh</span>
<lb n="8133"/><span>gan í bhreithniú go maith.  Aon rí go bhfuil rud</span>
<lb n="8134"/><span>aige le rádh i bhfabhar na comhairle sin glaodhaim ar</span>
<lb n="8135"/><span>dtúis air.</span></p>
<lb n="8136"/>
<lb n="8137"/><p><span>(Suidheas Cú Raoi.  Eirigheas Eidirsgeól.)</span></p>
<lb n="8138"/>
<lb n="8139"/><p><span>Eidirsgeól. — A Chú Raoi agus a ríghthe eile Mumhan,</span>
<lb n="8140"/><span>tá rud agam-sa le rádh i bhfabhar na comhairle sin,</span>
<lb n="8141"/><span>agus i gcead daoibh-se déarfad é, chomh comhngarach</span>
<lb n="8142"/><span>agus chomh soiléir agus is féidir é.  Dá n-abarthaí</span>
<lb n="8143"/><span>linne, go breágh glan díreach, nuair a hiaradh orainn</span>
<lb n="8144"/><span>teacht ar an slógadh so, go raibh, mar dhíol-fiach as</span>
<lb n="8145"/><span>ár saothar, caoi dá thabhairt dúinn ar ár ndíogh-</span>
<lb n="8146"/><span>altas d'imirt ar Ultaibh mar gheall ar na droch-</span>
<lb n="8147"/><span>bhearta a bhí déanta cheana acu orainn, agus ar an</span>
<lb n="8148"/><span>ollmhaitheas a bhí beartha acu uainn do bhaint díobh</span>
<lb n="8149"/><span>agus do bhreith linn abhaile arís, ní bheadh aoinne</span>
<lb n="8150"/><span>dob fhonnmhaire thiocfadh ná mise agus ní bheadh</span>
<lb n="8151"/><span>aoinne throidfeadh an cás go deire na sgríbe níos</span>
<lb n="8152"/><span>tathaicíghe ná mar a throidfinn-se é.  Ach níor cuir-</span>
<lb n="8153"/><span>eadh an cás os ár gcomhair lom díreach ar an gcuma</span>
<lb n="8154"/><span>san.  Do himreadh an cam orainn.  Ní raibh aon</span>
<lb n="8155"/><span>ghá leis an gcam.  Bhíomair lan-tugtha chun teacht</span>
<lb n="8156"/><span>gan cam ná calaois.  Ní hé amháin gur himreadh</span>
<lb n="8157"/><span>an cam orainn ach do himreadh orainn é ar chuma</span>
<lb n="8158"/><span>nách fuirisde a ghabháil le n'ais.  Do thánamair ar</span>
<lb n="8159"/><span>an slógadh.  Ghabhamair orainn ár gcion de dhuagh</span>
<lb n="8160"/><span>agus de shaothar agus de thrioblóid an chogaidh.</span>
<lb n="8161"/><span>Dá leanadh an feall gan nochtadh go dtí go mbeadh</span>
<lb n="8162"/><span>an cogadh críochnuighthe ní raibh sult riamh i nÉirinn</span>
<lb n="8163"/><span>ach an sult a bheadh ag Ceat mac Mághach ar ríghthibh</span>
<lb n="8164"/><span>Mumhan!  Ní raibh maoidheamh riamh i nÉirinn ach</span></p>
</div>
<pb n="214"/>
<div><lb n="8165"/><p><span>an maoidheamh a dhéanfadh sé as an ngliocas d'imir</span>
<lb n="8166"/><span>sé ar ríghthibh Mumhan agus as a mhothaolaighe a</span>
<lb n="8167"/><span>ghlacadar a ghliocas.  Chuirfeadh sé 'na luighe ar</span>
<lb n="8168"/><span>an saoghal mór nár bhaoghal go dtiocfadh aoinne</span>
<lb n="8169"/><span>de ríghthibh Mumhan choidhche ar an slógadh mara mbeadh</span>
<lb n="8170"/><span>an chuma 'nar bhuail sé féin an bob ortha.  Cad a</span>
<lb n="8171"/><span>bheadh againne le rádh 'na choinnibh?  Níor bh' aon</span>
<lb n="8172"/><span>tairbhe dhúinn bheith ag caint.  Dá ghéire chuirfimís</span>
<lb n="8173"/><span>chun sinn féin do chosaint iseadh is mó d'eireóch an</span>
<lb n="8174"/><span>stealla-mhagadh fúinn.  Bheadh an cogadh soir siar.</span>
<lb n="8175"/><span>Ní bheadh aon chaoi againn ar ár bhfearg a chur i</span>
<lb n="8176"/><span>bhfeidhm.  Bheadh an uile dhuine againn ag dul abhaile</span>
<lb n="8177"/><span>go dtí an Mhumhain agus a mhéar 'na bhéal aige!</span>
<lb n="8178"/><span>Bheadh ár ndaoine féin sa Mhumhain ag stealla-</span>
<lb n="8179"/><span>mhagadh fúinn, 'ghá fhiafraighe dhínn cár fhágamair</span>
<lb n="8180"/><span>Fionnabhair.  Ní raibh a leithéid de spórt sa Mhumhain</span>
<lb n="8181"/><span>riamh agus bheadh ag mnáibh na Mumhan orainn!</span>
<lb n="8182"/><span>Níor bh'fhios cathin a bheadh deire leis.  Ach níor eirigh</span>
<lb n="8183"/><span>a chuid gliocais ar fad le Ceat.  Tháinig an feall</span>
<lb n="8184"/><span>amach ró luath.  Thug san an chaoi dhúinne ar a chuid</span>
<lb n="8185"/><span>magaidh a chur 'na dhá ríribh do Cheat.  Tá cuid mhaith</span>
<lb n="8186"/><span>dhé curtha 'na dhá ríribh cheana againn dó.  Ní bhain-</span>
<lb n="8187"/><span>fidh sé puinn suilt as an méid sin dé.  Níor thuit</span>
<lb n="8188"/><span>sé féin ach bíodh a bhuidheachas aige ar Fhearghus.</span>
<lb n="8189"/><span>Nuair a chonacamair Fearghus i lár na spéirlinge,</span>
<lb n="8190"/><span>ceann-lomrachta, gan arm gan éide, gan oiread</span>
<lb n="8191"/><span>agus slat 'na láimh aige, níor fhéadamair gan</span>
<lb n="8192"/><span>urraim a thabhairt dó.  Mara mbeadh san bheadh</span>
<lb n="8193"/><span>deire le gliocas Ceit.</span></p>
<lb n="8194"/>
<lb n="8195"/><p><span>Siné brígh mo sgéil daoibh, a ríogra.  Do measadh</span>
<lb n="8196"/><span>sinn a thabhairt ar an slógadh so le bréig, le geall-</span>
<lb n="8197"/><span>amhaint nár measadh riamh a chomhlíonadh.  Tá</span>
<lb n="8198"/><span>sgéidhte ar an mbréig sin anois.  Ní féidir dúinn</span></p>
</div>
<pb n="215"/>
<div><lb n="8199"/><p><span>fanamhaint ar an slógadh fé easonóir na bréige</span>
<lb n="8200"/><span>sin.  Ní foláir dúinn, dá bhrígh sin, gluaiseacht</span>
<lb n="8201"/><span>ó dheas abhaile láithreach.</span></p>
<lb n="8202"/>
<lb n="8203"/><p><span>(Suidheas.  Eirgheas Conaire.)</span></p>
<lb n="8204"/>
<lb n="8205"/><p><span>Conaire. — Is deacair locht fhagháil ar chaint Eidir-</span>
<lb n="8206"/><span>sgeóil, chomh fada agus a théighean sí.  Ach measaim</span>
<lb n="8207"/><span>go bhfuil neithe fágtha aige lasmuich dhi nách misde</span>
<lb n="8208"/><span>a thabhairt isteach agus do leogaint fé n-ár mbreith-</span>
<lb n="8209"/><span>eamhantas.  Gan amhras do deineadh an bhréag.</span>
<lb n="8210"/><span>Ach féach, is ar Cheat féin a luighfidh easonóir na</span>
<lb n="8211"/><span>bréige sin go deó.  Níor chuir aon rí de ríghthibh</span>
<lb n="8212"/><span>Mumhan aon tsuim sa gheallamhaint.  Níor iaradar</span>
<lb n="8213"/><span>ceangal ná coinghioll leis an ngeallamhaint.  Cad</span>
<lb n="8214"/><span>tá ag aoinne le rádh ach gur chuma leó fíor nó</span>
<lb n="8215"/><span>bréagach í!  Má dheinean Ceat magadh is faoi</span>
<lb n="8216"/><span>féin a bheidh an magadh aige dá dhéanamh.  Má deir</span>
<lb n="8217"/><span>Ceat gur bh' é geallamhaint na hinghine dhóibh fé</span>
<lb n="8218"/><span>ndeara do ríghthibh Mumhan teacht ar an slógadh,</span>
<lb n="8219"/><span>déarfar 'ghá fhreagra, "Má's eadh cad 'na thaobh</span>
<lb n="8220"/><span>nár hiaradh ceangal do chomhlíonadh na geallamhna?"</span>
<lb n="8221"/><span>Ní'l aon fhear i nÉirinn go neósfaidh Ceat a ghliocas</span>
<lb n="8222"/><span>dó nách droch-mheas agus tarcaisne a thiocfaidh dó</span>
<lb n="8223"/><span>ar Cheat féin, agus urraim do ríghthibh Mumhan.</span>
<lb n="8224"/><span>Ach má bhrisid ríghthe Mumhan amach ó'n mór-shluagh</span>
<lb n="8225"/><span>anois déarfar gur le corp feirge a dhéanfaid</span>
<lb n="8226"/><span>siad é.  Agus cad a chuirfeadh an fhearg ortha má</span>
<lb n="8227"/><span>ba rud é ná raibh aon tsuim sa gheallamhaint acu?</span>
<lb n="8228"/><span>Nuair a chífeadh mná na Mumhan sinn ag dul abhaile</span>
<lb n="8229"/><span>i bhfeirg ba ghearr go bhfaighidís amach cúis na feirge.</span>
<lb n="8230"/><span>Annsan iseadh bheadh an spórt acu orainn!  Ach</span>
<lb n="8231"/><span>má chríochnuighimíd amach an toisg fá 'r thánamair,</span>
<lb n="8232"/><span>gan beann ar Cheat 'ná ar a ghliocas, beidh ár</span>
<lb n="8233"/><span>n-oineach glan i láthair dámh agus ollamh agus éigeas.</span></p>
</div>
<pb n="216"/>
<div><lb n="8234"/><p><span>Measaim-se gur ceart dúinn an obair a ghabhamair</span>
<lb n="8235"/><span>ar láim do chomhlíonadh.</span></p>
<lb n="8236"/>
<lb n="8237"/><p><span>(Suidheas.  Eirgheas cú Raoi mac Dáire.)</span></p>
<lb n="8238"/>
<lb n="8239"/><p><span>Cú Raoi. — A ríogra, deirim-se, fé mar adubhairt</span>
<lb n="8240"/><span>Conaire, gur deacair locht fhagháil ar chaint Eidir-</span>
<lb n="8241"/><span>sgeóil, chomh fada agus a théighean an chaint.  Ach</span>
<lb n="8242"/><span>do fágadh neithe lasmuich dhi.  Do fágadh níos mó</span>
<lb n="8243"/><span>go mór lasmuich ná mar a thug Conaire isteach.</span>
<lb n="8244"/><span>An inghean áluinn uasal a gealladh do ríghthibh</span>
<lb n="8245"/><span>Mumhan, tá sí imighthe.  Is cuma anois cé dhó gur</span>
<lb n="8246"/><span>gealladh í ná cé dhó nár gealladh í.  Bhí croidhe agus</span>
<lb n="8247"/><span>aigne ró uasal aici, agus do bhris a croidhe 'na cliabh</span>
<lb n="8248"/><span>nuair a thuig sí cad é an náire agus an aithis a bhí</span>
<lb n="8249"/><span>tagaithe ar a hainm agus ar a clú agus ar a hoineach,</span>
<lb n="8250"/><span>tré ghliocas agus tré éitheach Cheit.  Do bhris an</span>
<lb n="8251"/><span>croidhe 'na cliabh nuair a thuig sí conus a deineadh</span>
<lb n="8252"/><span>úsáid dá hainm chun tarcaisne thabhairt do ríghthibh</span>
<lb n="8253"/><span>Mumhan.  Mara mbeadh go raibh árd urraim aici do</span>
<lb n="8254"/><span>ríghthibh Mumhan ní ghoillfeadh an sgéal chomh daing-</span>
<lb n="8255"/><span>ean ar a haigne agus ar a croidhe.  Tá sí anois</span>
<lb n="8256"/><span>ar shluagh na marbh.  Measaim gur maith an rud</span>
<lb n="8257"/><span>do ríghthibh Mumhan urraim a thaisbeáint anois do'n</span>
<lb n="8258"/><span>óig-mhnaoi uasail sin.  Agus measaim ná fuil</span>
<lb n="8259"/><span>slighe ar bith is fearr chun na hurraime sin do thais-</span>
<lb n="8260"/><span>beáint ná beart a dhéanamh a chuirfidh 'na luighe</span>
<lb n="8261"/><span>ar an saoghal mór nár chuir ríghthe na Mumhan aon</span>
<lb n="8262"/><span>tsuim i n-aon chor i gcaint bhréagach, chealgach Cheit</span>
<lb n="8263"/><span>mhic Mághach.  Má leanaimíd ar an slógadh agus</span>
<lb n="8264"/><span>má chríochnuighimíd amach go beacht agus go hiomlán,</span>
<lb n="8265"/><span>an toisg ar ar thánamair, chífid ríghthe agus daoine</span>
<lb n="8266"/><span>ná raibh aon toisg eile ar aigne againn ach an t-aon</span>
<lb n="8267"/><span>toisg amháin sin.  Tá ní eile sa sgéal, a ríogra.</span>
<lb n="8268"/><span>Má shocruighid dhá rí dhéag na Mumhan anois ar a</span></p>
</div>
<pb n="217"/>
<div><lb n="8269"/><p><span>neart do bhailiú chúcha agus ar imtheacht, is ró bhaoghal</span>
<lb n="8270"/><span>gur b' iad slóighte Chonchobhair a bhéarfaidh buadh sa</span>
<lb n="8271"/><span>mhór-chath atá le teacht.  Má's iad ní'l aon dul ag</span>
<lb n="8272"/><span>Connachtaibh ó'n léirsgrios céadna a thug Feara</span>
<lb n="8273"/><span>Éirean ar Ultaibh.  Nuair a bheidh cúige Connacht</span>
<lb n="8274"/><span>sgriosta tabharfaidh Conchobhar agus Ultaigh aghaidh</span>
<lb n="8275"/><span>ó dheas ar an Mumhain.  Ní ró mhaith an áirithe</span>
<lb n="8276"/><span>dúinne an áirithe sin.  Is fearr féachaint romhainn</span>
<lb n="8277"/><span>anois.</span></p>
<lb n="8278"/>
<lb n="8279"/><p><span>(Suidheas.  Eirgheas Eidirsgeól arís.)</span></p>
<lb n="8280"/>
<lb n="8281"/><p><span>Eidirsgeól. — Fágaim le huadhacht, a ríogra, gur dóich</span>
<lb n="8282"/><span>liom nách foláir dom a admháil go bhfuil athrú</span>
<lb n="8283"/><span>tagaithe ar mh'aigne.  Bhí a leithéid sin d'fhearg orm</span>
<lb n="8284"/><span>mar gheall ar ghliocas agus ar chleasaidheacht agus</span>
<lb n="8285"/><span>ar sgéiméireacht Cheit mhic Mághach nár thugas uain</span>
<lb n="8286"/><span>dom féin ar bhunúsaibh eile an sgéil a bhreithniú</span>
<lb n="8287"/><span>i gceart.  Bhí sé buailte isteach im' aigne gur le</span>
<lb n="8288"/><span>heólus agus le comhairle Mhéibh agus Oiliolla</span>
<lb n="8289"/><span>agus Connachtach a dhein Ceat a chuid sgéiméireachta.</span>
<lb n="8290"/><span>Mheasas go mb' fhéidir, dá uaisleacht í, ná raibh</span>
<lb n="8291"/><span>Fionnabhair féin saor ó eólus agus ó aontú.  Ach</span>
<lb n="8292"/><span>is léir anois ná raibh aon phioc dá fhios aici go raibh</span>
<lb n="8293"/><span>an t-uisge fé thalamh ar siubhal.  Dá dtuiginn an</span>
<lb n="8294"/><span>sgéal ó thosach mar a thuigim anois é bheinn ar aon</span>
<lb n="8295"/><span>aigne le Conaire.  Do ghlacfainn a chomhairle.</span>
<lb n="8296"/><span>Ní tabharfaí an fogha úd fé Cheat agus fé Mhaine.</span>
<lb n="8297"/><span>Ní thiocfadh eólus ar fheall Cheit ar aigne Fionnabhair</span>
<lb n="8298"/><span>chomh hoban agus a tháinig sé.  Bheadh sí anois beó,</span>
<lb n="8299"/><span>fé mhaise agus fé áthas, ag mac Faitheamhain.  Agus</span>
<lb n="8300"/><span>go deimhin agus go dearbhtha níor mhór liom-sa dhó</span>
<lb n="8301"/><span>í!  Níor mhór liom dóibh araon a séan agus a rath.</span>
<lb n="8302"/><span>Tar éis iseadh a tuigtear gach beart.  B' fhéidir,</span>
<lb n="8303"/><span>ámh, nách fearra dhi rud a tháinig uirthi ná an bás.</span></p>
</div>
<pb n="218"/>
<div><lb n="8304"/><p><span>Thiocfadh feall Cheit chun a heóluis luath nó mall.</span>
<lb n="8305"/><span>Nuair a thiocfadh sé ní fhuilingeóch sí é ach chomh beag</span>
<lb n="8306"/><span>agus d'fhuiling sí anois é.  Is uirthi bhí an crann,</span>
<lb n="8307"/><span>mo thruagh í!  Má bhí Méibh agus Oilill ciontach sa</span>
<lb n="8308"/><span>chleasaidheacht ní mholaim-se an aigne atá anois</span>
<lb n="8309"/><span>acu!  Ach, thar gach ní, deirim gur ceart dúinn</span>
<lb n="8310"/><span>caint Chú Raoi do bhreithniú sa mhéid a deir sé</span>
<lb n="8311"/><span>i dtaobh an mhór-chatha so atá ag teacht.  Dá mba</span>
<lb n="8312"/><span>dhóich liom go mbeadh aon bhaoghal gur bh' iad Ultaigh</span>
<lb n="8313"/><span>a bhéarfadh buadh sa mhór-chath san ní raghadh aon chos</span>
<lb n="8314"/><span>díom beó thar n-ais sa Mhumhain!</span></p>
<lb n="8315"/>
<lb n="8316"/><p><span>(Suidheas.  Eirgheas Cú Raoi.)</span></p>
<lb n="8317"/>
<lb n="8318"/><p><span>Cú R. — Ní deirim, a ríogra, ná go bhfuilimíd ar aon</span>
<lb n="8319"/><span>aigne.  An rud a deir Eidirsgeól is dóich liom</span>
<lb n="8320"/><span>gur b' é a deirimíd go léir, 'sé sin, dá mba dhóich</span>
<lb n="8321"/><span>linn go mbeadh aon bhaoghal gur bh' iad Ultaigh a</span>
<lb n="8322"/><span>bhéarfadh buadh sa mhór-chath, go gcaillfimis-ne an</span>
<lb n="8323"/><span>t-anam níos túisge ná mar a leogfaimís an buadh</span>
<lb n="8324"/><span>san leó.  Is usa iad do chosg anois ná iad do chosg</span>
<lb n="8325"/><span>ar ball.  Má 'tá aoinne ná haontuighean labhradh</span>
<lb n="8326"/><span>sé.</span></p>
<lb n="8327"/>
<lb n="8328"/><p><span>Iad uile. — Ní'l.</span></p>
<lb n="8329"/>
<lb n="8330"/><p><span>Cú R. — Tá go maith.  Táimíd go léir ar aon aigne,</span>
<lb n="8331"/><span>mar a bhíomair ó thosach.  Troidfimíd amach an</span>
<lb n="8332"/><span>cás mar is gnáth le fearaibh Mumhan.  Imthighidh, a</span>
<lb n="8333"/><span>ríogra, agus deineadh gach rí a neart do chruinniú</span>
<lb n="8334"/><span>agus do chur i gcóir chun catha agus cruadh-chomhraic.</span>
<lb n="8335"/><span>Tá sgéala na bruighne seo i Sleamhain Midhe cheana</span>
<lb n="8336"/><span>féin, mar is eól domhsa, agus tá slóighte Uladh 'ghá</span>
<lb n="8337"/><span>gcórú féin ar a ndícheall chun teacht ar Fhearaibh</span>
<lb n="8338"/><span>Éirean sar a mbeidh, dar leó, aon leigheas déanta</span>
<lb n="8339"/><span>ar an achran.  Ba mhór an sgéal áthais leó dá</span>
<lb n="8340"/><span>n-airighidís ríghthe Mumhan a bheith imighthe ó dheas</span></p>
</div>
<pb n="219"/>
<div><lb n="8341"/><p><span>abhaile.  Ach is sgéal nách é sin a raghaidh chúcha indiu.</span>
<lb n="8342"/><span>Tá an t-achran leighiste.  Táimíd go léir ar aon</span>
<lb n="8343"/><span>aigne agus ar aon inntinn.  Táimíd ollamh dóibh.</span>
<lb n="8344"/><span>Tagaidís!</span></p>
<lb n="8345"/>
<lb n="8346"/><p><span>(Imthighid uile.)</span></p>
<lb n="8347"/>
<lb n="8348"/><p><span>An séamhadh radharc.</span></p>
<lb n="8349"/>
<lb n="8350"/><p><span>Pubal Mhéibh. — Mac Roth agus Fearghus agus</span>
<lb n="8351"/><span>Méibh agus Oilill láithreach.</span></p>
<lb n="8352"/>
<lb n="8353"/><p><span>Méibh. — Seadh, a Mhic Roth, cad iad na sgéala so agat</span>
<lb n="8354"/><span>dúinn?</span></p>
<lb n="8355"/>
<lb n="8356"/><p><span>Mac Roth. — Tá, a ríogan, go bhfuil Conchobhar agus</span>
<lb n="8357"/><span>ríogra Uladh 'ghá n-ollmhú féin chomh tiugh agus is</span>
<lb n="8358"/><span>féidir leó é do'n mhór-chath.  Tá tuairisg faghálta</span>
<lb n="8359"/><span>acu ar an mbruighin seo d'eirigh idir Mhuimhneachaibh</span>
<lb n="8360"/><span>agus Connachtaigh ar an sluagh so, agus tá sé daing-</span>
<lb n="8361"/><span>ean 'na n-aigne dá luathacht a curfar an cath gur</span>
<lb n="8362"/><span>b' eadh is lugha a bheidh an mhór-shluagh so glan ó</span>
<lb n="8363"/><span>iarsma na bruighne agus gur b'eadh is dóichighide</span>
<lb n="8364"/><span>dhóibh gan bheith i gcóir ná i gcumas chun an chatha</span>
<lb n="8365"/><span>d'fhriothálamh.  Nuair a thánag ó áit na faire bhí</span>
<lb n="8366"/><span>gach rí ag córú agus ag gléasadh agus ag gríosadh</span>
<lb n="8367"/><span>a bhuidhne féin.  Isé mo thuairim go bhfuil an tsluagh</span>
<lb n="8368"/><span>go léir 'na lán neart ag gluaiseacht fé n-ár ndéin</span>
<lb n="8369"/><span>um an dtaca so.</span></p>
<lb n="8370"/>
<lb n="8371"/><p><span>Méibh. — Tagaidís!  Táimíd ollamh dóibh.  Is maith an</span>
<lb n="8372"/><span>rud an dearmhad san a bheith ortha mar gheall ar</span>
<lb n="8373"/><span>iarsma na bruighne.  Do hinnseadh dóibh i dtaobh</span>
<lb n="8374"/><span>na bruighne ach níor hinnseadh dóibh conus mar a</span></p>
</div>
<pb n="220"/>
<div><lb n="8375"/><p><span>chuir Cú Raoi mac Dáire iarsma na bruighne soir</span>
<lb n="8376"/><span>siar.  Tá súil acu le gan a bheith rómpa ach sluagh</span>
<lb n="8377"/><span>silte neamh-fhonnmhar.  Beidh iongna ortha nuair</span>
<lb n="8378"/><span>a bhuailfid siad ceann ar aghaidh um shluagh dhaingean,</span>
<lb n="8379"/><span>dheagh-riartha, dheagh-chóruighthe, gualainn le gualainn,</span>
<lb n="8380"/><span>dóid le dóid, sgiath le sgiath, i n-iodhnaibh catha</span>
<lb n="8381"/><span>agus cruadh-chomhraic.  An rud ba mheasa le duine</span>
<lb n="8382"/><span>ná a bhás ní fheidir sé ná gur b'é lár a leasa é.  Ní</span>
<lb n="8383"/><span>raibh ár sluagh riamh níos córuighthe, níos cruinnighthe,</span>
<lb n="8384"/><span>níos ceapaithe chun comhraic ná mar atá anois.</span>
<lb n="8385"/><span>Is leathan a leathfaid a shúile ar Chonchobhar nuair</span>
<lb n="8386"/><span>fhiafróchaidh sé dhé féin cá bhfuil iarsma na bruighne!</span>
<lb n="8387"/><span>Is minic a chuir dearmhad beag de'n tsórd san</span>
<lb n="8388"/><span>ruag ar an sluagh a dhéanfadh é.  B' fhéidir gur</span>
<lb n="8389"/><span>bhruighean rathmhar dúinn í.  Táthar ollamh dóibh</span>
<lb n="8390"/><span>ar chuma ná fuil súil acu leis.  Ní foláir duit-se,</span>
<lb n="8391"/><span>a Fhearghuis, comhrac dian a dhéanamh sa mhór-chath</span>
<lb n="8392"/><span>so indiu, agus é dhéanamh le lán dúthracht.  Tá</span>
<lb n="8393"/><span>sochar agus maoin agus saidhbhreas, talamh agus</span>
<lb n="8394"/><span>tighearnas, faghálta agat i gConnachtaibh, agus</span>
<lb n="8395"/><span>isé is lugha is gann duit indiu neart do láimhe</span>
<lb n="8396"/><span>d'imirt go feidhmeamhail dúinn ar shlóightibh Uladh.</span></p>
<lb n="8397"/>
<lb n="8398"/><p><span>Fearghus. — Dá mbeadh mo chlaidheamh agam do dhéan-</span>
<lb n="8399"/><span>fainn san go fonnmhar.  Do ghearrfainn romham</span>
<lb n="8400"/><span>agus im' thimcheall tríd an sluagh.  Chuirfinn cuirp</span>
<lb n="8401"/><span>ar chorpaibh 'na srathanaibh, agus cinn 'na gcárnaibh,</span>
<lb n="8402"/><span>agus fuil 'na caisíbh ruadh-dhearga; ach go mbeadh</span>
<lb n="8403"/><span>mo chlaidheamh agam!</span></p>
<lb n="8404"/>
<lb n="8405"/><p><span>Oilill (Go hárd). — An bhfuil Fear Logha annsan?</span></p>
<lb n="8406"/>
<lb n="8407"/><p><span>(Tig fear Logha isteach.)</span></p>
<lb n="8408"/>
<lb n="8409"/><p><span>Fear Logha. — Tá sé annso, a rí.</span></p>
<lb n="8410"/>
<lb n="8411"/><p><span>O. — Bliadhain agus lá indiu a thugas duit, sa Litir</span>
<lb n="8412"/><span>i gCruachain.  An claidheamh úd Fhearghuis.  Dubhart</span></p>
</div>
<pb n="221"/>
<div><lb n="8413"/><p><span>leat aire mhaith a thabhairt dó agus é choimeád glan,</span>
<lb n="8414"/><span>snasda, sleamhain, gan mheirg, gan cheó, caoin-</span>
<lb n="8415"/><span>leasuighthe, caoin-bhláith.  Tabhair chughainn anois</span>
<lb n="8416"/><span>é, agus bheirim-se briathar duit ann, má's measa</span>
<lb n="8417"/><span>a bhláth indiu ná an lá thugas duit le coimeád é</span>
<lb n="8418"/><span>go ndíolfair as!  Dá mbeadh fir Éirean 'ghad</span>
<lb n="8419"/><span>chosaint orm ní bhéarfaidís saor uaim tu!</span></p>
<lb n="8420"/>
<lb n="8421"/><p><span>(Imthigheas fear Logha.  Tig Cú Raoi mac Dáire isteach.)</span></p>
<lb n="8422"/>
<lb n="8423"/><p><span>Cú Raoi. — Táid slóighte Mumhan ag gluaiseacht, a</span>
<lb n="8424"/><span>ríogra.  Tá fonn agus fíoch agus dásacht ortha</span>
<lb n="8425"/><span>chun an chatha.  Is amhlaidh atá fearg na bruighne</span>
<lb n="8426"/><span>tar éis breis faobhair a chur ortha chun na hoibre.</span>
<lb n="8427"/><span>Ní baoghal go staonfaid siad.  Ach is fearr a</span>
<lb n="8428"/><span>dtaobh féin de'n chath d'fhágáil fútha féin agus gan</span>
<lb n="8429"/><span>Ceat ná aoinne des na Mainibh do dhul ar a measg.</span></p>
<lb n="8430"/>
<lb n="8431"/><p><span>Méibh. — Bíodh riaradh na Muimhneach fút-sa ar fad, a</span>
<lb n="8432"/><span>Chú Raoi.  Má bhíon an cath ag dul dian ortha</span>
<lb n="8433"/><span>glaoidh-se ar do rogha cabhair, nó glaoidh orm-sa</span>
<lb n="8434"/><span>féin.  Ní chaithfidh Ceat ná Maine dul 'na ngoire.</span></p>
<lb n="8435"/>
<lb n="8436"/><p><span>Cú R. — Má bhíon easba cabhartha orainn, a ríogan,</span>
<lb n="8437"/><span>ní'l aoinne is fearr ó n-a dtiocfaidh an chabhair</span>
<lb n="8438"/><span>ná uait-se féin nó ó t' fhearaibh cuidridh.  Ach ní</span>
<lb n="8439"/><span>hé mo thuairim go mbeidh aon ghá le cabhair againn.</span>
<lb n="8440"/><span>Dá mbeadh, ní deirim ná gur thúisge le cuid mhaith</span>
<lb n="8441"/><span>dár Muimhneachaibh tuitim sa chat ná buidheachas</span>
<lb n="8442"/><span>a ndul as a bheith ar Cheat acu.  Tá fuath naimh-</span>
<lb n="8443"/><span>deach acu dhó.</span></p>
<lb n="8444"/>
<lb n="8445"/><p><span>(Tig fear Logha isteach agus an Caladhcholg aige, agus</span>
<lb n="8446"/><span>cuireas i láimh Oiliolla an claidheamh.  Iniúchas Oilill an</span>
<lb n="8447"/><span>claidheamh agus annsan cuireas i láimh Fhearghuis é.)</span></p>
<lb n="8448"/>
<lb n="8449"/><p><span>F. — Fáilte! fáilte! fáilte romhat chun na láimhe</span>
<lb n="8450"/><span>deise seo arís, a Chaladhcholg uasal!  Is maith é</span>
<lb n="8451"/><span>taithighe na láimhe seo ar do dhornchur chneasta,</span></p>
</div>
<pb n="222"/>
<div><lb n="8452"/><p><span>chóir, chruaidh, dhaingean!  Breithnighim arís do</span>
<lb n="8453"/><span>mheadhachaint mharbhthach, meadhachaint ná bainean</span>
<lb n="8454"/><span>ó dheise do luasgadh, meadhachaint nách muirighean</span>
<lb n="8455"/><span>ar an gcuislinn seo, meadhachaint ba throm</span>
<lb n="8456"/><span>tuargaint ar gach namhaid dár bhuail riamh umam</span>
<lb n="8457"/><span>i láthair catha.  Tá greim im' láimh agam arís ort!</span>
<lb n="8458"/><span>Tá faobhar do bhéil ar tarang agam arís!  Tá</span>
<lb n="8459"/><span>solus cnis do ráibe glaine ag taithneamh fé m'</span>
<lb n="8460"/><span>shúil.  Is fuilteach ruadh-dhearg a bheidh do bhéal</span>
<lb n="8461"/><span>agus do chúl ar ball.  A laochra Uladh, seachnaidh</span>
<lb n="8462"/><span>an claidheamh so indiu, idir chúl agus faobhar, má</span>
<lb n="8463"/><span>'s maith libh bheith buan!  Mo ghrádh thu, a Chaladhcholg!</span>
<lb n="8464"/><span>Imreóchaidh Oilill a lán cleas sar a sgaraidh sé le</span>
<lb n="8465"/><span>m'láimh-se thusa arís!</span></p>
<lb n="8466"/>
<lb n="8467"/><p><span>O. — Ní sgarfadh ná an uair sin mara mbeadh na cleasa</span>
<lb n="8468"/><span>d'imir Fearghus féin.</span></p>
<lb n="8469"/>
<lb n="8470"/><p><span>M. — Seo seo!  Caithidh uaibh é, a ríogra.  Tá a mhalairt</span>
<lb n="8471"/><span>de chúram anois orainn agus malairt cleas le</span>
<lb n="8472"/><span>himirt againn!</span></p>
<lb n="8473"/>
<lb n="8474"/><p><span>M. R. — Dá luathacht a bheidh slóighte Connacht ag bogadh</span>
<lb n="8475"/><span>chun gluaiste iseadh is fearr é.  Beid Ultaigh sa</span>
<lb n="8476"/><span>mhullach orainn annso má cailltear puinn eile</span>
<lb n="8477"/><span>aimsire.</span></p>
<lb n="8478"/>
<lb n="8479"/><p><span>M. — Tá go maith.  Seo ar siubhal sinn.  Buadh agus</span>
<lb n="8480"/><span>cosgar dúinn!</span></p>
<lb n="8481"/>
<lb n="8482"/><p><span>(Imthighid.  Tig beirt fhear isteach.  Bandaí línéadaig</span>
<lb n="8483"/><span>casda ar cheann gach fir acu.  Lámh le duine acu ceang-</span>
<lb n="8484"/><span>ailte suas agus bandaí ar chois leis an bhfear eile.)</span></p>
<lb n="8485"/>
<lb n="8486"/><p><span>An chéad fhear. — Haló! a Dhiarmuid, an tu san?</span></p>
<lb n="8487"/>
<lb n="8488"/><p><span>Diarmuid. — Is me an daigh, an méid atá ann díom,</span>
<lb n="8489"/><span>a Chormaic.  Bhíos deimhnightheach ar dtúis gur bh'</span>
<lb n="8490"/><span>iad slóighte Chonchobhair a bhí sa bhreiceal orainn,</span>
<lb n="8491"/><span>ach níor bh'fhada gur aithnigheas sgéithe agus airm</span></p>
</div>
<pb n="223"/>
<div><lb n="8492"/><p><span>na Muimhneach.  Ba dhiail an fogha a thugadar fúinn</span>
<lb n="8493"/><span>pé cúis a bhí acu leis.  Is cuma dhom ó thánag as.</span>
<lb n="8494"/><span>Do marbhadh mo bheirt driothár!  Cad fé ndeár</span>
<lb n="8495"/><span>an bhruighean úd, a Chormaic? Nó cad a chuir ar</span>
<lb n="8496"/><span>siubhal í? Ba ghreannmhar an t-am bruighne é</span>
<lb n="8497"/><span>agus an namhaid buailte linn!</span></p>
<lb n="8498"/>
<lb n="8499"/><p><span>Cormac. — D'airigheas-sa gur bh'amhlaidh a ghoid Ceat eó</span>
<lb n="8500"/><span>óir ó Eidirsgeól, an uair a bhí Ceat agus Maine</span>
<lb n="8501"/><span>sa Mhumhain, agus ná feidir Eidirsgeól cad</span>
<lb n="8502"/><span>d'imthigh ar an eó go dtí go bhfeacaidh sé í, cúpla</span>
<lb n="8503"/><span>lá ó sin, i mbrat Cheit.  Bhí amhras aige ar dhuine</span>
<lb n="8504"/><span>dá mhuintir féin i dtaobh na gadaidheachta, agus</span>
<lb n="8505"/><span>annsan nuair a chonnaic sé cé r' bh' é an bitheamh-</span>
<lb n="8506"/><span>nach d'eirigh sé ar buile agus d'innis sé dá thríocha</span>
<lb n="8507"/><span>céad an sgéal.  As san do hinnseadh do thríocha</span>
<lb n="8508"/><span>céad eile é, agus do thríocha céad eile, agus</span>
<lb n="8509"/><span>d'eirgheadar go léir ar buile agus siúd amach iad</span>
<lb n="8510"/><span>go dtí an áit 'na rabhamair féin agus Ceat agus</span>
<lb n="8511"/><span>Maine ag déanamh na faire.  Is mór an iongna</span>
<lb n="8512"/><span>aoinne i n-aon chor againn do dhul as beó, thánadar</span>
<lb n="8513"/><span>chomh hoban san orainn agus chomh fíochmhar.</span></p>
<lb n="8514"/>
<lb n="8515"/><p><span>Diarmuid. — D'airigheas-sa an sgéal san leis, a</span>
<lb n="8516"/><span>Chormaic, ach sgéal gan dath iseadh é.  Ceat mac</span>
<lb n="8517"/><span>Mághach do dhéanamh na gadaidheachta san ar eó óir!</span>
<lb n="8518"/><span>Níor dhein sé a leithéid.  Níor ghá dhó é.  Ní'l eó</span>
<lb n="8519"/><span>óir sa Mhumhain ná fuil dhá eó is seacht fearr ná</span>
<lb n="8520"/><span>í ag Ceat féin!  D'airigheas sgéal eile, ámhthach,</span>
<lb n="8521"/><span>sgéal is deabhraighthe go mór ná an sgéal san.</span>
<lb n="8522"/><span>D'airigheas gur le corp fill a deineadh an fogha.</span>
<lb n="8523"/><span>Gur bh'amhlaidh a shocraigh Muimhneacha ar chomhairle</span>
<lb n="8524"/><span>tréigthe.  Gur b' é rud a bhí ceapaithe acu ná an</span>
<lb n="8525"/><span>lucht faire do dhísgiú agus imtheacht soir do thoil</span>
<lb n="8526"/><span>a chéile agus páirt do ghabháil le Conchobhar agus le</span></p>
</div>
<pb n="224"/>
<div><lb n="8527"/><p><span>hUltaibh sa mhór-chath.  Agus mara mbeadh Cú</span>
<lb n="8528"/><span>Raoi mac Dáire agus Fearghus go ndéanfaidís</span>
<lb n="8529"/><span>é.</span></p>
<lb n="8530"/>
<lb n="8531"/><p><span>C. — Ambriathar, a Dhiarmuid, go bhfuil an sgéal san</span>
<lb n="8532"/><span>chomh beag dath leis an sgéal eile.  Ní headh ach</span>
<lb n="8533"/><span>níos lugha.  Dá mhéid droch-aigne atá ag</span>
<lb n="8534"/><span>Muimhneachaibh do Chonnachtaibh tá a sheacht n-oiread acu</span>
<lb n="8535"/><span>do ropairíbh Uladh.  Tá a chúis sin acu leis na</span>
<lb n="8536"/><span>seacht sinsireachaibh.  Ba rud éigin é dá mb'</span>
<lb n="8537"/><span>amhlaidh a shocróichdís ar imtheacht ó dheas abhaile.</span>
<lb n="8538"/><span>Ach páirt do ghabháil le Conchobhar agus le hUltaibh!</span>
<lb n="8539"/><span>Ní'l ciall ná meabhair leis mar sgéal.</span></p>
<lb n="8540"/>
<lb n="8541"/><p><span>D. — Ní fheadar an tsaoghal, a Chormaic.  Ach pé cuma</span>
<lb n="8542"/><span>'nar eirigh an bhruighean do dhíol cuid againn go</span>
<lb n="8543"/><span>daor aisti!  Agus ba dhóbair dúinn díol níos</span>
<lb n="8544"/><span>daoire aisti.</span></p>
<lb n="8545"/>
<lb n="8546"/><p><span>(Tig othar eile isteach.)</span></p>
<lb n="8547"/>
<lb n="8548"/><p><span>An t-othar eile. — Seadh!  Táthaoi annsan.</span></p>
<lb n="8549"/>
<lb n="8550"/><p><span>C. — Táimíd annso, a mhic ó, agus taoi-se annsan.</span>
<lb n="8551"/><span>A bhfuil puinn de d' chnámhaibh-se briste?</span></p>
<lb n="8552"/>
<lb n="8553"/><p><span>An t-o. e. — Ambasa, a mhic ó, tháinig an brise chomh</span>
<lb n="8554"/><span>hoban san ortha, ní fheadar an mór acu atá briste</span>
<lb n="8555"/><span>ná an mór acu atá slán.</span></p>
<lb n="8556"/>
<lb n="8557"/><p><span>Diarmuid. — Ar briseadh puinn de chnámhaibh na Muimh-</span>
<lb n="8558"/><span>neach, a Chaoil?</span></p>
<lb n="8559"/>
<lb n="8560"/><p><span>Caol (an t-othar eile.) — Ní fheadar, a Dhiarmuid, ach tá</span>
<lb n="8561"/><span>a fhios agam gur bhriseas féin cuid acu pé 'n</span>
<lb n="8562"/><span>Éirinn é.  A bhfeacaidh aoinne riamh a leithéid</span>
<lb n="8563"/><span>d'obair!  Fogha marbhthach a thabhairt fúinn gan</span>
<lb n="8564"/><span>chúis gan adhbhar!  Cheapas féin ar dtúis, dar</span>
<lb n="8565"/><span>ndóich, gur buidhean éigin de shluagh Uladh a bhí ann.</span>
<lb n="8566"/><span>A bhfuil a fhios ag aoinne cad fé ndeár é?</span></p>
<lb n="8567"/>
<lb n="8568"/><p><span>D. — Tá fiche innsint ar an sgéal!</span>
<lb n="8569"/></p>
</div>
<pb n="225"/>
<div><lb n="8570"/><p><span>C. — Tá, agus ní'l innsint acu ach innsint is lugha ciall</span>
<lb n="8571"/><span>ná 'chéile.</span></p>
<lb n="8572"/>
<lb n="8573"/><p><span>Caol. — Is dócha gur cuma anois cad fé ndeár é.  Tá</span>
<lb n="8574"/><span>a dhíoghbáil déanta aige.  Is ait mar atá an sgéal</span>
<lb n="8575"/><span>againn, ag fanamhaint sa longphort ag slánú ár</span>
<lb n="8576"/><span>gcnámh an lá roimis an mór-chath.  Ba rud éigin</span>
<lb n="8577"/><span>dúinn bheit 'ghá slánú an lá 'na dhiaidh.</span></p>
<lb n="8578"/>
<lb n="8579"/><p><span>D. — Is 'mó cnámh a brisfear sa mhór-chath agus ná</span>
<lb n="8580"/><span>slánóchar an lá 'na dhiaidh!  Ní fheadar a bhfuil</span>
<lb n="8581"/><span>puinn eile de lucht na gcnámh mbriste ag</span>
<lb n="8582"/><span>fanamhaint siar?</span></p>
<lb n="8583"/>
<lb n="8584"/><p><span>Caol. — Tá; oiread, ba dhóich leat, agus ba cheart bheith</span>
<lb n="8585"/><span>i ndiaidh mór-chatha.</span></p>
<lb n="8586"/>
<lb n="8587"/><p><span>D. — Téanam.  Bíodh inead maith againn ar aon chuma.</span>
<lb n="8588"/><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="8589"/>
<lb n="8590"/><p><span>AN SEACHTMHADH RADHARC.</span></p>
<lb n="8591"/>
<lb n="8592"/><p><span>Aragul Chú Chulainn.  Cú Chulainn ar a leabaidh.</span>
<lb n="8593"/><span>Beirt bhan chaointe i n' fhochair.  Laogh ann 'na</span>
<lb n="8594"/><span>sheasamh, ag féachaint amach.</span></p>
<lb n="8595"/>
<lb n="8596"/><p><span>Cú. — A Laoigh, ná déintear aon ní sa chath indiu i gan</span>
<lb n="8597"/><span>fhios duit agus innis dom gach ní a chífir.</span></p>
<lb n="8598"/>
<lb n="8599"/><p><span>Laogh. — Déanfad mo dhícheall chun gach ní d'fheisgint,</span>
<lb n="8600"/><span>agus ní'l ní a chífead ná neósfad duit, a rí.</span></p>
<lb n="8601"/>
<lb n="8602"/><p><span>Feathan (duine des na mná caointe).</span></p>
<lb n="8603"/>
<lb n="8604"/><p><span>Ochón ó, go daingean!</span>
<lb n="8605"/><span>Ár slóighte dá sgaipe.</span>
<lb n="8606"/><span>Ár laochra dá leagadh,</span>
<lb n="8607"/><span>Le faobhar a's le reannaibh.</span>
<lb n="8608"/></p>
</div>
<pb n="226"/>
<div><lb n="8609"/><p><span>Ár saor-fhuil dá stealladh</span>
<lb n="8610"/><span>'Na slaodaibh fé'n dtalamh,</span>
<lb n="8611"/><span>Ag déanamh ruadh-bhreacadh</span>
<lb n="8612"/><span>Ar fhraoch a's ar ghainimh.</span></p>
<lb n="8613"/>
<lb n="8614"/><p><span>Cú. — Cad a chíon tú, a Laoigh?  An bhfuil an cath ar</span>
<lb n="8615"/><span>siubhal?</span></p>
<lb n="8616"/>
<lb n="8617"/><p><span>Laogh. — Chím ailbhín stuic ar an magh idir an da shluagh</span>
<lb n="8618"/><span>agus giollaí ag tabhairt aire dhóibh.</span></p>
<lb n="8619"/>
<lb n="8620"/><p><span>Cú. — Mana mór-ghliadh iseadh an ní sin.  Raghaidh an</span>
<lb n="8621"/><span>t-ailbhín ar an maigh agus comhraicfidh an giollanra</span>
<lb n="8622"/><span>aniar agus an giollanra anoir um an ailbhín.</span></p>
<lb n="8623"/>
<lb n="8624"/><p><span>Laogh. — Is fíor dhuit, a rí.  Tá an giollanra anoir</span>
<lb n="8625"/><span>agus an giollanra aniar ag comhrac go dian féach-</span>
<lb n="8626"/><span>aint cé acu go mbeidh an t-ailbhín.</span></p>
<lb n="8627"/>
<lb n="8628"/><p><span>Collach (an bhean chaointe eile.)</span></p>
<lb n="8629"/>
<lb n="8630"/><p><span>Mo chumha an radharc a chím-se</span>
<lb n="8631"/><span>Im'aigne 'gus im'íntinn!</span>
<lb n="8632"/><span>Laochra Uladh sínte</span>
<lb n="8633"/><span>'Na srathanaibh ar maoilinn</span>
<lb n="8634"/><span>Fé chosaibh each a's daoine,</span>
<lb n="8635"/><span>Abhfad ó lucht a gcaointe.</span>
<lb n="8636"/><span>Chím Conchobhar 'na chodla,</span>
<lb n="8637"/><span>Sínte ar fleasg a dhroma,</span>
<lb n="8638"/><span>A chliabh ag tabhairt na fola,</span>
<lb n="8639"/><span>An Óchaoin ag a chosaibh</span>
<lb n="8640"/><span>Stróicthe'na trí codaibh</span>
<lb n="8641"/><span>Chím a shúil ar osgailt,</span>
<lb n="8642"/><span>Ach ní'l sa tsúil aon tsolus,</span>
<lb n="8643"/><span>Ochón ó, mo cheasna!</span>
<lb n="8644"/><span>Cad dhéanfaid Ultaigh feasda</span>
<lb n="8645"/><span>I láthair cumhngrach catha!</span>
<lb n="8646"/><span>Gan fagháil ar úrmhac Fachtna!</span></p>
</div>
<pb n="227"/>
<div><lb n="8647"/><p><span>Ba ghnáth 'ghá gcumhad ar namhaid;</span>
<lb n="8648"/><span>Ba dháileach, rúireach, rathmhar;</span>
<lb n="8649"/><span>'Nar bh' árd a chlú 's a rachmas,</span>
<lb n="8650"/><span>I nEamhain mhúirneach Mhacha.</span></p>
<lb n="8651"/>
<lb n="8652"/><p><span>Cú. — Conus a ghabhan an comhrac, a Laoigh, nó ceocu</span>
<lb n="8653"/><span>giollanra atá ag breith bhuadha?</span></p>
<lb n="8654"/>
<lb n="8655"/><p><span>Laogh. — Táid óga Uladh ag breith bhuadha.</span></p>
<lb n="8656"/>
<lb n="8657"/><p><span>Cú. — Conus a curtar an cath eatartha?</span></p>
<lb n="8658"/>
<lb n="8659"/><p><span>Laogh. — Curtar go tréan.  An áit 'na mbíon laoch</span>
<lb n="8660"/><span>maith ag teacht ó'n dtaobh thoir cuirean sé tolg sa</span>
<lb n="8661"/><span>chath roimis siar, agus an áit 'na mbíon laoch maith</span>
<lb n="8662"/><span>ag teacht ó'n dtaobh thiar cuirean sé tolg sa chath</span>
<lb n="8663"/><span>roimis soir.</span></p>
<lb n="8664"/>
<lb n="8665"/><p><span>Cú. — Is truagh gan mo neart féin agam-sa agus me</span>
<lb n="8666"/><span>eatartha!  Dá mbeinn ba léir mo tholg sa chath!</span></p>
<lb n="8667"/>
<lb n="8668"/><p><span>Laogh. — A Chú Chulainn, a ghrádh mo sgart, tá mórán</span>
<lb n="8669"/><span>maitheasa déanta agat-sa cheana agus déanfair</span>
<lb n="8670"/><span>mórán eile maitheasa fós.  Chífear do tholg i gcath</span>
<lb n="8671"/><span>arís ach foidhne bheith agat agus fanamhaint go bhfillidh</span>
<lb n="8672"/><span>do neart féin chughat.</span></p>
<lb n="8673"/>
<lb n="8674"/><p><span>Cú. — Imthigh, a Laoigh, agus déin Ultaigh do ghríosadh</span>
<lb n="8675"/><span>agus do spriocadh chun an chatha.  Is mithid dóibh</span>
<lb n="8676"/><span>feasda an cath do thosnú.  Abair na focail seo</span>
<lb n="8677"/><span>leó.  "Comheirghidh! a ríogh-mhaca mór-ghlonnacha!"</span></p>
<lb n="8678"/>
<lb n="8679"/><p><span>(Imthigheas Laogh.)</span></p>
<lb n="8680"/>
<lb n="8681"/><p><span>Feathan. —</span></p>
<lb n="8682"/>
<lb n="8683"/><p><span>Ní hé do bhás is mó is truagh,</span>
<lb n="8684"/><span>A Chonchobhair áluinn iolbhuadhaigh,</span>
<lb n="8685"/><span>Na mbratach agus na mór-shluagh;</span>
<lb n="8686"/><span>Ná teacht do ríghmhacra adtuaidh</span>
<lb n="8687"/><span>Ag déanamh díoghaltais ar mhnaoi chruaidh,</span>
<lb n="8688"/><span>A's iad do thuitim lé go luath;</span>
<lb n="8689"/><span>D'fhúig mo chroidhe-se suidhte i nguais;</span></p>
</div>
<pb n="228"/>
<div><lb n="8690"/><p><span>Ach Cú na ngníomh ar díth luaidh!</span>
<lb n="8691"/><span>Rí Muirtheimhne na mór-ruag!</span>
<lb n="8692"/><span>'Na luighe annso, gan bhrígh gan luas</span>
<lb n="8693"/><span>'Na ghéagaibh, a ghníodh éact ar shluagh.</span></p>
<lb n="8694"/>
<lb n="8695"/><p><span>(Tig laogh isteach.)</span></p>
<lb n="8696"/>
<lb n="8697"/><p><span>Cú. — A Laoigh, ar dhein Ultaigh comheirghe maith?</span></p>
<lb n="8698"/>
<lb n="8699"/><p><span>Laogh. — Chuirfeadh sé áthas ar do chroidhe bheith ag</span>
<lb n="8700"/><span>féachaint ar an gcomheirghe a dheineadar an túisge</span>
<lb n="8701"/><span>'nar airigheadar an focal úd a dubhraís liom a</span>
<lb n="8702"/><span>labhairt leó, a rí.  Chaitheadar díobh a mbrata</span>
<lb n="8703"/><span>láithreach agus ghabhadar a n-airm i n-a lámhaibh, agus</span>
<lb n="8704"/><span>an té 'na mbíodh aghaidh a phuible soir is amhlaidh a</span>
<lb n="8705"/><span>bhriseadh sé tríd an bpubal siar, tré n-a fhaid leis</span>
<lb n="8706"/><span>gabháil timcheall!</span></p>
<lb n="8707"/>
<lb n="8708"/><p><span>Cú. — Mo ghraidhn croidhe iad!  Sin mar ba ghnáth leó</span>
<lb n="8709"/><span>riamh dul i ndáil catha agus cruadh-chomhraic!  An</span>
<lb n="8710"/><span>bhfuil radharc as san agat ortha anois?</span></p>
<lb n="8711"/>
<lb n="8712"/><p><span>Laog. — Tá radharc agam ortha.  Táid siad ag teacht</span>
<lb n="8713"/><span>anoir chun an chatha i n-aon bhróin amháin, agus is</span>
<lb n="8714"/><span>fada leathan an bhró í!  Ní'l luid éadaigh ar aon</span>
<lb n="8715"/><span>fhear acu ó n-a chrománaibh suas.  A chuid airm</span>
<lb n="8716"/><span>comhraic agus cosanta i láimh gach fir, agus cneas</span>
<lb n="8717"/><span>gheal na ngéag agus na n-ucht ag taithneamh mar</span>
<lb n="8718"/><span>sneachta fé sholus na gréine.</span></p>
<lb n="8719"/>
<lb n="8720"/><p><span>Cú. — Is truagh gan mise ann!  An bhfuil radharc agat</span>
<lb n="8721"/><span>ar an sluagh eile, a Laoigh?  Cad 'tá ag Fearaibh</span>
<lb n="8722"/><span>Éirean 'á dhéanamh?</span></p>
<lb n="8723"/>
<lb n="8724"/><p><span>Laogh. — Tá sluagh Fear Éirean, 'na lán neart, ag</span>
<lb n="8725"/><span>gluaiseacht go mear, ag gabháil chúcha soir.  Tá</span>
<lb n="8726"/><span>Oilill agus Méibh agus slóighte Connacht ag gluais-</span>
<lb n="8727"/><span>eacht i gcóir fé leith, agus is caoin, cuthaigh stuamdha</span>
<lb n="8728"/><span>a ngluaiseacht, do réir a chéile.  Tá Fearghus agus</span>
<lb n="8729"/><span>Cormac Conloingeas agus na hUltaigh atá leó,</span></p>
</div>
<pb n="229"/>
<div><lb n="8730"/><p><span>ag gluaiseacht i n-órdú fé leith, agus tá tríocha</span>
<lb n="8731"/><span>céad na nGailian i n-aice leó.  Do leogadh</span>
<lb n="8732"/><span>tríocha céad na nGailian i bhfochair a chéile arís,</span>
<lb n="8733"/><span>le haghaidh an mhór-chatha, measaim.</span></p>
<lb n="8734"/>
<lb n="8735"/><p><span>Chú. — Is truagh chráidhte Fearghus agus na hUltaigh sin</span>
<lb n="8736"/><span>a bheith san áit sin!</span></p>
<lb n="8737"/>
<lb n="8738"/><p><span>Laog. — Tá Cú Raoi mac Dáire agus dhá rí dhéag na</span>
<lb n="8739"/><span>Mumhan thall arís fé leith agus a gcórú féin ortha.</span>
<lb n="8740"/><span>Is daingean a gcóir i n-iodhna catha agus is teann</span>
<lb n="8741"/><span>a ngluaiseacht.</span></p>
<lb n="8742"/>
<lb n="8743"/><p><span>Cú. — An bhfuil an dá mhór-shluagh abhfad ó chéile anois,</span>
<lb n="8744"/><span>a Laoigh?</span></p>
<lb n="8745"/>
<lb n="8746"/><p><span>Laogh. — Tá an mhagh eatartha ag caolú go tiugh, agus</span>
<lb n="8747"/><span>fé mar a chaoluighean an tslighe eatartha tá an</span>
<lb n="8748"/><span>choisidheacht ar gach taobh ag géarú.  Chím bratach</span>
<lb n="8749"/><span>Reochaidh mhic Faitheamhain ag déanamh ar shluagh na</span>
<lb n="8750"/><span>Muimhneach.  Tá Reochaidh féin roimhe n-a mhuintir</span>
<lb n="8751"/><span>amach agus é 'ghá ngríosadh chun an chomhraic.</span></p>
<lb n="8752"/>
<lb n="8753"/><p><span>Cú. — Má tá ciall ag Eidirsgeól seachnóchaidh sé</span>
<lb n="8754"/><span>Reochaidh.</span></p>
<lb n="8755"/>
<lb n="8756"/><p><span>Laogh. — Is dóic liom gur b' é Reochaidh agus na Mhuimh-</span>
<lb n="8757"/><span>nigh is túisge dhoirtfidh fuil.  Ó!  Ó!  Tá an cath</span>
<lb n="8758"/><span>ar siubhal idir mhuintir Reochaidh agus Muimhneacha</span>
<lb n="8759"/><span>agus fir ag tuitim go tiugh ar gach taobh.  Táid na</span>
<lb n="8760"/><span>hiodhna ag dúnadh ar a chéile ó cheann ceann de'n</span>
<lb n="8761"/><span>mhagh.</span></p>
<lb n="8762"/>
<lb n="8763"/><p><span>(Airightear amuich glór agus fuaim mar bheadh búirtheach</span>
<lb n="8764"/><span>faraige.)</span></p>
<lb n="8765"/>
<lb n="8766"/><p><span>Collach. —</span></p>
<lb n="8767"/>
<lb n="8768"/><p><span>A ríghmhaca 'n anama,</span>
<lb n="8769"/><span>Mo sgeimhle 's mo ghreadadh-sa</span>
<lb n="8770"/><span>Mar chím ar an dtalamh sibh</span>
<lb n="8771"/><span>Sínte gan tapa nirt,</span></p>
</div>
<pb n="230"/>
<div><lb n="8772"/><p><span>Claoidhte ag an ngasra</span>
<lb n="8773"/><span>Bhríoghmhar so theangmhaigh libh.</span>
<lb n="8774"/><span>Ní hí sin taragreacht,</span>
<lb n="8775"/><span>Sílim, a gealladh daoibh</span>
<lb n="8776"/><span>Ar chíochaibh bhur mbanaltran,</span>
<lb n="8777"/><span>I gcríochaibh bhur n-athardha,</span>
<lb n="8778"/><span>Nuair bhí Ulaidh ceannasach,</span>
<lb n="8779"/><span>Uaibhreach, acfuinneach.</span></p>
<lb n="8780"/>
<lb n="8781"/><p><span>Cú. — Conus atá an cath dá chur, a Laoigh?  Ce 'cu</span>
<lb n="8782"/><span>sluagh atá ag géille?</span></p>
<lb n="8783"/>
<lb n="8784"/><p><span>Laogh. — Tá an cath dá chur go trom agus go dian, a rí.</span>
<lb n="8785"/><span>Ní'l feacadh na géille dá bhaint as aon taobh fós,</span>
<lb n="8786"/><span>ach go bhfuil tolg Reochaidh mhic Faitheamhain ag</span>
<lb n="8787"/><span>brúth isteach go cuthaigh ar fhearaibh Mumhan.  Tá</span>
<lb n="8788"/><span>tolg eile, ámhthach, ag teacht 'na choinnibh, tolg Chú</span>
<lb n="8789"/><span>Raoi mhic Dáire.  Ó!  Tá bratach Reochaidh ar lár.</span>
<lb n="8790"/><span>Tá a tholg ag leaghadh agus ag sgaipe.  Tá tolg</span>
<lb n="8791"/><span>Chú Raoi ag brúth soir ar fhearaibh Uladh.  Tá an dá</span>
<lb n="8792"/><span>shluagh, ó thaobh taobh ag cur an chatha.  Táid na</span>
<lb n="8793"/><span>céadta corp ar lár, agus tá ceó fola ag eirghe</span>
<lb n="8794"/><span>os cionn an chomhraic mar a bheadh ceó ar abhainn</span>
<lb n="8795"/><span>maidean foghmhair.</span></p>
<lb n="8796"/>
<lb n="8797"/><p><span>Cú. — Is truagh gan me eatartha im' neart féin!  Dá</span>
<lb n="8798"/><span>mbeinn, ba léir mo tholg san áit 'nar déine an</span>
<lb n="8799"/><span>cumhngarach!</span></p>
<lb n="8800"/>
<lb n="8801"/><p><span>Laogh. — Tá Méibh agus Oilill agus na seacht Maine</span>
<lb n="8802"/><span>agus na seacht Mic Mághach ag brúth go dian ar</span>
<lb n="8803"/><span>fhearaibh Uladh.  Táid fir Uladh ag géille rómpa,</span>
<lb n="8804"/><span>ach is go righin é.  Tá Conchobhar agus teaghlach na</span>
<lb n="8805"/><span>Craobhruaidhe ag brúth ar Fhearaibh Éirean agus Fir</span>
<lb n="8806"/><span>Éirean ag bogadh uatha.  Ní'l tolg sa chath is léire</span>
<lb n="8807"/><span>ná tolg Fhearghuis.  Tá sé i dtosach a bhuidhne agus</span></p>
</div>
<pb n="231"/>
<div><lb n="8808"/><p><span>an Caladhcholg 'na láimh aige, agus an áit 'na dtugan</span>
<lb n="8809"/><span>sé aghaidh ní tolg a dheinean sé ann ach osgailt</span>
<lb n="8810"/><span>slighe.  Tá Conchobhar ag cur Fear Éirean i ndiaidh a</span>
<lb n="8811"/><span>gcúil agus tá Fearghus ag cur na nUltach i ndiaidh</span>
<lb n="8812"/><span>a gcúil.  Mánaoiseacha ag imtheacht os cionn na</span>
<lb n="8813"/><span>slógh mar bheadh grathain phréachán os cionn páirce</span>
<lb n="8814"/><span>a bheadh dá treabhadh!  Lanna líomhtha dá gcasadh</span>
<lb n="8815"/><span>le lúth, agus daoine ag tuitim mar a thuitfeadh</span>
<lb n="8816"/><span>coramhíola lá gaoithe!  Tá Conchobhar ag imtheacht</span>
<lb n="8817"/><span>ó n-a inead féin sa chath agus ag teacht fé dhéin</span>
<lb n="8818"/><span>Fearghuis.</span></p>
<lb n="8819"/>
<lb n="8820"/><p><span>(Airightear fuaim mar a buailfí clog mór binn</span>
<lb n="8821"/><span>Tógas Cú Chulainn a cheann.  Airightear fuaim eile mar a</span>
<lb n="8822"/><span>buailfí na mílte clog i n-aoinfheacht.  Annsan airightear</span>
<lb n="8823"/><span>tóirthneach laisteas agus lastoir agus lastuaidh.)</span></p>
<lb n="8824"/>
<lb n="8825"/><p><span>Cú. — Sin í Óchaoin Chonchobhair.  Agus sin iad sgéithe</span>
<lb n="8826"/><span>Uladh go leir 'ghá freagairt.  Agus sin iad trí</span>
<lb n="8827"/><span>Príomh-thonna Éirean ag freagairt na sgiath, tonn</span>
<lb n="8828"/><span>Cliodhna agus tonn Tuaighe agus tonn Rudhraighe!</span>
<lb n="8829"/><span>Cé hé an fear 'na raibh sé de dhánacht aige</span>
<lb n="8830"/><span>buille do bhualadh ar Óchaoin Chonchobhair agus mise</span>
<lb n="8831"/><span>beo!</span></p>
<lb n="8832"/>
<lb n="8833"/><p><span>Laogh. — Isé Fearghus mac Róigh a bhuail an buille, agus</span>
<lb n="8834"/><span>is leis an gCaladhcholg a bhuail sé é.</span></p>
<lb n="8835"/>
<lb n="8836"/><p><span>Feathan. —</span></p>
<lb n="8837"/>
<lb n="8838"/><p><span>A Fhearghuis na n-arm ruadh,</span>
<lb n="8839"/><span>Buail do thrí béimeanna buadh!</span>
<lb n="8840"/><span>Fuarais an chúis, a's ba thruagh.</span>
<lb n="8841"/><span>Bris an Óchaoin!  Mairbh an rí!</span>
<lb n="8842"/><span>Fág laochra Uladh gan bhrígh,</span>
<lb n="8843"/><span>Dá ruagadh go luath ag mnaoi,</span>
<lb n="8844"/><span>Go Gáirigh 's go hIolgháirigh.</span>
<lb n="8845"/></p>
</div>
<pb n="232"/>
<div><lb n="8846"/><p><span>Collach. —</span></p>
<lb n="8847"/>
<lb n="8848"/><p><span>Och! leanfaidh an ruag</span>
<lb n="8849"/><span>As so go Sliabh Fuaid</span>
<lb n="8850"/><span>'S go hEamhain ó thuaidh</span>
<lb n="8851"/><span>Gan staonadh.</span>
<lb n="8852"/><span>Tá deire le comhacht</span>
<lb n="8853"/><span>Mhic Fachtna go deó.</span>
<lb n="8854"/><span>A Mhacha, tá an eó</span>
<lb n="8855"/><span>Ag Méibh uait!</span></p>
<lb n="8856"/>
<lb n="8857"/><p><span>(Léimeas Cú Chulainn as a leabaidh agus beireas ar</span>
<lb n="8858"/><span>Fheathan i láimh leis agus an Chollach sa láimh eile agus</span>
<lb n="8859"/><span>buaileas a dhá gceann i gcoinnibh a chéile agus caitheas marbh</span>
<lb n="8860"/><span>ar an gclár an bheirt.)</span></p>
<lb n="8861"/>
<lb n="8862"/><p><span>Cú. — Innill mo charbad dom, a Laoigh!</span></p>
<lb n="8863"/>
<lb n="8864"/><p><span>(Sgiúrdas amach.  Sgiúrdas Laogh amach 'na dhiaidh.  Tig an</span>
<lb n="8865"/><span>Mhórríoghan isteach, agus í ar leath-shúil)</span></p>
<lb n="8866"/>
<lb n="8867"/><p><span>An Mhórríoghan (Ag féachaint amach ar an gcath mar a bhí</span>
<lb n="8868"/><span>Laogh.)</span></p>
<lb n="8869"/>
<lb n="8870"/><p><span>A ríogra an anama leagaidh an lár iad!</span>
<lb n="8871"/><span>Faoibhir a's reanna dhóibh!  Gearraidh na cnámha 'cu!</span>
<lb n="8872"/><span>An bhuidhean d'fhág dealbh bhur mbailte 's bhur mbánta.</span>
<lb n="8873"/><span>'S i ndaoirse a cheangail bhur maca 's a máithre.</span>
<lb n="8874"/><span>Sin iad an aicme fé ndeara mo mháchail!</span></p>
<lb n="8875"/>
<lb n="8876"/><p><span>A chuir me sa tsrúil</span>
<lb n="8877"/><span>Ag iomaidh le Cú,</span>
<lb n="8878"/><span>Gur bhrís sé mo shúil.</span>
<lb n="8879"/><span>'S ná fuil mo shlánú</span>
<lb n="8880"/><span>Mara dtigidh sé chugham</span>
<lb n="8881"/><span>Ó'n té dhein an muthú!</span>
<lb n="8882"/><span>A ríoghmhaca Connacht</span>
<lb n="8883"/><span>A dhein díoghaltas ar Ulaidh,</span>
<lb n="8884"/><span>Do chlaoidhchlóidh a gcumas</span></p>
</div>
<pb n="233"/>
<div><lb n="8885"/><p><span>Ó Raoilinn go Doire,</span>
<lb n="8886"/><span>Ó linn Átha Conaill</span>
<lb n="8887"/><span>Mór thimcheall go Sionainn,</span>
<lb n="8888"/><span>'Sé an gníomh so dá imirt</span>
<lb n="8889"/><span>Do mhillfidh nó chuirfidh</span>
<lb n="8890"/><span>Bhur saothar chun suime.</span>
<lb n="8891"/><span>Gabhaidh tríotha le mire</span>
<lb n="8892"/><span>'Gus críochnuigh an cluiche!</span></p>
<lb n="8893"/>
<lb n="8894"/><p><span>Meilidh a chéile ó gach taobh!  Ná téigheadh uasal</span>
<lb n="8895"/><span>ná íseal agaibh saor ó'n sgealagar!  Meiltear</span>
<lb n="8896"/><span>Conchobhar!  Meiltear Méibh!  Fágtar Oilill</span>
<lb n="8897"/><span>faon!  Ciorrbhadh agus muthú ar an dá shluagh!</span>
<lb n="8898"/><span>Sin agaibh aigne inghine Earnmais!</span></p>
<lb n="8899"/>
<lb n="8900"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="8901"/>
<lb n="8902"/><p><span>AN T-OCHTMHADH RADHARC.</span></p>
<lb n="8903"/>
<lb n="8904"/><p><span>Gáireach, áit an chatha.  Cú Chulainn agus Laogh agus</span>
<lb n="8905"/><span>Aimhirghin agus Conall Cearnach i láthair.</span></p>
<lb n="8906"/>
<lb n="8907"/><p><span>Cú. — Táid ár slóighte curtha i ndiaidh a gcúil chomh fada</span>
<lb n="8908"/><span>le Gáirigh, a ríogra.  Má curtar iad chomh fada</span>
<lb n="8909"/><span>le hIolgháirigh tá buadh gan aon teip ag Fearaibh</span>
<lb n="8910"/><span>Éirean.  Nuair chonacadar me ag imtheacht ó</span>
<lb n="8911"/><span>bhuidhin go buidhin eatartha agus nuair a labhras leó</span>
<lb n="8912"/><span>chuireadar cos i dtalamh.  Tá a ngreim acu dá</span>
<lb n="8913"/><span>choimeád san inead san, ach tá an brúth ró dhian</span>
<lb n="8914"/><span>ortha agus ní féidir dóibh é sheasamh mara dtugtar</span>
<lb n="8915"/><span>bogadh éigin air.  Fearghus mac Róigh agus na</span>
<lb n="8916"/><span>hUltaigh atá ar ionnarba isiad is déine atá ag cur</span>
<lb n="8917"/><span>orainn.  Imthigh-se, a Aimhirghin, agus déin cosg</span></p>
</div>
<pb n="234"/>
<div><lb n="8918"/><p><span>a chur ar Chú Raoi.  Tabhair-se, a Chonaill Chearnaigh,</span>
<lb n="8919"/><span>aghaidh ar tholg Mhéibh agus Oiliolla.  Fágaidh fúm-</span>
<lb n="8920"/><span>sa Fearghus.</span></p>
<lb n="8921"/>
<lb n="8922"/><p><span>(Tig Conchobhar agus cuid dá theaghlach isteach i ndiaidh a</span>
<lb n="8923"/><span>gcúil, 'ghá gcosaint féin, agus Fearghus agus a mhuintir ag</span>
<lb n="8924"/><span>brúth ortha, 'ghá gcomhrac go dian.  An Óchaoin anáirde ag</span>
<lb n="8925"/><span>Conchobhar, 'ghá dhíon féin ar an gCaladhcholg agus ag folachadh</span>
<lb n="8926"/><span>a chinn.)</span></p>
<lb n="8927"/>
<lb n="8928"/><p><span>Fearghus. — Cé hé an fear so atá ag seasamh an chatha</span>
<lb n="8929"/><span>so chomh dána im' aghaidh-se indiu?</span></p>
<lb n="8930"/>
<lb n="8931"/><p><span>Conchobhar. — Tá fear is fearr ná thusa!  Fear is fearr</span>
<lb n="8932"/><span>athair agus máthair ná thu!  Fear is fearr a tháinig</span>
<lb n="8933"/><span>chun baile ná thu!  Fear is fearr gníomh gaile</span>
<lb n="8934"/><span>agus gaisge ná thu!  An fear a mhairbh Clann</span>
<lb n="8935"/><span>Uisnigh thar do chomairce, na trí coinnle gaisge</span>
<lb n="8936"/><span>a chuir a muinighin asat agus nár fhéadais a chos-</span>
<lb n="8937"/><span>namh.  Mise an fear a dhíbir thu ó thalamh do shinsir</span>
<lb n="8938"/><span>agus nár fhág leithead bonn do dhá chos de thalamh</span>
<lb n="8939"/><span>Uladh agat.  Mise an fear a chuir na beithidhigh</span>
<lb n="8940"/><span>allta, fiadhaine, chun luighte i n-árus t' athar-sa</span>
<lb n="8941"/><span>agus do mháthar agus a chuir tu féin fé smacht mná!</span>
<lb n="8942"/><span>Mise an fear atá ag seasamh an chatha so id'</span>
<lb n="8943"/><span>choinnibh-se agus i gcoinnibh na mná céadna san,</span>
<lb n="8944"/><span>agus a chuirfidh ruathar fuilteach uirthi féin agus ar</span>
<lb n="8945"/><span>a mór-shluagh bitheamhnach agus ort-sa atá ar bhain-</span>
<lb n="8946"/><span>tionchair aici!</span></p>
<lb n="8947"/>
<lb n="8948"/><p><span>(Cuireas Fearghus a dhá láimh ar an gcaladhcholg</span>
<lb n="8949"/><span>agus tógas an claidheamh chun buille bhualadh.  Léimeas</span>
<lb n="8950"/><span>Cormac Conloingeas agus cuireas a dhá láimh timcheall</span>
<lb n="8951"/><span>ar Fhearghus.)</span></p>
<lb n="8952"/>
<lb n="8953"/><p><span>Cormac. — Stad! stad! a Fhearghuis, ná mairbh an rí</span>
<lb n="8954"/><span>is fearr agus is áluinne agus is uaisle dá raibh</span>
<lb n="8955"/><span>ar Ultaibh riamh!  Tá an cath agat dá chur ar</span>
<lb n="8956"/><span>Ultaibh.  Ná bain an rí dhíobh.  An fhaid a bheidh an</span></p>
</div>
<pb n="235"/>
<div><lb n="8957"/><p><span>rí acu tiocfaid siad ó bhrise an chatha ortha.  Ach</span>
<lb n="8958"/><span>má thuitean Conchobhar anois tá deire le réim</span>
<lb n="8959"/><span>Uladh.  Pé éagcóir a deineadh ort-sa ní hiad</span>
<lb n="8960"/><span>Ultaigh is mó is ciontach san éagcóir.  Ach má mharbh-</span>
<lb n="8961"/><span>uighean tusa an té is mó is ciontach sin cúige Uladh</span>
<lb n="8962"/><span>go léir marbh agat.  As an gcaradas atá eadrainn,</span>
<lb n="8963"/><span>a chara mo chléibh, aicim ort ná mairbh an rí!</span></p>
<lb n="8964"/>
<lb n="8965"/><p><span>F. — Bog díom, a Chormaic!  Mara mbuailead mo thrí</span>
<lb n="8966"/><span>béimeana biodhbha ní bheidh mé beó!</span></p>
<lb n="8967"/>
<lb n="8968"/><p><span>Corm. — Tá an cath fada fairsing.  Imir do bhárthan</span>
<lb n="8969"/><span>i dtaobh éigin eile agus trághfaidh t'fhearg.</span></p>
<lb n="8970"/>
<lb n="8971"/><p><span>F. — Má 'seadh téigheadh Conchobhar arís chun a inid féin</span>
<lb n="8972"/><span>sa chath, mar a raibh sé cheana, agus seachnadh sé mise</span>
<lb n="8973"/><span>agus seachnóchad-sa eisean.</span></p>
<lb n="8974"/>
<lb n="8975"/><p><span>(Sgaraid ar an gcuma san agus imthighid.  Tig Cú</span>
<lb n="8976"/><span>Chulainn agus Laogh isteach.)</span></p>
<lb n="8977"/>
<lb n="8978"/><p><span>Cú. — Tá Fearghus ag déanamh éirligh orainn!  Ní</span>
<lb n="8979"/><span>foláir cosg a chur leis ar chuma éigin.  Cheapas</span>
<lb n="8980"/><span>gur annso a bhí sé.</span></p>
<lb n="8981"/>
<lb n="8982"/><p><span>Laogh. — Bhí sé annso, a rí, anois beag.</span></p>
<lb n="8983"/>
<lb n="8984"/><p><span>Cú. — Imthigh, a Laoigh, agus féach an bhfeicfeá é, agus</span>
<lb n="8985"/><span>tar chugham láithreach chomh luath agus gheabhair radharc</span>
<lb n="8986"/><span>air.  Tá Aimhirghin ag cosg na Muimhneach.  Ní</span>
<lb n="8987"/><span>hag cosg na gConnachtach atá Conall Cearnach ach</span>
<lb n="8988"/><span>'ghá gcur i ndiaidh a gcúil.  Dá bhféadaimís srian</span>
<lb n="8989"/><span>a chur le Fearghus agus leis an gCaladhcholg b'</span>
<lb n="8990"/><span>fhéidir go n-iompóchaimís an cluiche fós.</span></p>
<lb n="8991"/>
<lb n="8992"/><p><span>(Imthigheas Laogh.)</span></p>
<lb n="8993"/>
<lb n="8994"/><p><span>Ó, dá mbeadh Fearghus ar an dtaobh 'nar cheart é</span>
<lb n="8995"/><span>bheith ba ghearr an mhoill orainn raon mhadhma do</span>
<lb n="8996"/><span>chur ar an namhaid seo!</span></p>
<lb n="8997"/>
<lb n="8998"/><p><span>(Rithid buidhean Ultach isteach ar teiche.  Tig Fearghus</span>
<lb n="8999"/><span>isteach 'na ndiaidh 'gha leadradh agus 'gha marbhadh.)</span>
<lb n="9000"/></p>
</div>
<pb n="236"/>
<div><lb n="9001"/><p><span>Cú. — Stad, a mhic Róigh!  Iompuigh orm-sa!</span></p>
<lb n="9002"/>
<lb n="9003"/><p><span>(Ní airighean Fearghus é.</span>
<lb n="9004"/><span>Tógas Cú Chulainn suas a chlaidheamh.)</span></p>
<lb n="9005"/>
<lb n="9006"/><p><span>Cú. — Iompuigh i leith orm-sa, a mhic Róigh, nó meilfead</span>
<lb n="9007"/><span>thu mar a mheilfeadh muilean braich.  Iompuigh</span>
<lb n="9008"/><span>i leith orm nó gearrfad do chnámha mar a ghearrfadh</span>
<lb n="9009"/><span>tuagh adhmad!  Iompuigh!</span></p>
<lb n="9010"/>
<lb n="9011"/><p><span>F. — Cé hé an fear 'na bhfuil sé de dhánacht ann na mór-</span>
<lb n="9012"/><span>bhriathra so do labhairt liom-sa?</span></p>
<lb n="9013"/>
<lb n="9014"/><p><span>(Imthighid an lucht teiche.)</span></p>
<lb n="9015"/>
<lb n="9016"/><p><span>Cú. — Mise atá ann, a oide.</span></p>
<lb n="9017"/>
<lb n="9018"/><p><span>F. (Ag caitheamh a chlaidhimh uaidh agus ag gabháil a dhalta</span>
<lb n="9019"/><span>chuige idir a dhá láimh.)  Ó, a dhalta mo chroidhe agus</span>
<lb n="9020"/><span>mh'anma cad a bheir annso thu!  Mheasas gur ar</span>
<lb n="9021"/><span>do leabaidh a bhís, agus is ann ba cheart duit a</span>
<lb n="9022"/><span>bheith!  Cad é an mí-ádh a thug annso thu! agus arm</span>
<lb n="9023"/><span>id' láimh agat!  Do thuit Fear Diadh le d'láimh,</span>
<lb n="9024"/><span>ach marbhóchaidh an lá so thusa, agus cad a dhéan-</span>
<lb n="9025"/><span>fad-sa id' dhiaidh annsan!  Imthigh, a dhaltáin, agus</span>
<lb n="9026"/><span>luigh ar do leabaidh arís agus fan ann go dtí go</span>
<lb n="9027"/><span>mbeid do chneadha agus do chréachta cneasuighthe.</span>
<lb n="9028"/><span>Féach! táid siad go léir ar leathadh agat fós agus</span>
<lb n="9029"/><span>do chuid fola ag teacht uatha chomh húr agus dá</span>
<lb n="9030"/><span>mba indiu féin a bheidís faghálta agat!</span></p>
<lb n="9031"/>
<lb n="9032"/><p><span>Cú. — Fuaras cuid acu indiu féin, a oide.  Ach is cuma</span>
<lb n="9033"/><span>san.  Má théighean an lá so ar Ultaibh is beag agam</span>
<lb n="9034"/><span>ceocu a cneasóchar choidhche a bhfuaras indiu díobh</span>
<lb n="9035"/><span>ná a bhfuaras ó Fhear Diadh dhíobh.  Má théighean an</span>
<lb n="9036"/><span>lá so ar Ultaibh ní bhéarfaidh lá eile orm-sa beó.</span>
<lb n="9037"/><span>Raghad i bhfriothghoin an chatha agus déanfaid Fir</span>
<lb n="9038"/><span>Éirean goin galann díom.  Tá órdú tabhartha ag</span>
<lb n="9039"/><span>Méibh dá fearaibh cuidridh má chíd siad sa chath me</span>
<lb n="9040"/><span>gan me dhul beó as, pé 'cu ag Ultaigh nó ag Fearaibh</span></p>
</div>
<pb n="237"/>
<div><lb n="9041"/><p><span>Éirean a bheidh buadh; nó mara bhfeictear sa</span>
<lb n="9042"/><span>chath me, dul agus me chur chun báis im' aragul</span>
<lb n="9043"/><span>féin!</span></p>
<lb n="9044"/>
<lb n="9045"/><p><span>F. — Sin feall uathbhásach!  Is iongna liom Méibh 'ghá</span>
<lb n="9046"/><span>dhéanamh san!  Nuair a tugadh an Caladhcholg</span>
<lb n="9047"/><span>domhsa chun an chatha so d'fhiafraigheas de Mhéibh cé</span>
<lb n="9048"/><span>air go n-imreóchainn é.  Dubhairt sí liom, ar an</span>
<lb n="9049"/><span>uile dhuine de shluagh Chonchobhair ach mara mbuail-</span>
<lb n="9050"/><span>eadh fíor-chara umam.  Mheasas gur ort-sa a bhí</span>
<lb n="9051"/><span>sí ag cuimhneamh nuair a thrácht sí ar fhíor-chara.</span>
<lb n="9052"/><span>Ach má thug sí an t-órdú san dá fearaibh cuidridh</span>
<lb n="9053"/><span>id' thaobh-sa is ionann liom-sa san agus í 'ghá</span>
<lb n="9054"/><span>thabhairt dóibh im' thaobh féin!</span></p>
<lb n="9055"/>
<lb n="9056"/><p><span>Cú. — Thug sí an t-órdú san.  Ach féach, a oide, a</span>
<lb n="9057"/><span>Fhearghuis.  Nuair a thánaís-se amach ó'n longphort</span>
<lb n="9058"/><span>chun comhraic aoinfhir a dhéanamh liom-sa d'iarais</span>
<lb n="9059"/><span>orm rud a dhéanamh nár dheineas roimis sin ná ó</span>
<lb n="9060"/><span>shin, rud ba ró dheacair liom a dhéanamh, rud ná</span>
<lb n="9061"/><span>déanfainn ar aon fhear eile beó ach ort-sa.</span>
<lb n="9062"/><span>D'iarais orm teiche romhat os comhair Fear Éirean!</span>
<lb n="9063"/><span>Agus gheallais dom an uair sin go ndéanfá-sa</span>
<lb n="9064"/><span>teiche romham-sa i láthair Fear Éirean nuair a</span>
<lb n="9065"/><span>thiocfadh an mór-chath so.  Do theicheas-sa romhat-</span>
<lb n="9066"/><span>sa an lá san, nuair a iarais orm é.  Dein-se anois</span>
<lb n="9067"/><span>teiche romham-sa fé mar a gheallais.</span></p>
<lb n="9068"/>
<lb n="9069"/><p><span>F. — Is fíor do chaint, a dhalta.  Thugas an gheallamh-</span>
<lb n="9070"/><span>mhaint sin duit.  Ní foláir an gheallamhaint do</span>
<lb n="9071"/><span>chomhlíonadh.  Tóg do chlaidheamh agus lean me</span>
<lb n="9072"/><span>agus teichfead-sa romhat tríd an gcath.  Nuair</span>
<lb n="9073"/><span>a chífear mise ag teiche agus tusa ar mo thóir</span>
<lb n="9074"/><span>teichfid Fir Éirean uile romhat.  Annsan beidh</span>
<lb n="9075"/><span>cúram éigin eile ar Mhéibh agus ar a fearaibh</span>
<lb n="9076"/><span>cuidridh i n-éaghmuis bheith ag féachaint i ndiaidh</span></p>
</div>
<pb n="238"/>
<div><lb n="9077"/><p><span>Chú Chulainn i n-a aragul!  Tóg do chlaidheamh agus</span>
<lb n="9078"/><span>lean me, a dhalta!</span></p>
<lb n="9079"/>
<lb n="9080"/><p><span>(Ritheas Fearghus amach.  Ritheas Cú Chulainn amach 'na</span>
<lb n="9081"/><span>dhiaidh.  Fillid an mhuintir a bhí ag teiche ó Fhearghus agus</span>
<lb n="9082"/><span>cuirid liú suas, agus rithid amach i ndiaidh Chú Chulainn.</span>
<lb n="9083"/><span>Tógaid Ultaigh an liú mór-thimcheall.  Tig Conchobhar</span>
<lb n="9084"/><span>agus cuid dá theaghlach isteach.)</span></p>
<lb n="9085"/>
<lb n="9086"/><p><span>Conchobhar. — Is linn an lá, a óga!  Táid na Muimh-</span>
<lb n="9087"/><span>neacha ag dul i ndiaidh a gcúil ó Aimhirghin.  Tá</span>
<lb n="9088"/><span>Conall Cearnach ag imirt a bhárthain ar chlainn</span>
<lb n="9089"/><span>Mhághach.  Ní comhrac atá ag an namhaid dá dhéanamh</span>
<lb n="9090"/><span>feasda ach sgiath dín.  Bheadh inghean Eochaidh sásta</span>
<lb n="9091"/><span>anois dá bhféadadh sí an mór-shluagh do bhailiú lé</span>
<lb n="9092"/><span>siar thar Áth Mór gan puinn cosgair.  Nuair a</span>
<lb n="9093"/><span>chonaic an dá shluagh Fearghus i raon mhadhma agus</span>
<lb n="9094"/><span>Cú Chulainn 'na dhiaidh d'eirigh dásacht agus mire</span>
<lb n="9095"/><span>agus misneach thar na beartaibh do shlóightibh Uladh</span>
<lb n="9096"/><span>agus do thuit a lug ar a lag ag Fearaibh Éirean!</span>
<lb n="9097"/><span>Is fearr an focal a thabhairt d'Fhearaibh Uladh an</span>
<lb n="9098"/><span>namhaid do leanamhaint go dian agus a ndroch-</span>
<lb n="9099"/><span>bhearta do dhíogailt go daingean ortha sar a dtioc-</span>
<lb n="9100"/><span>faidh leó dul thar Áth Mór siar.  Má curtar a</span>
<lb n="9101"/><span>n-ár go trom anois is lughaide a bheidh fonn ortha</span>
<lb n="9102"/><span>teacht arís.</span></p>
<lb n="9103"/>
<lb n="9104"/><p><span>Cathbhadh Draoi. — Gaibh mo leathsgéal, a rí.  Ní</span>
<lb n="9105"/><span>mheasaim-se ná gur mhaith an chiall gan dul ró dhian</span>
<lb n="9106"/><span>ar fad ortha.  Má thuigid siad 'na n-aigne go</span>
<lb n="9107"/><span>bhfuil caoi acu ar dhul beó thar Áth Mór siar, soc-</span>
<lb n="9108"/><span>róchaidh a n-aigne ar an inntinn sin agus ní'l</span>
<lb n="9109"/><span>baoghal ar bith go gcuimhneóchaid siad ar iompáil</span>
<lb n="9110"/><span>arís chun catha.  Ach má tugtar le tuisgint dóibh</span>
<lb n="9111"/><span>go bhfuiltear lán-cheapaithe ar iad d'ídiú idir</span>
<lb n="9112"/><span>fhaobhar agus uisge, níor bh'iongna liom dá ndéan-</span></p>
</div>
<pb n="239"/>
<div><lb n="9113"/><p><span>faidís cos a chur i dtalamh agus an cath do thosnú</span>
<lb n="9114"/><span>arís ó bheadh a n-anam air.  Is fearr gan iad do</span>
<lb n="9115"/><span>chur chuige.</span></p>
<lb n="9116"/>
<lb n="9117"/><p><span>Con. — Tá go maith.  Ní'l againn ach leogaint do</span>
<lb n="9118"/><span>dhásacht Ultach a lán féin a bhreith leis, gan gríosadh</span>
<lb n="9119"/><span>gan maolú do dhéanamh air.</span></p>
<lb n="9120"/>
<lb n="9121"/><p><span>(Tig Aimhirghin isteach.)</span></p>
<lb n="9122"/>
<lb n="9123"/><p><span>Conus a théighean do thaobh-sa de'n chath a rí?</span></p>
<lb n="9124"/>
<lb n="9125"/><p><span>Aimhirghin. — Is chun sin d'innsint do Chonchobhar agus</span>
<lb n="9126"/><span>do Chathbhadh a thánag.  Nuair a bhíos féin agus na</span>
<lb n="9127"/><span>hUltaigh atá im' fhochair ag cur na Muimhneach i</span>
<lb n="9128"/><span>ndiaidh a gcúil tháinig teachtaireacht dhiombádhach ó</span>
<lb n="9129"/><span>Mhéibh go Cú Raoi.  D' fhógair Cú Raoi sos comh-</span>
<lb n="9130"/><span>raic láithreach agus tháinig sé chun cainte liom-sa.</span>
<lb n="9131"/><span>Dubhairt sé go raibh ríghthe Mumhan ar aigne gan a</span>
<lb n="9132"/><span>thuille comhraic a dhéanamh sa chath so ach go bhfaighdís</span>
<lb n="9133"/><span>geallamhaint ó Ultaibh ná déanfaí a thuille cur</span>
<lb n="9134"/><span>ortha, agus ná déanfainn-se féin a thuille comhraic</span>
<lb n="9135"/><span>sa chat so i n-aghaidh Fear Éirean.</span></p>
<lb n="9136"/>
<lb n="9137"/><p><span>Con. — Agus cad dubhraís leis, a rí?</span></p>
<lb n="9138"/>
<lb n="9139"/><p><span>A. — Dubhart gur thaithn an socrú san go maith liom, ach</span>
<lb n="9140"/><span>gur dhóich liom gur bh'fhearr é chur i gcomhairle</span>
<lb n="9141"/><span>Conchobhair agus ríogra eile Uladh.</span></p>
<lb n="9142"/>
<lb n="9143"/><p><span>Con. — Cad deirir-se, a Chathbhaidh?</span></p>
<lb n="9144"/>
<lb n="9145"/><p><span>Cathbh. — Deirim, a rí, gur b'é sgéal is fearr é dár</span>
<lb n="9146"/><span>airigheas indiu fós!  Nuair a chífear Cú Raoi agus</span>
<lb n="9147"/><span>Muimhnigh ag imtheacht ó dheas abhaile ní fhanfaidh</span>
<lb n="9148"/><span>speach ná spiona i gConnachtaibh!  Is fearr a</span>
<lb n="9149"/><span>rádh láithreach le Cú Raoi go ndéanfar do réir a</span>
<lb n="9150"/><span>thoile.  Má imthighid Cú Raoi agus ríghthe Mumhan</span>
<lb n="9151"/><span>as an gcath, go n-imtheóchaidh Aimhirghin agus a theagh-</span>
<lb n="9152"/><span>lach as an gcath.</span></p>
<lb n="9153"/>
<lb n="9154"/><p><span>A. — 'Seadh, agus go leogfar do Mhuimhneachaibh</span></p>
</div>
<pb n="240"/>
<div><lb n="9155"/><p><span>imtheacht abhaile i síth agus i gcaradas Ultach,</span>
<lb n="9156"/><span>agus síth agus caradas a bheith daingean idir an</span>
<lb n="9157"/><span>dá chúige ó'n lá so amach.</span></p>
<lb n="9158"/>
<lb n="9159"/><p><span>Cathbh. — Is fearr an socrú san a dhéanamh daingean</span>
<lb n="9160"/><span>láithreach.  Síth agus caradas daingean idir Ultaigh</span>
<lb n="9161"/><span>agus Muimhnigh iseadh chuirfidh cosg ó'n lá so amach</span>
<lb n="9162"/><span>le beartaibh uaibhreacha na mná so thiar.  Is lugha</span>
<lb n="9163"/><span>d' easnamh ar shluagh Uladh Aimhirghin agus a theaghlach</span>
<lb n="9164"/><span>ná dhá rí dhéag na Mumhan ar Fhearaibh Éirean.</span></p>
<lb n="9165"/>
<lb n="9166"/><p><span>Con. — Imthigh, a Aimhirghin, agus abair le Cú Raoi mac</span>
<lb n="9167"/><span>Dáire go dtaithnean an socrú le hUltaibh, agus</span>
<lb n="9168"/><span>an tsíothcháin seo is mian leis a dhéanamh idir</span>
<lb n="9169"/><span>Mhuimhneachaibh agus Ultaigh, nách mó is mian leis-</span>
<lb n="9170"/><span>sean í ná linne, agus gur b' é ár ndúil agus ár</span>
<lb n="9171"/><span>n-aigne seasamh uirthi agus leanamhaint uirthi indiu</span>
<lb n="9172"/><span>agus ó'n lá so amach.</span></p>
<lb n="9173"/>
<lb n="9174"/><p><span>(Imthigheas Aimhirghin.)</span></p>
<lb n="9175"/>
<lb n="9176"/><p><span>Cathbh. — Is le hUltaibh buadh an lae seo feasda, a rí.</span>
<lb n="9177"/><span>Do sháruigh Méibh uirthi féin le pé focal feargach a</span>
<lb n="9178"/><span>chuir sí chun Cú Raoi mhic Dáire agus chun na</span>
<lb n="9179"/><span>Muimhneach.  Dá mhéid géarchúis atá inti níor fhéad</span>
<lb n="9180"/><span>a mórchúis gan an ghéarchúis do dhalladh.  Isé mo</span>
<lb n="9181"/><span>thuairim láidir go bhfuil Cú Raoi agus na Muimh-</span>
<lb n="9182"/><span>neacha bréan di féin agus dá géarchúis agus dá</span>
<lb n="9183"/><span>mórchúis, agus go bhfuilid siad bréan go maith</span>
<lb n="9184"/><span>díobh féin mar gheall ar fhanamhaint fé n-a smacht</span>
<lb n="9185"/><span>chomh fada.</span></p>
<lb n="9186"/>
<lb n="9187"/><p><span>Con. — Ba mhaith liom go mbeadh a fhios agam cá bhfuil</span>
<lb n="9188"/><span>Cú Chulainn agus conus atá sé.  Sin é an fear a</span>
<lb n="9189"/><span>thug fuasgailt ar Ultaibh i gcruadhtan an lae</span>
<lb n="9190"/><span>'ndiu!  Mheasas gur ar a leabaidh a bhí sé chun go</span>
<lb n="9191"/><span>bhfeaca ar thóir Fhearghuis é agus a ghlaodh curadh</span>
<lb n="9192"/><span>ag eirghe 'na thóirthnigh as uchtaibh ár slógh ó thaobh</span></p>
</div>
<pb n="241"/>
<div><lb n="9193"/><p><span>taobh de'n chath!  Sin é an fear a shaor sinn ó</span>
<lb n="9194"/><span>dhearg-ruathar agus ó ár ba dheirge.  Dá gcuirtí</span>
<lb n="9195"/><span>i ndiaidh ár gcúil sinn chomh fada le hIolgháirigh</span>
<lb n="9196"/><span>ní raghadh duine againn as Beó!</span></p>
<lb n="9197"/>
<lb n="9198"/><p><span>(Imthighid.)</span></p>
<lb n="9199"/>
<lb n="9200"/><p><span>AN NAOMHADH RADHARC.</span></p>
<lb n="9201"/>
<lb n="9202"/><p><span>Méibh 'na haonar.</span></p>
<lb n="9203"/>
<lb n="9204"/><p><span>Méibh. — Is oban an t-athrú é!  Bhí an lá againn dá</span>
<lb n="9205"/><span>chur ortha go tréan go dtí gur tháinig an t-athrú san.</span>
<lb n="9206"/><span>A Chú Raoi mhic Dáire do chaillis orm glan!  Cad</span>
<lb n="9207"/><span>é an donas fé ndeara d'Fhearghus teiche roim Chú</span>
<lb n="9208"/><span>Chulainn!  Ó! a leithéid de liú!  Do luaisg an</span>
<lb n="9209"/><span>talamh fé n-ár gcosaibh leis an bhfuaim!  Mheasas</span>
<lb n="9210"/><span>go raghadh Ceat i laige.  Mheasas go raibh sé 'na</span>
<lb n="9211"/><span>dhearg-ruathar orainn láithreach.  Má fhéadaimíd</span>
<lb n="9212"/><span>dul gan brise thar Áth Mór ní bheidh an sgéal ró</span>
<lb n="9213"/><span>olc ar fad againn.  "Pé duine thiocfaidh ná ná</span>
<lb n="9214"/><span>tiocfaidh tiocfair-se féin."  Ba mhaith liom gan</span>
<lb n="9215"/><span>teacht im' aonar.  Ba mhaith liom an méid ba mhó</span>
<lb n="9216"/><span>fhéadfainn de na hógaibh seo a tháinig liom do</span>
<lb n="9217"/><span>chur beó abhaile ag trial ar a máithreachaibh!</span></p>
<lb n="9218"/>
<lb n="9219"/><p><span>(Tig Cú Chulainn isteach.)</span></p>
<lb n="9220"/>
<lb n="9221"/><p><span>Comairghe mh'anama ort, a rí!  Ná mairbh me!</span></p>
<lb n="9222"/>
<lb n="9223"/><p><span>Cú. — Cuir chughainn soir abhaile ar rugais de bhuar</span>
<lb n="9224"/><span>agus de dhaoine agus d'ollmhaitheas a Cúige Uladh</span>
<lb n="9225"/><span>leat!</span></p>
<lb n="9226"/>
<lb n="9227"/><p><span>M. — Táid siad uile ag gluaiseacht soir cheana féin,</span>
<lb n="9228"/><span>a rí.  Nuair a hiompuigheadh an cath orainn ní raibh</span></p>
</div>
<pb n="242"/>
<div><lb n="9229"/><p><span>aon bhreith againn ar iad do choimeád níos sia, ach an</span>
<lb n="9230"/><span>méid díobh atá curtha siar go Cruachain.  Tá aisge</span>
<lb n="9231"/><span>agam le hiaraidh ort, a rí, ar ghrádh th'oinigh!</span></p>
<lb n="9232"/>
<lb n="9233"/><p><span>Cú. — Cad í an aisge d'fhéadfadh Méibh a iaraidh ar Chú</span>
<lb n="9234"/><span>Chulainn tar éis a bhfuil d'olc déanta aici ar Chú</span>
<lb n="9235"/><span>Chulainn agus ar Ultaibh!  Cá bhfuil an Donn</span>
<lb n="9236"/><span>Cuailnge, a ríogan?</span></p>
<lb n="9237"/>
<lb n="9238"/><p><span>M. — Tá an Donn, agus a chaogad samhaisg le n-a chois,</span>
<lb n="9239"/><span>thiar i gCruachain.  Ach do tharla orm anois sa chath</span>
<lb n="9240"/><span>Dáire mac Fiachna agus a chlann mhac agus gheallas</span>
<lb n="9241"/><span>dóibh dá sroisimís Cruachain go gcurfaí chúcha soir</span>
<lb n="9242"/><span>abhaile láithreach an Donn agus an caogad samhaisg.</span>
<lb n="9243"/><span>Ach an bhfaghad an aisge uait, a rí?</span></p>
<lb n="9244"/>
<lb n="9245"/><p><span>Cú. — Gheabhair, a ríogan.  Abair an aisge.  Níor eitigh</span>
<lb n="9246"/><span>Cú Chulainn uasal ná íseal riamh fós ar aisge, pé olc</span>
<lb n="9247"/><span>maith a bheadh eiteachas tuillte.  Abair an aisge.</span></p>
<lb n="9248"/>
<lb n="9249"/><p><span>M. — Is tusa d'iompuigh an cath orainn, a rí.  Is tusa</span>
<lb n="9250"/><span>do shaor slóighte Uladh ó dhearg-ruathar agus ó</span>
<lb n="9251"/><span>bhrise catha.  Mara mbeadh tusa bheadh Conchobhar</span>
<lb n="9252"/><span>agus a shluagh chomh fada i ndiaidh a gcúil le</span>
<lb n="9253"/><span>hIolgháirigh againn um an dtaca so, agus dá</span>
<lb n="9254"/><span>sroisidís an áit sin ní dearg-ruathar a curfaí ortha</span>
<lb n="9255"/><span>ach dearg-ár.  Ní raghadh duine acu beó as.  Is</span>
<lb n="9256"/><span>truime an t-olc atá déanta agat-sa orainne</span>
<lb n="9257"/><span>indiu, a rí, ná mar a dheineamair-ne ort-sa sa</span>
<lb n="9258"/><span>Táin ar fad, mar tá cath an lae seo curtha agat</span>
<lb n="9259"/><span>orainn go beacht.  Isí aisge d'iaraim-se ort anois</span>
<lb n="9260"/><span>ná thu féin do theacht agus sgiath dín a dhéanamh</span>
<lb n="9261"/><span>orainn ó shlóightibh Uladh, ionnus go bhféadfadh an</span>
<lb n="9262"/><span>tsluagh bhocht so a n-anam a bhreith leó tar Áth Mór</span>
<lb n="9263"/><span>siar.  Ní bhéarfaid siad leó ach a n-anam.  Curfar</span>
<lb n="9264"/><span>chughaibh abhaile ar thógamair d'bhur gcuid agus</span>
<lb n="9265"/><span>d'bhur ndaoine.</span>
<lb n="9266"/></p>
</div>
<pb n="243"/>
<div><lb n="9267"/><p><span>Cú (ag cur gáire as). — Is ait an cúrsa é!  D'iar Fearghus</span>
<lb n="9268"/><span>an aisge chéadna san orm ó chiainibh!  Déanfar an</span>
<lb n="9269"/><span>ní sin a ríogan.</span></p>
<lb n="9270"/>
<lb n="9271"/><p><span>(Tig Dáire mac Fiachna isteach.  Umhluigheas do Chú</span>
<lb n="9272"/><span>Chulainn agus do Mhéibh.)</span></p>
<lb n="9273"/>
<lb n="9274"/><p><span>Dáire (Le Cú Chulainn). — Chím, a rí, táinte móra bó agus</span>
<lb n="9275"/><span>slóighte daoine ag gabháil soir ó shluagh Fear Éirean,</span>
<lb n="9276"/><span>ach ní fheicim ortha mo tharbh féin.</span></p>
<lb n="9277"/>
<lb n="9278"/><p><span>M. — Do cuireadh an Donn siar go Cruachain, tá suim</span>
<lb n="9279"/><span>aimsire ó shin ann, a Dháire, ach tá socair agam-sa</span>
<lb n="9280"/><span>anois le Cú Chulainn go gcurfar chughat abhaile an</span>
<lb n="9281"/><span>tarbh agus an caogad samhaisg atá le n-a chois chomh</span>
<lb n="9282"/><span>luath agus a shroisfead-sa Cruachain.</span></p>
<lb n="9283"/>
<lb n="9284"/><p><span>Cú. — Tiocfaidh do tharbh abhaile chughat, a Dháire.</span></p>
<lb n="9285"/>
<lb n="9286"/><p><span>(Tig Mac Roth isteach.  Leathaid a shúile air nuair a chíon</span>
<lb n="9287"/><span>sé Cú Chulainn agus Dáire ag caint le Méibh.)</span></p>
<lb n="9288"/>
<lb n="9289"/><p><span>M. — Cad tá uait, a Mhic Roth?</span></p>
<lb n="9290"/>
<lb n="9291"/><p><span>Mac Roth.  Tá Fir Éirean go léir ag dul i ndiaidh a</span>
<lb n="9292"/><span>gcúil, a ríogan, agus ní'l ag na ríghthibh dá dhéanamh</span>
<lb n="9293"/><span>ach sgiath dín ar an sluagh, 'ghá gcosaint ar Fhearaibh</span>
<lb n="9294"/><span>Uladh!</span></p>
<lb n="9295"/>
<lb n="9296"/><p><span>Cú. — Tá go maith, a Mhic Roth.  Táim-se agus Méibh</span>
<lb n="9297"/><span>ag dul anois láithreach ag déanamh na hoibre</span>
<lb n="9298"/><span>céadna san atá ag ríghthibh Connacht dá dhéanamh.</span>
<lb n="9299"/><span>Tarsa linn, a Dháire, go ndéanfam go léir sgiath</span>
<lb n="9300"/><span>dín ar Fhearaibh Éirean, 'ghá gcosaint ar Chonchobhar</span>
<lb n="9301"/><span>agus ar Fhearaibh Uladh.  Mara dtéidh Méibh slán</span>
<lb n="9302"/><span>go Cruachain conus is féidir di an Donn a chur</span>
<lb n="9303"/><span>abhaile chughat-sa!</span></p>
<lb n="9304"/>
<lb n="9305"/><p><span>(Imthighid Cú Chulainn agus Méibh.)</span></p>
<lb n="9306"/>
<lb n="9307"/><p><span>M. R. — Cad é an saghas gnótha é seo, a rí!  Méibh</span>
<lb n="9308"/><span>agus Cú Chulainn ag déanamh sgiath dín ar Fhearaibh</span>
<lb n="9309"/><span>Éirean!  An sos comhraic é?  Nó an síothcháin</span></p>
</div>
<pb n="244"/>
<div><lb n="9310"/><p><span>é?  Nó cad tá ar siubhal?  Nó an amhlaidh atá</span>
<lb n="9311"/><span>daoine ag cailleamhaint a meabhrach ó bheith ag féach-</span>
<lb n="9312"/><span>aint ar ár agus ar éirleach agus ar dhéine an</span>
<lb n="9313"/><span>mhór-chatha so?</span></p>
<lb n="9314"/>
<lb n="9315"/><p><span>Dáire. — Is fíor dhuit é, a rí-eachlach.  Níor bh'aon</span>
<lb n="9316"/><span>iongna go n-imtheóch daoine as a meabhair ag</span>
<lb n="9317"/><span>féachaint ar a leithéid de chomhrac.  Is ró bheag</span>
<lb n="9318"/><span>dá chuimhneamh a bhí agam-sa, an lá úd a tháinís a</span>
<lb n="9319"/><span>d'iaraidh an Duinn orm, go n-eireóch obair an</span>
<lb n="9320"/><span>lae seo as do thoisg!  An t-eachlach úd leat a</span>
<lb n="9321"/><span>dubhairt, "mara dtugtaí ar ais an Donn go</span>
<lb n="9322"/><span>mbéarfaí ar éigin é," is truagh nách é a bhéal a bhí</span>
<lb n="9323"/><span>gearrtha sar ar labhair sé an focal san!  Mara</span>
<lb n="9324"/><span>mbeadh an focal san bhí iasacht an Duinn ag Méibh</span>
<lb n="9325"/><span>agus ní thiocfadh orainn go léir, thoir, thiar,</span>
<lb n="9326"/><span>theas agus thuaidh, na mílte olc so atá tagaithe</span>
<lb n="9327"/><span>orainn.</span></p>
<lb n="9328"/>
<lb n="9329"/><p><span>M. R. — Is dócha, a rí, go raibh na huilc seo i ndán dúinn</span>
<lb n="9330"/><span>agus mara dtíghdís tré chaint bhaoith, éigciallaidhe</span>
<lb n="9331"/><span>an eachlaigh úd go dtiocfaidís orainn ar chuma</span>
<lb n="9332"/><span>éigin eile.  Ach an sos comhraic é nó an síothcáin</span>
<lb n="9333"/><span>é?  Táid slóighte Connacht ag dul i ndiaidh a</span>
<lb n="9334"/><span>gcúil.</span></p>
<lb n="9335"/>
<lb n="9336"/><p><span>Dáire. — Táid go tiugh.  Tá síth agus caradas socair</span>
<lb n="9337"/><span>idir ríghthe Mumhan agus Ultaigh.  Tá dhá rí dhéag</span>
<lb n="9338"/><span>na Mumhan imighthe as an gcath agus a n-aghaidh ó</span>
<lb n="9339"/><span>dheas ar a ndúthaigh féin, agus ní'l anois ó Mhéibh</span>
<lb n="9340"/><span>agus ó Oilill ach slóighte Connacht do bhreith leó</span>
<lb n="9341"/><span>slán siar thar Áth Mór.  Thugais-se oidhche im'</span>
<lb n="9342"/><span>dhún-sa, a rí-eachlach, agus thaithn do mhéinn agus</span>
<lb n="9343"/><span>t'aigne liom.  Bíodh go bhfuilimíd ar an dá thaobh</span>
<lb n="9344"/><span>ó shin sa chogadh so ní'l aon mhiosgais agam duit</span>
<lb n="9345"/><span>féin.  Dheinis do dhícheall an mhaidean úd chun an</span></p>
</div>
<pb n="245"/>
<div><lb n="9346"/><p><span>achrainn do sheachnadh.  Ar mhisde leat do lámh</span>
<lb n="9347"/><span>a thabhairt dom?</span></p>
<lb n="9348"/>
<lb n="9349"/><p><span>(Tugaid na lámha dhá chéile.)</span></p>
<lb n="9350"/>
<lb n="9351"/><p><span>Tá Méibh tar éis í féin agus a sluagh do chur fé</span>
<lb n="9352"/><span>chomairce Cú Chulainn!  Agus rud is mó d'iongna</span>
<lb n="9353"/><span>ná san féin, tá Cú Chulainn tar éis í féin agus</span>
<lb n="9354"/><span>Connachta do ghlacadh fé n-a chomairce!</span></p>
<lb n="9355"/>
<lb n="9356"/><p><span>(Tig Fearghus isteach.)</span></p>
<lb n="9357"/>
<lb n="9358"/><p><span>Fearghus (ag cur gáire as) 'Seadh, 'seadh!  Is maith é sin!</span>
<lb n="9359"/><span>Na lámha dlúithte i n-a chéile ag an mbeirt uasal</span>
<lb n="9360"/><span>a ghlac eatartha an chéad fhearg úd as ar eirigh an</span>
<lb n="9361"/><span>fhearg go léir ó shin!  Is maith mar a tharla!  An</span>
<lb n="9362"/><span>bheirt chéadna do thosnú na síothchána!  Go</span>
<lb n="9363"/><span>sáruighidh rath na síothchána so tiubaist na feirge</span>
<lb n="9364"/><span>úd!</span></p>
<lb n="9365"/>
<lb n="9366"/><p><span>Dáire (ag cur gáire as.) Do ghuidhe go bhfaighir, a rí!</span>
<lb n="9367"/><span>Ach ní sinne thosnuigh an tsíothcháin.  Cú Chulainn</span>
<lb n="9368"/><span>agus Méibh féin a thosnuigh í.  Tá Cú Chulainn agus</span>
<lb n="9369"/><span>Méibh imighthe chun sgiath dín a dhéanamh ar Chonnacht-</span>
<lb n="9370"/><span>aibh i n-aghaidh Ultach!  Cú Chulainn agus Méibh</span>
<lb n="9371"/><span>ag déanamh sgéithe dín, a láimh a chéile!  Sin</span>
<lb n="9372"/><span>míorbhuilt agat, a Fhearghuis!</span></p>
<lb n="9373"/>
<lb n="9374"/><p><span>F. — Ní gan fáth atá an ní sin ag Cú Chulainn dá</span>
<lb n="9375"/><span>dhéanamh.  Tá fios a aigne féin ag Cú Chulainn.</span>
<lb n="9376"/><span>Tá sé chomh maith againne imtheact agus cabhrú leis.</span></p>
<lb n="9377"/>
<lb n="9378"/><p><span>(Imthighid.</span>
<lb n="9379"/><span>Tig Conchobhar agus Cathbhadh agus tuille de mhaithibh</span>
<lb n="9380"/><span>Uladh isteach.)</span></p>
<lb n="9381"/>
<lb n="9382"/><p><span>Conchobhar. — Tá an sgiath dín dá dhéanamh go maith;</span>
<lb n="9383"/><span>níos fearr go mór ná mar a mheasas a déanfaí é.</span>
<lb n="9384"/><span>Ó thosnuigh sé ní'l puinn cosgair dá dhéanamh ar an</span>
<lb n="9385"/><span>namhaid.  Táid siad ag bailiú leó siar agus 'ghá</span>
<lb n="9386"/><span>gcoimeád féin ar láimh a chéile.  Raghaid siad thar</span></p>
</div>
<pb n="246"/>
<div><lb n="9387"/><p><span>Áth Mór gan puinn iomaird a bheith déanta dhóibh.</span>
<lb n="9388"/><span>Tá aon ní amháin ag cur iongna orm.  Tá an buar</span>
<lb n="9389"/><span>go léir agus an bhraid go léir acu dá sgaoile</span>
<lb n="9390"/><span>uatha soir!  Sin rud nách gnáth le sluagh a dhéanamh</span>
<lb n="9391"/><span>agus gan sgaipe ná raon mhadhma ortha féin.</span>
<lb n="9392"/><span>Raghaid siad thar Áth Mór gan brise catha ortha</span>
<lb n="9393"/><span>agus déanfaidh an bhean mhórchúiseach san tuille</span>
<lb n="9394"/><span>toirmisg dúinn.</span></p>
<lb n="9395"/>
<lb n="9396"/><p><span>Cathbhadh. — Ar bheartuighis id' aigne, a rí, conus mar</span>
<lb n="9397"/><span>a theich Fearghus mac Róigh roimh Chú Chulainn, fé</span>
<lb n="9398"/><span>shúilibh an dá mhór-shluagh?  Nuair a chonaic Ultaigh</span>
<lb n="9399"/><span>an teiche sin d'eirigh a ndásacht agus a misneach.</span>
<lb n="9400"/><span>Sar ar deineadh an teiche sin bhí cruadhtan agus</span>
<lb n="9401"/><span>brúth agus feidhm ar Ultaibh ná féadfaidís a</span>
<lb n="9402"/><span>sheasamh puinn eile aimsire.  Isé an teiche sin</span>
<lb n="9403"/><span>Fhearghuis a bhog díobh an brúth agus an feidhm.</span>
<lb n="9404"/><span>Níor ghá d' Fhearghus an teiche sin a dhéanamh.  Níor</span>
<lb n="9405"/><span>theich sé riamh roimhe sin ó aon laoch, i láthair catha.</span>
<lb n="9406"/><span>Do theich sé indiu ó Chú Chulainn i láthair Fear Éirean,</span>
<lb n="9407"/><span>agus Cú Chulainn créachtach cró-línteach ó chomhrac</span>
<lb n="9408"/><span>Fhir Diadh!  Tá sa ghnó san, a rí, rud éigin ná tuig-</span>
<lb n="9409"/><span>tear fós.  B'fhéidir dá luighead a tuigtear é gur</span>
<lb n="9410"/><span>b'eadh is fearr é.  Measaim-se ná fuil ach beirt</span>
<lb n="9411"/><span>a thuigean é, agus gur b' iad beirt iad san ná</span>
<lb n="9412"/><span>Fearghus agus Cú Chulainn!  Tá Méibh géar-</span>
<lb n="9413"/><span>chúiseach a dóithin chun an sgéil a thuisgint ach deirtear</span>
<lb n="9414"/><span>gur tháinig measgán mearaidhe éigin ar a haigne</span>
<lb n="9415"/><span>agus ar a hinntinn nuair a eirigh an liú uathbhásach</span>
<lb n="9416"/><span>úd, agus go bhfuil a ciall ag leathadh uirthi ó shin.</span></p>
<lb n="9417"/>
<lb n="9418"/><p><span>Con. — Tuigim.  Tá inead maith i gConnachtaibh ag</span>
<lb n="9419"/><span>Fearghus agus agam' bac féin, Cormac Con-</span>
<lb n="9420"/><span>loingeas, agus ag an gcuid eile de na hUltaibh</span>
<lb n="9421"/><span>atá ar ionnarba.  Ní háil leó an t-inead maith sin</span></p>
</div>
<pb n="247"/>
<div><lb n="9422"/><p><span>do lot ortha féin.  Dá bhfaghadh Méibh buadh an</span>
<lb n="9423"/><span>lae indiu bheadh a réim ar fuid Éirean, D'eireóch</span>
<lb n="9424"/><span>a huabhar thar na beartaibh.  Ba bheag aici annsan</span>
<lb n="9425"/><span>cos do luighe go trom ar Fhearghus agus ar Chormac.</span>
<lb n="9426"/><span>Agus dá mbristí cath anois ar shlóightibh Connacht</span>
<lb n="9427"/><span>agus iad do thuitim le faobhar Ultach nó le huisge</span>
<lb n="9428"/><span>na habhan, ba shuarach an chóir a bheadh laistiar 'na</span>
<lb n="9429"/><span>dhiaidh san ar lucht ionnarba.  Tá a fhios ag lucht</span>
<lb n="9430"/><span>na hionnarba cad d'oirean dóibh.</span></p>
<lb n="9431"/>
<lb n="9432"/><p><span>(Tig Aimirghin isteach.)</span></p>
<lb n="9433"/>
<lb n="9434"/><p><span>Aimhirghin. — Thánag chun ceileabhartha dhuit, a rí.  Táim</span>
<lb n="9435"/><span>féin agus mo theaghlach ag imtheacht abhaile.  Tá Cú</span>
<lb n="9436"/><span>Raoi agus na Muimhneacha leis ag imtheacht o dheas</span>
<lb n="9437"/><span>abhaile.  Tá síth agus caradas socair, daingean,</span>
<lb n="9438"/><span>idir Mhuimhneachaibh agus Ultaigh.  Ní baoghal go</span>
<lb n="9439"/><span>mbeidh comhaltas cogaidh arís idir Chonnachtaibh</span>
<lb n="9440"/><span>agus Muimhnigh an fhaid a mhairfidh cuimhne an chog-</span>
<lb n="9441"/><span>aidh seo theas ná thiar!  Ní fheaca riamh a leithéid</span>
<lb n="9442"/><span>d'fhearg!  Is dócha liom, mara mbeadh corp náire,</span>
<lb n="9443"/><span>go n-iompóch dhá rí dhéag na Mumhan ar shlóightibh</span>
<lb n="9444"/><span>Connacht nuair a tháinig an focal baoith ó Mhéibh ag</span>
<lb n="9445"/><span>trial ar Chú Raoi.  An focal san fé ndeara brise</span>
<lb n="9446"/><span>ar an bhfoidhne acu.  Tá áireamh fada acu ar na</span>
<lb n="9447"/><span>héagcórtha atá déanta ortha agus ar a bhfuil</span>
<lb n="9448"/><span>d'easonóir tabhartha dhóibh ó'n uair a chuaidh Ceat</span>
<lb n="9449"/><span>agus Maine 'ghá iaraidh ortha teacht ar an slógadh</span>
<lb n="9450"/><span>go dtí an masla deirineach so a thug Méibh féin</span>
<lb n="9451"/><span>dóibh.</span></p>
<lb n="9452"/>
<lb n="9453"/><p><span>Con. — Ní 'lid siad ag dul abhaile folamh.</span></p>
<lb n="9454"/>
<lb n="9455"/><p><span>A. — Do leogadar uatha an bhraid, a rí, agus cuid</span>
<lb n="9456"/><span>mhaith de'n bhuar.</span></p>
<lb n="9457"/>
<lb n="9458"/><p><span>Con. — Slán leat, a ' Aimhirghin, a rí!  Is olc linn</span>
<lb n="9459"/><span>sgaramhaint leat, ach tá mac maith leat ag fanamh-</span></p>
</div>
<pb n="248"/>
<div><lb n="9460"/><p><span>aint againn.  Tá Aimhirghin ag imtheacht ach tá</span>
<lb n="9461"/><span>Conall Cearnach ag fanamhaint.</span></p>
<lb n="9462"/>
<lb n="9463"/><p><span>Aimh. — Slán agaibh, a rí!</span></p>
<lb n="9464"/>
<lb n="9465"/><p><span>(Imthigheas.)</span></p>
<lb n="9466"/>
<lb n="9467"/><p><span>Con. — B'fhearr liom go bhfeicfinn Cú Chulainn, a</span>
<lb n="9468"/><span>Chathbhaidh.  Téanam féachaint an bhfaighmís aon</span>
<lb n="9469"/><span>tuairisg air.</span></p>
<lb n="9470"/>
<lb n="9471"/><p><span>(Imthighid)</span></p>
<lb n="9472"/>
<lb n="9473"/><p><span>AN DEICHMHADH RADHARC.</span></p>
<lb n="9474"/>
<lb n="9475"/><p><span>Áth Mór.  Tig Fearghus agus Cú Chulainn isteach.</span></p>
<lb n="9476"/>
<lb n="9477"/><p><span>Cú. — 'Seadh, a oide, táid siad bailighthe siar agat slán</span>
<lb n="9478"/><span>foláin.  Tá a cuaird tabhartha ag Méibh.  Is mó</span>
<lb n="9479"/><span>go mór an buinne a bhí fúithi ag teacht aniar na</span>
<lb n="9480"/><span>mar atá fúithi anois ag dul siar.  Isé mo thuairim</span>
<lb n="9481"/><span>go bhfuil a lán de'n mhórchúis agus an uile bhlúire</span>
<lb n="9482"/><span>de'n teasbach bainte dhi féin agus dá mór-shluagh.</span>
<lb n="9483"/><span>Tá a lán díoghbhála déanta aici agus ní mór atá</span>
<lb n="9484"/><span>dá bharr anois aici tar éis a saothair.  Is dócha</span>
<lb n="9485"/><span>gur cheap sí go raghadh a smacht agus a comhacht</span>
<lb n="9486"/><span>agus a forlámhas amach os cionn na hÉirean go</span>
<lb n="9487"/><span>léir.  Cheap sí ná beadh de phort ag dáimh ná ag</span>
<lb n="9488"/><span>ollamh ná ag draoi i nÉirinn feasda ach ag moladh</span>
<lb n="9489"/><span>gníomhartha agus mórdhachta Mhéibh agus Oiliolla</span>
<lb n="9490"/><span>ó shliocht go sliocht.  Tá athrú ar an aigne sin indiu</span>
<lb n="9491"/><span>aici, measaim.  Ní'l dámh ná ollamh ná draoi do</span>
<lb n="9492"/><span>labharfaidh ar an gcogadh so na déarfaidh gur bhaoth</span>
<lb n="9493"/><span>an chuaird ag Méibh an chuaird seo, gur chuaird</span>
<lb n="9494"/><span>í a chosain mórán saothair ar bheagán sochair.  Ní</span></p>
</div>
<pb n="249"/>
<div><lb n="9495"/><p><span>maith an sgéal é sin i mbéalaibh druadh agus ollamh.</span>
<lb n="9496"/><span>Cheithre ollchúige Éirean do shuathadh le cogadh, cúige</span>
<lb n="9497"/><span>Uladh d'argain agus do léirsgrios, cúige Connacht</span>
<lb n="9498"/><span>féin do chreachadh le cothú an mhór-shlóigh uathbhásaigh</span>
<lb n="9499"/><span>agus leis na costasaíbh eile a leanan cogadh, agus</span>
<lb n="9500"/><span>gan dá bharr go léir i ndeire na hoibre ach "raghad</span>
<lb n="9501"/><span>abhaile má fhéadaim é!"</span></p>
<lb n="9502"/>
<lb n="9503"/><p><span>Fearghus. — Is fíor, a dhalta.  Ní maith an sgéal</span>
<lb n="9504"/><span>i mbéalaibh suadh an sgéal atá ag Méibh agus ag</span>
<lb n="9505"/><span>Oilill tar éis an chogaidh seo.  Tá an mór-shluagh</span>
<lb n="9506"/><span>glan tar Áth Mór siar ach is sluagh gan áird anois</span>
<lb n="9507"/><span>iad.  Ní'l rí ná rath ortha.  Ní'l smacht ná stiúrú</span>
<lb n="9508"/><span>ortha.  Táid siad briste, silte; gach rí a d'iaraidh</span>
<lb n="9509"/><span>a bhuidhne féin do bhreith saor leis, gan suim aige</span>
<lb n="9510"/><span>i n-aon rí eile ná i n-aon bhuidhin eile.  Ní maith an</span>
<lb n="9511"/><span>mhaise a bheidh ar chlú agus ar ainm Mhéibh i n-árd-sgéal</span>
<lb n="9512"/><span>an chogaidh seo nuair a neósfar é i ndántaibh</span>
<lb n="9513"/><span>agus i laoithibh suadh.  Ach tá aon fhear amháin,</span>
<lb n="9514"/><span>a dhalta na hionmhuine, agus beidh a cháil agus a</span>
<lb n="9515"/><span>chlú, i n-árd-sgéal an chogaidh seo, níos aoirde,</span>
<lb n="9516"/><span>níos líonmhaire, ná clú aon duine eile do bhí páirt-</span>
<lb n="9517"/><span>each ann.  Bhí Conchobhar 'na cheas.  Bhí ríghthe</span>
<lb n="9518"/><span>Uladh ag tormas.  Bhíos féin ar ionnarba.  Tháinig</span>
<lb n="9519"/><span>an namhaid, na mílte agus na mílte slógh.  Bhí</span>
<lb n="9520"/><span>cúige Uladh le hargain agus le sgrios.  Ní raibh</span>
<lb n="9521"/><span>lámh cosanta le feisgint ar aon taobh.  Ach</span>
<lb n="9522"/><span>d'eirigh aon fhear amháin agus thóg sé a chrann-</span>
<lb n="9523"/><span>tabhail 'na láimh agus thug sé aghaidh ar an mór-</span>
<lb n="9524"/><span>shluagh agus chrom sé ar an uile shórd ceataighe agus</span>
<lb n="9525"/><span>bárthain agus uilc agus iomaird do dhéanamh dóibh.</span>
<lb n="9526"/><span>Chuir sé cosg ortha nuair fhéad sé é, agus nuair</span>
<lb n="9527"/><span>nár fhéad sé cosg a chur ortha chuir sé righneas ortha.</span>
<lb n="9528"/><span>Do lean sé le n-a chrann-tabhail iad 'ghá lámhach</span></p>
</div>
<pb n="250"/>
<div><lb n="9529"/><p><span>agus 'ghá leagadh agus 'gha marbhadh, do ló agus</span>
<lb n="9530"/><span>d'oidhche.  Mhairbh sé na laochra ba threise a bhí acu,</span>
<lb n="9531"/><span>i gcomhrac aoinfhir.  Chuir sé a n-ár go fuilteach</span>
<lb n="9532"/><span>le n-a Sheisreach Breislighe.  Nuair a tháinig an</span>
<lb n="9533"/><span>mór-chath agus nuair a bhí an greim ba ghéire agus</span>
<lb n="9534"/><span>an feidhm ba dhéine agus an brúth ba thruime ar</span>
<lb n="9535"/><span>Chonchobhar agus ar shlóightibh Uladh, chuaidh an t-aon</span>
<lb n="9536"/><span>fhear amháin úd sa chath agus d'iompuigh sé an cath.</span>
<lb n="9537"/><span>Isé clú mo dhalta-sa a mhairfidh go deó i n-árd-</span>
<lb n="9538"/><span>sgéal an chogaidh seo.</span></p>
<lb n="9539"/>
<lb n="9540"/><p><span>Cú. — Níor dhein do dhalta-sa ach an ní a bhí ceangailte</span>
<lb n="9541"/><span>air a dhéanamh, a Fhearghuis, a oide.  Cosnan an</span>
<lb n="9542"/><span>chearc a nead agus a hál, dá mba ar an bhfiolar é.</span>
<lb n="9543"/><span>Ba bhocht an sgéal é dá mba ná cosnóch Cú Chulainn</span>
<lb n="9544"/><span>Magh Muirtheimhne!  Ach cad déanfar feasda,</span>
<lb n="9545"/><span>a oide?</span></p>
<lb n="9546"/>
<lb n="9547"/><p><span>F. — Ní foláir domhsa imtheacht siar, a dhalta.  Tá an</span>
<lb n="9548"/><span>sluagh so ar láimh shábhála, thar Áth Mór siar, ach</span>
<lb n="9549"/><span>ní' lid siad ar láimh shábhála ó easba stiúruighthe</span>
<lb n="9550"/><span>agus ó easba aodhaireachta.  Tá mearbhal éigin</span>
<lb n="9551"/><span>ar Mhéibh.  Is suarach an rud, b'fhéidir, a chuirfeadh</span>
<lb n="9552"/><span>fhiachaibh ar na ríghthibh seo iompáil ar a chéile, nó a</span>
<lb n="9553"/><span>chuirfeadh fhiachaibh, b'fhéidir, ar ríghthibh Connacht</span>
<lb n="9554"/><span>iompáil ar na hUltaibh atá thiar agus a chasadh leó</span>
<lb n="9555"/><span>gur b'iad fé ndeár tiubaist an lae seo!  Slán</span>
<lb n="9556"/><span>agat, a dhalta!  Tabhair aire do d'chréachtaibh</span>
<lb n="9557"/><span>anois agus cneasuigh go luath iad.</span></p>
<lb n="9558"/>
<lb n="9559"/><p><span>(Tugaid trí póga dá chéile.  Imthigheas Fearghus.  Tig</span>
<lb n="9560"/><span>bean isteach agus cafra ar a ceann; arthrach i láimh</span>
<lb n="9561"/><span>lé agus buarach sa láimh eile agus bó dhruimfhionn aici dá</span>
<lb n="9562"/><span>tiomáint.  Suidhean sí fé'n mboin 'gha crúth.)</span></p>
<lb n="9563"/>
<lb n="9564"/><p><span>Cú. — Tá ana thart orm, a bhean mhacánta.  An dtabharfá</span>
<lb n="9565"/><span>deoch leamhnachta dhom?</span>
<lb n="9566"/></p>
</div>
<pb n="251"/>
<div><lb n="9567"/><p><span>An bhean. — Is beag an iongna tart ort, a rí tar</span>
<lb n="9568"/><span>éis saothair an lae indiu — agus féach, tá do chuid</span>
<lb n="9569"/><span>fola leat.  Tabharfad bainne aon tsine amháin</span>
<lb n="9570"/><span>duit, a rí, pé cuma 'na ndéanfad i n 'éaghmuis.</span></p>
<lb n="9571"/>
<lb n="9572"/><p><span>(Crúdhan sí sine agus tugan sí an méid sín bainne do</span>
<lb n="9573"/><span>Chú Chulainn.  Ólas Cú Chulainn an deoch agus síneas tar</span>
<lb n="9574"/><span>n-ais chúichi an t-árthrach.)</span></p>
<lb n="9575"/>
<lb n="9576"/><p><span>Cú. — Is maith an deoch é sin!  Táim buidheach díot,</span>
<lb n="9577"/><span>a bhean.</span></p>
<lb n="9578"/>
<lb n="9579"/><p><span>An bhean. — An ólfá crúth sine eile, a rí?</span></p>
<lb n="9580"/>
<lb n="9581"/><p><span>Cú. — Mara bhfuil iomad gá agat' mhuint r féin leis.</span></p>
<lb n="9582"/>
<lb n="9583"/><p><span>An bhean. — Is measa linn tusa i ngá leis ná aoinne,</span>
<lb n="9584"/><span>a rí uasail.  Ba mhór ár ngá indiu mara mbeadh</span>
<lb n="9585"/><span>tusa!</span></p>
<lb n="9586"/>
<lb n="9587"/><p><span>(Tugan sí crúth sine eile dhó agus ólas é, agus síneas</span>
<lb n="9588"/><span>chúichi an t-árthrach.)</span></p>
<lb n="9589"/>
<lb n="9590"/><p><span>Cú. — Seo, a 'nghín ó.  Táim ana bhuidheach díot!</span></p>
<lb n="9591"/>
<lb n="9592"/><p><span>An bhean. — Tabharfad an tríomhadh sine dhuit, a rí.  Ná</span>
<lb n="9593"/><span>bíodh ceisd ort.  Ní dhéanfaidh sé aon cheataighe</span>
<lb n="9594"/><span>dhúinn.</span></p>
<lb n="9595"/>
<lb n="9596"/><p><span>(Tugan sí bainne an tríomhadh sine dó.  Ólas Cú</span>
<lb n="9597"/><span>Chulainn an tríomhadh deoch, agus síneas an t-árthrach</span>
<lb n="9598"/><span>chúichi.)</span></p>
<lb n="9599"/>
<lb n="9600"/><p><span>Cú. — Ro ba slán beannacht Dée agus Andée fort, a</span>
<lb n="9601"/><span>inghean!</span></p>
<lb n="9602"/>
<lb n="9603"/><p><span>(Imthigheas Cú Chulainn.)</span></p>
<lb n="9604"/>
<lb n="9605"/><p><span>(Caitheas an bhean an cafra dá ceann agus chítear gur</span>
<lb n="9606"/><span>b' í an Mhórríoghan í, agus go bhfuil an dá shúil slán</span>
<lb n="9607"/><span>arís aici.)</span></p>
<lb n="9608"/>
<lb n="9609"/><p><span>An Mhórríoghan. — Ó! an radharc! an radharc!  Solus</span>
<lb n="9610"/><span>na súl; nách áluinn é!  Nách aoibhinn é!  Beidh</span>
<lb n="9611"/><span>mo chuaird ríogna arís ó shíodhbhrugh go síodhbhrugh.</span>
<lb n="9612"/><span>Slóighte sídhe ag teacht im' dháil.  Comhachta sídhe ag</span>
<lb n="9613"/><span>umhlú don Mhórríoghain.  Ríghthe na gcúige agus</span></p>
</div>
<pb n="252"/>
<div><lb n="9614"/><p><span>Árdrí Éirean ag déanamh caradais agus muin-</span>
<lb n="9615"/><span>tearthais liom.  A d'iaraidh feasa agus fáistine</span>
<lb n="9616"/><span>orm.  Is me gnúis gan mháchail arís!  Tháinig mo</span>
<lb n="9617"/><span>shlánú ó'n té dhein an muthú.  Is iongantach an Cú</span>
<lb n="9618"/><span>é!  Is mairg a raghadh ag iomaidh leis!  Beidh</span>
<lb n="9619"/><span>cuimhne ag Méibh air!  Táid na tuatha sídhe ag</span>
<lb n="9620"/><span>feitheamh liom.  Iongna ortha a fhaid atáim uatha.</span>
<lb n="9621"/><span>Ní fhéadfainn dul 'na radharc an fhaid a bhí an</span>
<lb n="9622"/><span>mháchail orm.  Tá an mháchail imighthe.  A theaghlach</span>
<lb n="9623"/><span>na Mórríoghna!  Tagaidh annso!</span></p>
<lb n="9624"/>
<lb n="9625"/><p><span>(Tigid an teaghlach isteach.  Sluagh de dhaoine sídhe.</span>
<lb n="9626"/><span>Umhluighid do'n Mhórríoghain.  Gluaisid 'na timcheall ar</span>
<lb n="9627"/><span>shórd raince agus cantainn acu.)</span></p>
<lb n="9628"/>
<lb n="9629"/><p><span>An teaghlach. —</span></p>
<lb n="9630"/>
<lb n="9631"/><p><span>Fáilte do'n bhruinngheal mhiochair,</span>
<lb n="9632"/><span>Áluinn na n-iomad gcumas,</span>
<lb n="9633"/><span>Mánla na bhfinne ndlaithe;</span>
<lb n="9634"/><span>Sámh-rosg na ruithneach teine;</span>
<lb n="9635"/><span>Árd-mhala 's glaine gile.</span>
<lb n="9636"/><span>Tál-fhuil na cine 's sine,</span>
<lb n="9637"/><span>Fágan 'na hoise shnuighte</span>
<lb n="9638"/><span>Snáth gorm i bhfinne lile.</span>
<lb n="9639"/><span>Báidh-ghnúis a chuirean buinne</span>
<lb n="9640"/><span>Áthais, a's buile mire,</span>
<lb n="9641"/><span>Ar tháintibh a hiomad fuirean.</span>
<lb n="9642"/><span>Fáilte 'gur fiche dhisi!</span></p>
<lb n="9643"/>
<lb n="9644"/><p><span>(Imthighid mar sin.  Tig Conchobhar agus Cú Chulainn agus</span>
<lb n="9645"/><span>maithe Uladh isteach.)</span></p>
<lb n="9646"/>
<lb n="9647"/><p><span>Conchobhar. — A mhaithe agus a mhór-uaisle, a churaí</span>
<lb n="9648"/><span>cródha na Craobhruaidhe seo, a mhaca amhra Uladh,</span>
<lb n="9649"/><span>a laochra nách meathta gníomh i n-am an chóimheas-</span>
<lb n="9650"/><span>gair, i n-am an fheadhma, i bhfriothghoin dá dhéine</span>
<lb n="9651"/><span>is 'mó árd-sgéal gaile agus gaisge curtha agaibh</span></p>
</div>
<pb n="253"/>
<div><lb n="9652"/><p><span>i mbéalaibh suadh ó thánabhair go haois mhíleata</span>
<lb n="9653"/><span>agus ó ghabhabhair arm, ach tá buadh agus barr os</span>
<lb n="9654"/><span>a gcionn go léir, ag árd-sgéal na hoibre seo atá</span>
<lb n="9655"/><span>déanta indiu agaibh.  Tá sáruighthe ós na ciantaibh</span>
<lb n="9656"/><span>d'aimsir ag gaisge Ultach ar ghaisge Éirean uile.</span>
<lb n="9657"/><span>Tá sáruighthe indiu ag Ultaigh, ní hamháin ar Éirinn</span>
<lb n="9658"/><span>uile, ach ar ar dheineadar féin riamh roimis an lá</span>
<lb n="9659"/><span>indiu.  Tá buaidhte ag Ultaigh i gcath an lae seo ar</span>
<lb n="9660"/><span>cheithre ollchúigibh Éirean agus iad cruinnighthe ar</span>
<lb n="9661"/><span>aon láthair fé stiúrú na mná is míleata aigne agus</span>
<lb n="9662"/><span>is géire íntileacht dár tháinig ar ríogra Éirean.</span>
<lb n="9663"/><span>Tá buaidhte againn ortha agus tá ar mbraid agus</span>
<lb n="9664"/><span>ar mbuar bainte dhíobh againn.  Do sgriosadar</span>
<lb n="9665"/><span>Ulaidh ó thaobh taobh, ach ba sgrios i n-aisdear dóibh-</span>
<lb n="9666"/><span>sin é.  Tá ár gcuid tagaithe chughainn abhaile arís.</span>
<lb n="9667"/><span>Nuair a thosnuigheamair an cath gheallamair go</span>
<lb n="9668"/><span>gcurfaí gach duine agus gach bó abhaile arís chun</span>
<lb n="9669"/><span>a n-ionaid dúthchais féin.  Ba mhór an gheallamhaint</span>
<lb n="9670"/><span>í ach déanfar í chomhlíonadh.  Ní headh ach tá sí comh-</span>
<lb n="9671"/><span>líonta cheana tré bhuadh agus tré thoradh an mhór-</span>
<lb n="9672"/><span>chatha so.  Mar a sháruighean an ghrian ar reanna</span>
<lb n="9673"/><span>nimhe do sháruigh an cath so ar ar cuireadh de chath-</span>
<lb n="9674"/><span>anaibh móra i nÉirinn riamh.  Ach, a ríogra agus a</span>
<lb n="9675"/><span>mhór-uaisle, tá aon fhear amháin annso againn agus</span>
<lb n="9676"/><span>tá a chlú agus a cháil indiu chomh hárd os cionn</span>
<lb n="9677"/><span>Ultach uile agus atá clú agus cáil Ultach os cionn</span>
<lb n="9678"/><span>Éirean uile.  Do sheasaimh sé i n' aonar i n-aghaidh</span>
<lb n="9679"/><span>an mhór-shlóigh ó thosnuigh an cogadh.  Do lean sé</span>
<lb n="9680"/><span>iad, do ló agus d'oidhche, ag déanamh an uile shórd</span>
<lb n="9681"/><span>olc ortha agus ag cur an uile shórd righnis ortha.</span>
<lb n="9682"/><span>Do leag sé a gcuraí móra i gcomhrac aoinfhir.</span>
<lb n="9683"/><span>Chuir sé ár ortha 'na Sheisreach Bhreislighe.  Nuair</span>
<lb n="9684"/><span>a bhí an lá ag dul orainn indiu tháinig sé chughainn,</span></p>
</div>
<pb n="254"/>
<div><lb n="9685"/><p><span>agus é créachtach cró-línteach ó n-a chomhrac le</span>
<lb n="9686"/><span>Fear Diadh mac Damháin.  Tháinig sé chughainn,</span>
<lb n="9687"/><span>agus an lá a bhí ag dul orainne d'iompuigh an</span>
<lb n="9688"/><span>t-aon fhear amháin sin ar an namhaid é!  An lá</span>
<lb n="9689"/><span>ghlac sé arm gaisge uaim-se do hinnseadh séan</span>
<lb n="9690"/><span>an lae sin dó.  Dubhradh leis, an té a gheabhadh arm</span>
<lb n="9691"/><span>an lá san go mbeadh a chlú árd ar fuid Éirean go</span>
<lb n="9692"/><span>deó ach go mbeadh a shaoghal diombuan.  Dubhairt</span>
<lb n="9693"/><span>sé go mba rogha leis a árd-sgéal a bheith buan</span>
<lb n="9694"/><span>marthanach i mbéalaibh na ndaoine dá mba ná beadh</span>
<lb n="9695"/><span>de shaoghal aige ach aon lá amháin.  An séan a bhí ar</span>
<lb n="9696"/><span>an lá úd tá sé faghálta cheana.  Pé faid ná giorr-</span>
<lb n="9697"/><span>acht a bheidh ar do shaoghal féin, a mhic mo dheirbhshéar,</span>
<lb n="9698"/><span>beidh ainm Chú Chulainn i mbéalaibh Gaedheal an</span>
<lb n="9699"/><span>fhaid a bheidh béal Gaedhealach beó i nÉirinn!</span></p>
<lb n="9700"/>
<lb n="9701"/><p><span>(Brat anuas.)</span></p>
<lb n="9702"/>
<lb n="9703"/><p>
<lb n="9704"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Táin Bó Cuailnge 'na Dhráma

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Táin Bó Cuailnge 'na Dhráma

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
