Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Róisín Bán an tSléibhe</title><author><name type="main">Nioclás Tóibín</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LM012</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1923</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LM012</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Róisín Bán an tSléibhe</title><author>Nioclás Tóibín</author><imprint><publisher>Comhlacht Oideachais na hÉireann</publisher><date>1923</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>ROIMH-RÁDH.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Seo chughaibh, a léightheoirí, ath-chló Róisín Bán an tSléibhe.</span>
<lb n="4"/><span>Badh mhaith liom mo leath-scéal a ghabháil leo so a bhí ar</span>
<lb n="5"/><span>éileamh an leabhair le tamall siar, agus gan é le fagháil.</span>
<lb n="6"/><span>Badh leasc agus badh liosta liom cur síos díbh ar cad ba</span>
<lb n="7"/><span>chionntach leis an mhoill.  Pé scéal é, seo chughaibh arís</span>
<lb n="8"/><span>é, agus tá súil agam gur mó bhus taithneamhach libh é</span>
<lb n="9"/><span>fé n-a éide nua ná fé'n tsean-éide.</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>NIOCLÁS TÓIBÍN.</span>
<lb n="12"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="13"/><p><span>CAIBIDIL I</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>I n-árus aoibhinn áluinn an Fhaolánaigh — aon</span>
<lb n="16"/><span>de shean-treibh ársa dhúithche Déiseach — i seoimrín</span>
<lb n="17"/><span>cúl-tighe ann, bhí lampa neamh-choitchianta cian-</span>
<lb n="18"/><span>aosta ar an mbórd ag déanamh soluis, agus</span>
<lb n="19"/><span>teine sa ngráta nár cheil an teas.  Bhí Róisín</span>
<lb n="20"/><span>Bán 'an tSléibhe agus a sean-mháthair an oidhche</span>
<lb n="21"/><span>seo na suidhe le h-ais na teineadh.  Bhí Róisín</span>
<lb n="22"/><span>ag léigheamh leabhair, agus a sean-mháthair —</span>
<lb n="23"/><span>Máire ní Fhaoláin — ag cnotáil.  B' ait le</span>
<lb n="24"/><span>Róisín nuair ná raibh a sean-mháthair ag cur aon</span>
<lb n="25"/><span>chainte uirre agus is minic a thóg sí a ceann de'n</span>
<lb n="26"/><span>leabhar agus a thug sí súil-fhéachaint uirre.  Bhí</span>
<lb n="27"/><span>an tsean-bhean ag féachaint an-chaithte dhi, ní ba</span>
<lb n="28"/><span>chaithte ná mar d' fhéach sí aon uair roimhe sin</span>
<lb n="29"/><span>riamh.</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>"A mham chríonna," arsa Róisín, "tá</span>
<lb n="32"/><span>rud éigin ort anocht.  Féachann tú an-bhán,</span>
<lb n="33"/><span>an-chaithte dhom.  'Dé chúis ná fuil tú ag caint?"</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>"Ní'l aon chúis, a Róisín.  Táim ag dul siar</span>
<lb n="36"/><span>ar na blianta atá caithte agam im' aigne féin."</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>"Agus cad is gádh dhuit sin?  Ná raibh</span>
<lb n="39"/><span>saoghal deas agat?  Ní hé sin a dhéanfadh aon</span>
<lb n="40"/><span>chaitheamh ort ná buaidhreamh duit anocht."</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>"Ní fheadar tú a leath ná a thrian, a Róisín.</span>
<lb n="43"/><span>Tá na blianta caithte agam-sa, acht ní i gan</span>
<lb n="44"/><span>fhios dom féin é.  Fuaireas-sa mo chuid de</span>
<lb n="45"/><span>dhuadh agus de chrosa an tsaoghail.  Abair-se</span>
<lb n="46"/><span>go bhfuaireas!"</span>
<lb n="47"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="48"/><p><span>"Cionnus?  Níor innis tú aon rud mar sin</span>
<lb n="49"/><span>riamh dom."</span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>"Níor inniseas, ní raibh aon ghnó agam a</span>
<lb n="52"/><span>dhéanamh."</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>"Bhoil, innis dom anois é, agus déanfaidh sé</span>
<lb n="55"/><span>suaimhneas aigne a thabhairt duit."</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>"Ní dhéanfaidh."</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>"Acht cá bhfuil an díoghbháil duit é d'innsint</span>
<lb n="60"/><span>dom?" arsa Róisín, agus tháinig deallradh</span>
<lb n="61"/><span>an-fhiosrach, an-chinnsealach uirre.</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>"Tá aithreachas orm anois go ndubhras aon</span>
<lb n="64"/><span>rud mar sin leat."</span></p>
<lb n="65"/>
<lb n="66"/><p><span>"Ní gádh dhuit a bheith, agus rud eile shíleas ná</span>
<lb n="67"/><span>raibh aon rud ná h-inneosfá dom."</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>"Ní'l aon rud ceilte agam ort acht an rud a</span>
<lb n="70"/><span>bhfuil díoghbháil ann.  Níor mhaith liom aon rud a</span>
<lb n="71"/><span>mbeadh díoghbháil ann d'innsint duit."</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>"Anois, beidh mise níos measa ná thusa,</span>
<lb n="74"/><span>mar ní maith liom-sa tusa bheith tré n-a chéile.</span>
<lb n="75"/><span>Innis dom do chuid trioblóidí agus iomcharochad</span>
<lb n="76"/><span>cuid díobh duit.  Déanfaidh sin cuid de'n ualach</span>
<lb n="77"/><span>a bhaint díot."</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>"B'fhearr liom iad a bhreith liom san uaigh."</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>"Muna inneosair dom iad anois, ní chodlochad</span>
<lb n="82"/><span>néal agus ní bheidh aon suaimhneas orm."</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>"Tá sé cruaidh orm é dhéanamh, mar déanfaidh</span>
<lb n="85"/><span>sé mairg duit.  Bainfidh sé casadh as do shaoghal.</span>
<lb n="86"/><span>Ní fheadar tú aon rud mar gheall air fós.</span>
<lb n="87"/><span>Coimeádadh uait é."</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>"Má tá aon bhaint aige le m' shaoghal ní ceart</span>
<lb n="90"/><span>é choimeád uaim.  Coir iseadh é choimeád uaim.</span>
<lb n="91"/><span>Déineann sin an scéal níos measa arís — mo</span>
<lb n="92"/><span>shaoghal féin a bheith fé rún.  Caithfead ceist</span>
<lb n="93"/><span>a chur ar m' athair mar sin."</span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>"Ná cuir ar a bhfeaca tú riamh.  Má chuirir</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="96"/><p><span>féin ní thabharfaidh séisin aon bhreis eolais</span>
<lb n="97"/><span>duit."</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>"Mo shaoghal fé rún!  An mar sin atáim?</span>
<lb n="100"/><span>Cionnus a thabharfaidh me aghaidh ar an saoghal?</span>
<lb n="101"/><span>Cad atá déanta agam-sa a thuill é?" agus</span>
<lb n="102"/><span>tháinig olthainn fuairnimhe agus feirge ar Róisín</span>
<lb n="103"/><span>a chuir cáthú agus aithreachas ar Mháire.</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>"A Róisín," arsa Máire, "éist liom mar</span>
<lb n="106"/><span>sin.  Tá tú anois i mblianta na tuigsiona, agus</span>
<lb n="107"/><span>gheobhaidh tú féin rud a dhéanamh de'n méid atá</span>
<lb n="108"/><span>mé chum a rádh leat, ó caithfidh mé é rádh leat.</span>
<lb n="109"/><span>Ní cás duit-se ná dod' shaoghal é acht éist</span>
<lb n="110"/><span>liom …  Bhí mise agus do shean-athair</span>
<lb n="111"/><span>annso agus ní raibh de chloinn againn acht aon</span>
<lb n="112"/><span>inghean amháin.  Bhí sí i n-aois a pósta.  Ní raibh</span>
<lb n="113"/><span>a h-athair sásta le h-aon chuimilt a bheith aici</span>
<lb n="114"/><span>le h-aon mhac feirmeora ná le h-aon duine eile i</span>
<lb n="115"/><span>measc na nGaedheal — ní rabhdar maith a dhóthain</span>
<lb n="116"/><span>dó.  Dhein sé cleamhnas di le fear ionaid an</span>
<lb n="117"/><span>tighearna talmhan — Fiachadún.  'Sé ainm a bhí</span>
<lb n="118"/><span>ar an bhfear ionaid ná an Gárdúnach.  Deineadh</span>
<lb n="119"/><span>an pósadh.  Ní raibh an pósadh acht ráithe déanta</span>
<lb n="120"/><span>nuair a fuair do shean-athair bás.  Timcheall</span>
<lb n="121"/><span>bliana 'na dhiaidh sin tháinig tusa ar an saoghal.</span>
<lb n="122"/><span>'Sé ainm a baisteadh ort ná Sibéal Gárdún.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>"Agus 'de chúis gur Róisín a thugann tusa</span>
<lb n="125"/><span>orm?"</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>"Ainm cheana í sin a thugas ort, mar nár</span>
<lb n="128"/><span>mhaith liom Sibéal mar ainm.  Sin ainm ná raibh</span>
<lb n="129"/><span>riamh ar chine Gaedheal.  Ní rabhais acht bliain</span>
<lb n="130"/><span>d' aois nuair a chuaidh do mháthair san úir,</span>
<lb n="131"/><span>agus ní raibh sí acht leath-bhliain curtha nuair a</span>
<lb n="132"/><span>bhí leas-mháthair ort."</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>"Agus an raibh tusa sásta leis an scéal?"</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>"Ní rabhas sásta le h-aon phioc de'n scéal ó</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="137"/><p><span>thúis deire, acht ní raibh dada le déanamh agam."</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>"Agus 'dé chúis go leigeann tú ort a bheith</span>
<lb n="140"/><span>sásta?"</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>"Nuair a fuair do shean-athair bás bhí an-chuid</span>
<lb n="143"/><span>airgid i n-a uadhacht domh-sa, agus nuair a bhí do</span>
<lb n="144"/><span>mháthair ar leaba a báis d' uadhachtaigh sí tusa</span>
<lb n="145"/><span>d' fhágaint agam-sa le tógaint.  Dhein an</span>
<lb n="146"/><span>t-airgead a bheith agam caradas dom san áit</span>
<lb n="147"/><span>seo, agus nuair a bhí tusa agam le tógaint thug</span>
<lb n="148"/><span>sé croidhe dhom.  Dubhras ná raghainn don úir</span>
<lb n="149"/><span>go mbeadh mo Róisín Bán ar láimh sábhála agam."</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>"Agus an bhfuilim?"</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>"Is dóigh liom go bhfuilir.  Nár dhein an</span>
<lb n="154"/><span>scoláire bocht — Seán Mac an Bháird — tú mhúine</span>
<lb n="155"/><span>go maith?"</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>"Dhein agus tú féin.  Innis dom cé thug</span>
<lb n="158"/><span>Seán annso."</span></p>
<lb n="159"/>
<lb n="160"/><p><span>"Bhí t' athair ar aigne tú chur go Sasana ar</span>
<lb n="161"/><span>scoil, acht bhí an t-uadhacht 'na choinne.  Le linn</span>
<lb n="162"/><span>na h-uaire bhí scoláire bocht ag gabháil thimcheall</span>
<lb n="163"/><span>agus bhí togha na h-aithne ag an Athair Seán Paor</span>
<lb n="164"/><span>air.  Thagadh an t-Athair Seán annso chugham-sa</span>
<lb n="165"/><span>go minic agus bhí baint aige le h-uadhacht do</span>
<lb n="166"/><span>mháthar.  D'fhiafruigh t' athair de cé-gheobhadh sé</span>
<lb n="167"/><span>chun tú mhúine.  Dubhairt an t-Athair Seán ná</span>
<lb n="168"/><span>raibh duine dob' fhearr a dhéanfadh é ná Seán</span>
<lb n="169"/><span>Mac an Bháird agus go bhfuighfidhe ar leath-</span>
<lb n="170"/><span>threasgairt é.  Chuir sé tóir ar Sheán agus chuir</span>
<lb n="171"/><span>sé ag obair é.  Acht ní ar leath-threasgairt é</span>
<lb n="172"/><span>acht lán-treasgairt, mar chuireas-sa barr air i</span>
<lb n="173"/><span>gan fhios."</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>"Bhí Seán go deas liom-sa."</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>"Tá fhios agam-sa go raibh."</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>"Ní raibh fios an scéil chómh maith sin agam</span>
<lb n="180"/><span>go dtí so.  Acht ní ceataighe ná díoghbháil domh-sa</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="181"/><p><span>fios mar sin a bheith agam.  Ní'l ann acht beag-</span>
<lb n="182"/><span>áinín de stair na h-Éireann — an teagosc a</span>
<lb n="183"/><span>thugais féin agus Seán dom.  Agus, dar ndóigh,</span>
<lb n="184"/><span>ní náir domh-sa aon rud mar seo."</span></p>
<lb n="185"/>
<lb n="186"/><p><span>"Ní h-eadh, a Róisín, acht táim-se tar éis</span>
<lb n="187"/><span>gabháil trí gach aon rud agus mo shúile oscailte</span>
<lb n="188"/><span>agam ag féachaint, ag féachaint i gcomhnuidhe —</span>
<lb n="189"/><span>ag féachaint agus gan aon rud agam á leigint</span>
<lb n="190"/><span>orm acht ag fulaing agus ag foidhneamh — an</span>
<lb n="191"/><span>croidhe á leaghadh asam."</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>"Agus an bhfuil tú sásta liom-sa anois?"</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>"Táim.  Ní dhéarfad dada dá mhalairt leat.</span>
<lb n="196"/><span>Tá fhios agam ná déanfaidh tú aon rud acht an</span>
<lb n="197"/><span>rud ceart.  Cuimhneochaidh tú orm-sa i</span>
<lb n="198"/><span>gcomhnuidhe."</span></p>
<lb n="199"/>
<lb n="200"/><p><span>"Féach anois go raibh sé ceart agat é d' inn-</span>
<lb n="201"/><span>sint dom.  Táim sásta anois, agus, a shean-</span>
<lb n="202"/><span>mhaimín bhoicht, ná bí-se tré na chéile mar sin.</span>
<lb n="203"/><span>Má cheileadh a dúthchas ar mo mháthair-se ní</span>
<lb n="204"/><span>cheilfear orm-sa é."</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>"Maith an cailín.  Ní mór duit do thréithe,</span>
<lb n="207"/><span>mar is iomdha cumhang agus caol romhat."</span>
<lb n="208"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="209"/><p><span>CAIBIDIL II</span></p>
<lb n="210"/>
<lb n="211"/><p><span>Le linn agus an cómhrádh so bheith eatorra bhí</span>
<lb n="212"/><span>Róisín in aois a naoi blian déag.  Níor chóirigh</span>
<lb n="213"/><span>naoi mbliana déag cailín ba ghile ná ba néata</span>
<lb n="214"/><span>ná í.  Bhí maise agus cantacht innte.  'Na</span>
<lb n="215"/><span>siubhal agus 'na seasamh bhí sí éadtrom fuinn-</span>
<lb n="216"/><span>eamhail.  Bhí folt fionn órdha 'na choróinn</span>
<lb n="217"/><span>trillseach ar a ceann.  Bhí sí fáilteach geal-</span>
<lb n="218"/><span>gháireach agus í módhamhail measardha 'na theannta.</span>
<lb n="219"/><span>Chuireadh sí i gcuimhne do Shean-Mháire a h-óige</span>
<lb n="220"/><span>féin agus óige a h-inghine agus cé go raibh adhbhar</span>
<lb n="221"/><span>cathú agus caoine dhi annsin níor mhór léi a</span>
<lb n="222"/><span>h-áilneacht agus a maise do Róisín.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>Buaileadh Sean-Mháire tinn.  Bhí sí aosta go</span>
<lb n="225"/><span>maith agus ní raibh mórán muinighne go dtiocfadh</span>
<lb n="226"/><span>sí as an taom tinnis a bhí uirre.  Ba í Róisín</span>
<lb n="227"/><span>a bhí ag tabhairt aireachais di; ní leigfeadh</span>
<lb n="228"/><span>Róisín do aoinne eile é dhéanamh.  Acht níor</span>
<lb n="229"/><span>thaithnigh sin le Sean-Mháire mar thug sí fé ndeara</span>
<lb n="230"/><span>go raibh uireasba an chodlata agus an t-imshníomh</span>
<lb n="231"/><span>ag dul trí Róisín.  Dubhairt sí léi Siobhán Cháit</span>
<lb n="232"/><span>.i. bean de'n chomharsanacht a thabhairt chúichi.</span>
<lb n="233"/><span>Cuireadh fios ar Shiobhán agus tháinig sí.  Bhí</span>
<lb n="234"/><span>caradas agus cuidreamh riamh is i gcomhnuidhe</span>
<lb n="235"/><span>idir Mháire agus Shiobhán agus níorbh' iongna le</span>
<lb n="236"/><span>h-aoinne gur ar Siobhán a bheartuigh sí chum</span>
<lb n="237"/><span>teacht chúichi.  D'fhan sí 'na fochair gur éag sí.</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>Lá dá raibh Róisín imthighthe amach bhraith Máire í</span>
<lb n="240"/><span>féin an-lag.</span>
<lb n="241"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="242"/><p><span>"A Shiobháin!" ar sí.</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>"Seadh, a Mháire," arsa Siobhán.</span></p>
<lb n="245"/>
<lb n="246"/><p><span>"Táim lámh le bheith réidh."</span></p>
<lb n="247"/>
<lb n="248"/><p><span>"Tá baoghal ort.  Corruigh suas do mhisneach</span>
<lb n="249"/><span>agus ná bí mar sin."</span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>"Ní'l aon mhaith dhuit liom — táim réidh.  An</span>
<lb n="252"/><span>bhfuil Róisín it' fhochair?"</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>"Ní'l, tá sí imthighthe amach."</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>"Bhfuil?  Cad is dóigh leat di, a Shiobháin?"</span></p>
<lb n="257"/>
<lb n="258"/><p><span>"Cailín ciúin, ciallmhar, macánta a bhfuil</span>
<lb n="259"/><span>deallradh uirre agus taithneamh innte."</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>"Tá sí mar sin acht ní fheadar 'dé'n chríoch</span>
<lb n="262"/><span>bheidh uirre?"</span></p>
<lb n="263"/>
<lb n="264"/><p><span>"'Dé críoch bheadh uirre acht críoch mhaith.</span>
<lb n="265"/><span>'Dé'n baoghal a bheadh uirre?"</span></p>
<lb n="266"/>
<lb n="267"/><p><span>"Is iomdha baoghal sin, agus an baoghal is mó</span>
<lb n="268"/><span>liom-sa dhíobh ná í chuimilt le Sasanaigh — rud nár</span>
<lb n="269"/><span>chuibhe liom beo ná marbh."</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>"B'fhéidir gur beag gan chiall tú.  Cár</span>
<lb n="272"/><span>bhfearr dhí ar domhan é?  Nach iad is treise agus</span>
<lb n="273"/><span>is uaisle sa tír seo?"</span></p>
<lb n="274"/>
<lb n="275"/><p><span>"Bíodh is gurb iad, ní'lid uaim-se.  Fuaireas</span>
<lb n="276"/><span>mo dhóthain díobh.  B' fhearr do Róisín a bheith</span>
<lb n="277"/><span>bocht ar thaobh cnuic ná bheith ag pléidhe leo.  Acht</span>
<lb n="278"/><span>ní gádh dhi bheith bocht.  Tá a dóthain agam-sa le</span>
<lb n="279"/><span>tabhairt di.  Má dhéineann sí mo réir beidh sé</span>
<lb n="280"/><span>aici; muna ndéanfaidh beidh sí gan é."</span></p>
<lb n="281"/>
<lb n="282"/><p><span>"Is maith an margadh é gan aon dabht."</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>"Sin é mar atá an scéal, a Shiobháin …</span>
<lb n="285"/><span>Cogar anois, a Shiobháin.  Féach, cuir do lámh isteach</span>
<lb n="286"/><span>fé'n tocht annso.  Tá leitir ann.  Cuir chughat</span>
<lb n="287"/><span>an leitir agus coinnigh í.  Tá trácht beag ar mo</span>
<lb n="288"/><span>uadhacht innte agus rud éigin mar gheall ort féin.</span>
<lb n="289"/><span>Beir leat a bhaile í agus cuir i gcoimeád í</span>
<lb n="290"/><span>go dtiocfaidh aois a bliana is fiche do Róisín,</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="291"/><p><span>agus ní fada bheidh sin ag rith.  Tabhair an leitir</span>
<lb n="292"/><span>sin di annsin.  Ná h-innis do scéal do dhuine</span>
<lb n="293"/><span>dá maireann."</span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>Fuair Siobhán an leitir agus bhí sí 'na láimh aici</span>
<lb n="296"/><span>nuair a bhuail duine ag an dorus.  An Gárdúnach</span>
<lb n="297"/><span>a bhí ann.  Dubhairt sé le Siobhán go raibh teacht-</span>
<lb n="298"/><span>aire ag dorus béal tighe á lorg.  Leag sí uaithe</span>
<lb n="299"/><span>an leitir ar bhúirdín a bhí taoibh léi agus d'imthigh</span>
<lb n="300"/><span>sí.  Ní raibh sí acht imthighthe nuair a bhí sí thar</span>
<lb n="301"/><span>n-ais arís.  "Dhearmhadas rud éigin," ar sí.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>Bhí an leitir 'na láimh ag an nGárdúnach.  Bhí sé</span>
<lb n="304"/><span>tar éis láimhseáil bheag a dhéanamh uirre.  Shín sé</span>
<lb n="305"/><span>chum Shiobháin í agus chuir sí chúichi í.</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>Fhaid agus bhí sí imthighthe bhí an Gárdúnach 'sa</span>
<lb n="308"/><span>seomra i bhfochair na sean-mná.  Bhí sé d' iarraidh</span>
<lb n="309"/><span>caint a bhaint aiste acht focal ní raibh aici dó.</span>
<lb n="310"/><span>Chuaidh sí ar bhodhaireacht leis.</span></p>
<lb n="311"/>
<lb n="312"/><p><span>Nuair a tháinig Siobhán thar n-ais d' imthigh an</span>
<lb n="313"/><span>Gárdúnach.</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>"Dheinis an tuaiplis, a Shiobháin," arsa</span>
<lb n="316"/><span>Máire.</span></p>
<lb n="317"/>
<lb n="318"/><p><span>"Má dheineas féin ní mórán a gheobhaidh sé a</span>
<lb n="319"/><span>dhéanamh di.  Téigheadh sé chómh fada le n-a</span>
<lb n="320"/><span>dhícheall," arsa Siobhán.</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>"Nach fada tá Róisín uainn?  Ní fheadar cá</span>
<lb n="323"/><span>bhfuil sí?  Braithim me féin ag teacht an-lag,</span>
<lb n="324"/><span>an-thabhartha."</span></p>
<lb n="325"/>
<lb n="326"/><p><span>Ní raibh an focal as a béal nuair a bhí Róisín</span>
<lb n="327"/><span>isteach chúcha.  Gheal gnúis a sean-mháthar nuair</span>
<lb n="328"/><span>a chonnaic sí í.</span></p>
<lb n="329"/>
<lb n="330"/><p><span>"Cá rabhais ar feadh an lae uainn, a Róisín?</span>
<lb n="331"/><span>Táimíd araon annso ag tnúthán leat ó d' imthigh</span>
<lb n="332"/><span>tú," ar sí.</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>"Bhíos sa mbaile mór fé dhéin rudaí beaga</span>
<lb n="335"/><span>duit," arsa Róisín.</span>
<lb n="336"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="337"/><p><span>"Maith an cailín.  Tabhair rud éigin do</span>
<lb n="338"/><span>Shiobhán a chorrochaidh a croidhe.  Ná bac liom-sa,</span>
<lb n="339"/><span>ní'l suim agam in aon rud."</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>B'fhíor di, ní raibh aon bheann aici ar aon rud.</span>
<lb n="342"/><span>Bhí an bhean bhocht ag fagháil bháis — ag tarraingt</span>
<lb n="343"/><span>ar an tsíorruidheacht.  Thug sí léi go dtí lár na</span>
<lb n="344"/><span>h-oidhche go maith.  Annsin chrom sí ag speabh-</span>
<lb n="345"/><span>raoid agus ag glaodhach ar an sagart.  Bhí an</span>
<lb n="346"/><span>sagart 'na fochair gach aon lá le coigthigheas</span>
<lb n="347"/><span>roimhe sin.  Mar sin féin, dubhairt Siobhán go</span>
<lb n="348"/><span>gcaithfidhe dul ag glaodhach air nuair a bhí sé</span>
<lb n="349"/><span>uaithe.</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>Bhí beirt bhan des na comharsain i láthair.  Ní</span>
<lb n="352"/><span>raibh aon fhear ann agus ba leasc leo aon stró</span>
<lb n="353"/><span>a chur ar an nGárdúnach.  B' fhearr leo dul go</span>
<lb n="354"/><span>dtí fear des na comharsain.  D' imthigh Róisín</span>
<lb n="355"/><span>agus ceann des na mná.  'Sé áit a chuadar ná</span>
<lb n="356"/><span>go dtí ceárdcha.  Ba é an cheárdcha an tigh ba</span>
<lb n="357"/><span>ghiorra dhóibh.</span></p>
<lb n="358"/>
<lb n="359"/><p><span>Sé áit a raibh an cheárdcha so ná ar bhóthar</span>
<lb n="360"/><span>Chluain Meala — an bóthar atá ag dul ó Chluain</span>
<lb n="361"/><span>Meala go Dúngarbhán — bóthar leabhair.  Bhí tigh</span>
<lb n="362"/><span>ósda buailte leis an gceárdchain.  "Tigh leath-</span>
<lb n="363"/><span>slighe," a thugtaí air.  Ba le Séamas Gabha an</span>
<lb n="364"/><span>cheárdcha agus "Tigh leath-slighe."  Bhí tarraingt</span>
<lb n="365"/><span>na dúithche air agus a ngabhadh an bóthar doth agus</span>
<lb n="366"/><span>déanach.</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>Bhí an Gárdúnach 'na chomhnuidhe i dtigh breágh</span>
<lb n="369"/><span>aolmhar timcheall leath-mhíle ó bhóthar.</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>Tháinig Róisín agus an bhean go dtí "Tigh</span>
<lb n="372"/><span>leath-slighe" mar a raibh comhnuidhe ar Shéamas</span>
<lb n="373"/><span>Gabha.  Ghlaodar.  D' eirigh an gabha agus chuir</span>
<lb n="374"/><span>sé Séamas Óg, a mhac, as an leaba agus chuadar</span>
<lb n="375"/><span>d' iarraidh an tsagairt.  I gcionn leath-uaire</span>
<lb n="376"/><span>an chluig bhí an sagart agus iad féin ag déanamh</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="377"/><p><span>ceann ar aghaidh cum tighe Mháire ní Fhaoláin.</span>
<lb n="378"/><span>Bhuail an t-Athair Seán isteach chúichi.  Bhí a</span>
<lb n="379"/><span>cuimhne aici.  Dhein an sagart a chion agus</span>
<lb n="380"/><span>d' imthigh.  Le breaca an lae sin i lár an</span>
<lb n="381"/><span>earraigh d' fhág Máire ní Fhaoláin slán ag Róisín</span>
<lb n="382"/><span>agus ag an saoghal.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>Bhí tórramh fada uirre.  Bhí sí ar an gclár</span>
<lb n="385"/><span>trí lá agus dhá oidhche.  D' fhág sí le h-uadhacht</span>
<lb n="386"/><span>tórramh fial flaitheamhail a bheith uirre agus</span>
<lb n="387"/><span>fáilte a chur roimh gach aoinne.  Bhí, leis;</span>
<lb n="388"/><span>bhí uisce beatha 'na thuile ann agus tobac agus</span>
<lb n="389"/><span>píopaí agus snaoisín don saoghal.  Is é an gabha</span>
<lb n="390"/><span>a bhí ag riar an uisce bheathaidh agus a bhean agus</span>
<lb n="391"/><span>Siobhán ag riar an tsluaigh.  'Sé an Gárdúnach</span>
<lb n="392"/><span>d'iarr ar Shéamas Gabha so a dhéanamh.  Dhein</span>
<lb n="393"/><span>Séamas é acht ní le báidh leis an nGárdúnach é</span>
<lb n="394"/><span>acht leis an té a bhí ar an gclár.</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>Tháinig an dúthaigh agus Connchubhar an mhargaidh</span>
<lb n="397"/><span>go dtí an tórramh.  Ní raibh slighe dóibh istigh ná</span>
<lb n="398"/><span>amuigh.  Ar uair an mheadhon-oidhche a thosnuigh-</span>
<lb n="399"/><span>eadar ar scaipe beag a dhéanamh, agus sin é an</span>
<lb n="400"/><span>uair a cuireadh Micheál Ó Muirgheasa ag scéal-</span>
<lb n="401"/><span>aidheacht.  Pé faid a bheadh san oidhche go dtí sin</span>
<lb n="402"/><span>ní aireochadh duine an chuid eile di ag imtheacht.</span>
<lb n="403"/><span>Gach aoinne agus cluasa orra ag éisteacht; faid</span>
<lb n="404"/><span>gach an fhaid i ngach scéal agus gach éacht de'n</span>
<lb n="405"/><span>scéal ag breith brágha ar a chéile le greann-</span>
<lb n="406"/><span>mhaireacht agus deaschaint.  Ba é an scéal a</span>
<lb n="407"/><span>ghiorruigheadh an oidhche.</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>Níorbh' dhada an tórramh a bhí ar Mháire seachas</span>
<lb n="410"/><span>an tsochraid.  Tháinig daoine ó árd agus ó íseal</span>
<lb n="411"/><span>chúichi.  Bhí capaill is ceáranna ag bailiú ar</span>
<lb n="412"/><span>feadh na maidne.  Bhí sluagh marcach ann agus</span>
<lb n="413"/><span>an bóthar dubh le coisidhthe.  Go dtí an Caisleán</span>
<lb n="414"/><span>Nuadh tugadh í.  Is ins an reilig ann a bhí a sinsir</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="415"/><p><span>agus a muintir curtha.  Bhí an reilig sé nó seacht</span>
<lb n="416"/><span>de mhíltí ón tigh agus deirtear go raibh an tslighe</span>
<lb n="417"/><span>ar fad fé'n tsochraid agus nár ghabh riamh agus</span>
<lb n="418"/><span>ná geobhaidh choidhche a leithéid eile de shochraid</span>
<lb n="419"/><span>ann.  Níorbh' iongna é sin mar ceann des na</span>
<lb n="420"/><span>Brianaigh b' eadh Máire agus bhí a h-ainm agus a</span>
<lb n="421"/><span>clú agus a cáil anáirde i nDeiscirt Mumhan.</span></p>
<lb n="422"/>
<lb n="423"/><p><span>Agus ní raibh sí gan daoine chum í chaoineadh.</span>
<lb n="424"/><span>Bhí Máire ní Cheallaigh ann le linn agus í bheith á</span>
<lb n="425"/><span>tógaint amach.</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>"Óra, a chomharsain!" ar sí, "liúighí go</span>
<lb n="428"/><span>léireach,</span>
<lb n="429"/><span>Buailidhí bhur mbasa agus screadaidhí in</span>
<lb n="430"/><span>éinfeacht,</span>
<lb n="431"/><span>Féachaint an ndúiseochadh liúigh ná béic í,</span>
<lb n="432"/><span>Gol mná óige ná gol mná aosta,</span>
<lb n="433"/><span>Ná guil a Róisín ós sí ba mhéinn léi.</span>
<lb n="434"/><span>Uch, mo thúirse! dúiseacht ní baoghal duit,</span>
<lb n="435"/><span>Mar imthighthe romhat-sa tá plúr na nDéise;</span>
<lb n="436"/><span>Ó Chaiseal Mumhan go Cluain Fhiaidh Paorach;</span>
<lb n="437"/><span>Tiocfaid chughat na cuaillí tréana:</span>
<lb n="438"/><span>Na Brúnaigh, na Dúnaigh, Cárthaigh is Paoraigh,</span>
<lb n="439"/><span>Búrcaigh, na Dubhartaigh, Curránaigh is Caor-</span>
<lb n="440"/><span>Caorthainn,</span>
<lb n="441"/><span>Na Faolánaigh ba thréan seal, na Brianaigh</span>
<lb n="442"/><span>nár bhaoghal duit,</span>
<lb n="443"/><span>Na Maoldhomhnaigh nár thréig riamh, na Rian-</span>
<lb n="444"/><span>aigh nár ghéill fós,</span>
<lb n="445"/><span>Na Fearachair, na Breathnaigh, na Ceallaigh</span>
<lb n="446"/><span>go léireach,</span>
<lb n="447"/><span>Beidh siad ann it' fhaire is id' chaomhnadh,</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="448"/><p><span>Ní h-ionann sin is na Gárdúnaigh chlaona,</span>
<lb n="449"/><span>Na Fiachadúin is gach pneuc dá ngaolta;</span>
<lb n="450"/><span>Ní bheidh siad romhat ná ní bheid it' dhéidh ann,</span>
<lb n="451"/><span>Mar dhein tú an meathadh orra fér éagais</span>
<lb n="452"/><span>Uch, a Mháire, go n-éirghidh an chré leat,</span>
<lb n="453"/><span>Ní bréag a rádh gur chráidh an saoghal thú.</span>
<lb n="454"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="455"/><p><span>CAIBIDIL III</span></p>
<lb n="456"/>
<lb n="457"/><p><span>Nuair a bhí Máire curtha, thosnaigh an siosma i</span>
<lb n="458"/><span>measc na ndaoine.  Bhí fhios ag gach aoinne go</span>
<lb n="459"/><span>raibh cealmán maith airgid ag Máire, agus ní</span>
<lb n="460"/><span>raibh de chúram orra acht fios a fhagháil 'dé mhéid é</span>
<lb n="461"/><span>an cealmán agus cérbh' leis ar thuit sé.  Gach</span>
<lb n="462"/><span>duine agus a uimhir féin aige agus a uadhacht féin</span>
<lb n="463"/><span>aige do Mháire bhocht.  Sé ráfla ba threise a bhí</span>
<lb n="464"/><span>amuigh ná gur fhág sí gach aon rud ag Róisín agus</span>
<lb n="465"/><span>dá bhrígh sin, pé duine a bhí i ndán do Róisín, go</span>
<lb n="466"/><span>mbeadh saoghal sámh agus biadh bog aige.</span></p>
<lb n="467"/>
<lb n="468"/><p><span>Níorbh' aon rud mar seo a bhí ag déanamh cúraim</span>
<lb n="469"/><span>do Róisín.  Bhí a sean-mháthair imthighthe uaithe —</span>
<lb n="470"/><span>sin é an t-easnamh a bhí uirre.  B' fhada léi an lá</span>
<lb n="471"/><span>agus ba shia ná sin léi an oidhche gan í.  Ba</span>
<lb n="472"/><span>bhéas léi bheith 'na teannta de ló agus ag léigheamh</span>
<lb n="473"/><span>di asdoidhche.  Ba iomdha oidhche fhada gheimhridh a</span>
<lb n="474"/><span>ghiorruigheadar mar sin — Róisín ag léigheamh agus</span>
<lb n="475"/><span>Máire ag cur síos di ar an rud a léigheadh sí.</span>
<lb n="476"/><span>Bhí togha an léighinn ar Mháire féin agus ba iomdha</span>
<lb n="477"/><span>rud d' innis sí do Róisín ná raibh isna leabhra.</span>
<lb n="478"/><span>Acht anois, ó bhíodar sgartha ag an mbás, b'éigin</span>
<lb n="479"/><span>do Róisín claoidh leis an leas-mháthair agus leis</span>
<lb n="480"/><span>an gcuideachtain a bhíodh 'na timcheall.</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>Ba nós leis an nGárdúnach agus le n-a bhean</span>
<lb n="483"/><span>cuideachta Sasanach 'na dtigh de ghnáth.  Ba é</span>
<lb n="484"/><span>caitheamh aimsire ba choitchianta ag an dream sin</span>
<lb n="485"/><span>ná fiadhach agus sealgaireacht.  Dá bhrígh sin ba</span>
<lb n="486"/><span>ghairid go raibh i n-áirighthe do Róisín capall</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="487"/><p><span>lúbach láidir.  Níor bhain sé mórán aimsire di</span>
<lb n="488"/><span>cleas an mharcaigh d'fhoghluim agus dul sa</span>
<lb n="489"/><span>bhfiadhach i n-éinfeacht leis na Sasanaigh.  Ba</span>
<lb n="490"/><span>leasc léi é dhéanamh acht ar ghrádh an réidhtigh</span>
<lb n="491"/><span>agus an tsuaimhnis chlaoidh sí leis mar chaitheamh</span>
<lb n="492"/><span>aimsire.</span></p>
<lb n="493"/>
<lb n="494"/><p><span>An lá so bhí Fiachadún agus a bhean agus a mhac</span>
<lb n="495"/><span>— Seoirse — ag gabháil thar brághaid.  Bhuaileadar</span>
<lb n="496"/><span>isteach.  Cuireadh cóir bídh agus díghe orra.  Bhí</span>
<lb n="497"/><span>an Gárdúnach agus a bhean agus Róisín ag an</span>
<lb n="498"/><span>dinnéar 'na bhfochair.</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>San itheadh dóibh dheineadar tagairt do Mháire</span>
<lb n="501"/><span>ní Fhaoláin.  Labhair an Gárdúnach.  "Tá sí</span>
<lb n="502"/><span>imthighthe," ar sé, "agus go réidhidh Dia an ród</span>
<lb n="503"/><span>di.  Caithfead a admháil go rabhas-sa agus í féin</span>
<lb n="504"/><span>go deas, mín, macánta le n-a chéile.  Ní cuimhin</span>
<lb n="505"/><span>liom aighneas ná imireas a bheith eadrainn an</span>
<lb n="506"/><span>fhaid a bhíomair sa tigh seo.  Acht i ndeire</span>
<lb n="507"/><span>bhraitheas í ag bailiú doichill dom.  Ní leomhfadh</span>
<lb n="508"/><span>sí me 'na fiadhnaise agus ní thabharfadh sí focal</span>
<lb n="509"/><span>olc ná maith dom.  Ba é sin mo bhuidheachas tar</span>
<lb n="510"/><span>éis mo shéimhialtachta.  Féach, gur mairg a bhíonn</span>
<lb n="511"/><span>ró-shéimh, ró-mhacánta, sa saoghal cealgach so.</span>
<lb n="512"/><span>Dá mbeadh fhios agam-sa mar atá fhios anois</span>
<lb n="513"/><span>bhainfinn preab as an gcailligh úd.  Anois caith-</span>
<lb n="514"/><span>caithfead brughadh fúm mar chuir sí an ball orm.  Is é</span>
<lb n="515"/><span>rud is mó bhfuilim in' aithreachas ná coimirce</span>
<lb n="516"/><span>agus oileamhaint mo inghine a bheith aici, in éagh-</span>
<lb n="517"/><span>mais í chur ar oileamhaint in áit éigin eile.</span>
<lb n="518"/><span>Anois is baoghal liom gurbh' olc an teagosc a</span>
<lb n="519"/><span>fuair sí agus go bhfuil sí gan scoil, gan léigheann,</span>
<lb n="520"/><span>gan éifeacht.  D' fhág sí ar mhí-bhuidheachas í mar</span>
<lb n="521"/><span>d' fhág sí me féin - gan pingin ná leath-phingne dá</span>
<lb n="522"/><span>cuid airgid d' fhágaint aici.  Ó! 'sí bhí meallta;</span>
<lb n="523"/><span>bhí an cor go cruinn sa chroidhe aici!"</span>
<lb n="524"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="525"/><p><span>Bhí Róisín ag éisteacht leis an méid sin.  Líon</span>
<lb n="526"/><span>a h-aigne le h-uabhar, le h-uaigneas agus le</span>
<lb n="527"/><span>díombhádh ionnus ná fuigheadh sí éisteacht le n-a</span>
<lb n="528"/><span>thuille.  D' éirigh sí agus le cead na cuid-</span>
<lb n="529"/><span>eachtan d' fhág sí.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>Níor chuir sin aon stad leis an seanchus.</span>
<lb n="532"/><span>Dubhairt Fiachadún gur mhór an feall aon rud</span>
<lb n="533"/><span>a bheith in easnamh ar Róisín, maidir le tabhairt</span>
<lb n="534"/><span>suas ná le deagh-bhéasa, agus gur dócha go raibh</span>
<lb n="535"/><span>feall déanta 'na h-óige uirre sa méid sin.</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>"Is agam-sa atá fhios," ars an Gárdúnach.</span></p>
<lb n="538"/>
<lb n="539"/><p><span>"Bhí sé ceart agat an fios sin a bheith agat ó</span>
<lb n="540"/><span>thúis," arsa Fiachadún, "agus rud a dhéanamh dhe.</span>
<lb n="541"/><span>Bhí sé ceart agat í chur as an tír seo fadó.</span>
<lb n="542"/><span>Milleann an tír seo an duine óg, mar ní'l le</span>
<lb n="543"/><span>feicsint innte acht aingcise agus cruadhtan</span>
<lb n="544"/><span>agus síor-obair ó aois go bás.  Déineann sin</span>
<lb n="545"/><span>sean-duine de'n duine óg agus meathann sé</span>
<lb n="546"/><span>roimh ré 'na chrot agus 'na dheallradh é."</span></p>
<lb n="547"/>
<lb n="548"/><p><span>"Ní h-amhlaidh dóibh go léir."</span></p>
<lb n="549"/>
<lb n="550"/><p><span>"Tá fo-dhuine ann a leanann béasa agus</span>
<lb n="551"/><span>nósa ár muintir-ne.  Ní'l acht fiadhantas sa</span>
<lb n="552"/><span>gcuid eile.  Is maith atá fhios agat ná baineann</span>
<lb n="553"/><span>an uaisleacht ná an ghalántacht leis an dream</span>
<lb n="554"/><span>mí-ádhmharach so.  Chomhairleochainn duit gan lá</span>
<lb n="555"/><span>ná oidhche eile scaoileadh thorat go mbeidh sí ar</span>
<lb n="556"/><span>bórd luinge anonn go Sasana agat.  Déanfaidh</span>
<lb n="557"/><span>bliain nó dhó ann i measc mór-uaisle na tíre sin</span>
<lb n="558"/><span>duine nua di.  Cuirfidh sé feabhas mór ar a</span>
<lb n="559"/><span>cuid léighinn, ar a teangain, ar a béasa agus</span>
<lb n="560"/><span>ar a slighte.  Ní hí an duine céadna bheidh ar</span>
<lb n="561"/><span>aon chor ann.  Gheobhaidh sí fuireach san ait</span>
<lb n="562"/><span>thall agam-sa."</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>"Ní'l aon amhras ná go ndéanfadh sin an-</span>
<lb n="565"/><span>mhaith di, agus go deimhin, is buidheach mise díot</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="566"/><p><span>ar mé luathughadh chuige gan trácht ar í ghlaca</span>
<lb n="567"/><span>isteach fé dhíon do thighe féin mar a mbeidh sí</span>
<lb n="568"/><span>mar a bheadh sí sa mbaile.  Is fearr go mór di</span>
<lb n="569"/><span>an méid sin ná sparán na caillighe.</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>"Agus cár ghabh an sparán má bhí a leithéid</span>
<lb n="572"/><span>ann?"</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>"Tá mé chómh dall air leat-sa acht amháin an</span>
<lb n="575"/><span>méid seo — Bhíos lá annso agus tháinig teachtaire</span>
<lb n="576"/><span>go dtí Siobhán Cháit, sin í bean Phádraig uí</span>
<lb n="577"/><span>Bhriain — an feirmeoir beag sin atá sa teora</span>
<lb n="578"/><span>linn.  'Sí bhí ag tabhairt aireachais do Mháire.</span>
<lb n="579"/><span>Chuadhas féin agus ghlaodhas ar Shiobhán.  Ghabh sí</span>
<lb n="580"/><span>amach as an seomra agus d' fhanas féin ann go</span>
<lb n="581"/><span>gcasfadh sí.  Bhí leitir leagtha ar an mbórd.</span>
<lb n="582"/><span>Rugas ar an leitir.  Rith sé liom go raibh an</span>
<lb n="583"/><span>t-uadhacht innte.  Ní raibh sí acht im' láimh agam á</span>
<lb n="584"/><span>meabhrú nuair a tháinig Siobhán thar n-ais agus,</span>
<lb n="585"/><span>dar ndóigh, chaitheas í thabhairt di.  Chuir sí</span>
<lb n="586"/><span>chúichi í."</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>"Níor thug Siobhán aon admháil ó shin duit ar</span>
<lb n="589"/><span>cad a bhí innte?"</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>"An drae admháil, dá mbainfinn an ceann</span>
<lb n="592"/><span>di."</span></p>
<lb n="593"/>
<lb n="594"/><p><span>"Badh cheart é bhaint aiste ar chuma éigin."</span></p>
<lb n="595"/>
<lb n="596"/><p><span>"Cionnus a gheobhfá é dhéanamh?"</span></p>
<lb n="597"/>
<lb n="598"/><p><span>"Í féin agus a fear a chur i gcontabhairt iad</span>
<lb n="599"/><span>a chur as an tigh.  Gheobhfaidhe iad a chur amach</span>
<lb n="600"/><span>agus iad a scaoileadh isteach arís, sé sin, dá</span>
<lb n="601"/><span>mbeidís raosúnta."</span></p>
<lb n="602"/>
<lb n="603"/><p><span>"Ní fuiris rud mar sin a dhéanamh."</span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>"Is fuiris.  Árdochad-sa an cíos orra sa</span>
<lb n="606"/><span>tslighe nach acfuinn dóibh é dhíol."</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>"Déanfaidh sin."</span></p>
<lb n="609"/>
<lb n="610"/><p><span>Tráthnóna Deire Fóghmhair ba eadh é seo agus</span>
<lb n="611"/><span>le linn agus iad sin a bheith ag caint istigh, bhí</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="612"/><p><span>Róisín amuigh 'na suidhe ar shuidheachán fé scáth</span>
<lb n="613"/><span>crainn, agus leabhar 'na láimh aici.  Bhí a méar</span>
<lb n="614"/><span>sa leabhar aici agus í ag déanamh a maranna</span>
<lb n="615"/><span>nuair d' airigh sí coisidhe chúichi.  D' oscail sí an</span>
<lb n="616"/><span>leabhar agus chuaidh sí ar léigheamh.  Níor thóg sí</span>
<lb n="617"/><span>a ceann gur labhair an guth.</span></p>
<lb n="618"/>
<lb n="619"/><p><span>"Dia dhuit, a Róisín.  An annsin atáir?"</span></p>
<lb n="620"/>
<lb n="621"/><p><span>"Dia is Muire dhuit, a Athair.  Annso</span>
<lb n="622"/><span>dom."</span></p>
<lb n="623"/>
<lb n="624"/><p><span>"Éireochaidh an léigheann id' cheann."</span></p>
<lb n="625"/>
<lb n="626"/><p><span>"Ní éireochaidh, ní'lim acht ag léigheamh scéilín</span>
<lb n="627"/><span>as an leabhar so."</span></p>
<lb n="628"/>
<lb n="629"/><p><span>"Masa, tá sé ag teacht breac-fhuar anois</span>
<lb n="630"/><span>chum a bheith suidhte annsin.  B' fhearr dhuit a</span>
<lb n="631"/><span>bheith id' chorruighe féin."</span></p>
<lb n="632"/>
<lb n="633"/><p><span>"Is gairid a bhead annso, a Athair."</span></p>
<lb n="634"/>
<lb n="635"/><p><span>Bhuail an sagart isteach.  Bhí gnó éigin aige</span>
<lb n="636"/><span>de'n nGárdúnach.  Ní fada bhí sé leis.  Ar a</span>
<lb n="637"/><span>theacht amach do dubhairt an Gárdúnach leis a rádh</span>
<lb n="638"/><span>le Róisín teacht isteach ón síon.  Dhein an t-Athair</span>
<lb n="639"/><span>Seán amhlaidh, agus dubhairt sé léi aon uair a</span>
<lb n="640"/><span>bheadh aon mhairg uirre bualadh go dtí an tigh go</span>
<lb n="641"/><span>dtí é agus go mbeadh scathamh cainte aca.</span>
<lb n="642"/><span>Dubhairt sí go ndéanfadh.</span></p>
<lb n="643"/>
<lb n="644"/><p><span>Chuaidh Róisín isteach.  Bhí an dinnéar caithte,</span>
<lb n="645"/><span>acht bhí an chuideachta ann fós.  D' fhiafruigheadar</span>
<lb n="646"/><span>de Róisín arbh' mhaith léi dul agus scathamh a</span>
<lb n="647"/><span>chaitheamh i Sasana.  Cuireadh síos ó thúis deire</span>
<lb n="648"/><span>dhi ar aoibhneas agus ar áilneacht na tíre sin,</span>
<lb n="649"/><span>agus ar an gcaitheamh aimsire agus ar an ngleo a</span>
<lb n="650"/><span>bheadh aici ann agus an tairbhe thiocfadh di as.</span></p>
<lb n="651"/>
<lb n="652"/><p><span>Níorbh' mhaith léi seadh ná ní h-eadh a rádh.  Ba</span>
<lb n="653"/><span>chuma léi cá gcaithfeadh sí a cuid aimsire — an</span>
<lb n="654"/><span>tslighe a bhí sí caithte ar an saoghal.  Badh bhreágh</span>
<lb n="655"/><span>léi comhairle an tsagairt d'fhagháil féachaint</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="656"/><p><span>cad déarfadh sé.  Bhí fhios aici go raibh an</span>
<lb n="657"/><span>scéal socair ag á h-athair agus ag Fiachadún,</span>
<lb n="658"/><span>acht ba threise léi an sagart ná aoinne aca chum</span>
<lb n="659"/><span>comhairle a leasa d' iarraidh air.  Ba é sin an</span>
<lb n="660"/><span>teagosc a fuair sí.</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>"Is deacair dom freagra a thabhairt ar an</span>
<lb n="663"/><span>gceist sin," ar sí, "tháinig sí ró-obann orm.</span>
<lb n="664"/><span>B'fhearr liom fuireach tamall go ndéanfainn</span>
<lb n="665"/><span>mo mharanna."</span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>"Ní'l aon mharanna ann," ars an t-athair,</span>
<lb n="668"/><span>"acht go bhfuil sé chómh maith agat dul."</span></p>
<lb n="669"/>
<lb n="670"/><p><span>"Go réidh," arsa Fiachadún, "tá an ceart</span>
<lb n="671"/><span>aici.  Ní fuiris léim a thabhairt ó Éirinn go</span>
<lb n="672"/><span>Sasana.  Tabhair cead di a maranna a dhéanamh."</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>Fuair sí an cead.  Lá ar na bhárach chuaidh sí</span>
<lb n="675"/><span>ag triall ar an sagart.  D' innis sí a scéal do.</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p><span>"Is maith an scéal é sin." ars an sagart.</span>
<lb n="678"/><span>"Is deas duit an chaoi a bheith agat ar ghabháil trí</span>
<lb n="679"/><span>an saoghal.  Foghluimeochaidh tú an-chuid.  Beidh</span>
<lb n="680"/><span>cur amach agat ar an-chuid daoine agus ar an</span>
<lb n="681"/><span>tslighe bheidh aca, agus gheobhaidh tú an blas ceart</span>
<lb n="682"/><span>a chur ar do theangain."</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>"Ná féadfainn déanamh gan na rudaí seo</span>
<lb n="685"/><span>go léir?"</span></p>
<lb n="686"/>
<lb n="687"/><p><span>"Gheobhfá, acht nach é do shaoghal atá ann?</span>
<lb n="688"/><span>Ní hé gach aoinne a bhfuil an chaoi sin aige."</span></p>
<lb n="689"/>
<lb n="690"/><p><span>"Aontuigheann tú lem' dhul ann mar sin?"</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>"Aontuighim, acht bí aireach.  Tabhair leat</span>
<lb n="693"/><span>do bheart i gceart ann.  Ná bíodh sé le n-a</span>
<lb n="694"/><span>rádh aca go bhfuaireadar an lom ar chailín ó</span>
<lb n="695"/><span>Éirinn.  Bí i gcomhnuidhe chum na gaoithe orra."</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>"Muna mbead, bíodh an milleán oraibh-se</span>
<lb n="698"/><span>atá im' chur ann."</span></p>
<lb n="699"/>
<lb n="700"/><p><span>"Táim-se sásta leis sin féin.  Chuirfinn mo</span>
<lb n="701"/><span>cheann i ngeall leis go ndéanfair crádh deas do</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="702"/><p><span>bhog-Shasanach éigin.  Acht cuimhnigh nuair a thioc-</span>
<lb n="703"/><span>thiocfaidh tú a bhaile ar bhualadh chugham pé áit 'na</span>
<lb n="704"/><span>mbead."</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>"Ní baoghal ná go ndéanfad."</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>D' fhág sí slán ag an sagart agus chuir sí chum</span>
<lb n="709"/><span>bóthair a bhaile.  Cé bheadh ag gabháil 'na coinne</span>
<lb n="710"/><span>an bóthar ná Séamas Óg an Ghabha.</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>"Cad a thug annso tusa nó cá bhfuilir ag</span>
<lb n="713"/><span>dul?" ar sí leis.</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>"In aon áit," ar sé.</span></p>
<lb n="716"/>
<lb n="717"/><p><span>"Is ait an áit é sin."</span></p>
<lb n="718"/>
<lb n="719"/><p><span>"Is aite ná sin an cheist.  Ar mhisde a</span>
<lb n="720"/><span>fhiafruighe dhíot-sa cá bhfuilir ag dul?"</span></p>
<lb n="721"/>
<lb n="722"/><p><span>"Táim ar an mbóthar go Sasana.</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>"Beidh fuireach fada ort fé dtabharfaidh an</span>
<lb n="725"/><span>bóthar ann thú."</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>"Ní bheidh, táim ag dul ann."</span></p>
<lb n="728"/>
<lb n="729"/><p><span>"An ag magadh fúm atá tú?"</span></p>
<lb n="730"/>
<lb n="731"/><p><span>"Ní h-eadh acht i ndáiríre cheart."</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p><span>"Cionnus a tháinig sin chum crích'?"</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>"Badh mhaith le m' athair me dhul ann, agus tá</span>
<lb n="736"/><span>an t-Athair Seán tar éis a rádh liom dul ann</span>
<lb n="737"/><span>anois.  Badh chuma liom féin mar gheall ar dhul,</span>
<lb n="738"/><span>acht caithfead a dtoil siúd a dhéanamh."</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>"Agus an mar sin é?"</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>"Seadh."</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>"Tá sé chómh maith agam drom mo láimhe a</span>
<lb n="745"/><span>thabhairt leat mar sin."</span></p>
<lb n="746"/>
<lb n="747"/><p><span>"Dé chúis?"</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>"Mar an té bhíonn amuigh fuarann a chuid."</span></p>
<lb n="750"/>
<lb n="751"/><p><span>"Ná bíodh aon eagla ort, a Shéamais.  Má</span>
<lb n="752"/><span>fhuarann aoinne ní mise é.  Cuimhnigh air sin."</span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>"Cuimhneochad, acht cad déanfaidh me gan tú</span>
<lb n="755"/><span>annso?  Imtheochad as mo mheabhair."</span></p>
<lb n="756"/>
<lb n="757"/><p><span>"Ná beidh mise sa chás céadna.  Leig ort go</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="758"/><p><span>bhfuilim annso agus leigfead-sa orm gur annso</span>
<lb n="759"/><span>atáim.  Anois, an bhfuilir sásta?"</span></p>
<lb n="760"/>
<lb n="761"/><p><span>"Saghas sásta."</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>D' fhágadar slán ag á chéile.  Ba bhrise croidhe</span>
<lb n="764"/><span>an scaramhaint sin, mar ba mhór é a gcion ar a</span>
<lb n="765"/><span>chéile i gan fhios do aoinne.</span></p>
<lb n="766"/>
<lb n="767"/><p><span>Nuair a chuaidh Róisín a bhaile dubhairt sí le</span>
<lb n="768"/><span>n-a h-athair go raibh sí sásta ar dhul go Sasana.</span>
<lb n="769"/><span>I gcionn seachtmhaine ón lá sin bhí sí ar bórd</span>
<lb n="770"/><span>luinge anonn go Sasana.</span>
<lb n="771"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="772"/><p><span>CAIBIDIL IV</span></p>
<lb n="773"/>
<lb n="774"/><p><span>Bhí an Nodlaig ar chois nuair d' imthigh Róisín.</span>
<lb n="775"/><span>Dhein sí an Nodlaig sin thall i Sasana i dtigh</span>
<lb n="776"/><span>Fhiachadúin.  Ba sháthach agus ba shubhach an aim-</span>
<lb n="777"/><span>sear a bhí aici ann.  Bhí sí ag caitheamh fléidhe</span>
<lb n="778"/><span>agus féasta i measc mór-uaisle Shasana.  Ní</span>
<lb n="779"/><span>misde a rádh go raibh togha gacha bídh agus sean</span>
<lb n="780"/><span>gacha dighe ar bórd ann, agus meidhir agus magadh</span>
<lb n="781"/><span>ar an gcuideachtain.  Ba thruagh Róisín 'na</span>
<lb n="782"/><span>measc mar ná raibh béasa ná gothaidhe ag gabháil</span>
<lb n="783"/><span>léi, ná iad tabhartha fé ndeara ró-mhaith aici go</span>
<lb n="784"/><span>fóill, ná aon rian de chanamhain an tSasanaigh</span>
<lb n="785"/><span>ar a teangain.  Bhí sí mar a bheadh gé i measc</span>
<lb n="786"/><span>lachann bhfiadhain.</span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>In Éirinn, san áit d' fhág sí 'na diaidh, bhí na</span>
<lb n="789"/><span>daoine ag déanamh na Nodlag mar ba ghnáth.</span>
<lb n="790"/><span>Gach aoinne ar tuaith agus ar baile mór ag triall</span>
<lb n="791"/><span>ar na siopuighthe agus ag breith leo a bhaile</span>
<lb n="792"/><span>sóghlúistí beaga mar d'oir.  Sean-nós ag</span>
<lb n="793"/><span>daoine, ag Gaedhil go h-áirighthe, an Nodlaig a</span>
<lb n="794"/><span>dhéanamh chómh compórdamhail agus is féidir é,</span>
<lb n="795"/><span>mar urraim don Té tháinig ar an saoghal le comh-</span>
<lb n="796"/><span>aireamh an lae sin agus chum crann maith a chur</span>
<lb n="797"/><span>ar an mbliain a bhíonn 'na gceann.</span></p>
<lb n="798"/>
<lb n="799"/><p><span>Bhí Pádraig Ó Briain agus a bhean — Siobhán —</span>
<lb n="800"/><span>ag cuimhneamh ar an Nodlaig.  Ar an Domhnach a</span>
<lb n="801"/><span>bhí Lá Nodlag ag tuitim, agus chaith duine éigin</span>
<lb n="802"/><span>dul go Cluain Meala Dia Sathairn.  Asdoidhche</span>
<lb n="803"/><span>Dia h-Aoine bhí Pádraig agus Siobhán, agus na</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="804"/><p><span>páistí thimcheall orra, suidhte go seascair cois</span>
<lb n="805"/><span>na teine.  Arsa Pádraig go deas tigheasmhail</span>
<lb n="806"/><span>le n-a bhean, díreach agus dá mbeadh olc éigin</span>
<lb n="807"/><span>ag rith in a aigne — "Nár leigidh Dia go dtiocfadh</span>
<lb n="808"/><span>aon rud bun os cionn treasna orainn a thabharfadh</span>
<lb n="809"/><span>Nodlaig mhí-chompórdamhail dúinn."</span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>"Cad a thiocfadh?" arsa Siobhán, "muna</span>
<lb n="812"/><span>ndéanfá féin é thabhairt ort féin.  Ná fuilmíd</span>
<lb n="813"/><span>go maith as, buidheachas le Dia, acht amháin go</span>
<lb n="814"/><span>gcaithfir-se dul go Cluain Meala ambárach?</span>
<lb n="815"/><span>Ní bhfuighinn-se imtheacht ón tigh ná ós na páistí.</span>
<lb n="816"/><span>Gabh an mhiúil agus imthigh tráthmhail agus beidh an</span>
<lb n="817"/><span>lá fada agat chum do ghnó a dhéanamh.  Ná bíodh</span>
<lb n="818"/><span>an iomarca de'n oidhche ag teacht agat, mar i</span>
<lb n="819"/><span>bhfad uainn an t-olc ní bheadh fhios ag duine cé</span>
<lb n="820"/><span>bheadh ar tí a dhíoghbhála."</span></p>
<lb n="821"/>
<lb n="822"/><p><span>"Is fíor duit," arsa Pádraig, "déanfad</span>
<lb n="823"/><span>mar adeirir, i n-ainm Dé, ambárach."</span></p>
<lb n="824"/>
<lb n="825"/><p><span>Tháinig an mhaidean agus chuir Pádraig chum</span>
<lb n="826"/><span>bóthair.  Le linn am dinnéir bhí Siobhán agus na</span>
<lb n="827"/><span>páistí ag itheadh práta.  Tháinig fear go dtí an</span>
<lb n="828"/><span>dorus.  Dhein sé ceann ar aghaidh isteach agus</span>
<lb n="829"/><span>sheasaigh sé ar lár an úrláir.  Bhí coiscéim</span>
<lb n="830"/><span>bhacaighe ann, agus bhí bata láimhe aige.  Hata</span>
<lb n="831"/><span>cruaidh a bhí air.  Bhí dhá thor féasóige ag fás</span>
<lb n="832"/><span>anuas le n-a ghruadhanna agus bhí a smeigín leis.</span>
<lb n="833"/><span>Blac maith de fhear ba eadh é acht amháin go raibh</span>
<lb n="834"/><span>tonn mhaith dá aois caithte.  Ba threise a ghuth</span>
<lb n="835"/><span>ná a dheallradh.  Labhair sé le faobhar agus le</span>
<lb n="836"/><span>h-iomadamhlacht.</span></p>
<lb n="837"/>
<lb n="838"/><p><span>"Bail ó Dhia — bail ó Dhia oraibh annso," ar</span>
<lb n="839"/><span>sé.</span></p>
<lb n="840"/>
<lb n="841"/><p><span>"Ó! bail ó Dhia is ó Mhuire ort," arsa</span>
<lb n="842"/><span>Siobhán.  "An suidhfeá agus an íosfá práta?"</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>"Ní shuidhfead.  Cá bhfuil fear an tighe?"</span>
<lb n="845"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="846"/><p><span>"Tá sé as baile indiu.  An misde a fhiaf-</span>
<lb n="847"/><span>ruighe cad a thug tú?"</span></p>
<lb n="848"/>
<lb n="849"/><p><span>"Ní misde.  An sean-scéal i gcomhnuidhe.</span>
<lb n="850"/><span>Cíos do thighearna nó biadh do leanbh.  Fuaireas</span>
<lb n="851"/><span>scéala óm' mhaighistir órdú thabhairt do Phádraig</span>
<lb n="852"/><span>Ó Briain, bheith i "dTigh leath-slighe," Lá an</span>
<lb n="853"/><span>Chinn — an séimheadh lá de'n mhí seo chughainn.</span>
<lb n="854"/><span>Beidh an tighearna féin ann ag glacadh an chíosa.</span>
<lb n="855"/><span>Sin a bhfuil agam-sa le rádh leat."</span></p>
<lb n="856"/>
<lb n="857"/><p><span>"Scéala maith ó Dhia chughainn, a mhic ó.  Nach</span>
<lb n="858"/><span>deas an t-am a cheap sé chuige ar theacht na</span>
<lb n="859"/><span>Nodlag Naomhtha.  Is dócha go gcaithfear dul ann</span>
<lb n="860"/><span>mar sin.  Acht an bhfeadar tú dhom an dtabharfar</span>
<lb n="861"/><span>aon leagaint sa chíos dúinn?  Tá an cíos an-mhór</span>
<lb n="862"/><span>ar an mblúirín beag talmhan, agus dar ndóigh,</span>
<lb n="863"/><span>tá sé in am againn leagaint d' fhagháil anois</span>
<lb n="864"/><span>agus a fhaid táimíd ag braith air."</span></p>
<lb n="865"/>
<lb n="866"/><p><span>"Ó, masa, ní fheadar.  Ní bheadh fhios agat</span>
<lb n="867"/><span>nach árdach air a dhéanfaidhe.  Caithfead-sa bheith</span>
<lb n="868"/><span>ag cur díom.  Lá maith agat."</span></p>
<lb n="869"/>
<lb n="870"/><p><span>"Go n-eirghidh an t-ádh mór leat."</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>Ba é seo Domhnall Ó Cruadhlaoi, fear fógra</span>
<lb n="873"/><span>an chíosa.  Seirbhíseach maith ba eadh Domhnall.</span>
<lb n="874"/><span>Bhí sé an-dhílis dá mhaighistir.  Duine des na</span>
<lb n="875"/><span>daoine ba eadh é.  Bhí comhnuidhe air 'na measc.</span>
<lb n="876"/><span>Ní raibh duine orra ná raibh aithne mhaith aige</span>
<lb n="877"/><span>air.  Ní bhfuigheadh duine bocht cloch a chur os</span>
<lb n="878"/><span>cionn cloiche ar a bhlúirín talmhan, ná beithidheach</span>
<lb n="879"/><span>a dhíol, ná slacht a chur ar a thigh ná ar a theaghlach</span>
<lb n="880"/><span>gan fios a bheith ag Domhnall air, agus ba mhinic</span>
<lb n="881"/><span>gurbh' d' réir faisnéise Dhomhnaill a leagfaidhe</span>
<lb n="882"/><span>nó árdochthaidhe an cíos nó thabharfaidhe lucáiste</span>
<lb n="883"/><span>ann.</span></p>
<lb n="884"/>
<lb n="885"/><p><span>Tháinig Pádraig Ó Briain a bhaile.  Thug sé</span>
<lb n="886"/><span>leis gach aon rud a bhí uaidh go cruinn baileach</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="887"/><p><span>agus béidir fuighleach 'na bhfochair.  Bhí sé</span>
<lb n="888"/><span>tuirseach mar theagmhaigh sé le n-a lán daoine</span>
<lb n="889"/><span>muinteardha, agus óir go raibh, níor bhac Siobhán</span>
<lb n="890"/><span>leis an droch-scéal a nochta dó.  Nuair a bhí</span>
<lb n="891"/><span>greim ithte aige tharraing sé chuige a cheap agus</span>
<lb n="892"/><span>a chasúr agus chuir sé péire bonn fé bhróga</span>
<lb n="893"/><span>Mháirín .i. ceann des na páistí.  Ní fheadar</span>
<lb n="894"/><span>Máirín nach péire nua bhí aici nuair a bhí na boinn</span>
<lb n="895"/><span>fútha.</span></p>
<lb n="896"/>
<lb n="897"/><p><span>Ar maidin Lae Nodlag bhíodar go léir ag an</span>
<lb n="898"/><span>chéad Aifreann.  Tar éis an Aifrinn bhí an líon</span>
<lb n="899"/><span>tighe ag itheadh a mbreacfasta.  San ithe dóibh</span>
<lb n="900"/><span>labhair Siobhán.</span></p>
<lb n="901"/>
<lb n="902"/><p><span>"Go dtugaidh Dia Nodlaig mhaith dhúinn, agus</span>
<lb n="903"/><span>go mbadh seacht bhfearr a bheimíd ar theacht na</span>
<lb n="904"/><span>Nodlag arís."</span></p>
<lb n="905"/>
<lb n="906"/><p><span>"Fé shláinte, fé shaoghal, agus fé ghrása Dé,"</span>
<lb n="907"/><span>arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="908"/>
<lb n="909"/><p><span>"Amen," arsa Siobhán, "acht an dtomhaisfeá</span>
<lb n="910"/><span>cé bhí annso indé?"</span></p>
<lb n="911"/>
<lb n="912"/><p><span>"Ní thomhaisfinn.  Cé hé?"</span></p>
<lb n="913"/>
<lb n="914"/><p><span>"Bhí Domhnall Ó Cruadhlaoi."</span></p>
<lb n="915"/>
<lb n="916"/><p><span>"Caithfimíd an tseafaid a dhíol mar sin.</span>
<lb n="917"/><span>Ní'l aon mhaith i n-a bheith ag braith ar lucáiste,</span>
<lb n="918"/><span>is baoghal liom.  Ní bheannuigheann an Gárdúnach</span>
<lb n="919"/><span>dom an aimsear seo.  Is dócha go bhfuil droch-</span>
<lb n="920"/><span>fhuadar éigin fé.  Beidh an t-aonach i gCluain</span>
<lb n="921"/><span>Meala seachtmhain ó'n Mháirt seo chughainn.  Tá</span>
<lb n="922"/><span>sé chómh maith an tseafaid a thabhairt ann."</span></p>
<lb n="923"/>
<lb n="924"/><p><span>"Mhuise, cabhair Dé is na naomh is na n-aingeal</span>
<lb n="925"/><span>chughainn.  Ní bheidh aon rud againn annsin, acht tá</span>
<lb n="926"/><span>sé chómh maith scaramhaint léi mar adeir tú agus</span>
<lb n="927"/><span>gan greim a bheith aca ort.  Nach deacair do</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="928"/><p><span>dhuine bocht an Nodlaig féin a bheith fé shuaimhneas</span>
<lb n="929"/><span>aige ag á leithéidí?"</span></p>
<lb n="930"/>
<lb n="931"/><p><span>"Sin é mar a bhíonn — an duine bocht fé</span>
<lb n="932"/><span>leatrom i gcomhnuidhe."</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>Tháinig lá aonaigh Chluain Meala.  Dhíol Pád-</span>
<lb n="935"/><span>raig an tseafaid.  Pé rud a fuair sé uirre</span>
<lb n="936"/><span>chuir sé chuige é chum freagairt don chíos.</span>
<lb n="937"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="938"/><p><span>CAIBIDIL V</span></p>
<lb n="939"/>
<lb n="940"/><p><span>Ar an Aoine a bhí Lá an Chinn.  Chuaidh Pádraig</span>
<lb n="941"/><span>Ó Briain go dtí "Tigh leath-slighe."  Bhí an-</span>
<lb n="942"/><span>chuid daoine ann roimhe.  Bhí Fiachadún agus an</span>
<lb n="943"/><span>Gárdúnach ann ó n-a deich a chlog.  Bhíodar sa</span>
<lb n="944"/><span>seomra a bhí ar an taobh clé ag dul isteach sa</span>
<lb n="945"/><span>chistin.  Bhí Domhnall Ó Cruadhlaoi ar an dorus</span>
<lb n="946"/><span>agus é ag glaodhach ar na daoine d' réir a n-uain.</span>
<lb n="947"/><span>Uaireannta bhagruigheadh Fiachadún ar Dhomhnall</span>
<lb n="948"/><span>chum ceist a chur air.</span></p>
<lb n="949"/>
<lb n="950"/><p><span>Is iomdha duine a ghabh isteach sa seomra úd</span>
<lb n="951"/><span>an lá sin, agus a shín amach a ladhar airgid, agus</span>
<lb n="952"/><span>arbh' mhó go mór an phráidhinn a bhí aige féin leis</span>
<lb n="953"/><span>ná ag an té fuair é.  Is iomdha duine ná raibh sé</span>
<lb n="954"/><span>ar acfuinn aca an cíos a dhíol agus a chaith</span>
<lb n="955"/><span>tamall de airgead d' fhagháil ó dhuine des na</span>
<lb n="956"/><span>comharsanaibh.  Is iomdha duine leis a raibh</span>
<lb n="957"/><span>lucáiste uatha.  Badh mhaith le gach aoinne a gcíos</span>
<lb n="958"/><span>a dhíol.  Sean-rádh 'seadh é — "an cíos díolta</span>
<lb n="959"/><span>agus díon ar do thigh is má bhíonn prátaí ag</span>
<lb n="960"/><span>aoinne beidh siad agat."  Badh chuma cad a bheadh</span>
<lb n="961"/><span>in easnamh gheobhfaidhe teacht uaidh ar chuma</span>
<lb n="962"/><span>éigin — aon rud acht gan an cíos a bheith díolta.</span></p>
<lb n="963"/>
<lb n="964"/><p><span>Thimcheall a dó a chlog ghlaoidh Domhnall Ó</span>
<lb n="965"/><span>Cruadhlaoi ar Dhiarmaid Ó Duinn — ceann des na</span>
<lb n="966"/><span>tiniúntaighthe a bhí ag fuireach le n-a uain.  Chuaidh</span>
<lb n="967"/><span>sé isteach.  Ní raibh aon chíos aige.  D' iarr sé</span>
<lb n="968"/><span>ar an tighearna lucáiste a thabhairt do go</span>
<lb n="969"/><span>bhfairsingeochadh an saoghal.</span>
<lb n="970"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="971"/><p><span>"Nár dhíol tú trí sheafaid ar aonach Leasa</span>
<lb n="972"/><span>Móir mí ó shin?" ars an Gárdúnach leis, "agus</span>
<lb n="973"/><span>ná fuil beirt mhac leat in aimsir ag tuilleachtain</span>
<lb n="974"/><span>duit agus ná fuil inghean leat in Americe?"</span></p>
<lb n="975"/>
<lb n="976"/><p><span>"Nár slán do scéalaidhe," arsa Diarmuid.</span>
<lb n="977"/><span>"Má dhíolas-sa féin trí sheafaid bhí glaoidhtí</span>
<lb n="978"/><span>eile orm a chaitheas a dhíol, agus má tá beirt</span>
<lb n="979"/><span>mhac ag tuilleachtain dom is gairid siar orra a</span>
<lb n="980"/><span>dtuilleachtain, agus má tá inghean dom in</span>
<lb n="981"/><span>Ameirice atá a dóthain mór le déanamh aici,</span>
<lb n="982"/><span>í féin a choimeád cuibheasach deallramhail.  Cuimh-</span>
<lb n="983"/><span>nigh nach ceart duit-se bheith ag éileamh ar na</span>
<lb n="984"/><span>rudaí seo.  Is é an talamh atá chum tusa a</span>
<lb n="985"/><span>dhíol agus adeirim-se leat ná fuighinn an oiread</span>
<lb n="986"/><span>le pingin a thabhairt duit de bhárr aon bharra a bhí</span>
<lb n="987"/><span>agam i mbliana.  Chaill an fhearthainn gach aon</span>
<lb n="988"/><span>rud agus sin é annsin Domhnall Ó Cruadhlaoi.</span>
<lb n="989"/><span>Bréagnuigheadh sé mé muna bhfuil an fhírinne</span>
<lb n="990"/><span>agam."</span></p>
<lb n="991"/>
<lb n="992"/><p><span>Shíl Diarmuid go raibh cara i gcruadhtan aige i</span>
<lb n="993"/><span>nDomhnall mar bhí muinteardhas bheag eatorra i</span>
<lb n="994"/><span>gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="995"/>
<lb n="996"/><p><span>Ghlaoidh Fiachadún ar Dhomhnall.</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>"An bhfuil aon rud agat le rádh i bhfábhar an</span>
<lb n="999"/><span>fhir seo?" arsa Fiachadún.</span></p>
<lb n="1000"/>
<lb n="1001"/><p><span>"Ní'l," arsa Domhnall, "acht gur airigh mé</span>
<lb n="1002"/><span>go bhfuair sé chúig phúint ó Shasana Nua seachtmhain</span>
<lb n="1003"/><span>ó shin."</span></p>
<lb n="1004"/>
<lb n="1005"/><p><span>D' iompuigh Diarmuid air.  "Gráin ort," ar</span>
<lb n="1006"/><span>sé, "nach maith nach é an focal maith a bheadh</span>
<lb n="1007"/><span>agat."</span></p>
<lb n="1008"/>
<lb n="1009"/><p><span>"Agus cad dob' fhearr a gheobhainn a rádh?"</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>"Is mór an nídh ná fuil an ceart agat, pé</span>
<lb n="1012"/><span>scéal é.  Tá an leitir a fuairear-sa ó m'inghin</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1013"/><p><span>agam annso.  Seo dhuit í," ar sé, á síneadh</span>
<lb n="1014"/><span>chum an tighearna.</span></p>
<lb n="1015"/>
<lb n="1016"/><p><span>Thóg Fiachadún an leitir.  Ní raibh innte acht</span>
<lb n="1017"/><span>go raibh an cailín díomhaoin le tamall agus pé</span>
<lb n="1018"/><span>pingin a bhí aici nár mhór di í choimeád le h-eagla</span>
<lb n="1019"/><span>go mbéarfadh gairid uirre; acht le congnamh Dé</span>
<lb n="1020"/><span>go mbéidir go mbeadh scéal ní b'fhearr sa</span>
<lb n="1021"/><span>gcéad leitir eile.</span></p>
<lb n="1022"/>
<lb n="1023"/><p><span>"Tá go maith.  Tabharfaimíd leath-</span>
<lb n="1024"/><span>bhliain duit," arsa Fiachadún.</span></p>
<lb n="1025"/>
<lb n="1026"/><p><span>"Go bhfágaidh Dia do shláinte agat agus</span>
<lb n="1027"/><span>faid ar do shaoghal," arsa Diarmuid, ag déanamh</span>
<lb n="1028"/><span>ar an dorus agus ag imtheacht leis.</span></p>
<lb n="1029"/>
<lb n="1030"/><p><span>Bhí a thuille ag fuireach.  Chuadar isteach 'na</span>
<lb n="1031"/><span>nduine agus 'na nduine go dtáinig uain Phádraig</span>
<lb n="1032"/><span>Uí Bhriain.  Chuaidh sé isteach.  Bhain sé de a</span>
<lb n="1033"/><span>hata agus tharraing sé amach a chíos agus thug</span>
<lb n="1034"/><span>don nGárdúnach é.  Chomhairigh an Gárdúnach an</span>
<lb n="1035"/><span>t-airgead agus chrom ag scríobhadh na h-admhála.</span>
<lb n="1036"/><span>Bhí Fiachadún agus leabhar mór idir lámha aige.</span>
<lb n="1037"/><span>Leag sé a mhéar ar áit áirighthe innte.  "Chím</span>
<lb n="1038"/><span>annso," ar sé, "go bhfuil dhá chíos gan díol</span>
<lb n="1039"/><span>agat."</span></p>
<lb n="1040"/>
<lb n="1041"/><p><span>"Ní cuimhin liom-sa aon chíos d' fhágaint gan</span>
<lb n="1042"/><span>díol," arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="1043"/>
<lb n="1044"/><p><span>"Tá sé annso nár dhíol Pádraig Ó Briain</span>
<lb n="1045"/><span>aon chíos sa mbliain 1799 ná sa mbliain 1800."</span></p>
<lb n="1046"/>
<lb n="1047"/><p><span>"Ó, Dia lem' anam! ní rabhas beo an uair</span>
<lb n="1048"/><span>sin.  Ba é sin mo shean-athair."</span></p>
<lb n="1049"/>
<lb n="1050"/><p><span>"Is mar a chéile é."</span></p>
<lb n="1051"/>
<lb n="1052"/><p><span>"Ní h-eadh ar aon chor, agus dá mbadh eadh</span>
<lb n="1053"/><span>féin, tá sin ró-fhada imthighthe.  Sé rud badh</span>
<lb n="1054"/><span>cheart duit a bheith a thairgsint dom ná leagaint</span>
<lb n="1055"/><span>sa chíos.  Tá fiche bliain anois ó fuaireamair</span>
<lb n="1056"/><span>aon leagaint.  Sin é badh cheart duit a dhéanamh</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1057"/><p><span>in áit a bheith ag éileamh fiacha atá ró-fhada</span>
<lb n="1058"/><span>imthighthe."</span></p>
<lb n="1059"/>
<lb n="1060"/><p><span>"Caithfidh tú do chuid fiacha a ghlanadh fé</span>
<lb n="1061"/><span>bhfuighidh tú aon leagaint."</span></p>
<lb n="1062"/>
<lb n="1063"/><p><span>"An drae glanadh.  Tá sé dian go leor orm</span>
<lb n="1064"/><span>maireachtain agus gan a bheith ag díol sean-</span>
<lb n="1065"/><span>fhiacha."</span></p>
<lb n="1066"/>
<lb n="1067"/><p><span>"Dian nó gan dian, leagaint nó gan leagaint,</span>
<lb n="1068"/><span>bíodh dhá chíos agat domh-sa i gcoinne na Nodlag</span>
<lb n="1069"/><span>so chughainn.  Muna mbeidh, beidh scéal nua</span>
<lb n="1070"/><span>agat uaim-se," arsa Fiachadún.</span></p>
<lb n="1071"/>
<lb n="1072"/><p><span>"Tá go maith," arsa Pádraig, "acht</span>
<lb n="1073"/><span>béidir go mbeadh dhá innsint ar an scéal sin."</span></p>
<lb n="1074"/>
<lb n="1075"/><p><span>Ba ghairid go raibh an cíos deireanach glactha.</span>
<lb n="1076"/><span>Bhailigh an Gárdúnach chuige a chuid cáipéisí</span>
<lb n="1077"/><span>agus d' imthigh sé féin agus Fiachadún.  D' imthigh</span>
<lb n="1078"/><span>Domhnall Ó Cruadhlaoi leis.  Aoinne ná raibh</span>
<lb n="1079"/><span>aigne shásta aige tar éis an lae d' fhan sé i</span>
<lb n="1080"/><span>"dTigh leath-slighe," chum a chuid gruama a</span>
<lb n="1081"/><span>mhúchadh le roint leanna.  D'fhan Diarmuid</span>
<lb n="1082"/><span>Ó Duinn ann agus Pádraig Ó Briain.  Tar éis</span>
<lb n="1083"/><span>aonaigh Chluain Meala bhí fo-dhuine ag déanamh a</span>
<lb n="1084"/><span>shlighe a bhaile agus bhuaileadar isteach.  Bhí</span>
<lb n="1085"/><span>Stiophán, peidléir, ann agus Donabhán, tincéir,</span>
<lb n="1086"/><span>agus Maitiú, mongaire éisc ó Dhúngarbhán.</span>
<lb n="1087"/><span>Bhí triúr feirmeoirí ann a raibh trí capaill</span>
<lb n="1088"/><span>óga nár dhíoladar aca.</span></p>
<lb n="1089"/>
<lb n="1090"/><p><span>Ní raibh aon rud ag Stiophán, peidléir, acht a</span>
<lb n="1091"/><span>shiopa ar bolg.  Bhí sluagh asal, ban agus páistí</span>
<lb n="1092"/><span>ag gabháil le Donabhán, tincéir.  Bhí miúil ag</span>
<lb n="1093"/><span>Maitiú, mongaire, ná feacaidh aoinne riamh ar</span>
<lb n="1094"/><span>mhargadh ná ar aonach a leithéid eile.  Is é lón</span>
<lb n="1095"/><span>bóthair ba ghnáth leis a thabhairt di ná bollóg</span>
<lb n="1096"/><span>aráin agus piúnta leanna.  Nuair a bhíodh sin</span>
<lb n="1097"/><span>ithte agus ólta aici ní bhíodh aon fhagháil ag aoinne</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1098"/><p><span>dul i ngiorracht béice asail di acht ag Maitiú</span>
<lb n="1099"/><span>féin.  Ní bhíodh suaimhneas uirre acht ag éirghe</span>
<lb n="1100"/><span>as a cosa tosaigh agus ag preabadh as a cabhail</span>
<lb n="1101"/><span>agus ag caitheamh a cos deire san aer agus</span>
<lb n="1102"/><span>annsin ag béice le neart droch-mhianaigh.  Níorbh'</span>
<lb n="1103"/><span>aon rud léi tona meádhchaint d' iomchar i gcoinne</span>
<lb n="1104"/><span>cnuic an uair sin, agus níor dhóichighe sin de ná í</span>
<lb n="1105"/><span>dhul leath-mhíle i ndiaidh a cúil agus, dá rithfeadh</span>
<lb n="1106"/><span>léi, trucail agus culaith a chur ag rinnce san</span>
<lb n="1107"/><span>aer.  Ní raibh aoinne in iúil ar cheart a bhaint</span>
<lb n="1108"/><span>di acht Maitiú, mar bhí an droch-mhianach céadna</span>
<lb n="1109"/><span>ann féin.</span></p>
<lb n="1110"/>
<lb n="1111"/><p><span>Thimcheall a naoi a chlog bhí an leann ag dul sa</span>
<lb n="1112"/><span>cheann ag an gcuideachtain so bhí i "dTigh leath-</span>
<lb n="1113"/><span>slighe."  Bhí an gabha tar éis teacht isteach —</span>
<lb n="1114"/><span>bhí sé féin agus a bhean sa líonadh.  Bhí an mac</span>
<lb n="1115"/><span>isteach agus amach.</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>"Ní fheadar," ars' an gabha, "an bhfuil a</span>
<lb n="1118"/><span>chuid airgid comhairighthe ag Fiachadún fós?  Is</span>
<lb n="1119"/><span>dócha go bhfuil sé féin agus a chléireach agus</span>
<lb n="1120"/><span>Domhnall ag ól ár sláinte mar seo."</span></p>
<lb n="1121"/>
<lb n="1122"/><p><span>"Is dóibh is féidir ól agus ithe a dhéanamh,"</span>
<lb n="1123"/><span>arsa Pádraig Ó Briain, "acht is dócha go</span>
<lb n="1124"/><span>gcuirfidh sé mise agus mo bhean agus mo pháistí</span>
<lb n="1125"/><span>beaga amach as an tigh.  Tá dhá chíos gearrtha</span>
<lb n="1126"/><span>aige orm i gcoinne na bliana so chughainn</span></p>
<lb n="1127"/>
<lb n="1128"/><p><span>"Cionnus sin?" ars an gabha.</span></p>
<lb n="1129"/>
<lb n="1130"/><p><span>"Dhá chíos nár dhíol mo shean-athair sa tsean-</span>
<lb n="1131"/><span>aimsir agus nach cuimhin liom-sa ná le m'athair</span>
<lb n="1132"/><span>romham."</span></p>
<lb n="1133"/>
<lb n="1134"/><p><span>Tá sin greannmhar.  Is dócha ná rabhdar acht</span>
<lb n="1135"/><span>d' iarraidh teacht ón taobh chaoch ort."</span></p>
<lb n="1136"/>
<lb n="1137"/><p><span>"Ní'l aon dócha ann ar aon chor."</span></p>
<lb n="1138"/>
<lb n="1139"/><p><span>"Uch, éist.  Ná fuil sean-araorsaí ar an</span>
<lb n="1140"/><span>saoghal?"</span>
<lb n="1141"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1142"/><p><span>"Tá, acht féach ná fuiltear anuas ar aoinne</span>
<lb n="1143"/><span>acht ar mo leithéid-se de aindiseoir, go bhféachaidh</span>
<lb n="1144"/><span>Dia orm."</span></p>
<lb n="1145"/>
<lb n="1146"/><p><span>"Seo! seo!" arsa Maitiú, mongaire,</span>
<lb n="1147"/><span>"caith uait an chaint.  Corruigh suas do mhis-</span>
<lb n="1148"/><span>neach.  Dá mbeadh orm-sa an tsean-mhiúil a</span>
<lb n="1149"/><span>dhíol fóirfead ort."</span></p>
<lb n="1150"/>
<lb n="1151"/><p><span>"Agus mise," arsa Stiophán, "má tá ainm</span>
<lb n="1152"/><span>bhocht féin orm ní dhúnfad mo shúile ort, a</span>
<lb n="1153"/><span>Phádraig."</span></p>
<lb n="1154"/>
<lb n="1155"/><p><span>"Bhoil," arsa Donabhán, tincéir, "ní dhéar-</span>
<lb n="1156"/><span>fad-sa go ndéanfad aon fhóirthint mar sin ort,</span>
<lb n="1157"/><span>acht má bhítear id' chur amach agus go dtiocfaidh</span>
<lb n="1158"/><span>sé dtí m' chluasa ní bheidh fear stáin sa Mhumhain</span>
<lb n="1159"/><span>ná beidh id' mhacha chum buille a bhualadh."</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>Bhí na feirmeoirí agus cluas le h-éisteacht</span>
<lb n="1162"/><span>orra.</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>"Sin í an chaint a bhfuil aon deallradh uirre,"</span>
<lb n="1165"/><span>arsa ceann acu, "agus bead-sa ann chomh maith</span>
<lb n="1166"/><span>leat."</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>"Agus mise," ars' an tarna fear.</span></p>
<lb n="1169"/>
<lb n="1170"/><p><span>"Agus mise 'nbhur bhfochair," ars an tríomhadh</span>
<lb n="1171"/><span>fear.  "Ní'l aon mhaith a bheith ag luighe fé</span>
<lb n="1172"/><span>chosa an dreama sin, acht an ceart a chur ag</span>
<lb n="1173"/><span>obair orra."</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>Bhí Diarmuid Ó Duinn ag éisteacht ar feadh na</span>
<lb n="1176"/><span>h-aimsire agus gan focal as.</span></p>
<lb n="1177"/>
<lb n="1178"/><p><span>"Ciacu de'n triúr úd ba mheasa," ar sé, ag</span>
<lb n="1179"/><span>baint casadh as an scéal, "Fiachadún nó a</span>
<lb n="1180"/><span>chléireach nó Domhnall bacach?"</span></p>
<lb n="1181"/>
<lb n="1182"/><p><span>"Mar a chéile iad go léir," arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="1183"/>
<lb n="1184"/><p><span>"Níor loisc aoinne aca orm-sa," arsa</span>
<lb n="1185"/><span>Diarmuid, "acht Domhnall na féasóige.  Mheas-</span>
<lb n="1186"/><span>as é bhualadh fan phoill na cluaise."</span>
<lb n="1187"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1188"/><p><span>"'Dé chúis?" ars an gabha.</span></p>
<lb n="1189"/>
<lb n="1190"/><p><span>"Ní raibh an cíos agam agus bhí lucáiste</span>
<lb n="1191"/><span>uaim.  Cad déarfá le Domhnall nár thug gach aon</span>
<lb n="1192"/><span>fhaisnéis uaidh im' thaobh agus annsin adubhairt</span>
<lb n="1193"/><span>go bhfuaireas chúig phúint óm' ghearrchaile atá i</span>
<lb n="1194"/><span>Sasana Nua!"</span></p>
<lb n="1195"/>
<lb n="1196"/><p><span>"Agus cionnus a tháinig tú as?"</span></p>
<lb n="1197"/>
<lb n="1198"/><p><span>"Dubhairt mo bhean liom fé'r fhágas an tigh</span>
<lb n="1199"/><span>go mbéidir go mbeadh an fhaisnéis ag an tighear-</span>
<lb n="1200"/><span>na, agus scríobh sí leitir, mar dh' eadh, in áit na</span>
<lb n="1201"/><span>leitreach a tháinig.  Theasbáineas don tighearna</span>
<lb n="1202"/><span>í agus thug sé spásach leath-bhliana dhom.  Bhréag-</span>
<lb n="1203"/><span>naigh an t-éitheach an fhírinne."</span></p>
<lb n="1204"/>
<lb n="1205"/><p><span>"Mhuise, níor chaill uirre riamh.  Meireach</span>
<lb n="1206"/><span>na mná ní fheadar cad a dhéanfadh sibh," arsa</span>
<lb n="1207"/><span>bean an ghabha.</span></p>
<lb n="1208"/>
<lb n="1209"/><p><span>Bhí sé buailte ar a deich a chlog um a dtaca so.</span>
<lb n="1210"/><span>Thug an gabha deoch an doruis don chuidheachtain,</span>
<lb n="1211"/><span>agus adubhairt sé le Pádraig Ó Briain gan aon</span>
<lb n="1212"/><span>phráidhinn airgid a bheith air an fhaid a bheadh</span>
<lb n="1213"/><span>ceann ar an sean-tigh seo aige féin.  D' óladar</span>
<lb n="1214"/><span>sláinte Shéamais Gabha, agus dhein gach duine ar</span>
<lb n="1215"/><span>a árus féin.</span>
<lb n="1216"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1217"/><p><span>CAIBIDIL VI</span></p>
<lb n="1218"/>
<lb n="1219"/><p><span>Ar thaobh na fairrge tamall ó dheas ó Londain</span>
<lb n="1220"/><span>bhí tigh aoibhinn áluinn ag Fiachadún.  Bhí bán mín,</span>
<lb n="1221"/><span>leathan, réidh thimcheall an tighe agus ar fuaid an</span>
<lb n="1222"/><span>bháin sin bhí crainn, torthaí, bláthanna agus gach</span>
<lb n="1223"/><span>aon rud a bhéarfadh bárr maise agus scéimhe</span>
<lb n="1224"/><span>ar an áit.</span></p>
<lb n="1225"/>
<lb n="1226"/><p><span>Bhíodh beirt inghean le Fiachadún de ghnáth insan</span>
<lb n="1227"/><span>áit seo muna mbeadh uair fáin a mbeidís ar a</span>
<lb n="1228"/><span>saoire in áit éigin eile.  Ba ghairid a bhí Róisín</span>
<lb n="1229"/><span>'na bhfochair nuair a thugadar taithneamh di —</span>
<lb n="1230"/><span>taithneamh ní ba mhó ná do aoinne eile ar a</span>
<lb n="1231"/><span>h-aitheantas.  Bhíodh sí ar tuaith agus baile mór,</span>
<lb n="1232"/><span>amuigh agus istigh leo, ag gleo agus ag aoibhneas</span>
<lb n="1233"/><span>'na bhfochair.  Ní thabharfaidís órlach ar ór di.</span></p>
<lb n="1234"/>
<lb n="1235"/><p><span>Bhí beirt dritheár aca — an té ba shine dhíobh</span>
<lb n="1236"/><span>bhí sé san Aifrice Theas d' iarraidh smacht agus</span>
<lb n="1237"/><span>rian a chur ar chine na tíre sin agus d' iarraidh</span>
<lb n="1238"/><span>réim an tSasanaigh a chur chum cinn agus chum</span>
<lb n="1239"/><span>críche ann, leis an linn chéadna ag tuilleachtain</span>
<lb n="1240"/><span>clú agus cáil agus meas do féin.  An dritheáir</span>
<lb n="1241"/><span>eile, Seoirse, bhí aca, ba mhinicí i nÉirinn é ná</span>
<lb n="1242"/><span>in aon áit eile.  Buachaill canta ba eadh é.</span>
<lb n="1243"/><span>Ní raibh aon easnamh air maidir le crot agus</span>
<lb n="1244"/><span>deallradh agus ní raibh aon easba deagh-bhéasa air.</span>
<lb n="1245"/><span>Bí sé go séimh greannmhar i gcuideachtain agus</span>
<lb n="1246"/><span>go deas ar sheanchas do dhéanamh.  Ba dheas a</span>
<lb n="1247"/><span>bheith ag éisteacht leis ag cur síos ar fhiadhach</span>
<lb n="1248"/><span>agus ar shealgaireacht nó ar na cineacha allta</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1249"/><p><span>mar atá i gcéin agus i gcomhangar nó fós 'sé</span>
<lb n="1250"/><span>inneosadh cionnus an bradán nó an breac do</span>
<lb n="1251"/><span>thraochadh ar bhruach na h-Abhann Móire.</span></p>
<lb n="1252"/>
<lb n="1253"/><p><span>In éaghmais na beirte driféar agus Seoirse,</span>
<lb n="1254"/><span>bhíodh daoine ag teacht agus ag imtheacht ó am go</span>
<lb n="1255"/><span>h-am.  Bhíodh cuideachta mhaith daoine ann de</span>
<lb n="1256"/><span>ghnáth.  Bhí Róisín tamall fé raibh imtheacht na</span>
<lb n="1257"/><span>h-áite aici.  Ar dtúis bhí sí dá rian ar fad</span>
<lb n="1258"/><span>ann, agus bhí sí ag cuimhneamh go daingean ar</span>
<lb n="1259"/><span>iompódh ar a sáil agus cur di a bhaile arís.  Bhí</span>
<lb n="1260"/><span>an áit agus na daoine, dar léi, bun os cionn.</span>
<lb n="1261"/><span>Ní raibh aoinne le feicsint ó mhaidin go h-oidhche</span>
<lb n="1262"/><span>aici acht mór-uaisle — mná agus síoda agus sról</span>
<lb n="1263"/><span>ag cnagadh orra agus gan aon rud sa tsaoghal</span>
<lb n="1264"/><span>ag déanamh scime dhóibh.  Fir ar an imtheacht</span>
<lb n="1265"/><span>chéadna.  I gcúrsaí oibre ná gnó ní fheaca sí</span>
<lb n="1266"/><span>aoinne á ndéanamh.  Bhí gach aon rud ag dul os</span>
<lb n="1267"/><span>cionn meabhrach uirre agus is é mhairbh ar fad í</span>
<lb n="1268"/><span>ná an teanga mhí-nádúrtha Bhéarla a bhí aca.</span>
<lb n="1269"/><span>Bhainidís geit aiste nuair a labharaidís léi.</span></p>
<lb n="1270"/>
<lb n="1271"/><p><span>Acht ní bhíonn acht tamall ar aon rud.  Ba</span>
<lb n="1272"/><span>ghairid go raibh Róisín oilte ar a slighte agus go</span>
<lb n="1273"/><span>raibh sí cuibheasach sásta léi féin.</span></p>
<lb n="1274"/>
<lb n="1275"/><p><span>Acht má bhí aoinne páirteach le h-í bheith sásta</span>
<lb n="1276"/><span>ba í an bhean tighe bhí sa tigh an duine sin.  Thar</span>
<lb n="1277"/><span>chlann Fhiachadúin agus a dtáinig agus ar imthigh</span>
<lb n="1278"/><span>ba í seo an t-aon duine amháin a dtug Róisín</span>
<lb n="1279"/><span>taithneamh di.  Bean mheadhon aois ba eadh í.</span>
<lb n="1280"/><span>Bhí sí neamh-choitchianta 'na slighe agus 'na caint</span>
<lb n="1281"/><span>leis an dream eile.  Ón gcéad lá a chuir Róisín</span>
<lb n="1282"/><span>aithne uirre, bhí sí ag brughadh mhuinteardhais</span>
<lb n="1283"/><span>uirre.  In áit a chéile gheibhdís amas ar chaint a</span>
<lb n="1284"/><span>dhéanamh agus as an gcaint tháinig bádh agus</span>
<lb n="1285"/><span>cion aca dá chéile.</span></p>
<lb n="1286"/>
<lb n="1287"/><p><span>Ní mórán uaineach a gheibhdís ar a chéile; acht</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1288"/><p><span>mar sin féin, dhéinidís ionad coinne in aghaidh</span>
<lb n="1289"/><span>an lae ar theacht chum a chéile.  B' fhada le</span>
<lb n="1290"/><span>Róisín go dtagadh an t-am chum a bheith 'na</span>
<lb n="1291"/><span>cuideachtain.  Ba é an sólás ba mhó a bhí san</span>
<lb n="1292"/><span>áit léi é.</span></p>
<lb n="1293"/>
<lb n="1294"/><p><span>Níorbh' fhada gur dhein Róisín amach 'dé chúis</span>
<lb n="1295"/><span>an bhean so a bheith chómh Gaedhleach sa mbreis ar</span>
<lb n="1296"/><span>aoinne eile san áit.  Chuir sí an cheist uirre.</span></p>
<lb n="1297"/>
<lb n="1298"/><p><span>"Nuair a bhíos im' chailín óg," ars an bhean</span>
<lb n="1299"/><span>tighe, "cuireadh go h-Éirinn me.  Ní raibh</span>
<lb n="1300"/><span>ionam mórán a dhéanamh le linn na h-uaire, acht</span>
<lb n="1301"/><span>tar éis cheithre bliana dhom i dtigh Fhiachadúin bhí</span>
<lb n="1302"/><span>fios mo ghnó agam.  Nuair a phós an Gárdúnach</span>
<lb n="1303"/><span>chuadhas leis mar bhean tighe agus chaitheas trí</span>
<lb n="1304"/><span>bliana in' fhochair.  Annsin thángas annso."</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>"'Dé chúis nár fhanais níos sia?" arsa</span>
<lb n="1307"/><span>Róisín.</span></p>
<lb n="1308"/>
<lb n="1309"/><p><span>"Bhí mo chúis féin agam.  Cuireadh do shean-</span>
<lb n="1310"/><span>athair agus do mháthair le m' linn ann agus is</span>
<lb n="1311"/><span>cuimhin liom tusa a bheith id' leanbh beag id'</span>
<lb n="1312"/><span>thógaint ag do shean-mháthair.  Ní h-iongna mise</span>
<lb n="1313"/><span>a bheith rud beag Gaedhleach agus trí bliana a</span>
<lb n="1314"/><span>chaitheamh 'na fochair."</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>"Níor airigh me riamh í ag trácht ort."</span></p>
<lb n="1317"/>
<lb n="1318"/><p><span>"Níor airigh tú, is dócha, agus is beag trácht</span>
<lb n="1319"/><span>a dheineas-sa uirre sin, cé, dá nochtfainn m'</span>
<lb n="1320"/><span>aigne, bheadh níos mó ná aon rún amháin agam le</span>
<lb n="1321"/><span>h-innsint.  Deineadh feall sa tigh sin, agus ba</span>
<lb n="1322"/><span>í do shean-mháthair do mhair chum é d' fhulaing."</span></p>
<lb n="1323"/>
<lb n="1324"/><p><span>Ba bhéas le Róisín cathú a theacht uirre le</span>
<lb n="1325"/><span>linn aoinne thrácht ar a sean-mháthair.  Bhí sí</span>
<lb n="1326"/><span>ag éisteacht leis an mbean tighe ag rádh na cainte</span>
<lb n="1327"/><span>seo acht níor chuir sí mórán suime sa chaint.</span>
<lb n="1328"/><span>Bhí fhios aici ó bhéal a sean-mháthar féin gur</span>
<lb n="1329"/><span>deineadh an feall agus nárbh' fhiú bheith á aithris.</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1330"/><p><span>Ní hé sin a bhí ag cur an chathú uirre acht an</span>
<lb n="1331"/><span>cion a bhí aici uirre.</span></p>
<lb n="1332"/>
<lb n="1333"/><p><span>Nuair a chonnaic an bhean tighe gur dhein sí</span>
<lb n="1334"/><span>corruighe ar a h-aigne bhain sí casadh as an</span>
<lb n="1335"/><span>scéal.</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p><span>"'Dé'n fhaid atáir annso anois, a Róisín?"</span>
<lb n="1338"/><span>ar sí.</span></p>
<lb n="1339"/>
<lb n="1340"/><p><span>"Thimcheall bliana.  Ní'lim an bhliain fós.</span>
<lb n="1341"/><span>Bhí an samhradh caithte anuraidh nuair a tháinig</span>
<lb n="1342"/><span>me, agus ní'l deire an tsamhraidh fós againn.</span></p>
<lb n="1343"/>
<lb n="1344"/><p><span>"Ní'l, agus is é is gairid linn a bheidh sé ag</span>
<lb n="1345"/><span>imtheacht."</span></p>
<lb n="1346"/>
<lb n="1347"/><p><span>Ní raibh acht an méid sin eatorra nuair a</span>
<lb n="1348"/><span>tháinig beirt inghean Fhiachadúin chúcha.  D' imthigh</span>
<lb n="1349"/><span>an bhean tighe.</span></p>
<lb n="1350"/>
<lb n="1351"/><p><span>"Bhíomair id' lorg, a Róisín," arsa ceann</span>
<lb n="1352"/><span>aca.  "Ní fheadar an dtiocfá go Londain?"</span></p>
<lb n="1353"/>
<lb n="1354"/><p><span>"Níorbh' fhearr liom dul," arsa Róisín.</span></p>
<lb n="1355"/>
<lb n="1356"/><p><span>"Is leasc liom corruighe as an áit 'na bhfuilim,</span>
<lb n="1357"/><span>tá an lá chómh brothallach sin."</span></p>
<lb n="1358"/>
<lb n="1359"/><p><span>"B' fhearrde do shláinte corruighe bhaint</span>
<lb n="1360"/><span>asat féin."</span></p>
<lb n="1361"/>
<lb n="1362"/><p><span>"Is fíor sin, acht 'beatha dhuine a thoil'</span>
<lb n="1363"/><span>agus bheadh sé chómh maith agaibh eirghe asam</span>
<lb n="1364"/><span>indiu."</span></p>
<lb n="1365"/>
<lb n="1366"/><p><span>"Tá go maith, is dócha ná fuil aon mhaith bheith</span>
<lb n="1367"/><span>leat mar sin," agus thugadar a mbóthar orra.</span></p>
<lb n="1368"/>
<lb n="1369"/><p><span>Ní rabhdar acht imthighthe nuair a tháinig an</span>
<lb n="1370"/><span>bhean tighe arís.</span></p>
<lb n="1371"/>
<lb n="1372"/><p><span>"An annsin atáir?" ar sí le Róisín.  "Is</span>
<lb n="1373"/><span>iongantach nár chuadhais 'na bhfochair go Londain."</span></p>
<lb n="1374"/>
<lb n="1375"/><p><span>"Nach iongantach go bhfuil fhios agat cad a bhí</span>
<lb n="1376"/><span>ar siubhal eadrainn," arsa Róisín, "cad a</span>
<lb n="1377"/><span>bheadh uaim ann?"</span>
<lb n="1378"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1379"/><p><span>"Ná fuil Seoirse ag teacht an tráthnóna</span>
<lb n="1380"/><span>so?"</span></p>
<lb n="1381"/>
<lb n="1382"/><p><span>"Agus cad é sin domh-sa?"</span></p>
<lb n="1383"/>
<lb n="1384"/><p><span>"An mar sin atá tú?"</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>"Seadh, cad air atá tusa ag cuimhneamh?"</span></p>
<lb n="1387"/>
<lb n="1388"/><p><span>"Is maith atá fhios agat, nó muna bhfuil fhios</span>
<lb n="1389"/><span>agat, is gairid go mbeidh fhios agat."</span></p>
<lb n="1390"/>
<lb n="1391"/><p><span>"Masa, ní fheadar cad atáir a rádh.  Is</span>
<lb n="1392"/><span>dócha gur mó fios atá agat-sa i dtaobh an</span>
<lb n="1393"/><span>tsaoghail ná agam-sa."</span></p>
<lb n="1394"/>
<lb n="1395"/><p><span>"Is mó, ambárach.  Pé scéal é, déarfad</span>
<lb n="1396"/><span>an méid seo leat.  Tá fhios agam gurbh' fhearr</span>
<lb n="1397"/><span>le Seoirse tusa d' fheicsint ná aoinne de'n</span>
<lb n="1398"/><span>mbeirt atá imthighthe 'na choinne.  Meireach tusa</span>
<lb n="1399"/><span>is anamh a bheadh a thriall annso."</span></p>
<lb n="1400"/>
<lb n="1401"/><p><span>"Cá bhfuair tú an fios so go léir?"</span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>"Tá an fios sin agam agus fios nach é.  Acht</span>
<lb n="1404"/><span>aon chomhairle amháin a thabharfad duit, bí</span>
<lb n="1405"/><span>aireach.  Tá an saoghal so cealgach agus is fuiris</span>
<lb n="1406"/><span>feall a dhéanam."</span></p>
<lb n="1407"/>
<lb n="1408"/><p><span>"Tá an teagosc sin faighte cheana agam."</span></p>
<lb n="1409"/>
<lb n="1410"/><p><span>"Má tá, déin rud de."</span></p>
<lb n="1411"/>
<lb n="1412"/><p><span>Dubhairt an bhean tighe annsin le Róisín go</span>
<lb n="1413"/><span>raibh a cuid i gcóir di, agus chuaidh sí á chaitheam.</span>
<lb n="1414"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1415"/><p><span>CAIBIDIL VII</span></p>
<lb n="1416"/>
<lb n="1417"/><p><span>Tar éis a cuid a chaitheamh bhuail Róisín amach.</span>
<lb n="1418"/><span>Shuidh sí ar chathaoir a bhí fé scáth crainn tamall</span>
<lb n="1419"/><span>ón tigh.  Tharraing sí chúichi leabhar a bhí aici</span>
<lb n="1420"/><span>agus chrom á léigheamh.  Acht ní léigheamh ba</span>
<lb n="1421"/><span>mhéinn léi.  Dhún sí an leabhar.  D' fhéach sí</span>
<lb n="1422"/><span>thimcheall uirre féin.  Bhí radharc aici ar an</span>
<lb n="1423"/><span>mbán leathan a bhí os comhair an tighe agus ar na</span>
<lb n="1424"/><span>crannaibh neamh-choitchianta a bhí annso agus</span>
<lb n="1425"/><span>annsúd ag fás ar a fhuaid agus ar na casáin a bhí</span>
<lb n="1426"/><span>soir siar, anonn agus anall i ngach áit eatorra —</span>
<lb n="1427"/><span>gach casán agus líne de bhláthanna iol-dhathacha</span>
<lb n="1428"/><span>áilne le gach taobh de.  Agus óir go raibh an áit</span>
<lb n="1429"/><span>gairid don bhfairrge chíodh sí, anois agus arís,</span>
<lb n="1430"/><span>idir na cranna', loingeas Shasana agus a seolta</span>
<lb n="1431"/><span>donna dubha go teann tarraingthe ag gabháil na</span>
<lb n="1432"/><span>gaoithe orra agus iad go mín socair ag treabhadh</span>
<lb n="1433"/><span>na mara.  Agus bhí le h-aireachtain aici na h-éin</span>
<lb n="1434"/><span>ag ceileabhar.  Do b' aoibhinn léi a radharc agus</span>
<lb n="1435"/><span>a h-éisteacht; ba chumhra é bolath na mbláth.</span>
<lb n="1436"/><span>Acht dá mhéid agus dá áilneacht a raibh fé'n a</span>
<lb n="1437"/><span>súile, ba threise go mór léi an t-adhbhar machtnaimh</span>
<lb n="1438"/><span>a bhí 'na h-aigne.  Dá bhrígh sin shleamhnaigh an</span>
<lb n="1439"/><span>radharc ó-n a súile i gan fhios di.  Chaill na</span>
<lb n="1440"/><span>bláthanna a maise agus a mbolath di agus ní</span>
<lb n="1441"/><span>raibh aon toradh ag á cluais ar ghlór — bhí sí ar a</span>
<lb n="1442"/><span>maranna.</span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>Ba é sin an maranna leadránach.  Bhí míle</span>
<lb n="1445"/><span>rud ag rith 'na h-aigne agus an chuid ba mhó dhíobh</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1446"/><p><span>ag teacht treasna ar a chéile.  Chuimhnigh sí ar</span>
<lb n="1447"/><span>a sean-mháthair, na laetheanta fada a chaith sí 'na</span>
<lb n="1448"/><span>fochair; ní raibh bóithrín cam ná díreach 'nar</span>
<lb n="1449"/><span>ghabhdar ná raibh 'na h-aigne; ní raibh claidhe ná</span>
<lb n="1450"/><span>scairt, crann ná cloch, garrdha ná gort sa</span>
<lb n="1451"/><span>mbaile ná h-áireamhochadh sí.  Ba bhinne léi, dar</span>
<lb n="1452"/><span>léi, glór an tsrutháin ag gabháil thar brághaid a</span>
<lb n="1453"/><span>tighe féin ná ceol-aoibhneas Shasana.  Nár bhreágh</span>
<lb n="1454"/><span>dhi bheith sa mbaile ag féachaint ar fhearaibh agus</span>
<lb n="1455"/><span>ar mhnáibh ag obair agus ag gnó, ag cur agus ag</span>
<lb n="1456"/><span>cúiteamh, agus ag éisteacht le n-a gcómhrádh</span>
<lb n="1457"/><span>agus le n-a gcuid deas-chainte agus le n-a</span>
<lb n="1458"/><span>ngeal-gháire, seachas a bheith de shíor imeasc</span>
<lb n="1459"/><span>dreama nár thaithigh riamh sult ná greann acht</span>
<lb n="1460"/><span>amháin an gob grána?</span></p>
<lb n="1461"/>
<lb n="1462"/><p><span>Acht 'na choinne sin annsin arís bhí ag an</span>
<lb n="1463"/><span>dream so an suaimhneas, an t-iolmhaitheas agus</span>
<lb n="1464"/><span>an saidhbhreas saoghalta.  Bhíodar léigheanta</span>
<lb n="1465"/><span>galánta, rud ná raibh Gaedhil.</span></p>
<lb n="1466"/>
<lb n="1467"/><p><span>Agus annsin an ionann suaimhneas agus sonas,</span>
<lb n="1468"/><span>saidhbhreas agus suairceas, galántacht agus</span>
<lb n="1469"/><span>uaisleacht, léigheann agus intleacht?  Is minic</span>
<lb n="1470"/><span>ag gabháil le n-a chéile iad agus is minic ag</span>
<lb n="1471"/><span>milleadh a chéile iad.</span></p>
<lb n="1472"/>
<lb n="1473"/><p><span>Sin é mar a bhí sí ag cur gach rud trí n-a</span>
<lb n="1474"/><span>chéile 'na h-aigne.  Ní gan chúis a bhí sí á dhéanamh.</span>
<lb n="1475"/><span>Bhí fhios aici go raibh Seoirse Fiachadún ar a</span>
<lb n="1476"/><span>tóir agus dá mbeadh sé aici ní fheadar an mbeadh</span>
<lb n="1477"/><span>na subháilcí roimh-ráidhte i ndán di.  Badh</span>
<lb n="1478"/><span>dheacair a rádh agus in éaghmais na subháilcí seo,</span>
<lb n="1479"/><span>nó béidir na dubháilcí bhí ceist creidimh ann.</span>
<lb n="1480"/><span>Aon rud acht an creideamh a shéanadh.  Sin é</span>
<lb n="1481"/><span>teagosc a fuair sí ó n-a sean-mháthair agus ó'n</span>
<lb n="1482"/><span>Athair Seán.  Agus annsin cad dubhairt sí le</span>
<lb n="1483"/><span>Séamas Óg an Ghabha.  Ní aithne ó indiu go dtí</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1484"/><p><span>indé a bhí aici ar Shéamas, acht aithne ó bhí sí 'na</span>
<lb n="1485"/><span>páiste.  Ní raibh an saidhbhreas saoghalta a bhí ag</span>
<lb n="1486"/><span>Fiachadún aige, acht bhí a dhóthain aige.  Bhuaidh</span>
<lb n="1487"/><span>an sean-bhádh agus an dúthchas agus an oileamhaint</span>
<lb n="1488"/><span>ar gach aon rud eile a bhí 'na h-aigne agus</span>
<lb n="1489"/><span>fuair sí an faothamh.</span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>As a maranna chrom sí ag crónán amhráin agus</span>
<lb n="1492"/><span>óir go raibh a croidhe agus a h-inntinn ann d'</span>
<lb n="1493"/><span>árduigh sí fé in áit a chéile go mba bhinne a guth</span>
<lb n="1494"/><span>ná an lon agus ná an chéirseach ar séirse agus</span>
<lb n="1495"/><span>ná ceol dá fheabhas ar shreang ná ar théid.  Ba</span>
<lb n="1496"/><span>é amhrán é ná —</span></p>
<lb n="1497"/>
<lb n="1498"/><p><span>AN TURAS GO TÍR NA n-ÓG</span></p>
<lb n="1499"/>
<lb n="1500"/><p><span>I</span></p>
<lb n="1501"/>
<lb n="1502"/><p><span>Tá gaoth na tíre ag séideadh is tá na héanla dul</span>
<lb n="1503"/><span>'un suain.</span>
<lb n="1504"/><span>Tá 'n dubhar ag dul 'un síne ar an mbán.</span>
<lb n="1505"/><span>Ó éadan ruadh an tsléibhe tagann méileachán na</span>
<lb n="1506"/><span>n-uan,</span>
<lb n="1507"/><span>Is fuaim na caise ag caoine ar an tráigh.</span>
<lb n="1508"/><span>Tá uaigneas ar m' anam 's is fada liom an</span>
<lb n="1509"/><span>oidhche,</span>
<lb n="1510"/><span>Ba mhian liom seal ag gluaiseacht leis an ngréin,</span>
<lb n="1511"/><span>Ón mbuadhairt seo tá ar m' aigne is ó chealg</span>
<lb n="1512"/><span>rún an tsaoghail</span>
<lb n="1513"/><span>Go tír a bhfaghainn-se fuascailt ar mo phéin.</span></p>
<lb n="1514"/>
<lb n="1515"/><p><span>II</span></p>
<lb n="1516"/>
<lb n="1517"/><p><span>Agus glaodhtar orm aniar is is binn liom an</span>
<lb n="1518"/><span>glór</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1519"/><p><span>Mar a bheadh leoithne chaoin ag cogar thar an</span>
<lb n="1520"/><span>gcuan,</span>
<lb n="1521"/><span>Raghad 'um luinge nó go scaoilfidh me mo sheol</span>
<lb n="1522"/><span>Is go ndeonuighthear mo shroisint slán anonn.</span>
<lb n="1523"/><span>Ní tír go h-iomad soillse ná laoithe liom dob'</span>
<lb n="1524"/><span>fhearr,</span>
<lb n="1525"/><span>Acht tír bheadh lán de charthanacht im' chóir,</span>
<lb n="1526"/><span>Mar a maireann féile croidhthe idir shaoithe</span>
<lb n="1527"/><span>Inse Fáil,</span>
<lb n="1528"/><span>Is ann atá mo thriall — go Tír na n-Óg.</span></p>
<lb n="1529"/>
<lb n="1530"/><p><span>Bhí sé isteach sa tráthnóna le linn agus í bheith</span>
<lb n="1531"/><span>a rádh an amhráin seo.  Bhí Seoirse agus a</span>
<lb n="1532"/><span>bheirt driféar tar éis teacht abhaile — bhí, agus</span>
<lb n="1533"/><span>cluas ar Sheoirse ag éisteacht leis an amhrán.</span>
<lb n="1534"/><span>Ba bhinne leis é ná aon cheol dár airigh sé riamh</span>
<lb n="1535"/><span>acht amháin go raibh imtheacht agus tnúthán insan</span>
<lb n="1536"/><span>cheol a bhí ar aon dul leis an gcaint.  Tháinig</span>
<lb n="1537"/><span>sé i láthair Róisín agus do bheannaigh di go deagh-</span>
<lb n="1538"/><span>bhéasach.  Chuir sí fáilte roimhe.</span></p>
<lb n="1539"/>
<lb n="1540"/><p><span>"Is deas liom do ghuth," ar sé léi.</span></p>
<lb n="1541"/>
<lb n="1542"/><p><span>"Amhráinín simplidhe iseadh é sin," ar sí.</span>
<lb n="1543"/><span>"Sin é "An Turas go Tír na n-Óg".  D' airighinn</span>
<lb n="1544"/><span>ag mo shean-mháthair é, beannacht dílis Dé le</span>
<lb n="1545"/><span>n-a h-anam, agus thógas uaithe é."</span></p>
<lb n="1546"/>
<lb n="1547"/><p><span>"Is dubrónach an ceol atá leis ar a shon go</span>
<lb n="1548"/><span>bhfuil sé go deas.  Badh dhóigh le duine nárbh'</span>
<lb n="1549"/><span>fhearr leat ar domhan é ná bheith i dTír na nÓg."</span></p>
<lb n="1550"/>
<lb n="1551"/><p><span>"Dar ndóigh, níorbh' fhearr leis.  Badh dheac-</span>
<lb n="1552"/><span>air áit ní ba dheise a dhéanamh amach.  Acht,</span>
<lb n="1553"/><span>féach go bhfuair tú locht ar an amhrán dá mhéid</span>
<lb n="1554"/><span>é do mholadh air.  Shíleas gur fonn a bheadh ort é</span>
<lb n="1555"/><span>d' fhoghluim."</span></p>
<lb n="1556"/>
<lb n="1557"/><p><span>"Badh eadh leis, acht 'sé an uair a dhéarfainn</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1558"/><p><span>é acht an uair a bheinn cortha de m' shaoghal agus</span>
<lb n="1559"/><span>fonn orm deire a chur leis."</span></p>
<lb n="1560"/>
<lb n="1561"/><p><span>"An amhlaidh mheasann tú rádh go bhfuilim-se</span>
<lb n="1562"/><span>cortha de m' shaoghal?"</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>"Measaim go bhfuilir cortha de rud éigin.</span>
<lb n="1565"/><span>Is dócha ná taithnigheann an áit seo leat ná na</span>
<lb n="1566"/><span>daoine atá ann.  Airighim agus chím go mbíonn</span>
<lb n="1567"/><span>tú it' aonar i gcomhnuidhe acht amháin nuair ná</span>
<lb n="1568"/><span>bíonn leigheas agat air, agus ná bíonn lagadh ort,</span>
<lb n="1569"/><span>an uair sin féin, acht ag cuimhneamh agus ag</span>
<lb n="1570"/><span>maranna."</span></p>
<lb n="1571"/>
<lb n="1572"/><p><span>"Is dócha gur slighe í sin atá agam.  Acht</span>
<lb n="1573"/><span>nach deas an rud duine bheith sásta le n-a</span>
<lb n="1574"/><span>chuideachtain féin?</span></p>
<lb n="1575"/>
<lb n="1576"/><p><span>"Is deas.  Acht adeirtear nach folláin don</span>
<lb n="1577"/><span>duine a bheith i n-a aonar nuair is díomhaoin do."</span></p>
<lb n="1578"/>
<lb n="1579"/><p><span>"Ciall mhúinte í sin.  Baineann sé le deall-</span>
<lb n="1580"/><span>radh gur díomhaoin a bhí an duine dubhairt é sin</span>
<lb n="1581"/><span>nuair adubhairt sé é agus gur mhó d' oir an chaint</span>
<lb n="1582"/><span>do féin ná do aoinne eile."</span></p>
<lb n="1583"/>
<lb n="1584"/><p><span>"Oireann sí do gach aoinne."</span></p>
<lb n="1585"/>
<lb n="1586"/><p><span>"Chím go n-oireann sí go maith do chuid de</span>
<lb n="1587"/><span>mhuintir Shasana.  Dá mbeadh duine ag obair ó</span>
<lb n="1588"/><span>mhaidin go h-oidhche agus ó Luan go Satharn badh</span>
<lb n="1589"/><span>dhéirc leis scathamh i n-a aonar ar a shuaimhneas."</span></p>
<lb n="1590"/>
<lb n="1591"/><p><span>"Má 'seadh, ní ag cuimhneamh agus ag síorm-</span>
<lb n="1592"/><span>mharanna air féin é mar a bhíonn tusa.  An</span>
<lb n="1593"/><span>amhlaidh nach maith leat a bheith annso?"</span></p>
<lb n="1594"/>
<lb n="1595"/><p><span>"Ní maith."</span></p>
<lb n="1596"/>
<lb n="1597"/><p><span>"'Dé chúis?"</span></p>
<lb n="1598"/>
<lb n="1599"/><p><span>"Tá gach aon chúis.  Ní mar a chéile an tír</span>
<lb n="1600"/><span>seo agus mo thír féineach.  Ní h-ionann na daoine</span>
<lb n="1601"/><span>'na slighe ná 'na ngnó.  Ní h-íad an teanga</span>
<lb n="1602"/><span>chéadna ná an creideamh céadna tá aca.  Tá</span>
<lb n="1603"/><span>gach aon rud bun os cionn agus óir go bhfuil</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1604"/><p><span>cionnus is féidir domh-sa bheith sásta le m'</span>
<lb n="1605"/><span>shaoghal?"</span></p>
<lb n="1606"/>
<lb n="1607"/><p><span>"Is fíor nach mar a chéile an dá dhream.  Ní</span>
<lb n="1608"/><span>hé sin le rádh gur fearr muintir na h-Éireann.</span>
<lb n="1609"/><span>Tá fhios ag an saoghal gur saidhbhre agus gur</span>
<lb n="1610"/><span>treise in gach aon tslighe Sasana ná Éire.</span>
<lb n="1611"/><span>Tá na daoine d' réir na dtíreach.  Tá muintir</span>
<lb n="1612"/><span>na h-Éireann bocht agus cé go n-oibreann cuid</span>
<lb n="1613"/><span>aca go dian dícheallach ní bhíonn toradh a saothair</span>
<lb n="1614"/><span>aca.  Ní mar sin do mhuintir na tíre seo.</span>
<lb n="1615"/><span>Tá an chuid is mó aca neamh-spleádhach leis an</span>
<lb n="1616"/><span>saoghal.</span></p>
<lb n="1617"/>
<lb n="1618"/><p><span>"Anois, i gcúrsaí teangan na nGaedheal,</span>
<lb n="1619"/><span>tá deire léi.  Is é an Béarla bheidh feasta</span>
<lb n="1620"/><span>aca mar tá ciall ag teacht dóibh.  Agus maidir</span>
<lb n="1621"/><span>le creideamh molann gach aoinne a chreideamh</span>
<lb n="1622"/><span>féin.  Is iongna liom duine chómh tuigsionach</span>
<lb n="1623"/><span>leat-sa a bheith ag cuimhneamh ar Éirinn ar aon</span>
<lb n="1624"/><span>chor."</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>D' eirigh Róisín de'n suidheachán de'n iarracht</span>
<lb n="1627"/><span>sin.  Tháinig nádúir uilc agus stuaice uirre.</span>
<lb n="1628"/><span>Thosnuigh sí ag siubhal agus má thosnuigh shiubhail</span>
<lb n="1629"/><span>Seoirse le n-a cliathán in éinfeacht léi.  Bhain</span>
<lb n="1630"/><span>sí stuir aiste féin agus d' iompuigh air.</span></p>
<lb n="1631"/>
<lb n="1632"/><p><span>"Níor ghádh dhuit," ar sí, "cur síos ar leath</span>
<lb n="1633"/><span>an méid sin liom.  Tuigim agus chím féin go</span>
<lb n="1634"/><span>maith é.  Is fuiris do Shasana maoidheamh as</span>
<lb n="1635"/><span>saidhbhreas, mar tá an saoghal ar a toil aici le</span>
<lb n="1636"/><span>fada agus í ag stracadh ón saoghal.  Ní mar</span>
<lb n="1637"/><span>sin do Éirinn; tá sí fé chois agus fé chruadhtan</span>
<lb n="1638"/><span>agus gan ceart sa tsaoghal aici.  Gach duine</span>
<lb n="1639"/><span>agus a ghreim féin aige aiste agus an ghreim is</span>
<lb n="1640"/><span>doimhinne agus is dóighte ag Sasana aiste.</span>
<lb n="1641"/><span>Ní h-aon bhuidheachas ar Shasanaigh beatha shámh</span>
<lb n="1642"/><span>suairc a bheith aca nuair is féidir leo a gcuid a</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1643"/><p><span>sciobadh ó dhaoine eile agus gan díol orra 'na</span>
<lb n="1644"/><span>dhiaidh.</span></p>
<lb n="1645"/>
<lb n="1646"/><p><span>"Is beag ort teanga na nGaedheal agus tá</span>
<lb n="1647"/><span>deire léi, adeirir.  Má tá, sin é creach agus</span>
<lb n="1648"/><span>deire na nGaedheal.  Is i dteangain na nGaedh-</span>
<lb n="1649"/><span>eal tá seasamh na nGaedheal agus is d' réir</span>
<lb n="1650"/><span>mar a mheathfaidh a dteanga is eadh mheathfaidh</span>
<lb n="1651"/><span>siad féin.  Tá an ceart agat maidir le creid-</span>
<lb n="1652"/><span>eamh, acht, cuimhnigh ná fuil aon deighilt idir</span>
<lb n="1653"/><span>Ghaedheal agus Gall níos géire ná deighilt an</span>
<lb n="1654"/><span>chreidimh; bíodh is gur cuma 'dé'n creideamh é</span>
<lb n="1655"/><span>an creideamh ceart.  Beidh creideamh Críost fé</span>
<lb n="1656"/><span>réim in Éirinn agus leaghadh cubhar na dtonn ar</span>
<lb n="1657"/><span>Impireacht Shasana."</span></p>
<lb n="1658"/>
<lb n="1659"/><p><span>"Is iongantach doimhinn iad do ráidhte, acht</span>
<lb n="1660"/><span>is é thuigim-se ód' bhriathra go bhfuilir ag moladh</span>
<lb n="1661"/><span>muintir Shasana agus ag maoidheamh asta.  Teas-</span>
<lb n="1662"/><span>báineann tú go soiléir go bhfuil buadh aca thar</span>
<lb n="1663"/><span>gach dream ar domhan agus go bhfuil ríoghacht</span>
<lb n="1664"/><span>agus rachmas aca ar fuaid na cruinne.  An</span>
<lb n="1665"/><span>fhaid agus a bheidh sin amhlaidh is cuma i dtaobh</span>
<lb n="1666"/><span>teangan ná creidimh.  Gheobhaidh siad a n-ionad</span>
<lb n="1667"/><span>féin," arsa Seoirse.</span></p>
<lb n="1668"/>
<lb n="1669"/><p><span>"Tá dearmhad ort.  Ní hé sin is brígh le</span>
<lb n="1670"/><span>m' chuid cainte.  An rachmas agus an t-iolmhaith-</span>
<lb n="1671"/><span>eas agus an smacht atá ag Sasanaigh ní le ceart</span>
<lb n="1672"/><span>a fuaireadar é acht le mí-cheart, le foghail agus</span>
<lb n="1673"/><span>le fóir-éigin.  Níor thuilleadar beannacht ó</span>
<lb n="1674"/><span>aoinne riamh acht mallacht agus mí-bhuidheachas.</span>
<lb n="1675"/><span>Agus cé gur beag agat-sa creideamh agus</span>
<lb n="1676"/><span>teanga mairid agus imthigheann rachmas — Ní</span>
<lb n="1677"/><span>bhíonn buan acht an ceart."</span></p>
<lb n="1678"/>
<lb n="1679"/><p><span>"Is teann a labhrann tú agus tú it' aonar</span>
<lb n="1680"/><span>annso."</span></p>
<lb n="1681"/>
<lb n="1682"/><p><span>"Sin í mo thuairim, tóg mín nó garbh í."</span>
<lb n="1683"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1684"/><p><span>"Is ait liom tú.  Cad chuige cuireadh chum</span>
<lb n="1685"/><span>na tíre seo thú acht chum daoine agus a mbéasa</span>
<lb n="1686"/><span>a thabhairt fé ndeara agus a mheabhrú?"</span></p>
<lb n="1687"/>
<lb n="1688"/><p><span>"D' réir mar is mó dhéinim stuidéar orra</span>
<lb n="1689"/><span>is eadh is lugha mo mheas orra agus is mó mo mheas</span>
<lb n="1690"/><span>ar mo mhuintir féin."</span></p>
<lb n="1691"/>
<lb n="1692"/><p><span>"Cionnus sin?"</span></p>
<lb n="1693"/>
<lb n="1694"/><p><span>"Annso déinid Dia dá saoghal.  In Éirinn</span>
<lb n="1695"/><span>mairid a saoghal chómh maith agus is féidir leo,</span>
<lb n="1696"/><span>acht tá a súil ar shaoghal níos fearr."</span></p>
<lb n="1697"/>
<lb n="1698"/><p><span>"Tá sé 'na chreideamh arís agat.  Seo caithi-</span>
<lb n="1699"/><span>mís uainn é mar aighneas.  Is dócha go bhfuilir</span>
<lb n="1700"/><span>ag dul abhaile mar sin go luath."</span></p>
<lb n="1701"/>
<lb n="1702"/><p><span>"Ní fheadar, ní liom mo thoil chum sin a</span>
<lb n="1703"/><span>dhéanamh.  B' fhearr liom go mbeinn."</span></p>
<lb n="1704"/>
<lb n="1705"/><p><span>An fhaid a bhíodar ag déanamh na cainte seo</span>
<lb n="1706"/><span>bhíodar ag brughadh iarracht ar an tigh.  Agus</span>
<lb n="1707"/><span>níorbh' fhearr le Seoirse ar domhan é mar bhí an</span>
<lb n="1708"/><span>chaint ag teacht roint dian air.  B' ait leis</span>
<lb n="1709"/><span>Róisín, cailín chómh áluinn léi, a bheith chómh te</span>
<lb n="1710"/><span>agus chómh tomanta chum achrainn.  Bhain sé casadh</span>
<lb n="1711"/><span>as an scéal —</span></p>
<lb n="1712"/>
<lb n="1713"/><p><span>Acht níor ghádh dho casadh ná ath-chasadh bhaint as</span>
<lb n="1714"/><span>mar bhí cailín ar an dorus á rádh leo teacht agus</span>
<lb n="1715"/><span>cupán té bheith aca, dá mbadh mhaith leo é.</span></p>
<lb n="1716"/>
<lb n="1717"/><p><span>Níor chuireadar siar de.  Chaitheadar uatha</span>
<lb n="1718"/><span>an t-aighneas ag an té mar bhí a thuille á ól 'na</span>
<lb n="1719"/><span>bhfochair.</span></p>
<lb n="1720"/>
<lb n="1721"/><p><span>Ní túisce bhí an té ólta ag Róisín ná ghoid sí í</span>
<lb n="1722"/><span>féin léi go dtí 'n suidheachán céadna ar a raibh</span>
<lb n="1723"/><span>sí 'na suidhe roimhe sin.  Bhí Seoirse agus é ag</span>
<lb n="1724"/><span>coimeád chainte leis an dream eile, acht ba</span>
<lb n="1725"/><span>ghairid go dtug sé siar dóibh mar bhí an-eagla air</span>
<lb n="1726"/><span>go raibh sé tar éis Róisín a ghortú 'na h-aigne</span>
<lb n="1727"/><span>agus b' fhada leis go mbeadh sé thar n-ais arís</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1728"/><p><span>chum í chneasú ar chuma nó ar chleas.  Tháinig sé</span>
<lb n="1729"/><span>mar a bhfuair sé roimhe sin í, agus shuidh sé le</span>
<lb n="1730"/><span>n-a h-ais.</span></p>
<lb n="1731"/>
<lb n="1732"/><p><span>"Is oth liom," ar sé, "ná fuil tú sásta</span>
<lb n="1733"/><span>leat féin annso.  Ní fheadar an bhféadfainn</span>
<lb n="1734"/><span>aon rud a dhéanamh a thabharfadh sásamh aigne</span>
<lb n="1735"/><span>dhuit.  Béidir nach maith leat an dream daoine</span>
<lb n="1736"/><span>thagann annso.  Mar an maith ní gádh dhuit dul</span>
<lb n="1737"/><span>'na ngoire ná 'na ngaor agus déanfad-sa</span>
<lb n="1738"/><span>seift gan iad a bheith annso ró-mhinic."</span></p>
<lb n="1739"/>
<lb n="1740"/><p><span>"Ní'lid ag cur pioc carbhuaice orm.</span>
<lb n="1741"/><span>Strannséir is eadh mise agus sin iad do cháirde</span>
<lb n="1742"/><span>agus do dhaoine muinteardha agus do ghaolta.</span>
<lb n="1743"/><span>"Is mise is ceart duit a dhíbirt agus ní h-iad</span>
<lb n="1744"/><span>sin.</span></p>
<lb n="1745"/>
<lb n="1746"/><p><span>"Is tú agus ní tú."</span></p>
<lb n="1747"/>
<lb n="1748"/><p><span>"Sasanaigh is eadh iad sin agus Gaedheal</span>
<lb n="1749"/><span>mise."</span></p>
<lb n="1750"/>
<lb n="1751"/><p><span>"Tá an fhírinne sa méid sin agat, acht is</span>
<lb n="1752"/><span>annsa liom-sa thusa ná aoinne dá bhfeacas</span>
<lb n="1753"/><span>riamh"</span></p>
<lb n="1754"/>
<lb n="1755"/><p><span>"Ní thagann sin do d' chuid cainte.  Is</span>
<lb n="1756"/><span>Gaedheal mise agus tá droch-mheas caithte agat</span>
<lb n="1757"/><span>ar Ghaedhil."</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>"Thugas mo thuairim duit díreach mar a</span>
<lb n="1760"/><span>dheinis féin.  Chaith tusa an droch-mheas céadna</span>
<lb n="1761"/><span>ar Shasanaigh."</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>"Dá bhrígh sin is deacair dúinn aon mheas</span>
<lb n="1764"/><span>a bheith againn ar a chéile."</span></p>
<lb n="1765"/>
<lb n="1766"/><p><span>"Ag tagairt do náisiúntacht a bhíomair;</span>
<lb n="1767"/><span>ní h-ionann sin agus a rádh ná fuighmís-ne araon</span>
<lb n="1768"/><span>tuitim le n-a chéile."</span></p>
<lb n="1769"/>
<lb n="1770"/><p><span>"Is ionann.  Is d' réir an duine a bhíonn an</span>
<lb n="1771"/><span>náisiún mar adubhrais féin ó chiana.  Má tá</span>
<lb n="1772"/><span>gach duine dílis dá thír, sin is náisiún ann.</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1773"/><p><span>Muna bhfuilid tréigid agus cailleann a dtír a</span>
<lb n="1774"/><span>náisiúntacht.  Ní bhíonn annsin aca acht a n-ainm</span>
<lb n="1775"/><span>agus a sloinne agus is minic go séanann siad</span>
<lb n="1776"/><span>iad sin féin."</span></p>
<lb n="1777"/>
<lb n="1778"/><p><span>"Tá an iomarca tír-ghráidh ionat.  Dá mbeinn-</span>
<lb n="1779"/><span>se mar sin ag cuimhneamh ar mo thír d' imtheochainn</span>
<lb n="1780"/><span>im' gheilt."</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>"Is deas duit nach gádh duit.  Is dócha gur</span>
<lb n="1783"/><span>grádh ban a bhíonn ag gabháil duit."</span></p>
<lb n="1784"/>
<lb n="1785"/><p><span>"Ní h-eadh acht grádh mná."</span></p>
<lb n="1786"/>
<lb n="1787"/><p><span>"Is gairid go mbeidh oidhche againn mar sin,</span>
<lb n="1788"/><span>muna bhfuil sí neamh-shuimeamhail."</span></p>
<lb n="1789"/>
<lb n="1790"/><p><span>"Sin í an cheist."</span></p>
<lb n="1791"/>
<lb n="1792"/><p><span>"Agus tá freagra di."</span></p>
<lb n="1793"/>
<lb n="1794"/><p><span>"Má tá, ní'l agam-sa."</span></p>
<lb n="1795"/>
<lb n="1796"/><p><span>"Agus cé eile mbeadh sé aige?"</span></p>
<lb n="1797"/>
<lb n="1798"/><p><span>"Agat-sa."</span></p>
<lb n="1799"/>
<lb n="1800"/><p><span>"Agam-sa!"</span></p>
<lb n="1801"/>
<lb n="1802"/><p><span>"Seadh."</span></p>
<lb n="1803"/>
<lb n="1804"/><p><span>"Cionnus?"</span></p>
<lb n="1805"/>
<lb n="1806"/><p><span>"Tusa an bhean."</span></p>
<lb n="1807"/>
<lb n="1808"/><p><span>"Ní bean mise acht cailín atá ag foghluim</span>
<lb n="1809"/><span>fós."</span></p>
<lb n="1810"/>
<lb n="1811"/><p><span>"Cuma sin, is tú is rogha liom-sa thar mhná</span>
<lb n="1812"/><span>mo shiubhalta agus dhéanfadh sé sonas agus</span>
<lb n="1813"/><span>suaimhneas dom ar feadh mo shaoghail tú bheith im'</span>
<lb n="1814"/><span>chúram.  Thabharfainn léigheann agus foghluim duit</span>
<lb n="1815"/><span>agus ní bheadh aon rud sa ríoghacht so ná féadfá</span>
<lb n="1816"/><span>do lámha a leagaint air."</span></p>
<lb n="1817"/>
<lb n="1818"/><p><span>"Is iongantach sin anois.  Ní raibh fhios</span>
<lb n="1819"/><span>agam go rabhas chómh taithneamhach sin leat.  Is</span>
<lb n="1820"/><span>ait nár chuiris in iúil dom sin cheana agus a</span>
<lb n="1821"/><span>mhinicigheacht a chonnacamair a chéile."</span></p>
<lb n="1822"/>
<lb n="1823"/><p><span>"Níor mhaith liom é rádh leat."</span></p>
<lb n="1824"/>
<lb n="1825"/><p><span>"Níor ghádh dhuit sin"</span>
<lb n="1826"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1827"/><p><span>"Níor ghádh acht shíleas ná beifeá sásta."</span></p>
<lb n="1828"/>
<lb n="1829"/><p><span>"'Dé 'n díoghbháil a bheadh annsin féin?"</span></p>
<lb n="1830"/>
<lb n="1831"/><p><span>"Bheadh díoghbháil ann."</span></p>
<lb n="1832"/>
<lb n="1833"/><p><span>"'Dé'n díoghbháil?"</span></p>
<lb n="1834"/>
<lb n="1835"/><p><span>"Dá dtabharfá an diúlta dhom ní mhaithfinn</span>
<lb n="1836"/><span>dom féin choidhche é."</span></p>
<lb n="1837"/>
<lb n="1838"/><p><span>"Béidir gur romhat atá."</span></p>
<lb n="1839"/>
<lb n="1840"/><p><span>"An mar sin é?"</span></p>
<lb n="1841"/>
<lb n="1842"/><p><span>"Béidir, adeirim.  Ní fheadar ceart fós.</span>
<lb n="1843"/><span>Ní'l aon rud ag déanamh scime dhom anois acht</span>
<lb n="1844"/><span>Sasana d' fhágaint agus dul a bhaile.  Táim</span>
<lb n="1845"/><span>cortha de Shasana.  Nuair a bhead sa mbaile</span>
<lb n="1846"/><span>chífead cuid de m' dhaoine agus cuirfimíd an</span>
<lb n="1847"/><span>scéal tré n-a chéile."</span></p>
<lb n="1848"/>
<lb n="1849"/><p><span>"Chífidh tú gramaisc na hÉireann.  Ar mhaithe</span>
<lb n="1850"/><span>leat atáim-se agus tá cion agam ort."</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>"Tá acht tá cion agam-sa ar ghramaisc na</span>
<lb n="1853"/><span>h-Éireann.  Cad é an mhaith domh-sa a bheith suas</span>
<lb n="1854"/><span>de agus mo mhuintir a bheith síos de?"</span></p>
<lb n="1855"/>
<lb n="1856"/><p><span>"Tá do mhuintir ar aon toil linn-ne agus</span>
<lb n="1857"/><span>meireach go bhfuilid ní bheifeá annso."</span></p>
<lb n="1858"/>
<lb n="1859"/><p><span>"Is dóigh liom, a bhuachaill, nach aithnid duit</span>
<lb n="1860"/><span>mise ná mo mhuintir.  Acht beidh fhios agat</span>
<lb n="1861"/><span>fós."</span></p>
<lb n="1862"/>
<lb n="1863"/><p><span>"Chífead arís tú mar sin."</span></p>
<lb n="1864"/>
<lb n="1865"/><p><span>"Chífir, is dócha."</span>
<lb n="1866"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1867"/><p><span>CAIBIDIL VIII</span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>Bhí an Nodlaig ag brughadh le Pádraig Ó Briain</span>
<lb n="1870"/><span>arís.  Ní le h-áthas a bhí sé ag déanamh uirre</span>
<lb n="1871"/><span>acht le h-eagla agus le náire.  Bhí an dá chíos</span>
<lb n="1872"/><span>geárrtha air agus gan ar a acfuinn iad do dhíol.</span>
<lb n="1873"/><span>Ní raibh mórán suime ag sna comharsain ann —</span>
<lb n="1874"/><span>ní nach iongna.  Bíonn gach aoinne agus a chúram</span>
<lb n="1875"/><span>beag féin air.  Is amhlaidh mar a bhí an scéal</span>
<lb n="1876"/><span>aige acht "an té nach truagh leis do chás ná déin</span>
<lb n="1877"/><span>do ghearán leis."</span></p>
<lb n="1878"/>
<lb n="1879"/><p><span>Bhí aon rud amháin tar éis tuitim amach sa</span>
<lb n="1880"/><span>pharóiste nár thaithnigh le h-aoinne.  Bhíodh (bith-</span>
<lb n="1881"/><span>eas) tar éis an Athar Seán Paor d' aistriú.</span>
<lb n="1882"/><span>Bhí sé 'na bhfochair tamall maith de bhlianta.</span>
<lb n="1883"/><span>Ní raibh fear, bean ná páiste ná raibh aithne</span>
<lb n="1884"/><span>aige orra.  Bhí báidh aca go léir leis agus</span>
<lb n="1885"/><span>ba é an scéal céadna aige féin leo é.  Ba</span>
<lb n="1886"/><span>leasc leis a bheith á bhfágaint, acht ní raibh aon</span>
<lb n="1887"/><span>leigheas air sin — fuair sé an fógra agus chaith sé</span>
<lb n="1888"/><span>imtheacht.  Sagart meadhon aois a tháinig in' áit.</span>
<lb n="1889"/><span>Ba chuma 'dé'n feabhas a bhí ann, ní fhéadfadh na</span>
<lb n="1890"/><span>daoine cuimhne an Athar Seán a chur as a n-aigne.</span>
<lb n="1891"/><span>Bhí sé 'na lóchrann creidimh agus eolais aca go</span>
<lb n="1892"/><span>léir.</span></p>
<lb n="1893"/>
<lb n="1894"/><p><span>Satharn na Nodlag a bhí ann.  Bhí bóthar Chluain</span>
<lb n="1895"/><span>Meala dubh le cartacha, ceáranna agus le</span>
<lb n="1896"/><span>coisighthe ag triall ar an mbaile mór.  Bhí</span>
<lb n="1897"/><span>Pádraig Ó Briain agus a mhiúil 'na measc.</span>
<lb n="1898"/><span>D' fhan a bhean i mbun an tighe agus na bpáistí</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1899"/><p><span>mar a dhein sí bliain is an taca sin.  Ní raibh</span>
<lb n="1900"/><span>sí leath chómh sásta agus a bhí sí an Nodlaig</span>
<lb n="1901"/><span>roimhe sin mar ní fheadar sí 'dé'n chríoch a bhí le</span>
<lb n="1902"/><span>bheith uirre fé mbeadh ráithe di aici.  Bhí Domhnall</span>
<lb n="1903"/><span>Ó Cruadhlaoi tar éis fógra an chíosa a thabhairt</span>
<lb n="1904"/><span>uaidh.  Lá an Chinn a bhí beartuighthe agus is i</span>
<lb n="1905"/><span>"dTigh leath-slighe," bhí an cíos le glacadh arís.</span>
<lb n="1906"/><span>Is í bhí go cráidhte d' iarraidh cuimhneamh ar</span>
<lb n="1907"/><span>sheift éigin a dhéanfadh an gnó in áit an tarna</span>
<lb n="1908"/><span>cíosa, nuair ná raibh an cíos aca.  Ní raibh</span>
<lb n="1909"/><span>aoinne leasmuigh de'n ngabha a n-inneosadh sí a</span>
<lb n="1910"/><span>scéal do ná a n-iarrfadh sí comhairle ná congnamh</span>
<lb n="1911"/><span>air.  "Mhuise," ar sí, "céad slán chum an</span>
<lb n="1912"/><span>Athar Seán, is é ná tabharfadh a chúl don duine</span>
<lb n="1913"/><span>bocht.  Dá mbeadh sé annso nach é chuirfeadh an</span>
<lb n="1914"/><span>misneach agus an compórd orm.  Acht an sagair-</span>
<lb n="1915"/><span>tín atá againn anois ní'l aoinne uaidh acht puic</span>
<lb n="1916"/><span>an pharóiste.  Ní'l aon chuimilt aige leis an</span>
<lb n="1917"/><span>duine bocht.  Go bhféacaidh Dia orainn, is cruaidh</span>
<lb n="1918"/><span>é ár gcás."</span></p>
<lb n="1919"/>
<lb n="1920"/><p><span>Leis an linn sin bhuail sé isteach 'na h-aigne</span>
<lb n="1921"/><span>féachaint ar gach admháil cíosa a bhí faighte aca</span>
<lb n="1922"/><span>le dathad blian siar.  Chuaidh sí agus fuair sí</span>
<lb n="1923"/><span>boiscín 'na raibh gach aon admháil i gcoimeád ann.</span>
<lb n="1924"/><span>D' fhéach sí go cruinn orra.  Bhí gach aon cheann</span>
<lb n="1925"/><span>ann acht aon cheann amháin.  Ní raibh aon fhagháil</span>
<lb n="1926"/><span>air sin.  Bhí leitir sa mboiscín leis agus í</span>
<lb n="1927"/><span>dúnta.  "Ó!" ar sí, "uadhacht Mháire ní</span>
<lb n="1928"/><span>Fhaoláin!  Ní fheadar an bhfuil Róisín an bhliain</span>
<lb n="1929"/><span>agus fiche fós?  Is clos dom go rugadh í</span>
<lb n="1930"/><span>thimcheall an Mhárta.  Scríobhfad chúichi agus</span>
<lb n="1931"/><span>inneosad di cad tá uaim di agus tabharfaidh sin</span>
<lb n="1932"/><span>a bhaile í.  Badh mhaith liom í fheicsint, pé scéal</span>
<lb n="1933"/><span>é."</span></p>
<lb n="1934"/>
<lb n="1935"/><p><span>Chuir sí na h-admhálacha thar n-ais arís mar a</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1936"/><p><span>rabhdar agus scríobh sí an leitir go dtí Róisín.</span></p>
<lb n="1937"/>
<lb n="1938"/><p><span>Tháinig Lá Nodlag agus d' imthigh sé.  Níorbh</span>
<lb n="1939"/><span>é Lá Nodlag ba mheasa acht Lá an Chinn.  Tháinig</span>
<lb n="1940"/><span>an lá sin leis agus chuaidh Pádraig go "Tigh</span>
<lb n="1941"/><span>leath-slighe."  Bhí Fiachadún, an Gárdúnach agus</span>
<lb n="1942"/><span>Domhnall ann.  Gach aoinne ag teacht le n-a</span>
<lb n="1943"/><span>chíos agus ag dul i láthair Fhiachadúin d' réir mar</span>
<lb n="1944"/><span>a tháinig a uain.  Glaodhadh ar Phádraig Ó</span>
<lb n="1945"/><span>Briain.  Chuaidh sé isteach.  Ní raibh aige acht</span>
<lb n="1946"/><span>aon chíos amháin.  Shín sé chum an Ghárdúnaigh é.</span>
<lb n="1947"/><span>Chomhairigh séisin é.</span></p>
<lb n="1948"/>
<lb n="1949"/><p><span>"Ní'l annso agat acht cíos aon bhliana</span>
<lb n="1950"/><span>amháin," ars an Gárdúnach.  "Ná dubhradh leat</span>
<lb n="1951"/><span>go mbeadh cíos dhá bhliain ag glaodhach ort?"</span></p>
<lb n="1952"/>
<lb n="1953"/><p><span>"Ní'l sé ar m' acfuinn é dhíol," arsa</span>
<lb n="1954"/><span>Pádraig.</span></p>
<lb n="1955"/>
<lb n="1956"/><p><span>"Ní ghlacfar an cíos sin uait.  Cuir chughat</span>
<lb n="1957"/><span>é.  Caithfidh tú an áit d' fhágaint.  Mara</span>
<lb n="1958"/><span>ndíolfaidh tusa é, díolfaidh duine éigin eile é,"</span>
<lb n="1959"/><span>arsa Fiachadún.</span></p>
<lb n="1960"/>
<lb n="1961"/><p><span>"Is dócha go ndíolfaidh, acht cad is féidir</span>
<lb n="1962"/><span>liom a dhéanamh nuair ná fuil sé agam le díol?"</span></p>
<lb n="1963"/>
<lb n="1964"/><p><span>"Fuair tú aimsir do dhóthain chuige.  Cuir</span>
<lb n="1965"/><span>chughat an cíos sin agus bí ag imtheacht."</span></p>
<lb n="1966"/>
<lb n="1967"/><p><span>Tháinig Pádraig amach go dubhach brónach.</span>
<lb n="1968"/><span>D' fhan sé i "dTigh leath-slighe," gur bheir an</span>
<lb n="1969"/><span>oidhche air agus d' innis sé do'n ngabha mar a</span>
<lb n="1970"/><span>bhí idir é féin agus an tighearna.</span></p>
<lb n="1971"/>
<lb n="1972"/><p><span>"Ná bíodh aon eagla ort," ars an gabha.</span>
<lb n="1973"/><span>"Fóirfead-sa ort.  Scaoil leis an scéal mar</span>
<lb n="1974"/><span>atá anois go cionn tamaill.  Ní bheadh fhios</span>
<lb n="1975"/><span>agat cad is bun leis an obair seo ná 'dé'n</span>
<lb n="1976"/><span>fuadar atá fútha súd.  Rud éigin eile atá</span>
<lb n="1977"/><span>orra, mar ní fheicim 'dé chúis go mbeidís anuas</span>
<lb n="1978"/><span>chómh mór ort.  Ní chuirfear amach tú ar aon chor.</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1979"/><p><span>Coimeádfaidh na daoine istigh tú d' aimhdheoin an</span>
<lb n="1980"/><span>tsaoghail agus má chuirtear ort arís gheobhaimíd</span>
<lb n="1981"/><span>an dá chíos a dhíol."</span></p>
<lb n="1982"/>
<lb n="1983"/><p><span>Bhí a lán daoine eile i "dTigh leath-slighe,"</span>
<lb n="1984"/><span>agus d' airigheadar an feall a bhíodh chum a</span>
<lb n="1985"/><span>dhéanamh ar an mBrianach bocht.  Níor mhaith le</span>
<lb n="1986"/><span>h-aoinne aca é agus thugadar na mionaí ná</span>
<lb n="1987"/><span>leomhfaidís d' aoinne sméid air féin ná ar a</span>
<lb n="1988"/><span>mhurar beag.</span></p>
<lb n="1989"/>
<lb n="1990"/><p><span>Tar éis Lae an Chinn bhí sé i mbéal gach aoinne</span>
<lb n="1991"/><span>go mbeadh na báillí ar an mBrianach ar an</span>
<lb n="1992"/><span>ochtmhadh lá fichead de mhí Feabhra.  Bhí na</span>
<lb n="1993"/><span>laetheanta ag teacht agus ag imtheacht, an scéal</span>
<lb n="1994"/><span>ag dul ó bhéal go béal, gach aoinne agus an focal</span>
<lb n="1995"/><span>maith aca do Phádraig agus an droch-fhocal aca</span>
<lb n="1996"/><span>do'n tighearna talmhan, agus iad go léir tomanta</span>
<lb n="1997"/><span>ar é choimeád sa tseilbh.</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>Cúpla lá roimh an lá a bhí beartuighthe chum iad</span>
<lb n="2000"/><span>a chaitheamh amach chuir an Gárdúnach fios ar</span>
<lb n="2001"/><span>Shiobhán.  Tháinig sí.  Bhí sé féin agus Fiachadún</span>
<lb n="2002"/><span>istigh roimpe.</span></p>
<lb n="2003"/>
<lb n="2004"/><p><span>"Cad atá uaibh díom anois?" ar sí.</span></p>
<lb n="2005"/>
<lb n="2006"/><p><span>"Bhíos á chuimhneamh," ars an Gárdúnach,</span>
<lb n="2007"/><span>"ná beadh aon deallradh sibh a chur amach gan</span>
<lb n="2008"/><span>duine éigin agaibh d' fheicsint, agus nuair a</span>
<lb n="2009"/><span>thárla an tighearna féin annso indiu chuireas</span>
<lb n="2010"/><span>fios ort féachaint an bhfuighmís aon socrú a</span>
<lb n="2011"/><span>dhéanamh eadrainn féin."</span></p>
<lb n="2012"/>
<lb n="2013"/><p><span>"Is agaibh-se atá an socrú sin a dhéanamh.</span>
<lb n="2014"/><span>Ní'l aon chuid agam-sa ann.  Má tá fonn oraibh</span>
<lb n="2015"/><span>sinn a chur as seilbh déinidhí é, agus muna</span>
<lb n="2016"/><span>bhfuil sibh chum é dhéanamh, abraidhí é.  Sin a</span>
<lb n="2017"/><span>bhfuil ann," arsa Siobhán.</span></p>
<lb n="2018"/>
<lb n="2019"/><p><span>"Caithfear fiacha a dhíol," arsa Fiachadún.</span>
<lb n="2020"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2021"/><p><span>"Béidir ná fuil sé ar acfuinn ag sna daoine</span>
<lb n="2022"/><span>iad a dhíol," arsan Gárdúnach.</span></p>
<lb n="2023"/>
<lb n="2024"/><p><span>"Cár ghabh an t-airgead a fhág Máire ní</span>
<lb n="2025"/><span>Fhaoláin agat?" arsa Fiachadún.</span></p>
<lb n="2026"/>
<lb n="2027"/><p><span>"Ní fheacaidh mé an oiread le pingin dá cuid</span>
<lb n="2028"/><span>airgid, ní raibh aon chaitheamh agam 'na dhiaidh.</span>
<lb n="2029"/><span>Dhéanfainn níos mó do Mháire ná mar a dheineas</span>
<lb n="2030"/><span>di gan aon bhraith a bheith agam ar airgead uaithe.</span>
<lb n="2031"/><span>Pé duine thug an scéal sin chughaibh ba é an</span>
<lb n="2032"/><span>t-éitheach aige é."</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>"Níor thug aoinne," ars an Gárdúnach.</span>
<lb n="2035"/><span>"'Sé rud a chuir 'nár gcionn é, acht an cuimhin</span>
<lb n="2036"/><span>leat an lá úd a dhearmhad tú an leitir i seomra</span>
<lb n="2037"/><span>Mháire.  D' fhéachas-sa ar an leitir sin agus</span>
<lb n="2038"/><span>tá sé ag rith liom ó shin gurbh' é a h-uadhacht a</span>
<lb n="2039"/><span>bhí innte."</span></p>
<lb n="2040"/>
<lb n="2041"/><p><span>"Tá an leitir sin agam-sa fós, agus beidh</span>
<lb n="2042"/><span>go dtabharfad do'n duine ceart í."</span></p>
<lb n="2043"/>
<lb n="2044"/><p><span>"Cé hé an duine ceart?"</span></p>
<lb n="2045"/>
<lb n="2046"/><p><span>"Ní inneosad sin duit."</span></p>
<lb n="2047"/>
<lb n="2048"/><p><span>"Muna inneosair, díolfair as."</span></p>
<lb n="2049"/>
<lb n="2050"/><p><span>"Ní dhéanfad dá mbeadh mo bhás air.  An</span>
<lb n="2051"/><span>rud a fhág an bhean le h-uadhacht agam a dhéanamh</span>
<lb n="2052"/><span>déanfad é agus sin a ndéanfad."</span></p>
<lb n="2053"/>
<lb n="2054"/><p><span>"Déanfaidh sin," arsa Fiachadún, "acht</span>
<lb n="2055"/><span>cuimhnigh go mbeidh sásamh againn asat."</span></p>
<lb n="2056"/>
<lb n="2057"/><p><span>"Ní'l aon rud agat-sa le déanamh leis an</span>
<lb n="2058"/><span>leitir, pé rud atá ag an nGárdúnach le déanamh</span>
<lb n="2059"/><span>léi."</span></p>
<lb n="2060"/>
<lb n="2061"/><p><span>"Ní dhéineann sin aon deifir," ars' an</span>
<lb n="2062"/><span>Gárdúnach, "mar a chéile 'seadh sinn sa ngnó</span>
<lb n="2063"/><span>so, agus má's maith leat-sa do áit agus d'</span>
<lb n="2064"/><span>úrlár agus do fheirm bheag thalmhan a bheith agat</span>
<lb n="2065"/><span>agus maireachtain a dhéanamh, tabhair uait an</span>
<lb n="2066"/><span>leitir sin.  Gheobhair thar n-ais arís í."</span>
<lb n="2067"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2068"/><p><span>"Ní thabharfad," arsa Siobhán, agus amach</span>
<lb n="2069"/><span>léi uatha.</span></p>
<lb n="2070"/>
<lb n="2071"/><p><span>Nuair a chuaidh sí abhaile nocht sí an scéal ó</span>
<lb n="2072"/><span>thúis deire dá fear.  Bhí iongantas an tsaoghail</span>
<lb n="2073"/><span>air.  "Féach," ar sé, "go raibh an ceart ag an</span>
<lb n="2074"/><span>ngabha."</span></p>
<lb n="2075"/>
<lb n="2076"/><p><span>Chuaidh sé go dtí 'n gabha de'n iarracht sin</span>
<lb n="2077"/><span>agus d' innis sé cionnus mar a bhí do.</span></p>
<lb n="2078"/>
<lb n="2079"/><p><span>"Ná raibh fhios agam," ars an gabha, "go</span>
<lb n="2080"/><span>raibh rún nó rud éigin bun os cionn ag baint</span>
<lb n="2081"/><span>leis an bhfeall so.  Ná h-innis do scéal do</span>
<lb n="2082"/><span>aoinne acht leig don tighearna agus dá chleamh-</span>
<lb n="2083"/><span>anuighthe a rogha rud a dhéanamh agus geallaim-se</span>
<lb n="2084"/><span>dhuit go mbainfear cleite asta."</span></p>
<lb n="2085"/>
<lb n="2086"/><p><span>Ní dubhairt Pádraig focal acht teacht thar</span>
<lb n="2087"/><span>n-ais a bhaile</span>
<lb n="2088"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2089"/><p><span>CAIBIDIL IX</span></p>
<lb n="2090"/>
<lb n="2091"/><p><span>Eachtra an gleithireán a bhí ar fuaid na dúithche,</span>
<lb n="2092"/><span>gach duine ag cur i gcóir do lá na mbáillí.</span>
<lb n="2093"/><span>An lá roimh ré d' aistrigheadh trí nó ceathair de</span>
<lb n="2094"/><span>bha a bhí ag an mBrianach go dtí talamh feir-</span>
<lb n="2095"/><span>meora eile.  D' aistrigheadh na h-eallaigh agus</span>
<lb n="2096"/><span>aon strus beag eile a bhí air — gach aon rud acht</span>
<lb n="2097"/><span>pucán agus dhá ghabhar.  I gcionn na h-oidhche</span>
<lb n="2098"/><span>bhailigh tincéirí na dúithche timcheall an tighe.</span>
<lb n="2099"/><span>Bhí Maitiú, mongaire, agus a mhiúil ag "Tigh</span>
<lb n="2100"/><span>leath-slighe"; bhíodar ag cur fútha ann an oidhche</span>
<lb n="2101"/><span>sin.  Bhí daoine eile ann leis, an oidhche chéadna</span>
<lb n="2102"/><span>sin, a bhí tar éis teacht i bhfad ó bhaile.</span></p>
<lb n="2103"/>
<lb n="2104"/><p><span>Luath go maith ar maidin bhí daoine ag déanamh</span>
<lb n="2105"/><span>ar thigh an Bhrianaigh.  An gabha agus a mhac an</span>
<lb n="2106"/><span>chéad bheirt a tháinig.  Is ar éigin a bhí solas an</span>
<lb n="2107"/><span>lae ann agus iad ag déanamh ar an tigh.  Shíleadar</span>
<lb n="2108"/><span>ná raibh aoinne ann rómpa.  Acht bhí dearmhad</span>
<lb n="2109"/><span>orra.  Bhí ann Donabhán, tincéir, agus timcheall</span>
<lb n="2110"/><span>deichneabhar agus fiche tincéirí eile in' fhochair.</span>
<lb n="2111"/><span>Ó rith an tuile ní fheaca aoinne a leithéid de</span>
<lb n="2112"/><span>radharc asal agus a bhí ann.  In aghaidh gach asail</span>
<lb n="2113"/><span>bhí bean agus páiste gan trácht ar fhearaibh, ar</span>
<lb n="2114"/><span>bhuachaillí óga ná ar chailíní óga.  Bhí arm ionta</span>
<lb n="2115"/><span>féin ionta agus níorbh' arm mar mhagadh é.  Ar</span>
<lb n="2116"/><span>thaobh an bhóthair bhí trí h-ualaighe bataí droighean</span>
<lb n="2117"/><span>dubh.  Ní raibh ag aoinne a thiocfadh le déanamh</span>
<lb n="2118"/><span>acht breith ar cheann aca.</span></p>
<lb n="2119"/>
<lb n="2120"/><p><span>Nuair a chonnacadar an gabha ag teacht ní raibh</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2121"/><p><span>aon tseó acht an t-áthas a bhí orra.  Bhí aithne</span>
<lb n="2122"/><span>acu go léir air.  Bhí aithne aige sin orra, aithne</span>
<lb n="2123"/><span>mhacánta ar chuid aca agus aithne dá mhalairt ar</span>
<lb n="2124"/><span>chuid eile, mar ba mhinic a thug sé an dorus</span>
<lb n="2125"/><span>amach dóibh.  Dhein sé a shlighe tríotha agus bhuail</span>
<lb n="2126"/><span>sé isteach go dtí Pádraig.  Bhí Pádraig agus a</span>
<lb n="2127"/><span>bhean istigh agus gan mórán de mhairg an tsaoghail</span>
<lb n="2128"/><span>orra.</span></p>
<lb n="2129"/>
<lb n="2130"/><p><span>"Níor thángadar fós," arsa an gabha.</span></p>
<lb n="2131"/>
<lb n="2132"/><p><span>"Na báillí, an iad?" arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="2133"/>
<lb n="2134"/><p><span>"'Siad."</span></p>
<lb n="2135"/>
<lb n="2136"/><p><span>"Níor thángadar agus nár thagaid, agus má</span>
<lb n="2137"/><span>thagaid is dóigh liom go mbeidh a dturus in</span>
<lb n="2138"/><span>aistir aca.  An bhfeiceann tú an t-arm sin</span>
<lb n="2139"/><span>amuigh?"</span></p>
<lb n="2140"/>
<lb n="2141"/><p><span>"Chím agus is maith an gnó ann é le linn</span>
<lb n="2142"/><span>práidhinneach.  Féach, gur mairg a bheadh ag teacht</span>
<lb n="2143"/><span>anuas orra mar thincéirí dá dhonacht iad."</span></p>
<lb n="2144"/>
<lb n="2145"/><p><span>"Sin í an fhírinne agat.  An bhfeadar tú dhom</span>
<lb n="2146"/><span>a mbeidh aoinne eile againn?"</span></p>
<lb n="2147"/>
<lb n="2148"/><p><span>"Beidh, tá an tigh agam-sa thall lán cheana</span>
<lb n="2149"/><span>féin.  Is gairid go mbeidh siad go léir annso.</span>
<lb n="2150"/><span>Ní bheadh fhios agat cad as a thiocfadh daoine ná</span>
<lb n="2151"/><span>cé hé an té bheadh annso fós."</span></p>
<lb n="2152"/>
<lb n="2153"/><p><span>Bhí Séamas Óg agus b'fhada leis fhaid a bhí an</span>
<lb n="2154"/><span>dream a bhí i "dTigh leath-slighe" gan teacht.</span>
<lb n="2155"/><span>Rith sé fé n-a ndéin.  Ghabh Maitiú a mhiúil.</span>
<lb n="2156"/><span>Thug sé dhá phiúnta leanna agus dhá bhollóig</span>
<lb n="2157"/><span>aráin di.  Annsin bhog sé féin agus í féin chum</span>
<lb n="2158"/><span>bóthair.  Tháinig mac an ghabha agus an dream</span>
<lb n="2159"/><span>eile 'na dhiaidh.  In áit a chéile bhí daoine eile</span>
<lb n="2160"/><span>ag teacht 'na mbeirt agus 'na dtriúir.  Bhí an</span>
<lb n="2161"/><span>áit dubh le daoine thimcheall a dá uair déag.</span>
<lb n="2162"/><span>Agus fós ní raibh aon teimheal des na báillí le</span>
<lb n="2163"/><span>feicsint ag teacht.  Bhí gach aoinne agus súile</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2164"/><p><span>orra ag féachaint soir siar, ó dheas is ó thuaidh.</span>
<lb n="2165"/><span>Níorbh' fhada go bhfeacadar chúcha marcach i</span>
<lb n="2166"/><span>ndrom capaill.  Leag gach fear a shúil air.</span>
<lb n="2167"/><span>Dubhairt fear gurbh' é Fiachadún a bhí ann;</span>
<lb n="2168"/><span>dubhairt fear eile gurbh' é an Gárdúnach a bhí</span>
<lb n="2169"/><span>ann agus bhí a thuille a rádh gurbh' é an Siriam</span>
<lb n="2170"/><span>a bhí ann agus nár mhór a bheith ag cur i gcóir.  Bhí</span>
<lb n="2171"/><span>súil an ghabhann i gcomhnuidhe air.  "Má</span>
<lb n="2172"/><span>mhairim," ar sé, "'sé an t-Athair Seán Paor</span>
<lb n="2173"/><span>atá ag teacht."</span></p>
<lb n="2174"/>
<lb n="2175"/><p><span>D' fhéach gach aoinne go cruinn arís.  Bhí sé</span>
<lb n="2176"/><span>ag druidim leo.  "An duine céadna," ar</span>
<lb n="2177"/><span>siad.</span></p>
<lb n="2178"/>
<lb n="2179"/><p><span>"Mhuise, mo ghraidhinn go deo é!" arsa</span>
<lb n="2180"/><span>Siobhán.  "Is é ná séanfadh an duine bocht</span>
<lb n="2181"/><span>anois ná an uair úd, in aoibhneas ná in uaigneas,</span>
<lb n="2182"/><span>i gcompórd ná i mbuaidhreamh."</span></p>
<lb n="2183"/>
<lb n="2184"/><p><span>Ní raibh aon choinne ag aoinne leis.  Nuair a</span>
<lb n="2185"/><span>tháinig sé fhaid leo ní fheadar siad cad ba mhaith</span>
<lb n="2186"/><span>dhóibh a dhéanamh de.  Rugadh ar a chapall; rugadh</span>
<lb n="2187"/><span>air féin.  Ba dhóbair go stracfaidhe as a chéile</span>
<lb n="2188"/><span>é le neart báidh agus ceana.</span></p>
<lb n="2189"/>
<lb n="2190"/><p><span>Chaith sé labhairt.  Ní raibh aon dul as aige.</span>
<lb n="2191"/><span>Cuireadh ar mhuin a chapaill arís é, agus bhailigh an</span>
<lb n="2192"/><span>cóimhthionól thimcheall air féin agus ar an gcapall.</span>
<lb n="2193"/><span>An chéad rud a dhein sé ná a hata bhaint de.</span>
<lb n="2194"/><span>Dhein aoinne a raibh hata, caidhp, nó caipín air</span>
<lb n="2195"/><span>an cleas céadna.  Bhí a hata i láimh gach fir agus</span>
<lb n="2196"/><span>a bhata droighean dubh sa láimh eile.  Bhain an</span>
<lb n="2197"/><span>sagart Fíoghar na Croise de féin agus thosnuigh</span>
<lb n="2198"/><span>le Paidir agus Abhé Máiré.  Annsin labhair sé —</span></p>
<lb n="2199"/>
<lb n="2200"/><p><span>"A dhaoine! óg agus aosta mar atá sibh</span>
<lb n="2201"/><span>annso; tá fhios agaibh gurb é an rud céadna a</span>
<lb n="2202"/><span>thug sibh-se annso indiu a thug mise ann, sé sin</span>
<lb n="2203"/><span>gur dhóghaidh agus gur loisc go h-ae me, a chlos go</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2204"/><p><span>raibh mo dhaoine muinnteardha bochta — Pádraig</span>
<lb n="2205"/><span>Ó Briain agus a bhean agus a pháistí — le caitheamh</span>
<lb n="2206"/><span>amach as a dtigh agus as a n-áit — an méid a</span>
<lb n="2207"/><span>thug Dia sa saoghal dóibh agus dá sinsir rómpa —</span>
<lb n="2208"/><span>go rabhdar á gcaitheamh amach ar thaobh an bhóthair</span>
<lb n="2209"/><span>díreach mar a chaithfidhe madra confaidh nó</span>
<lb n="2210"/><span>asal tincéara."</span></p>
<lb n="2211"/>
<lb n="2212"/><p><span>Liúigh gach aoinne, fiú na tincéirí féin.</span>
<lb n="2213"/><span>"Mhuise, nár chaillidh Dia ort, a chabhair na</span>
<lb n="2214"/><span>mbocht!" arsa Siobhán.</span></p>
<lb n="2215"/>
<lb n="2216"/><p><span>"Bhí fhios agam go mbeadh an sluagh so annso</span>
<lb n="2217"/><span>romham chum na droch-oibre seo chur fé chois, mar</span>
<lb n="2218"/><span>níor theip agus níor chaill riamh ar an nGaedheal</span>
<lb n="2219"/><span>an ceart a chaomhnadh ná an t-an-cheart a shéanadh.</span>
<lb n="2220"/><span>Beidh an Siriam agus a shluagh píléirí agus</span>
<lb n="2221"/><span>báillí annso go luath 'nbhur measc.  Beidh siad</span>
<lb n="2222"/><span>gléasta in arm agus in éide.  Beidh fuadar</span>
<lb n="2223"/><span>foghla agus fóir-éigne fútha.  Tá cead aca ó</span>
<lb n="2224"/><span>dhlighe na Sasanach a neart agus a dtréineacht a</span>
<lb n="2225"/><span>chur i bhfeidhm oraibh-se.  Is cuma leo cóir nó</span>
<lb n="2226"/><span>éagcóir acht an dualgas sin a chóimhlíonadh.  Mo</span>
<lb n="2227"/><span>thruagh-sa an té atá fé n-a gcoimirce.</span></p>
<lb n="2228"/>
<lb n="2229"/><p><span>"Tá sibh-se annso.  Ní'l oraibh arm ná éide.</span>
<lb n="2230"/><span>Ní'l agaibh acht an bata droighean dubh.  Tá sibh</span>
<lb n="2231"/><span>annso gan cuireadh gan iarraidh, gan spleádhchas</span>
<lb n="2232"/><span>do dhlighe ríoghachta ná tíre.  Tuigeann sibh gur</span>
<lb n="2233"/><span>ceart agus gur cóir díbh seasamh i gcoinne na</span>
<lb n="2234"/><span>h-éagcórach.  Sin é bhur ndualgas agus is mian</span>
<lb n="2235"/><span>libh é chóimhlíonadh.  Tá fuadar slad fúibh, fuadar</span>
<lb n="2236"/><span>fuil a dhorta.  Mo thruagh an té raghaidh sibh in</span>
<lb n="2237"/><span>achrann leis, acht annsin, mo thruagh sibh féin 'na</span>
<lb n="2238"/><span>dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="2239"/>
<lb n="2240"/><p><span>"Ar an adhbhar sin, bídhí aireach.  Ní'l aon</span>
<lb n="2241"/><span>mhaith i slad ná i ndorta fola.  Ní bhíonn ann acht</span>
<lb n="2242"/><span>sásamh aigne ar feadh na h-uaire sin don té</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2243"/><p><span>dhéineann é.  Annsin tagtar air féin agus 'sé</span>
<lb n="2244"/><span>bhíonn síos de i ndeire na dála.  Tá an dlighe</span>
<lb n="2245"/><span>ann.  Is ag an namhaid atá sí agus ní baoghal</span>
<lb n="2246"/><span>ná go gcuirfidh sé ag obair í.  Agus ní i dtaobh</span>
<lb n="2247"/><span>leis an méid sin a dhéanfaidh sé, teasbáinfidh</span>
<lb n="2248"/><span>sé in' fhochair sin don saoghal go léir ná fuil</span>
<lb n="2249"/><span>i nÉirinn acht daoine fiadhaine ná stadann acht</span>
<lb n="2250"/><span>ag marbhú agus ag milleadh a chéile gan chúis gan</span>
<lb n="2251"/><span>adhbhar.  Dá bhrígh sin, bíodh foidhne agaibh.  Ná</span>
<lb n="2252"/><span>déineadh aoinne agaibh aon rud a mbeadh sé in'</span>
<lb n="2253"/><span>aithreachas.  Bídhí cneasta, ciallmhar, stuama.</span>
<lb n="2254"/><span>Nuair a thiocfaidh an tóir labharfaimíd leo agus</span>
<lb n="2255"/><span>beidh fhios againn cad tá siad chum a dhéanamh."</span></p>
<lb n="2256"/>
<lb n="2257"/><p><span>"Is maith atá fhios againn cad tá de fhonn</span>
<lb n="2258"/><span>orra a dhéanamh, a Athair, acht mar sin féin, aon</span>
<lb n="2259"/><span>rud is toil leat-sa déanfar é," arsa duine</span>
<lb n="2260"/><span>des na daoine.</span></p>
<lb n="2261"/>
<lb n="2262"/><p><span>Thimcheall a buille a chlog ní raibh aon triall á</span>
<lb n="2263"/><span>dhéanamh ag sna báillí.  Bhí an sluagh ag teacht</span>
<lb n="2264"/><span>rud beag caithte agus a gcuid foidhne amhlaidh</span>
<lb n="2265"/><span>leis.  Lá Feabhra ba eadh é agus bhí ruibe ar an</span>
<lb n="2266"/><span>aimsir a ghearrfadh an croiceann de dhuine muna</span>
<lb n="2267"/><span>mbeadh corruighe éigin á dhéanamh aige.  Acht, ní</span>
<lb n="2268"/><span>fada an fuireach a bhí orra.  Ní raibh an buille</span>
<lb n="2269"/><span>buailte nuair a chonnacadar an Siriam ag teacht</span>
<lb n="2270"/><span>i ndrom capaill agus ceathramhadh chéad fear le</span>
<lb n="2271"/><span>n-a chois.  Dheineadar ar an láthair go dian</span>
<lb n="2272"/><span>dána.  Bhí deichneabhar báillí ann agus cúigear</span>
<lb n="2273"/><span>déag píléirí.  Níor chuir an sluagh aon tsuim</span>
<lb n="2274"/><span>ionta.  Níor chorruigh an sagart cos leis.</span>
<lb n="2275"/><span>Bhí na daoine agus súil aca ar an sagart agus</span>
<lb n="2276"/><span>an tsúil eile aca ar an Siriam, agus coinne aca</span>
<lb n="2277"/><span>go labharfaidís le n-a chéile, acht níor chuireadar</span>
<lb n="2278"/><span>isteach ná amach ar a chéile.  Níor fhéach ná níor</span>
<lb n="2279"/><span>labhair ná níor bheannaigh an Siriam ná a chuid</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2280"/><p><span>fear do aoinne a bhí ann.  Bhíodar ag caint</span>
<lb n="2281"/><span>agus ag cómhrádh le n-a chéile díreach agus dá</span>
<lb n="2282"/><span>mbadh ná beadh duine ann acht iad féin.  Nuair a</span>
<lb n="2283"/><span>bhí gach aon rud tabhartha fé ndeara aca agus a</span>
<lb n="2284"/><span>gcuid cainte déanta aca thug an Siriam an t-órdú</span>
<lb n="2285"/><span>uaidh dul agus an obair a bhí in áirighthe dóibh</span>
<lb n="2286"/><span>a dhéanamh.</span></p>
<lb n="2287"/>
<lb n="2288"/><p><span>Chuaidh cúigear báillí de'n iarracht sin go dtí</span>
<lb n="2289"/><span>bothán na miúlach, cúigear eile isteach i dtigh na</span>
<lb n="2290"/><span>muintire.  D' imthigh cúigear píléirí ar fuaid</span>
<lb n="2291"/><span>na feirmeach agus d' fhan an deichneabhar eile</span>
<lb n="2292"/><span>mar ghárda timcheall ar an Siriam, le h-eagla</span>
<lb n="2293"/><span>go mbeadh aon troid ná achrann sa scéal agus dá</span>
<lb n="2294"/><span>mbeadh chum an chéad iarracht a bheith aca.</span></p>
<lb n="2295"/>
<lb n="2296"/><p><span>Thárla gur chuir Maitiú a mhiúil isteach i</span>
<lb n="2297"/><span>mbothán an Bhrianaigh.  Bhí an dorus dúnta uirre,</span>
<lb n="2298"/><span>an glas ar an dorus agus an eochair ar iarraidh</span>
<lb n="2299"/><span>agus má bhí Séamas Gabha féin ann ní baoghal go</span>
<lb n="2300"/><span>ngearrfadh sé an t-iarann.  B' éigin do sna</span>
<lb n="2301"/><span>báillí an dorus a chur isteach le fórsa.  Chuaidh</span>
<lb n="2302"/><span>beirt aca isteach i ndiaidh an duiris.  Bhí an</span>
<lb n="2303"/><span>mhiúil istigh sínte agus gan cor aiste.  Rug</span>
<lb n="2304"/><span>fear aca ar cheannrach a bhí ar crochadh ar spíce</span>
<lb n="2305"/><span>a bhí sa bhfalla.  Chuir sé isteach ar a ceann</span>
<lb n="2306"/><span>é.  Bhain sé stracadh as.  Bhí an báille eile</span>
<lb n="2307"/><span>taobh thiar de'n miúil agus fuip aige.  Thug sé</span>
<lb n="2308"/><span>buille beag dá chois di.  Níor éirigh sí, ná níor</span>
<lb n="2309"/><span>chorraigh.  Nuair nár dhein chuir sé cos na fuipe</span>
<lb n="2310"/><span>a bhaile uirre.  Pioc suime níor chuir sí innte.</span></p>
<lb n="2311"/>
<lb n="2312"/><p><span>"Tá rud éigin uirre," arsa fear na fuipe.</span></p>
<lb n="2313"/>
<lb n="2314"/><p><span>"Tá bitheamhantaigheacht," arsa báille bhí</span>
<lb n="2315"/><span>leasmuigh de'n dorus, agus isteach leis féin</span>
<lb n="2316"/><span>agus le báille eile.  Chromadar ag gabháil de</span>
<lb n="2317"/><span>chosaibh agus de bhataí sa mbeithidheach bocht gur</span>
<lb n="2318"/><span>dhúisigh sí.  Ní fheadar sí an raibh aoinne ag</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2319"/><p><span>gabháil di.  Bhí sí chómh mór sin i dtaithighe bata</span>
<lb n="2320"/><span>agus bualadh nárbh' mhó ghoillfeadh tochas uirre</span>
<lb n="2321"/><span>ná iad.</span></p>
<lb n="2322"/>
<lb n="2323"/><p><span>D' oscail sí a súile.  D' fhéach sí timcheall</span>
<lb n="2324"/><span>uirre féin.  Chuir sí sraoth aiste.  Má chuir</span>
<lb n="2325"/><span>buaileadh buille uirre.  Chuir sí cnead aiste</span>
<lb n="2326"/><span>agus bhain sí síne aiste féin.  Buaileadh cúpla</span>
<lb n="2327"/><span>buille i dteannta a chéile uirre.  D' éirigh sí</span>
<lb n="2328"/><span>agus d'fhéach sí timcheall arís uirre féin.</span></p>
<lb n="2329"/>
<lb n="2330"/><p><span>"Strac leat í," arsa báille aca leis an</span>
<lb n="2331"/><span>mbáille a raibh an srian 'na láimh aige.</span></p>
<lb n="2332"/>
<lb n="2333"/><p><span>Bhain séisin stracadh as an srian, acht má</span>
<lb n="2334"/><span>bhain, bhain an mhiúil stracadh 'na choinne as agus</span>
<lb n="2335"/><span>bhain sí casadh giúrnálach as a ceann.  D' imthigh</span>
<lb n="2336"/><span>an ceannrach dá cionn.  Rith fear an cheannraigh</span>
<lb n="2337"/><span>de'n iarracht sin chum é chur isteach ar a ceann</span>
<lb n="2338"/><span>arís.  Dhruid an mhiúil rud beag i ndiaidh a cúil</span>
<lb n="2339"/><span>uaidh.  Bhí an triúr eile taobh thiar di agus</span>
<lb n="2340"/><span>chaitheadar a lámha a leagaint ar a ceathramhadh</span>
<lb n="2341"/><span>chum iad féin a chosaint idir í agus an falla.</span>
<lb n="2342"/><span>Thárla gurbh' é áit ar leag ceann aca a lámh ná</span>
<lb n="2343"/><span>ar an bpaiste tinn a bhí ar chnámh a droma, siar</span>
<lb n="2344"/><span>ó ionad na srathrach — an áit a mbainfeadh Maitiú</span>
<lb n="2345"/><span>barr a bhata leis nuair a bhíodh fonn air cóimh-</span>
<lb n="2346"/><span>thionól a bhailú chum a chuid éisc a dhíol.</span></p>
<lb n="2347"/>
<lb n="2348"/><p><span>Níor luaithe a bhí bainte leis an bpaiste seo</span>
<lb n="2349"/><span>ná mar a bhain sí bionóg aiste féin.  Bhuail sí</span>
<lb n="2350"/><span>fear an cheannraigh le buille dá ceann sa mbolg</span>
<lb n="2351"/><span>agus dhein sí marbhán de.  Bhí sé sínte maol</span>
<lb n="2352"/><span>marbh treasna béal an duiris.  Annsin chrom</span>
<lb n="2353"/><span>sí ag eirghe as a cosa deire.  Ní raibh sé d' uain</span>
<lb n="2354"/><span>ag sna báillí imtheacht ná teacht.  Pé áit de'n</span>
<lb n="2355"/><span>mbothán a n-iompuighdís bhíodh cruidhte deire na</span>
<lb n="2356"/><span>miúlach ag dul a bhaile orra.  Fuair ceann aca</span>
<lb n="2357"/><span>greim ar chúinne de'n dorus agus strac sé chuige</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2358"/><p><span>é.  Dhein an dorus saghas foithne dóibh.  Ní</span>
<lb n="2359"/><span>raibh sos ná suaimhneas ar an miúil acht gach aon</span>
<lb n="2360"/><span>sraoth agus gach aon chnead agus gach aon speach</span>
<lb n="2361"/><span>aici; agus na báillí agus gach aon liúigh aca.</span>
<lb n="2362"/><span>An báille bhí leasmuigh ní fheadar sé cad ba mhaith</span>
<lb n="2363"/><span>do a dhéanamh.  Bhí sé ag féachaint ar a chomarádaí</span>
<lb n="2364"/><span>treasna an duiris agus ní leigfeadh eagla dho</span>
<lb n="2365"/><span>dul d' iarracht air.  Acht ba ghairid gur airigh</span>
<lb n="2366"/><span>na daoine an gleithiréan sa mbothán.  Bhailigh-</span>
<lb n="2367"/><span>eadar timcheall an bhotháin.  Bhí an Siriam ag</span>
<lb n="2368"/><span>féachaint acht ní raibh fhios aige cad a bhí ar</span>
<lb n="2369"/><span>siubhal.  Shíl sé gurbh' amhlaidh bhí na báillí agus</span>
<lb n="2370"/><span>na daoine ag troid istigh sa mbothán.  Bhí an</span>
<lb n="2371"/><span>iomarca bailighthe timcheall an bhotháin chum slighe</span>
<lb n="2372"/><span>isteach a bheith aige.</span></p>
<lb n="2373"/>
<lb n="2374"/><p><span>"Slighe annsin," ar sé.</span></p>
<lb n="2375"/>
<lb n="2376"/><p><span>Níor chuir aoinne aon tsuim ann.</span></p>
<lb n="2377"/>
<lb n="2378"/><p><span>"Slighe annsin," ar sé arís.</span></p>
<lb n="2379"/>
<lb n="2380"/><p><span>Níor airigh aoinne é.</span></p>
<lb n="2381"/>
<lb n="2382"/><p><span>"Slighe annsin, in ainm an Rí," ar sé.</span></p>
<lb n="2383"/>
<lb n="2384"/><p><span>Pioc toraidh níor tugadh air féin ná ar an Rí.</span></p>
<lb n="2385"/>
<lb n="2386"/><p><span>"Déinidhí slighe dóibh," ars an sagart.</span></p>
<lb n="2387"/>
<lb n="2388"/><p><span>Deineadh slighe dóibh.  Dhein an deichneabhar</span>
<lb n="2389"/><span>píléirí ar an dorus.  Ní leomhfaidís a gcinn a</span>
<lb n="2390"/><span>chur isteach mar bhí suip agus salachar agus</span>
<lb n="2391"/><span>púróga ag teacht 'na chioth tríd an dorus.</span>
<lb n="2392"/><span>Chonnacadar an báille bhí treasna an duiris agus</span>
<lb n="2393"/><span>lámh leis sínte amach.  Fuair ceann aca amas</span>
<lb n="2394"/><span>ar bhreith ar a láimh agus strac sé amach é.  Bhí</span>
<lb n="2395"/><span>sé briste brúighte agus é mar a bheadh sé tar éis</span>
<lb n="2396"/><span>fanntais a chur de.</span></p>
<lb n="2397"/>
<lb n="2398"/><p><span>Tugadh go dtí an sagart é.</span></p>
<lb n="2399"/>
<lb n="2400"/><p><span>"'Dé'n creideamh atá aige seo?" ars an</span>
<lb n="2401"/><span>sagart leis an Siriam.</span></p>
<lb n="2402"/>
<lb n="2403"/><p><span>"Ní fheadar," ar séisin.</span>
<lb n="2404"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2405"/><p><span>"Giúdach is eadh é.  Ná feiceann tú chómh</span>
<lb n="2406"/><span>buidhe agus atá sé?" arsa feirmeoir.</span></p>
<lb n="2407"/>
<lb n="2408"/><p><span>"Má tá sé buidhe féin," ars an sagart,</span>
<lb n="2409"/><span>"béidir go bhfuil croidhe geal aige."</span></p>
<lb n="2410"/>
<lb n="2411"/><p><span>"Deirim-se croidhe geal leat ag báille!"</span>
<lb n="2412"/><span>ars an feirmeoir.</span></p>
<lb n="2413"/>
<lb n="2414"/><p><span>"Pé 'cu buidhe nó bán atá an croidhe aige,</span>
<lb n="2415"/><span>ní'l aon bhaoghal báis air an iarracht so.  Ní'l sé</span>
<lb n="2416"/><span>acht beagáinín loitighthe.</span></p>
<lb n="2417"/>
<lb n="2418"/><p><span>"Ní fearr slán é dá gcuirfeadh sin gan a</span>
<lb n="2419"/><span>bheith 'na bháille é."</span></p>
<lb n="2420"/>
<lb n="2421"/><p><span>Rug na píléirí air agus chuireadar i leath-</span>
<lb n="2422"/><span>taoibh é.  Bhí an mhiúil ar siubhal i gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="2423"/>
<lb n="2424"/><p><span>"'Dé chúis ná téigheann sibh isteach?" ars</span>
<lb n="2425"/><span>an Siriam leis na píléirí.</span></p>
<lb n="2426"/>
<lb n="2427"/><p><span>"Miúil mhalluighthe atá ann," ar siad.</span></p>
<lb n="2428"/>
<lb n="2429"/><p><span>"Lámhadh ceann agaibh í," ar sé.</span></p>
<lb n="2430"/>
<lb n="2431"/><p><span>"Má lámhtar mo mhiúil orm," arsa Maitiú,</span>
<lb n="2432"/><span>"díolfaidh duine éigin as an rósta," agus</span>
<lb n="2433"/><span>anonn leis go dtí dorus an bhotháin.</span></p>
<lb n="2434"/>
<lb n="2435"/><p><span>"Bho hó Sam!" ar sé.</span></p>
<lb n="2436"/>
<lb n="2437"/><p><span>Stad an mhiúil de'n iarracht sin, agus chuir sí</span>
<lb n="2438"/><span>a ceann amach sa dorus.  Rug Maitiú ar an</span>
<lb n="2439"/><span>gceannrach agus chuir sé uirre é.  Bhí sí chómh</span>
<lb n="2440"/><span>mín macánta le h-uan.  Bhí an triúr báillí</span>
<lb n="2441"/><span>agus iad idir an falla agus an dorus.</span></p>
<lb n="2442"/>
<lb n="2443"/><p><span>"Gabhaidhí amach fé'n aer," arsa Maitiú leo.</span></p>
<lb n="2444"/>
<lb n="2445"/><p><span>Sheasaigh beirt aca anáirde.  Bhí an fear eile</span>
<lb n="2446"/><span>an-lag.  Chaitheadar breith air agus é d' iomchar</span>
<lb n="2447"/><span>amach.  Bhí an triúr aca chómh millte chómh martra</span>
<lb n="2448"/><span>sin nár bhfearrde duine féachaint orra.  Bhí a</span>
<lb n="2449"/><span>gcuid éadaigh stractha, sraoilte, sailighthe, agus</span>
<lb n="2450"/><span>a n-aighthe lán d' fhuil agus de ghearraí.  An</span>
<lb n="2451"/><span>fear a beireadh amach tugadh go dtí 'n sagart é.</span></p>
<lb n="2452"/>
<lb n="2453"/><p><span>"Tá sé i bpráidhinn na h-ola," ars an sagart,</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2454"/><p><span>"agus caithfear dul fé dhéin sagart an phar-</span>
<lb n="2455"/><span>pharóiste do; acht ní fheadar an Caitliceach ar aon</span>
<lb n="2456"/><span>chor é?"</span></p>
<lb n="2457"/>
<lb n="2458"/><p><span>"Is eadh," arsa báille.</span></p>
<lb n="2459"/>
<lb n="2460"/><p><span>"Cad is ainm do?" ars an sagart.</span></p>
<lb n="2461"/>
<lb n="2462"/><p><span>"Domhnall Ó Cruadhlaoi," ars an báille.</span></p>
<lb n="2463"/>
<lb n="2464"/><p><span>"Ó an Diabhal!  Ní'l Giúdach ag caitheamh</span>
<lb n="2465"/><span>bríste chómh dona leis," arsa Diarmuid Ó Duinn.</span></p>
<lb n="2466"/>
<lb n="2467"/><p><span>Bhí na daoine ag brughadh isteach chum Domhnall</span>
<lb n="2468"/><span>d' fheicsint.  Níor aithnigheadar go dtí sin é</span>
<lb n="2469"/><span>mar bhí sé fé chealltar.  "Fanaidhí siar," ars</span>
<lb n="2470"/><span>an sagart.  "Beireadh beirt nó triúr agaibh</span>
<lb n="2471"/><span>go dtí áit éigin é seo go dtiocfaidh an sagart</span>
<lb n="2472"/><span>paróiste."</span></p>
<lb n="2473"/>
<lb n="2474"/><p><span>Deineadh amhlaidh, agus chuaidh teachtaire fé</span>
<lb n="2475"/><span>dhéin an tsagairt.  Níor mhaith leis an Athair</span>
<lb n="2476"/><span>Seán gan Domhnall a leanmhaint le h-eagla go</span>
<lb n="2477"/><span>bhfuigheadh sé bás gan an sagart.  D' imthigh sé</span>
<lb n="2478"/><span>'na dhiaidh.</span></p>
<lb n="2479"/>
<lb n="2480"/><p><span>Scaip na daoine annsin ón mbothán agus bhailigh</span>
<lb n="2481"/><span>na báillí timcheall ar an Siriam.  Bhí an cúigear</span>
<lb n="2482"/><span>a bhí istigh i dtigh na muintire timcheall air.</span></p>
<lb n="2483"/>
<lb n="2484"/><p><span>"Cad a thug annsin sibh?" ar sé leo.</span></p>
<lb n="2485"/>
<lb n="2486"/><p><span>"Thángamair amach féachaint cad a bhí ar</span>
<lb n="2487"/><span>siubhal," ar siad.</span></p>
<lb n="2488"/>
<lb n="2489"/><p><span>"An é sin an cúram atá 'nbhur ngnó agaibh?</span>
<lb n="2490"/><span>Isteach libh arís agus ná fágaidhí luach leath-</span>
<lb n="2491"/><span>phingne fé fhrathacha an tighe sin gan caitheamh</span>
<lb n="2492"/><span>amach," ar sé.</span></p>
<lb n="2493"/>
<lb n="2494"/><p><span>Chuadar isteach.  Bhí beirt des na páistí</span>
<lb n="2495"/><span>istigh á gceilt féin timcheall an tighe.  Cuireadh</span>
<lb n="2496"/><span>amach iad.  Bhí troscán an tighe á chaitheamh amach</span>
<lb n="2497"/><span>díreach mar a bheifidhe ag caitheamh amach fóid</span>
<lb n="2498"/><span>mhóna.</span></p>
<lb n="2499"/>
<lb n="2500"/><p><span>"Cá bhfuil an sagart?" ars an gabha.</span>
<lb n="2501"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2502"/><p><span>"Ní'l sé annso," ars an cóimhthionól.</span></p>
<lb n="2503"/>
<lb n="2504"/><p><span>"Bhoil, ní dhéanfaidh an obair seo an gnó,"</span>
<lb n="2505"/><span>ar sé.</span></p>
<lb n="2506"/>
<lb n="2507"/><p><span>Bhí na tincéirí ar sceanna.  Ba é Donabhán,</span>
<lb n="2508"/><span>tincéir, a raibh an chéad iarracht aige.  Bhí sé le</span>
<lb n="2509"/><span>h-ais ualaigh bhataí.  Bhí ceann 'na láimh aige</span>
<lb n="2510"/><span>agus rug sé ar cheann eile.  Bhí cúl an tSiriaim</span>
<lb n="2511"/><span>leis agus thug sé fé le ceann aca.  Chonnaic an</span>
<lb n="2512"/><span>cóimhthionól an bata ag imtheacht agus ag bualadh</span>
<lb n="2513"/><span>an tSiriaim sa drom.  Bhí an fuinneamh caithte</span>
<lb n="2514"/><span>san imtheacht a bhí fé'n mbata agus níor ghortuigh</span>
<lb n="2515"/><span>sé é, acht ba chuma sin bhí an teine adhanta.</span>
<lb n="2516"/><span>Phreab na píléirí; acht má phreab, phreab fiche</span>
<lb n="2517"/><span>duine i gcoinne gach duine aca.  Rith timcheall</span>
<lb n="2518"/><span>dathad duine isteach i dtigh an Bhrianaigh.  Bhí</span>
<lb n="2519"/><span>bualadh istigh agus bualadh amuigh.  Bhí na báillí</span>
<lb n="2520"/><span>istigh ag faire amais ar theacht amach acht ba</span>
<lb n="2521"/><span>bheag an chabhair dóibh.  Bhí duine aca ag an dorus</span>
<lb n="2522"/><span>nuair a rug Diarmuid Ó Duinn ar scórnach air.</span>
<lb n="2523"/><span>Thachtfadh sé é meireach comhairle an tsagairt.</span>
<lb n="2524"/><span>Bhog sé de agus níor luaithe bhog ná a rith an báille</span>
<lb n="2525"/><span>amach an dorus.  Cé bheadh ag an dorus ná mac</span>
<lb n="2526"/><span>an ghabha agus bata 'na láimh aige agus é ag faire</span>
<lb n="2527"/><span>mar a bheadh cat ar luich.  Ní túisce bhí a cheann</span>
<lb n="2528"/><span>amuigh sa dorus ag an mbáille ná mar a bhí sé</span>
<lb n="2529"/><span>buailte idir an gob agus an tsúil le snaidhm de</span>
<lb n="2530"/><span>bhata.  Thuit sé gan chuach.</span></p>
<lb n="2531"/>
<lb n="2532"/><p><span>Chum scéal gairid a dhéanamh de'n scéal fada,</span>
<lb n="2533"/><span>fuair lucht an airm agus an éide greadadh maith</span>
<lb n="2534"/><span>agus cuid aca giorr-shaoghail.  Fuair cuid des</span>
<lb n="2535"/><span>na daoine féin droch-iarrachtaí agus gheobhadh</span>
<lb n="2536"/><span>an scéal a bheith ní ba mheasa aca meireach an</span>
<lb n="2537"/><span>Siriam.  Bhí fonn ar chuid des na píléirí dul</span>
<lb n="2538"/><span>sa lámhach acht ní leomhfadh sé dóibh é.  Bhí an</span>
<lb n="2539"/><span>t-órdú aca gan é dhéanamh.  Nuair a thuit an</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2540"/><p><span>fear ag an dorus bhí deallradh grána ag teacht</span>
<lb n="2541"/><span>ar an scéal agus in áit na píléirí agus na báillí</span>
<lb n="2542"/><span>a ghéarú chum na troda is amhlaidh ghlaoidh an</span>
<lb n="2543"/><span>Siriam orra.  Bhailigheadar i dteannta a chéile</span>
<lb n="2544"/><span>le beagáinín duaidh agus chuireadar chum bóthair.</span>
<lb n="2545"/><span>Bhí deire leis an mustar; acht, meireach na</span>
<lb n="2546"/><span>gunnaí ní bheadh.  I ndeire an mhustair tháinig</span>
<lb n="2547"/><span>an cúigear píléirí a bhí ar fuaid na feirmeach</span>
<lb n="2548"/><span>agus pucán agus dhá ghabhar rómpa amach.  Nuair a</span>
<lb n="2549"/><span>chonnaic an Siriam iad bhagair sé orra.  Tháng-</span>
<lb n="2550"/><span>adar, agus chuireadar díobh in' fhochair.  Mhaoluigh</span>
<lb n="2551"/><span>an gleithireán agus an t-achrann.  Scaip na</span>
<lb n="2552"/><span>daoine acht amháin roint comharsan a chuir rudaí</span>
<lb n="2553"/><span>beaga 'na n-ionad féin i bhfochair Shiobháin.</span></p>
<lb n="2554"/>
<lb n="2555"/><p><span>Nuair a chas an t-Athair Seán bhí an sluagh</span>
<lb n="2556"/><span>imthighthe.  B' oth leis an t-achrann acht dob'</span>
<lb n="2557"/><span>áthas leis Siobhán agus Pádraig a bheith sa tseilbh</span>
<lb n="2558"/><span>i gcomhnuidhe.  "Tá an buaidh ann," ar sé,</span>
<lb n="2559"/><span>"acht tiocfaidh buaidhreamh do dhuine éigin as."</span>
<lb n="2560"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2561"/><p><span>CAIBIDIL X</span></p>
<lb n="2562"/>
<lb n="2563"/><p><span>Fuair Róisín leitir Shiobháin.  B' ait léi í.</span>
<lb n="2564"/><span>Ní raibh de choinne aici le scéala uaithe acht mar</span>
<lb n="2565"/><span>a chéile agus a bhí ón uaigh.  Bhí sí corruigheacht</span>
<lb n="2566"/><span>agus bliain i Sasana leis an linn seo agus ba</span>
<lb n="2567"/><span>dhéirc léi a bheith scathamh amach as.  Bhí a rian</span>
<lb n="2568"/><span>air, léigh sí an leitir go cneasta agus nuair a bhí</span>
<lb n="2569"/><span>sí léighte aici tháinig "An Turus go Tír na n-Óg"</span>
<lb n="2570"/><span>arís chum a h-aigne.  "Tá glaoidhte orm," ar</span>
<lb n="2571"/><span>sí, "agus 'sí an leitir seo an leoithne chaoin</span>
<lb n="2572"/><span>ag cogar thar an gcuan."  Shuidh sí síos agus</span>
<lb n="2573"/><span>scríobh sí a bhaile go dtí n-a h-athair á rádh</span>
<lb n="2574"/><span>leis go raibh gnó aici go h-Éirinn agus gur mhaith</span>
<lb n="2575"/><span>léi triall.  Nuair a fuair a h-athair an leitir</span>
<lb n="2576"/><span>bhí an-imshníomh air i dtaobh na h-oibre bhí ar</span>
<lb n="2577"/><span>siubhal sa pharóiste, agus bhí Fiachadún agus a</span>
<lb n="2578"/><span>mhac sa tigh aige agus an t-imshníomh céadna</span>
<lb n="2579"/><span>orra sin.  D' innis an Gárdúnach dóibh go raibh</span>
<lb n="2580"/><span>fonn ar Róisín teacht a bhaile.</span></p>
<lb n="2581"/>
<lb n="2582"/><p><span>"B' fhéidir nárbh' fhearr dhi ar domhan é ar</span>
<lb n="2583"/><span>theacht an tsamhraidh," arsa Fiachadún, "acht</span>
<lb n="2584"/><span>amháin go bhfuilmíd rud beag gleithireánach anois</span>
<lb n="2585"/><span>agus ná féadfaí dul chum í thionlacann."</span></p>
<lb n="2586"/>
<lb n="2587"/><p><span>"Tá sin amhlaidh," ars an Gárdúnach, "acht</span>
<lb n="2588"/><span>is féidir linn Seoirse a spáráil.  Tá sé óg,</span>
<lb n="2589"/><span>láidir agus sean-oilte ar an turus so."</span></p>
<lb n="2590"/>
<lb n="2591"/><p><span>"An ndéanfá rith anonn?" arsa Fiachadún</span>
<lb n="2592"/><span>le Seoirse.</span></p>
<lb n="2593"/>
<lb n="2594"/><p><span>"Le fuinneamh," arsa Seoirse.</span>
<lb n="2595"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2596"/><p><span>Bhí 'na mhargadh.  Chuir Seoirse chum bóthair.</span>
<lb n="2597"/><span>Ba é lá na mbáillí ar Phádraig Ó Briain an lá</span>
<lb n="2598"/><span>bhí Seoirse ag dul anonn.  Bhuail sé port thall</span>
<lb n="2599"/><span>agus chuaidh a bhaile.  An lá céadna tháinig an</span>
<lb n="2600"/><span>bhean tighe go dtí Róisín agus adubhairt léi go</span>
<lb n="2601"/><span>raibh Seoirse ag teacht.</span></p>
<lb n="2602"/>
<lb n="2603"/><p><span>"Is maith sin," arsa Róisín, "béidir go</span>
<lb n="2604"/><span>mbeadh scéal ar foghnamh éigin aige."</span></p>
<lb n="2605"/>
<lb n="2606"/><p><span>"An bhfuilir ag coinne le scéala?" ars an</span>
<lb n="2607"/><span>bhean tighe.</span></p>
<lb n="2608"/>
<lb n="2609"/><p><span>"Táim.  Táim ag coinne le scéala le roint</span>
<lb n="2610"/><span>laetheanta.  Ní'l uaim acht an focal chum dul a</span>
<lb n="2611"/><span>bhaile."</span></p>
<lb n="2612"/>
<lb n="2613"/><p><span>"Beidh uaigneas orm-sa id'dhiaidh má imthighir."</span></p>
<lb n="2614"/>
<lb n="2615"/><p><span>"Beidh agus uaigneas orm-sa id' dhiaidh-se.</span>
<lb n="2616"/><span>B' fhearr dhuit teacht go h-Éirinn liom ar feadh</span>
<lb n="2617"/><span>tamaill."</span></p>
<lb n="2618"/>
<lb n="2619"/><p><span>"Badh é mo bhail é, acht ní h-ionann é rádh</span>
<lb n="2620"/><span>agus é dhéanamh.  Ní cead dom dul."</span></p>
<lb n="2621"/>
<lb n="2622"/><p><span>"Ní bheadh fhios agat.  Déanfaimíd seift."</span></p>
<lb n="2623"/>
<lb n="2624"/><p><span>"Má's féidir leat déin, mar badh mhaith</span>
<lb n="2625"/><span>liom, ar chuma éigin, a bheith in éinfeacht leat."</span></p>
<lb n="2626"/>
<lb n="2627"/><p><span>"Tá go maith.  Déanfad mo dhícheall."</span></p>
<lb n="2628"/>
<lb n="2629"/><p><span>Níorbh' fhada gur bhuail Seoirse an dorus</span>
<lb n="2630"/><span>isteach.  Tar éis do gabháil trí roint mhaith</span>
<lb n="2631"/><span>geáitsí agus deagh-bhéasa galldha agus é féin a</span>
<lb n="2632"/><span>bheathú tar éis bóthair chuaidh sé ar sheanchas le</span>
<lb n="2633"/><span>Róisín.</span></p>
<lb n="2634"/>
<lb n="2635"/><p><span>"Teacht ó Éirinn dom," ar sé.</span></p>
<lb n="2636"/>
<lb n="2637"/><p><span>"Maith do theacht.  An bhfuil aon scéal ar</span>
<lb n="2638"/><span>foghnamh le h-aithris?" ar sí.</span></p>
<lb n="2639"/>
<lb n="2640"/><p><span>"Is oth liom a rádh ná fuil.  Tá cuid ded'</span>
<lb n="2641"/><span>chomharsain agus ded' dhaoine muinteardha caithte</span>
<lb n="2642"/><span>amach as a dtigh ag m' athair.  B' fhearr leo a</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2643"/><p><span>gcuid de'n tsaoghal d' ól agus a chaitheamh ná a</span>
<lb n="2644"/><span>gcíos a dhíol."</span></p>
<lb n="2645"/>
<lb n="2646"/><p><span>"An misde a fhiafruighe dhíot cé h-iad sin?"</span></p>
<lb n="2647"/>
<lb n="2648"/><p><span>"Tá, Pádraig Ó Briain, agus a líon-tighe."</span></p>
<lb n="2649"/>
<lb n="2650"/><p><span>"Is oth liom mar scéal sin, cé nach anamh mar</span>
<lb n="2651"/><span>scéal a leithéid i nÉirinn.  Is deas mar leigheas</span>
<lb n="2652"/><span>ar an aingcise an feall.  An é sin an scéal</span>
<lb n="2653"/><span>is fearr atá ar iomchar agat?"</span></p>
<lb n="2654"/>
<lb n="2655"/><p><span>"Sé, cé go bhfuilim ag teacht mar theachtaire</span>
<lb n="2656"/><span>agus mar threoir chughat-sa, sé sin, chum a innsint</span>
<lb n="2657"/><span>duit go bhfuil do thriall a bhaile agus chum a bheith</span>
<lb n="2658"/><span>leat sa tslighe.  Dá mbadh mise thusa is fada ó</span>
<lb n="2659"/><span>Éirinn d' fhanfainn an fhaid a bheadh áit agus tír</span>
<lb n="2660"/><span>níos fearr agam le fuireach ann."</span></p>
<lb n="2661"/>
<lb n="2662"/><p><span>"Is aoibhinn do theachtaireacht acht is baoth do</span>
<lb n="2663"/><span>threoir.  Dá mbadh mise thusa is fada ó Éirinn</span>
<lb n="2664"/><span>d' fhanfainn mar ní'l aon éileamh ag Éirinn ort</span>
<lb n="2665"/><span>agus is fada fairsing í an tír seo agat."</span></p>
<lb n="2666"/>
<lb n="2667"/><p><span>"Cuireadh mise chum tú thionlocann."</span></p>
<lb n="2668"/>
<lb n="2669"/><p><span>"Ní'l do thionlocann uaim."</span></p>
<lb n="2670"/>
<lb n="2671"/><p><span>"Ní h-amhlaidh raghfá it' aonar ar turus tíre</span>
<lb n="2672"/><span>is fairrge.  Tá baoghal báidhte agus mar-</span>
<lb n="2673"/><span>marbhuighthe id' chionn agus ciotrainní nach iad."</span></p>
<lb n="2674"/>
<lb n="2675"/><p><span>"Is cuma baoghal.  Is binne liom baoghal</span>
<lb n="2676"/><span>baoghail ná do chuideachta-sa."</span></p>
<lb n="2677"/>
<lb n="2678"/><p><span>"Agus cé badh mhéinn leat?"</span></p>
<lb n="2679"/>
<lb n="2680"/><p><span>"Mo rogha m' aonar; acht tá duine sa tigh</span>
<lb n="2681"/><span>seo ná diúltochainn dom' chuideachtain ná dom'</span>
<lb n="2682"/><span>choinleach."</span></p>
<lb n="2683"/>
<lb n="2684"/><p><span>"Cé hé an duine sin?"</span></p>
<lb n="2685"/>
<lb n="2686"/><p><span>"An bhean tighe atá annso."</span></p>
<lb n="2687"/>
<lb n="2688"/><p><span>"Badh mhaith leat í dhul leat go h-Éirinn agus</span>
<lb n="2689"/><span>sibh araon a chasadh in éinfeacht."</span></p>
<lb n="2690"/>
<lb n="2691"/><p><span>"Shiubhlochainn an saoghal léi."</span>
<lb n="2692"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2693"/><p><span>"Tá go maith.  Raghaidh an triúr againn go</span>
<lb n="2694"/><span>h-Éirinn mar sin.  An bhfuil tú sásta?"</span></p>
<lb n="2695"/>
<lb n="2696"/><p><span>"Táim."</span></p>
<lb n="2697"/>
<lb n="2698"/><p><span>Ní h-aithristear aon rud eile 'na dtaobh gur</span>
<lb n="2699"/><span>bhuaileadar cuan agus caladh phort i gCumar na</span>
<lb n="2700"/><span>dTrí n-Uisce.  .i. Cuan Phortláirge.  Dheineadar</span>
<lb n="2701"/><span>moill bheag sa chathair.  Annsin chuadar ar</span>
<lb n="2702"/><span>chóiste cheithre gcapall a bhí ag fuireach leo chum</span>
<lb n="2703"/><span>iad a bhreith a bhaile.  Bhogadar.  Bhí an cóiste ag</span>
<lb n="2704"/><span>imtheacht go bríoghmhar mar bhí na capaill go</span>
<lb n="2705"/><span>groidhe, lúthmhar fé.  Cois Siúire a bhí a ngabháil</span>
<lb n="2706"/><span>mar a raibh súil-fhéachaint le fagháil ag Róisín ar</span>
<lb n="2707"/><span>Shliabh na mBan bhFionn a bhí go h-uaibhreach agus</span>
<lb n="2708"/><span>go h-uasal 'na sheasamh ó thuaidh uaithe.  B' eol</span>
<lb n="2709"/><span>di ó n-a sean-mháthair agus ó'n scoláire bocht</span>
<lb n="2710"/><span>stair na h-áite sin agus an slad a deineadh ar</span>
<lb n="2711"/><span>Ghaedhil ann le linn cogaidh Rois.  Acht níor</span>
<lb n="2712"/><span>chuibhe dhí a bheith ar machtnamh an uair sin mar bhí</span>
<lb n="2713"/><span>sí ar sheanchas agus na capaill ag goid na slighe</span>
<lb n="2714"/><span>go luath mear léir.  Shroiseadar Cluain Meala</span>
<lb n="2715"/><span>agus níor tharraingeadh srian ann.  Thángadar</span>
<lb n="2716"/><span>díreach a bhaile.  Bhí an Gárdúnach agus a bhean</span>
<lb n="2717"/><span>agus Fiachadún agus a bhean ann rómpa.  Chuir-</span>
<lb n="2718"/><span>eadar na tuartha fáilte roimh Róisín.  'Sí</span>
<lb n="2719"/><span>Róisín féin a bhí go sásta ar a bheith sa mbaile pé</span>
<lb n="2720"/><span>'cu fáilte nó a mhalairt a bhí roimpe.  Cuireadh</span>
<lb n="2721"/><span>féasta i gcóir de aon iarracht agus annsin</span>
<lb n="2722"/><span>shuidh an chuideachtha chum búird.  Ní gnáth biadh</span>
<lb n="2723"/><span>agus deoch gan seanchas.  Bhí ar Róisín a ceacht</span>
<lb n="2724"/><span>a chur aiste i dtaobh na muintire thall — cionnus</span>
<lb n="2725"/><span>mar a bhíodar agus cionnus mar a thaithnigh a</span>
<lb n="2726"/><span>turus agus a h-imirce léi.  Agus 'na choinne</span>
<lb n="2727"/><span>sin chuir sí féin ceisteanna i dtaobh cúrsaí an</span>
<lb n="2728"/><span>tsaoghail sa mbaile.  Bhí iongantas ar an nGár-</span>
<lb n="2729"/><span>dúnach agus ar Fhiachadún an chanamhain a tháinig</span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2730"/><p><span>di agus an mhaise a tháinig uirre ó d' imthigh sí.</span>
<lb n="2731"/><span>Dar leo, ba í bláth na finne, na gile is na</span>
<lb n="2732"/><span>h-óige í.  Ba shin é toradh a turuis go Sasana.</span>
<lb n="2733"/><span>Níorbh' fhiú trácht ar an áit a thug don mbláth</span>
<lb n="2734"/><span>sin pneuc.</span></p>
<lb n="2735"/>
<lb n="2736"/><p><span>Nuair a bhí an féasta lámh le bheith caithte</span>
<lb n="2737"/><span>dubhairt Róisín gur airigh sí go raibh duine des</span>
<lb n="2738"/><span>na comharsain — sean-duine muinteardha dhí féin</span>
<lb n="2739"/><span>agus dá sean-mháthair — curtha as seilbh.</span></p>
<lb n="2740"/>
<lb n="2741"/><p><span>"Deineadh iarracht ar é chur as seilbh," arsa</span>
<lb n="2742"/><span>Fiachadún, "acht tá sé istigh fós.  Ní mór do</span>
<lb n="2743"/><span>dhuine mar mise a leithéid sin d' obair a dhéanamh</span>
<lb n="2744"/><span>anois agus arís mar theagosc agus mar shompla,</span>
<lb n="2745"/><span>mar atá muintir na h-áite seo an-fhaillightheach</span>
<lb n="2746"/><span>agus an-mhór i gcoinne mo cheart a thabhairt dom.</span>
<lb n="2747"/><span>Ní thuigeann siad dom ar aon chor; acht is mór</span>
<lb n="2748"/><span>gan chiall atá siad, mar is gairid an mhoill</span>
<lb n="2749"/><span>orm-sa claidhe a chur leo."</span></p>
<lb n="2750"/>
<lb n="2751"/><p><span>"Agus an bhfuil Pádraig agus Siobhán sa</span>
<lb n="2752"/><span>tseilbh fós mar sin?"</span></p>
<lb n="2753"/>
<lb n="2754"/><p><span>"Tá, cé gur le duadh agus le dochar é.  Is</span>
<lb n="2755"/><span>measa an t-iarsma a bheidh i ndiaidh iad a bheith</span>
<lb n="2756"/><span>sa tseilbh ná i ndiaidh iad a bheith as seilbh.  Chuir</span>
<lb n="2757"/><span>muintir na h-áite troid ar fhearaibh an Rí.</span>
<lb n="2758"/><span>Loiteadar agus leonadar iad.  Marbhuigheadh</span>
<lb n="2759"/><span>fear.  Raghaidh tuairisc an fheill agus an mharbhú</span>
<lb n="2760"/><span>grána sin ar fuaid na cruinne agus beidh sé</span>
<lb n="2761"/><span>scríobhtha síos i seanchas agus i stair na tíre</span>
<lb n="2762"/><span>seo mar ainimh ar chlanna Gaedheal go bruinne</span>
<lb n="2763"/><span>brátha.  In' fhochair sin bhí sé ar lucht na dlighe</span>
<lb n="2764"/><span>tóir a chur ar an dream sin agus anois tá mór-</span>
<lb n="2765"/><span>sheisear cimeach i bPríosún Chluain Meala agus</span>
<lb n="2766"/><span>ní'l i ndán dóibh acht an chroch."</span></p>
<lb n="2767"/>
<lb n="2768"/><p><span>"Agus nach sibh-se lucht na dlighe?  Nach sibh</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2769"/><p><span>a bhfuil fonn oraibh na rudaí seo go léir a</span>
<lb n="2770"/><span>dhéanamh?"</span></p>
<lb n="2771"/>
<lb n="2772"/><p><span>"Is sinn agus ní baoghal go mbainfimíd aon</span>
<lb n="2773"/><span>siar asta."</span></p>
<lb n="2774"/>
<lb n="2775"/><p><span>"An miste a fhiafruighe cé h-iad na cimí?"</span></p>
<lb n="2776"/>
<lb n="2777"/><p><span>"Tá Séamas Óg an Ghabha — an té is treise</span>
<lb n="2778"/><span>san éagcóir.  Tá seisear eile, agus béidir ná</span>
<lb n="2779"/><span>déanfaidhe iad a dhaoradh chum a gcrochta."</span></p>
<lb n="2780"/>
<lb n="2781"/><p><span>"Is truagh aoinne a dhaoradh dá mb' fhéidir</span>
<lb n="2782"/><span>gan é dhéanamh.  Béidir ná fuil séisin féin i</span>
<lb n="2783"/><span>gcoir a mharbhuighthe."</span></p>
<lb n="2784"/>
<lb n="2785"/><p><span>"Chífir an bhfuil nó ná fuil."</span></p>
<lb n="2786"/>
<lb n="2787"/><p><span>Níor bheag sin do Róisín.  Bhain sí casadh as</span>
<lb n="2788"/><span>an scéal annsin, agus caitheadh an chuid eile de'n</span>
<lb n="2789"/><span>oidhche ag síor-sheanchas, ar cheol agus ar shocracht.</span></p>
<lb n="2790"/>
<lb n="2791"/><p><span>Ar maidin lá ar na bhárach níorbh' throm suan</span>
<lb n="2792"/><span>do Róisín.  D' eirigh sí agus chuaidh ag triall ar</span>
<lb n="2793"/><span>Shiobhán ní Bhriain.  Is ar Shiobhán a bhí an t-áthas</span>
<lb n="2794"/><span>agus an t-aoibhneas í d' fheicsint.  Phóg sí</span>
<lb n="2795"/><span>agus d' ucht sí í.  Luigheadar ar sheanchas agus</span>
<lb n="2796"/><span>ba ghairid go raibh dhá thaobh an scéil ag Róisín.</span>
<lb n="2797"/><span>D'innis Siobhán di gach aon rud ó thúis deire,</span>
<lb n="2798"/><span>"agus," ar sí "ba í an leitir a fuaireas ód'</span>
<lb n="2799"/><span>shean-mháthair ba chionntach le gach aon rud, acht</span>
<lb n="2800"/><span>níor thugas dóibh í."</span></p>
<lb n="2801"/>
<lb n="2802"/><p><span>Chuaidh Siobhán fé dhéin na leitreach annsin</span>
<lb n="2803"/><span>agus ní ró-obann a bhí sí ag teacht thar n-ais.</span>
<lb n="2804"/><span>Bhí sí ag cuardach agus ag cuardach agus ba é</span>
<lb n="2805"/><span>sin an cuardach in aistir di.  Tháinig sí thar</span>
<lb n="2806"/><span>n-ais agus gan focal innte.</span></p>
<lb n="2807"/>
<lb n="2808"/><p><span>"An bhfuil sí agat?" arsa Róisín.</span></p>
<lb n="2809"/>
<lb n="2810"/><p><span>"Ní'l," ar sí.</span></p>
<lb n="2811"/>
<lb n="2812"/><p><span>"Ní'l, is dócha.  Sin é an chúis a bhfuil tú</span>
<lb n="2813"/><span>sa tigh seo fós.  'Sí an leitir a bhí uatha d' réir</span>
<lb n="2814"/><span>deallradh agus ní tú chur as seilbh.  Is beag ar</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2815"/><p><span>Fhiachadún do chíos ná do sheilbh-se.  Airighim</span>
<lb n="2816"/><span>go bhfuil greim aca ar chuid des na h-ógánaigh</span>
<lb n="2817"/><span>san áit.  Chífidh tú go mbainfidh siad cuid aca</span>
<lb n="2818"/><span>sin dá gcosa."</span></p>
<lb n="2819"/>
<lb n="2820"/><p><span>"Ó, masa, tá sé ráidhte cheana féin go bhfuil</span>
<lb n="2821"/><span>Séamas Óg daortha chum a chrochta aca.  Is fada</span>
<lb n="2822"/><span>dhóibh ag braith ar rud éigin a dhéanamh leis, pé</span>
<lb n="2823"/><span>gráin atá aca air.  Agus sin é an feall, mar</span>
<lb n="2824"/><span>ní cuimhin leis an dúthaigh so buachaill eile chómh</span>
<lb n="2825"/><span>cneasta ná chómh calma le Séamas."</span></p>
<lb n="2826"/>
<lb n="2827"/><p><span>"An bhfuil a athair gabhtha?"</span></p>
<lb n="2828"/>
<lb n="2829"/><p><span>"Ní'l, tá sé sa mbaile."</span></p>
<lb n="2830"/>
<lb n="2831"/><p><span>"Raghad ag triall air anois, agus ná leig-se</span>
<lb n="2832"/><span>aon rud ort i dtaobh na leitreach sin.  Béidir</span>
<lb n="2833"/><span>nárbh' fhiú biorán í."</span></p>
<lb n="2834"/>
<lb n="2835"/><p><span>Dhein sí ar thigh an ghabhann.  Bhí sé féin agus a</span>
<lb n="2836"/><span>bhean istigh agus iad go dubhach brónach mar bhí</span>
<lb n="2837"/><span>fhios aca go raibh an aimsir á caitheamh agus gan</span>
<lb n="2838"/><span>aon rud i ndán dá mac acht an gad fé'n scórnach.</span>
<lb n="2839"/><span>Ba bheag an cuimhne a bhí aca le Róisín a bhualadh</span>
<lb n="2840"/><span>chúcha, agus chuir sin breis áthais orra nuair</span>
<lb n="2841"/><span>a bhuail sí isteach an dorus go deas, mín,</span>
<lb n="2842"/><span>socair, mánta.</span></p>
<lb n="2843"/>
<lb n="2844"/><p><span>"Tusa nó do shamhail atá ann?" arsa bean</span>
<lb n="2845"/><span>an ghabha.</span></p>
<lb n="2846"/>
<lb n="2847"/><p><span>"Mise atá ann," arsa Róisín.</span></p>
<lb n="2848"/>
<lb n="2849"/><p><span>"Mhuise, fáilte agus fiche romhat, a Róisín.</span>
<lb n="2850"/><span>Nach maith gur chuimhnigh tú orainn."</span></p>
<lb n="2851"/>
<lb n="2852"/><p><span>"Dé chúis ná cuimhneochainn?  'Sé b' fhada</span>
<lb n="2853"/><span>liom go rabhas annso, acht is oth liom a bheith ag</span>
<lb n="2854"/><span>teacht chum a bheith cómh-pháirteach libh sa mbuaidh-</span>
<lb n="2855"/><span>reamh agus sa gcreach atá 'nbhur gcionn."</span></p>
<lb n="2856"/>
<lb n="2857"/><p><span>"Tá fhios againn sin go maith, acht, ní'l</span>
<lb n="2858"/><span>leigheas ar an gcathú."</span>
<lb n="2859"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2860"/><p><span>"Acht é smachtú le foidhne, acht béidir nach</span>
<lb n="2861"/><span>fios fós cá n-osclochadh Dia beárna."</span></p>
<lb n="2862"/>
<lb n="2863"/><p><span>"Is fíor sin, tá Dia láidir agus Máthair</span>
<lb n="2864"/><span>mhaith Aige."</span></p>
<lb n="2865"/>
<lb n="2866"/><p><span>"Raibh aon scéal agaibh uaidh?"</span></p>
<lb n="2867"/>
<lb n="2868"/><p><span>"Bhí.  Adeir sé gurb é an bás atá i ndán</span>
<lb n="2869"/><span>do.  Thrácht sé ort-sa agus adubhairt sé, dá</span>
<lb n="2870"/><span>rángochadh go dtiocfá a bhaile, teacht á fhéachaint.</span>
<lb n="2871"/><span>Agus féach, sidí an leitir.  Léigh an t-amhrán</span>
<lb n="2872"/><span>sin."</span></p>
<lb n="2873"/>
<lb n="2874"/><p><span>Ghlac Róisín an leitir.  Léigh sí an t-amh-</span>
<lb n="2875"/><span>hrán:-</span></p>
<lb n="2876"/>
<lb n="2877"/><p><span>PRÍOSÚN CHLUAIN MEALA.</span></p>
<lb n="2878"/>
<lb n="2879"/><p><span>Chuadhas-sa 'gus mo cháirde go tigh Phádraig</span>
<lb n="2880"/><span>uí Bhriain,</span>
<lb n="2881"/><span>B' árd é ár n-intinn is b' áluinn ár dtriall;</span>
<lb n="2882"/><span>Tháinig chughainn an gárda, na báillí 'gus</span>
<lb n="2883"/><span>Siriam;</span>
<lb n="2884"/><span>Chuireamair-ne slán leo, is a lán díobh fé</span>
<lb n="2885"/><span>phian.</span>
<lb n="2886"/><span>Ar maidin ambárach is me ar shámh leaba im'</span>
<lb n="2887"/><span>luighe,</span>
<lb n="2888"/><span>Chuala an gárda ag cuardach an tighe;</span>
<lb n="2889"/><span>Scread me go h-áth-leasc, is chailleas mo</span>
<lb n="2890"/><span>bhrígh;</span>
<lb n="2891"/><span>Fuaireadh go tláth me is chuadhas leo gan ghíog.</span></p>
<lb n="2892"/>
<lb n="2893"/><p><span>Ceangluigheadh go dian me le h-iarann faoi</span>
<lb n="2894"/><span>shrian,</span>
<lb n="2895"/><span>D' fhiafruigheas de m' thiománaí cá raibh mo</span>
<lb n="2896"/><span>thriall;</span>
<lb n="2897"/><span>D' airigh sé an t-iarraidh is d' fhreagair go</span>
<lb n="2898"/><span>fíor —</span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2899"/><p><span>Is i bPríosún Chluain Meala a cheannochair-se</span>
<lb n="2900"/><span>ciall.</span></p>
<lb n="2901"/>
<lb n="2902"/><p><span>Cuireadh sa phríosún me i gcarcar Chluain</span>
<lb n="2903"/><span>Meala,</span>
<lb n="2904"/><span>Gan leaba gan chlúdach acht úrlár is falla,</span>
<lb n="2905"/><span>Bhí cailíní óga, mná pósta 'gus fearaibh,</span>
<lb n="2906"/><span>Is mo mháithrín go brónach fé chumha ag an</span>
<lb n="2907"/><span>ngeata.</span></p>
<lb n="2908"/>
<lb n="2909"/><p><span>Tá mo shrian is mo dhiallaid ar iarraidh le</span>
<lb n="2910"/><span>tamall,</span>
<lb n="2911"/><span>Tá mo chamán ag liathadh is ag fiaradh fé'n</span>
<lb n="2912"/><span>leaba,</span>
<lb n="2913"/><span>Tá mo liathróid á bualadh ag buachaillí an</span>
<lb n="2914"/><span>bhaile,</span>
<lb n="2915"/><span>Is mar bharr ar gach droch-scéal, mise daor i</span>
<lb n="2916"/><span>gCluain Meala.</span></p>
<lb n="2917"/>
<lb n="2918"/><p><span>A chomarádaí, a chroidhe na páirtí, má tá sé i</span>
<lb n="2919"/><span>ndán domh-sa casadh,</span>
<lb n="2920"/><span>Tabharfad mo spuir is mo láimhní do mhac</span>
<lb n="2921"/><span>dritheár m' athar.</span>
<lb n="2922"/><span>Deir an Gárdúnach ag siubhal na sráide, go</span>
<lb n="2923"/><span>bhfuil an chnáib dom á casadh.</span>
<lb n="2924"/><span>Má chuirtear chum báis me na grása go</span>
<lb n="2925"/><span>bhfuighidh m' anam.</span></p>
<lb n="2926"/>
<lb n="2927"/><p><span>Nuair a bhí an leitir agus an fhilidheacht léighte</span>
<lb n="2928"/><span>ag Róisín dubhairt sí go raghadh sí ag féachaint</span>
<lb n="2929"/><span>Shéamais Óig chómh luath agus a bhéarfadh an lá</span>
<lb n="2930"/><span>ambárach uirre.</span>
<lb n="2931"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2932"/><p><span>Ní mórán moille eile a dhein sí.  Chuaidh sí a</span>
<lb n="2933"/><span>bhaile.  Fuair sí uain bheag ar scathamh cainte</span>
<lb n="2934"/><span>leis an mbean tighe a tháinig 'na fochair ó Shasana.</span>
<lb n="2935"/><span>Sa chaint dóibh dubhairt an bhean tighe léi go raibh</span>
<lb n="2936"/><span>Fiachadún cheana féin ag caitheamh droch-amhrais</span>
<lb n="2937"/><span>uirre, agus go raibh rud éigin fé rún 'na coinne,</span>
<lb n="2938"/><span>agus a focal a ghlacadh air nárbh' mhuinighin di</span>
<lb n="2939"/><span>a bheith fé dhíon tighe in' fhochair.  "Is mise,"</span>
<lb n="2940"/><span>ars an bhean tighe, "a chóirigh do shean-athair</span>
<lb n="2941"/><span>agus do mháthair chum báis agus ní tháinig me</span>
<lb n="2942"/><span>annso an turus so leat-sa chum an cleas céadna</span>
<lb n="2943"/><span>a dhéanamh leat.  Fág an méid sin anois marbh,</span>
<lb n="2944"/><span>acht cuimhnigh ar cad táim a rádh leat — ná feicim</span>
<lb n="2945"/><span>annso tú níos sia ná an mhaidean ambárach.  Má</span>
<lb n="2946"/><span>chím, beidh mise i bpranc agat."</span></p>
<lb n="2947"/>
<lb n="2948"/><p><span>"Is maith liom gur innisis an méid sin dom,"</span>
<lb n="2949"/><span>arsa Róisín, "déineann sé an-shásamh ar m'</span>
<lb n="2950"/><span>aigne agus neartuigheann sé agus brostuigheann</span>
<lb n="2951"/><span>sé m' inntinn chum an rud atá ar m' aigne a</span>
<lb n="2952"/><span>dhéanamh.  Is fada me gan suaimhneas lae ná</span>
<lb n="2953"/><span>oidhche, mar bhí sé ag rith liom nárbh' chuidreamh</span>
<lb n="2954"/><span>ceart dom m' athair féin, ní áirighim an dream</span>
<lb n="2955"/><span>a bhfuil sé ag cuimilt leo; agus cé go bhfuil</span>
<lb n="2956"/><span>aige cuid mo shean-athar agus a shinsire roimhe</span>
<lb n="2957"/><span>agus béidir airgead mo shean-mháthar anois, is</span>
<lb n="2958"/><span>cuma é.  Ní leigheas domh-sa a bheith ag tnúth le</span>
<lb n="2959"/><span>h-aon rud is dual dom.  B' fhearr liom a bheith</span>
<lb n="2960"/><span>bocht ar dhrom sléibhe ná bheith fé cheangal agus</span>
<lb n="2961"/><span>fé laincis ag an dream nár ghrádhaigh riamh acht</span>
<lb n="2962"/><span>an feall agus an clampar agus an éagcóir.</span>
<lb n="2963"/><span>Táim ag imtheacht anois; tá do chomhairle</span>
<lb n="2964"/><span>glactha.  Beidh athrú ar an saoghal fé bhfeicfear</span>
<lb n="2965"/><span>annso arís me.  Beannacht Dé agat anois,</span>
<lb n="2966"/><span>agus saoghal agus sláinte chughat."</span></p>
<lb n="2967"/>
<lb n="2968"/><p><span>D' imthigh Róisín.  Chuaidh sí go dtí an t-Athair</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="2969"/><p><span>Seán Paor, Is é chuir an fáilte róimpe.  D'</span>
<lb n="2970"/><span>innis sí do an bhrígh a bhí le Pádraig Ó Briain</span>
<lb n="2971"/><span>a chaitheamh amach, acht bhí an scéal ní ba chruinne</span>
<lb n="2972"/><span>ag an Athair Seán.  Is aige sin a bhí an leitir</span>
<lb n="2973"/><span>dhleaghthach a bhí ag baint le h-uadhacht Mháire ní</span>
<lb n="2974"/><span>Fhaoláin, agus ní baoghal gur chuaidh sí amugha</span>
<lb n="2975"/><span>uaidh.  Ghlac sé Róisín fé'n a choimirce agus</span>
<lb n="2976"/><span>dhein sé díon di agus ceilt uirre.</span></p>
<lb n="2977"/>
<lb n="2978"/><p><span>Ar maidin lá ar na bhárach dubhairt Róisín go</span>
<lb n="2979"/><span>raibh uirre dul go Cluain Meala.  D' imthigh sí.</span>
<lb n="2980"/><span>Chuaidh sí ceann ar aghaidh go dtí an príosún.</span>
<lb n="2981"/><span>Chonnaic sí an dóirseoir a bhí ann agus thug sí</span>
<lb n="2982"/><span>scathamh maith ag caint leis.  Bhí bun-aithne aige</span>
<lb n="2983"/><span>ar Róisín, agus muna mbeadh féin, ba mhinic</span>
<lb n="2984"/><span>d' airigh sé trácht uirre.  Thug sé cead di dul</span>
<lb n="2985"/><span>ag féachaint Shéamais Óig.  Bhí sí timcheall</span>
<lb n="2986"/><span>ceathramhadh uaire an chluig in' fhochair istigh.</span>
<lb n="2987"/><span>Annsin ghabh sí amach.  Ní fheacaidh sí dóirseoir</span>
<lb n="2988"/><span>ná aoinne eile a chuir isteach ná amach uirre ar a</span>
<lb n="2989"/><span>gabháil amach.  I gcionn deich nóimentí eile ghabh</span>
<lb n="2990"/><span>bean eile amach.  Labhair an dóirseoir léi.</span>
<lb n="2991"/><span>Labhair sí sin leis.  Ní mórán cainte a bhí</span>
<lb n="2992"/><span>eatorra.  Dubhairt an bhean .i. Róisín, leis an</span>
<lb n="2993"/><span>dóirseoir go raibh dithneas uirre agus d' imthigh</span>
<lb n="2994"/><span>sí.  Bhí an chéad Róisín a ghabh amach ag fuireach</span>
<lb n="2995"/><span>leis an dara Róisín leasmuigh den ngeata.</span>
<lb n="2996"/><span>D'imthigh an bheirt aca leo.  I gcionn uaire an</span>
<lb n="2997"/><span>chluig bhí sé ar fuaid an bhaile go raibh Séamas Óg</span>
<lb n="2998"/><span>an Ghabha tar éis éalódh as an bPríosún agus go</span>
<lb n="2999"/><span>raibh an tóir 'na dhiaidh.</span></p>
<lb n="3000"/>
<lb n="3001"/><p><span>Pé áit a dtug Séamas Óg a aghaidh air, tháinig</span>
<lb n="3002"/><span>Róisín thar n-ais go dtí an t-Athair Seán.  Ní</span>
<lb n="3003"/><span>raibh an tarna lá caithte aici in' fhochair nuair a</span>
<lb n="3004"/><span>bhí sé i mbéal gach aoinne go raibh Séamas Óg</span>
<lb n="3005"/><span>tar éis éalódh as Phríosún Chluain Meala agus go</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3006"/><p><span>raibh Róisín Bán an tSléibhe in' fhochair agus go</span>
<lb n="3007"/><span>raibh lucht na dlighe ar a dtóir.</span></p>
<lb n="3008"/>
<lb n="3009"/><p><span>"Masa, is greannmhar an scéal é seo a</span>
<lb n="3010"/><span>airighim," ars an sagart le Róisín.</span></p>
<lb n="3011"/>
<lb n="3012"/><p><span>"'Dérdé?" arsa Róisín.</span></p>
<lb n="3013"/>
<lb n="3014"/><p><span>"Go bhfuil riaghaltas Shasana tré n-a chéile</span>
<lb n="3015"/><span>agus ar mhór-mhearthall, agus ná fuil bóithrín</span>
<lb n="3016"/><span>cumhang ná caol, cam ná díreach, mín ná garbh,</span>
<lb n="3017"/><span>ná garbh-shliabh ná réidh-chnoc, ná gleann ná mach-</span>
<lb n="3018"/><span>aire sa tír, ná fuil lucht faire agus tóradh</span>
<lb n="3019"/><span>ort-sa agus ar Shéamas Óg an Ghabha atá ar</span>
<lb n="3020"/><span>éalódh le n-a chéile."</span></p>
<lb n="3021"/>
<lb n="3022"/><p><span>"Táid ar ár dtóir, is dócha, acht ní fheadar</span>
<lb n="3023"/><span>an bhfuilmíd ar éalódh le n-a chéile fós.  Badh</span>
<lb n="3024"/><span>mhaith an scéal dá mbeimís mar raghaimís in</span>
<lb n="3025"/><span>áit éigin ná beadh aon fhagháil ag an riaghaltas</span>
<lb n="3026"/><span>sin orainn, agus dá mbeadh féin ná beadh beann</span>
<lb n="3027"/><span>againn air.  Tá Séamas ar teiche ó arú aréir</span>
<lb n="3028"/><span>agus is dócha nár mhór domh-sa dul in áit éigin</span>
<lb n="3029"/><span>chúlánta leis."</span></p>
<lb n="3030"/>
<lb n="3031"/><p><span>"Gheobhair dul, acht inneosad-sa duit an áit.</span>
<lb n="3032"/><span>Fan ann, agus bead-sa de ghnáth id' fhiosrú</span>
<lb n="3033"/><span>agus ag faire dhuit.  Nuair is lugha é do dhóchas</span>
<lb n="3034"/><span>cuimhnigh go bhfuilim-se id' chaomhna.  Agus má's</span>
<lb n="3035"/><span>im' thost féin é, is ag cuimhneamh agus ag tabhairt</span>
<lb n="3036"/><span>fé ndeara gach cros agus trioblóid atá os do</span>
<lb n="3037"/><span>chionn é.  Beidh mo shúil agam ar Shéamas an</span>
<lb n="3038"/><span>Ghabha leis agus má mhairim beo déanfad mo</span>
<lb n="3039"/><span>dhícheall ar sibh a bheith le n-a chéile ag maireachtain</span>
<lb n="3040"/><span>go sámh socair san áitreabh a thug Dia d' bhur</span>
<lb n="3041"/><span>sinsir riamh romhaibh; gan spleádhchas do ríogh</span>
<lb n="3042"/><span>ná do ridire dá bhfuil ar dhruim an tsaoghail</span>
<lb n="3043"/><span>seo."</span>
<lb n="3044"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3045"/><p><span>CAIBIDIL XI</span></p>
<lb n="3046"/>
<lb n="3047"/><p><span>'Sé áit ar chuir an t-Athair Seán Róisín ar</span>
<lb n="3048"/><span>iostas ná go tigh Phádraig Uí Bhriain.  Ní raibh</span>
<lb n="3049"/><span>fhios ag duine beo í bheith ann go dtí go raibh</span>
<lb n="3050"/><span>seachtmhain caithte.  I gcionn na seachtmhaine,</span>
<lb n="3051"/><span>i lár an lae, tháinig cearr an tslighe.  Stad sé</span>
<lb n="3052"/><span>ag an tigh.  Chuir Siobhán a ceann amach sa dorus</span>
<lb n="3053"/><span>féachaint cé bheadh ann.  'Sé an t-Athair Seán a</span>
<lb n="3054"/><span>bhí ann.  Ba mhór an faothamh di é sin, mar ní</span>
<lb n="3055"/><span>leis a bhí sí ag coinne.  Bhuail an t-Athair</span>
<lb n="3056"/><span>Seán isteach agus thosnuigh an chaint is an greann</span>
<lb n="3057"/><span>agus an gáire aige féin agus ag Siobhán.  Ní ró-</span>
<lb n="3058"/><span>fhada go dtáinig Róisín 'na gcionn leis, as an</span>
<lb n="3059"/><span>áit 'na raibh sí agus cuireadh fios ar fhear an</span>
<lb n="3060"/><span>tighe.</span></p>
<lb n="3061"/>
<lb n="3062"/><p><span>Nuair a bhí gach aoinne aca ann dubhairt an</span>
<lb n="3063"/><span>t-Athair Seán leo go gcaithfidís a dtriúr teacht</span>
<lb n="3064"/><span>leis go "Tigh leath-slighe," go raibh gnó éigin le</span>
<lb n="3065"/><span>déanamh aca ann.  B' ait leo an cuireadh,</span>
<lb n="3066"/><span>acht ní raibh aon dul uaidh aca, mar ní mar mhagadh</span>
<lb n="3067"/><span>bhí an sagart ar aon chor.  Chuireadar iad féin i</span>
<lb n="3068"/><span>gcóir agus nuair a bhíodar réidh shuidheadar</span>
<lb n="3069"/><span>anáirde ar an gcearr.  Thiomáin an sagart</span>
<lb n="3070"/><span>leis go dtángadar go dtí "Tigh leath-slighe."</span></p>
<lb n="3071"/>
<lb n="3072"/><p><span>Chuaidh an ceathrar aca isteach ann agus shuidh-</span>
<lb n="3073"/><span>eadar.  Ní raibh uain aca ithe ná ól ná mórán</span>
<lb n="3074"/><span>cainte ná aon rud eile a dhéanamh, mar bhí fear</span>
<lb n="3075"/><span>dlighe ó Chluain Meala isteach 'na gcionn agus</span>
<lb n="3076"/><span>tamaillín beag 'na dhiaidh tháinig an Gárdúnach</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3077"/><p><span>agus Fiachadún.  Fér thosnuigheadar ag déanamh</span>
<lb n="3078"/><span>pé rud a bhí le déanamh aca dubhairt an t-Athair</span>
<lb n="3079"/><span>Seán go n-iarrfadh sé de chead orra fear an</span>
<lb n="3080"/><span>tighe .i. an Gabha, a bheith 'na measc mar gur fear é</span>
<lb n="3081"/><span>a raibh baint aige leis an ngnó bhí idir lámha aca.</span>
<lb n="3082"/><span>D' aontuigh an chuideachta agus tháinig an Gabha</span>
<lb n="3083"/><span>do láthair.</span></p>
<lb n="3084"/>
<lb n="3085"/><p><span>Bhí h-ochtar aca ann.  Shuidheadar timcheall an</span>
<lb n="3086"/><span>bhúird.  An t-Athair Seán an chéad duine a</span>
<lb n="3087"/><span>eirigh agus a labhair.  Bhí leitir 'na láimh aige.</span></p>
<lb n="3088"/>
<lb n="3089"/><p><span>"Tá leitir agam annso," ar sé, "leitir a</span>
<lb n="3090"/><span>fuaireas fé mo lámha sa tigh agam seachtmhain ó</span>
<lb n="3091"/><span>shin.  Níor tháinig sí tríd an bpost agus ní</span>
<lb n="3092"/><span>h-eol dom cé thug í.  Leitir anriochtmhail is</span>
<lb n="3093"/><span>eadh í.  Cuirfidh sí iongantas oraibh go léir</span>
<lb n="3094"/><span>annso mar bhí aithne agaibh go léir ar an té a</span>
<lb n="3095"/><span>scríobh í.  Aithnighim an lámhscríbhinn.  Is í Máire</span>
<lb n="3096"/><span>ní Fhaoláin atá curtha le dhá bhliain a scríobh í.</span>
<lb n="3097"/><span>Leitir ó'n uaigh is eadh an leitir."</span></p>
<lb n="3098"/>
<lb n="3099"/><p><span>"Go ndéinidh Dia trócaire ar a h-anam,"</span>
<lb n="3100"/><span>arsa Siobhán.</span></p>
<lb n="3101"/>
<lb n="3102"/><p><span>"Amen," ar an chuideachta.  Ba chuma leo</span>
<lb n="3103"/><span>cad a bhíodar a rádh, bhí a leithéid sin de iongantas</span>
<lb n="3104"/><span>orra.  B' fhada leo go léighfidhe an leitir go</span>
<lb n="3105"/><span>mbeadh fhios aca cad a bhí innte.</span></p>
<lb n="3106"/>
<lb n="3107"/><p><span>"Seo í an leitir," ars an sagart.</span></p>
<lb n="3108"/>
<lb n="3109"/><p><span>In Árus na bhFaolánach dom,</span>
<lb n="3110"/><span>Ar an leaba,</span>
<lb n="3111"/><span>Indiu an cúigeadh bliain déag is trí</span>
<lb n="3112"/><span>fichid de m' shaoghal.</span></p>
<lb n="3113"/>
<lb n="3114"/><p><span>Do Sheán Paor, Sagart,</span></p>
<lb n="3115"/>
<lb n="3116"/><p><span>Cuimhnigh ar an gcaint atá déanta agam leat</span>
<lb n="3117"/><span>i dtaobh mo Róisín Bháin.</span></p>
<lb n="3118"/>
<lb n="3119"/><p><span>Badh mhaith liom go bhfuigheadh Siobhán Ní Bhriain</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3120"/><p><span>leath-chéad púnt dem' chuid airgid agus go</span>
<lb n="3121"/><span>bhfuigheadh sí an clóca a bhínn a chaitheamh ag dul go</span>
<lb n="3122"/><span>dtí'n t-Aifrionn agus go gcaithfeadh sí féin amh-</span>
<lb n="3123"/><span>laidh é.  Bhí an bhean bhocht go maith dom riamh</span>
<lb n="3124"/><span>agus i gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="3125"/>
<lb n="3126"/><p><span>Má dhéineann Róisín an rud is dual, tabhair</span>
<lb n="3127"/><span>di an t-airgead so le tabhairt do Shiobhán.</span>
<lb n="3128"/><span>Gheobhaidh sí an clóca agus aon rud eile is maith</span>
<lb n="3129"/><span>léi thabhairt di leis.</span></p>
<lb n="3130"/>
<lb n="3131"/><p><span>Muna ndéinidh sí an rud is dual, tabhair féin</span>
<lb n="3132"/><span>na rudaí seo do Shiobhán agus déin mar adubhras</span>
<lb n="3133"/><span>leat leis an gcuid eile.</span></p>
<lb n="3134"/>
<lb n="3135"/><p><span>Beannacht Dé agat,</span>
<lb n="3136"/><span>Mise,</span>
<lb n="3137"/><span>Máire ní Fhaoláin.</span></p>
<lb n="3138"/>
<lb n="3139"/><p><span>Dhún an sagart an leitir.  Chuir sé an leitir</span>
<lb n="3140"/><span>isteach i gclúdach agus an clúdach sin isteach i</span>
<lb n="3141"/><span>gclúdach eile.  Bhí Siobhán ag cur na súl trí an</span>
<lb n="3142"/><span>leitir.  Ní raibh aoinne ag caint.</span></p>
<lb n="3143"/>
<lb n="3144"/><p><span>"An bhfeiceann tú an leitir sin, mar tá sí</span>
<lb n="3145"/><span>annsin ar an mbórd?" arsa Siobhán leis an</span>
<lb n="3146"/><span>nGárdúnach.</span></p>
<lb n="3147"/>
<lb n="3148"/><p><span>"Chím," ar sé.</span></p>
<lb n="3149"/>
<lb n="3150"/><p><span>"Nach í sin an leitir a bhí id' láimh agat an lá</span>
<lb n="3151"/><span>tháinig an teachtaire chugham-sa i dtigh Mháire ní</span>
<lb n="3152"/><span>Fhaoláin?"</span></p>
<lb n="3153"/>
<lb n="3154"/><p><span>"Dé'n leitir?"</span></p>
<lb n="3155"/>
<lb n="3156"/><p><span>"An cuimhin leat, an lá a tháinig mise amach</span>
<lb n="3157"/><span>as an seomra, go bhfuair tú leitir ar an mbórd</span>
<lb n="3158"/><span>agus go rabhais á láimhseáil?"</span></p>
<lb n="3159"/>
<lb n="3160"/><p><span>"Is cuimhin liom go raibh rud éigin mar sin</span>
<lb n="3161"/><span>amhlaidh."</span></p>
<lb n="3162"/>
<lb n="3163"/><p><span>"Is cuimhin go maith, agus ní'l aon mhaith</span>
<lb n="3164"/><span>dhuit dul dá shéanadh.  Is í an leitir sin ba</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3165"/><p><span>chionntach leis na báillí a chur orm-sa chum mé</span>
<lb n="3166"/><span>chur amach as mo thigh.  Is í an leitir sin is</span>
<lb n="3167"/><span>cionntach leis an achrann go léir; agus féach,</span>
<lb n="3168"/><span>anois, 'dé'n tairbhe atá bainte agat aiste.  Is</span>
<lb n="3169"/><span>fuiris Gaedhealg a chur air — 'an beagán agus</span>
<lb n="3170"/><span>an chaol-chuid.'"</span></p>
<lb n="3171"/>
<lb n="3172"/><p><span>"Sé rud atá im' mharbhú-sa ar fad, agus ná</span>
<lb n="3173"/><span>tuigim," ars an sagart, "acht ná feadar mé</span>
<lb n="3174"/><span>cionnus a tháinig an leitir im' seilbh."</span></p>
<lb n="3175"/>
<lb n="3176"/><p><span>"Bhí an leitir sin agam-sa go dtí lá na</span>
<lb n="3177"/><span>mbáillí.  Bhíos á cuardach ó shin agus ní raibh sí</span>
<lb n="3178"/><span>le fagháil agam," arsa Siobhán.</span></p>
<lb n="3179"/>
<lb n="3180"/><p><span>"Bhoil," ars an Gárdúnach, "'sé an Siriam</span>
<lb n="3181"/><span>a thug domh-sa í.  D' oscluigheas an clúdach mór</span>
<lb n="3182"/><span>sin uirre, agus fuaireas istigh ann clúdach eile</span>
<lb n="3183"/><span>agus ainm an tsagairt air.  Chuireas isteach</span>
<lb n="3184"/><span>arís é agus chuireas an leitir, mar atá sí annsin,</span>
<lb n="3185"/><span>ag triall ar an Athair Seán."</span></p>
<lb n="3186"/>
<lb n="3187"/><p><span>"Réidhtigheann sin an scéal," ars an sagart.</span></p>
<lb n="3188"/>
<lb n="3189"/><p><span>"Seadh," ars an Gabha, "acht an bhfuil aon</span>
<lb n="3190"/><span>fhírinne sa chaint atá déanta ag Siobhán?  An</span>
<lb n="3191"/><span>féidir go mbeadh aon bhaint ag an leitir seo leis</span>
<lb n="3192"/><span>an trí n-a chéile a deineadh ar an dúthaigh trí</span>
<lb n="3193"/><span>seachtmhaine ó shin?"</span></p>
<lb n="3194"/>
<lb n="3195"/><p><span>"Ní bhfuighinn a rádh," ars an sagart.</span></p>
<lb n="3196"/>
<lb n="3197"/><p><span>"Gheobhainn-se é rádh," arsa Siobhán.  "Is í</span>
<lb n="3198"/><span>an leitir bun agus barr an achrainn go léir.</span>
<lb n="3199"/><span>Agus féach, dá leigfidhe don leitir sin, nár</span>
<lb n="3200"/><span>bhfuiris domh-sa agus do m' fhear ár gcíos a</span>
<lb n="3201"/><span>dhíol nó dhá chíos dá mbadh é sin féin é?"</span></p>
<lb n="3202"/>
<lb n="3203"/><p><span>"Masa, is sin í an fhírinne," arsa Pádraig</span>
<lb n="3204"/><span>Ó Briain.</span></p>
<lb n="3205"/>
<lb n="3206"/><p><span>"Caithfidh daoine a gcíos a dhíol," ars an</span>
<lb n="3207"/><span>Gárdúnach.</span>
<lb n="3208"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3209"/><p><span>"Má 'seadh, ní cíos éagcórach é — ní cíos é</span>
<lb n="3210"/><span>ná raibh le díol ar aon chor," arsa Siobhán.</span></p>
<lb n="3211"/>
<lb n="3212"/><p><span>"Ní éileamhuightear a leithéid sin de chíos,"</span>
<lb n="3213"/><span>arsa Fiachadún.</span></p>
<lb n="3214"/>
<lb n="3215"/><p><span>"Féach, anois," arsa Siobhán le faobhar,</span>
<lb n="3216"/><span>"nár chuir tusa agus an Gárdúnach fios orm-sa</span>
<lb n="3217"/><span>fér chuireabhair na báillí orainn?  Dá dtabhar-</span>
<lb n="3218"/><span>fainn an leitir sin díbh ní bheadh trácht ar phílear</span>
<lb n="3219"/><span>ná ar bháille.  Nach í sin an fhírinne?"</span></p>
<lb n="3220"/>
<lb n="3221"/><p><span>Níor labhair aoinne den mbeirt focal.</span></p>
<lb n="3222"/>
<lb n="3223"/><p><span>"Is greannmhar an scéal é," ars an Gabha</span>
<lb n="3224"/><span>"bualadh is marbhú is gnótha gan phráidhinn a bheith</span>
<lb n="3225"/><span>ar siubhal mar gheall ar leitir den tsaghas so.</span>
<lb n="3226"/><span>Is greannmhar, má's greannmhar é, an cor domh-</span>
<lb n="3227"/><span>sa a bheith ag éisteacht le scéal mar seo agus mo</span>
<lb n="3228"/><span>mhac daortha chum a chrochta mar gheall air."</span></p>
<lb n="3229"/>
<lb n="3230"/><p><span>Bhí Fiachadún agus gan focal ann, agus an</span>
<lb n="3231"/><span>Gárdúnach mar a bheadh sé ag at le buile.  D' eirigh</span>
<lb n="3232"/><span>sé agus labhair sé.</span></p>
<lb n="3233"/>
<lb n="3234"/><p><span>"Tá an chaint seo go léir go maith," ar sé,</span>
<lb n="3235"/><span>"acht caithfidh sibh-se go léir a thuigsint gur</span>
<lb n="3236"/><span>mise athair an ghearrchaile sin annsin, agus</span>
<lb n="3237"/><span>gurbh' í Máire ní Fhaoláin mo mháthair céile.</span>
<lb n="3238"/><span>Ó cuireadh an Sean-Fhaolánach, agus is fada dhe</span>
<lb n="3239"/><span>bhlianta é sin, tá sé tabhartha fé ndeara agam</span>
<lb n="3240"/><span>gur coimeádadh gach aon rud a bhí baint le m' áit</span>
<lb n="3241"/><span>agus le mo theaghlach fé rún uaim.  Ní fheacaidh</span>
<lb n="3242"/><span>me uadhacht an Fhaolánaigh riamh ná ní bhfuaireas</span>
<lb n="3243"/><span>luach leath-phingine de eolas ó aoinne air fós.</span>
<lb n="3244"/><span>'Sé an scéal céadna le h-uadhacht Mháire ní</span>
<lb n="3245"/><span>Fhaoláin agam é.  Gan trácht ar an scéal a bheith</span>
<lb n="3246"/><span>i gcoinne na dlighe, nach mí-nádúrtha mar scéal</span>
<lb n="3247"/><span>domh-sa é?  Sin í an cailín sin annsin leis —</span>
<lb n="3248"/><span>mo inghean — agus í iompuighthe im' choinne.  An</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3249"/><p><span>domh-sa bheith maol agus a leithéid seo de chlampar</span>
<lb n="3250"/><span>a bheith á imirt orm?"</span></p>
<lb n="3251"/>
<lb n="3252"/><p><span>D' éirigh an fear dlighe annsin.  Dubhairt sé</span>
<lb n="3253"/><span>ná raibh aon leigheas aige féin ná ag an Athair</span>
<lb n="3254"/><span>Seán ar aon uadhacht aca so a bheith fé rún.</span>
<lb n="3255"/><span>D' uadhachtaigh an Faolánach é choimeád fé rún</span>
<lb n="3256"/><span>óir gur mhair a bhean, agus d' uadhachtaigh Máire</span>
<lb n="3257"/><span>ní Fhaoláin é choimeád fé rún go mbeadh Róisín</span>
<lb n="3258"/><span>bliain is fiche.  Agus gurbh' é thug annso é féin</span>
<lb n="3259"/><span>indiu ná chum uadhacht Mháire ní Fhaoláin a nochta</span>
<lb n="3260"/><span>do chách mar go raibh Róisín san aois sin.</span></p>
<lb n="3261"/>
<lb n="3262"/><p><span>"Sin é fírinne an scéil," ars an sagart.</span></p>
<lb n="3263"/>
<lb n="3264"/><p><span>Ní raibh sé d'uain ag aoinne eile aon rud a</span>
<lb n="3265"/><span>rádh mar buaileadh ag an dorus.</span></p>
<lb n="3266"/>
<lb n="3267"/><p><span>"Déin ar t' aghaidh," ars an sagart.</span></p>
<lb n="3268"/>
<lb n="3269"/><p><span>D'oscail an dorus agus cé bheadh ann ná</span>
<lb n="3270"/><span>Seoirse Fiachadún.</span></p>
<lb n="3271"/>
<lb n="3272"/><p><span>D' éirigh an t-Athair Seán agus chroth sé lámh</span>
<lb n="3273"/><span>leis go geal, agus bhí cómhrádh beag eatorra.</span></p>
<lb n="3274"/>
<lb n="3275"/><p><span>An fhaid a bhí an cómhrádh beag so ar siubhal</span>
<lb n="3276"/><span>phrioc Siobhán ní Bhriain an gabha a bhí le n-a h-ais.</span>
<lb n="3277"/><span>"Deirtear," ar sí, "go bhfuil sé seo agus</span>
<lb n="3278"/><span>Róisín chum a bheith á bpósadh."</span></p>
<lb n="3279"/>
<lb n="3280"/><p><span>"Is iomdha rud adeirtear nach fíor," ars</span>
<lb n="3281"/><span>an gabha.</span></p>
<lb n="3282"/>
<lb n="3283"/><p><span>"Suidh," ars an sagart le Seoirse.</span></p>
<lb n="3284"/>
<lb n="3285"/><p><span>Acht ní suidhe a dhein Seoirse acht gabháil</span>
<lb n="3286"/><span>timcheall agus lámh a chrothadh le gach duine a bhí</span>
<lb n="3287"/><span>ann, acht amháin leis an nGárdúnach agus le n-a</span>
<lb n="3288"/><span>athair, agus focal grinn nó iarracht mhagaidh a</span>
<lb n="3289"/><span>chaitheamh leo leis an linn chéadna.  Ba mhór an</span>
<lb n="3290"/><span>mhaise ar an gcuideachtain Seoirse.  Ba í</span>
<lb n="3291"/><span>Róisín an duine deireannach ar chroth sé lámh léi.</span>
<lb n="3292"/><span>Is annsin a fuair sé an chathaoir agus shuidh sé</span>
<lb n="3293"/><span>le n-a h-ais.</span>
<lb n="3294"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3295"/><p><span>Bhí ciúnas — eatorra beag — annsin ann.  'Sé</span>
<lb n="3296"/><span>an fear dlighe a dhein an chéad chorruighe eile.</span>
<lb n="3297"/><span>D' eirigh sé agus chuir sé deallradh an-ghnóthach</span>
<lb n="3298"/><span>air féin.  Bhí máilín leagtha taobh thiar de ar</span>
<lb n="3299"/><span>bhúirdín beag agus rug sé air agus d' oscail.</span>
<lb n="3300"/><span>Thóg sé páipéir agus cáipéisí an domhain amach</span>
<lb n="3301"/><span>as.  Láimhseáil sé iad agus réidhtigh sé ceann</span>
<lb n="3302"/><span>amach asta.  Rug sé ar an gceann sin.  "Sidé</span>
<lb n="3303"/><span>an t-uadhacht," ar sé.</span></p>
<lb n="3304"/>
<lb n="3305"/><p><span>"Cúpla mí fé bhfuair an Faolánach bás chuir</span>
<lb n="3306"/><span>sé fios orm-sa agus ar an Athair Seán Paor,</span>
<lb n="3307"/><span>agus dhein sé a uadhacht.  Dhein sé coinghiall</span>
<lb n="3308"/><span>rúin a chur sa n-uadhacht mar bhí cúis éigin aige</span>
<lb n="3309"/><span>féin leis.  D' fhág sé an áit agus gach aon rud</span>
<lb n="3310"/><span>dá raibh sa saoghal aige ag á bhean, agus a chead</span>
<lb n="3311"/><span>aici a rogha h-uadhacht a dhéanamh í féin."</span></p>
<lb n="3312"/>
<lb n="3313"/><p><span>"'Dé chúis geasa rúin a bheith sa scéal," ars</span>
<lb n="3314"/><span>an Gárdúnach.</span></p>
<lb n="3315"/>
<lb n="3316"/><p><span>"Rud an-righin is eadh rún," ars an fear</span>
<lb n="3317"/><span>dlighe, "agus go h-áirighthe rún duine mhairbh."</span></p>
<lb n="3318"/>
<lb n="3319"/><p><span>"Is chum gach aon rud a cheilt orm-sa na rúin</span>
<lb n="3320"/><span>seo," ars an Gárdúnach.</span></p>
<lb n="3321"/>
<lb n="3322"/><p><span>"Dá mbadh eadh féin, cad é sin domh-sa, acht</span>
<lb n="3323"/><span>mo ghnó a dhéanamh," ars an fear dlighe.  "Má</span>
<lb n="3324"/><span>is maith leat-sa nó le h-aoinne eile annso an</span>
<lb n="3325"/><span>t-uadhacht a léigheamh, tá sé annso agaibh.  Anois,</span>
<lb n="3326"/><span>maidir le h-uadhacht Mháire ní Fhaoláin, b'fhearr</span>
<lb n="3327"/><span>liom a fhágaint fé'n Athair Seán é nochta dhíbh mar</span>
<lb n="3328"/><span>tá baint an-mhór aige leis an uadhacht sin.  Tá</span>
<lb n="3329"/><span>na dintiúirí dlighe a bhaineann leis annso</span>
<lb n="3330"/><span>agam-sa.  Beidh sé de chead ag aoinne sa chuid-</span>
<lb n="3331"/><span>eachtain iad a léigheamh agus a aith-léigheamh."</span></p>
<lb n="3332"/>
<lb n="3333"/><p><span>Thug an fear dlighe uadhacht an Fhaolánaigh annsin</span>
<lb n="3334"/><span>do'n nGárdúnach agus chrom sé á léigheamh.</span></p>
<lb n="3335"/>
<lb n="3336"/><p><span>"Tá fhios agaibh," ars an tAthair Seán, "go</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3337"/><p><span>raibh an-bháidh ag Máire ní Fhaoláin liom-sa.</span>
<lb n="3338"/><span>Ní'l aon mhaith dhom a bheith á cheilt, mar bhí.  Agus</span>
<lb n="3339"/><span>is mar gheall air sin a chuir sí muinighin a h-uadh-</span>
<lb n="3340"/><span>h-uadhachta ionam.  Is mór an dualgas orm-sa baint</span>
<lb n="3341"/><span>a bheith agam le rud mar seo, acht, ó ghlacas an</span>
<lb n="3342"/><span>dualgas orm féin is mian liom an dualgas sin a</span>
<lb n="3343"/><span>chóimhlíonadh.  Is é rud atá in uadhacht Mháire</span>
<lb n="3344"/><span>ní Fhaoláin ná so — go bhfuil a raibh sa tsaoghal</span>
<lb n="3345"/><span>aici agus ag á céile agus ag á shinsir sin ó thúis</span>
<lb n="3346"/><span>le dul do Róisín acht amháin go ndéanfaidh sí í</span>
<lb n="3347"/><span>féin a iomchar d' réir an oileamhaint a fuair sí.</span>
<lb n="3348"/><span>Muna ndéanfaidh, tá aithris eile ar an uadhacht."</span></p>
<lb n="3349"/>
<lb n="3350"/><p><span>"'Sé sin le rádh ná fuil ionam-sa agus ná</span>
<lb n="3351"/><span>raibh ionam sa tigh aca acht mar a bheadh buachaill</span>
<lb n="3352"/><span>aimsire," ars an Gárdúnach.  "Chím anois an</span>
<lb n="3353"/><span>cheilt agus an rún a deineadh ar gach aon rud.</span>
<lb n="3354"/><span>Chím gur baineadh an fód ó'm chosa in gach aon áit.</span>
<lb n="3355"/><span>Tá gach aon rud bainte dhíom.  Fiú amháin mo</span>
<lb n="3356"/><span>inghean, ní liom í."</span></p>
<lb n="3357"/>
<lb n="3358"/><p><span>"Ní'l aon bhaint ag an chaint sin leis an</span>
<lb n="3359"/><span>scéal atá idir lámha againn," ars an fear</span>
<lb n="3360"/><span>dlighe.</span></p>
<lb n="3361"/>
<lb n="3362"/><p><span>"Má's cead domh-sa labhairt," arsa Fiach-</span>
<lb n="3363"/><span>adún, "badh mhaith liom a rádh ná tuigim ró-mhaith</span>
<lb n="3364"/><span>an chaint sin i dtaobh Róisín í féin a iomchar</span>
<lb n="3365"/><span>d' réir an oileamhaint a fuair sí.  'Dé'n bhaint</span>
<lb n="3366"/><span>nó cionnus a bheadh baint ag rud mar sin le</span>
<lb n="3367"/><span>h-uadhacht?"</span></p>
<lb n="3368"/>
<lb n="3369"/><p><span>"Ní ro-mhaith a thuigim-se an chaint leis,"</span>
<lb n="3370"/><span>ars an gabha.</span></p>
<lb n="3371"/>
<lb n="3372"/><p><span>"Sin rún eile," ars an Gárdúnach.</span></p>
<lb n="3373"/>
<lb n="3374"/><p><span>"Bhoil, ní'lim-se chum dul ar scáth sceiche</span>
<lb n="3375"/><span>leis an fhírinne," ars an sagart.  "'Sé brígh</span>
<lb n="3376"/><span>atá leis an gcaint sin ná so — má phósann Róisín</span>
<lb n="3377"/><span>Gaedheal tá gach aon rud san uadhacht ag dul di.</span></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3378"/><p><span>Má phósann sí Gall .i. Sasanach, ní dócha go mbeidh</span>
<lb n="3379"/><span>aon phráidhinn aici leis.  Tá togha an dá rogha</span>
<lb n="3380"/><span>aici."</span></p>
<lb n="3381"/>
<lb n="3382"/><p><span>Ba shin iarracht eile don chuideachtain.  Phrioc</span>
<lb n="3383"/><span>gach duine a bhí ann é féin.  Bhí iongantas orra</span>
<lb n="3384"/><span>a luighead duaidh a bhí ar an Athair Seán a</span>
<lb n="3385"/><span>leithéid de fhaisnéis a thabhairt dóibh.</span></p>
<lb n="3386"/>
<lb n="3387"/><p><span>"Ná fuil fhios ag an saoghal nach Gaedheal</span>
<lb n="3388"/><span>atá sí chum a phósadh agus í bheith in áirighthe le</span>
<lb n="3389"/><span>Seoirse Fiachadún.  Ná fuil daoine á rádh go</span>
<lb n="3390"/><span>bhfuilid pósta cheana féin," arsa Siobhán ní</span>
<lb n="3391"/><span>Bhriain.</span></p>
<lb n="3392"/>
<lb n="3393"/><p><span>"Tá sé amuigh orra, pé ar domhan é," arsa</span>
<lb n="3394"/><span>Pádraig.</span></p>
<lb n="3395"/>
<lb n="3396"/><p><span>Bhí Róisín agus Seoirse ag caitheamh focail</span>
<lb n="3397"/><span>le n-a chéile agus ag mion-gháire go dtí</span>
<lb n="3398"/><span>so.  Acht nuair d' airigheadar an dá bholgam</span>
<lb n="3399"/><span>cainte seo stadadar agus chuireadar cluasa</span>
<lb n="3400"/><span>orra féin.</span></p>
<lb n="3401"/>
<lb n="3402"/><p><span>"Má's mar sin atá an scéal," ars an gabha,</span>
<lb n="3403"/><span>"tá ár gcuid déanta againn — tá an scéal</span>
<lb n="3404"/><span>socair."</span></p>
<lb n="3405"/>
<lb n="3406"/><p><span>"Tá," ars an sagart, "acht seo rud nár</span>
<lb n="3407"/><span>mhór domh-sa fios agus fiadhnéidheacht a bheith</span>
<lb n="3408"/><span>agam leis, agus is dóigh liom ná fuil aon áit</span>
<lb n="3409"/><span>níos oireamhnaighe ná an láthair seo."</span></p>
<lb n="3410"/>
<lb n="3411"/><p><span>"Is greannmhar an áit é seo agus an tslighe é</span>
<lb n="3412"/><span>seo chum cleamhnas a dhéanamh," ars an fear</span>
<lb n="3413"/><span>dlighe.  "Is dóigh liom go bhfuil an méid seo</span>
<lb n="3414"/><span>de'n ngnó ag teacht ró-dhian ar Róisín agus</span>
<lb n="3415"/><span>ar Sheoirse atá annso ag éisteacht linn."</span></p>
<lb n="3416"/>
<lb n="3417"/><p><span>"Ní'l aon ghreannmhaireacht ná déineacht sa</span>
<lb n="3418"/><span>scéal so," ars an sagart.  "Tá an chrúdh ar</span>
<lb n="3419"/><span>an gcois anois againn.  Caithfead-sa an scéal</span>
<lb n="3420"/><span>so phléidhe amach agus a bheith réidh leis."</span>
<lb n="3421"/></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3422"/><p><span>"Tá go maith," ars an fear dlighe.</span></p>
<lb n="3423"/>
<lb n="3424"/><p><span>"Tá tusa i ngrádh leis an gcailín seo," ars</span>
<lb n="3425"/><span>an sagart le Seoirse.</span></p>
<lb n="3426"/>
<lb n="3427"/><p><span>"Ní raibh fhios agam gur chum ceist mar sin</span>
<lb n="3428"/><span>d' fhreagairt a tháinig me annso.  Acht, ós rud é</span>
<lb n="3429"/><span>go n-oireann an t-eolas sin duit tá sé chómh</span>
<lb n="3430"/><span>maith agam a innsint duit go bhfuilim, agus ná</span>
<lb n="3431"/><span>fuil uaim acht cead ó Róisín féin chum í phósadh,"</span>
<lb n="3432"/><span>arsa Seoirse.</span></p>
<lb n="3433"/>
<lb n="3434"/><p><span>"An bhfuil t' athair agus athair Róisín toil-</span>
<lb n="3435"/><span>theannach leis sin?"</span></p>
<lb n="3436"/>
<lb n="3437"/><p><span>"Is eol dom go bhfuilid, acht muna mbeidís</span>
<lb n="3438"/><span>féin, bheinn sásta ar í phósadh dá n-aimhdheoin."</span></p>
<lb n="3439"/>
<lb n="3440"/><p><span>"Ní fheadar cad mar gheall air sin, a</span>
<lb n="3441"/><span>bhuachaill," arsa Fiachadún.  "Ná tuig go bhfuilir</span>
<lb n="3442"/><span>chómh neamh-spleádhach sin.  Ní thabharfainn-se mo</span>
<lb n="3443"/><span>mhac do Róisín ná do aon Róisín eile ar an</span>
<lb n="3444"/><span>gcoinghiall atá san uadhacht sin.  Cá mbeadh</span>
<lb n="3445"/><span>comhnuidhe ar Róisín fé'n gcoinghiall?  Agus fós,</span>
<lb n="3446"/><span>cé leis a thuitfeadh tigh agus áit an Ghárdúnaigh</span>
<lb n="3447"/><span>fén gcoinghiall sin?"</span></p>
<lb n="3448"/>
<lb n="3449"/><p><span>"Abair cuid agus áit an Fhaolánaigh.  Ná</span>
<lb n="3450"/><span>bíodh aon mhairg ort mar gheall ar an áit sin.</span>
<lb n="3451"/><span>Fág fúm-sa an méid sin," ars an sagart.</span></p>
<lb n="3452"/>
<lb n="3453"/><p><span>Le n-a linn sin d' eirigh Róisín.  "Is dóigh</span>
<lb n="3454"/><span>liom gur mairg díbh go léir a bheith ag caint mar</span>
<lb n="3455"/><span>atá sibh," ar sí.  "Tá sibh ag bearradh agus ag</span>
<lb n="3456"/><span>casadh a chéile ó tháinig sibh isteach annso.  Ní'l</span>
<lb n="3457"/><span>de bhrígh leis an mbearradh agus leis an gcasadh</span>
<lb n="3458"/><span>go léir acht saint a bheith ag daoine éigin chum</span>
<lb n="3459"/><span>cuid mo shean-athar.  Adeirtear gur treise</span>
<lb n="3460"/><span>dúthchas ná oileamhaint.  Caithfear a admháil go</span>
<lb n="3461"/><span>bhfuil ionam-sa cuid de dhúthchas na bhFaolánach</span>
<lb n="3462"/><span>agus go bhfuaireas an oileamhaint ba dhual dom</span>
<lb n="3463"/><span>óm' shean-mháthair.  Tá m' athair annso tar éis a</span></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3464"/><p><span>rádh gur choimeád mo shean-athair agus mo shean-</span>
<lb n="3465"/><span>mháthair gach aon rud fé rún uaidh.  Is eol domh-sa</span>
<lb n="3466"/><span>gurb é mo shean-athair a thug isteach san áit é</span>
<lb n="3467"/><span>agus má choimeád sé aon rud fé rún uaidh</span>
<lb n="3468"/><span>chaith cúis a bheith aige leis.  Tá an bheirt úd ar</span>
<lb n="3469"/><span>shlighe na fírinne anois agus táimíd-ne annso.</span>
<lb n="3470"/><span>Béidir go bhfuil rúin i bhfolach sa chroidhe ag cuid</span>
<lb n="3471"/><span>againn féin nach feas do mhórán.  Acht 'ní</span>
<lb n="3472"/><span>fealladh riamh ná feallfaidhe.'  Táim tar éis a</span>
<lb n="3473"/><span>bheith ag éisteacht leis an gcaint i dtaobh an dá</span>
<lb n="3474"/><span>uadhacht so.  Is mór mar fhaisnéis domh-sa an</span>
<lb n="3475"/><span>t-éisteacht sin.  Maidir le pé cor atá nó a</span>
<lb n="3476"/><span>bheidh ar an uadhacht is cuma liom.  Ní raibh pioc</span>
<lb n="3477"/><span>de m' chuimhne ar áit ná ar áitreabh, ar spré ná</span>
<lb n="3478"/><span>ar sparán.  'Sé rud ba dheise liom dá ndubhradh</span>
<lb n="3479"/><span>annso indiu ná an cúpla focal adubhairt Seoirse.</span>
<lb n="3480"/><span>Is mór agam-sa é bheith i ngrádh liom agus is oth</span>
<lb n="3481"/><span>liom a bheith á ghortú leis an diúlta.  An diúlta</span>
<lb n="3482"/><span>a chaithfead a thabhairt do mar táim-se in áirighthe</span>
<lb n="3483"/><span>le Séamas Óg an Ghabha le fada, agus má luadhtar</span>
<lb n="3484"/><span>le h-aoinne mé luadhtar leis sin mé."</span></p>
<lb n="3485"/>
<lb n="3486"/><p><span>"Mhuise, mo ghraidhinn go deo thú," arsa</span>
<lb n="3487"/><span>Siobhán ní Bhriain, agus tháinig na deora ó n-a</span>
<lb n="3488"/><span>súile le gean do Róisín agus le h-áthas.</span></p>
<lb n="3489"/>
<lb n="3490"/><p><span>"Cad atá agaibh-se le rádh leis sin?" ars</span>
<lb n="3491"/><span>an sagart leis an ngabha agus leis an nGár-</span>
<lb n="3492"/><span>dúnach.</span></p>
<lb n="3493"/>
<lb n="3494"/><p><span>"Má thagann Séamas saor slán a bhaile</span>
<lb n="3495"/><span>chugham-sa," ars an gabha, "ní'l agam acht é</span>
<lb n="3496"/><span>agus gheobhaidh Róisín é agus fáilte."</span></p>
<lb n="3497"/>
<lb n="3498"/><p><span>"Acht caithfear a chuimhneamh," ars an Gár-</span>
<lb n="3499"/><span>dúnach, "go bhfuil sé daortha chum a chrochta.</span>
<lb n="3500"/><span>Tá coir 'na choinne."</span></p>
<lb n="3501"/>
<lb n="3502"/><p><span>"Caithfear an dlighe chóimhlíonadh," arsa Fiach-</span>
<lb n="3503"/><span>adún.</span>
<lb n="3504"/></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3505"/><p><span>"Cead cainte domh-sa," arsa Seoirse ag</span>
<lb n="3506"/><span>éirghe.  "Is oth liom a rádh gurb é an diúlta</span>
<lb n="3507"/><span>atá fuighte agam ó Róisín.  Acht 'na choinne sin</span>
<lb n="3508"/><span>caithfead a admháil nach luighde sin mo mheas</span>
<lb n="3509"/><span>uirre.  Ní'l ann acht gur tháinig sí im' líon</span>
<lb n="3510"/><span>agus go dtugas taithneamh di.  Tá aithne mhaith</span>
<lb n="3511"/><span>agam uirre.  Tá fhios agam go bhfuil misneach</span>
<lb n="3512"/><span>thar mhnáibh aici agus má's le h-aoinne na subh-</span>
<lb n="3513"/><span>áilcí nach uirre a ceileadh iad.  Agus má's</span>
<lb n="3514"/><span>maith do aoinne suairceas agus iol-mhaitheas an</span>
<lb n="3515"/><span>tsaoghail badh chóir ná séanfaidhe ar an té atá</span>
<lb n="3516"/><span>subháilceach é.  Ar an adhbhar sin d' iarrfainn</span>
<lb n="3517"/><span>mar athchuinge ar an gcuideachtain so, mar tá</span>
<lb n="3518"/><span>fhios agam go bhfuil an chómhacht aca, Séamas Óg</span>
<lb n="3519"/><span>a scaoileadh saor slán a bhaile.  Tá fhios agam-sa</span>
<lb n="3520"/><span>gur le feall, le h-éagcóir agus le díthcéille atá</span>
<lb n="3521"/><span>sé ar iarraidh agus fé choimirce na dlighe.</span>
<lb n="3522"/><span>Scaoiltear saor slán a bhaile é go dtí Róisín</span>
<lb n="3523"/><span>Bán an tSléibhe."</span></p>
<lb n="3524"/>
<lb n="3525"/><p><span>"Is ceart an chaint í," arsa Pádraig Ó</span>
<lb n="3526"/><span>Briain.</span></p>
<lb n="3527"/>
<lb n="3528"/><p><span>"An ionann so agus an Gárdúnach a chur chum</span>
<lb n="3529"/><span>siubhal as an áit?" arsa Fiachadún.</span></p>
<lb n="3530"/>
<lb n="3531"/><p><span>"Ní dubhras-sa gurbh' eadh," arsa Seoirse.</span></p>
<lb n="3532"/>
<lb n="3533"/><p><span>"Bhoil, mar sin," arsa Fiachadún, "scaoil-</span>
<lb n="3534"/><span>tear a bhaile Séamas Óg.  Bíodh an t-uadhacht mar</span>
<lb n="3535"/><span>atá sé.  Acht, tugtar díon don nGárdúnach.</span></p>
<lb n="3536"/>
<lb n="3537"/><p><span>"Bhfuilir sásta?" ars an sagart leis an</span>
<lb n="3538"/><span>nGárdúnach.</span></p>
<lb n="3539"/>
<lb n="3540"/><p><span>"Táim," ar sé.</span></p>
<lb n="3541"/>
<lb n="3542"/><p><span>"Tá an scéal socair mar sin," ars an fear</span>
<lb n="3543"/><span>dlighe ag éirghe agus ag bailiú chuige a chuid</span>
<lb n="3544"/><span>cáipéisí.</span></p>
<lb n="3545"/>
<lb n="3546"/><p><span>D'iarr an Gárdúnach ar an gcuideachtain go</span>
<lb n="3547"/><span>léir teacht go dtí an tigh leis.  Chuadar.  Chaith-</span></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="3548"/><p><span>eadar oidhche shuairc ann.  Nuair a bhi Deire</span>
<lb n="3549"/><span>aca d' fhág gach aoinne acht Róisín.</span>
<lb n="3550"/><span>…</span></p>
<lb n="3551"/>
<lb n="3552"/><p><span>Dhá lá 'na dhiaidh sin chuaidh Róisín dti'n áit a</span>
<lb n="3553"/><span>raibh Séamas Óg fé cheilt.  D' innis sí an scéal</span>
<lb n="3554"/><span>ó thúis deire dho.</span></p>
<lb n="3555"/>
<lb n="3556"/><p><span>Bhí sé sásta leis an scéal cé go ndubhairt sé</span>
<lb n="3557"/><span>gur dheacair é chreideáilt.  Tháinig sé féin agus</span>
<lb n="3558"/><span>Róisín a bhaile.  Níorbh 'fhada 'na dhiaidh sin go</span>
<lb n="3559"/><span>raibh oidhche i "dTigh leath-slighe" — oidhche a</span>
<lb n="3560"/><span>mbeidh trácht go deo uirre.  Tá Róisín Bán an</span>
<lb n="3561"/><span>tSléibhe agus Séamas Óg an Ghabha ag mair-</span>
<lb n="3562"/><span>eachtain go súbhach sáthach in Árus na bhFaolánach</span>
<lb n="3563"/><span>indiu.</span></p>
<lb n="3564"/>
<lb n="3565"/><p><span>Muinntir Chathail, </span>
<lb n="3566"/><span>Clódóirí,</span>
<lb n="3567"/><span>Bailé Átha Cliath.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Róisín Bán an tSléibhe

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Róisín Bán an tSléibhe

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
