Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Go mBeannuighthear Dhuit</title><author><name type="main">Micheál Ó Gríobhtha</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LM002</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1925</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LM002</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Go mBeannuighthear Dhuit</title><author>Micheál Ó Gríobhtha</author><imprint><publisher>Comhlucht Oideachais na hÉireann, Teoranta</publisher><date>1925</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Réamh-rádh</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Gaedheal gasta géar-chúiseach a bhí ag cainnt liom</span>
<lb n="4"/><span>oidhche ar léigheann na Gaedhilge do chuir im’ cheann</span>
<lb n="5"/><span>an scéal so do scríobh.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Dubhras-sa go mba mhór an truagh ná raibh breis spéise</span>
<lb n="8"/><span>againn go léir, idir óg agus sean, i léightheoireacht</span>
<lb n="9"/><span>na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>“Is mór an truagh é,” ar seisean; “acht ní mór</span>
<lb n="12"/><span>an-tiongna é agus gan scéal so-léighte againn ó aimsir</span>
<lb n="13"/><span>Fhinn anuas acht a bhfuil i gceathair nó i gcúig de leabhraibh</span>
<lb n="14"/><span>an lae indiu.  Is amhlaidh tá ag urmhór de’n saoghal</span>
<lb n="15"/><span>go bhfuil an leisce ’n-a ghalar ortha.  Ní bhíonn fonn</span>
<lb n="16"/><span>ortha scéal ar bith a léigheamh mara sciobann an</span>
<lb n="17"/><span>scéalaidhe leis an marcaidheacht iad le taithneamh agus</span>
<lb n="18"/><span>le aoibhneas a scéil.  Tá scéálta de’n saghas sin de</span>
<lb n="19"/><span>dhíth ar an nGaedhilg, agus is mí-ádhmharach an t-easba</span>
<lb n="20"/><span>é.  Féach a dhuine chóir,” ar seisean, “séard atá</span>
<lb n="21"/><span>uainn - agus glac m’fhocal leis - séard atá uainn</span>
<lb n="22"/><span>chun an Ghaedhilg do chur d’á léigheamh, agus d’á labhairt,</span>
<lb n="23"/><span>ar fuaid na tíre acht Deadwood Dick.”</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Do rinneas machtnamh ar chainnt mo charad.</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>Ní dóigh liom go raibh iomlán an chirt aige, acht -</span>
<lb n="28"/><span>bhí cuid mhaith de’n cheart aige.</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>Cé gur dhána an gnó damh-sa tabhairt fé n-a leithéid,</span>
<lb n="31"/><span>do bheartuigheas ar dhíchillín mo chroidhe do chur le iarracht</span>
<lb n="32"/><span>chun scéal do chumadh ’n-a mbeadh eachtraí agus beodhacht</span>
<lb n="33"/><span>innste, agus olcas agus maitheas; do chuireas rómham</span>
<lb n="34"/><span>scéal do chumadh ná caithfead an léightear uaidh sul a</span>
<lb n="35"/><span>mbeadh a leath léighte aige.  Ní fios dam ar éirigh liom;</span>
<lb n="36"/><span>is é an léightheoir an breitheamh.</span>
<lb n="37"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="38"/><p><span>Níor léigheas Deadwood Dick riamh acht tuigim</span>
<lb n="39"/><span>gur scéal é tá lán d’eachtraí greannmhara gan deall-</span>
<lb n="40"/><span>ramh, gan cruth na fírinne, gan teagasc gan múineadh</span>
<lb n="41"/><span>gan subháilce.</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>Ar eagla go leonfaí aigne an aosa óig nó go gcuirfí</span>
<lb n="44"/><span>seirbhthean ar dhaoinibh fásta ní bhfaghainn im’ chroidhe</span>
<lb n="45"/><span>scéal do scaoileadh ’n-a mbeadh a bheag nó a mhór de’n</span>
<lb n="46"/><span>dubháilce ’á nochtadh agam gan an t-olcas sin do</span>
<lb n="47"/><span>chothromú go cóir leis an subháilce.  Dá bhrigh sin tuigtear</span>
<lb n="48"/><span>nach le dúil i gcneámhaireacht do chumas cneámhaire</span>
<lb n="49"/><span>agus gur chuireas púca an díoghaltais ar thóir a mharbhtha</span>
<lb n="50"/><span>acht chun an múineadh tá i gcaibiodlaibh XXIV  agus</span>
<lb n="51"/><span>XXV do chur i n-iúl do’n léightheoir.</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>Mícheál Ó Gríobhtha.</span>
<lb n="54"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="55"/><p><span>“Go mBeannuighthear dhuit.”</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>Caibidiol I.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>Do chaitheas seacht mbliadna dem’ shaoghal i n-Albain,</span>
<lb n="60"/><span>i gcathair ceodhaigh, ceobhránaigh Ghlaschú, agus is iomdha</span>
<lb n="61"/><span>duine idir Gaedheal agus Gall, olc, maith agus donaí</span>
<lb n="62"/><span>do casadh orm le linn na haimsire sin; acht casadh</span>
<lb n="63"/><span>orm aon fhear amháin ar a raibh a leithéid sin d’ualach</span>
<lb n="64"/><span>bróin, de chráidhteacht aignidh agus de fháscadh croidhe</span>
<lb n="65"/><span>go mbogtar fós an deor im’ shúil an uair a chuimhnighim</span>
<lb n="66"/><span>ar an scéal iongantach, uathbhásach d’innis sé dham.</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>Ní dóigh liom anois go n-inneosadh sé dham i n-aon</span>
<lb n="69"/><span>chor é muna mbeadh gur mhothuigh sé é féin d’á chor tré</span>
<lb n="70"/><span>mhéid an ualaigh a bhí air, agus gur cheap sé go</span>
<lb n="71"/><span>ndéanfainn fóirithin éigin air.</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>Bheirim a bhuidheachas do Dia go raibh sé im’ chumas</span>
<lb n="74"/><span>fuascailt do thabhairt air; sé sin, gur éirigh liom</span>
<lb n="75"/><span>é chur ar bhealach a leasa.</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>Tá sé imthighthe ar shlighidh na fírinne anois -</span>
<lb n="78"/><span>beannacht dílis Dé le n-a anam!  - agus muna mbeadh</span>
<lb n="79"/><span>go bhfuil, ní bheadh an scéal so d’á aithris agam.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>Ní maith liom a ainm dílis do luadhadh annso;</span>
<lb n="82"/><span>caithfhead mar sin, leas-ainm do thabhairt air.</span>
<lb n="83"/><span>Baistthear Roibeárd Ó Néill air; déanfaidh an</span>
<lb n="84"/><span>t-ainm sin an gnó go maith dhúinn, a léightheoir.</span></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>Do chaitheas sealad ag obair ag an gcaladh-phort</span>
<lb n="87"/><span>úd Ghlaschú, ag déanamh breathnuithe ar earraibh</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="88"/><p><span>allmhara ann, agus b’é Roibeárd an maor ar na</span>
<lb n="89"/><span>fearaibh a bhí ag obair sa chábán ag luchtú agus ag</span>
<lb n="90"/><span>díoluchtú na long.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>Is annsin do chuireas aithne ar dtúis air, acht go</span>
<lb n="93"/><span>deimhin níor ghéar an aithne í mar níor bhéas leis</span>
<lb n="94"/><span>aoinne a leigint ’n-a chaidreamh.</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>Púca fir ba h-eadh Roibeárd; ní agá chasadh leis</span>
<lb n="97"/><span>anois atáim, acht mar mhíniú ar an scéal.  Púca fir</span>
<lb n="98"/><span>ná beannuigheadh agus ná umhluigheadh d’aoinne; ná</span>
<lb n="99"/><span>bíodh d’fháilte aige roimh aon bheannacht d’á bhfearthaí</span>
<lb n="100"/><span>’n-a chomhair acht súil mhór, dhubh, shoillseach d’iompódh</span>
<lb n="101"/><span>ort fé mar a bheadh olc éigin aige chughat.  Púca fir</span>
<lb n="102"/><span>ná labhradh acht go h-annamh - nuair bhíodh dian-</span>
<lb n="103"/><span>ghádh leis; agus annsan, go deimhin féin níor shéimh</span>
<lb n="104"/><span>agus níor bhinn é a ghlór.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Rud ba mheasa ná sin ní h-iad a phaidreacha a</span>
<lb n="107"/><span>bhíodh ar siubhal aige i gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="108"/>
<lb n="109"/><p><span>Bhí fuireann oibre fé n-a chúram annsúd agus ní</span>
<lb n="110"/><span>dóigh liom go bhféadfaidís aon rud do thuigsint dá</span>
<lb n="111"/><span>mbadh ná beadh a cheart tiomanta agus eascainí</span>
<lb n="112"/><span>ann.  Ba chruadh-chúiseach na dílleachtaithe na fir úd</span>
<lb n="113"/><span>agus ba bhorb-ráidhteach, Dia-mhasluightheach.  Chuiridís</span>
<lb n="114"/><span>seacht rabharta feirge dhíobh sa ló, acht ní raibh fear</span>
<lb n="115"/><span>ortha go léir, dá dhonacht agus dá bhuirbe iad, go</span>
<lb n="116"/><span>leigfeadh an t-eagal dó fearg Roibeáird do mhúscailt.</span>
<lb n="117"/><span>Acht ar a shon san agus uile is minic a múscailtí í:</span>
<lb n="118"/><span>agus le linn an fhearg san do bheith air bhíodh sé ar</span>
<lb n="119"/><span>buile chuthaigh, ghá luascadh mar luascfaí crann daraighe</span>
<lb n="120"/><span>le anfa gaoithe.  Nuair bhíodh an fhearg d’á chur de</span>
<lb n="121"/><span>aige théigheadh sé isteach i gcúil an chábáin agus chaitheadh</span>
<lb n="122"/><span>tamall ann ag féachaint go folamh-radharcach ar</span>
<lb n="123"/><span>an dtalamh.  Minic adubhras liom féin go raibh ualach</span>
<lb n="124"/><span>éigin d’á iomchur ag Roibeárd nár léir do neach acht</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="125"/><p><span>dó féin, agus gur bh’ ualach é bhí ag luighe go trom</span>
<lb n="126"/><span>air.  Níl sprid ná púca ann ná bíonn a chiall féin</span>
<lb n="127"/><span>aige; seadh, is dócha, agus a mhí-adh féin, leis.</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>Caibidiol II.</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>Maidean Lá ’le Muire sa bhfóghmhar b’éigean dúinn</span>
<lb n="132"/><span>bheith i bhfeighil ár nghnótha ar a sé a chlog.  Do scuireamar</span>
<lb n="133"/><span>annsan ó n-a naoi go dtí a deich agus do chuadhas-sa</span>
<lb n="134"/><span>chun an Aifrinn.  Iar bhfilleadh dhain do shuidheas san</span>
<lb n="135"/><span>oifig tamall ag caitheadh mo chéad-lóin.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>Do chonnacas Roibeárd ag féachaint isteach orm</span>
<lb n="138"/><span>tríd an bhfuinneoig.  D’imthigh sé síos an cábán arís;</span>
<lb n="139"/><span>tháinig thar ais, agns rud ab annamh leis, tháinig sé</span>
<lb n="140"/><span>isteach san oifig chugham.</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>“Cread é an lá é seo?” ar seisean.</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>“An cúigmhadh lá déag de Lughnasa,” arsa mise.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>“Lá ’le Muire,” ar seisean, agus d’imthigh sé.</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Ba mhór an t-iongna liom Roibeárd do chur ceiste</span>
<lb n="149"/><span>orm i dtaobh an laé úd mar shíleas gur Phailitíneach</span>
<lb n="150"/><span>é, nó duine gan aon tsuim i gcreideamh ná i n-eaglais</span>
<lb n="151"/><span>aige.  Bhíos ag braith go labharfadh sé arís liom acht</span>
<lb n="152"/><span>níor labhair.  Nuair nár labhair do labhras leis</span>
<lb n="153"/><span>acht ní bhfuaireas de fhreagra uaidh acht na súile móra</span>
<lb n="154"/><span>dubha d’iompódh orm.  Do leigeas dó, mar do mhothuigheas</span>
<lb n="155"/><span>go raibh beann an amhrais amach im’ choinne aige.</span>
<lb n="156"/><span>Níor labhramar le n-a chéile arís go dtí lá ’le Stiopháin.</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>Thosnuigheamar ar an obair an mhaidean sin ar</span>
<lb n="159"/><span>a sé a chlog.  Ní raibh sa luing acht lucht beag agus</span>
<lb n="160"/><span>do críochnuigheadh an obair ar a deich.  D’íocadh na</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="161"/><p><span>fir agus do chuadar a bhaile.  Lá saoire, le ceart,</span>
<lb n="162"/><span>Lá ’le Stiopháin i nGlaschú, agus ní raibh aon obair</span>
<lb n="163"/><span>bhreathnuithe le déanamh agam-sa dá bhíthin sin; acht</span>
<lb n="164"/><span>dúbhairt Roibeárd ná fuair sé cead an cábán do</span>
<lb n="165"/><span>dhúnadh agus go gcaithfimís fhanamhain ann go dtí a</span>
<lb n="166"/><span>ceathair a chlog.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>Bhí an lá go h-an-fhuar: é tar éis dhá oidhche sheaca,</span>
<lb n="169"/><span>agus fuacht na báistighe ann.  Acht ní raibh an fuacht</span>
<lb n="170"/><span>ag goilleamhaint orm-sa; bhíos go sóghmasach san</span>
<lb n="171"/><span>oifig istigh cois teine, leabhar le léigheamh agam</span>
<lb n="172"/><span>agus tabac le caitheamh.  Ní raibh aoinne eile san</span>
<lb n="173"/><span>áit acht Roibeárd, agus bhí sé sin ’n-a sheasamh amuigh</span>
<lb n="174"/><span>le giall an dorais agus é ag siocadghail leis an</span>
<lb n="175"/><span>bhfuacht.  Bhí an dá shúil mhóra leathta ar an dtalamh</span>
<lb n="176"/><span>aige.  B’fhuiris d’aithint gur bh’fhada ó bhaile a mhachtnamh.</span>
<lb n="177"/><span>An púca bocht!  Do chaitheas tamall ag faire air.</span>
<lb n="178"/><span>Badh mhaith liom glaodhach isteach air acht bhí eagla</span>
<lb n="179"/><span>na súl orm.  Uch!  bhí sé ar creathadh le fuacht agus</span>
<lb n="180"/><span>ba dhearóil agus ba phréachta a shnuadh.  Do chuadhas</span>
<lb n="181"/><span>chuige amach.</span></p>
<lb n="182"/>
<lb n="183"/><p><span>“Tá sé fuar indiu,” arsa mise.</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>D’iompuigh sé an tsúil mhór orm, agus do thóg díom</span>
<lb n="186"/><span>arís í.</span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>“Táimíd ag tarraingt ar an mbáistigh,” arsa</span>
<lb n="189"/><span>mise.  Acht níor labhair sé.</span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>“’Seo, a dhuine,” arsa mise, “tá teine mhaith annso</span>
<lb n="192"/><span>istigh.  Tar isteach; tá fáilte rómhat.”  Níor labhair</span>
<lb n="193"/><span>sé.</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>Do chuadhas isteach acht níor bh’fhéidir liom aon tsuim</span>
<lb n="196"/><span>do chur im’ leabhar.  Tar éis tamaill do chaitheas</span>
<lb n="197"/><span>uaim arís é agus do chuadhas amach.  Do chuireas</span>
<lb n="198"/><span>guala le hursain agus do sheasaigheas ag an doras.</span>
<lb n="199"/><span>D’iompuigh Roibeárd cúl liom, agus d’imthigh leis</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="200"/><p><span>síos an cábán go míchéadfach.  Ba leor sin; do chuadhas</span>
<lb n="201"/><span>isteach agus do shuidheas síos.</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>Acht níor bh’fada dham istigh gur oscladh an dorus,</span>
<lb n="204"/><span>agus do sheasaigh Roibeárd ar an dtáirsigh.</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>“Iarraim maitheamhnas ort,” ar seisean.</span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>“Tá fáilte rómhat,” arsa mise.  “Agus tar</span>
<lb n="209"/><span>isteach agus suidh síos, má’s é do thoil é.”</span></p>
<lb n="210"/>
<lb n="211"/><p><span>“Ní fiú mé é, ní fiú mé é,” ar seisean.  “Ní</span>
<lb n="212"/><span>fiú mé leigint isteach.”</span></p>
<lb n="213"/>
<lb n="214"/><p><span>Leagas lámh ar a ghualainn agus do thionnlacas</span>
<lb n="215"/><span>suas chun na teine é, agus chuireas ’n-a shuidhe é.</span>
<lb n="216"/><span>Chaith sé deich nóimeata ann acht níor labhair ceachtar</span>
<lb n="217"/><span>againn.  Annsin, d’éirigh sé.</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>“Go raibh maith agat,” ar seisean.</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>“Ní leigfead amach thu, a Mhic Uí Néill,” arsa</span>
<lb n="222"/><span>mise.  “Fan annso ag an dteine, agus bíodh ciall</span>
<lb n="223"/><span>agat.  Ní chuirfead-sa chughat ná uait.  Suidh síos.”</span>
<lb n="224"/><span>Do shuidh.</span></p>
<lb n="225"/>
<lb n="226"/><p><span>Do chaitheamar deich nóimeata eile gan labhairt.</span>
<lb n="227"/><span>Bhíos féin ag léigheamh an leabhair agus mo mheabhair</span>
<lb n="228"/><span>daingean ann nuair baineadh preab asam.</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>“Tá buaidhreamh orm!”</span></p>
<lb n="231"/>
<lb n="232"/><p><span>Thuit na focail chomh éagcaoineach truaighmhéileach</span>
<lb n="233"/><span>sin uaidh go ndeachadar go croidhe ionam.  Do ghlacas</span>
<lb n="234"/><span>truagh do’n phúca bhocht.</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>“Mhaise, dá bhféadainn-se do bhuaidhreamh do</span>
<lb n="237"/><span>scaipeadh do chuirfinn ar neamh-ní láithreach é,” arsa</span>
<lb n="238"/><span>mise.  “Is truagh aoinne a bhfuil buaidhreamh air.”</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>“Is díol truaighe mise gan amhras,” ar seisean.</span>
<lb n="241"/><span>“Acht an mhairg is mó dham is eadh nách féidir le aoinne</span>
<lb n="242"/><span>fóirithin do dhéanamh orm ná fuascailt.”</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>“Ní bheadh a fhios agat,” arsa mise.  “Ná ceap</span>
<lb n="245"/><span>gurab amhlaidh tá braith agam-sa rún ar bith do mhealladh</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="246"/><p><span>uait acht dá mbeadh tuigsint do scéil agam ca bfios</span>
<lb n="247"/><span>duit ná féadfainn cómhairle do leasa do thabhairt</span>
<lb n="248"/><span>duit?”</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>“Níl rún-chara agam,” ar seisean, “ná duine ar</span>
<lb n="251"/><span>domhan d’á n-inneosainn rún ná duine chuirfeadh</span>
<lb n="252"/><span>oiread sin suime ionam agus go dtiubhradh sé comhairle</span>
<lb n="253"/><span>dham - mara ndéantá-sa é,” ar seisean, agus</span>
<lb n="254"/><span>d’aithnigheas air go raibh sé ag braith ar thruaigh uaim.</span>
<lb n="255"/><span>“Tusa an t-aon duine beo,” ar seisean, “d’á</span>
<lb n="256"/><span>scaoilfinn mo scéal.”</span></p>
<lb n="257"/>
<lb n="258"/><p><span>“Má’s dóigh leat ná féadfainn cómhairle do leasa</span>
<lb n="259"/><span>do thabhairt duit, ná scaoil do rún liom,” arsa mise.</span>
<lb n="260"/><span>“Acht pé ar bith é, bíodh a fhios agat nach fear scéithte</span>
<lb n="261"/><span>rún mé.  Lean do thoil féin anois.”</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>Do chaith sé tamall maith ag machtnamh.</span></p>
<lb n="264"/>
<lb n="265"/><p><span>“Is fada an scéal mo scéal-sa,” ar seisean,</span>
<lb n="266"/><span>“agus is buan mo bhuaidhreamh.  Dá n-éisteá liom</span>
<lb n="267"/><span>- agus gan cur isteach orm - b’fhéidir nár bh’fhearr</span>
<lb n="268"/><span>rud a dhéanfainn ná droch-ghníomhartha baotha mo</span>
<lb n="269"/><span>shaoghail do nochtadh dhuit, mar tá braith éigin agam</span>
<lb n="270"/><span>ort, agus tá ionntaoibh agam asat go bhfuasclóchair</span>
<lb n="271"/><span>an greim seo orm.  Bhí scáth agus náire orm go dtí</span>
<lb n="272"/><span>seo acht thógais an scamall díom led’ dhaonnacht nuair</span>
<lb n="273"/><span>chuiris d’fhiachaibh orm suidhe i naimhdheoin dam annso</span>
<lb n="274"/><span>ós cómhair do theine, agus is dóigh liom go mbadh mhaith</span>
<lb n="275"/><span>liom mo rún do thabhairt duit; acht fanadh sé ’n-a</span>
<lb n="276"/><span>rún agatsa, leis.”</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>“Tá fáilte romhat, agus ní baoghal duit,” arsa</span>
<lb n="279"/><span>mise.</span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>“Tá go maith,” ar seisean.  “Scaoil mo cheann</span>
<lb n="282"/><span>liom agus teasbáinfead duit taidhbhse tháinig idir</span>
<lb n="283"/><span>mé agus Dia; do dheighil ó dhaoinibh mé, agus do rinne</span>
<lb n="284"/><span>duine uatha dhíom imeasc an tsluaigh.”</span>
<lb n="285"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="286"/><p><span>Caibidiol III.</span></p>
<lb n="287"/>
<lb n="288"/><p><span>Do leag Roibeárd uille ar chúl na cathaoireach,</span>
<lb n="289"/><span>do leig a leith-cheann ar a bhais agus do chraobhscaoil</span>
<lb n="290"/><span>im’ fhiadhnuise an scéal uathbhásach so leanas:</span></p>
<lb n="291"/>
<lb n="292"/><p><span>Cé go leigim orm gur Albanach mé - ar eagla go</span>
<lb n="293"/><span>mbrisfí me - ní Albanach mé, ámh, acht Éireannach.</span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>Badh chóir go mbeinn im’ Chaitiliceach, leis, acht is</span>
<lb n="296"/><span>fadó riamh do thréigeas an creideamh agus gach nídh</span>
<lb n="297"/><span>d’á ngabhann leis.  Do dhiúltuigheas do Dhia agus</span>
<lb n="298"/><span>do Mhuire agus do Mhac Dé do céasadh; do dhiúltaigheas</span>
<lb n="299"/><span>do gach a bhfuil naomhtha ar neamh agus ar talamh ar son</span>
<lb n="300"/><span>díoghaltais.  Sin agat bun, barr, cabhail, cnámha</span>
<lb n="301"/><span>agus easnacha mo thaidhbhse.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>Rugadh agus tógadh mé i niarthar na hÉireann le h-ais</span>
<lb n="304"/><span>na fairge móire: is cuma cia an ceanntar.  Bhí gabháltas</span>
<lb n="305"/><span>deas talmhan ag m’athair, agus is damh-sa bhí an talamh</span>
<lb n="306"/><span>ceaptha ’n-a dhiaidh fé mar ba chuibhe agus ba chóir.  Ní</span>
<lb n="307"/><span>raibh agam de ghaol a h-aon acht aon deirbhshiúr amháin:</span>
<lb n="308"/><span>Máire ab ainm dí.  Máire an chroidhe ghléigil!  Tugadh</span>
<lb n="309"/><span>scoil agus léigheann dúinn araon fé mar bhí le fagháil</span>
<lb n="310"/><span>sa chomharsanacht.  Bhíos go ceanamhail ar Mháire</span>
<lb n="311"/><span>agus ise mar an gcéadna liom, acht ba cheanamhla ná</span>
<lb n="312"/><span>sin mé féin agus mo mháthair ar a chéile.  Is iomdha</span>
<lb n="313"/><span>nidh thárla im’ shaoghal suarach ar a bhfuil buan-chuimhne</span>
<lb n="314"/><span>agam agus is iomdha cuimhneamh gur mhian liom</span>
<lb n="315"/><span>scaramhaint leis, acht ní scarfainn le cuimhneamh</span>
<lb n="316"/><span>m’óige ar a bhfeaca mé riamh.  Cuimhneamh órdha é sin</span>
<lb n="317"/><span>a chuireann im’ scáthán ionnraiceas agus grádh agus</span>
<lb n="318"/><span>subháilce na huaire bhíos fé omós máthar.  Ó mo</span>
<lb n="319"/><span>chreach!  Is mairg do’n té ná déanann cómhairle deagh-</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="320"/><p><span>mhná, acht is seacht mairg do’n té ná déanann cómhairle</span>
<lb n="321"/><span>deagh-mháthar!  Dá ndéanainn-se cómhairle mo mháthar</span>
<lb n="322"/><span>agus dá mbeadh sé de bhrígh tola ionam géilleadh</span>
<lb n="323"/><span>dhi an t-am do ghéilleas dom’ díchéille féin ní im’</span>
<lb n="324"/><span>leastar críon do bheinn annso i gcathair Ghlaschú ag</span>
<lb n="325"/><span>daoinibh ná fuil meas madra aca orm.  Ní bheinn</span>
<lb n="326"/><span>go deimhin; agus ní bheinn gan meas agam féin orm</span>
<lb n="327"/><span>féin, gan mhaoin gan subháilce gan suairceas gan</span>
<lb n="328"/><span>aoibhneas gan dóchas saoghalta ná síorraidhe, acht</span>
<lb n="329"/><span>mo chroidhe bocht ’n-a chíthréibeach cráidhte tar éis mo</span>
<lb n="330"/><span>shaoghail!  Ó, mo léan guirt!</span></p>
<lb n="331"/>
<lb n="332"/><p><span>Acht cheana, níor thárla aon nídh i rith mo shaoghail</span>
<lb n="333"/><span>go mb’fhiú a áireamh go dtí gur shroicheas fiche bliadhain</span>
<lb n="334"/><span>d’aois.  Tosach na tubaiste do bhain dem’ threoir</span>
<lb n="335"/><span>mé long Spáineach do theacht lá gairbh-shíne i mbéal</span>
<lb n="336"/><span>an chuain bhig agus cómharthaí guaise á dhéanamh aici.</span>
<lb n="337"/><span>Bhailigh mórán daoine ar an dtráigh ag féachaint uirthi</span>
<lb n="338"/><span>acht ní raibh fonn ortha dul d’á cabhair agus fóirithin</span>
<lb n="339"/><span>do dhéanamh ar a fuirinn.  Ní raibh de phort ag</span>
<lb n="340"/><span>aoinne acht “báthfar iad!  báthfar iad acht grásta</span>
<lb n="341"/><span>Dé!”</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>“Badh mhór an feall a mbáthadh gan iarracht do</span>
<lb n="344"/><span>dhéanamh ar iad do thabhairt saor,” arsa m’athair.</span></p>
<lb n="345"/>
<lb n="346"/><p><span>“Badh mhó ná sin an feall do bháthadh féin,” arsa</span>
<lb n="347"/><span>sean-fhear leis.  “Níl ceathrar fear d’á fheabhas</span>
<lb n="348"/><span>ná báthfaí leis an anfa gaoithe agus fairrge sin.”</span></p>
<lb n="349"/>
<lb n="350"/><p><span>“Tá sí ag déanamh ar Charraig na Rón,” arsa</span>
<lb n="351"/><span>fear eile, “agus brisfear ar an gcarraig í.”</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>“An bhfuil triúr freastalta báid annso?” arsa</span>
<lb n="354"/><span>mise.</span></p>
<lb n="355"/>
<lb n="356"/><p><span>“Freastalóchad-sa maide rámha,” arsa duine.</span></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>“Agus mise,” arsa fear eile.</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>“Agus mise,” arsa an trímhadh fear.</span>
<lb n="361"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="362"/><p><span>Do phreabamar ár gceathrar isteach i mbád agus</span>
<lb n="363"/><span>tugadh congnamh dhúinn chun í chur ar snámh.  Chomh</span>
<lb n="364"/><span>luath agus thugamar an chead bhuille dhi do chuir na</span>
<lb n="365"/><span>daoine gártha móra molta linn agus do chuir sin</span>
<lb n="366"/><span>meanma mhór ionainn.  Bhí triúr comh-rámhaidhthe agam</span>
<lb n="367"/><span>sa bhád sin nár scannruigheadh riamh agus nár laguigheadh</span>
<lb n="368"/><span>a gcuisle riamh le h-eagla, agus níor bh’fhear gan</span>
<lb n="369"/><span>gníomh mé féin.  Acht cia gábhadh righneas scéil?  Do</span>
<lb n="370"/><span>chuireamar dínn na tonnta troma fíochmhara go mall</span>
<lb n="371"/><span>agus go righin, agus is iomdha osna agus cnead do</span>
<lb n="372"/><span>baineadh asainn sul a shroicheamar an long.  Acht</span>
<lb n="373"/><span>do shroicheamar fé dheire í agus rugamar linn sa</span>
<lb n="374"/><span>bhád an seachtar d’fhuirinn a bhí uirri.  Ní baileach do</span>
<lb n="375"/><span>bhíomar ar talamh slán an uair do chonnacamar an</span>
<lb n="376"/><span>long d’á briseadh ar Charraig na Rón, agus do chuaidh</span>
<lb n="377"/><span>an fhuireann go léir ar a nglúinibh agus do ghabhadar</span>
<lb n="378"/><span>buidheachas le Dia!</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>Fuair an seachtar eisteas i dtighthibh na cómharsanachta</span>
<lb n="381"/><span>fé mar bhí slighe oreamhnach dóibh.  Tháinig an comh-</span>
<lb n="382"/><span>luingseoir a bhaile linne.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>Caibidiol IV.</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>Fear óg caol-árd deagh-chúmtha deagh-iomchurtha ba</span>
<lb n="387"/><span>h-eadh é.  Sabaistín Cuinceanta ab ainm dó.  Cé</span>
<lb n="388"/><span>ná raibh sé acht ceathair fichead bliadhain d’aois bhí</span>
<lb n="389"/><span>a lán de’n domhan siubhalta aige cheana féin agus bhí</span>
<lb n="390"/><span>an-chuid eoluis aige ar chineadhchaibh an domhain agus</span>
<lb n="391"/><span>ar a dteangthaibh agus ar a mbéasaibh.  Ní raibh sé</span>
<lb n="392"/><span>dall ar aon nidh de neithibh coitcheanna an tsaoghail,</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="393"/><p><span>acht bhí sé de bhéasacht ann gan maoidheamh do dhéanamh</span>
<lb n="394"/><span>as aon rud.  Bhí sé chomh múinte sin gurab amhlaidh</span>
<lb n="395"/><span>samhlaigheadh dúinn go mba mhór an onóir dúinn duine</span>
<lb n="396"/><span>d’á uaisleacht do theacht fé dhíon an tighe chughainn i</span>
<lb n="397"/><span>n-aon chor.  Go deimhin ní raibh i n-easnamh air d’abhar</span>
<lb n="398"/><span>na h-uaisleachta acht airgead.  D’iarr sé ar m’athair</span>
<lb n="399"/><span>é ghlacadh ar tuarastal go ceann bliadna, nó go</span>
<lb n="400"/><span>mbeadh oiread airgid tuillte aige agus bhéarfadh thar</span>
<lb n="401"/><span>lear é.  Dubhairt m’athair leis fhanamhain agus</span>
<lb n="402"/><span>fáilte.</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>Chun a cheart do thahairt dó badh chóir dham a rádh</span>
<lb n="405"/><span>nár theib sé orainn riamh i n-aon obair d’ár chuir sé</span>
<lb n="406"/><span>roimhe.  Acht ní ’n-a bhuachaill aimsire bhí sé acht ’n-a</span>
<lb n="407"/><span>aoighe.  Bhí roinnt mhaith de Shacs-Bhéarla aige;</span>
<lb n="408"/><span>d’fhoghluim sé Gaedhilg uainne agus do mhúin Spáinis</span>
<lb n="409"/><span>dúinn.  Fuaireamar go léir a lán aitis san obair</span>
<lb n="410"/><span>sin.  Acht ní fada bhí sé ar an dteallach againn nó</span>
<lb n="411"/><span>go rabhamar fé omós aige.  Ní amhlaidh chuir sé fé</span>
<lb n="412"/><span>omós sinn, acht do luigheamar fé agus bhí sé d’abaidheas</span>
<lb n="413"/><span>ann gan a thoil do chur ’n-a luighe orainn chomh géar</span>
<lb n="414"/><span>sin agus go mothóchaimís í.  Níor chuir.  An meabhlaire</span>
<lb n="415"/><span>diablaidhe!</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>[D’éirigh Roibeárd de’n chathaoir de gheit agus lasair</span>
<lb n="418"/><span>’n-a shúil.  Do chogain sé a fhiacla agus do-rinne</span>
<lb n="419"/><span>iarracht le n-a dhá láimh amhail agus dá mbeadh duine</span>
<lb n="420"/><span>éigin d’á thachtadh aige.  Bhí a leithéid sin de chuthach</span>
<lb n="421"/><span>air gur chuir sé eagal orm.  D’athchuingeas air</span>
<lb n="422"/><span>suidhe síos agus an taom feirge do leigint de féin.</span>
<lb n="423"/><span>D’fhéach sé orm go millteach bagarthach.  Do chromas</span>
<lb n="424"/><span>ar bhladar leis go séimh agus i gceann tamaill do</span>
<lb n="425"/><span>shuidh sé síos go tuirseach, suaidhte].</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>Maith dham an méid sin, ar seisean, agus geallaim</span>
<lb n="428"/><span>duit ná scaoilfead liom féin nios mó.</span>
<lb n="429"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="430"/><p><span>An uair bhí bliadhain go leith nó mar sin caithte ag</span>
<lb n="431"/><span>Sabaistín fé dhíon an tighe againn tháinig a mheabh-</span>
<lb n="432"/><span>laireacht chun críche.  Thárla gur thuit leanbh comharsan</span>
<lb n="433"/><span>de dhruim chapaill agus gur milleadh a cheann, i</span>
<lb n="434"/><span>gcaoi agus go ndubhairt an dochtúir go gcaithfí é chur</span>
<lb n="435"/><span>go Baile Átha Cliath fé chúram fáithliaigh sa chathair</span>
<lb n="436"/><span>sin nó mar a gcuirtí bheadh sé ’n-a ghealt go bráth.  D’iarr</span>
<lb n="437"/><span>athair an leinbh ar m’athair mise do leigint go Baile</span>
<lb n="438"/><span>Átha Cliath leis an leanbh.  Do leig; agus do</span>
<lb n="439"/><span>chaitheas coicidheas sa chathair.</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>Ar bhfilleadh a bhaile dham do chuala scéal a chuir</span>
<lb n="442"/><span>fearg agus buile orm.  Cad a mheasfá bheadh déanta</span>
<lb n="443"/><span>aca an fhaid do bhíos amuigh?  Cleamhnas!  Seadh,</span>
<lb n="444"/><span>a dhuine, bhí cleamhnas déanta aca do Mháire leis an</span>
<lb n="445"/><span>Spáineach!  Agus an talamh á thabhairt mar spréidh</span>
<lb n="446"/><span>do Mháire!</span></p>
<lb n="447"/>
<lb n="448"/><p><span>“Spréidh?”  arsa mise, “An amhlaidh atá sibh as</span>
<lb n="449"/><span>bhur meabhair?  Spréidh do thabhairt do mhnaoí d’fhonn</span>
<lb n="450"/><span>í phósadh le fear dealbh!”</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>“Ná cas le fear déirce a bhochtaineacht, agus ná</span>
<lb n="453"/><span>maoidh air an mám mine,” arsa Sabaistín.</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>“Mise an díol déirce feasta ó thárla mo shealbh</span>
<lb n="456"/><span>do bheith ’á bhaint díom agus d’á thabhairt duit-se,”</span>
<lb n="457"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>“Ní thuigeann Roibeárd an scéal so chomh maith</span>
<lb n="460"/><span>leat-sa,” arsa Sabaistín lem’ athair.</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>“Ní thuigeann,” arsa m’athair, go h-omósach.</span></p>
<lb n="463"/>
<lb n="464"/><p><span>“A Roibeáird,” arsa Sabaistín, “ní mar a chéile</span>
<lb n="465"/><span>nós na gcleamhnas i n-Éirinn agus sa Spáin.”</span></p>
<lb n="466"/>
<lb n="467"/><p><span>“Dar ndóigh ní h-eadh,” arsa m’athair.</span></p>
<lb n="468"/>
<lb n="469"/><p><span>“Agus dá gceapainn-se ná rabhas im’ dhiongbháil</span>
<lb n="470"/><span>agus im’ fhear oireamhnach do Mháire ní iarrfainn</span>
<lb n="471"/><span>uirthi mé do phósadh.  Agus ceapann sí féin, leis, go</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="472"/><p><span>bhfuilim oireamhnach di.  Cad deirir a Mháire?”  ar</span>
<lb n="473"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="474"/>
<lb n="475"/><p><span>Do chrom Máire a ceann agus níor labhair sí.</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>Do labhras féin lem’ mháthair.</span></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>“Cé rinne an cleamhnas so, a mháthair?”  arsa mise.</span></p>
<lb n="480"/>
<lb n="481"/><p><span>“T’athair,” ar sise.  “Ní raibh aon lámh agam-</span>
<lb n="482"/><span>sa ann, agus níor glacadh mo chómhairle.  Níor</span>
<lb n="483"/><span>airigheamar riamh a leithéid de shaobhnós.”</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>“Bristear an cleamhnas láithreach,” arsa mise.</span></p>
<lb n="486"/>
<lb n="487"/><p><span>“Caithfear é bhriseadh,” arsa mo mháthair.</span></p>
<lb n="488"/>
<lb n="489"/><p><span>“Ní féidir é bhriseadh,” arsa m’athair.</span></p>
<lb n="490"/>
<lb n="491"/><p><span>“Deirim-se go gcaithfear é bhriseadh,” arsa mise,</span>
<lb n="492"/><span>“nó mara mbristear imtheochad-sa liom lom láithreach</span>
<lb n="493"/><span>agus ní chasfad ar an dtigh seo go deo na ndeor.”</span></p>
<lb n="494"/>
<lb n="495"/><p><span>“A Roibeáird,” arsa mo mháthair, “ná cuimhnigh</span>
<lb n="496"/><span>ar a leithéid.  Fan annso, agus brisfear an</span>
<lb n="497"/><span>cleamhnas.”</span></p>
<lb n="498"/>
<lb n="499"/><p><span>“Cad ab áil leat bheith ag cainnt mar sin?”  ar</span>
<lb n="500"/><span>sa m’athair.  “Ná fuil an scríobhnóireacht tarraingthe</span>
<lb n="501"/><span>eadrainn?  Ní féidir é bhriseadh.”</span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>“Scríobhnóireacht?” ar sise.</span></p>
<lb n="504"/>
<lb n="505"/><p><span>“Seadh,” ar seisean.</span></p>
<lb n="506"/>
<lb n="507"/><p><span>“Ó, mo chreach!”  ar sise.  “Tá donas éigin ag</span>
<lb n="508"/><span>séideadh fút!”</span></p>
<lb n="509"/>
<lb n="510"/><p><span>“Éistighí!”  arsa m’athair.  “Éistighí, adeirim.</span>
<lb n="511"/><span>Nach féidir liom mo rogha rud do dhéanamh lem’ chuid</span>
<lb n="512"/><span>féin?”</span></p>
<lb n="513"/>
<lb n="514"/><p><span>Nuair chualas an chainnt sin ó’m athair, d’éirigheas</span>
<lb n="515"/><span>ar stoll feirge agus thugas aghaidh ar an ndoras.</span>
<lb n="516"/><span>D’éirigh mo mháthair agus rug sí orm.</span></p>
<lb n="517"/>
<lb n="518"/><p><span>“A Roibeáird, ná h-imthigh, ná h-imthigh!”  ar sise.</span>
<lb n="519"/><span>“Brisfead-sa an cleamhnas i n-aimhdheoin dhóibh.  Suidh</span>
<lb n="520"/><span>síos a mhic.”</span>
<lb n="521"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="522"/><p><span>Do bhog sí mé.  D’iompuigheas anonn ar m’athair</span>
<lb n="523"/><span>d’fhéachaint cia an freagra bheadh aige ar mo mháthair</span>
<lb n="524"/><span>acht is amhlaidh d’iompuigh sé a cheann uaim.  Níor</span>
<lb n="525"/><span>bheag sin.  Do chuireas díom mo mháthair go mio</span>
<lb n="526"/><span>chuibheasach agus do chuadhas amach an doras go mí-</span>
<lb n="527"/><span>chéadfach searbhasach.  Ochón!  do chualas guth mo</span>
<lb n="528"/><span>mháthar ag teacht le gaoith ag glaodhach orm, agus a</span>
<lb n="529"/><span>iarraidh orm teacht ar ais.  Acht ní dheaghas.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>Caibidiol V.</span></p>
<lb n="532"/>
<lb n="533"/><p><span>Ní raibh mórán airgid agam acht bhí oiread agus</span>
<lb n="534"/><span>bhéarfadh go Americá mé.  Níor stadas de’n turraing</span>
<lb n="535"/><span>nó go ndeachas ar bórd luinge ag Cóibh Chorcaighe.</span>
<lb n="536"/><span>D’fhan an long lá sa chuan agus tháinig a lán daoine</span>
<lb n="537"/><span>ar bórd, acht bhíos-sa chomh cráidhte sin im’ chroidhe</span>
<lb n="538"/><span>agus im’ aigne nár thugas áird ná aire ar aon nidh,</span>
<lb n="539"/><span>acht ag féachaint uaim síos go dúbhach dubhrónach sa</span>
<lb n="540"/><span>duibheagán.  Fear mé ná gabhann le suathadh go réidh;</span>
<lb n="541"/><span>agus is deacair mé chiúiniú.  Um thráthnóna do</span>
<lb n="542"/><span>chrom an long ar ghluaiseacht agus do músclas as</span>
<lb n="543"/><span>an néall.  Do shiubhlas go deire na luinge agus</span>
<lb n="544"/><span>d’fhanas annsin go dtí go raibh cruacha agus beanna</span>
<lb n="545"/><span>na h-Éireann ag dul as mo radharc.  Thógas lán</span>
<lb n="546"/><span>mo shúl go lán-dúthrachtach de thalamh mo dhúthchais;</span>
<lb n="547"/><span>do mhothuigheas méala mór dam’ chrádh, agus tocht</span>
<lb n="548"/><span>uaignis dam’ thachtadh.  Leigeas osna agus cnead asam.</span>
<lb n="549"/><span>An bheann deireannach do chonnacas - níor bheann í</span>
<lb n="550"/><span>i n-aon chor, acht bean.  Ba í mo mháthair í, agus í</span>
<lb n="551"/><span>am’ bhagairt tar n-ais chúichi.  Thógas mo lámh, agus</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="552"/><p><span>do cheileabhras dí.  “Slán beo …,” acht níor</span>
<lb n="553"/><span>chríochnuigheas an ceileabhradh.  D’airigheas lámh dhá</span>
<lb n="554"/><span>cur timcheall ar mo chrios agus do gheiteas.  Rugas</span>
<lb n="555"/><span>ar an láimh.</span></p>
<lb n="556"/>
<lb n="557"/><p><span>“Ní baoghal duit, a Roibeáird; is mise Sabaistín.”</span></p>
<lb n="558"/>
<lb n="559"/><p><span>“Sabaistín!”  arsa mise, agus iongantas orm.</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>“Seadh, a Roibeáird an chroidhe ghil,” ar seisean,</span>
<lb n="562"/><span>agus do chrom sé ar mo lámh do thalgadh go mín agus</span>
<lb n="563"/><span>go cneasda.  “Seadh go deimhin; Sabaistín bocht ag</span>
<lb n="564"/><span>rith id’ dhiaidh-se, a Roibeáird, chun fearg do dhíomais</span>
<lb n="565"/><span>do shéimhiú, má’s féidir.  Acht, a Roibeáird, mo</span>
<lb n="566"/><span>thruagh mé agat!  Cad do bheir duit bailiú leat ar</span>
<lb n="567"/><span>an gcuma sin gan an scéal do mhíniú dham agus do</span>
<lb n="568"/><span>chur i dtuigsint dam?”</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>Dar ndóigh do rinne an chainnt sin cionntach cam</span>
<lb n="571"/><span>díom-sa ar an láthair.  Ní raibh freagra agam le</span>
<lb n="572"/><span>tabhairt ar an gcoir do chuir sé im’ leith.</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>“Dar ndóigh níor thuigeas an cás i n-aon chor, i</span>
<lb n="575"/><span>n-aon chor,” ar seisean.  “Agus bheinn dall air</span>
<lb n="576"/><span>fós mara mbeadh do mháthair dhílis.  Acht ní túisce</span>
<lb n="577"/><span>bhí tuigsint agam ar an éagcóir do bhí ’á déanamh</span>
<lb n="578"/><span>agam ort, agus níor bh’éagcóir féin é acht feall;</span>
<lb n="579"/><span>feall, a dhuine!  níor thúisce tuigsint ná teicheadh.</span>
<lb n="580"/><span>Thuigeas go maith go dtiubharfá t’aghaidh ar Americá</span>
<lb n="581"/><span>agus do leanas thu.  Táim sásta im’ aigne anois.</span>
<lb n="582"/><span>Is féidir leat filleadh ó Nua Eabhrach.”</span></p>
<lb n="583"/>
<lb n="584"/><p><span>“Ba ró-mhaith uait oiread sin suime do chur</span>
<lb n="585"/><span>ionam,” arsa mise.  “Agus ní dócha gur thuilleas</span>
<lb n="586"/><span>uait é.”</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>“Á, ná habair sin, a Roibeáird,” ar seisean;</span>
<lb n="589"/><span>“tar éis a bhfuaireas d’altranas agus d’aoigheacht</span>
<lb n="590"/><span>agus de charthannas agus de mhuinntearthas uaibh go</span>
<lb n="591"/><span>léir.  Dhé, nárbh mé an t-ubh nide agaibh!  Agus im’</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="592"/><p><span>ghlugar, leis.  Acht, a Roibeáird,” ar seisean, “is</span>
<lb n="593"/><span>mór an tiongna liom-sa go mbraithfá-sa go mbeadh</span>
<lb n="594"/><span>sé de thriolladhasacht agus de shotalacht ionam-sa</span>
<lb n="595"/><span>thusa do chaitheamh as t’áitreabh agus as do cheart.</span>
<lb n="596"/><span>Is mór go deimhin.”</span></p>
<lb n="597"/>
<lb n="598"/><p><span>Bhí sé am’ chur i bpúnc.  Níor fhág sé focal im’</span>
<lb n="599"/><span>phluic.</span></p>
<lb n="600"/>
<lb n="601"/><p><span>“Seadh, mhaise,” ar seisean, “do leigis do’n fheirg</span>
<lb n="602"/><span>do chiall nadúrtha do mhúchadh agus do chur ar neamh-</span>
<lb n="603"/><span>nídh, agus d’imthighis amach go dall-intinneach doicheallach.</span>
<lb n="604"/><span>Mise fé ndear do dhichéille, a Roibeáird.  Mise an</span>
<lb n="605"/><span>coileán dorraidhe bhain miotóg fiacaile as an láimh</span>
<lb n="606"/><span>do bheathuigh mé!  Mo thruagh mé, mo thruagh mé!”</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>Dar ndóigh badh chóir go mbeadh sé de thuigsint</span>
<lb n="609"/><span>ionam gan milleán do chur ar Shabaistín go</span>
<lb n="610"/><span>dtí go mbeadh cruthumhnas iomshlán agam go raibh</span>
<lb n="611"/><span>sé cionntach ann mar scéal.  Orm-sa féin do</span>
<lb n="612"/><span>bhí an milleán agus an cionnta agus ní air-siúd.</span>
<lb n="613"/><span>Dubhras leis go raibh aithmhéala orm agus d’iarras</span>
<lb n="614"/><span>maitheamhnas air.  Go deimhin ba fial fáilteach é ag</span>
<lb n="615"/><span>tabhairt maitheamhnais dam agus do neartaigh an</span>
<lb n="616"/><span>tuitim amach sin an ceangal cumannachta bhí orainn</span>
<lb n="617"/><span>cheana.  Acht ar a shon sin agus uile bhí siosarnach</span>
<lb n="618"/><span>éigin im’ intinn aghá chur i n-iúl dam gurbh’ amhlaidh</span>
<lb n="619"/><span>bhris mo mháthair an cleamhnas d’á aimhdheoin agus</span>
<lb n="620"/><span>d’aimhdheoin m’athar, agus d’á dheascaibh sin gurbh’</span>
<lb n="621"/><span>éigean do Shabaistín teicheadh.  Acht níor leigeas an rún</span>
<lb n="622"/><span>sin leis: is amhlaidh dheineas mo dhícheall chun an rún do</span>
<lb n="623"/><span>mhúchadh agus do cheilt orm féin ar eagla go dtiocfadh</span>
<lb n="624"/><span>aon easaontacht as.</span></p>
<lb n="625"/>
<lb n="626"/><p><span>“A Roibeáird,” ar seisean, tar éis tamaill,</span>
<lb n="627"/><span>“Níor iarras maitheamhnas ort, agus go deimhin badh</span>
<lb n="628"/><span>chuibhe go ndéanfainn tar éis na callóide go léir,</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="629"/><p><span>agus tar éis an t-aistear mío-rathamhail seo do chur</span>
<lb n="630"/><span>ort gan chúis gan ádhbhar acht tré chorp aineolais;</span>
<lb n="631"/><span>agus badh mhaith liom a chlos ód’ bhéal amach ná fuil</span>
<lb n="632"/><span>aon díolchumhdach aghá dhéanamh agat ar aon nidh, agus</span>
<lb n="633"/><span>go maithir ó chroidhe mo chionntacht.”</span></p>
<lb n="634"/>
<lb n="635"/><p><span>“A Shabaistín,” ar sa mise, “má tá aon rud</span>
<lb n="636"/><span>agam le maitheamh dhuit maithim dhuit é ó chroidhe amach.”</span></p>
<lb n="637"/>
<lb n="638"/><p><span>Rug sé ar láimh orm agus do chroith sé í.</span></p>
<lb n="639"/>
<lb n="640"/><p><span>“Bhíos fé chor agus fé chomaoin agat féin agus</span>
<lb n="641"/><span>agad’ mhuinntir cheana,” ar seisean, “acht is mé</span>
<lb n="642"/><span>d’fhear dílis feadhma feasta.  Féach, a Roibeáird,”</span>
<lb n="643"/><span>ar seisean, “Cad is dóigh leat a dhéanfair?  An</span>
<lb n="644"/><span>dóigh leat go bhfillfir ó Nua Eabhrach?”</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>“Ní fios dam fós,” arsa mise.</span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>Is léir as a bhfuil ráidhte agam go raibh an lámh i</span>
<lb n="649"/><span>n-uachtar ag Sabaistín orm arís agus go rabhas fé</span>
<lb n="650"/><span>réir aige.  Do luigheas fé’n omós nár luigheadh orm</span>
<lb n="651"/><span>agus do rinneas toil m’fhir thaca agus threora gan</span>
<lb n="652"/><span>é d’á chur d’fhiachaibh orm é dhéanamh.  Ba bhreágh liom</span>
<lb n="653"/><span>agam é ag dul anonn.  B’álainn an chuideachta é.</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>Do chuadhmar i dtír thall agus do threoruigh Sabaistín</span>
<lb n="656"/><span>mé ar fuaid Chathair Nua Eabhrach.  Do chaitheamar</span>
<lb n="657"/><span>seachtmhain ag féachaint ar iongantaisíbh.  Do</span>
<lb n="658"/><span>thaithnigh an áit agus na radhairc go maith linn.</span>
<lb n="659"/><span>B’fhuiris mé bhréagadh chun fhanamhaint thall.  Ní raibh</span>
<lb n="660"/><span>uaim, is baoghlach, acht gaoth an fhocail.  Is amhlaidh</span>
<lb n="661"/><span>bhí braith agam go n-iarrfadh sé orm gan dul a bhaile.</span>
<lb n="662"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="663"/><p><span>I gceann seachtmhaine dubhras leis go raibh mo chuid</span>
<lb n="664"/><span>airgid caithte.</span></p>
<lb n="665"/>
<lb n="666"/><p><span>“Ná bac sin,” ar seisean.  “Dar ndóigh tá</span>
<lb n="667"/><span>airgead ag gach aon amadán annso, agus badh mhór</span>
<lb n="668"/><span>ar fad an t-amadán an té ná féadfadh airgead do</span>
<lb n="669"/><span>dhéanamh ann.  Tá beagán airgid fágtha agam-sa,”</span>
<lb n="670"/><span>ar sé, “agus ní fhéadfainn feidhm ní b’fhearr do</span>
<lb n="671"/><span>bhaint as ná é thabhairt duit-se chun thu bhreith a bhaile.</span>
<lb n="672"/><span>Sé sin, a Roibeáird, má tá fonn ort dul a bhaile.”</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>“B’fhearr liom airgead taistil do shaothrú” arsa</span>
<lb n="675"/><span>mise.</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p><span>“Tá go maith,” ar seisean.  “Téighmís ag lorg</span>
<lb n="678"/><span>oibre.”</span></p>
<lb n="679"/>
<lb n="680"/><p><span>Do chuadhmar, agus fuaireamar obair le déanamh</span>
<lb n="681"/><span>agus tuarastal maith as a dhéanta.  Nuair bhí luach</span>
<lb n="682"/><span>an aistir saothruighthe agam do mhothuigheas caitheamh i</span>
<lb n="683"/><span>ndiaidh mo bhaile a’s mo mháthar im’ chroidhe agus</span>
<lb n="684"/><span>dúbhras go rachainn a bhaile.</span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>“Mar is maith leat, a Roibeáird,” ar seisean.</span>
<lb n="687"/><span>“Bíodh do rogha féin agat.  Acht dá mbadh mhaith leat</span>
<lb n="688"/><span>fhanamhain tamall eile sa chathair seo d’fhanfainn</span>
<lb n="689"/><span>it’ fharra, mar is álainn an chathair í.”</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>“Is álainn gan amhras,” arsa mise; “acht dá</span>
<lb n="692"/><span>bhfanainn annso cad a dhéanfadh mo mhuinntir sa bhaile</span>
<lb n="693"/><span>im’ éagmhais!”</span></p>
<lb n="694"/>
<lb n="695"/><p><span>“Dhe!  níl baoghal ortha,” ar seisean.  “Dá</span>
<lb n="696"/><span>mbadh ná beidhfá ann i n-aon chor cad a dheanfaí it’</span>
<lb n="697"/><span>éagmhais?  Agus tá airgead le tuilleamh annso,</span>
<lb n="698"/><span>a mhic ó, rud ná fuil i nÉirinn.  Go deimhin duit, a</span>
<lb n="699"/><span>Roibeáird, dá fhaide bheadh t’athair it’ éagmhais agus</span>
<lb n="700"/><span>ag súil led’ theacht thar n-ais ó ló go ló is amhlaidh is</span>
<lb n="701"/><span>mó an fháilte bheadh aige romhat iar bhfilleadh dhuit.</span>
<lb n="702"/><span>Mhairbheochadh sé laogh bréagh beathuighthe dhuit, a dhuine.”</span>
<lb n="703"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="704"/><p><span>Ba ladmhusach an fear é chun aighneas do dhéanamh;</span>
<lb n="705"/><span>dá mbadh ná beadh an ceart aige d’fhéadfadh sé an</span>
<lb n="706"/><span>mícheart do shuidheamh ort.</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>“Tá athair agus máthair agam-sa sa Spáin,” ar</span>
<lb n="709"/><span>seisean, “agus is beag a ghoilleann sé ortha mise</span>
<lb n="710"/><span>bheith ag imtheacht im’ fhánaí aerach ar fuaid na cruinne.</span>
<lb n="711"/><span>A Roibeáird,” ar sé, “an bhfuil fhios agat cad atá</span>
<lb n="712"/><span>beartuighthe agam-sa le déanamh?  An domhan mór</span>
<lb n="713"/><span>braonach do thaisteal agus an saoghal mór corruightheach</span>
<lb n="714"/><span>d’fheicsint!  Mara n’imthighir leis an saoghal ní leis</span>
<lb n="715"/><span>an saoghal thu.  Mara mbainir aiteas as an saoghal</span>
<lb n="716"/><span>is cuma ann nó as thu.  Caithfead tamall annso agus</span>
<lb n="717"/><span>tamall annsúd.  Tuillfead airgead le hallus mo</span>
<lb n="718"/><span>cnámh nó le stuaim m’intinne; tiullfead le duadh</span>
<lb n="719"/><span>é, b’fhéidir, acht scaipfead le aoibhneas é.  Gluaisfead</span>
<lb n="720"/><span>le tuile na mara saoghalta go dtí go mbristear mo</span>
<lb n="721"/><span>long ar Charraig na Rón, agus má bascthar mé beidh</span>
<lb n="722"/><span>deire le duadh agus le saothar chomh suidhte agus bheidh</span>
<lb n="723"/><span>deire le aoibhneas.  Imtheochad le h-aer an tsaoghail</span>
<lb n="724"/><span>agus blaisfead an mhil agus bolathochad an bláth</span>
<lb n="725"/><span>cúmhra agus ní leigfead domboladh ná domblas im’</span>
<lb n="726"/><span>ghaobhar.  Saoghal mór corruightheach agus mise ar</span>
<lb n="727"/><span>barr tuinne!”</span></p>
<lb n="728"/>
<lb n="729"/><p><span>“Tabharfad aghaidh ar an iarthar,” ar seisean.  “Ní</span>
<lb n="730"/><span>dhéanfad cómhnuidhe fada i n-aon áit acht fáiscfead</span>
<lb n="731"/><span>liom siar go lom-díreach go sroichead cathair álainn</span>
<lb n="732"/><span>órdha neamhdha Shain Franciscó.  Ní ceart do dhuine</span>
<lb n="733"/><span>bás d’fhagháil gan an chathair sin d’fheicsint agus na</span>
<lb n="734"/><span>cathracha spéireamhla eile as sin ó dheas go Buenos</span>
<lb n="735"/><span>Aireas.  Badh mhór an fadú saoghail agus</span>
<lb n="736"/><span>éadtromú croidhe ar dhuine cuairt do thabhairt</span>
<lb n="737"/><span>ar an iarthar.  An gcualais riamh trácht ar na</span>
<lb n="738"/><span>sléibhtibh teintighe?  Dar ndóigh níor chualais.  Seadh,</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="739"/><p><span>ní radharc uathbhásach iongantach álainn go dtí</span>
<lb n="740"/><span>Siomboraosa ag spréachadh teine go spéir as.  Acht</span>
<lb n="741"/><span>ní dócha go bhfuil aon tsuim agat ’sna neithibh sin.  Acht</span>
<lb n="742"/><span>dar ndóigh dá mbadh san ór do bheadh an croidhe ag</span>
<lb n="743"/><span>duine cár chóra dhó dul chun a shainnt do mhaolú</span>
<lb n="744"/><span>le saidhbhreas ná chun an iarthair, áit a rómharthar an</span>
<lb n="745"/><span>mianach buidhe ’n-a scaobaibh as an dtalamh?  Bíd</span>
<lb n="746"/><span>spéartha an iarthair go glan solusmhar i gcomhnuidhe</span>
<lb n="747"/><span>agus bíonn croidhe an duine chomh éadtrom leis an</span>
<lb n="748"/><span>spéir.  Mise agus mo chapaillín fúm ag triall</span>
<lb n="749"/><span>ar iarthar an tsóghmais!”</span></p>
<lb n="750"/>
<lb n="751"/><p><span>Fé mar adubhras ní raibh m’aigne ar deighilt ar</span>
<lb n="752"/><span>fad ó’m dhúthaigh agus bhí mian éigin orm casadh a bhaile,</span>
<lb n="753"/><span>acht nuair chualaidh mé racaireacht mholta an iarthair</span>
<lb n="754"/><span>ó Shabhaistín do mhothuigheas mé féin dom’ mhealladh</span>
<lb n="755"/><span>agus mo thoil ag géilleadh agus í á bréagadh uaim.</span>
<lb n="756"/><span>Bí mo chroidhe ag tafant orm dul chun an iarthair agus</span>
<lb n="757"/><span>mo cheann dhá rádh liom gur a bhaile badh chóra dham</span>
<lb n="758"/><span>dul.  Níor bh’fhada idir an dá chómhairle mé; do</span>
<lb n="759"/><span>ghéilleas do chogar na meabhlaireachta.  Rachainn</span>
<lb n="760"/><span>do’n iarthar!  Mairg a leigeas do chómhairle an</span>
<lb n="761"/><span>chuirp an treise d’fhághail ar chómhairle na céille!</span>
<lb n="762"/><span>Níl i ndán dó acht a bhascadh fá dheoigh.</span></p>
<lb n="763"/>
<lb n="764"/><p><span>Caibidiol VII.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>Seadh; do thriallamar fé dhéin an iarthair.  Dheinimís</span>
<lb n="767"/><span>obair nuair bhíodh call againn le airgead cothuighthe agus</span>
<lb n="768"/><span>taistil.  Ní gan duadh ná anshogh do chuireamar dínn</span>
<lb n="769"/><span>an t-aistear fada sin, acht pé ar bith é do shroicheamar</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="770"/><p><span>San Franciscó fé dheire.  Níor chathair mar a tuairisc</span>
<lb n="771"/><span>í i n-aon chor.  Má bhí an spéir go geal ann ní raibh</span>
<lb n="772"/><span>aighthe fear gan scamall, agus bhí oiread práidhinne</span>
<lb n="773"/><span>ar dhaoinibh ann agus bhí ar mhuinntir Nua Eabhrach</span>
<lb n="774"/><span>féin, agus níor bheag de mhuirighin ar aoinne an</span>
<lb n="775"/><span>phráidhinn chéadna.  Bhí airgead le tuilleamh ann.</span>
<lb n="776"/><span>Bhíomar araon óg, luath, láidir, agus do thuilleamar</span>
<lb n="777"/><span>é, acht ní i n-aisce fuaireamar é.  Ba chathair álainn</span>
<lb n="778"/><span>órdha í gan amhras, acht - d’éirigheamar tuirseach di.</span>
<lb n="779"/><span>Dubhairt Sabaistín go raibh an iomarca aimsire</span>
<lb n="780"/><span>d’á caitheamh againn ar bheagán tairbhe; ná raibh</span>
<lb n="781"/><span>againn de bharr an tsaothair go léir acht lán béil</span>
<lb n="782"/><span>agus clúdach ball gan aiteas gan aoibhneas ’n-ár</span>
<lb n="783"/><span>saoghal, agus gur chóir dúinn aghaidh do thabhairt ar</span>
<lb n="784"/><span>mhianach óir, áit a mbeadh an saidhbhreas agus abhar</span>
<lb n="785"/><span>gach sochair fé n-ar gcosaibh.</span></p>
<lb n="786"/>
<lb n="787"/><p><span>Le linn na h-uaire sin do rocht scéala go San</span>
<lb n="788"/><span>Franciscó, amhail agus dá mbeithí d’ár gcur ar ár</span>
<lb n="789"/><span>leas, go bhfuair lucht cuardaigh óir mianach breágh</span>
<lb n="790"/><span>saidhbhir i n-áit d’á ngairthí Eas na Bó Deirge.  I n-áit</span>
<lb n="791"/><span>éigin i Mecsicó a bhí an ball sin agus thugamar aghaidh</span>
<lb n="792"/><span>ó dheas agus na croidhthe ag preabadh le meisneach</span>
<lb n="793"/><span>ionainn.  Bhí roinnt mhaith daoine ann rómhainn agus</span>
<lb n="794"/><span>saothar oibre ortha, acht tháinig ’n-ar ndiaidh ann dól</span>
<lb n="795"/><span>eachtrannach ó gach áird de’n iarthar.  Níor cruinnigheadh</span>
<lb n="796"/><span>riamh i n-aon ionad sa domhan a leithéid de dhaoscar</span>
<lb n="797"/><span>draosta dona daonna agus do bailigheadh le chéile</span>
<lb n="798"/><span>i gceann ráithe ag Eas na Bó Deirge.  Chuirfeadh sé</span>
<lb n="799"/><span>faobhar fiacal ar an mac mallachtain is barbardha</span>
<lb n="800"/><span>friotal d’á bhfuil i gcaladh-phort Ghlaschú bheith ag</span>
<lb n="801"/><span>éisteacht le sluagh an Easa ar feadh leath-uaire.</span>
<lb n="802"/><span>Ní fhéadfaidís an meon ba lugha éirim do chur i n-iúl</span>
<lb n="803"/><span>d’á chéile gan annlann sailightheachta agus Dia-mhasla.</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="804"/><p><span>Ní théigheadh lá ná oidhche tharsta gan callóid agus</span>
<lb n="805"/><span>clampar agus cómhrac, agus níor mhinicí cómhrac</span>
<lb n="806"/><span>ná marbhughadh.  Bhí arm teine ag gach duine, agus</span>
<lb n="807"/><span>ar eagla go dteipfeadh teine ortha bhí sceanna ar</span>
<lb n="808"/><span>sileadh ó chrios ag gach n-aon díobh.  Bhí gach aon</span>
<lb n="809"/><span>chineál cuirptheóra ann agus is ar éigin fhéadfaí a</span>
<lb n="810"/><span>rádh go raibh duine ar bith ann acht cuirptheoir nó abhar</span>
<lb n="811"/><span>cuirptheora.  Óch, a dhuine, b’olc an áit é siúd do</span>
<lb n="812"/><span>mhac mná Éineannaighe; agus má bhíos ar mo sheachaint</span>
<lb n="813"/><span>féin ar aimhleas anama bíodh a bhuidheachas sin agam</span>
<lb n="814"/><span>ar mo mháthair; óir, dá fhaide uaithi mé ní rabhas</span>
<lb n="815"/><span>imthighthe go baileach ó n-a smacht an uair sin.  Acht</span>
<lb n="816"/><span>maidir lem’ chumannach, thugas fé ndeara go raibh</span>
<lb n="817"/><span>a mheanma agus a mheisneach ag éirighe; go raibh</span>
<lb n="818"/><span>sé ag scaoileadh leis féin ar nós an daoscair, agus</span>
<lb n="819"/><span>go raibh an focal barbardha ar a theangain aige chomh</span>
<lb n="820"/><span>pras agus bhí ag cách.  Níor bh’é Sabaistín droch-</span>
<lb n="821"/><span>labhartha an Easa an Sabaistín modhamhail caoin</span>
<lb n="822"/><span>uasal do bhí fé dhíon tighe againn i nÉirinn.  Dá mbeadh</span>
<lb n="823"/><span>ciall agam-sa an uair sin, ní amháin go mbeinn ar</span>
<lb n="824"/><span>mo sheachaint féin acht do dhéanfainn an cosnamh ba</span>
<lb n="825"/><span>threise i n-aghaidh cathuighthe orm féin; sé sin, teicheadh.</span>
<lb n="826"/><span>Acht níor theicheas.  Níor ghéilleas do chogar an</span>
<lb n="827"/><span>chogubhais, go mb’ fhearr rith maith ná droch-sheasamh.</span>
<lb n="828"/><span>Níor ritheas; agus mo chumha ghéar, tá a shliocht orm!</span></p>
<lb n="829"/>
<lb n="830"/><p><span>Do roinneadh an talamh ’n-a stangaibh ar na fearaibh</span>
<lb n="831"/><span>fé mar oir dóibh, agus do ghlac mise agus Sabaistín</span>
<lb n="832"/><span>seacht stanga i gcomhrann; agus do chromamar ar</span>
<lb n="833"/><span>thochailt agus ar rómhar mar chách.  Ní go ró-gheal do</span>
<lb n="834"/><span>bhí ár saothar ag éirighe linn - ná le aoinne eile</span>
<lb n="835"/><span>acht oiread, acht amháin corr-dhuine gheibheadh cnapán</span>
<lb n="836"/><span>óir anois agus arís i ngrinneall na h-abhann.  Pé</span>
<lb n="837"/><span>tairbhe bhí ag teacht as mar obair is do lucht riartha</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="838"/><p><span>an mhianaigh do bhí sé ag dul.  Bhí siopaí agus tighthe</span>
<lb n="839"/><span>tábhairne ag an Eas agus ba mhó go mór an saidhbhreas</span>
<lb n="840"/><span>do bhí d’á sealbhú ag lucht na siopaí úd ná ag lucht</span>
<lb n="841"/><span>rómhartha an óir.</span></p>
<lb n="842"/>
<lb n="843"/><p><span>Caibidiol VIII.</span></p>
<lb n="844"/>
<lb n="845"/><p><span>Bhí aon tigh tábhairne amháin ann a thaithigheadh</span>
<lb n="846"/><span>Sabaistín ist oidhche.  Raincil Grathain ab ainm do’n</span>
<lb n="847"/><span>fhear a bhí ’n-a fheighil.  Bhí bean óg dhathamhail aige</span>
<lb n="848"/><span>agus do ghníodh sí freastal sa tigh tábhairne ’n-a</span>
<lb n="849"/><span>fhocair.  Is mó cnapán óir do gheibhdís ó lucht na h-íotadh.</span>
<lb n="850"/><span>Ba h-é Raincil an preabaire bitheamhnaigh ba mhó d’ár</span>
<lb n="851"/><span>shiubhail an fód le n-a linn.  Trodaire millteach</span>
<lb n="852"/><span>neamh-iongantach agus crochaire urchóideach bagarthach</span>
<lb n="853"/><span>ná raibh d’fhéith ann acht féith na feithide; bhí an bhean</span>
<lb n="854"/><span>bheag go ciúin cneasta; agus, do réir gach tuairisce,</span>
<lb n="855"/><span>cionntach.  Acht bhí sí chomh séimh sin le gach comhluadar</span>
<lb n="856"/><span>dá dhonacht go raibh meas uirthi ag gach n-aon.  Níor</span>
<lb n="857"/><span>bh’anamh mé féin i dtigh an óil, acht is amhlaidh théighinn</span>
<lb n="858"/><span>ann chun cuideachta do dhéanamh do Shabaistín, mar</span>
<lb n="859"/><span>ní raibh aon dúil san ól riamh agam.</span></p>
<lb n="860"/>
<lb n="861"/><p><span>Oidhche d’á ndeachamar ann do thairg Raincil gloine</span>
<lb n="862"/><span>fíona dhúinn.  Do ghlac Sabaistín uaidh é, acht d’eitigheas</span>
<lb n="863"/><span>féin é.  Do rinne sé tafant orm acht d’eitigheas go</span>
<lb n="864"/><span>teann é.  Mar sin féin do líon sé an ghloine dham.</span></p>
<lb n="865"/>
<lb n="866"/><p><span>“Ól é sin,” ar seisean.</span></p>
<lb n="867"/>
<lb n="868"/><p><span>“Ní ólfad, go raibh maith agat,” arsa mise.</span></p>
<lb n="869"/>
<lb n="870"/><p><span>“Ol é, má’s é do thoil é,” arsa bean Raincil.</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>“Ná eitigh an bhean,” ar seisean.</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>“Táim ró-bhuidheach díbh araon” arsa mise, “acht</span>
<lb n="875"/><span>níl aon chás agam ann.”</span>
<lb n="876"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="877"/><p><span>“Agus cad ab áil leat annso, mar sin?”  ar</span>
<lb n="878"/><span>seisean.  “Dá fhaide thu ag teacht annso le cois do</span>
<lb n="879"/><span>charad annsin ní fheacamar dath do chuid óir fós.”</span>
<lb n="880"/><span>Agus do thóg an bitheamhnach an ghloine agus do ghabh</span>
<lb n="881"/><span>de’n fhíon idir an dá shúil orm.  Acht thugas-sa dorn</span>
<lb n="882"/><span>do-sin idir an dá shúil, agus leagadh ar fhleasc a dhroma</span>
<lb n="883"/><span>é le feidhm an bhuille.  Do phreab sé ’n-a sheasamh,</span>
<lb n="884"/><span>agus an fhearg ghá thachtadh.  An chéad rud do rinne</span>
<lb n="885"/><span>sé gléas lámhaichte do tharraing as a chrios agus go</span>
<lb n="886"/><span>deimhin do cheapas féin go raibh mo ghnó déanta.  Ní</span>
<lb n="887"/><span>raibh arm troda ná cosnamha agam.</span></p>
<lb n="888"/>
<lb n="889"/><p><span>“Go réidh, a Raincil!”</span></p>
<lb n="890"/>
<lb n="891"/><p><span>Ba h-é Sabaistín do labhair.  Do bhí gunnán dírighthe</span>
<lb n="892"/><span>ar Raincil aige.</span></p>
<lb n="893"/>
<lb n="894"/><p><span>“Cuir uait an uirlis arís!”  arsa Sabaistín.</span></p>
<lb n="895"/>
<lb n="896"/><p><span>“Cuir-se féin uait d’uirlis,” arsa bean Raincil,</span>
<lb n="897"/><span>agus do dhírigh sí gunnán ar Shabaistín.</span></p>
<lb n="898"/>
<lb n="899"/><p><span>“Gach uirlis go truaill - go tapa!”  arsa fear</span>
<lb n="900"/><span>éigin go h-árd-ghlórach ceannasach.</span></p>
<lb n="901"/>
<lb n="902"/><p><span>Annsin tháinig fear i láthair agus d’fhiosruigh dhínn</span>
<lb n="903"/><span>cad ab fháth leis an gclampar, agus do hinniseadh</span>
<lb n="904"/><span>do é.</span></p>
<lb n="905"/>
<lb n="906"/><p><span>“Gheobhaidh sibh araon cothrom na féinne,” ar</span>
<lb n="907"/><span>seisean liom-sa agus le Raincil.</span></p>
<lb n="908"/>
<lb n="909"/><p><span>“Cathain a bheidh sé ullamh?”  arsa Raincil.</span></p>
<lb n="910"/>
<lb n="911"/><p><span>“Ar a sé a chlog ar maidin,” arsa Sabaistín.</span></p>
<lb n="912"/>
<lb n="913"/><p><span>“Agus bíodh Breasal ’n-a mhaor chirt.”</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>Ba h-é Bhreasal an breitheamh molta ar gach cómhrac</span>
<lb n="916"/><span>aoinfhir, agus deirtí go mbadh cothrom cóir an breitheamh é.</span></p>
<lb n="917"/>
<lb n="918"/><p><span>“An bhfuil sibh sásta?”  arsa Breasal.</span></p>
<lb n="919"/>
<lb n="920"/><p><span>Dubhramar go rabhamar, agus d’fhógair sé orainn</span>
<lb n="921"/><span>bheith ar an bhfaithche ar a sé a chlog ar maidin gan</span>
<lb n="922"/><span>teip.</span>
<lb n="923"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="924"/><p><span>Do chuaidh mise agus Sabaistín chun na boithe ’n-a</span>
<lb n="925"/><span>rabhamar ’n-ar gcómhnuidhe.  Do mhúin sé dham cionnus</span>
<lb n="926"/><span>urchar do chaitheamh agus aimsiughadh do dhéanamh.</span></p>
<lb n="927"/>
<lb n="928"/><p><span>“Is ró-bhaoghal liom duit, a Roibeáird,” ar seisean.</span></p>
<lb n="929"/>
<lb n="930"/><p><span>“Is gnáthach le Raincil námhaid do chlaoidh i ngach</span>
<lb n="931"/><span>cómhrac agus ní slachtmhar an duine thusa i n-éadan</span>
<lb n="932"/><span>gunna.  Acht má chaitheann tusa leis chomh luath agus</span>
<lb n="933"/><span>cóimhreochaidh Breasal ‘a trí’ b’fhéidir go n-éirgheochadh</span>
<lb n="934"/><span>leat leagadh do bhaint as.  Acht pé ar bith é ná bíodh</span>
<lb n="935"/><span>ciach ná eagal ort, mar má bhíonn criothán id’ láimh</span>
<lb n="936"/><span>teipfidh ort gan amhras.  Agus rud eile; bíodh misneach</span>
<lb n="937"/><span>agat, mar dá fheabhas de chómhraiceoir duine agus</span>
<lb n="938"/><span>dá liacht duine mharbhuigheann sé deineann sé dearmad</span>
<lb n="939"/><span>uair éigin agus marbhuighthear é féin.  Acht bíodh</span>
<lb n="940"/><span>dánaidheacht daingean agus seasamhacht ionnat.”</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>“B’fhearr liom-sa gar-chómhrac,” arsa mise, “ná</span>
<lb n="943"/><span>cómhrac le piléar.”</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>“Caithfidh tu troid do dhéanamh ar an nós a chleachtaid</span>
<lb n="946"/><span>na daoine fiadhaine seo,” ar seisean.  “Acht ar</span>
<lb n="947"/><span>mhaith leat aon scéala do chur a bhaile chun t’athar agus</span>
<lb n="948"/><span>do mháthar?  Nó, ar mhaith leat udhacht do dhéanamh?”</span></p>
<lb n="949"/>
<lb n="950"/><p><span>“Níl rud ar bith le cur i n-údhacht agam,” arsa</span>
<lb n="951"/><span>mise; “agus má thuitim sa chomhrac so leagtar</span>
<lb n="952"/><span>fód orm, agus ná buadharthar m’athair ná mo mháthair</span>
<lb n="953"/><span>le scéala mo bháis.”</span></p>
<lb n="954"/>
<lb n="955"/><p><span>D’fhágamar an scéal mar sin go maidin.</span></p>
<lb n="956"/>
<lb n="957"/><p><span>D’éirigheamar go doich agus do chuireas-sa orm</span>
<lb n="958"/><span>an culaidh éadaigh ab fearr a bhí agam agus do</span>
<lb n="959"/><span>ghabhamar araon anonn go faithche an chómhraic.  Ní</span>
<lb n="960"/><span>rabhas gan a bheag nó a mhór d’anbhuaine do bheith orm,</span>
<lb n="961"/><span>acht ó’s rud é, arsa mise, im’ aigne, go bhfuil aigne</span>
<lb n="962"/><span>diongbhálta ag Raincil chun mé do mharbhú,</span>
<lb n="963"/><span>mairbeachad é ar dtúis ma’s féidir.</span>
<lb n="964"/></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="965"/><p><span>Cuireadh an bheirt againn ’n-ár seasamh ar aghaidh</span>
<lb n="966"/><span>a chéile.  Do labhair Raincil go maoidhteach leis an</span>
<lb n="967"/><span>mbreitheamh agus dubhairt gur mhairbh sé cheithre fear déag</span>
<lb n="968"/><span>ar an bhfaithche sin; “agus is é sin thall an cúigmhadh</span>
<lb n="969"/><span>fear déag,” ar seisean.  Níor labhair Breasal leis</span>
<lb n="970"/><span>i n-aon chor.  Do tharraing sé gunnán as a chrios agus</span>
<lb n="971"/><span>tháinig anall chugham-sa.</span></p>
<lb n="972"/>
<lb n="973"/><p><span>“Bheirim rabhadh agus for-fhógra dhuit,” ar seisean,</span>
<lb n="974"/><span>“gan do philéar do scaoileadh go dtí go leigead-sa</span>
<lb n="975"/><span>dom chiarsúir tuitim.”  Agus do theasbáin sé dham</span>
<lb n="976"/><span>ciarsúir a bhí ’n-a láimh chlé aige.  Thug sé an rabhadh</span>
<lb n="977"/><span>agus an for-fhógra céadna do Raincil.  Annsin do</span>
<lb n="978"/><span>sheasaidh sé i leath-taoibh timcheall leath-slighe uainn</span>
<lb n="979"/><span>agus do labhair ós árd ionnus go gcloisfeadh gach</span>
<lb n="980"/><span>aoinne é.</span></p>
<lb n="981"/>
<lb n="982"/><p><span>“Ná caithtear go tuitim do’n chiarsúir,” ar sé,</span>
<lb n="983"/><span>“Nó, an té chaithfidh caithfead-sa leis.”</span></p>
<lb n="984"/>
<lb n="985"/><p><span>Thóg sé suas an chiarsúir agus do chrom ar</span>
<lb n="986"/><span>chómhaireamh.</span></p>
<lb n="987"/>
<lb n="988"/><p><span>“A h-aon -: a dó -: a …”</span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>Ní raibh an focal “trí” ráidhte aige an uair do</span>
<lb n="991"/><span>chaith Raincil liom.  Níor bhuail an piléar me cé go</span>
<lb n="992"/><span>ndeachaidh sé gairid go leor dam.  Do chuaidh sé siar</span>
<lb n="993"/><span>tré mhuinchille mo láimhe deise.  Acht chomh luath agus</span>
<lb n="994"/><span>chaith Raincil liom d’iompuigh Breasal air agus do</span>
<lb n="995"/><span>chaith leis.  Níor chaitheas féin i n-aon chor.</span></p>
<lb n="996"/>
<lb n="997"/><p><span>Do thuit Raincil.  Do chuaidh Breasal anonn chuige</span>
<lb n="998"/><span>agus d’fhéach sé air.  “Tá sé marbh!”  ar seisean.</span></p>
<lb n="999"/>
<lb n="1000"/><p><span>“Hó, a Shabaistín!”  ar seisean; “tar i leith</span>
<lb n="1001"/><span>annso.  Bheirim dhuit-se an corp so agus cuirim a</span>
<lb n="1002"/><span>chúram ort.  Tabhair congnamh do’n bhaintreabhaigh</span>
<lb n="1003"/><span>chun é d’adhlacadh.”</span>
<lb n="1004"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1005"/><p><span>Caibidiol IX.</span></p>
<lb n="1006"/>
<lb n="1007"/><p><span>D’imthigh mise síos chun mo bhotháin agus do shuidheas</span>
<lb n="1008"/><span>ann.  Do bhí saghas éigin tuirse orm agus do chaitheas</span>
<lb n="1009"/><span>an lá istigh.  Ní raibh fonn oibre orm, ná fonn caidrimh</span>
<lb n="1010"/><span>le aoinne.  Bhí léir-mhachtnamh aghá dhéanamh agam</span>
<lb n="1011"/><span>ar na neithibh mío-ádhmharacha bhí ag tuitim amach im’</span>
<lb n="1012"/><span>thimcheall agus go mór mór ar dhroch-obair na maidne</span>
<lb n="1013"/><span>agus b’é críoch mo mhachtnaimh acht go raibh an iomarca</span>
<lb n="1014"/><span>de’n saoghal mhór chorruightheach dhá fheicsint agam,</span>
<lb n="1015"/><span>agus nár bh’fheárrde mé é.  Do chuireas mo bhalcaisí</span>
<lb n="1016"/><span>im’ mháilín um thráthnóna chun mo bhóthar do thabhairt</span>
<lb n="1017"/><span>orm agus cúl do thabhairt go bráth ar dhaoscar</span>
<lb n="1018"/><span>saothruighthe an óir.  Chaitheas tamall ag feitheamh</span>
<lb n="1019"/><span>le teacht Shabaistín.  Nuair tháinig sé ar tuitim</span>
<lb n="1020"/><span>oidhche bhí saothar agus séideán air.</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>“A Roibeáird,” ar seisean, “Caithfimíd teicheadh!</span>
<lb n="1023"/><span>Imthighmís.  Imthighmís anois, láithreach bonn.”</span></p>
<lb n="1024"/>
<lb n="1025"/><p><span>“Tá go maith,” arsa mise, “táim-se ullamh.  Bhí</span>
<lb n="1026"/><span>beartuighthe agam-sa ar imtheacht, go h-áirithe.  Acht</span>
<lb n="1027"/><span>cad é an deabhadh so ort-sa maran misde a fhiafruighe</span>
<lb n="1028"/><span>dhíot?”</span></p>
<lb n="1029"/>
<lb n="1030"/><p><span>“Fuadar nimhe do bheith fé chuid de’n druing seo</span>
<lb n="1031"/><span>annso; fuadar ár marbhtha araon mar gheall ar</span>
<lb n="1032"/><span>bhás Raincil.  Tá an bhaintreabhach bheag d’á spriocadh</span>
<lb n="1033"/><span>chuige; agus tá Breasal ar a theicheadh cheana, mar</span>
<lb n="1034"/><span>tá oiread uilc aca chuige sin agus tá chughainne.”</span></p>
<lb n="1035"/>
<lb n="1036"/><p><span>D’imthigheamar gan a thuilleadh cainnte do dhéanamh</span>
<lb n="1037"/><span>agus do thriallamar rómhainn ó dheas.  Ní dhearnamar</span>
<lb n="1038"/><span>comhnuidhe go rángamar Acapulca.</span></p>
<lb n="1039"/>
<lb n="1040"/><p><span>“Badh chóir go mbeimís saor ó thóir annso” arsa</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1041"/><p><span>Sabaistín, “agus cuirfimíd fúinn tamall ann.”</span></p>
<lb n="1042"/>
<lb n="1043"/><p><span>Ní rabhamar acht trí lá ann nuair thárla eachtra</span>
<lb n="1044"/><span>uathbhásach eile dhúinn.  Bhíomar ag siubhal na sráide</span>
<lb n="1045"/><span>ar ár socracht gan puinn buaidhrimh.  Do chonnacamar</span>
<lb n="1046"/><span>fear ag teacht aníos ’n-ar gcoinne agus é ar</span>
<lb n="1047"/><span>marcaidheacht ar chapaillín tuirseach.  Bhí cábóg</span>
<lb n="1048"/><span>leathan lachtna ar a cheann, agus súile luatha beo</span>
<lb n="1049"/><span>ar faireachán fúithi.  Bhí féasóg stothlach dhubh air</span>
<lb n="1050"/><span>agus bhí oiread sin luaithre ar a chuid éadaigh go mba</span>
<lb n="1051"/><span>léir dúinn go raibh aistear fada curtha dhe aige.</span>
<lb n="1052"/><span>D’imthigh sé tharainn suas agus níor bh’fhada go raibh</span>
<lb n="1053"/><span>sé imthighthe as ár gcuimhne.  Acht ní rabhamar-ne</span>
<lb n="1054"/><span>imthighthe as a chuimhne siúd.</span></p>
<lb n="1055"/>
<lb n="1056"/><p><span>I gceann uaire nó mar sin thug Sabaistín cogar</span>
<lb n="1057"/><span>dam.</span></p>
<lb n="1058"/>
<lb n="1059"/><p><span>“Leig siolla ded’ shúil id’ dhiaidh,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1060"/>
<lb n="1061"/><p><span>Do leigeas, agus cé chífinn acht ridire an bhroncaigh</span>
<lb n="1062"/><span>agus é ag siubal go tapa ’n-ár ndiaidh.</span></p>
<lb n="1063"/>
<lb n="1064"/><p><span>“Tá ridire an bhroncaigh d’ár leanamhain,” arsa</span>
<lb n="1065"/><span>mise.</span></p>
<lb n="1066"/>
<lb n="1067"/><p><span>“D’ár dtóruidheacht, an eadh?”  ar seisean.</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>“Gan amhras ar domhan,” arsa mise.</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>“Géirighthear na chéadfaidhe ionnat anois,” ar</span>
<lb n="1072"/><span>seisean, “mar is dóigh liom go mbeidh gádh againn</span>
<lb n="1073"/><span>le gliocas.”</span></p>
<lb n="1074"/>
<lb n="1075"/><p><span>Bhí fear na tóra buailte linn um an dtaca sin.</span>
<lb n="1076"/><span>Bhí sé díreach ar dtaobh thiar de Shabaistín.  Do</span>
<lb n="1077"/><span>stad Sabaistín go h-obann agus do bhuail an fear</span>
<lb n="1078"/><span>fé.  Do leig Sabaistín air go raibh sé ag tuitim</span>
<lb n="1079"/><span>agus do chuir sé lámh thar bhraghaid an fhir eile chun</span>
<lb n="1080"/><span>taca d’fhághail mar badh dheadh.  Rug sé de ghreim mheigill</span>
<lb n="1081"/><span>ar fhear an bhroncaigh agus do sciob de an fhéasóg</span>
<lb n="1082"/><span>go h-iomlán.</span>
<lb n="1083"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1084"/><p><span>“Á, a Bhreasail, an tú atá ann?”  ar seisean.</span>
<lb n="1085"/><span>Chuir Breasal gáire as.</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>“Is mé,” ar seisean, “agus nach rathamhail an</span>
<lb n="1088"/><span>teagmháil ar a chéile dhúinn é!  Acht siubhalaí liom</span>
<lb n="1089"/><span>tamall” ar seisean.  “Badh mhian liom focal a rádh</span>
<lb n="1090"/><span>leat-sa a Shabaistin, má’s é do thoil é.  Ní maith liom</span>
<lb n="1091"/><span>é rádh leat ar chorp na sráide ar eagla go mbeadh call</span>
<lb n="1092"/><span>againn le árd-ghlór do chur asainn.  Siubhlaimís.”</span></p>
<lb n="1093"/>
<lb n="1094"/><p><span>“Agus mara dtéighmíd leat, a Bhreasail, cad a</span>
<lb n="1095"/><span>dhéanfaidh tú?”</span></p>
<lb n="1096"/>
<lb n="1097"/><p><span>“Fanfad i n-bhur bhfochair,” ar sa Breasal, “nó</span>
<lb n="1098"/><span>go bhfaighmíd caoi oireamhnach chun cainnte.”</span></p>
<lb n="1099"/>
<lb n="1100"/><p><span>“Rachaimíd leat,” arsa Sabaistín.  Agus d’iom-</span>
<lb n="1101"/><span>puigh sé chugham-sa agus do labhair liom as an nGaedhilg.</span></p>
<lb n="1102"/>
<lb n="1103"/><p><span>“Seachain an feall,” ar seisean.  “Níl neart</span>
<lb n="1104"/><span>claoidhte an fhill ann acht a chlaoidheadh le feall.”</span></p>
<lb n="1105"/>
<lb n="1106"/><p><span>Do shiubhlamar i n-aoinfeacht leis go rángamar</span>
<lb n="1107"/><span>páirc ar imeall na cathrach.</span></p>
<lb n="1108"/>
<lb n="1109"/><p><span>“Tá an áit seo oireamhnach,” arsa Breasal;</span>
<lb n="1110"/><span>agus do chuadhmar isteach.</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>“Anois, a Shabaistín; cad ’n-a thaobh ar theichis ó</span>
<lb n="1113"/><span>Eas na Bó Deirge?”  ar seisean.</span></p>
<lb n="1114"/>
<lb n="1115"/><p><span>“Mar ba mhaith liom é,” arsa Sabaistin.</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>“Do theichis,” arsa Breasal, “mar gheall ar seacht</span>
<lb n="1118"/><span>gcnapáin óir do ghoidis ó bhaintreabhaigh Raincil.”</span></p>
<lb n="1119"/>
<lb n="1120"/><p><span>“Thugais t’éitheach,” arsa Sabaistín.  “Acht dá</span>
<lb n="1121"/><span>ngoidinn féin agus fiche cnapán cad é sin duit-se?”</span></p>
<lb n="1122"/>
<lb n="1123"/><p><span>“Inneosad sin duit,” arsa Breasal.  “Tá</span>
<lb n="1124"/><span>cleamhnas déanta agam léi, agus nach leor sin de</span>
<lb n="1125"/><span>chúis agam chughat?  Feach, a dhuine chóir,” ar seisean,</span>
<lb n="1126"/><span>liomsa.  “Seo mar bhí an scéal.  Do bhí seacht</span>
<lb n="1127"/><span>gcnapáin óir i bhfolach ag Raincil agus nuair rug sé</span>
<lb n="1128"/><span>seo agus triúr fear a bhí ag cosgnamh leis an corp</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1129"/><p><span>chun an tseomra leabthan do chromadar ar chuardach</span>
<lb n="1130"/><span>agus ar fhaghairseáil ar fuaid na h-áite agus</span>
<lb n="1131"/><span>fuaireadar an t-ór.  Do shaighid sé seo an triúr</span>
<lb n="1132"/><span>eile fé n-a chéile, agus nuair bhí an triúr ar lár do</span>
<lb n="1133"/><span>bhain sé na cnapáin díobh agus do bhailigh leis.  Deir</span>
<lb n="1134"/><span>sé go bhfuil éitheach dhá dhéanamh agam.  Tá beirt de</span>
<lb n="1135"/><span>sna fearaibh úd beo fós agus thugadar fiadhnuise</span>
<lb n="1136"/><span>saine uatha agus ba mhar a chéile an dá fhiadhnuise.”</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>“Ní go macánta fuair Raincil na cnapáin,” ar</span>
<lb n="1139"/><span>sa Sabaistín.</span></p>
<lb n="1140"/>
<lb n="1141"/><p><span>“Agus ní go macánta fuair Sabaistín na cnapáin,”</span>
<lb n="1142"/><span>arsa Breasal.</span></p>
<lb n="1143"/>
<lb n="1144"/><p><span>“Cad ab áil leat?”  arsa Sabaistín.</span></p>
<lb n="1145"/>
<lb n="1146"/><p><span>“Go ndéanfá aiseag ar na cnapáin,” arsa Breasal.</span></p>
<lb n="1147"/>
<lb n="1148"/><p><span>“Iad do thabhairt duit-se?  Iad do thabhairt do</span>
<lb n="1149"/><span>dhuine ná fuil ceart aige chucha acht oiread liom féin?”</span>
<lb n="1150"/><span>arsa Sabaistín.  “An dóigh leat go bhfuilim chomh</span>
<lb n="1151"/><span>meathta sin agus go ngéillfinn dod’ thoil-se?  Dar</span>
<lb n="1152"/><span>go deimhin, ní ghéillfead.”</span></p>
<lb n="1153"/>
<lb n="1154"/><p><span>“Cuirfead-sa d’fhiachaibh ort géilleadh,” arsa</span>
<lb n="1155"/><span>Breasal.  A’s le bagairt súile bhí gunnán tarraingthe</span>
<lb n="1156"/><span>as a chrios aige.  Acht ní raibh fiú oirid sin de mhoill</span>
<lb n="1157"/><span>ar Shabaistín.  Bhí a lámh dheas istigh fé bhrollach a</span>
<lb n="1158"/><span>chasóige aige; agus go deimhin, bhí amhars agam-sa</span>
<lb n="1159"/><span>go raibh greim na láimhe sin ar a mhion-ghunna, agus</span>
<lb n="1160"/><span>bhí an ceart agam.  Ar éigean bhí an focal “géilleadh”</span>
<lb n="1161"/><span>labhartha ag Breasal, agus sula bhfuair sé aga chun</span>
<lb n="1162"/><span>aon rud do dhéanamh acht amháin an gléas lámhaichte</span>
<lb n="1163"/><span>do tharraingt chuige, do rad Sabaistín piléar leis</span>
<lb n="1164"/><span>amach tré n-a chasóig.  Thuit Breasal ’n-a chorp.</span>
<lb n="1165"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1166"/><p><span>Caibidiol X.</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>D’fhágamar Acapulca ar deithineas.  Ní cuimhin</span>
<lb n="1169"/><span>liom na cómhgair agus na h-aithghearra do ghabhamar</span>
<lb n="1170"/><span>sa teicheadh dhúinn acht níor bhogamar déine ár</span>
<lb n="1171"/><span>ngluaiseachta go rángamar Nua Orléan.  Do chuadhmar</span>
<lb n="1172"/><span>ar bórd luinge annsin agus do chuadhmar go Pará</span>
<lb n="1173"/><span>i dtuaisceart na Brasáile.  Do mheasamar sinn féin</span>
<lb n="1174"/><span>slán annsin, go h-áirithe, agus do chrom Sabaistín</span>
<lb n="1175"/><span>ar aoibhneas do bhaint as an saoghal.  Do thaithigheadh</span>
<lb n="1176"/><span>sé teach imeartha gach aon oidhche; agus, nidh nach iongna,</span>
<lb n="1177"/><span>bhí na cnapáin óir d’á leagha go tapa aige.  Fé</span>
<lb n="1178"/><span>dheire ní raibh ’n-a sheilbh acht aon chnapán amháin</span>
<lb n="1179"/><span>agus do shíreas air an teach imeartha agus Pará féin</span>
<lb n="1180"/><span>do thréigean agus dul go dtí áit éigin eile.  Do ghéill</span>
<lb n="1181"/><span>sé dham, rud ab annamh leis, agus do chinneamar ar</span>
<lb n="1182"/><span>dhul go Buenos Aires.  Do chuadhmar.  Do chaitheamar</span>
<lb n="1183"/><span>bliadhain sa chathair álainn sin, agus annsin do</span>
<lb n="1184"/><span>thriallamar amach fé’n dtuaith.  Do ghabhamar rómhainn</span>
<lb n="1185"/><span>ó thuaidh.  Sé bhí beartuighthe ’n-ár naigne againn dul</span>
<lb n="1186"/><span>fé’n dtuaith agus saoghal mór corruightheach na tuatha</span>
<lb n="1187"/><span>’sna tíorthaibh sin d’fheicsint.  Sa ghluaiseacht dúinn</span>
<lb n="1188"/><span>do casadh orainn fear ag a raibh réim mhór thalmhan.</span>
<lb n="1189"/><span>Dubhairt sé go raibh fir oibre go h-an-ghann ’n-a</span>
<lb n="1190"/><span>cheanntar agus go rabhadar ag teastbháil go dian</span>
<lb n="1191"/><span>uaidh féin.  Do gheall sé tuarastal maith dhúinn dá</span>
<lb n="1192"/><span>dtéighmís leis; acht ar eagla gurab amhlaidh</span>
<lb n="1193"/><span>chuirfimís amú é dá mbadh ná taithneochadh an obair</span>
<lb n="1194"/><span>linn do chuir sé aimsear bliadna orainn.  Do chuadhmar</span>
<lb n="1195"/><span>leis agus go deimhin féin ba lághach cóir séimh an</span>
<lb n="1196"/><span>lánamha é féin agus a bhean.  Do thaithnigh an obair</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1197"/><p><span>linn; mar, cé go mbímís ag obair go moch agus go</span>
<lb n="1198"/><span>déidheanach ní bhíodh le déanamh againn acht obair</span>
<lb n="1199"/><span>éadtrom.  Bhíomar ’n-ár gcómhnuidhe i dtigh an</span>
<lb n="1200"/><span>ghabhálaí agus nuair théighmís a bhaile um thráthnóna</span>
<lb n="1201"/><span>b’ionann é nó dul isteach i dteaghlach ár muinntire</span>
<lb n="1202"/><span>féin.</span></p>
<lb n="1203"/>
<lb n="1204"/><p><span>Ní raibh de chlainn ag an lánamhain acht aon inghean</span>
<lb n="1205"/><span>amháin; Muirgheal dob ’eadh a h-ainm sin.  An bhean</span>
<lb n="1206"/><span>óg bhréagh ba dheise dealbh déanamh agus snódh d’ár</span>
<lb n="1207"/><span>casadh riamh ar cheachtar againn; agus níor mhaordha</span>
<lb n="1208"/><span>sciamh agus áille a pearsan ná uaisleacht agus</span>
<lb n="1209"/><span>módhmhaireacht a h-aigne.  Seadh, seadh; an gádha</span>
<lb n="1210"/><span>dham a thuilleadh do rádh?  Ní gádha dar ndóigh; is</span>
<lb n="1211"/><span>so-thuigsiona ná beadh sé de ghaois san óige an</span>
<lb n="1212"/><span>chinneamhain a bhí á bagairt orainn do chur dínn, agus</span>
<lb n="1213"/><span>go mór mór nuair nár chuireamar ’n-a h-aghaidh -</span>
<lb n="1214"/><span>acht a mhalairt.  Thugamar araon grádh croidhe do</span>
<lb n="1215"/><span>Mhuirghil, acht do chongbhaigheas féin mo rún go</span>
<lb n="1216"/><span>daingean im’ chliabh, agus níor bh’eol d’aoinne, fiu</span>
<lb n="1217"/><span>í féin, go raibh an galar do-leighiste sin ar mo</span>
<lb n="1218"/><span>chroidhe.  Acht níor cheil Sabaistín a mheon.  Do chrom</span>
<lb n="1219"/><span>sé ar bheith ’n-a dhuine uasal arís, agus níor shéimhe</span>
<lb n="1220"/><span>agus níor bh’uaisle a iomchar i dtigh m’athar an uair</span>
<lb n="1221"/><span>thuiteamar go léir fé n-a chosaibh le neart omóis dó</span>
<lb n="1222"/><span>ná a iomchar annsúd.  Níor bhaileach sinn mí sa tigh</span>
<lb n="1223"/><span>an uair do chrom sé ar pósadh do thafant ar Mhuirghil,</span>
<lb n="1224"/><span>acht d’eitigh sí é.  Acht níor shaor an t-eiteach ó’n</span>
<lb n="1225"/><span>dtafant í; do lean sé de’n tafant ar feadh na</span>
<lb n="1226"/><span>bliadna acht ní raibh de thoradh riamh ar a shíorthóireacht</span>
<lb n="1227"/><span>acht an freagra fuar.</span></p>
<lb n="1228"/>
<lb n="1229"/><p><span>Nuair bhí an bhliadhain caithte againn dubhairt</span>
<lb n="1230"/><span>Fearnán (ba h-é sin ainm an ghabhálaí) dubhairt sé</span>
<lb n="1231"/><span>linn go raibh ár dtuarastal le fághail againn.</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1232"/><p><span>Dubhairt Sabaistín go bhfanfadh sé féin go ceann</span>
<lb n="1233"/><span>bliadna eile dá ngabhthaí leis.  Dubhras-sa, comh</span>
<lb n="1234"/><span>maith, go bhfanfainn.</span></p>
<lb n="1235"/>
<lb n="1236"/><p><span>“Ní bheidh acht aon fhear amháin ag teastbháil uaim</span>
<lb n="1237"/><span>i gcómhair na bliadna tá rómhainn.”  arsa Fearnán.</span>
<lb n="1238"/><span>“Tá gach aon rud i dtreo maith againn tar éis saothair</span>
<lb n="1239"/><span>na bliadna atá caithte agus beidh sé i gcumas dam féin</span>
<lb n="1240"/><span>agus d’aon fhear amháin teacht ar a bhfuil d’obair</span>
<lb n="1241"/><span>le déanamh as so amach.  Tá buidheachas mór agam</span>
<lb n="1242"/><span>oraibh araon agus ní fearr liom duine agaibh seachas</span>
<lb n="1243"/><span>an duine eile.  Socruígh féin cé agaibh fhanfaidh.”</span>
<lb n="1244"/><span>Iar n-a rádh sin dó d’imthigh sé amach agus d’fhág an</span>
<lb n="1245"/><span>bheirt againn i bhfochair a chéile.</span></p>
<lb n="1246"/>
<lb n="1247"/><p><span>“Seadh, a Roibeáird,” arsa Sabaistín, “ní dócha</span>
<lb n="1248"/><span>gur mian leat-sa imtheacht.”</span></p>
<lb n="1249"/>
<lb n="1250"/><p><span>“Ní mian,” arsa mise.  “Taithnigheann an áit</span>
<lb n="1251"/><span>seo go rí-mhaith liom, agus badh mhaith liom fhanamhain</span>
<lb n="1252"/><span>ann.”</span></p>
<lb n="1253"/>
<lb n="1254"/><p><span>“Agus liom-sa cómh maith,” ar seisean.  “Acht</span>
<lb n="1255"/><span>ní gádh dhúinn tosnú ar challóid agus ar chlampar</span>
<lb n="1256"/><span>mar gheall air; cuirimís ar chrannaibh é.”</span></p>
<lb n="1257"/>
<lb n="1258"/><p><span>“Ní fearr cuma ’n-a socróchaimís é,” arsa mise,</span>
<lb n="1259"/><span>“Ná le crannaibh; agus dar ndóigh ní fuláir é shocrú</span>
<lb n="1260"/><span>ar chuma éigin.”</span></p>
<lb n="1261"/>
<lb n="1262"/><p><span>“Ní fuláir,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1263"/>
<lb n="1264"/><p><span>Annsin do rinneamar an crannchur agus do chuaidh</span>
<lb n="1265"/><span>an crann orm-sa.  Do thréig mo neart mé agus mo</span>
<lb n="1266"/><span>mheabhair agus mo radharc agus m’éisteacht ar feadh</span>
<lb n="1267"/><span>tamaill.  Ní fheadar an dtug Sabaistín fé ndeara</span>
<lb n="1268"/><span>an t-easba do bheith orm, acht má thug níor leig sé</span>
<lb n="1269"/><span>air é.</span>
<lb n="1270"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1271"/><p><span>Caibidiol XI.</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>D’éirigheas maidean lá ar n-a bhárach agus do</span>
<lb n="1274"/><span>chuireas mé féin i gcóir chun siubhail.  Thángas amach</span>
<lb n="1275"/><span>sa chistin lem’ bheartán éadaigh.  Bhí Muirgheal agus</span>
<lb n="1276"/><span>a máthair ann.</span></p>
<lb n="1277"/>
<lb n="1278"/><p><span>“An tusa tá ag imtheacht?”  arsa an mháthair.</span></p>
<lb n="1279"/>
<lb n="1280"/><p><span>“Is me,” arsa mise.  “Is orm do chuaidh an crann.”</span></p>
<lb n="1281"/>
<lb n="1282"/><p><span>“Is méala le cuid againn thusa do bheith ag imtheacht,</span>
<lb n="1283"/><span>a Roibeáird,” arsa an mháthair; agus do bhagair</span>
<lb n="1284"/><span>sí a ceann i dtreo a h-ingine.  Do thuigeas an tagairt.</span></p>
<lb n="1285"/>
<lb n="1286"/><p><span>“An méala leat m’imtheacht, a Mhuirgheal?”</span>
<lb n="1287"/><span>arsa mise.  D’fhreagair sí ós íseal me.</span></p>
<lb n="1288"/>
<lb n="1289"/><p><span>“Is méala,” ar sise.  “Imthigheadh sé siúd.”</span></p>
<lb n="1290"/>
<lb n="1291"/><p><span>B’é oscailt na bhFlaitheas damhsa an focal san.</span></p>
<lb n="1292"/>
<lb n="1293"/><p><span>“Tá go maith a Mhuirgheal,” arsa mise; “ní</span>
<lb n="1294"/><span>imtheochad.”  Agus do chuadhas ar ais lem’ bheartán.</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>Bhí Fearnán agus Sabaistín imthighthe amach um</span>
<lb n="1297"/><span>an taca sin i bhfeighil oibre.  Do chuaidh bean a’ thighe</span>
<lb n="1298"/><span>amach agus i gceann tamaill tháinig sí féin agus</span>
<lb n="1299"/><span>Fearnán thar n-ais.</span></p>
<lb n="1300"/>
<lb n="1301"/><p><span>“A Roibeáird,” arsa Fearnán, “ní gádh dhuit</span>
<lb n="1302"/><span>imtheacht ó’s toil le Muirghil é.  Téighir anonn annsin</span>
<lb n="1303"/><span>sa ghort agus tabhair congnamh do Shabaistín.  Rachad-sa</span>
<lb n="1304"/><span>anonn ar ball chughaibh.”</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>D’inniseas do Shabaistín go raibh cead agam</span>
<lb n="1307"/><span>fhanamhain.  Tháinig iongantas air ar dtúis agus</span>
<lb n="1308"/><span>annsin tháinig fearg air.</span></p>
<lb n="1309"/>
<lb n="1310"/><p><span>“Cé thug cead duit fhanamhain?”  ar seisean.</span></p>
<lb n="1311"/>
<lb n="1312"/><p><span>“Fearnán,” arsa mise.  “Thug sé cead gan iarraidh</span>
<lb n="1313"/><span>dham.”</span>
<lb n="1314"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1315"/><p><span>“Ní bhfuairis cead uaim-se,” ar seisean.  “Ní</span>
<lb n="1316"/><span>bheidh annso feasta acht duine againn; tá an áit</span>
<lb n="1317"/><span>ro-chumhang do bheirt againn, má thuigir leat me.”</span></p>
<lb n="1318"/>
<lb n="1319"/><p><span>“An té gur cumhang leis fágadh,” arsa mise.</span></p>
<lb n="1320"/>
<lb n="1321"/><p><span>“Do chuaidh an crann ort-sa aréir,” ar seisean,</span></p>
<lb n="1322"/>
<lb n="1323"/><p><span>“Agus do gheallais go n-imtheochthá.  Caithfidh tú</span>
<lb n="1324"/><span>imtheacht.  Níl dul as agat.  Tá fhios agam-sa cad</span>
<lb n="1325"/><span>atá i gceann agat.  Tá an rud céadna ar intinn</span>
<lb n="1326"/><span>agam féin.  An bhfuil aon réidhteach déanta idir</span>
<lb n="1327"/><span>thusa agus Muirgheal?”</span></p>
<lb n="1328"/>
<lb n="1329"/><p><span>“Níl, acht amháin go ndubhairt sí liom go mbadh</span>
<lb n="1330"/><span>méala léi m’imtheacht,” arsa mise.</span></p>
<lb n="1331"/>
<lb n="1332"/><p><span>“Há!”  ar seisean.  “Is ionann é sin agus</span>
<lb n="1333"/><span>réidhteach chun cleamhnas do dhéanamh.  Do bhris mise</span>
<lb n="1334"/><span>cleamhnas ar mhaithe leat-sa.  Díol-se an comhar</span>
<lb n="1335"/><span>liom anois agus imthigh as an áit seo.”</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p><span>“Is deimhin dearbhtha ná h-imtheochad,” arsa mise.</span>
<lb n="1338"/><span>Do chuaidh sé anonn chun an tighe agus tháinig ar ais</span>
<lb n="1339"/><span>arís gan mhoill.  Do chrom sé ar bhladar liom a</span>
<lb n="1340"/><span>d’iarraidh treise d’fhághail orm le meabhalaireacht</span>
<lb n="1341"/><span>acht ní raibh de thoradh air sin aige acht eiteach teann</span>
<lb n="1342"/><span>uaim-se.</span></p>
<lb n="1343"/>
<lb n="1344"/><p><span>Do dhruid sé chugham i leith agus do sheasaigh an-</span>
<lb n="1345"/><span>ghairid dam.  Bhí droch-fhéachain mhallaighthe ’n-a shúil.</span>
<lb n="1346"/><span>Thuigeas go raibh droch-fhuadar fé.  Ní fheaca mé</span>
<lb n="1347"/><span>riamh a leithéid de nimhneachas ar ghnúis dhuine ar bith.</span></p>
<lb n="1348"/>
<lb n="1349"/><p><span>“Imthigh!”  ar seisean.  “An gcloisir leat me?</span>
<lb n="1350"/><span>Imthigh!”  agus do tharraing sé chuige a mhion-ghunna.</span></p>
<lb n="1351"/>
<lb n="1352"/><p><span>“Má’s fuadar mo mharbhtha tá fút,” arsa mise,</span>
<lb n="1353"/><span>“Is olc an cúiteamh é ar dhuine chuir a anam agus</span>
<lb n="1354"/><span>a chorp i gcontabhairt duit chun thu do shaoradh ó bháthadh.”</span></p>
<lb n="1355"/>
<lb n="1356"/><p><span>“Dá saorthá seacht n-uaire mé; dá saorthá m’athair</span>
<lb n="1357"/><span>agus mo mháthair agus mo sheacht sinnsir romham ní</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1358"/><p><span>mhaithfinn duit gan mo thoil do dhéanamh anois,” ar</span>
<lb n="1359"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>“Agus dá n-imirightheá bás seacht n-uaire orm</span>
<lb n="1362"/><span>ní dhéanfainn do thoil,” arsa mise.</span></p>
<lb n="1363"/>
<lb n="1364"/><p><span>Chuir sé béal an ghunna lem’ chliathán.  “Téighir</span>
<lb n="1365"/><span>a bhaile,” ar seisean, go millteach.  “Téighir a bhaile,</span>
<lb n="1366"/><span>adeirim leat!”  Bhí an bhuile ag borradh ann agus</span>
<lb n="1367"/><span>ag teacht chun críche.  Má bhí cleas cosanta agam</span>
<lb n="1368"/><span>orm féin badh chóir dam é chur i bhfeidhm gan mhoill.</span>
<lb n="1369"/><span>Le prap na súl do ghreamuigheas an lámh ’n-a raibh</span>
<lb n="1370"/><span>an uirlis agus do chuireas béal na huirlise dhíom.</span>
<lb n="1371"/><span>Do ghabh sé de dhorn orm le n-a láimh chlé acht do bhaineas</span>
<lb n="1372"/><span>an uirlis de agus do chaitheas uaim í.  Annsin iseadh</span>
<lb n="1373"/><span>do múscladh an fhearg i gceart ionam-sa.  Bhí</span>
<lb n="1374"/><span>cothrom cómhraic againn araon.  Níor bh’fhear damh-sa</span>
<lb n="1375"/><span>Sabaistín.  Ní raibh fear árd caol-chnámhach ’n-a</span>
<lb n="1376"/><span>fhear riamh d’fhear teann téagartha talamhaidhe.</span>
<lb n="1377"/><span>Rugas air agus chroitheas é mar chroithfeadh maistín</span>
<lb n="1378"/><span>franncach.</span></p>
<lb n="1379"/>
<lb n="1380"/><p><span>(Le linn na h-innsinte seo do Roibeárd d’éirigh sé</span>
<lb n="1381"/><span>’n-a sheasamh agus do léir-aithris dam an chuma ’n-ar</span>
<lb n="1382"/><span>láimhsigh sé Sabasitín.  Bhí a leithéid sin de chuthach</span>
<lb n="1383"/><span>feirge air go dtáinig cubhar bán ar a bhéalaibh.</span>
<lb n="1384"/><span>Thugas iarracht ar é do chiuiniú, agus do shuidh sé síos.</span>
<lb n="1385"/><span>Níor thosnuigh sé ar an scéal arís go ceann tamaill).</span></p>
<lb n="1386"/>
<lb n="1387"/><p><span>Do chroitheas é; d’fháisceas liom isteach é go dian</span>
<lb n="1388"/><span>daingean; d’airigheas na h-easnacha d’á gcnagadh</span>
<lb n="1389"/><span>ann; chuir sé cnead agus géim as agus níor bhogas</span>
<lb n="1390"/><span>mo ghreim nó go ndeachaidh sé i bhfanntais le neart</span>
<lb n="1391"/><span>na barróige, agus annsin do theilgeas uaim é.  D’fhan</span>
<lb n="1392"/><span>sé sínte annsin fé mar bheadh sé marbh, agus is dóigh</span>
<lb n="1393"/><span>liom nár bh’fhada uaidh é.  Thógas féin an gléas</span>
<lb n="1394"/><span>lámhaichte agus chuireas im’ póca é.</span>
<lb n="1395"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1396"/><p><span>D’fhanas tamall maith ag faire air ag súil go</span>
<lb n="1397"/><span>dtiocfadh sé chuige féin.  Do labhras leis agus do</span>
<lb n="1398"/><span>ghlaodhas air agus do chroitheas é, acht comhartha na</span>
<lb n="1399"/><span>h-anama níor léir dam ann.  B’aindeis an scéal</span>
<lb n="1400"/><span>liom-sa é sin, óir dá mhéid mo chúis chuige ní raibh aon</span>
<lb n="1401"/><span>díoghbháil déanta aige dham agus níor mhaith liom a</span>
<lb n="1402"/><span>bhás do bheith orm.</span></p>
<lb n="1403"/>
<lb n="1404"/><p><span>Annsin do chonnacas Fearnán ag teacht.  Nuair</span>
<lb n="1405"/><span>chonnaic sé Sabaistín sínte i riocht an bháis do ghabh</span>
<lb n="1406"/><span>iongantas mór é.  “Is olc an obair í seo,” ar sé;</span>
<lb n="1407"/><span>“An amhlaidh chuireabhair cómhrac ar a chéile?”</span></p>
<lb n="1408"/>
<lb n="1409"/><p><span>Do inniseas an scéal dó.  “Anois, an dóigh leat</span>
<lb n="1410"/><span>gur fear cionntach mé?”  arsa mise.</span></p>
<lb n="1411"/>
<lb n="1412"/><p><span>“Ní h-eadh, ní h-eadh,” ar seisean.  “Ní raibh</span>
<lb n="1413"/><span>leigheas agat air.  Acht caithfar rud éigin do</span>
<lb n="1414"/><span>dhéanamh.  Cabhair éigin nó fóirithin do dhéanamh air;</span>
<lb n="1415"/><span>mar ní mhairbheochadh fáscadh lámh fear.  Gabh-se an</span>
<lb n="1416"/><span>capall agus rachad-sa isteach chun an scéal d’innsint</span>
<lb n="1417"/><span>dom mhnaoi agus dom’ inghin.  Is maith an chabhair</span>
<lb n="1418"/><span>intleacht bhan.”</span></p>
<lb n="1419"/>
<lb n="1420"/><p><span>D’imthigh mise agus do ghabhas an capall.  Ar</span>
<lb n="1421"/><span>dteacht thar n-ais dam go dtí an áit ’n-ar fágadh</span>
<lb n="1422"/><span>Sabaistín do leath mo shúile orm.  Ní raibh a thuairisc</span>
<lb n="1423"/><span>ann acht oiread agus dá sloigtí leis an dtalamh é!</span>
<lb n="1424"/><span>Bhí sé imthighthe.  Go deimhin féin ba mhór an áibhéis</span>
<lb n="1425"/><span>chroidhe dhamh-sa é sin; agus ní raibh aon chathughadh orm</span>
<lb n="1426"/><span>i ndiaidh an bhitheamhnaigh.  Chuadhas isteach sa tigh agus</span>
<lb n="1427"/><span>thugas an scéala dhóibh.  Do pléasc an triúr aca amach</span>
<lb n="1428"/><span>ar gháirí.  Ba mhór an greann leo é.</span></p>
<lb n="1429"/>
<lb n="1430"/><p><span>“Imtheacht gan teacht air!”  arsa Muirgheal, agus</span>
<lb n="1431"/><span>do chuireamar go léir racht gáirí asainn.  Is fearrde</span>
<lb n="1432"/><span>gach scéal deagh-chríoch.</span>
<lb n="1433"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1434"/><p><span>Caibidiol XII.</span></p>
<lb n="1435"/>
<lb n="1436"/><p><span>Seadh, seadh; ní gábha dham an scéal do righniú.</span>
<lb n="1437"/><span>Shíleamar dá luathaidhe agus déanfaí an pósadh go</span>
<lb n="1438"/><span>mbadh amhlaidh b’fhearr é: go gcuirfeadh sé Sabaistín</span>
<lb n="1439"/><span>ó theacht ar ais.  Seadh, pósadh mise agus Muirgheal.</span>
<lb n="1440"/><span>Cuireadh snadhmna saoghail orainn; snadhmna ná</span>
<lb n="1441"/><span>teascfaí nó go scarfadh an bás ó chéile sinn.  Och,</span>
<lb n="1442"/><span>och, ón, mo sceimhle scéil agus mo leonadh croidhe!</span>
<lb n="1443"/><span>níor chian gur scar; níor chian gur scar!</span></p>
<lb n="1444"/>
<lb n="1445"/><p><span>Ní amháin go raibh bain-chéile agam-sa, agus bain-</span>
<lb n="1446"/><span>chéile mhaith, acht bhí athair agus máthair agam chomh</span>
<lb n="1447"/><span>maith.  Ní fhéadfadh mo dhearbh-athair agus mo dhearbh-</span>
<lb n="1448"/><span>mháthair féin bheith ní ba cheanamhla orm ná athair agus</span>
<lb n="1449"/><span>máthair mo mhná.  Acht bhí bean agam ná raibh a leithéid</span>
<lb n="1450"/><span>le fághail, agus mo mháthair féin do chur chuige.  Bíonn</span>
<lb n="1451"/><span>seacht ngrádh ag an máthair d’á mac agus gan aige</span>
<lb n="1452"/><span>acht aon ghrádh amháin di; go deimhin, is dócha gurab</span>
<lb n="1453"/><span>amhlaidh é.  Acht bhí seacht ngrádh ag mo mhnaoi dhamh-sa</span>
<lb n="1454"/><span>agus bhí seacht ngrádh agam di.  Bhí taithneamh na</span>
<lb n="1455"/><span>gréine orainn, taithneamh na sláinte, an sonas agus</span>
<lb n="1456"/><span>an séan, an rath agus an rathamhnas.  Badh dhóigh linn</span>
<lb n="1457"/><span>go raibh Dia féin ’n-ar gcómhgar.  Níor éirigh scamall</span>
<lb n="1458"/><span>ná ceo a dhúibhfeadh ár saoghal orainn.  I n-ionad é</span>
<lb n="1459"/><span>dhubhadh, ba é toil Dé leanbh mic do bhronnadh orainn.</span>
<lb n="1460"/><span>Roibeárd beag; ochón ó, mo Roibeáirdín!  Mo</span>
<lb n="1461"/><span>leanbh gléigeal álainn ab áilne snódh agus dealbh;</span>
<lb n="1462"/><span>mo Roibeáirdín; ochón, ochón!</span></p>
<lb n="1463"/>
<lb n="1464"/><p><span>Do chrom Roibeárd ar ghol - agus do leigeas dó.</span>
<lb n="1465"/><span>Ní fhéadfainn cur isteach air.  Do thosnuigh se arís</span>
<lb n="1466"/><span>i gceann tamaill.</span>
<lb n="1467"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1468"/><p><span>Badh dhóigh leat gur anuas ó Fhlaitheas do thuit sé</span>
<lb n="1469"/><span>chughainn.  Ba h-é Roibeáirdín grian an teaghlaigh</span>
<lb n="1470"/><span>againn.</span></p>
<lb n="1471"/>
<lb n="1472"/><p><span>“Fan go mbaisttear é,” arsa mo mháthair chéile.</span>
<lb n="1473"/><span>“Beidh a sheacht n-oiread meas’ againn air.”</span></p>
<lb n="1474"/>
<lb n="1475"/><p><span>Seadh, baisteadh é.  Bhí bainis bhaistighe againn air,</span>
<lb n="1476"/><span>agus do rinneamar gáirdeachas agus cómhbáidh le</span>
<lb n="1477"/><span>n-a chéile.  Thugas buidheachas do Dhia an lá úd gur</span>
<lb n="1478"/><span>cuireadh im’ cheann an toil agus an meon chun an saoghal</span>
<lb n="1479"/><span>mór corruightheach d’fheicsint.  Níor mhéala liom é</span>
<lb n="1480"/><span>an lá úd.  D’éirigh mo thuras go maith liom.  D’éirigh,</span>
<lb n="1481"/><span>má éirigh.</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>Seadh; seadh; an cúigmhadh lá déag de Lughnasa-</span>
<lb n="1484"/><span>agus badh chóir dam cuimhneamh do bheith agam ar an</span>
<lb n="1485"/><span>lá céadna - thángas a bhaile um thráthnóna agus do</span>
<lb n="1486"/><span>ghlacas mo shuaimhneas i bhfochair mo mhná i gcistinn</span>
<lb n="1487"/><span>an tighe.  Do chóruigh sí biadh dham agus do chaitheas é.</span>
<lb n="1488"/><span>Bhí a h-athair agus a máthair imthighthe go tigh an phobuil</span>
<lb n="1489"/><span>chun easpairte, agus ní raibh sa tigh acht mise agus</span>
<lb n="1490"/><span>Muirgheal agus an leanbh.  Nuair bhí an tráthnóna</span>
<lb n="1491"/><span>ag dul i ndéidheanaighe thóg sí suas an leanbh, do bhain</span>
<lb n="1492"/><span>de a chuid éadaigh agus do nigh é i gcómhair na h-oidhche.</span>
<lb n="1493"/><span>Do thiormaigh sí é agus do chuir air a léintín leabthan,</span>
<lb n="1494"/><span>agus annsin do chrom ar spriongar agus ar súgradh</span>
<lb n="1495"/><span>leis.  Go díreach agus í ar tí é chur isteach sa chliabhán</span>
<lb n="1496"/><span>do h-oscladh an doras agus do phreab triúr fear</span>
<lb n="1497"/><span>chughainn isteach.  Sabaistín agus beirt mhulathach!</span>
<lb n="1498"/><span>Á, a mhic ó, pé áit a raibh Sabasitín le breis agus</span>
<lb n="1499"/><span>bliadhain ní amhlaidh bhí dearmad ’á dhéanamh aige</span>
<lb n="1500"/><span>orm-sa go h-áirithe.  Níor ghádh dham a thoisc d’fhios-</span>
<lb n="1501"/><span>ru dhé.  Ba léir dam an fuadar a bhí fé.  B’shin</span>
<lb n="1502"/><span>é annsin ós mo chómhair é agus a mhion-ghunna ’n-a</span>
<lb n="1503"/><span>láimh aige.  Rugas ar choinnleoir práis a bhí ar an</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1504"/><p><span>mbórd agus do chaitheas go tréan le Sabaistín é.</span>
<lb n="1505"/><span>Do phreab Muirgheall eadrainn agus an leanbh ’n-a</span>
<lb n="1506"/><span>baclain aici; agus le linn na h-eadar-ghabhála sin</span>
<lb n="1507"/><span>do scaoil Sabaistín piléar liom.</span></p>
<lb n="1508"/>
<lb n="1509"/><p><span>Do thuit Sabaistín, agus … do thuit Muirgheal!</span>
<lb n="1510"/><span>Thóg na mulathaigh Sabaistín agus d’árduigheadar</span>
<lb n="1511"/><span>leo é.  Thógas-sa Muirgheal agus d’fhéachas uirthi.</span>
<lb n="1512"/><span>Thógas an leanbh agus d’fhéachas air.  A Dhia na</span>
<lb n="1513"/><span>gComhacht agus na bhFeart!</span></p>
<lb n="1514"/>
<lb n="1515"/><p><span>Chonnacas go raibh an fear bocht corruighthe go</span>
<lb n="1516"/><span>mór.  Bhí criothán ’n-a láimh.  Thugas teoch uisce dhó,</span>
<lb n="1517"/><span>agus do chrom sé ar an scéal arís.</span></p>
<lb n="1518"/>
<lb n="1519"/><p><span>Bhíos gan bean gan leanbh!</span></p>
<lb n="1520"/>
<lb n="1521"/><p><span>Do leagas an leanbh ar ucht a mháthar agus do</span>
<lb n="1522"/><span>chuadhas ar mo dhá ghlúin le h-ais na gcorp; an</span>
<lb n="1523"/><span>dtuigir?  Dhá chorp!  agus do mhóideas i bhfiadhnuise</span>
<lb n="1524"/><span>Dé na gCómhacht ná stadfainn choidhche, ná déanfainn</span>
<lb n="1525"/><span>cómhnuidhe, moill ná staonadh; ná déanfainn faoistin</span>
<lb n="1526"/><span>le sagart ná aithrighé im’ pheacaíbh nó go mbaininn</span>
<lb n="1527"/><span>amach díoghaltas i mbás mo mhná agus mo leinbh.</span></p>
<lb n="1528"/>
<lb n="1529"/><p><span>Caibidiol XIII.</span></p>
<lb n="1530"/>
<lb n="1531"/><p><span>Ní thráchtfad ar thórramh ná ar shochraid ná ar</span>
<lb n="1532"/><span>dhúnadh na h-uaighe.  Ní beag liom de shuathadh croidhe</span>
<lb n="1533"/><span>agus intinne cabhail an scéil do chur le chéile dhuit.</span>
<lb n="1534"/><span>Do scaras le athair agus máthair céile ag geata na</span>
<lb n="1535"/><span>reilge agus ní bhfuaireas radharc súl ortha ó’n lá</span>
<lb n="1536"/><span>sin go dtí an lá indiu.  D’imthigheas orm le díoghrais</span>
<lb n="1537"/><span>ar lorg an fheallaire ghránna.  Do cheannuigheas mion-</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1538"/><p><span>ghunna nua agus chuireas piléir ann.  Do shiubhlas</span>
<lb n="1539"/><span>go h-aireach, agus dar liom, do bheartuigheas gach nidh</span>
<lb n="1540"/><span>le gliocas agus le abaidheas intleachta.  Beag a</span>
<lb n="1541"/><span>shíleas go mbeadh sé siúd ar mo lorg féin agus nár</span>
<lb n="1542"/><span>luga a shainnt san dioghaltas ná mo shainnt-se;</span>
<lb n="1543"/><span>agus go mbadh ghéire de lorgaire é.  Nár dhóigh leat</span>
<lb n="1544"/><span>go mbeadh sé sásta le n-a raibh de mhí-ádh déanta aige</span>
<lb n="1545"/><span>cheana?  Acht feach ná raibh.</span></p>
<lb n="1546"/>
<lb n="1547"/><p><span>Ní raibh an bitheamhnach condha acht seachtmhain ar</span>
<lb n="1548"/><span>mo thóir nó go rug sé orm.</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>Do chuireas fúm oidhche i gcathair Bhuenos Aires i</span>
<lb n="1551"/><span>dtigh ósta ann.  Tugadh seomra leabthan dam thuas</span>
<lb n="1552"/><span>fé fhraigh an tighe seacht bhfuinneoga ó thalamh.  Do</span>
<lb n="1553"/><span>chuadhas do luighe agus do thuit mo chodla orm.</span>
<lb n="1554"/><span>Dúisigheadh mé ar éirighe na gréine.  Shíleas gur</span>
<lb n="1555"/><span>airigheas cnapán an dorais d’á chasadh.  Do sceinneas</span>
<lb n="1556"/><span>anonn go h-éadtrom tapa agus do sheasuigheas ar</span>
<lb n="1557"/><span>chúl an dorais.  Chuir mulathach a cheann isteach go</span>
<lb n="1558"/><span>h-aireach agus d’fhéach anonn ar an leabain.  B’iongna</span>
<lb n="1559"/><span>leis ná raibh aoinne inte.  Tháinig sé isteach sa seomra.</span>
<lb n="1560"/><span>Do chuadhas de léim ’n-a dhiaidh; ragas fé n-a dhá</span>
<lb n="1561"/><span>oscaill air, agus do chuireas d’aon rúisc amháin</span>
<lb n="1562"/><span>amach tríd an bhfuinneoig é.  Acht dá mhéid mo ghliocas</span>
<lb n="1563"/><span>agus m’aireachas go dtí sin do mhilleas an scéal ar</span>
<lb n="1564"/><span>fad le saobh-bheart do rinneas an uair sin.  Do</span>
<lb n="1565"/><span>chlaonas me féin amach ’n-a dhiaidh chun é d’fheicsint</span>
<lb n="1566"/><span>ag tuitim!  Ba h-é sin beart an bhotúin damh-sa</span>
<lb n="1567"/><span>agus uair na faille ag mo námhaid.  Do chonnacas</span>
<lb n="1568"/><span>an spriochaile ag tuitim idir aer agus talamh.  Ní</span>
<lb n="1569"/><span>raibh sé acht leath-slighe an uair do léim an mulathach</span>
<lb n="1570"/><span>eile ar mo mhuin.  Chuir sé scian go feirc ionam.</span>
<lb n="1571"/><span>Tuiteas ar an urlár.</span></p>
<lb n="1572"/>
<lb n="1573"/><p><span>“Ná mairbh é!  Seachain, ná mairbh é!”</span>
<lb n="1574"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1575"/><p><span>D’fhéachas ar an té adubhairt na focail sin.  Cé</span>
<lb n="1576"/><span>bheadh ann, an dóigh leat?  Sabaistín.  Sab...ais...tín!</span>
<lb n="1577"/><span>Do cheangladar mé go daingean, agus go deimhin</span>
<lb n="1578"/><span>níor dheacair dóibh é.  Annsin do labhair Sabaistín.</span></p>
<lb n="1579"/>
<lb n="1580"/><p><span>“A Roibeáird,” ar seisean, “ná tagadh fanntais</span>
<lb n="1581"/><span>ná laige ná táimh-néall ort go fóil - go mbead-sa</span>
<lb n="1582"/><span>réidh leat.  Do gheallas bás duit tamall ó shoin agus</span>
<lb n="1583"/><span>ní fuláir dam an gheallamhain sin do chóimh-líonadh</span>
<lb n="1584"/><span>nó bheadh mo chogubhas ag pléidh liom.  Féach anois, a</span>
<lb n="1585"/><span>Roibeáird, mar bheireann an chinneamhain ar gach uile</span>
<lb n="1586"/><span>dhuine a ghníos coir.  Gearrfar an croiceann ded’</span>
<lb n="1587"/><span>cheann, a Roibeáird, agus fágfar id bheathaidh thu an</span>
<lb n="1588"/><span>fhaid agus bhéas an feannadh ar siubhal.”</span></p>
<lb n="1589"/>
<lb n="1590"/><p><span>Bhí eolus a chéirde ag an mulathach, agus ní dóigh</span>
<lb n="1591"/><span>liom gur chaith sé cúig nóimeat le feannadh mo chinn,</span>
<lb n="1592"/><span>acht bhíos-sa i dtámh-shuan a bhfad sul a raibh an</span>
<lb n="1593"/><span>drochbheart críochnuighthe aca.</span></p>
<lb n="1594"/>
<lb n="1595"/><p><span>Do nocht Roibéard a cheann dam agus do theasbáin</span>
<lb n="1596"/><span>a phlait mhaol dam.  Ní raibh oiread agus ruibe gruaige</span>
<lb n="1597"/><span>air acht amháin fionna beag tanaí a bhí ar bhaic a</span>
<lb n="1598"/><span>mhuiníl.  Bhí cneas a chinn chomh mín sin go raibh an</span>
<lb n="1599"/><span>fhuil dhá teasbáint amach tríd.  Go deimhin féin ba</span>
<lb n="1600"/><span>mhór an cruthumhnas ar fhirínne an scéil an phlait</span>
<lb n="1601"/><span>mhaol sin do nochtadh dham.</span></p>
<lb n="1602"/>
<lb n="1603"/><p><span>Fuair muinntir an tighe osta annsin mé i riocht</span>
<lb n="1604"/><span>an bháis, agus cé gur cheapadar go rabhas marbh i</span>
<lb n="1605"/><span>ndáiríribh do thiomáineadar chun an óisbidéil mé.</span></p>
<lb n="1606"/>
<lb n="1607"/><p><span>Beag an tsúil a bhí ag dochtúiríbh an óisbidéil sin</span>
<lb n="1608"/><span>go dtiocfainn as.  Acht féach go dtángas.</span></p>
<lb n="1609"/>
<lb n="1610"/><p><span>Do chaitheas ráithe san óisbidéal sul a raibh sé i</span>
<lb n="1611"/><span>gcumas dam siubhal, acht bhí an neart ag teacht ionam</span>
<lb n="1612"/><span>do réir a chéile.  An lá dubhairt an dochtúir go raibh</span>
<lb n="1613"/><span>an baoghal báis curtha dhíom agam d’éirigh mo chroidhe</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1614"/><p><span>agus mo mheisneach, agus do mhóideas i n-ath-uair le</span>
<lb n="1615"/><span>díograis agus le meanmain go n-imireochainn díoghaltas</span>
<lb n="1616"/><span>gan truaigh ar an bitheamhmnach claon lag droch-</span>
<lb n="1617"/><span>bheartach, Sabaistín.</span></p>
<lb n="1618"/>
<lb n="1619"/><p><span>Caibidiol XIV.</span></p>
<lb n="1620"/>
<lb n="1621"/><p><span>Thagadh sagart óg gach aon lá chun an óisbidéil.  De</span>
<lb n="1622"/><span>shliocht Éireannach ba h-eadh é ná rugadh acht aon ghlún</span>
<lb n="1623"/><span>amháin d’á shinnsear thall.  Ba mhór é a bháidh agus a</span>
<lb n="1624"/><span>mhuinnteardhas liom-sa mar gheall ar chomhgas fola</span>
<lb n="1625"/><span>Gaedheal, agus ní fhágfadh sé an teach aon lá gan</span>
<lb n="1626"/><span>teacht dam’ fhéachaint.  Ba h-é an fear ba láighthe</span>
<lb n="1627"/><span>agus ba shéimhe é dá’r casadh orm riamh.</span></p>
<lb n="1628"/>
<lb n="1629"/><p><span>Aon lá amháin, tar éis tamall do chaitheamh ag</span>
<lb n="1630"/><span>labhairt liom ar an saoghal i n-Éirinn d’fhiafruigh</span>
<lb n="1631"/><span>sé dhíom an ndéanfainn faoistin.  Dubhras ná</span>
<lb n="1632"/><span>féadfainn.</span></p>
<lb n="1633"/>
<lb n="1634"/><p><span>“Cia an chiall?” ar seisean.</span>
<lb n="1635"/><span>“Mar ná fuilim i riocht rathamhail chuige,” arsa</span>
<lb n="1636"/><span>mise.</span></p>
<lb n="1637"/>
<lb n="1638"/><p><span>“Ní bhíonn aoinne i riocht rathamhail an fhaid agus</span>
<lb n="1639"/><span>bhíonn an peacadh air,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1640"/>
<lb n="1641"/><p><span>“A athair,” arsa mise, “ní fiú trácht ar a bhfuil</span>
<lb n="1642"/><span>de pheacaíbh déanta agam.”</span></p>
<lb n="1643"/>
<lb n="1644"/><p><span>“Dá laighead iad, a mhic,” ar sé, “b’fhearrde thú</span>
<lb n="1645"/><span>maitheamhnas d’fhagháil ionnta.  Cuireann an peaca</span>
<lb n="1646"/><span>fonn ar dhuine imtheacht le fán an t-saoghail agus</span>
<lb n="1647"/><span>tuilleadh peacaí do dhéanamh.”</span></p>
<lb n="1648"/>
<lb n="1649"/><p><span>“A athair,” arsa mise, “níl coir beartuighthe</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1650"/><p><span>agam-sa le déanamh acht aon choir amháin agus</span>
<lb n="1651"/><span>caithfead an choir sin do dhéanamh.”  Tháinig mórán</span>
<lb n="1652"/><span>iongantais air.</span></p>
<lb n="1653"/>
<lb n="1654"/><p><span>“A mhic mo chroidhe,” ar seisean, “tabhair t’aire,</span>
<lb n="1655"/><span>agus ná teilg uait an cháirde thug Dia dhuit chun grás</span>
<lb n="1656"/><span>na h-aithrighe d’iarraidh air.  Má theilgir, an dóigh</span>
<lb n="1657"/><span>leat go dtiubhraidh Sé an chaoi chéadna dhuit ar ball</span>
<lb n="1658"/><span>tar éis coir mhór do dhéanamh?”</span></p>
<lb n="1659"/>
<lb n="1660"/><p><span>“A athair,” arsa mise, “tuigim go maith gurab</span>
<lb n="1661"/><span>amhlaidh táir ar mhaithe liom agus táim buidheach díot.</span>
<lb n="1662"/><span>Acht tuig-se, a athair, go dtugas-sa cúl ar Dhia d’fhonn</span>
<lb n="1663"/><span>an choir do dhéanamh; agus dá bhfaghainn ór agus</span>
<lb n="1664"/><span>saidhbhreas na cruinne agus réalta na spéire ní</span>
<lb n="1665"/><span>thréigfinn an t-an-mhian atá orm chun an choir sin do</span>
<lb n="1666"/><span>dhéanamh.  Ní thréigfinn!”</span></p>
<lb n="1667"/>
<lb n="1668"/><p><span>“Mo thruagh thu; mo thruagh thu, a dhuine bhoicht!”</span>
<lb n="1669"/><span>ar seisean.  D’imthigh sé, acht tháinig sé ar ais arís</span>
<lb n="1670"/><span>lá ar n-a bhárach.</span></p>
<lb n="1671"/>
<lb n="1672"/><p><span>“A Roibeáird,” ar seisean, go séimh, liom, “an</span>
<lb n="1673"/><span>abrair do phaidreacha?”</span></p>
<lb n="1674"/>
<lb n="1675"/><p><span>“Paidireoireacht gan súil le leas anama níl ann</span>
<lb n="1676"/><span>acht saobhnós.  Ní féidir Dia do bhréagadh le</span>
<lb n="1677"/><span>cluainireacht,” arsa mise.</span></p>
<lb n="1678"/>
<lb n="1679"/><p><span>“Tá an ceart agat, a mhic,” ar seisean.  “Acht</span>
<lb n="1680"/><span>dá n-iarrainn-se ort do phaidreacha do rádh anocht,</span>
<lb n="1681"/><span>an eiteochthá me?”</span></p>
<lb n="1682"/>
<lb n="1683"/><p><span>“Ba dhoiligh liom thusa d’eiteach,” arsa mise.</span>
<lb n="1684"/><span>Geallas dó go n-abróchainn; agus dubhras.  Thagadh</span>
<lb n="1685"/><span>sé chugham gach aon lá agus d’fhiosruigheadh díom an</span>
<lb n="1686"/><span>ndubhras mo phaidreacha an oidhche roimhe sin agus nuair</span>
<lb n="1687"/><span>adeirinn go ndubhras, deireidh sé, “gheobhair grás</span>
<lb n="1688"/><span>na h-aithrighe fós, a Roibeáird.”</span></p>
<lb n="1689"/>
<lb n="1690"/><p><span>Chaitheadh sé tamall de ghach lá ag tafant na</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1691"/><p><span>h-aithrighe orm.  Bhí sé chomh séimh sin, chomh caoin</span>
<lb n="1692"/><span>cneasta réidh ann féin agus oiread sin de bhuaidh na</span>
<lb n="1693"/><span>foighne ann gur oscladh doras dó ná féadfadh sé</span>
<lb n="1694"/><span>réabadh le foir-éigean.</span></p>
<lb n="1695"/>
<lb n="1696"/><p><span>Fuair sé an treise orm!  Do nochtas mo scéal</span>
<lb n="1697"/><span>mí-adhmharach dó agus mo mhí-rún díoghaltais.  Cheapas</span>
<lb n="1698"/><span>go mb’fhéidir dó leigint dam tar éis sin agus go</span>
<lb n="1699"/><span>n-admhóchadh sé go raibh an ceart agam, acht is amhlaidh</span>
<lb n="1700"/><span>gheuraigh sé ar a shéimh-thafart.  Sa deire do ghéilleas.</span>
<lb n="1701"/><span>Ní raibh dul uaidh agam.  Do gheallas dó go ndéanfainn</span>
<lb n="1702"/><span>faoistin agus go dtréigfinn an mí-rún.  Ní fheaca</span>
<lb n="1703"/><span>mé riamh a leithéid d’áthas ar aoinne agus bhí ar an</span>
<lb n="1704"/><span>Athair Eoghar Ó H-Ir an lá úd.  Duine le Dia ba</span>
<lb n="1705"/><span>h-eadh é.</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>“An t-Athair Eoghan o H-Ir?” arsa mise.  “An</span>
<lb n="1708"/><span>ndubhrais an tAthair Eoghan o H-Ir?”  Ní thug sé</span>
<lb n="1709"/><span>aon fhreagra ar mo cheist.  Do lean sé de’n scéal -</span></p>
<lb n="1710"/>
<lb n="1711"/><p><span>Do chaith sé tamall eile dam’ theagasc agus dam’</span>
<lb n="1712"/><span>ullmhú i gcóir faoistine.  Fé dheire bhí sé sásta.</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>“Bí i gcóir i mbárach,” ar seisean.  “Cuir do</span>
<lb n="1715"/><span>ghuidhe go cráibhtheach anocht chun na Maighdine Glór-</span>
<lb n="1716"/><span>mhaire Muire agus iarr uirthi an mí-rún úd do chur</span>
<lb n="1717"/><span>amach as do cheann agus as do chuimhneamh.  Agus</span>
<lb n="1718"/><span>dein-se aithris ar an Slánuightheoir, agus iarr ar</span>
<lb n="1719"/><span>Dhia gan aon doicheallacht chroidhe do bheith ionnat acht</span>
<lb n="1720"/><span>maitheamhnas do thabhairt dod’ námhaid.”</span></p>
<lb n="1721"/>
<lb n="1722"/><p><span>Nuair bhí sé imthighthe do chromas ar mhachtnamh.  Bí</span>
<lb n="1723"/><span>tuirse orm agus do shíneas tharm ar an leabain.</span>
<lb n="1724"/><span>Bhíos lán-tsásta i m’aigne.  Bhí an mí-rún scaipthe</span>
<lb n="1725"/><span>agus ní raibh aon chathughadh orm ’n-a dhiaidh.  Ní raibh</span>
<lb n="1726"/><span>aon nídh ag déanamh tinnis dam; agus nár bh’fhearr</span>
<lb n="1727"/><span>amhlaidh é?  Bhí an dá choir, nó, mar badh chóra dham</span>
<lb n="1728"/><span>a rádh, na trí coirthe maithte agam do Sabaistín cheana</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1729"/><p><span>féin.  Thuit mo chodla orm agus taidhbhrigheadh dam go</span>
<lb n="1730"/><span>rabhas ag siubhal na sráide agus go bhfeaca mé</span>
<lb n="1731"/><span>Sabaistín.  Rugas ar dhá láimh air agus dubhras go</span>
<lb n="1732"/><span>maithfinn dó a chionnta fé mar bhí súil le Dia agam</span>
<lb n="1733"/><span>go maithfí mo chionnta dham féin.  Acht tháinig athrú</span>
<lb n="1734"/><span>ar m’aisling agus i n-ionad Shabaistín cad a chífinn</span>
<lb n="1735"/><span>acht corp mo mhná agus corp mo leinbh ar a h-ucht!</span>
<lb n="1736"/><span>Uch!</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p><span>D’éirigheas de gheit; chuireas liugh buile agus</span>
<lb n="1739"/><span>béiceach asam!</span></p>
<lb n="1740"/>
<lb n="1741"/><p><span>“Díoghaltas!  Díoghaltas!  Díoghaltas!” arsa</span>
<lb n="1742"/><span>mise.</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>Do chualaidh lucht freastail mé agus do rinneadar</span>
<lb n="1745"/><span>a ndícheall chun mé do chiúiniú acht do ritheas uatha</span>
<lb n="1746"/><span>amach as an oisbidéal gan fhanamhain le hata do</span>
<lb n="1747"/><span>chur orm.</span></p>
<lb n="1748"/>
<lb n="1749"/><p><span>Caibidiol XV.</span></p>
<lb n="1750"/>
<lb n="1751"/><p><span>Nuair bhíos amuigh fé’n gcathair agus an saoghal</span>
<lb n="1752"/><span>mór corruightheach im’ thimcheall tháinig an mí-rún thar</span>
<lb n="1753"/><span>n-ais agus do shealbhaigh mo chroidhe agus m’aigne chomh</span>
<lb n="1754"/><span>teann daingean sin nár fhéadas gan iongna do</span>
<lb n="1755"/><span>dhéanamh de’n mheathtacht chroidhe a bhog me chun é</span>
<lb n="1756"/><span>thréigean.  Do ghabhas le fonn lem’ chroidhe é; do leanas</span>
<lb n="1757"/><span>go dlúth é; thugas cúl ar m’anam-charaid chaoin,</span>
<lb n="1758"/><span>agus thugas cúl i n-ath-uair ar Dhia na Glóire.</span></p>
<lb n="1759"/>
<lb n="1760"/><p><span>Do thosnuigheas arís ar an lorgaireacht.  Ní raibh</span>
<lb n="1761"/><span>aon rud eile ar intinn agam.  Do chuireas an saoghal</span>
<lb n="1762"/><span>so agus an saoghal eile ar díbirt uaim agus níor</span>
<lb n="1763"/><span>leigeas d’aon nidh teacht idir mé agus an rud a bhí</span>
<lb n="1764"/><span>’n-a aidhm agam.</span>
<lb n="1765"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1766"/><p><span>Níor theagmhálas le comharthaíbh Shabaistín i inBuenos</span>
<lb n="1767"/><span>Aires.  Ní raibh a thuairisc ann.  Pé áit a ndeachaidh</span>
<lb n="1768"/><span>sé ní dheachaidh sé ann d’aistear luinge.  D’fhéadas</span>
<lb n="1769"/><span>an méid sin do chruthú go suidhte.  Acht cá ngeobhadh</span>
<lb n="1770"/><span>sé?  Ní raghadh sé ó dheas go h-áirithe mar ná raibh</span>
<lb n="1771"/><span>a dhóthain de’n saoghal mhór chorruightheach ann.  Á, nár</span>
<lb n="1772"/><span>chathair mhór chorruightheach Río de Ianéiro agus cathair</span>
<lb n="1773"/><span>go raibh tarraingt mhór long uirthi leis?  Río gan</span>
<lb n="1774"/><span>amhras an chéad chathair ar chóir dham triall fé n-a</span>
<lb n="1775"/><span>déin.  Acht níor bh’fhuláir dham deabha do dhéanamh,</span>
<lb n="1776"/><span>mar bhí leath-bhliadhain caillte cheana agam.  Do</span>
<lb n="1777"/><span>chuadhas ar bórd luinge agus do chuireas an t-aistear</span>
<lb n="1778"/><span>fairrge dhíom ó thuaidh go cathair Río.</span></p>
<lb n="1779"/>
<lb n="1780"/><p><span>Do chaitheas seachtmain ag cuairtiú na dteach ósta.</span>
<lb n="1781"/><span>Do leiginn orm seomra leabthan d’fhastú i ngach tigh</span>
<lb n="1782"/><span>dhíobh; agus do scríbhinn “Sabaistín Cuinceanta”</span>
<lb n="1783"/><span>sna leabhraibh aoigheachta.  Nuair gheibhinn an réidhteacht</span>
<lb n="1784"/><span>chuige do chuirinn a thuairisc, acht a thuairisc ní</span>
<lb n="1785"/><span>bhfuaireas.</span></p>
<lb n="1786"/>
<lb n="1787"/><p><span>Annsin do chromas ar na cúl-sráideanna do</span>
<lb n="1788"/><span>chuairtiú.  Aon tráthnóna amháin tar éis saothair gan</span>
<lb n="1789"/><span>toradh do chonnacas teach mór brághaid-leathan agus</span>
<lb n="1790"/><span>“Suan-Lios Mairnéalach” ’n-a chomharthaíbh ar an</span>
<lb n="1791"/><span>bhfár-dorus air.  Do chuadhas isteach.  Thainig fear</span>
<lb n="1792"/><span>beag téagartha beathuighthe buidhe chugham agus d’fhiaf-</span>
<lb n="1793"/><span>ruigh dhíom cad a bhí uaim.</span></p>
<lb n="1794"/>
<lb n="1795"/><p><span>“Seomra leabthan,” arsa mise.</span></p>
<lb n="1796"/>
<lb n="1797"/><p><span>D’oscail sé leabhar.</span></p>
<lb n="1798"/>
<lb n="1799"/><p><span>“Cad is ainm duit?”</span></p>
<lb n="1800"/>
<lb n="1801"/><p><span>“Breasal,” arsa mise.</span></p>
<lb n="1802"/>
<lb n="1803"/><p><span>“An bhfuil sloinne ort?”</span></p>
<lb n="1804"/>
<lb n="1805"/><p><span>“Ná bac leis an sloinneadh; ní cuimhin liom é.</span>
<lb n="1806"/><span>Cuir síos Breasal.” Do chuir.</span>
<lb n="1807"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1808"/><p><span>“Cad is ainm dod’ luing?”</span></p>
<lb n="1809"/>
<lb n="1810"/><p><span>“An Sabaistín Cuinceanta.”</span></p>
<lb n="1811"/>
<lb n="1812"/><p><span>“Sabaistín Cuinceanta?” ar seisean.  “Ná</span>
<lb n="1813"/><span>bí ag magadh fúinn.”</span></p>
<lb n="1814"/>
<lb n="1815"/><p><span>“Nílim ag magadh fút,” arsa mise.  “Is beag</span>
<lb n="1816"/><span>an fonn suilt atá orm.”</span></p>
<lb n="1817"/>
<lb n="1818"/><p><span>“An bhfuil do long ag an gcaladh-port?”</span></p>
<lb n="1819"/>
<lb n="1820"/><p><span>“Tá; tháinig sí steach ó chiainibh, acht táim-se réidh</span>
<lb n="1821"/><span>léi anocht.  Beidh long eile agam i mbárach.  Acht</span>
<lb n="1822"/><span>cad é an t-amhras so tá agat ar an luing úd?”</span></p>
<lb n="1823"/>
<lb n="1824"/><p><span>“Níl - amhras ar bith,” ar seisean; “acht nach</span>
<lb n="1825"/><span>ait an rud é gurb é sin an t-ainm atá ar fhear an</span>
<lb n="1826"/><span>tighe seo?”</span></p>
<lb n="1827"/>
<lb n="1828"/><p><span>Do gheit mo chroidhe, acht níor leigeas aon nidh orm.</span></p>
<lb n="1829"/>
<lb n="1830"/><p><span>“Is ait, go deimhin,” arsa mise.  “An bhfuil fear</span>
<lb n="1831"/><span>an tighe istigh anois?”</span></p>
<lb n="1832"/>
<lb n="1833"/><p><span>“Níl, agus ní dócha go mbeidh go ceann a bhfad.”</span></p>
<lb n="1834"/>
<lb n="1835"/><p><span>“Teasbáin dam mo sheomra, má’s é do thoil é,”</span>
<lb n="1836"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="1837"/>
<lb n="1838"/><p><span>Do las sé dhá choinnil agus thug ceann aca dhamh-sa.</span>
<lb n="1839"/><span>Annsin do ghabh sé suas an staidhre rómham agus do</span>
<lb n="1840"/><span>threoraidh mé go dtí seomra leabthan ar an trímhadh</span>
<lb n="1841"/><span>urlár suas.  Ba dheas an seomra é.  Dubhras go</span>
<lb n="1842"/><span>rabhas buidheach de, agus thugas síntús airgid dó.  Do</span>
<lb n="1843"/><span>ghabh sé mórán buidheachais liom.</span></p>
<lb n="1844"/>
<lb n="1845"/><p><span>“Tá fáilte rómhat,” arsa mise.  “Acht is é mo</span>
<lb n="1846"/><span>mhairg gur fear bocht mé. Dá mbeadh an reidhse agam</span>
<lb n="1847"/><span>ní ar dtaobh leis an mbeagán san do bheifá.”</span></p>
<lb n="1848"/>
<lb n="1849"/><p><span>“Dá laighead é,” arsa an freastalaí “dá bhfaghainn</span>
<lb n="1850"/><span>a oiread ó gach aoinne bheinn im’ fhear saidhbhir.”</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>“Is bocht an dream na mairnéalaigh,” arsa mise;</span>
<lb n="1853"/><span>“Acht is dócha go bhfuil tuarastal maith annso agat.”</span></p>
<lb n="1854"/>
<lb n="1855"/><p><span>“Mo chreach!” ar seisean.  “Tuarastal, arsa</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1856"/><p><span>tusa; ní tuarastal go dtí é!  Rith mo bhéil de’n</span>
<lb n="1857"/><span>fhuigheallach agus de’n bhrúscar agus beagán déirce</span>
<lb n="1858"/><span>ó aoighibh.”</span></p>
<lb n="1859"/>
<lb n="1860"/><p><span>“Agus cread fáth ná téighir go dtí teach ósta éigin</span>
<lb n="1861"/><span>eile, mar sin?” arsa mise.</span></p>
<lb n="1862"/>
<lb n="1863"/><p><span>“Fáth, go bhfuilim annso ó bhíos im’ leanbh,” ar</span>
<lb n="1864"/><span>seisean.  “Táim oiread sin i dtaithighe leis an áit</span>
<lb n="1865"/><span>nár mhaith liom cúl do thabhairt air anois.”</span></p>
<lb n="1866"/>
<lb n="1867"/><p><span>“Dhe, nach cuma dhuit,” arsa mise, “acht dul go</span>
<lb n="1868"/><span>tigh éigin eile agus bail níos fearr do chur ort féin.”</span>
<lb n="1869"/><span>Do dhruid sé chugham i leith agus do rinne cogar liom.</span></p>
<lb n="1870"/>
<lb n="1871"/><p><span>“Bhí tnúth agam go dtí le déidheanaighe,” ar seisean,</span>
<lb n="1872"/><span>“le cleamhnas do dhéanamh le bean an tighe seo</span>
<lb n="1873"/><span>agus is é sin do chongbhaidh annso mé.  Go deimhin, bhí</span>
<lb n="1874"/><span>sí féin toilteannach leis.  Badh mhór an áise dhamh-sa</span>
<lb n="1875"/><span>teach ósta do bheith agam seachas bheith ag braith ar</span>
<lb n="1876"/><span>dhaoinibh eile.”</span></p>
<lb n="1877"/>
<lb n="1878"/><p><span>“Agus cia an chiall nár pósadh sibh, mar sin?”</span>
<lb n="1879"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="1880"/>
<lb n="1881"/><p><span>“Diabhal damanta de Spáineach do theacht annso</span>
<lb n="1882"/><span>buailte le leath-bhliadháin ó shoin agus bréagghail do chur</span>
<lb n="1883"/><span>uirthi.  Do thréig sí mise agus do ghabh le Cuinceanta.</span>
<lb n="1884"/><span>Tá sé aici anois agus b’fhearr léi uaithi é.  Acht cogar,”</span>
<lb n="1885"/><span>ar sé, “is é an Cuinceanta céadna sin an madra</span>
<lb n="1886"/><span>is mustaraighe d’ár casadh orm riamh.  Bíonn sé</span>
<lb n="1887"/><span>’n-a dhuine uasal le saoithibh agus ’n-a ropaire</span>
<lb n="1888"/><span>cruadhalach droch-mhúinte le bochtaibh.  An bhfuil a fhios</span>
<lb n="1889"/><span>agat gur bhuail sé mise aréir?  Do bhuail, a mhic ó!</span>
<lb n="1890"/><span>Acht ní raibh mo scian agam.  Dá mbeadh -.  Acht</span>
<lb n="1891"/><span>fan go mbuailidh sé arís mé-.  Díoghaltas; dearg-</span>
<lb n="1892"/><span>dhíoghaltas!”</span></p>
<lb n="1893"/>
<lb n="1894"/><p><span>“Ní ceart duit bheith ag tnúth le díoghaltas,” arsa</span>
<lb n="1895"/><span>mise, - ar eagla go mbainfeadh sé tosach díom féin.</span>
<lb n="1896"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1897"/><p><span>“Ceart!” ar seisean.  “Ceart, an eadh?  Díom-</span>
<lb n="1898"/><span>báidh ort a amadáin!  Ceart!  Níl cuimhneamh agam-</span>
<lb n="1899"/><span>sa ar cheart ná ar chóir, acht a cheart de’n sciain do</span>
<lb n="1900"/><span>thabhairt do’n bhitheamhnach úd.”</span></p>
<lb n="1901"/>
<lb n="1902"/><p><span>Bhí fearg mhór air.  Do shiubhail sé go dorus agus</span>
<lb n="1903"/><span>d’fan tamall ag éisteacht.  Annsin d’iompuigh sé</span>
<lb n="1904"/><span>chugham.</span></p>
<lb n="1905"/>
<lb n="1906"/><p><span>“Ar mhaith leat a chraobh choscair d’fheicsint?”</span>
<lb n="1907"/><span>ar seisean.</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>“Badh mhaith,” arsa mise.</span></p>
<lb n="1910"/>
<lb n="1911"/><p><span>“Lean mé, mar sin,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1912"/>
<lb n="1913"/><p><span>Do ghabhamar síos an staidhre.  Do stad sé os comhair</span>
<lb n="1914"/><span>dorais ar an dara lochta.  D’oscail se an doras</span>
<lb n="1915"/><span>go h-aireach; agus do chuaidh isteach.</span></p>
<lb n="1916"/>
<lb n="1917"/><p><span>“Labhair go réidh a’s glaoidh go h-íseal,</span></p>
<lb n="1918"/>
<lb n="1919"/><p><span>Bás ar do bhéal, is baoghal bheith cainnteach,”</span>
<lb n="1920"/><span>ar seisean.</span></p>
<lb n="1921"/>
<lb n="1922"/><p><span>D’árduigh sé an choinneal ós a chionn.</span></p>
<lb n="1923"/>
<lb n="1924"/><p><span>“Féach air sin,” ar seisean.  “Féach air!”</span></p>
<lb n="1925"/>
<lb n="1926"/><p><span>D’féachas.  Do leath mo shúile orm.  Cad bheadh</span>
<lb n="1927"/><span>ann, an dóigh leat?  Croiceann plaite!  Croiceann</span>
<lb n="1928"/><span>mo phlaite féin, a dhuine, ar crocadh ar an mballa</span>
<lb n="1929"/><span>ós mo chómhair!  Tháinig tocht feirge agus seirbhthin</span>
<lb n="1930"/><span>im’ scórnaigh.</span></p>
<lb n="1931"/>
<lb n="1932"/><p><span>“Iongantas atá ort, an eadh?” arsa an freas-</span>
<lb n="1933"/><span>talaí.  “Ná bíodh, mhaise.  Dá mbadh aithnid duit é</span>
<lb n="1934"/><span>siúd ní bheadh iongantas ort.  Ní raibh aon draghan</span>
<lb n="1935"/><span>air bás millteach d’imirt ar dhuine nuair bhí tnúth</span>
<lb n="1936"/><span>aige le díoghaltas …”</span></p>
<lb n="1937"/>
<lb n="1938"/><p><span>“Cé h-é?” arsa mise.</span></p>
<lb n="1939"/>
<lb n="1940"/><p><span>“Cé h-é?” ar seisean.  “Cé h-é acht Cuinceanta;</span>
<lb n="1941"/><span>cé eile dhéanfadh a leithéid?  Cuinceanta, gan amhras,</span>
<lb n="1942"/><span>do chuir chun báis an té a mba leis an pláitín sin</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1943"/><p><span>agus do scúmhaidh pláitín a chinn de le corp millteachta</span>
<lb n="1944"/><span>agus fuatha agus díoghaltais.  An ropaire gránna</span>
<lb n="1945"/><span>droch-bheartach!  Éist!  Tá sé ag teacht isteach.</span>
<lb n="1946"/><span>Rith leat suas agus bíodh bás ar do bhéal agat.</span>
<lb n="1947"/><span>Cuimhnigh air sin; bás ar do bhéal.”</span></p>
<lb n="1948"/>
<lb n="1949"/><p><span>D’imthigh an giolla síos an staidhre; thógas fhéin</span>
<lb n="1950"/><span>an pláitín agus do chuireas im’ phóca é.  Do mhúchas an</span>
<lb n="1951"/><span>solus.</span></p>
<lb n="1952"/>
<lb n="1953"/><p><span>CAIBIDIOL XVI.</span></p>
<lb n="1954"/>
<lb n="1955"/><p><span>D’fhéachas síos an staidhre agus do chonnacas riocht</span>
<lb n="1956"/><span>fir.  Do dhruideas isteach sa tseomra.  Ní raibh léas</span>
<lb n="1957"/><span>soluis ann ná ar an staidhre acht oiread.  Tháinig</span>
<lb n="1958"/><span>an fear aníos, acht do ghabh sé suas an staidhre thar</span>
<lb n="1959"/><span>dhoras an tseomra.</span></p>
<lb n="1960"/>
<lb n="1961"/><p><span>Níor chian go dtáinig fear eile isteach.  Chuaidh sé</span>
<lb n="1962"/><span>sin, leis, suas tharm.  Tháinig an trímhadh fear agus</span>
<lb n="1963"/><span>an ceathramhadh agus an cúigmhadh fear aníos, agus</span>
<lb n="1964"/><span>do ghabhadar go léir tharm suas.  Fé dheire do chualaid</span>
<lb n="1965"/><span>mé coiscéim éadtrom chugham.  Bean, gan amhras,</span>
<lb n="1966"/><span>arsa mise, liom féin, agus do theicheas suas chun mo</span>
<lb n="1967"/><span>sheomra féin.  Do chuaidh an bhean isteach sa seomra</span>
<lb n="1968"/><span>as ar theicheas-sa agus do dhún an doras ’n-a diaidh.</span></p>
<lb n="1969"/>
<lb n="1970"/><p><span>Do ghabhas ionad ag giall mo dhorais ag faire</span>
<lb n="1971"/><span>síos agus ag fuireach ar mo námhaid.  Is dócha gur</span>
<lb n="1972"/><span>chaitheas trí uaire a chluig ann; agus bhí fir ag teacht</span>
<lb n="1973"/><span>agus ag imtheacht i gcaitheamh na h-aimsire sin, ’n-a</span>
<lb n="1974"/><span>nduine anois agus arís ag síor-dhóirseoireacht isteach</span>
<lb n="1975"/><span>agus amach.  Fé dheire do chuala eochair d’á casadh i</span>
<lb n="1976"/><span>nglas an dorais tosaigh.  Tháinig fear isteach.  Tháinig</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1977"/><p><span>sé aníos an staidhre, acht níor bh’fhéidir liom é</span>
<lb n="1978"/><span>d’aithniú, ceal soluis.  Á, sin é isteach sa seomra</span>
<lb n="1979"/><span>’n-a bhfuil an bhean é!  Tá solus an tseomra ar a</span>
<lb n="1980"/><span>éadan.  Sabaistín!  An feallaire claon, bhí sé agam</span>
<lb n="1981"/><span>fé dheire, agus ní raibh dul uaim aige.  Acht bhí an</span>
<lb n="1982"/><span>doras dúnta aige sul ar chuimhnigheas ar an ngníomh</span>
<lb n="1983"/><span>do chur i bhfeidhm.  Acht pé ar domhan é ní fhéadfainn</span>
<lb n="1984"/><span>an bitheamhnach do chur chun báis ós cómhair a mhná.</span>
<lb n="1985"/><span>Badh lag liom é sin mar bheart.  Dar ndóigh gheobhainn</span>
<lb n="1986"/><span>faill ar ball chun an cúntas mór do shocrú agus an</span>
<lb n="1987"/><span>fiach práidhineach do dhíol air.  Gheobhainn, gan amhras.</span>
<lb n="1988"/><span>Chuirfinn piléar - agus ní aon phíléar amháin acht …</span>
<lb n="1989"/><span>acht fan; táid siad ag cainnt.</span></p>
<lb n="1990"/>
<lb n="1991"/><p><span>Sabaistín:  Cá bhfuil an chraobh choscair?</span></p>
<lb n="1992"/>
<lb n="1993"/><p><span>An bhean:  Ca bfios damh-sa cá bhfuil sé; ní orm-sa</span>
<lb n="1994"/><span>tá a chúram.</span></p>
<lb n="1995"/>
<lb n="1996"/><p><span>Sabaistín:  Ar chaithis amach é?</span></p>
<lb n="1997"/>
<lb n="1998"/><p><span>An bhean:  Níor chaitheas.  Agus tóg do chaoraidheacht</span>
<lb n="1999"/><span>díom.  Ní raibh aon bhaint agam léis.  M’fhuath é.  Uch!</span></p>
<lb n="2000"/>
<lb n="2001"/><p><span>Sabaistín:  Minic adubhrais go gcaithfeá amach é.</span></p>
<lb n="2002"/>
<lb n="2003"/><p><span>Cá bhfuil an t-ioscadachán úd Migéul?</span></p>
<lb n="2004"/>
<lb n="2005"/><p><span>D’oscail sé an doras agus do chuir gáir ar Mhigéul.</span>
<lb n="2006"/><span>Do chuir Migéul uaill fhreagartha as ó íochtar an tighe.</span>
<lb n="2007"/><span>Do dhún Sabaistín an doras, agus do thosnuigh an</span>
<lb n="2008"/><span>giolla ar an staidhre do chur de aníos, agus é ag</span>
<lb n="2009"/><span>cnáimhseáil ar a dhicheall.</span></p>
<lb n="2010"/>
<lb n="2011"/><p><span>“Is fada an foighneamh agam leis é,” ar seisean,</span>
<lb n="2012"/><span>fé n-a fhiaclaibh; “acht dar chnámha na mairtír má’s</span>
<lb n="2013"/><span>droch-fhuadar atá fé anocht - is droch-fhuadar atá</span>
<lb n="2014"/><span>fúm-sa, leis.”</span></p>
<lb n="2015"/>
<lb n="2016"/><p><span>Do chuaidh an giolla isteach sa seomra.  D’fhág sé</span>
<lb n="2017"/><span>an doras ar leathadh ’n-a dhiaidh.  Seo í an chainnt do</span>
<lb n="2018"/><span>chualaidh mise.</span>
<lb n="2019"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2020"/><p><span>Sabaistín: Cá bhfuil an pláitín a bhí ar crochadh</span>
<lb n="2021"/><span>ar an mballa annsúd thall?</span></p>
<lb n="2022"/>
<lb n="2023"/><p><span>Migéul:  Ní fheadar-sa cá bhfuil sé, agus is cuma</span>
<lb n="2024"/><span>liom.</span></p>
<lb n="2025"/>
<lb n="2026"/><p><span>Sabaistín:  Ar thógais é, nó an eol duit aoinne</span>
<lb n="2027"/><span>eile d’á thógaint?</span></p>
<lb n="2028"/>
<lb n="2029"/><p><span>Migéul:  Ní h-eol dam aon nidh.</span></p>
<lb n="2030"/>
<lb n="2031"/><p><span>Sabaistín: Tabhair chugham aníos leabhar na</span>
<lb n="2032"/><span>n-aoighe.</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>D’imthigh Migéul síos agus tháinig aníos arís agus</span>
<lb n="2035"/><span>thug an leabhar do Shabaistín.  D’imthigh sé síos arís.</span></p>
<lb n="2036"/>
<lb n="2037"/><p><span>Níor labhradh focal go ceann leath-uaire.  Annsin</span>
<lb n="2038"/><span>do ghoir Sabaistín chuige an giolla arís.  Tháinig sé</span>
<lb n="2039"/><span>aníos an staidhre agus fearg an-mhór air.</span></p>
<lb n="2040"/>
<lb n="2041"/><p><span>“Ní cheapann sé go bhfuil aon rud le déanamh againn</span>
<lb n="2042"/><span>acht bheith ag friothálamh air,” ar seisean.  “Go</span>
<lb n="2043"/><span>mbeiridh an donas leis é féin agus an pláitín salach.”</span>
<lb n="2044"/><span>Do chuaidh sé isteach sa seomra.</span></p>
<lb n="2045"/>
<lb n="2046"/><p><span>Sabaistín:  Cá bhfuil an fear so?  An</span>
<lb n="2047"/><span>Breasal so?</span></p>
<lb n="2048"/>
<lb n="2049"/><p><span>Migéul:  Ca b’fhios damh-sa cá bhfuil sé?</span></p>
<lb n="2050"/>
<lb n="2051"/><p><span>Sabaistín:  An bhfuil sé istigh nó amuigh?</span></p>
<lb n="2052"/>
<lb n="2053"/><p><span>Migéul:  An amhlaidh cheapann tú ná fuil de chúram</span>
<lb n="2054"/><span>orm-sa acht bheith ag faire ar aoighibh an tighe seo</span>
<lb n="2055"/><span>féachaint an istigh nó amuigh bheidís.</span></p>
<lb n="2056"/>
<lb n="2057"/><p><span>Sabaistín:  A chinn-fheircín bhlonoige, ná labhair</span>
<lb n="2058"/><span>mar sin liom nó bainfead-sa an choirt ded’ shróin</span>
<lb n="2059"/><span>duit.</span></p>
<lb n="2060"/>
<lb n="2061"/><p><span>Migéul:  Agus an croiceann de phlaosc mo chinn,</span>
<lb n="2062"/><span>leis.</span></p>
<lb n="2063"/>
<lb n="2064"/><p><span>Ní fios dam go cruinn cad a thárla eatortha annsin</span>
<lb n="2065"/><span>acht do chuala buille d’á bhualadh agus fear ag tuitim,</span>
<lb n="2066"/><span>agus chualaidh mé an bhean ag glaodhach ar chongnamh</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2067"/><p><span>réidhtigh.  Annsin do chonnacas an bheirt fhear, agus</span>
<lb n="2068"/><span>iad i ngreamannaibh teanna cruadha a chéile ag teacht</span>
<lb n="2069"/><span>amach an doras agus ag dul treasna an staidhre</span>
<lb n="2070"/><span>anonn go balla, agus anall agus anonn; do</span>
<lb n="2071"/><span>chonnacas scian i láimh an ghiolla agus é d’iarraidh</span>
<lb n="2072"/><span>í chur i gcroidhe Shabaistín agus Sabaistín a d’iarraidh</span>
<lb n="2073"/><span>an scian do chur de.  Dá gcaithinn lem’ námhaid ca</span>
<lb n="2074"/><span>b’fhios dam ná go mbuailfinn Migéul, agus dá bhíthin</span>
<lb n="2075"/><span>sin d’fhanas go socair liom fhéin.  Bhí cómhrac cródha</span>
<lb n="2076"/><span>láidir d’á dhéanamh ag Migéul, rud nár bhraitheas</span>
<lb n="2077"/><span>ar a dhealbh agus ar a dhéanamh.  Acht dob óige Sabaistín</span>
<lb n="2078"/><span>ná é agus ba ghlice é, san imreasgáil.  Thug sé cor</span>
<lb n="2079"/><span>coise do Mhigéul agus do thuiteadar araon i ndiaidh</span>
<lb n="2080"/><span>cinn síos an staidhre.  Chuadar go bun an staidhre</span>
<lb n="2081"/><span>ag ionntódh thar a chéile.  Annsin do chuir duine aca</span>
<lb n="2082"/><span>scread uathbhásach péine as.  Do ritheas síos chómh</span>
<lb n="2083"/><span>tapaidh agus dob’ fhéidir liom é, acht ní rabhas acht</span>
<lb n="2084"/><span>leath-slighe síos nuair chuala an doras tosaigh d’á</span>
<lb n="2085"/><span>dhúnadh de phléasc fé mar bheadh duine ag teicheadh ar</span>
<lb n="2086"/><span>eagla tóra.  Tháinig triúr fear anuas an staidhre</span>
<lb n="2087"/><span>agus coinnle ar lasadh aca.  Tháinig bean anuas</span>
<lb n="2088"/><span>’n-a ndiaidh agus scannradh uirthi.  Chonnacamar</span>
<lb n="2089"/><span>corp ’n-a luighe ag bun an staidhre agus scian go</span>
<lb n="2090"/><span>feirc ’n-a chroidhe.  Ba h-é corp Mhigéil é!</span></p>
<lb n="2091"/>
<lb n="2092"/><p><span>Agus bhí mo námhaid imthighthe uaim-se!</span></p>
<lb n="2093"/>
<lb n="2094"/><p><span>Bhíos díreach ar tí é leanamhaint an uair do chuir</span>
<lb n="2095"/><span>an bhean scréach éachtach scannartha aisti agus do</span>
<lb n="2096"/><span>thuit le taobh an chuirp.  Ní fios dam ar cailleadh</span>
<lb n="2097"/><span>leis an scannradh í nó nár cailleadh, mar níor fhanas</span>
<lb n="2098"/><span>ní ba shia.</span>
<lb n="2099"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2100"/><p><span>CAIBIDIOL XVII.</span></p>
<lb n="2101"/>
<lb n="2102"/><p><span>D’iompuidheas uatha ar luas le méid mo dhíombádh</span>
<lb n="2103"/><span>agus do leanas Sabaistín agus is mé bhí go searbh</span>
<lb n="2104"/><span>díom féin.  Do chaitheas an oidhche le sealgaireacht</span>
<lb n="2105"/><span>sráide ag breathnú aighthe acht mac samhail do Shabaistín</span>
<lb n="2106"/><span>níor thárla liom.  Do chuadhas síos chun an chaladh-</span>
<lb n="2107"/><span>phuirt agus do bhreathnuigheas na longa, acht ní bhfuaireas</span>
<lb n="2108"/><span>a thuairisc.</span></p>
<lb n="2109"/>
<lb n="2110"/><p><span>Ar n-oscailt na siopaí ar maidin chuadhas isteach</span>
<lb n="2111"/><span>i siopa bidh agus do ghlaodhas chupán caife agus</span>
<lb n="2112"/><span>greim aráin.  Tugadh dam iad.  Ní fheadar an mbeadh</span>
<lb n="2113"/><span>sé de dhánuidheacht ann teacht isteach - ’n-a leithéid seo</span>
<lb n="2114"/><span>d’áit?  arsa mise im’ aigne féin.  Acht ba bhaoth an</span>
<lb n="2115"/><span>smaoineamh é sin, dar liom.  Bheadh fuath an phobuil</span>
<lb n="2116"/><span>air, dar ndóigh, agus is amhlaidh cheannóchadh sé bairghin</span>
<lb n="2117"/><span>aráin agus d’íosadh as a phóca é.  Tháinig a lán daoine</span>
<lb n="2118"/><span>isteach diaidh i ndiaidh agus do shuidheadar chun búird.</span>
<lb n="2119"/><span>Thugas súil ghéar ar ghach uile dhuine aca.  Fé dheire,</span>
<lb n="2120"/><span>nuair bhíos réidh, do labhras le freastalaí.</span></p>
<lb n="2121"/>
<lb n="2122"/><p><span>“An mbeidh aon long ag dul ó thuaidh ó Río indiu?”</span>
<lb n="2123"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="2124"/>
<lb n="2125"/><p><span>“Beidh,” ar sé, “An Réaltan ar a h-aondéag,</span>
<lb n="2126"/><span>ag dul go Pará.”</span></p>
<lb n="2127"/>
<lb n="2128"/><p><span>Bhíos díreach ar tí dhul agus an t-éileamh do dhíol -</span>
<lb n="2129"/><span>nuair chonnacas é!  Tháinig sé isteach agus do shuidh</span>
<lb n="2130"/><span>ar m’aghaidh ag an mbórd.  Ba dheacair dam géilleadh</span>
<lb n="2131"/><span>do radharc mo shúl féin.  Acht b’shin é é gan amhras.</span>
<lb n="2132"/><span>Níor ghlacas uamhan ná meathtacht, sceon ná scáth-</span>
<lb n="2133"/><span>mhaireacht mar gheall ar an ngníomh a bhí le déanamh.</span>
<lb n="2134"/><span>Do láimhsigheas mo mhion-ghunna acht ní fhéadfainn gan</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2135"/><p><span>labhairt leis sul a mhairbheochainn é agus a dhroch</span>
<lb n="2136"/><span>ghníomhartha do chasadh leis.</span></p>
<lb n="2137"/>
<lb n="2138"/><p><span>“Is ádhmharach an teacht agat é,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2139"/>
<lb n="2140"/><p><span>“An amhlaidh tá an tiomhaltas ar fheabhas?” ar</span>
<lb n="2141"/><span>seisean.  Do bhain glór a bhéil preab asam.  Níor</span>
<lb n="2142"/><span>bh’é glór mo námhad é.  D’fhéachamar ar a chéile agus</span>
<lb n="2143"/><span>ba léir dam nár aithin sé mé.  Á, súil riabhach a bhí</span>
<lb n="2144"/><span>aige:  súil donn a bhí ag Sabaistín; annsin thugas</span>
<lb n="2145"/><span>fé ndeara go raibh sé seacht n-órlach ní ba théagraighe</span>
<lb n="2146"/><span>ná Sabaistín: agus go deimhin ba mhór an fhaillighe</span>
<lb n="2147"/><span>dham gan é sin a thabhairt fé nedara ar dtúis; agus</span>
<lb n="2148"/><span>’n-a theannta sin arís bhí an fear so crom-shlinneánach.</span>
<lb n="2149"/><span>Cad a bhí orm i n-aon chur?  Acht go deimhin b’iongantach</span>
<lb n="2150"/><span>ar fad an chosmhulacht a bhí aige le Sabaistín.  Acht</span>
<lb n="2151"/><span>níor bh’é é.</span></p>
<lb n="2152"/>
<lb n="2153"/><p><span>“Iarraim maitheamhnas ort, a dhuine uasail,”</span>
<lb n="2154"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="2155"/>
<lb n="2156"/><p><span>“Tá fáilte rómhat, a dhuine chóir,” ar seisean.</span>
<lb n="2157"/><span>“Cheapais gur casadh ar a chéile cheana sinn, acht ní</span>
<lb n="2158"/><span>dóigh liom gur casadh.  Is minic an dearmhad céadna</span>
<lb n="2159"/><span>’á dhéanamh agam féin.”</span></p>
<lb n="2160"/>
<lb n="2161"/><p><span>“Ní cuimhin liom an dearmhad céadna do dhéanamh</span>
<lb n="2162"/><span>riamh roimhe seo,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2163"/>
<lb n="2164"/><p><span>“Féac air sin, anois!” ar seisean.  “Nach géar</span>
<lb n="2165"/><span>chúiseach an duine thu.  Acht maran droch-mhúineamh a</span>
<lb n="2166"/><span>fhiafruidhe dhíot cad is ainm dom’ leath-chúplá?”</span></p>
<lb n="2167"/>
<lb n="2168"/><p><span>“Cuinceanta: Sabaistín Cuinceanta,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2169"/>
<lb n="2170"/><p><span>“Cuinceanta?” ar seisean, agus chuir sé seasamh</span>
<lb n="2171"/><span>’n-a shúilibh le neart iongantais mar ba h-eadh.  Do</span>
<lb n="2172"/><span>chlaon sé a cheann chugham anall.</span></p>
<lb n="2173"/>
<lb n="2174"/><p><span>“Cogar i leith,” ar sé.  “Nach é sin an fear a</span>
<lb n="2175"/><span>bhfuiltear ar a thóir mar gheall ar fear do mharbhú</span>
<lb n="2176"/><span>aréir?”</span>
<lb n="2177"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2178"/><p><span>“Is dócha gurb’ é” arsa mise.</span></p>
<lb n="2179"/>
<lb n="2180"/><p><span>“Is olc an bhail orm-sa mo chosmhulacht leis, mar</span>
<lb n="2181"/><span>sin” ar seisean.  “B’fhéidir gurb’ amhlaidh bheifí</span>
<lb n="2182"/><span>ar mo thóir-se mar gheall air.”</span></p>
<lb n="2183"/>
<lb n="2184"/><p><span>Le linn na cainnte sin thugas fé ndeara garsún</span>
<lb n="2185"/><span>do bheith ag teacht ’n-ár dtreo.  Do sheasaidh sé fhaid</span>
<lb n="2186"/><span>agus bheifá ag bagairt do shúile, leathstiar de chathaoir</span>
<lb n="2187"/><span>mo chómharsan.  Annsin d’éirigh beirt fhear ó bhórd</span>
<lb n="2188"/><span>eile agus thángadar anall.  Do ghabhadar ionad ar</span>
<lb n="2189"/><span>dheis agus ar chlé.  Do labhair duine aca.</span></p>
<lb n="2190"/>
<lb n="2191"/><p><span>“A Shabaistín Cuinceanta,” ar seisean, “tá</span>
<lb n="2192"/><span>coir d’á chur id’leith; sé sin, go ndearnais Migéul</span>
<lb n="2193"/><span>Calúra do dhúnmharbhú go fealltach aréir; agus</span>
<lb n="2194"/><span>cuirimíd dod’ ghabháil thu.”</span></p>
<lb n="2195"/>
<lb n="2196"/><p><span>Níor labhair an fear focal acht a dhá láimh do</span>
<lb n="2197"/><span>shíneadh chucha.  Do chuireadar geimheal ortha; agus</span>
<lb n="2198"/><span>do shiubhail an triúr fear síos an tsráid.  Do shiubhlas</span>
<lb n="2199"/><span>féin ’n-a ndiaidh.  Níor bh’ fhéidir liom an scéal so</span>
<lb n="2200"/><span>thuigsint i n-aon chor.  Sa tsiubhal dam, cé chífinn acht</span>
<lb n="2201"/><span>an garsún do rinne an fhíseoireacht, agus do leanas é.</span></p>
<lb n="2202"/>
<lb n="2203"/><p><span>Do chaith sé tamall maith ag righneáil, ag breathnú</span>
<lb n="2204"/><span>so, súd, agus ag aighneas le garsún eile a casadh sa</span>
<lb n="2205"/><span>slighe air.  Fé dheire do dhírigh sé ar shiubhal go raon-</span>
<lb n="2206"/><span>díreach, mear.  Thug sé aghaidh ar an gcaladh-phort</span>
<lb n="2207"/><span>agus do chuaidh ar bórd “An Réaltan.”  I gceann</span>
<lb n="2208"/><span>cúig nóimeat tháinig sé i dtír arís agus beartán fé</span>
<lb n="2209"/><span>n-a oscaill aige.  Annsin do shiubhail sé míle go leith</span>
<lb n="2210"/><span>sráide agus do chuaidh isteach i siopa.  D’fhéachas ar an</span>
<lb n="2211"/><span>bhfár-dorus -</span></p>
<lb n="2212"/>
<lb n="2213"/><p><span>“47 Alphons Hualpa:  Bréig-riochtóir 47”</span></p>
<lb n="2214"/>
<lb n="2215"/><p><span>Do chuadhas isteach.</span></p>
<lb n="2216"/>
<lb n="2217"/><p><span>“Bréig-riocht, a dhuine uasail?” arsa fear liom.</span></p>
<lb n="2218"/>
<lb n="2219"/><p><span>“Bréig-riocht agus dathughchán,” arsa mise.</span>
<lb n="2220"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2221"/><p><span>“Créad é an dreach ab áil leat, a dhuine uasail?</span>
<lb n="2222"/><span>Cia aca b’fhearr leat bheith id’ Spáineach, nó id’</span>
<lb n="2223"/><span>Phuncánach, nó id’ Shasanach, nó id’ Fhrancach …”</span></p>
<lb n="2224"/>
<lb n="2225"/><p><span>“Dein Francach díom,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2226"/>
<lb n="2227"/><p><span>Bhí féasóg thiugh dhubh orm agus leig sé deich nó dó</span>
<lb n="2228"/><span>dheag scor de’n deimheas tríthi.  Do chrom sé ar m’aghaidh</span>
<lb n="2229"/><span>do smearadh le dath.  Tharraing sé an dual fé bhun</span>
<lb n="2230"/><span>mo shúl, thar m’éadan agus thar mo mhalainn; do</span>
<lb n="2231"/><span>chuimil sé dem’ fhabhraibh é, dem’ shróin, dem’ bhéal</span>
<lb n="2232"/><span>íochtair agus dem’ bhéal uachtair.</span></p>
<lb n="2233"/>
<lb n="2234"/><p><span>“Ar mhaith leat gruaig do chur ort?” ar sé.</span></p>
<lb n="2235"/>
<lb n="2236"/><p><span>“Badh mhaith,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2237"/>
<lb n="2238"/><p><span>Ní raibh sé cúig nóimeat ag cur gruaige orm.</span></p>
<lb n="2239"/>
<lb n="2240"/><p><span>“Éirigh anois agus féach sa scáthán,” ar seisean.</span></p>
<lb n="2241"/>
<lb n="2242"/><p><span>Do dhearcas sa scáthán.  Go deimhin agus go dearbhtha</span>
<lb n="2243"/><span>níor aithnigheas me féin.</span></p>
<lb n="2244"/>
<lb n="2245"/><p><span>“Tá do cheárd go maith agat,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2246"/>
<lb n="2247"/><p><span>“Tusa an trímhadh fear ar ar chuireas bréig-riocht</span>
<lb n="2248"/><span>indiú,” ar seisean.  “An bheirt eile bhí annso rómhat</span>
<lb n="2249"/><span>sé theastaigh uatha acht a ndá dhreach do mhalartú</span>
<lb n="2250"/><span>d’á chéile.  Cad deirir leis sin?”</span></p>
<lb n="2251"/>
<lb n="2252"/><p><span>Ní raibh aon rud agam le rádh ’n-a thaobh mar do</span>
<lb n="2253"/><span>bhain sé preab mhór asam.  D’íocas é ar son a</span>
<lb n="2254"/><span>shaothair agus do ghabhas amach.</span></p>
<lb n="2255"/>
<lb n="2256"/><p><span>CAIBIDIOL XVIII.</span></p>
<lb n="2257"/>
<lb n="2258"/><p><span>Do chromas ar mhachtnamh.  Do bhí dreach Shabaistín</span>
<lb n="2259"/><span>ar an bhfear do gabhadh.  Bhí dreach nadúrtha an fhir</span>
<lb n="2260"/><span>sin ar Shabaistín - gan amhras ar domhan; agus</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2261"/><p><span>déanadh an malartughadh dreach i gcaoi agus go</span>
<lb n="2262"/><span>bhféadfadh Sabaistín éalóghadh as an gcathair i riocht</span>
<lb n="2263"/><span>an fhir eile, agus do réir deallraimh, i bhfeighil ghnótha</span>
<lb n="2264"/><span>an fhir eile, leis.  Muna mbeadh gurab amhlaidh bhí,</span>
<lb n="2265"/><span>dhéanfadh sé an gnó do Shabaistín a riocht féin d’athrú.</span>
<lb n="2266"/><span>Cuirfí na síothmhaoir de lorg Shabaistín le gabháil</span>
<lb n="2267"/><span>an fhir eile; agus ní bheadh le déanamh aige sin acht</span>
<lb n="2268"/><span>a aghaidh do nighe i gceann lae nó dhó agus chaithfí é</span>
<lb n="2269"/><span>scaoileadh.  Acht cia ar bh’ é an fear eile? Fear</span>
<lb n="2270"/><span>taistil, gan amhras.  Á, do chuimhnigheas ar thurus</span>
<lb n="2271"/><span>an gharsúin chun na luinge.  Bhí sé réidhtighthe agam</span>
<lb n="2272"/><span>fá dheire!</span></p>
<lb n="2273"/>
<lb n="2274"/><p><span>Chuadhas síos chun an chaladh-phuirt agus cheannuigheas</span>
<lb n="2275"/><span>tuicéad chun dul go Pará.  Do ghabhas ar bórd “An</span>
<lb n="2276"/><span>Réaltan” agus do ghlacas m’ionad cóir imeasc mo</span>
<lb n="2277"/><span>chómh-thaistealaidhthe.</span></p>
<lb n="2278"/>
<lb n="2279"/><p><span>Do chuireas gach uile dhuine aca - go fiú na mban -</span>
<lb n="2280"/><span>fé ghéar-bhreathnú, acht a shamhail ní raibh ortha.</span></p>
<lb n="2281"/>
<lb n="2282"/><p><span>Thugas m’aire annsin ar lucht fheadhma na luinge</span>
<lb n="2283"/><span>agus cé go raibh duine nó dhó d’á thoirt agus d’á aoirde</span>
<lb n="2284"/><span>ortha ní raibh duine d’á shamhail ortha.  Dubhras liom</span>
<lb n="2285"/><span>féin seacht n-uaire agus seacht n-uaire fó seacht ná</span>
<lb n="2286"/><span>féadfaí bréig-riocht do chur air a cheilfeadh a shnuadh</span>
<lb n="2287"/><span>orm.  Má bhí aon rud ar saoghal d’á bhféadfainn bheith</span>
<lb n="2288"/><span>lán-tsuidhte, b’é sin go raibh Sabaistín ar bórd</span>
<lb n="2289"/><span>agus go raibh sé ar fhuirinn na luinge.  Acht níor</span>
<lb n="2290"/><span>bh’ fhéidir liom é aimsiú.  Bhí sé fé dhraoidheacht.</span></p>
<lb n="2291"/>
<lb n="2292"/><p><span>Do chaitheamar seacht lá ag dul go Pará.  An</span>
<lb n="2293"/><span>seachtmhadh lá - agus “An Réaltan” ag déanamh</span>
<lb n="2294"/><span>isteach ar bhéal an chuain-do chonnacas an biadhtach</span>
<lb n="2295"/><span>ag dul isteach ’n-a bhoith.  Tháinig smaoineamh im’</span>
<lb n="2296"/><span>cheann, agus do leanas é.</span></p>
<lb n="2297"/>
<lb n="2298"/><p><span>“An bhféadfá a innsint dam, má’s é do thoil é,”</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2299"/><p><span>arsa mise, “an bhfuil fear darab ainm Sabaistín</span>
<lb n="2300"/><span>Cuinceanta ar bórd agat?”</span></p>
<lb n="2301"/>
<lb n="2302"/><p><span>“D’fhéadfainn gan amhras” ar seisean.  “Suidh</span>
<lb n="2303"/><span>síos.”</span></p>
<lb n="2304"/>
<lb n="2305"/><p><span>Do shuidheas.  Do chongbhaidh sé a aghaidh iompuighthe</span>
<lb n="2306"/><span>uaim ’agus d’oscail sé leabhar.  Tharraing sé barr</span>
<lb n="2307"/><span>a mhéire síos ar fhaid an leabhair.</span></p>
<lb n="2308"/>
<lb n="2309"/><p><span>“Níl,” ar seisean.  Agus annsin, fé mar bheadh</span>
<lb n="2310"/><span>ath-smaoineamh ’á dhéanamh aige dubhairt -</span></p>
<lb n="2311"/>
<lb n="2312"/><p><span>“Sabaistín Cuinceanta?  Is dóigh liom gur airigheas</span>
<lb n="2313"/><span>an t-ainm sin cheana.  Fan.  Dar ndóigh, d’airigheas.</span>
<lb n="2314"/><span>Nach é sin an fear do mhairbh an fear?”</span></p>
<lb n="2315"/>
<lb n="2316"/><p><span>“Is é,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2317"/>
<lb n="2318"/><p><span>“Agus is dóigh liom go gcualaidh mé an mhaidean a</span>
<lb n="2319"/><span>d’fhágamar Río gur gabhadh é,” ar sé.</span></p>
<lb n="2320"/>
<lb n="2321"/><p><span>“Níor gabhadh,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2322"/>
<lb n="2323"/><p><span>“Á, nár gabhadh?  Mór an truagh sin.  Is dócha</span>
<lb n="2324"/><span>go bhfuilir-se ar a thóir,” ar seisean, agus iar n-a</span>
<lb n="2325"/><span>rádh sin dó d’oscail sé coifrín agus do thóg amach as</span>
<lb n="2326"/><span>tuairgín gairid teann trom.</span></p>
<lb n="2327"/>
<lb n="2328"/><p><span>“Créad é sin, led thoil?” arsa mise.</span></p>
<lb n="2329"/>
<lb n="2330"/><p><span>“Ná fuil fhios agat cad le n-aghaidh é sin?” ar</span>
<lb n="2331"/><span>seisean, agus do chrom sé ar an smaichtín do lúbadh.</span></p>
<lb n="2332"/>
<lb n="2333"/><p><span>“Níl,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2334"/>
<lb n="2335"/><p><span>“É seo,” ar seisean, agus do chuir sé brigh an</span>
<lb n="2336"/><span>fhreagra i n-iúl dam le buille éachtach de’n smaichtín</span>
<lb n="2337"/><span>sa leath-cheann.  Is tapa chuir sé suan orm.  Go deimhin,</span>
<lb n="2338"/><span>is dócha gur shíl sé go rabhas marbh, mar do strac sé</span>
<lb n="2339"/><span>leis mé isteach i gcúil-tseomra agus d’fág annsin</span>
<lb n="2340"/><span>mé go faon lag, sínte ar an urlár.  Acht ba chruadha</span>
<lb n="2341"/><span>mo phlaosc-sa ná mar cheap an bitheamhnach biadhtaigh</span>
<lb n="2342"/><span>agus do dhúisigheas as an néall i gceann tamaill.</span>
<lb n="2343"/><span>Bhí dubhdán im’ cheann agus do mhothuigheas me féin</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2344"/><p><span>go lag.  D’fhanas im’ shuidhe ar an urlár nó go</span>
<lb n="2345"/><span>dtáinig mo neart ar ais ionam.  Annsin thugas</span>
<lb n="2346"/><span>iarracht ar an doras d’oscailt, acht bhí sé daingnighthe.</span>
<lb n="2347"/><span>Do bhuaileas an dorus agus do bhéiceas acht ní bhfuaireas</span>
<lb n="2348"/><span>freagra.  Thugas seacht n-iarracht ar an doras do</span>
<lb n="2349"/><span>bhaint d’á dhaingnibh acht do theip orm.</span></p>
<lb n="2350"/>
<lb n="2351"/><p><span>Scoilt de sheoimrín chumhang dhorcha bhí ann, gan</span>
<lb n="2352"/><span>acht aon fhuinneoigín amháin air agus í sin dúnta chómh</span>
<lb n="2353"/><span>dlúth sin nár bh’fhéidir liom í oscailt.  Nuair bhíos</span>
<lb n="2354"/><span>trí uaire a chluig ann bhíos dom’ mhúchadh ceal aeir.</span>
<lb n="2355"/><span>Níor bh’fuláir an fhuinneog do bhriseadh.  Do bhuaileas</span>
<lb n="2356"/><span>í le ceap mo mhion-ghunna agus thuit an ghloine amach</span>
<lb n="2357"/><span>ar urlár na luinge.  Tháinig fear éigin chun na</span>
<lb n="2358"/><span>fuinneoige agus d’fhéach isteach.</span></p>
<lb n="2359"/>
<lb n="2360"/><p><span>“Oscail an doras, má’s é do thoil é,” arsa mise leis.</span></p>
<lb n="2361"/>
<lb n="2362"/><p><span>“Cad a chongbhaidh annsin thu go dtí seo?” ar sé.</span></p>
<lb n="2363"/>
<lb n="2364"/><p><span>“Mo chodla do thuitim orm,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2365"/>
<lb n="2366"/><p><span>“Níl na h-eochracha againn,” ar seisean, “agus</span>
<lb n="2367"/><span>ní féidir fóirithin do dhéanamh ort go dtagaidh an</span>
<lb n="2368"/><span>biadhtach nua ar bórd.”</span></p>
<lb n="2369"/>
<lb n="2370"/><p><span>“An biadhtach nua?” arsa mise.  “Cad a bhain</span>
<lb n="2371"/><span>do’n bhiadhtach eile.”</span></p>
<lb n="2372"/>
<lb n="2373"/><p><span>“Ó, tá Bairtliméad imthighthe,” ar seisean.</span>
<lb n="2374"/><span>“Chomh luath agus feistigheadh an long cois phuirt d’iarr</span>
<lb n="2375"/><span>sé a thuarastal agus d’imthigh.  Tá na h-eochracha</span>
<lb n="2376"/><span>ag an biadhtach nua.  Do chonnac féin an cómh-luing</span>
<lb n="2377"/><span>seoir ghá dtabhairt dó.  Tá sé sa chathair fé láthair</span>
<lb n="2378"/><span>acht ní dóigh liom go mbeidh sé a bhfad.  Bíodh an fhoighne</span>
<lb n="2379"/><span>agat go fóil.”</span>
<lb n="2380"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2381"/><p><span>CAIBIDIOL XIX.</span></p>
<lb n="2382"/>
<lb n="2383"/><p><span>Bhí sé ’n-a oidhche dorcha an uair tháinig an biadhtach</span>
<lb n="2384"/><span>ar bórd.  Do chuala é ag oscailt dorais an tseomra</span>
<lb n="2385"/><span>tosaigh.  Dho bhuaileas ar mo dhoras.  D’oscail sé é.</span></p>
<lb n="2386"/>
<lb n="2387"/><p><span>“Cad a bhain duit?” ar seisean.</span></p>
<lb n="2388"/>
<lb n="2389"/><p><span>“Codla do thuitim orm,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2390"/>
<lb n="2391"/><p><span>Do las sé solus agus d’fhéachamar ar a chéile.</span>
<lb n="2392"/><span>Do chuadhas-sa i ndiaidh mo chúil go tapa uaidh.</span></p>
<lb n="2393"/>
<lb n="2394"/><p><span>Bhí Migéul, an fear do marbhuigheadh, ’n-a sheasamh</span>
<lb n="2395"/><span>im’ láthair.  Nó a shamhail, ceachtar aca.</span></p>
<lb n="2396"/>
<lb n="2397"/><p><span>“An tú Migéul?” arsa mise.  Do chrom sé ar</span>
<lb n="2398"/><span>gháirí.</span></p>
<lb n="2399"/>
<lb n="2400"/><p><span>“Ní mé,” ar seisean, “is mé Manoel, leath-chúpla</span>
<lb n="2401"/><span>do Mhigéul.”</span></p>
<lb n="2402"/>
<lb n="2403"/><p><span>“An fada ó chualaidh tú scéala uaidh?” arsa</span>
<lb n="2404"/><span>mise.</span></p>
<lb n="2405"/>
<lb n="2406"/><p><span>“Ráithe,” ar seisean.</span></p>
<lb n="2407"/>
<lb n="2408"/><p><span>“Ní h-eol duit, mar sin, go bhfuil do dhearbhráthair</span>
<lb n="2409"/><span>marbh,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2410"/>
<lb n="2411"/><p><span>“Marbh!” ar seisean agus scannradh ’n-a ghnúis.</span></p>
<lb n="2412"/>
<lb n="2413"/><p><span>“Marbh?  Migéul marbh?  Ná h-abair liom, a dhuine,</span>
<lb n="2414"/><span>go bhfuil dearbhráithrín mo chroidhe marbh.  Ó bhó, cad</span>
<lb n="2415"/><span>deir tú?”</span></p>
<lb n="2416"/>
<lb n="2417"/><p><span>“Tá Migéul Calúra marbh,” arsa mise.  “Déanadh</span>
<lb n="2418"/><span>dúnmharbhadh air agus do chonnacas féin ’á mharbhú é.”</span>
<lb n="2419"/><span>Do chrom Manoel ar lógóireacht ar nós leinbh.</span></p>
<lb n="2420"/>
<lb n="2421"/><p><span>“Eist do bhéal go fóil agus leig dam an scéal</span>
<lb n="2422"/><span>d’innsint duit,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2423"/>
<lb n="2424"/><p><span>Do dhún sé an doras agus do shuidh síos lem’ ais.</span>
<lb n="2425"/><span>D’inniseas an scéal go cruinn beacht dó.  Do thosnuigh</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2426"/><p><span>sé ar an lógóireacht arís agus do ghread a bhasa agus</span>
<lb n="2427"/><span>do stoth an ghruaig d’á cheann fé mar bheadh sé as a</span>
<lb n="2428"/><span>chéill; gan de phort aige acht “mo leath-chúpla bocht</span>
<lb n="2429"/><span>dílis,” agus “dearbhráithrín mo chroidhe,” agus</span>
<lb n="2430"/><span>“Cad a dhéanfad ’n-a dhiaidh i n-aon chor, i n-aon chor,”</span>
<lb n="2431"/><span>i gcaoi agus go raibh sé dam chor le n-a leamh-chaoineadh.</span></p>
<lb n="2432"/>
<lb n="2433"/><p><span>“Stad,” arsa mise; “i n-ainm Chruim, stad</span>
<lb n="2434"/><span>de’n phuthghail sin agus ná bí a’m chrádhadh le caoineadh</span>
<lb n="2435"/><span>gan chéill.  Múscail do mheanma, a dhuine, agus</span>
<lb n="2436"/><span>cuimhnigh ar leigheas éigin eile ar an scéal seachas</span>
<lb n="2437"/><span>an séideán so gan éifeacht.”</span></p>
<lb n="2438"/>
<lb n="2439"/><p><span>Do phreab Manoel ’n-a sheasamh agus tharraing</span>
<lb n="2440"/><span>scian as a phóca agus do léim anonn agus anall</span>
<lb n="2441"/><span>agus an scian á drantú aige ar shamhail a námhad.</span></p>
<lb n="2442"/>
<lb n="2443"/><p><span>“Óch ó!  mo dhearbhráithrín agus mo leath-chúpla féin!</span>
<lb n="2444"/><span>Mo Mhigéul milis mín macánta nár ghrádhaigh an</span>
<lb n="2445"/><span>saoghal ná neithe an tsaoghail ná duine ar bith acht</span>
<lb n="2446"/><span>mise, Manoel, a chroidhe!”</span></p>
<lb n="2447"/>
<lb n="2448"/><p><span>“Scéal cráidhte ort, agus éirigh as!” arsa mise.</span></p>
<lb n="2449"/>
<lb n="2450"/><p><span>“Ó bhó, bhó! mo léan guirt!  Acht-dar chnámha</span>
<lb n="2451"/><span>na mairtír, dar a bhfuil naomhtha agus damanta,</span>
<lb n="2452"/><span>acht ná déanfad stad ná stoanadh choidhche ná go bráth</span>
<lb n="2453"/><span>nó go ndéanad íodhbairt chuirp an dúnmharbhthóra i</span>
<lb n="2454"/><span>ndíoghal báis mo dhearbh-dhearbh-bhráthar!”</span></p>
<lb n="2455"/>
<lb n="2456"/><p><span>“Ciúinigh ort féin, a Mhanoel,” arsa mise.  “An</span>
<lb n="2457"/><span>biadhtach a bhí ar an luing seo rómhat-sa an fear a</span>
<lb n="2458"/><span>mhairbh Migéul.”</span></p>
<lb n="2459"/>
<lb n="2460"/><p><span>Thug an chainnt sin ar a mheabhair é.</span></p>
<lb n="2461"/>
<lb n="2462"/><p><span>“Cad deir tu?  Cad deir tu?” ar seisean.</span>
<lb n="2463"/><span>“An é Bairtliméad adeirir do mhairbh é?”</span></p>
<lb n="2464"/>
<lb n="2465"/><p><span>“Ná dubhras leat ó chiainibh gurbh’ é Cuinceanta</span>
<lb n="2466"/><span>do mhairbh é?  Agus is é Cuinceanta an biadhtach do</span>
<lb n="2467"/><span>bhí ar an luing seo ag teacht ó Río.”</span>
<lb n="2468"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2469"/><p><span>“Á, seadh, seadh; tuigim an scéal anois,” arsa</span>
<lb n="2470"/><span>Manoel.  “Agus tá Cuinceanta ar a theicheadh uaim</span>
<lb n="2471"/><span>anois agus ní fios cá bhfaighfear é.  Acht caithfear é</span>
<lb n="2472"/><span>fhagháil.  Caithfear; agus é mharbhú!”</span></p>
<lb n="2473"/>
<lb n="2474"/><p><span>“An amhlaidh atá fonn ort dul ar a lorg?”</span>
<lb n="2475"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="2476"/>
<lb n="2477"/><p><span>“Gan amhras ar domhan; láithreach bonn,” ar</span>
<lb n="2478"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="2479"/>
<lb n="2480"/><p><span>“Éist liom-sa ar dtúis go n-innisead scéal duit,”</span>
<lb n="2481"/><span>arsa mise.  Agus d’inniseas mo scéal féin dó.  Nuair</span>
<lb n="2482"/><span>chríochnuigheas é d’fhiafruigheas cia de’n bheirt againn</span>
<lb n="2483"/><span>ar mhó cúis chun Shabaistín.</span></p>
<lb n="2484"/>
<lb n="2485"/><p><span>“Tusa is mó cúis chuige acht mise is mó olc chuige,”</span>
<lb n="2486"/><span>ar seisean.  “Ní fhéadfainn an socrú d’fhágaint</span>
<lb n="2487"/><span>fút-sa ar eagla go dteipfeadh ort.  Rachad-sa leat.”</span></p>
<lb n="2488"/>
<lb n="2489"/><p><span>“Triallaimís mar sin,” arsa mise; “tá an</span>
<lb n="2490"/><span>iomarca aimsire caillte cheana againn.”</span></p>
<lb n="2491"/>
<lb n="2492"/><p><span>“Go réidh, a bhráthair,” arsa Manoel.  “Tá mo</span>
<lb n="2493"/><span>chiall ag teacht chugham arís.  Cuardaighmís an áit seo.”</span></p>
<lb n="2494"/>
<lb n="2495"/><p><span>Bhí casóg ar cróchadh ar an mballa.  Bhí a fhios</span>
<lb n="2496"/><span>agam nár bh’í casóg Shabaistín í mar bhí sí ro-</span>
<lb n="2497"/><span>fhairsing dó.  Fuaireamar litir i bpóca na casóige.</span>
<lb n="2498"/><span>Ní raibh inte acht beagáinín acht bhí moran éifeachta</span>
<lb n="2499"/><span>sa bheagán.  Seo í an litir.  Do choimeádas go</span>
<lb n="2500"/><span>cúramach í.</span></p>
<lb n="2501"/>
<lb n="2502"/><p><span>Do tharraing sé sparán as a phóca agus do shín</span>
<lb n="2503"/><span>chugham é.  Bhí an litir go cúramach sa sparán.  Seo</span>
<lb n="2504"/><span>a raibh inte:</span></p>
<lb n="2505"/>
<lb n="2506"/><p><span>“Comhar - gan teip.</span>
<lb n="2507"/><span>Fiche fá dhó agus deich acht trí,</span>
<lb n="2508"/><span>Cuir ar an ndeis é cuir ar an gclí:</span>
<lb n="2509"/><span>Má tá bréag ann dar ndóigh bíodh -</span>
<lb n="2510"/><span>Acht bí-se féin ann i gcómhair a naoi.”</span>
<lb n="2511"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2512"/><p><span>Seadh, arsa Roibeárd, ag leanamhaint de’n scéal</span>
<lb n="2513"/><span>dó, ní raibh de mhíniú ar an dtómhas sin acht aoin</span>
<lb n="2514"/><span>mhíniú amháin.  B’fhuiris damh-sa é mhíniú agus fois</span>
<lb n="2515"/><span>fátha an scéil agam.</span></p>
<lb n="2516"/>
<lb n="2517"/><p><span>Bhí cómhar éigin ag Sabaistín ar Bhairtliméad;</span>
<lb n="2518"/><span>agus bhí ionad coinne d’á dhéanamh aige leis chun go</span>
<lb n="2519"/><span>ndíolfadh sé an cómhar sin; agus ba h-é an t-ionad é</span>
<lb n="2520"/><span>acht teach an bhréig-riochtóra, agus an uain a naoi a chlog.</span></p>
<lb n="2521"/>
<lb n="2522"/><p><span>Ba dheimhiniú ar fhírinne a raibh ceaptha agam an</span>
<lb n="2523"/><span>litir sin.  Níor fhág sé aon amhras orm ná gur bh’é</span>
<lb n="2524"/><span>Sabaistín an biadhtach a thug buille na tubaiste dam</span>
<lb n="2525"/><span>ar bórd na luinge, agus go rabhas ar cheart-lorg mo</span>
<lb n="2526"/><span>námhad go dtí sin.</span></p>
<lb n="2527"/>
<lb n="2528"/><p><span>Níor bh’aon mhaitheas bheith ag suathadh an scéil a</span>
<lb n="2529"/><span>thuilleadh acht tabhairt fé’n lorgaireacht gan mhoill.</span>
<lb n="2530"/><span>Acht ní bheadh Manoel sásta gan tuilleadh faghair-</span>
<lb n="2531"/><span>seála do dhéanamh.  Do chuadhmar isteach sa chúil-</span>
<lb n="2532"/><span>tseomra.  Bhí ceirteacha agus neithe éagsamhla ann.</span>
<lb n="2533"/><span>Ní raibh aon rud eile ann ar bh’fiú áireamh; acht amháin</span>
<lb n="2534"/><span>ná raibh Manoel sásta gan tolgán adhmaid d’oscailt.</span>
<lb n="2535"/><span>Bhí tairngí sa bhfailceann agus é greamaidhthe chomh</span>
<lb n="2536"/><span>dlúth sin nár bh’fhéidir leis é bhogadh.  Fuaireas féin</span>
<lb n="2537"/><span>sean-tuagh mheirgeach i gcúil agus thugas dó í.  D’éirigh</span>
<lb n="2538"/><span>leis an tolgán d’oscailt léi.  Ní raibh leath-istigh</span>
<lb n="2539"/><span>acht smután teagartha adhmuid.  Thóg sé suas é, agus</span>
<lb n="2540"/><span>is ar éigin d’fhéad sé é thógaint bhí sé chomh trom sin.</span>
<lb n="2541"/><span>Do chrom sé ar an adhmud do bhualadh le cúl na tuaighe.</span></p>
<lb n="2542"/>
<lb n="2543"/><p><span>A thiarcais!  do thuit an smután as a chéile ’n-a</span>
<lb n="2544"/><span>dhá leath agus do scéitheadh píosaí óir amach ar an</span>
<lb n="2545"/><span>urlár!  Bhí dhá chéad píosa ann.</span></p>
<lb n="2546"/>
<lb n="2547"/><p><span>Is amhlaidh bhí cuachadh déanta ar an smután ceann</span>
<lb n="2548"/><span>ar n-aghaidh chun an t-ór do chur i dtaisce ann.</span>
<lb n="2549"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2550"/><p><span>CAIBIDIOL XX.</span></p>
<lb n="2551"/>
<lb n="2552"/><p><span>Do bhailigheamar chughainn an t-ór ar deithineas</span>
<lb n="2553"/><span>agus d’imthigheamar fé’n gcathair.  D’fhiosruigheamar</span>
<lb n="2554"/><span>eolus i dtaobh long agus traenach agus fuaireamar</span>
<lb n="2555"/><span>amach go ndeachaidh long an lá céadna go Atlanta</span>
<lb n="2556"/><span>ar a h-aon a chlog.  Ar a dódhéag do shroich “An</span>
<lb n="2557"/><span>Réaltan” an caladh-phort.</span></p>
<lb n="2558"/>
<lb n="2559"/><p><span>“Tá sé imthighthe go Atlanta,” arsa Manoel.</span></p>
<lb n="2560"/>
<lb n="2561"/><p><span>“Is baoghalach go bhfuil,” arsa mise; “agus ní</span>
<lb n="2562"/><span>bheidh long eile ag dul ann go ceann seachtmhaine.”</span></p>
<lb n="2563"/>
<lb n="2564"/><p><span>“B’fhéidir go raibh scáth air roimh aistear fairge</span>
<lb n="2565"/><span>eile,” arsa Manoel.</span></p>
<lb n="2566"/>
<lb n="2567"/><p><span>“Ní fheadar ar thalamh,” arsa mise; “acht tá</span>
<lb n="2568"/><span>rud eile sa scéal.  Tá aithne aige ar mhórán daoine</span>
<lb n="2569"/><span>sa chathair seo agus b’fhéidir go bhfuil cuairt d’á</span>
<lb n="2570"/><span>thabhairt aige ortha.”</span></p>
<lb n="2571"/>
<lb n="2572"/><p><span>“Níl, go deimhin,” arsa Manoel.  “Tá a fhios</span>
<lb n="2573"/><span>ag gach n-aon go bhfuiltear ar a tóir.  Pé áit a bhfuil</span>
<lb n="2574"/><span>sé tá sé fé cheilt.”</span></p>
<lb n="2575"/>
<lb n="2576"/><p><span>Do shocruigheamar ar fhanamhain i bPará go dtí</span>
<lb n="2577"/><span>go mbeadh an chéad long eile ag dul go Atlanta.  Acht</span>
<lb n="2578"/><span>níor fhanamar díomhaoin.</span></p>
<lb n="2579"/>
<lb n="2580"/><p><span>Do chuardaigheamar cathair Phará ó bhun go barr</span>
<lb n="2581"/><span>acht ní fheacamar aoinne d’á shamhail.  Do chaitheamar</span>
<lb n="2582"/><span>sé lá le saothar folamh.</span></p>
<lb n="2583"/>
<lb n="2584"/><p><span>Tráthnóna déidheanach an sémhadh lae agus ar meanma</span>
<lb n="2585"/><span>traochta tré easba toraidh, do chuadhmar isteach i</span>
<lb n="2586"/><span>dtig ósta breágh leathan solusmhar chun blúire bidh do</span>
<lb n="2587"/><span>chaitheamh agus ár scíth do leigint go ceann tamaill.</span>
<lb n="2588"/><span>Nuair bhíomar réidh do chuadhmar go seomra an ionnlaidh.</span>
<lb n="2589"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2590"/><p><span>D’fhéachas féin i scáthán agus thugas fé ndeara go</span>
<lb n="2591"/><span>rabhas fé’n mbréig-riocht, agus dubhras le Manoel</span>
<lb n="2592"/><span>go mbadh mhian liom m’aghaidh do nighe, acht ní leigfeadh</span>
<lb n="2593"/><span>sé dham é.</span></p>
<lb n="2594"/>
<lb n="2595"/><p><span>“Is dearbhtha go bhfuil an bitheamhnach úd féin daithte</span>
<lb n="2596"/><span>as an nua,” ar seisean.  “Agus bíodh ’n-ár gcuimhne</span>
<lb n="2597"/><span>againn ná beidh aon bhall d’á chorp so-aitheanta dhúinn</span>
<lb n="2598"/><span>acht a shúile amháin.  Ní féidir le duine iad sin do</span>
<lb n="2599"/><span>chur fé cheilt.”</span></p>
<lb n="2600"/>
<lb n="2601"/><p><span>Ar dteacht amach as an seomra sin dúinn do</span>
<lb n="2602"/><span>chualamar giolla ag fógairt chluichí.</span></p>
<lb n="2603"/>
<lb n="2604"/><p><span>“Tá togha agus rogha gach cluiche thuas.  Suas an</span>
<lb n="2605"/><span>staidhre libh, a dhaoine uaisle.  Togha gach cluiche;</span>
<lb n="2606"/><span>imirt a’s aoibhneas.  Buailidh suas, a dhaoine uaisle.”</span>
<lb n="2607"/><span>Do bhuaileamar.  Bhí seomra mór fairsing thuas,</span>
<lb n="2608"/><span>soillse ar sileadh ó fraigh, agus tuairim agus caogad</span>
<lb n="2609"/><span>bórd agus cluiche fá leith ar gach bórd díobh; fir ag</span>
<lb n="2610"/><span>imirt agus fir ag seasamh ’n-a dtimcheall agus gill</span>
<lb n="2611"/><span>d’a gcur aca.  Rinneamar-ne mór-chuairt an tighe</span>
<lb n="2612"/><span>i gcéadóir; do bhreathnuigheamar aighthe agus níor</span>
<lb n="2613"/><span>bhacamar leis an imirt.  Bhí a mhalairt de chúram</span>
<lb n="2614"/><span>orainn.  Ní fhéacamar é.</span></p>
<lb n="2615"/>
<lb n="2616"/><p><span>Annsin thosnuigheamar ar mór-chuairt eile do</span>
<lb n="2617"/><span>dhéanamh chun éisteacht leis an gcainnt a bhí ar siubhal.</span>
<lb n="2618"/><span>Do stadamar tamall maith ag roithleoig an scuaibín,</span>
<lb n="2619"/><span>áit a raibh na gill d’á gcur go tiugh agus go tábhachtach.</span>
<lb n="2620"/><span>Bhí ór ’á chaitheamh ’n-a charnáin ar an mbórd, an roith-</span>
<lb n="2621"/><span>leog á casadh, agus fíor-bheagán d’á rádh; intinn</span>
<lb n="2622"/><span>agus meanma cinn na bhfear gabhtha le draoidheacht</span>
<lb n="2623"/><span>imeartha.  Cad deir tu nár ghabh an draoidheacht sin</span>
<lb n="2624"/><span>Manoel!</span></p>
<lb n="2625"/>
<lb n="2626"/><p><span>“Badh mhaith liom geall-aon gheall amháin-do</span>
<lb n="2627"/><span>chur annso,” ar seisean.</span>
<lb n="2628"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2629"/><p><span>“Cuimhnigh ar do mhóid,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2630"/>
<lb n="2631"/><p><span>“Aon gheall amháin-aon gheall amháin!” ar seisean.</span></p>
<lb n="2632"/>
<lb n="2633"/><p><span>Thugas fé ndeara go gcasadh gach cearrbhach an roth</span>
<lb n="2634"/><span>do réir mar thagadh an casadh ar a chor, agus gur ar</span>
<lb n="2635"/><span>deiseal do thriall ceart a chasta.  Dob é fear casta</span>
<lb n="2636"/><span>an rotha fear an bhúird agus is leis sin do cuirtí na</span>
<lb n="2637"/><span>gill.</span></p>
<lb n="2638"/>
<lb n="2639"/><p><span>Bhí fear caol árd ’n-a sheasamh le n-ár n-ais.</span>
<lb n="2640"/><span>Bhí sé chómh árd le Sabaistín acht bhí dronn thiar idir</span>
<lb n="2641"/><span>a dhá shlinneán air.  Bhí lasadh ’n-a aghaidh, leis, agus</span>
<lb n="2642"/><span>croimbéal liath ar a bhéal uachtair.  Tháinig an fheacht</span>
<lb n="2643"/><span>chuige.  Caitheadh an t-ór ar gach dath acht amháin an</span>
<lb n="2644"/><span>dearg.</span></p>
<lb n="2645"/>
<lb n="2646"/><p><span>“Ar mhaith le aon duine uasal geall do chur as an</span>
<lb n="2647"/><span>ndearg?” ar seisean.  “Aon déag i n-aghaidh a</span>
<lb n="2648"/><span>h-aon ar an ndearg.”</span></p>
<lb n="2649"/>
<lb n="2650"/><p><span>Do chaith Manoel deich mbonn óir ar an ndearg.</span></p>
<lb n="2651"/>
<lb n="2652"/><p><span>Do chas an fear caol árd an roth; do stad an</span>
<lb n="2653"/><span>chorróg ar aghaidh an deirg.  Bhí buaidhte ag Manoel.</span></p>
<lb n="2654"/>
<lb n="2655"/><p><span>Chuir an fear caol árd cnead as.</span></p>
<lb n="2656"/>
<lb n="2657"/><p><span>“Taim scriosta - scriosta!” ar seisean.</span></p>
<lb n="2658"/>
<lb n="2659"/><p><span>D’iompuigh sé go feargach ar Mhanoel.  Ba h-é sin</span>
<lb n="2660"/><span>an chéad radharc a fuaireas ar a shúilibh.</span></p>
<lb n="2661"/>
<lb n="2662"/><p><span>Sabaistín!  bhí beirthe againn air!</span></p>
<lb n="2663"/>
<lb n="2664"/><p><span>Acht chomh luath agus chonnaic sé sin Manoel - agus</span>
<lb n="2665"/><span>is dearbh gur shíl sé gur bh’é Migéul nó a shamhail do bhí</span>
<lb n="2666"/><span>ann - do chuir sé liúgh as agus d’imthigh síos ar fhaid an</span>
<lb n="2667"/><span>tseomra mar rithfeadh girrfhiadh ó choin.  Do ritheamar-</span>
<lb n="2668"/><span>ne ’n-a dhiaidh agus lucht imeartha na gcluichí mar</span>
<lb n="2669"/><span>aon linn.  Nuair rángamar an tsráid ní raibh a</span>
<lb n="2670"/><span>thuairisc againn acht oiread agus dá sloigeadh an</span>
<lb n="2671"/><span>talamh é.</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2672"/><p><span>Caibidiol XXI.</span></p>
<lb n="2673"/>
<lb n="2674"/><p><span>Ní gádh righneas scéil.  D’éaluigh ár námhaid uainn</span>
<lb n="2675"/><span>agus ní bhfuaireamar a thuilleadh tuairisce air i</span>
<lb n="2676"/><span>gcathair Phará.  Ba sho-thuigse dhúinn go mbaileochadh</span>
<lb n="2677"/><span>sé leis chómh luath agus bheadh an chaoi aige chuige; agus</span>
<lb n="2678"/><span>ar an ádhbhar sin, do chinneamar ar duine againn do</span>
<lb n="2679"/><span>dhul ó thuaidh sa luing lá ar n-a bhárach go Atlanta</span>
<lb n="2680"/><span>agus triall as sin siar go cathair Nua Orléan; agus</span>
<lb n="2681"/><span>an duine eile do dhul ar aistear traenach siar agus</span>
<lb n="2682"/><span>ó thuaidh tré lár-dhorlaing Americá agus soir go nua</span>
<lb n="2683"/><span>Orléan agus casadh leis an bhfear eile sa chathair</span>
<lb n="2684"/><span>sin ar uain agus i n-ionad áirithe.</span></p>
<lb n="2685"/>
<lb n="2686"/><p><span>Do scaramar re n-a chéile.  Ba rogha le Manoel</span>
<lb n="2687"/><span>an turas fairrge, agus do ghabh ó thuaidh; thugas-sa</span>
<lb n="2688"/><span>fé an turas tuatha agus ghabhas siar.</span></p>
<lb n="2689"/>
<lb n="2690"/><p><span>Bhí oiread sin bailte móra agus cathracha rómham</span>
<lb n="2691"/><span>sa tslighe nár bh’fhéidir liom triall chómh éascaidh agus</span>
<lb n="2692"/><span>cheapamar.  Do rinneas an cuardach chómh saothrach</span>
<lb n="2693"/><span>dícheallach cruinn agus dá mbeadh gan aon ionad coinne</span>
<lb n="2694"/><span>do bheith agam lem’ chumannach; acht níor éirigh liom.</span>
<lb n="2695"/><span>Do rochtas nua Orléan ar a shon sin agus uile lá</span>
<lb n="2696"/><span>na coinne agus do chuadhas go dtí an t-ionad a bhí</span>
<lb n="2697"/><span>ceaptha againn.  Ní raibh Manoel ann.  Chuadhas ann</span>
<lb n="2698"/><span>lá ar n-a bhárach agus lá ar n-a mhanarthar acht ní</span>
<lb n="2699"/><span>raibh sé ann.  Ba mhór an saobhadh dóchais orm é sin.</span>
<lb n="2700"/><span>Ba ró-bhaoghal liom gur bhain toirmeasc éigin dó.</span>
<lb n="2701"/><span>Thárla an fiabhras buidhe so bheith go h-an-choitcheann</span>
<lb n="2702"/><span>sa chathair le linn na h-uaire sin; agus do smaoineas</span>
<lb n="2703"/><span>im’ aigne nár bhfuláir do Mhanoel bheith i Nua Orléan</span>
<lb n="2704"/><span>rómham-sa mar ná raibh oiread sin cor agus cam-</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2705"/><p><span>bhóthar le cur de aige agus bhí agam-sa, agus dá bhíthín</span>
<lb n="2706"/><span>sin go mbadh é ba dhóchaighe acht gur thóg sé an fiabhras</span>
<lb n="2707"/><span>buidhe agus go raibh sé i n-óisbidéal leis, nó b’fhéidir</span>
<lb n="2708"/><span>marbh.  Bhí an ceart agam.</span></p>
<lb n="2709"/>
<lb n="2710"/><p><span>Fuair sé bás leis an bhfiabhras trí lá roimh lá na</span>
<lb n="2711"/><span>coinne; agus dob’ é sin deire a thóruidheachta sin.</span></p>
<lb n="2712"/>
<lb n="2713"/><p><span>Níor chuir bás mo chumannaigh aon draghan orm-sa.</span>
<lb n="2714"/><span>Do leanas rómham síar ó thuaidh go San Franciscó;</span>
<lb n="2715"/><span>agus as sin ó thuaidh, gan cathair ná baile mór ná</span>
<lb n="2716"/><span>baile beag d’fhágaint gan cuardach, nó go rochtas</span>
<lb n="2717"/><span>Cluaindíg, agus bhí cúig bliadna caithte agam leis</span>
<lb n="2718"/><span>an lorgaireacht an uair rochtas an áit mhí-rathamail</span>
<lb n="2719"/><span>sin.  B’éigean dam cur fúm tamall ann chun roinnt</span>
<lb n="2720"/><span>airgid do shaothrughadh.  Níor thaithnigh an áit i n-aon</span>
<lb n="2721"/><span>chor liom, acht dá olcas é ní raibh sé chómh dona le Eas</span>
<lb n="2722"/><span>na Bó Deirge.  Do chaitheas bliadhain ann agus annsin</span>
<lb n="2723"/><span>do chuireas rómham an turus fada ó dheas gan maolughadh</span>
<lb n="2724"/><span>ar mo rún díoghaltais ná saobhadh dúile ann.  Thugas</span>
<lb n="2725"/><span>aghaidh ar na cathrachaibh móra agus do chuardaigheas</span>
<lb n="2726"/><span>iad.  Do luigheas le obair gach aon uair do bhí airgead</span>
<lb n="2727"/><span>ag teastbháil uaim agus do chongbhaidheas cóir taistil</span>
<lb n="2728"/><span>lem’ dhóchas i gcómhnuidhe.  Do shiubhlas urmhór de móir-</span>
<lb n="2729"/><span>thír Americá Thuaidh agus do stadas i Nua Eabhrach</span>
<lb n="2730"/><span>chun anál do tharraingt ar feadh tamaill agus chun</span>
<lb n="2731"/><span>machtnamh do dhéanamh.  Ní bhfuaireas aon ruainne</span>
<lb n="2732"/><span>de thuarascbháil an chladhaire bhí d’á lorg agam ó</span>
<lb n="2733"/><span>d’fhágas Pará ; agus bhí dhá bhliadhain déag caithte</span>
<lb n="2734"/><span>agam leis an lorgaireacht.</span></p>
<lb n="2735"/>
<lb n="2736"/><p><span>’Sé smaoineas acht ná raibh sé i n-Americá i n-aon</span>
<lb n="2737"/><span>chor; gur baineadh a leithéid sin te gheit as an oidhche</span>
<lb n="2738"/><span>do chonnaic sé - mar do shíl sé - samhail an fhir do</span>
<lb n="2739"/><span>mhairbh sé, gurbh’ amhlaidh theich sé le n-a anam abhaile</span>
<lb n="2740"/><span>chun na Spáinne.  Is minic fhillid daoine ar a dteinteán</span></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2741"/><p><span>féin an uair éirighid siad tuirseach de shiubhlóid an</span>
<lb n="2742"/><span>domhain, agus b’fhéidir go mbadh amhlaidh aige sin é.</span>
<lb n="2743"/><span>Acht ní raibh sé de chineáltas annsúd filleadh a bhaile</span>
<lb n="2744"/><span>d’fhéachaint cia an bhail a bhí ar athair ná ar mháthair.</span>
<lb n="2745"/><span>Níor fhill Sabaistín ar an Spáin pé áit a ndeaghaidh sé.</span></p>
<lb n="2746"/>
<lb n="2747"/><p><span>Annsin do chuimhnigheas ar mo bhaile dhúthchais féin,</span>
<lb n="2748"/><span>ar m’athair agus ar mo mháthair.  Do mhaitheas dom’</span>
<lb n="2749"/><span>athair an éagcóir a bhí déanta aige orm.  Agus ní</span>
<lb n="2750"/><span>fheadar, ar sa mise liom féin, an bhfuil mo mháthair</span>
<lb n="2751"/><span>bhocht dhílis beo fós.  Ní fheadar cia an bhail atá ar</span>
<lb n="2752"/><span>Mháire, leis, arsa mise, nó an bhfuil sí pósta fós?</span>
<lb n="2753"/><span>“Máire - pósta!” arsa mise.  “Dar láthair an</span>
<lb n="2754"/><span>tsaoghail - acht rachad a bhaile!”</span></p>
<lb n="2755"/>
<lb n="2756"/><p><span>Caibidiol XXII.</span></p>
<lb n="2757"/>
<lb n="2758"/><p><span>Thángas anall go h-Éirinn.</span></p>
<lb n="2759"/>
<lb n="2760"/><p><span>An lá do chuadhas i dtír sa chóibh do bhreathnuigheas</span>
<lb n="2761"/><span>m’aghaidh i scáthán.  Bhí féasóg fhada orm agus í ag</span>
<lb n="2762"/><span>liathadh; bhíos manntach i dtosach mo bhéil, agus i</span>
<lb n="2763"/><span>n-ionad na círe gléigile do bhí agam nuair d’fhágas</span>
<lb n="2764"/><span>Éire ní raibh agam acht stairfhiacal fhada bhuidhe annso</span>
<lb n="2765"/><span>agus annsúd im’ dhraid.  Bhí mo shúile gan solusmharacht</span>
<lb n="2766"/><span>gan beodhacht; bhí m’éadan foirbhthe agus buidhthe le</span>
<lb n="2767"/><span>gréin; bhí mo leicne lom agus riastaí agus caisimíní</span>
<lb n="2768"/><span>ar mo chneas.  Níor aithnigheas mé féin acht oiread</span>
<lb n="2769"/><span>leis an lá cuireadh fé bhréig-riocht mé.  Bhí a leithéid</span>
<lb n="2770"/><span>sin de chlaochlódh gné agus dreacha orm nár bhaoghal</span>
<lb n="2771"/><span>dam go n-aithneochadh aoinne mé, fiú mo mháthar féin ní</span>
<lb n="2772"/><span>bhfaigheadh sí ruainne de chómharthaíbh a leinbh orm.</span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2773"/><p><span>Má bhí an fhírinne ag an scáthán ní raibh ionam acht</span>
<lb n="2774"/><span>fear fiadhain coille do chaith sealad d’á shaoghal ’n-a</span>
<lb n="2775"/><span>bhacach bóthair.  Chuadhas ag taisteal tíortha chun an</span>
<lb n="2776"/><span>saoghal mór corruightheach d’fheiscint agus b’ionann</span>
<lb n="2777"/><span>mo chás agus an fear do chuaidh amach ag lorg lomra</span>
<lb n="2778"/><span>agus gurbh’ amhlaidh tháinig sé a bhaile lomartha.</span></p>
<lb n="2779"/>
<lb n="2780"/><p><span>Do thriallas fé dhéin mo bhaile dhúthchais.  D’ionn-</span>
<lb n="2781"/><span>suigheas an áit go h-aireach, acht níor ghádh sin.  Ní raibh</span>
<lb n="2782"/><span>sa tigh ’n-a rugadh mé acht daoine ná raibh aithne agam</span>
<lb n="2783"/><span>ortha.  D’fhochtas scéala dhíobh agus dubhradar liom</span>
<lb n="2784"/><span>gur cheannuigheadar féin an talamh ó mhuinntir Néill,</span>
<lb n="2785"/><span>agus gur imthigheadar sin as an gceanntar ar fad</span>
<lb n="2786"/><span>agus nár bh’fheas d’aoinne cá ndeaghadar.</span></p>
<lb n="2787"/>
<lb n="2788"/><p><span>“Ní fheadar an beo nó marbh do’n sean-lánamhain?”</span>
<lb n="2789"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="2790"/>
<lb n="2791"/><p><span>“Bhí an tsean-bhean ’n-a beathaidh nuair ghlacamar</span>
<lb n="2792"/><span>seilbh san áit seo,” ar siad, “acht ní raibh lá de’n</span>
<lb n="2793"/><span>rath ar an sean-Niallach ó chualaidh sé gur marbhaigheadh</span>
<lb n="2794"/><span>a mhac go dtí go ndeachaidh sé san uaigh.”</span></p>
<lb n="2795"/>
<lb n="2796"/><p><span>“Agus cé thug an scéala sin dó?” arsa mise.</span></p>
<lb n="2797"/>
<lb n="2798"/><p><span>“A chliamhain,” ar siad.  “Spáineach éigin darab</span>
<lb n="2799"/><span>ainm Sabaistín Cuinceanta.”</span></p>
<lb n="2800"/>
<lb n="2801"/><p><span>Níor bheag sin.  Do ghabhas amach.</span></p>
<lb n="2802"/>
<lb n="2803"/><p><span>A Dhia na bhfeart!  Do ghluais an fhuil trem’ fhéithibh</span>
<lb n="2804"/><span>’n-a sruthaibh teo gur bhain sí dhíom éisteacht cluas</span>
<lb n="2805"/><span>agus radharc súl.  B’éigean dam seasamh le beinn</span>
<lb n="2806"/><span>an tighe chun taca d’fhághail ar eagla go dtuitfinn</span>
<lb n="2807"/><span>leis an meidhreán a tháinig orm.  Máire bheith pósta</span>
<lb n="2808"/><span>leis an mbeithidheach úd; í pósta le fear marbhtha</span>
<lb n="2809"/><span>fear, ban, agus páistí!  Agus é bheith de thriolladhas</span>
<lb n="2810"/><span>agus de chneamhaireacht sa bhfeallaire clé claon</span>
<lb n="2811"/><span>calaoiseach a leithéid de lag-bheart do dhéanamh!  Do</span>
<lb n="2812"/><span>bhain sé de’m threoir ar fad me.  Ní raibh teora le</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2813"/><p><span>n-a chuid olcais.  Go deimhin, níor ghoill an dógha croidhe</span>
<lb n="2814"/><span>orm ’n-a lán-ghéire go dtí sin.  Ní aon bhás amháin</span>
<lb n="2815"/><span>a d’imireochainn ar an mbitheamhnach acht an rud a</span>
<lb n="2816"/><span>bhí tuillte aige; seacht mbás, dá mb’fhéidir, agus</span>
<lb n="2817"/><span>gach bás aca peannaideach.  É siúd pósta lem’</span>
<lb n="2818"/><span>dheirbhshír-se - uch!  agus - uch!  a Dhia, a Dhia!</span></p>
<lb n="2819"/>
<lb n="2820"/><p><span>Do chaitheas bliadhain eile leis an lorgaireacht</span>
<lb n="2821"/><span>sula bhfuaireas amach é.  Agus ní le gastacht do</span>
<lb n="2822"/><span>fuaireas é, acht thángas ar a ghnáthóig gan coinne do</span>
<lb n="2823"/><span>bheith agam leis.</span></p>
<lb n="2824"/>
<lb n="2825"/><p><span>Caibidiol XXIII.</span></p>
<lb n="2826"/>
<lb n="2827"/><p><span>An cúigmhadh lá déag de Lughnasa - agus badh chóir</span>
<lb n="2828"/><span>go mbeadh cuimhne agam ar an lá - do shiubhlas na</span>
<lb n="2829"/><span>bóithre ó n-a naoi a chlog ar maidin go dtí a naoi ist</span>
<lb n="2830"/><span>oidhche.  Do shuidheas síos go tnáidhte lag ar bhalla</span>
<lb n="2831"/><span>íseal cloiche leathsamuigh de thigh ucht-aolda chluthmhar.</span>
<lb n="2832"/><span>Níor bh’fhada dham ann an tan do chuala an Choróin</span>
<lb n="2833"/><span>Mhuire d’á cantain istigh.  Dob’ é sin an chéad uair</span>
<lb n="2834"/><span>do chuala an Choróin Mhuire d’á rádh le ciantaibh.</span>
<lb n="2835"/><span>D’imthigheas ar eiteoig chuimhne siar thar bhliadhantaibh</span>
<lb n="2836"/><span>mo dhíchéille nó go ndearnas leanbh díom féin arís.</span>
<lb n="2837"/><span>Ba dhóigh liom go rabhas ar mo ghlúinibh le taobh mo</span>
<lb n="2838"/><span>mháthar agus deichneabhar de’n Choróin Mhuire á rádh</span>
<lb n="2839"/><span>aici.</span></p>
<lb n="2840"/>
<lb n="2841"/><p><span>“Go mbeannuighthar dhuit, a Mhuire, tá bás de sna</span>
<lb n="2842"/><span>grástaibh …”</span></p>
<lb n="2843"/>
<lb n="2844"/><p><span>Chuireas cluas le h-éisteacht orm féin.  Dar go</span>
<lb n="2845"/><span>dearbhtha acht ba bhreagh an ceól é.  Ceól a chorróchadh</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2846"/><p><span>croidhe carraige nó mheanmnóchadh croidhe buadhartha.</span></p>
<lb n="2847"/>
<lb n="2848"/><p><span>Bhí sean-bhean ag cantain.</span></p>
<lb n="2849"/>
<lb n="2850"/><p><span>“Go mbeannuighthar dhuit, a Mhuire, tá lán de sna</span>
<lb n="2851"/><span>grástaibh …”</span></p>
<lb n="2852"/>
<lb n="2853"/><p><span>Óch, a mhic ó, an tsean-chuimhne do bogadh ionam!</span>
<lb n="2854"/><span>Thabharfainn an leabhar gur lem’ mháthair do bhíos ag</span>
<lb n="2855"/><span>éisteacht.  Slán iomlán leis an sean-aimsir nuair bhí</span>
<lb n="2856"/><span>máthair agam!</span></p>
<lb n="2857"/>
<lb n="2858"/><p><span>Mo dhaithníd ghéar agus mo chreach chroidhe chráidhte</span>
<lb n="2859"/><span>nach ’n-a fochair a d’fhanas an oidhche úd do shéanas a</span>
<lb n="2860"/><span>cómhairle go h-easumhal mí-cheannsa.</span></p>
<lb n="2861"/>
<lb n="2862"/><p><span>“A naomh-Mhuire bheannuighthe, a Mháthair Dé …”</span></p>
<lb n="2863"/>
<lb n="2864"/><p><span>Leigeas mo cheann ar mo dhá dheárnain agus do</span>
<lb n="2865"/><span>scaoileas na deora teo anuas trém’ ladharachaibh.</span>
<lb n="2866"/><span>Ní fios dam an fada d’fhanas a’m chaoineadh féin ar</span>
<lb n="2867"/><span>an gcuma sin, acht múscladh mé fé dheire le guth mná.</span></p>
<lb n="2868"/>
<lb n="2869"/><p><span>“Dia dhuit, a dhuine chóir.”</span></p>
<lb n="2870"/>
<lb n="2871"/><p><span>D’fhéachas suas uirthi.  Sean-bhean agus caidhpe</span>
<lb n="2872"/><span>uirthi agus truagh scríobhtha treasna ar a h-éadan.</span></p>
<lb n="2873"/>
<lb n="2874"/><p><span>“Dia agus Muire dhuit,” arsa mise, agus dob’</span>
<lb n="2875"/><span>í sin an chéad ghuidhe chuireas asam le bliadhantaibh.</span></p>
<lb n="2876"/>
<lb n="2877"/><p><span>“Éirigh agus tar isteach,” ar sise.</span>
<lb n="2878"/><span>Nuair chuala an tsean-bhean ag labhairt tháinig</span>
<lb n="2879"/><span>suathadh éigin aignidh orm nár bh’fhéidir liom a thuigsint.</span>
<lb n="2880"/><span>Acht do leanas isteach í.  Nuair shoillsigh solus an</span>
<lb n="2881"/><span>tighe ar a h-éadan b’ar éigean bháis d’fheadas gan</span>
<lb n="2882"/><span>breith uirthi agus í d’fháisceadh lem2 chroidhe agus lem’</span>
<lb n="2883"/><span>anam.  Ba h-í mo mháthair í!</span></p>
<lb n="2884"/>
<lb n="2885"/><p><span>Thug sí cathaoir dam agus do shuidheas síos.</span>
<lb n="2886"/><span>D’fhéachas ar dhaltaíbh an teaghlaigh.  B’shin í Máire</span>
<lb n="2887"/><span>annsin ós mo chómhair ag córughadh na teine.  Agus</span>
<lb n="2888"/><span>garsún agus gearr-chaile, agus gach uile dhuine ag</span>
<lb n="2889"/><span>cur na súl tríom.  Do chaitheas díom mo hata i</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2890"/><p><span>gcaoi agus go bhfeicfí mo phlait mhaol.  Bhí m’aigne</span>
<lb n="2891"/><span>’n-a chíor thuaithbhil.  Níor mhian liom labhairt agus</span>
<lb n="2892"/><span>níor mhaith liom fhanamhain im’ thost.</span></p>
<lb n="2893"/>
<lb n="2894"/><p><span>“Cad is ainm dhuit-se a ógánaigh chóir?” arsa</span>
<lb n="2895"/><span>mise leis an ngarsún.</span></p>
<lb n="2896"/>
<lb n="2897"/><p><span>“Sabaistín Cuinceanta,” ar seisean, agus do</span>
<lb n="2898"/><span>bhain an t-ainm fáscadh as mo chroidhe.  Acht cad badh</span>
<lb n="2899"/><span>chóra dham a dhéanamh - feitheamh lem’ námhaid nó</span>
<lb n="2900"/><span>teicheadh?</span></p>
<lb n="2901"/>
<lb n="2902"/><p><span>Teicheadh, b’fhéidir.  Seadh, dar ndóigh.  Teicheadh</span>
<lb n="2903"/><span>sara mairbhighinn fear mo dhearbhsheatharach!  Teicheadh</span>
<lb n="2904"/><span>sara ndéanainn marbhú i dtigh mo mháthar!  Teicheadh</span>
<lb n="2905"/><span>gan amhras an fhaid bhí Coróin Mhuire mo mháthar ’n-a</span>
<lb n="2906"/><span>cling im’ chluais ; ’n-a cling ceoil.  Bhí “go</span>
<lb n="2907"/><span>mbeannuighthar dhuit, a Mhuire” ag síor-chasadh orm</span>
<lb n="2908"/><span>dam chlaoidh agus dam cheannsú.  Chaithfinn géilleadh.</span>
<lb n="2909"/><span>Dar ndóigh b’amhlaidh b’fhearr é.</span></p>
<lb n="2910"/>
<lb n="2911"/><p><span>Thógas mo hata agus bhíos ar tí éirighe nuair</span>
<lb n="2912"/><span>cuireadh a mhalairt de smaoineamh im’ cheann.  Do</span>
<lb n="2913"/><span>chonnacas an dá chorp!  Muirgheal agus Roibeáirdín</span>
<lb n="2914"/><span>ar a h-ucht!  Deineadh “loch fola de sholus mo shúl”</span>
<lb n="2915"/><span>leis an radharc sin.</span></p>
<lb n="2916"/>
<lb n="2917"/><p><span>“Is dearbhtha ná teichfead,” arsa mise, agus</span>
<lb n="2918"/><span>d’fhóbair dam na focail do labhairt ós árd.</span></p>
<lb n="2919"/>
<lb n="2920"/><p><span>Do chuir Máire bainne agus arán ar an mbórd</span>
<lb n="2921"/><span>chugham; acht do dhiultuigheas do’n bhiadh.  Do bhraitheas</span>
<lb n="2922"/><span>boladh fola as.</span></p>
<lb n="2923"/>
<lb n="2924"/><p><span>“Cia an chiall ná h-íosfá blúire aráin?” arsa</span>
<lb n="2925"/><span>mo mháthair.  “Ní fuláir nó tá call agat leis.”</span></p>
<lb n="2926"/>
<lb n="2927"/><p><span>“Ith blúire, má’s é do thoil é,” arsa Máire.</span></p>
<lb n="2928"/>
<lb n="2929"/><p><span>“Nó ól braon bainne, féin,” arsa an gearrchaile.</span></p>
<lb n="2930"/>
<lb n="2931"/><p><span>“Go raibh maith agaibh,” arsa mise.  “Acht níl</span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2932"/><p><span>cás agam i n-an rud.  Go deimhin níl uaim acht</span>
<lb n="2933"/><span>eisteas na h-oidhche.”</span></p>
<lb n="2934"/>
<lb n="2935"/><p><span>“Tá fáilte rómhat,” arsa mo mháthair.  “Acht</span>
<lb n="2936"/><span>níl aon leaba againn duit.”</span></p>
<lb n="2937"/>
<lb n="2938"/><p><span>“Is cuma sin,” arsa mise; “b’fhearr liom</span>
<lb n="2939"/><span>fhanamhain cois na teine.”</span></p>
<lb n="2940"/>
<lb n="2941"/><p><span>“Is mithid do sna leanbhaíbh dul a chodla anois”</span>
<lb n="2942"/><span>arsa mo mháthair.</span></p>
<lb n="2943"/>
<lb n="2944"/><p><span>“An bhfuil fear an tighe amuigh?” arsa mise.</span>
<lb n="2945"/><span>“Tá,” arsa Máire.</span></p>
<lb n="2946"/>
<lb n="2947"/><p><span>Annsin tháinig smaoineamh eile im’ cheann.  Rachainn</span>
<lb n="2948"/><span>amach fé n-a choinne.  B’fhearr go mór sinn do</span>
<lb n="2949"/><span>theagmháil le chéile amuigh.  D’éirigheas.</span></p>
<lb n="2950"/>
<lb n="2951"/><p><span>“Cá bhfuilir ag dul?” arsa mo mháthair.</span>
<lb n="2952"/><span>“Is dóigh liom go gcuirfead tamall eile dem’</span>
<lb n="2953"/><span>aistear díom anocht,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2954"/>
<lb n="2955"/><p><span>“Suidh síos agus bíodh ciall agat,” arsa mo</span>
<lb n="2956"/><span>mháthair.  “Táir ró-thuirseach chun dul níos sia anocht.”</span></p>
<lb n="2957"/>
<lb n="2958"/><p><span>“Déanfad leaba sop i móinfhéar éigin,” arsa</span>
<lb n="2959"/><span>mise.</span></p>
<lb n="2960"/>
<lb n="2961"/><p><span>“Fan cois na teine,” ar sise, “agus lean ded’</span>
<lb n="2962"/><span>aistear le solus an lae.  Suidh síos.”</span></p>
<lb n="2963"/>
<lb n="2964"/><p><span>“Go raibh maith agat, a bhean chóir,” arsa mise,</span>
<lb n="2965"/><span>“Acht ní shuidhfead.  Leig amach me.”</span></p>
<lb n="2966"/>
<lb n="2967"/><p><span>“Deirim leat suidhe síos agus ciall éigin do bheith</span>
<lb n="2968"/><span>agat,” ar sise.  Agus rug sí orm agus do chuir im’</span>
<lb n="2969"/><span>shuidhe síos me.  Ní raibh leigheas air.</span>
<lb n="2970"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2971"/><p><span>Caibidiol XXIV.</span></p>
<lb n="2972"/>
<lb n="2973"/><p><span>Do chuaidh na leanbhaí d’á leabthachaibh.  Do leigeas-</span>
<lb n="2974"/><span>sa orm tuitim im’ chodla.  D’imthigh uair a chluig go</span>
<lb n="2975"/><span>righin mall agus annsin do chuaidh Máire do luighe.</span>
<lb n="2976"/><span>Fágadh mo mháthair agus mise ’n-ar n-aonar ar an</span>
<lb n="2977"/><span>dteallach acht níor bh’fhada dhúinn ann nuair oscladh</span>
<lb n="2978"/><span>an doras agus tháinig duine éigin isteach.  Níor</span>
<lb n="2979"/><span>osclas féin mo shúile i n-aon chor.</span></p>
<lb n="2980"/>
<lb n="2981"/><p><span>“Cé h-é seo?” ar seisean.</span>
<lb n="2982"/><span>“Taistealaí bocht tuirseach éigin,” arsa mo mháthair.</span>
<lb n="2983"/><span>“Fágtar an connartach bocht annso go maidin.</span>
<lb n="2984"/><span>Téighir-se a chodla agus ná bac leis.”</span></p>
<lb n="2985"/>
<lb n="2986"/><p><span>“Ní raghad,” ar seisean.  “Ní ionntaoibh liom</span>
<lb n="2987"/><span>ridirí fáin an bhóthair, agus is mí-adhmharach an béas</span>
<lb n="2988"/><span>bheith ghá bhfágaint istigh i n-aon chor.”</span></p>
<lb n="2989"/>
<lb n="2990"/><p><span>“Fanfad féin ’n-a fheighil,” ar sise, “agus</span>
<lb n="2991"/><span>téighir-se a chodla.”</span></p>
<lb n="2992"/>
<lb n="2993"/><p><span>“Deirim leat ná raghad,” ar seisean.  “Agus</span>
<lb n="2994"/><span>an chéad uair arís a dhéanfaidh sibh teach aoigheachta</span>
<lb n="2995"/><span>bacach de’n tigh seo díolfaidh sibh as, agus fógraim</span>
<lb n="2996"/><span>oraibh é.”</span></p>
<lb n="2997"/>
<lb n="2998"/><p><span>“An fhaid a bhead-sa sa tigh,” arsa mo mháthair</span>
<lb n="2999"/><span>go cneasta, “ní dúnfar an doras so ar an deoraí.”</span></p>
<lb n="3000"/>
<lb n="3001"/><p><span>D’éirigh sí annsin agus d’imthigh siar ’n-a seomra</span>
<lb n="3002"/><span>féin.  Do chaith sí tamall ag paidireoireacht, agus</span>
<lb n="3003"/><span>do mhothuigheas an áit do bheith go ciúin ’n-a dhiaidh sin.</span>
<lb n="3004"/><span>D’osclas súil agus d’fhéachas ar an bhfear thall.  Ba</span>
<lb n="3005"/><span>h-é é.  Chuir an radharc sin ar dearg-bhuile mé.  An</span>
<lb n="3006"/><span>cladhaire cealgach!  Dá mbeinn sraithte le meathtacht</span>
<lb n="3007"/><span>agus le miochumas chuirfeadh an t-amarc sin brigh</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3008"/><p><span>agus meisneach ionam agus do scaipfeadh m’éadóchas</span>
<lb n="3009"/><span>dá olcas é.  Bhí beirte agam air fé dheire.  Leigeas</span>
<lb n="3010"/><span>m’aigne ar fán agus badh dhóigh liom go bhfeaca mé</span>
<lb n="3011"/><span>péac ag briseadh talmhan.  D’fhás agus d’fhorbair</span>
<lb n="3012"/><span>an gas nó go raibh sé ’n-a thor.  Tháinig bláth ar an</span>
<lb n="3013"/><span>dtor agus b’áille agus ba dheirge de bhláth é ná an</span>
<lb n="3014"/><span>rós féin.  Bhíos ar tí an bláth do bhaint-fé dheire</span>
<lb n="3015"/><span>- fé mhaise!</span></p>
<lb n="3016"/>
<lb n="3017"/><p><span>D’fhéachas arís ar mhac mallachtain na croiche agus</span>
<lb n="3018"/><span>thugas fé ndeara go raibh a chodla ag tuitim air.</span>
<lb n="3019"/><span>Leigeas dó nó go raibh trom-shuan air, agus annsin</span>
<lb n="3020"/><span>do chuireas lámh ar uirlis an ghníomha.</span></p>
<lb n="3021"/>
<lb n="3022"/><p><span>“A naomh-Mhuire bheannuighthe, a Mháthair Dé …”</span></p>
<lb n="3023"/>
<lb n="3024"/><p><span>Bhí an phaidireoireacht ar siubhal arís ag mo</span>
<lb n="3025"/><span>mháthair, agus ní buidheach do bhíos di.  Chaithfinn</span>
<lb n="3026"/><span>fhanamhain go dtí go mbeadh sí ’n-a codla.  B’fhuiris</span>
<lb n="3027"/><span>dam an cúntas do shocrú an uair úd mara mbeadh</span>
<lb n="3028"/><span>í féin agus na paidreacha.  Acht ní raibh neart air.</span></p>
<lb n="3029"/>
<lb n="3030"/><p><span>“Go mbeannuighthar dhuit a Mhuire …”</span></p>
<lb n="3031"/>
<lb n="3032"/><p><span>Créad é an donas a bhí uirthi nó an amhlaidh bhí</span>
<lb n="3033"/><span>fonn uirthi an oidhche go léir do chaitheamh le paidireoir-</span>
<lb n="3034"/><span>eacht.  Bhí m’fhoighne ag trághadh uaim agus deabhthacht</span>
<lb n="3035"/><span>ag borradh istigh ionnam.  Fé dheire do stad an</span>
<lb n="3036"/><span>phaidireoireacht; acht níor bh’fhuláir dam mo ghnó do</span>
<lb n="3037"/><span>mhoilliú nó go mbeadh sí ’n-a codla.  Dá dhonacht mé</span>
<lb n="3038"/><span>bhí an méid sin d’urraim agam dom’ mháthair.  Thuit</span>
<lb n="3039"/><span>ciúineas go dlúth ar an áit; agus a dhuine, a leithéid</span>
<lb n="3040"/><span>de chiuineas!  Bhí sé mar bheadh ceo doilbhthe im’</span>
<lb n="3041"/><span>thimcheall ag saothadh mo mheabhrach agus mo mheisnigh</span>
<lb n="3042"/><span>agus ag teannadh ar mo chroidhe agus ar mo chuislinn.</span>
<lb n="3043"/><span>Do cuireadh an fhuil ’n-a tuiltibh trem’ fhéithibh fé mar</span>
<lb n="3044"/><span>seoltar an rabharta tré chaol na mara, ionnus gur</span>
<lb n="3045"/><span>chuir an mór-thuargain chroidhe sin eagla orm.  Do</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3046"/><p><span>chrom an fhuil ar sileadh ’n-a braonaibh ó’m shróin.</span>
<lb n="3047"/><span>Chuireas lámh im’ phóca agus tharraingeas amach an</span>
<lb n="3048"/><span>pláitín.  D’osclas é agus leagas ar an urlár é</span>
<lb n="3049"/><span>chun an fhuil do ghabháil.  I gceann tamaill do stad</span>
<lb n="3050"/><span>an sileadh.  Do cheapas go raibh mo mháthair ’n-a codla.</span>
<lb n="3051"/><span>Tharraingeas chugham an uirlis.  Annsin do chorruigheas</span>
<lb n="3052"/><span>mo chathaoir, agus do dhúisigh Sabaistín.</span></p>
<lb n="3053"/>
<lb n="3054"/><p><span>D’fhéachamar ar a chéile.  Do leigeas-sa mo shúil</span>
<lb n="3055"/><span>ar an dtalamh agus do rinne sé sin aithris orm.</span>
<lb n="3056"/><span>Chuir an pláitín agus an fhuil iongna ar dtúis air;</span>
<lb n="3057"/><span>chonnacas an lí ag tréigean a cheannaighthe agus do</span>
<lb n="3058"/><span>chonnacas a shúile á mbolgadh le scannradh.  D’fhéach</span>
<lb n="3059"/><span>sé orm arís go faon lag meathta fé mar dhéanfadh</span>
<lb n="3060"/><span>duine bhraithfeadh an chinneamhain ag teannadh gan</span>
<lb n="3061"/><span>truaigh leis.  D’éirigheas agus do bheartuigheas uirlis</span>
<lb n="3062"/><span>an bháis ós a chómhair.  Do labhras go h-íseal amach</span>
<lb n="3063"/><span>trém’ fhiaclaibh.</span></p>
<lb n="3064"/>
<lb n="3065"/><p><span>“Mise an fear do mharbhuighis,” arsa mise, “agus</span>
<lb n="3066"/><span>díolfad an fiach leat anois.  Ar mhaith leat aon nidh</span>
<lb n="3067"/><span>do rádh liom?”</span></p>
<lb n="3068"/>
<lb n="3069"/><p><span>Níor labhair sé.  Níor bh’fhéidir leis labhairt; acht</span>
<lb n="3070"/><span>ní chuirfeadh sé sin d’éileamh na h-éirice mise.</span></p>
<lb n="3071"/>
<lb n="3072"/><p><span>“A chladhaire …” ar sa mise.</span></p>
<lb n="3073"/>
<lb n="3074"/><p><span>“Go mbeannuighthar dhuit, a Mhuire.”</span></p>
<lb n="3075"/>
<lb n="3076"/><p><span>D’iompuigheas, agus bhí mo mháthair ’n-a seasamh</span>
<lb n="3077"/><span>leathstiar díom agus a paidrín ’n-a láimh aici.</span></p>
<lb n="3078"/>
<lb n="3079"/><p><span>“Mo náire thu!” ar sise.  “Mo náire thu dá</span>
<lb n="3080"/><span>ndéantá!  Faire go deo!  Tabhair dham an uirlis</span>
<lb n="3081"/><span>sin.”</span></p>
<lb n="3082"/>
<lb n="3083"/><p><span>Do chuireas an uirlis im’ phóca go mí-chéadfach.</span></p>
<lb n="3084"/>
<lb n="3085"/><p><span>“A ROIBEÁIRD!” ar sise; agus do chuir sí a</span>
<lb n="3086"/><span>lámh im’ phóca agus do thóg uaim an mion-ghunna.</span></p>
<lb n="3087"/>
<lb n="3088"/><p><span>Do ghabhas-sa amach fé spéir na h-oidhche ag siubhal go</span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3089"/><p><span>barr-thuisleach mar bheadh fear meisce.  Tháinig sí go</span>
<lb n="3090"/><span>doras im’ dhiaidh.  Níor labhair sí agus níor ghoil sí,</span>
<lb n="3091"/><span>agus - níor ghlaoidh thar m’ais orm.  Acht an port a</span>
<lb n="3092"/><span>bhí ar siubhal aici ar feadh na hoidhche - bhí sé ’n-a</span>
<lb n="3093"/><span>chling im’ chluais.  “Go mbeannuighthar thuit!”  “Go</span>
<lb n="3094"/><span>mbeannuighthar dhuit!”</span></p>
<lb n="3095"/>
<lb n="3096"/><p><span>Seadh; seadh; níor thaobhuigheas an áit ó shoin i leith</span>
<lb n="3097"/><span>agus ní fios dam cia aca beo nó marbh do námhaid</span>
<lb n="3098"/><span>nó do charaid.  Acht-níor bhaineas an bláth.  Deire</span>
<lb n="3099"/><span>lem’ dhíoghaltas-deire lem’ dhóchas!  Agus sin agat</span>
<lb n="3100"/><span>deire mo scéil.</span></p>
<lb n="3101"/>
<lb n="3102"/><p><span>Caibidiol XXV.</span></p>
<lb n="3103"/>
<lb n="3104"/><p><span>D’éirigh Roibeárd agus do chuaidh amach fá’n gcábán.</span>
<lb n="3105"/><span>Do thuigeas go maith cad ba cheart dam a chóimhir-</span>
<lb n="3106"/><span>liughadh dhó acht bhí eagal orm go músclóchainn an ghríosach</span>
<lb n="3107"/><span>ann.</span></p>
<lb n="3108"/>
<lb n="3109"/><p><span>Ar ádhmharaighe an domhain do chuimhnigheas ar an</span>
<lb n="3110"/><span>Athair Eoghan Ó hIr, an sagart séimh cneasta bhí ag</span>
<lb n="3111"/><span>tafant na haithrighe air i mBuenos Aires.  Bhí aithne</span>
<lb n="3112"/><span>agam ar shagart den ainm céadna.  Bhí sé i mainistir</span>
<lb n="3113"/><span>i dtuaisceart na cathrach - agus ca bhfios dam, arsa</span>
<lb n="3114"/><span>mise im’ aigne féin, nach é an sagart céadna é bhí</span>
<lb n="3115"/><span>i mBuenos Aires.  Agus má’s é tá an báire liom.</span></p>
<lb n="3116"/>
<lb n="3117"/><p><span>Do ghoireas Roibeárd chugham isteach.</span>
<lb n="3118"/><span>“Beidh freagra agam dhuit imbárach,” arsa mise.</span>
<lb n="3119"/><span>D’iompuigh sé sin an tsúil orm agus d’imthigh amach.</span>
<lb n="3120"/><span>Do dúnamar an cábán ar a ceathair a chlog agus</span>
<lb n="3121"/><span>thugas-sa m’aghaidh ar an mainistir.  D’iarras cead</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3122"/><p><span>agallamh do déanamh leis an Athair Eoghan.  Thainig</span>
<lb n="3123"/><span>sé chugham i gceann tamaill.</span></p>
<lb n="3124"/>
<lb n="3125"/><p><span>“A Athair” arsa mise, go deabhthach, “an rabhais</span>
<lb n="3126"/><span>riamh i mBuenos Aires?”</span></p>
<lb n="3127"/>
<lb n="3128"/><p><span>“Is ann a rugadh me,” ar seisean.</span></p>
<lb n="3129"/>
<lb n="3130"/><p><span>“Muise, buidheachas le Dia!” arsa mise.</span></p>
<lb n="3131"/>
<lb n="3132"/><p><span>Do chuir sé scairt gháire as; acht do chuir sé cosc go</span>
<lb n="3133"/><span>h-obann le n-a chuid suilt.</span></p>
<lb n="3134"/>
<lb n="3135"/><p><span>“Cad chuige do cheist?” ar seisean.</span>
<lb n="3136"/><span>“Scéal beag atá agam duit,” arsa mise, agus</span>
<lb n="3137"/><span>do chromas ar scéal Roibeáird d’innsint dó.  Chomh</span>
<lb n="3138"/><span>luath agus mhothuigh sé comharthaighe Roibeáird ann do</span>
<lb n="3139"/><span>phreab sé ’n-a sheasamh.</span></p>
<lb n="3140"/>
<lb n="3141"/><p><span>“An rug sé ar an Spáineach?” ar seisean.</span>
<lb n="3142"/><span>“Abair, ar mhairbh sé an fear?”</span></p>
<lb n="3143"/>
<lb n="3144"/><p><span>“Níor mhairbh,” arsa mise.</span></p>
<lb n="3145"/>
<lb n="3146"/><p><span>“Buidheachas le Dia!” ar seisean.  “Á, tuigim</span>
<lb n="3147"/><span>cad atá uait anois.  Seadh, rachad d’á fhéachaint.”</span></p>
<lb n="3148"/>
<lb n="3149"/><p><span>“An dtiocfaidh tú imbárach?” arsa mise.  “Am</span>
<lb n="3150"/><span>proinne - sé sin a h-aon a chlog - síos go dtí an cábán.”</span></p>
<lb n="3151"/>
<lb n="3152"/><p><span>“Rachad,” ar sé.</span></p>
<lb n="3153"/>
<lb n="3154"/><p><span>Bhí súil agam go labharfadh Roibeárd liom lá ar</span>
<lb n="3155"/><span>n-a bhárach, acht níor labhair.  Bhí sé ’n-a phúca liom</span>
<lb n="3156"/><span>- chomh doicheallach céadna agus bhí riamh.  Níor leig</span>
<lb n="3157"/><span>sé air gur aithnigh sé i n-aon chor mé agus do leigeas dó.</span></p>
<lb n="3158"/>
<lb n="3159"/><p><span>Do scuireadh de’n obair go prap ar a h-aon a chlog.</span>
<lb n="3160"/><span>D’imthigh na fir oibre amach; do chuadhas féin isteach</span>
<lb n="3161"/><span>san oifig, agus d’imthigh Roibeárd síos go cúl an chábáin</span>
<lb n="3162"/><span>agus do shuidh síos.  Tháinig an tAthair Eoghan isteach</span>
<lb n="3163"/><span>agus ritheas-sa amach ’n-a choinne.</span></p>
<lb n="3164"/>
<lb n="3165"/><p><span>“A Athair,” arsa mise, “sin é é thíos annsin sa chúil;</span>
<lb n="3166"/><span>beidh sé fút féin agat.”</span></p>
<lb n="3167"/>
<lb n="3168"/><p><span>Do chuaidh sé chuige síos agus do sheasaigh ós a chómhair.</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3169"/><p><span>I gceann tamaill d’éirigh Roibeárd agus d’umhlaigh</span>
<lb n="3170"/><span>dó.  Do chroitheadar lámh le n-a chéile.  Do chromadar</span>
<lb n="3171"/><span>ar shiubhal síos suas agus do chaitheadar uair a chluig</span>
<lb n="3172"/><span>ar an gcuma sin, ag siubhal agus ag cainnt.  Ar a</span>
<lb n="3173"/><span>dó a chlog do chroitheadar lámh le n-a chéile arís agus</span>
<lb n="3174"/><span>tháinig an sagart ileith chugham-sa.</span></p>
<lb n="3175"/>
<lb n="3176"/><p><span>“Tá do chuid-se den obair déanta,” ar seisean.</span>
<lb n="3177"/><span>“Fág fúm-sa anois é.”</span></p>
<lb n="3178"/>
<lb n="3179"/><p><span>D’fhágas.  Níor mhiste dham é fhágaint fé, agus go</span>
<lb n="3180"/><span>deimhin féin níor mhiste liom.</span></p>
<lb n="3181"/>
<lb n="3182"/><p><span>I gceann trí lá tháinig an tAthair Eoghan arís agus</span>
<lb n="3183"/><span>do caitheadar uair a chluig ag cur ’s ag cúiteamh.</span></p>
<lb n="3184"/>
<lb n="3185"/><p><span>Ar dhul amach don sagart thug sé cogar dam.</span></p>
<lb n="3186"/>
<lb n="3187"/><p><span>“Tá gach aon nidh i gceart anois” ar seisean.</span></p>
<lb n="3188"/>
<lb n="3189"/><p><span>Is dócha go raibh; tá súil agam go raibh, agus creidim</span>
<lb n="3190"/><span>go raibh.  Acht ní h-é sin críoch an scéil.  Is riachtanach</span>
<lb n="3191"/><span>don scéalaidhe an fhírinne d’innsint agus í d’innsint</span>
<lb n="3192"/><span>’n-a h-iomlán, agus cé olc maith liom é caithfead</span>
<lb n="3193"/><span>críoch an scéil do bhreacadh go fírinneach.</span></p>
<lb n="3194"/>
<lb n="3195"/><p><span>An Luan a bhí chughainn dob éigean dúinn bheith i mbun</span>
<lb n="3196"/><span>na h-oibre ar a sé a chlog ar maidin.  Bhí long ag an</span>
<lb n="3197"/><span>bport ag cur earradh éagsamhla aisti.  Barraí fada</span>
<lb n="3198"/><span>caola iarainn urmhór d’á h-ualach, agus cuirtí tuairim</span>
<lb n="3199"/><span>le fiche barra dhíobh i mbeart agus tógtí an beart</span>
<lb n="3200"/><span>le crann tógála na luinge.  Do chonnac Roibeárd</span>
<lb n="3201"/><span>ag dul amach go brághaid an phuirt.  Do sheasaigh sé</span>
<lb n="3202"/><span>tamall ann agus thug ordú éigin d’á chuid fear.  Bhí</span>
<lb n="3203"/><span>a chúl le balla an chábáin.  Do tógadh beart de sna</span>
<lb n="3204"/><span>barraí san aer.  Thugas fé ndeara go raibh an beart</span>
<lb n="3205"/><span>ar claoine; sé sin, go raibh an t-éadan leathstall</span>
<lb n="3206"/><span>ní b’aoirde ná an t’éadan leath ’s t’bhus.  Do sceinn</span>
<lb n="3207"/><span>ceann de sna barraí agus do bhuail Roibeárd idir</span>
<lb n="3208"/><span>an dá shúil.  D’fhan an t-éadan eile fé’n gceangal a bhí</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3209"/><p><span>ar an mbeart, agus greamuigheadh ceann Roibeáird</span>
<lb n="3210"/><span>leis an mballa.  Bhí trí ordlach den bharra sáidhte</span>
<lb n="3211"/><span>n-a cheann.  Chomh luath agus tarraingeadh as é do</span>
<lb n="3212"/><span>thuit Roibeárd.  Ní gabhadh dham “an scéal do</span>
<lb n="3213"/><span>righniú”; - seadh - Bhí Roibeárd n-a chorp!</span></p>
<lb n="3214"/>
<lb n="3215"/><p><span>A léightheoir, caith cloch ar a leacht!</span>
<lb n="3216"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Go mBeannuighthear Dhuit

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Go mBeannuighthear Dhuit

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
