Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main"/></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Deirdre D'Auria and Eilís Ní Mhearraí</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">===pb n="146" /===
B</note>
                         <note type="L"/>
                         <note type="B"/>
                         <note type="C"/>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>===pb n="146" /===
B</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title/><author/><imprint><publisher/><date/></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p><span>
</span>
<lb n="0"/><span>TRACHTADH BEG AR PHROSODIA NA GAOIDHILGE</span>
<lb n="1"/><span>DÁ NGOIRTEAR FILIDHEACHT NO FEARACHT DÁNA.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Aseadh as prosodia ann .i. eólas déanmha dána in a</span>
<lb n="4"/><span>dhualgas féin.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Aseadh as dán ann comhrádh comair ciallmhar ceólmhar</span>
<lb n="7"/><span>iar na chuibhriughadh fa theórannaibh cinnte go n-airithe</span>
<lb n="8"/><span>airmhe siolladh agus coimhtheachta fóghar, agus sínteadh.</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>Atáid tri shóirt dána ag an nGaedhilg mar atá Dán</span>
<lb n="11"/><span>Díreach, Bruilingeacht, agus Ogláchas.  Acht cheana is ar</span>
<lb n="12"/><span>an nDán nDíreach laibheóram, óir dá mbeith a eólas ag</span>
<lb n="13"/><span>neach ní fhuil dócamhal i bhfoghluim eólais na Bruilin-</span>
<lb n="14"/><span>geachta ná an Ogláchais, etc.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>D'AISTIBH AN DÁNA DHÍRIGH.</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>Ag leigean thorainn labhairt ar chorr-aistibh nó ar</span>
<lb n="19"/><span>fho-aistibh iomadamhla an Dána Dhírigh, - atáid cúig</span>
<lb n="20"/><span>príomh-aiste ann, .i. Deibhidhe, Séadna, Rannuigheacht</span>
<lb n="21"/><span>Mhór, Casbhairn, agus Rannuigheacht Bheag.  etc.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>D'EALADHNAIBH NO DO RIACHTANASAIBH AN</span>
<lb n="24"/><span>DÁNA DHÍRIGH.</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>Atáid seacht riachtanais aige .i. Nuimhir ceathramhan,</span>
<lb n="27"/><span>Cinnteacht siolladh in gach ceathramhain, Uaim, Comhar-</span>
<lb n="28"/><span>dadh, Rinn agus Áird-rinn, Uaithne agus Ceann.</span>
<lb n="29"/><span>Atá an t-ochtmhadh ní ann as gnáthach san dánacht gé tig</span>
<lb n="30"/><span>thairis .i. Urlann.</span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>Atáid na ceithre céad-riachtanais díobh sin coitcheann</span>
<lb n="33"/><span>ag an uile aiste agus ní bhíd na trí riachtanais dhéighean-</span>
<lb n="34"/></p>
</div>
<pb n="147"/>
<div><lb n="35"/><p><span>nacha acht leannánta ag aistibh d'airithe, mar so</span>
<lb n="36"/><span>síos.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Rinn agus Airdrinn  ag Deibhidhe</span>
<lb n="39"/><span>Uaithne ag Rannuigheacht Mhóir agus ag Casbhairn.</span>
<lb n="40"/><span>Ceann ag Rannuigheacht Bhig agus ag Sédna.</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>DO'N CHEATHRAMhAIN.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Aseadh as ceathromha ann, nuimhir focal i bhfochair</span>
<lb n="45"/><span>aroile, agus in a mbíonn uimhir cinnte siolladh, agus</span>
<lb n="46"/><span>téid dá cheathramhain san leathrann agus dá leathrann</span>
<lb n="47"/><span>san Rann, agus an uimhir rann as áil le neach in a</span>
<lb n="48"/><span>dhán.</span></p>
<lb n="49"/>
<lb n="50"/><p><span>An tan chuirthear an rann i bhfochair aroile, "Leath-</span>
<lb n="51"/><span>rann "isna h-adhmadaibh, "Comhad" isna duanaibh</span>
<lb n="52"/><span>goirthear do'n leith dhéigheanaigh de, agus Seóladh</span>
<lb n="53"/><span>do'n leith tosaigh,  in gach cuid aca.  Agus ó do</span>
<lb n="54"/><span>labhramar ar adhmadaibh agus ar dhuanaibh inneósam a</span>
<lb n="55"/><span>n-eidirdheiliughadh.   Aseadh as Duan ann .i. Dán</span>
<lb n="56"/><span>'na mbí gach aon rann go n-a chéill féin, ann féin, go</span>
<lb n="57"/><span>h-iomlán, gan coimhcheangal céille ná siolla  ó aon</span>
<lb n="58"/><span>rann oile, agus gach comhad dé go gcéill iomlán ann</span>
<lb n="59"/><span>féin gan riachtanas conganta ó'n tSeóladh da sgarthaoi</span>
<lb n="60"/><span>é féin agus an Seóladh re roile.  Acht gé bhíos ceangal</span>
<lb n="61"/><span>céille eatorra an uair bhíd araon, agus nach iomlán an</span>
<lb n="62"/><span>chiall do bhéadh san tSeóladh i n-éagmhais an leath-</span>
<lb n="63"/><span>rainn .....</span>
<lb n="64"/><span>.......</span>
<lb n="65"/><span>óir a'ndiaidh an chomhaid do bheith déanta cumthar an</span>
<lb n="66"/><span>Seóladh ris dá réir fein, agus is é ba chúrsa saothruighthe</span></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="67"/><p><span>do cách suim dh'airithe do dhéanamh ar gach aiste dhíobh</span>
<lb n="68"/><span>sin thuas, etc.</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>An t-Adhmad, cheana, dán sin do níodh an file infheadhma</span>
<lb n="71"/><span>ar théama dh'airithe nó ar shlightibh dh'airithe do réir</span>
<lb n="72"/><span>aigeanta an fhile, mar do thogradh féin, agus bí coimhéad</span>
<lb n="73"/><span>na sligheadh sin ar fad san Adhmad, amhail bhíos san</span>
<lb n="74"/><span>óráid.  Bí an Seóladh agus an Leath-rann ag tabhairt</span>
<lb n="75"/><span>céille d'á chéile agus is minic nach mbiaidh ciall san</span>
<lb n="76"/><span>leathrann gan congnamh an tSeóladh, agus na roinn ag</span>
<lb n="77"/><span>ceangal céille ré chéile mar is gnáthuighe, ar son gur</span>
<lb n="78"/><span>gnáthach gach rann iomlán ann féin.  Agus de bhrigh nach</span>
<lb n="79"/><span>bhfuil dócamhal i ndéanamh na Seóladh i bhfarradh na</span>
<lb n="80"/><span>gComhad nó na Leathrann ar gach aiste, laibheóram ar</span>
<lb n="81"/><span>tús ar dhéanamh na leathrann ar gach aiste, agus 'na</span>
<lb n="82"/><span>dhiaidh sin laibheóram ar na Seóltaibh amhail do labra-</span>
<lb n="83"/><span>mar ar an gcuid oile de na riachtaanasaibh.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>DO'N CINNTEACHT SIOLLADH.</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>Aseadh as cinnteacht siolladh ann, seacht siolla</span>
<lb n="88"/><span>gan bháthadh do bheith in gach ceathramhain de gach aiste</span>
<lb n="89"/><span>de'n Dán Díreach, mar so:</span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>"Iomdha sgél maith ar Mhuire" etc. acht Séadna, ag</span>
<lb n="92"/><span>a mbí ocht siolla san chéad-ceathramhain de'n tSeóladh</span>
<lb n="93"/><span>agus de'n Leathrann, mar so: "Mairg fheuchas ar Inis</span>
<lb n="94"/><span>Ceithleann."</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>DON BHATHADH GUTHAIDhE FHILEATA.</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>De bhrigh go dteagmhann an báthadh guthaidhe sin go</span>
<lb n="99"/><span>minic isna ceathramhnaibh agus nach féidir do neach é</span>
<lb n="100"/><span>féin do coimhéad air, muna bheith eólas aige, do conncas</span>
<lb n="101"/><span>dúinn labhairt annso air, amhail do gheallamar, agus</span>
<lb n="102"/><span>ar tús ar na riachtanasaibh.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Atáid ceithre riachtanais aige, .i. focal comhardaigh</span>
<lb n="105"/><span>chríochnaigheas a nguthaidhe, agus iarmbéarla thionns-</span>
<lb n="106"/><span>gnas ó ghuthaidhe, agus an focal comhardaigh do beith i</span>
<lb n="107"/><span>dtosach go neimh-inmheadhonach, agus an guthaidhe deiridh</span>
<lb n="108"/></p>
</div>
<pb n="149"/>
<div><lb n="109"/><p><span>sin an fhocail agus an guthaidhe-tosaigh an iarmbéarla</span>
<lb n="110"/><span>do bheith gearr mar so</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>. . . . . . . . .</span>
<lb n="113"/><span>. . . . . . . . .</span></p>
<lb n="114"/>
<lb n="115"/><p><span>Gidheadh an uair bhíos guthaidhe deiridh an fhocail gearr,</span>
<lb n="116"/><span>agus guthaidhe tosaigh an iarmbéarla fada, is éidir</span>
<lb n="117"/><span>báthadh guthaidhe do dhéanamh nó gan a dhéanamh, mar so:</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>Fuaireas bogha ó Bhrian Bhuidhe</span>
<lb n="120"/><span>Fuareas bogha ó Bhrian óg</span></p>
<lb n="121"/>
<lb n="122"/><p><span>Acht ceana is báidhte is fearr é, óir ní gnáthach -</span>
<lb n="123"/><span>bíodh go mbadh ion-chosanta - gan báthadh é.  Mar an</span>
<lb n="124"/><span>gcéadna da rabhaid an dá ghuthaidhe fada ní cóir a</span>
<lb n="125"/><span>mbáthadh: mar so:</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>. . . . .</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>DON UAIM.</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>Aseadh as Uaim ann, dhá fhocal, nach iarmbéarla,</span>
<lb n="132"/><span>da gach ceathromhain do thionnsgnamh ó ghuthaidhe</span>
<lb n="133"/><span>éigin, nó ó chonsoine ionann, mar so:</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>Iomdha sgéal maith ar Mhuire</span>
<lb n="136"/><span>Fa moltar a  miorbhuile,</span>
<lb n="137"/><span>Do ghéabh ar an óigh n-iodhoin</span>
<lb n="138"/><span>Scéal is cóir do chreideamhoin.</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>Atáid dhá ghné Úama ann, .i. fíor-Uaim agus Uaim-</span>
<lb n="141"/><span>Ghnúise.  Fíor-Uaim .i. an dá fhocal déigheanach de'n</span>
<lb n="142"/><span>cheathramhain do dhéanamh Uama.  Uaim-Ghnúise .i. an</span>
<lb n="143"/><span>dá fhocal is foigse do'n fhocal déigheanach de'n cheathra-</span>
<lb n="144"/><span>mhain do dhéanamh Uama; mar so:</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>"d'fhior cogaidh comhailltear síothcháin "</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Acht cheana, tabhair do d'aire nach déan agus nach</span></p>
</div>
<pb n="150"/>
<div><lb n="149"/><p><span>dtoirmisg Iarmbéarla Uaim, agus nach déantar Comh-</span>
<lb n="150"/><span>arda, Uaithne, Rinn, ná Airdrinn re h-Iarmbéarla.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>Fóghnaidh gach uaim aca ar son a chéile in gach ceathra-</span>
<lb n="153"/><span>mhain, acht an cheathramha dhéigheanach de'n Leathrann, in</span>
<lb n="154"/><span>nach cóir acht Fíor-Uaim.  Coimhéad mar an gcéadna</span>
<lb n="155"/><span>nach bhfóghnann - bíodh nach biadh lochtach - iarmbéarla</span>
<lb n="156"/><span>ar bith do theacht idir an Uaim Ghnúise agus focal</span>
<lb n="157"/><span>déigheanach na ceathramhan; mar so:</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>"Do chosnas comha nár mhaith, etc."</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>óir goirid an t-aos dána "Uaim Gharbh" no "Gnúis</span>
<lb n="162"/><span>Gharb" dí sin.</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>Is amhlaidh seachantar sin, an focal déigheanach do</span>
<lb n="165"/><span>bheith 'na ainmnightheach ag an mbréithir, ut.</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>"d'fhior cogaidh comhailtear síothcháin "</span>
<lb n="168"/><span>vel e contra, ut</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>"An cogadh ceart bhuadhaigheas"</span>
<lb n="171"/><span>nó 'na aicid ag substaint mar so,</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>"Gabham chugam connradh maith,"</span>
<lb n="174"/><span>nó 'na shubstaint ag aicid, ut.</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>"Ní fear mise as maith connradh"</span>
<lb n="177"/><span>nó 'na ghenedil ó shubstaint eile, ut</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>"Ní comhtrom cogadh Banbha,"</span>
<lb n="180"/><span>nó</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>"Ag sin mac na mná tighe."</span>
<lb n="183"/><span>nó 'na bréithir indiaidh anma air a ndéan gníomh, mar so:</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>"As breaghdha an bheansain loitim,"</span>
<lb n="186"/><span>nó 'na shubstaint san chás ghearánach stiurfaighear ó</span>
<lb n="187"/><span>bhréithir ghníomhaigh, mar so:</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>"Ní beódha laoch loiteas mnaoi," etc.</span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>Ní bhacann Urdhubhadh ná Séimhiughadh ná Lomadh</span>
<lb n="192"/><span>Uaim, acht so in ár ndiaidh .i. an uair thig "h" ar "p"</span>
<lb n="193"/></p>
</div>
<pb n="151"/>
<div><lb n="194"/><p><span>is eadh as séimhiughadh dhó "f," agus mar sin is "f"</span>
<lb n="195"/><span>do gní Uaim ris, mar sin, ut</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>"Admhaim duit mo pheacadh féin."</span></p>
<lb n="198"/>
<lb n="199"/><p><span>Gach ionadh in a dteangmhann "h" ar "f" is</span>
<lb n="200"/><span>leis an litir is neasa dhí do nithear Uaim, má's consoine</span>
<lb n="201"/><span>nó guthaidhe í; mar so:</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>"Tagair liom a Fhlaith Éirne"</span>
<lb n="204"/><span>nó</span>
<lb n="205"/><span>"Tagair liom a Fhlaith Life."</span></p>
<lb n="206"/>
<lb n="207"/><p><span>Agus S: is éagsamhail ó na litribh eile, mar do níthear</span>
<lb n="208"/><span>Uaim ria, etc.   Ar tús ní dhéantar Uaim idir</span>
<lb n="209"/><span>S agus ceachtar díobh so .i. B D G M, ná re litir ar</span>
<lb n="210"/><span>bith acht ris an litir gcéadna.  Mar an gcéadna ní</span>
<lb n="211"/><span>dhéantar Uaim idir T S indiaidh an phairteagoil "an"</span>
<lb n="212"/><span>acht san módh gcéadna.  Gidheadh fóghnaidh an uile S ar a</span>
<lb n="213"/><span>dtig T indiaidh an phairteagail chéadna d'uaim re chéile.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>Mar an gcéadna ní cóir S ar SH, acht dhá SH nó dhá</span>
<lb n="216"/><span>S nó dhá TS .</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>Mar an gcéadna nuair bhíos SH nó S rompa</span>
<lb n="219"/><span>so L N R ní dhéantar uaim léi acht SH nó S rés</span>
<lb n="220"/><span>an litir gcéadna.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>DON CHOMHARDADH.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>Sul laibheóram ar thuarasgbháil an Chomhardaigh caith-</span>
<lb n="225"/><span>feam labhairt ar dhá ní .i. ar roinn fileata na gconsoin-</span>
<lb n="226"/><span>eadh maille re n-a n-uaisle féin thar a chéile, agus ar</span>
<lb n="227"/><span>na Síntibh, óir dogníd na fileadha aithearrach ranna</span>
<lb n="228"/><span>ar na consoinibh tar mar a dubhramar, ag gairm</span>
<lb n="229"/><span>consoineadh ar leith do na consoinibh, ar ngabhail</span>
<lb n="230"/><span>séimhighthe, dúbluighthe, agus cumaisg, mar so síos.</span>
<lb n="231"/></p>
</div>
<pb n="152"/>
<div><lb n="232"/><p><span>Atá cúig sórt consoine ann, d'á ngoirthear BOG,</span>
<lb n="233"/><span>CRUAIDH, GARBH, TEANN, agus ÉADTROM, agus S</span>
<lb n="234"/><span>nac d'éan-tsórt díobh, óir is eadh ghoireas an Ghaedhealg</span>
<lb n="235"/><span>consoine aimrid di, ar an ádhbhar nach cóir do chomhardadh</span>
<lb n="236"/><span>ria acht í féin, sna crothaibh a mbí, amhail adubhramar.</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>Na trí consoine Boga.  C. P. T.</span>
<lb n="239"/><span>Na trí consoine Cruaidhe  B. D. G.</span>
<lb n="240"/><span>Na trí consoine Garbha  CH. TH F.</span>
<lb n="241"/><span>Na cúig consoine Teanna, mar atá, RR. LL. NN.</span>
<lb n="242"/><span>M. NG.</span>
<lb n="243"/><span>Na seacht gconsoine Éadtroma,  mar atá:</span>
<lb n="244"/><span>DH. GH. BH. MH. R. L. N.</span></p>
<lb n="245"/>
<lb n="246"/><p><span>Agus dobheirid na filidh barr uaisle agus ceannais</span>
<lb n="247"/><span>do chuid díobh seach aroile, mar atáid ar n-a suidhiughadh</span>
<lb n="248"/><span>síos ann so, .i. gach cuid díobh is uaisle ar tús.</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>Ar tús a deirid gurab í S ríoghan na gconsoine.</span>
<lb n="251"/><span>Na trí consoine Boga iar sin.  Na trí consoine</span>
<lb n="252"/><span>Cruaidhe iaramh, na trí consoine Garbha iaramh, na</span>
<lb n="253"/><span>cúig consoine Teanna iar sin, agus na seacht gconsoine</span>
<lb n="254"/><span>Éadtroma fa dheóigh.</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>Tabhair do t'aire gurab annamh bhíos M fada acht i</span>
<lb n="257"/><span>ndeireadh focail mar so "Atám" "mám" etc. agus</span>
<lb n="258"/><span>gurab annamh bhíos mar sin, féin, óir is amhlaidh bhíd</span>
<lb n="259"/><span>na consoine Teanna ar dheireadh focail ar n-a gcana-</span>
<lb n="260"/><span>mhain go meadhon, mar laibheóram 'na dhiaigh so, 'na</span>
<lb n="261"/><span>n-áit féin.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>Atáid trí sínte ann, .i. Síneadh fada, Síneadh</span>
<lb n="264"/><span>gearr, Síneadh Meadhonach.  Síneadh fada .i. an siolla</span>
<lb n="265"/><span>do chanamhain go fada mar so: "Bás" "Rós,"</span>
<lb n="266"/><span>"Fís."  Síneadh gearr nuair atá an siolla do chanamhain</span>
<lb n="267"/><span>go gearr mar so "Bas, Ros, Cailc  Fios, Lios etc.</span>
<lb n="268"/><span>Síneadh meadhonach mar atá an siolla do chanamhain</span>
<lb n="269"/><span>gan bheith fada uile ná gearr uile, mar so, "Cainn-</span>
<lb n="270"/><span>teach" "barr" "geall" "Donn."</span>
<lb n="271"/>
<pb n="153"/></p>
<lb n="272"/>
<lb n="273"/><p><span>Is lór sin anois ar na Síntibh, acht is mian linn</span>
<lb n="274"/><span>tuillemh foirceadail do thabhairt uainn orra, acht go</span>
<lb n="275"/><span>roicheam chuige.</span></p>
<lb n="276"/>
<lb n="277"/><p><span>DO ROINN AN CHOMHARDA AGUS DA</span>
<lb n="278"/><span>THUARASGBAIL.</span></p>
<lb n="279"/>
<lb n="280"/><p><span>Atá dhá shórt comhardaidh ann, mar atá: Comhardadh</span>
<lb n="281"/><span>Slán agus Comhardadh Brisde.  Is eadh is Comhardadh</span>
<lb n="282"/><span>Slán ann .i. gach focal do dhá fhocal do bheir coimh-</span>
<lb n="283"/><span>theacht d'á chéile i n-uimhir siolladh agus i n-ionannas</span>
<lb n="284"/><span>guthaidhe agus fa dtuigthear Cumasg i n-ionamhlacht</span>
<lb n="285"/><span>consoineadh d'aon tsórt nó consoineadh chudrumas</span>
<lb n="286"/><span>iad, agus sin do réir uird na siolladh, acht amháin con-</span>
<lb n="287"/><span>soinidh tosaigh na bhfocal nach iarrann coimhtheacht do</span>
<lb n="288"/><span>chonsoinibh ar bith, acht amháin an uair theagmhas nuimhir</span>
<lb n="289"/><span>is mó iná dá chonsoine i bhfochair aroile gurab cuma cia</span>
<lb n="290"/><span>an t-eagar air a dtiobharthar coimhtheacht dóibh, acht go</span>
<lb n="291"/><span>raibhe coimhtheachtacha.</span></p>
<lb n="292"/>
<lb n="293"/><p><span>C. roc.           P. sop.             T. lot.</span>
<lb n="294"/><span>B. ab.            D. gad.             G. lag.</span>
<lb n="295"/><span>CH. deachmaidh.   TH. do leathnoid.   F. leanfuidh.</span>
<lb n="296"/><span>LL. ball.         RR. barr.           NN. gann.</span>
<lb n="297"/><span>M. am.            NG. bang.</span>
<lb n="298"/><span>BH. taobh.        DH. Aodh.           GH. laogh.</span>
<lb n="299"/><span>MH. caomh.      R. saor.     L. daol.    N. faon.</span>
<lb n="300"/><span>is cóir iad sin thuas do chomhardadh.</span></p>
<lb n="301"/>
<lb n="302"/><p><span>Atá cuid de na coinsoinibh, an uair theagmhas i bhfochair</span>
<lb n="303"/><span>consoineadh dh'airithe iad athruigheas a mbrigh nó a</span></p>
</div>
<pb n="154"/>
<div><lb n="304"/><p><span>nádúir díleas féin do chum comharda do dhéanamh, ar a</span>
<lb n="305"/><span>laibheóram arís.</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>Aseadh as Comhardadh Brisde ann, dhá fhocal do</span>
<lb n="308"/><span>bheir coimhtheacht d'a chéile i n-uimhir siolladh agus i n-ionamha-</span>
<lb n="309"/><span>lacht guthaidhe agus sínteadh mar an gComhardadh Slán,</span>
<lb n="310"/><span>gidheadh nach déan condas fa chonsoinibh a dtaobh</span>
<lb n="311"/><span>sóirt na nuimhre, acht amháin nach consoineadh fhoghnas</span>
<lb n="312"/><span>do Chomhardadh Slán bhíos ann.  Ní bhacann fós consoin</span>
<lb n="313"/><span>do bheith ar deireadh focail, agus deireadh an fhocail eile</span>
<lb n="314"/><span>do bheith i nguthaidhe, mar so:</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>"Ba: Blas".  nó "Cas: Tlacht."</span>
<lb n="317"/><span>nó  "Aoi: Aois"  nó "Blaoisg: Baois."</span></p>
<lb n="318"/>
<lb n="319"/><p><span>DO'N RINN agus DO'N AIRDRINN.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>Aseadh as Rinn agus as Airdrinn ann .i. dhá fhocal,</span>
<lb n="322"/><span>agus focal díobh níos faide d'aon shiolla iná an dara</span>
<lb n="323"/><span>focal do-bheir coimhtheacht mar chomhardadh d'á chéile</span>
<lb n="324"/><span>ó'n gcéad-shiolla amach de'n fhocal is faide dhíobh,</span>
<lb n="325"/><span>agus goirthear Rinn do'n fhocal is giorra agus Aird-</span>
<lb n="326"/><span>rinn do'n fhocal is faide, mar so.</span></p>
<lb n="327"/>
<lb n="328"/><p><span>Rinn.     Aird-rinn.</span>
<lb n="329"/><span>Glas      Sonas</span>
<lb n="330"/><span>Tachar    Cuartachadh</span>
<lb n="331"/><span>Gabaidh   Fuarabhair.</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>UAITHNE. CEANN. URLAINN.</span>
<lb n="334"/><span>DO'N UAITHNE.</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>Aseadh as Uaithne ann, dá fhocal do-bheir coimhtheacht</span>
<lb n="337"/><span>d'á chéile, mar an gcómhardadh, acht i n-ionannas na</span>
<lb n="338"/><span>nguthaithe amháin, agus iarraidh an t-Uaithne coimh-</span>
<lb n="339"/><span>theacht leithne agus caoile isna guthaidhibh agus i ndeireadh</span>
<lb n="340"/><span>na gcumasg, mar so.</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>"Caol, maol, tréan, fal, fial" etc.  Acht cheana,</span>
<lb n="343"/></p>
</div>
<pb n="155"/>
<div><lb n="344"/><p><span>má 's focal il-shiollach bhíos ann, ní beag leis</span>
<lb n="345"/><span>coimteacht caoile agus leithne do bheith san tsiolla</span>
<lb n="346"/><span>dhéigheanach dhíobh, mar so:</span></p>
<lb n="347"/>
<lb n="348"/><p><span>"Adhbha" agus "biodhbha "</span>
<lb n="349"/><span>"Inmhe" agus "doinmhe "</span>
<lb n="350"/><span>"or-mhaille" agus "seanrighe"</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>DO'N CHEANN.</span></p>
<lb n="353"/>
<lb n="354"/><p><span>Aseadh is Ceann ann, focal én-shiolla iarras an</span>
<lb n="355"/><span>cheathroma dhéigheanach de'n tSédna do bheith 'na fhocal</span>
<lb n="356"/><span>dhéigheanach aice.</span></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>DO'N URLAINN.</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>Aseadh as Urlann ann, .i. focal bhíos i dtús na céad-</span>
<lb n="361"/><span>cheathromhan re 'n ab éidir gan comhardadh do chur.</span>
<lb n="362"/><span>Agus an uair nach bí Urlann san leath-rann, "Láin-</span>
<lb n="363"/><span>déanamh" goirthear do'n leath-rann.</span></p>
<lb n="364"/>
<lb n="365"/><p><span>DE NA HAISTIBH AR TUS, AGUS DO'N DEIBIDhE</span>
<lb n="366"/><span>CÉADUS.</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>Aseadh as deibhidhe ann .i aiste chríochnuigheas an</span>
<lb n="369"/><span>chéad-cheathromha dhí i Rinn, agus an ceathramha dhéigheanach</span>
<lb n="370"/><span>i n-Airdrinn; agus iarras comhardadh ris gach focal</span>
<lb n="371"/><span>de'n cheathramhain dhéigheanaigh, ó sin amach, do bheith</span>
<lb n="372"/><span>san chéad-cheathromhain; óir ní bhí aon fhocal i gceath-</span>
<lb n="373"/><span>ramhoin dhéigheanaigh leath-roinn ar bith, taobh amuigh de'n</span>
<lb n="374"/><span>fhocal dhéigheanach, nach éigin comhardadh do bheith ris san</span>
<lb n="375"/><span>chéad-cheathromhain, ná aon fhocal san chéad cheathromhain,</span>
<lb n="376"/><span>taobh amuigh de'n Urlann, nach éigin comardadh nó</span>
<lb n="377"/><span>Áirdrinn do bheith ris san ceathromhain dhéigheanaigh.</span>
<lb n="378"/></p>
</div>
<pb n="156"/>
<div><lb n="379"/><p><span>Acht cheana, ní h-iarrthar san t-seóladh acht Rinn agus</span>
<lb n="380"/><span>Airdrinn amháin do chomhardadh ar bith, mar so.</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>Oglách do bhí ag Muire mhóir</span>
<lb n="383"/><span>Nach dtug eiteach na honóir</span>
<lb n="384"/><span>Leis nár b'áil do'n uile bhan</span>
<lb n="385"/><span>Amháin acht Muire Máthar.</span></p>
<lb n="386"/>
<lb n="387"/><p><span>DO'N TSÉDNA.</span></p>
<lb n="388"/>
<lb n="389"/><p><span>Aseadh as Sédna ann, aisde ag a mbí ocht siolla san</span>
<lb n="390"/><span>chéid-cheathromhain de'n leathrann agus a seacht san</span>
<lb n="391"/><span>dara ceathromhain, agus chríochnuigheas an gcéad</span>
<lb n="392"/><span>ceathromhain i bhfocal dá shiolla, agus an gceathromhain</span>
<lb n="393"/><span>ndéagheanuigh i bhfocal én-shiolla i ndiaidh focail</span>
<lb n="394"/><span>dói-shiollaidh. etc.  Ní gnáth againn an doishiolla thuas</span>
<lb n="395"/><span>go déshiollabhach.  Adeir uraicheapt go neimhin-</span>
<lb n="396"/><span>meadhonach muna raibhe iarmbéarla eatorra, mar so:</span></p>
<lb n="397"/>
<lb n="398"/><p><span>Rí na ndúl an rí do roighne</span>
<lb n="399"/><span>Do-ní úr de'n choinnle chríon,</span></p>
<lb n="400"/>
<lb n="401"/><p><span>nó</span></p>
<lb n="402"/>
<lb n="403"/><p><span>Maighre geal fá eitibh eala</span>
<lb n="404"/><span>d'eitil re bhfear ttreagha téid.</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>agus is do'n fhocal én-shiolla sin goirthear Bráighe.</span>
<lb n="407"/><span>Agus an uair bhíos iarmbéarla eidir an mBrághaid</span>
<lb n="408"/><span>agus an focal doi-shiollach sin roimhe adeirthear Bráighe</span>
<lb n="409"/><span>briste ris, agus tógthar mar bhinib gion go gcuirthear</span>
<lb n="410"/><span>mar locht ar an tSédna é, ut:</span></p>
<lb n="411"/>
<lb n="412"/><p><span>Cuimhnigh go bhfuil a rí id' rolla</span>
<lb n="413"/><span>Fuil na dtrí gColla ar do chúl.</span></p>
<lb n="414"/>
<lb n="415"/><p><span>Gidheadh, má 's iarmbéarla é cheangaltar re báthadh</span>
<lb n="416"/><span>na nguthaidhe san bhfocal én-shiolla sin bhíos ar</span></p>
</div>
<pb n="157"/>
<div><lb n="417"/><p><span>deireadh, fógnaidh amhail nach biadh ann ar én-chor,</span>
<lb n="418"/><span>mar so:</span></p>
<lb n="419"/>
<lb n="420"/><p><span>Is iongnadh ag fior i bhfomhoir</span>
<lb n="421"/><span>Ciodh fá ttiobhradh onóir d'Aodh.</span></p>
<lb n="422"/>
<lb n="423"/><p><span>nó</span></p>
<lb n="424"/>
<lb n="425"/><p><span>Iomda file 'gá bhfuil eige</span>
<lb n="426"/><span>'Gá fighe i dtoigh oide d'Eóin.</span></p>
<lb n="427"/>
<lb n="428"/><p><span>Is amhlaidh bhíos Seoladh na Sédna .i. Ocht siolla san</span>
<lb n="429"/><span>chéd-cheathromhain, agus focal doi-shiolach ar deireadh,</span>
<lb n="430"/><span>agus seacht siolla san dara ceathromhain agus focal</span>
<lb n="431"/><span>én-shiolla fá deireadh innti, gan cúntas créad é an</span>
<lb n="432"/><span>focal bhíos roimhe ni h-ionann agus an leath-rann</span>
<lb n="433"/><span>agus an Uaim idir én-shiolla dhéigheanach an tSeólta</span>
<lb n="434"/><span>do choimhtheacht i gcomharda rís an mBrághaid mar</span>
<lb n="435"/><span>so, etc.</span></p>
<lb n="436"/>
<lb n="437"/><p><span>Trí gártha is gnáth 'na dhúnadh</span>
<lb n="438"/><span>Dúnadh árd 'n a n-ibhthear corm,</span>
<lb n="439"/><span>Gáir na stéad i ndáil na ndeighfhear</span>
<lb n="440"/><span>Gáir théad 's gáir na ngeimheal ngorm.</span></p>
<lb n="441"/>
<lb n="442"/><p><span>DO'N RANNUIGhEACHT MHOIR.</span></p>
<lb n="443"/>
<lb n="444"/><p><span>Aseadh as Rannuigheáct Mhór ann .i. Aisde chríoch-</span>
<lb n="445"/><span>nuigheas gach ceathroma i bhfocal én-shiolla, agus in a mbí</span>
<lb n="446"/><span>coimhtheacht Uaithne ag dá fhocal déigheanach an dá cheath-</span>
<lb n="447"/><span>romhain, agus comhardadh re h-Uaithne na chéd cheathromhain</span>
<lb n="448"/><span>san ceathromhain dhéigheanaigh, mar so:</span></p>
<lb n="449"/>
<lb n="450"/><p><span>Do bheir baing béime ar mo bhladh</span>
<lb n="451"/><span>Druim do char re féile ag fior.</span>
<lb n="452"/></p>
</div>
<pb n="158"/>
<div><lb n="453"/><p><span>nó</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>Ní héidir don ghuidhe ghnáth</span>
<lb n="456"/><span>Tráth éigin nach bhfuige fiach.</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>nó</span></p>
<lb n="459"/>
<lb n="460"/><p><span>Tar ais mar do fhéuch Coll</span>
<lb n="461"/><span>Breac na bharr lais ón lionn.</span></p>
<lb n="462"/>
<lb n="463"/><p><span>Is amhlaidh curthar Seóladh ris .i. dá cheathramhoin do</span>
<lb n="464"/><span>chur re chéile agus focal déigheanach gach ceathromhan díobh</span>
<lb n="465"/><span>ag teacht re chéile mar Uaithne, agus Comhardadh Slán</span>
<lb n="466"/><span>nó Brisde, ris gach focal eile do'n dara ceathromhain</span>
<lb n="467"/><span>do bheith san chéd-cheathromhain, agus focal déigheanach</span>
<lb n="468"/><span>do dhara ceathromhain an tSeolaidh do theacht i</span>
<lb n="469"/><span>gcomharda an leath-roinn mar so</span></p>
<lb n="470"/>
<lb n="471"/><p><span>File dhá gcarann Chloinn tTáil</span>
<lb n="472"/><span>Ní anann ag Droing da dheoin.</span></p>
<lb n="473"/>
<lb n="474"/><p><span>Maighre taghaill mara mhóir</span>
<lb n="475"/><span>Foill ar abhainn tana a treóir.</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p>
<lb n="478"/><span>nó</span>
<lb n="479"/><span>Dealg atháloidh othras Taidhg,</span>
<lb n="480"/><span>Dar n-antráthaibh tochta an tuilg,</span>
<lb n="481"/><span>Créacht oile ar fheól-fhogail ndeilg</span>
<lb n="482"/><span>Loighe an deirg bheó-ghonaigh bhuirb.</span></p>
<lb n="483"/>
<lb n="484"/><p><span>Act cheana, ní dhligh Uaithne na céad cheathromhan don</span>
<lb n="485"/><span>tSeoladh coimhtheacht a gcomhardadh ré haon fhocal don</span>
<lb n="486"/><span>rann uile.</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>DON CHASBHAIRNN.</span></p>
<lb n="489"/>
<lb n="490"/><p><span>Aseadh as Casbhairnn ann .i. aisde chríochnuigheas gach</span>
<lb n="491"/><span>ceathromha a bhfocal trí siolladh, choimhthig re aroile</span>
<lb n="492"/><span>d 'uaithne, mar so.</span></p>
<lb n="493"/>
<lb n="494"/><p><span>Puirt ríogh Achaidh Fhionnlogha</span>
<lb n="495"/><span>Síodh Chathail a gcomhladha,</span>
<lb n="496"/><span>Dá ghoin d'airm í Iughaine</span>
<lb n="497"/><span>Do mhairbh soin an siodhuighe.</span></p>
<lb n="498"/>
<lb n="499"/><p><span>Is amhlaidh cuirthear seoladh ria .i. dá cheathromhain</span></p>
</div>
<pb n="159"/>
<div><lb n="500"/><p><span>do chur re chéile aga mbia uaithne agus do nós na Rann-</span>
<lb n="501"/><span>uigheachta Móire .i. focal déigheanach an dara ceath-</span>
<lb n="502"/><span>romhan don tSeóladh do theacht re focal déigheanach an</span>
<lb n="503"/><span>leathrainn, mar comhardadh, mar so:</span></p>
<lb n="504"/>
<lb n="505"/><p><span>Is í an eacluis aoibhneasa</span>
<lb n="506"/><span>In measroigh a miangusa</span>
<lb n="507"/><span>Sriobh tre tholchoibh taobhghlasa</span>
<lb n="508"/><span>Na arthain d'fhior fiabhrasa.</span></p>
<lb n="509"/>
<lb n="510"/><p><span>DON RANNUIGHEACHT BHIG.</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>Is ionann déanamh don Rannuigheacht mhóir agus don</span>
<lb n="513"/><span>Rannuigheacht Bhig, mar adubhramar; acht gur ab focal</span>
<lb n="514"/><span>doishiollach bhíos ar deireadh gach ceathromhan don Rannui-</span>
<lb n="515"/><span>gheacht Bhig, ut</span></p>
<lb n="516"/>
<lb n="517"/><p><span>Do teannadh re digh ndrúchta</span>
<lb n="518"/><span>Idh lúbtha um ceangal gcéachta.</span></p>
<lb n="519"/>
<lb n="520"/><p><span>nó</span>
<lb n="521"/><span>Sreabh go bruach na broin mhaighrea</span>
<lb n="522"/><span>Do luach tfailgeadh n-óir dh'ionladh.</span></p>
<lb n="523"/>
<lb n="524"/><p><span>nó</span>
<lb n="525"/><span>Bás ó Ghearóid ban gorngha</span>
<lb n="526"/><span>Cros comhdha seanfóid Sadhbha.</span></p>
<lb n="527"/>
<lb n="528"/><p><span>Ionann modh air a gcurthar seoladh ria agus ris an Rannui-</span>
<lb n="529"/><span>geacht Mhóir acht eidirdheiliughadh na bhfocal n-aoin-</span>
<lb n="530"/><span>shiolladh agus doisiollach i ndeireadh na gceathromhan</span>
<lb n="531"/><span>mar so. M.</span></p>
<lb n="532"/>
<lb n="533"/><p><span>Rogha na cloinne Conall</span>
<lb n="534"/><span>Togha na droinge a dearam,</span>
<lb n="535"/><span>Tolg dar seoladh rug romham reomhuinn M.</span>
<lb n="536"/><span>Conall tug d'Eoghan fearann.</span>
<lb n="537"/></p>
</div>
<pb n="160"/>
<div><lb n="538"/><p><span>Atá ní eile a deirthior do bheith 'na riachdanus ar</span>
<lb n="539"/><span>dhán .i. dúnadh nó iadhadh, an uair curthar nuimhir rann</span>
<lb n="540"/><span>re roile, madh a nduan nó a n-adhmad.  Agus is eadh</span>
<lb n="541"/><span>as dúnadh ann, .i. gidh bé rann, leathrann, nó ceath-</span>
<lb n="542"/><span>romhadh, focal nó cuid de, madh aonshiolla nó nísa</span>
<lb n="543"/><span>lia nó litir le a dtionsgain an dán, a chríochnughadh</span>
<lb n="544"/><span>san ní céadna etc.</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>Do na consoinibh ar ar labhramar, chudramaigheas</span>
<lb n="547"/><span>nó do ní áit consoine d'aonsórt.</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>Atáid consoinidh dhairidhe ann an uair theagmhas re</span>
<lb n="550"/><span>cneas consoine dhairidhe eile iad athruigheas a mbrigh</span>
<lb n="551"/><span>nadúra féin, K. agus M. a mbrigh chonsoineadh do shórt</span>
<lb n="552"/><span>oile, mar laibheóram síos ann so.</span></p>
<lb n="553"/>
<lb n="554"/><p><span>Acht cheana sul laibheóram orra tabhair na riaghlaca</span>
<lb n="555"/><span>so síos do t'aire, as an leabhair ceapaireachta -</span>
<lb n="556"/><span>mar fúndamént.</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>1. Ar ttús ní cóir consoine comharda K. 'na aonar</span>
<lb n="559"/><span>acht re consoine dá aicme féin.</span>
<lb n="560"/><span>2. Ní bhí feidhm M. comardaidh do chonsoineibh ar</span>
<lb n="561"/><span>ní sa lia 'ná dhá chonsoine ar gach taobh, mar so: "Na</span>
<lb n="562"/><span>lúibsean" agus "drúichtsgreamh," cóir do chomh-</span>
<lb n="563"/><span>ardadh re a roile.</span>
<lb n="564"/><span>3. Acht so síos.  Fuilngidh dhá chonsoine éadroma K.</span>
<lb n="565"/><span>a bhfocal gac M. a mbí san bhfocal eile do chonsoinibh</span>
<lb n="566"/><span>teanna agus éttroma do chomhardadh ris.  Ut. "Foghmhar"</span>
<lb n="567"/><span>agus "gormglan."   Cóir do chomhardadh.</span>
<lb n="568"/><span>4. Ní théid S na consoine bhog do bharr a comhardadh</span>
<lb n="569"/><span>mar is follus orra so síos atá lochdach.</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>Nír loisg don toisg sin na tighthe</span>
<lb n="572"/><span>Loisgfidh don toisg oile iad.</span>
<lb n="573"/></p>
</div>
<pb n="161"/>
<div><lb n="574"/><p><span>nó</span>
<lb n="575"/><span>Daoine bhan gcaisgsin gan crodh</span>
<lb n="576"/><span>San raithsin craoibh Cruachan fuil.</span>
<lb n="577"/><span>.i. iar mbás craoibhe cruachan sin.  agus as olc baoi a</span>
<lb n="578"/><span>bromanach air.</span></p>
<lb n="579"/>
<lb n="580"/><p><span>5. Fuilngidh an Consoine bog consoine cruaidhe,</span>
<lb n="581"/><span>teanna nó éttroma, mar aon ris.  Dá mhéad díobh</span>
<lb n="582"/><span>theagmhas 'na fhochair a bhfocal don chomhardadh agus do níd</span>
<lb n="583"/><span>coimhtheacht re consoine mbog agus gidh bé ar bith con-</span>
<lb n="584"/><span>soine ele K. é acht K. nach p bhiad K. na</span>
<lb n="585"/><span>fhochair mar so  "Seachtmhain"  "leantar," cóir do</span>
<lb n="586"/><span>don, M. chomhardadh, "geangtnúith" agus "seantuir."</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>6. Brigh consoine éttroime bhíos ag consoine</span>
<lb n="589"/><span>garbh re cneas consoine bhuig, mar so falc</span>
<lb n="590"/><span>"tacmhong,"  "slatcholl."</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>7. Gach áit in a mbí consoine cruaidhe agus consoine</span>
<lb n="593"/><span>gharbh re cneas a chéile, as eadh bhíos ag an gconsoine</span>
<lb n="594"/><span>chruaidh brigh consoine bhuig, agus ag an gconsoine</span>
<lb n="595"/><span>gairbh brigh consoine éttroim, mar so: "Gadchor,"</span>
<lb n="596"/><span>"bratrodh," bratradh M.</span></p>
<lb n="597"/>
<lb n="598"/><p><span>8. Gach áit a mbí .ch.  re cneas S., roimpe nó na</span>
<lb n="599"/><span>diaidh, brigh consoine éttroim bhíos aige mar so.</span>
<lb n="600"/><span>"An teachso" agus "an fearso"; cóir mar</span>
<lb n="601"/><span>chomhardadh iad.  "Cneascaomh" agus "treaslaogh" cóir</span>
<lb n="602"/><span>mar chomhardadh iad amhlaidh.</span></p>
<lb n="603"/>
<lb n="604"/><p><span>9. Do ní S cumhachta oile mar so; boguigh sí na cúig</span>
<lb n="605"/><span>consoine, mar atá dh, th, b, d, g, roimpe, agus</span>
<lb n="606"/><span>cruaidhighidh sí trí consoine na diaidh go neimhinmheadhonach,</span>
<lb n="607"/><span>.i. ch th agus c. a nén chás, da ngoirthear "c. cumaisg,"</span></p>
</div>
<pb n="162"/>
<div><lb n="608"/><p><span>agus isé as "c. cumaisg" ann an tan théid .g.</span>
<lb n="609"/><span>dheiridh focail a ndiaidh S go neimhinmheadhonach, agus .c.</span>
<lb n="610"/><span>thosaigh an fhocail eile a nén choll san chomh-fhocal</span>
<lb n="611"/><span>do réir riaghla na gcomhfhocal.  Cruaidhaighidh an S an</span>
<lb n="612"/><span>C cumaisg  sin,  mar so  "Fleasgorr,"  fleas-</span>
<lb n="613"/><span>góir, M. uatha so  "fleasg" agus "corr."  do</span>
<lb n="614"/><span>dhruim an bhogtha sin M. do ní S roimpe, is cóir na</span>
<lb n="615"/><span>focailsi uile do chomhardadh re roile .i. an "leathso"</span>
<lb n="616"/><span>agus  an  "fhleadhso,"  an "ceapso"  agus  "ceadso."</span>
<lb n="617"/><span>Agus ní cóir aon dá fhocal díobh do comharda. K.</span>
<lb n="618"/><span>re chéile sul dtig an S na ndiaidh, mar so "leath"</span>
<lb n="619"/><span>"fleadh,"  "ceap" "cead,": lochdach iad K. uile</span>
<lb n="620"/><span>mar comhardadh.</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>Cuirthear S deiridh fhocail agus S an s: M. bhairr</span>
<lb n="623"/><span>tig na diaidh K air a gcomhardadh le haon S amháin</span>
<lb n="624"/><span>mar so K. an "glassa" agus na "basa," agus cuirthear</span>
<lb n="625"/><span>consoine cruaidh agus consoine garbh re haon chonsoine</span>
<lb n="626"/><span>mbog .i. an uair thig .t. dheiridh focail re casadh a lár</span>
<lb n="627"/><span>an fhocail andiaidh .th. mar so "iota" na "diotdha"</span>
<lb n="628"/><span>nach ndearna "iota" "iongna."</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>Cuirthear mar an gcéadna dhá chonsoine éttroma an</span>
<lb n="631"/><span>uair as a gcasadh thig consoine éttrom aca agus aon</span>
<lb n="632"/><span>chonsoine éttrom a gcoimhtheacht comhardadh mar so.</span></p>
<lb n="633"/>
<lb n="634"/><p><span>"dol uaidhibh ní ba díor dhamh</span>
<lb n="635"/><span>For ghuailnibh ríogh as ríoghan."</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>Mar an gcéadna an uair thig da, an tsamhluighthe</span>
<lb n="638"/><span>andiaidh .l. nó .n. as consoine theann do chur ris a</span>
<lb n="639"/><span>gcoimhtheacht ag iompodh an .d. sin an da a litir</span>
<lb n="640"/><span>ionainn, agus an litir sin dheiridh an fhocal mar so.</span>
<lb n="641"/><span>"Urra" mar rinn re "saogallda" ag déanamh</span>
<lb n="642"/><span>"saogalla" dhe, nó consoine éttrom nó trom, agus</span></p>
</div>
<pb n="163"/>
<div><lb n="643"/><p><span>consoine cruaidh do chur ris.  Ag fulang don da</span>
<lb n="644"/><span>consoin K na riocht féin mar so "ordha" mar</span>
<lb n="645"/><span>rinn re "saoghalda".</span></p>
<lb n="646"/>
<lb n="647"/><p><span>Ó do labhramar an uiread sin air na consoinibh do</span>
<lb n="648"/><span>thaoibh na gcomhardadh, a deuram an beagán so ar na</span>
<lb n="649"/><span>guthaidhibh, etc.</span></p>
<lb n="650"/>
<lb n="651"/><p><span>An uair theagmhaid dá ghuthaidhe re cneas aroile</span>
<lb n="652"/><span>gearr is cóir an chéad ghuthaidhe dhíobh, más guthaidhe do </span>
<lb n="653"/><span>bhí gearr ariamh iad, mar so .i. "An Laud" an "gaud,"</span>
<lb n="654"/><span>cóir do chomhardadh.   "An laud"  "an diaud,"</span>
<lb n="655"/><span>lochdach do chomhardadh.</span></p>
<lb n="656"/>
<lb n="657"/><p><span>Do gheubha an foghlamach má do rinnemair dearmad</span>
<lb n="658"/><span>a ngnáthughadh leughtha oibreadh na suadh.</span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>DON BHRUILINGEACHT.</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>Is é is bruilingheacht ann .i. dán iarras gach ní</span>
<lb n="663"/><span>iarras an dán díreach gan do dhealughadh eatorra in a</span>
<lb n="664"/><span>ndéanamh acht nach bhfoghnann san Bhruilingheacht acht</span>
<lb n="665"/><span>comhardadh brisde, fa a dtuigthear Rinn agus Aird-</span>
<lb n="666"/><span>rinn, agus Uaithne brisde mar so.</span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>Aige choimealta na gclogad</span>
<lb n="669"/><span>An cloidheamhsa ag Cathal etc.</span></p>
<lb n="670"/>
<lb n="671"/><p><span>Níor labhramair ar Uaithne bhrisde mar do labhramar</span>
<lb n="672"/><span>ar an gComardadh brisde, do bhrigh nach raibhe áit san</span>
<lb n="673"/><span>dán díreach ag an Uaithne mbrisde, gidheadh ni fhuil ann</span>
<lb n="674"/><span>acht do nós an chomhardadh bhrisde fa na consoinibh;</span>
<lb n="675"/><span>do níthear an Bhruilingheacht ar gach aisde, mar an ndán</span>
<lb n="676"/><span>ndíreach. .UT.</span>
<lb n="677"/><span>Atá an t-óglachas nar smuain an t-ughdar</span>
<lb n="678"/><span>dfhágbhail amuigh a ndiaidh an dara duilleóige, agus da</span>
<lb n="679"/><span>madh olc leis an léightheóir an litir nó teagar, tuigeadh</span>
<lb n="680"/><span>nach easbaidh dúthrachta acht deifir fo deara etc.</span>
<lb n="681"/></p>
</div>
<pb n="164"/>
<div><lb n="682"/><p><span>DON OGLACHAS.</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>Is eadh as óglachas ann, gné dhána in nach mbí acht</span>
<lb n="685"/><span>sgáile dána, a gcompráid an dána dhírigh, nach mór</span>
<lb n="686"/><span>an K. ceart iarras.  Is éidir a déanamh ar aithris</span>
<lb n="687"/><span>gacha h-aisde.  Ar a shon sin is iad Aisdeadha re na</span>
<lb n="688"/><span>gnáithidhe bheith ag dialladh don óglácus .i. Deibhidhe,</span>
<lb n="689"/><span>Seadhna, Rannuigheacht Mhór agus Rannuigheacht Bheag,</span>
<lb n="690"/><span>agus gné eile in a mbí an chéad cheathromha cosmhail re</span>
<lb n="691"/><span>Casbhairn, agus an dara ceathramha cosmhail re Rannoi-</span>
<lb n="692"/><span>gheacht mBig, mar so:</span></p>
<lb n="693"/>
<lb n="694"/><p><span>A Dhuibhgil an gcluin tú an gháir</span>
<lb n="695"/><span>Sa toighse amuigh go mór-dháil?</span>
<lb n="696"/><span>Ní binn lais gach cluais do chluin</span>
<lb n="697"/><span>Gáir bhainnse Mhic I Dháloigh.</span></p>
<lb n="698"/>
<lb n="699"/><p><span>An uair bhíos ar lorg Deibhidhe ní iarrann do cheart</span>
<lb n="700"/><span>acht Rinn agus Airdrinn amháin, agus is ionann lais</span>
<lb n="701"/><span>bheith brisde no slán, agus is é ainm ghoirthear dhíobh-</span>
<lb n="702"/><span>san san Ogláchas amus; agus bí an t-amus K. ar</span>
<lb n="703"/><span>uairibh i n-áit reanna agus airdreanna, go mór-mhór san</span>
<lb n="704"/><span>tSeóladh.  Dhá fhocal fhoghnas d'amus, mar so:</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>Buan a mhairg do Chorc Cláire</span>
<lb n="707"/><span>Is do mhórshluagh na Máighe.</span></p>
<lb n="708"/>
<lb n="709"/><p><span>agus ar uairibh eile bí an Rinn 'na focal én-shiolla ag</span>
<lb n="710"/><span>teacht mar amus re siolla déigheanach focail trí siolla</span>
<lb n="711"/><span>mar airdrinn, mar so:</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>Borb a threathan ar gach tráigh</span>
<lb n="714"/><span>Niall mac Eachach Muighmheadháin.</span></p>
<lb n="715"/>
<lb n="716"/><p><span>cuid oile bhíos de ar aithris Sédna, iarraidh amus an dá</span>
<lb n="717"/><span>bhrághad agus dá gcurthar amus re focal an dá</span>
<lb n="718"/><span>shiolla is feirrde é, agus do nithear gan é, mar so:</span></p>
<lb n="719"/>
<lb n="720"/><p><span>Gabh a Shíle anaghaidh haignidh</span>
<lb n="721"/><span>Ionar fallaing feiléd sróil</span>
<lb n="722"/><span>Lean don cheard ar ar chrom Áine</span>
<lb n="723"/><span>Tuill bonn taille mar nac cóir.</span>
<lb n="724"/></p>
</div>
<pb n="165"/>
<div><lb n="725"/><p><span>An chuid bhíos ar aithris Rannuigheachta Móire ní iarrann</span>
<lb n="726"/><span>acht focal éigin aoinsiolla air nach gcuireann beann a</span>
<lb n="727"/><span>bheith 'na uaithne brisde nó slán, nó gan a bheith, acht</span>
<lb n="728"/><span>nach rabhoid 'na n-amus do bheith ar deireadh gach ceath-</span>
<lb n="729"/><span>romhan, agus gach leathrann.   Gidheadh caithfidh amus do</span>
<lb n="730"/><span>bheith re focal déigheanach na céd-cheathromhan a náit</span>
<lb n="731"/><span>éigin a gcreataigh na ceathromhan déigheanaighe.  ut.</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p><span>Do bheuradh Seaan a Bhál</span>
<lb n="734"/><span>A chead do chách bheith amuigh.</span></p>
<lb n="735"/>
<lb n="736"/><p><span>Acht cheana dá raibh Seoladh ris caithfidh focal déigheanach</span>
<lb n="737"/><span>an dá leathrann teacht re chéile a namas ut.</span></p>
<lb n="738"/>
<lb n="739"/><p><span>Dá leigtí go suaimhneach dó</span>
<lb n="740"/><span>Dhá dhigh nó trí dh'ól da chuid,</span>
<lb n="741"/><span>Do bheuradh Seaán a Bhál</span>
<lb n="742"/><span>A chead do chách bheith amuigh.</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>An chuid de leanas Rannuigheacht mBig, ionann</span>
<lb n="745"/><span>deanamh dhí agus don chuid leanas Rannuigheacht Mhór,</span>
<lb n="746"/><span>acht gur ab focail dhá shiolla bhíos ar deireadh gach</span>
<lb n="747"/><span>ceathromhan disi mar so:</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>Ní chluinim sin a chláirseach</span>
<lb n="750"/><span>Fuaras paidheadh am' éisteacht</span>
<lb n="751"/><span>Do bheir Dia a n-íoc a dhochair</span>
<lb n="752"/><span>Roinn sochair do gach éinneach.</span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>Ar do chláirsigh go ndunne</span>
<lb n="755"/><span>Ní bhí mo shúile acht druite</span>
<lb n="756"/><span>Ionann leam agus a claisdin</span>
<lb n="757"/><span>Do lámha dfhaicsin uirre.</span></p>
<lb n="758"/>
<lb n="759"/><p><span>An chuid don óglachas ag a mbí an chéad cheathromha</span>
<lb n="760"/><span>cosmail le Casbhairn, agus an dara ceathromha ré Rann-</span>
<lb n="761"/><span>aigheacht mBig, ní bhfuil do dhéanamh uirre acht an dá</span></p>
</div>
<pb n="166"/>
<div><lb n="762"/><p><span>fhocal treshiollach sin an roinn do theacht re chéile</span>
<lb n="763"/><span>dh'amas, agus an dá fhocal deshiollach do theacht</span>
<lb n="764"/><span>re chéile dh'amas mar an gcéadna.  ut.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>Slán uaim don dá aodhaire</span>
<lb n="767"/><span>Go bhfuil a n-earr 'na dtosach</span>
<lb n="768"/><span>d'uamhain fhir na saobhthuicsi</span>
<lb n="769"/><span>Ní bhiú ní as sia dá nochtadh.</span></p>
<lb n="770"/>
<lb n="771"/><p><span>Finit.</span>
<lb n="772"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Prosodia na Gaedhilge

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Prosodia na Gaedhilge

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
