Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Táin Bó Geanainn</title><author><name type="main">Anaithnid; Eag. Ní Ghrádha, Máiréad</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Deirdre D'Auria and Eilís Ní Mhearraí</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N"/>
                         <note type="L">51</note>
                         <note type="B">1926</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno/><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Táin Bó Geanainn</title><author>Anaithnid; Eag. Ní Ghrádha, Máiréad</author><imprint><publisher>B.Á.C.: Ollsgoil na hÉireann</publisher><date>1926</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p/>
<lb n="0"/>
<lb n="1"/><p>
<lb n="2"/><span>TAIN BO GEANAINN</span>
<lb n="3"/><span>Eachtra Clainne Tomáis Mhic Lóbuis, nó Tána Bó</span>
<lb n="4"/><span>Geannain, ris a ráidhtear aiste Sheamuis gharbhghlóraigh</span>
<lb n="5"/><span>Geannain agus Pháidin chirébigh Mhic Conríogh, dís daor-</span>
<lb n="6"/><span>bhallach codromunta ó ar fás substaind agus éifeacht</span>
<lb n="7"/><span>na h-aiste seo 'nár ndéigh.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>Lá n-aon dár eirigh coimhling corráin, comóradh aonaigh</span>
<lb n="10"/><span>agus luadhradh ar láidireacht idir dís daorbhallach</span>
<lb n="11"/><span>dranntánach do chinél codarsnach Chlainne Tomáis</span>
<lb n="12"/><span>Mhic Láidir Mhic Lóbuis, .i. meitheal mhórádhbhal</span>
<lb n="13"/><span>bhodaigh do bhí ag mór-ghearradh maighidh agus macairí</span>
<lb n="14"/><span>san mbaile dá ngoirtear Lios-Lachtna don taobh</span>
<lb n="15"/><span>ó dheas do Chruachain Connachta, .i. Séamus garbh-ghlórach</span>
<lb n="16"/><span>Mac Geannain agus Páidín círéabach Mac Conríogh a</span>
<lb n="17"/><span>n-anmanna, dís bhrealláin' mhí-shásta, ó dtáinic iomad</span>
<lb n="18"/><span>iomurmhaigh agus ceannairc etorra, ionus gur cáineadh</span>
<lb n="19"/><span>cinéal, agus gur imdheargadh aithreacha, agus gur masluigheadh</span>
<lb n="20"/><span>máithreacha, agus gur greannuigheadh gortuidhe, agus</span>
<lb n="21"/><span>gur maoidheadh meirtne agus meathtacht, agus gur dearbhadh</span>
<lb n="22"/><span>droch-dhuthchas, agus gur luaidheadh leathchuma agus truaillidheacht</span>
<lb n="23"/><span>na díse sin leath ar leath dá chéile; agus ba h-é sin</span>
<lb n="24"/><span>an chéad bhéim laochbhuailte bhí ag an dís chúl-ghaisgidheach sin</span>
<lb n="25"/><span>ar aroile.</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>Gidheadh iar gcaitheamh pruinn agus príomh-dhínéir</span>
<lb n="28"/><span>dhóibh - óir amhail agus mar eirigheas misneach, meanman,</span>
<lb n="29"/><span>agus mór-aigeantacht na n-uasal a n-aimsir feirge nó</span>
<lb n="30"/><span>fíor-chalmachta is fírinneach go n-eirigheann borb-bhasdal</span>
<lb n="31"/><span>agus burmuruas na mbodach ndíomsach naimhdighthe an tráth</span>
<lb n="32"/><span>líonaid a mbruinn agus a méala do chinéal gach cnapasnach,</span>
<lb n="33"/><span>gidheadh, ar dtraothadh a méala agus a mbruinn, traothaigh</span>
<lb n="34"/><span>a dtábhacht agus a misneach agus téid a neart ar neimhnidh,</span>
<lb n="35"/><span>acht cheana, níor thraothuigh teas ná tioslionnadh na díse</span>
<lb n="36"/><span>roimh-ráidhte an tan do h-iomráidheadh arm-ghonadh agus</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="37"/><p><span>árd-chomhrac eatorra agus sin ar dheireadh a ndínnéir go</span>
<lb n="38"/><span>ndubhradar an laoidh, ag comhfhreagradh a chéile mar seo . -</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="41"/><span>Séamus -</span>
<lb n="42"/><span>Innis dom, ' a Pháidín mheirbh, nár sgar ariamh re geirb</span>
<lb n="43"/><span>ar thóin,</span>
<lb n="44"/><span>Cá bhfuair tusa ionnat féin a bheith ag dréim liom</span>
<lb n="45"/><span>pféin ná le mo phór.</span>
<lb n="46"/><span>Páidín -</span>
<lb n="47"/><span>Donus t'fhiafhraighe ort a thráill, do thuill fuath agus</span>
<lb n="48"/><span>gráin na mban,</span>
<lb n="49"/><span>Tá gach aen neach do mo phréimh lán don tsonas go léir</span>
<lb n="50"/><span>thart.</span>
<lb n="51"/><span>S. - I gcuan mharla agus gaineamh chruaidh fuair Mac Geann-</span>
<lb n="52"/><span>ain buaidh ar ghníomh,</span>
<lb n="53"/><span>I mbun caorach agus muc do bhíodh do stoc agus do shíol.</span>
<lb n="54"/><span>P. - Clann Mic Geannain ar mbeith dhóibh ag ithe bhúr bhféir</span>
<lb n="55"/><span>agus flith,</span>
<lb n="56"/><span>Bhiodh sinne, clanna Conríogh, lán do thaois agus do</span>
<lb n="57"/><span>mhin.</span>
<lb n="58"/><span>S. - Éitheach sin, a Pháidín bhric, fuagraim gleic dá chur</span>
<lb n="59"/><span>i gcéill</span>
<lb n="60"/><span>Nó go ndíolfad ar do cheann le neart comhlainn meang</span>
<lb n="61"/><span>do bhéil.</span>
<lb n="62"/><span>P. - Ní rángas a neart is mé óg, tá mo mhéadal fós ag fás.</span>
<lb n="63"/><span>Acht cheana, mo bhráthair Brian bainfidh sé stiall do</span>
<lb n="64"/><span>do thár.</span>
<lb n="65"/><span>S. - Tusa agus do bhráthair Brian an dá gheócach lé ar mian</span>
<lb n="66"/><span>taois,</span>
<lb n="67"/><span>Is air do chuirfinn mo Chubín chrón go dtachtfuinn le</span>
<lb n="68"/><span>mo dhóid an dís.</span>
<lb n="69"/><span>P. - Cuirfeadsa an Chlárach mar gheall, as ucht Bhriain is</span>
<lb n="70"/><span>teann ar lár,</span>
<lb n="71"/><span>Is gibé dhaoibh do loicfeas an troid fágtar é gan</span>
<lb n="72"/><span>bhoin go bráth.</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="75"/><span>A h-aithle na laoidh sin dubhairt Páidín le Séamus, do</span>
<lb n="76"/><span>bhriathra bagaracha, leigean d'á chrapa crampbheil agus</span>
<lb n="77"/><span>d'á mhuc ar gach mallainn agus d'á bhagar magamhail dho</span>
<lb n="78"/><span>féin, agus nár bh'é an direóil dranntánach dob' aithne dho,</span>
<lb n="79"/><span>óir go raibh bun agus baránta aige do chiarfadh agus do chró-</span>
<lb n="80"/><span>bhrisfeadh a chraicionn agus a chríon-chnámha gan choigilt</span>
<lb n="81"/><span>"agus ainmnigh áit an chatha le chéile ar an láthair seo."</span>
<lb n="82"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="83"/><p><span>"Déanfadsa áit an chatha d'aínmniughadh do'n chorso</span>
<lb n="84"/><span>.i. ag Lisín Uí Dhunacháin i gcomhgar machaire cruaidh agus</span>
<lb n="85"/><span>móna ionnus má bhristear ár n-airm agus ár n-instremintí</span>
<lb n="86"/><span>slaodbhuailte go bhfuigheam fóda fliucha fíormhóna</span>
<lb n="87"/><span>agus dornóga daingne diúbhraice le freastal agus le</span>
<lb n="88"/><span>fritheála ar a chéile ann; agus ní chuirfead fós fiosraighe</span>
<lb n="89"/><span>ar an uair ná ar an aimsir acht gurab é amárach an lá óir</span>
<lb n="90"/><span>cluinim gurab í an fhéil Pharthaláin atá ann; agus is dual</span>
<lb n="91"/><span>agus is dleacht agus fós is dúthchas dom chinél a bheith</span>
<lb n="92"/><span>bríoghmhar bolgneartmhar i n-aimsir na féile sin, óir is</span>
<lb n="93"/><span>feólmhar an pota agus is méith an meacan agus is bláthmhar</span>
<lb n="94"/><span>an phis agus an pónaire agus is géagach an gubáisde</span>
<lb n="95"/><span>agus is gnáthach geamhdógaí cruithncachtan go coithchinn</span>
<lb n="96"/><span>innte".</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>Agus ar n-a rádh sin do chuir d'fhiachaibh ar chléireach</span>
<lb n="99"/><span>d'á chlann-mhaicne do thárla ar an láthair sin, eadhon,</span>
<lb n="100"/><span>Cuathalán ceannnmhór O Ceirín leitir imdheargach</span>
<lb n="101"/><span>.i. Chailinge do sgríobhadh chun Páidín go borb agus do rinne</span>
<lb n="102"/><span>sé féin a deachtughadh go glic mar seo:</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="105"/><span>"Freagair mise, a Bhriain Bhruimnigh, a fhir nach soilbhir</span>
<lb n="106"/><span>aigne,</span>
<lb n="107"/><span>Cosain bó comórtais Pháidín, chugat, a dhraigin,</span>
<lb n="108"/><span>Chaillinge,</span>
<lb n="109"/><span>Ar a hocht do'n chlog amárach, má tá dánacht an do</span>
<lb n="110"/><span>chroidhe,</span>
<lb n="111"/><span>A Lisín Uí Dhunacháin amhruidh, bhí armtha am' choinne,</span>
<lb n="112"/><span>O shibhdille go súisde, ó chorrán buana go colltar,</span>
<lb n="113"/><span>Ní bhfuil arm ar bith dá ghéire nach bhfuil ag Séamus</span>
<lb n="114"/><span>ollamh.</span>
<lb n="115"/><span>Cosain bó do bhráthar atá an árach an chomhlainn,</span>
<lb n="116"/><span>Ar do bhás, a mhaoil mheathta, ná lámhaigh a teacht chun</span>
<lb n="117"/><span>dóraing.</span>
<lb n="118"/><span>Brisfead do chnámha críona agus bun do shróine salaiche,</span>
<lb n="119"/><span>Is ní bheidh fiacal id' dhrainntse, acht 'na h-aon</span>
<lb n="120"/><span>mhainnt bailbhe.</span>
<lb n="121"/><span>Teacht chugainn dár bhfreagra ní leigfead duit ar</span>
<lb n="122"/><span>eagla th' anma,</span>
<lb n="123"/><span>Ar dtaobhughadh 'sé do dhubhshlán, a mhuirt thútáin na</span>
<lb n="124"/><span>Banba.</span></p>
<lb n="125"/>
<lb n="126"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="127"/><span>Ar gcríochnughadh na Chaillinge sin agus ar sgaradh le</span>
<lb n="128"/><span>chéile dhóibh gan mhaith ná mór obair do dhéanamh d'á</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="129"/><p><span>máighistir an lá san, gluaiseas Séamus go cúthail</span>
<lb n="130"/><span>ceanníseal d'á thigh, agus ba mheirbh, mí-aigeantach</span>
<lb n="131"/><span>'mun am san é, óir do chaith calmacht agus cumas a croidhe le</span>
<lb n="132"/><span>cáineadh Clainne Conríogh, ionus gur thraothuigh teas agus</span>
<lb n="133"/><span>tréinlíonadh a bhruinne agus a mhéala, agus gur chuimhnigh</span>
<lb n="134"/><span>aige féin go h-aithreach éagcaoineach ar chruas an chonnartha</span>
<lb n="135"/><span>a n-a raibh Cubín fá chríochnughadh an chomhlainn sin, agus</span>
<lb n="136"/><span>ar dteacht go h-ursain a thighe féin do, ní h-adhbhar misnigh</span>
<lb n="137"/><span>ná mór-mheanman fuair ann, acht a bhean-chéile ag gol agus</span>
<lb n="138"/><span>ag géarchaoineadh fá a dtárla d'arguin agus do bhriseadh</span>
<lb n="139"/><span>d'á bothán an lá san.  Oir ar mbeith amuigh dhi ag ceangal</span>
<lb n="140"/><span>crotail agus cupóga do tháinig cú ghortach a comharsan</span>
<lb n="141"/><span>don tigh ionus nár fhág oiread uibh éireóige dá raibh de</span>
<lb n="142"/><span>bhiadh nó beatha soghluaiste i gcofair i gceis ná i gcuinneóig,</span>
<lb n="143"/><span>gan chognadh, gan tslugadh, gan chraosól.  Mar do chualaigh</span>
<lb n="144"/><span>Séamus failbhe agus fíor-argain a bhotháin a gceann gach</span>
<lb n="145"/><span>imnidhe agus gach anróidh dá raibh air, téid a luighe dh'á</span>
<lb n="146"/><span>leabaigh gan líonadh gan lánphroinneadh agus fós gan lúsra</span>
<lb n="147"/><span>na labhra le n-a mhnaoi ná le n-a leanbhaí, ní nár ghnáthach</span>
<lb n="148"/><span>leis, agus ní do dhéanamh codalta ná ciúinis do chuaidh</span>
<lb n="149"/><span>ann act ag caoineadh crostachta agus cruadhfhortuin an</span>
<lb n="150"/><span>chonnartha a n-a raibh Cubín go ndubhairt an laoidh ann - - - -.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="153"/><span>Mo dhonus orm féin anocht,</span>
<lb n="154"/><span>Is mór do rinneas d'olc mo mhná,</span>
<lb n="155"/><span>Chuir mé an Cubín go cruaidh a dtrap</span>
<lb n="156"/><span>Nách sgaoilfear as go bráth.</span>
<lb n="157"/><span>Dá ndéanfainnse basdal go borb</span>
<lb n="158"/><span>A measg meithle, is mo bholg lán,</span>
<lb n="159"/><span>Níor chás nó gur chuireas mo mhart</span>
<lb n="160"/><span>Mar árach as neart mo lámh.</span>
<lb n="161"/><span>Argain mo bhotháin aniudh</span>
<lb n="162"/><span>Le ar chailleas mo chuid agus mó thámh</span>
<lb n="163"/><span>Tá ag fáisdeana dhom gan cheilt</span>
<lb n="164"/><span>Nach dóigh dhomhsa súil ré h-áth.</span>
<lb n="165"/><span>'S doiligh amárach dul a naghaidh Bhriain</span>
<lb n="166"/><span>Le taosg meulladh nach tiac lán (?)</span>
<lb n="167"/><span>Fear óg éifeachtach brúcht</span>
<lb n="168"/><span>Ag séideadh an drúcht ar chách.</span>
<lb n="169"/><span>Cá bhfios an dtiocfaidh an troch</span>
<lb n="170"/><span>Agus go bhfuighinnse clú agus dhá bha</span>
<lb n="171"/><span>Agus go mbéinn calma go h-éag</span>
<lb n="172"/><span>'S mo chineadh go tréan fó rath.</span>
<lb n="173"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="174"/><p><span>Do b'fhéidir go bhfuil se tinn,</span>
<lb n="175"/><span>'S go mbeith trom-bhriseadh an ghill air féin,</span>
<lb n="176"/><span>Nó gur fhágaidh Páidín amuigh</span>
<lb n="177"/><span>Mo litir is nár chuir í a gcéill.</span>
<lb n="178"/><span>Déanfadsa comhairle dheas</span>
<lb n="179"/><span>Seachanóchad an treas gan díth,</span>
<lb n="180"/><span>A dhul rompa san áit go moch</span>
<lb n="181"/><span>'Sgan fuireach, níor loic an gníomh.</span>
<lb n="182"/><span>Fuireóchad go bhfeicead am' dháil</span>
<lb n="183"/><span>Tortán éigin mar dháil Bhriain</span>
<lb n="184"/><span>Go n-abrad leis má thig ann</span>
<lb n="185"/><span>Gur leig thairis am an ghliaidh,</span>
<lb n="186"/><span>Gluaisfead annsin dom thigh</span>
<lb n="187"/><span>Is treise mo rith ná mo lámh,</span>
<lb n="188"/><span>Ag imdheargadh clainne Conríogh</span>
<lb n="189"/><span>Cluinfear mo ghlaoi go h-árd.</span>
<lb n="190"/><span>Uamhan mo chroicinn agus mo chnámh</span>
<lb n="191"/><span>Orm araoin agus grádh mo bhó,</span>
<lb n="192"/><span>Agus gidh gur mór m'eagla roimh an mbás</span>
<lb n="193"/><span>Cubín gur chailleas cás is mó.</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="196"/><span>Ar gcríochnughadh an chómhráidh caointeanaigh sin dó, thuit</span>
<lb n="197"/><span>tatarsnach agus trom-chodhladh air agus mar a bhí a chiall</span>
<lb n="198"/><span>agus a chuimhne lán de smuainighthe siabhartha síor-chon-</span>
<lb n="199"/><span>trartha, ní raibh taidhbhse ná taisbeánadh ó neamh go h-íochtar</span>
<lb n="200"/><span>Aiceron nach raibh dá thaidhbhreamh agus dá thaisbeánadh mar</span>
<lb n="201"/><span>fhís agus mar aisling do, agus ameasg gach mearaighe eile</span>
<lb n="202"/><span>dar leis féin go bhfeaca a naimhde buana .i. Páidín agus</span>
<lb n="203"/><span>Brian ar thalamh an chomhraic, agus iad le chéile marbh gan</span>
<lb n="204"/><span>anam ar a dtuitim araon re chéile i mbuille-chatha dhóibh,</span>
<lb n="205"/><span>mar nach bhfuair siad a gcéile comhraic ann chun a ndíbh-</span>
<lb n="206"/><span>feirge d'imirt air.  Do chonnaic mar an gcéadna an</span>
<lb n="207"/><span>Chlárach chaomhadharcach .i. árach an chatha, ceangailte cruaidh-</span>
<lb n="208"/><span>choimhraighthe ar thaobh na tulcha gan fear a feithimh ná a fíor-</span>
<lb n="209"/><span>choimeáda aice ar na tabhairt ann le Páidín, mar chruth-</span>
<lb n="210"/><span>ughadh agus mar dhaingniughadh ar chonnradh an chomhraic.</span>
<lb n="211"/><span>Bíodhgas Séamus as a thatarsnach agus as a throm-chodhladh</span>
<lb n="212"/><span>ar bhfaicsint an amhairc sin do; óir ní fhacaigh ariamh 'na</span>
<lb n="213"/><span>chodhladh ná 'na dhúiseacht aon ní ba h-aoibhne leis 'ná an</span>
<lb n="214"/><span>t-amharc san .i. a naimhde bheith marbh agus an geall gan</span>
<lb n="215"/><span>ghuais, gan ghádh, beirthe aige.  Eirghios 'na shuidhe as a lea-</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="216"/><p><span>baigh, óir ba sgaradh oidhche agus lae re chéile an tráth sin,</span>
<lb n="217"/><span>agus ní rug d'arm ná d'éide leis acht laidhe líomhtha lán-</span>
<lb n="218"/><span>ghéir ar a thaobh clé agus colpán cnapach cruaidh daingean</span>
<lb n="219"/><span>súisde mar lurga lán-aisdir leis a na láimh, agus ní do</span>
<lb n="220"/><span>dhéanamh cosaint ná cruaidh-bhuailte do thug iad san féin</span>
<lb n="221"/><span>leis, óir do chreid sé a naimhde a bheith marbh roimhe, acht do </span>
<lb n="222"/><span>thug an méid sin d'armaibh athardha leis ionus go mbeadh</span>
<lb n="223"/><span>siad aige ag filleadh 'na n-airm chomhmhaoidhte chosgartha</span>
<lb n="224"/><span>aige agus do ghluais roimhe go troidh-thapánta go ráinic</span>
<lb n="225"/><span>leith-imioll Lisín Uí Dhunacháin; agus do thimcheall sé an</span>
<lb n="226"/><span>talamh fó thrí agus ní bhfuair sé duine ná bó, marbh ná beo ann.</span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>Is annsin do ghlac sgáth agus scannradh é, óir do mheas</span>
<lb n="229"/><span>go cinnte gur siabhradh sídhe agus aimsiúghadh aibhiarsóireachta</span>
<lb n="230"/><span>gach fís agus gach feitheamh foir-imeallach dá bhfeaca;</span>
<lb n="231"/><span>agus ba chómh-fhogus ó na thigh é go h-áit a mharbhtha agus a</span>
<lb n="232"/><span>mhór-mhasla agus é gan fear anacail ná eadrain dar leis</span>
<lb n="233"/><span>féin, do dhéanamh síothcáin ná sábháil air.  Agus is annsin</span>
<lb n="234"/><span>do ghabh sé ag mallughadh a shinnsir agus a phórchinéil</span>
<lb n="235"/><span>go ndubhairt an laoidh ann:</span></p>
<lb n="236"/>
<lb n="237"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="238"/><span>"Is fada le donus mo phór,</span>
<lb n="239"/><span>Is minic aodhraid gleo ar síth,</span>
<lb n="240"/><span>Is dual dóibh aimseóga agus olc,</span>
<lb n="241"/><span>Urchóid chinnte cnuic is sídhe.</span>
<lb n="242"/><span>Dream nár coisreagadh go fóil,</span>
<lb n="243"/><span>Is líonmhar meang, móid agus bréag</span>
<lb n="244"/><span>Drong nach dtréigeann siabhra suain</span>
<lb n="245"/><span>Crostacht, coirpeacht, uaill is éad.</span>
<lb n="246"/><span>Drong gan urnuighthe gan ord,</span>
<lb n="247"/><span>Aodhras choidhce do'n bholg lán,</span>
<lb n="248"/><span>Bráithre dílse do Bheilzebub,</span>
<lb n="249"/><span>Gidh gar dhamhsa gach glún atá.</span>
<lb n="250"/><span>Is díreach do leanas a méin</span>
<lb n="251"/><span>Ag aodhradh do réir a ngnás</span>
<lb n="252"/><span>Le dtángas anois mo núar</span>
<lb n="253"/><span>San ionad so ar luadh mo bháis.</span>
<lb n="254"/><span>Mar mbeith an aisling aréir</span>
<lb n="255"/><span>Ní thiucfainn agus bhéinn ag triall</span>
<lb n="256"/><span>Agus ní bheith in mo ghealladh acht ceó</span>
<lb n="257"/><span>Nó gur chreideas nár bheo Brian.</span>
<lb n="258"/><span>Mise do b'uaidhbhreach indé</span>
<lb n="259"/><span>Mo mhallacht dom bhéal 'sdom láimh,</span>
<lb n="260"/><span>An cás a bhfuilim anois</span>
<lb n="261"/><span>Níor mheasas a thigheacht am' dháil.</span>
<lb n="262"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="263"/><p><span>Ait do h-ainmneadh chun troda</span>
<lb n="264"/><span>Is baoghlach liom fam chois an féar</span>
<lb n="265"/><span>Biodh nac dtiocfadh duine dár gcóir</span>
<lb n="266"/><span>A thaisdiol dar ndóigh is éag.</span>
<lb n="267"/><span>Má luidheam <i> luibhthe dom ceilt</span>
<lb n="268"/><span>Tiocfaidh siad an bheirt a bhfeill,</span>
<lb n="269"/><span>Ag féachaint uaim má eirighim suas</span>
<lb n="270"/><span>Do chifidh an sluagh mo chionn.</span>
<lb n="271"/><span>Gaisge ná méaladh ní buan</span>
<lb n="272"/><span>A dtraothughadh go luath is gnáth,</span>
<lb n="273"/><span>Aiste airís ní chuirfead geall</span>
<lb n="274"/><span>Táim gan teann gibé fáth.</span></p>
<lb n="275"/>
<lb n="276"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="277"/><span>Gidh gearr gairid d'fhuirigh Séamus ar thullaigh an chomh-</span>
<lb n="278"/><span>raic .i. an ceathrughadh cuid d'uair a chloig, do b'fhuide</span>
<lb n="279"/><span>leis é ná trí bliadhna i bpríosún phurgadóra, óir is amhlaidh</span>
<lb n="280"/><span>do bhí sé an feadh sin mar bhog-shibhinne ag siubhal srotha</span>
<lb n="281"/><span>agus ba iad san na clisidh céadfhadhacha agus níor bh'iad</span>
<lb n="282"/><span>na creathaigh cosanta, óir an feadh bhí 'na shuidhe nó 'na</span>
<lb n="283"/><span>luighe a ndíogaibh an leasa 'dhá fhollach ar aon duine dá</span>
<lb n="284"/><span>fhaicsint do shíleadh nach bhfeicfeadh agus nach mothóchadh aon</span>
<lb n="285"/><span><nidh> nó go mbuailfeadh fear an chomhlainn 'na chloigeann</span>
<lb n="286"/><span>é; agus an tan d'eirigheadh 'na leath-sheasamh suas ag</span>
<lb n="287"/><span>déanamh faicsiona nó fíorchoiméad, do shíleadh dá mbeith</span>
<lb n="288"/><span>dall gan tsúilibh trí mhile d'fhearann uadha go bhfeicfeadh</span>
<lb n="289"/><span>é, ní dheineadh éan eitealladh, agus ní chorruigheadh an ghaoth</span>
<lb n="290"/><span>géag chraoibhe ná cluas chorrchopóige nách síleadh gur bh'é</span>
<lb n="291"/><span>fear a mharbha bhíodh ag teacht dá ionnsuidhe, gurabh é trosd</span>
<lb n="292"/><span>agus tormán a naimhde a bhí chuige.  ....</span>
<lb n="293"/><span>acht do mheas, ó bhí láidhe aige, uaigh agus áit anacail do</span>
<lb n="294"/><span>thochailt do féin, óir do mheas go cinnte go marbhófaidhe é</span>
<lb n="295"/><span>agus nach mbeith de ghrástaibh ná de ghrádh Dé a na eas-</span>
<lb n="296"/><span>cáirdibh a adhlacan.</span></p>
<lb n="297"/>
<lb n="298"/><p><span>Gidheadh, níor bh'fhéidir leis act cruth agus compás na</span>
<lb n="299"/><span>h-uaighe do ghearradh an tan do chonnaic a nimchian uaidh</span>
<lb n="300"/><span>ógánach uasal de'n fhairche, d'eirigh a mochthráth na maidne</span>
<lb n="301"/><span>sin d'fhéachaint agus d'fhíorchoiméad fásaigh do bhí a ngar</span>
<lb n="302"/><span>na h-áite sin.  Agus ní luaithe fuair Séamus aon amharc</span>
<lb n="303"/><span>air ná gur shíl go cinnte gurabh é Brian agus Páidín do</span>
<lb n="304"/><span>bhí ann agus gidh gur mheirbh mí-aigeantach ó na mhoch-eirghe</span>
<lb n="305"/><span>roimhe sin é, thug a ghealtacht agus a ghuaismheathtacht bith-</span>
<lb n="306"/><span>mheanma dhó ionus gur ghluais roimhe mar luas eilite nó</span>
<lb n="307"/><span>fearbóige nó go ráinig fá thuairim fad urchair bonsaidhe</span>
<lb n="308"/><span>d'á thigh, agus annsin d'fhéach 'na dhiaidh go dána díolúnta,</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="309"/><p><span>agus mar nach bhfacaigh tóir ná tréan-leanamhaint air, do</span>
<lb n="310"/><span>ghlac dánacht an mhadra ghirr a ndoras a thighe féin chuige,</span>
<lb n="311"/><span>ionus gur chuir trí ghlaoidh gháibhtheacha glan-gheamhghail as,</span>
<lb n="312"/><span>dhá chur a gcéill gur loic Brian agus Páidín an comhrac</span>
<lb n="313"/><span>do fhreasdal.</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>Iar sin téid isteach d'á bhothán agus fuair a bhean ag</span>
<lb n="316"/><span>eirghe as a h-iomdha agus as a h-ionad suaimhnis, agus</span>
<lb n="317"/><span>d'innis di go tásgach treipleiseach gur loic Brian agus</span>
<lb n="318"/><span>Páidín an comhrach agus d'á bhrígh sin go mba leis féin</span>
<lb n="319"/><span>onóir an chomhraic agus árach an chomhlainn.  "Agus uime</span>
<lb n="320"/><span>sin ullmhuigh fleadh agus féasda dhúinn agus bíodh fhios agat</span>
<lb n="321"/><span>go dtiocfaidh cabhlach agus comhluadar d'ár gcleamhnuighthe</span>
<lb n="322"/><span>agus d'ár gcáirdibh agus d'ár gcáirdisíbh Chríost i gcoinne</span>
<lb n="323"/><span>an eadradh so indiu, d'fhios críche an chomhraic agus an</span>
<lb n="324"/><span>chonnartha do ceangladh indé do láthair Chloinne Conríogh.</span>
<lb n="325"/><span>Agus a bhuidhe le mo mhisneach agus le mo mhórthapa mise</span>
<lb n="326"/><span>do bhreith an ghill, agus iad san gan chlú gan oirdhearcas le na</span>
<lb n="327"/><span>saoghal, agus is agatsa, a Una, bhéas sochar na Cláraighe</span>
<lb n="328"/><span>.i.  bhó Pháidín phreabánaigh as so amach go bráth.  Uime</span>
<lb n="329"/><span>sin dealbhuigh dinnéar taidhbhseach dhúinn agus rachaidh mise</span>
<lb n="330"/><span>do ghlacadh suain agus sámháin dom leabaidh go raibh an</span>
<lb n="331"/><span>phroinn sin ionchaithte, agus dubhairt Séamus an laoidh ann: -</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="334"/><span>Ollmhuigh gan mhoill ár ndinnéar,</span>
<lb n="335"/><span>Is craosach cithréib an chomhraic.</span>
<lb n="336"/><span>Tiucfaidh indiu dár bhféacaint</span>
<lb n="337"/><span>Cabhlac d'ár gcéile cómhguis.</span>
<lb n="338"/><span>Tiucfaidh ann Diarmuid dranntach</span>
<lb n="339"/><span>Murchadh manntach agus Mághnus,</span>
<lb n="340"/><span>Drong do líonfas a sacáin,</span>
<lb n="341"/><span>Lucht gach alpáin do chárnadh.</span>
<lb n="342"/><span>Líontar an púistiún fairsing</span>
<lb n="343"/><span>Do gach grafain is dúthchas,</span>
<lb n="344"/><span>Cuir gubáisde ann is meacain,</span>
<lb n="345"/><span>Is gan amhras potátaigh rúta.</span>
<lb n="346"/><span>Ná dearmhad fós an práiscín</span>
<lb n="347"/><span>Bhíodh ag ár máithrín críona,</span>
<lb n="348"/><span>Bun agus bárr gach taippe</span>
<lb n="349"/><span>Do ghní an phraiseach bríoghmhar.</span>
<lb n="350"/><span>Ná déansa an t-arán golach</span>
<lb n="351"/><span>Ná lean do shochus Mhághnuis</span>
<lb n="352"/><span>Acht deintear dúinn an tréan-taos</span>
<lb n="353"/><span>O 'sé bhíos bríoghmhar sáitheach.</span>
<lb n="354"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="355"/><p><span>Bíodh agatsa 'na gcoinne, a Una,</span>
<lb n="356"/><span>Stánadh an chlúdaigh is an tubán</span>
<lb n="357"/><span>Le meanmna mhór fan gcúis seon</span>
<lb n="358"/><span>Lán do chnuasach is do bhrachán.</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="361"/><span>A h-aithle na laoidh sin téid 'na luighe dhá leabaidh agus</span>
<lb n="362"/><span>thuit a dtromshuan agus a samhán tar éis a bhfuair sé de</span>
<lb n="363"/><span>sgannradh agus d'uathbhás ar thullaigh an chomhraic roimhe</span>
<lb n="364"/><span>sin, agus fágfaimid mar sin é go dtrásda agus labhrfaimid</span>
<lb n="365"/><span>seal eile ar Pháidín agus ar theachtaireacht na Chailinge.</span></p>
<lb n="366"/>
<lb n="367"/><p><span>Dála Pháidín ar nglacadh leitre na Chailinge dhó do</span>
<lb n="368"/><span>ghluais roimhe mar luas eilite nó fearbóige nó go ráinig</span>
<lb n="369"/><span>go teach Bhriain, a bhráthair, agus ba shona, séanamhail an</span>
<lb n="370"/><span>t-am a n-a ndeachaidh ann chun an comhraic do chur ar aghaidh,</span>
<lb n="371"/><span>óir is í an oidhche sin do bhí féasda na feillearta a dtigh</span>
<lb n="372"/><span>Bhriain agus do bhádar ochtar <mar a h-ainmnightear san</span>
<lb n="373"/><span>bhfoghmar iad .i. cheithre iomaire buana> a bhfochair Bhriain</span>
<lb n="374"/><span>an oidhche sin, do bhí ag cur finit agus fíorchionn re na</span>
<lb n="375"/><span>bhfoghmhar an lá san, mar atá agus mar a bhí Aindrias na</span>
<lb n="376"/><span>h-airce, Beirnárd na pluice, Cathal na ceirte, Donnchadh</span>
<lb n="377"/><span>na dailce, Eamonn na h-ola, Fearghail na feille, Giolla-</span>
<lb n="378"/><span>Domhnaigh na brille, agus Hannruigh na h-uidhe, agus ró-</span>
<lb n="379"/><span>fháiltigh gach aon díobh go h-allta ollghothach roimh Páidín,</span>
<lb n="380"/><span>agus cheil Páidín go críonna, coimheadach cúis na círéibe</span>
<lb n="381"/><span>go h-aimsir altuighthe, óir ba eolghach iona mbéasa é agus</span>
<lb n="382"/><span>níor shultmhar ná soilbhir an sliocht san nó go mba sáitheach</span>
<lb n="383"/><span>siablíonta <?> iad.  Agus an tan do chaitheadar a leor-</span>
<lb n="384"/><span>dhóthain de chinéal gach cnaparsnach ba dhual cleachtach dhóibh,</span>
<lb n="385"/><span>d'innis Páidín go tásgach, millteach dhóibh an tár agus an</span>
<lb n="386"/><span>tarcuisne thug Séamus Mac Geannain air féin agus ar a</span>
<lb n="387"/><span>shinnsearaibh agus fós mar do rinne coinne an chomhraic</span>
<lb n="388"/><span>leis féin agus le Brian agus mar a bhí an Chlárach uaidh féin</span>
<lb n="389"/><span>a n-árach an chomhraic do fhreastal "agus do chruthughadh</span>
<lb n="390"/><span>mo sgéil," ar Páidín, "seo leitir ó Shéamus cúghatsa."</span>
<lb n="391"/><span>"Ní maith an léightheóir mise," arsa Brian, "agus is</span>
<lb n="392"/><span>binne liom breasaireacht do bhéil féin, a bhráthair Páidín,</span>
<lb n="393"/><span>ag innseacht éifeachta na h-iomarbhaidhe, ná lúbaireacht</span>
<lb n="394"/><span>litreacha ar bith.  Gidheadh, mionnuighim fam briathar go</span>
<lb n="395"/><span>bhfreagróchad an comhrac san a naghaidh Shéamuis na sean-</span>
<lb n="396"/><span>cheirte óir is cuimhin liom go ndeárna sé claon-tseanchus</span>
<lb n="397"/><span>agus ceannmhúchadh ar chuid dom mhuintir mar chuaidh leis</span>
<lb n="398"/><span>go nuige seo.  Acht is cóir Labhrás an leabhráin do bhí naoi</span>
<lb n="399"/><span>mbliadhna 'na chléireach uisge, agus dar ndóigh liteardha</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="400"/><p><span>thrid sin, do thabhairt go ró-mhoch ar maidin chugam go léighidh</span>
<lb n="401"/><span>an leitir seo, agus go gcuiridh freagra uaimse uirthe,</span>
<lb n="402"/><span>agus glacfadsa mar chongnamh uait an deifir sin a</span>
<lb n="403"/><span>dhéanamh." Do mhol cuid de'n chuideachtain an t-aitheasg</span>
<lb n="404"/><span>san Bhriain agus bhí cuid eile ar cneadadh agus ar cnaidh-</span>
<lb n="405"/><span>bhéil fó n-a chlos.</span>
<lb n="406"/><span>Acht cheana do chaitheadar an oidhce 'na trí treana, mar</span>
<lb n="407"/><span>bhí - trian le caint agus le collóid agus le cómhluadh an</span>
<lb n="408"/><span>chomhraic, trian eile le slugadh agus le fíor-ithe agus an</span>
<lb n="409"/><span>treas trian le srannfartaigh agus le suanfartaigh go dtí</span>
<lb n="410"/><span>moch na maidne agus mór-shoillse lae ar na bhárach, agus</span>
<lb n="411"/><span>ní baileach a d'eirig an lá féin nuair a bheannuigh Labhrás</span>
<lb n="412"/><span>an leabhráin go liosda, lábánta ar úrlár an lóisdín sin,</span>
<lb n="413"/><span>óir níor leig eagla a gheill do chailleamhaint do Pháidín aon</span>
<lb n="414"/><span>támh do codladh go dtug leis é. An tan do chuala an chuid-</span>
<lb n="415"/><span>eachta chlaon-bhriathrach sin ceileabhar an chléirigh sin d'á</span>
<lb n="416"/><span>gclainn mhaicne féin d'eirigheadar as a leapacha lán</span>
<lb n="417"/><span>t-suana gan claonadh gan coisreagadh mar ba dhual cleachtadh</span>
<lb n="418"/><span>dhóibh, agus do ghabhadar ag lútáil agus ag lumparnaigh roimh</span>
<lb n="419"/><span>Labhrás agus thugadar leitir na Chaillinge dho agus do léigh</span>
<lb n="420"/><span>í go liosda, lábánta le congnamh Pháidín féin, óir bhí sruth-</span>
<lb n="421"/><span>mheabhair ag Páidín ar fhoirm an pháipéir mar cuala sé í 'dhá</span>
<lb n="422"/><span>deachtughadh os árd a measg na meithle an lá roimhe sin.</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>An uair do chuala Brian na briathra bagarthacha san</span>
<lb n="425"/><span>an pháipéir, do ghlac droch-mhisneach agus marbhántacht</span>
<lb n="426"/><span>chuige, óir shíl go cinnte gur chóir gach ní dá raibh innte</span>
<lb n="427"/><span>a bheith fírinneach mar a shílid clann mhaicne na n-ainbh-</span>
<lb n="428"/><span>fiosán gur Sgriptúir gach sgríbhinn ionus go ndubhairt</span>
<lb n="429"/><span>"A cháirde," ar sé, "cia táimse círéabach, collóideach,</span>
<lb n="430"/><span>coingliceach a dtaibhearnachaibh cómh-óil ní bhfuil cleachtadh</span>
<lb n="431"/><span>ar Chaillinge agam go fóil, agus is maith liom comhairle</span>
<lb n="432"/><span>gach neach dhíbhse do bheith agam fá'n gcúis sin, conus a</span>
<lb n="433"/><span>rachfas mé chum an chomhraic nó fanfas mé as," ionus gur</span>
<lb n="434"/><span>nocht a mheathtacht a ndiaigh a mhór-mhionn an oidhce roimis</span>
<lb n="435"/><span>sin.  An tan san do thionsgain siad san ar labhairt uile</span>
<lb n="436"/><span>gan uain agallmha ná lán-chainnte do bheith ag an sinnsear</span>
<lb n="437"/><span>ar an sóisear dhíobhtha an uair nach mbeith fear a smach-</span>
<lb n="438"/><span>tuighthe a láthair; nó gur labhair Labhrás an leabhráin mar</span>
<lb n="439"/><span>ughdar eolach Laidne agus go ndubhairt leo go spreagamhail</span>
<lb n="440"/><span>leigint d'á gcaidéis agus scur d'á lumparnaigh agus</span>
<lb n="441"/><span>fuireach go fosach fuisdeanach le gach cúpla ag cómh-</span>
<lb n="442"/><span>fhreagradh a chéile agus "taisbeanadh gach neach agaibh a</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="443"/><p><span>résún féin fó an comhrac do chur ar aghaidh," ar sé, "agus</span>
<lb n="444"/><span>leanadh an claisidhe an dromaidhe sa dlighe sin."</span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>An uair do fuair Aindrias na h-airce éisteacht ar</span>
<lb n="447"/><span>éigin, ar impidhe an chléirigh, óir ba h-é ba dhromaidhe tosaigh</span>
<lb n="448"/><span>an lá san, do noct a aingidheacht agus a dhibhfeirg agus a</span>
<lb n="449"/><span>ioldásacht do chum an chomhraic do chur ar aghaidh agus</span>
<lb n="450"/><span>dubhairt an laoidh ann:</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="453"/><span>"Molaim féin freagair an comhlann</span>
<lb n="454"/><span>.....</span>
<lb n="455"/><span>Leanaimid gnás na n-uasal.</span>
<lb n="456"/><span>Ó thárla an uair seo linne.</span>
<lb n="457"/><span>Ó sé is bun do'n díomus</span>
<lb n="458"/><span>Beatha líonmhar agus sóchus</span>
<lb n="459"/><span>Ní sgurtha dhúinn ó'n uabhar</span>
<lb n="460"/><span>Ó tig ár gcruacha móra.</span>
<lb n="461"/><span>d'eagla toibhéime ár sleachta</span>
<lb n="462"/><span>Do bhí meathta go drásda</span>
<lb n="463"/><span>Cuirimís ár gcródhacht le tuisgint</span>
<lb n="464"/><span>Ar mhac Geannain go rábach.</span>
<lb n="465"/><span>Ná fágmaoid urrad Chaillinge</span>
<lb n="466"/><span>Do shóirt faision Banba</span>
<lb n="467"/><span>Nach mbeidh againn a néifeacht</span>
<lb n="468"/><span>Go dtigidh teirce an arbha."</span></p>
<lb n="469"/>
<lb n="470"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="471"/><span>Níor leig Bernárd na pluice d'Aindreas na h-airce</span>
<lb n="472"/><span>níos mó dh'á opinion do chraobhsgaoileadh óir do thuig as</span>
<lb n="473"/><span>a ndubhairt méid a dhíomuis, antan a dubhairt an laoidh</span>
<lb n="474"/><span>ann dhá fhreagra:</span></p>
<lb n="475"/>
<lb n="476"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="477"/><span>"Maolaidh do bhriathra, a Aindriais,</span>
<lb n="478"/><span>Tuig gur leanbhas go drásda</span>
<lb n="479"/><span>Dul ar amharc na n-uasal,</span>
<lb n="480"/><span>Acht a bheith ag gluasacht mharla.</span>
<lb n="481"/><span>Anois nár leór mar mhórdháil</span>
<lb n="482"/><span>A bheith 'na gcómhradh 'sna gcaidreamh</span>
<lb n="483"/><span>'Sgan dream dhúinn go dalba</span>
<lb n="484"/><span>Le cruas calmachta agus gaisce.</span>
<lb n="485"/><span>Faison a n-each 's a ndiallaid</span>
<lb n="486"/><span>Faison a srian 's a hata</span>
<lb n="487"/><span>Ba leór dhúinn ó'n mórfhuil</span>
<lb n="488"/><span>'Sgan bain fá nósaibh Chaillinge.</span>
<lb n="489"/><span>Bidh sinne uile dána</span>
<lb n="490"/><span>Go dul do láthair troda</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="491"/><p><span>Acht an uair a thagas an doghrainn</span>
<lb n="492"/><span>Ní fear comhlainn an bodach.</span>
<lb n="493"/><span>Ba dhéanta dhúinne aithris</span>
<lb n="494"/><span>Ar fhaision sámh gach sóchuis,</span>
<lb n="495"/><span>Acht leigimís dona h-uaislibh</span>
<lb n="496"/><span>Dul a gcruas gníomh comhraic.</span>
<lb n="497"/><span>Ag sin agaibh mo rúnsa</span>
<lb n="498"/><span>A chlann bhruachtach mo cháirde</span>
<lb n="499"/><span>Is má théid sibh chun an chomhlainn</span>
<lb n="500"/><span>Biodh mo mhórbhruim ar bhúr ndáilse.</span></p>
<lb n="501"/>
<lb n="502"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="503"/><span>Do b'fhada le Cathal na ceirte bhí Bernárd na pluice</span>
<lb n="504"/><span>ag múchadh a mheanman agus a mhóraigne fán gcoisde sin,</span>
<lb n="505"/><span>agus go bhfacthas dó aigne éagsamhail eile, dar leis féin,</span>
<lb n="506"/><span>do bheith leisgeamhail fá an gcomhrac do chur ar aghaidh go</span>
<lb n="507"/><span>ndubhairt nach raibh an Chaillinge a bhfoirm dlighe," ar an</span>
<lb n="508"/><span>adhbhar, ar sé, go bhfuil dá phonc neamh-órduighthe ann .i.</span>
<lb n="509"/><span>comhlann neamh-chinnte agus an modh ar a ndéanfar é gan</span>
<lb n="510"/><span>ainmniughadh, óir cluinim go bhfuil dhá am sa ló dá</span>
<lb n="511"/><span>ngoirtear a h-ocht don chlog .i. roimh meadhon lae agus</span>
<lb n="512"/><span>am eile 'na dhiaidh agus ní nochtann an páipéar cia acu</span>
<lb n="513"/><span>sin am cinnte an chomhraic, agus ní nochtann fós an dá</span>
<lb n="514"/><span>gcois nó ar marcuigheacht freagróchaid a chéile.  Uime sin,</span>
<lb n="515"/><span>'sé mheasaimse nach tarcuisne ar mo bhráthair Brian obadh</span>
<lb n="516"/><span>do thabhairt agus dubhairt an laoidh ann: -</span>
<lb n="517"/><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="518"/><span>"Tá tuisle ins an bpáipéar</span>
<lb n="519"/><span>Nach gnáth-bhéas i chaillinge</span>
<lb n="520"/><span>Ní bhfuil an t-am cinnte</span>
<lb n="521"/><span>Tá millteach le samhailt.</span>
<lb n="522"/><span>Ag a h-ocht do'n chlog amáireach</span>
<lb n="523"/><span>Deir an crágach 'na leitir</span>
<lb n="524"/><span>Agus fa dhó sa ló</span>
<lb n="525"/><span>Bí an tráth sin go minic.</span>
<lb n="526"/><span>Troid coise nó marcshluagh</span>
<lb n="527"/><span>Cibé acu a mhiansan</span>
<lb n="528"/><span>Níor scríobhadh fós san bpáipéar,</span>
<lb n="529"/><span>Ní nár ghnáthbhéas d'ár bhfiannaibh.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="532"/><span>Do thuig Donnchadh na dailce do bhí dísgir, droch</span>
<lb n="533"/><span>chomhairleach ann féin go raibh fonn suain agus sádhaile</span>
<lb n="534"/><span>ar Chathal an lá san mar gach lá saoire eile, agus nách raibh</span>
<lb n="535"/><span>dúil aige a dhul d'fhéachaint an chomhraic tar éis ar tugadh</span>
<lb n="536"/><span>do thoibhéim ar dheachtugadh an pháipéir, agus níor leig sin</span>
<lb n="537"/><span>do a chruaidh-sheachrán do labhairt ní ba mhó, agus dubhairt</span>
<lb n="538"/><span>an laoidh ann: -</span>
<lb n="539"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="540"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="541"/><span>"Coisg do chamchiall, a Chathail,</span>
<lb n="542"/><span>Do ghní toirmeasg ar chathaibh aonfhir,</span>
<lb n="543"/><span>Dá mbeith dearmad a chaillinge</span>
<lb n="544"/><span>Is é an t-aigne is éifeacht.</span>
<lb n="545"/><span>Ná bac am na h-uaire,</span>
<lb n="546"/><span>'Sná déansa buaidhreadh do loiceadh,</span>
<lb n="547"/><span>Is fada ó bhaisd ár sinnsear</span>
<lb n="548"/><span>Trátha cinnte san obair.</span>
<lb n="549"/><span>Am maistre agus eadarshuth</span>
<lb n="550"/><span>Agus am gadaracha an phráca,</span>
<lb n="551"/><span>Am na mbó do theacht chun baile,</span>
<lb n="552"/><span>Roinn th' aicme ar na tráthaibh.</span>
<lb n="553"/><span>Maistre na maidne an h-ocht so</span>
<lb n="554"/><span>Ná bí le do chlogaibh ceólach</span>
<lb n="555"/><span>Ní dual duitse, a mhic Áine,</span>
<lb n="556"/><span>Bheith leis an áireamh eolach.</span>
<lb n="557"/><span>An ponc eile a luadhais</span>
<lb n="558"/><span>'S gurab sinne an marcshluagh díomsach</span>
<lb n="559"/><span>Nach leamh éinní d'ár gcleachtaibh</span>
<lb n="560"/><span>Gan a bheith ar eachaibh líomhtha</span>
<lb n="561"/><span>Rachfaidh muid indiu ag trúipéireacht</span>
<lb n="562"/><span>d'fhéachaint cruaidh-bhéim an chosgair</span>
<lb n="563"/><span>Is biodh a rogha acu tar éis stúidéir</span>
<lb n="564"/><span>Comhrach trúipéir nó troitheach."</span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="567"/><span>Níor bhinn le h-Éamonn na h-ola méid an aontughadh</span>
<lb n="568"/><span>thug Donnchadh na dailce ar an gcomhrac a chur ar aghaidh, de</span>
<lb n="569"/><span>bhrígh gur coirthigheadh agus gur cruaidheadh go minic roimhe</span>
<lb n="570"/><span>sin é le cainnteacha círéibe agus clampair agus ní neamh-</span>
<lb n="571"/><span>fhonn bruighne ná basdal ná buan-aimhréidhtighe bhí air, óir</span>
<lb n="572"/><span>is iad ba ghnáth-bhéas bunaidh dhó acht eagla costuis do</span>
<lb n="573"/><span>chailleadh le cáineacha cléirigh agus dlighe, fá é bheith 'na</span>
<lb n="574"/><span>chomhairleach agus 'na chongnamh fá'n gcomhrac do chur ar</span>
<lb n="575"/><span>aghaidh; ionus go ndubhairt de bhriathraibh dorcha dorúnta,</span>
<lb n="576"/><span>nár mholta do Bhrian a shéan agus a shaidhbhreas do chur i</span>
<lb n="577"/><span>gcontabhairt comhraic ar bith, agus dubhairt</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="580"/><span>"Ní cóir do lucht saidhbhris</span>
<lb n="581"/><span>Baint faoi aincis, má's féidir,</span>
<lb n="582"/><span>Dar liom is do lucht do-luime</span>
<lb n="583"/><span>Is dual an comhrac aonfhir.</span>
<lb n="584"/><span>Atá dhá urchóid baolach</span>
<lb n="585"/><span>San gcomhrac aonfhir d'imirt,</span>
<lb n="586"/><span>Easgaine bhuan an Phápa</span>
<lb n="587"/><span>Agus treus cásmhar an dlighe.</span>
<lb n="588"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="589"/><p><span>Sílim go mbfheárr do thoice</span>
<lb n="590"/><span>Gan a bheith loitte ná cántach,</span>
<lb n="591"/><span>Ná bain fó ní nar dhualgas</span>
<lb n="592"/><span>Gidh mór uabhar mo bhráthar.</span>
<lb n="593"/><span>Do mholfuinn choidhche ár gcumas</span>
<lb n="594"/><span>Do nós gach sloinneadh is uaisle</span>
<lb n="595"/><span>Mar mbeith eagla ár ngeall do chailleadh</span>
<lb n="596"/><span>Le h-iomad meanga buaidheartha.</span>
<lb n="597"/><span>Sé suim fós ár spéise</span>
<lb n="598"/><span>A bhfeirg cléireach an Phápa</span>
<lb n="599"/><span>Nach déanfaid dúinn ar nósaibh</span>
<lb n="600"/><span>Pósadh nó baiste gárlaigh.</span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="603"/><span>Ro-labhair Fearghail na feille re Éamonn na h-ola agus dubhairt gur</span>
<lb n="604"/><span>chinnte, cruaidh-sanntach, docht an cheist cána ná cánachas ná costus</span>
<lb n="605"/><span>cléireach ná príomh-easgaine an Phápa do chuimhneamh nó do chur i gceill</span>
<lb n="606"/><span>do'n chuideachtain sin, "agus a fhios agat féin gur náimhde bunaidh d'á</span>
<lb n="607"/><span>gcáirdibh nó d'á sinnsear rómpa an chliar sin, agus lucht stiúruighthe gach</span>
<lb n="608"/><span>dlighe, ar an adhbhar," ar sé, "nach leigid dúinn ár miana ná ár mí-ghrása</span>
<lb n="609"/><span>dúthcais do thathuighe gan bacadh, gan buan toirmeasg do chur orainn, agus</span>
<lb n="610"/><span>ní tréigthe . dhuinn anois a n-am ár sóchais na trí gnáis a chleachtamar</span>
<lb n="611"/><span>ariamh.d á n-aimhdheoin, mar atá buadh bruighne, bréaga, agus bleaspeime."</span>
<lb n="612"/><span>agus ar n-a rádh san dó, do croith. a cheann, a cúm, a cholg-fhéasóg agus a</span>
<lb n="613"/><span>chros-fhiacla amhail mar bheith an comhrac do láthair aige, agus dubhairt:</span>
<lb n="614"/><span>-</span>
<lb n="615"/><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="616"/><span>"Is anbhfann h-aigne, a Éamuinn,</span>
<lb n="617"/><span>A mhic bhéal-chroim mo bhráthar.</span>
<lb n="618"/><span>'S gan spéis ag sliocht Thomáis</span>
<lb n="619"/><span>A reacht ná a ro-ghnás Phápa.</span>
<lb n="620"/><span>Atáid easgainte ó dhúthchas,</span>
<lb n="621"/><span>Ní ghlacaid múineadh crábhach,</span>
<lb n="622"/><span>An Pápa ortha ná bagair,</span>
<lb n="623"/><span>Aicme do mhallaigh Pádruig.</span>
<lb n="624"/><span>Do chuaidh a gcoirthe a gcainsior (?)</span>
<lb n="625"/><span>Le gach aimsir d'á dtáinig.</span>
<lb n="626"/><span>Fuireach fó smacht an chléirigh</span>
<lb n="627"/><span>'Tuige nach féidir dáibhsion.</span>
<lb n="628"/><span>Nadúir neamhcóir na gcoinsías</span>
<lb n="629"/><span>Aicme na mór-mhias d'argain</span>
<lb n="630"/><span>Ní bheidh go bruinne an bhrátha</span>
<lb n="631"/><span>Acu acht béasa dalbha.</span>
<lb n="632"/><span>Buadh bruighne agus bréaga,</span>
<lb n="633"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="634"/><p><span>Buadh séanta gach ádhbhair,</span>
<lb n="635"/><span>Buadh miothapaidh agus liosdacht</span>
<lb n="636"/><span>Do'n t-sliocht ghiobach so thug Pádruig.</span>
<lb n="637"/><span>Buadh callóide ag Aifreann,</span>
<lb n="638"/><span>Buadh tafainn ar chóisir,</span>
<lb n="639"/><span>Buadh mío-rúin d.á gcáirdibh</span>
<lb n="640"/><span>Thug san do chlanna Lóbuis.</span>
<lb n="641"/><span>Buadh doichill agus dranntáin,</span>
<lb n="642"/><span>Buadh cannráin gan tábhacht,</span>
<lb n="643"/><span>Buadh an-toile ar aonach,</span>
<lb n="644"/><span>Thug an naomh san d'ár máithribh.</span>
<lb n="645"/><span>Anois ní cóir a sheachnadh</span>
<lb n="646"/><span>Buadha ár sleachta coirbthe,</span>
<lb n="647"/><span>Ná cuimhnigh banga Pápa</span>
<lb n="648"/><span>d'aicme gan ghrása foirbhthe.</span>
<lb n="649"/><span>Eagla an dlighe tuaithe</span>
<lb n="650"/><span>Cas is cruaidhe linne,</span>
<lb n="651"/><span>Gidheadh do dhúthchas clampair</span>
<lb n="652"/><span>Ná tréigse ar annsacht ciste.</span>
<lb n="653"/><span>Mar sin, a Éamoinn na h-ola,</span>
<lb n="654"/><span>A fhir a loicfeas ár ndúthchas,</span>
<lb n="655"/><span>Má dhiultair comhrac Shéamuis</span>
<lb n="656"/><span>Ní cóir géilleadh d'á ndúbhrais.</span>
<lb n="657"/><span>'S ní fhuighinnse aon neach feasda</span>
<lb n="658"/><span>Ag déanamh meathtacht fá'n gcúisso</span>
<lb n="659"/><span>Nach ndéanfainn féin misneach</span>
<lb n="660"/><span>Ó is mé is treise dúthchas."</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="663"/><span>Níor leig eagla nó fásgadh féasóige Fhearghaile do'n chúpla eile de'n</span>
<lb n="664"/><span>choisde sin aon fhocal do labhairt nó do rádh a n-aghaidh comhraic do</span>
<lb n="665"/><span>chomóradh. Gidheadh níor bh'féidir leo gan a gcumas do chur a gcéill le</span>
<lb n="666"/><span>craobhsgaoileadh éigin críonnachta do chur ar a mbráthair Brian, le</span>
<lb n="667"/><span>h-ucht an chomhlainn, óir do thuig siad go raghadh sé chun an troda ar</span>
<lb n="668"/><span>chomhairle Fhearghail agus na coda eile de'n choisde sin, . ionus go</span>
<lb n="669"/><span>ndubhairt Giolla Domhnaigh na brille: -</span></p>
<lb n="670"/>
<lb n="671"/><p><span>"Aontuighim go toilteach an comhrac do fhreastal agus do fhreagra, agus</span>
<lb n="672"/><span>de bhrigh gurab nós gnáthach dona h-uaisle le h-ucht catha gábhaigh nó</span>
<lb n="673"/><span>comhlann a dtiomna báis do dhéanamh, agus, ós ag comóradh le n-a mbéasa do</span>
<lb n="674"/><span>trialladh agus do tionnscnadh an troid seo, ná fágadh mo bhráthair Brian</span>
<lb n="675"/><span>anurdáil sin d'á mbéasaibh gan comhlíonadh ria ndul san éigin bhaolach san</span>
<lb n="676"/><span>agus adubhairt an laoidh ann: -</span>
<lb n="677"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="678"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="679"/><span>"Ó 'sé is nós dona h-uaislibh</span>
<lb n="680"/><span>le h-ucht guasachta agus gábhaidh</span>
<lb n="681"/><span>A dtiomna báis do dhéanamh</span>
<lb n="682"/><span>lean d'á mbéasa, a bhráthair.</span>
<lb n="683"/><span>Ná bíodh le rádh libhse,</span>
<lb n="684"/><span>A Bhriain is clisde crágadh,</span>
<lb n="685"/><span>Go bhfágfá roinn ded' saidhbhreas</span>
<lb n="686"/><span>Ar iocht ainbhfios do mhnása.</span>
<lb n="687"/><span>Téid na mná san ath-aois</span>
<lb n="688"/><span>Cia tá 'na sean-mhnaoi ghránda</span>
<lb n="689"/><span>Cá bhfios nach bpósfadh críonn-fhear</span>
<lb n="690"/><span>Do bheith ag dith-mheas do ghárlaigh.</span>
<lb n="691"/><span>Gidh doirbh banga an Phápa,</span>
<lb n="692"/><span>Má's fíor ráidhthe an bhíodáin,</span>
<lb n="693"/><span>Beidh an chliar ribh sásta</span>
<lb n="694"/><span>Acu má fhágair liagáid."</span></p>
<lb n="695"/>
<lb n="696"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="697"/><span>Ó nach bhfuair Hannriogh na h-uidhe ó n-a intleacht aon chumaoin eile</span>
<lb n="698"/><span>do chur ar an gcomhairle chogaidh sin, ar a shon san do bhí sé cahach ó</span>
<lb n="699"/><span>nádúr chun toibhéime do thabhairt ar aighneas an Ghiolla Domhnaigh, mar is</span>
<lb n="700"/><span>gnáth-bhéas d'á n-aicme gan dís díob do theacht le céile a</span>
<lb n="701"/><span>gcómh-ráidhtibh ar bith, acht ag ithiomradh ar na h-uaislibh agus ar na</span>
<lb n="702"/><span>h-uird Eaglaise, go ndubhairt an laoidh ann: -</span></p>
<lb n="703"/>
<lb n="704"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="705"/><span>"Éist, éist, a Ghiolla Domhnaigh,</span>
<lb n="706"/><span>Níor chleachtais comhrac iomdha,</span>
<lb n="707"/><span>Do rinnis fá bhás mo bhráthar</span>
<lb n="708"/><span>Le do thrácht ar thiomna.</span>
<lb n="709"/><span>Ní thiucfaidh bás dá ghoire</span>
<lb n="710"/><span>Do shaoghal cloinne Lóbuis.</span>
<lb n="711"/><span>Ní gnáth eagla an éaga</span>
<lb n="712"/><span>Ar chualacht shéanmhar shóchuis.</span>
<lb n="713"/><span>Go dtí an ghorta thuaithe</span>
<lb n="714"/><span>Ní gnáthach smuaineamh éaga</span>
<lb n="715"/><span>A gcroidhthibh cloinne Tomáis,</span>
<lb n="716"/><span>Acu ná ro-chás an aenfhear.</span>
<lb n="717"/><span>An tan do thig teirce an arbha</span>
<lb n="718"/><span>Agus ár mór ar eallach</span>
<lb n="719"/><span>Admhuighim gurab í an fhial-fhuil</span>
<lb n="720"/><span>Do bheir d'ár n-iarsma beatha.</span>
<lb n="721"/><span>Gidheadh, anois a n-am ár ndíomuis,</span>
<lb n="722"/><span>'Sár mbeatha biadhmhar iomdha</span>
<lb n="723"/><span>Dar liom is tosach éaga</span>
<lb n="724"/><span>Baint fá bhéasa tiomna.</span>
<lb n="725"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="726"/><p><span>Ionann tiomna agus bronnadh</span>
<lb n="727"/><span>Gach cuid ronna de'n chnuasach,</span>
<lb n="728"/><span>Gidheadh ní dual an fhéile</span>
<lb n="729"/><span>San t-sliocht mhéalach crúbach."</span></p>
<lb n="730"/>
<lb n="731"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="732"/><span>Ó do chuala Brian brostughadh agus ugadh a bhráithre agus é féin</span>
<lb n="733"/><span>díomsach, dío-choiscighthe do chum gach círéibe, do mhéaduigh a bhasdal agus</span>
<lb n="734"/><span>a mhóraidheacht chun an chomh-raic do chur ar aghaidh, agus do chuir d'</span>
<lb n="735"/><span>fhiachaibh ar Labhrás an leabhráin go luath aibéil freagra do scríobhadh ar</span>
<lb n="736"/><span>an Chaillinge, agus do rinne Brian féin a deachtughadh agus do tugadh do</span>
<lb n="737"/><span>Pháidín í, agus dubhairt Brian leis a bhreith go briosg go Séamus, "agus</span>
<lb n="738"/><span>rachad féin gan mhoill go h-áit an chatha agus an chomhlainn agus tuig, a</span>
<lb n="739"/><span>Pháidín," ar sé, "go bhfuil uair chinnte an chomhlainn do láthair againn óir</span>
<lb n="740"/><span>cluinim cogadail an luin, agus ní dhéanfadsa de mhoill acht mo thiomna do</span>
<lb n="741"/><span>chríochnughadh agus triallfad iar sin go Lisín Uí Dhunacháin agus brostuigh-</span>
<lb n="742"/><span>se Briollán na Briollóige go pras chugam ann nó go ndíolfadsa m' fhíoc agus</span>
<lb n="743"/><span>m' fhearg agus mo dhibhfeirg air.  Iar sin triallann Páidín go prab leis an</span>
<lb n="744"/><span>aitheasg san Bhriain agus freagra na Chaillinge leis, agus do thionsgain</span>
<lb n="745"/><span>Brian a thiomna do dhéanamh go ndubhairt: -</span>
<lb n="746"/><span>Tiomna Bhriain chorpreamhair 'nár ndiaidh. "Creideadh gach neach</span>
<lb n="747"/><span>dhá léighfidh, dhá n-éistfidh nó dhá bhfeicfidh gurab é seo tiomna éaga</span>
<lb n="748"/><span>Bhriain chéadfach Chairn-cheiti:</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="751"/><span>Mar táim ag dul a ndoraing</span>
<lb n="752"/><span>Le h-uct comhlainn mhic Geannain</span>
<lb n="753"/><span>Do réir cuimhne agus céille</span>
<lb n="754"/><span>Táim da déanamh gan seachrán.</span>
<lb n="755"/><span>Bheirim m' anam do'n tseanóir</span>
<lb n="756"/><span>Bhios le teann ghlór dh'á chumhdach,</span>
<lb n="757"/><span>Agus creidim tar éis m'éaga</span>
<lb n="758"/><span>Dhósan go ndéanfad dúthracht.</span>
<lb n="759"/><span>Mo chorpán san gcarn aoilidh</span>
<lb n="760"/><span>Cuireadh mo chaoimhtheach d'aontoisg</span>
<lb n="761"/><span>Nó go ndiolaidh lucht na sluasad</span>
<lb n="762"/><span>An bás do fuair ar Shéamus.</span>
<lb n="763"/><span>Fágaim láir na leise</span>
<lb n="764"/><span>Má marbhthar mise a n-éinfheacht</span>
<lb n="765"/><span>Ag Aine mo chéile cumainn</span>
<lb n="766"/><span>An chiardhubh choisfhionn agus céarsach.</span>
<lb n="767"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="768"/><p><span>Tiomnaim dom' mhac saoghlach</span>
<lb n="769"/><span>Mo chliabhán aoiligh agus sluasad</span>
<lb n="770"/><span>Corrán gort-ghlanta an fhoghmhair</span>
<lb n="771"/><span>Mar aon agus laidhe chruachach.</span>
<lb n="772"/><span>Fágaim mo mheanadh téide</span>
<lb n="773"/><span>Agus mo mheanadh ghéir-ghoib na bpreabán</span>
<lb n="774"/><span>Ag mo mhac beag is óige</span>
<lb n="775"/><span>Mar roinn sóisir d'ár mbeatha.</span>
<lb n="776"/><span>Le m'inghin an mhias bhearnach</span>
<lb n="777"/><span>An mheadar chearnach san losad.</span>
<lb n="778"/><span>Mo ladar agus mo liacha</span>
<lb n="779"/><span>Tiomnaim dom' chliamhain molta.</span>
<lb n="780"/><span>Fágaim fós mo thuairgín</span>
<lb n="781"/><span>Mo dhá bhuailtín mhine bláthmhar</span>
<lb n="782"/><span>Agus púicín beag an t-salainn</span>
<lb n="783"/><span>le m'anam ag na bráithribh.</span>
<lb n="784"/><span>Mo bháiréad huda seasgar</span>
<lb n="785"/><span>Agus mo bháiréad leapa-chluasach</span>
<lb n="786"/><span>Do bheirim iad don tsagart</span>
<lb n="787"/><span>Do chionn saltairt ar m'uachtar."</span></p>
<lb n="788"/>
<lb n="789"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="790"/><span>Ar gcríochnughadh an tiomna san do ghabh an láir leisíneach chuige agus</span>
<lb n="791"/><span>mar nach raibh muinighin aige as a mhaolmhása marcuidheacht dialluide do</span>
<lb n="792"/><span>dhéanam a gcru-adhóig chatha nó cruaidhchomhlann, do chuir ughaim athardha</span>
<lb n="793"/><span>uirthe, mar a bhí adhastar athgharbh, ollghadarach agus srathar dhaingean,</span>
<lb n="794"/><span>dhoimhin, dhruim-leathan dá ngoireann an cuilí-neach "pack-saddle" agus</span>
<lb n="795"/><span>cár-torcuill taoscach, tol-gánach, agus ro-ghabh a chulaith throda agus</span>
<lb n="796"/><span>teagmhála uime, mar a bhí cáithteach chomhdhlúth úr-chnáibe chruaidh-</span>
<lb n="797"/><span>dhaingean i gceangal truisghir timcheall a chrónchuirp agus  í go h-uile</span>
<lb n="798"/><span>teanntuighthe, tréincheangailte le córda cruaidh-righin cnáibe, do choiméad</span>
<lb n="799"/><span>a chrónchuirp agus a croiceann chnapuigh ar sháthadh agus taobhtolgánaibh,</span>
<lb n="800"/><span>agus do chuir mór-bháiréad mothlach, maol-bheannach fá n-a cheann agus fá n-</span>
<lb n="801"/><span>a chluasa agus fá n-a chorr-mhuinéal toirteamhail, tréan-daingean, coirt-</span>
<lb n="802"/><span>bhuidhe, agus ciséan treathan mar chlogad cosanta cumhdaigh ar uachtar an</span>
<lb n="803"/><span>ollbháiréid sin do chumhdach a cinn ar chneadhaibh agus ar chruaidh-bhuillí.</span>
<lb n="804"/><span>Ro-ghabh fós arm atargha fair .i. laidhe líomhtha, lán-ghéar ar a thaobh</span>
<lb n="805"/><span>clí agus colltar colgcham céachta ar a thaobh deas. Ro-ghabh iar sin dhá</span>
<lb n="806"/><span>dhaigéar dhuthcais a dhaoraicme mar atá sibhdille seasgtha seandarach, agus</span>
<lb n="807"/><span>buailtín balcmhar,</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="808"/><p><span>bárr ghéar, borb-cuilinn, fá chúm agus fá chiumhais na cáith-tighe</span>
<lb n="809"/><span>roimhráidhte ba chorp-lúithreach dho le h-aghaidh daorlot agus dún-mharbhtha</span>
<lb n="810"/><span>do dhéanamh a gcumhgach agus a gcorp-chneasmhaol, agus ro-ghabh fá dheóidh</span>
<lb n="811"/><span>dá chleith phrioca, phriomh-láidir mar dhá chraoisigh chrannreamhair chatha</span>
<lb n="812"/><span>a n-a dhá cráig choirtbhuidhe chlaimhingneacha, agus súisde sleamhan righin,</span>
<lb n="813"/><span>colgchnapánach droighin go gáibhtheach ar a ghuailinn le h-aghaidh slaod-</span>
<lb n="814"/><span>bhuailte, agus téid fá'n inneall agus fá'n ordughadh sin na charbad, eadhon,</span>
<lb n="815"/><span>cárturcaill, agus ro-ghluais roimhe go tarpach, taosgach, tréanuaibhreach go</span>
<lb n="816"/><span>ráinig leath-imeall Lisín Uí Dhunacháin , áit chinnte an chatha agus an</span>
<lb n="817"/><span>chomhlainn, agus an chomhairle choisteamhail sin 'na chuideachtain go</span>
<lb n="818"/><span>cáinteach, collóideach.  Agus mar nach bhfuair a chéile comh-raic ann, ná</span>
<lb n="819"/><span>Páidín do chuaidh 'dá mbrostughadh le freagra na Chaillinge, agus fós gur</span>
<lb n="820"/><span>thuig sé féin agus cách eile dh'á chomhairle nach dtáinig uair chinnte an</span>
<lb n="821"/><span>chomhlainn, do thúir-ling ar thulaigh an chomhraic agus do mhionnuigh go</span>
<lb n="822"/><span>mór-ghothach nach bhfágfadh an t-ionad san go tráthnóna go mbeireadh</span>
<lb n="823"/><span>Séamus air, agus go mbaineadh fuil, fulracht agus fíor-shalchar as, agus</span>
<lb n="824"/><span>go bhfaigheadh a bhráthair Páidín geall an chomhraic; agus fágfaimid</span>
<lb n="825"/><span>ag comhall an mhionna san é agus labharfaimid seal eile ar Shéamus agus</span>
<lb n="826"/><span>ar Pháidín do chuaidh leis an bhfreagra cuige.</span></p>
<lb n="827"/>
<lb n="828"/><p><span>Is cuimhin leat, a léightheóir, mar d'fhágamar Séamus ar a leabaidh</span>
<lb n="829"/><span>codalta tar éis a bhfuair sé de ró agus d 'anró tar éis fillte ó áit an</span>
<lb n="830"/><span>chomhraic dó, agus a chur a gcéill d'á mhnaoi agus d'á bhainchéile an geall</span>
<lb n="831"/><span>agus a clú do bhreith dhó, agus mar a bhí a dhinnéar 'dhá ollmhughadh dho,</span>
<lb n="832"/><span>agus d'á cháirde, agus a chómhbhráithre ag triall agus ag teacht ar cuaird</span>
<lb n="833"/><span>chuige an lá sin d'fhágháil fios críche an chomhlainn.  Acht is amhlaidh do</span>
<lb n="834"/><span>bhí sé 'na chodladh go samh-suantach, srannfartach tar éis a bhfuair sé de</span>
<lb n="835"/><span>sgannradh agus d'uathbhás a moch-eirghe na maidne roimhe sin, gur dhúisigh</span>
<lb n="836"/><span>cainnt agus callóid a cháirde, a cómbhráithre agus a cháirdeasaí Chriost a</span>
<lb n="837"/><span>n-am a dhinnéir do bheith ollmhuighthe é, agus ba h-é sin tuairim ar uair an</span>
<lb n="838"/><span>chluig roimh Pháidín do theacht ris an bhfreagra chuige.  Eirgheas as</span>
<lb n="839"/><span>a leabaidh go lúthmhar, luthgháireach agus ro-fháiltigh go frithir fíor-aibéil</span>
<lb n="840"/><span>fris na fearaibh sin.  Agus ba h-iad san an aicme fíor-ghranda, fíor-ghruama</span>
<lb n="841"/><span>tháinic d'á thigh an tan sin d'fhios críche na Chaillinge: -</span>
<lb n="842"/><span>Tháinig ann Diarmuid dranntach, Murchadh manntach; Niall na Niallacha,</span>
<lb n="843"/><span>Maghnus mealltach, Eoghan na n-órlach</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="844"/><p><span>agus mórán eile ba dhíomhaoin le n-a n-áireamh annso. Tháinic ann fós</span>
<lb n="845"/><span>Cuathalán Ceann-mhór Ó Céirín .i. an cléireach do sgríobh an Chaillinge agus</span>
<lb n="846"/><span>de bhrígh go raibh Séamus lán d'íota agus d'ocras do suidheadh búird agus</span>
<lb n="847"/><span>bínnsí go prab dóibh, agus do caith sé féin agus a chomhluadar a leór-.</span>
<lb n="848"/><span>dhóthain de chinéal gach cnaparsnach do ba shíorghnás dóibh; agus do ba</span>
<lb n="849"/><span>fadálach tuirseach do'n léightheóir dá gcuirinn síos annso gach bragaireacht</span>
<lb n="850"/><span>gach bagar agus gach basdal dár h-ionráidheadh le Séamus agus le n-a</span>
<lb n="851"/><span>cháirdibh a n-aghaidh Chlainne Conríogh agus dubhradar uilig d'aon bhéal iar</span>
<lb n="852"/><span>sin go mba chóir do Shéamus dul a seilbh na Cláruidhe .i. bó Pháidín.</span>
<lb n="853"/><span>Iar mbeith ar an gcómhrádh san dóibh, a lár a súbhachais agus a sóláis is</span>
<lb n="854"/><span>ann do tháinic Páidín san doras isteach, agus ro-fhiafhraigh go gáibhtheach,</span>
<lb n="855"/><span>ollghothach an raibh Séamus na seana-cheirte istigh.  Do b-innsigheadh do go</span>
<lb n="856"/><span>raibh.</span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>" A chríon-cheannaigh, corrbhéalaigh na leitean lobhtha," ar Páidín, "</span>
<lb n="859"/><span>créad nach ag cosnamh do gheill atá tú anois ag áit an chomhraic agus go</span>
<lb n="860"/><span>bhfuil mo bhráthair Brian ann 'do choinne, agus uair chinnte an chomhraic do</span>
<lb n="861"/><span>láthair."</span></p>
<lb n="862"/>
<lb n="863"/><p><span>"A bhasdaláin bhaoith, bhréin, bhonránaigh na bputátaí fatfhuara," ar</span>
<lb n="864"/><span>Séamus, "is moch ar maidin do bhí mé san ionad sin, agus níor leig an eagla</span>
<lb n="865"/><span>do Bhrian bhruimneach na bun-fhéasóige bearrtha ná dhuitse, a Pháidín</span>
<lb n="866"/><span>phusaich phislinigh an phota bheathlaidh, oiread agus freagra amháin do</span>
<lb n="867"/><span>chur chugam agus dá dhearbhughadh san tá compás na h-uaighe iona gcuirfead</span>
<lb n="868"/><span>bhúr gcrónchuirp ar na thocailt liom ann."</span></p>
<lb n="869"/>
<lb n="870"/><p><span>"Creidim, a chealgaire chrithmheanmnaigh," ar Páidín, "gurab é an tan do </span>
<lb n="871"/><span>bhí an t-ionad san folamh gan fear do smachtuighthe do rachfá ann.</span>
<lb n="872"/><span>Gidheadh anois ó thárla an uair chinnte ann .i. a h-ocht do'n chlog mar do</span>
<lb n="873"/><span>thoghais féin agus a dheachtuighis agus atá scríobhtha faoi do láimh san</span>
<lb n="874"/><span>Chaillinge agus mara bhfreagróchaidh tú Brian gan mhoill atá ollmhuighthe</span>
<lb n="875"/><span>anois gan amhras ag Lisín Uí Dhunacháin id' choinne, ba liomsa Cubín go</span>
<lb n="876"/><span>bráth do réir ár gconnartha san meithil indé.   Agus ar eagla go n-abróchá</span>
<lb n="877"/><span>arís mar a dubhrais ó chiana nach bhfuair tú fiú na freagra, ag sin litir ó</span>
<lb n="878"/><span>Bhrian chugatsa."</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>Teilgeas Páidín an leitir thar dhoras isteach go Séamus agus imthigheas</span>
<lb n="881"/><span>féin go troidh-éasgaidh tapaidh a ndáil Bhriain iar sin, óir níor leig an</span>
<lb n="882"/><span>eagla dho dhul thar dhoras isteach ná fuireach 'na n-aice ní ba shia.</span>
<lb n="883"/><span>'S annsin d'fhoscail Cuathalán Ceann-mhór, eadhon, cléireach na h-aicme</span>
<lb n="884"/><span>sin, paicéad Bhriain ar úrlár Shéamuis</span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="885"/><p><span>agus léigh os árd go coitcheann é agus do b' é so an</span>
<lb n="886"/><span>fhuirm an a raibh an omarbháidh a riocht dána: -</span></p>
<lb n="887"/>
<lb n="888"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="889"/><span>"A Shéamuis . . .  iasachta</span>
<lb n="890"/><span>"Atá a mbliadhna ag iarraidh troda</span>
<lb n="891"/><span>Ionnsaigh cugham ansan láthair,</span>
<lb n="892"/><span>Id' choinne táimse gan locadh.</span>
<lb n="893"/><span>Fág beannacht ag do cháirde</span>
<lb n="894"/><span>Agus fós ag máthair do chloinne,</span>
<lb n="895"/><span>filleadh airís 'na gcomhdháil</span>
<lb n="896"/><span>Is é dubhshlán do chinidh.</span>
<lb n="897"/><span>Chuiris chugam Chaillinge</span>
<lb n="898"/><span>Mar chéile samhail damhsa,</span>
<lb n="899"/><span>'Snár bheag liomsa mo mhéirín</span>
<lb n="900"/><span>Dod' chur d'aontaobh gan armaibh.</span>
<lb n="901"/><span>Gluais chugam go tapaidh,</span>
<lb n="902"/><span>A críonfhir craptha thútaigh,</span>
<lb n="903"/><span>'Sní fhágfad mír ded' chnámha</span>
<lb n="904"/><span>Gan cur a mála-bhrúidhte.</span>
<lb n="905"/><span>Do b'fhearr liomsa go mbéarfuinn</span>
<lb n="906"/><span>Ar leith-ghreim do bhárr do thiaraigh,</span>
<lb n="907"/><span>Go ndéanfuinn díotsa greama</span>
<lb n="908"/><span>Agus beatha do na fiachaibh.</span>
<lb n="909"/><span>Iocfair, a mhic Uí Gheannain,</span>
<lb n="910"/><span>A neart seangáin gan tábhacht,</span>
<lb n="911"/><span>An masla mór mar ghláimhín</span>
<lb n="912"/><span>Do thugais do Pháidín mo bhráthair.</span>
<lb n="913"/><span>Ní áirmhim fós mo chinéal</span>
<lb n="914"/><span>Treibh na mbioradh mbláthmhar,</span>
<lb n="915"/><span>A gcáineadh dhuit mar do rinnis</span>
<lb n="916"/><span>Is é do loitfeas do mhása.</span>
<lb n="917"/><span>Ná lámhaidh a theacht dom' ghoire</span>
<lb n="918"/><span>A gceann th' í.oe agus th' éaga.</span>
<lb n="919"/><span>Ag sin duit mo fhreagra</span>
<lb n="920"/><span>Agus mé gan eagla, a Shéamuis".</span></p>
<lb n="921"/>
<lb n="922"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="923"/><span>Ar léigheamh na freagra san do mholadar cách go coitcheann do Séamus an</span>
<lb n="924"/><span>comhrach do fhreagra gan mhoill, nó go mbeith gan chlú, agus fós gan Cubín,</span>
<lb n="925"/><span>d'aimhdheoin a mhoc-eirghe agus a mhór-bhragaracht as turas na maidne, ar an</span>
<lb n="926"/><span>adhbhar gur bhfeasach é féin gurab ar a h-ocht do'n chlog an lá san do bhí</span>
<lb n="927"/><span>d'fhiachaibh an comhlann do fhreagra gan mhoill do réir a gconnartha indé</span>
<lb n="928"/><span>san meithil agus dubhradar cách gurabh é an t-am céadna do bhí do láthair</span>
<lb n="929"/><span>acu.</span>
<lb n="930"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="931"/><p><span>Do thug Séamus suadhadh agus sumbhogadh sínte air féin leis sin agus</span>
<lb n="932"/><span>dubhairt go dorrdha táimhleisg nach ceachtar díobhsan do mhothuigh an cás</span>
<lb n="933"/><span>ná an chruadhóg a n-a raibh sé féin fó shaltairt ar thulaigh an chomhraic</span>
<lb n="934"/><span>agus go mb'fhearr leis féin dhá bha do shaothrughadh ar a pháidhe oibre</span>
<lb n="935"/><span>athardha ná dhul san ionad céadna arís ar son aon bhó san domhan; agus a</span>
<lb n="936"/><span>gcúis athnáire sin fá fhuireach as, nach raibh spéis aige féin ann ar aon</span>
<lb n="937"/><span>mhodh.  Iar na chlos san d'á mhnaoi bhí barramhlach, barrsgéalach innte</span>
<lb n="938"/><span>féin, óir. deirtear go raibh báidh ag a bunadhas re saoithibh ealadhna gé do</span>
<lb n="939"/><span>cheangal sí í féin le cinéal ceannchrom, codromunta, soin, acht cheana do</span>
<lb n="940"/><span>labhair sí go luath, lán-fheargach ris agus dubhairt: "A mheathánaigh</span>
<lb n="941"/><span>maolchúisigh," ar sí, "cionn nach gcualais gurab ar son aontairbh a d'</span>
<lb n="942"/><span>eirigh mór-chogadh Tána Bó Cuailgne an ar thuit urmhór fearaibh</span>
<lb n="943"/><span>Éireann,</span>
<lb n="944"/><span>agus gurab ar son aon bhó, eadhon, an Mhaol-fliodhas, tháinic cogadh</span>
<lb n="945"/><span>Tána Bó Flidhis agus ní raibh san nGlais-ghaibhnionn acht aon bhó</span>
<lb n="946"/><span>amháin as a dtáinig iomad uilc agus urchóide idir fhearaibh Bolg go h-uile:</span>
<lb n="947"/><span>agus mar sin, a choileánaigh mheirt-nigh, créad fá leigfása th'aon bhó</span>
<lb n="948"/><span>uait do leisge cathughadh ar a son agus tú dána, daoineach, dlúthaicmeach,</span>
<lb n="949"/><span>agus má leigir mionnuighimse de mionnaibh mór-mhiorbhuileach marbhtha an</span>
<lb n="950"/><span>domhain nach sínfead leithead leithphingine dem' chroiceann go bráth leat."</span>
<lb n="951"/><span>'S annsin do labhair Eoghan na n-órlach agus is é ro-rádhaigh: "Ná</span>
<lb n="952"/><span>bíodh meathtacht ná marbhántacht ort, a bhráthair," ar sé, "óir rachaimid</span>
<lb n="953"/><span>ne id' chuideachtain agus id' ghoire go h-ionad an comhraic agus de bhrígh</span>
<lb n="954"/><span>go bhfuil cuid cumaoine agamsa ar do chéile comhraic tré ar phronnas dom'</span>
<lb n="955"/><span>órluidhe aonaigh air caithfidh sé cuid dem' chomhairle a dhéanamh.  Agus</span>
<lb n="956"/><span>déanfad mar a gcéadna anacal agus eadrann duitse ó arm-ghonadh ar bith do</span>
<lb n="957"/><span>bhain riot. Agus beir féin na h-airm is treise agus is eolaighe ar a</span>
<lb n="958"/><span>bhfuilir leat," ar Eoghan, "agus caithfidh sinne an comhrac do chothughadh</span>
<lb n="959"/><span>le n-a samhail so do stuaim ar son go dtugais a rogha féin airm dósan san</span>
<lb n="960"/><span>Challinge."</span></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>Ba lúsrach luthgháireach Séamus fá gheallamhna coghanta agus eadranna</span>
<lb n="963"/><span>Eoghain go ndubhairt: "Rachadsa ar ionchaibh do chaomhnasa agus ar do</span>
<lb n="964"/><span>chomairce, a chataigh agus a chom-pánaigh, do chum an chomhraic, agus," ar</span>
<lb n="965"/><span>sé, "ós iad arm is eolaighe ar a bhfuilimse abaigh .i. súisde agus corrán-</span>
<lb n="966"/><span>buana agus corrán gort-ghlanta béarfad liom iad, agus</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="967"/><p><span>dá gcuirfeása d'fhiachaibh ar Bhrian bhródhach an bhréan bhrocháin mo</span>
<lb n="968"/><span>chorrán gort-ghlanta guib-ghéir do leigean fá n-a cluais chlí gan cothughadh</span>
<lb n="969"/><span>troda liom dá thaobh, is deimhin go ndéanfuinn meathánach leath-chluasach</span>
<lb n="970"/><span>dhe go deireadh an domhain, nó dá dtugthá air le críonacht agus</span>
<lb n="971"/><span>cluanaidheacht a chrág choirtbhuidhe do chur gan chuimhne gan mhothughadh</span>
<lb n="972"/><span>dho féin a lúib mo cham-chorráin bhuana, do dhéanfainn gan amhras</span>
<lb n="973"/><span>meathlámhach maol-mhéarach go deo dhá éis é; agus 'na dhéigh sin dob'</span>
<lb n="974"/><span>fhuiriste dhuit mise d'eadrann agus do cheannsughadh ó slaod-bhualadh súisde</span>
<lb n="975"/><span>uaidh sin amach."</span></p>
<lb n="976"/>
<lb n="977"/><p><span>Thug Eoghan na n-órlach gach uile gheallamhaint do agus gach uile</span>
<lb n="978"/><span>mhisneach dár bh'fhéidir le bréagaire ar an mbith do thabhairt uaidh d'fhonn</span>
<lb n="979"/><span>é tharraing chun troda agus Chaillinge.  Is annsin do ghabh Séamus a</span>
<lb n="980"/><span>chulaith catha agus comhlainn uime mar bhí croiceann cruaidh-stópaidhe</span>
<lb n="981"/><span>capaill cuairsge fá n-a chrónchorp agus ceann cumhdach dluth-thirim,</span>
<lb n="982"/><span>cruaidh-fhearcadthaigh  leath-leasuighthe  do  croiceann sean-chránach mar</span>
<lb n="983"/><span>cinnbheirt nó clogad um a cheann agus garbh-ghad do ghéag ghlas darach ag</span>
<lb n="984"/><span>ceangal agus ag cómhdlúthughadh an chroicinn sin fá n-a bhréan-cholainn,</span>
<lb n="985"/><span>agus ro-chuir súisde seargtha cuilinn agus corrán colg-ghéar fá n-a chruaidh</span>
<lb n="986"/><span>chrios ar a thaobh deas agus corrán gort-ghlanta goib-ghéir ar a ghuailinn</span>
<lb n="987"/><span>go gáibhtheach baoithbheannach agus ro ghluais annsin ans an ughaim</span>
<lb n="988"/><span>fhathachamhail sin go tapánta, troithmhall chun tulaighe na teagmhála,</span>
<lb n="989"/><span>agus ro bhádar trí naonmhar d'á aos ionmhuin 'na úrtimcheall dá</span>
<lb n="990"/><span>bhrostughadh chun an catha .i. naonmhar d'á dheasláimh, naonmhar d'á láimh</span>
<lb n="991"/><span>chlí agus an treas naonmhar 'na dhiaidh go dlúth, deagh-orduighthe .i.</span>
<lb n="992"/><span>Eoghan na n-órlach ag  cómh-ghuailnidheacht leis agus ag comh-mhaoidheamh a</span>
<lb n="993"/><span>chaithréime gan choigilt d'eagla athchomhairle do dhéanamh do Shéamus.</span>
<lb n="994"/><span>Agus ní dheárnadar comhnaidhe go rángadar don taobh eile do Lisín Uí</span>
<lb n="995"/><span>Dhunacháin tuairim fad deich gcoiscéim ó' n áit a n-a raibh Brian agus a</span>
<lb n="996"/><span>mhuintir tarraingthe suas a riocht cogaidh go foirmiollach.</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>"Fuireócadsa agus mo bhráithre annso",  ar Séamus, "agus eirgidhse, a</span>
<lb n="999"/><span>Eoghain, mar a bhfuil Brian bolgmhór agus deintear leat cumann agus</span>
<lb n="1000"/><span>cluanaireacht leis, agus féach an dtiocfaidh chun síothchána liomsa; óir</span>
<lb n="1001"/><span>muna mbeith ceist mo gheill do chailleamhaint ormsa agus eagla oirbhire mo</span>
<lb n="1002"/><span>mhná agus mo mhuintire agus mo mhaicne ní bhfuil fonn comhraic ormsa indiu</span>
<lb n="1003"/><span>mar a bhí indé, agus mar dtigidh chun síothchána liomsa anois tigeadh chun</span>
<lb n="1004"/><span>comhraic súisde óir is ó n-a lotaibh is minicighe do fuaireas leigheas."</span>
<lb n="1005"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="1006"/><p><span>Téid Eoghan iar sin gus an áit a n-a raibh Brian agus a  mhuintir agus</span>
<lb n="1007"/><span>beannuigheas dóibh agus fiafhruigheas, amlaidh agus nach mbeith fios an</span>
<lb n="1008"/><span>iomrasáin aige, de Bhrian créad a thug an chulaith cholgach choimhightheach</span>
<lb n="1009"/><span>san do bheith air, nó créad fá raibh na h-acaraí oibre sin 'na thimcheall</span>
<lb n="1010"/><span>agus an lá 'na shaoire.   "Ní gan adhbhar atáid agam," ar sé.,  óir is</span>
<lb n="1011"/><span>uime thángas agus thugas liom iad annso indiu do ghearradh cnámh agus</span>
<lb n="1012"/><span>croicinn agus do bhain fola, fulrach  agus  fíor-shalchair  as mac Uí</span>
<lb n="1013"/><span>Gheannain .i. Séamus do bhráthair."</span></p>
<lb n="1014"/>
<lb n="1015"/><p><span>"Coisrigh tú féin, a bharamhlaigh bheódha," ar Eoghan, agus, dein</span>
<lb n="1016"/><span>comhartha na croiche céasta a gclár th' aighthe agus th éadain, agos is ró-</span>
<lb n="1017"/><span>chosamhail nách gcríochnóchfar an comhrac crosta so leat."</span>
<lb n="1018"/><span>"Ní dual. dom' chineadh ná dom' chineál géilleadh do choisreacan an</span>
<lb n="1019"/><span>Chaomh-Dhia chomhachtaigh, go speisialta a n-am éigin nó feirge, agus ní mó</span>
<lb n="1020"/><span>ná san déanfadsa é anois," ar Brian.   "Maise," ar Eoghan, "táim deimh-</span>
<lb n="1021"/><span>nightheach go bhfuil cuid dc luibh buadhach na mbeannacht agus na</span>
<lb n="1022"/><span>miorbhuille id' bhuxa, .i. tumbaca, agus cuir a bholadh faoi do shróin agus</span>
<lb n="1023"/><span>do bhéarfaidh atharach aigne dhuit, óir is é luibh is fearr brígh agus blas</span>
<lb n="1024"/><span>de luibheanna an domhain é; agus thug Eoghan mórán molta agus árd-theist ar</span>
<lb n="1025"/><span>an tumbaca mar ba mhinic leis, go ndubhairt an laoidh ann mar seo: -</span></p>
<lb n="1026"/>
<lb n="1027"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1028"/><span>'S mór miorbhuille an tumbaca,</span>
<lb n="1029"/><span>Tosach tacair gacha críonacht,</span>
<lb n="1030"/><span>Luibh do bheannuigh gach cléireach</span>
<lb n="1031"/><span>Agus an t-Athair Séamus Ó Fionnachtaigh.</span>
<lb n="1032"/><span>Do ghnidh síothchántaigh naimhde</span>
<lb n="1033"/><span>Agus eadrainne an chlann so Lóbuis</span>
<lb n="1034"/><span>Is milse 'ná blas na risín</span>
<lb n="1035"/><span>Boladh an t-snaoisín sróine.</span>
<lb n="1036"/><span>Luibh íocshláinte ar chailleachaibh,</span>
<lb n="1037"/><span>Do bheir cabhair dá gcliabhrach,</span>
<lb n="1038"/><span>Do bheir d' á súilibh amharc,</span>
<lb n="1039"/><span>Agus fóireas an galar fiacal.</span>
<lb n="1040"/><span>'S maith san oidhce an píopa</span>
<lb n="1041"/><span>Is ró-mhaith an snaoisín ar maidin</span>
<lb n="1042"/><span>An duilleóg is maith gan amhras</span>
<lb n="1043"/><span>Faoi an gcarbad dá cagaint.3</span>
<lb n="1044"/><span>Is fullán gail an tsúsa</span>
<lb n="1045"/><span>Do lucht múchta agus réama,</span>
<lb n="1046"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="1047"/><p><span>Is fullán fós gail na maidne</span>
<lb n="1048"/><span>Do lucht saille agus méala.</span>
<lb n="1049"/><span>Is mór an t-adhbhar sgíse</span>
<lb n="1050"/><span>An púdar snaoise san obair.</span>
<lb n="1051"/><span>Mar chaitheann lucht na sumóg</span>
<lb n="1052"/><span>Iomad spúnóg go socair.</span>
<lb n="1053"/><span>Do lucht casachtaigh is slaodáin</span>
<lb n="1054"/><span>Is deagh-ghnás ceart ciallmhar.</span>
<lb n="1055"/><span>Agus bainfidh an snaoisín séideán</span>
<lb n="1056"/><span>.....</span>
<lb n="1057"/><span>Ní sámh fleadh ná féasda</span>
<lb n="1058"/><span>'Sní sámh aon mhaith dár n-onóir</span>
<lb n="1059"/><span>Mara raibh an tombac bríoghmhar</span>
<lb n="1060"/><span>Acu go ríoghdha ro-mhór.</span></p>
<lb n="1061"/>
<lb n="1062"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1063"/><span>Do h-aithle na laoidh sin do chaitheadar sluaisde sár-mhóra snaoisín go</span>
<lb n="1064"/><span>sanntach séideánach. agus tháinic Brian chun síothcána agus cumaoine le h-</span>
<lb n="1065"/><span>Eoghan, do thaobh síor-mholadh an tombaca ionus gur thuig sé meathtacht agus</span>
<lb n="1066"/><span>meirtnighe Bhriain agus go ndubhairt leis gurab é Séamus do chuir uaidh é ag</span>
<lb n="1067"/><span>iarraidh an comhrac do cathughadh re súistibh amh.áin." Agus biodh a fhios</span>
<lb n="1068"/><span>agat," ar sé, "go ndeárnadh Serjant Major díomsa ar an gcomhlann so indiu</span>
<lb n="1069"/><span>agus go bhfuil d'fhiachaibh ormsa féachaint ar ár n-armaibh agus ar an</span>
<lb n="1070"/><span>gcomhlann do cur a n-órdughadh chóir agus cinéal gach airm do thréigean acht</span>
<lb n="1071"/><span>na h-airm a bhfuil sibh eolach araon ortha .i. Súistí.   (" Aontuighimse</span>
<lb n="1072"/><span>sin," ar Brian.)   Agus bheirim mar asgalacht mo chuid fé.in den' chomhlann</span>
<lb n="1073"/><span>duit óir gidh gair do ghaol do Shéamus tá mo pháirtse féin go ro-mhór</span>
<lb n="1074"/><span>leat."   Iompuighis Eoghan thair ais mar a raibh Séamus. agus ar n-imtheacht</span>
<lb n="1075"/><span>dó, fhéachas Brian go caolradharcach ar Pháidín agus ro-ghair a chongnamh</span>
<lb n="1076"/><span>go direóil crathach'' agus adubhairt Páidín leis dá bhfaigheadh féin dhá bha</span>
<lb n="1077"/><span>nach raghadh niosa giorra dho."  "Agus biodh a fhios agat," ar sé, "gurab é</span>
<lb n="1078"/><span>mo chuidse do gach aon spórt .i. cuid na mionmhadra do ní na maistínidhe do</span>
<lb n="1079"/><span>ghréasadh agus do dhúiseacht  cun a bheith ag dian-tafann na seana-bhroc.</span>
<lb n="1080"/><span>Agus nach ar ghealluis., a bhráthair Brian an chúis do sheasamh dhamhsa</span>
<lb n="1081"/><span>agus ó do ghealluis is éigin duit a chomhlíonadh, nó biodh a fhios agat agus</span>
<lb n="1082"/><span>a dheimhin go bhfaigheadsa bó ded' bhuaibh féin má 's beo an dlighe, agus</span>
<lb n="1083"/><span>d'fhreagradar a céile san laoidh mar atá ár ndéidh anso: -</span>
<lb n="1084"/></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="1085"/><p><span>CzzzzzFil.</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>B.:  Feicimid do neart, a Pháidín,</span>
<lb n="1088"/><span>Anois ó táimíd a n-éigin,</span>
<lb n="1089"/><span>d'éis a ndeárnais do bhasdal</span>
<lb n="1090"/><span>Ag tafann catha ar Shéamus.</span></p>
<lb n="1091"/>
<lb n="1092"/><p><span>P.:  Nár ghealluis, a Bhriain mheirtnigh,</span>
<lb n="1093"/><span>Do chionn dibhfeirge an chléirigh</span>
<lb n="1094"/><span>Gan mo chongnamhsa d'iarraidh</span>
<lb n="1095"/><span>A gcomhrac gliadh Shéamuis.</span></p>
<lb n="1096"/>
<lb n="1097"/><p><span>B.:  Má dubhrais focal díomsach</span>
<lb n="1098"/><span>Le teas gríosachta agus méala</span>
<lb n="1099"/><span>A Pháidín níor chóir ár n-agradh</span>
<lb n="1100"/><span>A n-am eagla ár n-éaga.</span></p>
<lb n="1101"/>
<lb n="1102"/><p><span>P.:  Caithfir mo chúis do sheasamh</span>
<lb n="1103"/><span>Do réir geallaimh agus conduir</span>
<lb n="1104"/><span>Nó díol do thabhairt sa gCláraigh</span>
<lb n="1105"/><span>Táimse, a bhráthair, punncach.</span></p>
<lb n="1106"/>
<lb n="1107"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1108"/><span>A h-aithle na laoidh sin d'ionnsuigheadar an dís dorrdha direóil, disgirt</span>
<lb n="1109"/><span>sin a chéile go ndeachadar fá thuairim fad  súisde dar oile  agus  thógadar</span>
<lb n="1110"/><span>suas a gcoimh-n-éinfheacht nó d'aon bhéim an dá shúisde searg-líomhtha sin go</span>
<lb n="1111"/><span>feargach, géagach, bolgánta, bagrach., agus níor leig an eagla do cheachtar</span>
<lb n="1112"/><span>díobh an fear eile do bhualadh, d'eagla dá mbuailfeadh fear acu an chéad</span>
<lb n="1113"/><span>bhuille 'sgan an fear do bhuailfeadh do mharbhadh go h-iomlán do'n bhuille</span>
<lb n="1114"/><span>sin nach mbeith dóigh anacail nó eadrainn air nó go mbuailfeadh fear an</span>
<lb n="1115"/><span>chomhlainn 'na chloigeann é gan choigilt;  ionus go raibh ar an ordughadh</span>
<lb n="1116"/><span>san ar feadh trí h-uaire ris an gclog ar mhodh dá dtigeadh duine ó'n Iniadha</span>
<lb n="1117"/><span>mhór go h-Éirinn ag iarraidh adhbhar focmhaide, funóide nó baoghal spóirte</span>
<lb n="1118"/><span>agus magaidh, is d'fhéachain na díse sin ba thigthe dho, ag féachaint ar a</span>
<lb n="1119"/><span>gcultachaibh airm agus cumhdaighthe .i. ciseán agus croiceann capuill mar</span>
<lb n="1120"/><span>clogad agus mar corplúithreach agus cinnbheirtne ortha, agus ar a gcreasaibh</span>
<lb n="1121"/><span>chruaidh-chnáibe agus garbh-ghadrachaibh ar síneadh suas a súisdí mar</span>
<lb n="1122"/><span>craosach chatha agus gan do spreacadh ná do spiorad i gceachtar díobh an</span>
<lb n="1123"/><span>fear eile do bhualadh d'éis a ndeárnadar do bhragaracht agus do bhuan-tafann</span>
<lb n="1124"/><span>ar a chéile go h-alt na h-uaire sin; agus comhthinól móradhbhal d'á</span>
<lb n="1125"/><span>gcleamhnuighthibh agus d'á gclainn-mhaicne ar gach. taobh dhíobh dhá</span>
<lb n="1126"/><span>bhfeitheamh agus 'dhá bhféachaint agus deirtear go raibh fuaim lámhach agus</span>
<lb n="1127"/><span>boltonus borb-phúdair 'na dtimceall ge be hé.  Do bhádar seal fada ar an</span>
<lb n="1128"/><span>órdughadh san acht go dtugaidís srang-fhéachaint thart, d'fhios an</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="1129"/><p><span>raibh gárda nó cosaint ag teacht d'á n-eadrán mar do ghealladar ó chiana</span>
<lb n="1130"/><span>dhóibh.</span></p>
<lb n="1131"/>
<lb n="1132"/><p><span>Ro labhair Séamus óir 'sé ba bhuan-boirbe, do bhrígh nár caith mórán ná</span>
<lb n="1133"/><span>iomarca dighe mar do rinne Brian agus as é ro ráidh, "A mharbháin mheata</span>
<lb n="1134"/><span>mhíothlaochtha1 na muis-fheisóige, créad nach mbuaileann tú do bhuille, a</span>
<lb n="1135"/><span>chaimiráin chiotaigh, chrosfhiaclaigh," ar Séamus.</span></p>
<lb n="1136"/>
<lb n="1137"/><p><span>"Ní dhom is cóir acht dhuitse, óir is tú is sine, a bhasdaláin bhaoith,</span>
<lb n="1138"/><span>bhunránaigh, bhréin, na bputátaidhe fat-fhuara," ar Brian. "Is córa dhuitse</span>
<lb n="1139"/><span>do bhuille do bhualadh ar dtúis óir is tú do thoisigh an t-imreasán ar</span>
<lb n="1140"/><span>dtuis".</span></p>
<lb n="1141"/>
<lb n="1142"/><p><span>"Fágaimse  a bhreitheamhnas  sin  ag Lochlann  na linnáin," ar Séamus,</span>
<lb n="1143"/><span>agus ba fáidh faobhrach fíor-eolach an fear sin eadorthasan le fios agus le</span>
<lb n="1144"/><span>fáisdine do dhéanamh,  agus dubhairt  sé gan  amhras go dtiocfadh</span>
<lb n="1145"/><span>traothughadh toice agus conáich do'n chúpla san as a ndíomas tré n-a</span>
<lb n="1146"/><span>dtógbháil chogaidh a n-aimsir shocruigheachta</span>
<lb n="1147"/><span>agus síthe agus páidhe do shaothrughadh go séanmhar, agus</span>
<lb n="1148"/><span>dubhairt an laoidh ann:</span></p>
<lb n="1149"/>
<lb n="1150"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1151"/><span>"Cogadh Shéamuis Uí Gheannain</span>
<lb n="1152"/><span>Agus briollan Charn-cheite</span>
<lb n="1153"/><span>'Sé deirim gur tuar daibhris</span>
<lb n="1154"/><span>Do lucht saidhbhris agus creidte.</span>
<lb n="1155"/><span>An feadh do leigeadh do'n chúpla</span>
<lb n="1156"/><span>A bheith go súgach socair</span>
<lb n="1157"/><span>Níor bheithte dhóibh le mórdháil</span>
<lb n="1158"/><span>Do dhul ag tógbháil chogaidh.</span>
<lb n="1159"/><span>Ba leór cogadh an Coimhde</span>
<lb n="1160"/><span>Dá n-eisdigh buirbe na bruighne,</span>
<lb n="1161"/><span>'Sgan a bheith anois ag gríosgamh cogaidh</span>
<lb n="1162"/><span>A n-am socruigheachta agus síthe.</span>
<lb n="1163"/><span>Nach cuimhin libh cogadh Chromuil</span>
<lb n="1164"/><span>Do bhain ár lomradh dhinne</span>
<lb n="1165"/><span>Do ghnidh cumhachta an ghasúir</span>
<lb n="1166"/><span>Státuidh dá phíce.</span>
<lb n="1167"/><span>Baolach samhradh na fola</span>
<lb n="1168"/><span>Éigin, gorta agus pláighe</span>
<lb n="1169"/><span>Do theacht tre na ndíomas</span>
<lb n="1170"/><span>Do'n chúpla díscir dána.</span>
<lb n="1171"/><span>Tiucfaidh cogadh an Choimhde</span>
<lb n="1172"/><span>Tar éis comhraic na díse</span>
<lb n="1173"/><span>Traothughadh ár mban 'sár ngárlaigh</span>
<lb n="1174"/><span>Dúinne ba h-ádhbhar caointe.</span>
<lb n="1175"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="1176"/><p><span>Tiucfaidh doineann agus díleann</span>
<lb n="1177"/><span>Tiucfaidh failbhe agus gainne</span>
<lb n="1178"/><span>Ó chogadh tubaisteach ár ndíomais</span>
<lb n="1179"/><span>Bíam go líonmhar faoi aindeis.</span>
<lb n="1180"/><span>Ag sin agaibh mo rúnsa</span>
<lb n="1181"/><span>A chúpla bhrúchtmhar na mórmhionn,</span>
<lb n="1182"/><span>Agus coisgidh d'bhúr gcomhrac súisde</span>
<lb n="1183"/><span>Go h-am brúidhte na bpunann.</span>
<lb n="1184"/><span>Ionnsuighidh sgioból fairsing</span>
<lb n="1185"/><span>Féachaidh bhur n-acfuinn láidir</span>
<lb n="1186"/><span>Agus gibé is truime buille</span>
<lb n="1187"/><span>Faghadh sé biseach páighe.</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1190"/><span>Ar gclos fáisdine an chogaidh, na gainne agus gorta do'n chúpla ceann-</span>
<lb n="1191"/><span>fheargach sin níor fhan neart tógbháil a súisde i gceachtar díobhtha tar éis</span>
<lb n="1192"/><span>a ndeárnadar do bhragaracht agus do bhuantafann ar a chéile ó thús go</span>
<lb n="1193"/><span>deireadh, agus cóimhthionól mór d'á gcáirdibh, d'á gcleamhnuighthe agus d'á</span>
<lb n="1194"/><span>gcaoimhaicne ar gach taobh díobh d'fhios críche na dála san. Acht cheana do</span>
<lb n="1195"/><span>ghluaiseadar araon ó'n tullaigh gan buaidh catha ná comhlainn, cosguir ná</span>
<lb n="1196"/><span>gaisge, ag ceachtar díobh. Gidheadh do bhí Páidín ar na mhárach ag luadh</span>
<lb n="1197"/><span>clampuir agus ag éiliughadh an gheill nó go ndubhairt duine sultmhar</span>
<lb n="1198"/><span>áithrighthe do bhí ar an láthair gur chailleadar araon an geall, do bhrígh</span>
<lb n="1199"/><span>gur loiceadar an dís an comhrac, agus acht go dtigeadh ceart do'n tír go</span>
<lb n="1200"/><span>gcaithfeadh baintreacha an phuráisde an dá bha d'fhághail agus iad san do</span>
<lb n="1201"/><span>shaothrughadh dhá bha 'na n-ionad ar a bpáidhe oibre athargha nó bheith gan</span>
<lb n="1202"/><span>aon bhó.</span></p>
<lb n="1203"/>
<lb n="1204"/><p><span>Finit agus críoch ar Thána Bó Geannain agus Clonne-Con-ríogh ag cath</span>
<lb n="1205"/><span>Lisín Uí Dhunacháin do'n taobh ó dheas do Chruachain Conachta, ris a</span>
<lb n="1206"/><span>ráidhtear Cuisleán Pluincéad indiu.</span></p>
<lb n="1207"/>
<lb n="1208"/><p><span>Nótaí.</span>
<lb n="1209"/><span>Acaraí, giúirléidí, instrimnití.</span>
<lb n="1210"/><span>Lúsra, bladar.</span>
<lb n="1211"/><span>Boltonus, boladh.</span>
<lb n="1212"/><span>Maistre, cuigeann.</span>
<lb n="1213"/><span>Borb-bhasdal, baoth-chaint bhorb.</span>
<lb n="1214"/><span>Malladh, mallacht.</span>
<lb n="1215"/><span>Burmuruas, dailtínteacht.</span>
<lb n="1216"/><span>Muisfheisteach, mór bheólach.</span>
<lb n="1217"/><span>Crapa crampbhéil, scaimheanna a chur air féin</span>
<lb n="1218"/><span>Pislineach, ronnach.</span>
<lb n="1219"/><span>Púistiún, pota.</span>
<lb n="1220"/><span>Geamhdógaí, cácaí.</span>
<lb n="1221"/><span>Sibhdille, slis.</span>
<lb n="1222"/><span>Labánta, liobarnach.</span>
<lb n="1223"/><span>Uidhe, taisdeal.</span>
<lb n="1224"/><span>Láir na leise, an láir leisíneach.</span></p>
<lb n="1225"/>
<lb n="1226"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Táin Bó Geanainn

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Táin Bó Geanainn

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
