Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Tír na n-Iongantas</title><author><name type="main">Pádraic Ó Conaire</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LC097</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1916</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LC097</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Tír na n-Iongantas</title><author>Pádraic Ó Conaire</author><imprint><publisher>Powell Press</publisher><date>1916</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>TÍR NA nIONGANTAS.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>AN TURAS.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Le linn óige m'athar bhíodh sean-chaiptín loinge agus</span>
<lb n="8"/><span>a bhean n-a gcomhnaidhe i n-aice le Cathair na Gaillimhe.</span>
<lb n="9"/><span>De mhuinntir Riain b'eadh é, acht níor tugadh ariamh air</span>
<lb n="10"/><span>acht an Caiptín Mongach.  Beirt chlainne a bhí ortha,</span>
<lb n="11"/><span>Máire Bhán agus Seán Óg, agus ó's rud é go mbíodh</span>
<lb n="12"/><span>an caiptín ag síor-thaisdeal an domhain mhóir, is ar a</span>
<lb n="13"/><span>mhnaoi a bhíodh imnidhe agus cúram na cloinne.  Acht bhíodh</span>
<lb n="14"/><span>greann mór ag na gasúir chéadna nuair a thagadh a</span>
<lb n="15"/><span>n-athair a bhaile, uair sa mbliadhain nó mar sin.  Bheireadh</span>
<lb n="16"/><span>sé ar láimh ar Mháire Bháin, agus bheireadh sé ar láimh ar</span>
<lb n="17"/><span>Sheán Óg, nó an "Búrla" mar tugtaí air, agus</span>
<lb n="18"/><span>do thasbáineadh sé iongantais a loinge dhóibh, Bhíodh</span>
<lb n="19"/><span>bronntanas aige do Mháire, agus bronntanas do'n</span>
<lb n="20"/><span>Bhúrla, agus bronntanas dá máthair.  Agus bhíodh bronn-</span>
<lb n="21"/><span>tanas ag an máthair dó-san.  Níor tháinig sé a bhaile</span>
<lb n="22"/><span>ariamh nach mbíodh císde, deas mine coirce, ullamh aici</span>
<lb n="23"/><span>le n-a aghaidh.  Dubhradh go mb'fhearr leis an gCaiptín</span>
<lb n="24"/><span>Mongach na císdí beaga seo mine coirce agus bainne</span>
<lb n="25"/><span>gabhair — acht braoinín beag rum bheith thríd — na aon bhiadh</span>
<lb n="26"/><span>eile d'fhéadfaidhe leagadh os a chómhair.  Ar aon chaoi</span>
<lb n="27"/><span>ba mhilis agus ba ró-mhilis leis an gCaiptín na císdí</span>
<lb n="28"/><span>ghnitheadh a bhean dó.</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>Bhí iongnadh mór ar cháirdíbh an Chaiptín, gur phós sé a</span>
<lb n="31"/><span>leithéid de mhnaoi.  Acht ní mó an t-iongnadh bhí ortha na</span>
<lb n="32"/><span>bhí ar chairdibh na mná gur phós sí a leithéid d'fhear.</span>
<lb n="33"/><span>Dubhairt muinntir an Chaiptín, nó cuid aca, gur phós sé í</span>
<lb n="34"/><span>mar ghéall ar an aoirde mhóir bhí inntí.  Corr-fhear san</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="35"/><p><span>áit (Acht an Caiptin amhain) d'fhéadfadh póg thabhairt di</span>
<lb n="36"/><span>gan seasamh ar stól nó ar chathaoir féin!  Agus dubhairt</span>
<lb n="37"/><span>muinntir na mná, gha bhfreagairt, gur mar gheall ar an</span>
<lb n="38"/><span>gceann mór mongach a bhi ar an gCaiptín gur phós sise</span>
<lb n="39"/><span>é: bhí sí beagan mallradharcach agus cé heile d'fhéadfadh</span>
<lb n="40"/><span>sí aithneachtail agus é píosa uaithi acht fear an chinn mhóir</span>
<lb n="41"/><span>mhongaigh?</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>Ní féidir a radh le dearbhacht anois cé aca dream a</span>
<lb n="44"/><span>raibh an ceart aca.  Ni feidir a dhéanamh acht baramhail</span>
<lb n="45"/><span>a thabhairt.  Ba mhór an bhean chainnte bean an Chaiptín</span>
<lb n="46"/><span>nuair bhíodh an fonn uirthi.  Chaith sí seacht n-uaire ag cur</span>
<lb n="47"/><span>cainnte dhi i gcuideachtain an Chaiptín la sul ar phósadar</span>
<lb n="48"/><span>agus eisean ag eisteacht léithe gan smid a radh: an lá</span>
<lb n="49"/><span>sin ba dhóigh léithi nach raibh aon fhear eile ar an saoghal</span>
<lb n="50"/><span>acht é, agus cheap sí a phósadh dá dheóin nó dhá aimhdheoin —</span>
<lb n="51"/><span>nár mhór an t-ádh bhí ar an gCaiptín nár thug sé faoi</span>
<lb n="52"/><span>deara go raibh se n-a shamh-shuan ar feadh moran de'n</span>
<lb n="53"/><span>aimsir?  Agus nuair a dhúisigh an Caiptín dubhairt sé</span>
<lb n="54"/><span>leis féin go mba mhór an gar do dhuine mar é, nach raibh</span>
<lb n="55"/><span>i n-ann codladh déanamh acht go dona, a leithéid de</span>
<lb n="56"/><span>mhnaoi bheith aige.  Bean a bhí i n-ann suantraighe seacht</span>
<lb n="57"/><span>n-uaire a chanadh, ar ndóigh ba mhór an tseóid í.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>Agus phós sé í.  Marab é sin an fáth gur phós sé í — é</span>
<lb n="60"/><span>sin nó na císdí deasa mine coirce — is cinnte nach ar</span>
<lb n="61"/><span>áilneacht a pearsan thug sé grádh dhi.  Bhí sí árd, an-árd,</span>
<lb n="62"/><span>lom, tanaidhe.  An craiceann rocach garbh bhí uirthi bhí sé</span>
<lb n="63"/><span>ar dhath luaithre móna fluiche.  Shíltheá uirthe gur le</span>
<lb n="64"/><span>haghaidh duine eile cumadh an craiceann sin, le haghaidh</span>
<lb n="65"/><span>duine bhí i bhfad níos raimhe ná í féin.  Bhí mála</span>
<lb n="66"/><span>mór de'n chraiceann bhuidhe sin faoi n-a smig — bhéadh</span>
<lb n="67"/><span>fonn ar dhuine féachaint cé'n fhad d'fhéadfadh sé baint</span>
<lb n="68"/><span>as an sprochal sin gan an bhean bhocht a ghortughadh!  Acht</span>
<lb n="69"/><span>ní bheadh ort acht an fonn nuair a thiubhradh sí faoi deara</span>
<lb n="70"/><span>thú ag dearcadh ar an sprochal sin!  Bhéadh fhios agat</span>
<lb n="71"/><span>uirthi go bhféadfadh sí bheith an olc le daoine mí-mhúinte.</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>Ní raibh uirthe acht aon dul-amudha amháin.  Cheap sí</span>
<lb n="74"/><span>nach raibh aon bhean eile ar an saoghal chomh breágh léithe</span>
<lb n="75"/><span>féin, agus níor facthas ariamh fear a sheól fairrge bhí chomh</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="76"/><p><span>breagh le n-a fear da mb'fhios dhi féin é "Marach chomh</span>
<lb n="77"/><span>dathamhail is táim," deireadh sí, "an dóigh libh go bpós-</span>
<lb n="78"/><span>fadh a leithéid d'fhear mé?"</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>An bhean bhocht!  Níor chuimhnigh sí ariamh ar an suan-</span>
<lb n="81"/><span>traighe bhreágh na ar na císdíbh mine coirce!</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>Má bhí dathamhlacht ann, ná maise, is idir eatorra a</span>
<lb n="84"/><span>bhí.  Da mbéadh an Caiptín thar éis pearóid ioldhathach ó</span>
<lb n="85"/><span>na Tiorthaibh Teó a bhronnadh ort, ní fheadfá a rádh, gan</span>
<lb n="86"/><span>bréag a dhéanamh, go raibh sé n-a fhear áluinn.  Bhí srón</span>
<lb n="87"/><span>mhór air, ar nós iolair, agus smig — b'fhóbair dhó fear dá</span>
<lb n="88"/><span>chuid mhairnéalach a bháthadh lá nuair a dhuisigh sé as a</span>
<lb n="89"/><span>chodladh agus an mairnéalach bocht ag iarraidh téad</span>
<lb n="90"/><span>chaol, nach raibh mórán níos raimhe na dorugha maith, a</span>
<lb n="91"/><span>tharraingt treasna a bháil idir an tsróin iolraigh agus an</span>
<lb n="92"/><span>smig!  Bhí sé manntach freisin.  Agus bhi rian claidhimh</span>
<lb n="93"/><span>fir buile ar a leiceann "— dar mo bhriathar, is minic a</span>
<lb n="94"/><span>chuir sé eagla orm agus mé mo ghasúr," sin iad na</span>
<lb n="95"/><span>focail deireadh m'athair agus é ag cur síos air fadó,</span>
<lb n="96"/><span>Níorbh cáll dó eagla bheith air roimhe ámh.  Bhí sé lághach</span>
<lb n="97"/><span>le páisdibh, agus bheireadh sé milseán do'n té nach</span>
<lb n="98"/><span>n-imthigheadh uaidh.</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>B'fhéidir gur mar gheall ar chomh lághach is bhí sé gur</span>
<lb n="101"/><span>phós a bhean é.  B'fhéidir gur mar gheall ar an mblas</span>
<lb n="102"/><span>gheibheadh sé ar a gcuid císde mine coirce phós sí é.  Cá</span>
<lb n="103"/><span>bhfios dúinn anois agus an bheirt aca marbh?</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>Acht maidir le n-a gcloinn, bhí maise ionnta siúd; bhí</span>
<lb n="106"/><span>agus misneach — acht má bhíonn foighid agaibh a cháirde</span>
<lb n="107"/><span>béidh aithne mhaith agaibh ar an mbeirt aca sul a bhéas mé</span>
<lb n="108"/><span>réidh.</span></p>
<lb n="109"/>
<lb n="110"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>Bhí an Caiptín agus a bhean n-a suidhe le cheile cois na</span>
<lb n="113"/><span>teine oidhche.  Bhí sé le n-imtheacht ar a trí a chlog la ar</span>
<lb n="114"/><span>na bhárach.  Bhí na císdí mine choirce ithte aige, agus an</span>
<lb n="115"/><span>bainne gabhair a raibh an braoinín rum thríd, ólta aige —</span>
<lb n="116"/><span>ba chóir dhom a rádh anseo go mba ghnathach leis blogam</span>
<lb n="117"/><span>maith rum láidir a chur sa mbainne gabair, acht nach</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="118"/><p><span>mbacfadh sé le n-a chur ann go dtí go mbíodh na císdí</span>
<lb n="119"/><span>mine coirce ithte aige — bhí braoinín beag eile de'n rum</span>
<lb n="120"/><span>sa mbainne gabhair, bhí a phíopa idir a chuid fiacal, agus</span>
<lb n="121"/><span>ó bhi Máire Bhán agus an Búrla 'n-a gcodladh ní raibh aon</span>
<lb n="122"/><span>duine le cur isteach ar an trean-lanamhain.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>Sgaoil an Caiptín gal breágh gorm i n-áirde uaidh.</span>
<lb n="125"/><span>D'ól sé blogam.  Tháinig cosamhlacht an tsuaimhnis air.</span>
<lb n="126"/><span>D'fhéach a bhean air.</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>"Is fada mé ag ceapadh," ar sise, "go mba mhór an</span>
<lb n="129"/><span>gar dhuit dá mbéadh bean a d'fhéadfadh císdí deasa mine</span>
<lb n="130"/><span>coirce dhéanamh dhuit; ar bórd na luinge agat; nó deoch</span>
<lb n="131"/><span>mhaith a ullamhadh dhuit; nó do léine a nigheachán dhuit —</span>
<lb n="132"/><span>ní chreidtheá acht an bhail a bhí ar do chuid giobail ar</span>
<lb n="133"/><span>a theacht abhaile dhuit an turas seo…"</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>Sgaoil an Caiptín gal eile i n-áirde uaidh.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>"Cuir braon eile bainne gabhair sa ngloine," ar</span>
<lb n="138"/><span>seisean ag cur isteach uirthi, "chuireas an iomarca do'n</span>
<lb n="139"/><span>rum ann."</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>Bhí stoirm mhór ann an oidhche chéadna.  Shíltheá go raibh</span>
<lb n="142"/><span>duine éigin ag bualadh na fuinneóige le méaraibh</span>
<lb n="143"/><span>cruadha.  Ní raibh Géaga loma an chrainn fuinnseóige</span>
<lb n="144"/><span>a bhí ag fás le taobh an tighe a bhí ag déanamh an torainn.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>"Is uathbhásach an oidhche í go sabháilidh Dia sinn," ars'</span>
<lb n="147"/><span>an bhean agus í ag cur bainne gabhair sa ngloine, "is</span>
<lb n="148"/><span>minic mé faoi chrádh oidhche mar í seo agus tusa i</span>
<lb n="149"/><span>gcontabhairt do bháith' sna Fairrígibh Reóite, nó i gco-</span>
<lb n="150"/><span>tabhairt do mharbhtha an oileán allta éigin ar imeall an</span>
<lb n="151"/><span>domhain…"</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>"Líon an píopa dhom," ar seisean.</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>Do líon.</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>"Agus séard a bhím a ceapadh," ar sise, "go bhféad-</span>
<lb n="158"/><span>fainn-se mórán cabhrach a thabhairt duit agus tú n-a</span>
<lb n="159"/><span>easpa, go bféadfainn do chuid éadaigh a chórughadh dhuit</span>
<lb n="160"/><span>go bhféadfainn…"</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>Dearc sí air Bhí a cheann mór mongach leigthe siar</span>
<lb n="163"/><span>ar dhruim na cathaoireach aige, bhí a dhá shúil dúnta aige,</span>
<lb n="164"/><span>bhí a dhá chois i n-áirde aige ar an matal.  Níor chuir</span>
<lb n="165"/><span>sise isteach ar a chuid smaointe, má's ag smaoineadh a</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="166"/><p><span>bhí sé, mar cheap sí go mb'fhéidir go raibh faoi géilleadh</span>
<lb n="167"/><span>dhi.</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>D'osgail sé a bhéal faoi dheire.  Dhún sé arís é go</span>
<lb n="170"/><span>raibh an tsrón agus an smig buailte ar a chéile mórán.</span>
<lb n="171"/><span>Sgar an smig agus an béal ó n-a chéile beagán, — dá</span>
<lb n="172"/><span>mbeadh ordóg bheag ort d'fheadthá í sháith' isteach eatorra</span>
<lb n="173"/><span>— annsin thosaigh an Caiptín Mongach a srannadh!</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>"Tá sé i n-am agat a dhul a chodladh," ars' a bhean.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>"Ceapaim gur fíor dhuit é," ar seisean, agus chuaidh.</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>Acht bhí a bhean i n-ann an chluain a chur ar an gCaiptín</span>
<lb n="180"/><span>Mongach aon lá dá n-eirigheadh sí.  I ngan fhios dó'n</span>
<lb n="181"/><span>tsaoghal déantar na gníomhthara is mó, deireadh sí go</span>
<lb n="182"/><span>minic, agus is i ngan fhios dhó-san chuireadh sí an chluain</span>
<lb n="183"/><span>air.</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>Ar maidin lá 'r n-a bhárach d'eirigh sí ar a hocht a chlog.</span>
<lb n="186"/><span>Dhúisigh sí Máire Bhán agus an Búrla.  Do nigh agus do</span>
<lb n="187"/><span>ghléas sí iad, sháith leath chisde mine coirce i láimh gach</span>
<lb n="188"/><span>duine aca agus dubhairt leó siubhal.</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>Bhí coisidheacht iongantach ag mnaoi an Chaiptín</span>
<lb n="191"/><span>Mhongaigh.  Bhí sí árd agus cosa caola fada fuithe, agus</span>
<lb n="192"/><span>nach í bhí i n-ann na coisméaga thabhairt!  Is minic dubhairt</span>
<lb n="193"/><span>m'athair liom go mbíodh buachaillí an bhaile ag tomhais</span>
<lb n="194"/><span>luirg a cos sa mbóthar fhliuch, agus ní raibh aon duine</span>
<lb n="195"/><span>ortha, acht é féin amháin, a bhí i n-ann truslóg a thabhairt</span>
<lb n="196"/><span>chomh fada le coismeag leithi-se!  Shiltheá uirthi agus í</span>
<lb n="197"/><span>ag siubhal, go raibh báisdeach mhór air agus go raibh</span>
<lb n="198"/><span>socraighthe aici bheith ar an bhfosga sul a dtiocfadh sé.</span></p>
<lb n="199"/>
<lb n="200"/><p><span>Bhí an mhaidin seo roinnt fuar.  Rinne sé sioc san</span>
<lb n="201"/><span>oidhche, agus bhí fuacht maith san aer.  An lámh a bhí i</span>
<lb n="202"/><span>ngreim san gcísde mhine choirce ag Séan Óg, ag an</span>
<lb n="203"/><span>mBúrla, bhí sí ar dhath pluma mhaith mhór aipidh.  An lámh</span>
<lb n="204"/><span>eile leis a bhí i ngreim i mbeinn de shean-dolman dubh-</span>
<lb n="205"/><span>uaithne a mháthar, ní raibh sí chomh dona acht is beag nach</span>
<lb n="206"/><span>raibh.  Bhí air deich gcoisméag a thabhairt i n-aghaidh gach</span>
<lb n="207"/><span>coisméige leithe-se, agus choinnigh sin roinnt teasa ann.</span>
<lb n="208"/><span>Ag ritheacht i mbárr a anma bhí an Búrla bocht!</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>Ní raibh an sgéal chomh dona sin, ná a leath, ag Máire</span>
<lb n="211"/><span>Bháin.  Ní raibh ar Mháire acht naoi gcoisméag a thabhairt</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="212"/><p><span>i n-aghaidh cúig cinn a bheireadh a mháthair.  Tuigfear ó'n</span>
<lb n="213"/><span>méid sin cé'n aois a bhí ag Máire agus cé'n aois a bhí ag</span>
<lb n="214"/><span>an mBúrla.  Tuigfear go soiléir nach raibh Máire thar</span>
<lb n="215"/><span>seacht mbhliadhna go leith, agus nach raibh an Búrla acht</span>
<lb n="216"/><span>cúig bliadhna.  An créatúir bocht!  Agus gan fios aige</span>
<lb n="217"/><span>fáth a thurais!</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>Cé'n chaói a mbeadh fhios aige nuair nár osgail a</span>
<lb n="220"/><span>mháthair a béal ariamh tráth a mbíodh an fuadar seo fúithe.</span>
<lb n="221"/><span>Bhí a dhá béal dúnta ar a chéile aici ag gabhail soir Bóthar</span>
<lb n="222"/><span>na Trága dhóibh.  Bhí a dhá bhéal greamaighthe ar a chéile</span>
<lb n="223"/><span>ag dul thar droichead an Chladaigh dhóibh, Siúd treasna</span>
<lb n="224"/><span>Margadh an Éisg iad, agus suas Sraid na Céibhe, agus</span>
<lb n="225"/><span>suas An tSráid Árd, agus níor bhain iabh dhóibh go</span>
<lb n="226"/><span>rabhadar ag Cearnóig na Cathrach, agus dlaoi dá ruadh-</span>
<lb n="227"/><span>fholt agus dhá bheinn dé'n tseandolman agus ribíní a</span>
<lb n="228"/><span>boinéid ag imtheacht le gaoith.</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>Buail clog na Cathrach an deich</span></p>
<lb n="231"/>
<lb n="232"/><p><span>Ní raibh puth fágtha san mBúrla nuair chuaidh an triúr</span>
<lb n="233"/><span>isteach i siópa mhór éadaigh, agus leis an sgéal a dhéanamh</span>
<lb n="234"/><span>níos seacht measa bhí a chuid aráin caillte aige agus gan</span>
<lb n="235"/><span>acht dhá ghreim bainte aige as!  Cheap an Búrla bocht</span>
<lb n="236"/><span>nach raibh acht eagcóir sa saoghal maith seo nuair a fuair</span>
<lb n="237"/><span>sé leadóg faoi'n gcluais nuair a shil sé píosa a sgiobadh</span>
<lb n="238"/><span>o n-a dhearbhsúir!</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>"Ba mhian liom," arsa bean an Chaiptín Mhongaigh leis</span>
<lb n="241"/><span>an mbuachaill siopa, "ba mhian liom na gasúir sin a</span>
<lb n="242"/><span>fheistiughadh go maith, agus teastuigheann éadaigh uaim</span>
<lb n="243"/><span>féin mar an gcéadna."</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>Cheistnigh an bhuachaill siopa í.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>"Dhá fheisteas atá uaim do'n ghasúr, agus dhá fheisteas</span>
<lb n="248"/><span>do'n ghearrchaile, agus dhá fheisteas dom féin, ceann le</span>
<lb n="249"/><span>haghaidh na dTíortha Reóite Thuaidh agus ceann le haghaidh</span>
<lb n="250"/><span>na dTíortha Teó Theas."</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p><span>Thogh sí iad agus d'íoc sí an cúnntas.  Bhí sí amuigh</span>
<lb n="253"/><span>ar an tsráid gan mórán cainnte agus gan mórán</span>
<lb n="254"/><span>moille.  Acht d'iompaigh sí ar a sáil le luas lasrach</span>
<lb n="255"/><span>agus isteach leithe sa siopa arís.</span></p>
<lb n="256"/>
<lb n="257"/><p><span>"Ní chuig an teach chuireas tú na hearraidhe," ar sí</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="258"/><p><span>leis an mbuachaill siopa, "acht chuig an luing, chuig</span>
<lb n="259"/><span>luing m'fhir atá sa doc le seachtmhain."</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>Bhí án Caiptín Mongach n-a shuidhe sóimpe.  Bhí sé ag</span>
<lb n="264"/><span>ithe a phroinne leis féin.  Císdí mine coirce, bainne</span>
<lb n="265"/><span>gabhair agus rum a bhí aige — d'eile?</span></p>
<lb n="266"/>
<lb n="267"/><p><span>Bhain an bhean an seandolman dubh-uaithne dhi, agus an</span>
<lb n="268"/><span>boinéid ribíneach.</span></p>
<lb n="269"/>
<lb n="270"/><p><span>"Tá an Cathasach sásta na paisdí a choinneáil go</span>
<lb n="271"/><span>bhfillimid," ar seisean.</span></p>
<lb n="272"/>
<lb n="273"/><p><span>"Nach lághach an fear é!" ar sise, acht níor labhair sí</span>
<lb n="274"/><span>smid eile.</span></p>
<lb n="275"/>
<lb n="276"/><p><span>Bhí a lán le déanamh ag an gCaiptín Mongach ó bhí an</span>
<lb n="277"/><span>Bhrídeóg (b'in í a long) le himtheacht ar an taoille ar an</span>
<lb n="278"/><span>trí a chlog; agus ár ndóigh bhí cuimse le déanamh ag a</span>
<lb n="279"/><span>mnaoi: bhí pacáil le déanamh aice agus bhí uirthe Máire</span>
<lb n="280"/><span>Bhán agus an Búrla a chur i bhfolach san mBrideóig, i</span>
<lb n="281"/><span>ngan fhios dá n-athair!  An fear dána!  Ní ghéillféadh</span>
<lb n="282"/><span>sé dhi sa méid sin.  Ní leigfeadh sé na páisdí leis.  Ní</span>
<lb n="283"/><span>bhíonn an nádúir céadna san athair agus bhíos sa máthair,</span>
<lb n="284"/><span>acht bhí sise ró-chlisde dhó.  Agus ná tógtar uirthe gur</span>
<lb n="285"/><span>imir sí cleas air, go dtug sí bríb do ghiolla na luinge</span>
<lb n="286"/><span>iad a chur i bhfolach n-a phluais féin go mbeidís amuigh ar</span>
<lb n="287"/><span>an muir agus ar an mór-fharraige.</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>Ar a do a chlog díreach d'fhág bean an Chaiptín</span>
<lb n="290"/><span>Mhongaigh a teach ar chárr.  Ní fhaca tú ariamh acht an</span>
<lb n="291"/><span>méad málaí mór agus bosgaí trom a bhí ar an gcárr</span>
<lb n="292"/><span>sin.  Tug an bhean bhocht léithe gach ar fhéad sí de thros-</span>
<lb n="293"/><span>gán an tighe, agus ó bhí an cion sin aici ar an trosgán</span>
<lb n="294"/><span>féin nárbh iongantach an sud é dá bhfágfadh sí a clann</span>
<lb n="295"/><span>muirneach n-a diaidh?</span></p>
<lb n="296"/>
<lb n="297"/><p><span>Bhí an Caiptin Mongach ar dhroichead na luinge nuair</span>
<lb n="298"/><span>a shroich sí an dug.  Bhí sé fein agus an fhuireann ag</span>
<lb n="299"/><span>obair ar a ndithcheall, agus ag tabhairt na mionn.  Acht</span>
<lb n="300"/><span>ní ortha a bhi a haire acht ar ghiolla óg na luinge.  Nuair</span>
<lb n="301"/><span>chonnaic seisean í chaoch pé súil uirthe.  Tógadh a croidhe.</span>
<lb n="302"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="303"/><p><span>Faoi dheireadh bhíodár ó chontabhairt.  Bhíodar thar an</span>
<lb n="304"/><span>ród agus thar an teach soluis, bhí na seólta móra bána</span>
<lb n="305"/><span>tógtha agus iad ag imtheacht siar Cuan leathan áluinn</span>
<lb n="306"/><span>na Gaillimhe faoi chóir mhaith gaoithe.  Anoir dtuaidh</span>
<lb n="307"/><span>bhí an ghaoth agus níorbh fhada dhóibh Ceann clochach na</span>
<lb n="308"/><span>Bóirne fhágáil n-a ndiaidh ar an mbórd fúithe, agus ní</span>
<lb n="309"/><span>mór-chuid de'n oidhche bhí caithte go raibh oileáin Árann</span>
<lb n="310"/><span>fágtha 'na ndiaidh aca agus iad ag imtheacht ó dheas</span>
<lb n="311"/><span>faoi sheóltaibh breágha bána agus faoi sholas gealaighe</span>
<lb n="312"/><span>nuaidhe.</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>Agus sin agaibh a cháirde mar d'fhág an Bhrídeóg caladh</span>
<lb n="315"/><span>na Gaillimhe Dia hAoine an tríomhadh lá déag de mhí na</span>
<lb n="316"/><span>Samhna sa mbliain míle, a hocht gcéad, a haon dhéag</span>
<lb n="317"/><span>agus dhá fhichid.</span></p>
<lb n="318"/>
<lb n="319"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>Nuair a bhi an uile shórt faoi réir agus faoi eagar ag</span>
<lb n="322"/><span>an gCaiptín Mongach chuaidh sé a chodladh.  Níorbh amhlaidh</span>
<lb n="323"/><span>dhá mhnaoi Nuair a fuair sise 'na chodladh é, d'eirigh sí</span>
<lb n="324"/><span>agus suas léithe an staighre beag, agus an oiread</span>
<lb n="325"/><span>fuadair fúithe agus bhí ar maidin ag dul go dtí siopa</span>
<lb n="326"/><span>an éadaigh dhi.  B'fhada léithe go bhfeicfeadh sí an bheirt</span>
<lb n="327"/><span>pheata.  Ní 'dheárna sí comhnaidhe gur bhain sí pluais ghiolla</span>
<lb n="328"/><span>na luinge amach.  Bhí seisean ann roimpe; bhí, agus a</span>
<lb n="329"/><span>clann agus iad 'na sámh-chodladh chiúin agus lámha beaga</span>
<lb n="330"/><span>an Bhúrla timcheall ar mhuinéal a dhearbhshiúra.</span></p>
<lb n="331"/>
<lb n="332"/><p><span>Rug sí ar an mBúrla.  Rug an giolla ar Mháire Bháin</span>
<lb n="333"/><span>agus do hiomchruigheadh go cabán an Chaiptín iad agus</span>
<lb n="334"/><span>cuireadh isteach i leabhaidh bhig iad leó féin.  Leig an</span>
<lb n="335"/><span>Búrla osna as, agus dubhairt "A Mhaim!" acht thuit sé</span>
<lb n="336"/><span>'na chodladh arís.  Cor níor chuir Máire Bhan di.  Bhí sí</span>
<lb n="337"/><span>ró-thuirseach de bharr an lae.</span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p><span>Is annsin a thosaigh an obair.  Bhí na málaí móra agus</span>
<lb n="340"/><span>na bosgaí thug sí leithe le n-osgailt aice.  Bhí ag</span>
<lb n="341"/><span>áit le corughadh agus le maisiughadh aici.  B'olc léithe</span>
<lb n="342"/><span>an bhail a bhí ar an seomra ag a fear; téadracha agus</span>
<lb n="343"/><span>blocanna agus dorughtha agus gach aon trórt thall 's</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="344"/><p><span>bhfus.  Ní bhíonn aon mhaith le fear i dteach.  Bhí sí lán-</span>
<lb n="345"/><span>chinnte dhe sin, agus marach gur bhronn Dia an bhean air,</span>
<lb n="346"/><span>is cinnte gur i n-uaimh thalmhan bhead comhnaidhe air 'nós</span>
<lb n="347"/><span>na mbroc.  Acht nach ar a fear a bheadh an t-iongnadh</span>
<lb n="348"/><span>nuair d'éireóchadh sé!  An chaoi bheadh aice ar a árus!</span>
<lb n="349"/><span>Agus na páisdí le fáiltiughadh roimhe!  Agus na císdí</span>
<lb n="350"/><span>teó mine coirce bheadh ar an mbórd roimhe!</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>Ceithre phictiúir diadha bhí n-a seómra sa mbaile</span>
<lb n="353"/><span>ghreamaigh sí d'easnacha na luinge iad le tairgnibh beaga.</span>
<lb n="354"/><span>Chroch sí buidéal beag uisge coisreagan ós cionn leapthan</span>
<lb n="355"/><span>a clainne.  Dheisigh sí na gréithre ar chlabhra.  Sean-árach</span>
<lb n="356"/><span>donn as a n-óladh a fear an rum a mbíodh an bainne</span>
<lb n="357"/><span>gabhair tríd, leag sí ar an gclár go cúramach é, Agus</span>
<lb n="358"/><span>í ag fághail a dóthain fannacht ar a cosaibh le luasgán na</span>
<lb n="359"/><span>luinge!  Acht bhuail sí a dhá béal go docht ar a chéile</span>
<lb n="360"/><span>agus lean léithe ag obair.  Shiltheá go raibh fad ag teacht</span>
<lb n="361"/><span>'sa sprochal a bhí faoi n-a smig, leis an saothar a bhí</span>
<lb n="362"/><span>uirthe, agus shíltheá go raibh fad ag teacht sa muineáll</span>
<lb n="363"/><span>caol sgrogach a bhí uirthe nuair a luasgadh sí ar an urlár</span>
<lb n="364"/><span>chorrach.</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>Bhí sí lán-tsásta le n-a cuid oibre gan mórán ama.</span>
<lb n="367"/><span>Shuidh sí i suidheachan a fir, agus thosaigh sí ag smaoineadh</span>
<lb n="368"/><span>ar an iongnadh agus ar an aoibhneas bheadh air nuair</span>
<lb n="369"/><span>d'fheicfeadh sé an áit.  Is ar éigin d'aithneóchaidhe é thár</span>
<lb n="370"/><span>an seomra bhí aca sa mbaile!  Agus ar ndóig bheadh an</span>
<lb n="371"/><span>bheirt aca an-uaigneach ag treabhadh na dtonn mór gan</span>
<lb n="372"/><span>an Búrla bocht agus Máire Bhán!</span></p>
<lb n="373"/>
<lb n="374"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>Chomh fhaid is bhí an obair seo ar siubhal, bhí Máire Bhán</span>
<lb n="377"/><span>n-a codladh n-a leabhaidh bhig agus í ag brionglóid Ceap</span>
<lb n="378"/><span>sí go gcuala sí clogán ghá bhualadh agus b'fhéidir gur</span>
<lb n="379"/><span>chuala freisin, mar do buaileadh clogán na luinge faoi</span>
<lb n="380"/><span>dhó ar an noiméad sin.  Clogán na sgoile a bhí ann ba</span>
<lb n="381"/><span>dhóigh léithe.  Bheadh sí deireannach.  Sí an tSiúir Máire</span>
<lb n="382"/><span>Aindréis bheadh i gceannas na sgoile, agus ar ndóigh</span>
<lb n="383"/><span>níorbh iongnadh eagla bheith ar chailín bheag ar bith roimpi</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="384"/><p><span>siúd!  D'eirigh Máire de gheith, agus nuair d'eirigh,</span>
<lb n="385"/><span>tharraing sí an Búrla amach ar an urlár leithe.  Cuir an</span>
<lb n="386"/><span>ropaire sin snadhm ar a dhá léine sul a ndeachadar a</span>
<lb n="387"/><span>chodladh.</span></p>
<lb n="388"/>
<lb n="389"/><p><span>Chuala a máthair an torann a rinneadh nuair a thui-</span>
<lb n="390"/><span>teadar ar an urlár, agus thug sí amach iad go bhfeicfidís</span>
<lb n="391"/><span>a saothar féin.</span></p>
<lb n="392"/>
<lb n="393"/><p><span>Níor chuimhnigh an Búrla gur ar bórd luinge a athar a</span>
<lb n="394"/><span>bhí sé.</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>"Tá an t-urlár as luasgadh a mhaim," ar seisean is é</span>
<lb n="397"/><span>ag caoineachán.</span></p>
<lb n="398"/>
<lb n="399"/><p><span>"Agus tá daoine ag siubhal ar mhullach a'tighe," ars'</span>
<lb n="400"/><span>Máire ag baint na sram as a súile.</span></p>
<lb n="401"/>
<lb n="402"/><p><span>"Agus tá pian 'mo bholg," ars' an Búrla, agus dath</span>
<lb n="403"/><span>bán air.</span></p>
<lb n="404"/>
<lb n="405"/><p><span>"An mhuir-ghalra a mhich" asa'n mháthair.  "Bhéaraidh mé</span>
<lb n="406"/><span>bhraoinín bainne dhuith; nach cuimhneach leat gur ar bórd</span>
<lb n="407"/><span>na Brídeóige atámuid?"</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>B'éigin do'n Bhúrla suidhe, B'éigin do Mháire suidhe</span>
<lb n="410"/><span>freisin.  Fágtar n-a suidhe sa gcúinne iad go n-imthighidh</span>
<lb n="411"/><span>an muir-ghalra díobh.</span></p>
<lb n="412"/>
<lb n="413"/><p><span>Chuala an Caipín Mongach an dá bhuille baineadh as</span>
<lb n="414"/><span>clogán na luinge D'eirigh sé.  Nuair a tháinig se am ach</span>
<lb n="415"/><span>san aireagal n-a raibh a bhean, ní raibh air acht drár agus</span>
<lb n="416"/><span>léine ghorm agus caipín dearg oidhche.</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>D'fhéach sé n-a thimcheall.  Chonnaich sé na pictiúir</span>
<lb n="419"/><span>diadha a bhí crochta as easnachaibh na luinge ag a mhnaoi.</span></p>
<lb n="420"/>
<lb n="421"/><p><span>"Dar Chrom!" ar seisean, agus leis an gcaoi ar</span>
<lb n="422"/><span>dhubhairt sé é bhéarfá an leabhar gur bualadh an tsrón</span>
<lb n="423"/><span>fhada iolrach a bhí air i n-aghaidh a smige.</span></p>
<lb n="424"/>
<lb n="425"/><p><span>Chonnaic sé an cat dubh 'na chodladh i mbosga.</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>"Dar cnámh droma mo shean-mháthar!" ar seisean,</span>
<lb n="428"/><span>agus thuit an caipín oidhche dhe leis a iongnadh a bhí air,</span>
<lb n="429"/><span>agus cheapfá nach raibh aon cheann i gcaipín oidhche ariamh</span>
<lb n="430"/><span>roimhe a bhí chomh mongach le ceann an Chaiptín.</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>Chonnaic sé an buidéal uisge coisreagan a bhí crochta</span>
<lb n="433"/><span>ós cion leapthan na bpáisdí, agus an Paidrín, agus an</span>
<lb n="434"/><span>ceann sionnaigh bhíodh ós cion an dorais aca sa mbaile.</span>
<lb n="435"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="436"/><p><span>"Dar ciall na seacht suadh ndall báitheadh i ndabhach</span>
<lb n="437"/><span>fíona fadó!" ar seisean.</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>Bhí faoi a lán eile a rádh acht chaill sé a urlabhra ar</span>
<lb n="440"/><span>ar fheiceáil na páisdí dhó.</span></p>
<lb n="441"/>
<lb n="442"/><p><span>Bhuail sé faoi ar bhosga.  D'fhéach go géar agus go</span>
<lb n="443"/><span>dúr ar a mhnaoi a bhí ag iarraidh seasamh ar an urlár</span>
<lb n="444"/><span>corrach agus é ag cinnt uirthe.</span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>"A bhean gan ciall gan réasún," ar seisean, "a</span>
<lb n="447"/><span>bhean gan meabhair gan maith," ar seisean, acht ós</span>
<lb n="448"/><span>rud é nár thuig Máire Bhán ná an Búrla brigh a chuid</span>
<lb n="449"/><span>cainnte ní féidir é sgríobhadh annseo, mar níl aon ughdar</span>
<lb n="450"/><span>agam-sa leis an sgéal acht iad-san beirt.</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>Acht bí cinnte dhe nach moladh mór a fuair an bhantracht</span>
<lb n="453"/><span>ó'n gCaiptín nuair thuig sé cé 'n an cleas d'imir a bhean</span>
<lb n="454"/><span>air.</span></p>
<lb n="455"/>
<lb n="456"/><p><span>"Tá císdi deasa mine coirce agus crúisgín de</span>
<lb n="457"/><span>bhainne an tsean ghabhair dhuibh agam annseo dhuit," ars'</span>
<lb n="458"/><span>a bhean go ciúin réidh nuair a bhí a sheacht ndothain</span>
<lb n="459"/><span>cainnte déanta aige.</span></p>
<lb n="460"/>
<lb n="461"/><p><span>Shuidheadar uile chun bídh.</span></p>
<lb n="462"/>
<lb n="463"/><p><span>"An rud atá i ndán do dhuine caithfidh sé cur suas</span>
<lb n="464"/><span>leis," ars' an Caiptín Mongach nuair a bhí roinnt mhaith</span>
<lb n="465"/><span>de na císdíbh deasa mine coirce ithte aige, "acht caith-</span>
<lb n="466"/><span>fear an ceann sionnaigh úd a theilgean amach sa bhfairrge</span>
<lb n="467"/><span>sul fheicfeas aon duine de na mairnéalaighibh é.  Ceann</span>
<lb n="468"/><span>sionnaigh i gcabán caiptín luinge!"</span></p>
<lb n="469"/>
<lb n="470"/><p><span>Rinne sé gáire.  B'forus d'aithint air gur thaithnigh na</span>
<lb n="471"/><span>císdí mine coirce leis, agus bhí áthas an domhain ar a</span>
<lb n="472"/><span>mhnaoi go bhfuair sé an blas ceart ortha i bhfad ó bhaile.</span></p>
<lb n="473"/>
<lb n="474"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="475"/>
<lb n="476"/><p><span>Acht cuireadh isteach ortha sul a raibh an béile críoch-</span>
<lb n="477"/><span>naighthe aca.</span></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>Chonnaic Máire Bhán dhá chois mhóra ar an staighre</span>
<lb n="480"/><span>bheag.  Ní raibh bróg ná bútais ortha, acht mura raibh bhí</span>
<lb n="481"/><span>cnapaí a bhí chomh mór le fataibh ortha, agus ní fhéadthá</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="482"/><p><span>aon rud a chur i gcomórtas le na cosaibh cnapacha</span>
<lb n="483"/><span>sin ar dhath 'ná ar chaime, acht fréamhacha sean-chrainn</span>
<lb n="484"/><span>daraigh.</span></p>
<lb n="485"/>
<lb n="486"/><p><span>Tháinig fear na gcos anuas go mall agus a dhruim</span>
<lb n="487"/><span>leó.  B'uathbhásach le Máire Bháin an dá ghlúin a bhí air.</span>
<lb n="488"/><span>Bhí sí i bhfoisgeacht slaite dhó, agus b'fhacthas di go raibh</span>
<lb n="489"/><span>na glúine bhí air níos mó ná cloigeann aon duine dá</span>
<lb n="490"/><span>bhfaca sí ariamh.</span></p>
<lb n="491"/>
<lb n="492"/><p><span>Táinig sé anuas cúpla coisméag eile.  Bhí brísde</span>
<lb n="493"/><span>beag bán air nach ndeacha go glúnaibh air.  Cheap Máire</span>
<lb n="494"/><span>Bhán nach ndeacha an brísde geárr sin i bhfoisgeacht troigh</span>
<lb n="495"/><span>dá ghlúnaibh móra dubha gránda.</span></p>
<lb n="496"/>
<lb n="497"/><p><span>Sheas an t-arrachtach ait seo i lathair na cuideachtan.</span>
<lb n="498"/><span>Rug sé ar dhlaoi dá chas-fholt dubh, agus d'umhluigh go</span>
<lb n="499"/><span>múinte do'n Chaiptín.  B'aisteach leis an gcailín beag</span>
<lb n="500"/><span>a leithéid bheith ar bórd luinge a hathar.</span></p>
<lb n="501"/>
<lb n="502"/><p><span>Bhí léine dhearg air, agus caipín gorm cúinneach ar a</span>
<lb n="503"/><span>cheann.  Acht an crios a bhí faoi n-a lár!  Ba mhó agus</span>
<lb n="504"/><span>ba leithne é ná teanntán capaill.  Shíl Máire na sgeana</span>
<lb n="505"/><span>a bhí ann a comhaireamh, acht theip uirthi.  Bhí sgeana fada</span>
<lb n="506"/><span>ann agus cinn gheárra, sgeana geara agus cinn mhaola,</span>
<lb n="507"/><span>sgeana manntacha agus cinn a raibh faobhar rásuir ortha.</span>
<lb n="508"/><span>Agus na sleaghtha iolchumtha bhí air!  Comhair an cailín</span>
<lb n="509"/><span>beag ceithre cinn díobh, acht cár bhfios di nach raibh cúpla</span>
<lb n="510"/><span>ceann eile ar a chúl, nó b'féidir trí cinn?  Bhí pócaí</span>
<lb n="511"/><span>sa gcrios freisin!  B'iongantach le Máire céard a bhí i</span>
<lb n="512"/><span>bhfolach sna pocaibh sin.</span></p>
<lb n="513"/>
<lb n="514"/><p><span>Agus an dá phiostal a bhí aige!  Agus an claidheamh</span>
<lb n="515"/><span>fada leathan a bhí le n-a thaobh!  Níor fhéad Máire na</span>
<lb n="516"/><span>súile bhaint de'n chrios ar feadh i bhfad, acht nuair a bhain,</span>
<lb n="517"/><span>agus nuair a dhearc sí san éadan air, tháinig uathbhás</span>
<lb n="518"/><span>uirthi.</span></p>
<lb n="519"/>
<lb n="520"/><p><span>Bhí croiméal fada dubh ag tuitim anuas thar a bhéal,</span>
<lb n="521"/><span>mar crann salligh os cionn srotha.  Bí fiar-shúil ann:</span>
<lb n="522"/><span>cheap Máire gur uirthi féin a bhí sé ag féachaint i dtosach.</span>
<lb n="523"/><span>Níorbh eadh acht ar an gCaiptín.  Bhí sé ar leath-chluais:</span>
<lb n="524"/><span>acht bhí fáinne 'sa leath-chluais slán a bhí níos mó ná</span>
<lb n="525"/><span>fáinne cuirfidhe i sróin tairbh.  Cheap Maire go mb'e</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="526"/><p><span>meadhchan an fháinne stróic an chluas eile dhe, agus go</span>
<lb n="527"/><span>stróicfidhe an chluas slán de freisin leis an aimsir!</span></p>
<lb n="528"/>
<lb n="529"/><p><span>Bhí a chraiceann ar aon dhath le cró capaill 'sa bhfogh-</span>
<lb n="530"/><span>mhar.  Bhí sí ag ceapadh go mb'féidir go mb'e an diabhal</span>
<lb n="531"/><span>féin é i riocht duine.  Agus bhí uamhan uirri, nuair thug</span>
<lb n="532"/><span>a hathair féin Satan air.</span></p>
<lb n="533"/>
<lb n="534"/><p><span>Ní iongadh é mar ní raibh fhios aici an uair sin go mbadh</span>
<lb n="535"/><span>é sin an leasainm bí aca air ar bhórd na luinge.</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="538"/>
<lb n="539"/><p><span>Ní dheárna sé féin ná an Caiptín Mongach mórán</span>
<lb n="540"/><span>moille sa gcabhán go ndeacha an bheirt aca suas an</span>
<lb n="541"/><span>staighre bheag, agus chuala Máire Bán ag siubhal anonn</span>
<lb n="542"/><span>'s anall os a cionn ar urlár na luinge iad.</span></p>
<lb n="543"/>
<lb n="544"/><p><span>Bhí sí ag éisteacht go haireach agus faitchíos an</span>
<lb n="545"/><span>domhain uirthi, acht níor eirigh leithi acht focal fánach a</span>
<lb n="546"/><span>chlos uatha.  Ní chloiseadh si acht pébrí chainnt a bhíodh ar</span>
<lb n="547"/><span>siubhal aca ag dul thar dhoras an chabáin dhóibh.  Ní ró-</span>
<lb n="548"/><span>fhada gur thuig sí gurabh é an mairnéalach mór, ar ar thug</span>
<lb n="549"/><span>a hathair Satan, a bhí ag déanamh an chuid is mó de'n</span>
<lb n="550"/><span>chainnt agus go raibh a hathair ag iarraidh é shásughadh.</span>
<lb n="551"/><span>B'eigin di cúpla uair nó trí a méara a sháitheadh isteach</span>
<lb n="552"/><span>n-a cluasaibh leis na mionnaibh dubha, a bhí ag bruchtaghail</span>
<lb n="553"/><span>amach as béal an mhairnéalaigh, a choinneál uaithi.  Chuala</span>
<lb n="554"/><span>sí an tSiúr Máire Aindréis a rádh go minic go mba mhór</span>
<lb n="555"/><span>an peaca mionn a thabháirt: cá'r bhfios di nach mbeadh sí</span>
<lb n="556"/><span>ag déanamh peaca agus a bheith ag éisteacht leó?</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>Bhíodar ag doras an chabáin.</span></p>
<lb n="559"/>
<lb n="560"/><p><span>"Ceann sionnaigh!  Ceann sionnaigh, adeirim!  Dar</span>
<lb n="561"/><span>a bhfuil…"</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>An mairnéalach a bhí ag cainnt.  Sháith sí na méara 'na</span>
<lb n="564"/><span>cluasaibh.</span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>Níor chuala sí a thuille de'n chainnt ar feadh tamaill.</span>
<lb n="567"/><span>Ní raibh le clos aici acht torann na gcos os a cionn agus</span>
<lb n="568"/><span>an t-uisge ag plabadh i n-aghaidh cliatháin na luinge.</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>An mairnéalach arís —</span>
<lb n="571"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="572"/><p><span>"Bean ruadh agus clann!" as seisean.</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>"Níl sí ruadh," ars' a hathair.</span></p>
<lb n="575"/>
<lb n="576"/><p><span>Sin ar chuala sí.</span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>"Agus an cat! an cat dubh!  Dar…" arsa an</span>
<lb n="579"/><span>mairnéalach agus iad ag an doras an ceathramhadh uaire.</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>"Agus cá bhfios dúinn nach bhfuil "pram" aca le aér</span>
<lb n="582"/><span>tabhairt do na páisdibh ar urlár na luinge!" ars' an</span>
<lb n="583"/><span>mairnéalach go fonóideach.</span></p>
<lb n="584"/>
<lb n="585"/><p><span>Tháinig fearg ar an gCaiptín, agus chuir sé an ruaig</span>
<lb n="586"/><span>r an mairnéalach mór ar Shatan an creasa iongantaigh.</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>Nuair a tháinig an Caiptín anuas an staighre bheag</span>
<lb n="589"/><span>thosaigh sé ag comhrádh le n-a mhnaoi, acht bhí Máire Bhán</span>
<lb n="590"/><span>sáthach sean le tuigsint nár innis sé aon cheó dhi faoi 'n</span>
<lb n="591"/><span>mairnéalach mór agus a chuid cainnte.</span></p>
<lb n="592"/>
<lb n="593"/><p><span>Dá n-innseóchadh is cinnte go mbeadh aithméala uirthi</span>
<lb n="594"/><span>go dtug sí a clann dílis léithe ar an turas ba chonta-</span>
<lb n="595"/><span>bhairtigh dá dtug a fear ariamh.  Níor thuig neach díob,</span>
<lb n="596"/><span>acht an Caiptín Mongach amháin, go raibh an fhuireann</span>
<lb n="597"/><span>bitheamhnach bradach, agus an dream cneamhaire calma</span>
<lb n="598"/><span>ba mheasa dár sheól fairrge ariamh ar bórd aca, agus go</span>
<lb n="599"/><span>mb'é Satan an chreasa iongantaigh bheadh i n-ann iad a</span>
<lb n="600"/><span>ghríosadh le achrann agus toirmeasg a chur ar bun.  Thuig</span>
<lb n="601"/><span>sé nach mbeadh uaidh acht an leithsgéal.  Agus bhí an leith-</span>
<lb n="602"/><span>sgéal aige: ní bheadh air acht a rádh leis an bhfuirinn</span>
<lb n="603"/><span>aineólaigh go raib ceann sionnaigh agus cat dubh agus</span>
<lb n="604"/><span>bean ruadh ar bórd aca agus bheadh droch-obair ann.</span>
<lb n="605"/><span>Ní bheadh air a chur i gcuimhne dhóibh gur fhágadar caladh ar</span>
<lb n="606"/><span>an Aoine, ar an 13adh lá de mhí na Samhna!</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>Acht dá chorruighthe dá raibh an cailín beag cheap sí go</span>
<lb n="609"/><span>mba mhór an gar gur thuit a chodladh ar an mBúrla agus</span>
<lb n="610"/><span>nach bhfaca sé mairnéalach mór an chreasa.</span></p>
<lb n="611"/>
<lb n="612"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="613"/>
<lb n="614"/><p><span>Bhí imnidhe mhór ar an gCaiptín Mongach.  Thiubhrad an</span>
<lb n="615"/><span>té ba dhaille sa saoghal faoi deara go raibh.  Bhí uisge-</span>
<lb n="616"/><span>faoi-thalamh dá dhéanamh ag Satan, agus nuair d'ordui-</span>
<lb n="617"/><span>gheadh sé féin do mhairnéalach a leithéid séo nó a leithéid</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="618"/><p><span>siúd a dhéanamh, ní dhéanfaidhe é acht go doicheallach</span>
<lb n="619"/><span>Labhair sé leis an gcéad-mháta, agus leis an siúinéara,</span>
<lb n="620"/><span>agus le giolla na luinge, mar bhí sé cinnte nach mbeadh</span>
<lb n="621"/><span>fear eile ar bórd na luinge dílis dhó dá dtosnóchaidhe</span>
<lb n="622"/><span>ar throid a dhéanamh.  An méid airm teine agus faobhair</span>
<lb n="623"/><span>a bhí aige, roinn sé ar an triúr sin iad.  Choinnigh sé féin</span>
<lb n="624"/><span>dhá phiostal agus sean-ghuna nach raibh mórán maitheasa</span>
<lb n="625"/><span>leis, agus thug sé piostal dá mhnaoi le troid a dhéanamh</span>
<lb n="626"/><span>freisin.</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>Ar dhroichead na luinge is mó chaitheadh sé an aimsir.</span>
<lb n="629"/><span>D'fheicfidhe annsin é d'oidhche agus de ló.  Thagadh a</span>
<lb n="630"/><span>bhean chuige ó am go ham, agus beireadh sí biadh dhó.</span>
<lb n="631"/><span>Thagadh an máta agus sgéala na luinge aige.  Ag dul i</span>
<lb n="632"/><span>ndonacht a bhí an fhuireann.  Bhí an Caiptín Mongach</span>
<lb n="633"/><span>cinnte go n-ionnsóchaidís é féin agus an máta dá</span>
<lb n="634"/><span>gceapfaidís go n-eireóchadh leo.</span></p>
<lb n="635"/>
<lb n="636"/><p><span>Bhíodh sé annsudh ar an droichead agus an rotha stiúrtha</span>
<lb n="637"/><span>i ngreim aige, agus súil aige go bhfeicfeadh sé long</span>
<lb n="638"/><span>éigin ar a chúrsa.</span></p>
<lb n="639"/>
<lb n="640"/><p><span>Bhíodar na mílte mílte ó Éirinn faoi 'n am seo: agus</span>
<lb n="641"/><span>iad ag gluaiseacht ó dheas faoi reacht seóil.  Tagadh</span>
<lb n="642"/><span>Máre Bhán chuige ar an droichead go minic, agus dá</span>
<lb n="643"/><span>chráidhte dá raib sé chuireadh sé 'n-a suidhe ar bhosga le</span>
<lb n="644"/><span>n-a thaobh í, agus bhíodh ag cainnt léithi go bladarach.</span>
<lb n="645"/><span>Níor cheap sí ariamh go bhféadfadh athair bheith chomh lághach</span>
<lb n="646"/><span>cineálta sin.  Níor cheap sí ariamh go bhféadfadh athair</span>
<lb n="647"/><span>bheith n-a sgéalaidhe chomh maith sin.  Do hinsigheadh sé</span>
<lb n="648"/><span>sgéalta sidhe dhi do sháruigh na sgéalta bhí aca sna leabh-</span>
<lb n="649"/><span>raibh sgoile.  Acht nuair a thagadh an máta, agus nuair</span>
<lb n="650"/><span>a bhíodh cómhradh aca le chéile ní innseóchadh sé a thuilleadh</span>
<lb n="651"/><span>sgéalta dhi, agus do thagadh gruaim air agus cuireadh sé</span>
<lb n="652"/><span>iallach uirthi imtheacht.</span></p>
<lb n="653"/>
<lb n="654"/><p><span>Annsin do thiocadh cnapa móra ar mhalaibh an Chaiptín,</span>
<lb n="655"/><span>agus is beag nach mbuailfidhe a smig agus a shrón fhada</span>
<lb n="656"/><span>i n-aghaidh a chéile.</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>An tríomhadh lá déag ar fhichid thar éis Dug na Gaillimhe</span>
<lb n="659"/><span>fágail dóibh, chiúinigh an ghaoth.  Thuit na seólta breagha</span>
<lb n="660"/><span>bána leis na crannaibh.  Ní raibh smeathamh as aér.  Bhí</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="661"/><p><span>an fhairrge n-a dtimcheall agus í chomh mín comh tram le</span>
<lb n="662"/><span>clár ádhmaid.  An t-éan mara bheadh ag eiteall sa spéir</span>
<lb n="663"/><span>d'fheicfidhe a sgáil síos uait sa bhfairrge.  Ní raibh néal</span>
<lb n="664"/><span>sa spéir acht an ghrian mhór bhuidhe ag spalladh anuas ortha</span>
<lb n="665"/><span>ó mhoch na maidne go faoidhean…</span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>D'imthigh seachthmhain D'eirigheadh an ghrian.  Bhíodh sí</span>
<lb n="668"/><span>ag sgoilteadh na gclár ortha i rith an lae.  Théigheadh sí</span>
<lb n="669"/><span>faoi.  Thagadh na réaltóga amach agus d'fheicfidhe ag</span>
<lb n="670"/><span>lonnradh agus ag damhsa i ndoimhneacht na fairrge ciúine</span>
<lb n="671"/><span>iad.  Cheapthá nach mbeadh ort acht lámh a sháith amach uait</span>
<lb n="672"/><span>san uisge, agus go bhféadthá breith ar chéad díbh.  Acht</span>
<lb n="673"/><span>i gcaitheamh na seachtmhaine níor facthas néal sa spéir</span>
<lb n="674"/><span>agus níor mothuigheadh puth gaoithe ó aon áird…</span></p>
<lb n="675"/>
<lb n="676"/><p><span>Bhí na seólta breágha bána n-a gcirteachaibh timcheall</span>
<lb n="677"/><span>ar na crannaibh Tháinig éan mór lá, agus thuirling sé</span>
<lb n="678"/><span>ar chúinne de'n tseól mór tosaigh.  Chuaidh a dhá chois</span>
<lb n="679"/><span>thríd bhí sé chomh lobhtha sin.  Agus na sgoilteacha bhí le</span>
<lb n="680"/><span>feiceál i n-ádhmuid na luinge!  Nuair a caithtí soitheach</span>
<lb n="681"/><span>de'n sáíle ortha, i gceann cúig noiméad bheadh sé triom-</span>
<lb n="682"/><span>aighthe agus brat bhán salainn fágtha 'n-a dhiaidh.</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>Thosaigh an biadh ag eirghe gann.  An fíoruisge bhi aca</span>
<lb n="685"/><span>bhí sé beagnach caithte.  B'éigin do'n Chaiptín gan acht</span>
<lb n="686"/><span>pionta an duine a roinnt ar na fearaibh gach lá.  Marach</span>
<lb n="687"/><span>an drúcht a bhíodh ann san oidhche, do caillfidhe iad leis</span>
<lb n="688"/><span>an tart.  Gach maidin d'fheicfidhe na fir ghá dhiúl is ghá</span>
<lb n="689"/><span>lapáil suas le n-a teangaibh bána tirme.</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>An dara lá deag is dhá fhichid thar éis bheith ar muir</span>
<lb n="692"/><span>dhóibh, do thacht Satan an cat dubh agus d'ól a chuid fola</span></p>
<lb n="693"/>
<lb n="694"/><p><span>Mara dtiocfadh múr baisdighe, nó mara gcasfaidhe</span>
<lb n="695"/><span>soitheach gaile éigin leó ní bhéadh i ndán dóibh uile acht</span>
<lb n="696"/><span>an bás.</span></p>
<lb n="697"/>
<lb n="698"/><p><span>An lá ar mharbh Satan an cat dubh thug an Caiptin</span>
<lb n="699"/><span>Mongach faoi deara cúpla slam d'fheamainn ghlais ag</span>
<lb n="700"/><span>snámh ar an bhfairrge, Rinne sé comhartha na croise ar</span>
<lb n="701"/><span>a éadan.  Bhí fhios aige go raibh an Bhrídeóg ag dul le</span>
<lb n="702"/><span>sruth, agus nach ró-fhada an t-achar go mbeidís istigh i</span>
<lb n="703"/><span>lár na mara ar a dtugtar an Saragósach, agus go</span>
<lb n="704"/><span>mbeadh sé chomh maith dóibh bheith ag iarraidh long a sheóladh</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="705"/><p><span>i moinfhear 's bheith ag iarraidh í sheóladh ar an muir sin</span>
<lb n="706"/><span>leis an méad feamainne bhí ann.</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>Seachtmhain dhóibh ar an muir sin.  Cheapadh duine gur</span>
<lb n="709"/><span>i lár páirce bheadh sé, bhí an fhairrge chomh glas sin.  I</span>
<lb n="710"/><span>gceann na seachtmhaine bhain mairnéalach an tsrón de'n</span>
<lb n="711"/><span>chócaire le deoch dá chuid fola d'fhagháil, agus d'imthig</span>
<lb n="712"/><span>leis ar fud na luinge n-a gheilt.</span></p>
<lb n="713"/>
<lb n="714"/><p><span>Acht bhí an Bhrideóg ag dul le sruth ar feadh an achair,</span>
<lb n="715"/><span>agus an t-ochtmhadh lá déag agus dá fhichid dóibh ar mhuir</span>
<lb n="716"/><span>d'fhágadar an Saragosach n-a ndiaidh.</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="719"/>
<lb n="720"/><p><span>Má d'fhágadar an Saragósach féin ba bheag an baoghal</span>
<lb n="721"/><span>dóibh bheith ó chontabhairt go fóill.  Bhíodar ar bheagán</span>
<lb n="722"/><span>bidh agus ar ghann-chuid uisge; bhí ádhmuid na luinge</span>
<lb n="723"/><span>sgoilte le teas mór na gréine ionnós go mb'éigin dóíbh</span>
<lb n="724"/><span>bheith ag caidéal ó dhubh go dubh.  Agus le bárr ar an</span>
<lb n="725"/><span>anró, bhí Satan agus a chomhlucht ag faire agus ag fana-</span>
<lb n="726"/><span>mhaint go bhfuighidís faill ar an gcaiptín agur ar a</span>
<lb n="727"/><span>mhuinntir.  Séard a bhí uatha a marbhughadh agus an long</span>
<lb n="728"/><span>bheith faoi n-a riar féin aca.</span></p>
<lb n="729"/>
<lb n="730"/><p><span>Bhíodar uile ar ghann-chuid uisge mar dubhradh, acht ní</span>
<lb n="731"/><span>bhíodh Máire Bhán agus an Búrla gan fliuchadh béil: na</span>
<lb n="732"/><span>tógtar ar a máthair gur chuir sí ceigín beag i dtaisge</span>
<lb n="733"/><span>dhóibh sa gcabán.</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>Dhúisigh Máire Bhán as a codladh oidhche.  A dhul i</span>
<lb n="736"/><span>gcuideachtain a hathar a bhí ag an rotha stiúrtha, sin é bhí</span>
<lb n="737"/><span>uaithe; acht ar eagla go gcuirfeadh a máthair cosg léithe,</span>
<lb n="738"/><span>ní suas an staighre beag chuaidh sí acht leig sí síos trí</span>
<lb n="739"/><span>poll mór í féin, go raibh sí shíos i dtóin na luinge.</span>
<lb n="740"/><span>Chuaidh sí thríd an bpoll sin cúpla uair cheana, acht go</span>
<lb n="741"/><span>raibh an lá ann.  Ní raibh léas soluis le feiceál aice i</span>
<lb n="742"/><span>mbroinn na luinge, agus ghabh uamhan í.  Cháith sí uair</span>
<lb n="743"/><span>a chluig, nó ós a chionn, ag láimhseáil timcheall ag iarraidh</span>
<lb n="744"/><span>an bealach a dhéanamh sa bpoll dubh dorcha.  Annsin bhris</span>
<lb n="745"/><span>a gol uirthi.  Bhí sí cinnte go bhfaigheadh sí bás gan cabhair</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="746"/><p><span>gan congnamh san uachais ghránda sin.  Bhí drochbhaladh</span>
<lb n="747"/><span>ann ó'n mbodhar-uisge bréan a bhí bailighthe i dtóin an</span>
<lb n="748"/><span>bháid, agus is ar éigin nár bhain an boladh sin a céadfaidh</span>
<lb n="749"/><span>dhi.</span></p>
<lb n="750"/>
<lb n="751"/><p><span>Bhí sí tamall maith ag gol nuair mhothuigh sí rud beó i</span>
<lb n="752"/><span>n-aice léithe.  Bhí an t-ainmhidhe seo, ma's ainmhidhe bhí</span>
<lb n="753"/><span>ann, ag srónacht timcheall uirthi 'gur bualadh a ghob le</span>
<lb n="754"/><span>n-a leicinn.  Luch franncach a bhí ann agus é go halpach.</span>
<lb n="755"/><span>D'eirigh leithe an ruaig a chur air acht mhothuigh sí go raibh</span>
<lb n="756"/><span>na céadta eile aca n-a gar.  Chonnaic sí dhá chéad súil</span>
<lb n="757"/><span>i bhfoisgeacht slaite dhi Ba chosamhla le réaltaibh beaga</span>
<lb n="758"/><span>dearga bheadh ag soillsiughadh i spéir dhuibh iad, ná le</span>
<lb n="759"/><span>súilibh.</span></p>
<lb n="760"/>
<lb n="761"/><p><span>Bhí iongnadh a hanma uirthi, agus ní iongnadh ar bith é,</span>
<lb n="762"/><span>acht níor thosuigh sí ag caoineachán ná ag gol.  Dá</span>
<lb n="763"/><span>dtosnuigheadh is cinnte go n-ionnsuigheadh na hainmhidhthe</span>
<lb n="764"/><span>fíochmhara ocracha seo í.  Níl fhios céard a chuir 'n-a</span>
<lb n="765"/><span>ceann é, acht séard a rinne sí amrán bog cronánach a</span>
<lb n="766"/><span>ghabhail.</span></p>
<lb n="767"/>
<lb n="768"/><p><span>Cineál suantraighe bhí 'san amhrán a bhí aice, agus bhí á</span>
<lb n="769"/><span>dhá súil dúnta aice agus í ghá ghabhail; nuair d'osgail sí</span>
<lb n="770"/><span>na súile arís, ní raibh na réaltóga beaga dearga le</span>
<lb n="771"/><span>feiceál aice, agus ní bhfuair sí amach ariamh an é an chaoi</span>
<lb n="772"/><span>gur chuir an ceól bog eagla mhór ar na luchaibh, nó ar</span>
<lb n="773"/><span>chuir an binneas neamhghnathach codladh trom ortha.</span></p>
<lb n="774"/>
<lb n="775"/><p><span>Ar aon chuma, ní dheárna sí mórán moille san áit ar</span>
<lb n="776"/><span>casadh léithe iad acht siúd léithe ar aghaidh arís.</span></p>
<lb n="777"/>
<lb n="778"/><p><span>Faoi dheireadh, chonnaic sí na réalta ós a cionn.</span>
<lb n="779"/><span>Chonnaic sí mar bheadh ballaí dubha dorcha timcheall uirthe.</span>
<lb n="780"/><span>Rinne sí ar cheann de na ballaibh seo.  Tráthmhail go</span>
<lb n="781"/><span>leór bhí téad cnáibe ag sileadh leis an mballa, agus ó</span>
<lb n="782"/><span>bhí aiclidheacht cos agus lám aice — go deimhin ba bheag</span>
<lb n="783"/><span>nach raibh sí chomh sgofánta le buachaill óg — d'eirigh leithe</span>
<lb n="784"/><span>strapadóireacht a dhéanamh, agus leithead a dhá bonn</span>
<lb n="785"/><span>fhagháil ar urlár meadhonach na luinge le duadh mór.</span></p>
<lb n="786"/>
<lb n="787"/><p><span>B'éigin di siubhal go réidh agus go cúramach nuair</span>
<lb n="788"/><span>bhain sí an t-urlár seo amach, mar ní raibh aon solus ann</span>
<lb n="789"/><span>agus ní raibh fhios aici cá sáthfadh sí a cos.  Bhí téadracha,</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="790"/><p><span>blocanna, sean-iarann, soithigh, cleithí agus gach aon</span>
<lb n="791"/><span>tsórd oirnéis caithte thall is i bhfus, agus is iomdha</span>
<lb n="792"/><span>trisleóg agus tuairt baineadh aiste go bhfaca sí léas</span>
<lb n="793"/><span>beag soluis ag deallramh thrí shiúntachaibh na gclár ar a</span>
<lb n="794"/><span>haghaidh amach.</span></p>
<lb n="795"/>
<lb n="796"/><p><span>Chuala sí torann freisin.  Glórtha fear — sin é chuala</span>
<lb n="797"/><span>sí; agus bhí na glórtha seo i ngoireacht ceithre slat di.</span>
<lb n="798"/><span>Ag ceann na luinge bhí sí, i n-aíce le pluais chodalta</span>
<lb n="799"/><span>na mairnéalach.  Ghlac mór-eagla í; b'fheárr léithe na</span>
<lb n="800"/><span>luich féin ghá halpadh na bheith i ngreim ag Satan agus a</span>
<lb n="801"/><span>chuideachta.</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>Bhíodar ag cainnt go hárd agus fearg i nglór cuid</span>
<lb n="804"/><span>díobh; chuir sí súil le siúnta go bhfeiceadh sí céard a bhí</span>
<lb n="805"/><span>ar siubhal, agus annsin do leath an radharc uirthe.</span></p>
<lb n="806"/>
<lb n="807"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="808"/>
<lb n="809"/><p><span>Ní raibh i n-Árus codalta na mairnéalach acht fíor</span>
<lb n="810"/><span>dhroch sholus ó lampa bheagh a bhí crochta ó shail, acht ba</span>
<lb n="811"/><span>dhall an duine nach dtuigfeadh cé'n droch-obair a bhí ar</span>
<lb n="812"/><span>siubhal ag an gcúigear fear a bhí istigh.</span></p>
<lb n="813"/>
<lb n="814"/><p><span>Bhí Satan ann go n-a chosaibh cnapacha, go n-a chroiméal</span>
<lb n="815"/><span>trom sguabach, go n-a fhiar-shúil, go n-a chraiceann a bhí</span>
<lb n="816"/><span>ar dhath chró capall sa bhfóghmhar.  Bhí an brísde beag</span>
<lb n="817"/><span>bán air, agus an léine dhearg agus an fáinne ait ag</span>
<lb n="818"/><span>baint na leath-chluaise dhe le n-a mheadhchan mhór!  Agus</span>
<lb n="819"/><span>ar ndoigh níor dhearmad sé an chrios iongantach!</span></p>
<lb n="820"/>
<lb n="821"/><p><span>Bhí bitheamhnach eile le n-a ais.  Bel an t-ainm bhi acá</span>
<lb n="822"/><span>ar an mboc seo.  Bhí seisean n-a shuidhe ós íseal, ar a</span>
<lb n="823"/><span>gogaide ar nós táilliúra, agus gan falach air acht drár</span>
<lb n="824"/><span>beag giobach.  Bhí mór-chuid de'n chainnt dá dhéanamh</span>
<lb n="825"/><span>aige-sean, acht ba mhó go mór an tsuim chuirtheá sna</span>
<lb n="826"/><span>pictiúiribh bhí sgríobhtha ar a chraiceann bhuidhe ná 'n a</span>
<lb n="827"/><span>bhriathraibh beóil.  Ní raibh ordlach dá chabail, ó mhuineal</span>
<lb n="828"/><span>go básta, nach raibh píctiúr éigin geárrtha isteach ann le</span>
<lb n="829"/><span>snáthaid.  Bhí pictiúir crainn mhóir failme ar a dhruim,</span>
<lb n="830"/><span>agus éanlaith de gach uile dhath, agus de gach uile cineál,</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="831"/><p><span>agh néadughadh i ngéagaibh caola slíme an chrainn sin.</span>
<lb n="832"/><span>Bhí pearóid ann, agus na seacht ndath a moltar sna</span>
<lb n="833"/><span>seanleabhraibh Síneacha ar a chlúmh.  Bhí fear a raibh</span>
<lb n="834"/><span>culaith mairnéalaigh air 'n-a shuidhe faoi bhun an chrainn,</span>
<lb n="835"/><span>agus bean óg a raibh folt uirthi chomh trom agus chomh</span>
<lb n="836"/><span>dualach le aon fholt dár facthas ariamh n-a suidhe le n-a</span>
<lb n="837"/><span>chois, agus greim láimhe aici air.  B'foras d'aithint uirthi</span>
<lb n="838"/><span>go raibh muinghín mhór aice as!  Acht an natharnimhe mór</span>
<lb n="839"/><span>cealgach bhí ar a gcúl agus é ag teacht ortha i ngan</span>
<lb n="840"/><span>fhios!  Bheadh fonn ort béich a leigint asat dhá bhfeictheá</span>
<lb n="841"/><span>é agus an dealg nimhe ag teacht amach as a bhéal!</span></p>
<lb n="842"/>
<lb n="843"/><p><span>Bhí triúr fear eile ann, acht ó bhíodar n-a suidhe ar thrí</span>
<lb n="844"/><span>bharaille i ndorchadas na pluaise, ní féidir a rádh 'n-a</span>
<lb n="845"/><span>dtaobh acht go raibh a súile ag lonnradh ar nós sméaróid</span>
<lb n="846"/><span>a shéidfidhe i n-uaimh dhorcha, agus go mba chosamhail a</span>
<lb n="847"/><span>nglór leis an torann ghnithfeadh uisge i soitheach leath-</span>
<lb n="848"/><span>fholamh dá gcraithtí é.  'Deirtheá go mba mhór an strómh,</span>
<lb n="849"/><span>agur go mba mhillteach an saothar ortha aon chainnt a</span>
<lb n="850"/><span>dhéanamh agus a laghad di is bhí ar síubhal aca; acht nuair</span>
<lb n="851"/><span>labhradar, labhradar i n-aonfheacht agus bhíodar triúr ar</span>
<lb n="852"/><span>aon fhocal agus ar aon smaoineadh.</span></p>
<lb n="853"/>
<lb n="854"/><p><span>D'eirigh Satan agus labhair sé leis an gcuideachtain</span>
<lb n="855"/><span>shéimh seo.</span></p>
<lb n="856"/>
<lb n="857"/><p><span>"A bhráithre ionmhuine, a cháirde cléibh," ar seisean,</span>
<lb n="858"/><span>"is fada sinn ag súil leis an oidhche seo," ar seisean.</span></p>
<lb n="859"/>
<lb n="860"/><p><span>"Fíor dhuit!  Fíor dhuit! ars' an triúr i n-éinfheacht.</span></p>
<lb n="861"/>
<lb n="862"/><p><span>"Tá bhreith báis tughtha againn ar an gCaiptín</span>
<lb n="863"/><span>Mongach," arsa Satan, "agus tá caoi againn leis an</span>
<lb n="864"/><span>mbreith sin a chur i bhfeidhm.  Ar maidin ar eirighe gréine</span>
<lb n="865"/><span>siubhalfaidh sé an clár…"</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>"Siubhalfaidh sé an clár," ars an triúr i n-éinfeacht.</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>"Siubhalfaidh sé an clár agus béidh a sheanchabhail lom</span>
<lb n="870"/><span>ghránda 'ghá ithe ag míoltaibh alpacha na mara móire,"</span>
<lb n="871"/><span>arsa Satan.</span></p>
<lb n="872"/>
<lb n="873"/><p><span>"Beirtear air!  Beirtear air go beó!" ars' an</span>
<lb n="874"/><span>triúr i n-éinfeacht.</span></p>
<lb n="875"/>
<lb n="876"/><p><span>"Foighid a bhráithre ocracha!" arsa Satan.  "Caithfear</span>
<lb n="877"/><span>an obair a dhéanamh go ceart agus go dlistineach."</span>
<lb n="878"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="879"/><p><span>Rug sé ar bhlúire cailce agus thosaigh ag sgríobhadh ar</span>
<lb n="880"/><span>an mbórd léithe.</span></p>
<lb n="881"/>
<lb n="882"/><p><span>"Níl de chongnamh againn acht naonbhar," ar seisean,</span>
<lb n="883"/><span>"acht tá an uile dhuine do'n naonbhar sin i n-ann troid</span>
<lb n="884"/><span>a dhéanamh má bhíonn gábhadh leis.  Tá an máta n-a chod-</span>
<lb n="885"/><span>ladh.  Bheirtear air gan a dhúiseacht, agus cuirtear</span>
<lb n="886"/><span>ceangal na gcúig gcaol air.  Tá an Caiptín ar an</span>
<lb n="887"/><span>droichead — ní obair mhór oraibh-se, a cháirde, theacht air i</span>
<lb n="888"/><span>ngan fhios agus na heangaca teanna cnáibe sin a</span>
<lb n="889"/><span>chaitheamh anuas air ionnós nach mbéidh ann corrughadh:</span>
<lb n="890"/><span>nach féidir libh sin a dhéanamh a cháirde, a bhráithre</span>
<lb n="891"/><span>dhílse?"</span></p>
<lb n="892"/>
<lb n="893"/><p><span>"Is féidir! is féidir," ars' an triúr i n-éinfheacht.</span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>"Téidheadh tusa, a Bhel, go cabán an Chaiptín," arsa</span>
<lb n="896"/><span>Satan, "agus téidheadh an cócaire agus beireadh sé ar</span>
<lb n="897"/><span>an mnaoi ruaidh sin is siocair le n-ar fhulaingeamar, an</span>
<lb n="898"/><span>bhean is siocair le sróin bhreágh an chócaire a chailleadh</span>
<lb n="899"/><span>agus beirtear ar a hál freisin, agus annsin…</span>
<lb n="900"/><span>acht ní gábhadh dhom innseacht do Bhel céard is ceart a</span>
<lb n="901"/><span>dhéanamh.  Tá sean-thaithighe aige-sean ar a chéird.  Agus</span>
<lb n="902"/><span>ní call dúinn, innseacht do'n chócaire goidé an cineál</span>
<lb n="903"/><span>ainbhruithe is feárr linn…"</span></p>
<lb n="904"/>
<lb n="905"/><p><span>Rnneadar uile gáiridh.</span></p>
<lb n="906"/>
<lb n="907"/><p><span>D'eirigh an cócaire a chaill a shrón.  "Srónta fada</span>
<lb n="908"/><span>cama agus srónta geárra díreacha, srónta boga milse</span>
<lb n="909"/><span>agus srónta cruadha cnámhacha…"</span></p>
<lb n="910"/>
<lb n="911"/><p><span>D'eirigh Bel.  Dho nocht sé na fiacla fada fuara.</span>
<lb n="912"/><span>Tháinig dúil fola n-a dhá shúil.  Bhí a theanga fhada</span>
<lb n="913"/><span>chalactha ag sileadh leis ar nós gadhair a mbeadh anaithe air.</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>"Gheobhaidh mé greim fiacal ar a caolsgróg, slugfad</span>
<lb n="916"/><span>a bhfuil d'fheoil ar a cnamhaibh…"</span></p>
<lb n="917"/>
<lb n="918"/><p><span>Bhí faoi a lán eile a rádh acht chuir dhá rud cosg leis.</span>
<lb n="919"/><span>An tart mór a bhí ghá mharbhadh, agus Satan, chuir iallach</span>
<lb n="920"/><span>air stopadh.</span></p>
<lb n="921"/>
<lb n="922"/><p><span>"Ná déantar a leithéid," arsa Satan go hughdarásach.</span>
<lb n="923"/><span>"Déantar an obair go ceart.  Déantar í go dlistineach,</span>
<lb n="924"/><span>nó ní bhéidh an t-ádh orainn."</span></p>
<lb n="925"/>
<lb n="926"/><p><span>Thainig triúr eile isteach ar an nóiméad seo.</span>
<lb n="927"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="928"/><p><span>"Tá gach nidh faoi réir againn," arsa Satan, "níl</span>
<lb n="929"/><span>orm anois acht gléas troda a roinnt oraibh ar eagla go</span>
<lb n="930"/><span>mbeadh gábhadh leis.  Acht ná bíodh aon troid ann má's</span>
<lb n="931"/><span>féidir é."</span></p>
<lb n="932"/>
<lb n="933"/><p><span>Annsin thug sé dhá phiostal do gach uile fhear a bhí sa</span>
<lb n="934"/><span>láthair.  Rinne sé naoi roinnt do'n phúdar agus do'n</span>
<lb n="935"/><span>ghrán.  Bhain sé na sgeana as an gcsios mhór a bhí faoi 'n-a</span>
<lb n="936"/><span>chom, agus leag sé ar an mbórd iad go dtoghadh gach</span>
<lb n="937"/><span>duine ceann le n-aghaidh féin.</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>Rinneadh amhlaidh.</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>Chuaidh Satan ar a ghlúnaibh.  Chuaidh an uile fhear dá</span>
<lb n="942"/><span>raibh ann ar a ghlúnaibh, agus sgian i n-áirde ag gach fear</span>
<lb n="943"/><span>díobh.</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>"Dar sliabh agus dar fairrge," arsa Satan de ghuth</span>
<lb n="946"/><span>árd,</span></p>
<lb n="947"/>
<lb n="948"/><p><span>"Dar sliabh agus dar fairrge," ars' an chuideachta</span>
<lb n="949"/><span>d'aon ghuth.</span></p>
<lb n="950"/>
<lb n="951"/><p><span>"Dar réalta na spéire agus dar míolta na talmhan</span>
<lb n="952"/><span>dar na máithreacha thug ar an saoghal sinn agus dar na</span>
<lb n="953"/><span>haithreacha ghein sinn, dar a bhfuil ar an talamh, agus</span>
<lb n="954"/><span>faoi'n talamh agus ós cionn na talmhan, dar an Dia a</span>
<lb n="955"/><span>chruthaigh a bhfuil luaidhte agam, is mian linn an obair</span>
<lb n="956"/><span>bheannaighthe seo ghlacamar idir lámhaibh a dhéanamh chomh</span>
<lb n="957"/><span>maith 's is féidir linn."</span></p>
<lb n="958"/>
<lb n="959"/><p><span>Thug an chuideachta an mhionn sin go dúthrachtach.</span></p>
<lb n="960"/>
<lb n="961"/><p><span>Shil Máire Bhán imtheacht léithe, agus innseacht dá</span>
<lb n="962"/><span>hathair gach a bhfaca sí, agus gach ar chuala sí, acht sul a</span>
<lb n="963"/><span>raibh sé d'uain aice cos a chorrughadh tháinig duine éigin</span>
<lb n="964"/><span>taobh thiar dhi, agus níor chuimhnigh sí ar a thuilleadh go</span>
<lb n="965"/><span>raibh sí féin agus a muinntir ar urlár uachtarach na</span>
<lb n="966"/><span>luinge agus iad ceangailte le téadrachaibh roighne</span>
<lb n="967"/><span>cnáibe.</span></p>
<lb n="968"/>
<lb n="969"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="970"/>
<lb n="971"/><p><span>Ní bréag a rádh go raibh obair dhiabhalta ar siubhal aca</span>
<lb n="972"/><span>ar urlár uachtarach na Brídeóige ar maidin le eirghe na</span>
<lb n="973"/><span>gréine.</span>
<lb n="974"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="975"/><p><span>D'eirigh leis na beitheamhnaighibh, an buadh fhághail ar an</span>
<lb n="976"/><span>gCaiptín Mongach agus ar a mhuinntir, agus bhí an fear</span>
<lb n="977"/><span>bocht agus a chúram, agus an méid do'n fhuirinn nár</span>
<lb n="978"/><span>thréig é, gabhtha ag Satan agus ag a chomhluchth.  Bhí</span>
<lb n="979"/><span>slabhraí troma iarainn ar chaolaibh an Chaiptín, agus</span>
<lb n="980"/><span>eangach trom teann cnáibe 'n-a thimcheall.</span></p>
<lb n="981"/>
<lb n="982"/><p><span>Bhí socraighthe ag lucht an eirghe-amach an Caiptín a</span>
<lb n="983"/><span>chur chun báis, acht cheapadar cineál cúirte bheith aca air</span>
<lb n="984"/><span>i dtosach le greann a bhaint as.</span></p>
<lb n="985"/>
<lb n="986"/><p><span>'Sé Satan bhí i gceannas na cúirte seo.  Bhí sé n-a</span>
<lb n="987"/><span>shuidhe ar bharaille árd, agus é gléasta ar nós breithimh.</span>
<lb n="988"/><span>Bhí clóca mór dearg a raibh clúmh bán bhéithir ar a imeal-</span>
<lb n="989"/><span>laibh 'n-a thimcheall.  Ba le bean an Chaiptín an clóca</span>
<lb n="990"/><span>sin — b'é an ceann é bhronn an Caiptín uirthi an lá ar</span>
<lb n="991"/><span>phósadar — agus ba mhór a chuir sé as do'n mhnaoi bhoicht é</span>
<lb n="992"/><span>bheith timcheall ar bheitheamhnach dhá shórt.  Bhí folt fada</span>
<lb n="993"/><span>bréagach ar a cheann agus spéacláirí ar a shróin: ní</span>
<lb n="994"/><span>aithneóchthá thar breitheamh ceart é, marach na cosa cama</span>
<lb n="995"/><span>cnapacha bhí le feiceál faoi íochtar an chlóca agus an nós</span>
<lb n="996"/><span>aisteach bhí aige le smugairle a chasadh n-a bhéal agus a</span>
<lb n="997"/><span>shacadh amach le bárr na teangan, thrí mhannt bhí n-a</span>
<lb n="998"/><span>dhrad.</span></p>
<lb n="999"/>
<lb n="1000"/><p><span>Bhí an fhuireann uile go léir idir deágh-dhaoine agus</span>
<lb n="1001"/><span>droch-dhaoine 'n-a láthair.</span></p>
<lb n="1002"/>
<lb n="1003"/><p><span>"Beitheamhnach é seo atá ós do chomhoir a bhreithimh,"</span>
<lb n="1004"/><span>arsa Bel ar eirghe n-a sheasamh dhó.</span></p>
<lb n="1005"/>
<lb n="1006"/><p><span>"Beitheamhnach críochnaighthe," ars' an triúr a labhair i</span>
<lb n="1007"/><span>n-éinfheacht i gcomhnaidhe.</span></p>
<lb n="1008"/>
<lb n="1009"/><p><span>"Caithfear cruthughadh do'n bhreitheamh agus do'n choisde</span>
<lb n="1010"/><span>gur beitheamhnach é," arsa Satan go hughdarásach.</span>
<lb n="1011"/><span>"Britheamh cóir mise," ar sé, "agus caithfidh sibh bhur</span>
<lb n="1012"/><span>bhfianuidhthe thabhairt ós mo chomhair agus an choir atá</span>
<lb n="1013"/><span>déanta aige a chruthughadh de réir nósa dlighe."</span></p>
<lb n="1014"/>
<lb n="1015"/><p><span>"Déanfar é," arsa Bel.</span></p>
<lb n="1016"/>
<lb n="1017"/><p><span>Thosaigh sé ag cur gothadh cainnte ar féin.  Bhí an uile</span>
<lb n="1018"/><span>dhuine n-a thost.  Dá dtuitfeadh cnaipe ó bhrísde dhuine</span>
<lb n="1019"/><span>do chloisfidhe é.  Bhí an ghrian mhór bhuidhe ag eirghe aníos</span>
<lb n="1020"/><span>as an bhfairrge agus ga hórdhadh go hiongantach áluinn.</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="1021"/><p><span>Ní raibh aon nidh beó le feiceál ó'n luing siabhrach seo,</span>
<lb n="1022"/><span>acht an fhairrge n-a mhachaire leathan órdha n-a timcheall,</span>
<lb n="1023"/><span>an spéir chomh gorm le haon gorm dár facthas ariamh,</span>
<lb n="1024"/><span>acht amháin san áird a raibh an ghrian óg ghá hordhadh, an</span>
<lb n="1025"/><span>Bhrídeóg agus na seólta a lobhadh ar a crannaibh, a cuid</span>
<lb n="1026"/><span>ádhmuid a dul ó chéile, agus í chomh seasmhach i lár na</span>
<lb n="1027"/><span>fairrge ciúine doimhne seo le carraig mhóir.</span></p>
<lb n="1028"/>
<lb n="1029"/><p><span>"Cuirfead i gcéill duit-se a bhreithimh, agus do'n</span>
<lb n="1030"/><span>choisde onórach atá ag cabhrughadh leat sa gcuis, gur</span>
<lb n="1031"/><span>cuirpeach an príosúnach atá 'n-ár láthair agus go bhfuil</span>
<lb n="1032"/><span>an bás tuillte aige," arsa Bel.  "Ar an gcéad fháisg,"</span>
<lb n="1033"/><span>ar seisean, "thug sé bean ruadh leis ar bord na luinge:</span>
<lb n="1034"/><span>an bhféadfadh an t-ádh bheith orainn agus bean ruadh ar</span>
<lb n="1035"/><span>bord againn?"</span></p>
<lb n="1036"/>
<lb n="1037"/><p><span>"Ní fhéadfadh!  Ní fhéadfadh!" ar siad uile go léir</span>
<lb n="1038"/><span>d'aon ghuth.</span></p>
<lb n="1039"/>
<lb n="1040"/><p><span>"A ropaire an tsaoghail," arsa bean an Chaiptín agus</span>
<lb n="1041"/><span>cochall uirthi, "má thugann tú bean ruadh ormsa…"</span></p>
<lb n="1042"/>
<lb n="1043"/><p><span>Cuireadh cosg léithe.</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>"Thug sé bean ruadh leis ar bord na luinge," arsa</span>
<lb n="1046"/><span>Bel, "acht ní raibh a dhóthain annsin gan ceann sionnaigh</span>
<lb n="1047"/><span>chur i n-áirde ós cionn dorais an chabáin: an bhféadfadh</span>
<lb n="1048"/><span>an t ádh bheith orainn agus ceann sionnaigh bheith ar bord</span>
<lb n="1049"/><span>againn?"</span></p>
<lb n="1050"/>
<lb n="1051"/><p><span>"Ní fhéadfadh!  Ní fhéadfadh," ar siadh uile d'aon</span>
<lb n="1052"/><span>ghuth.</span></p>
<lb n="1053"/>
<lb n="1054"/><p><span>"Agus an cat dubh!" arsa Bel, "cá bhfuil an fear</span>
<lb n="1055"/><span>ar dhruim bóchna indiu nár chuala sgéalta fíora faoi</span>
<lb n="1056"/><span>longaibh nár shroich chaladh ariamh mar gheall ar cat dubh</span>
<lb n="1057"/><span>bheith ar bord?  Nach bhfuil fhios ag an saoghal cé'n</span>
<lb n="1058"/><span>dlúthbhaint atá ag an aicme sin le Fear na Ribhe?  An</span>
<lb n="1059"/><span>bhféadfadh an t-ádh bheith orainn agus a leithéid d'ainmhidhe</span>
<lb n="1060"/><span>bheith ar bord againn?"</span></p>
<lb n="1061"/>
<lb n="1062"/><p><span>"Ní fhéadfadh!  Ní fhéadfadh!" ar siad uile d'aon</span>
<lb n="1063"/><span>ghuth.</span></p>
<lb n="1064"/>
<lb n="1065"/><p><span>"A bhreithimh choir," arsa Bel, "ní call dom chur i</span>
<lb n="1066"/><span>gcuimhne dhuit-se cé na pianta d'fhulaingeamar toisg</span>
<lb n="1067"/><span>caiptín dá shórt bheith againn: ní call dom a chur i</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="1068"/><p><span>gcuimhne dhuit cé'n tart uathbhásach atá orainn le fada</span>
<lb n="1069"/><span>de laethibh: ní call dom a chur i gcuimhne dhuit cé'n</span>
<lb n="1070"/><span>t-ocras atá orainn…"</span></p>
<lb n="1071"/>
<lb n="1072"/><p><span>Tháinig diúil fola agus feóla i súilibh furmhor na</span>
<lb n="1073"/><span>cuideachtan.  Thug an breitheamh faoi deara go raibh an</span>
<lb n="1074"/><span>triúr a labhair i gcomhnaidhe i n-éinfheacht ag féachaint go</span>
<lb n="1075"/><span>sanntach ar a chosa cama fhéin, agus tharraing sé isteach</span>
<lb n="1076"/><span>faoi'n gclóca dearg iad go tapaidh.</span></p>
<lb n="1077"/>
<lb n="1078"/><p><span>"Ní call dom-sa a chur i gcuimhne duit cé'n t-ocras</span>
<lb n="1079"/><span>millteach atá ag gabhail dúinn, agus sé an fear sin is</span>
<lb n="1080"/><span>siocair leis," arsa Bel.</span></p>
<lb n="1081"/>
<lb n="1082"/><p><span>Bhí fonn ar chuid aca an caiptín alpadh n-a bheatha.</span></p>
<lb n="1083"/>
<lb n="1084"/><p><span>"Ní fear cainnte mé," arsa Bel, "acht nochtóchad a</span>
<lb n="1085"/><span>choire móra i n-ath-uair dhuit, a bhreithimh:</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>An bhean ruadh;</span></p>
<lb n="1088"/>
<lb n="1089"/><p><span>An ceann sionnagh;</span></p>
<lb n="1090"/>
<lb n="1091"/><p><span>An cat dubh;</span></p>
<lb n="1092"/>
<lb n="1093"/><p><span>Agus le bárr ar an gcleas chuir sé iallach orainn</span>
<lb n="1094"/><span>caladh breágh na Gaillmhe fhágáil ar an Aoine agus ar an</span>
<lb n="1095"/><span>13adh lá de'n mhí…"</span></p>
<lb n="1096"/>
<lb n="1097"/><p><span>D'eirigh an cócaire a chaill a shrón de gheit.</span></p>
<lb n="1098"/>
<lb n="1099"/><p><span>"An Aoine!  An Aoine!  Feóil!  Gan feóil!  Baineadh</span>
<lb n="1100"/><span>an tsrón dhíom-sa ar an Aoine!  Tháinig sé orm a ngan</span>
<lb n="1101"/><span>fhios, a chomhluadair, agus sháit sé na fiacla fada dubha</span>
<lb n="1102"/><span>isteach im' chuid feóla…"</span></p>
<lb n="1103"/>
<lb n="1104"/><p><span>Chuir an breitheamh cosg leis an gcócaire.  B'olc leis</span>
<lb n="1105"/><span>bheith ag féachaint air agus ag cuimhneadh ar an gcaoi</span>
<lb n="1106"/><span>chaill sé féin a leath-chluas!</span></p>
<lb n="1107"/>
<lb n="1108"/><p><span>Thosaigh Bel arís.</span></p>
<lb n="1109"/>
<lb n="1110"/><p><span>"Iarraim ort i n-ainm fuirne na Brídeóige a</span>
<lb n="1111"/><span>bhreithimh," ar se, "breith báis thabhairt ar an bhfear atá</span>
<lb n="1112"/><span>ós do chomhair.  Mara dtiubhraidh, a bhreithim, fágaim le</span>
<lb n="1113"/><span>huadhacht é nach gcaithfidh mé smugairle as mo bhéal arís</span>
<lb n="1114"/><span>choidhche."</span></p>
<lb n="1115"/>
<lb n="1116"/><p><span>Bhuail sé faoi ar an úrlár.  Chaith sé smugairle uaidh</span>
<lb n="1117"/><span>faoi dhó, agus annsin sháith sé píosa mór tobac n-a bhéal</span>
<lb n="1118"/><span>agus thosaigh sé ghá chogaint,</span></p>
<lb n="1119"/>
<lb n="1120"/><p><span>D'eirig Satan n-a sheasamh.</span>
<lb n="1121"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="1122"/><p><span>"Bhfuil aon nidh le rádh ag an bpríosúnach sul a</span>
<lb n="1123"/><span>bhéarfaidh mé breith an bháis air?" ar seisean.</span></p>
<lb n="1124"/>
<lb n="1125"/><p><span>Níor labhair an Caiptín Munar labhair, shíl a bhean.</span>
<lb n="1126"/><span>Labhairt ar a shon, acht níor tugadh cead cainnte dhi.</span></p>
<lb n="1127"/>
<lb n="1128"/><p><span>"Mara bhfuil aon cheó le radh aige," arsa Satan,</span>
<lb n="1129"/><span>"bhéarfad mo bhreith."</span></p>
<lb n="1130"/>
<lb n="1131"/><p><span>Chuir sé caipín dubh ar a cheann.  D'fháisg sé an crios</span>
<lb n="1132"/><span>iongantach a bhí faoi n-a chom.  Chaith sé cúpla smugairle</span>
<lb n="1133"/><span>uaidh ar a shean-nós féin, agus d'fhéach go dúr ar an</span>
<lb n="1134"/><span>gCaiptín.  Níor thuig an Búrla bocht cé'n fhéachaint ait</span>
<lb n="1135"/><span>bhaineas le fiarshúil, agus cheap sé gur air féin bhí sé ag</span>
<lb n="1136"/><span>féachaint agus thosaigh sé ag sgreadghail.</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>"Mara bhfuil aon cheó le rádh aige," arsa Satan,</span>
<lb n="1139"/><span>"siubhladh sé an clár i gceann ceathramhadh uaire"</span></p>
<lb n="1140"/>
<lb n="1141"/><p><span>"Siubhladh sé an clár!  Siubhladh sé an clár!  Tá an</span>
<lb n="1142"/><span>bás sin tuillte aige," ar siad uile go léir d'aon ghuth.</span></p>
<lb n="1143"/>
<lb n="1144"/><p><span>Chuaidh an Caiptín ar a ghlúnaibh agus dubhairt sé cúpla</span>
<lb n="1145"/><span>paidir ós íseal.  D'eirigh sé agus d'fhág slán agus</span>
<lb n="1146"/><span>beannacht ag a mhnaoi agus ag a chlainn.  Sacadh amach</span>
<lb n="1147"/><span>clár an bháis ós cionn na fairrge.  D'eirigh leis dhul i</span>
<lb n="1148"/><span>n-áirde air gan cabhair gan congnamh má bhí slabhraí</span>
<lb n="1149"/><span>troma féin air.  Agus do shiubhail go deas réidh go raibh</span>
<lb n="1150"/><span>ghá cheann beagnach.  Annsin caitheadh suas san aér é,</span>
<lb n="1151"/><span>agus síos leis go tóin puill na fairrge.</span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>Ní raibh a rian le feiceál i gceann dhá noiméid acht na</span>
<lb n="1154"/><span>súilíníbh bhí ag eirghe aníos go barr an uisge…</span></p>
<lb n="1155"/>
<lb n="1156"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="1157"/>
<lb n="1158"/><p><span>Is annsin d'eirigh bean an Chaiptín n-a ceartsheasamh i</span>
<lb n="1159"/><span>láthair na cuideachtan.  Thug sí trí léim ar urlár na</span>
<lb n="1160"/><span>luinge, agus an ceathramhadh léim bheadh sí thar bord agus</span>
<lb n="1161"/><span>i n-aon uaigh leis an bhfear a ghrádhaigh sí, marach go rug</span>
<lb n="1162"/><span>beirt mhairnéalach uirthi.</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>Nuair nach raibh sé n-a cumas í féin a bháthadh le n-a</span>
<lb n="1165"/><span>fear dubhairt sí an chainnt seo, agus í ag féachaint síos</span>
<lb n="1166"/><span>san bhfairrge dhoimhin mar ar báthadh a céile ionmhuin:</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>"Ba tú mo laoch, mo chuid, mo chéile; ba tú an curadh</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1169"/><p><span>calma cródha nár staon ariamh; ba tú m'fhuiseóg le</span>
<lb n="1170"/><span>ceól agus le briathraibh boga binne; ba tú mo chrann</span>
<lb n="1171"/><span>cosanta i ngach contabhairt; ba tú an fear le héisteacht</span>
<lb n="1172"/><span>do b'fheárr bhí ar an saoghal seo ariamh; ní raibh áileacht</span>
<lb n="1173"/><span>ann gur rugadh tú; ní raibh calmacht ann gur tógadh thú;</span>
<lb n="1174"/><span>ní raibh lághacht ann go dtáinig tú ar an saoghal…</span></p>
<lb n="1175"/>
<lb n="1176"/><p><span>"Agus anois atá sé imthighthe uaim; súil ní fhágfad</span>
<lb n="1177"/><span>arís go deó ar a cheann mhaiseach, ar a ghruaidh aoibhinn,</span>
<lb n="1178"/><span>ar a ghuailnibh láidre, ar a éadan shoineanta, ar a bhéal</span>
<lb n="1179"/><span>nár innis bréag ariamh, ar na pusa sin bheireadh póg dhom</span>
<lb n="1180"/><span>go díl agus go díochrach, ar a shróin bhreágh uasail, ar a</span>
<lb n="1181"/><span>smig nach raibh beag…</span></p>
<lb n="1182"/>
<lb n="1183"/><p><span>"Nach truaigh mé indiu gan mo ghaisgidheach, gan mo</span>
<lb n="1184"/><span>sheadaire, gan mo ghiolla uasal, gan an leomhan dás-</span>
<lb n="1185"/><span>achtach a lúbadh fir an domhain mhóir, gan áilleán bréagtha</span>
<lb n="1186"/><span>na bpáisdí, gan curadh meallta na mban, gan an peata</span>
<lb n="1187"/><span>a thógadh an brón de mo chroidhe le blas a phóige…"</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>Nuair ba bhrónaighe a mháthair thosaigh an Búrla ag gáire</span>
<lb n="1190"/><span>agus ag bualadh bos, mar níor thuig an díleachta bocht</span>
<lb n="1191"/><span>céard a bhí ar siubhal nó céard d'éirigh dá athair.  Cheap</span>
<lb n="1192"/><span>sé gur cineál cluiche bhí ar bun aca, agus bhí sé ag baint</span>
<lb n="1193"/><span>grinn mhóir as.  Rug sé ar bhinn gúna ar a mhathair, agus</span>
<lb n="1194"/><span>bhíodh ag fiafraigh dhi cá ndeacha a athair i bhfolach uathá,</span>
<lb n="1195"/><span>nó an le breith ar iasg i gcomhair a mbéile chuaidh sé go</span>
<lb n="1196"/><span>tóin puill.  Acht ní bhfuair sé fuasgailt na ceiste sin</span>
<lb n="1197"/><span>ó'n mhnaoi chráidhte.</span></p>
<lb n="1198"/>
<lb n="1199"/><p><span>Bhí sí ag moladh a fir go deas fileata nuair chuir</span>
<lb n="1200"/><span>Satan isteach uirthi go sgigeamhail.  Annsin thug sí</span>
<lb n="1201"/><span>aghaidh ar an duine sin.</span></p>
<lb n="1202"/>
<lb n="1203"/><p><span>"A mhic an diabhail," ar sise, agus shil sí a cuid</span>
<lb n="1204"/><span>iongan a chur n-a chuid feóla acht cuireadh cosg léithe.</span></p>
<lb n="1205"/>
<lb n="1206"/><p><span>Nuair nár eirigh léithe sin a dhéanamh chuaidh sí ar a dhá</span>
<lb n="1207"/><span>glúin agus rinne sí tairngearacht chuis uathbhás ar fhuirinn</span>
<lb n="1208"/><span>na Brídeóige.</span></p>
<lb n="1209"/>
<lb n="1210"/><p><span>"Chím long dhubh." ar sise agus duthracht n-a glór,</span>
<lb n="1211"/><span>"chím long fhada dhubh ag imtheacht ar bharr na fairrge</span>
<lb n="1212"/><span>gan stiúr gan treóir.  An fhuireann atá ar bord na</span>
<lb n="1213"/><span>luinge sin, an méid is beó díobh, táid caithte thall is i</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1214"/><p><span>bhfus gan ionnta lámh a chorrughadh leis an tart agus</span>
<lb n="1215"/><span>leis an ocras mór atá ortha.  Chím fear beag gan srón</span>
<lb n="1216"/><span>n-a sheasamh ar urlár na luinge duibhe agus é ag cainnt</span>
<lb n="1217"/><span>agus ag síor-chainnt ar fheóil mhéith agus ar fhíor-uisge</span>
<lb n="1218"/><span>agus gan greim de'n fheóil ná braon de'n uisge i ndán</span>
<lb n="1219"/><span>dó, chím é ag fághail bháis leis an tart agus ag iarraidh</span>
<lb n="1220"/><span>é féin a chaitheamh isteach sa bhfairrge acht nach bhféadann</span>
<lb n="1221"/><span>sé mar gheall ar na slabhraí móra atá ghá cheangal de</span>
<lb n="1222"/><span>chrann tosaigh na luinge… féach é! féach é agus a</span>
<lb n="1223"/><span>theanga thirm chalca ag sileadh leis, agus é ag iarraidh</span>
<lb n="1224"/><span>ar Dhia fóirthín air.  Acht níl fóirthin i ndán dhó…"</span></p>
<lb n="1225"/>
<lb n="1226"/><p><span>D'fhéach sí ar an gcócaire chiall a shrón.  Staon</span>
<lb n="1227"/><span>reisean.  Thosaigh sé ag déanamh comhartha na Croise ar</span>
<lb n="1228"/><span>a éadan.  Cheap an fhuireann go raibh sé ar buile.</span></p>
<lb n="1229"/>
<lb n="1230"/><p><span>Lean an bhean do'n chainnt.</span></p>
<lb n="1231"/>
<lb n="1232"/><p><span>"Chím fear árd géagach atá ar leath-chluais ar crochadh</span>
<lb n="1233"/><span>as ná maidíbh treasna," ar sise; "leis an gcrot atá ar is</span>
<lb n="1234"/><span>soiléir go bhfuil sé ar crochadh ann le achar fada, mar</span>
<lb n="1235"/><span>níl sgioltar feóla air nach bhfuil pioctha ag éanlaith</span>
<lb n="1236"/><span>amplacha na mara.  Chím a easnacha loma, chím realtóga</span>
<lb n="1237"/><span>na spéire duibhe ag lonnradh thríd an gcabhail ghránda</span>
<lb n="1238"/><span>sin…"</span></p>
<lb n="1239"/>
<lb n="1240"/><p><span>"Buailtear sa cheann í" arsa Satan, mar bhí fhios aige</span>
<lb n="1241"/><span>gur dhó fhéin bhí sí ag tagairt.</span></p>
<lb n="1242"/>
<lb n="1243"/><p><span>Bualadh.  Níor cluineadh a thuilleadh cainnte uaithi.</span>
<lb n="1244"/><span>Acht chuir a cuid cainnte uamhan ar na mairnéalaighibh,</span>
<lb n="1245"/><span>agus dubhairt duine aca le duine eile go mbeadh</span>
<lb n="1246"/><span>easnacha an fhir áird luim sin a bhí ar leath-chluais ag dul</span>
<lb n="1247"/><span>idir é agus codladh na hoidhche go lá a bháis.</span></p>
<lb n="1248"/>
<lb n="1249"/><p><span>"Nach uathbhásach an rud," arsa duine, "réaltóga na</span>
<lb n="1250"/><span>spéire fheiceál ag lonnradh thrí t'easnacha loma!"</span></p>
<lb n="1251"/>
<lb n="1252"/><p><span>"Agus éanlaith ocracha alpacha dod' phiocadh!" arsa</span>
<lb n="1253"/><span>duine eile.</span></p>
<lb n="1254"/>
<lb n="1255"/><p><span>XIII.</span></p>
<lb n="1256"/>
<lb n="1257"/><p><span>Is cinnte go gcuirfidís an bhean agus an chlann óg</span>
<lb n="1258"/><span>chun báis freisin marach go gcualadar an fear faire a</span>
<lb n="1259"/><span>bhí i n-áirde sa gcrannóig ag glaodhach i n-árd a ghotha:</span>
<lb n="1260"/></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1261"/><p><span>"Long!  Long!  Chím long ag bun na spéire thoir!"</span></p>
<lb n="1262"/>
<lb n="1263"/><p><span>Baineadh na fadradharcáin amach agus thosuigheadar</span>
<lb n="1264"/><span>ag sgrúdughadh na spéire go géar.  Chonnacadar rud beag</span>
<lb n="1265"/><span>dubh ag bun na spéire, acht níor fhéadh an tsúil ba ghéire</span>
<lb n="1266"/><span>dhéanamh amach an long nó néal bhí ann.  Acht bhíodar</span>
<lb n="1267"/><span>uile lán de dhóchas.  Dá mba long ghaile bhí ann bhí leó</span>
<lb n="1268"/><span>Bhí ré an ghorta agus na híotan thart.  Agus is beag</span>
<lb n="1269"/><span>fear díbh nach bhfaca i n-aisling, feólta maithe rósta</span>
<lb n="1270"/><span>agus na fíonta fuara meisgeamhla ós a chomhair.</span></p>
<lb n="1271"/>
<lb n="1272"/><p><span>Chuaidh an rud dubh facthas ag bun na spéire i méid.</span>
<lb n="1273"/><span>Bhí earball fada aniar uaidh.  Deatach ó'n ngaltán</span>
<lb n="1274"/><span>d'eile?</span></p>
<lb n="1275"/>
<lb n="1276"/><p><span>Ní iongantas é gur ghabhadar buidheachas le Dia d'fhóir</span>
<lb n="1277"/><span>ortha i n-am a ngabhaidh.  Ní iongantas é gur réidh-</span>
<lb n="1278"/><span>tigheadar le comhairle an chócaire gan na páisdí chur chun</span>
<lb n="1279"/><span>báis.</span></p>
<lb n="1280"/>
<lb n="1281"/><p><span>"Ná marbhuightear iad," ar seisean.  Ná bíodh a gcuid</span>
<lb n="1282"/><span>fola orainn ar seisean.  "Tá Dia láidir agus tá Sé</span>
<lb n="1283"/><span>ag bronnadh cabhrach orainn anois féin."</span></p>
<lb n="1284"/>
<lb n="1285"/><p><span>Cluineadh cronán agus gíosgán i mbárr crannseól na</span>
<lb n="1286"/><span>Brídeóige ar an noiméad sin.</span></p>
<lb n="1287"/>
<lb n="1288"/><p><span>"Féach," ars' an cócaire, "tá na seólta uachtaracha</span>
<lb n="1289"/><span>beag nach lán!  Ní fada go mbéidh cóir mhaith ghaoithe</span>
<lb n="1290"/><span>againn; ní fada go mbéidh an tsean Bhrídeóg ag cáthadh</span>
<lb n="1291"/><span>fairrge agus ag gearradh sáile go tréan arís.  Ná</span>
<lb n="1292"/><span>marbhuightear na páisdí!  Ná marbhuightear iad!"</span></p>
<lb n="1293"/>
<lb n="1294"/><p><span>Annsin tháinig smaoineadh chuige.</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>"Tá an bhean marbh," ar seisean, — ceapadh gur</span>
<lb n="1297"/><span>mharbhuigh an buille sa gceann í — "agus má chuir mid</span>
<lb n="1298"/><span>na páisdí isteach san dá dhabhach úd thall béidh díolta</span>
<lb n="1299"/><span>aca as choirthibh a n-athar, agus ní bhéidh a gcuid fola</span>
<lb n="1300"/><span>orainn.  Agus leis an ngaoith atá ag eirghe anois, béidh</span>
<lb n="1301"/><span>na dabhaigh fágtha 'n-ár ndiaidh againn i gceann uaire a</span>
<lb n="1302"/><span>chluig.</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>Cinneadh air sin.</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>Cuireadh Máire Bhán isteach i ndabhach mhór.  Cuireadh</span>
<lb n="1307"/><span>an Búrla bocht i ndabhach eile.  Agus ó bhí an chabhair i</span>
<lb n="1308"/><span>ngar dóibh, méaduigheadh ar an daonnacht bhí n-a gcroidhe</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1309"/><p><span>agus chuireadar dhá bhuilín aráin agus árthach beag de</span>
<lb n="1310"/><span>bhodhar-uisge i ngach dabhach díobh.  Annsin do hísligheadh</span>
<lb n="1311"/><span>na dabhaigh, agus cuireadh ar snámh ar bharr na taoile</span>
<lb n="1312"/><span>iad.</span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>"Má's é an bás atá i ndán dóibh." ars' an cócaire,</span>
<lb n="1315"/><span>"gheibhidís bás i n-éinfheacht," agus cheangail sé an dá</span>
<lb n="1316"/><span>dhabhach le chéile le eangaigh truim cnáibe.</span></p>
<lb n="1317"/>
<lb n="1318"/><p><span>D'eirigh an ghaoith roinnt.  Líonadh seólta na Brídeóige</span>
<lb n="1319"/><span>an méid díobh nár réabhadh, agus ní fada an t-achar go</span>
<lb n="1320"/><span>rabhadar míle mara ó'n dá dhabhach.</span></p>
<lb n="1321"/>
<lb n="1322"/><p><span>Acht thuit an lag ar fhuirinn na Brídeóige ar a thabhairt</span>
<lb n="1323"/><span>faoi deara dhóibh nach galtán a bhí ag déanamh ortha acht</span>
<lb n="1324"/><span>sgata éanlaith.  Bhí cabhail gach éin díobh chomh mór le</span>
<lb n="1325"/><span>cabhail searaigh asail, agus bhí dhá fheágh idir barr na</span>
<lb n="1326"/><span>sgiathán i ngach éan diobh.  Má bhí ceann ann bhí thrí chéad,</span>
<lb n="1327"/><span>agus chaitheadar an lá agus mórchuid de'n oidhche ag</span>
<lb n="1328"/><span>follumhain ós cionn na Bridheóide.  Níor féad aon fhéar</span>
<lb n="1329"/><span>codladh a dhéanamh ar an luing an oidhche sin leis an</span>
<lb n="1330"/><span>torann uathbhásach a bhí ó sgiathánaibh na n-éan mór.  Ar</span>
<lb n="1331"/><span>theacht na hoidhche, d'ísligh an ghaoith arís, acht bhí cuid de</span>
<lb n="1332"/><span>sheóltaibh na luinge go bolgach leis an séideadh bhí ag</span>
<lb n="1333"/><span>teacht ó sgiathánaibh na n-éan.</span></p>
<lb n="1334"/>
<lb n="1335"/><p><span>Nuair d'eirigh an ghrian ar maidin bhí an sgata éan</span>
<lb n="1336"/><span>imthighthe ó radharc na luinge agus an Bhrídeog chomh</span>
<lb n="1337"/><span>seasmhach le carraig mhóir i lár na fairrge ciúine,</span></p>
<lb n="1338"/>
<lb n="1339"/><p><span>Ní bhacfar annseo leis na hiongantais agus leis na</span>
<lb n="1340"/><span>huathbháis thárla ar an luing mhí-ádhmharaigh chéadna thar</span>
<lb n="1341"/><span>éis na ngníomharca móra a luadhadh: ní choir do dhaoine</span>
<lb n="1342"/><span>macánta an iomarca suime chur i mbeitheamhnaighibh de</span>
<lb n="1343"/><span>shaghas fuirinne na Brídeóige, agus marach an giolla óg</span>
<lb n="1344"/><span>agus an máta agus bean an chaiptín bheith ar bórd aca</span>
<lb n="1345"/><span>ní bhacfaidhe leó airís san sgéal seo.</span>
<lb n="1346"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1347"/><p><span>XIV.</span></p>
<lb n="1348"/>
<lb n="1349"/><p><span>D'imthigh an sgata éanlaith rómpa mar shaighead ós</span>
<lb n="1350"/><span>cionn na mara uaignighe, agus iad ag leadradh an aéir</span>
<lb n="1351"/><span>chiúin le na sgiathánaibh fada tréana.  Do cheapfá ar a</span>
<lb n="1352"/><span>bhfeiceál duit nach aon sgata amháin a bhí ann acht dá</span>
<lb n="1353"/><span>sgata san aér, agus sgata eile shíos uait san bhfairrge</span>
<lb n="1354"/><span>ghuirm ghlain.</span></p>
<lb n="1355"/>
<lb n="1356"/><p><span>Nuair chonnaic an t-éan cinn a bhí ortha an dá dhabhach</span>
<lb n="1357"/><span>ar bhárr an uisge, thosaigh sé ag sgréachghail go millteach</span>
<lb n="1358"/><span>agus ag fógairt dá chomhluadar go raibh rud aisteach</span>
<lb n="1359"/><span>shíos uatha san uisge.</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>Go dtí go bhfacadar na dabhacha bhíodar ag imtheacht</span>
<lb n="1362"/><span>rómpa 'n-aon sguain amháin, acht anois b'éigin dóibh an</span>
<lb n="1363"/><span>sguain a bhriseadh agus comhairle a ghlacadh le chéile.</span>
<lb n="1364"/><span>Cheap éan díobh é seo; cheap éan eile díobh é siúd;</span>
<lb n="1365"/><span>thosuigheadar uile ag labhairt le chéile; thosuigh ceann</span>
<lb n="1366"/><span>aca ag labhairt ós íseal go críona acht níor éist an chuid</span>
<lb n="1367"/><span>eile leis; annsin bhíodar uile n-a dtost.  Níor facthas</span>
<lb n="1368"/><span>a samhail ariamh acht dream táilliúr bheadh ar tí comhrac</span>
<lb n="1369"/><span>a chur ar ghandal!</span></p>
<lb n="1370"/>
<lb n="1371"/><p><span>Faoi dheoigh, sgar an cinn-éan ó'n sguain.  Chuir</span>
<lb n="1372"/><span>sé gotha troda air féin.  Tháinig cosamhalacht fhíochmhar</span>
<lb n="1373"/><span>air.  Ba mhór an mhuinghín bhí ag na héanlaith eile</span>
<lb n="1374"/><span>as, acht ní chreidfidís go mbeadh sé de mhisneach agus</span>
<lb n="1375"/><span>de dhánacht ann an namha uathbhásach a bhí shíos uatha</span>
<lb n="1376"/><span>'sa bhfairrge a ionnsuighe.  Acht bhí.  Cheap sé ruathar</span>
<lb n="1377"/><span>thabhairt faoi 'n namhaid nimhnigh, acht ó bhí an dá dhabhach</span>
<lb n="1378"/><span>sgartha ó chéile roinnt, bhí aimhreas air, ar nós a lán</span>
<lb n="1379"/><span>seadairí eile, cé aca de'n dá namhaid ab fheárr dhó</span>
<lb n="1380"/><span>ionnsuighe i dtosach: b'fhéidir gurab é an chaoi gur chaill</span>
<lb n="1381"/><span>sé a mhisneach i ndeireadh na dála, mar níor chuir sé</span>
<lb n="1382"/><span>troid ar cheachtar aca — ní dheárna sé acht é féin a</span>
<lb n="1383"/><span>ísliughadh sa bhfairrge idir eatorra agus glug-glug uath-</span>
<lb n="1384"/><span>bhásach a dhéanamh le n-a sgannradh!</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>Dá mbeadh an misneach ceart aige, bhéarfadh sé ruathar</span>
<lb n="1387"/><span>faoi cheann éigin díobh: nuair nár thug d'eirigh an mí-ádh</span>
<lb n="1388"/><span>dhó.</span>
<lb n="1389"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1390"/><p><span>Chuaidh cos leis i bhfastódh san eangaigh a bhí idir an dá</span>
<lb n="1391"/><span>dhabhach!</span></p>
<lb n="1392"/>
<lb n="1393"/><p><span>Bhí an seada ré bocht i dteannta.  Níor fhéad sé an</span>
<lb n="1394"/><span>chos thabhairt leis.  D'oibrigh sé na sgiatháin go tréan,</span>
<lb n="1395"/><span>acht ní raibh maith ann.  Níor fhéad sé acht an dá dhabhach</span>
<lb n="1396"/><span>tharraingt le chéile, agus eirghe cúpla feágh san aér.</span>
<lb n="1397"/><span>Rinne sé sin go mion minic gur bhuail sé an dá dhabhach</span>
<lb n="1398"/><span>le chéile.</span></p>
<lb n="1399"/>
<lb n="1400"/><p><span>An tríomhadh uair a bualadh le chéile iad, bhí an sgata</span>
<lb n="1401"/><span>uile ar tí na páisdí a bhí sna dabhaighibh a ionnsaighe, acht</span>
<lb n="1402"/><span>nuair a chualadar an Búrla ag sgairteadh agus ag</span>
<lb n="1403"/><span>greadadh bos ar fheiceál a dhearbhshiúra dhó, ghabh sgath iad,</span>
<lb n="1404"/><span>agus d'fhanadar amach ó'n dá dhabhach.</span></p>
<lb n="1405"/>
<lb n="1406"/><p><span>Ní raibh acht dhá rud le déanamh aca anois.  Imtheacht</span>
<lb n="1407"/><span>leó agus a dtreóraidhe bocht fhághail ag Dia, nó fanacht</span>
<lb n="1408"/><span>n-a aice agus biadh thabhairt dó le súil go n-eireóchadh</span>
<lb n="1409"/><span>leis éalughadh uair éigin.  Sé an rud deiridh rinneadar.</span></p>
<lb n="1410"/>
<lb n="1411"/><p><span>Bhí an t-éan a bhí i dteannta i n-ann eiteall acht nach</span>
<lb n="1412"/><span>raibh sé i n-ann an chos thabhairt leis; sé an chaoi a mbíodh</span>
<lb n="1413"/><span>sé ag tarraingt na ndabhach mór go mall thríd an</span>
<lb n="1414"/><span>bhfairrge, agus an sgata ag follumhain ós a chionn ghá</span>
<lb n="1415"/><span>ghríosadh agus ghá bheathughadh le mion-iasgaibh…</span></p>
<lb n="1416"/>
<lb n="1417"/><p><span>Bhí eagla an namhad ortha druideadh i n-aice leis,</span>
<lb n="1418"/><span>agus do leigidís do'n bhiadh tuitim san uisge i ngar dhó</span>
<lb n="1419"/><span>acht is iomdha iasg díobh thuit i ndabhach an Bhúrla agus i</span>
<lb n="1420"/><span>ndabhach Mháire Bháin, agus marach gur thuit ní ró-fhada</span>
<lb n="1421"/><span>go mbeireadh an bás ortha.  Nuair a thuiteadh biadh i</span>
<lb n="1422"/><span>ndabhach Máire Bháin leigeadh sí gair áthais a chuireadh</span>
<lb n="1423"/><span>eagla ar an éan a bhí i bhfastódh, agus annsin shíleadh sé</span>
<lb n="1424"/><span>imtheacht, acht nach n-eirigheadh leis acht an dá dhabhach</span>
<lb n="1425"/><span>tharraingt le chéile go mbuailtí i n-aghaidh a chéile iad.</span>
<lb n="1426"/><span>Ar an gcaoi sin d'eirigheadh le Máire cuid de'n bhiadh</span>
<lb n="1427"/><span>thabhairt do'n Bhúrla, agus d'eirigheadh leis siúd biadh</span>
<lb n="1428"/><span>thabhairt dhi mar an gcéadna.</span></p>
<lb n="1429"/>
<lb n="1430"/><p><span>Bhí contabhairt eile ann do'n bheirt dhíleachtaidhe.  Bhí</span>
<lb n="1431"/><span>teas chomh mór sin ó'n ngréin faoi mheadhon-lae go</span>
<lb n="1432"/><span>marbhochaidhe iad marach cleas d'foghluim Máire Bhán.</span>
<lb n="1433"/><span>Nuair a bhi sí sughach sathach lá, agus a dóthain éisg ithte</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1434"/><p><span>aici. thosaigh sí ag déanamh aithris ar sgréachghail na n-éan</span>
<lb n="1435"/><span>le greann bheith aici.  Thug sí faoi deara annsin go</span>
<lb n="1436"/><span>mbeidís uile ag druidim léithe go bhfeicidís céard a bhí</span>
<lb n="1437"/><span>ar siubhal.  Faoi mheadhon-lae nuair a bhíodh an teas</span>
<lb n="1438"/><span>millteach ó'n ngréin, dhéanadh sí aithris ar an sgréachghail,</span>
<lb n="1439"/><span>agus annsin bíodh fosgadh maith o'n ngréin ag an mbeirt</span>
<lb n="1440"/><span>aca.  Nuair d'fhéachaidís suas uatha sa spéir d'fheicidís</span>
<lb n="1441"/><span>mar bhéadh slamanna móra beó sneachta ag follumhain</span>
<lb n="1442"/><span>ós a gcionn agus ag dubhadh na spéire ortha.</span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>XV.</span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>Níorbh fada go dtárla rud ait.</span></p>
<lb n="1447"/>
<lb n="1448"/><p><span>Tháinig galar millteach do-aithnid ar an gcirc dob'</span>
<lb n="1449"/><span>óige agus dob' áile bhí ar an sguaine.  Tháinig fíor-dhroch</span>
<lb n="1450"/><span>chosamlacht uirthi.  Ceapadh go raibh a ré thart, agus ba</span>
<lb n="1451"/><span>mhór an t-adhbhar bróin do na héanlaith uile é.  Na héin</span>
<lb n="1452"/><span>ba chrionna agus ba shinne dá raibh ann, bhídís ag teacht</span>
<lb n="1453"/><span>chuici agus ag déanamh sgrúduighthe uirthi acht dá mhéad a</span>
<lb n="1454"/><span>n-eólas ar ghalraibh na n-éan ní raibh a fhios aca céard a</span>
<lb n="1455"/><span>bhí ag gabhail di.</span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>B'fhacthas dóibh lá go raibh sí ag eirghe anmhórdhálach má</span>
<lb n="1458"/><span>bhí sí breóite féin, agus nuair a chuaidh sean choileach</span>
<lb n="1459"/><span>eólasach a bhí ann chun cainnte leithi, thosaigh sí ag magadh</span>
<lb n="1460"/><span>faoi agus ag cur i gcéill dho go glugarach agus go</span>
<lb n="1461"/><span>fonóideach nach raibh ciall n-a cheann ná éifeacht 'n-a</span>
<lb n="1462"/><span>smaointe, agus nach raibh aon cheó uirthi acht go raibh sí le</span>
<lb n="1463"/><span>ubh a bhreith!</span></p>
<lb n="1464"/>
<lb n="1465"/><p><span>Bíonn meas mór ag mnaoi ar a céad mhac, agus bí</span>
<lb n="1466"/><span>cinnte dhe go mbíonn an meas céadna ag circ ar a</span>
<lb n="1467"/><span>céad uibh: acht céard d'fhéadfadh sí a dhéanamh?  Dá</span>
<lb n="1468"/><span>n-imthigheadh sí léithe n-a haonar, is cinnte go gcaillfeadh</span>
<lb n="1469"/><span>sí an bealach sul a shroichfeadh sí an talamh tirm, agus</span>
<lb n="1470"/><span>dá mhéad cion a bhí ag na héanlaith eile uirthi ní sgar-</span>
<lb n="1471"/><span>faidís ó'n treanghaisgidheach thug saor ó gach gabhadh iad</span>
<lb n="1472"/><span>agus bhí anois i bhfastodh idir an dá dhabhach.</span></p>
<lb n="1473"/>
<lb n="1474"/><p><span>An cheart bhocht!  Bhí uirthi fanacht leis an gcuideachtain</span>
<lb n="1475"/><span>pébrí céard a thiocfadh as!</span>
<lb n="1476"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1477"/><p><span>Dá mbéadh gáiridh ag na éanlaith is cinnte go ndéan-</span>
<lb n="1478"/><span>faidhe gáire fúithe.  D'fhanadh sí sgathamh amach o'n</span>
<lb n="1479"/><span>sguaine agus cosamhlacht an uabhair uirthi.  Ba dhóigh</span>
<lb n="1480"/><span>leat uirthi nár rugadh ubh ariamh cheana.  Chuireadh sí goic</span>
<lb n="1481"/><span>uirthi féin agus caochadh sí súil go tuigseanach mar bheadh</span>
<lb n="1482"/><span>sí a rádh:</span></p>
<lb n="1483"/>
<lb n="1484"/><p><span>"Ní fada anois go bhfeicfear gníomh mór ghá dhéanamh</span>
<lb n="1485"/><span>sí a rádh:</span></p>
<lb n="1486"/>
<lb n="1487"/><p><span>Agus bhí an ealadhain seo chomh fada sin ar siubhal aici</span>
<lb n="1488"/><span>thosaigh na héanlaith eile ag ceapadh go mb'éidir go raibh</span>
<lb n="1489"/><span>cuid mhaith de'n cheart aici, agus go mbeirfeadh sí ubh a</span>
<lb n="1490"/><span>sháróchadh aon ubh dá rugadh ariamh roimhe.  Nárbh mhór an</span>
<lb n="1491"/><span>mí-ádh ortha an ubh bhreagh sin a chailleadh san bhfairrge</span>
<lb n="1492"/><span>I gceann tamaill bhig ní bhíodh aon nidh ag déanamh imnidhe</span>
<lb n="1493"/><span>dhóibh acht cén chaoi a bhféadfaidís ubh na circe mórchúisighe</span>
<lb n="1494"/><span>seo a shabháil.  Thagadh éan anuas agus bhíodh ag cainnt</span>
<lb n="1495"/><span>agus ag comhrádh agus ag glacadh comhairle leis an</span>
<lb n="1496"/><span>seadaire a bhí i bhfastódh.  D'imthigheadh sé annsin agus</span>
<lb n="1497"/><span>thagadh an sluagh ar fad timcheall ar an bpríosúnach,</span>
<lb n="1498"/><span>agus bhiodh an oiread gleó aca agus bheadh ag páirliméad</span>
<lb n="1499"/><span>ban agus an toradh céadna ar a saothar.</span></p>
<lb n="1500"/>
<lb n="1501"/><p><span>Níor fhéadadar cuimhneamh ar aon chaoi leis an ubh a</span>
<lb n="1502"/><span>shábháil.  Bhéadh ar an gcirc bhoicht í bhreith sa bhfairrge i</span>
<lb n="1503"/><span>ndeire na dála agus ar ndóigh ba mhór an mí-ádh ubh</span>
<lb n="1504"/><span>bhreágh dá leithéid a chailleadh agus cárbh fhios dóibh nach</span>
<lb n="1505"/><span>bhfuigheadh an chearc óg uaibhreach bás gan aon ubh eile a</span>
<lb n="1506"/><span>bhreith mar ní bhíodh ag an gcineál seo éin acht dhá uibh le</span>
<lb n="1507"/><span>linn saoghail dhóibh.</span></p>
<lb n="1508"/>
<lb n="1509"/><p><span>Acht ní amhlaidh thárla.  Tháinig oidche bhreágh spéir</span>
<lb n="1510"/><span>ghealaighe agus bhí na páisdí n-a gcodladh go sámh.  Bhí</span>
<lb n="1511"/><span>an Búrla n-a dhabhach féin agus é sínte ar chnámh a dhroma</span>
<lb n="1512"/><span>agus a léine fosgailte aige.</span></p>
<lb n="1513"/>
<lb n="1514"/><p><span>Tháinig an chearc óg a raibh an ubh aici ós a chionn.</span>
<lb n="1515"/><span>D'fhan sí tamall maith ag féachaint anuas air agus an</span>
<lb n="1516"/><span>sgata uile go léir gá faire go himnidheach.</span></p>
<lb n="1517"/>
<lb n="1518"/><p><span>Thuirling sí ar imeall an dabhaigh, agus sul a raibh a</span>
<lb n="1519"/><span>fhios ag na héanlaith eile céard a bhí fuithe a dhéanamh bhí</span>
<lb n="1520"/><span>an ubh bhreágh i mbrollach an Bhúrla.</span>
<lb n="1521"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1522"/><p><span>Bhí dream beag de na sean-chearciabh ann agus dubh-</span>
<lb n="1523"/><span>radar nach bhfacadar ariamh cleas chomh náireach leis an</span>
<lb n="1524"/><span>gcleas sin, agus mhionn aigheadar agus mhóideadar nach</span>
<lb n="1525"/><span>labhróchaidís léithi arís choidhche.  An chearc gan náire!</span>
<lb n="1526"/><span>Agus bhí dream beag de na sean-choilighibh ann agus</span>
<lb n="1527"/><span>bhídís ag áiteamh ar a chéile go lá a mbáis nach ndeárnadh</span>
<lb n="1528"/><span>a leithéid de ghníomh ariamh, agus nach ndéanfaidhe choidhche</span>
<lb n="1529"/><span>é, bhíodh is gur facthas é ghá dhéanamh os comhair súl na</span>
<lb n="1530"/><span>cuideachtan.</span></p>
<lb n="1531"/>
<lb n="1532"/><p><span>Acht creid mise ann, bhí urraim mhór ag dul do'n chirc</span>
<lb n="1533"/><span>óig ag na héanlaith ba mheasamhla ar an sguaine.</span></p>
<lb n="1534"/>
<lb n="1535"/><p><span>Nuair a mhothaigh an Búrla an rud te i mbrollach a</span>
<lb n="1536"/><span>léine dhúisigh sé, agus rug sé ar an uibh le n-a briseadh,</span>
<lb n="1537"/><span>acht nuair a rug, thóg na héanlaith aon gháir mhór bróin</span>
<lb n="1538"/><span>agus do rinneadar eighmhe loma loisneacha, agus caoineadh</span>
<lb n="1539"/><span>caol cruadh gur líonadh an leathan-mhuir mór-dtimcheal</span>
<lb n="1540"/><span>ortha le n-a n-olagón.  Nuair chuala an Búrla an tormán</span>
<lb n="1541"/><span>uathbhásach a bhí ar siubhal níor bhris sé an ubh.  Rinne sé</span>
<lb n="1542"/><span>bréagán di.  San oidhche bhíodh an ubh go te teólaidhe</span>
<lb n="1543"/><span>faoi n-a asgail aige, agus sa ló, bhíodh sí go seasgair ar</span>
<lb n="1544"/><span>úrlár an dabhaigh faoi ghoradh na gréine.</span></p>
<lb n="1545"/>
<lb n="1546"/><p><span>Acht maidin dár dhúisigh sé céard d'fheicgeadh sé acht</span>
<lb n="1547"/><span>éan beag órdha agus é ag ritheacht agus ag léimnigh ar</span>
<lb n="1548"/><span>fud urláir an dabhaigh!</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>Ba mhór an peata ag an mBúrla agus ag Máire Bháin</span>
<lb n="1551"/><span>an sicín seo.  Agus ba mór an chabhair dhoibh freisin é,</span>
<lb n="1552"/><span>mar is cinnte go bhfuighidís bás leis an tart marach é.</span></p>
<lb n="1553"/>
<lb n="1554"/><p><span>Seo é an chaoi ar shabhail sé iad:</span></p>
<lb n="1555"/>
<lb n="1556"/><p><span>Bhíodh na h-éanlaith uile go léir ag teacht ós cionn na</span>
<lb n="1557"/><span>ndabhach gach uile lá leis an sicín múirneach fheiceál</span>
<lb n="1558"/><span>agus bhídís ag sgreadadh agus ag sgréachghail ar a lán</span>
<lb n="1559"/><span>ndithcheall, agus le linn na sgréachghaile seo bhíodh fliche</span>
<lb n="1560"/><span>ag éalú anuas ó n-a ngobaibh agus bhíodh an bheirt páisdí</span>
<lb n="1561"/><span>ghá ól.</span></p>
<lb n="1562"/>
<lb n="1563"/><p><span>Naoi lá déag dhóibh sna dabhaighibh nuair d'eirigh leis an</span>
<lb n="1564"/><span>éan cumasach a bhí i bhfastódh san eangaigh iad a thabhairt</span>
<lb n="1565"/><span>i dtír ar thraigh mhóir ghainimhigh ar oileán uaigneach nár</span>
<lb n="1566"/><span>facthas le súil fear ariamh.</span>
<lb n="1567"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1568"/><p><span>XVI.</span></p>
<lb n="1569"/>
<lb n="1570"/><p><span>Bhí sean leomhan n-a chomhnaidhe ar an oileán seo.</span>
<lb n="1571"/><span>Ní raibh a fhios cé'n aois mhór a bhí aige mar, ní raibh lucht</span>
<lb n="1572"/><span>stáire a sgríobhodh ná seanchaidhthe béil féin ar a chineadh.</span>
<lb n="1573"/><span>Acht má's féidir aois leomhain a mheas ar a mhuing, nó ar</span>
<lb n="1574"/><span>a dhath, bhí sé chomh sean le aon leomhan dár mhair ariamh.</span>
<lb n="1575"/><span>Bhí casmhong chreathánach lonnrach air; uaireannta chuireadh</span>
<lb n="1576"/><span>an mhong mhór seo tonnta mara mire bheadh dá radadh</span>
<lb n="1577"/><span>féin ar thráigh i gcuimhne dhuit; uaireannta eile, ba</span>
<lb n="1578"/><span>gheall le néaltaibh ghá sguabadh le gaoith san oidhche í.</span>
<lb n="1579"/><span>Agus ba chosamhla go mór leis na néaltaibh í an tráth</span>
<lb n="1580"/><span>bhíodh olc air agus an mhong ag tuitim anuas thar a</span>
<lb n="1581"/><span>shúilibh soillseacha buile.</span></p>
<lb n="1582"/>
<lb n="1583"/><p><span>Bhíodh loinnir sna súilibh céadna sin i gcomhnaidhe;</span>
<lb n="1584"/><span>sgaithtí cheapthá go mbíodh an drithle bhíodh le feiceál n-a</span>
<lb n="1585"/><span>bhfíor-dhoimhneacht ghá múchadh le sean-aois nó le buairt</span>
<lb n="1586"/><span>an tsaoghail; sgaithtí eile bhíodh an drithle chomh beodha</span>
<lb n="1587"/><span>agus chomh nimhneach sin is nach mbéadh misneach ag aon</span>
<lb n="1588"/><span>ainmhidhe dar mhair ariamh feachaint aír.</span></p>
<lb n="1589"/>
<lb n="1590"/><p><span>Ní féidir cur-síos a dhéanamh ar a dhath.  Ní raibh</span>
<lb n="1591"/><span>buidhe ann go dtí é.  Ní dath taithneamhach buidhe.  Is</span>
<lb n="1592"/><span>iomdha cineál buidhe ann nach réidhtigheann le súil duine</span>
<lb n="1593"/><span>ná ainmhidhe.  Ní raibh buidhe an tsean-leomhain le tabhairt</span>
<lb n="1594"/><span>faoi deara ar aon bheithidheach eile dar áitigh an fhoraois.</span>
<lb n="1595"/><span>Ní iongadh uamhan bhéith ortha uile roimhe ar a dhath amhain.</span>
<lb n="1596"/><span>Ní fhéadfadh aon ainmhidhe bheith ar an mbuidhe sin gan</span>
<lb n="1597"/><span>bheith cumasach.</span></p>
<lb n="1598"/>
<lb n="1599"/><p><span>Bhí cáil mhór troda air san bhforaois acht níor facthas</span>
<lb n="1600"/><span>ag troid ariamh é.  Bhí sean-fhiach dubh ann, a bhí ag</span>
<lb n="1601"/><span>féachaint ar an saoghal ó bhárr crainn le dhá chéad bliadhan.</span>
<lb n="1602"/><span>Bhí an t-éan aosta seo chomh haigeanta is ba choir d'fhiach-</span>
<lb n="1603"/><span>dubh a bheith.  Ní amháin go raibh a chiall dhuthachasach féin</span>
<lb n="1604"/><span>aige, acht cheannaigh sé an-lear céille n-a óige agus is</span>
<lb n="1605"/><span>daor d'íoc sé ar ar cheannaigh sé Bhí sé chomh ciallmhar</span>
<lb n="1606"/><span>sin is nár labhair sé thar focal le caraid ná le namhaid</span>
<lb n="1607"/><span>le tamall fada de bhliadhantaibh.  Do fiafruighéadh de'n</span>
<lb n="1608"/><span>fhiach-dubh uair cé'n cineál trodaire bhí san seanleomhan.</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1609"/><p><span>Ní dheárna an t-éan acht súil chaochadh leis an lucht</span>
<lb n="1610"/><span>fiafraighthe agus glam gáiridh a sgaoileadh uaidh.  Ní</span>
<lb n="1611"/><span>iongantas mór é gur leathnaigh cáil troda an tsean-</span>
<lb n="1612"/><span>leomhain ar fud na foraoise thar éis sin.</span></p>
<lb n="1613"/>
<lb n="1614"/><p><span>Bhí nósa faoi leith ag an sean-leomhan.  Ní bhíodh fonn</span>
<lb n="1615"/><span>mór oibre air an lá dob' óige bhí sé.  Níor chleachtaigh</span>
<lb n="1616"/><span>sé fiadhach agus níor chleachtaigh sé comhrac.  Acht ní raibh</span>
<lb n="1617"/><span>aon ghabhadh aige a gcleachtadh ó bhí smacht maith aige ar</span>
<lb n="1618"/><span>a mhuinntir.  Ghnítheadh a bhean fiadhach dhó.  Ghnítheadh a chlann</span>
<lb n="1619"/><span>mhac agus a chlann inghean agus clann a chloinne troid</span>
<lb n="1620"/><span>dhó.  B'fhéidir gur cheap sé n-a intinn féin go mbeadh sé</span>
<lb n="1621"/><span>náireach ag seanathair mórdha mar é ainmhidhe beag bocht</span>
<lb n="1622"/><span>a ionnsaighe nuair nach gcuirtí chuige é, aghus is cinnte</span>
<lb n="1623"/><span>nach n-ionnsóchadh aon rud beó san bhforaois eisean, mara</span>
<lb n="1624"/><span>ndéanfadh sé go fealltach é, bhí cáil chomh mór sin air.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>Níor facthas ag ithe ariamh é; nuair a tugtaoi a bhéile</span>
<lb n="1627"/><span>chuige isteach san bpluais bhí aige, bhíodh ar a lucht freas-</span>
<lb n="1628"/><span>tail imtheacht sul a dtosnóchadh sé air.  Acht is cinnte</span>
<lb n="1629"/><span>nach raibh goile ró-dhona aige.  Ba léir sin o'n gcarnán</span>
<lb n="1630"/><span>cnámh bhí fágtha n-a dhiaidh aige ar urlár na pluaise!</span></p>
<lb n="1631"/>
<lb n="1632"/><p><span>Ní fhágadh sé an phluais acht go hannamh.  Nuair a</span>
<lb n="1633"/><span>bhíodh codladh i ndiaidh feóla déanta aige, bhualadh sé</span>
<lb n="1634"/><span>amach ag glacadh an aeir dhó féin.  Acht ní dhéanadh</span>
<lb n="1635"/><span>sé é mara mbeadh an aimsir go hoireamhnach.  Ar na</span>
<lb n="1636"/><span>hocáideachaibh seo, seadh is mó cluintheá a ghlór, agus</span>
<lb n="1637"/><span>mara gcuirfeadh a dháth ná a shúile nimhneacha ná a mhong</span>
<lb n="1638"/><span>lomrach ná a shiubhal catamhail imeagla ort is cinnte go</span>
<lb n="1639"/><span>gcuirfeadh a ghlór.  Ní raibh aon bhinneas n-a ghlós.  Ag</span>
<lb n="1640"/><span>tabhairt dubhsláin dóchra agus ceathrcha bhíodh sé shiltheá.</span>
<lb n="1641"/><span>Ní raibh aon ainmhidhe sa bhforaois nach dtagadh creathadh</span>
<lb n="1642"/><span>air, ar chlos an tseanleomhain dhó.  An crogal a</span>
<lb n="1643"/><span>bhiodh go daoimhin san láib faoi bhruach an tsrotha, níor</span>
<lb n="1644"/><span>mhór an mhoill air a dhul go tóin puill ar chlos an</span>
<lb n="1645"/><span>tóirneach uathbhásach sin dó.  An t-iolar ar an áil, an</span>
<lb n="1646"/><span>sébra luaimneach, an tiger n-a uachais dhorcha, an t-ele-</span>
<lb n="1647"/><span>fent féin — níor bhreágh leó an ceól sin.</span></p>
<lb n="1648"/>
<lb n="1649"/><p><span>Ní iongnadh mór é go raibh meas agus cáil ar an</span>
<lb n="1650"/><span>seanleomhan buidhe mongach árd-ghlórach.</span>
<lb n="1651"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1652"/><p><span>XVII.</span></p>
<lb n="1653"/>
<lb n="1654"/><p><span>D'fhág an ceathrcha ríoghamhail seo a phluais oidhche le</span>
<lb n="1655"/><span>dul ag spaisdeóireacht dhó fhéin.  Bhí a lándhóthain d'asal</span>
<lb n="1656"/><span>óg fhiadhain amh ithte aige an mhaidin chéadna seo.  Bhí sé</span>
<lb n="1657"/><span>subhach sáthach.  Bhí sé sásta leís an saoghal.  Ní raibh</span>
<lb n="1658"/><span>deifir ná deabhadh air.  Ní raibh imnidhe intinne ná gabhadh</span>
<lb n="1659"/><span>colna air, acht an drithle solusmhar bhíodh n-a shúilibh go</span>
<lb n="1660"/><span>gnáthach ghá múchadh le sástacht.  Ní fhágadh sé a phluais</span>
<lb n="1661"/><span>ar chor ar bith marach go raibh an oidhche go haoibhinn, agus</span>
<lb n="1662"/><span>bhí fonn air droch-aér na pluaise a dhíbirt amach ó n-a</span>
<lb n="1663"/><span>sgamhógaibh.</span></p>
<lb n="1664"/>
<lb n="1665"/><p><span>Bhain sé searradh as féin ag béal na pluaise.  Sín sé</span>
<lb n="1666"/><span>a dhá chois tosaigh amach uaidh, agus shin sé a dhá chois</span>
<lb n="1667"/><span>deiridh siar uaidh go raibh a bholg lán buailte leis an</span>
<lb n="1668"/><span>talamh beagnach.  Ba mhór an t-iongnadh an fad a bhí</span>
<lb n="1669"/><span>ann ó bhárr na gcos tosaigh siar.</span></p>
<lb n="1670"/>
<lb n="1671"/><p><span>Annsin chuimil sé crúb leis dá shúilibh gur bhain sé na</span>
<lb n="1672"/><span>sramachaibh asta, agus ar a n-osgailt dhó arís céard a</span>
<lb n="1673"/><span>thug sé faoi deara acht dreóilín d'éan bheag 'n-a sheasamh</span>
<lb n="1674"/><span>ar ghéig sgeiche i n-aice leis.  An leomhan mór a dhúisigh</span>
<lb n="1675"/><span>an dreóilín bocht agus tháinig fonn air glam a leigint</span>
<lb n="1676"/><span>le cur i gcuimhne do'n éan dearóil nach raibh aon cheart</span>
<lb n="1677"/><span>aige bheith ag féachaint ar a leithéid d'ainmhidhe chumasach</span>
<lb n="1678"/><span>thar éis eirghe dhó.  Acht níor leig.  Bhí leisge ró-throm</span>
<lb n="1679"/><span>air.  Bhí beagán thar an iomairce de'n asal fhiadhain ithte</span>
<lb n="1680"/><span>aige.</span></p>
<lb n="1681"/>
<lb n="1682"/><p><span>Marar leig sé glam, chreath sé a mhong agus a iorball</span>
<lb n="1683"/><span>go mífhoighdeach, agus isteach leis i ndoircheacht na</span>
<lb n="1684"/><span>foraoise.</span></p>
<lb n="1685"/>
<lb n="1686"/><p><span>Bhí dhá chineál siubhail aige de ghnáthach, siubhal catamhail</span>
<lb n="1687"/><span>agus siubhal rioghamhail.  An siubhal rioghamhail chleachtaigh</span>
<lb n="1688"/><span>sé an oidhche seo.  Le gach coiscéim dá dtugadh sé, agus</span>
<lb n="1689"/><span>le gach cor dá gcuireadh sé da cholainn áluinn mhaordha,</span>
<lb n="1690"/><span>chuireadh sé i gcuimhne do dhuine agus do bheithidheach nach</span>
<lb n="1691"/><span>raibh aon bheann aige ortha.  Ní shíltheá ar a shiúbhal ná ar</span>
<lb n="1692"/><span>a iomchur go raibh aon fhonn troda air.  Agus ní raibh.</span>
<lb n="1693"/><span>Acht dá gcuirtí troid air ní eisean a loicfeadh.</span>
<lb n="1694"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1695"/><p><span>Ghluais leis thríd an bhforaois dhuaibhseach go mall agus</span>
<lb n="1696"/><span>go ríoghamhail gan cur isteach aige ar aon rud beo.  Le</span>
<lb n="1697"/><span>chomh héadtrom is bhí sé ag siubhal, cheapthá gur ghoill sé</span>
<lb n="1698"/><span>air satailt ar an bhféar féin.  Act má bhí ainmhidhe ná.</span>
<lb n="1699"/><span>éan sa gconaire aimhréidh roimhe, ba ró-bheag an mhoill</span>
<lb n="1700"/><span>ortha bealach a thabhairt dó.</span></p>
<lb n="1701"/>
<lb n="1702"/><p><span>Casadh sgatha móncaigh leis san tslighe, agus ba mhór</span>
<lb n="1703"/><span>an greann na hainmhidhthe sgafánta sin fheiceál ag</span>
<lb n="1704"/><span>glanadh leó ar nós na gaoithe.  Níor leig an sean-</span>
<lb n="1705"/><span>leomhan air amhthach go bhfaca sé na spriosáin ghránda ar</span>
<lb n="1706"/><span>chor ar bith.  Ní mó ná gur leig go bhfaca sé an an sean-</span>
<lb n="1707"/><span>cheann gormshrónach urchóideach bhí ar crochadh ó ghéig le</span>
<lb n="1708"/><span>n-a iarball fhada roighin chumasach.  Chuaidh an sean</span>
<lb n="1709"/><span>leomhan millteach faoi'n ngéig agus a cheann faoi aige,</span>
<lb n="1710"/><span>mar bheadh sé ag déanamh a smaointe.  Pébrí céard iad</span>
<lb n="1711"/><span>na smaointe doimhne diamhra leomhanta bhí n-a cheann,</span>
<lb n="1712"/><span>cuireadh isteach ortha go tobann.  Bhí an sean-mhoncaigh</span>
<lb n="1713"/><span>srón-ghorm i ngreim sa ngéig le n-a iarball agus a</span>
<lb n="1714"/><span>cheann agus a ghéaga ar sileadh leis.  Chuaidh an sean-</span>
<lb n="1715"/><span>leomhan thart faoi go maordha gan a cheann a thogáil, acht</span>
<lb n="1716"/><span>ní túisge chuaidh ná d'aimhsigh an moncaigh bradach sa</span>
<lb n="1717"/><span>gcluais é le cnó cócó!</span></p>
<lb n="1718"/>
<lb n="1719"/><p><span>Ná ceaptar feasda nach ainmhidhe foighideach a bhí sa</span>
<lb n="1720"/><span>seanleomhan.  Cor ná creathadh níor chuir sé dhe, acht do</span>
<lb n="1721"/><span>ghluais leis gur fhág sé an fhoraois n-a dhiaidh agus gur</span>
<lb n="1722"/><span>bhain sé an machaire mór a bhí idir an bhforaois agus an</span>
<lb n="1723"/><span>mhuir amach.  Sheas sé i lár an mhachaire.  D'fhéach soir.</span>
<lb n="1724"/><span>D'fhéach sé siar, agus nuair d'fhéach chonnaic sé na dabhaigh</span>
<lb n="1725"/><span>thug Máire Bhán agus an Búrla i dtír ar an tráigh agus</span>
<lb n="1726"/><span>na héanlaith ag sgréachghail n-a dtimcheall.</span></p>
<lb n="1727"/>
<lb n="1728"/><p><span>Leig sé aon ghlam amháin as a bhain mac-alla as an</span>
<lb n="1729"/><span>bhforaois agus as na carraigeachaibh agus a sgap na</span>
<lb n="1730"/><span>héanlaith ar fud na mara móire.</span>
<lb n="1731"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1732"/><p><span>XVIII.</span></p>
<lb n="1733"/>
<lb n="1734"/><p><span>Bhí Máire Bhan agus an Búrla ar an tráigh agus iad ag</span>
<lb n="1735"/><span>obair ar a míle dithcheall ag iarraidh an t-éan mór a</span>
<lb n="1736"/><span>thárrtháil ó'n mbás iad a sgaoileadh, nuair a chualadar</span>
<lb n="1737"/><span>an glam a leig an leomhan as.  Ghabh uamhan an bheirt.</span>
<lb n="1738"/><span>Thuit Máire Bhán ar chul a cinn acht níor sgaoil sí an</span>
<lb n="1739"/><span>greim bhí aice ar an eangaigh, agus stróiceadh í agus</span>
<lb n="1740"/><span>chuaidh an t-éan saor.</span></p>
<lb n="1741"/>
<lb n="1742"/><p><span>Acht céard a bhí le déanamh ag an mbeirt anois?  Bhí</span>
<lb n="1743"/><span>beithidheach millteach ag déanamh ortha agus gan aon</span>
<lb n="1744"/><span>ghléas chosanta aca.  Rug Máire Bhán ar chloich le caitheamh</span>
<lb n="1745"/><span>leis, acht tráthmhail go leór chuimhnigh sí ar cheacht a bhíodh i</span>
<lb n="1746"/><span>leabhraibh sgoile na haimsire sin.  Dubhradh sa leabhar</span>
<lb n="1747"/><span>nach n-ionnsóchadh acht corr-ainmhidhe allta an té cheapadh</span>
<lb n="1748"/><span>sé bheith marbh.  Chaith Máire Bhán í féin ar an talamh</span>
<lb n="1749"/><span>agus dubhairt leis an mBúrla an cleas céadna a</span>
<lb n="1750"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="1751"/>
<lb n="1752"/><p><span>Chuaidh an sean leomhan thairsti gan cos féin a leagadh</span>
<lb n="1753"/><span>uirthi.  Acht an Búrla bocht!  Bhí seisean i gcontabhairt</span>
<lb n="1754"/><span>mhóir Níor thuig sé comhairle Mháire.  Bhí sé chomh</span>
<lb n="1755"/><span>sgannruighthe sin nár fhéad sé gol féin a dhéanamh.  Chaith</span>
<lb n="1756"/><span>sé é féin ar chnámh a dhroma, chúb sé féin go raibh é sé n-a</span>
<lb n="1757"/><span>liathróid ar nós grainneóige.</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>Tháinig an leomhan mór agus gluaiseacht rioghdha faoi.</span>
<lb n="1760"/><span>Tosaigh sé ag smúracht timcheall.  Céard a bhí faoi a</span>
<lb n="1761"/><span>dhéanamh?  An Búrla bocht a alpadh nocht n-a bheatha?</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>Bhí an croidhe n-a béal ag Máire Bháin.  Bhí an Búrla</span>
<lb n="1764"/><span>n-a chnap gan cor as.  Teangmhaigh srón mhór fhuar thais</span>
<lb n="1765"/><span>an leomhain le n-a bhéal bhog féin, agus sé an chéad rud</span>
<lb n="1766"/><span>chonnaic Máire Bhán ar osgailt na súl dhi, ná an Búrla</span>
<lb n="1767"/><span>agus a chosa timcheall ar mhór mhuineál an tsean — leomhain</span>
<lb n="1768"/><span>agus greim an fhir bháidhte aige san muing lomraigh!</span></p>
<lb n="1769"/>
<lb n="1770"/><p><span>Bhain an leomhan creathadh as féin acht níor sgaoil an</span>
<lb n="1771"/><span>Búrla a ghreim.  Níor bhain sé an dara creathadh as féin.</span>
<lb n="1772"/><span>Ní dheárna sé aon iarracht eile é chaitheamh dhe.  B'fhéidir</span>
<lb n="1773"/><span>gur cheap sé go dtuitfeadh an Búrla anuas de uaidh</span>
<lb n="1774"/><span>féin, nó b'fhéidir nár airigh sé ann ar chor ar bith é, nó</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1775"/><p><span>b'fhéidir gur cheap sé go mba dheas an bréagán ag na</span>
<lb n="1776"/><span>leomhain óga é: cá bhfios dúinn?  Ar aon chuma, níor</span>
<lb n="1777"/><span>thug sé aon áird air go ndeacha an Búrla i n-áirde ar</span>
<lb n="1778"/><span>a mhuineál. gur rug sé greim muinge air, gur leig sé</span>
<lb n="1779"/><span>sgread as a bhí chomh hiongantach le glam an leomhain</span>
<lb n="1780"/><span>féin.</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>Annsin d'imthigh an leomhain leis ag sodar agus an</span>
<lb n="1783"/><span>Búrla ag marcaidheacht air!</span></p>
<lb n="1784"/>
<lb n="1785"/><p><span>Isteach leó sa bhforaois agus Máire Bhán n-a cos</span>
<lb n="1786"/><span>n-áirde n-a ndiaidh.</span></p>
<lb n="1787"/>
<lb n="1788"/><p><span>XIX.</span></p>
<lb n="1789"/>
<lb n="1790"/><p><span>Níor sguir an leomhan do'n tsodar sin gur dhruid sé</span>
<lb n="1791"/><span>leis an doire aoibhinn grianach breágh n-a mbíodh an chlann</span>
<lb n="1792"/><span>mhoncaigh ag déanamh sgléipe agus oireachtais dhóibh féin.</span></p>
<lb n="1793"/>
<lb n="1794"/><p><span>Ní bréag a rádh go raibh tréad mór de'n chlainn</span>
<lb n="1795"/><span>bhradaigh sin ag súgradh san doire rómpa.  Bhíodar</span>
<lb n="1796"/><span>chomh hiomadamhail leis an sluagh sidhe ann agus chomh</span>
<lb n="1797"/><span>meidhreach ioldathach ait Bhí cinn bheaga bhídeacha ann</span>
<lb n="1798"/><span>nach raibh níos toirteamhla ná caitín trí lá, agus bhí cinn</span>
<lb n="1799"/><span>mhóra théagartha ghéagacha ann bhí chomh trom leis an sean-</span>
<lb n="1800"/><span>leomhan féin nó i ngar dhó.  Bhí moncaigh maola ann, agus</span>
<lb n="1801"/><span>moncaigh mongacha.  Bhí treabh na srón chorcra ann agus</span>
<lb n="1802"/><span>iad an-mhuinteardha le treibh na súl n-uaithne mbeag.  Bhí</span>
<lb n="1803"/><span>beitheamhnaigh na n-earball roighin ann, agus iad ar a</span>
<lb n="1804"/><span>ndícheall ag iarraidh clampair a chur ar bun Bhí</span>
<lb n="1805"/><span>muinntir na srón mór fada ann, agus a gcol-ceathracha</span>
<lb n="1806"/><span>a bhí gan srón arbh fhiú trácht air.  Acht na dathanna bhí</span>
<lb n="1807"/><span>ortha!  Bhí cuid aca go sgréachghail cróidhearg agus cuid</span>
<lb n="1808"/><span>eile bhí chomh dubh leis an daol.  Bhíodar ann idir buidhe</span>
<lb n="1809"/><span>agus glas agus dubh agus bán agus corcra; ba bhreágh</span>
<lb n="1810"/><span>an feic iad ag rinnce agus súgradh dóibh féin san doire</span>
<lb n="1811"/><span>ghrianach, agus na dathanna éagsamhla bhí ortha dá meas-</span>
<lb n="1812"/><span>gadh n-a chéile agus ag déanamh aon datha amháin de na</span>
<lb n="1813"/><span>dathanna uile de réir mar bhíodh borradh agus fuinneamh</span>
<lb n="1814"/><span>agus luathas ag teacht san ngluaiseacht.</span></p>
<lb n="1815"/>
<lb n="1816"/><p><span>Acht bhí dream beag díobh i leathtaobh faoi chrann chócó.</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1817"/><p><span>Ag déanamh cleamhsáin agus bíodáin ar a ngaoltaibh</span>
<lb n="1818"/><span>ioldathacha bhíodar siúd.  Má tumadh iad-san i dtobar</span>
<lb n="1819"/><span>na ndath, is cinnte nár fágadh sáthach fada ann iad le</span>
<lb n="1820"/><span>aon dath faoi leith bheith ortha!</span></p>
<lb n="1821"/>
<lb n="1822"/><p><span>Acht an seadaire aosta bhí n-a shuidhe ar a ghogaide</span>
<lb n="1823"/><span>leis féin ar imeall an tsluaigh mheidhrigh!  Mara mbéadh</span>
<lb n="1824"/><span>agat acht an t-aon gháiridh amháin, chaiththeá é dhéanamh ar</span>
<lb n="1825"/><span>a thabhairt faoi deara dhuit.  Bhí cnámh fada ramhar geall</span>
<lb n="1826"/><span>n-a chiotóig aige; chuireadh sé ceann an chnámha seo n-a</span>
<lb n="1827"/><span>bhéal ó am go ham, chasadh sé agus lúbadh se agus chamadh</span>
<lb n="1828"/><span>sé a shean-éadan féasógach le gach iarraidh dá dtugadh</span>
<lb n="1829"/><span>sé ar an gcnámh.  Shíltheá go mbadh é an fear fídeóige</span>
<lb n="1830"/><span>bhí ag lucht an tsúgraidh é, agus nach raibh a chéird aige</span>
<lb n="1831"/><span>acht go dona.  An t-ársaigh bocht!  Ní ceól bhí sé ag</span>
<lb n="1832"/><span>iarraidh bhaint as an gcnámh sin acht smior!</span></p>
<lb n="1833"/>
<lb n="1834"/><p><span>Baineann an mhaordhacht leis an gcloinn leomhan de</span>
<lb n="1835"/><span>réir dúthchais.  Níor facthas gluaiseacht chomh maordha</span>
<lb n="1836"/><span>ná chomh ríoghdha faoi aon bheithidheach ná faoi aon duine</span>
<lb n="1837"/><span>ariamh is bhí faoi'n tsean-leomhan chumasach ar a dhul isteach</span>
<lb n="1838"/><span>san doire seo dhó.  Nuair a thug lucht an ghrinn faoi</span>
<lb n="1839"/><span>deara go raibh sé sa láthair, stadadar agus dhearcadar</span>
<lb n="1840"/><span>air go mí-cheadthach mar bhéidís ag fiafruighe dhe céard a</span>
<lb n="1841"/><span>thug ann é.  Stadadar de'n sgléip agus de'n mheidhir,</span>
<lb n="1842"/><span>acht níor éaluigheadar uaidh.  Na cinn bheaga a raibh</span>
<lb n="1843"/><span>na hiarbaill fhada roighne ortha, 'siad is fuide sheas</span>
<lb n="1844"/><span>talamh.  Na cinn mhóra chodramánta, nach raíbh an aic-</span>
<lb n="1845"/><span>lidheacht ná an strapadóireacht aca, thugadar siúd do</span>
<lb n="1846"/><span>na bonnaibh é gan mórán achair.  Acht ar fheiceál dóibh</span>
<lb n="1847"/><span>nach raibh faoi rí na foraoise géilleadh dhóibh órdlach,</span>
<lb n="1848"/><span>chuadhadar i náirde sna crainn le luathas do-chreidthe,</span>
<lb n="1849"/><span>agus iad ag sgigeadh agus ag sgréachghail ar feadh an</span>
<lb n="1850"/><span>ama.</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>Ní raibh sluagh sidhe ariamh ann d'imthigh chomh tapaidh ar</span>
<lb n="1853"/><span>theacht an lae is d'imthigh an chlann mhoncaigh ar theacht an</span>
<lb n="1854"/><span>tsean-leomhain.</span></p>
<lb n="1855"/>
<lb n="1856"/><p><span>Acht mara raibh no hainmhidhthe drochúinthe urchoideacha</span>
<lb n="1857"/><span>seo sáthach láidir nó sáthach misneamhail nó sáthach</span>
<lb n="1858"/><span>amaideach talamh a sheasamh, ní rabhadar sásta gan mas-</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1859"/><p><span>ladh éigin thabhairt do'n bheithidheach mhaordha uaibhreach dá</span>
<lb n="1860"/><span>dtugadar fuath.  Ní túisge bhí cúl a chinn leó ná thos-</span>
<lb n="1861"/><span>aigheadar ag caitheamh cloch agus láibe agus tortha</span>
<lb n="1862"/><span>éagsamhla leis.  D'aimsigheadh an Búrla bocht sa gcluais</span>
<lb n="1863"/><span>le slam dóibe.  Do sgin cnó cócó thar a chluais eile</span>
<lb n="1864"/><span>agus fuinneamh mór ann.  Thuit toradh mór bog dreóighte</span>
<lb n="1865"/><span>anuas ó bhárr crainn áird ar mhullach cinn an trean-</span>
<lb n="1866"/><span>leomhain, agus briseadh ar toradh, agus is beag nár</span>
<lb n="1867"/><span>dalladh an beithidheach mór leis an sugh bréan bhí istigh</span>
<lb n="1868"/><span>ann.  Acht níor bhain an timpíst sin féin a mhórdhacht ná</span>
<lb n="1869"/><span>an t-uaibhear dhe.  Níor leig sé air gur mhothaigh sé ar</span>
<lb n="1870"/><span>chor ar bith é.  Má chuala sé glórtha magamhla a náimhde</span>
<lb n="1871"/><span>i n-áirde sna crainn, ní bheadh fhios agat sin air.  Thuig</span>
<lb n="1872"/><span>sé ó dhuthchas nár mhór do rígh bheith foighidheach maordha ar</span>
<lb n="1873"/><span>ócaid de'n tsórt sin.</span></p>
<lb n="1874"/>
<lb n="1875"/><p><span>XX.</span></p>
<lb n="1876"/>
<lb n="1877"/><p><span>Do shroicheadar pluais na leomhan gan ró-mhoill.  Uaimh</span>
<lb n="1878"/><span>faoi bhun aille bhí san bpluais seo.  Bhí póirse cumhang</span>
<lb n="1879"/><span>íseal ag dul isteach ann.  Bhí an póirse seo chomh h-íseal</span>
<lb n="1880"/><span>sin go mbíodh ar an sean leomhan a cheann a fheacadh ag</span>
<lb n="1881"/><span>dul isteach ann dhó.  Do theangmhaigh ceann an Bhúrla</span>
<lb n="1882"/><span>leis an dóib dheirg bhí i n-uachtar na pluise faoi dhó nó</span>
<lb n="1883"/><span>trí huaire sul ar thuig sé an sgéal.  Acht d'fhoghluim sé</span>
<lb n="1884"/><span>a cheacht go maith.  Ní raibh istigh sa bpluais dóibh go raibh</span>
<lb n="1885"/><span>sé chomh clisde leis an leomhain féin ag feacadh a chinn.</span>
<lb n="1886"/><span>Acht an dath dearg d'fhág an dóib ar a fhionnfholt chas!</span></p>
<lb n="1887"/>
<lb n="1888"/><p><span>Bhí céile an tsean-leomhain agus na coileáin óga sa</span>
<lb n="1889"/><span>mbaile roimhe.  Thugadar bealach dó gur bhain sé a ionad</span>
<lb n="1890"/><span>comhnaidhthe féin amach, annsin nuair a bhi sé n-a luighe ar</span>
<lb n="1891"/><span>a shocamhlacht san raithnigh ruaidh thirm, do bhailigheadar</span>
<lb n="1892"/><span>timcheall air go bhfeicfidís goidé an cineál ailleáin thug</span>
<lb n="1893"/><span>sé abhaile dá chloinn</span></p>
<lb n="1894"/>
<lb n="1895"/><p><span>Nuair a shín sé é féin sa raithnig thirm thuit an Búrla</span>
<lb n="1896"/><span>anuas dá mhuin, agus níor chuir sé cor de acht é n-a chnap</span>
<lb n="1897"/><span>leabaidh an tsean-leomhain.</span></p>
<lb n="1898"/>
<lb n="1899"/><p><span>Chruinnigh na coileain óga timcheall air agus iongnadh</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1900"/><p><span>ortha.  A leithéid de bheithidheach ait ní fhacadar ariamh le</span>
<lb n="1901"/><span>n-a saoghal.  Bhíodar i n-aimhreas go mba de chloinn</span>
<lb n="1902"/><span>mhoncaigh é ar a dhéanamh agus ar a chroit: acht dheamhan</span>
<lb n="1903"/><span>fionnadh a bhí air acht ar mhullach a chinn, áit a mbíonn</span>
<lb n="1904"/><span>plait sa gcloinn mhoncaigh de ghnáth Leag ceann aca a</span>
<lb n="1905"/><span>bhí ar leathshúil a shrón air, acht ní bhfuair sé acht baladh</span>
<lb n="1906"/><span>cumhartha uaidh; níorbh ionann an baladh sin agus an</span>
<lb n="1907"/><span>baladh bhíos le fagháil ó na moncaighibh.</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>Is féidir le coileán leomhain greim feóla ithe uair ar</span>
<lb n="1910"/><span>bith sa ló bíodh ocras air nó ná bíodh Bhí baladh deas</span>
<lb n="1911"/><span>cumhartha ar an áilleán tugadh abhaile chuca.  Bhíodar</span>
<lb n="1912"/><span>cinnte go mbeadh blas ar an bhfeóil bháin bhí air.  Leag</span>
<lb n="1913"/><span>ceann aca crúb ar a cheann.  Rug ceann eile aca ar</span>
<lb n="1914"/><span>chois air, agus an treas ceann ba dhóigh leat air nach</span>
<lb n="1915"/><span>bhfaca sé aon nidh ariamh bhí chomh háluinn le n-a dhá</span>
<lb n="1916"/><span>dóid.</span></p>
<lb n="1917"/>
<lb n="1918"/><p><span>Bhíodar chomh spóirteamhail aérach le cait óga bheadh ag</span>
<lb n="1919"/><span>súgradh le luchóig.  Leigeadh ceann aca air gur bhain an</span>
<lb n="1920"/><span>Búrla lán a bhéil as, agus thosaigheadh sé ag rinnce ar</span>
<lb n="1921"/><span>fud an urláir leis an bpéin mar dh'eadh.  Chuireadh an</span>
<lb n="1922"/><span>dara ceann díobh gothadh troda air féin. agus shíltheá air</span>
<lb n="1923"/><span>go raibh sé ar tí comhrac fíochmhar do chur ar an mBúrla</span>
<lb n="1924"/><span>Agus bhíodh an treas ceann díobh ag tochas cinn an Bhúrla</span>
<lb n="1925"/><span>le n-a chrúb.</span></p>
<lb n="1926"/>
<lb n="1927"/><p><span>Bhí ceann de na coileáin leomhan seo ar leathshúil mar</span>
<lb n="1928"/><span>dubhradh cheana — innseochar ar ball céard a bhain an</span>
<lb n="1929"/><span>tsuil as — agus ó bhíodh sé ag iarraidh an oiread céadna</span>
<lb n="1930"/><span>fheiceál le lucht an dá shúl, is iomdha sin smuilc chuireadh</span>
<lb n="1931"/><span>sé ar a éadan.  Ní raibh an Búrla bocht i n-ann aon cheó</span>
<lb n="1932"/><span>dheanamh uaidh féin: acht níor sáruigheadh acht go hannamh</span>
<lb n="1933"/><span>é ag déanamh aithrise ar dhaoinibh eile.  Rinne sé aithris</span>
<lb n="1934"/><span>ar an leomhan og bhí ar leathshúil agus má rinne na</span>
<lb n="1935"/><span>leomhain gáiridh ariam sé an Burla d'fhéadfadh cur-síos</span>
<lb n="1936"/><span>a dhéanamh air.</span></p>
<lb n="1937"/>
<lb n="1938"/><p><span>Asal óg amh bhí aca i gcomhair a mbricfásta, acht bhí</span>
<lb n="1939"/><span>sé ag tarraingt ar am dhinnéara faoi seo agus bhí ocras</span>
<lb n="1940"/><span>ar na coileáin.  Rug an triúr aca ar an mBúrla, agus</span>
<lb n="1941"/><span>bhí ar tí a strachailt ó chéile nuair a thóg an sean-leomhan</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1942"/><p><span>a cheann, chraith sé a mhong mhór lomrach, d'eirigh a iarball</span>
<lb n="1943"/><span>n-a cholg-sheasamh agus chuir sé aon ghlam amháin de bhain</span>
<lb n="1944"/><span>an mac-alla as taobhaibh na pluaise agus a chuir uathbhas</span>
<lb n="1945"/><span>croidhe ar a ál.</span></p>
<lb n="1946"/>
<lb n="1947"/><p><span>Níor bhacadar a thuilleadh leis an mBúrla.  Bhaineadar</span>
<lb n="1948"/><span>na cúinní ba dhorcha agus b'iargcúltha amach, agus</span>
<lb n="1949"/><span>d'fhanadar annsin ag deanamh trosgaidh agus bróin go</span>
<lb n="1950"/><span>raibh sé n-a oidhche,</span></p>
<lb n="1951"/>
<lb n="1952"/><p><span>Bhí codladh ar an sean-leomhan.  B'fhéidir gur ag</span>
<lb n="1953"/><span>brionglóidigh ar na cathaibh cróda thug sé n-a óige bhí</span>
<lb n="1954"/><span>sé nuair chuir sé a ghlam dhe.  Chaith sé é féin ar a</span>
<lb n="1955"/><span>dhruim, agus chuir sé a cheithre gcos i n-áirde san aér</span>
<lb n="1956"/><span>mar bheadh sé ag iarraid athchuinge.  Bhain sé casadh eile</span>
<lb n="1957"/><span>as féin, chuir sé géag leis timcheall ar an mBúrla, agus</span>
<lb n="1958"/><span>theann sé isteach leis é go raibh an mhong mhór ghá chlúdach,</span>
<lb n="1959"/><span>go raibh an drithle agus an spréacharnghail uathbhásach</span>
<lb n="1960"/><span>bhíodh le feiceál i rúilibh an tsean-leomhain ag tolladh</span>
<lb n="1961"/><span>dhá pholl thrí inchinn fhaitchigh an Bhúrla, go raibh srón agus</span>
<lb n="1962"/><span>cab mór an bheithidhigh mhilltigh buailte le leicinn an</span>
<lb n="1963"/><span>ghasúir bhig; do theann agus do theann agus do theann —</span>
<lb n="1964"/><span>acht múchadh an solus bhí i súilibh fíocmhara an leomhain;</span>
<lb n="1965"/><span>sgaoileadh an greim bhí aige ar an ngasúr roinnt;</span>
<lb n="1966"/><span>dúnadh an cab craosach; dúnadh na súile soillseacha…</span></p>
<lb n="1967"/>
<lb n="1968"/><p><span>Bhí righ mór na foraoise agus a pheata n-a gcodladh.</span></p>
<lb n="1969"/>
<lb n="1970"/><p><span>XXI.</span></p>
<lb n="1971"/>
<lb n="1972"/><p><span>Maidir le Máire Bháin, nuair nár fhéad sí congbháil</span>
<lb n="1973"/><span>suas leis an seanleoman agus a mharcac is rí-bheag nár</span>
<lb n="1974"/><span>thuit an t-anam aisti.  Bhí sí strompaighthe leis an</span>
<lb n="1975"/><span>saothar chuir sí uirthi féin ag iarraidh bheith ag sodar n-a</span>
<lb n="1976"/><span>ndiaidh agus ag glaodhach ortha.  Acht nuair chonnaic sí</span>
<lb n="1977"/><span>ag dul ó léargus uirthi iad faoi na crannaibh árda</span>
<lb n="1978"/><span>b'éigin di suidhe agus a seandreas guil a dhéanamh.</span></p>
<lb n="1979"/>
<lb n="1980"/><p><span>Bhí an calín beag i gcruadh-chas i ndáríribh.  Bhí sí</span>
<lb n="1981"/><span>istigh i láir na foraoise duaibhsighe agus an oidhche ag</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1982"/><p><span>tuitim agus gan aon tsúil aice go bfeicfeadh sí a</span>
<lb n="1983"/><span>dhearbhratháir ionmhuin arís choidhche.  Cailín aonraic bhí</span>
<lb n="1984"/><span>innti gan bréag, cailín aonraic gan athair gan máthair</span>
<lb n="1985"/><span>gan dearbhratháir féin.  Bheadh carghaois ar dhuine breath-</span>
<lb n="1986"/><span>nughadh uirthi agus í n-a suidhe ar an talamh gan biadh gan</span>
<lb n="1987"/><span>deoch gan aon rud acht í faoi bhuairt agus faoi eagla.</span></p>
<lb n="1988"/>
<lb n="1989"/><p><span>Ní raibh fhios aici cé na beithidhigh allta chomhnaigh san</span>
<lb n="1990"/><span>bhforaois uaignigh seo, agus de réir mar bhí an oidhche ag</span>
<lb n="1991"/><span>tuitim, ba shoiléir dhi cé 'n chontabhairt mhóir n-a raibh sí.</span>
<lb n="1992"/><span>Nuair a tuiteadh toradh anuas ó'n ngéig cheapadh sí go</span>
<lb n="1993"/><span>raibh sí i ngreim ag ainmhidhe uathbhásach éigin.  Bhí a súile</span>
<lb n="1994"/><span>tinn ó bheith ag caoineadh agus ag síor fhéachaint n-a</span>
<lb n="1995"/><span>timcheall agus b'fhacthas di go raibh rud uathbhásach ar chúl</span>
<lb n="1996"/><span>gach crainn.  Chuala sí torann mór i gcéin Na leomhain</span>
<lb n="1997"/><span>árd-ghlóracha ar lorg bidh cheap sí bheith ann.  Acht níorbh</span>
<lb n="1998"/><span>iad, acht na tonntracha móra dá mbriseadh féin ar an</span>
<lb n="1999"/><span>tráigh!</span></p>
<lb n="2000"/>
<lb n="2001"/><p><span>Bhí poll cartaighthe ag beithidheach éigin faoi bhun crainn</span>
<lb n="2002"/><span>i ngar di.  Shín sí í féin ann, agus chlúdaigh sí í féin le</span>
<lb n="2003"/><span>billeóga feósaidhe.  Ní raibh innti coisméag eile a</span>
<lb n="2004"/><span>thabhairt dá bhfuigheadh sí saoghal fada faoi shog air.</span>
<lb n="2005"/><span>B'féidir gur thuit néal beag codalta uirthi sa bpoll sin;</span>
<lb n="2006"/><span>ar chaoi ar bith baineadh geit aisti gan mórán achair.</span>
<lb n="2007"/><span>Bhí an oidhche ann faoi seo agus na céadá beithidheach beag</span>
<lb n="2008"/><span>timcheall uirthi.  Leig sí sgread agus má bhí sgannradh</span>
<lb n="2009"/><span>ar an gcailín beag ba mhó ná sin an sgannradh chuir sise</span>
<lb n="2010"/><span>ar na míolta beaga oidhche.  Thugadar go na bonnaibh é</span>
<lb n="2011"/><span>go sgiobtha.  Acht dá mhéid a tuirse ní baoghal gur thuit</span>
<lb n="2012"/><span>aon néal eile uirthi.</span></p>
<lb n="2013"/>
<lb n="2014"/><p><span>Is ar éigin d'aithneóchthá an oidhche thar an ló san</span>
<lb n="2015"/><span>bhforaois seo.  Ba mhó an solus bhíodh ann san oidhche</span>
<lb n="2016"/><span>go minic, nar ní raibh aon chur-síos ar an lear mór</span>
<lb n="2017"/><span>feithidí bhí ann agus cineál lóchrain bhig ar dhruim gach</span>
<lb n="2018"/><span>cinn díbh.  Ní solus mór a bhí ó aon cheann aca.  Is</span>
<lb n="2019"/><span>corr-lóchran díbh bhí níos mó ná ceann bioráin mhóir, acht</span>
<lb n="2020"/><span>ní chreidtheá acht an solus aoibhinn bhí le faghail uatha, go</span>
<lb n="2021"/><span>mór-mhór nuair bhíodh an chuid díbh i n-aice le chéile.</span>
<lb n="2022"/><span>Dá mbeadh leabhar agus cló maith ann níorbh mhór an</span>
<lb n="2023"/><span>strómh ar dhuine a léigheadh acht cromadh ar an talamh ar</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="2024"/><p><span>caoi go mbeadh an solus ar an mbilleóig.  Agus ní ar</span>
<lb n="2025"/><span>an talamh amháin bhíodar.  Bhí cuid aca ann bhí i n-ann</span>
<lb n="2026"/><span>eiteall, agus cuid eile bhí i n-ann léim fiche troigh a</span>
<lb n="2027"/><span>thabhairt.  Ní raibh na lóchrain bídeacha bhí ar iomchur ag</span>
<lb n="2028"/><span>na feithidibh seo ar aon dhath acht an oiread.  Ní raibh dath</span>
<lb n="2029"/><span>dar facthas ó gheall Dia súile do'n chineadh daonna nach</span>
<lb n="2030"/><span>raibh ortha, shíltheá.  Ba chosamhail le realtóga beag</span>
<lb n="2031"/><span>beodha ioldathacha a mbeadh luas teinntrighe fútha iad.</span>
<lb n="2032"/><span>Dá mhéad an t-uamhan bhí ar Mháire Bháin i dtosach,</span>
<lb n="2033"/><span>tháinig aoibhneas ar a croidhe ag féachaint ar an radharc</span>
<lb n="2034"/><span>fíor-áluinn seo dhi.</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>Ní ró-fhadha gur thug an cailín beag faoi deara go</span>
<lb n="2037"/><span>raibh ainmhidhthe eile seachas na feithidí soillseacha seo n-a</span>
<lb n="2038"/><span>gar.  Thosaigh clanna na hoidhche ar a gcuid saothair.</span>
<lb n="2039"/><span>Tháinig coiníní faiteacha amach, agus ubhlacháin cháinteacha,</span>
<lb n="2040"/><span>agus liabóga leathair, agus seilmeidí móra boga,</span>
<lb n="2041"/><span>agus moilí dalla, agus bailigheadar timcheall ar an</span>
<lb n="2042"/><span>eachtrannach mar bhailigheadh féileacáin timcheall ar</span>
<lb n="2043"/><span>sholus coinle.</span></p>
<lb n="2044"/>
<lb n="2045"/><p><span>Na háilleáin ioldathacha bhiodh ag eiteall n-a timcheall</span>
<lb n="2046"/><span>is mo chuir aoibhneas ar Mháire Bháin.  Ghlac sí truaigh dóibh</span>
<lb n="2047"/><span>nuair a thug sí faoi deara gur ar a dtóir bhí na liaboga</span>
<lb n="2048"/><span>agus nach raibh uatha acht a slugadh idir solus agus eile.</span>
<lb n="2049"/><span>Rug sí ar shlait, agus gach aon liabóg a thiocadh n-a gar</span>
<lb n="2050"/><span>d'amsigheadh sí í.  Chaith sí treimhse maith leis an obair</span>
<lb n="2051"/><span>seo ag leadradh na liabóg agus gá sgannradh le</span>
<lb n="2052"/><span>glórthaibh béil.</span></p>
<lb n="2053"/>
<lb n="2054"/><p><span>Is dócha gur thuirsigh an saothar seo í mar thuit a</span>
<lb n="2055"/><span>codladh uirthi go tobann agus nuair a dhúisigh sí bhí an</span>
<lb n="2056"/><span>maidneachan ann agus an comhluadar bhí aici ar fead na</span>
<lb n="2057"/><span>hoidhche imthighthe.  Ní raibh ceann aca le feiceál acht an</span>
<lb n="2058"/><span>oiread is nach mbeidís ann ariamh.  Ní raibh le feiceál</span>
<lb n="2059"/><span>aici acht na crainn mhóra agus duilleabhar tiugh nar</span>
<lb n="2060"/><span>leig solus na gréine isteach san doire acht faoi mheadhon</span>
<lb n="2061"/><span>lae.</span></p>
<lb n="2062"/>
<lb n="2063"/><p><span>Ní chreidfeadh sí nach ag brionglóidigh bhí sí, agus</span>
<lb n="2064"/><span>táinig iongantas uirthi gur eirigh leis na liabógaibh na</span>
<lb n="2065"/><span>feithidí solusmhaire uile go léir a shlugadh n-a mbeatha.</span>
<lb n="2066"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="2067"/><p><span>XXII.</span></p>
<lb n="2068"/>
<lb n="2069"/><p><span>Bí ocras millteach ar Mháire Bháin ar dhúiseacht dhi.  Ba</span>
<lb n="2070"/><span>chuma leithi sa domhan mór acht béile mhaith bidh fhagháil.</span>
<lb n="2071"/><span>Thiubhradh sí a dá shúil ar mhéis feóla.  Na feithidí sulusmhar'</span>
<lb n="2072"/><span>bhí n-a haice i gcaitheamh na hoidhche, ní bheadh leisg ar bith</span>
<lb n="2073"/><span>uirthi an-alpadh.  Chuimhnigh sí ar na císdí deasa mine coirce</span>
<lb n="2074"/><span>ghnitheadh máthair sa mbaile, agus ar an mbainne gabhair</span>
<lb n="2075"/><span>agus tháinig na deóra faoi n-a súilibh Dá mbeadh léath-</span>
<lb n="2076"/><span>chisde féin aici!</span></p>
<lb n="2077"/>
<lb n="2078"/><p><span>D'eirigh sí.  Chuaidh ar lorg bidh Chonnaic sí tortha</span>
<lb n="2079"/><span>éagsamhla thall is i bhfus.  Bhí cuid aca go breágh daithte</span>
<lb n="2080"/><span>aipidh agus bhí faithchios uirthi a n-the ar eagla go mbeidír</span>
<lb n="2081"/><span>nimhneach.</span></p>
<lb n="2082"/>
<lb n="2083"/><p><span>D'imthigh leithi thríd an bhforaois ag piocadh cnó</span>
<lb n="2084"/><span>agus ag baint tortha bhí breagh bog milis ar nós sméartha</span>
<lb n="2085"/><span>agus gá n-ithe Níor bhain na tortha seo acht faobhar an</span>
<lb n="2086"/><span>ocrais di.  Chaith sí cúpla uair ag siubhal roimpi mar sin</span>
<lb n="2087"/><span>gur ráinig imeall na foraoise agus go bhfaca an</span>
<lb n="2088"/><span>fhairrge ar a haghaidh amach.  Rinne sí ar thráigh bhig bhí</span>
<lb n="2089"/><span>ann, agus fuair a dóthain mhór rocan agus duilisg agus</span>
<lb n="2090"/><span>portán ann.  Nuair a bhí a goile lán aici dhearc i í</span>
<lb n="2091"/><span>amach uaithi ar an muir agus tháinig iongnadh agus</span>
<lb n="2092"/><span>aoibhneas croidhe uirthi.  Bhí sgol éisg le feiceál aici ag</span>
<lb n="2093"/><span>eiteall go reidh éasgaidh ós cionn na fairrge ar nós</span>
<lb n="2094"/><span>éanlaith agus iad ag deallradh sa ngréin.  Bhí na mílte</span>
<lb n="2095"/><span>aca ann.  Uaireannta cheapadh sí nach rabhadar acht ag</span>
<lb n="2096"/><span>léimnigh as an bhfairrge acht níorbh amh aidh bhí.  Ag</span>
<lb n="2097"/><span>eiteall i ndáríribh bhíodar agus a gcuid sgiathán geal ar</span>
<lb n="2098"/><span>leathadh aca.</span></p>
<lb n="2099"/>
<lb n="2100"/><p><span>D'fhanadh sí ag féachaint ortha go deireadh an lae dá</span>
<lb n="2101"/><span>mbeadh an Búrla bocht aici.  Thosaigh sí ag caoineachán</span>
<lb n="2102"/><span>nuair chuimhnigh sí air.  An créatúr bocht fuadaighthe</span>
<lb n="2103"/><span>uaithi ag leomhan fíochmhar!</span></p>
<lb n="2104"/>
<lb n="2105"/><p><span>Bhí slat n-a glaic aici agus sháith sí san ngainimh í agus</span>
<lb n="2106"/><span>leig sí uirthi féin gurab é an Búrla bhí aici ann.</span></p>
<lb n="2107"/>
<lb n="2108"/><p><span>Thosaigh sí ag fiafraigh de cé ndeacha sé nó céard</span>
<lb n="2109"/><span>d'eirigh dó nó cé'n fáth go ndeacha sé ag marcaidheacht</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="2110"/><p><span>ar an leomhan nó cé 'n fáth nár fhan sé léi i agus í ag</span>
<lb n="2111"/><span>sodar n-a dhiaidh.  Acht ní bhfuair sí freagra ar aon</span>
<lb n="2112"/><span>cheist díbh.</span></p>
<lb n="2113"/>
<lb n="2114"/><p><span>"Ní duine do chainnt bhí ann ariamh," ar sí léithi féin</span>
<lb n="2115"/><span>agus b'fhíor di é.</span></p>
<lb n="2116"/>
<lb n="2117"/><p><span>Chuireadh sí a thuille ceisteanna air marach go</span>
<lb n="2118"/><span>bhfaca si rud geall éigin san ngainimh i bhfoisgeacht fice</span>
<lb n="2119"/><span>slat dhi.</span></p>
<lb n="2120"/>
<lb n="2121"/><p><span>Ubh a bhí ann.  Ubh mhór a bhí chomh trom leis an gcloich</span>
<lb n="2122"/><span>ghualann bhíodh ghá chaitheamh ag na buachaillibh maidin</span>
<lb n="2123"/><span>Domhnaigh ag dul ar an Aifreann dóibh.  Chuir méad</span>
<lb n="2124"/><span>agus meadhchan na huibhe seo alltacht uirthi.  Is ar éigin</span>
<lb n="2125"/><span>bhí sí i n-ann an ubh a thógáil, agus b'éigin di sgíth a</span>
<lb n="2126"/><span>leigint seacht n-uaire sul ar eirigh léithi an ubh throm seo</span>
<lb n="2127"/><span>thabhairt léithi go dtí an choill.</span></p>
<lb n="2128"/>
<lb n="2129"/><p><span>Bhí sí ar tí an ubh a phléasgadh le cloich ghéir nuair a</span>
<lb n="2130"/><span>chonnaic sí leomhan mór mongach ar chúl na gcrann agus</span>
<lb n="2131"/><span>siubhal uaibhreach faoi.  An leomhan thug leis a dearbhra-</span>
<lb n="2132"/><span>tháir ionmhuin bhí ann ba chosamhail, agus tháinig creathadh</span>
<lb n="2133"/><span>ball uirthi nuair chuimhnigh sí gur istigh n-a bholg bhí an</span>
<lb n="2134"/><span>créatúr anois agus nach fada go mbeadh sí féin n-a</span>
<lb n="2135"/><span>chuideachtain!</span></p>
<lb n="2136"/>
<lb n="2137"/><p><span>Chuaidh sí ar chúl sgeiche ionnós nach bhfeicfidhe í.  Bhí</span>
<lb n="2138"/><span>an leomhan ag dul thar an sgeich gan áird uirti.  I</span>
<lb n="2139"/><span>gceann noiméid bhéadh sí ó bhaoghal, acht mo léan!  Stad</span>
<lb n="2140"/><span>sé go tobann.  Stad croidhe an chailín bhig freisin.  Bhí</span>
<lb n="2141"/><span>a cnaipe déanta anois An é a baladh fuair sé?  Chuir</span>
<lb n="2142"/><span>sé a shrón i n-aér.  Chraith sé é féin cúpla nuair go mí-</span>
<lb n="2143"/><span>fhoighideach.  D'fhill cúpla coisméag nó trí.  Do shín sé</span>
<lb n="2144"/><span>é féin sa bhféar fada agus leag a cheann mór ar a dhá</span>
<lb n="2145"/><span>chois tosaigh.  Bhí an mhong mhór lomrach bhí air roinnt</span>
<lb n="2146"/><span>fliuch, agus nuair a chraitheadh sé í, bhí sé chomh gar sin</span>
<lb n="2147"/><span>do Mháire gur thuit dá bhraon as an muing ar a baithis.</span></p>
<lb n="2148"/>
<lb n="2149"/><p><span>Ag fanacht le rud éigin bhí sé, agus ní raibh fhios cé'n</span>
<lb n="2150"/><span>uair a thiocfadh sé chuige.  Cheap Máire Bhán gur chaith sé</span>
<lb n="2151"/><span>uair a chluig ar an dóigh sin gan cor a chur de acht an</span>
<lb n="2152"/><span>fhliche a chreathadh as a mhuing ó am go ham, acht ar ndoig</span>
<lb n="2153"/><span>is ghá cheapadh bhí sí.</span>
<lb n="2154"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="2155"/><p><span>Ní raibh sí ceathramhadh noiméid ann ulig go bhfaca sí</span>
<lb n="2156"/><span>an dearbhratháir dílis fuaduigheadh uaithi ag déanamh ar</span>
<lb n="2157"/><span>an leomhan mhór.  Bhí sé i bhfoisgeacht deich slat dhó nuair</span>
<lb n="2158"/><span>chonnaic Máire é.  Ní fhaca an leomhan ceachtar díbh go</span>
<lb n="2159"/><span>fóill.  Céard ab fheárr dhi a dhéanamh?  Dá leigeadh</span>
<lb n="2160"/><span>sí sgread le fuagairt ar an mBúrla cé'n contabhairt</span>
<lb n="2161"/><span>n-a raibh sé is cinnte cinnte go ndúiseóchaidhe an t-ain-</span>
<lb n="2162"/><span>mhidhe fíochmhar, más n-a shuan bhí sé, agus go marbhóchaidhe</span>
<lb n="2163"/><span>an bheirt aca.</span></p>
<lb n="2164"/>
<lb n="2165"/><p><span>Chonnaic an Búrla féin an leomhan gan mórán achair.</span>
<lb n="2166"/><span>Ní eagla tháinig air de réir cosamhlachta acht aoibhneas</span>
<lb n="2167"/><span>agus aiteas.  Thug sé trí léim tailliúra go raibh sé i</span>
<lb n="2168"/><span>bhfastodh sa muing mhóir lomraigh gha tarraingt agus ghá</span>
<lb n="2169"/><span>creathadh agus ag déanamh mór leis an leómhan ar an</span>
<lb n="2170"/><span>uile chaoi!</span></p>
<lb n="2171"/>
<lb n="2172"/><p><span>Cheapthá ar an mBúrla go raibh aithne aige ar an sean-</span>
<lb n="2173"/><span>leomhan le n-a shaoghal, agus ní fhaca tú ariamh acht chomh</span>
<lb n="2174"/><span>mórchúiseach is bhí.  "Deaideo" (mar thug an Búrla air</span>
<lb n="2175"/><span>n-a dhiaidh seo) go raibh a léithéid de pheata aige!</span></p>
<lb n="2176"/>
<lb n="2177"/><p><span>Faoi dheireadh d'fhéach an leomhan i dtreó Mháire Bháin.</span>
<lb n="2178"/><span>Chonnaic sé í.  Tháinig lasair nimhneach n-a shúilidh.  Chúb</span>
<lb n="2179"/><span>sé é féin le léim thabhairt ag ceapadh gur cineál aisteach</span>
<lb n="2180"/><span>moncaigh bhí innti (mar gheall ar an ngúna beag donn bhí</span>
<lb n="2181"/><span>uirthi b'fhéidir), acht ar an bpoinnte sin thug an Búrla</span>
<lb n="2182"/><span>na trí léim tailliúra ba ghnáthach leis, gur rug barróg</span>
<lb n="2183"/><span>ar a dearbhshúir gur phog agus gur dhiúrn í.</span></p>
<lb n="2184"/>
<lb n="2185"/><p><span>Is iomdha caoi le fáilte chur roimh dhuine.  Tá daoine</span>
<lb n="2186"/><span>ann agus dá mbaintí geit asta níorbh fheárr leó rud a</span>
<lb n="2187"/><span>ghnithidís ná bualadh maith thabhairt do'n té bhí i gconta-</span>
<lb n="2188"/><span>bhairt.  Ba é sin a fhearacht ag Máire.  Thug sí Liúradh</span>
<lb n="2189"/><span>Choineacháin do'n Bhúrla le fáilte chur roimhe.  Marach an</span>
<lb n="2190"/><span>sean-leomhan, bheadh an Búrla bocht chomh dubh le daol</span>
<lb n="2191"/><span>n-a diaidh.</span></p>
<lb n="2192"/>
<lb n="2193"/><p><span>Cheap a chéile agus a chlann nach raibh splannc fágtha i</span>
<lb n="2194"/><span>gcloigeann an tseanleomhaih agus peata eile thabhairt</span>
<lb n="2195"/><span>abhaile chúca.  Ní raibh fhios cá stadfadh sé, an t-amadán!</span>
<lb n="2196"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="2197"/><p><span>XXIII.</span></p>
<lb n="2198"/>
<lb n="2199"/><p><span>Gan súile ubhlacháin bheith i do cheann ní mórán d'fheadthá</span>
<lb n="2200"/><span>fheiceál i bpluais na leomhan acht amháin nuair a bhíodh an</span>
<lb n="2201"/><span>ghrian an-árd sa spéir.  Tráth bhíodh d'fhéadthá baramhail</span>
<lb n="2202"/><span>a thabhairt ar dhéanamh na háite mar bhíodh na maidí gréine</span>
<lb n="2203"/><span>anuas ann trí phollaibh beaga bhí san díon.</span></p>
<lb n="2204"/>
<lb n="2205"/><p><span>Ba dheacair do dhuine an phluais fhághail gan treóraidhe.</span>
<lb n="2206"/><span>Bhí a béal faoi bhun aille móire cloiche, agus póirse</span>
<lb n="2207"/><span>fada cam cumhang ag dul isteach ann.  Dóib bhog dhearg</span>
<lb n="2208"/><span>bhí i mballaibh an phóirse seo agus n-a dhíon, acht istigh sa</span>
<lb n="2209"/><span>bpluais féin clocha beaga agus fréamhacha crann is mó</span>
<lb n="2210"/><span>bhí le feiceál.  Bhí an dóib bhog dhearg sa bpluais féin</span>
<lb n="2211"/><span>freisin, agus i ndiaidh iséasúir na básitighe bhíodh slam-</span>
<lb n="2212"/><span>anna móra dhi ag tuitim anuas ar mhullach na leomhan.</span></p>
<lb n="2213"/>
<lb n="2214"/><p><span>Chomhnuidh na leomhan san bpluais seo le fada</span>
<lb n="2215"/><span>d'aimsir de réir cosamhlachta.  Bhí carnán mór cnámh ag</span>
<lb n="2216"/><span>béal na huaimhe ghá thuaradh le gréin agus le báistigh.</span>
<lb n="2217"/><span>Cnámha na mbeithidheach d'ith na leomhain le n-a cíantaibh</span>
<lb n="2218"/><span>bhí annseo.  Ní raibh acht corr-ainmhidhe sa bhforaois nach</span>
<lb n="2219"/><span>raibh cnámh le sinnsir éigin leis le tabhairt faoi deara</span>
<lb n="2220"/><span>annseo ar phlásóig na bhfleadh.  Bhí cnámha geala droma</span>
<lb n="2221"/><span>ann bhí gan smior gan smúsach le n-a céadta bliadhan,</span>
<lb n="2222"/><span>agus cinn eile a raibh cuid bheag de'n fheóil fágtha ortha</span>
<lb n="2223"/><span>fós féin.  Bhí cloigne agus cosa agus glúine agus</span>
<lb n="2224"/><span>rúitíní agus loirgne caithte ar mhullach a chéile ann.</span>
<lb n="2225"/><span>D'fheictheá ceann asail ag déanamh mór le cnámh droma</span>
<lb n="2226"/><span>daimh, agus loirgne capaill fhiadhain n-a luidhe go socair</span>
<lb n="2227"/><span>ar easnachaibh an chineáil gabhair bhí le fagháil san bhforaois</span>
<lb n="2228"/><span>seo.  Dubhairt Máire Bhán gur thug sí plaosg fir duibh</span>
<lb n="2229"/><span>faoi deara ann.  D'aithnigh sí gur fear bhí ann ar a fholt</span>
<lb n="2230"/><span>agus ar a fhéasóig sgáinte.  B'iongantach an goile bhí ag</span>
<lb n="2231"/><span>clainn leomhan agus an lear mór feóla sin a ithe!</span></p>
<lb n="2232"/>
<lb n="2233"/><p><span>Ba mhór an fás bhí san lusra timcheall ar an gcarnán</span>
<lb n="2234"/><span>gránda seo Bhí féar ann bhí i bhfad níos aoirde ná an</span>
<lb n="2235"/><span>Búrla.  Is minic théidheadh sé amudha ann agus chluintheá</span>
<lb n="2236"/><span>ag sgréachghail é le eagla.  Nuair a bhíodh Máire Bhán</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2237"/><p><span>féin ann ní fheicfidhe acht bárr a cinn ós cionn na lusra.</span>
<lb n="2238"/><span>Bhí crann mór géagach ag béal na pluaise, agus ní raibh</span>
<lb n="2239"/><span>aon chineál éanlaith dar mhair san bhforaois nach mbíodh</span>
<lb n="2240"/><span>ag ceileabhar ann le eirghe an lae.  Mara ngabhtha</span>
<lb n="2241"/><span>anfhada isteach san bpluais le codladh dhéanamh dúiseó-</span>
<lb n="2242"/><span>chaidís thú le n-a gcuid ceóil ar maidin.</span></p>
<lb n="2243"/>
<lb n="2244"/><p><span>Ní raibh acht droch-solus san bpluais acht faoi mheadhon</span>
<lb n="2245"/><span>lae.  Annsin d'fheictheá préamhacha na gcrann ag fás</span>
<lb n="2246"/><span>anuas ort agus ag iarraidh breith ort le méaraibh fada</span>
<lb n="2247"/><span>cama caola.  Is minic chuaidh folt Máire i n-aimhréidh</span>
<lb n="2248"/><span>sna fréamhachaibh seo.</span></p>
<lb n="2249"/>
<lb n="2250"/><p><span>Ní raibh fhios cén méad mór bhí san uaimh seo.  Bhí</span>
<lb n="2251"/><span>cuasanna agus póirsí agus bóithríní fada cama ag dul</span>
<lb n="2252"/><span>isteach faoi'n talamh acht bhíodar chomh dubh dorcha duaibh</span>
<lb n="2253"/><span>seach sin nár fhéach Máire ná an Búrla cé'n fhad</span>
<lb n="2254"/><span>ionnta.</span></p>
<lb n="2255"/>
<lb n="2256"/><p><span>I gceann de na cuasannaibh dorcha seo bhíodh comhnaidhe</span>
<lb n="2257"/><span>ar Mháire.  Bhí crann mór éigin ag fás ós a chionn, ba</span>
<lb n="2258"/><span>chosmhail, mar bhí na fréamhacha anuas ann, agus toirt mór</span>
<lb n="2259"/><span>sna fréamhacha ba mhó.  Ní fhaca an cailín beag aon</span>
<lb n="2260"/><span>chrann i nÉirinn bhí chomh mór leis na fréamhachaib seo.</span>
<lb n="2261"/><span>Bhí áit shocail aici ann, mar níorbh fhada san áit í go</span>
<lb n="2262"/><span>dtug sí isteach gabhail fhéir agus rinne nead sheasgair dhi</span>
<lb n="2263"/><span>féin.</span></p>
<lb n="2264"/>
<lb n="2265"/><p><span>Le n-a sheancharaid, leis an leomhan mór is mó chaitheadh</span>
<lb n="2266"/><span>an Búrla an aimsir.  Ba mhó an cion bhí ag leomhan ar</span>
<lb n="2267"/><span>an mBúrla ná bhí aige as a ál féin.  Ní sásóchadh aon</span>
<lb n="2268"/><span>rud é acht an Búrla theannadh isteach chuige gach oidhche</span>
<lb n="2269"/><span>ag dul a chodladh dhó.  An cuas n-a mbídís ní raibh sé</span>
<lb n="2270"/><span>ró-fhada ó neid Mháire, agus is minic chluineadh sí an</span>
<lb n="2271"/><span>leomhan ag srannadh san oidhche nó a dearbhráthair ag</span>
<lb n="2272"/><span>cogarnghail thrí n-a chodladh.  Ní bhíodh cor dá gcuireadh</span>
<lb n="2273"/><span>an beithidheach mór allta dhe i gcaitheamh na hoidhche nach</span>
<lb n="2274"/><span>gcluinfidhe i gcuas Mháire, agus thigeadh sgannradh uirthi</span>
<lb n="2275"/><span>go raibh sé ar tí a dearbhráthair a alpadh.  Acht beag an</span>
<lb n="2276"/><span>baoghal bhí air.  Bhíodar rócheanamhail ar a chéile.</span></p>
<lb n="2277"/>
<lb n="2278"/><p><span>Ní ró-bhuidheach bhí a chéile dhó go raibh an bheirt pháisdí</span>
<lb n="2279"/><span>faoi n-a choimirce aige.  Bhí a dóthain le déanamh aici</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2280"/><p><span>agus soláthar dhó roimhe seo; acht anois bhí beirt eile</span>
<lb n="2281"/><span>ann.  Ag dul i n-aois ag dul i mbaois, deireadh sí</span>
<lb n="2282"/><span>léithi féin.</span></p>
<lb n="2283"/>
<lb n="2284"/><p><span>Acht bhí a mhalairt de sgéal aice sul i bhfad.  Ag dul</span>
<lb n="2285"/><span>i bhfluiche agus i mboige bhí an dóib bhí sna ballaibh agus</span>
<lb n="2286"/><span>i ndíon na pluaise.  Bheadh ortha a dhul ar thóir pluaise</span>
<lb n="2287"/><span>eile marach Máire.  An cuas codalta bhí ag an mbain-</span>
<lb n="2288"/><span>leomhan ba mheasa.  Gach uile mhaidin dá n-eirgheadh</span>
<lb n="2289"/><span>uirthi bhíodh ualach maith dóibe fluiche ar a druim.  Acht</span>
<lb n="2290"/><span>chuimhnigh Máire ar bheart rinne an áit te teolaidhe tirm</span>
<lb n="2291"/><span>dhi.  Thug sí isteach lán a gabhail de na cnámhaibh geala</span>
<lb n="2292"/><span>bhí ag béal na pluaise agus thosaigh ghá sáthadh san dóib</span>
<lb n="2293"/><span>ós cionn leapthan na bainleomhan mar sháithfidhe spala</span>
<lb n="2294"/><span>beaga i moirtéil.  Choinnigh na cnámha an dóib ó bheith ag</span>
<lb n="2295"/><span>tuitim anuas uirthe.</span></p>
<lb n="2296"/>
<lb n="2297"/><p><span>Ba mhór an caitheamh aimsire ag Máire agus ag an</span>
<lb n="2298"/><span>mBúrla an obair seo, agus ní fhada go raibh an phluais</span>
<lb n="2299"/><span>go maiseach agus go hornáideach aca le cnámha beithidheach</span>
<lb n="2300"/><span>éagsamhail, gur ceapadh go raibh ciall ag an seanleo-</span>
<lb n="2301"/><span>mhan mór chomh maith le neart.</span></p>
<lb n="2302"/>
<lb n="2303"/><p><span>Ag dul i méid a bhí a chliú imeasg a mhuinntire.</span></p>
<lb n="2304"/>
<lb n="2305"/><p><span>XXIV.</span></p>
<lb n="2306"/>
<lb n="2307"/><p><span>Acht bhí rún ag an leomhan mór aosta nár leig sé le</span>
<lb n="2308"/><span>neach ariamh.  Fuair an Búrla eólas ar a rún ar an</span>
<lb n="2309"/><span>gcaoi seo:-</span></p>
<lb n="2310"/>
<lb n="2311"/><p><span>Bhí sé féin agus an leomhan n-a gcodladh le chéile sa</span>
<lb n="2312"/><span>bpluais oidhche mar ba ghnáthach.  Bhíodar tar éis béile</span>
<lb n="2313"/><span>mhór ithe.  Feóil shearaigh capaill bhí aca, agus ruaine</span>
<lb n="2314"/><span>beag de bhrocfheóil bhí fágtha ó bhéile na maidne.  Agus</span>
<lb n="2315"/><span>bhí an chosamhalacht orra gur itheadar a sáith de'n dá</span>
<lb n="2316"/><span>bhiadh, mar bhí béal an Bhúrla agus béal an tseanleo-</span>
<lb n="2317"/><span>mhain sméartha le fuil</span></p>
<lb n="2318"/>
<lb n="2319"/><p><span>Bhí an leomhan mór n-a chodladh go sámh agus a dhá</span>
<lb n="2320"/><span>chois tosaigh timcheall ar an mBúrla.  Bhí seisean n-a</span>
<lb n="2321"/><span>dhúiseacht acht dá mbeadh fonn air imtheacht ó bharróig</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2322"/><p><span>chruaidh a charad ní fhéadfadh sé.  Bhí sé sásta mar bhí</span>
<lb n="2323"/><span>ámhthach.  Bhí cuid mhaith de'n oidhche caithte agus ní raibh</span>
<lb n="2324"/><span>aon chodladh ag teacht air.  Bhí an t-earrach ann faoi seo,</span>
<lb n="2325"/><span>agus an-chuimse crumh le feiceál thart timcheall ar úrlár</span>
<lb n="2326"/><span>na pluaise, agus iad ag sgeitheadh soluis uatha.  Is dóca</span>
<lb n="2327"/><span>gurab é an chaoi gur ith an Búrla bocht an iomarca de'n</span>
<lb n="2328"/><span>fheóil shearraigh, mar ní raibh a ghoile ar fognamh, agus</span>
<lb n="2329"/><span>néal níor tháinig air.  Chuala Máire Bhán ag osnághail</span>
<lb n="2330"/><span>agus ag cneadghail é i gcaitheamh na hoidche.</span></p>
<lb n="2331"/>
<lb n="2332"/><p><span>Tháinig codlad air ar theacht na maidne, agus thosaigh</span>
<lb n="2333"/><span>sé ag brionglóidigh:-</span></p>
<lb n="2334"/>
<lb n="2335"/><p><span>Sa mbaile bhí sé n-a árus féin i nGaillimh.  Bhí sé n-a</span>
<lb n="2336"/><span>suidhe cois teine mhóna agus a athair agus a mháthair n-a</span>
<lb n="2337"/><span>chuideachtain.  Ina shuidhe ar ghlúin a athar bhí sé agus</span>
<lb n="2338"/><span>srón mhór fhada iolrach an duine uasail sin buailte le</span>
<lb n="2339"/><span>n-a leicinn féin.  Bhí a mháthair ag cur di go tiugh agus</span>
<lb n="2340"/><span>a athair ag éisteacht léithi go foighideach.</span></p>
<lb n="2341"/>
<lb n="2342"/><p><span>Thuit néal ar féin agus é n-a shuidhe ar ghlúin a athar.</span>
<lb n="2343"/><span>Rug sé ar fholt mór a athar, mar shil sé, acht ar ndóigh</span>
<lb n="2344"/><span>is i ngreim i muing an tseanleomhain bhí sé i ndá</span>
<lb n="2345"/><span>ríribh.</span></p>
<lb n="2346"/>
<lb n="2347"/><p><span>Chuir an leomhan cor de.  Níor bhreágh leis duine ná</span>
<lb n="2348"/><span>ainmhidhe bheith i ngreim muinge ann.  Ní raibh sé de</span>
<lb n="2349"/><span>cheart ag éinne bheith ag déanamh mór leis ar an gcaoi</span>
<lb n="2350"/><span>sin.  Chuir sé drann agus snaois air féin.  Nach é an</span>
<lb n="2351"/><span>Búrla bhí dána leis!  Chaitheadh sé deaghbhéasa mhúineadh</span>
<lb n="2352"/><span>dhó, an liurachán mí-mhúinte!</span></p>
<lb n="2353"/>
<lb n="2354"/><p><span>Acht níor dúisigheadh an Búrla.  Níor dúisigheadh an</span>
<lb n="2355"/><span>seanleomhan acht oiread.  Bhí an iomarca ithte aige, agus</span>
<lb n="2356"/><span>bhí an díthleaghadh dhá chrádh.  Ní dheárna sé, acht a chab</span>
<lb n="2357"/><span>mór a bhogadh roinnt.  D'osgail sé a bhéal mar bhéadh sé</span>
<lb n="2358"/><span>dá shearradh féin, agus níor dhún i gceart arís é.</span></p>
<lb n="2359"/>
<lb n="2360"/><p><span>Bhí méara an Bhúrla i bhfastodh sa mhuing mhóir lomraigh,</span>
<lb n="2361"/><span>acht d'eirigh leis iad a sgaoileadh ar bhealach éigin, agus</span>
<lb n="2362"/><span>cá sáitheadh sé dorn leis acht i gcab osgailte an leomhain</span></p>
<lb n="2363"/>
<lb n="2364"/><p><span>Thuit cineál cruimh anuas ar shróin an Bhúrla agus</span>
<lb n="2365"/><span>dúisigheadh go tobann é.  Ceann de na crumhaibh ba</span>
<lb n="2366"/><span>sholusmhaire dá raibh le fagháil bhí ann, agus thosaigh na</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2367"/><p><span>cinn eile bhí ar fud an úrlair ag cruinniughadh timcheall</span>
<lb n="2368"/><span>air.  Chomhair an Búrla deich gcinn díbh ar shróin an</span>
<lb n="2369"/><span>leomhain, agus a lóchran féin ag gach ceann díbh.</span></p>
<lb n="2370"/>
<lb n="2371"/><p><span>Ní chreidfidhe acht an solus maith bhí ag an mBúrla ar</span>
<lb n="2372"/><span>dhúiseacht dhó.</span></p>
<lb n="2373"/>
<lb n="2374"/><p><span>Thóg sé a cheann de bhrághaid an leomhain go bhfeiceadh sé</span>
<lb n="2375"/><span>na hailleáin bhí ag tabhairt an tsoluis dhó, agus dhearc</span>
<lb n="2376"/><span>sé isteac i mbéal an tseanleomhain agus síos n-a</span>
<lb n="2377"/><span>sgórnach mhór dhearg.</span></p>
<lb n="2378"/>
<lb n="2379"/><p><span>Tháinig iongantas an domhain air.  Ní raibh fiacal i</span>
<lb n="2380"/><span>i gceann an leomhain!  Rinne sé srúdughadh níos beaichte</span>
<lb n="2381"/><span>ar a charaid.</span></p>
<lb n="2382"/>
<lb n="2383"/><p><span>Ní raibh iongan ar a chrubaibh acht oiread!</span></p>
<lb n="2384"/>
<lb n="2385"/><p><span>Bhí a ghléas comhraic agus cosanta caillte ag an sean-</span>
<lb n="2386"/><span>leomhan a raibh an cháil mhór troda air!  Ní raibh ann troid</span>
<lb n="2387"/><span>a dhéanamh dá dtogróchadh sé féin é.  Bhéadh an beithidheach</span>
<lb n="2388"/><span>ba lugha ann i n-ann a chlaoidh dá mbéadh fhios aige é!</span></p>
<lb n="2389"/>
<lb n="2390"/><p><span>Bhí truaigh ag an mBúrla dá charaid.  Ní eisean a</span>
<lb n="2391"/><span>sgeitheadh air.  Dá gceaptaoi nach raibh ann é féin a</span>
<lb n="2392"/><span>chosaint ba gheárr a ré.  Ní raibh gléas cosanta aige</span>
<lb n="2393"/><span>anois acht a cháil.</span></p>
<lb n="2394"/>
<lb n="2395"/><p><span>Tuigfear ó'n méid seo cé'n fáth nach ndeárna sé</span>
<lb n="2396"/><span>troid leis na ciantaibh, tuigfear cé'n fáth nár osgail</span>
<lb n="2397"/><span>sé a bhéal ariamh i láthair comhluadair, tuigfear cé'n fáth</span>
<lb n="2398"/><span>go mbíodh sé ag ithe agus n-a codladh leis féin i gcuas</span>
<lb n="2399"/><span>faoi leith san bpluais, agus bíodh an truaigh cheadna</span>
<lb n="2400"/><span>againn-ne do'n tseanseadaire chaill a ghléas troda is</span>
<lb n="2401"/><span>bhí ag an mBúrla dó.</span></p>
<lb n="2402"/>
<lb n="2403"/><p><span>XXV.</span></p>
<lb n="2404"/>
<lb n="2405"/><p><span>Ní chreidtheá acht a mhuinnteardha is d'eirigh na gasúir</span>
<lb n="2406"/><span>agus na leomhain 'n-a dhiaidh seo.  Ní fheicfidhe an sean-</span>
<lb n="2407"/><span>leomhan (nó Deaideó mar bhíodh ag an mBúrla air) i</span>
<lb n="2408"/><span>n-aon áit gan an Búrla féin bheith ag sodar n-a dhiaidh</span>
<lb n="2409"/><span>ar nós coileáin gadhair.  Ní siubhal maith ná cainnt</span>
<lb n="2410"/><span>mhaith bhí ag an mBúrla an lá do b'fheárr bhí sé, agus is</span>
<lb n="2411"/><span>iomdha leadradh loineacháin gheibheadh sé ó n-a mháthair</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2412"/><p><span>mar gheall air é bheith ró-thugtha do shodar na gceithre</span>
<lb n="2413"/><span>gcos!  An créatúr bocht!  Bhíodh air eirghe ar a dhá chois</span>
<lb n="2414"/><span>deiridh ar nós duine, agus ar ndóigh, ba mhór an obair</span>
<lb n="2415"/><span>air sin, mar bhí galar cnámh éigin a gabhail dó ó n-a</span>
<lb n="2416"/><span>óige d'fhág na cosa lag cam aige.  Nuair bhíodh sé n-a</span>
<lb n="2417"/><span>sheasamh agus a dhruim leat, cheapthá nach raibh ann acht</span>
<lb n="2418"/><span>cabhail a mbéad fonnsa feóla fúithe.  Ba mhó an leithead</span>
<lb n="2419"/><span>bhí san bhfonnsa seo ná an aoirde.  Cheapthá nár thaithnigh</span>
<lb n="2420"/><span>glún leis, leis an nglúin eile, agus go rabhadar ag</span>
<lb n="2421"/><span>síoriarraidh imtheacht ó chéile!</span></p>
<lb n="2422"/>
<lb n="2423"/><p><span>Ní raibh spóirt ba bhreághtha le buachaillíbh óga n-a bhaile</span>
<lb n="2424"/><span>féin ná gadhar beag oilte bhí ag duine aca a chur ag</span>
<lb n="2425"/><span>léimnigh trí chosaibh cama an Bhúrla gan teangmháil leis.</span>
<lb n="2426"/><span>Tháinig bean an Chaiptín Mhongaigh ortha lá agus an</span>
<lb n="2427"/><span>maidrín ag tabhairt na léim thríd an bhfonnsa feóla bhí</span>
<lb n="2428"/><span>faoi chabhail bhig an Bhúrla; bhí sé chomh cliste ag tabhairt</span>
<lb n="2429"/><span>na léim is bhíos na mná aiclidhe feictear ag léimnigh thrí</span>
<lb n="2430"/><span>fhonnsa de mhuin chapaill i dtasbáinteas, acht nuair a</span>
<lb n="2431"/><span>tháinig an mháthair ortha…</span></p>
<lb n="2432"/>
<lb n="2433"/><p><span>Óir bhí an déanamh sin ar chosaibh an Bhúrla ba réidhe</span>
<lb n="2434"/><span>leis go mór gluaiseacht ar nós na n-ainmhidhe bhí n-a</span>
<lb n="2435"/><span>thimcheall.  Agus sin é rinne sé.  Ní fheicfidhe n-a</span>
<lb n="2436"/><span>cheart-sheasamh é acht corr-uair.</span></p>
<lb n="2437"/>
<lb n="2438"/><p><span>Bhí stad cainnte ag gabhail dó mar an gcéadna.  Bhíodh</span>
<lb n="2439"/><span>sé ag casadh na bhfocal n-a bhéal agus ghá n-ithe mar</span>
<lb n="2440"/><span>deirtheá, agus an chuid díobh d'éaluigheadh uaidh, is rí-</span>
<lb n="2441"/><span>mhinic nach n-aithneochaidhe go mba focla iad ar chor ar</span>
<lb n="2442"/><span>bith, bhídís chomh lúbtha casta sin aige i ndiaidh na cogainte</span>
<lb n="2443"/><span>bheireadh sé dhóibh.</span></p>
<lb n="2444"/>
<lb n="2445"/><p><span>Bhí sé dona go leór sul ar fhág sé an baile, acht nuair</span>
<lb n="2446"/><span>bhí tamall maith curtha dhe aige i bhforaois na leomhan ní</span>
<lb n="2447"/><span>chluinfidhe uaidh acht glam agus tafaint agus sgréachghail</span>
<lb n="2448"/><span>na n-ainmhidhe le n-ar chomhnaigh sé.  Bhí sé i n-ann aithris</span>
<lb n="2449"/><span>a dhéanamh ar Dheaideó, ar a ghlam agus ar a iomchur</span>
<lb n="2450"/><span>agus ar na nósaibh éagsamhla eile bhí aige.  Bhíodh sé n-a</span>
<lb n="2451"/><span>shuidhe ar a ghogaide ag béal na pluaisc go minic ag</span>
<lb n="2452"/><span>féachaint ar Dheaideó, agus ní thiocfadh athrughadh i n-ead-</span>
<lb n="2453"/><span>an an bheithidhigh mhóir nach dtiocfadh athrughadh da réir i</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2454"/><p><span>ngnúis an ghasúir.  Dá gcaochadh Deaideó súil, chaochadh</span>
<lb n="2455"/><span>an Búrla súil freisin.  Dá mbogadh sé a bhéal do bhogadh</span>
<lb n="2456"/><span>an Búrla a bhéal féin ag leigint air gur ag gáiridh bhí sé</span>
<lb n="2457"/><span>An greim bog bhí aige ar dtús ar chanamhaint agus a</span>
<lb n="2458"/><span>nósaibh daonna, bhí sé ghá lagadh i ndiaidh a chéile.</span></p>
<lb n="2459"/>
<lb n="2460"/><p><span>Ní maith a réidhtigh biadh na leomhan le Máire Bháin i</span>
<lb n="2461"/><span>dtosach báire, cé go dtáinig sí isteach air leis an aimsir.</span>
<lb n="2462"/><span>Acht maidir le n-a dearbhratháir, ní cheapthá gur bhlas sé</span>
<lb n="2463"/><span>ariamh de aonfheóil bhí chomh taithneamhach le feóil mhoncaigh!</span>
<lb n="2464"/><span>Dá gcaitheadh Deaideó crúibín gadhair allta chuige bhíodh</span>
<lb n="2465"/><span>sé ag imtheacht as a chraiceann le ríméad!  Bhí sé i n-ann</span>
<lb n="2466"/><span>an oiread ithe le ceann de na coileáin óga, nó i ngar</span>
<lb n="2467"/><span>dhó, agus ba mhór an greann é fheiceál ag iarraidh cnámh</span>
<lb n="2468"/><span>a ghoid ó choileán na leath-shúile, tráth a mbíodh an biadh</span>
<lb n="2469"/><span>gann aca.</span></p>
<lb n="2470"/>
<lb n="2471"/><p><span>Ní raibh sé i n-ann aon bheithidheach dár chomhnaigh san</span>
<lb n="2472"/><span>bhforaois a ionnsaighe acht na cinn ba lugha.  Bhí tréad</span>
<lb n="2473"/><span>mór d'ainmhidhthibh bidheacha a raibh déanamh coiníní ortha</span>
<lb n="2474"/><span>n-a gcomhnaidhe faoi thalamh i ngar de phluais na leoinan.</span>
<lb n="2475"/><span>Ní thigidís amach acht le tuitim na hoidhche.  Bhí coisigheacht</span>
<lb n="2476"/><span>an-mhaith aca agus bheadh sé fánach ag an mBúrla bheith</span>
<lb n="2477"/><span>ag iarrardh breith ortha ar an gcaoi sin.  Acht d'fhoghluim</span>
<lb n="2478"/><span>sé cleas eile ó bheith ag féachaint ar na madraibh allta</span>
<lb n="2479"/><span>ar thóir an bhídh.  D'fhanadh sé n-a luidhe go socair sa</span>
<lb n="2480"/><span>bhféar agus san lusra ag béal na bpoll, gan cor gan</span>
<lb n="2481"/><span>car as, agus is minic d'eirigheadh leis breith ar cheann</span>
<lb n="2482"/><span>díobh ar fhágáil a phuill dhó.  Thachtadh sé é, sméaradh sé</span>
<lb n="2483"/><span>a bhéal agus a éadan le n-a chuid fola agus bheireadh sé</span>
<lb n="2484"/><span>go dtí an phluais é n-a bhéal, ag leigint air féin go raibh</span>
<lb n="2485"/><span>gníomh mór gaisgidheachta déanta aige agus breith air</span>
<lb n="2486"/><span>ar an gcaoi sin.</span></p>
<lb n="2487"/>
<lb n="2488"/><p><span>XXVI.</span></p>
<lb n="2489"/>
<lb n="2490"/><p><span>Thug sé beithidheach beag de'n tsort seo abhaile leis</span>
<lb n="2491"/><span>oidhche.  Bhí Deaideó sa mbaile roimhe agus sin a raibh.</span>
<lb n="2492"/><span>Bhí an mhuinntir eile ag imtheacht ar fud na foraoise ar</span>
<lb n="2493"/><span>lorg bidh.  Acht bhí cosamhlacht ar Dheaideó nach dteas-</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2494"/><p><span>tóchadh béile uaidh go ceann ráithe bhí an oiread sin</span>
<lb n="2495"/><span>ithte aige.</span></p>
<lb n="2496"/>
<lb n="2497"/><p><span>Chaith an Búrla an beithidheach beag a mharbhaigh sé féin</span>
<lb n="2498"/><span>ag cosaibh an tsean leomhain.  Leag seisean srón air,</span>
<lb n="2499"/><span>acht sin a rinne sé.  Níor bhlas sé dhe.  Níor biadh dhó é.</span>
<lb n="2500"/><span>Tháinig múisíam ar an mBúrla nár blasadh de'n bhiadh</span>
<lb n="2501"/><span>d'eirigh leis féin thabhairt abha le.  Ba mhór an masla é.</span>
<lb n="2502"/><span>Is beag nár bhris a ghol air.  Amach leis, ar eagla go</span>
<lb n="2503"/><span>bhfeicfidhe a chorra ghthe is bhí sé, agus cé d'fheiceadh sé</span>
<lb n="2504"/><span>n-a suidhe ag béal na pluaise acht a dearbhshúir agus í</span>
<lb n="2505"/><span>ag déanamh fleisg de noinínibh, le solus na gcrumh</span>
<lb n="2506"/><span>lóchranach bhí bailighthe ag béal na pluaise.</span></p>
<lb n="2507"/>
<lb n="2508"/><p><span>Bhuail sé faoi ar an talamh n-a haice, agus ó bhí olc</span>
<lb n="2509"/><span>air níor thaithnigh an obair bhí ar siubhal aici leis.  Ní</span>
<lb n="2510"/><span>dheárna sé acht an fleasg bhí beagnach fighte aice a</span>
<lb n="2511"/><span>tharraing uaithe agus a réabadh ó chéile uirthi Má</span>
<lb n="2512"/><span>tharraing agus má réab, fuair sé leadradh maith mar</span>
<lb n="2513"/><span>luach saothair uaithi.</span></p>
<lb n="2514"/>
<lb n="2515"/><p><span>Ba mhó an gean bhí aige ar Mháire de bhárr na bpalltóg</span>
<lb n="2516"/><span>thug sí dhó, agus an beagánín beag cainnte bhí fágtha</span>
<lb n="2517"/><span>aige tháinig sé ar ais chuige go breágh.  Chaith sé a dhá láimh</span>
<lb n="2518"/><span>timcheall ar mhuineál a dhearbhshúra agus thosaigh air ag</span>
<lb n="2519"/><span>innséacht dí nár thaithnigh na leomhain leis, go raibh gráin</span>
<lb n="2520"/><span>aige ar Dheaideó, go raibh faoi éalughadh uatha, go rachadh</span>
<lb n="2521"/><span>sé abhaile chuig a mháthair agus go n-innseóchadh sé dhí</span>
<lb n="2522"/><span>nach mbíodh Máire mór leis, agus annsin.  "Sáithfear</span>
<lb n="2523"/><span>isteach i bpoll dorcha thú," ar seisean, "agus beidh tú</span>
<lb n="2524"/><span>gan biadh gan solus le do shaoghal."</span></p>
<lb n="2525"/>
<lb n="2526"/><p><span>Níor chuir an Búrla an oiread sin focal i ndiaidh a</span>
<lb n="2527"/><span>céile ó d'fhágadar an Bhrídeóg agus ba mór an luthgháir</span>
<lb n="2528"/><span>tháinig ar Mháire iad a chlos uaidh.  Comhairligheadh dhi ar</span>
<lb n="2529"/><span>fhágáil na Brídeóige dhóibh sna dabhaigh máithreacht</span>
<lb n="2530"/><span>dheanamh dhó, acht níor eirigh léithi acht go dona.  Ba mhor</span>
<lb n="2531"/><span>an gar nach raibh a urlabhra caillte ar fad aige!</span></p>
<lb n="2532"/>
<lb n="2533"/><p><span>Shíl sí a thuilleadh cainnte bhaint as acht theip uirthi</span>
<lb n="2534"/><span>glan.  Ba mhó an tsuim bhí aige sna cruimh solusmhara</span>
<lb n="2535"/><span>bhí timcheall ortha ná i mbriathraibh Mháire.  Níor fhéad sí</span>
<lb n="2536"/><span>siolla eile bhaint as.  Ní uirthi bhí a áird ba chosamhail</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2537"/><p><span>acht ar ghlórthaibh na mbeithidheach allta bhí le clos aca ó</span>
<lb n="2538"/><span>áirdibh na foraoise ag sgréachghail agus ag béiciughadh</span>
<lb n="2539"/><span>gach n-aon díobh de réir a dhuthchais féin.</span></p>
<lb n="2540"/>
<lb n="2541"/><p><span>Tháinig cumha ar Mháire nach raibh neach ann labhradh</span>
<lb n="2542"/><span>léithi.  Bhain sí cainnt as an mBúrla cheana nuair thug</span>
<lb n="2543"/><span>sí an leadradh mór dhó.</span></p>
<lb n="2544"/>
<lb n="2545"/><p><span>"Buailfead arís thú mara labhraidh tú liom," ar sise</span>
<lb n="2546"/><span>leis.</span></p>
<lb n="2547"/>
<lb n="2548"/><p><span>Níor labhair.</span></p>
<lb n="2549"/>
<lb n="2550"/><p><span>Thug sí palltóg eile faoi 'n gcluais dhó.</span></p>
<lb n="2551"/>
<lb n="2552"/><p><span>"'Nois a labhraidh tú líom?" as sise go nimhneach.</span></p>
<lb n="2553"/>
<lb n="2554"/><p><span>Shíl an Búrla bocht nach raibh acht éagcoir sa saoghal.</span>
<lb n="2555"/><span>Bhí na smaointe céadna n-a cheann is bhí an lá fadó</span>
<lb n="2556"/><span>bualadh é i nGaillimh mar gheall ar a chísde chailleadh.</span>
<lb n="2557"/><span>Níor fhéad sé na smaointe dubha sin a nochtadh thrí briath-</span>
<lb n="2558"/><span>raibh, acht marar fhéad bhí a rian le feiceál n-a ghnúis le</span>
<lb n="2559"/><span>solus na gcrumh.</span></p>
<lb n="2560"/>
<lb n="2561"/><p><span>Bhog a bhéal.  Bhog na súile.  Tháinig dhá dheóir mhóra</span>
<lb n="2562"/><span>faoi gach súil díobh.  Bhí liopa mór creathach air.  Bhí</span>
<lb n="2563"/><span>fad nach gnáthach n-a cheannachaibh.  Anois agus arís, do</span>
<lb n="2564"/><span>éaluigheadh orna lag nach gcloisfidhe acht le duadh uaidh.</span></p>
<lb n="2565"/>
<lb n="2566"/><p><span>Bhí Deaideó ag béal na pluaise agus é ag sgrogadh</span>
<lb n="2567"/><span>a mhuineáil ag iarraidh iad fheiceál.  Ní fhaca sé a</span>
<lb n="2568"/><span>leithéid de bhail ar dhuine ná ar beithidheach le n-a bheó.</span>
<lb n="2569"/><span>Céard a bhí ar siubhal aca ar chor ar bith?</span></p>
<lb n="2570"/>
<lb n="2571"/><p><span>Sgaoileadh an greim bhí ag an ndeór mhór san tsúil,</span>
<lb n="2572"/><span>agus siúd le fánaidh é go réidh mall.  Acht má d'éaluigh</span>
<lb n="2573"/><span>an deór sin, tháinic ceann eile n-a ionad gur sgaoileadh</span>
<lb n="2574"/><span>é sin mar an gcéadna.  Chuaidh naoi gcinn díobh le</span>
<lb n="2575"/><span>fánaidh leicinne an Bhúrla gan móran achair, agus loinnir</span>
<lb n="2576"/><span>mhaith i ngach ceann díobh.</span></p>
<lb n="2577"/>
<lb n="2578"/><p><span>Ba mhór é iongantas an tseanleomhain a chara beag</span>
<lb n="2579"/><span>fheiceál ag sileadh seód fliuch!  Thug sé an phluais air</span>
<lb n="2580"/><span>féin agus thosaigh ag machtnamh ar an sgéal.</span></p>
<lb n="2581"/>
<lb n="2582"/><p><span>Agus na cruimh bhochta sholusmhara, is beag nár báitheadh</span>
<lb n="2583"/><span>a lán díbh!</span></p>
<lb n="2584"/>
<lb n="2585"/><p><span>Nuair tháinic a chéile abhaile chuige thar éis bheith ag</span>
<lb n="2586"/><span>fiadhach ar fud na foraoise ar feadh na h-oidhche, chaith an</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2587"/><p><span>seanleomhan tamall fada n-a fochair n-a cuas féin.  Ag</span>
<lb n="2588"/><span>cur síos ar na seódaibh áilne do shil an Búrla bhíodar</span>
<lb n="2589"/><span>gan aimhreas!  Ní chreidfeadh a chéile an sgéal uaidh i</span>
<lb n="2590"/><span>dtosach.  B'éigin dó greim maith bhaint as a cluais leis</span>
<lb n="2591"/><span>an fhirinne a chur n-a luidhe uirthi!  Chreideadh sí a</span>
<lb n="2592"/><span>n-abruigheadh sé n-a dhiaid sin.  Na coileáin bhí ag</span>
<lb n="2593"/><span>éisteacht leis an gcomhrádh, cheapadar go mba bhreágh an</span>
<lb n="2594"/><span>rud é dá bhféadaidis féin seóda dá saghas a shileadh, acht</span>
<lb n="2595"/><span>níor fhéad.</span></p>
<lb n="2596"/>
<lb n="2597"/><p><span>B'é sin céad chaoineachán an Bhúrla i bhforaois na</span>
<lb n="2598"/><span>leomhan.</span></p>
<lb n="2599"/>
<lb n="2600"/><p><span>XXVII.</span></p>
<lb n="2601"/>
<lb n="2602"/><p><span>Ní raibh leath a sháith guil déanta ag an mBúrla gur</span>
<lb n="2603"/><span>éalaigh sé leis ó Mháire Bháin, agus siúd ar aghaidh é go</span>
<lb n="2604"/><span>ráinig imeall na coille.  Níor mhothaigh sé dealg ná</span>
<lb n="2605"/><span>cloch ghéar le chomh tiugh garbh is bhí an craiceann ar a</span>
<lb n="2606"/><span>ghlúnaibh agus ar a bhosaibh ó'n lámhacán chleachtuigheadh</span>
<lb n="2607"/><span>sé</span></p>
<lb n="2608"/>
<lb n="2609"/><p><span>Bí machaire áluinn ar imeall na foraoise agus abhainn</span>
<lb n="2610"/><span>mhór mhall ag gluaiseacht thríd.  Bhuail sé faoi ar</span>
<lb n="2611"/><span>phlásóig aoibhinn cois na haibhne seo.  Bhí an ghealach lán</span>
<lb n="2612"/><span>san spéir, agus an mhuir mhór n-a braithlín luaimneach</span>
<lb n="2613"/><span>solusmhar ós a chomhair amach.  Acht ní ar an muir ná ar</span>
<lb n="2614"/><span>an ngealaigh ná ar an abhainn bhí a áird, acht é ghá thachtadh</span>
<lb n="2615"/><span>le brón agus le doilgheas croidhe.  Tháinig rabharta mór</span>
<lb n="2616"/><span>cumha air go raibh sé i bhfad ó n-a mhuinntir.  Bheireadh sé</span>
<lb n="2617"/><span>a raibh aige bheith sa mbaile arís.  Bhí gráin aige ar na</span>
<lb n="2618"/><span>hainmhidhthib, ar Dheaideó, ar Mhaire féin.  Dá mbeadh a</span>
<lb n="2619"/><span>bealach féin aige ceann ní fhágfadh ar bheithigheach ná ar</span>
<lb n="2620"/><span>dhuine!</span></p>
<lb n="2621"/>
<lb n="2622"/><p><span>Bhí an chloch theine go fluirseac ar bhruach na haibhne.</span>
<lb n="2623"/><span>Rug sé ar chloich díobh agus shocraigh go deas sa talamh í.</span>
<lb n="2624"/><span>Annsin thosaigh air ghá bhualadh le ceann eile leis an</span>
<lb n="2625"/><span>aimsir a chaitheamh dhó féin.</span></p>
<lb n="2626"/>
<lb n="2627"/><p><span>Níorbh fhada gur leig sé air gur ceann námhad bhí ghá</span>
<lb n="2628"/><span>bhualadh aige.</span>
<lb n="2629"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2630"/><p><span>"Anois a Dheaideó, nach n-íosaidh tú an fheóil bhronnfas</span>
<lb n="2631"/><span>mise ort!" ar sé ag bualadh an dá lic i n-aghaidh a chéile</span>
<lb n="2632"/><span>go nimhneach gur bhain teine asta.</span></p>
<lb n="2633"/>
<lb n="2634"/><p><span>Ba mhór an sásamh dhó sin.</span></p>
<lb n="2635"/>
<lb n="2636"/><p><span>"A Mháire shalach a' mbainfidh tú gol asamsa arís!"</span></p>
<lb n="2637"/>
<lb n="2638"/><p><span>Tháinig an chloch bhí n-a láimh aige anuas go trom ar an</span>
<lb n="2639"/><span>gcloich eile, ar cheann Mháire mar dh'eadh.</span></p>
<lb n="2640"/>
<lb n="2641"/><p><span>"A mhoncaigh na sróine guirme a' gcuirfidh tú ionga</span>
<lb n="2642"/><span>'mo cheathramhain aris!"</span></p>
<lb n="2643"/>
<lb n="2644"/><p><span>Bhain sé splannc as na clochaibh</span></p>
<lb n="2645"/>
<lb n="2646"/><p><span>Bhí séasúr na triomachta ann, agus bhí an caonach agus</span>
<lb n="2647"/><span>an críonlach bhí thart timcheall chomh tirm so-fhadaighthe le</span>
<lb n="2648"/><span>púdar gunna.  Thuit splannc sa gcaonach agus ba ghearr</span>
<lb n="2649"/><span>go raibh sé fré theine.</span></p>
<lb n="2650"/>
<lb n="2651"/><p><span>Ní fhaca an gasúr teine ó d'fhág sé an Bhrídeóg agus</span>
<lb n="2652"/><span>ba mhór an luthgháir bhí air na lasracha breágha fheiceál arís.</span>
<lb n="2653"/><span>Bhailigh sé a raibh de bhrosna agus de chríonlach coille i</span>
<lb n="2654"/><span>bhfogus dó agus d'fhadaigh teine mhór.</span></p>
<lb n="2655"/>
<lb n="2656"/><p><span>An ghaoith anoir ó'n bhfairrge bhí ann an oidhche sin, agus</span>
<lb n="2657"/><span>ba gheárr gur fríth baladh an toiteáin san bhforaois.  Ní</span>
<lb n="2658"/><span>raibh an baladh céadna sin ann cheana, le cuimhne an</span>
<lb n="2659"/><span>ainmhidhe ba shine dá raibh ann agus thosaigheadar uile ag</span>
<lb n="2660"/><span>déanamh ar an áit go bhfeicfidís céard a bhí ar siubhal.</span>
<lb n="2661"/><span>Bhí an oiread sin iongantais ortha gur dhearmad na cinn</span>
<lb n="2662"/><span>fhíochmhara na cinn chiúine a ionnsaighe.</span></p>
<lb n="2663"/>
<lb n="2664"/><p><span>Tháinig an tíogar nimhneach fealltach agus cé bheadh le</span>
<lb n="2665"/><span>n-a ais acht an gabhar coille nár chuir diúil i bhfuil ná i</span>
<lb n="2666"/><span>bhfeoil ariamh; bhí giraf an mhuineáil fhada ann agus a</span>
<lb n="2667"/><span>cheann sa naér go mórdhálach aige; bhí an t-elefant ann</span>
<lb n="2668"/><span>agus toirt tighe bhig ann; bhí míolta beaga ann nach</span>
<lb n="2669"/><span>bhfeictear acht go hannamh agus iad ag caochadh súl ar a</span>
<lb n="2670"/><span>chéile; bhí an clann mhoncaigh an ár ndóigh, agus iad chomh</span>
<lb n="2671"/><span>solumhanta le crochaire óg.  Bhí cineál bradán san</span>
<lb n="2672"/><span>abhainn ar gnáthach leó a gcinn bheith ós cionn uisge san</span>
<lb n="2673"/><span>oidhche, agus dhruideadar leis an mbruach ag féachaint ar</span>
<lb n="2674"/><span>an iongantas, acht ba ró bheag an mhoill ortha iad fhéin a</span>
<lb n="2675"/><span>thumadh faoi 'n uisge nuair tháinig crogal mór gránda</span>
<lb n="2676"/><span>an bealach le lán a dhá shúil bhaint asta!</span>
<lb n="2677"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2678"/><p><span>Nuair chonnaic sé an comhluadar bhí bailighthe timcheall</span>
<lb n="2679"/><span>ar an teine, d'osgail sé a chab mor amhail is dá mbeadh</span>
<lb n="2680"/><span>sé ar tí ceann aca a alpadh.</span></p>
<lb n="2681"/>
<lb n="2682"/><p><span>Bhí moncaigh beag gorm ann. agus ní shásóchadh aon rud</span>
<lb n="2683"/><span>é acht breith ar mhaide bhí thrí lasadh, agus é chasad</span>
<lb n="2684"/><span>timcheall ar a cheann go beó tapaidh go raibh cearcall</span>
<lb n="2685"/><span>lasrach ós a chionn.</span></p>
<lb n="2686"/>
<lb n="2687"/><p><span>Theangmhaigh na lasracha seo le meigeall liath phocaide</span>
<lb n="2688"/><span>gabhair aille bhí i bfogus dó, agus bhain seisean as ag</span>
<lb n="2689"/><span>béiciughadh agus ag sgréachghail.  Céard ghnitheadh an poc</span>
<lb n="2690"/><span>acht aghaidh a thabhairt ar thum feósaidhe bhí i n-aice na</span>
<lb n="2691"/><span>háite gur chuir sé an lusra thirm fré theine!</span></p>
<lb n="2692"/>
<lb n="2693"/><p><span>Chuaidh na lasracha i méid agus i dtréise gan móran</span>
<lb n="2694"/><span>achair.  Cuid díobh bhí ag eirghe san aér ar nós teangacha</span>
<lb n="2695"/><span>bána beódha, fuaireadar greim ar ghéagaibh íochtaracha na</span>
<lb n="2696"/><span>gcrann lom; cuid eile díobh bhí ag gluaiseacht leis an</span>
<lb n="2697"/><span>talamh bhaineadar rinnce as na hainmhidhe ar theang-</span>
<lb n="2698"/><span>mhaigheadar leó!</span></p>
<lb n="2699"/>
<lb n="2700"/><p><span>Ghabh aon smaoineadh amháin an dáil bheithigheach, agus</span>
<lb n="2701"/><span>bhaineadar as ins na cosaibh 'n-áirde agus an uile cheann</span>
<lb n="2702"/><span>díbh ag sgréachghail de réir a chineáil agus a dhúthcais féin.</span></p>
<lb n="2703"/>
<lb n="2704"/><p><span>A leithéid de ghleó ná cloistear arír choidche!</span></p>
<lb n="2705"/>
<lb n="2706"/><p><span>Gaoith anoir bhí ann agus séideadh an teine go breágh</span>
<lb n="2707"/><span>go raibh an roinn sin do'n fhoraois bhí thiar ndeas o'n</span>
<lb n="2708"/><span>abhainn i n-aon toiteán amháin.</span></p>
<lb n="2709"/>
<lb n="2710"/><p><span>Bhí an sugh ag eirghe i gcuid de na crannaibh agus</span>
<lb n="2711"/><span>chuaidh sé righte leis na lasrachaíbh greim fhaghail ortha</span>
<lb n="2712"/><span>siúd.  Acht fuair sa deireadh, agus is annsin d'fheicfidhe</span>
<lb n="2713"/><span>na lasracha beódha ag eirghe sa spéir ós cionn na foraoise</span>
<lb n="2714"/><span>agus dath faoi leith ar an lasair d'eirigheadh ó gach cineál</span>
<lb n="2715"/><span>crainn dá raibh ann, mar bheidís ag iarraidh bárráilneachta</span>
<lb n="2716"/><span>bhreith ó chéile le éagsamhlacht a ndathaidheachta.</span></p>
<lb n="2717"/>
<lb n="2718"/><p><span>XXVIII.</span></p>
<lb n="2719"/>
<lb n="2720"/><p><span>Ba mhór an gar do'n Bhúrla nach raibh crann ná tom</span>
<lb n="2721"/><span>ná críonlach idir an teine agus an fhairrge.  Dá mbeadh</span>
<lb n="2722"/><span>ní saoghal fada bheadh aige.</span>
<lb n="2723"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2724"/><p><span>Bhí teas chómh mór sin ó'n toiteán go mb'éigin dó an</span>
<lb n="2725"/><span>tráigh thabhairt air féin ar eagla go losgfaidhe n-a</span>
<lb n="2726"/><span>bheatha é.</span></p>
<lb n="2727"/>
<lb n="2728"/><p><span>Acht i bhfad sul a raibh aon mhéid san toiteán fuair</span>
<lb n="2729"/><span>Máire Bhán an baladh, agus rinne sí air as nós na</span>
<lb n="2730"/><span>n-ainmhidhe eile, acht theip uirthí ionad an fhaduighthe bhaint</span>
<lb n="2731"/><span>amach leis an teas agus leis an ndeatach bhí ó'n áit.</span></p>
<lb n="2732"/>
<lb n="2733"/><p><span>Chuaidh sí thar an abhainn sa snámh agus rinne sí an</span>
<lb n="2734"/><span>bealach maith go leór go raibh sí ar aghaidh an tóiteáin</span>
<lb n="2735"/><span>ar an mbruach thall.</span></p>
<lb n="2736"/>
<lb n="2737"/><p><span>Bhí an Búrla n-a cheart-sheasamh i n-aice na teine, ar</span>
<lb n="2738"/><span>thaobh na gaoithe, agus an moncaigh beag a raibh an maide</span>
<lb n="2739"/><span>bhí thri lasadh aige, i ngar dhó.  Bhí Máire ag ceapadh i</span>
<lb n="2740"/><span>dtosach nárbh é an Búrla bhí ann ar chor ar bith acht diabhal</span>
<lb n="2741"/><span>óg coille leis an dath iongantach bhí ar a chraiceann ó na</span>
<lb n="2742"/><span>lasrachaibh.  Acht d'aithnigh sí é ar a dheanamh, agus ar</span>
<lb n="2743"/><span>chaime a chos: ní fhéadfadh aon diabhal dar mhair i gcoill</span>
<lb n="2744"/><span>ná i n-ifreann bheith chomh cam ná chomh búrláilte leis.</span></p>
<lb n="2745"/>
<lb n="2746"/><p><span>D'fhógair sí air fanacht amach ó'n teine acht sin a raibh</span>
<lb n="2747"/><span>de mhaith aici ann.  Ní dócha gur chuala sé ar chor ar bith í</span></p>
<lb n="2748"/>
<lb n="2749"/><p><span>B'fhéidir gurabh é an sgread leig Máire ar a dear-</span>
<lb n="2750"/><span>bhratháir sgannraigh na beithidhigh: bhíodar go socair sásta</span>
<lb n="2751"/><span>gur sgréach sise.</span></p>
<lb n="2752"/>
<lb n="2753"/><p><span>Nuair nár thug an dearbhratháir aon áird uirthi thug sí</span>
<lb n="2754"/><span>léim isteach san abhainn le dul anonn chuige sa snámh le</span>
<lb n="2755"/><span>n-a thárrtháil.  Acht nuair a bhí sí sa gcuilith, céard d'fheic-</span>
<lb n="2756"/><span>feadh sí faoi'n mbruach thall agus a smut ós cionn an</span>
<lb n="2757"/><span>uisge aige acht crogal mór uathbhásach,</span></p>
<lb n="2758"/>
<lb n="2759"/><p><span>Bhí snámh maith aici, acht is beag nár chaill sí lúth na</span>
<lb n="2760"/><span>ngéag leis an uathbhás tháinig uirthi ar fheicheál na hiol-</span>
<lb n="2761"/><span>phéiste seo dhí.  D'iompaigh sí ar a druim, siúd léithe le</span>
<lb n="2762"/><span>sruth.  Acht mo mhairg!  Bhí an iol-phéiste ag dul le</span>
<lb n="2763"/><span>sruth freisn, agus súil dá shúilibh bídeacha nimhneacha</span>
<lb n="2764"/><span>sáithte aige innti!  Nach aige bhéadh an béile maith</span>
<lb n="2765"/><span>milis thar éis na hoidhche!</span></p>
<lb n="2766"/>
<lb n="2767"/><p><span>Shíl sí a dhul i n-aghaidh an tsrotha; acht ba mhór an</span>
<lb n="2768"/><span>obair uirthi é.  Dá mhéid a saothar, ní dheárna sí an</span>
<lb n="2769"/><span>bealach acht go dona.  Bhí sí tuirseach tnáithte.  Ní</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2770"/><p><span>raibh innti buille eile snámha thabhairt, nuair chonnaic sí</span>
<lb n="2771"/><span>crann mór bhíodh ar bhruach na h-aibhne agus a leagadh</span>
<lb n="2772"/><span>agus a losgadh ag déanamh uirthi.  Bhí cuid de ghéagaibh</span>
<lb n="2773"/><span>an chrainn seo thrí theine fós féin agus deatach mór</span>
<lb n="2774"/><span>agus lasracha leath-mhúchta agus gail ag eirghe asta.</span></p>
<lb n="2775"/>
<lb n="2776"/><p><span>D'eirigh léithi a dhul i n-áirde ar an gcrann mór seo.</span>
<lb n="2777"/><span>Níorbh mhaith an mhaise ag an gcrogal é: nuair chonnaic sé</span>
<lb n="2778"/><span>an "gailteán" seo ag druidim leis d'osgail sé a chab</span>
<lb n="2779"/><span>uathbhásach le amhus thabhairt air.  Acht níor thuig sé cé'n</span>
<lb n="2780"/><span>fuinneamh mór bhí ann, agus sgóilteadh a chloigeann mór</span>
<lb n="2781"/><span>glas n-a dhá leith.  Cheap Máire gur ag bádoireacht ar</span>
<lb n="2782"/><span>abhainn fola bhí sí, leis an dath tháinig ar an uisge tar</span>
<lb n="2783"/><span>éis bháis na péisde.</span></p>
<lb n="2784"/>
<lb n="2785"/><p><span>Ní raibh aon fhaitchíos ar Mháire anois acht go sguab-</span>
<lb n="2786"/><span>faidhe amach san bhfairrge í.  Shíl sí an t-uisge thabhairt</span>
<lb n="2787"/><span>uirthi féin arís, acht bhí fhios aici nach bhféadfadh sí an</span>
<lb n="2788"/><span>bruach bhaint amach dá feabhas an snám bhí aici, mar bhí</span>
<lb n="2789"/><span>suas le leathmhíle de láib bhuig idir an abhainn agus an</span>
<lb n="2790"/><span>bruach ar an dá thaobh, agus ní fhéadfadh coinín féin</span>
<lb n="2791"/><span>siubhal ar an láib sin.</span></p>
<lb n="2792"/>
<lb n="2793"/><p><span>Thuit an croidhe uirthi.  Ní raibh aon bhas i ndán di acht</span>
<lb n="2794"/><span>bás leis an ocras ar dhruim na bóchna,</span></p>
<lb n="2795"/>
<lb n="2796"/><p><span>Thosaigh sí a rádh a cuid paidreacha go dúrachtach.  Ní</span>
<lb n="2797"/><span>raibh aon phaidir dar chuala sí ariamh ó n-a máthair sa</span>
<lb n="2798"/><span>mbaile ná ó'n tSiúir Máire Aindréis san gcoinbhint i</span>
<lb n="2799"/><span>nGaillimh nár dhubhairt an créatdhr.</span></p>
<lb n="2800"/>
<lb n="2801"/><p><span>Acht is giorra cabhair Dé ná an doras, deirtear.  Bhí</span>
<lb n="2802"/><span>cineál cortha i n-aice le béal na haibhne, agus clocha</span>
<lb n="2803"/><span>móra ann.  Bhí an srúth láidir agus ní fhada go raibh a</span>
<lb n="2804"/><span>"gailteán" greamaighthe idir dhá chloich.</span></p>
<lb n="2805"/>
<lb n="2806"/><p><span>Bhí léithi anois.  Shroich sí an bruach gan duadh, thug</span>
<lb n="2807"/><span>áltughadh do Dhia a shábhail í ó'n mbás agus annsin chuaidh</span>
<lb n="2808"/><span>i laige ar an bhféar.</span></p>
<lb n="2809"/>
<lb n="2810"/><p><span>Cheap an Búrla go raibh a dhearbhshúir dílis marbh nuair</span>
<lb n="2811"/><span>chonnaic sé í n-a cnap ar an talamh agus thosaigh sé ghá</span>
<lb n="2812"/><span>caoineadh.</span></p>
<lb n="2813"/>
<lb n="2814"/><p><span>Mhúsgail a eighme guil í.  D'eirigh sí aniar, dhearc</span>
<lb n="2815"/><span>idir an dá shúil air, agus thosaigh an bheirt aca ag gáiridh.</span>
<lb n="2816"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2817"/><p><span>XXIX.</span></p>
<lb n="2818"/>
<lb n="2819"/><p><span>Thar éis dúiseacha do Mháire, chuadhadar beirt isteach</span>
<lb n="2820"/><span>i sgailp ar an tráigh 'n áit nach raibh aon bhaoghal ortha</span>
<lb n="2821"/><span>ó'n toiteán.  Theannadar isteach le chéile go lághach</span>
<lb n="2822"/><span>carthanach, acht níor labhradh smid go raibh a gcéad-eagla</span>
<lb n="2823"/><span>curtha díobh aca acht iad i mbarrógaibh a chéile ag féach-</span>
<lb n="2824"/><span>aint uatha ar an toiteán millteach agus ar na lasrachaibh</span>
<lb n="2825"/><span>fada bhí ag eirghe sna spéiribh íochtaracha, agus ag</span>
<lb n="2826"/><span>éisteacht le búirghíl cráidhte na mbeithidheach bhí ag iarraidh</span>
<lb n="2827"/><span>éalughadh leó ó'n ár.</span></p>
<lb n="2828"/>
<lb n="2829"/><p><span>Bhí an Búrla bocht go bolgshúileach agus a cheann</span>
<lb n="2830"/><span>leighthe isteach aige ar ghualainn Mháire Bháin.  Cuireadh</span>
<lb n="2831"/><span>sé creathadh dhe ó am go ham, agus nuair a mhothuigheadh</span>
<lb n="2832"/><span>Máire an creathadh chuireadh sé dhe, d'fháisgeadh sí isteach</span>
<lb n="2833"/><span>léithi féin é Bhí solus maith aca san sgailp, acht níorbh</span>
<lb n="2834"/><span>ó'n ngealaigh ná ó na réaltaibh é, acht ó na crainn mhóra</span>
<lb n="2835"/><span>bhí ar n-a losgadh timcheall ortha.  Ní hé an dath céadna</span>
<lb n="2836"/><span>bhíodh ar an solus i gcomhnaidhe acht oiread: uaireannta</span>
<lb n="2837"/><span>nuair d'osgluigheadh an Búrla na súile d'fheiceadh sé dath</span>
<lb n="2838"/><span>chomh dearg sin ar chraiceann Mháire is go gceapadh sé</span>
<lb n="2839"/><span>gur ag tabhairt fola bhíodh sí; uaireannta eile bhíodh sí</span>
<lb n="2840"/><span>chomh bán le sneachta aon-oidhche, agus do shíleadh sé gur</span>
<lb n="2841"/><span>ag fagháil bháis bhíodh sí.  Níor thug sé faoi deara na</span>
<lb n="2842"/><span>dathanna ceanan céadna bheith ar a chraiceann féin.</span></p>
<lb n="2843"/>
<lb n="2844"/><p><span>Ós a gcomhair amach, i n-aice leis an abhainn, bhí doire</span>
<lb n="2845"/><span>beag.  Ní raibh crann ná sgeach le feiceál ann.  Ní</span>
<lb n="2846"/><span>raibh d'fhás ann acht féar fada feósaidhe.  Chuaidh an</span>
<lb n="2847"/><span>féar seo trí theine go luath san oidhche agus níorbh fhada</span>
<lb n="2848"/><span>gur lomadh an doire beag.  Na hainmhidhe bhíodh ag</span>
<lb n="2849"/><span>arraidh teitheadh ó'n éirleach, dhéanaidis, cuid díobh, ar an</span>
<lb n="2850"/><span>doire seo agus chídhtí iad ag rinnce agus ag léimnigh go</span>
<lb n="2851"/><span>codramánta san doire, bhí an oiread sin teasa aníos</span>
<lb n="2852"/><span>ó'n ithir loisgthe ann.</span></p>
<lb n="2853"/>
<lb n="2854"/><p><span>Is corr-ainmhidhe bhí ann a raibh sé de mheabhair ann</span>
<lb n="2855"/><span>imtheacht leis i n-éadan na gaoithe agus éalughadh ó'n</span>
<lb n="2856"/><span>toiteán uathbhásach ar an gcaoi sin; ó'n mboladh trom</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2857"/><p><span>agus ó'n deatach bhí gha bplúchadh shílidís éalughadh, agus</span>
<lb n="2858"/><span>ó bhí an toiteán idir iad agus an ghaoith, níor eirigh leis</span>
<lb n="2859"/><span>na cinn nach raibh an choisidheacht aca acht go dona a</span>
<lb n="2860"/><span>n-anama thabhairt leó, agus is iomdha sin ceann díobh</span>
<lb n="2861"/><span>losgadh n-a bheatha.  Ba mhór an truaigh bheith ag éisteacht</span>
<lb n="2862"/><span>leis na sgreadacha leigidís nuair theangmhóchadh na lasracha</span>
<lb n="2863"/><span>leó.  Nuair a chluinead Máiré Bhán na gártha péine sin,</span>
<lb n="2864"/><span>do theannadh sí a dearbhratháir bocht le n-a hucht agus</span>
<lb n="2865"/><span>bhíodh ghá bhladar agus ghá mhealladh go máthardha ionnus</span>
<lb n="2866"/><span>nach gcluineadh sé iad.  Acht ba rí-bheag an mhaith dhe é.</span>
<lb n="2867"/><span>Chluineadh seisean an sgréachghail truaighmhéalach, agus</span>
<lb n="2868"/><span>do thuigeadh sé gurab é féin ba siocair leis an éirleach.</span></p>
<lb n="2869"/>
<lb n="2870"/><p><span>Ní fios cé na bolthaibh troma cumhartha bhí le fághail</span>
<lb n="2871"/><span>ó'n toiteán ar an taobh thall do'n fhoraois; san sgailp</span>
<lb n="2872"/><span>féin, do mhothuigheadh na páisdí é i n-éadan na gaoithé,</span>
<lb n="2873"/><span>agus is beag nar chuir sé n-a gcodladh iad.</span></p>
<lb n="2874"/>
<lb n="2875"/><p><span>Bhí crann mór ar n-a losgadh taobh leó, nó i bhfoisgeacht</span>
<lb n="2876"/><span>leith-chéad slat dhóibh, agus beithidheach a raibh iarball mór</span>
<lb n="2877"/><span>sguabach air, ar nós an tsionnaigh, ag féachainth ar an</span>
<lb n="2878"/><span>radharc áluinn.  Leis an gcaoi a raibh a shrón i n-aér</span>
<lb n="2879"/><span>aige, ba chosamhail gur thaithnigh an boladh go maith leis</span>
<lb n="2880"/><span>Bhí na splannca ag eirghe sa spéir agus ag tuitim anuas</span>
<lb n="2881"/><span>arís n-a bhfrasaibh.  Tháinig splannc díobh anuas</span>
<lb n="2882"/><span>ar dhruim an tsionnaigh, má's sionnach bhí ann agus nuair</span>
<lb n="2883"/><span>a mhothaigh sé an teas i dtosach, leig sé sgséach uathbhásach</span>
<lb n="2884"/><span>as, chúb sé é féin go raibh sé n-a liathróid, thug léim deich</span>
<lb n="2885"/><span>dtroigh i n-aer acht ní raibh ann acht liathróid theineadh ar</span>
<lb n="2886"/><span>theacht anuas dhó.</span></p>
<lb n="2887"/>
<lb n="2888"/><p><span>Bhí fáinne an lae ann nuair thuit a gcodladh ar an</span>
<lb n="2889"/><span>mbeirt a bhí san sgailp.</span></p>
<lb n="2890"/>
<lb n="2891"/><p><span>Ar dhúiseacht do Máire ní raibh an Búrla n-a haic</span>
<lb n="2892"/><span>Baineadh geit aisti.  Gur losgadh n-a bheatha é, sin é shíl</span>
<lb n="2893"/><span>sí i dtosach, acht ba mhór an luthgháir bhí uirthi nuair chonnaic</span>
<lb n="2894"/><span>sí ar an tráigh é agus é ag iarraidh breith ar phortán.</span>
<lb n="2895"/><span>Marar eirigh leis breith ar an bportán, d'eirigh leis an</span>
<lb n="2896"/><span>portán a bhreith leis go dtí an sgailp — 'sé an chaoi a rug</span>
<lb n="2897"/><span>an portán san gceathramhain air, agus dheamhan a ghreim</span>
<lb n="2898"/><span>a sgaoileadh sé gur marbhuigheadh é!  Agus an Búrla</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2899"/><p><span>ocht ag béiciughrdh ar feadh an achair!  Marar bhain na</span>
<lb n="2900"/><span>í ainmhidhe allta, ná an toiteán mór, cainnt ná caoineadh</span>
<lb n="2901"/><span>as an mBúrla, bhain an portán beag nach raibh chomh mór</span>
<lb n="2902"/><span>le píosa leathchróineach.  Nuair a chonnaic sé an fhuil,</span>
<lb n="2903"/><span>shil sé nach leigheasóchaidhe go deó é!</span></p>
<lb n="2904"/>
<lb n="2905"/><p><span>Trí lá agus trí oidhche chuireadar díobh san sgailp</span>
<lb n="2906"/><span>agus timcheall na trágha sul ar fhéadadar filleadh abhaile</span>
<lb n="2907"/><span>go pluais na leomhan le chomh te is bhí an talamh.</span></p>
<lb n="2908"/>
<lb n="2909"/><p><span>Ag filleadh abhaile dhóibh, doba léir dhóibh cé'n sgrios</span>
<lb n="2910"/><span>mór bhí déanta.  Bhí án áit fré chéile n-a bhánfhásach gan</span>
<lb n="2911"/><span>luibh gan luis.  Bhí géaga agus duilleabhar na gcrann</span>
<lb n="2912"/><span>uile dóighte, ní raibh acht corr-chabhail crainn n-a sheasamh</span>
<lb n="2913"/><span>thall is i bhfus, n-aghaidh na spéire, agus é chomh dubh leis</span>
<lb n="2914"/><span>an ngual.  Na míolta coille nár eirig leó na cosa</span>
<lb n="2915"/><span>bhreith leó ó'n ár, bhí a gcuid cnámh sínte ar an bhfód thall</span>
<lb n="2916"/><span>is i bhfus.  Bhí cuid díobh ann nár losgadh ar fad.  Ba</span>
<lb n="2917"/><span>mhór an gar é sin do'n bheirt.  Is iomdha béile mhaith</span>
<lb n="2918"/><span>feóla bhí aca.  Go deimhin do'n té arbh fheárr leis róst</span>
<lb n="2919"/><span>ná amh, ba mhór an áise an toiteán mhillteach!</span></p>
<lb n="2920"/>
<lb n="2921"/><p><span>Casadh beithidheach beag nach raibh chomh mór le coinín</span>
<lb n="2922"/><span>ortha san tslighe.  Bhí lorga a chos le feiceál go soiléir</span>
<lb n="2923"/><span>san deannach agus san luaithre fágadh i ndiaidh an toi-</span>
<lb n="2924"/><span>teáin.  Bhí sé thar éis a theacht ba chosamhail, mar bhí an</span>
<lb n="2925"/><span>uile rud n-a thimcheall dóighte.  Shíl Máire theacht air i</span>
<lb n="2926"/><span>nganfhios agus breith air, acht cheap sí nach bhféacfadh sí</span>
<lb n="2927"/><span>leis, ó bhí sé ag féachaint idir an dá shúil uirthi agus alltacht</span>
<lb n="2928"/><span>air.  Acht bhí sé chomh sghannraighthe sin nár éalaigh sé</span>
<lb n="2929"/><span>uaithi.  Nuair rug sí air d'imthig an t-anam as leis an</span>
<lb n="2930"/><span>uamhan bhí air.</span></p>
<lb n="2931"/>
<lb n="2932"/><p><span>D'itheadar beirt é, agus rinne Máire cranntabhail as</span>
<lb n="2933"/><span>na feitheachaibh agus as píosa dá chraiceann, agus sul ar</span>
<lb n="2934"/><span>shroicheadar pluais na leomhan bhí sí chomh clisde le haon</span>
<lb n="2935"/><span>bhuachaill dár sheas ariamh ar dhroichead an Chladaigh i</span>
<lb n="2936"/><span>nGaillimh ag caitheamh cloch leis na faoileáin.</span></p>
<lb n="2937"/>
<lb n="2938"/><p><span>Chonnacthas rian an toiteáin san spéir sna h-oiléain</span>
<lb n="2939"/><span>allta i bhfogus dóibh; chonnacthas ar bórd na long bhí ag</span>
<lb n="2940"/><span>seóladh fairrge é, agus chuir sé alltacht ar a lán.</span>
<lb n="2941"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2942"/><p><span>XXX.</span></p>
<lb n="2943"/>
<lb n="2944"/><p><span>Ar shroichint béal pluaise na leomhan do'n bheirt,</span>
<lb n="2945"/><span>chonnacadar an seanleomhan agus an t-ál n-a seasamh</span>
<lb n="2946"/><span>ar an bplasóig agus gotha troda ortha.  Is rí-bheag</span>
<lb n="2947"/><span>shílfidhe ar Dheaideó nach raibh na fiacla agus na</span>
<lb n="2948"/><span>hiongnacha go teann aige.  Bhí a iarball agus a mhong</span>
<lb n="2949"/><span>mhór lomrach n-a gcolg-sheasamh agus loinnir nimhneach n-a</span>
<lb n="2950"/><span>dhá shúil.</span></p>
<lb n="2951"/>
<lb n="2952"/><p><span>Ní raibh aon námha le feiceál ag na páisdíbh; acht ní</span>
<lb n="2953"/><span>ró-fhada go bhfacadar dhá mhoncaigh bheaga, de chloinn na</span>
<lb n="2954"/><span>ngormshrón, i n-áirde san eidhean a bhí ag fás i sgailpea-</span>
<lb n="2955"/><span>chaibh na haille bhí ós cionn béil pluaise na leomhan.  Bhí</span>
<lb n="2956"/><span>droch chosamhl ct ortha, féachaint nimhneach urchóideach,</span>
<lb n="2957"/><span>agus iad ag iarraid cloch mhór a bhí i n-éadan na haille</span>
<lb n="2958"/><span>a sgaoileadh anuas ar mhullach na leomhan.</span></p>
<lb n="2959"/>
<lb n="2960"/><p><span>Chonnaic Máire Bháin cé'n chontabhairt mhór n-a raibh</span>
<lb n="2961"/><span>a seancháirde, rud nárbh eól dóibh féin, mar bhiodar ró-</span>
<lb n="2962"/><span>chorruighthe, agus ní túisge chonnaic ná rug sí ar an</span>
<lb n="2963"/><span>gcranntabhaill.  Fuair an Búrla chloch dhi agus sgaoil</span>
<lb n="2964"/><span>sí faoi'n mhoncaigh í.</span></p>
<lb n="2965"/>
<lb n="2966"/><p><span>I ngreim sgeiche le n-a iarball chruaidh teann bhí an</span>
<lb n="2967"/><span>moncaigh ba mhó díobh, agus a cheann agus a chosaibh ar</span>
<lb n="2968"/><span>sileadh leis, agus é ar a dhicheall ag iarraidh an chloch mhór</span>
<lb n="2969"/><span>a bhogadh le n-a lámhaibh agus le n-a chosaibh.  Acht ní hí</span>
<lb n="2970"/><span>an chloch a tháinig anuas le fánaidh na haille acht an</span>
<lb n="2971"/><span>moncaigh féin!  Nuair d'amhsuigheadh san iarball é,</span>
<lb n="2972"/><span>sgaoileadh an greim bhí aige ar an sgeich, agus siúd</span>
<lb n="2973"/><span>anuas é ar mhullach na leomhan.</span></p>
<lb n="2974"/>
<lb n="2975"/><p><span>Ní fhaca tú ariamh acht an t-iongnadh tháinig ar Dheaideó</span>
<lb n="2976"/><span>nuair chonnaic sé an námha ag tuitim anuas.  Leath an</span>
<lb n="2977"/><span>béal air, agus marach go raibh a mhuinntir ar a chúl,</span>
<lb n="2978"/><span>marach go raibh sé féin i dtosach an chomhraic is cinnte</span>
<lb n="2979"/><span>go mbéadh a rún aca.  An beithidheach bocht!  Ní fhaca sé</span>
<lb n="2980"/><span>Máire Bhán ná an Búrla ag teacht, agus ní fhaca sé an</span>
<lb n="2981"/><span>t-urchar ghá chaitheamh.  Cheap sé gur cleas de chleasaibh</span>
<lb n="2982"/><span>na cloinne moncaigh é, agus bhí cineál eagla air druid-</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2983"/><p><span>eadh le n-a seannámhaid bhí na luighe gá chosaibh agus cnámh</span>
<lb n="2984"/><span>a dhroma n-a dhá leith.  Bhí an sgáth céadna ar a chéile</span>
<lb n="2985"/><span>agus ar a chloinn.  D'fhanadar amach ó'n moncaigh marbh</span>
<lb n="2986"/><span>ag féachaint air agus iad ullamh n-a chomair da n-eire-</span>
<lb n="2987"/><span>ochadh sé.</span></p>
<lb n="2988"/>
<lb n="2989"/><p><span>Acht ní raibh sgáth ná eagla ar Mháire Bháin ná ar an</span>
<lb n="2990"/><span>mBúrla.  Siúd isteach i láthair na cuideachtan iad ag</span>
<lb n="2991"/><span>gáiridh agus ag déanamh luthgháire, gur eirigh leó a sean-</span>
<lb n="2992"/><span>cháirde thárrtháil.  Rug Máire Bán ar chosaibh ar an</span>
<lb n="2993"/><span>moncaigh, agus rug an Búrla ar cheann air le n-a</span>
<lb n="2994"/><span>thabhairt isteach san bpluais.  Acht mo léan!  Ní neart</span>
<lb n="2995"/><span>mór bhí sa mBúrla bhocht agus sul ar shroich sé béal na</span>
<lb n="2996"/><span>pluaise baineadh tuairt as, agus thuit sé i ndiaidh a chinn.</span>
<lb n="2997"/><span>B'éigin do na leomhain óga cabhrú le Máire Bháin, agus</span>
<lb n="2998"/><span>fágadh an Búrla bocht ag caoineachán agus ag déanamh</span>
<lb n="2999"/><span>bróin ag béal na pluaise.</span></p>
<lb n="3000"/>
<lb n="3001"/><p><span>Tugadh droch-íde do'n mhoncaigh istigh.  Bhí ocras mór</span>
<lb n="3002"/><span>ar na leomhain, mar bhí an biadh gann ó dóigheadh an</span>
<lb n="3003"/><span>fhoraois.  Stracadh ó chéile é.  Tugadh ceathramha leis</span>
<lb n="3004"/><span>do Dheaideó.  Tugadh an ceathramha eile leis do</span>
<lb n="3005"/><span>Mhaimeó, do'n bhainleomhain.  Coileán na leath-shúile</span>
<lb n="3006"/><span>fuair an cnámh droma.  Roinneadh an chuidh eile ar na</span>
<lb n="3007"/><span>coileáin eile, acht gur bronnadh an curadh-mhír .i. an</span>
<lb n="3008"/><span>tsrón bhog ghorm, an greim ba bhlasta dár itheadh ariamh,</span>
<lb n="3009"/><span>bronnadh ar Mhaire é!</span></p>
<lb n="3010"/>
<lb n="3011"/><p><span>Nuair a bhí a chuid féin ithte ag an seanleomhan, ag</span>
<lb n="3012"/><span>Deaideó, d'eirigh sé, agus amach leis go béal na pluaise</span>
<lb n="3013"/><span>go mbeadh cómhrádh aige le n-a shean-pheata, leis an</span>
<lb n="3014"/><span>mBúrla.  Acht ní raibh sé ann roimhe.  Bhí an iomarcha</span>
<lb n="3015"/><span>de'n mhoncaigh ithte ag Deaideó le mórán stroimh chur</span>
<lb n="3016"/><span>air féin, agus ní dheárna sé acht bualadh isteach arís</span>
<lb n="3017"/><span>agus Máire Bhán a chur amach ar a lorg.</span></p>
<lb n="3018"/>
<lb n="3019"/><p><span>Acht ní raibh a dhearbhrathairín ionmhuin le feiceál aice</span>
<lb n="3020"/><span>i n-aon áit.  Ghlaodh sí air agus sgread sí air, acht sin a</span>
<lb n="3021"/><span>raibh de mhaith aici ann, Chuartaigh sí gach poll agus</span>
<lb n="3022"/><span>póirse thart timcheall acht b'fhánach an obair uirthi é, Sa</span>
<lb n="3023"/><span>deireadh b'éigin di filleadh abhaile chum na pluaise go</span>
<lb n="3024"/><span>trom agus go túirseach agus go cráidhte.</span>
<lb n="3025"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="3026"/><p><span>D'éalaigh an Búrla leis ó n-a cháirdibh cheana, acht</span>
<lb n="3027"/><span>ceapadh an uair seo nach bhfillfeadh sé, agus ar an adhbhar</span>
<lb n="3028"/><span>sin ní raibh sé de chroidhe ná de ghoile ag Deaideó an</span>
<lb n="3029"/><span>biadh a chaitheamh gur leig sé an dá pheata beag imtheacht</span>
<lb n="3030"/><span>uaidh arís.  'N-a ionad codalta bhí sé i rith na hoidhche.</span>
<lb n="3031"/><span>Bhí codladh air, acht ní dhearna sé aon chodladh.  Níor</span>
<lb n="3032"/><span>fhéad sé.  é dhéanamh agus a chara ionmhuin ar fuaidreamh</span>
<lb n="3033"/><span>uaidh.  Tógadh sé a cheann mór trom ó am go h-am;</span>
<lb n="3034"/><span>dhearcadh n-a thimcheall ag ceapadh go mbíodh sé le</span>
<lb n="3035"/><span>fagháil.  D'éaluigheadh osna uaidh nach raibh sé n-a ghar.</span>
<lb n="3036"/><span>Shíleadh sé codladh dhéanam acht cinneadh air.</span></p>
<lb n="3037"/>
<lb n="3038"/><p><span>Ba mhí-shuaimhneach an oidhche chuir sé dhe gan an Búrla.</span></p>
<lb n="3039"/>
<lb n="3040"/><p><span>Ar theacht na maidne tháinig Máire Bhán isteach chuige.</span>
<lb n="3041"/><span>Ó bhí buairt agus imnidhe ortha araon, cheap sí go</span>
<lb n="3042"/><span>mb'fheárr dhóibh bheith i bhfochair a chéile.</span></p>
<lb n="3043"/>
<lb n="3044"/><p><span>D'eirigh an chainnt eatortha.</span></p>
<lb n="3045"/>
<lb n="3046"/><p><span>Arsa Máire leis an leomhan:-</span></p>
<lb n="3047"/>
<lb n="3048"/><p><span>"Mo dhearbhrathairín aoibhinn áluinn imthighthe uaim!"</span></p>
<lb n="3049"/>
<lb n="3050"/><p><span>Ars an leomhan — tuigtear go mbíonn cainnt ag na</span>
<lb n="3051"/><span>leomhain nuair bhíos siad an-chorruighthe, acht nach é gach</span>
<lb n="3052"/><span>duine d'fhéadfadh a gcanamhaint thuigsint gan achar maith</span>
<lb n="3053"/><span>a chaitheamh 'n-a gcuideachtain —</span></p>
<lb n="3054"/>
<lb n="3055"/><p><span>"Mo dhaltán! mo pheata!  Mo chuid de'n tsaogail!"</span>
<lb n="3056"/><span>ars an seanleomhan ar a nós féin.</span></p>
<lb n="3057"/>
<lb n="3058"/><p><span>"Ná bíodh buairt ort ná imnidhe a Dheaideó" arsa</span>
<lb n="3059"/><span>Máire Bhán agus leag sí bos ar a shróin mhóir thais, "ná</span>
<lb n="3060"/><span>bíodh imnidhe ort," ar sise, "rachadsa ar a lorg le</span>
<lb n="3061"/><span>eirghe na gréine, cuartóchad an foraois, cuarthóchadh</span>
<lb n="3062"/><span>talamh tirm agus lear, agus comhnaidhe ní dhéanfad go</span>
<lb n="3063"/><span>bhfaigh mé mo dhearbhrathairín ionmhuin dílis."</span></p>
<lb n="3064"/>
<lb n="3065"/><p><span>"Déan!  Déan!" ar san sanleomhan n-a chanamhaint</span>
<lb n="3066"/><span>féin, agus chuimil sé a shrón de chluais na girrsighe le</span>
<lb n="3067"/><span>tasbáint di cé'n gean bhí aige uirthe.</span></p>
<lb n="3068"/>
<lb n="3069"/><p><span>Cinneadh ar an gcomhairle sin.</span></p>
<lb n="3070"/>
<lb n="3071"/><p><span>Ar maidin ghléas Máire Bhán í féin.  Chuir sí an</span>
<lb n="3072"/><span>crann-tabhaill timcheáll ar a muineál, rug sí ar bhata</span>
<lb n="3073"/><span>mhaith theann n-a deasóig, d'fhág slán ag na leomhain,</span>
<lb n="3074"/><span>agus d'imthigh léithi go bocht nocht ar lorg an Bhúrla.</span>
<lb n="3075"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="3076"/><p><span>Bhí an sgéal dona go leór aca 's a cheapadh gur ar</span>
<lb n="3077"/><span>seachrán san bhforáois dhuaibhsigh bhí an Búrla bocht: bhéidís</span>
<lb n="3078"/><span>go cráidhte ar fad dá mbeadh a fhios aca gurbh é an chaoi</span>
<lb n="3079"/><span>gur fuaduigheadh chun bealaigh é, gurbh é an chaoi go</span>
<lb n="3080"/><span>dtáinig naoi moncaigh srónghorm air i nganfhios agus</span>
<lb n="3081"/><span>gur sguabadar leó é!</span></p>
<lb n="3082"/>
<lb n="3083"/><p><span>An Búrla bocht bídeach!</span></p>
<lb n="3084"/>
<lb n="3085"/><p><span>XXXI.</span></p>
<lb n="3086"/>
<lb n="3087"/><p><span>D'imthigh Máire Bhán léithi thríd an gcoill dhorcha uaignigh-</span>
<lb n="3088"/><span>Faoi mheadhon lae casadh lochán gléigeal solusmhar léithi</span>
<lb n="3089"/><span>san tslighe, agus ó bhí tuirse ag teacht uirthi agus teas</span>
<lb n="3090"/><span>mór sa ngréin, shil sí go mb'fheárr di na cosa a thumadh</span>
<lb n="3091"/><span>san uisge.</span></p>
<lb n="3092"/>
<lb n="3093"/><p><span>Bhí an bruach árd agus níor eirigh léithi na cosa a</span>
<lb n="3094"/><span>thumad agus a fhuaradh san lochán, acht shín sí í féin ar</span>
<lb n="3095"/><span>charraig bhí comhgarach do'n uisge, agus sháith sí a dhá</span>
<lb n="3096"/><span>láimh isteach sa lochán gheal.</span></p>
<lb n="3097"/>
<lb n="3098"/><p><span>Chonnaic sí geárrchaile eile thíos uaithi san uisge.</span>
<lb n="3099"/><span>Thaithnigh dealbh agus déanamh na geárrchaile seo léithi-</span>
<lb n="3100"/><span>Chuir a háilne aoibhneas ar a croidhe.  Tháinig meangadh</span>
<lb n="3101"/><span>gáiridh ar a béal.  Tháinig meangadh ar ghirrsigh an locháin</span>
<lb n="3102"/><span>mar an gcéadna.  Bhíodar ag eirghe an-mhór le chéile!</span></p>
<lb n="3103"/>
<lb n="3104"/><p><span>Níor chuímhnigh Máire Bhán gur uirthi féin bhí sí ag</span>
<lb n="3105"/><span>féachaint bhí sé chomh fada sin ó chonnaic sí sgathan ná</span>
<lb n="3106"/><span>tada dá shórt cheana, acht nuair chuimhnigh, agus nuair</span>
<lb n="3107"/><span>thuig sí gurbh é a dealbh féin chuir an t-aoibhneas uirthi ba</span>
<lb n="3108"/><span>mhóide a luthgháir.</span></p>
<lb n="3109"/>
<lb n="3110"/><p><span>Ní bréag a rádh gur chaith sí tamall maith fada ar an</span>
<lb n="3111"/><span>gcarraig ag moladh a háilneachta féin.</span></p>
<lb n="3112"/>
<lb n="3113"/><p><span>Bhí fleadh mhór ag ainmhidhe éigin i n-aice an locháin</span>
<lb n="3114"/><span>tamall roimhe seo.  Péacóga ioldathacha agus pearóidí</span>
<lb n="3115"/><span>sgiamhacha an biadh bhí aige ba chosamhail, mar bhí mór-</span>
<lb n="3116"/><span>chuid clúmh agus cleiteacha timcheall ar an áit.</span></p>
<lb n="3117"/>
<lb n="3118"/><p><span>Thogh Máire Bhán cleite fhada ghlas, agus dheasaigh sí i</span>
<lb n="3119"/><span>n-áirde n-a fholt é, agus ó thaithnigh sé léithi go mór,</span>
<lb n="3120"/><span>bhailigh sí chuici na cleiteacha ba dhaithte agus ba mhó,</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="3121"/><p><span>agus chuir sí i n-aimhréidh n-a cuid gruaige iad.  Fuair sí</span>
<lb n="3122"/><span>blátha aoibhne annsin agus rinne fleasg díbh, agus chuir</span>
<lb n="3123"/><span>sí timcheall ar a muineál é, agus ceann eile n-a chrios</span>
<lb n="3124"/><span>faoi n-a chom.  Shocraigh sí na cleiteacha ba fhuide bhí</span>
<lb n="3125"/><span>ann, san dá fhleasg go raibh culaith aoibhinn aérach</span>
<lb n="3126"/><span>déanta aici dhi féin de bhláthaibh míne agus de chlúimh</span>
<lb n="3127"/><span>agus de chleiteachaibh!</span></p>
<lb n="3128"/>
<lb n="3129"/><p><span>Ba bhreágh an rud bheith ag féachaint uirthi ag damhsadh</span>
<lb n="3130"/><span>ar an gcarraig faoi loinnir na gréine agus an feisteas</span>
<lb n="3131"/><span>sin uirthi.  Ní amháin go ndéanadh sí damhsa ar an gcar-</span>
<lb n="3132"/><span>raig, acht théidheadh sí ó ghéig go géig go beó haiclidhe ag</span>
<lb n="3133"/><span>leigint uirthi gurbh éan í, agus go raibh sí i n-ann gluais-</span>
<lb n="3134"/><span>eacht san aér ar sgiathán chomh maith le — seadh, chomh maith</span>
<lb n="3135"/><span>le dreóilín, ar chaoi ar bhith!</span></p>
<lb n="3136"/>
<lb n="3137"/><p><span>Is beag nár dhearmad sí an Búrla bocht ag féachainnt</span>
<lb n="3138"/><span>uirthi féin san lochán agus ag imtheacht go meidhreach ó</span>
<lb n="3139"/><span>chraoibh go craoibh!</span></p>
<lb n="3140"/>
<lb n="3141"/><p><span>Tugtar cluas dom anois mar tá rud iongantach le</span>
<lb n="3142"/><span>rádh agam.  Rud níos iongantaighe ná é níor thárla</span>
<lb n="3143"/><span>ariamh i dTír na nIongantas ná i nÉirinn féin.</span></p>
<lb n="3144"/>
<lb n="3145"/><p><span>An sean-fhiach dubh a chaith a shaoghal ar bhárr chrainn</span>
<lb n="3146"/><span>n-aice le pluais na leomhan, tháinig fonn air faoi'n am</span>
<lb n="3147"/><span>seo cuid de'n tír fheicheál agus cuairt thabhairt ar a</span>
<lb n="3148"/><span>shliocht, agus air shliocht a shleachta i ngach áird dá</span>
<lb n="3149"/><span>rabhadar.  Agus cá mbéadh sé nuair a bhí a chulaith bhreágh</span>
<lb n="3150"/><span>chlumh déanta ag Máire Bháin, acht ar gheig n-a haice.</span>
<lb n="3151"/><span>Bhí tuirse mhór air de bhárr a thurais, mar ní raibh na</span>
<lb n="3152"/><span>sgiatháin acht go lag aige, agus tháinig néal beag</span>
<lb n="3153"/><span>codalta air nuair shroich sé an crann.</span></p>
<lb n="3154"/>
<lb n="3155"/><p><span>Bhí Máire Bhán ag gabhail puirt a bhí an-chosamhail le</span>
<lb n="3156"/><span>port na fuiseóige, agus dhúisigh an port an fiach dubh.</span>
<lb n="3157"/><span>Ní chreidfeadh sé a dhá shúil.  A leithéid d'éan ní fhaca sé</span>
<lb n="3158"/><span>ariamh cheana, agus b'fhacthas dó go raibh aithne aige ar</span>
<lb n="3159"/><span>gach uile chineál éin dá raibh ann Bhí Máire tamall</span>
<lb n="3160"/><span>maith uaidh, agus í ag imtheacht ó ghéig go géig go breágh</span>
<lb n="3161"/><span>tapaidh, acht ó bhí an duilleabhar go tiugh ann, níor fhéad</span>
<lb n="3162"/><span>sé i fheiceál acht ó am go h-am.</span></p>
<lb n="3163"/>
<lb n="3164"/><p><span>"Ní amháin go bhfuilim ag cailleadh lúth na sgiathán</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="3165"/><p><span>acht táim ag eirghe dall freisin," ar sé n-a intinn féin</span>
<lb n="3166"/><span>nuair chuaidh Máire Bhán as amharc air, "An tseanaois</span>
<lb n="3167"/><span>atá ag teacht orm.  Ní fada uaim an bás — acht chonn-</span>
<lb n="3168"/><span>aiceas cuid mhaith le mo shaoghal…"</span></p>
<lb n="3169"/>
<lb n="3170"/><p><span>Chonnaic sé Máire Bhán n-a suidhe ag bun crainn i</span>
<lb n="3171"/><span>bhfogus dó.</span></p>
<lb n="3172"/>
<lb n="3173"/><p><span>D'fhéach sé uirthi go géar leis an tsúil chlé; annsin</span>
<lb n="3174"/><span>d'iompaigh sé a cheann, agus d'fhéach níos seacht ngéire</span>
<lb n="3175"/><span>uirthi leis an tsúil dheis.</span></p>
<lb n="3176"/>
<lb n="3177"/><p><span>B'fhacthas dó gur aithnigh sé í.  Rí sé cinnte go bhfaca</span>
<lb n="3178"/><span>sé cheadna í i n-áit éigin, acht ce'n áit?  Thosaigh sé ag</span>
<lb n="3179"/><span>smaoineadh, ar nós na bhfiach dubh, acht ní raibh réidhteach</span>
<lb n="3180"/><span>na ceiste aige, gur chrom Máire ar amhrán a ghabhail.</span>
<lb n="3181"/><span>Annsin d'aithnigh sé í.  Acht an fiach dubh bocht!  Ní raibh</span>
<lb n="3182"/><span>aon cheapadh aige acht gur bhain sí le n-a chineál féin.</span>
<lb n="3183"/><span>Ní fhaca sé clumh ná cleit uirthi cheana.  I gcomhluadar</span>
<lb n="3184"/><span>na leomhan chonnaic sé i gcomhnaidhe í, acht bhí sé cinnte</span>
<lb n="3185"/><span>anois gur bhain sí le treibheachaibh an aéir, acht go raibh</span>
<lb n="3186"/><span>draoidheacht éigin ag an gcloinn leomhain uirthi.  Chaitheadh</span>
<lb n="3187"/><span>sé í a fhuasgailt.  Leig sé cág uirthi, acht níor thug</span>
<lb n="3188"/><span>Máire Bhár aon áird air.  Ghoill sé sin go mór air.  Ba</span>
<lb n="3189"/><span>mór an truaigh é a leithéid de dhochra uasal bheith faoi</span>
<lb n="3190"/><span>chuing ag aon cheathra.  Ba mór chreideamhaint dhó dá</span>
<lb n="3191"/><span>bhféadfadh sé í fhuasgailt ó ghreim na leomhan.  Bhí ciall</span>
<lb n="3192"/><span>aige thar mar bhí ag aon éan eile dá raibh san bhforaois,</span>
<lb n="3193"/><span>nó cheap sé féin go raibh — agus is ionann sa gcás é —</span>
<lb n="3194"/><span>acht b'fhacthas dó nár mhór dhó an chabhair.  Muna raibh na</span>
<lb n="3195"/><span>leomhar líonmhar bhíodar láidir.  Ghlacadh sé comhairle</span>
<lb n="3196"/><span>le n-a mhuinntir.</span></p>
<lb n="3197"/>
<lb n="3198"/><p><span>Chuir sé gairmsgoile amach chuig éanlaith na foraoise</span>
<lb n="3199"/><span>theacht i bhfochair a chéile i gceann trí lá leis an gceist</span>
<lb n="3200"/><span>mhór a phléidh.</span></p>
<lb n="3201"/>
<lb n="3202"/><p><span>XXXII.</span></p>
<lb n="3203"/>
<lb n="3204"/><p><span>Tháinigeadar.  Tháinig na mílte míle díobh as gach</span>
<lb n="3205"/><span>áird de'n fhoraois, agus is cinnte go mbéadh dream</span>
<lb n="3206"/><span>beag ó thíortaibh tar lear ann, dá bhfuighidís an chuireadh.</span>
<lb n="3207"/><span>Bhí an ghrian ag dul faoi nuair thosaigh an obair mar</span></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="3208"/><p><span>dubhairt an t-ubhalachán nár réidhtigh solus na greine le</span>
<lb n="3209"/><span>n-a shúilibh.</span></p>
<lb n="3210"/>
<lb n="3211"/><p><span>I ndoire aoibhinn cois an locháin bhí an cruinniughadh</span>
<lb n="3212"/><span>aca, agus sé an fiach dubh a toghadh n-a uachtarán ortha.</span></p>
<lb n="3213"/>
<lb n="3214"/><p><span>"Tá an aois aige mara bhfuil an tuigsint," ars' an</span>
<lb n="3215"/><span>t-Ubhalachán ós íseal, mar cheap sé go mb'e féin a thogh-</span>
<lb n="3216"/><span>faidhe.  Chuala an Charóg é, agus ó bhí sé an-mhuinteardha</span>
<lb n="3217"/><span>leis an bhfiach dubh, agus an dearg-ghráin aige ar an</span>
<lb n="3218"/><span>ubhalachán, chuir sé glaodh as agus dubhairt:</span></p>
<lb n="3219"/>
<lb n="3220"/><p><span>"A cháirde," ar sé, "bhfuil sé de chead ag aon éan</span>
<lb n="3221"/><span>gránda dall ár n-uachtaran a mhasladh?"</span></p>
<lb n="3222"/>
<lb n="3223"/><p><span>"Níl!  Níl!" ar siad uile go mí-cheólmhar.</span></p>
<lb n="3224"/>
<lb n="3225"/><p><span>D'fhéach an Charóg i dtreó an Ubhalacháin go tarcuis-</span>
<lb n="3226"/><span>neach.</span></p>
<lb n="3227"/>
<lb n="3228"/><p><span>"An t-Ubhalachán sin arís," ars' an Dreóilín.  Cuir-</span>
<lb n="3229"/><span>fidhe an ruaig air marach an t-uachtarán féin.</span></p>
<lb n="3230"/>
<lb n="3231"/><p><span>Annsin thosaig obair na féise.</span></p>
<lb n="3232"/>
<lb n="3233"/><p><span>Tháinig cosamhlacht na céille i súilibh an ubhlacháin.</span>
<lb n="3234"/><span>Chuir sé smacht ar lucht na féise, Ní rabhadar ar aon</span>
<lb n="3235"/><span>intinn faoi Mháire.  Cuid aca a rádh gurbh éan í agus</span>
<lb n="3236"/><span>cuid eile a rádh narbh eadh.  Bhí an t-iolar go feargach</span>
<lb n="3237"/><span>dána.</span></p>
<lb n="3238"/>
<lb n="3239"/><p><span>Ag iarráidh chur n-a luighe orra gurbh éan ceart bhí aca</span>
<lb n="3240"/><span>innti.  Cuireadh n-a aghaidh go mór.</span></p>
<lb n="3241"/>
<lb n="3242"/><p><span>"Acht féach na sgiatháin ata uirthi," ars' an Préachán</span>
<lb n="3243"/><span>go fonomhoideach.</span></p>
<lb n="3244"/>
<lb n="3245"/><p><span>"Agus na cosa atá fúithi!" ars' an Chorr,</span></p>
<lb n="3246"/>
<lb n="3247"/><p><span>"Éan atá againn annseo," ars' an tIolar, "nach</span>
<lb n="3248"/><span>eadh?" ar sé ag breith greim sgórnaigh ar an gcuirr</span></p>
<lb n="3249"/>
<lb n="3250"/><p><span>Ó!  Seadh!  Seadh!" ars' an Chorr agus é ghá thachtadh.</span></p>
<lb n="3251"/>
<lb n="3252"/><p><span>Rinne sé an chleas céadna le n-a lán eile gur</span>
<lb n="3253"/><span>admhuigheadar gurbh éan bhí aca ann.</span></p>
<lb n="3254"/>
<lb n="3255"/><p><span>"Téidheadh éan agaibh ag triall ar an leomhan," ars'</span>
<lb n="3256"/><span>an t-Iolar go hughdarásach "agus abair leis go gcaithfidh</span>
<lb n="3257"/><span>sé an t-éan atá faoi chuing aige a fhuasgailt."</span></p>
<lb n="3258"/>
<lb n="3259"/><p><span>"Thú féin a Iolair," arsa éan beag a bhí i bhfolach</span>
<lb n="3260"/><span>faoi chupóig "tá meas mór ag ainmhidhe agus ag éan</span>
<lb n="3261"/><span>ort…"</span>
<lb n="3262"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="3263"/><p><span>"Tá rud eile ar m' aire," ars' an t-Iolar, "tá ocras</span>
<lb n="3264"/><span>ag teacht orm cheana féin."</span></p>
<lb n="3265"/>
<lb n="3266"/><p><span>An Caislín beag bhí i n-aice leis, dhruid sé amach uaidh</span>
<lb n="3267"/><span>Bhí sé i n-aimhreas ar an éan mhór!</span></p>
<lb n="3268"/>
<lb n="3269"/><p><span>"An t-Ubhlachán!" arsa éan eile.</span></p>
<lb n="3270"/>
<lb n="3271"/><p><span>"Ba mhór an onóir dhom bhur dteachtaireacht a dhéanamh</span>
<lb n="3272"/><span>acht ní réidhtigheann solus na gréine le mo shúilibh mar</span>
<lb n="3273"/><span>is eól díbh.  Tá sé n-a mhaidneachan cheana féin," agus</span>
<lb n="3274"/><span>isteach leis i bpoll crainn go deifireach.</span></p>
<lb n="3275"/>
<lb n="3276"/><p><span>"An Tradhna!"</span></p>
<lb n="3277"/>
<lb n="3278"/><p><span>Tháinig éan nach bhfeictear acht go hannamh sa láthaír.</span></p>
<lb n="3279"/>
<lb n="3280"/><p><span>"Rachainn ann 's fáilte," ar sé "acht nach bfuil fhios</span>
<lb n="3281"/><span>ag an saoghal nach bhfuil an chainnt go máith agam.  An</span>
<lb n="3282"/><span>t-aon phort amháin, sin a bhfuil agam faraoir."</span></p>
<lb n="3283"/>
<lb n="3284"/><p><span>Annsin cuimhnigheadh go mba ró-mhór an dúil bí ag an</span>
<lb n="3285"/><span>tradhna i dtíorthaibh iasachta, agus cuireadh an ruaig air,</span></p>
<lb n="3286"/>
<lb n="3287"/><p><span>"An Peileacan!"</span></p>
<lb n="3288"/>
<lb n="3289"/><p><span>Labhair éan mór codramánta.</span></p>
<lb n="3290"/>
<lb n="3291"/><p><span>"Níor rug mo chéile acht dhá uibh le deich mbliadna,"</span>
<lb n="3292"/><span>ar sé go brónach, "tá ubh díobh ghá gor anois aici agus</span>
<lb n="3293"/><span>súil againn le ál breágh, agus le cead na cuideachtan</span>
<lb n="3294"/><span>rachad abhaile anois."</span></p>
<lb n="3295"/>
<lb n="3296"/><p><span>Faoi dheireadh cuireadh ar chrannaibh é, agus thuit an</span>
<lb n="3297"/><span>crann ar an Dreóilín.</span></p>
<lb n="3298"/>
<lb n="3299"/><p><span>Annsin rinne an t-uachtarán oráid bhreágh.  A leithéid</span>
<lb n="3300"/><span>de chainnt bhríoghmhar níor cluineadh le bliadhantaibh fada</span>
<lb n="3301"/><span>i bhforaois na leomhan.  Mol sé do'n Dreóilín bheith</span>
<lb n="3302"/><span>dána borb; dubhairt sé leis go raibh éanlaith uile na</span>
<lb n="3303"/><span>foraoise réidh le díoghaltas a bhaint de na leomhain dá</span>
<lb n="3304"/><span>ngortadaois é.  "agus bí cinnte," ar sé, "i ndeireadh</span>
<lb n="3305"/><span>na cainnte, nach mbeidh do chéile agus t'ál gan cothughadh</span>
<lb n="3306"/><span>má eirigheann aon cheó dhuith"</span></p>
<lb n="3307"/>
<lb n="3308"/><p><span>Moladh an chainnt sin, agus d'imthigh an dreóilín leis</span>
<lb n="3309"/><span>agus misneach mór aige.</span>
<lb n="3310"/></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="3311"/><p><span>XXXIII.</span></p>
<lb n="3312"/>
<lb n="3313"/><p><span>Níor shroich an dreóilín béal pluaise na leomhan go</span>
<lb n="3314"/><span>ceann dhá lá.  Le heirghe na gréine, bhí sé n-a sheasamh</span>
<lb n="3315"/><span>ar bhárr géige ar aghaidh na pluaise amach agus an</span>
<lb n="3316"/><span>oiread gleó ghá dhéanamh aige is bhéadh ag faoileán.  Bhí</span>
<lb n="3317"/><span>sé chomh mórchúiseach leis an bpéacóig féin gur cuireadh</span>
<lb n="3318"/><span>ar an teachtaireacht sin é.  Éan beag mar é ag dul ar</span>
<lb n="3319"/><span>theachtaireacht chuig rí cumasach na foraoise!  Ba mhór</span>
<lb n="3320"/><span>an onóir é.  Bhí sé roinnt bheag faiteach, acht ní leigfeadh</span>
<lb n="3321"/><span>air féin go raibh.  Bhí rí na foraoise n-a ainmhidhe</span>
<lb n="3322"/><span>fhíochmhar dolabaidhe agus ní raibh ann féin acht dreóilín</span>
<lb n="3323"/><span>d'éan dearóil.  D'fhéadfadh an leomhan é alpadh n-a</span>
<lb n="3324"/><span>bheatha!  Chuimhnigh sé ar a chéile bhí sa mbaile san neid</span>
<lb n="3325"/><span>sheasgair sa tum; chuimhnigh sé ar an ál óg agus tháinig</span>
<lb n="3326"/><span>creathadh air.  Acht nach raibh treibheacha an aéir faoi</span>
<lb n="3327"/><span>gheasa a bhás a dhíoghal dá marbhóchadh an leomhan é?</span>
<lb n="3328"/><span>Ba mhór an misneach dó é sin.  Chaitheadh sé é chur i</span>
<lb n="3329"/><span>gcéill do'n leomhan i dtosach na cainnte.  Acht níor</span>
<lb n="3330"/><span>mhór dhó bheith an-mhúinte leis an leomhan.  Níor mhill</span>
<lb n="3331"/><span>deágh-bhéasa teachthaire ariamh.  Acht nárbh fhada go raibh</span>
<lb n="3332"/><span>sé ag teacht chuige agus é ag glaodhach air le leath-uair?</span></p>
<lb n="3333"/>
<lb n="3334"/><p><span>Nuair nach raibh an leomhan ag teacht chuige, thosaigh sé</span>
<lb n="3335"/><span>ag cumadh óráide bheadh feileamhnach do'n ócáid.  Ní</span>
<lb n="3336"/><span>raibh an chainnt a bhí san óráid chomh borb is ba chóir</span>
<lb n="3337"/><span>d'óráid dá shaghas bheith, b'fhéidir.  Acht maoluigheann an</span>
<lb n="3338"/><span>mhoill an teasbach.</span></p>
<lb n="3339"/>
<lb n="3340"/><p><span>Sa deireadh tháinig an leomhan mór uaibhreach.  Tháinig</span>
<lb n="3341"/><span>creathadh mór ar an dreóilín bocht.  Shíl sé labhairt acht</span>
<lb n="3342"/><span>níor fhan focal aige.  Níor fhéad sé cuimhneadh go mba</span>
<lb n="3343"/><span>teachtaire ó threibheachaibh leiteadach' an aéir é.  Bhí sé</span>
<lb n="3344"/><span>náirighthe go deó na ndeór.</span></p>
<lb n="3345"/>
<lb n="3346"/><p><span>Chonnaic sé an leomhan ag déanamh air mar shíl sé.</span>
<lb n="3347"/><span>D'imtheóchadh leis dá bhféadfadh sé, acht níor fhead sé</span>
<lb n="3348"/><span>sgiathán a thógbháil.  Bhí sé greamaigthe de'n ghéig.</span>
<lb n="3349"/><span>Draoidheacht éigin bhí ag an leomhan air.  Cheap sé o</span>
<lb n="3350"/><span>bhfeicfeadh sé craosach dearg an leomhain mhilltigh gach</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="3351"/><p><span>noiméad agus go mbéadh a ré thart annsin.  Tháinig</span>
<lb n="3352"/><span>cineál laige air…</span></p>
<lb n="3353"/>
<lb n="3354"/><p><span>Ar a theacht chuige féin dhó, bhí an leomhan n-a luighe faoi</span>
<lb n="3355"/><span>bhun an chrainn, na cosa tosaigh sínte amach uaidh, an</span>
<lb n="3356"/><span>ceann mór uasal mongach i n-áirde san aér aige, agus</span>
<lb n="3357"/><span>é ag féachaint uaidh go brónach Bhí doilgheas an tsaogh-</span>
<lb n="3358"/><span>ail le tabhairt faoi deara i ndoimhneacht a dhá shúl, agus</span>
<lb n="3359"/><span>an drithle iongantach bhíodh ionnta de ghnáth múchta beag-</span>
<lb n="3360"/><span>nach.  Bheadh súil ag duine le deóra móra fheiceál sna</span>
<lb n="3361"/><span>súile brónacha seo.</span></p>
<lb n="3362"/>
<lb n="3363"/><p><span>Ar fheiceál do'n dreóilín cé'n bhail bhí ar an leomhan</span>
<lb n="3364"/><span>cheap sé gur eagla bhí air roimh clannaibh an aéir, agus</span>
<lb n="3365"/><span>tháinig a mhisneach chuige arís, labhair sé go borb agus</span>
<lb n="3366"/><span>labhair sé go dána leis.  Dubhairt sé leis go mbeadh air</span>
<lb n="3367"/><span>cead cinn agus sgiathán thabhairt do'n éan uasal bhí i</span>
<lb n="3368"/><span>ngéibheann aige.  Chuir sé i gcéill dhó chomh nimhneach is</span>
<lb n="3369"/><span>bhí a mhuinntir féin dá mbaintí asta é.  Bhí goba fada</span>
<lb n="3370"/><span>cruadha aca agus sgiatháin láidre.  Bhagair sé an t-iolar</span>
<lb n="3371"/><span>mór air i ndeireadh na dála.  Annsin d'éist sé a bhéal</span>
<lb n="3372"/><span>go gcluinfeadh sé céard bhí le rádh ag an leomhan.</span></p>
<lb n="3373"/>
<lb n="3374"/><p><span>Acht níor labhair an leomhan ar chor ar bith.  Níor chuir</span>
<lb n="3375"/><span>sé aon tsuim sa gcainnt de séir cosamhlachta, acht é ag</span>
<lb n="3376"/><span>osnaghail agus ag cneadghail i ndiaidh an pheata fuaid-</span>
<lb n="3377"/><span>igheadh uaidh.</span></p>
<lb n="3378"/>
<lb n="3379"/><p><span>Tháinig a chéile amach ó'n bpluais agus lón aici dhó.</span>
<lb n="3380"/><span>Uibheacha pearóide agus earbaill gabhar an biadh bhí aici</span>
<lb n="3381"/><span>dhó, agus leomhan nach mblasfadh de'n bhiadh sin bhí a ré</span>
<lb n="3382"/><span>thart.  Acht níor leag Deaideó srón air.  Ní biadh bhí</span>
<lb n="3383"/><span>uaidh.  Ní raibh uaidh acht an Búrla, an peata deas</span>
<lb n="3384"/><span>sguabadh uaidh.</span></p>
<lb n="3385"/>
<lb n="3386"/><p><span>Tháinig a chéile arís agus ba mhór an t-iongnadh bhí uirthi</span>
<lb n="3387"/><span>nár ith sé an biadh.  A leithéid de leomhan níor casadh</span>
<lb n="3388"/><span>léithi ariamh!  Nach uirthi bhí an tubaisde go raibh sí</span>
<lb n="3389"/><span>ceangailte leis!  Isteach léithi sa bpluais arís agus í</span>
<lb n="3390"/><span>ag rádh leithi féin go mbfheárr dhi éalughadh uaidh agus</span>
<lb n="3391"/><span>céile eile a thóghadh.</span></p>
<lb n="3392"/>
<lb n="3393"/><p><span>Labhair an dreóilín arís agus labhair sé go dáná acht</span>
<lb n="3394"/><span>áird ní raibh ag an leomhan ar a ghlór.</span>
<lb n="3395"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="3396"/><p><span>Thóg sé a cheann agus leig aon gháir bróin as, agus</span>
<lb n="3397"/><span>bhí an dreóilín dul i ndánaidheacht air agus é buailte le</span>
<lb n="3398"/><span>n-a shrón beagnach, chuir anál trom an leomhain trí feádh</span>
<lb n="3399"/><span>i n-aér é!  Nuair d'eirigh leis theacht anuas ar an ngéig</span>
<lb n="3400"/><span>arís bhí a chroidhe n-a bhéal, agus é chomh sgannruighthe is</span>
<lb n="3401"/><span>dfhéadfadh aon éan bheith.  Cheap sé go mb'fheárr dhó</span>
<lb n="3402"/><span>filleadh abhaile go ciúin socair dhó féin.</span></p>
<lb n="3403"/>
<lb n="3404"/><p><span>Acht bhí an bealach fada, agus sul ar shroich sé an baile</span>
<lb n="3405"/><span>tháinig croidhe agus misneach chuige arís.  Tugadh droch-</span>
<lb n="3406"/><span>íde air.  Má bhí sé beag bídeach féin, ba theachtaire ó</span>
<lb n="3407"/><span>chlannaibh uaisle an aéir é.  D'innseochadh sé an sgéal</span>
<lb n="3408"/><span>dóibh.  Chuirfeadh sé i dtuigsint dóibh chomh borb neamh-</span>
<lb n="3409"/><span>fhaiteach is bhí sé féin, agus an chaoi nár chuir an leomhan</span>
<lb n="3410"/><span>aon tsuim ann acht séideadh faoi go mí-mhúinte gur chuir</span>
<lb n="3411"/><span>sé trí feádh i n-aér é!</span></p>
<lb n="3412"/>
<lb n="3413"/><p><span>Ar shroichint ionaid na féise dhó, d'innis sé a sgéal do</span>
<lb n="3414"/><span>na héanlaith bhí bailighthe ann roimhe.  Thar éis mórán</span>
<lb n="3415"/><span>cainnte, shocruigheadar cogadh dearg fuilteach a chur ar</span>
<lb n="3416"/><span>na leomhain, agus ar a gcáirde, agus an t-éan uasal bhí</span>
<lb n="3417"/><span>faoi dhraoidheacht aca a choinneál n-a ghiall go ndéan</span>
<lb n="3418"/><span>faidhe síothcháin.</span></p>
<lb n="3419"/>
<lb n="3420"/><p><span>Acht d'éalaigh an giall uatha an fhaid is bhíodar ag</span>
<lb n="3421"/><span>cainnt.</span></p>
<lb n="3422"/>
<lb n="3423"/><p><span>Ceapadh gur ag triall ar phluais na leomhan chuaidh sé,</span>
<lb n="3424"/><span>agus d'imthigh an t-iolar ar a lorg.  Bhí Deaideó n-a</span>
<lb n="3425"/><span>chodladh ag béal na pluaise roimh an iolar.  D'fhan an</span>
<lb n="3426"/><span>t-éan mór ag follamhain ós a chionn ar feadh tamaill</span>
<lb n="3427"/><span>bhig, annsin tháinig sé anuas le luas lasrach agus sgiob</span>
<lb n="3428"/><span>sé an dá shúil as cloigeann an leomhain bhocht!</span></p>
<lb n="3429"/>
<lb n="3430"/><p><span>A Dheaideó!  A Dheaideó!  Is truaigh linn do chás</span>
<lb n="3431"/><span>gan fiacail gan ionga gan súil!</span></p>
<lb n="3432"/>
<lb n="3433"/><p><span>XXXIV.</span></p>
<lb n="3434"/>
<lb n="3435"/><p><span>D'imthigh Máire Bhán léithi i ngan fhios do'n chuideach-</span>
<lb n="3436"/><span>tain le linn na hoibre seo.  Bhí sgáth a hanama uirthi</span>
<lb n="3437"/><span>roimh chlannaibh na n-eite agus na ngob, agus ghabh sí na</span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="3438"/><p><span>bealaigh b'achrannaighe agus b'aimhréidhe dá raibh ann</span>
<lb n="3439"/><span>ionnus nach gcasfaidhe neach díobh léithi.</span></p>
<lb n="3440"/>
<lb n="3441"/><p><span>Bhí sé 'n-a oidhche agus bhí an fhoraois an-dorcha an-</span>
<lb n="3442"/><span>duaibhseach, agus ní raibh a fhios aici cá raibh sí ag dul.</span>
<lb n="3443"/><span>Ní raibh de sholus ann acht an solus bhí le fagháil ó na</span>
<lb n="3444"/><span>crúimh soillseacha bhí go flúirseach i mballaibh áithride san</span>
<lb n="3445"/><span>gcoill.  Bhailigh an ghirrseach a lán díobh siúd, agus thug</span>
<lb n="3446"/><span>leabaidh agus áit chodalta dhóibh n-a tiughfholt dubh cas</span>
<lb n="3447"/><span>go raibh gaethe geala soluis uaithi agus í ag imtheacht go</span>
<lb n="3448"/><span>haiclidhe faoi na géagaibh.  B'aoibhinn bheith ag dearcadh</span>
<lb n="3449"/><span>ar an gcailín beag a raibh an chulaidh chlúmh-éan agus</span>
<lb n="3450"/><span>bláth uirthi, agus na cruimh lóchrannacha seo bhailigh sí ag</span>
<lb n="3451"/><span>tabhairt soluis dhi!</span></p>
<lb n="3452"/>
<lb n="3453"/><p><span>Acht mo bhrón!  Ní raibh duine ann le lán na súl</span>
<lb n="3454"/><span>bhaint aisti!  Agus chomh ciúin tostach is bhí an fhoraois</span>
<lb n="3455"/><span>mhór!  Na héanlaith oidhche a chleachtaigh an áit ní raibh</span>
<lb n="3456"/><span>gíog uatha.  Ag féis na n-éanlaith bhíodar ar ndóigh.</span></p>
<lb n="3457"/>
<lb n="3458"/><p><span>Chuala sí an tradhna aon uair amháin agus a phort</span>
<lb n="3459"/><span>aisteach féin uaidh, agus shíl sí go raibh sluaighte an aéir</span>
<lb n="3460"/><span>ar a lorg, acht chuimhnigh sí gur éan a díbrigheadh ó'n</span>
<lb n="3461"/><span>gcomhdháil mar gheall air bheith ró-cheanamhail ar thíorthaibh</span>
<lb n="3462"/><span>iasachta bhí san tradhna, agus ghlac sí misneach arís.</span></p>
<lb n="3463"/>
<lb n="3464"/><p><span>Is iomdha contabhairt bhí san tslighe roimpi, acht cheap-</span>
<lb n="3465"/><span>faidhe uirthi nach raibh fhios aici sin.  Dhúisigh sí nathair bhí</span>
<lb n="3466"/><span>ós coinn fiche troigh ar a fhad agus toirt duine ann.</span>
<lb n="3467"/><span>Níor thaithnigh leis gur dúisigheadh é ba chosamhail, mar</span>
<lb n="3468"/><span>rug sé ar an gcrann ba neasa dhó le n-a iarball, thóg</span>
<lb n="3469"/><span>sé a cheann i n-aér agus bhí ar tí breith uirthi agus an</span>
<lb n="3470"/><span>t-anam fháisgeadh aisdi ar an mball.  Dá bhfeiceadh</span>
<lb n="3471"/><span>Máire oilphéist na súl mbeag nimhneach is baoghalach go</span>
<lb n="3472"/><span>bhfuighfeadh sí bás leis an uamhan; acht ní fhaca.  Agus ar</span>
<lb n="3473"/><span>an noiméad bhí an nathair ar tí é fhéin chasadh timcheall</span>
<lb n="3474"/><span>uirthi, thosaigh sí ar phort aoibhinn a ghabhail.  Is dócha gur</span>
<lb n="3475"/><span>chuir an ceól draoidheacht ar an oilphéist; ar chaoi ar</span>
<lb n="3476"/><span>bith sgaoil sé an grein bhí aici san gcrann agus snámhaigh</span>
<lb n="3477"/><span>leis faoi'n duilleabhair feósaidhe.</span></p>
<lb n="3478"/>
<lb n="3479"/><p><span>Thar éis sin chuaidh Máire Bhán isteach i n-áit a raibh</span>
<lb n="3480"/><span>comhnaidhe ar lear mór siogán agus chuir cuid díobh na</span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="3481"/><p><span>dubháin ghéara bhí aca isteach n-a cuid feóla.  Is beag</span>
<lb n="3482"/><span>nár chuir na feithidí beaga buile uirthi agus bhain sí as</span>
<lb n="3483"/><span>chomh tapaidh is bhí n-a cosaibh gur shroich sí abha mhór bhí</span>
<lb n="3484"/><span>san gcomharsanacht agus isteach léithi san abhainn leis na</span>
<lb n="3485"/><span>feithidibh urchóideacha bhí i ngreim innti a bháthadh.  Bhí sí</span>
<lb n="3486"/><span>chomh cráidhte sin ag na siogáin nár chuimhnigh sí go raibh</span>
<lb n="3487"/><span>aon chontabhairt san abhainn.  Níor chuir an crogall féin</span>
<lb n="3488"/><span>aon imnidhe uirthi.</span></p>
<lb n="3489"/>
<lb n="3490"/><p><span>Níor báitheadh na cruimh bhí ag tabhairt an tsoluis dhi,</span>
<lb n="3491"/><span>má chuaidh sí isteach san uisge féin agus níorbh fhada an</span>
<lb n="3492"/><span>t-achar gur thosaigh sí ag snámh agus ag déanamh aoibhnis</span>
<lb n="3493"/><span>dhi féin san uisge.  Ba ró-bheag an mhoill uirthi amhrán</span>
<lb n="3494"/><span>maith a chrochadh suas, agus tháinig na hainmhidhthe allta a</span>
<lb n="3495"/><span>chomhnaidhe i n-aice na háte as gach uachais agus uaimh</span>
<lb n="3496"/><span>agus poll n-a rabhadar ar chlos an cheóil dóibh.  D'fheic-</span>
<lb n="3497"/><span>fidhe ar an mbruach iad, idir beag agus mór agus iad</span>
<lb n="3498"/><span>ag sgrogadh a muineál le n-a clos níos feárr.  Níor</span>
<lb n="3499"/><span>chualadar ceól daonna ariamh cheana agus thaithnigh sé go</span>
<lb n="3500"/><span>mór leó.</span></p>
<lb n="3501"/>
<lb n="3502"/><p><span>Uisge gealáin bhí san abhainn seo, acht cheapthá gur</span>
<lb n="3503"/><span>abhainn dubhaigh bhí innti go ghcorruightí an t-uisge.  Dá</span>
<lb n="3504"/><span>dtumtaoi maide ann, d'fheicfidhe braonacha breágha</span>
<lb n="3505"/><span>solusmhar ag sileadh ó cheann an mhaide.  Agus san áit</span>
<lb n="3506"/><span>a bhíodh Máire Bhán ag snámh bhíodh cearcal airgid le</span>
<lb n="3507"/><span>feiceáil agus ceann dubh na girrsighe n-a lár.  Shíltheá</span>
<lb n="3508"/><span>go mba sgiath airgid ghil bhí ag snámh ar bháis an uisge</span>
<lb n="3509"/><span>dhorcha agus ceann dubh dílis ceólmhar n-a lár istigh.</span></p>
<lb n="3510"/>
<lb n="3511"/><p><span>Nuair bhí sí tuirseach de'n snámh agus de'n amhrán-</span>
<lb n="3512"/><span>aidheacht tháinig sí go bruach agus thosaigh ag ritheacht ar</span>
<lb n="3513"/><span>an mbruach leis an gculaith áluinn bhí uirthi a thriomughadh.</span>
<lb n="3514"/><span>Ba chosamhail le baindia aibhne í, ag ritheacht agus ag</span>
<lb n="3515"/><span>léimnigh ar an mbán agus an t-uisge airgeadach ag</span>
<lb n="3516"/><span>sgéitheadh uaithi ar gach taobh!</span></p>
<lb n="3517"/>
<lb n="3518"/><p><span>Acht d'eirigh sí brónach gan mórán achair.  Tháinig</span>
<lb n="3519"/><span>aithmhéala uirthi go ndeárna sí dearmad ar an mBúrla</span>
<lb n="3520"/><span>bocht, agus thosaigh sí ag glaodhach air i n-árd a gotha.</span></p>
<lb n="3521"/>
<lb n="3522"/><p><span>"A Bhúrla bhig bhídigh, a pheata mo chroidhe.  Tú imthighthe</span>
<lb n="3523"/><span>ar fuaidreamh sa bhforaois dhuaibhrigh," deireadh sí.  Agus</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3524"/><p><span>ba cosamhail gur thaithnigh a glór féin léithi mar is iomdha</span>
<lb n="3525"/><span>uair dubhairt sí é i rith na hoidhche.</span></p>
<lb n="3526"/>
<lb n="3527"/><p><span>Sa deireadh leig sí uirthi féin, ar nós páisde, go raibh</span>
<lb n="3528"/><span>sí ag cainnt le n-a dearbhrathair, go gcuala sí a ghlór</span>
<lb n="3529"/><span>i bhfadh uaithi, agus ós páisde bhí innti chaith sí leathuair</span>
<lb n="3530"/><span>bheag n-a fhochair acht ní i bhforaois na leomhan bhíodar ar</span>
<lb n="3531"/><span>chor ar bith acht i dteach a n-athar i n-aice le baile mór</span>
<lb n="3532"/><span>na Gaillimhe…</span></p>
<lb n="3533"/>
<lb n="3534"/><p><span>Nuair nach raibh sé ann i ndá ríribh, d'eirigh an cailín</span>
<lb n="3535"/><span>beag agus dubhairt:</span></p>
<lb n="3536"/>
<lb n="3537"/><p><span>"A Bhúrla!  A Bhúrla!"</span></p>
<lb n="3538"/>
<lb n="3539"/><p><span>Baineadh geit aisti.  Chuala sí rud éigin ag tabhairt</span>
<lb n="3540"/><span>freagra uirthi i n-aici léithi.</span></p>
<lb n="3541"/>
<lb n="3542"/><p><span>Ghlaodh sí arís ar an dearbhrathair.</span></p>
<lb n="3543"/>
<lb n="3544"/><p><span>Tugadh freagra uirthi.  Bhí sí cinnte dhí.  Ní mugadh-</span>
<lb n="3545"/><span>magadh bhí ann anois.  Chuala sí an glór ba bhrónaighe</span>
<lb n="3546"/><span>dar chluineadh ariamh in gar di.  Ní glór ainmhidhe bhí ann</span>
<lb n="3547"/><span>acht glór duine.  Bhí fhios aici sin go maith mar d'aith-</span>
<lb n="3548"/><span>neóchadh sí glór aon ainmhidhe dá raibh san bhforaois.</span></p>
<lb n="3549"/>
<lb n="3550"/><p><span>Glaodh sí arís.</span></p>
<lb n="3551"/>
<lb n="3552"/><p><span>"A Bhúrla!  A Bhúrla! ar sise chomh hárd is bhí innti.</span></p>
<lb n="3553"/>
<lb n="3554"/><p><span>Chuala sí an glór, an glór lag brónach daonna i</span>
<lb n="3555"/><span>n-aice léithi arís.  Thosaigh sí ag glaodhach agus ag</span>
<lb n="3556"/><span>cuartughadh, ag cuartughadh agus ag glaodhach go raibh sí</span>
<lb n="3557"/><span>i ndeireadh a hanama, acht ó bhí an choill an-dhorcha ní</span>
<lb n="3558"/><span>raibh aon toradh le n-a saothar, Ag dul i laige bhí an</span>
<lb n="3559"/><span>glór shíl sí, agus is minic bhíodh sí ar feadh leathuaire gan</span>
<lb n="3560"/><span>an glór lag a chlos ar chor ar bith.  Bhíodh sí ag ceapadh</span>
<lb n="3561"/><span>ar feadh na leathuaire sin go mb'é an chaoi go dtáinigh</span>
<lb n="3562"/><span>an bás ar an té ar leis an glór, acht nuair chluineadh sí</span>
<lb n="3563"/><span>arís é, thiocfadh aiteas agus aoibhneas uirthi agus thosaigh-</span>
<lb n="3564"/><span>eadh sí ar an tóir arís.  Nách í bhí ag súil leis an</span>
<lb n="3565"/><span>maidneachan!  Nach í bhí go cráidhte nach raibh sé n-a lá!</span></p>
<lb n="3566"/>
<lb n="3567"/><p><span>Acht tháinig an lá faoi dheireadh, agus tháinig sé go</span>
<lb n="3568"/><span>tobann mar is gnáthach sna tíortha teó sin.</span></p>
<lb n="3569"/>
<lb n="3570"/><p><span>I n-aice le béal na haibhne bhí sí agus an fhairrge ós a</span>
<lb n="3571"/><span>comhair amach.</span></p>
<lb n="3572"/>
<lb n="3573"/><p><span>Leig sí a seanbhéic aisti.  Tugadh freagra uirthi.</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3574"/><p><span>Rinne sí ar an áit go beó, agus shíos uaiti i bpoll</span>
<lb n="3575"/><span>doimhin chonnaic sí fear n-a luighe ar chnámh a dhroma ag</span>
<lb n="3576"/><span>cneadghail agus ag osnghail.</span></p>
<lb n="3577"/>
<lb n="3578"/><p><span>Níor chreid sí a dhá súil.  Bhí léine dhearg air agus</span>
<lb n="3579"/><span>caipín gorm cúinneach ar a cheann.  Agus na cosa móra</span>
<lb n="3580"/><span>cama cnapacha bhí air!  Agus an fiarshúil!  Agus an</span>
<lb n="3581"/><span>croiméal fada dubh bhí ag tuitim anuas thar a bhéal mar</span>
<lb n="3582"/><span>crann sailighe ós cionn srotha!  Agus an fáinne bhí n-a</span>
<lb n="3583"/><span>leathchluais!  Agus an crios iongantach!  Acht cá raibh</span>
<lb n="3584"/><span>na sgeana, agus na piostail, agus na sleaghtha iolchumtha</span>
<lb n="3585"/><span>bhíodh agat san gcrios iongantach sin nuair bhítheá ar</span>
<lb n="3586"/><span>bórd na Brídeóige faoi chúram an Chaiptín Mhongaígh?</span>
<lb n="3587"/><span>Cá rabhadar uait, a Shatan an mhí-ádh?</span></p>
<lb n="3588"/>
<lb n="3589"/><p><span>XXXVI.</span></p>
<lb n="3590"/>
<lb n="3591"/><p><span>Bhí chloch mhór ar bhruach an phuill agus séard a shíl</span>
<lb n="3592"/><span>Máire Bhán a dhéanamh i dtosach ná an chloch a sgaoileadh</span>
<lb n="3593"/><span>le fánaidh ar mhullach an bheitheamhnaigh agus é mharbhadh i</span>
<lb n="3594"/><span>dtóin an phuill.  Bhí an dearg-ghráin aici air ó'n gcéad</span>
<lb n="3595"/><span>lá ar chonnaic sí ar bórd na Brídeóige é: nárbh é bha</span>
<lb n="3596"/><span>siocair le bás a hathar?  Narbh é sgaoil í féin agus an</span>
<lb n="3597"/><span>Búrla bocht amach ar dhruim na bóchna le bás uathbhásach</span>
<lb n="3598"/><span>fhagháil leis an ocras agus leis an íota?  Seadh sgaoil-</span>
<lb n="3599"/><span>eadh sí án chloch síos n-a mhullach.  An diabhal!</span></p>
<lb n="3600"/>
<lb n="3601"/><p><span>Acht a máthair!  Bh'fhéidir go bhféadfadh sé innseachth</span>
<lb n="3602"/><span>dhi céard a thárla dhi; cárbh fhios di nárbh é Dia féin sheol</span>
<lb n="3603"/><span>an bealach é le n-a tarrtháil?  An maide bhí faoi 'n</span>
<lb n="3604"/><span>gcloich aici le n-a bogadh chaith sí uaithi é.</span></p>
<lb n="3605"/>
<lb n="3606"/><p><span>Leig an fear bhí sínte ar chnámh a dhroma i dtóin an</span>
<lb n="3607"/><span>phuill osna as.</span></p>
<lb n="3608"/>
<lb n="3609"/><p><span>"A Shatan! a Shatan!" arsa Máire Bhán, "is le</span>
<lb n="3610"/><span>fóirthín dhéanamh dhuit atáim annseo.  Labhair liom</span>
<lb n="3611"/><span>adeirim!"</span></p>
<lb n="3612"/>
<lb n="3613"/><p><span>D'osgail an sean-bhradaidhe mara na súile agus d'fhéach</span>
<lb n="3614"/><span>suas uaidh, agus nuair chonnaic sé an cailín beag agus</span>
<lb n="3615"/><span>an feisteas bhí uirthi tháinic alltacht air.</span>
<lb n="3616"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3617"/><p><span>"Cé thú?  Cé thú?" ar sé go cráidhte agus go fann,</span>
<lb n="3618"/><span>"an tú mo Bhrighdín a thréigeas fadó, nó an aingeal ó</span>
<lb n="3619"/><span>Dhia thú?"</span></p>
<lb n="3620"/>
<lb n="3621"/><p><span>"Ní ceachtar díobh siúd mé," arsa Máire Bhán a bhí</span>
<lb n="3622"/><span>n-a seasamh ar bhruach an phuill, "acht is mise Máire</span>
<lb n="3623"/><span>Bhán.</span></p>
<lb n="3624"/>
<lb n="3625"/><p><span>"Máire Bhán!" ars' an fear gonta agus fonn air a</span>
<lb n="3626"/><span>naoi n-oiread a rádh acht nár fhéad sé.</span></p>
<lb n="3627"/>
<lb n="3628"/><p><span>"Seadh, Máire Bhán Ní Riain, bhíodh ar bórd na</span>
<lb n="3629"/><span>Brídeóige tráth," arsa Máire agus bhí fonn uirthi-se a</span>
<lb n="3630"/><span>naoi n-oiread eile a rádh acht nár dhubhairt sí é.</span></p>
<lb n="3631"/>
<lb n="3632"/><p><span>"Uisge!  Uisge atá uaim," ars an fear gonta agus</span>
<lb n="3633"/><span>shíl sé a cheann a thógáil.</span></p>
<lb n="3634"/>
<lb n="3635"/><p><span>Ní raibh aon uisge d' fhéadfaidhe ól i ngar dhóibh, acht ó</span>
<lb n="3636"/><span>bhí eólas maith ag Máire ar chrannaibh águs ar lusraibh na</span>
<lb n="3637"/><span>foraoise d'eirigh léithi caora beaga bhí cosamhail le</span>
<lb n="3638"/><span>caoraibh fineamhna a chnuasacht dó.  Bhíodar seo go</span>
<lb n="3639"/><span>breágh bog aibidh agus neart sugha ionnta agus chaith sí</span>
<lb n="3640"/><span>mogall díobh síos chuige.  Níor eirigh leis breith ortha</span>
<lb n="3641"/><span>agus níor eirigh leis an lámh a shíneadh chomh fada leó.</span>
<lb n="3642"/><span>Bhí ar Mháire dorán eile díobh a bhailiughadh dhó, agus</span>
<lb n="3643"/><span>nuair chaith sí síos sa bpoll iad rug sé ortha le n-a</span>
<lb n="3644"/><span>chiotóig sul ar theangbhuigheadar leis an dóib.  Bhaine-</span>
<lb n="3645"/><span>adar cuid de'n tart millteach de'n bhitheamhnach bocht.</span>
<lb n="3646"/><span>Annsin chaith sí roinnt mheacan de'n chineál ar a dtug sí</span>
<lb n="3647"/><span>féin meacain na sidheóg ortha chuige, agus baineadh an</span>
<lb n="3648"/><span>t-ocras mór de ar an gcuma sin.  Acht bhí an fear bocht</span>
<lb n="3649"/><span>ag tabhairt na fola fós féin.  Bhí an dóib bhí timcheall</span>
<lb n="3650"/><span>ar a chloigeann mór n-a puiteach leis an uathbhás fola</span>
<lb n="3651"/><span>thug sé.  Bhí truaigh ag Máire dhó dá dhonacht é.  Bhí fonn</span>
<lb n="3652"/><span>uirthi a dhul go tóin an phuill agus an cloigeann mór sin</span>
<lb n="3653"/><span>a nighe agus lusra íce chur air.  Acht cé'n chaoi a</span>
<lb n="3654"/><span>bhféadfadh sí agus a dhoimhne is bhí an poll?  Bhí fiche</span>
<lb n="3655"/><span>troigh ar a laghad sna ballaibh agus bhí an dóibh an-bhog:</span>
<lb n="3656"/><span>am té bhéadh sé de mhí-adh air bheith ag tóin an phuill sin</span>
<lb n="3657"/><span>is ann d'fhanfadh sé mara mbéadh ag Dia.  Thug sí faoi</span>
<lb n="3658"/><span>deara na luirg bhí san dóibh bhuig thart timcheall mar ar</span>
<lb n="3659"/><span>shíl an fear leónta dhul i n-áirde.  Is iomdha géarphian</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3660"/><p><span>d'fhulaing sé le linn na n-iarracht sin a thabhairt, ba</span>
<lb n="3661"/><span>ró-chosamhail.</span></p>
<lb n="3662"/>
<lb n="3663"/><p><span>D'fhéach Satan suas go truaighmhealach ar an gcailín bhí</span>
<lb n="3664"/><span>ar an mbruach thuas.</span></p>
<lb n="3665"/>
<lb n="3666"/><p><span>"Fan go ocair," arsa Máire Bhán.  "Tá crann a</span>
<lb n="3667"/><span>leagadh leis an stoirm caithte annseo i n-aice leis an</span>
<lb n="3668"/><span>mbruach.  B'fhéidir go bhféadfainn dréimre dhéanamh</span>
<lb n="3669"/><span>de," agus d'imthigh as amharc an fhir bhreóite.</span></p>
<lb n="3670"/>
<lb n="3671"/><p><span>D' eirigh leithi crann bhí caithte ar an talamh sgaoil-</span>
<lb n="3672"/><span>eadh anuas chuige, agus níorbh fhada an t-achas go raibh sí</span>
<lb n="3673"/><span>n-a fhochair.</span></p>
<lb n="3674"/>
<lb n="3675"/><p><span>Annsin tháinig an chainnt chuig an mbeitheamhnach, chuig</span>
<lb n="3676"/><span>Satan an chreasa iongantaigh.  Bhí fuath ag Máire Bhán dhó</span>
<lb n="3677"/><span>i dtosach, agus ní gan fáth e, mar b'é ba siocair le bás</span>
<lb n="3678"/><span>a hathar, acht nuair chuala sí an sruth cainnte chuir sé</span>
<lb n="3679"/><span>uaidh tháinic gliondar an tsaoghail uirthi, agus d'eirigh sí</span>
<lb n="3680"/><span>cinéal mór leis.  Nárbh áluinn an rud an chainnt bhréagh</span>
<lb n="3681"/><span>dhaonna a chlos arís thar éis na mbliadhanta dá mba ó</span>
<lb n="3682"/><span>bheitheamhnach féin é!  Bhí céol ann thar mar bhí i nglór</span>
<lb n="3683"/><span>aon ainmhidhe dá raibh san bhforaois; ba bhinne léithi</span>
<lb n="3684"/><span>an chainnt sin ná céol na n-éan 'ghá bhféis; ba bhinne</span>
<lb n="3685"/><span>léithi an chainnt sin ná cogarnach grádhmhar an tsean</span>
<lb n="3686"/><span>leomhain féin!</span></p>
<lb n="3687"/>
<lb n="3688"/><p><span>Ná bíodh iongnadh mór ar éinne gur thaithnigh cainnt an</span>
<lb n="3689"/><span>bheitheamhnaigh chomh mór sin leis an gcailín beag.  Níorbh</span>
<lb n="3690"/><span>fhiú cainnt a thabhairt ar lag-iarrachtaibh an Bhúrla.  Pé</span>
<lb n="3691"/><span>cainnt bhí aige súid ar fhágáil baile mór na Gaillimhe dhó,</span>
<lb n="3692"/><span>ba bheag le rádh é, agus bhí an méad sin féin imthighthe</span>
<lb n="3693"/><span>uaidh thar éis an ama chaith sé imeasg na mbeithidheach</span>
<lb n="3694"/><span>allta i bhforaois na leomhan.  Maidir léithi féin, bhí a</span>
<lb n="3695"/><span>cuid cainnte ag éalughadh uaithi i ndiaidh a chéile i ngan</span>
<lb n="3696"/><span>fhios di; marach an amhránaidheacht is cinnte go mbeadh</span>
<lb n="3697"/><span>sí chomh balbh leis an mBúrla féin.</span></p>
<lb n="3698"/>
<lb n="3699"/><p><span>Bhí eólas uaithi freisin.  Dá mbeadh tuairisg aici ar</span>
<lb n="3700"/><span>imtheachtaibh na Brídeóige, ar a máthair, agus ar fhuirinn</span>
<lb n="3701"/><span>na luinge go mór-mhór ar an ngiolla agus an máta</span>
<lb n="3702"/><span>chabhraigh le n-a hathair!</span></p>
<lb n="3703"/>
<lb n="3704"/><p><span>Agus Satan féin, Satan an chreasa iongantaigh!  Cé ard</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3705"/><p><span>d'eirigh dhó bheith n-a luighe go tinn cráidhte i dtóin an</span>
<lb n="3706"/><span>puill i dTir na nIongantas?</span></p>
<lb n="3707"/>
<lb n="3708"/><p><span>Bhí an t-éolas seo ó'n gcailín acht bhí uirthi bheith</span>
<lb n="3709"/><span>foighdeach.</span></p>
<lb n="3710"/>
<lb n="3711"/><p><span>XXXVII.</span></p>
<lb n="3712"/>
<lb n="3713"/><p><span>"Go maithidh Dia na peacaidh dhom, an chéad rud</span>
<lb n="3714"/><span>adubhairt sé.</span></p>
<lb n="3715"/>
<lb n="3716"/><p><span>"Amén," arsa Máire Bhán.</span></p>
<lb n="3717"/>
<lb n="3718"/><p><span>"Is mór iad mo pheacaidh agus is uathbhásach," ars</span>
<lb n="3719"/><span>Satan an chreasa go deaghmhóideach.</span></p>
<lb n="3720"/>
<lb n="3721"/><p><span>D'aontaigh an cailín beag leis, agus d'innis sé dhi ná</span>
<lb n="3722"/><span>coirthe is mó dá ndeárna sé le linn a shaoghail, acht ar</span>
<lb n="3723"/><span>eagla go gcuirfidhe sgáth ar éinne ní luadhfar annseo</span>
<lb n="3724"/><span>iad.  Idir gach dá choir, nó idir innseachth gach dá choir</span>
<lb n="3725"/><span>ba chóra a rádh, bhíodh ar Mháire Bháin béal an bheitheamh-</span>
<lb n="3726"/><span>naigh a fhliuchadh mar bhí tart millteach ag gabháil dó.</span></p>
<lb n="3727"/>
<lb n="3728"/><p><span>Nár éistidh tú choidhche a léighthéoir na páirte le n-a</span>
<lb n="3729"/><span>leithéid d' fhaoisdean n-a leithéid d'áit!</span></p>
<lb n="3730"/>
<lb n="3731"/><p><span>Nuar bhí an faoisdean déanta ag Satan d'innis sé dhi</span>
<lb n="3732"/><span>faoi'n mBrídeóig, agus faoi ar thárla dó'n luing mhaith</span>
<lb n="3733"/><span>sin ó cuireadh í féin agus an Búrla bocht sna dabhaighibh,</span></p>
<lb n="3734"/>
<lb n="3735"/><p><span>"Nuair d'fhágabhar an Bhrídeóg" arsa Satan, "cheap-</span>
<lb n="3736"/><span>amar do mháthair agus an giolla agus an máta chabhraigh</span>
<lb n="3737"/><span>le t' athair a chuir isteach sna málaibh agus iad a chur go</span>
<lb n="3738"/><span>thóin puill… tabhair dhom deoch a chailín," ar seisean,</span>
<lb n="3739"/><span>acht ní bhfuair.</span></p>
<lb n="3740"/>
<lb n="3741"/><p><span>"Iad a bháitheadh, sin é bhí uainn," a sa Satan arís,</span>
<lb n="3742"/><span>"acht nuair tugadh faoi deara nach gailteán bhí ag</span>
<lb n="3743"/><span>déanamh orainn le cabhrughadh linn acht sgata éanlaith</span>
<lb n="3744"/><span>chaill an dream mallaighthe pisreógach' bhí liom a misneach</span>
<lb n="3745"/><span>agus ní dhéanfaidís faic dhom.  Tháinig sgeóin i súilibh</span>
<lb n="3746"/><span>gach fir díobh nuair chonnaiceadar an t-éan mór ag</span>
<lb n="3747"/><span>teacht anuas ó áirdibh na spéire le beirt phaisde bhí ar</span>
<lb n="3748"/><span>seachrán ar fud na bóchna a thárrtháil.</span></p>
<lb n="3749"/>
<lb n="3750"/><p><span>""Tá lámh Dé n-ár n-aghaidh,"" arsa duine</span></p>
<lb n="3751"/>
<lb n="3752"/><p><span>""Bás agus damnughadh síorraidhe atá i ndán dúinn,""</span>
<lb n="3753"/><span>arsa duine eile.</span>
<lb n="3754"/></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3755"/><p><span>"Chuir fear eile comhartha na Croise ar a bhéal, agus</span>
<lb n="3756"/><span>b' shingníomh nár facthas ar bórd na Brídeóige le</span>
<lb n="3757"/><span>tamall maith.  Bhi crith-eagla ar chách.  Chuaidh beirt ar</span>
<lb n="3758"/><span>a nglúnaibh, agus beirt eile.  I gceann cúig noiméad,</span>
<lb n="3759"/><span>cheapthá gur istigh i dteach pobuil bheadhthá nuair chluintheá</span>
<lb n="3760"/><span>an dá 'réag beitheamhnach sin ag rádh an pháidrín go</span>
<lb n="3761"/><span>diadhanta agus go dúthrachtach ar bórd na Brídeóige,</span>
<lb n="3762"/><span>iad ceann-nocht cos-nocht tárr-nocht agus an ghrian mhór</span>
<lb n="3763"/><span>bhuidhe ag sgalladh anuas ortha!  Na sean seólta ag</span>
<lb n="3764"/><span>tuitim ó chéile le triomacht, an cócaire chaill a shrón n-a</span>
<lb n="3765"/><span>sagart ortha, agus do mháthair…  Bhíos féin mo</span>
<lb n="3766"/><span>sheasamh le crann mór na luinge agus phléasgas ag</span>
<lb n="3767"/><span>gáiridh, acht ní túisge phléasg ná bhíodar uile go léir</span>
<lb n="3768"/><span>'mo mhullach agus níor mhothuigheas a thuilleadh go rabhas</span>
<lb n="3769"/><span>ceangailte cruaidh ar urlár na Brídeóige agus damhsa</span>
<lb n="3770"/><span>na bhfear n-allta ghá dhéanamh ag an bhfuirinn mhallaighthe</span>
<lb n="3771"/><span>mo thimcheall, agus sgian i láimh gach fir díobh le mo</span>
<lb n="3772"/><span>ghearradh 'mo bheatha…"</span></p>
<lb n="3773"/>
<lb n="3774"/><p><span>""Ná marbhuightear é,"" arsa do mháthair go hughdar-</span>
<lb n="3775"/><span>ásach borb.</span></p>
<lb n="3776"/>
<lb n="3777"/><p><span>"D'fhéachas n-a treó agus is beag nar chailleas radharc</span>
<lb n="3778"/><span>na súl.  Bhí sí n-a seasamh annsin ós ár gcomhair,</span>
<lb n="3779"/><span>seanchulaith leis an gcaiptín uirthi agus piostal n-a</span>
<lb n="3780"/><span>glaic.  Shileas i dtosach gurab é an Caiptín féin d'eirigh</span>
<lb n="3781"/><span>ó mharbhaibh.  Ní raibh eagla orm roimh fhear beó ariamh,</span>
<lb n="3782"/><span>acht na mairbh…  Is dócha go dtáinig an t-uathbhas</span>
<lb n="3783"/><span>céadna ar an muinntir eile.  Bhíodar annsin ag féachaint</span>
<lb n="3784"/><span>uirthi ar nós sgata caorach sgannróchaidhe.  Níor fhan aon</span>
<lb n="3785"/><span>mhisneach acht ag Bel.  Shil seisean breith uirthi, acht ní túisge</span>
<lb n="3786"/><span>chorraigh sé ná bhain sí an tsúil ghloine bhí aici as a ceann</span>
<lb n="3787"/><span>agus bhuail sí i gceart-lár an éadain é, leis an tsúil</span>
<lb n="3788"/><span>ghloinne!  Tháinig crith-eagla ar a raibh sa láthair nuair</span>
<lb n="3789"/><span>chonnaiceadar an poll mór bhí n-a ceann i ndiaidh na</span>
<lb n="3790"/><span>súile gloine!"</span></p>
<lb n="3791"/>
<lb n="3792"/><p><span>"Ni raibh aon tsúil ghloine aici," arsa Máire Bhán.</span></p>
<lb n="3793"/>
<lb n="3794"/><p><span>"Bhí," arsa Satan an chreasa, "agus mar crúthughadh</span>
<lb n="3795"/><span>ar an sgéal tasbáinfidh mé dhuit í.  Féach."</span></p>
<lb n="3796"/>
<lb n="3797"/><p><span>Chuir sé súil ghloine a máthar isteach i láimh Mháire.</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3798"/><p><span>Thosaigh an cailín beag ag sileadh na ndeór.  Thriomaigh</span>
<lb n="3799"/><span>Satan a súile le n-a bhois ghairbh.</span></p>
<lb n="3800"/>
<lb n="3801"/><p><span>"A mháthair! a mháthair! cá bhfuil tú anois?" arsa</span>
<lb n="3802"/><span>Mháire.</span></p>
<lb n="3803"/>
<lb n="3804"/><p><span>"Biodh foighid agat agus innseochad sin duit," arsa</span>
<lb n="3805"/><span>Satan, "acht tabhair deoch eile dhom i dtosach."</span></p>
<lb n="3806"/>
<lb n="3807"/><p><span>Thug.  Lean Satan dá sgéal:-</span></p>
<lb n="3808"/>
<lb n="3809"/><p><span>"Leagadh Bel bocht leis an tsúil gloine mar dubhradh,</span>
<lb n="3810"/><span>má dubhradh, agus munar dubhradh féin is fíor, agus</span>
<lb n="3811"/><span>nuair a leagadh é dubhairt do mháthair de ghuth mhór</span>
<lb n="3812"/><span>feardha:"</span></p>
<lb n="3813"/>
<lb n="3814"/><p><span>""Is mise an chaiptín feasta.""</span></p>
<lb n="3815"/>
<lb n="3816"/><p><span>"Nior chuir neach n-a coinne.  Níl fhios a'm ar arigh-</span>
<lb n="3817"/><span>eadar an ghaoith ag eirge agus fionnfhuaracht ag teacht</span>
<lb n="3818"/><span>san aér"</span></p>
<lb n="3819"/>
<lb n="3820"/><p><span>""A ghiolla," ar sí leis an ngiolla beag "sgar amach</span>
<lb n="3821"/><span>na séolta tara ar urlár na luinge go bhfáighmid uisge</span>
<lb n="3822"/><span>le n-ól.""</span></p>
<lb n="3823"/>
<lb n="3824"/><p><span>"Rinneadh amhlaidh."</span></p>
<lb n="3825"/>
<lb n="3826"/><p><span>"Thuit cúpla braon uisge de'n mhúr beag báistighe bhí</span>
<lb n="3827"/><span>ag tuitim anuas go leisgeamhail isteach sna séoltaib.</span></p>
<lb n="3828"/>
<lb n="3829"/><p><span>""A chócaire,"" ar sise, ""gléas biadh dhúinn.""</span></p>
<lb n="3830"/>
<lb n="3831"/><p><span>"D'fhéach a raibh ann uirthi agus alltacht ortha.  Is eól</span>
<lb n="3832"/><span>duit féin, dá óige thú, go n-eirigheann sgolanna móra</span>
<lb n="3833"/><span>de chineál éisg aníos as an bhfairrge agus go mbíonn</span>
<lb n="3834"/><span>siad ag eiteall thríd an aér thar éis aimsire na triomachta</span>
<lb n="3835"/><span>sna réagúin teó.  Níor chuimhnigh an fhuireann air sin,</span>
<lb n="3836"/><span>agus nuar chonnaiceadar cúpla iasg ag tuitim ar urlár</span>
<lb n="3837"/><span>na Brídeóige shíleadar gur draoidheacht bhí ag an mnaoi</span>
<lb n="3838"/><span>agus ba mhór é a n-ómós di.</span></p>
<lb n="3839"/>
<lb n="3840"/><p><span>""A Shatan,"" ar sise, ""sín chugam do chrios.""</span></p>
<lb n="3841"/>
<lb n="3842"/><p><span>"B'éigin dom sgaradh le mo chrios iongantach sul a</span>
<lb n="3843"/><span>marbhochaidhe mé.</span></p>
<lb n="3844"/>
<lb n="3845"/><p><span>"Annsin tháinig bolg ar gach seól bhí ar na caolchran-</span>
<lb n="3846"/><span>naibh, tháinig braonacha breághtha beannaighthe báistighe</span>
<lb n="3847"/><span>anuas as spéirthibh neimhe gur fliuchadh gach teanga te,</span>
<lb n="3848"/><span>gur báitheadh gach brón, gur thóg gach fear de fhuirinn na</span>
<lb n="3849"/><span>Brídeóige aon gháir aitis agus molta, agus ní creidtheá</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3850"/><p><span>é acht is ag moladh do mháthar bhíodar uile.  Agus do</span>
<lb n="3851"/><span>ghluais an Bhrídeóg bhreágh thríd na tonntaibh aoibhne agus</span>
<lb n="3852"/><span>caiptín nuadh uirthi, agus mar ar bhain an caiptín sin</span>
<lb n="3853"/><span>obair as cnámhaibh na fuirne agus as mo chnámhaibh féin</span>
<lb n="3854"/><span>ní mise an Satan a chaill an crios iongantac."</span></p>
<lb n="3855"/>
<lb n="3856"/><p><span>XXXVIII.</span></p>
<lb n="3857"/>
<lb n="3858"/><p><span>Lean Satan dá sgéal:-</span></p>
<lb n="3859"/>
<lb n="3860"/><p><span>"Bhí caiptín nuadh againn mar dubhras agus ba dhóigh</span>
<lb n="3861"/><span>linn go mbeadh fonn ar an gcaiptín sin filleadh abhaile.</span>
<lb n="3862"/><span>Ní raibh.  Ní raibh uaithi, ní raibh ó'n bhan-chaiptín acht a</span>
<lb n="3863"/><span>clann fhágháil, agus chaitheamar na bliadhanta fada ó shoin</span>
<lb n="3864"/><span>ar bhur lorg agus gan de chéird againn acht ag taisdeal</span>
<lb n="3865"/><span>na dtíortha allta ar lorg na mbeithidheach fiadháin agus</span>
<lb n="3866"/><span>ghá ndíol.  Ní raibh fear d'fhuirinn na Brídeóige nach</span>
<lb n="3867"/><span>mbíodh ag guidhe Dé go n-eireóchadh linn sibhse fhágháil.</span>
<lb n="3868"/><span>mar bhí fhios aca nach bhfeicfidís a dtír dhúthchais go deó</span>
<lb n="3869"/><span>go bhfuighfidhe sibh.  Acht níor thaithnigh an obair sin</span>
<lb n="3870"/><span>liomsa.  Chuireas uisge-faoi-thalamh ar bun.  Shileas</span>
<lb n="3871"/><span>caiptíneacht na Brídeóige bhaint de do mháthair.  Bhí</span>
<lb n="3872"/><span>droch obair ann acht níor eirigh liom.  Dá n-eirigheadh ní</span>
<lb n="3873"/><span>annseo bhéinn anois…"</span></p>
<lb n="3874"/>
<lb n="3875"/><p><span>Leig an beithe-mhnach bocht osna as, agus thug Máire</span>
<lb n="3876"/><span>Bhán deoch eile uisge dhó.</span></p>
<lb n="3877"/>
<lb n="3878"/><p><span>"Níor bhain sí an ceann díom mar bhí tuillte agam,"</span>
<lb n="3879"/><span>ar Satan, "acht chuir sí isteach i mbád beag mé gan</span>
<lb n="3880"/><span>biadh gan deoch acht gan aon chrúisgín amháin uisge.</span>
<lb n="3881"/><span>Cheapas go raibh mo ré thart nuair chonnaiceas an</span>
<lb n="3882"/><span>Bhrídeóg ag dul ó léargus orm.  Thuit an oidhche.</span>
<lb n="3883"/><span>Bhíos liom féin — chaith tú féin oidhche ar an bhfairrge</span>
<lb n="3884"/><span>leat féin a chailín…" nach Máire atá ort?"</span></p>
<lb n="3885"/>
<lb n="3886"/><p><span>"Seadh," arsa Máire.</span></p>
<lb n="3887"/>
<lb n="3888"/><p><span>"A Mháire," ar seisean agus leag sé lámh go cineálta</span>
<lb n="3889"/><span>ar a ceann, a Mháire, ar seisean, "cheapas go raibh mo</span>
<lb n="3890"/><span>chiall agus mo mheabhair ag imtheacht uaim nuair chonn-</span></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3891"/><p><span>aiceas na lasracha fada dearga ag eirghe aníos as</span>
<lb n="3892"/><span>an bhfairrge.  A leithéid de dhathanna ní fhaca tú</span>
<lb n="3893"/><span>ariamh…</span></p>
<lb n="3894"/>
<lb n="3895"/><p><span>"Chonnaic," arsa Máire, "Chonnaiceas na lasracha</span>
<lb n="3896"/><span>céadna.  An Burla ba chionntach leis.  Chuir sé an</span>
<lb n="3897"/><span>fhoraois trí theinidh…"</span></p>
<lb n="3898"/>
<lb n="3899"/><p><span>"Tháiníg taom beag orm, agus ar dhúiseach dhom ar</span>
<lb n="3900"/><span>maidin céard d'fheicfinn acht an Bhrídeog soir uaim ag</span>
<lb n="3901"/><span>bun na spéire agur í ag déanamh ar an tír bhí trí</span>
<lb n="3902"/><span>theinidh…</span></p>
<lb n="3903"/>
<lb n="3904"/><p><span>"Agus cá bhfios domh nach bhfuil mo mháthair mhúirneach</span>
<lb n="3905"/><span>annseo anois féin."</span></p>
<lb n="3906"/>
<lb n="3907"/><p><span>"Ní dhéanfainn iongantas de dá mbeadh…</span>
<lb n="3908"/><span>acht tabhair deoch dom, táim ag fághail bháis leis an</span>
<lb n="3909"/><span>tart."</span></p>
<lb n="3910"/>
<lb n="3911"/><p><span>Bhí droch-chosamhlacht ag teacht air, cinéal fiabhrais bhí</span>
<lb n="3912"/><span>ag teacht ais de bárr ar fhulaing sé.  Bhí truaigh ag an</span>
<lb n="3913"/><span>gcailín beag dhó, don bheitheamhnach sin ba cinntach le</span>
<lb n="3914"/><span>bás a hathar acht ní raibh an leigheas i ndán dó ar an</span>
<lb n="3915"/><span>saoghal seo.  Chuimhnigh sí annsin ar phaidreachaibh d'fhogh</span>
<lb n="3916"/><span>luim sí ó na mná riaghalta i nGaillimh agus thosuigh uirthi</span>
<lb n="3917"/><span>ghá rádh go duthrachtach, agus an beitheamhnach bocht bhí ag</span>
<lb n="3918"/><span>fágháil bháis ghá rádh n-a diaidh chomh maith is bhí ann.  Ag</span>
<lb n="3919"/><span>dul i laige bhí a ghlór siúd, Ag dul i dtréise bhí glór</span>
<lb n="3920"/><span>Mháire Bháin, agus an bheirt aca ar a ndícheall ag</span>
<lb n="3921"/><span>paidreóireacht.  Thuit an oidhche.  Leig an beitheamhnach</span>
<lb n="3922"/><span>osna lag as.  Bhí an Bás ag follumhain ós cionn an</span>
<lb n="3923"/><span>phuill…</span></p>
<lb n="3924"/>
<lb n="3925"/><p><span>Is annsin chuimhnigh an cailín beag go mb' fhéidir nár</span>
<lb n="3926"/><span>baistigheadh an beitheamhnach, Dubh irt seisean nár chuala</span>
<lb n="3927"/><span>sé ariamh gur baistigheadh, agus níor chuala nár bais-</span>
<lb n="3928"/><span>tigheadh.  Bhí roinnt uisge sa gcupóig fós ag Máire</span>
<lb n="3929"/><span>agus thug sí baiste urláir dhó.  Annsin do dhún sé a dhá</span>
<lb n="3930"/><span>shúil leig osna eile as, agus d'éalaigh an t-anam</span>
<lb n="3931"/><span>uaidh…</span></p>
<lb n="3932"/>
<lb n="3933"/><p><span>Chaoin Máire é, acht níorbh fhada dhi ghá chaoineadh nuair</span>
<lb n="3934"/><span>a sí an sgréachghail agus an tormán chuici.  D'eirigh</span>
<lb n="3935"/><span>cuaidh go béal an phuill, agus chonnaic sí beithidhigh</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3936"/><p><span>allta na foraoise ag imtheacht thairsti n-a cosnáirde</span>
<lb n="3937"/><span>agus uamhan orra.  Bhí an lá ann faoi seo agus chonnaic</span>
<lb n="3938"/><span>sí mar bheadh sneachta donn ar an machaire ar an taobh</span>
<lb n="3939"/><span>thall de'n abhainn.  Ní sneachta bhí ann ar chor ar bith ar</span>
<lb n="3940"/><span>ndóigh acht na milliúm milliún seangán mór donn agus</span>
<lb n="3941"/><span>iad ag gluaiseacht rómpa thar an machaire agus ag ithe</span>
<lb n="3942"/><span>gach bhí rómpa sa mbealach.  Níor fhágadar crann ná</span>
<lb n="3943"/><span>sgeach gan lomadh, agus an t-ainmhidhe bocht ar eirigh leó</span>
<lb n="3944"/><span>theacht air agus é n-a chodladh níor fhágadar a chnámha</span>
<lb n="3945"/><span>féin n-a ndiaibh gan ithe.</span></p>
<lb n="3946"/>
<lb n="3947"/><p><span>Tháiniceadar go dtí an abhainn.  Shíl Mháire go gcuir-</span>
<lb n="3948"/><span>feadh an t-uisge cosg leó.  Níor chuir.  Ní dheárnadar</span>
<lb n="3949"/><span>acht droichead beó dhéanamh díobh féin agus anonn leó.</span>
<lb n="3950"/><span>Má báitheadh na mílte milliún díobh. d'eirigh leis na</span>
<lb n="3951"/><span>sluaighte eile dhul anonn ós cionn a gcorp agus a gcuid</span>
<lb n="3952"/><span>dubhán fada i bhfastódh n-a chéile ionnós nach sguabfaidhe</span>
<lb n="3953"/><span>leis an sruth iad…</span></p>
<lb n="3954"/>
<lb n="3955"/><p><span>Tháinig uathbhás ar Mháire nuair chonnaic sí na sluaighte</span>
<lb n="3956"/><span>nimhneach seo ag déanamh uirthi, agus d'éaluigh leithi ar</span>
<lb n="3957"/><span>nós na n-ainmhidhe eile agus í ag ceapadh go mba bhreágh</span>
<lb n="3958"/><span>an rud é go raibh an dé imthighte ó Satan sul ar tháinic</span>
<lb n="3959"/><span>na feithidí nimhneacha seo air.  Is beag an méid feóla</span>
<lb n="3960"/><span>dfhagadh ar chnamhaibh an bheitheamhnaigh!</span></p>
<lb n="3961"/>
<lb n="3962"/><p><span>Bhí tuitim na h-oidhche ann nuair shroich sí an phlásóg</span>
<lb n="3963"/><span>atá i bhfogus do phluais na leomhan.  Bhí an seanleomhan</span>
<lb n="3964"/><span>n-a chodladh ag béal na pluaise agus crúb leis timcheall</span>
<lb n="3965"/><span>ar an mBúrla.  Bhí áthas an domhain uirthi go raibh a</span>
<lb n="3966"/><span>dearbhrathair ar fághail arís, agus bhí sí ar tí é féin,</span>
<lb n="3967"/><span>agus an leomhan a dhúiseacht nuair chonnaic sí duine ag</span>
<lb n="3968"/><span>teacht amach o'n gcoill agus ag ionnsaighe an tsean-</span>
<lb n="3969"/><span>leomhain le guna.  Is dócha nach raibh aon urchar ag an</span>
<lb n="3970"/><span>duine fíochmar seo san nguna, mar séard bhí faoi</span>
<lb n="3971"/><span>dhéanamh ceann an leomhain a sgoilteadh le stoc an ghuna.</span>
<lb n="3972"/><span>Leig Máire béic; dúisigheadh an leomhan; thóg sé a</span>
<lb n="3973"/><span>cheann, agus níor bualadh é.</span>
<lb n="3974"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3975"/><p><span>Annsin bhí an choraidheacht ann.  Thug an leomhan fogha</span>
<lb n="3976"/><span>faoi an té shíl é mharbhadh, agus bíodh 's go raibh sé gan</span>
<lb n="3977"/><span>gléas troda, gan fiacail gan iongain gan súil, d'eireó-</span>
<lb n="3978"/><span>chadh leis an té d'ionnsaigh é a chlaoidh marach go dtáinig</span>
<lb n="3979"/><span>triúr nó ceathrar eile agus eangacha teanna aca, agus</span>
<lb n="3980"/><span>chaitheadar na líonta seo n-a thimcheall gur fágadh an</span>
<lb n="3981"/><span>seanleomhan sínte ar an talamh agus é i bhfastódh sna</span>
<lb n="3982"/><span>líontaibh…</span></p>
<lb n="3983"/>
<lb n="3984"/><p><span>Deaideó bocht!  Ba truaigh é a chás!</span></p>
<lb n="3985"/>
<lb n="3986"/><p><span>Acht is goire cabhair Dé ná an doras.  Bhí an sean</span>
<lb n="3987"/><span>leomhan n-a phríosúnach acht is ag cáirde bhí sé n-a</span>
<lb n="3988"/><span>phríosúnach.  Bean an Chaiptín agus culaith fir uirthi</span>
<lb n="3989"/><span>d'ionnsaighe an leomhan! agus cé thiocfadh de chabhair</span>
<lb n="3990"/><span>uirthi acht fuireann na Brídeóige!</span></p>
<lb n="3991"/>
<lb n="3992"/><p><span>Bí an-oidhche aca i bpluais na leomhan, ag Máire Bháin</span>
<lb n="3993"/><span>agus ag an mBúrla agus ag a máthair agus ag a gcáirde</span>
<lb n="3994"/><span>uile, idir fear agus leomhan, agus ar maidin le eirghe</span>
<lb n="3995"/><span>na gréine chuadar go dtí an Bhrídeog, thógadar na</span>
<lb n="3996"/><span>séolta móra bána uirthi, agus thogadar na seólta beaga</span>
<lb n="3997"/><span>dubha uirthi, thugadar a haghaidh ar muir agus a deireadh</span>
<lb n="3998"/><span>ar tír agus níor airigheadar an bealach go rabhadar istigh</span>
<lb n="3999"/><span>i gcuan aoibhinn áluinn na Gaillimhe.</span></p>
<lb n="4000"/>
<lb n="4001"/><p><span>AN CEANGAL</span></p>
<lb n="4002"/>
<lb n="4003"/><p><span>Níl mórán eile le rádh agam acht gur cheannaigh bean</span>
<lb n="4004"/><span>an Chaiptín Mhongaigh teach maith agus céad acra talmhar</span>
<lb n="4005"/><span>i n-aice an bhaile mhóir, acht b'éigin di géilleadh do</span>
<lb n="4006"/><span>bhéasaibh na Gaillimhe agus culaith mná a chaitheadh arís.</span>
<lb n="4007"/><span>Níor thaithnigh an feisteas sin léithi agus na bliadhanta</span>
<lb n="4008"/><span>chaith sí n-a fear ar bórd na Brídeóige, agus ghabhadh</span>
<lb n="4009"/><span>mí-shastacht í go minic agus d'imthigheadh sí léithi ar fud</span>
<lb n="4010"/><span>na tíre.  Ní raibh a fhios cá gcaitheadh sí an aimsir nuair</span>
<lb n="4011"/><span>d'imthigheadh sí mar sin, acht is minic bhíodh sí dhá ráithe ó</span>
<lb n="4012"/><span>bhaile gan tásg gan tuairisg uirthi.  Tá sí curtha san</span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="4013"/><p><span>tSeanchill agus leacht os a cionn.  Ag seo na focla</span>
<lb n="4014"/><span>atá geárrtha sa lic:-</span></p>
<lb n="4015"/>
<lb n="4016"/><p><span>Máire Ní Fhlaithbheartaigh</span>
<lb n="4017"/><span>a fuair bás</span>
<lb n="4018"/><span>an 3adh lá de Lughnasa 1888</span>
<lb n="4019"/><span>agus a fear</span>
<lb n="4020"/><span>Micheál Ó Riain</span>
<lb n="4021"/><span>Caiptín Mara</span>
<lb n="4022"/><span>a Fuair Bás tar Lear.</span>
<lb n="4023"/><span>R.I.P.</span></p>
<lb n="4024"/>
<lb n="4025"/><p><span>Ní ró-fhada bhí Máire Bhán agus an Búrla sa mbaile</span>
<lb n="4026"/><span>go dtáinig a gcainnt dúthcais ar ais chuca, acht uaire-</span>
<lb n="4027"/><span>anta nuair labharthá leis a mBúrla cuirfidhe uathbhas ort</span>
<lb n="4028"/><span>nuair chluintheá glam leomhain uaidh nó sgréach ubhlacháin,</span>
<lb n="4029"/><span>nó glór ainmhidhe nó éin éigin eile.  An té tógadh go</span>
<lb n="4030"/><span>maith, ní leigfeadh sé air go gcuala sé an sgréach, agus</span>
<lb n="4031"/><span>nuair nach leigfeadh thigeadh, a chainnt féin ar ais do'n</span>
<lb n="4032"/><span>Bhúrla.</span></p>
<lb n="4033"/>
<lb n="4034"/><p><span>Is iomdha sgéal agus sgéal sgéil bíodh ag gabhail</span>
<lb n="4035"/><span>timcheall faoi Mháire freisin.  Uaireannta théidheadh sí</span>
<lb n="4036"/><span>amach faoi na sléibhte, agus faoi na coillte agus ís</span>
<lb n="4037"/><span>iongantach an méad bhíodh le rádh ag daoine faoi na</span>
<lb n="4038"/><span>cleasa chleachtuigheadh sí ann, acht ó's rud é nach raibh aon</span>
<lb n="4039"/><span>ughdar maith leis na sgéaltaibh sin ní abróchad tada n-a</span>
<lb n="4040"/><span>dtaobh annseo.</span></p>
<lb n="4041"/>
<lb n="4042"/><p><span>Phós sí fear fiúntach ó Chonndae Mhuigheó (fear muinn-</span>
<lb n="4043"/><span>teardha dhom féin) agus thóg sí muirghín mhór dhó, acht</span>
<lb n="4044"/><span>fríothadh marbh í cúpla bliadhain ó shoin san gcoill bhig</span>
<lb n="4045"/><span>sin atá i n-aice leis an Mám, agus níor fhéad dochtúir</span>
<lb n="4046"/><span>na liagh dhéanamh amach céard d'eirigh dhi.</span></p>
<lb n="4047"/>
<lb n="4048"/><p><span>Maidir leis an gcócaire chaill a shrón, d'eirigh sé</span>
<lb n="4049"/><span>diadhanta i ndeireadh a shaoghail agus chuaidh sé isteach i</span>
<lb n="4050"/><span>mainistir tá sé n-a bhrathair ann fós, marar cailleadh le</span>
<lb n="4051"/><span>goirid é.</span>
<lb n="4052"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="4053"/><p><span>Tá an Búrla beó fós.  I gcathair na Gaillimhe chaith sé</span>
<lb n="4054"/><span>an chuid is mó dá shaoghal, é féin agus an sean-leomhan</span>
<lb n="4055"/><span>Deaideó tugadh abhaile ar bórd na Brídeóige.  Uair-</span>
<lb n="4056"/><span>eannta cuireadh sé sgannradh ar pháisdibh na sgoile,</span>
<lb n="4057"/><span>nuair sgaoileadh sé Deaideó, agus leigint dó é</span>
<lb n="4058"/><span>leanamhaint ar nós gadhair.  Acht níor, gabhadh dóibh</span>
<lb n="4059"/><span>an sgannradh.  Bhí Deaideó gan fiacal gan iongna</span>
<lb n="4060"/><span>gan súil, gan fonn troda.  Bhí Deaideó agus an Búrla</span>
<lb n="4061"/><span>anmhór le chéile go bhfuair an leomhan bás leis an sean-</span>
<lb n="4062"/><span>aois.</span></p>
<lb n="4063"/>
<lb n="4064"/><p><span>Mara dtáinig aoirde san mBúrla, tháinig toirt agus</span>
<lb n="4065"/><span>neart millteach ann.  Tá sé ós cionn leithchéad bliadhan</span>
<lb n="4066"/><span>anois, acht deich mbliadhna nó dhá bhliadhain déag ó shoin,</span>
<lb n="4067"/><span>ní raibh aon fhear i nGaillimh chomh cumasach leis.  Bhíodh</span>
<lb n="4068"/><span>geócach ar a dtugtaí an Fear Beag Buidhe mar leas-</span>
<lb n="4069"/><span>ainm air, agus nuair nár fhéad sé an seanleomhan</span>
<lb n="4070"/><span>cheannacht le cur n-a thasbántas, shíl sé é ghoid.  Acht is</span>
<lb n="4071"/><span>dócha nach raibh sé an-chlisde leis an ngadaidheacht, mar</span>
<lb n="4072"/><span>tháinig an Búrla air, agus chaith an gadaídhe mí mhór fhada</span>
<lb n="4073"/><span>san ospuidéal…</span></p>
<lb n="4074"/>
<lb n="4075"/><p><span>Níl lá san mbliadhain nach bhfeadthá an Búrla fheiceál</span>
<lb n="4076"/><span>ar an mBalla Fada i nGaillimh agus an siubhal b'aistighe</span>
<lb n="4077"/><span>dar facthas ariamh faoi; tá sé an-laghach le daoine, agus</span>
<lb n="4078"/><span>má bhíonn an aimsir breágh, agus gan na sgoilteacha bheith</span>
<lb n="4079"/><span>go ró-dhona air d'innseóchadh sé a lán duit nach bhfuil</span>
<lb n="4080"/><span>innsighthe agamsa… acht cogar: ná tabhair an Búrla</span>
<lb n="4081"/><span>air, ar a bhfaca tú ariamh, agus ná leig do'n fhocal sin</span>
<lb n="4082"/><span>moncaigh éalughadh uait.</span></p>
<lb n="4083"/>
<lb n="4084"/><p><span>A CHRÍOCH.</span>
<lb n="4085"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Tír na n-Iongantas

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Tír na n-Iongantas

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
