Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">An Sgoláire Bocht agus Sgéalta Eile</title><author><name type="main">Pádraig Ó Conaire</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LC079</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1913</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LC079</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>An Sgoláire Bocht agus Sgéalta Eile</title><author>Pádraig Ó Conaire</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1913</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>An Sgoláire Bocht agus Sgéalta Eile</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Pádraig Ó Conaire</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Connradh na Gaedhilge</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>AN SGOLÁIRE BOCHT.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>I.  </span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>Tá deich mbliadhna agus trí fichid imthighthe ó bhí an</span>
<lb n="12"/><span>sgoláire bocht ann, acht tá daoine i nDoire na gCuach</span>
<lb n="13"/><span>fós a bhfuil cuimhne mhaith aca air.  D'fhéadfaidís mórán</span>
<lb n="14"/><span>sgéalta innseacht duit 'n-a thaobh dá dtogróchaidís é.</span>
<lb n="15"/><span>Acht ní minic dhóibh cur síos a dhéanamh air anois.  Dá</span>
<lb n="16"/><span>mbéidhtheá ag iasgaireacht le duine de na sean-fhearaibh</span>
<lb n="17"/><span>seo, agus gan san mbád acht an bheirt agaibh, b'fhéidir</span>
<lb n="18"/><span>go n-innseochadh sé dhuit go raibh a leithéid de dhuine</span>
<lb n="19"/><span>ann, acht ní bhéadh fhios aige cé'r b'as dó, nó cé dhár</span>
<lb n="20"/><span>díobh é; “duine le Dia a bhí ann,” adeireadh sé leat,</span>
<lb n="21"/><span>agus b'fhéidir nach n-abruigheadh sé a thuilleadh.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Acht fuaireas féin an sgéal 'n-a iomlán.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>“An chéad oidhche dá dtáinic sé ar an mbaile</span>
<lb n="26"/><span>chugainn,” arsa sean-fhear liom lá agus mé ag</span>
<lb n="27"/><span>iasgaireacht leis, “is i dtigh Mhuinntir Fhlaithbheartaigh</span>
<lb n="28"/><span>chaith sé an oidhche.”</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>Bhí fhios agam go raibh fonn sgéalaidheachta ar mo</span>
<lb n="31"/><span>chomhluadar agus chuireas cluas orm féin.</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>Chuir sé an sgéal seo dhe:–</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>Bhí muinntir an tighe ag rádh an pháidrín nuair a bhuail</span>
<lb n="36"/><span>sean-fhear beag a raibh mála ar a mhuin aige isteach</span>
<lb n="37"/><span>chuca.  Nuair a thug sé faoi deara céard a bhí ar</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="38"/><p><span>siubhal, do bhuail sé faoi ar a ghlunaibh 'n-a measg.  Ba</span>
<lb n="39"/><span>mhór é iongantas na bpáisdí ann, agus 'n-a mhála.</span>
<lb n="40"/><span>Dá mbéadh fhios aca céard a bhí istigh san mála aisteach</span>
<lb n="41"/><span>buidhe úd!  Nuair a bhí na paidreacha thart, bhí lochán</span>
<lb n="42"/><span>uisge 'n-a dhiaidh ar an urlár bhí sé chomh fliuch sin ó'n</span>
<lb n="43"/><span>mbáistigh mhóir.  Chuir fear an tighe fáilte roimh an</span>
<lb n="44"/><span>duine iasachta, agus chuir caint air.</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>“Bhí turas fada ort, bail ó Dhia ort,” arsa fear</span>
<lb n="47"/><span>an tighe.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>“Bhí – turas an-fhada.  Sgoláire bocht mé atá ag</span>
<lb n="50"/><span>taisdeal na tíre ar lorg an eólais.  Tháinic an oidhche</span>
<lb n="51"/><span>orm ar an mbaile seo, agus cheapas go bhfuighinn</span>
<lb n="52"/><span>lóisdín go maidin ann.”</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>“Gheobhair sin agus fáilte,” arsa fear an tighe.</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>Leag bean an tighe mias mhaith bídh os a chomhair, agus</span>
<lb n="57"/><span>ní bréag a rádh gur ith sé go buidheach beannachtach é.</span>
<lb n="58"/><span>Nuair a bhí an biadh caithte aige, tharraing sé féin agus</span>
<lb n="59"/><span>fear an tighe aníos chuig an teine, agus chaitheadar gail</span>
<lb n="60"/><span>tobac.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>“Ar mhisde dhom a fhiafruighe dhíot,” arsa fear an</span>
<lb n="63"/><span>tighe, “céard is ainm agus sloinneadh dhuit.”</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>“Ní misde – acht ní thig liom m'ainm ná mo bhunadh</span>
<lb n="66"/><span>a nochtadh do dhuine ar bith.  Ná bíodh aon ainm eile</span>
<lb n="67"/><span>agad orm acht an sgoláire bocht.”</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>Agus ní raibh.  Ó bhí an sgoláire bocht fliuch go</span>
<lb n="70"/><span>craiceann chuaidh sé suas ar an lochta gan moill le dhul</span>
<lb n="71"/><span>a chodladh dhó féin.</span>
<lb n="72"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="73"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>Ar maidin bhí an sgoláire ag sgrúdughadh a chuid</span>
<lb n="76"/><span>leabhar ar an leic a bhí taobh amuigh de'n doras.  Bhí</span>
<lb n="77"/><span>Colm, an mac is sine a bhí ag an bhFlaithbheartach, ag</span>
<lb n="78"/><span>dearcadh air fá iongantas.  Ní raibh ann acht páisde</span>
<lb n="79"/><span>naoi mbliadhna nó mar sin, agus chuir sé an-tsuim</span>
<lb n="80"/><span>san obair.  Dhruid sé 'n-a aice.  D'fhéach sé ar an</span>
<lb n="81"/><span>leabhar a bhí 'ghá léigheadh aige.  Chonnaic sé ag</span>
<lb n="82"/><span>iompughadh na mbileóg é.  Chonnaic sé na rudaí beaga</span>
<lb n="83"/><span>mionna dubha a bhí ar gach aon bhileóig.  Ní fhaca sé</span>
<lb n="84"/><span>duine ag léigheamh as leabhar ariamh roimhe sin, agus</span>
<lb n="85"/><span>bhí mór-iongnadh air.  Sa deire cheap sé caint a chur</span>
<lb n="86"/><span>ar an sean-sgoláire.</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>“Agus an féidir leat meabhair a bhaint as na</span>
<lb n="89"/><span>rudaíbh beaga dubha sin atá ag breacadh an pháipéir?”</span>
<lb n="90"/><span>at seisean.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>D'fhéach an sgoláire thar a ghualainn.  Baineadh geit</span>
<lb n="93"/><span>as.  Ní raibh fhios aige go raibh aon duine 'n-a ghoire.</span>
<lb n="94"/><span>Nuair a chonnaic sé an malrach beag fionn-chas agus</span>
<lb n="95"/><span>an t-iongantas a bhí air thosuigh sé ag gáiridhe.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>“Tig liom, a mhic.  Tig liom meabhair agus ciall</span>
<lb n="98"/><span>agus misneach agus dóchas fhághail 'sna rudaíbh beaga</span>
<lb n="99"/><span>dubha úd.”</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>“Nach aoibhinn duit é, a sgoláire?”</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>“Is aoibhinn, a mhic.  Is agad-sa tá an chiall.  Is</span>
<lb n="104"/><span>aoibhinn do dhuine a bheith i n-ann meabhair agus tuigsint</span>
<lb n="105"/><span>a bhaint as na rudaíbh beaga dubha úd atá ag breacadh</span>
<lb n="106"/><span>an pháipéir.  Fághaim féin misneach as an mbeart beag</span>
<lb n="107"/><span>leabhar úd nuair atá an croidhe go trom 'mo chliabh.</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="108"/><p><span>Fághaim filidheacht agus sgéalta iongantacha ionnta.</span>
<lb n="109"/><span>Agus nuair a bhím 'ghá léigheadh ní heól dom an fliuch</span>
<lb n="110"/><span>tirim an oidhche – ní heól dom cá bhfuilim ar chor ar</span>
<lb n="111"/><span>bith – ní heól dom an t-ocras a bhíos orm go minic – ní</span>
<lb n="112"/><span>heól dom an tart … Acht ní thuigeann tú mé,</span>
<lb n="113"/><span>a pháisde – ní thuigeann tú céard is léigheann ann.”</span></p>
<lb n="114"/>
<lb n="115"/><p><span>Níor thuig an páisde é acht an oiread.  Leis féin</span>
<lb n="116"/><span>a bhí an sgoláire bocht ag cainnt, shílfheá.  Ucht bhí dúil</span>
<lb n="117"/><span>mhór ag an malrach 'sna sgéaltaibh i gcomhnuidhe.  'S</span>
<lb n="118"/><span>iomdha sgéal d'innis a shean-mháthair dhó.  Acht bhí sí</span>
<lb n="119"/><span>ag tabhairt an fhéir anois.  Ó! dá bhféadfadh sé na</span>
<lb n="120"/><span>sgéalta fhágháil as leabhar!  Chonnaic an sean-sgóláire</span>
<lb n="121"/><span>chomh smaointeach is do bhí sé.  Thuig sé céard a bhí ar</span>
<lb n="122"/><span>siubhal i n-intinn an pháisde.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>“Is dócha go mba mhaith leat go mbeidhtheá i n-ann</span>
<lb n="125"/><span>na sgéalta breágha atá 'sna leabhraibh a léigheadh?” ar</span>
<lb n="126"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>“Ó, b'aoibhinn liom é,” ars' an malrach ag greadadh</span>
<lb n="129"/><span>a bhos, “b'aoibhinn liom a bheith i n-ann sgéalta deasa</span>
<lb n="130"/><span>a bhíodh ag mo mhathair mhóir a léigheadh.  Faoi Fhionn agus</span>
<lb n="131"/><span>Oisín agus Diarmuid Donn agus Goll agus Gráinne.</span>
<lb n="132"/><span>Ó nach mbeadh sé deas!”Agus thosuigh sé ag léimnigh</span>
<lb n="133"/><span>agus ag rinnce le neart áthais.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>Do dhearc an sean-sgoláire air agus tháinic mór</span>
<lb n="136"/><span>aoibhneas ar a chroidhe.  “Ní'l an léigheann ar lár fós</span>
<lb n="137"/><span>i nÉirinn,” ar sé leis féin “agus ní bheidh go deo.</span>
<lb n="138"/><span>Ní féidir an léigheann a mhúchadh – ní féidir sin.  Acht</span>
<lb n="139"/><span>táid ag féachaint le n-a dhéanamh, acht cinnfidh sé orra.</span>
<lb n="140"/><span>Cinnfidh sé orra.”</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>Dubhairt sé na focail 'cinnfidh sé orra' chomh</span>
<lb n="143"/><span>bríoghmhar dána 's go gcuala an malrach é agus</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="144"/><p><span>cuireadh eagla air.  Níor cheap sé go bhféadfadh aon</span>
<lb n="145"/><span>dhuine a bheith chomh borb dána leis an sean sgoláire</span>
<lb n="146"/><span>ar rádh na bhfocal úd dhó.  Acht nuair d'fhéach sé air</span>
<lb n="147"/><span>arís, bhí an sgoláire ag gáiridhe agus ag iarraidh an</span>
<lb n="148"/><span>ghasúir a mhealladh chuige.</span></p>
<lb n="149"/>
<lb n="150"/><p><span>“Gabh i leith annseo,” ars' an sgoláire, “agus</span>
<lb n="151"/><span>múinfead thú.”</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>Chuaidh an malrach chuige.  Bhuail sé faoi ar an leic</span>
<lb n="154"/><span>le n-a thaoibh.  Chaith an sgoláire na leabhair uaidh.</span>
<lb n="155"/><span>Bhain sé ruainne cailce as a phócha.  Bhí an leath-dhoras</span>
<lb n="156"/><span>caitthe ar an talamh le n a dtaobh.  Tharraing sé</span>
<lb n="157"/><span>chuige é.</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>“Féach i leith annseo,” ar sé leis an ngasúr</span>
<lb n="160"/><span>“caithfidh tú na litreacha fhóghluim ar dtús.  'Sé an</span>
<lb n="161"/><span>chéad chéim é.  Tá sé chinn déag aca ann.  Nuair atá</span>
<lb n="162"/><span>siad sin agad i gceart tig leat aon ní a léighead – acht</span>
<lb n="163"/><span>cleachtadh a bheith agad orra.”</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>“Agus tig liom sgéalta a léigheadh nuair atáid</span>
<lb n="166"/><span>agam i gceart!”</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>“Tig leat.  Acht féach annseo.  Seo í an chéad</span>
<lb n="169"/><span>cheann aca,” agus rinne sé A mór millteach ar an</span>
<lb n="170"/><span>leath-dhoras leis an gcailc.  Annsin rinne sé B nach</span>
<lb n="171"/><span>raibh chomh mór sin ar fad, agus C a bhí beagáinín</span>
<lb n="172"/><span>beag níos mó.  Nuair a bhí A B C D E sgríobhtha</span>
<lb n="173"/><span>aige chuir sé iallach ar an ngasúr na litreacha céadna</span>
<lb n="174"/><span>a sgríobhadh agus a ainmniughadh dhó.  Acht 'siad a bhí</span>
<lb n="175"/><span>go bacach 'n a dhiaidh.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>Acht má bhí féin bhí a oide sásta go bhfuair sé gasúr</span>
<lb n="178"/><span>a raibh an oiread suime aige san léigheann is do bhí</span>
<lb n="179"/><span>ag Colm.</span>
<lb n="180"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="181"/><p><span>“Tá do sháith déanta agad indiu,” ars' an sean-</span>
<lb n="182"/><span>sgoláire.  “I ndiaidh a chéile déantar na caisleáin.</span>
<lb n="183"/><span>Téanam annseo go n-innseóchaidh mé sgéal dhuit.”</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>Sul ar thosuigh an sgoláire bocht ar an sgéal rug</span>
<lb n="186"/><span>Colm ar an leath-dhoras agus chuir an taobh a raibh na</span>
<lb n="187"/><span>litreacha sgríobhtha air leis an mballa ar eagla go</span>
<lb n="188"/><span>dtiocfadh an bháisteach agus go millfidhe iad.  Annsin</span>
<lb n="189"/><span>bhuail sé faoi ar chloich le taobh an tsean-sgoláire.</span>
<lb n="190"/><span>Thosuigh seisean ar a sgéal a innseacht.</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>“Is sgéal é seo a mbíodh an-chliú air fad ó.  Bhíos</span>
<lb n="193"/><span>'ghá léigheadh nuair a tháinic tú chugam ar maidin,” ars'</span>
<lb n="194"/><span>an sean-sgoláire.</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>Agus d'innis sé sgéal Dhéirdre dhó.  D'innis sé dhó</span>
<lb n="197"/><span>cé mar imthighthear leó go hAlbain agus an saoghal</span>
<lb n="198"/><span>aoibhinn a bhí aca ann.  Chuir an gasúr suim mhór i </span>
<lb n="199"/><span>n-eachtraíbh Chloinne Uisnigh.  Nach tréan calma na fir</span>
<lb n="200"/><span>a bhí ionnta?  Cheap an gasúr nach raibh aon cheart ag</span>
<lb n="201"/><span>Déirdre a dtabhairt go hÉirinn léithi dá mbuidheachas.</span>
<lb n="202"/><span>Nuair a chuala sé cé mar mharbhuigh Conchubhar iad, bhí</span>
<lb n="203"/><span>truagh aige do Dhéirdre.  Bhí sé ag sileadh na súl nuair</span>
<lb n="204"/><span>d'aithris an sean-sgoláire dhó an laoi dubróin a rinne</span>
<lb n="205"/><span>Déirdre dheórach os cionn na gcorp …</span></p>
<lb n="206"/>
<lb n="207"/><p><span>Acht níorbh' é sin an sgéal deireannach a mhúin an</span>
<lb n="208"/><span>sgoláire bocht dó.  Is iomdha ceacht agus sgéal agus</span>
<lb n="209"/><span>duan a mhúin sé dhó 'n-a dhiaidh sin.  Chuir sé faoi ar</span>
<lb n="210"/><span>an mbaile.  Chuir sé sgoil ar bun ann.  I sgioból</span>
<lb n="211"/><span>Mhic Uí Fhlaithbheartaigh bhíodh an sgoil ar siubhal san</span>
<lb n="212"/><span>ngeimhreadh, acht san samhradh nuair a thagadh an aimsir</span>
<lb n="213"/><span>the, bheidís amuigh fá'n spéir.  Bheidís ag imtheacht leó</span>
<lb n="214"/><span>ar fud na mbánta nó 'n-a suidhe faoi chrann.  Ní</span>
<lb n="215"/><span>mórán leabhar a bhí aca.  Acht bhí sgéal deas ag an</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="216"/><p><span>oide i gcomhnuidhe dhóibh.  Indiu d'innseóchadh sé sgéal</span>
<lb n="217"/><span>a bhain le laoch éigin a rinne gníomh mór ar son a thíre.</span>
<lb n="218"/><span>I mbárach b'féidir go mbeadh sgéal aisteach aige faoi</span>
<lb n="219"/><span>luibh nó faoi chloich aistigh bhuailtí leis ar a bhealach.</span>
<lb n="220"/><span>Ní raibh fhios ag na páisdíbh cá bhfuair sé an t-eolas ar</span>
<lb n="221"/><span>fad.  Acht bhí gean mór aca air.  Bhí gean na ndaoine</span>
<lb n="222"/><span>uile air.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>I dtigh Mhuinntir Fhlaithbheartaigh bhíodh an sgoláire</span>
<lb n="225"/><span>bocht an chéad bhliadhain, acht sul a raibh sé dhá bhliadhain</span>
<lb n="226"/><span>ar an mbaile tháinic na fir óga i dteannta chéile agus</span>
<lb n="227"/><span>thógadar teach beag deas dhó thíos ag an abhainn (tá</span>
<lb n="228"/><span>na sean-bhallaí 'n-a seasamh ann fós).</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>Bhí cuid mhaith sgoláirí aige faoi'n am seo.  Acht ba</span>
<lb n="231"/><span>mheasa leis an chéad sgoláire dá raibh aige ná duine</span>
<lb n="232"/><span>ar bith eile aca.  An ceacht úd a mhúin sé dhó ar an</span>
<lb n="233"/><span>leath-dhoras nuair a tháinic sé ar an mbaile ar dtúis,</span>
<lb n="234"/><span>chuaidh sé i dtairbhe dhó.  Is beag leabhar nach raibh sé</span>
<lb n="235"/><span>in n-ann meabhair agus tuigsint a bhaint as.  Ní</span>
<lb n="236"/><span>chuirfeadh na rudaí beaga miona dubha aon iongantas</span>
<lb n="237"/><span>air anois.  Fuair sé ciall ionnta.  Acht marach gur</span>
<lb n="238"/><span>sheól Dia chuige an sgoláire bocht is dócha nach</span>
<lb n="239"/><span>gcuirfeadh sé aon tsuim ionnta go deó; acht tháinic</span>
<lb n="240"/><span>an sgoláire bocht, agus chuir sé an síol san ithir</span>
<lb n="241"/><span>shaidhbhir.</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>Bhí Colm agus an sgoláire bocht ag dul ag</span>
<lb n="246"/><span>iasgaireacht ar an loch lá.  Bhí ceann de na maidíbh</span>
<lb n="247"/><span>rámha briste, agus bhí orra a dhul chun an tighe arís</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="248"/><p><span>ag féachaint a' bhfuighidís táirngí agus córda le caoi a</span>
<lb n="249"/><span>chur air.  Chuaidh siad suas ar an lota 'ghá gcuartughadh.</span>
<lb n="250"/><span>Bhí cómhra san gcúinne ann.  Bhí téada agus dorugha</span>
<lb n="251"/><span>agus brusgar dhe 'chuile chineál 'n-a thóin.  Thosuigh</span>
<lb n="252"/><span>Colm 'ghá chartughadh.  Is dócha nár cartuigheadh é</span>
<lb n="253"/><span>roimhe sin le leith-chéad bliadhain.  Is geárr go dtáinic</span>
<lb n="254"/><span>sé ar bheart a bhí clúduighthe go deas cúramach le</span>
<lb n="255"/><span>línéadach.  D'osgail se é.  Baineadh geit as.</span></p>
<lb n="256"/>
<lb n="257"/><p><span>“Ora! – gabh i leith!  Gabh i leith!  Gabh i leith!” ar</span>
<lb n="258"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="259"/>
<lb n="260"/><p><span>“Céard tá agad, a dhuine?” ars' an fear eile.</span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>“Féach!”</span></p>
<lb n="263"/>
<lb n="264"/><p><span>D'fhéach an sgoláire bocht ar an rud a bhí aige.  Ba</span>
<lb n="265"/><span>mhór agus ba ríogh-mhór é a iongantas agus a áthas.</span>
<lb n="266"/><span>Céard a bhí aige ann acht sean-leabhar.  Sean-láimh-</span>
<lb n="267"/><span>sgríbhinn a bhí 'ann.  Rug an sean-sgoláire leis é go</span>
<lb n="268"/><span>dtí an fhuinneóigín bheag a bhí ar an lota, i dtreó go</span>
<lb n="269"/><span>mbeadh solas a dhóthain aige le n-a léigheadh.  Shocruigh</span>
<lb n="270"/><span>sé an leabhar go cúramach ar a dhá ghlúin.  Bhí an fear</span>
<lb n="271"/><span>óg ag breathnughadh air thar a ghualainn.  D'fhosgail sé</span>
<lb n="272"/><span>an leabhar, agus do léigh an bheirt aca na focail:</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>“LEABHAR NA bhFLAITHBHEARTACH.”</span></p>
<lb n="275"/>
<lb n="276"/><p><span>Agus i n-áit eile chonnaiceadar na focail seo:</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>“Ar na sgríobhadh do</span>
<lb n="279"/><span>Dhonnchadh Mór Ua Flaithbheartaigh.”</span>
<lb n="280"/><span>“Ó! nach iongantach ar domhan é?” arsa Colm.</span></p>
<lb n="281"/>
<lb n="282"/><p><span>Níor thug an fear eile freagra air.  Bhí an leabhar</span>
<lb n="283"/><span>d'á sgrúdughadh go mion agus go beacht aige.</span></p>
<lb n="284"/>
<lb n="285"/><p><span>“Féach an sgríobhneóireacht atá ann!  Nach breagh é?</span>
<lb n="286"/><span>Féach chomh deágh-chumtha is tá sé!  Agus na litreacha</span>
<lb n="287"/><span>móra – nach gleoite iad?”</span>
<lb n="288"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="289"/><p><span>“Leabhar an-luachmhar atá ann,” ars' an sean-</span>
<lb n="290"/><span>sgoláire faoi dheireadh.  “Ní 'mé a bhfuil fhios ag</span>
<lb n="291"/><span>t'athair go bhfuil sé ann.  Dá mbeadh, is dócha go</span>
<lb n="292"/><span>n-innseóchadh sé dhom cheana é.”</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>Thugadar an leabar leó san mbád, mar bhí eagla</span>
<lb n="295"/><span>ar an sean-sgoláire go dtiocfadh duine éigin chuca</span>
<lb n="296"/><span>ar an lochta.  Act ní mórán iasgaireacht a rinneadar.</span>
<lb n="297"/><span>Leigeadar do'n bhád imtheacht leis an ngaoith.  Agus</span>
<lb n="298"/><span>is aca a bhí an lá!  An sean-sgoláire 'n-a shuidhe ós</span>
<lb n="299"/><span>íseal, na cosa sínte amach uaidh, agus é 'ghá léigheadh</span>
<lb n="300"/><span>agus 'ghá ath-léigheadh le ciall agus brígh na bhfocal</span>
<lb n="301"/><span>fágháil.  Colm 'n-a shuidhe ós árd, maide rámha 'n-a</span>
<lb n="302"/><span>láimh aige, acht é go daoimhín leis.  É ag éisteacht go</span>
<lb n="303"/><span>haireach leis an rud a bhí 'ghá léigheadh ag an sean-fhear.</span>
<lb n="304"/><span>“Ar láimh dheis Dé go raibh t'anam, a Dhonnchadh</span>
<lb n="305"/><span>Mhóir,” ars' an sean-fhear thar éis tamaill.  “A</span>
<lb n="306"/><span>Chuilm! – a Chuilm, a mhic, féach annso.  Bhfuil fhios agad</span>
<lb n="307"/><span>an sgéal atá aige i dtús a leabhair.?”</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>“Níl fhios.  Ní thig liom a léigheadh, faraoir!” ars'</span>
<lb n="310"/><span>an fear óg, thar éis an leabair a sgrúdughadh dhó.</span></p>
<lb n="311"/>
<lb n="312"/><p><span>“Cruadh-Ghaedhilge atá ann, nach eadh?”</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>“'Seadh 'seadh,” ar seisean; “acht tig liom ciall</span>
<lb n="315"/><span>a bhaint as.  Chualas an sgéal cheana acht ní fhacas</span>
<lb n="316"/><span>sgríobtha go dtí anois é.”</span></p>
<lb n="317"/>
<lb n="318"/><p><span>Thosuigh sé ar chuid de'n sgéal a léigheadh agus a</span>
<lb n="319"/><span>míniughadh do'n fhear óg mar seo:</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>“An chéad bliadhain dár ghabh Eochaidh Aireamh</span>
<lb n="322"/><span>mac Fhinn mhic Fhiontain flaith agus fóirleathnas ar</span>
<lb n="323"/><span>Éirinn; chuir sé gairm sgoile amach ag fógairt ar</span>
<lb n="324"/><span>fhearaib Fáil Feis na Teamhrach a chomóradh go socróch-</span>
<lb n="325"/><span>aidhe cíosa agus béasa na tíre.”</span>
<lb n="326"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="327"/><p><span>Agus d innis sé dhó cé mar chlis feara Fáil ar</span>
<lb n="328"/><span>Eochaidh.  Thosuigh sé ag léigheadh as an leabhar arís.</span></p>
<lb n="329"/>
<lb n="330"/><p><span>“Ní raibh fear ar bith aca gan a bhean féin a bheith</span>
<lb n="331"/><span>aige, agus ní raibh aon rí i dTeamhair roimhe sin nach</span>
<lb n="332"/><span>raibh pósta.”</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>Chuir Colm an-spéis 'sna marcaighibh agus 'sna</span>
<lb n="335"/><span>cleasaidhthibh agus 'sna teachtairíbh coigcríocha chuir</span>
<lb n="336"/><span>Eochaidh amach ar lorg mná dhó féin.  Agus nuair a</span>
<lb n="337"/><span>léigh an sean-fhear dhó cé mar tháinic an rí uirri agus í</span>
<lb n="338"/><span>ag an tobar, sgaoil sé a ghreim ar an maide rámha,</span>
<lb n="339"/><span>agus thuit sé uaidh isteach san loch.</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>“Mh'anam!” ars' an sean-fhear, ag tógáil a</span>
<lb n="342"/><span>chinn go tobann agus a' féachaint 'n-a thimcheall.</span>
<lb n="343"/><span>“Mh'anam!” ar seisean, “go bhfuilimid beagnach</span>
<lb n="344"/><span>treasna an locha.  Níor airigheas an lá ag imtheacht.”</span></p>
<lb n="345"/>
<lb n="346"/><p><span>“Níor airigh ná mise.”</span></p>
<lb n="347"/>
<lb n="348"/><p><span>“'Sé an sgéal ba chionn-tsiocair leis.  Ní mór</span>
<lb n="349"/><span>dhúinn a bheith ag filleadh a bhaile feasta.”</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>D'fhill.  Acht b'iomdha lá aoibhinn a chaitheadar ar an</span>
<lb n="352"/><span>mbealach céadna 'n-a dhiaidh sin.  Uaireannta eile,</span>
<lb n="353"/><span>nuair nach mbeadh an chruadhóg ar an bhfear óg,</span>
<lb n="354"/><span>bhuailfidís amach fá'n sliabh 'n-a mbeirt, agus a</span>
<lb n="355"/><span>ngunnaí ar iomchar aca.  Acht, má bhí na gunnaí aca,</span>
<lb n="356"/><span>bhíodh an leabhar aca freisin; agus, nuair d'fheicfidís</span>
<lb n="357"/><span>an áit fheileamhnach, thiubhraidís cuid de'n lá ann a</span>
<lb n="358"/><span>léigheadh.  Bhíodh “Sgiob” – gadhar óg míchéillidhe – le</span>
<lb n="359"/><span>n-a gcois go minic, agus 'sé a bhíodh go mífhoighideach</span>
<lb n="360"/><span>nach mbeidís ar an tóir.  Acht ní bhíodh aon áird ag</span>
<lb n="361"/><span>an mbeirt úd ar a ghleó, agus nuair nach mbíodh aon</span>
<lb n="362"/><span>tsásamh le fágháil aige, d'imtheóchadh leis ag fiadhach dhó</span>
<lb n="363"/><span>féin.  D'fhágfadh sé an léightheóireacht aca-san.</span>
<lb n="364"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="365"/><p><span>Sul a dtáinic sé go Doire na gCuach, is minic a</span>
<lb n="366"/><span>cheap an sgoláire bocht go mbeadh sé lán-tsásta bás</span>
<lb n="367"/><span>fhágháil uair ar bith dá mbeadh oighre aige a bféadfadh</span>
<lb n="368"/><span>sé a chuid foghluma fhágáil aige.  Bhí sin aige anois.  Ní</span>
<lb n="369"/><span>raibh aon aimhreas air nach mbeadh Colm in-a sgoláire</span>
<lb n="370"/><span>chomh maith leis féin amach annso, agus go mbeadh an</span>
<lb n="371"/><span>fonn céadna air an fhoghluim a sgapadh is do bhí air</span>
<lb n="372"/><span>féin.  Bhí sé sásta deireadh a shaoghail a chaitheamh le</span>
<lb n="373"/><span>n-a charaid.  Ba mhór agus ba ríogh-mhór an cion a bhí</span>
<lb n="374"/><span>aca ar a chéile.</span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>Acht' má's fada an lá, tig an oidhche.  D'éirigh</span>
<lb n="379"/><span>timpíst mhór do'n sgoláire bhocht.  Chuaidh sé féin agus</span>
<lb n="380"/><span>Colm amach ar an loch lá.  Thugadar na gunnaí leo.</span>
<lb n="381"/><span>Ní dheárnadar mórán maitheasa leó i gcaitheamh an lae.</span>
<lb n="382"/><span>Acht, ar a theacht a bhaile dhóibh, tráthnóna, d'éirigh lacha</span>
<lb n="383"/><span>fhiadhain rómpa amach.  Bhí an gunna faoi réir ag an</span>
<lb n="384"/><span>sean-fhear.</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>“Sgaoil fúithi, a dhuine – sgaoil fúithi!” arsa Colm.</span>
<lb n="387"/><span>D'árduigh an sean-fhear an gunna leis an lachain a</span>
<lb n="388"/><span>chaitheamh, acht loic an t-urchar air.</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>“Ní'l fhios agam sa gcat marbh céard atá ar an</span>
<lb n="391"/><span>ngunna seo,” ar seisean.  “Dheaman ar loic sé ariamh</span>
<lb n="392"/><span>cheana orm”.</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>“Bhfuil caipín agad air?” arsa Colm.</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>“Tá.  Féach é.  Droch-rath air mar ghunna! – bheadh</span>
<lb n="397"/><span>an lacha bhreágh úd againn marach é.”</span>
<lb n="398"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="399"/><p><span>“Bheadh.  Caithfidh tú é chartughadh amach anois.”</span></p>
<lb n="400"/>
<lb n="401"/><p><span>“Caithfead.  B'fhéidir go mbeadh sé de rath orainn</span>
<lb n="402"/><span>a theacht uirri aríst.”</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>Chrom an sean-fear ar an ngunna a chartughadh.</span>
<lb n="405"/><span>Bhain sé an grán as réidh go leór.  Chuaidh Colm i </span>
<lb n="406"/><span>n-áirde ar charraig mhór a bhí le n'ais ag féachaint an</span>
<lb n="407"/><span>bhfeicfeadh sé a lacha i n-áit ar bith.  Acht ní túisge</span>
<lb n="408"/><span>ar mhullach na carraige é, ná chuala sé an phléasg</span>
<lb n="409"/><span>uathbhásach.  Dhearc sé síos uaidh ar an áit ar fhág sé</span>
<lb n="410"/><span>an sean-fhear, agus chonnaic sé an fear bocht sínte.</span>
<lb n="411"/><span>Ghread leis chuige, agus a chroidhe 'n-a bhéal aige.</span></p>
<lb n="412"/>
<lb n="413"/><p><span>Bhí dath gorm ar éadan an tsean-fhir ó'n bpúdar.</span>
<lb n="414"/><span>Bhí an mothughadh ann, acht b'in é an méid.  Thosuigh an</span>
<lb n="415"/><span>fear óg ag fóirthin air chomh maith is d'fhéad sé.  Bhí a</span>
<lb n="416"/><span>lámh ar a shúilibh ag an sean-fhear, agus cosamhlacht</span>
<lb n="417"/><span>air go raibh pian an-mhór air.  Ba mhór a chuaidh a osnaí</span>
<lb n="418"/><span>ar Cholm.  Sa deireadh shíl an sean-fhear éirghe.  Bhain</span>
<lb n="419"/><span>sé na lámha dhá shúilibh.</span></p>
<lb n="420"/>
<lb n="421"/><p><span>“A Dhia mhóir!” ar seisean – “cá bhfuil mé?  Bhfuil</span>
<lb n="422"/><span>sé 'n-a oidhche?”</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>Ní raibh.  Acht bhí sé 'n-a oidhche aige-sean.  Bhí a</span>
<lb n="425"/><span>shúile millte.</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>Thug Colm a bhaile é; acht, dá méid aire dá bhfuair</span>
<lb n="428"/><span>sé, ní fhuair sé amharc a shúl níos mó.  Bhuail taom</span>
<lb n="429"/><span>tinnis é, agus nuair a d'éirigh as an taom bhí sé 'n-a</span>
<lb n="430"/><span>dhall.</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>Ba mhór an truagh a bhí ag gach duine ar an mbaile</span>
<lb n="433"/><span>dhó.  Rud ar bith a bí ar a gcumas a dhéanadh dhó,</span>
<lb n="434"/><span>rinneadar é.  Nuair a tugadh go dtí a árus féin é,</span>
<lb n="435"/><span>fágadh malrach sa teach aige le freasdal air.  Ní raibh</span>
<lb n="436"/><span>teaghlach ar bith ann nach gcuirfeadh earraidhe chuige</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="437"/><p><span>anois agus aríst.  Ní raibh aon ní de dhíth air.  Is</span>
<lb n="438"/><span>minic d'fheicfidhe ag gábháil an bóthar é agus páisde</span>
<lb n="439"/><span>ó'n sgoil 'ghá threórughadh.  Agus is ag na páisdíbh a</span>
<lb n="440"/><span>bhíodh an clampar ag féachaint cé aca gheobhfadh cead</span>
<lb n="441"/><span>uaidh a dhul i n-éindigh leis.  Agus an duine a gheibheadh</span>
<lb n="442"/><span>an cead seo uaidh, nach air bhíodh an t-áthas?  Nach é</span>
<lb n="443"/><span>d'innseóchadh do'n dall gach rud a d'fheiceadh sé ar an</span>
<lb n="444"/><span>tslighe?  Má bhí na súile caillte aige, bhí súile leith-</span>
<lb n="445"/><span>chéad páisdí a bhíodh ar sgoil aige ann le seirbhís a</span>
<lb n="446"/><span>dhéanamh dhó.</span></p>
<lb n="447"/>
<lb n="448"/><p><span>'Sé an rud is mó a ghoill air, ar dtús, gan é bheith</span>
<lb n="449"/><span>i n-ann a chuid leabhar a léigheadh.  Ar maidin, nuair</span>
<lb n="450"/><span>a bhíodh Colm gnóthach, théigheadh an sean-fhear amach ar</span>
<lb n="451"/><span>an tsráid.  Bhuaileadh sé faoi ar a chathaoir shúgáin.</span>
<lb n="452"/><span>Tharraingeadh sé chuige a chuid leabhar, agus leigeadh</span>
<lb n="453"/><span>air a bheith dhá léigheadh.  Bhí dánta ionnta a bhí de ghlan-</span>
<lb n="454"/><span>mheabair aige, agus thosuigheadh sé 'ghá rádh siúd ós árd</span>
<lb n="455"/><span>agus ag ceapadh gur 'ghá léigheadh a bhíodh sé.  Chuireadh</span>
<lb n="456"/><span>sé cúpla uair thairis ar an gcuma sin gach lá beagnach.</span>
<lb n="457"/><span>Laetheannta eile, ghlaodhadh sé chuige ar “Sgiob.”</span>
<lb n="458"/><span>Chuireadh sé sreanga faoi n-a mhuinéal, agus deireadh</span>
<lb n="459"/><span>leis a dhul go tigh Uí Fhlaithbheartaigh.  Bhí an oiread</span>
<lb n="460"/><span>sin cleachta ag an ngadhar a dhul ann is nach mbeadh</span>
<lb n="461"/><span>ar an sean-fhear an dara focal a rádh leis.  Shílfeá ar</span>
<lb n="462"/><span>“Sgiob” bocht gur éirigh sé sean-chríonna gasda ó</span>
<lb n="463"/><span>tháinic an mí-ádh ar a mháighistir.  Shílfeá gur thuig sé</span>
<lb n="464"/><span>go raibh sé 'n-a dhall, agus go raibh air féin a threórughadh</span>
<lb n="465"/><span>ó áit go háit.</span></p>
<lb n="466"/>
<lb n="467"/><p><span>Nuair a bhíodh Colm sa mbaile roimhe, chromaidís</span>
<lb n="468"/><span>beirt ar an léightheoireacht agus ar an sgéalaidheacht.</span>
<lb n="469"/><span>Bhíodh Colm 'n-a shuidhe le hais an tsean-fhir, agus an</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="470"/><p><span>leabhar 'n-a lámhaibh aige; acht ní bhíodh an dall sásta</span>
<lb n="471"/><span>'n-a intinn go mbíodh an oidhche ann, chuirfeadh sé iallach</span>
<lb n="472"/><span>ar Colm é shocrughadh ar bhealach a mbeadh an solas ag</span>
<lb n="473"/><span>tuitim go ceart ar an leabhar a bheadh 'n-a láimh aige.</span>
<lb n="474"/><span>Nuair a thosóchadh Colm ar sgéal a léigheadh, déarfadh</span>
<lb n="475"/><span>an sean-fhear:</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>“Cá bhfuil sé sin ann, a Chuilm.  Fág mo mhéar air.”</span></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>“Díreach faoi do mhéir.  Is ann a thosuigheann an</span>
<lb n="480"/><span>sgéal.  Féach!  ‘An chéad bhliadhain dar ghabh Eochaidh</span>
<lb n="481"/><span>Aireamh mac Fhinn mic Fhiontain flaith agus fóirleathnas</span>
<lb n="482"/><span>ar Éirinn …’”</span></p>
<lb n="483"/>
<lb n="484"/><p><span>“Is maith is cuimhneach liom é.  Is mór an spéis a</span>
<lb n="485"/><span>chuireas san sgéal sin nuair a léigheas ar dtús é.  Is</span>
<lb n="486"/><span>mór sin, a Chuilm.”</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>“Nach iongantach an sgéal é!  Is cuimhneach leat</span>
<lb n="489"/><span>é – 'sé an chéad sgéal dá bhfuil san leabhar é – amuigh</span>
<lb n="490"/><span>ar an loch léigheamar ar dtús é.”</span></p>
<lb n="491"/>
<lb n="492"/><p><span>“Fíor dhuit sin, a Chuilm, a chuid.  Bhí an oiread sin</span>
<lb n="493"/><span>spéise dá chur agad san sgéal is gur thuit an maide</span>
<lb n="494"/><span>rámha as do láimh.  Nár thuit, anois?”</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>“Thuit.”</span></p>
<lb n="497"/>
<lb n="498"/><p><span>“Agus bhíomar beagnach treasna an locha nuair a</span>
<lb n="499"/><span>bhí an sgéal léighte agam-sa, mar leigeamar do'n bhád</span>
<lb n="500"/><span>imtheacht leis an ngaoith.”</span></p>
<lb n="501"/>
<lb n="502"/><p><span>“Tá an ceart agad sa méid sin.  Acht is beag</span>
<lb n="503"/><span>nach raibh dearmad déanta agam air sin.  Nach ait an</span>
<lb n="504"/><span>chuimhne atá agad?”</span></p>
<lb n="505"/>
<lb n="506"/><p><span>“Is ait.  Is ait an chuimhne atá agam, a mhic.  Sin a</span>
<lb n="507"/><span>bhfuil agam anois.”</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>Chuireadh an chainnt seo brón ar Cholm, agus d'fhéachadh</span>
<lb n="510"/><span>sé le athrughadh a chur ar an gcomhrádh.  Acht bhíodh sé</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="511"/><p><span>fánach aige sin a dhéanamh.  Nuair a bhaineadh an sean-</span>
<lb n="512"/><span>fhear amach sa gcaint ar an gcuma sin, ní bhíodh aon</span>
<lb n="513"/><span>chosg le cur air.  D'fhanadh sé ag caint agus ag</span>
<lb n="514"/><span>síor-chaint faoi n-a sgéalta a léigh sé agus na sgéalta</span>
<lb n="515"/><span>a chuala sé ó bhí sé óg, go mbíodh sé i n-am ag Colm</span>
<lb n="516"/><span>a threórughadh a bhaile.  Ní raibh aon aimhreas air-sean</span>
<lb n="517"/><span>ar chuma ar bith nach raibh cuimhne iongantach ag an dall</span>
<lb n="518"/><span>bocht.</span></p>
<lb n="519"/>
<lb n="520"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="521"/>
<lb n="522"/><p><span>Bhíodh sean-phíobaire san gceanntar an tráth seo,</span>
<lb n="523"/><span>agus, nuair chuala aos óg an bhaile go mbeadh sé i</span>
<lb n="524"/><span>nDoire na gCuach a leithéid seo de lá, cheapadar nach</span>
<lb n="525"/><span>raibh aon ní a b'fhearr le déanamh 'ná sgoraidheacht nó</span>
<lb n="526"/><span>siamsa éigin dá shaghas a chur ar bun.  Ní raibh aon</span>
<lb n="527"/><span>teach ann chomh mór le teach Uí Fhlaithbheartaigh agus is</span>
<lb n="528"/><span>ann a cheapadar a dhul.  Ní minic a bhíodh siamsa dá</span>
<lb n="529"/><span>shaghas aca le goirid, agus, ar an ádhbhar sin, bhí an</span>
<lb n="530"/><span>baile go léir bailighthe ann.  Is ann a bhí an gleó.  Bhí</span>
<lb n="531"/><span>an píobaire sa láthair go moch san oidhche, agus níor</span>
<lb n="532"/><span>b'fhada ann dó nuair a cuireadh iallach air port breágh</span>
<lb n="533"/><span>croidheamhail a chrochadh suas.  Annsin thosuigh an damhsa.</span>
<lb n="534"/><span>Chuaidh beirt fhear amach i lár boill an urlár ar dtús,</span>
<lb n="535"/><span>agus chuireadar dreas damhsa dhíobh go héadtrom</span>
<lb n="536"/><span>aerach.  Bhí an ceóltóir 'n-a shuidhe ar chathaoir faoi'n</span>
<lb n="537"/><span>bhfuinneóig.  A shúile beagnach dúnta aige.  A cheann</span>
<lb n="538"/><span>dhá luasgadh anonn 's anall.  An suairceas ag sileadh</span>
<lb n="539"/><span>ó bharraibh a mhéar.  Anois agus arís d'fhosglóchadh sé</span>
<lb n="540"/><span>a leath-shúil, agus an fhaid is do bhíodh an leath-shúil sin</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="541"/><p><span>ar fhosgailt aige, ní bhíodh aon ghoir ag an mbeirt a</span>
<lb n="542"/><span>bhí ar an urlár stad de'n damhsa.</span></p>
<lb n="543"/>
<lb n="544"/><p><span>Ní raibh deireadh leis an bport damhsa úd gur bhuail</span>
<lb n="545"/><span>an sean-sgoláire isteach agus an gadhar 'ghá threórughadh.</span>
<lb n="546"/><span>Chuaidh sé timcheall le balla ag leagaint láimhe ar</span>
<lb n="547"/><span>dhuine annso agus annsúd agus ag cur cainnte orra.</span>
<lb n="548"/><span>Nuair a bhí cainnt curtha aige ar bhunáite a raibh ann,</span>
<lb n="549"/><span>dhruid sé síos chuig an teine agus thosuigh 'ghá ghoradh</span>
<lb n="550"/><span>féin.  Shín sé a dhá láimh bhána chaol-tanaidhe amach os</span>
<lb n="551"/><span>cionn na teineadh, agus, le chomh bán agus chomh tanaidh</span>
<lb n="552"/><span>is do bhí na lámha sin, d'fheicfeá na féitheacha gorma</span>
<lb n="553"/><span>a bhí ionnta ag dul i méid agus ag dul i líonmhaireacht</span>
<lb n="554"/><span>nuair a thosuigh teas na teineadh ag cur na fola ar</span>
<lb n="555"/><span>borradh ionnta.  Bhí iongantas ar mhórán a bhí sa láthair</span>
<lb n="556"/><span>chomh craithte is do bhí sé ag éirighe.  Anois agus aríst,</span>
<lb n="557"/><span>do thógadh sé a cheann, d'fhéachadh 'n-a thimcheall díreach</span>
<lb n="558"/><span>mar a ghníodh sul ar buaileadh dall é.  Bhíodh spéacláirí</span>
<lb n="559"/><span>gorma dhá gcaitheamh aige an tráth seo, leis an áit a</span>
<lb n="560"/><span>mbíodh na súile a chlúdach, agus thiubarthá an leabhar</span>
<lb n="561"/><span>go raibh an sean-fhear dall ag féachaint ort agus go</span>
<lb n="562"/><span>bhfeicfeadh sé thú nuair a thógadh sé a cheann ar an</span>
<lb n="563"/><span>nós sin.  Bhí daoine sa láthair agus b'fhada leó go</span>
<lb n="564"/><span>raibh sé imthighthe, cé nár leig aon duine aca air go</span>
<lb n="565"/><span>raibh an smaoineadh sin aige.  Ní leigfidís orra é ar</span>
<lb n="566"/><span>mhíle punnt.  Acht bhí sé ann 'n-a dhiaidh sin.  Bhí sé ag</span>
<lb n="567"/><span>milleadh na hoidhche orra i ngan fhios dhó féin.</span></p>
<lb n="568"/>
<lb n="569"/><p><span>Thosuigh an ceóltóir ar phort eile.  Port breágh</span>
<lb n="570"/><span>croidheamhail a chuirfeadh na cosa ag bogadh fút.  Léim</span>
<lb n="571"/><span>beirt óigfhear amach ar an urlár.  Thóg an sean-sgoláire</span>
<lb n="572"/><span>a cheann.  Leag lámh ar cheann an duine ba ghoire</span>
<lb n="573"/><span>dhó.  Sin nós a bhí aige ó d'éirigh sé dall.</span>
<lb n="574"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="575"/><p><span>“Ní tusa Colm,” ar seisean.</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>“Ní mé.  Is mise a dheirbhshiúr – nach n-aithnigheann</span>
<lb n="578"/><span>tú Síle?”</span></p>
<lb n="579"/>
<lb n="580"/><p><span>“Agus is tú Síle?  Tá go leór Éireann daoine</span>
<lb n="581"/><span>agaibh anocht – acht cá bhfuil Colm uaibh?”</span></p>
<lb n="582"/>
<lb n="583"/><p><span>“D'imthigh sé go Cúl Aoidh ar maidin.”</span></p>
<lb n="584"/>
<lb n="585"/><p><span>“Go Cúl Aoidh?”</span></p>
<lb n="586"/>
<lb n="587"/><p><span>“'Seadh.  Chuaidh sé ann ar faoisdin.”</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>“Chuaidh sé i n-áit mhaith mar sin.  Acht cá fhaide go</span>
<lb n="590"/><span>bhfillidh sé?”</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>“Tá súil againn leis móiméad ar bith feasda.”</span></p>
<lb n="593"/>
<lb n="594"/><p><span>Nuair a bhí an méid sin cainnte déanta ag an</span>
<lb n="595"/><span>sean-fhear, chrom sé a cheann os cionn na teineadh an</span>
<lb n="596"/><span>ath-uair.  Áird ar bith níor thug sé ar an mbeirt a bhí</span>
<lb n="597"/><span>ag damhsadh ná ar an gceóltóir, ná ar Shíle.  Fear óg</span>
<lb n="598"/><span>lúth láidir teann a bhí ann, cheap sé, agus gan suim</span>
<lb n="599"/><span>aige i n-aonní acht a bheith ag fiadhach agus ag</span>
<lb n="600"/><span>iasgaireacht agus ag éisteacht le sean-sgéaltaibh.  Ní</span>
<lb n="601"/><span>raibh aon chleachtadh aige ar na leabhraibh, ná aon</span>
<lb n="602"/><span>eólas aige orra.  Agus cheap an sean-sgoláire go</span>
<lb n="603"/><span>mb'fheárrde a shaoghal é dá bhfanadh sé mar sin.  Ní</span>
<lb n="604"/><span>bheadh an dúil chráidhte aige ionnta anois agus gan é</span>
<lb n="605"/><span>bheith ar a chumas iad a léigheadh.  Ní bheadh sé</span>
<lb n="606"/><span>i gcleitheamhnas lucht a léighte anois.  Ní bheadh</span>
<lb n="607"/><span>air a theacht chun an tighe an oidhche chráidhte sheaca</span>
<lb n="608"/><span>seo.  Agus nuair a tháinic an smaoineadh sin</span>
<lb n="609"/><span>chuige, shíl sé a dhíbirt.  Chinn sé air.  Ní raibh</span>
<lb n="610"/><span>goir aige a dhíbirt.  Ag dul i dtreise a bhí sé.</span>
<lb n="611"/><span>Ba mhór an sásamh aigne dhó é, nuair a thosuigh bean óg</span>
<lb n="612"/><span>a bhí 'sa láthair ar amhrán a ghabháil.  Sean-amhrán ar a</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="613"/><p><span>raibh an-eolus aige-sean a bhí ar siubhal aici.  Le chomh</span>
<lb n="614"/><span>binn agus chomh héifeachtach is dubhairt sí an t-amhrán,</span>
<lb n="615"/><span>chuir sí misneach ar an sean-sgoláire aríst.</span></p>
<lb n="616"/>
<lb n="617"/><p><span>Ní raibh an t-amhrán críochnuighthe aici go gcuala an</span>
<lb n="618"/><span>sean-fhear torann bróg taobh amuigh.  Tháinic an té</span>
<lb n="619"/><span>arbh leis na bróga isteach, agus do shuidh i n-aice an</span>
<lb n="620"/><span>drisiúir ag ceann an tighe.</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>“Sin é Colm,” ars' an sean-fhear le Síle i gcogar.</span></p>
<lb n="623"/>
<lb n="624"/><p><span>“Aithnighim torann a brog.”</span></p>
<lb n="625"/>
<lb n="626"/><p><span>“'Sé atá ann.”</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>“Agus 'tuige nach dtagann sé chugam?”</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>“Is dócha go bhfuil sé a' fanacht go mbeidh an</span>
<lb n="631"/><span>t-amhrán críochnuighthe.”</span></p>
<lb n="632"/>
<lb n="633"/><p><span>“Glaodh air, a chailín – glaodh air.”</span></p>
<lb n="634"/>
<lb n="635"/><p><span>Acht ní raibh aon ghábhadh leis.  Tháinic sé anuas chuige</span>
<lb n="636"/><span>uaidh féin.  Leag an sean-fhear a lámh ar a cheann</span>
<lb n="637"/><span>fionn-chas catach agus thosuigh 'ghá chuimilt.  Ba mhór an</span>
<lb n="638"/><span>fháilte a bhí aige roimhe.</span></p>
<lb n="639"/>
<lb n="640"/><p><span>“Á! tá tú ar fágháil faoi dheireadh, a bhuachaillín an</span>
<lb n="641"/><span>chúil cheangailte.  Bhíos ag fanacht leat,” ars' an</span>
<lb n="642"/><span>sean-fhear.</span></p>
<lb n="643"/>
<lb n="644"/><p><span>“Dá mbeadh fhios agam sin, dhéanfainn deifir.”</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>“Tá fhios agam sin, a mhic – tá fhios agam sin go</span>
<lb n="647"/><span>ríogh-mhaith.  Acht, ó tá tú ann anois, b'fhéidir nár</span>
<lb n="648"/><span>mhisde dhuit beagáinín beag a léigheadh dhom – nó dhóibh</span>
<lb n="649"/><span>go léir.”</span></p>
<lb n="650"/>
<lb n="651"/><p><span>“Léighfinn agus fáilte; acht b'fhéidir go mb'fheárr</span>
<lb n="652"/><span>leób bheith ag damhsadh.”</span></p>
<lb n="653"/>
<lb n="654"/><p><span>“Má's feárr féin, tig linn-ne beagán a léigheadh,”</span>
<lb n="655"/><span>ars' an sean-fhear.</span>
<lb n="656"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="657"/><p><span>“Tig linn – ar ball beag; acht caithfidh mé féin</span>
<lb n="658"/><span>bobhta damhsa a chur dhíom i dtosach.  Táim ionann 's</span>
<lb n="659"/><span>a bheith préachta – tá sin.”</span></p>
<lb n="660"/>
<lb n="661"/><p><span>Leig an fear óg sgairt gáire as, acht bheadh fhios ag</span>
<lb n="662"/><span>duine ar bith a bheadh ag dearcadh air go mba mhó an</span>
<lb n="663"/><span>fonn goil a bhí air 'ná damhsa.  Bhí ní éigin ag déanamh</span>
<lb n="664"/><span>imnidhe dhó.  Sin, nó bhí cantal air go raibh an sean-fhear</span>
<lb n="665"/><span>ag iarraidh air a dhul ag léightheóireacht agus an ceól</span>
<lb n="666"/><span>breágh a bhí ar siubhal aca.  Acht cé ar bith céard a</span>
<lb n="667"/><span>bhí air, is ag damhsadh a chuaidh sé.  Cuireadh an damhsa</span>
<lb n="668"/><span>ar siubhal.  Thosuigh na daoine ag dul anonn 's anall</span>
<lb n="669"/><span>is trí n-a chéile.  Acht ní fhaca an fear a bhí cromtha</span>
<lb n="670"/><span>os cionn na teineadh iad.  Dá bhfeicfeadh b'fhéidir go</span>
<lb n="671"/><span>gceapfadh sé go mba gheall le snáthaibh a bheadh dhá</span>
<lb n="672"/><span>sníomh ag figheadóir iad.  Dá gceapfadh féin, ní bheadh</span>
<lb n="673"/><span>sé i bhfad as bealach agus an dul trí chéile agus an</span>
<lb n="674"/><span>ghluaiseacht a bhí aca.  Cheapfá, freisin, go rachadh na</span>
<lb n="675"/><span>snáthaí céadna i n-aimhréidh gach móiméad.  Acht ní raibh</span>
<lb n="676"/><span>baoghal orra.  Bhí an ceóltóir go maith agus bhí na</span>
<lb n="677"/><span>damhsóirí clisde.</span></p>
<lb n="678"/>
<lb n="679"/><p><span>'Sa deireadh cuireadh cosg leó.  Bhí an ceóltóir ag</span>
<lb n="680"/><span>éirghe tuirseach.  Bhí gach a raibh ann tuirseach, acht nach</span>
<lb n="681"/><span>leigfeadh siad orra go raibh.  Thosuigh cuid aca ag</span>
<lb n="682"/><span>imtheacht.  Bhíodar ag imtheacht 'n-a nduine agus 'n-a</span>
<lb n="683"/><span>nduine.  Agus is cliste a sgaoileadh gach duine aca</span>
<lb n="684"/><span>píosa airgid isteach san bpláta a bhí ag ceann an</span>
<lb n="685"/><span>drisiúir sul a d'imtheóchadh sé.  Ní bheadh póca an</span>
<lb n="686"/><span>phíobaire falamh ag imtheacht dó.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>D'éirigh an sean-sgoláire féin le imtheacht.  Ghlaodh</span>
<lb n="689"/><span>sé chuige ar “Sgiob.”  Rug sé ar an gcórda a bhí</span>
<lb n="690"/><span>timcheall ar a mhuinéal aige le go dtreóróchadh an</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="691"/><p><span>madadh a bhaile é.  Acht ní raibh aon chall le sin a</span>
<lb n="692"/><span>dhéanamh.  Tugadh cead a chinn do “Sgiob.”  Threóruigh</span>
<lb n="693"/><span>Colm a bhaile é.</span></p>
<lb n="694"/>
<lb n="695"/><p><span>Nuair a bhíodar ag sgaradh le chéile, dubhairt an</span>
<lb n="696"/><span>sean-fhear:</span></p>
<lb n="697"/>
<lb n="698"/><p><span>“A Chuilm, a mhic,” ar seisean, “ní chreidfeá acht</span>
<lb n="699"/><span>chomh cráidhte is do bhíos i gcaitheamh na hoidhche</span>
<lb n="700"/><span>feicthear dhom nach fada uaim an bás anois …”</span></p>
<lb n="701"/>
<lb n="702"/><p><span>“Ar son Dé is ná habair rud mar sin.  Is iomdha</span>
<lb n="703"/><span>bliadhain a bhéas agad fós le congnamh Dé agus na</span>
<lb n="704"/><span>Maighdine Muire.”</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>“… Agus ba mhaith liom turas eile a thabhairt</span>
<lb n="707"/><span>i n-éindigh leat ar an loch – lá maith a bheith againn mar</span>
<lb n="708"/><span>an lá úd fad ó nuair a fuaireamar an sean-leabhar ar</span>
<lb n="709"/><span>dtús.  A' dtiocfá liom i mbárach?”</span></p>
<lb n="710"/>
<lb n="711"/><p><span>“Rachainn agus fáilte.”</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>“Agus na dearmad an sean-leabhar a thabhairt</span>
<lb n="714"/><span>leat.”</span></p>
<lb n="715"/>
<lb n="716"/><p><span>“Déanfad sin.  I mbárach le héirghe gréine,” ars'</span>
<lb n="717"/><span>an fear óg, ag imtheacht dó.  Chuala sé an sean-</span>
<lb n="718"/><span>sgoláire ag bagairt air gan dearmad a dhéanamh ar</span>
<lb n="719"/><span>an sean-leabhar go raibh sé fiche slat ó'n teach.</span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="722"/>
<lb n="723"/><p><span>Nuair a shroich Colm a theach féin, bhí na daoine go</span>
<lb n="724"/><span>léir glanta leó.  Ní raibh san gcistinigh roimhe acht a</span>
<lb n="725"/><span>mháthair agus Síle, agus iad ag tógbháil an tige.  Ní</span>
<lb n="726"/><span>dhéarna Colm aon mhoill leó, acht suas leis ar an lota,</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="727"/><p><span>áit a gcodluigheadh sé.  Sgaoil sé dhe na bróga, agus</span>
<lb n="728"/><span>chaith sé é féin ar an leabhaidh gan falach a bhaint de.</span>
<lb n="729"/><span>Acht, má chaith sé é féin ar an leabhaidh, ní chun codlata</span>
<lb n="730"/><span>é.  Níor bh' shin é a bhí faoi a dhéanamh ar chor ar bith.</span>
<lb n="731"/><span>Níor bh' eadh.</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p><span>Bhí lá mór aige, an lá is mó dá raibh aige ariamh.</span>
<lb n="734"/><span>Níor corruigheadh an croidhe  ann ariamh mar corruigheadh</span>
<lb n="735"/><span>an lá sin é.  Bhí sé ag faoisdin, agus cuireadh iallach</span>
<lb n="736"/><span>air an sean-leabhar a bhí aige a dhóghadh.  Ní raibh</span>
<lb n="737"/><span>easblóid le fágháil aige muna ndéanfadh.</span></p>
<lb n="738"/>
<lb n="739"/><p><span>(Agus 'sé an fáth a bhí leis an gcoingheall seo a chur</span>
<lb n="740"/><span>air, na bíoblaí agus na leabhra Gaedhilge eile a bhí 'ghá</span>
<lb n="741"/><span>sgapadh ag Protastúnaibh áithride imeasg Gaedheal.</span>
<lb n="742"/><span>Shíl corr-shagart thall is i bhfus nach raibh aon chaoi aca</span>
<lb n="743"/><span>le obair an leabhair seo a chosg acht iallach a chur ar</span>
<lb n="744"/><span>na daoine gan a bheith ag léigheadh na Gaedhilge ar chor</span>
<lb n="745"/><span>ar bith.  Is beag duine a bhí ann a bhí i n-ann focal</span>
<lb n="746"/><span>Béarla a léigheadh nó a labhairt.)</span></p>
<lb n="747"/>
<lb n="748"/><p><span>Sin é an rud a d'fhág Colm bocht cráidhte.  Dá</span>
<lb n="749"/><span>ndéarfaidhe leis a mhéar a chur i lasair choinnle, agus</span>
<lb n="750"/><span>a chongbháil ann go mbeadh an cnámh leis, ba lugha air</span>
<lb n="751"/><span>é 'ná an rud adubhradh leis a dhéanamh.  Nuair a chuala</span>
<lb n="752"/><span>sé an bhreith a tugadh air, cheap sé i dtosach nach</span>
<lb n="753"/><span>ndéanfadh sé é.  Bheadh sé i n-aghaidh na nádúire, cheap</span>
<lb n="754"/><span>sé.  'Tuige a ndéanfadh sé é?  Chonnaic sé daoine a</span>
<lb n="755"/><span>bhí tugtha do'n ól – chuala sé trácht ar dhaoine a</span>
<lb n="756"/><span>thiubhradh a n-anma air – acht b'fhacthas dó nach raibh aon</span>
<lb n="757"/><span>dhuine aca a raibh an dúil nimhe aca ann is a bhí aige-sean</span>
<lb n="758"/><span>'n-a leabhraibh agus 'n-a sgéaltaibh agus 'n-a dhántaibh.</span>
<lb n="759"/><span>Ní raibh ordlach dá chorp nár dhubhairt leis nach raibh sé</span>
<lb n="760"/><span>cóir.</span>
<lb n="761"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="762"/><p><span>Acht bhí Colm eile ann seachas an Colm a bhí dhá</span>
<lb n="763"/><span>rádh seo.  Agus dob' é an Colm eile seo a bhí i </span>
<lb n="764"/><span>n-uachtar nuair a bhí an fear óg ag teacht treasna na</span>
<lb n="765"/><span>tsléibhe ag teacht a bhaile dho ón bhfaoisdin.  'Séard a</span>
<lb n="766"/><span>bhí san gColm eile seo oighre chinidh a rugadh agus a</span>
<lb n="767"/><span>tógadh agus a fuair bás imeasg uathbhás agus uamhan</span>
<lb n="768"/><span>agus iongantas na cruinne.  Cine a raibh grádh aca</span>
<lb n="769"/><span>do'n Té a chruthuigh an t-uathbhás agus an t-uamhan agus</span>
<lb n="770"/><span>an áilneacht.  Cine a raibh eagla orra roimhe.  Cine a</span>
<lb n="771"/><span>dhearc le iongantas agus le alltacht ar oibreachaibh a</span>
<lb n="772"/><span>lámh.  Cine a thug adhradh agus ómós Dhó.</span></p>
<lb n="773"/>
<lb n="774"/><p><span>Agus is idir an dá Cholm seo a bhí an comhrac.  Níor</span>
<lb n="775"/><span>cheap an fear óg go mb'fhéidir go raibh an sagart ag</span>
<lb n="776"/><span>dul amudha.  Ní raibh aon chuimhne aige air sin.  Dá</span>
<lb n="777"/><span>mbeadh ní bheadh aon chomhrac ann.  Acht bhí an comhrac</span>
<lb n="778"/><span>ann i ndáríribh.  Comhrac ní ba treise ná bhí idir aon</span>
<lb n="779"/><span>bheirt ghaisgidheach ariamh.  Bhí an chéad Cholm ag rádh:</span>
<lb n="780"/><span>“Níl sé cóir.  Níl sé ceart.  Ní déanfad é.  Ní</span>
<lb n="781"/><span>dhéanfad go deó é.”  D'eireóchadh an Colm eile</span>
<lb n="782"/><span>annsin.  “Ná bíodh aon dul amudha ort.  Féach! tá</span>
<lb n="783"/><span>Dia láidir.  An rachaidh suarachán mar thusa 'n-A aghaidh?</span>
<lb n="784"/><span>An ndeacha Colm Cille 'n-A aghaidh nuair adubhradh leis</span>
<lb n="785"/><span>a thír dhúthchais a thréigint?  Fear leithideach borb a bhí</span>
<lb n="786"/><span>ann.  Chlaoidh sé é féin.  Tá sé 'n-a naomh i bhflaithis</span>
<lb n="787"/><span>Dé anois.”</span></p>
<lb n="788"/>
<lb n="789"/><p><span>Ba mhór agus ba dian an comhrac é, acht is beag</span>
<lb n="790"/><span>Gaedheal nach mbíonn air an comhrac céadna a throid</span>
<lb n="791"/><span>tráth éigin dá shaoghal.  Bhí sé thart nuair a shroich sé</span>
<lb n="792"/><span>an baile.  Bhí sé ollamh agus ceapaighthe ar an losgadh</span>
<lb n="793"/><span>a dhéanamh.  Bhí an méid sin socruighthe aige.  Acht má</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="794"/><p><span>bhí, ní gan dochma é.  Bhí air a dhéanamh acht bhí a chroidhe</span>
<lb n="795"/><span>líonta le brón agus le cumha go raibh air an gníomh a</span>
<lb n="796"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="797"/>
<lb n="798"/><p><span>Ní raibh sé acht ag feitheamh anois go bhfuigheadh sé a</span>
<lb n="799"/><span>mhuinntir 'n-a gcodladh  go ngabhfadh sé amach san</span>
<lb n="800"/><span>sgioból leis an ngníomh a dhéanamh, mar is ann a bhíodh</span>
<lb n="801"/><span>an leabhar i bhfalach aca i gcomhnundhe.  Bhí cluas air.</span>
<lb n="802"/><span>Ní raibh le cloisint aige acht bog-fheadghail na gaoithe</span>
<lb n="803"/><span>agus seóithín-seó aici imeasg na ngéag lom.</span></p>
<lb n="804"/>
<lb n="805"/><p><span>D'éirigh sé as an leabaidh go réidh.  Rug sé ar an</span>
<lb n="806"/><span>lóchrann a bhí ollamh aige faoi'n bfuinneóig bhig.  Bhí an</span>
<lb n="807"/><span>lóchrann ar lasadh aige, mar ní mórán lasóg a bhíodh</span>
<lb n="808"/><span>aca fá'n an tráth sin.  D'fhill sé i n-éadach é, ar eagla</span>
<lb n="809"/><span>go bhfeicfeadh aon duine an solus.  Níor bhac sé le</span>
<lb n="810"/><span>n-a bhrógaibh a chur air.  Síos leis an dréimire go</span>
<lb n="811"/><span>haireach.  Ní mórán soluis a bhí aige san gcistinigh</span>
<lb n="812"/><span>agus mar sin do bhuail sé a chos i n-aghaidh soitheach a</span>
<lb n="813"/><span>bhí 'n-a bhealach.  Dá dtagadh aon duine air céard</span>
<lb n="814"/><span>déarfadh sé?  Chaithfeadh sé leithsgéal a bheith aige go</span>
<lb n="815"/><span>raibh sé 'n-a shuidhe an tráth sin d'oidhche – “Go raibh</span>
<lb n="816"/><span>sé ag brionglóidigh go raibh an bhó bhán teinn.”</span>
<lb n="817"/><span>Dhéanfadh sé sin cúis.</span></p>
<lb n="818"/>
<lb n="819"/><p><span>Bhí sé níos sásda 'n-a intinn go raibh an leithsgéal</span>
<lb n="820"/><span>aige.  Do thóg sé an laisde.  Tharraing siar an bolta</span>
<lb n="821"/><span>agus amach leis ar an tsráid.  Bhí an oidhche ciúin.  An</span>
<lb n="822"/><span>smathamh beag gaoithe a bhí ann, is ar éigin a d'airigheadh</span>
<lb n="823"/><span>duine é.  Acht bhí sé ag cur sheaca go millteach.  Bhí</span>
<lb n="824"/><span>an sgioból sgathamh maith ó'n teach, acht má bhí féin ní</span>
<lb n="825"/><span>hé an t-aith-giorra a thóg sé.  Chuaidh sé thríd na</span>
<lb n="826"/><span>garrantaíbh.  Nuair a shiubhladh sé ar an bhféar reóidhte</span>
<lb n="827"/><span>chloiseadh sé ag siosgarnaigh faoi n-a chosaibh é, agus</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="828"/><p><span>cheapadh sé go raibh duine ar a thóir le bac a cur leis.</span>
<lb n="829"/><span>Bhí sé faithcheach go gcuirfidhe bac leis; go gcasfaidhe</span>
<lb n="830"/><span>rud éigin leis nach leigfeadh dhó an gníomh a dheanamh.</span>
<lb n="831"/><span>Ag dul trí na sgeitheachaibh dhó, bhain sé an t-éadach</span>
<lb n="832"/><span>de'n lóchrann.  Dúisigheadh éan.  D'éirigh sé aníos as</span>
<lb n="833"/><span>an dtom, agus bhuail é féin i n-éadan ghloine an</span>
<lb n="834"/><span>lóchrainn.  'Sé bhain geit as mo dhuine.</span></p>
<lb n="835"/>
<lb n="836"/><p><span>Faoi dheire shroich sé an sgioból.  Chuaidh go dtí an</span>
<lb n="837"/><span>áit a mbíodh an leabar i bhfalach aige faoi'n tuighe i </span>
<lb n="838"/><span>n-áirde 'sna rachtaibh.  Tharraing cuige é.  D'fhág ar</span>
<lb n="839"/><span>lic an úrláir é.  Nuair a d'fhéach sé air arís bhí sé</span>
<lb n="840"/><span>ar fhosgailt.  D'fhosgail sé uaidh féin, agus bhí an sgéal</span>
<lb n="841"/><span>is mó a thaithnigh leis os a chomhair amach.  Níor fhéad</span>
<lb n="842"/><span>sé gan a léigheadh.  Léigh sé cúpla focal ar dtús.</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>“Fanfaidh mé go mbeidh sé léighthe ar fad agam,”</span>
<lb n="845"/><span>ar seisean 'n-a intinn fhéin, “ar ndóigh ní bheidh aon</span>
<lb n="846"/><span>dochar annsin.”</span></p>
<lb n="847"/>
<lb n="848"/><p><span>Agus chrom sé ar an léightheóireacht i ndáríribh.</span></p>
<lb n="849"/>
<lb n="850"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>Maidir leis an sean-sgoláire, nuair a bhuail sé</span>
<lb n="853"/><span>isteach a bhaile thar éis sgaramhaint leis an bhfear óg, bhí</span>
<lb n="854"/><span>cantal agus mí-shásuightheacht ag gabhail dó.  Bhí teine</span>
<lb n="855"/><span>bhreágh mhóna ag an ngasúr a bhíodh san teach aige roimhe,</span>
<lb n="856"/><span>agus ní fada a bhí sé os comhair na teineadh sin amach</span>
<lb n="857"/><span>gur imthigh an mhí-shásuightheacht dhe.  Dubhairt sé leis an</span>
<lb n="858"/><span>ngasúr a dhul a chodladh.  Chuaidh.  Ní raibh aon deifir a</span>
<lb n="859"/><span>chodladh air féin, adubhairt sé.  D'fhan sé 'n-a chathaoir</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="860"/><p><span>shúgáin ag caitheamh tobac agus ag éisteact le fuaim</span>
<lb n="861"/><span>na habhann agus le srannadh an ghasúir.  B'in é an</span>
<lb n="862"/><span>tráth a raibh cluas ar Cholm freisin.  B'in é an tráth</span>
<lb n="863"/><span>díreach a raibh sé ag ceapadh a dhul amach leis an</span>
<lb n="864"/><span>losgadh a dhéanamh.</span></p>
<lb n="865"/>
<lb n="866"/><p><span>Deirtear go mbíonn comhcheangal idir smaointe</span>
<lb n="867"/><span>beirte go minic.  Má tá duine ann a bhfuil grádh mór</span>
<lb n="868"/><span>agad dhó, agus má tá an duine sin i gcontabhairt mhóir</span>
<lb n="869"/><span>agus tusa gan a bheith 'n-a chuideachtan, faghtar sgéala</span>
<lb n="870"/><span>go minic, ar bhealach éigin nach dtig linn a mhíniughadh</span>
<lb n="871"/><span>go fóill, go bhfuil sé i ndaimhséir.  Ag na mnáibh is</span>
<lb n="872"/><span>mó bhíos an t-eolas seo.  Ó'n uair a bhí an aisling ag</span>
<lb n="873"/><span>Déirdre go dtí an lá atá indiu ann, is minic a fuair</span>
<lb n="874"/><span>bean na sgéala seo.  Ní hé amháin go dtagann siad</span>
<lb n="875"/><span>nuair atá cara duine i mbaoghal, acht is minic a thagas</span>
<lb n="876"/><span>cineál tarngaireachta chugainn go bhfuil mí-ádh éigin</span>
<lb n="877"/><span>i ndán dúinn féin má ghnídheann sinn a leithéid seo nó</span>
<lb n="878"/><span>a leithéid siúd de ghníomh.  Agus cá bhfuil an duine</span>
<lb n="879"/><span>nár chuir cosg leis féin nuair a tháinic an tarngaireacht</span>
<lb n="880"/><span>sin chuige?</span></p>
<lb n="881"/>
<lb n="882"/><p><span>Ó tháinic sé a-bhaile is ar Cholm a bhí an sean-fhear</span>
<lb n="883"/><span>ag machtnamh, act ar an bpúnc aimsire ar chum Colm an</span>
<lb n="884"/><span>leithsgéal, ag dul amach an doras dhó leis an sean-</span>
<lb n="885"/><span>leabhar a dhóghadh, cuireadh i n-iúl do'n tsean-sgoláire</span>
<lb n="886"/><span>go n-éireóchadh rud éigin dóibh beirt.  Ní raibh fhios</span>
<lb n="887"/><span>aige céard d'éireóchadh dhóibh.  Ní raibh fhios aige acht</span>
<lb n="888"/><span>go ndéanfaidhe dochar éigin dóibh.  An uain nó an</span>
<lb n="889"/><span>chaoi – ní raibh fhios aige.  Ní raibh sin ar a eólas.</span></p>
<lb n="890"/>
<lb n="891"/><p><span>Níor chuir sé aon tsuim ann ar dtús.  B'fhéidir gur</span>
<lb n="892"/><span>thuit néal codalta air, agus go raibh sé ag brionglóidigh,</span>
<lb n="893"/><span>cheap sé.  Annsin chrom sé ar eachtraíbh an lae a bhí</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="894"/><p><span>caithte a chur i léire dhó féin.  Chuimhnigh sé ar an fonn</span>
<lb n="895"/><span>a bhí air i dtús na hoidhche go léigheadh an fear óg</span>
<lb n="896"/><span>beagán dhó.  Cheap sé anois go mb'ait an rud é nach</span>
<lb n="897"/><span>raibh sé sásda aon ní a léigheamh dhó.</span></p>
<lb n="898"/>
<lb n="899"/><p><span>“Níor dhubhairt sé,” ars' an sean-fhear leis féin,</span>
<lb n="900"/><span>“go dtiubhradh sé an leabhar leis.  Níor dhubhairt sé</span>
<lb n="901"/><span>acht go mbeadh sé sásda a dhul liom le heirghe gréine.</span>
<lb n="902"/><span>Sin é díreach an focal adubhairt sé.”</span></p>
<lb n="903"/>
<lb n="904"/><p><span>Chaith sé tamall fada ag cur trí chéile ar an gcaoi</span>
<lb n="905"/><span>seo, acht i leabhaidh an sgéal a réidhteach 'sé an chaoi a</span>
<lb n="906"/><span>raibh sé ag dul i n-aimhréidh air.  Ní bheadh an réidhteach</span>
<lb n="907"/><span>sin le fágháil aige, go bhfeiceadh sé Colm féin ar</span>
<lb n="908"/><span>maidin.  Ní bheadh aon mhaith dhó a dhul a chodladh, mar</span>
<lb n="909"/><span>ní thiocfadh aon chodladh air.  D'fhanfadh sé tamall</span>
<lb n="910"/><span>beag eile, agus annsin do dhúiseóchadh sé an gasúr.</span></p>
<lb n="911"/>
<lb n="912"/><p><span>Dhúisigh sé roimh an lá é.  Bhí iongantas ar an</span>
<lb n="913"/><span>ngasúr bocht nach ndeacha an sean-fhear a chodladh.</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>“Thuiteas 'mo chodladh annseo sa gcathaoir, a mhic,”</span>
<lb n="916"/><span>ars' an sean-fhear, “agus níor dhúisigheas go dtí anois</span>
<lb n="917"/><span>féin.”</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>Bhí drugall air a rádh gur fhan sé 'n-a shuidhe a</span>
<lb n="920"/><span>machtnamh i gcaitheamh na hoidhche.</span></p>
<lb n="921"/>
<lb n="922"/><p><span>Ba gheárr an mhoill orra ruainne bídh a ghléasadh agus</span>
<lb n="923"/><span>a chaitheamh.  Sháith gach dunne aca císde beag isteach i</span>
<lb n="924"/><span>bpóca agus d'imthigh leó agus “Sgiob” le n-a sálaibh</span>
<lb n="925"/><span>Ní raibh sé 'n-a lá nuair a d'fhágadar an teach, acht</span>
<lb n="926"/><span>cheap an sean-fhear go ndúiseóchadh sé Colm agus go</span>
<lb n="927"/><span>n-imtheóchaidís roimh an lá.  An casán atá le bruach</span>
<lb n="928"/><span>na haibhne thógadar, agus níor airigheadar go raibh</span>
<lb n="929"/><span>sgioból an Fhlaithbheartaigh buailte leó.</span>
<lb n="930"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="931"/><p><span>“Tá solas sán sgioból,” ars' an gasúr, “feicim</span>
<lb n="932"/><span>thrídh an bhfuinneóig é.  Ní 'mé sa domhan cé tá ann?”</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>“Solas san sgioból!” ars' an sean-fhear, “céard</span>
<lb n="935"/><span>a bheireadh solas ann chomh moch seo?”</span></p>
<lb n="936"/>
<lb n="937"/><p><span>“Tá sé ann ar chuma ar bith.”</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>“Féach isteach thríd an bhfuinneóig go mbeidh fhios</span>
<lb n="940"/><span>againn cé tá ann.”</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>“Ní'lim sáthach árd.  Tá an fhuinneóg i n-áirde ar</span>
<lb n="943"/><span>an mballa.”</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>“Bheiridh mise sál i mbois dhuit.  Seo!”</span></p>
<lb n="946"/>
<lb n="947"/><p><span>Thug.  D'innis sé dhó go raibh Colm istigh agus</span>
<lb n="948"/><span>lóchrann aige.  Go raibh leabhar mór ar fosgailt aige</span>
<lb n="949"/><span>acht nach raibh sé 'ghá léigheamh.  Go raibh a shúile dúnta</span>
<lb n="950"/><span>aige, a cheann crochta agus é ag corrughadh a bhéil</span>
<lb n="951"/><span>díreach is dá mbeadh sé ag paidirghil.  Bhí an leabhar</span>
<lb n="952"/><span>caithte ar an lic a bhí taobh istigh de'n doras, ar thaobh</span>
<lb n="953"/><span>na láimhe deise ag dul isteach dhuit.  Bhí Colm féin ag</span>
<lb n="954"/><span>an gceann eile de'n sgioból.  Chaith sé an oidhche ag</span>
<lb n="955"/><span>léightheóireacht (acht sin rud nach raibh fhios ag an mbeirt</span>
<lb n="956"/><span>a bhí taobh amuigh) agus nuair nach ndéarna sé an</span>
<lb n="957"/><span>gníomh i dtosach ní leigfeadh a chroidhe dhó a dhéanamh</span>
<lb n="958"/><span>na dhiaidh sin.  Cheap se an obair a chur ar cáirde.</span>
<lb n="959"/><span>Dá mbeadh peacadh ann, cheap sé go raibh ceann déanta</span>
<lb n="960"/><span>aige cheana agus an sgéal a léigheadh chor ar bith.</span>
<lb n="961"/><span>Chuaidh sé ar a ghlúnaibh nuair nach bhfuair sé 'n-a chroidhe</span>
<lb n="962"/><span>an leabhar a dhóghadh.</span></p>
<lb n="963"/>
<lb n="964"/><p><span>Chuala an bheirt a bhí ag an bhfuinneóig é ag rádh na</span>
<lb n="965"/><span>bhfocal:</span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>“A Dhia Mhóir, cuidigh liom!  A Naoimh Mhuire a</span>
<lb n="968"/><span>mháthair Dé, cuidigh liom!  Agus mara bhfuil sé ionnam</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="969"/><p><span>an leabhar a dhóghadh anocht, dóghfad é san oidhche i</span>
<lb n="970"/><span>mbárach, le congnamh Dé.”</span></p>
<lb n="971"/>
<lb n="972"/><p><span>Níor fhan an sean-fhear go raibh siad ráidhte aige,</span>
<lb n="973"/><span>act isteach leis ar lár an úrláir.  Bhí 'fhios aige go</span>
<lb n="974"/><span>ríogh-mhaith cá raibh an leac.  Agus is ar an lic a bhí an</span>
<lb n="975"/><span>leabhar caithte.  Thosuigh air ag oibriughadh na lámh go</span>
<lb n="976"/><span>dícheallach 'ghá chuartughadh.  Ní mórán moille a bhí air</span>
<lb n="977"/><span>a fhágháil.  Rug sé air, agus d'fháisg le n'ucht go docht</span>
<lb n="978"/><span>daingean é, mar d'fháisgfeadh máthair a haon mhac</span>
<lb n="979"/><span>agus an faolchú ar a thóir.</span></p>
<lb n="980"/>
<lb n="981"/><p><span>Níor airigh an fear óg ag teacht isteach é, acht nuair</span>
<lb n="982"/><span>a chonnaic sé é agus an leabhar i ngreim aige, 'sé an</span>
<lb n="983"/><span>chéad rud a cheap sé an leabhar a bhaint de le láimh</span>
<lb n="984"/><span>láidir agus a dhóghadh ar áit na mbonn.  Acht nuair a</span>
<lb n="985"/><span>dhearc sé ar an dall bocht a bhí os a chomhar amach, ní</span>
<lb n="986"/><span>bhfuair sé 'n-a chroidhe é a dhéanamh.</span></p>
<lb n="987"/>
<lb n="988"/><p><span>“Ní dhógfar choidhché é – ní dhóghfar choidhche é.  'Tuige</span>
<lb n="989"/><span>a' ndóghfaidhe?” ars' an sean-fhear go dána.</span></p>
<lb n="990"/>
<lb n="991"/><p><span>Nuair adubhairt sé an focal sin amach leis as an</span>
<lb n="992"/><span>sgioból go beódha agus an leabhar faoi 'n-a asgaill</span>
<lb n="993"/><span>aige.  Threóruigh an gasúr a bhaile é.</span></p>
<lb n="994"/>
<lb n="995"/><p><span>Ní gádh a rádh nach ndeacha an bheirt charad ag</span>
<lb n="996"/><span>bádóireacht le chéile ar an loch an lá sin.</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="999"/>
<lb n="1000"/><p><span>An lá dár gcionn bhí an sean-fhear 'n-a shuidhe 'n-a</span>
<lb n="1001"/><span>chathaoir shúgáin os comhair teineadh breágh móna.  Bhí</span>
<lb n="1002"/><span>an leabhar ar a ghlúnaibh aige, agus é fosgailte.  Bhí</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1003"/><p><span>an gasúr 'n-a shuidhe ar stól faoi' i lampa a bhí crochta</span>
<lb n="1004"/><span>ar an mballa, agus é ag cor caoi ar bhád bheag a bhí</span>
<lb n="1005"/><span>aige.  Bhí “Sgiob” 'n-a luighe ag cosaibh an tsean-fhir,</span>
<lb n="1006"/><span>agus é 'n-a chodladh go sámh dhó féin.</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>Bhí an sean-fhear ag machtnamh.  Ní raibh fhios aige</span>
<lb n="1009"/><span>faoi neamh cé'n mí-ádh a bhí ar Cholm gur cheap sé an</span>
<lb n="1010"/><span>sean-leabhar úd a raibh an oiread sin bróid aige as a</span>
<lb n="1011"/><span>dhóghadh.  Bhí an cheist sin dhá bhodhradh.  Ní raibh a</span>
<lb n="1012"/><span>réidhteach le fágháil aige.  Cheapadh sé uair go</span>
<lb n="1013"/><span>mb'fhéidir gur bhual an t-éagcruas an fear óg go</span>
<lb n="1014"/><span>tobann.  Acht nár labhair go ciallmhar?  Agus dá</span>
<lb n="1015"/><span>mbadh rud ar bith dá shaghas a bheadh air, nach n-innseóchadh</span>
<lb n="1016"/><span>duine éigin dhó é i gcaitheamh an lae?  Bhí sé cinnte</span>
<lb n="1017"/><span>go n-innseóchadhdh pé ar bith céard a bhí air ní hé sin</span>
<lb n="1018"/><span>a bhí air, buidheachas mór le Dia.  Cheapadh sé uair eile</span>
<lb n="1019"/><span>go mb'fhéidir gur ag brionglóidigh a bhí an fear óg,</span>
<lb n="1020"/><span>agus gur éirigh sé agus go ndeacha ag léigheamh an</span>
<lb n="1021"/><span>leabhair 'n-a chodladh dhó. Chuala sé trácht ar dhaoine a</span>
<lb n="1022"/><span>rinne rud mar é.  Agus do réir mar labhair sé,</span>
<lb n="1023"/><span>shílfeadh duine ar bith gur 'n-a chodladh nó i n-aisling</span>
<lb n="1024"/><span>a bhí sé.</span></p>
<lb n="1025"/>
<lb n="1026"/><p><span>Cheap sé arís go mb'féidir nach raibh san sgéal go</span>
<lb n="1027"/><span>léir acht brionglóid – go mb'fhéidir nach raibh sé san</span>
<lb n="1028"/><span>sgioból ar chor ar bith agus nach bhfaca an gasúr</span>
<lb n="1029"/><span>Colm.  Ba mhinic dhó rud mar sin a cheapadh ó d'éirigh</span>
<lb n="1030"/><span>sé dall.  Ba mhinic dhó a cheapadh nach dall a bhí sé</span>
<lb n="1031"/><span>ar aon chuma – nach raibh sé acht ag dúnadh na súl roimh</span>
<lb n="1032"/><span>dhul a chodladh dhó.  Acht mo léan!  Ní hamhlaidh a bhí.</span>
<lb n="1033"/><span>Is aige a bhí a fhios nach aisling a bhí ann, nuair a leag</span>
<lb n="1034"/><span>sé lámh ar an leabhar a bhí ar a ghlúnaibh aige.</span>
<lb n="1035"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1036"/><p><span>Leig sé osna.  Thosuigh air ag cuimilt an leabhair go</span>
<lb n="1037"/><span>mín agus go réidh le n-a láimh.  Chrom sé ar na</span>
<lb n="1038"/><span>bileógaibh a iompughadh.  Cé'n mhaith a bhí san leabhar</span>
<lb n="1039"/><span>dhó nuair nach raibh sé 'n-a chumas a léigheamh?</span>
<lb n="1040"/><span>D'iompuigh bileóg eile.  Cé'n mí-ádh a bhí ar Cholm nach</span>
<lb n="1041"/><span>dtiocfadh sé chuige?  D'iompuigh sé bileóg eile.  An é</span>
<lb n="1042"/><span>an chaoi gur chaill sé an dúil a bhí aige san léigh-</span>
<lb n="1043"/><span>theóireacht?</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>Baineadh geit as.  Tháinic sé ar bhileóig a bhí</span>
<lb n="1046"/><span>stróicthe 'n-a lár, agus a bhí greamuighthe le chéile arís.</span>
<lb n="1047"/><span>Is maith an t-eólas a bhí aige ar an mbileóig sin.  Nach</span>
<lb n="1048"/><span>ar an mbileóig sin a thosuigh an sgéal ba bhreághtha agus</span>
<lb n="1049"/><span>b'áilne dá raibh san leabhar?  Leag sé méar ar an áit</span>
<lb n="1050"/><span>ar thosuigh an sgéal.  Ba mhór an t-eólas a bhí aige ar</span>
<lb n="1051"/><span>an sgéal céadna.  Leig sé air féin gur dhá léigheamh</span>
<lb n="1052"/><span>a bhí sé i dtosach, agus é ag rádh na bhfocal mar</span>
<lb n="1053"/><span>bhíodar de ghlan-mheabhair aige.  Bhí sé i n-ann é a rádh</span>
<lb n="1054"/><span>as a chéile, díreach mar do sgríobh Donnchadh Mór</span>
<lb n="1055"/><span>Ua Flaithbheartaigh 'n-a leabhar é.  Ba gheárr gur sguir</span>
<lb n="1056"/><span>sé de'n léightheóireacht bhréige.  Ní raibh aon chall</span>
<lb n="1057"/><span>leis.  Bhí sé féin imeasg na laoch.  Chonnaich sé sluagh</span>
<lb n="1058"/><span>mór ag fágáil na Teamhrach faoin-a gcuid arm agus</span>
<lb n="1059"/><span>éididh.  A meirgeacha mear-shiubhalacha ar chrannaibh</span>
<lb n="1060"/><span>árda láidre aca, agus iad ag soillsiughadh faoi lonnradh</span>
<lb n="1061"/><span>na gréine.  Agus ghluais an bhuidhean bhorb leithideach</span>
<lb n="1062"/><span>seo rómpa thar na machairíbh míne réidhe, agus thar na</span>
<lb n="1063"/><span>maol-chnocaibh fraochmara go dtáinic go rígh-theach a</span>
<lb n="1064"/><span>raibh brandubh agus fithcheall ann, a raibh fleadh agus</span>
<lb n="1065"/><span>féasta ann, a raibh bantracht agus laochraidh ann.</span>
<lb n="1066"/><span>Agus bhí an sgoláire bocht 'n-a bhfochair, nuair d'fhill</span>
<lb n="1067"/><span>an bhuidhean sin ar ais go Teamhair agus iad salach</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1068"/><p><span>smeartha gonta leóinte de bhárr an chatha agus an</span>
<lb n="1069"/><span>chruadh-chomhraic ab' éigin dóibh a thabhairt uatha i dteach</span>
<lb n="1070"/><span>a gcarad bréige.</span></p>
<lb n="1071"/>
<lb n="1072"/><p><span>Bhí an teine ag dul i léig.  Bhí crónán na habhann</span>
<lb n="1073"/><span>le tabhairt faoi deara taobh amuigh agus feadghail na</span>
<lb n="1074"/><span>gaoithe.  Bhí an gasúr 'n-a chodladh.  É 'n-a luighe ar n-</span>
<lb n="1075"/><span>leacrachaibh loma agus a cheann ar an stól aige.  Acht</span>
<lb n="1076"/><span>is imeasg na laoch agus na righ-ghaisgidheach bhí an sean </span>
<lb n="1077"/><span>sgoláire.</span></p>
<lb n="1078"/>
<lb n="1079"/><p><span>D'éirigh an gasúr.  Chuimil na súile.  D'fhéach 'n-a</span>
<lb n="1080"/><span>thimcheall.  Dhruid sé aníos chuig an sean-fhear.  Bhí</span>
<lb n="1081"/><span>seisean 'n-a shuan agus 'n-a shámh-chodladh.</span></p>
<lb n="1082"/>
<lb n="1083"/><p><span>Bhí teach eile ar an mbaile céadna a raibh an teine</span>
<lb n="1084"/><span>ag dul i léig, teach 'n-ar cluineadh cronán na habhann</span>
<lb n="1085"/><span>agus feadghail na gaoithe.  Acht ní raibh an fear óg a</span>
<lb n="1086"/><span>bhí san teach sin 'n-a shuan agus 'n-a shámh-chodladh.</span>
<lb n="1087"/><span>B'fhada uaidh é.  Bhí sé ag machtnamh.  Bhí sé ag iarraidh</span>
<lb n="1088"/><span>a dhéanamh amach cé 'n bealach a bhféadfadh sé greim</span>
<lb n="1089"/><span>fhághail ar an leabhar ionnus go bhféadfadh sé a rún a</span>
<lb n="1090"/><span>chur i bhfeidhm.  Acht chinn air, de bhuidhe ná bhán,</span>
<lb n="1091"/><span>cuimhneadh ar aon beart.</span></p>
<lb n="1092"/>
<lb n="1093"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="1094"/>
<lb n="1095"/><p><span>Acht an rud a theip air féin a dhéanamh, rinne a</span>
<lb n="1096"/><span>mháthair dhó é i ngan fhios di fhéin.  Is ag iarraidh a bheith</span>
<lb n="1097"/><span>ag smaoineadh ar bealach leis an leabhar a mhealladh</span>
<lb n="1098"/><span>uaidh a bhí seisean.  Agus ar ndóigh, bheadh sé chomh</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1099"/><p><span>maith dhó a bheith ag iarraidh an croidhe a mhealladh uaidh.</span>
<lb n="1100"/><span>Bhí coícthighis imthighthe ó shíl sé an leabhar a dhóghadh, acht</span>
<lb n="1101"/><span>bhí sé chomh lán-cheapaighthe ar an ngníomh a dhéanamh</span>
<lb n="1102"/><span>anois, is do bhí an uair sin.  Agus nach é a bhí go</span>
<lb n="1103"/><span>cráidhte agus go ciaptha feadh na coicthighise sin!</span>
<lb n="1104"/><span>Thug a mháthair faoi deara an bhuaidhirt mhór aigne bhí air.</span>
<lb n="1105"/><span>Ní raibh fios aici tada faoi'n leabhar.  'Séard a cheap</span>
<lb n="1106"/><span>sí acht gur éirigh achrann éigin idir é féin agus an</span>
<lb n="1107"/><span>sean-sgoláire.  Bhí sí ag ceapadh go dtiocfadh a</span>
<lb n="1108"/><span>mheisneach chuige arís, dá dtagadh an duine sin ar</span>
<lb n="1109"/><span>cuairt chuca.  Bhí Síle curtha 'n-a choinne aici anois</span>
<lb n="1110"/><span>féin.  Tháinic sí isteach.  Bhí an teachtaireacht déanta</span>
<lb n="1111"/><span>aici.  D'fhéach sí ar a máthair.  Thuig sise an fhéachaint.</span></p>
<lb n="1112"/>
<lb n="1113"/><p><span>“A Chuilim,” ar sise.</span></p>
<lb n="1114"/>
<lb n="1115"/><p><span>“Seadh, a mháthair,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>“Céard tá ort mar sin, a mhic?  Cheapfadh duine</span>
<lb n="1118"/><span>ort go raibh tinneas eicínt ort.  Cé'n fáth nach</span>
<lb n="1119"/><span>dtagann an sgoláire chugainn anois?”</span></p>
<lb n="1120"/>
<lb n="1121"/><p><span>“Mh'anam féin, nach bhfuil fhios sin agam, a mháthair.”</span></p>
<lb n="1122"/>
<lb n="1123"/><p><span>“Seo anois, tá fios agat go maith é.  An bhfuil olc</span>
<lb n="1124"/><span>agat dhó?”</span></p>
<lb n="1125"/>
<lb n="1126"/><p><span>“Níl.”</span></p>
<lb n="1127"/>
<lb n="1128"/><p><span>“Is maith an rud nach bhfuil olc agaibh dá chéile.</span>
<lb n="1129"/><span>Tig libh beagán léightheóireacht' a dhéanamh le chéile, mar</span>
<lb n="1130"/><span>tá sé le theacht annseo anocht.”</span></p>
<lb n="1131"/>
<lb n="1132"/><p><span>Bhain an focal sin geit as.  Bhí an sean-fhear ag</span>
<lb n="1133"/><span>teacht chuca.  B'fhéidir go mbeadh an leabhar aige.  Ar</span>
<lb n="1134"/><span>ndóigh, ní thiocfadh sé gan é?  Dheamhan teacht.  Bhí an</span>
<lb n="1135"/><span>oiread dúile aige san léightheóireacht is nach bhféadfadh</span>
<lb n="1136"/><span>sé a dhéanamh dá uireasbhaidh.  Agus cé bhí ann a bhí</span>
<lb n="1137"/><span>i n-ann an leabhar a léigheadh dhó acht Colm féin?  Sin</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1138"/><p><span>iad na smaointe a tháinic 'n-a cheann nuair a chuala sé</span>
<lb n="1139"/><span>an focal adubhairt a mháthair.</span></p>
<lb n="1140"/>
<lb n="1141"/><p><span>Ba gheárr gur bheannuigh an sean-fhear agus an gasúr</span>
<lb n="1142"/><span>isteach.  Bhí an leabhar aige.  Ní raibh uaidh acht an</span>
<lb n="1143"/><span>cuireadh.  B'fhada leis go dtáinic sé.  Cheap sé nach</span>
<lb n="1144"/><span>bhféadfadh Colm díoghbháil ar bith a dhéanamh do'n</span>
<lb n="1145"/><span>leabhar, acht é féin go haireach.  Agus b'fhéidir nach</span>
<lb n="1146"/><span>mbeadh aon chuimhne aige ar rud mar é a dhéanamh</span>
<lb n="1147"/><span>anois ar chor ar bith.  I riocht is nach mbeadh iongantas</span>
<lb n="1148"/><span>ar bhean an tighe an leabhar a bheith aige-sean dubhairt</span>
<lb n="1149"/><span>sé go ndeacha sé isteach san sgioból ar theacht chun</span>
<lb n="1150"/><span>an tighe dhó le n-a fhágháil –</span></p>
<lb n="1151"/>
<lb n="1152"/><p><span>“Mar b'fhada liom go léighfeadh sé giota dhom as,”</span>
<lb n="1153"/><span>ar seisean.</span></p>
<lb n="1154"/>
<lb n="1155"/><p><span>“Ní raibh call ar bith dhuit an trioblóid a chuir ort</span>
<lb n="1156"/><span>féin,” arsa bean an tighe, “ní ro-ghnóthach atá Colm,</span>
<lb n="1157"/><span>agus thiubhradh seisean isteach é.”</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>“Tá a dhóthain ar a aire is a léigheamh,” ars' an</span>
<lb n="1160"/><span>sean-fhear ag sínéadh an leabhair chuige.  Nuair a shín</span>
<lb n="1161"/><span>sé an leabhar chuige dubhairt sé leis i gcogar:</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>“Ar son do mharbh,” ar seisean, “is ná déan aon</span>
<lb n="1164"/><span>díoghbháil dhó.”</span></p>
<lb n="1165"/>
<lb n="1166"/><p><span>Thosuigh Colm ag léigheamh an sgéil adubhradh leis,</span>
<lb n="1167"/><span>agus ba bhreágh blasda uaidh é dhéanamh.  Ba mhór é</span>
<lb n="1168"/><span>áthas an tsean-fhir go gcuala sé a ghlórtha béil arís.</span>
<lb n="1169"/><span>Cheap sé nach raibh aon cheól faoi neamh ba bhinne le</span>
<lb n="1170"/><span>n-a chluais ná glór Chuilm ag léigheamh na sgéalta úd</span>
<lb n="1171"/><span>dhó.  Léigh sé sgéal agus duan, agus duan agus sgéal</span>
<lb n="1172"/><span>go raibh sé amach san oidhche.  Bhí sé 'ghá léigheamh go</span>
<lb n="1173"/><span>raibh an páisde ag tuitim 'n-a chodladh ar ghlúnaibh a</span>
<lb n="1174"/><span>mháthar.  D'fhéach sise ar Colm.  Stad seisean.</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1175"/><p><span>D'fhéach ar an sgoláire.  B'é ba dhóigh leat air sin</span>
<lb n="1176"/><span>nach raibh aon chuimhne aige go raibh sé san teach aca</span>
<lb n="1177"/><span>ar chor ar bith.  Cor ná car ní raibh sé a chur dhe.</span></p>
<lb n="1178"/>
<lb n="1179"/><p><span>Nuair a chonnaic Colm an chuma a bhí air, d'éaluigh</span>
<lb n="1180"/><span>leis.  Cheap an mháthair gur amach san sgioból a bhí</span>
<lb n="1181"/><span>sé ag dul leis an leabhar a chur i dtaisge ann, agus</span>
<lb n="1182"/><span>mar sin de, níor chuir sé aon bhac leis.  Bhí an</span>
<lb n="1183"/><span>seanfhear 'n-a shuidhe san gcathaoir.  Bhí a cheann crochta</span>
<lb n="1184"/><span>aige.  Ba chosamhail ar aghaidh agus ar a ghnúis go</span>
<lb n="1185"/><span>raibh ní éigin le feiceál aige nach bhfaca aon dhuine</span>
<lb n="1186"/><span>eile, cé go raibh sé 'n-a dhall.  Bhíodh sé.  Is dócha</span>
<lb n="1187"/><span>gur airigh sé an fear óg 'n-a thost.</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>“Léigh ceann eile, a Chuilm,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1190"/>
<lb n="1191"/><p><span>“Tá sé ag eirghe deireannach anois,” arsa bean</span>
<lb n="1192"/><span>an tighe, “agus tá Colm imthighthe amach sa sgioból</span>
<lb n="1193"/><span>leis an leabhar a chur i dtaisge.”</span></p>
<lb n="1194"/>
<lb n="1195"/><p><span>“Colm imthighthe!” ars' an sean-fhear agus iongantas</span>
<lb n="1196"/><span>air.  “An 'mo chodladh a bhíos?”</span></p>
<lb n="1197"/>
<lb n="1198"/><p><span>“Ní headh.  Ní raibh tú 'do chodladh.”</span></p>
<lb n="1199"/>
<lb n="1200"/><p><span>Rug an sean-fhear ar a bhairéad agus ar a mhaide</span>
<lb n="1201"/><span>siubhail.</span></p>
<lb n="1202"/>
<lb n="1203"/><p><span>“Treóruigh amach mé, a bhean-treóruigh amach go</span>
<lb n="1204"/><span>dtí an sgioból mé,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1205"/>
<lb n="1206"/><p><span>Rinne sí amhlaidh.  An rud a chonnaic sí ann roimpe</span>
<lb n="1207"/><span>chuir sé iongantas uirri.  Bhí Colm ar a ghlúnaibh ag</span>
<lb n="1208"/><span>guidhe agus an leabhar 'n-a luaithreamhán ós a chomhair</span>
<lb n="1209"/><span>amach.</span></p>
<lb n="1210"/>
<lb n="1211"/><p><span>Thuig an sean-fhear ón deatach a bhí ann go raibh an</span>
<lb n="1212"/><span>gníomh déanta.  Bhí a dhruim le balla aige, agus gan</span>
<lb n="1213"/><span>uaidh acht na focail: “Dóighte! dóighte! an sean-</span>
<lb n="1214"/><span>leabhar dóighte!”</span>
<lb n="1215"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1216"/><p><span>Níor éirigh Colm ar a theacht isteach do'n bheirt eile.</span>
<lb n="1217"/><span>Ba dhóigh leat air go raibh brón mór ar a chroidhe.</span>
<lb n="1218"/><span>Cheap an bhean an bheirt aca a mhealladh a-bhaile.  Ní</span>
<lb n="1219"/><span>raibh aon mhaith dhi ann, agus b'éigean di imtheacht gan</span>
<lb n="1220"/><span>iad.  D'fhan an bheirt charad le chéile san sgioból;</span>
<lb n="1221"/><span>má bhí aon chainnt eatorra níor chuala sise é.  Níor</span>
<lb n="1222"/><span>chuala sí acht an sgoláire bocht ag casadh agus ag</span>
<lb n="1223"/><span>athchasadh ar na foclaibh úd: “Dóighte! dóighte! an</span>
<lb n="1224"/><span>sean-leabhar dóighte!” – agus chuala sí na focail sin</span>
<lb n="1225"/><span>go raibh sí sgathamh maith ón áit.</span></p>
<lb n="1226"/>
<lb n="1227"/><p><span>An Samhradh, 1904.</span></p>
<lb n="1228"/>
<lb n="1229"/><p><span>MÁ TÁ DO CHÉILE LEISGEAMHAIL</span></p>
<lb n="1230"/>
<lb n="1231"/><p><span>Bhí an lá ann.  Bhí solus na gréine ag soillsiughadh</span>
<lb n="1232"/><span>isteach sa seomra bíodh is go raibh an fhuinneóg bheag</span>
<lb n="1233"/><span>ar an taobh ó dheas de'n teach féin.  Bhí fuamanna</span>
<lb n="1234"/><span>éagsamhla na maidne le clos taobh amuigh: na huain</span>
<lb n="1235"/><span>ag méidhligh ar an mbán; an gadhar ag tafaint ar an</span>
<lb n="1236"/><span>tsráid; an bhó ag géimnigh sa ngort.</span></p>
<lb n="1237"/>
<lb n="1238"/><p><span>Sí an bhó a dhuisigh Pait Mór.  Bhí sé beagnach cinnte</span>
<lb n="1239"/><span>dhe.  Bhain searradh as féin go leisgeamhail.  Ghlan na</span>
<lb n="1240"/><span>sramacha dá shúilibh.  Shín na géaga móra láidre gur</span>
<lb n="1241"/><span>thosuigh an tsean-leabaidh ag creathadh agus ag gíosgán</span>
<lb n="1242"/><span>faoi.  An bhó arís.  'Seadh – agus an gadhar ag</span>
<lb n="1243"/><span>tafaint.  Céard a bhí ar siubhal?</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>“Éirigh a bhean,” ar seisean, “tá an lá caithte!</span>
<lb n="1246"/><span>Nach deas an chaoi orm é, mé bheith pósta ag do</span>
<lb n="1247"/><span>leithéid de straoille spadánta!  Éirigh adeirim!  A</span>
<lb n="1248"/><span>Mháire! …”</span></p>
<lb n="1249"/>
<lb n="1250"/><p><span>Acht nuair bhí na géaga sínte aige agus na súile</span>
<lb n="1251"/><span>fosgailte i gceart, thug sé aghaidh ar an áit go mba</span>
<lb n="1252"/><span>chóir dá bhean a bheith.  Ní raibh sí ann.  Ní raibh aon</span>
<lb n="1253"/><span>tsúil aige-sean go mbeadh.  Le n-a brostughadh, dá</span>
<lb n="1254"/><span>mbadh rud é nach raibh sí 'n-a suidhe fós, dubhairt sé</span>
<lb n="1255"/><span>an chainnt.  Agus gach uile lá 'san mbliadhain, nuair a</span>
<lb n="1256"/><span>d'fhosgluigheadh sé féin na súile, deireadh sé rud mar</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1257"/><p><span>é le n-a spreagadh chun oibre ar eagla go n-éireóchadh</span>
<lb n="1258"/><span>sí leisgeamhail.  An leisge an rud is measa ar an</span>
<lb n="1259"/><span>saoghal so.  Má fhághann an leisge greim ort tá tú</span>
<lb n="1260"/><span>réidh mar adubhairt sé féin go minic.</span></p>
<lb n="1261"/>
<lb n="1262"/><p><span>Acht ba bheag an baoghal bhí ar a mhnaoi bhoicht bheith</span>
<lb n="1263"/><span>leisgeamhail.  Dá mbeadh, ní bheadh teach ná talamh, bó,</span>
<lb n="1264"/><span>gamhain ná eile aca.  Ní raibh lá san mbliadhain nach</span>
<lb n="1265"/><span>mbíodh sí 'n-a suidhe roimh an ngréin.  Thar éis éirghe</span>
<lb n="1266"/><span>dhi, d'fhaduigheadh sí teine, chuireadh sí gráinne tae 'san</span>
<lb n="1267"/><span>bpota, bhligheadh sí an tsean-bhó fhaid is bhíodh an tae</span>
<lb n="1268"/><span>thíos, d'óladh sí muga dhe, agus thugadh sí siar muga</span>
<lb n="1269"/><span>eile chuig Phait.  Cheap an fear macánta soin nach raibh</span>
<lb n="1270"/><span>aon cheó ann le do chroidhe a thógháil ar maidin mar</span>
<lb n="1271"/><span>chupán maith láidir tae.</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>An maidin seo d'fhan sé sgathamh maith ag fanacht</span>
<lb n="1274"/><span>léithi agus é ar a leath-uillinn san leabhaidh.  Nuair</span>
<lb n="1275"/><span>nár airigh sé ag teacht í luigh sé siar ar an bpiolúr</span>
<lb n="1276"/><span>an ath-uair.  Bhí sean-dúidín ar an mbord beag corrach</span>
<lb n="1277"/><span>le n-a ais, agus thosuigh sé 'ghá cheapadh dhó féin céard</span>
<lb n="1278"/><span>ab' fheárr dhó a dhéanamh – fanacht go mbeadh an tae</span>
<lb n="1279"/><span>ólta aige nó gail tobac a bheith aige i dtosach.  Acht</span>
<lb n="1280"/><span>ní raibh a bhean ná an tae ag teacht chuige.  Nach mór</span>
<lb n="1281"/><span>an mhoill a bhí sí a chur air?  Cé'n mí-ádh bhí uirthi nach</span>
<lb n="1282"/><span>raibh sí ag teacht?  Cheap sé go gcuirfeadh sé an</span>
<lb n="1283"/><span>oiread stróidh air féin is go ngabhfadh sé chuig an</span>
<lb n="1284"/><span>bhfuinneóig go nglaodhfadh sé uirthi.  Acht dá ndéanfadh</span>
<lb n="1285"/><span>sé sin nach mbéadh sé chomh maith dhó éirghe ar fad?</span>
<lb n="1286"/><span>Bhí an cheist seo ag déanamh níos mó buaidheartha dhó</span>
<lb n="1287"/><span>ná ceist an tae féin.  Is ar éigin a bhí a dhá shuil</span>
<lb n="1288"/><span>fosgailte ag an bhfear mór feasógach, acht mar sin</span>
<lb n="1289"/><span>féin d'éirigh sé ar a dhá ghlúin le dhul go dtí an</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1290"/><p><span>fhuinneóig.  Bhí pictiúir bheag de'n Mhaighdean Mhuire</span>
<lb n="1291"/><span>crochta ar an mballa le hais na fuinneóige bige, agus</span>
<lb n="1292"/><span>is cinnte go n-abróchadh sé paidir nó dhó, os a comhair</span>
<lb n="1293"/><span>ar a ghlúnaibh, muna mbeadh go raibh fhios aige go</span>
<lb n="1294"/><span>n-abróchadh a bhean cúpla ceann ar a shon.  Ar an</span>
<lb n="1295"/><span>bpointe sin d'airigh mo dhuine a chosa agus a cheathramhnaí</span>
<lb n="1296"/><span>ag éirghe an-fhuar.  Chaith sé siar sa leabaidh é féin</span>
<lb n="1297"/><span>arís agus tharraing na héadaigh leapthan 'n-a thimcheall.</span></p>
<lb n="1298"/>
<lb n="1299"/><p><span>Faoi cheann chúig nóiméid bhí gach uile cheist a bhí 'ghá</span>
<lb n="1300"/><span>bhodhradh, idir codladh agus dúiseacht dhó, socruighthe</span>
<lb n="1301"/><span>aige ar a bhealach féin.  Agus is aige féin agus aige</span>
<lb n="1302"/><span>féin amhain atá eolas an tsocruighthe sin.  Níl le rádh</span>
<lb n="1303"/><span>annseo acht amháin gur dhún sé na súile arís, gur shín</span>
<lb n="1304"/><span>sé na géaga móra láidre, gur bhain sé searradh éile</span>
<lb n="1305"/><span>as féin, gur shocruigh sé a fhéasóg fhada dhubh taobh</span>
<lb n="1306"/><span>amuigh de'n chuilt agus gur thuit a shuan agus a throm-</span>
<lb n="1307"/><span>chodladh air.  Ní fhaca tú a shamhail ariamh ag tuitim</span>
<lb n="1308"/><span>'n-a chodladh dhó acht beithidheach mór mara d'fhágfadh an</span>
<lb n="1309"/><span>taoille trágha 'n-a diaidh ar an gcladach – beithidheach</span>
<lb n="1310"/><span>mór reamhar beathuighthe éigin a bheadh ró-leisgeamhail</span>
<lb n="1311"/><span>ró-spadánta ró-thuitthe i bhfeóil le cor a chur de dhá</span>
<lb n="1312"/><span>bhfuigheadh sé a shaoghal air.</span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>Acht dá mbadh rud é go dtéigheadh Pait Mór chuig</span>
<lb n="1315"/><span>an bhfuinneóig, mar shíl sé a dhul, bheadh fhios aige céard</span>
<lb n="1316"/><span>a bhí ag coinneáil moille ar a mhnaoi.  D'fheicfeadh sé</span>
<lb n="1317"/><span>sínte san ngarrdha cabáiste faoi bhun an chlaidhe í, agus</span>
<lb n="1318"/><span>gan cor aisti acht an oireadh is bhí as féin faoi láthair.</span>
<lb n="1319"/><span>Dá bhfanfadh sé sgathamh maith ag an bhfuinneóig – dá</span>
<lb n="1320"/><span>mbadh go leigfeadh an leisge agus an fuacht dhó é –</span>
<lb n="1321"/><span>d'fheicfeadh sé beirt bhan i ngreim innti agus iad dá</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1322"/><p><span>tabhairt isteach a bhaile.  Acht ós rud é go raibh mo</span>
<lb n="1323"/><span>dhuine 'n-a chodladh feadh an achair seo ní fhaca sé aon</span>
<lb n="1324"/><span>cheó muna bhfaca sé i mbrionglóidíbh é.</span></p>
<lb n="1325"/>
<lb n="1326"/><p><span>Tugadh an bhean isteach.  Suidheadh i gcathaoir cois</span>
<lb n="1327"/><span>teineadh í.  Bhí dath an bháis uirthi agus í ar creathadh.</span>
<lb n="1328"/><span>Tugadh uisge dhí acht níor fhéad sí a ól.  Ní raibh aon</span>
<lb n="1329"/><span>chainnt aici.  Coinnigheadh an cupán uisge le n-a béal.</span>
<lb n="1330"/><span>Dóirteadh cupán eile ar a héadan.  Ní raibh sí ag</span>
<lb n="1331"/><span>teacht chuici féin.</span></p>
<lb n="1332"/>
<lb n="1333"/><p><span>“Meas tú céard d'éirigh dhi?” arsa duine de na</span>
<lb n="1334"/><span>mnáibh.</span></p>
<lb n="1335"/>
<lb n="1336"/><p><span>“Dheamhan fhios soin agam,” ars' an bhean eile,</span>
<lb n="1337"/><span>“acht coinnigh an soitheach le n-a béal.”</span></p>
<lb n="1338"/>
<lb n="1339"/><p><span>“B'fheárr liom ná go leór go mbeadh Pait annseo,”</span>
<lb n="1340"/><span>ars' an chéad bhean.  “Dá mbadh rud é go n éireóchadh</span>
<lb n="1341"/><span>tada dhi …”</span></p>
<lb n="1342"/>
<lb n="1343"/><p><span>“Coinnigh an soitheach le n-a béal, adeirim,” ars'</span>
<lb n="1344"/><span>an bhean eile.  Rinneadh amhlaidh.  Dóirteadh cupán</span>
<lb n="1345"/><span>eile uisge ar an mnaoi bhí teinn.  Leig sí osnadh lag.</span>
<lb n="1346"/><span>D'osgail sí na súile.</span></p>
<lb n="1347"/>
<lb n="1348"/><p><span>“An … an … gabh – – ar” ar sise go lag-ghlórach.</span></p>
<lb n="1349"/>
<lb n="1350"/><p><span>“Cé'n gabhar?” ars' an bheirt bhan i n-éindigh.</span></p>
<lb n="1351"/>
<lb n="1352"/><p><span>D'fhan sí tamall maith fada gan focal eile a rádh.</span></p>
<lb n="1353"/>
<lb n="1354"/><p><span>“An … gabh – – ar … san … ngarrdha, san</span>
<lb n="1355"/><span>gcabáisde …”</span></p>
<lb n="1356"/>
<lb n="1357"/><p><span>“Céard tá sí a rádh faoi ghabhar?” ars' an chéad</span>
<lb n="1358"/><span>bhean?</span></p>
<lb n="1359"/>
<lb n="1360"/><p><span>“Coinnigh an t-uisge léithi agus ná bí ag cainnt go</span>
<lb n="1361"/><span>bhfeicfidh mé cá bhfuil Pait,” ars' an bhean eile.</span>
<lb n="1362"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1363"/><p><span>Chuaidh sí go doras an tseomra agus is beag nach</span>
<lb n="1364"/><span>ndeachaid sise i laige freisin nuair chonnaic sí Pait</span>
<lb n="1365"/><span>'n-a chodladh.</span></p>
<lb n="1366"/>
<lb n="1367"/><p><span>“Ó go gcuiridh Dia an t-ádh ort, acht gabh i leith</span>
<lb n="1368"/><span>annseo go bhfeicidh tú é,” ar sise, “an sumachán! 'n-a</span>
<lb n="1369"/><span>chodladh an tráth so de ló!  Agus a bhean ag fágháil</span>
<lb n="1370"/><span>bháis!”</span></p>
<lb n="1371"/>
<lb n="1372"/><p><span>Nuair a tháinig na mná isteach i dtosach chuala Pait</span>
<lb n="1373"/><span>torann éigin agus é idir codladh agus dúiseacht.  Shíl</span>
<lb n="1374"/><span>sé gurab í Máire a bhí ann agus go ndúiseochadh sí é</span>
<lb n="1375"/><span>nuair bheadh an tae déanta aici.  Dhúisigh sé i gceart</span>
<lb n="1376"/><span>agus do gheith sé nuair thug an bhean (a bhean féin a bhí</span>
<lb n="1377"/><span>ann cheap seisean) sumachán air.  Céard a bhí teacht ar</span>
<lb n="1378"/><span>an saoghal chor ar bith, go dtiubhradh a bhean féin</span>
<lb n="1379"/><span>sumachán air!  Acht nuair chuala sé an focal “ag</span>
<lb n="1380"/><span>fágháil bháis,” agus nuair chonnaic sé an bhean choimh-</span>
<lb n="1381"/><span>thigheach san doras bhí sgéal eile ann.</span></p>
<lb n="1382"/>
<lb n="1383"/><p><span>“Éirigh go beó, a chladhaire an tsaoghail,” ar sise.</span></p>
<lb n="1384"/>
<lb n="1385"/><p><span>“Cé c – – é thú – – ú?”</span></p>
<lb n="1386"/>
<lb n="1387"/><p><span>“Cuma cé mise.  Éirigh go beó.  Téirigh i gcoinne</span>
<lb n="1388"/><span>an tsagairt.  Tá do bhean ag fágháil bháis.”</span></p>
<lb n="1389"/>
<lb n="1390"/><p><span>“Máire ag fágáil bháis, an eadh?” ar seisean agus</span>
<lb n="1391"/><span>sgannradh air.  Acht níor fhan an bhean le n-a fhreagairt.</span>
<lb n="1392"/><span>D'iompuigh sí go tobann ar a cois agus amach léithi.</span></p>
<lb n="1393"/>
<lb n="1394"/><p><span>Bhí Pait san gcistinigh i láthair na mban gan móran</span>
<lb n="1395"/><span>achair.  Bhí a bhean féin ag teacht chuici féin go mall.</span>
<lb n="1396"/><span>A dhá súil ar leathadh agus sgeón ionnta.  A cuid</span>
<lb n="1397"/><span>fiacal ag gíosgán.  Cosamhlacht uirthi gur baineadh</span>
<lb n="1398"/><span>geit uathbhásach aisti.</span></p>
<lb n="1399"/>
<lb n="1400"/><p><span>Níor baineadh an oiread oibre as cnámhaibh Phait</span>
<lb n="1401"/><span>ariamh is baineadh an mhaidin seo.  Bhí an fear mór</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1402"/><p><span>annseo agus annsúd ar an nóiméad céadna.  Bean</span>
<lb n="1403"/><span>aca ag iarraidh air uisge a thabhairt isteach agus ag</span>
<lb n="1404"/><span>tabhairt gach ainm ba mhíomhúinte ná a chéile air.  An</span>
<lb n="1405"/><span>bhean eile 'ghá chur i gcéill dó céard a dhéanfadh sí dá</span>
<lb n="1406"/><span>mbeadh a leithéid de chéile aici.  Bhí an fear cosnoch-</span>
<lb n="1407"/><span>tuighthe agus gan cóta ar bith air.  Bhí an mhaidin roinnt</span>
<lb n="1408"/><span>fuar, acht ar a shon sin bhí sé ag cur alluis go tiugh – na</span>
<lb n="1409"/><span>braonacha móra ag tuitim anuas dhá bhaithis agus dá</span>
<lb n="1410"/><span>gcailleadh féin 'n-a fheasóig mhóir dhuibh.  Ní bhainfeadh</span>
<lb n="1411"/><span>an obair neamhghnáthach amháin an t-allus as; acht an</span>
<lb n="1412"/><span>obair agus an droch-íde bhí sé a fhágháil ó'n mbeirt,</span>
<lb n="1413"/><span>agus an sgannradh a chuir an droch-bhail ar an bhfear</span>
<lb n="1414"/><span>mór.</span></p>
<lb n="1415"/>
<lb n="1416"/><p><span>I gceann uaire tháinig a cainnt chuig a mhnaoi.  Faoi'n</span>
<lb n="1417"/><span>am seo bhí sí istigh 'sa leabaidh agus d'innis sí dhóibh</span>
<lb n="1418"/><span>go lag-ghlórach go bhfaca sí gabhar – gabhar mór dubh a</span>
<lb n="1419"/><span>bhí chomh mór le asal – san ngarrdha cabáisde.  Nuair a</span>
<lb n="1420"/><span>cheap sí a chur amach d'ionnsuigh seisean í agus chuir a</span>
<lb n="1421"/><span>dhá adhairc 'n-a taobh.  Chuaidh sí i laige annsin agus</span>
<lb n="1422"/><span>níor chuimhnigh sí ar a thuilleadh.</span></p>
<lb n="1423"/>
<lb n="1424"/><p><span>Ní raibh aon chomhartha uirthi gur ionnsuigh an gabhar</span>
<lb n="1425"/><span>ná beithidheach ar bith eile í.  Ní raibh aon chosamhlacht ar</span>
<lb n="1426"/><span>an ngarrdha go raibh gabhar ná gamhain ann.  Ní raibh a</span>
<lb n="1427"/><span>lorg le feiceáil.  Cuma céard a bhí ann, bhí Máire</span>
<lb n="1428"/><span>breóite.  Bhí sí go dona.  Níor fhéad sí i féin a</span>
<lb n="1429"/><span>iompughadh sa leabaidh.  Maidir le héirghe ní raibh aon</span>
<lb n="1430"/><span>ghoir aici air.  Gach uile shean-bhean timcheall na háite</span>
<lb n="1431"/><span>bhí eólasach ar ghalraibh tugadh isteach í.  Act ní raibh</span>
<lb n="1432"/><span>sean-bhean ar bith aca chonnaic a leithéid de ghalar le</span>
<lb n="1433"/><span>n-a beó.  Na dochtúirí féin nuair a thagann siad ar</span>
<lb n="1434"/><span>galar neamhghnáthach – galar nuadh nach bhfacadar cheana,</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1435"/><p><span>is éigean dóibh ainm éigin a thabhairt air.  Ní bhíonn</span>
<lb n="1436"/><span>siad sásta acht an oiread go mbíonn fios fátha an</span>
<lb n="1437"/><span>ghalair aca.  Tús leighis an t-eólas.  Dubhairt sean-</span>
<lb n="1438"/><span>bean le sean-mhnaoi eile gur “droch-rud” a chonnaic</span>
<lb n="1439"/><span>bean Phait.  Dubhairt sise le mnaoi eile go bhfaca bean</span>
<lb n="1440"/><span>Phait “droch-rud” san ngarrdha – – droch-rud mór dubh</span>
<lb n="1441"/><span>agus cosamhlacht gabhair air, acht go raibh a dhá shúil ar</span>
<lb n="1442"/><span>lasadh 'n-a cheann mar bheadh dhá sméarthóid ann.</span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>Dubhairt sise le mnaoi gurab é an fear mór a</span>
<lb n="1445"/><span>chonnaic bean Phait agus é i riocht gabhair theineadh.</span>
<lb n="1446"/><span>D'innis sise do Phait gurab é fear na Roimhe chonnaic</span>
<lb n="1447"/><span>a bhean; go dtáinig sé le a chead fhágháil uaithi Phait</span>
<lb n="1448"/><span>féin a sguabadh leis i ngeall ar ar fhág sé gan déanamh</span>
<lb n="1449"/><span>le linn á shaoghail. '</span></p>
<lb n="1450"/>
<lb n="1451"/><p><span>Bhí eagla ar Phait.  Bhí cosamhlacht na fírinne ar an</span>
<lb n="1452"/><span>sgéal, cheap sé.  Dá mbadh nach dtiubhradh a bhean a</span>
<lb n="1453"/><span>chead do'n fhear mór é féin a bhreith leis bheadh olc ag</span>
<lb n="1454"/><span>an bhfear mór dhó-san.  Agus b'in í anois í dá snaoidh</span>
<lb n="1455"/><span>os comhair a shúl gach lá.</span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>Ní raibh fhios ag an dochtúir céard a bhí uirthi.</span>
<lb n="1458"/><span>Tháinig sé a hocht nó a naoi de uaireanntaibh, agus</span>
<lb n="1459"/><span>d'fhág buidéal beag 'n a dhiaidh gach uair, acht ní</span>
<lb n="1460"/><span>dhearna na druganna aon mhaith dhi.  Ag dul i ndonas</span>
<lb n="1461"/><span>a bhí sí.  Tháinig an sagart go minic, acht níor fhéad</span>
<lb n="1462"/><span>seisean fírinne an sgéil a bhaint amach acht an oiread</span>
<lb n="1463"/><span>leis an dochtúir.</span></p>
<lb n="1464"/>
<lb n="1465"/><p><span>Bhí Phait go cráidhte.  Shíl sé go mbeadh fhios ag an</span>
<lb n="1466"/><span>dochtúir nó ag sagart cé'n galar bhí ar a mhnaoi.  Bhí</span>
<lb n="1467"/><span>goile mhaith aici, acht má bhí féin, bhí sí ag cailleadh na</span>
<lb n="1468"/><span>feola gach lá.  Bhí an ceart ag na sean mhnáibh.</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1469"/><p><span>“Droch-rud” a chonnaic sí.  Droch-ghalar éigin a bhí</span>
<lb n="1470"/><span>uirthi.  B'fhéidir go raibh sí ag fágháil bháis – ag fágháil</span>
<lb n="1471"/><span>bháis ar a shon.  Marach í, b'fhéidir go mbeadh sé féin</span>
<lb n="1472"/><span>i dtigh an fhir mhóir anois fhéin.  A raibh de ghean agus</span>
<lb n="1473"/><span>de ghrádh 'n-a chroidhe dá mhnaoi nochtuigheadh é.</span>
<lb n="1474"/><span>Dhéanfadh sé gac' uile short dhi.  An fear mór féasógach</span>
<lb n="1475"/><span>so – an fear reamhar beathuighthe seo a bhí 'n-a leas-</span>
<lb n="1476"/><span>dearbhráthair do'n diomhaointeas agus 'n-a oighre ag</span>
<lb n="1477"/><span>na rightibh agus na mór-uaislibh a chleachtuigh an</span>
<lb n="1478"/><span>suaimhneas agus an sogh agus an ná-déan-faic.  Dá</span>
<lb n="1479"/><span>bhfeictá é ar a mhine-ghéire ag déanamh gach uile shórt</span>
<lb n="1480"/><span>a cheapadh sé ghabhfadh i dtairbhe dá mhnaoi bheadh fonn</span>
<lb n="1481"/><span>gáire ort – nó fonn machtnaimh.  D'fhadóchadh sé an</span>
<lb n="1482"/><span>teine.  Tharraingeochadh sé uisge.</span></p>
<lb n="1483"/>
<lb n="1484"/><p><span>Dhéanfadh sé tae roimh éirghe lae dhi.  Bhlighfeadh sé</span>
<lb n="1485"/><span>an tsean-bhó.  Ghlanfadh sé soithigh.  Sguabfadh sé an</span>
<lb n="1486"/><span>t-urlár.  Chorróchadh sé an leabaidh.  Agus nuair a bhíodh</span>
<lb n="1487"/><span>an teach tógtha aige, théigheadh sé ag obair san ngarrdha</span>
<lb n="1488"/><span>nó ar an bportach, nó bhéaradh sé a ghunna leis agus</span>
<lb n="1489"/><span>bhéaradh naosg nó crutach nó patar-uisge féin a bhaile</span>
<lb n="1490"/><span>leis.</span></p>
<lb n="1491"/>
<lb n="1492"/><p><span>Nuair a bhíodh an fheóil gléasta aige, agus a bhean</span>
<lb n="1493"/><span>'ghá ithe, shuidheadh sé féin ag ceann na leapthan ar</span>
<lb n="1494"/><span>an urlár, ionnus go mbiodh a cheann féin agus ceann</span>
<lb n="1495"/><span>a mhná ar aon áirde.  D'fhéachadh sé isteach 'n-a súilibh</span>
<lb n="1496"/><span>lán-bholgacha go truaighmhéalach.  Bhéaradh sé ar láimh</span>
<lb n="1497"/><span>uirthi agus thosuigheadh sé ag cuimilt a lámh a bhí ag dul</span>
<lb n="1498"/><span>i míne agus i ngile agus i dtanaidhe ó ló go ló.</span>
<lb n="1499"/><span>Leagadh sé an lámh ar a cheann féin, agus d'fhanadh go</span>
<lb n="1500"/><span>dtosnóchadh sise ar a méaraibh a chur trí n-a thiugh-fholt.</span>
<lb n="1501"/><span>dubh.  Is annsin a bhíodh an t-áthas air.  D'fhanadh sé</span>
<lb n="1502"/><span>'n-a shuidhe ar a shuaimhneas cois na leapthan go</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1503"/><p><span>dtuitfeadh an bhean 'n-a codladh.  Briseann an</span>
<lb n="1504"/><span>dúthchas thrí shúilibh ar chait, deirtear.  Acht is ar na</span>
<lb n="1505"/><span>hócáidíbh seo agus ar na hócáidíbh seo amháin a bhriseadh</span>
<lb n="1506"/><span>an dúthchas thrí shúilibh agus trí ghéagaibh Phait.  Bíodh sé</span>
<lb n="1507"/><span>chomh sásta chomh suaimhneach chomh leisgeamail le cat</span>
<lb n="1508"/><span>mór reamhar os comhair teineadh maithe.</span></p>
<lb n="1509"/>
<lb n="1510"/><p><span>Bhíodar beirt ar an mbealach so oidhche, nuair a bhí</span>
<lb n="1511"/><span>Máire os cionn leith-bhliadhna teinn, agus thárla an</span>
<lb n="1512"/><span>comhrádh so eatorra:</span></p>
<lb n="1513"/>
<lb n="1514"/><p><span>“An mbeadh olc ort, a Mháire,” ar seisean, “dá</span>
<lb n="1515"/><span>gcuirfinn fios ar Shiobhán na n-orthacha?”</span></p>
<lb n="1516"/>
<lb n="1517"/><p><span>“Ní bheadh sé ceart.  Badh mhór an peacadh é,” ar</span>
<lb n="1518"/><span>sise.</span></p>
<lb n="1519"/>
<lb n="1520"/><p><span>“Acht nuair nach bhfuil tú ag fágháil bhisigh ar aon</span>
<lb n="1521"/><span>chaoi eile.”</span></p>
<lb n="1522"/>
<lb n="1523"/><p><span>“Ná bíodh aon bhaint againn léithi, a Phait.”</span></p>
<lb n="1524"/>
<lb n="1525"/><p><span>“Cá bhfios nach thú leigheas a dhéanfadh sí?”</span></p>
<lb n="1526"/>
<lb n="1527"/><p><span>“Ná bacaimís léithi.  Diabhlaidheacht atá aici.”</span></p>
<lb n="1528"/>
<lb n="1529"/><p><span>Bhíodar beirt tamall beag 'n-a dtost.  Bhí an oidhche</span>
<lb n="1530"/><span>ag tuitim de réir a chéile.  Bhí an crann agus na</span>
<lb n="1531"/><span>tighthe agus na sléibhte a bhí le feiceáil thríd an</span>
<lb n="1532"/><span>bhfuinneóig bhig os a gcomhair amach ag cailleadh a</span>
<lb n="1533"/><span>gcuma agus a gcruth.  Bhí an solus ag dul i bhfolach</span>
<lb n="1534"/><span>san áird thiar: dorchadas na hoidhche ag fágháil treise</span>
<lb n="1535"/><span>ar ghileacht an lae.</span></p>
<lb n="1536"/>
<lb n="1537"/><p><span>'Sé Pait a labhair i dtosach.</span></p>
<lb n="1538"/>
<lb n="1539"/><p><span>“Tá fios curtha agam uirthi,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1540"/>
<lb n="1541"/><p><span>Níor labhair sise.  Bhí sí go smaointeach.</span></p>
<lb n="1542"/>
<lb n="1543"/><p><span>“Má tá peacadh ann, is orm-sa a bhéas sé,” ar</span>
<lb n="1544"/><span>seisean, “má tá tairbhe ann, bíodh sé agat-sa.”</span>
<lb n="1545"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1546"/><p><span>Fágadh an sgéal mar sin.  Ar maidin go moch tháinig</span>
<lb n="1547"/><span>bean na n-orthacha.  Bhí aithne mhaith uirthi ar fud na</span>
<lb n="1548"/><span>mbailte, agus bhí fhios ag a lán cá raibh a triall.</span>
<lb n="1549"/><span>Lean cuid mhaith í.  Bhí dream beag timcheall an tighe</span>
<lb n="1550"/><span>nuair a bhuail sí isteach.  Acht ní raibh roimpi san</span>
<lb n="1551"/><span>gcistimgh acht Pait féin agus é ag fadughadh na</span>
<lb n="1552"/><span>teineadh.</span></p>
<lb n="1553"/>
<lb n="1554"/><p><span>“Tá bean teinn 'sa teach seo,” an chéad rud</span>
<lb n="1555"/><span>adubhairt sí.</span></p>
<lb n="1556"/>
<lb n="1557"/><p><span>“Tá.  Buail fút ar an gcathaoir annsin.  Tá an</span>
<lb n="1558"/><span>mhaidin roinnt fuar.”</span></p>
<lb n="1559"/>
<lb n="1560"/><p><span>“Ní féadfaidh mé.  Cá bhfuil an bhean atá teinn?”</span></p>
<lb n="1561"/>
<lb n="1562"/><p><span>“Thiar sa seómra.”</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>Chuaidh sí siar.  Ní bheadh “an deamhan 's a mháthair”</span>
<lb n="1565"/><span>ráidhte agat go raibh sí aniar arís.</span></p>
<lb n="1566"/>
<lb n="1567"/><p><span>“Ó thuaidh agus ó dheas atá an leabaidh agaibh.</span>
<lb n="1568"/><span>Athruightear an leabaidh ar an bpointe,” ar sise.</span></p>
<lb n="1569"/>
<lb n="1570"/><p><span>“Níl congnamh agam,” arsa Pait.  “Tá an leabaidh</span>
<lb n="1571"/><span>trom.”</span></p>
<lb n="1572"/>
<lb n="1573"/><p><span>“Tá fir annsin amuigh.  Tá agus mná.  Táid ag</span>
<lb n="1574"/><span>fanacht go gcloisfidh siad céard tá déanta agam-sa.”</span></p>
<lb n="1575"/>
<lb n="1576"/><p><span>Chuaidh Pait go doras.  Bí dream beag fear óg ar</span>
<lb n="1577"/><span>an gcnocán ó dheas de'n teach.  Bhlaoidh sé ortha.</span>
<lb n="1578"/><span>Tháinig seisear nó mórsheisear fear óg chuige.</span>
<lb n="1579"/><span>D'órduigh bean na n-orthacha dóibh an leabaidh athrughadh.</span>
<lb n="1580"/><span>Bhí an bhean bhreóite ró-lag le héirghe, acht ní raibh aon</span>
<lb n="1581"/><span>chall dhi – bhíodar-san sáthach láidir le í féin agus an</span>
<lb n="1582"/><span>leabaidh a thógáil.</span></p>
<lb n="1583"/>
<lb n="1584"/><p><span>An t-ádhmad a bhí san leabhaidh bhí sé sean lobhtha.</span>
<lb n="1585"/><span>Athair mór Phait a chuir suas i dtosach é.  An chéad</span>
<lb n="1586"/><span>tharraing dá dtug na fir óga ní dhéarnadar acht a</span>
<lb n="1587"/><span>creathadh.  Bhí sé greamuighthe de'n urlár agus de'n</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1588"/><p><span>bhalla.  Thugadar tarraing eile.  Thuit an t-ádhmad ó</span>
<lb n="1589"/><span>n-a chéile.  Thuit ceann na leapthan anuas ar an</span>
<lb n="1590"/><span>mnaoi bhreóite.  Leig sí sgread.  Baineadh geit aisti.</span>
<lb n="1591"/><span>Síleadh go raibh sí marbh ar fad.  Is ann a bhí an</span>
<lb n="1592"/><span>rúille-búille.</span></p>
<lb n="1593"/>
<lb n="1594"/><p><span>“Fágtar an seómra fúm fhéin,” arsa bean na</span>
<lb n="1595"/><span>n-orthacha.</span></p>
<lb n="1596"/>
<lb n="1597"/><p><span>Fágadh.  D'fhan sí leath-uair nó mar sin leis an</span>
<lb n="1598"/><span>mnaoi a bhí breóite.  D'fhan an dream eile 'sa</span>
<lb n="1599"/><span>gcistinigh go dtáinig sí aniar.</span></p>
<lb n="1600"/>
<lb n="1601"/><p><span>“Ní bheidh blas uirthi faoi cheann seachtmhaine,” ar</span>
<lb n="1602"/><span>sise; tá deifir a bhaile orm anois, acht feicfidh mé</span>
<lb n="1603"/><span>arbhú i mbárach thú, a fhir a' tighe ar aonach Dhoire na</span>
<lb n="1604"/><span>bhFiach,” agus siúd amach an doras go tapaidh í.</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>Tháinig biseach ar Mháire.  Bhí sí ag dul i bhfeabhas</span>
<lb n="1607"/><span>ó ló go ló.  Ní raibh seachtmhain caithte go raibh sí 'n-a</span>
<lb n="1608"/><span>suidhe.  I gceann míosa bhíodh sí ag bleaghan na mbó,</span>
<lb n="1609"/><span>agus ag tógáil an tighe.  Faoi cheann ráithe ní raibh aon</span>
<lb n="1610"/><span>chosamhlacht uirthi go raibh sí teinn ariamh.  Dubhairt cuid</span>
<lb n="1611"/><span>de na daoinibh gurab í bean na n-orthacha leighisigh í.</span>
<lb n="1612"/><span>Cheap cuid eile go raibh an leigheas i ndán di.</span>
<lb n="1613"/><span>Dubhairt sí féin gus leighsigh an gheit a baineadh aisti</span>
<lb n="1614"/><span>í, nuair a thuit an leabaidh uirthi.  Tá daoine eile ann</span>
<lb n="1615"/><span>adeireann nach raibh tinneas ná galar ariamh uirthi – nach</span>
<lb n="1616"/><span>raibh sí acht ag leigint uirthi le go leigheasóchadh sí féin</span>
<lb n="1617"/><span>a fear.  Níor tugadh aon áird ortha súd.  Nach bhfuil</span>
<lb n="1618"/><span>daoine ann a chuirfeadh an dubh 'n-a bhán ort?</span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>Cuma cé'n dream aca bhí ceart.  'Sí Máire a fhághas</span>
<lb n="1621"/><span>an cupán maith láidir tae 'san leabaidh ar maidin</span>
<lb n="1622"/><span>anois.  Agus a léightheóir a chroidhe, má tá do chéile</span>
<lb n="1623"/><span>leisgeamhail – .</span>
<lb n="1624"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1625"/><p><span>BRAON DE BHINÉGAR AN</span>
<lb n="1626"/><span>tSAOGHAIL.</span></p>
<lb n="1627"/>
<lb n="1628"/><p><span>Ní raibh Cuchulainn acht 'n-a stócach nuair a ghlac sé</span>
<lb n="1629"/><span>arm agus eideadh gaisgidhigh; ceithre bliadhna déag</span>
<lb n="1630"/><span>d'aois a bhí Éamonn Seoighe uair a chéad-bhlais sé</span>
<lb n="1631"/><span>bhinéagar an tsaogail seo, agus ní imtheóchaidh cuimhne</span>
<lb n="1632"/><span>an lae ud uaidh go dtéidhidh sé san cré.</span></p>
<lb n="1633"/>
<lb n="1634"/><p><span>Ag duine muinteardha bhíodh sé n-a chomnuidhe ó</span>
<lb n="1635"/><span>cailleadh a atháir, agus cheap an stócach nach raibh aon</span>
<lb n="1636"/><span>fhear ar dhruim an domhain chomh maith leis siúd, chomh</span>
<lb n="1637"/><span>láidir leis, chomh carthannach leis, ná chomh breágh leis</span>
<lb n="1638"/><span>ar aon cuma.  Ní bréag ar bith é go rabhadar beirt</span>
<lb n="1639"/><span>an lághach le chéile; badh dheacair dóibh a bheith ar a</span>
<lb n="1640"/><span>mhalairt de chaoi agus gan san sean-teach mór úd</span>
<lb n="1641"/><span>cois na mara acht an bheirt aca agus an lucht aimsire.</span>
<lb n="1642"/><span>Agus bhí dúil 'san gceól aca beirt.  'Seadh an ceól!</span>
<lb n="1643"/><span>'Sé cheangail iad agus ní hí an fhuil.</span></p>
<lb n="1644"/>
<lb n="1645"/><p><span>Acht tig athrughadh ar gach ní.  Phós an duine muin-</span>
<lb n="1646"/><span>teardha.  An lá a bhí sé leis an mnaoi thabhairt a bhaile</span>
<lb n="1647"/><span>thar éis mí na meala a chaitheamh i Sasana – lá garbh</span>
<lb n="1648"/><span>earraigh a bhí ann – thug an stócach an leabaidh air féin</span>
<lb n="1649"/><span>tuairim 's a seacht a chlog, mar bhí sé tugtha ó bheith</span>
<lb n="1650"/><span>ag obair agus ag fanacht leis an lánamhain nuaidh ar</span>
<lb n="1651"/><span>feadh an lae.  Agus nach é d'oibrigh!  Nach é bhí thall</span>
<lb n="1652"/><span>'s i bhfus san am chéadna ag iarraidh gach uile ní a</span>
<lb n="1653"/><span>bheith i gcóir rómpa ar theacht a bhaile dhóibh!  Nach é</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1654"/><p><span>a fuair sé ó Stiophán Gabha, bhí socruighthe aige a</span>
<lb n="1655"/><span>thabhairt dá bhainchliamhain, bíodh is go mba mhór a</span>
<lb n="1656"/><span>chuaidh sé air sgaradh leis.  Agus 'n-a luighe agá chosaibh</span>
<lb n="1657"/><span>bhí an coileán con úd nuair a thuit a chodladh ar an</span>
<lb n="1658"/><span>stócach.</span></p>
<lb n="1659"/>
<lb n="1660"/><p><span>Anois agus arís d'éirigheadh lasair gheal fhada aníos</span>
<lb n="1661"/><span>as an teinidh mhóna a bhí san seomra 'n-a raibh an stócach</span>
<lb n="1662"/><span>agus a choileán 'n-a gcodladh go sámh, agus annsin</span>
<lb n="1663"/><span>d'fheictheá caoin-ghnúis bhog shoineannta an mhalraigh</span>
<lb n="1664"/><span>agus meangadh beag gáiridhe ar a bhéal.  Cheapfá uair</span>
<lb n="1665"/><span>gur ag teacht agus ag imtheacht a bhí an meangadh sin,</span>
<lb n="1666"/><span>amhail soillsiughadh na gréine ar uisge.  Acht níor bh'</span>
<lb n="1667"/><span>eadh; bhí an meangadh ar bhéal an stócaigh i gcomhnaidhe,</span>
<lb n="1668"/><span>bíodh is nach bhfeicfeá é, nuair a thigeadh smathamh beag</span>
<lb n="1669"/><span>de'n ghála gaoithe aniar a bhí ag ceóltóireacht timcheall</span>
<lb n="1670"/><span>an tighe isteach thríd an bpoll beag a bhí 'san bfuinneóig.</span>
<lb n="1671"/><span>Ní fheicfeá é, mar is beag nach múchtaoi an lasair gheal</span>
<lb n="1672"/><span>fada úd a bhí ag éirghe aníos as an teinidh mhóna.</span></p>
<lb n="1673"/>
<lb n="1674"/><p><span>Thóg an stócach a lámh.  Chuaidh sgáil treasna an</span>
<lb n="1675"/><span>bhalla aol-ghil.  Tháinig dorn bog an stócaigh anuas ar</span>
<lb n="1676"/><span>cheann an choileáin.  Bhíodhg seisean acht níor dhúisigh.</span>
<lb n="1677"/><span>Thosuigh an stócach ag gáiridhe 'n-a chodladh.  Céard</span>
<lb n="1678"/><span>iad na brionglóidí a bhí aige ? Céard iad na smaointe</span>
<lb n="1679"/><span>á bhí san gceann dubh dílis úd nár theangmhuigh fós le</span>
<lb n="1680"/><span>cruas an tsaoghail?  Céard a chuir ag gáiridhe é?  An</span>
<lb n="1681"/><span>ag déanamh machtnaimh ar an tógbháil chroidhe a bheadh ar</span>
<lb n="1682"/><span>a bhainchliamhain nuair a gheobhfadh sí an coileán uaidh a</span>
<lb n="1683"/><span>bhí sé?  Nó, b'fhéidir gur amuigh fá'n sliabh léithi-se</span>
<lb n="1684"/><span>agus le n-a fear a bhí sé; go mba lá geal gréine a</span>
<lb n="1685"/><span>bhí ann; go raibh an coileán 'n-a choin agus é ar thóir</span>
<lb n="1686"/><span>na ngirrfhiadhacha.  Is dócha gurab eadh, mar bhuail an</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1687"/><p><span>stócach a dhá bhois le chéile – le n-a choin a bhrostughadh,</span>
<lb n="1688"/><span>b'fhéidir.  Ar aon chuma, chuir an coileán cor dhe.</span>
<lb n="1689"/><span>Dhúisigh sé.  Dhúisigh an stócach freisin, agus do dhearc</span>
<lb n="1690"/><span>'n-a thimcheall.</span></p>
<lb n="1691"/>
<lb n="1692"/><p><span>Phreab a chroidhe.  Chuir sé cluas air féin.  Chuala sé</span>
<lb n="1693"/><span>torann cos ar an staighre.  An iad a bhí ann?  Nach</span>
<lb n="1694"/><span>luath chuimhnigheadar air?  Nach lághach an bhean a bhí innti</span>
<lb n="1695"/><span>agus cuairt a thabhairt air agus a raibh ag fanacht léithi</span>
<lb n="1696"/><span>san seómra mór san teach nuadh?</span></p>
<lb n="1697"/>
<lb n="1698"/><p><span>Chuala sé an glór taobh amuigh de'n doras.  Glór</span>
<lb n="1699"/><span>mná a bhí go geal-gháireach agus go meadhrach agus go</span>
<lb n="1700"/><span>sásta léithi féin a bhí ann; acht dá mbeidhtheá géar-</span>
<lb n="1701"/><span>chúiseach, dá mbeadh eólas agat ar ghlórthaibh ban</span>
<lb n="1702"/><span>thiubharthá faoi deara go raibh an t-uabhar agus an t-éirghe</span>
<lb n="1703"/><span>i n-áirde agus an dánacht 'san nglór úd freisin, bíodh</span>
<lb n="1704"/><span>is gur aiteas agus meadhair a bhí faoi láthair ar an té</span>
<lb n="1705"/><span>ar leis é.  Chuala an stócach glór eile freisin; glór</span>
<lb n="1706"/><span>fir, glór bog plámásach mealltach, glór a dhuine</span>
<lb n="1707"/><span>mhuinteardha.  Nuair a bhí fhios aige gurab iad a bhí</span>
<lb n="1708"/><span>ann d'éirigh sé cúthalach.  Tharraing na héadaigh leapthan</span>
<lb n="1709"/><span>timcheall ar a ghuailnibh, agus leig air go raibh sé 'n-a</span>
<lb n="1710"/><span>chodladh.</span></p>
<lb n="1711"/>
<lb n="1712"/><p><span>Do hosgluigheadh doras an tseomra, agus tháinig an</span>
<lb n="1713"/><span>lánama nua-phósta isteach.</span></p>
<lb n="1714"/>
<lb n="1715"/><p><span>An cantal a bhí uirthi?  An mhí-shástacht a bhí uirthi?</span>
<lb n="1716"/><span>Nó an ag leigint uirthi gurab eadh bhí sí?</span></p>
<lb n="1717"/>
<lb n="1718"/><p><span>“Nach breágh d'éirigh linn éalughadh uatha, a chuid,”</span>
<lb n="1719"/><span>ar seisean, agus ise i ngreim láimhe aige.</span></p>
<lb n="1720"/>
<lb n="1721"/><p><span>“Ó táim tugtha!” ar sise.</span></p>
<lb n="1722"/>
<lb n="1723"/><p><span>Seadh, is cantal a bhí le tabhairt faoi deara 'n-a</span>
<lb n="1724"/><span>glór anois.  Acht cad chuige?  Nach í bhí go geal-gháireach</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1725"/><p><span>cúpla móiméid ó shoin!  An turas fada is dócha –</span>
<lb n="1726"/><span>marab é sin é … Leig sí osna.</span></p>
<lb n="1727"/>
<lb n="1728"/><p><span>“Nach uirthi atá an tuirse, an créatúir! –” sin é</span>
<lb n="1729"/><span>cheap a fear.</span></p>
<lb n="1730"/>
<lb n="1731"/><p><span>Níor dhubairt sé acht –</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>“Suidhimís annseo ós íseal cois na teineadh, a Cháit,</span>
<lb n="1734"/><span>a chuid; seo déan,” agus ba dhóigh leis an stocach a</span>
<lb n="1735"/><span>bhí san leabaidh nár chuala sé ariamh roimhe sin i nglór</span>
<lb n="1736"/><span>éinne an bhogacht is an binneas céadna do bhí i nglór</span>
<lb n="1737"/><span>an fhir seo.  Thaithnigh an glór le n-a mhnaoi.  D'imthigh</span>
<lb n="1738"/><span>an cantal, shílfeá.</span></p>
<lb n="1739"/>
<lb n="1740"/><p><span>Do shuidheadar.  Leig sise a ceann dubh isteach ar a</span>
<lb n="1741"/><span>ucht.  Bhí méara fada bána tanaidhe, méara ceóltóra,</span>
<lb n="1742"/><span>i n-aimhréidh 'n-a cuid gruaige duibhe, agus an té ar</span>
<lb n="1743"/><span>leis na méara seo bhí sé ag crónán ar nós cait shásta.</span></p>
<lb n="1744"/>
<lb n="1745"/><p><span>Chorrruigh sise an teine.  D'éirigh na lasracha i n-áirde.</span>
<lb n="1746"/><span>Thosuigh an smathamh beag de'n ghaoith aniar a bhí ag</span>
<lb n="1747"/><span>teacht isteach thríd an bpoll a bhí san bhfuinneóig agus</span>
<lb n="1748"/><span>an smathamh beag eile a bhí ag teacht anuas an tsimné</span>
<lb n="1749"/><span>ag déanamh grinn le chéile ar an teallach.  Chonnaic an</span>
<lb n="1750"/><span>stócach a bhí san leabaidh dhá sgáil ar an mballa aol-</span>
<lb n="1751"/><span>gheal – dhá sgáil agus iad ag pógadh a chéile…</span></p>
<lb n="1752"/>
<lb n="1753"/><p><span>Cheap an stócach go mba gheall le beirt pháisdí iad;</span>
<lb n="1754"/><span>b'feárr leis go mór fada a bheith i bhfad uatha, acht nuair</span>
<lb n="1755"/><span>nár féad sé imtheacht tharraing sé pluid thar a cheann.</span>
<lb n="1756"/><span>Dhéanfamaois féin amhlaidh, acht is ceadmhach dúinn féin</span>
<lb n="1757"/><span>féachaint ar an mbeirt i dtosach, mara ndeanamaoid</span>
<lb n="1758"/><span>acht innseacht do'n stócach nach máighistir bhéas san</span>
<lb n="1759"/><span>teach aige feasta acht máighistreas.</span>
<lb n="1760"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1761"/><p><span>Bhí an bheidhlín i ngreim aige-san.  Tharraing sé an</span>
<lb n="1762"/><span>bogha go deas réidh cliste treasna na sreangacha agus</span>
<lb n="1763"/><span>bhain ceól bog binn asta; leis an bhféachaint a bhí 'n-a</span>
<lb n="1764"/><span>ghnúis, ar a bhéal agus 'n-a shúilibh, do cheapfá gurab é</span>
<lb n="1765"/><span>féin a bhí ag labhairt léithi i dteangaidh nár thuig éinne</span>
<lb n="1766"/><span>acht an bheirt aca.  Acht níor thuig sise an theanga sin;</span>
<lb n="1767"/><span>níor thuig sí an port ciúin grádhmhar sin a seinneadh i</span>
<lb n="1768"/><span>dtosach nuair a bhí Éabha san nGáirdín, agus a</span>
<lb n="1769"/><span>haithgheineadh i gcroidhe ceóltóra cois teineadh i seomra</span>
<lb n="1770"/><span>mór dorcha an oidhche ghaothmhar earraigh seo.</span></p>
<lb n="1771"/>
<lb n="1772"/><p><span>“Ó caith uait an sean-bheidhlín úd,” ar sise agus an</span>
<lb n="1773"/><span>cantal uirthi arís, “nach bhfeiceann tú fuilim bodhar</span>
<lb n="1774"/><span>agat?”</span></p>
<lb n="1775"/>
<lb n="1776"/><p><span>Baineadh geit as.  Bhí an ceól ag dul go smior ann</span>
<lb n="1777"/><span>féin, agus ní raibh fhios aige, acht ar bhealach, go raibh</span>
<lb n="1778"/><span>éinne san seomra leis.  Ní raibh aon chuimhne aige nár</span>
<lb n="1779"/><span>thaithnigh an ceól go ró-mhaith le n-a mhnaoi agus bhí leisg</span>
<lb n="1780"/><span>air an gléas ceóil ag leigint uaidh; dá bhféadtaidhe</span>
<lb n="1781"/><span>fearg a chur ar dhuine a bhí chomh réidh socair ciúin leis,</span>
<lb n="1782"/><span>is cinnte go gcuirfeadh an focal úd a labhair a bhean</span>
<lb n="1783"/><span>fearg air.  Acht ní dheárna seisean acht an bogha a</span>
<lb n="1784"/><span>tharraingt treasna na sreangacha go beó tapaidh; gháir</span>
<lb n="1785"/><span>a shean-chomhluadar, an bheidhlín, le haoibhneas; do</span>
<lb n="1786"/><span>sgread agus do bhéic sé; do labhair go sámh; do bhagair</span>
<lb n="1787"/><span>go feargach, acht níor thuig an bhean é.  Ní raibh san</span>
<lb n="1788"/><span>seomra a thuig é acht an ceóltóir agus an stócach a</span>
<lb n="1789"/><span>bhí san leabaidh – iad-san beirt agus an coileán con a</span>
<lb n="1790"/><span>bhí ag déanamh ceóil dhó féin, acht go mba cosamhla a</span>
<lb n="1791"/><span>cheól siúd le ceól na doininne ná le haon-cheól eile</span>
<lb n="1792"/><span>de cheóltaibh na cruinne.</span>
<lb n="1793"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1794"/><p><span>“Cuir i dtaisge é, adeirim,” ars' an bhean go</span>
<lb n="1795"/><span>mí-fhoighdeach, “gach uile áit dá dtéidhim annseo, ar</span>
<lb n="1796"/><span>sise, níl le feiceáil agam acht bheidhlíní agus maistíní</span>
<lb n="1797"/><span>gadhar …”  D'éirigh sí go feargach agus rug ar</span>
<lb n="1798"/><span>mhuineál ar an gcoileán con a bhí ag ceóltóireacht dhó</span>
<lb n="1799"/><span>féin san leabaidh agus chaith sí amach an doras é.</span>
<lb n="1800"/><span>Seadh, an cantal!  Cad chuige?</span></p>
<lb n="1801"/>
<lb n="1802"/><p><span>Bhí an bheirt aca ós cionn na leapthan 'n-a raibh an</span>
<lb n="1803"/><span>stócach 'n-a chodladh, má's 'n-a chodladh a bhí sé acht</span>
<lb n="1804"/><span>níor bh' eadh.</span></p>
<lb n="1805"/>
<lb n="1806"/><p><span>“An ndúiseóchad é?” ar seisean.</span></p>
<lb n="1807"/>
<lb n="1808"/><p><span>“Tuige a' ndúiseóchtha?” ar sise.</span></p>
<lb n="1809"/>
<lb n="1810"/><p><span>“Go cuiridh sé fáilte romhainn, a Cháit, a chuid.”</span></p>
<lb n="1811"/>
<lb n="1812"/><p><span>“Cé hé féin go gcuirfeadh sé fáilte rómhainn-ne?”</span></p>
<lb n="1813"/>
<lb n="1814"/><p><span>“Nach maith atá fhios agad gurab é Éamonn é, a</span>
<lb n="1815"/><span>Cháit?” ar seisean agus iongnadh air nár chuimhnigh sí</span>
<lb n="1816"/><span>ar ar dhubhairt sé léithi 'n-a thaobh ó phósadh iad.</span></p>
<lb n="1817"/>
<lb n="1818"/><p><span>“Éamonn?” ar sise.  “Cé hé Éamonn?”</span></p>
<lb n="1819"/>
<lb n="1820"/><p><span>“Éamonn,” ar seisean, “Éamonn Seóighe.  Acht</span>
<lb n="1821"/><span>nár innis mé gach uile shórt duit faoi cheana, a chuisle?</span>
<lb n="1822"/><span>Nach gcuimhnigheann tú ar an lá …”</span></p>
<lb n="1823"/>
<lb n="1824"/><p><span>Bhí, cuimhne mhaith; níor thaithnigh ar dhubhairt sé faoi'n</span>
<lb n="1825"/><span>stócach an lá sin léithi agus nuair a dhearc sé 'n-a</span>
<lb n="1826"/><span>thimcheall bhí an bhean imthighthe ó n-a thaobh agus í 'n-a</span>
<lb n="1827"/><span>suidhe cois teineadh léithi féin; agus le solus na</span>
<lb n="1828"/><span>teineadh d'éirigh leis an fhearg a bhí 'n-a gnúis a thabhairt</span>
<lb n="1829"/><span>faoi deara.  Níor thuig sé cad chuige fearg a bheith</span>
<lb n="1830"/><span>uirthi; níor thuig sé go bhfuil gaol gairid ag an bhfeirg</span>
<lb n="1831"/><span>leis an éad.</span></p>
<lb n="1832"/>
<lb n="1833"/><p><span>Níor labhradh munar labhair an gaoth aniar, agus an</span>
<lb n="1834"/><span>coileán con.  Bhí an fear idir dhá chomairle.  I dtosach</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1835"/><p><span>cheap sé an stócach a dhúiseacht agus iallach a chur ar</span>
<lb n="1836"/><span>an mnaoi labhairt leis, iallach a chur uirthi bheith lághach</span>
<lb n="1837"/><span>agus carthannach, deagh-chroidheach leis an stócach sin</span>
<lb n="1838"/><span>'n-ar chuir sé suim mhór ó chonnaic sé i dtosach é.  Bhí</span>
<lb n="1839"/><span>sé ar tí lámh a leagaint ar an gceann dubh dílis, bhí</span>
<lb n="1840"/><span>sé ar tí bhreith ar an ndorn bog, bhí sé ag brath ar a</span>
<lb n="1841"/><span>rádh le n-a mhnaoi go raibh grádh mór aige ar an stócach</span>
<lb n="1842"/><span>seo bhí faoi n-a chúram agus go mbeadh grádh aici féin</span>
<lb n="1843"/><span>air nuair a bheadh tuilleadh aithne aici air, acht ar an</span>
<lb n="1844"/><span>bpointe sin thosuigh an coileán con a caitheadh amach ar</span>
<lb n="1845"/><span>cheól na gcoileán ndroch-bhéasach a ghabháil an ath-uair.</span></p>
<lb n="1846"/>
<lb n="1847"/><p><span>“Go dtachtar thú!” ars' an bhean a bhí 'n-a suidhe</span>
<lb n="1848"/><span>cois teineadh agus nimh 'n-a glór.  Phreab a fear,</span>
<lb n="1849"/><span>phreab an stócach freisin acht nach bhfaca an bheirt</span>
<lb n="1850"/><span>eile é.</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>“A Seagháin!” ars' an bhean go borb ughdarthásach.</span>
<lb n="1853"/><span>Níor bhog seisean.</span></p>
<lb n="1854"/>
<lb n="1855"/><p><span>“A Sheagháin, adeirim!” ar sise.</span></p>
<lb n="1856"/>
<lb n="1857"/><p><span>Níor bhog sé; bhí sé ar tí an stócach a dhúiseacht (ní</span>
<lb n="1858"/><span>raibh a fios ag ceachtar nach raibh sé 'n-a chodladh) nuair</span>
<lb n="1859"/><span>d éirigh sise.  Rug sí ar láimh air.  Tharraing chuici é.</span>
<lb n="1860"/><span>Chuir iallach air suidhe le n-a taobh.  Chuimil bos dá</span>
<lb n="1861"/><span>leicinn.  Dhearc go grádhmhar air.  D'imthigh an fhearg.</span>
<lb n="1862"/><span>Boige bhí 'n-a dhá súil; boige bhí 'n-a glór nuair labhair</span>
<lb n="1863"/><span>sí, cheap seisean go raibh go leór leór aici le rádh</span>
<lb n="1864"/><span>leis faoi'n stócach, faoi'n gceól, faoi n-a chuid gadhar</span>
<lb n="1865"/><span>agus eile; níor dhubhairt sise acht “a Sheagháin, a</span>
<lb n="1866"/><span>Sheagháin!” gur chaith sí a dhá láimh timcheall ar a mhuineál,</span>
<lb n="1867"/><span>go dtug sí cuimse póg dhó, póg i ndiaidh póige, gur</span>
<lb n="1868"/><span>dhearmad seisean a chuid gadhar, gur dhearmad sé an</span>
<lb n="1869"/><span>ceól, gur dhearmad sé an stócach féin.</span>
<lb n="1870"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1871"/><p><span>“Nach dtuigeann tú mé, a Sheagháin, a chroidhe?”</span>
<lb n="1872"/><span>ar sise, agus bhí cuid de'n tsean-uabhar 'n-a glór</span>
<lb n="1873"/><span>arís, “badh chóir go mbeadh fhios agat go dtéidheann</span>
<lb n="1874"/><span>sé an-chruaidh orm-sa go gcuirfeá éinní i dtosach orm</span>
<lb n="1875"/><span>féin.  Bhfuil fhios agat é?” ar sise.</span></p>
<lb n="1876"/>
<lb n="1877"/><p><span>Níor labhair seisean.  Bhí sé ró-chorruighthe.</span></p>
<lb n="1878"/>
<lb n="1879"/><p><span>“Nach'gcuirfidh tú uait na gadhair, a stóir?” ar</span>
<lb n="1880"/><span>sise go bladarach.</span></p>
<lb n="1881"/>
<lb n="1882"/><p><span>Bhí sé sásta sin a dhéanamh ar a son.</span></p>
<lb n="1883"/>
<lb n="1884"/><p><span>“Agus an cheól?”</span></p>
<lb n="1885"/>
<lb n="1886"/><p><span>Ba mhór a chuaidh sé air 's a rádh go ndéanfadh sé é.</span>
<lb n="1887"/><span>Bhíodar beirt 'n-a dtost feadh sgathaimh bhig.  An</span>
<lb n="1888"/><span>smathamh beag de'n ghaoith aniar a bhí chuca isteach thríd</span>
<lb n="1889"/><span>an bpoll a bhí 'san bhfuinneóig, bhí sé ag aoibhneas le</span>
<lb n="1890"/><span>lasair a bhí ag éirghe aníos as an teinidh.  An ceann</span>
<lb n="1891"/><span>dubh dílis a bhí san leabaidh ní meangadh gáiridhe bhí ar</span>
<lb n="1892"/><span>a bheal acht …</span></p>
<lb n="1893"/>
<lb n="1894"/><p><span>Labhair an bhean.</span></p>
<lb n="1895"/>
<lb n="1896"/><p><span>“É sin thall 'san leabaidh,” ar sise, acht b'éigin dhi</span>
<lb n="1897"/><span>féachaint a thabhairt air sul ar dhubhairt sí an abhairt</span>
<lb n="1898"/><span>'n-a hiomlán.</span></p>
<lb n="1899"/>
<lb n="1900"/><p><span>“Mo chuid de'n tsaoghal thú, a Sheagháin,” ar sise,</span>
<lb n="1901"/><span>“mo chroidhe, mó mhaoin, mo thaisge thú, a Sheagháin,</span>
<lb n="1902"/><span>nach gcuirfidh tú chun bealaigh é – nach gcuirfidh tú go</span>
<lb n="1903"/><span>'Meireacha é – nach ndéanfaidh tú ar mo shon-sa, ar mo</span>
<lb n="1904"/><span>shon-sa.</span></p>
<lb n="1905"/>
<lb n="1906"/><p><span>Ní abróchar a thuilleadh acht amháin go mbíonn gáiridhe</span>
<lb n="1907"/><span>caol, gáiridhe neamhthaithneamhach, ag mnaoi uaibhrigh má</span>
<lb n="1908"/><span>éirigheann léithi a droch-thoil a chur i bhfeidhm, go mbíonn</span>
<lb n="1909"/><span>mil 'n-a glór móiméad agus nimh móiméad eile, go</span>
<lb n="1910"/><span>mbíonn an mhórdháil agus an gliocas 'n-a dhá súil go</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1911"/><p><span>mbíonn gaol aici le deamhain agus le hainglibh, go</span>
<lb n="1912"/><span>nochtuigheann sí i ngan fhios dhi féin na tréithre is ísle</span>
<lb n="1913"/><span>agus is uaisle 'sna mnáibh …</span></p>
<lb n="1914"/>
<lb n="1915"/><p><span>Thuig an stócach dubh catach an méid sin sul ar imthigh</span>
<lb n="1916"/><span>a dhaoine muinteardha as an seómra.  Ag dul amach</span>
<lb n="1917"/><span>an doras dóibh, agus gáiridhe na mná 'na chluasaibh,</span>
<lb n="1918"/><span>bhagair sé a dhorn go fíochmhar ortha.  Dhorn bog stócaigh</span>
<lb n="1919"/><span>bhí innti an oidhche earraigh sin; tá sé cruaidh, tá sé</span>
<lb n="1920"/><span>trom anocht.  Croidhe páisde bhí ann an oidhche earraigh</span>
<lb n="1921"/><span>sin; croidhe cruaidh cloiche atá ann anocht.  Intinn</span>
<lb n="1922"/><span>pháiste bhí aige an oidhche earraigh sin – acht fainic é</span>
<lb n="1923"/><span>anocht.  Ná bíodh aon bhaint agat leis má castar leat</span>
<lb n="1924"/><span>é, mar is fear gan trócaire é, agus cuirfidh sé iallach</span>
<lb n="1925"/><span>ort bhinégar an tsaoghail seo do bhlaiseadh má's féidir</span>
<lb n="1926"/><span>leis.</span></p>
<lb n="1927"/>
<lb n="1928"/><p><span>Mí na Nodlag, 1909.</span></p>
<lb n="1929"/>
<lb n="1930"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Sgoláire Bocht agus Sgéalta Eile

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Sgoláire Bocht agus Sgéalta Eile

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
