Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Deoraidheacht</title><author><name type="main">Pádraig Ó Conaire</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">LC035</note>
                         <note type="L">5</note>
                         <note type="B">1916</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>LC035</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Deoraidheacht</title><author>Pádraig Ó Conaire</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1916</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>DEORAIDHEACHT.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Ní rabhas móran thar dá bhliadhain go leith i Lonndain</span>
<lb n="6"/><span>Sasana an tráth úd, acht mar sin féin, ní morán achair eile</span>
<lb n="7"/><span>d'fhanfainn ann dá mbeadh — seadh, caithfear a rádh — dá</span>
<lb n="8"/><span>mbeadh an oiread agam is bhéaradh a-bhaile mé.  Acht nuair</span>
<lb n="9"/><span>atá duine 'n-a chomhnuidhe agus gan thar an dá phighin 'n-a</span>
<lb n="10"/><span>phóca aige, agus gan an iomarca 'n-a bholg, ceard is féidir</span>
<lb n="11"/><span>leis a dhéanamh?</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Ó! nach orm a bhí an tubaiste nár marbhuigheadh me an lá</span>
<lb n="14"/><span>mí-ádhmharach úd a ndeacha an gluaisteán ar mo mhullach agus</span>
<lb n="15"/><span>mé ar thóir oibre?  Dá mbadh rud é go marbhóchaidhe mé, ní</span>
<lb n="16"/><span>'mo chláiríneach bhocht bheinn anois agus gan mé acht seacht</span>
<lb n="17"/><span>mbliadhna fichead.  Ní 'mo shean-charnán feóla bhéinn agus</span>
<lb n="18"/><span>gan ionnam gluaiseacht ó áit go háit gan na maidí croise</span>
<lb n="19"/><span>acht an oiread le crann mór coille leagfaidhe le tuaigh.</span>
<lb n="20"/><span>Ní bhéinn ar leath-chois agus ar leath-láimh ag súil le cabhair</span>
<lb n="21"/><span>ó chách.  Agus ní bheadh ar an dream ar leó an gléas</span>
<lb n="22"/><span>marcaigheachta a chuaidh tharm dhá chead go leith punnt a</span>
<lb n="23"/><span>thabhairt dom thar eis me theacht amach as an ospuidéal …</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Nach agam atá an chuimhne ar an lá úd?  Nach orm a bhí</span>
<lb n="26"/><span>an lúthgháir go rabhas i n-an' siubhal le mo dhá mhaide croise</span>
<lb n="27"/><span>agus an chos adhmuid?  Gach uile bhuille a bhuaileadh an chos</span>
<lb n="28"/><span>adhmuid ar leacrachaibh na sráide chuiread se iongnadh orm.</span>
<lb n="29"/><span>Ní mé féin a bhí ag déanamh an torainn ar chor ar bith,</span>
<lb n="30"/><span>cheapas i dtosach; acht leis an imnidhe a bhí orm an choisidheacht</span>
<lb n="31"/><span>d'fhoghluim an ath-uair, agus imtheacht go deas uaim féin,</span>
<lb n="32"/><span>níor thugad aon cheó faoi deara.  Mé ag imtheacht rómham</span>
<lb n="33"/><span>i gcomhnuidhe agus ag tabhairt an-aire dhom féin.  Ag</span>
<lb n="34"/><span>ceapadh go sgiorrfadh na maidí uaim ar na leacrachaibh</span>
<lb n="35"/><span>sleamhna uair; uair eile ag rádh liom féin go rabhas ag</span>
<lb n="36"/><span>déanamh go toghtha.  Bhí cineál áthais ar mo chroidhe go rabhas</span>
<lb n="37"/><span>i n-an' gluaiseacht uaim féin ar chor ar bith.</span>
<lb n="38"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="39"/><p><span>Lá breágh gréine a bhí ann agus bhí na sráideanna lán de</span>
<lb n="40"/><span>dhaoinibh.  Cuid aca go breágh aerach croidheamhail; cuid eile</span>
<lb n="41"/><span>faoi leathtrom agus brón mór; cuid eile fós bhí go faiteach</span>
<lb n="42"/><span>imnidheach sgáthmhar.  A sgéal féin ag gach éinne agus mo</span>
<lb n="43"/><span>sgéal mór brónach agam féin.  Thosuigheas ag machtnamh.</span>
<lb n="44"/><span>Bhí orm mo shaoghal a chur dhíom ar an an-chaoi seo.  Tháinic</span>
<lb n="45"/><span>olc orm do na daoinibh seo a bhí ag dul tharm go beó</span>
<lb n="46"/><span>tapaidh agus lúth ná ngéag aca.  Cheapas go mba chóir dóibh</span>
<lb n="47"/><span>féachaint orm ar a laighead.  Duine a bhí ag foghluim</span>
<lb n="48"/><span>coisidheachta an ath-uair!  Duine a bhí i mbéal an bháis agus</span>
<lb n="49"/><span>a tháinic as!  Duine a bhí ar leath-chois agus ar leath-láimh</span>
<lb n="50"/><span>agus a éadan casta millte sgólta!  Bhí fearg orm nár</span>
<lb n="51"/><span>bacadh liom — nár fiafruigheadh sgéala dhíom — nár cuireadh</span>
<lb n="52"/><span>ceist orm i dtaobh na timpiste d'éirigh dhom; acht nuair a</span>
<lb n="53"/><span>dearc óigbhean dheas a bhí ag dul thart go truaighmhéalach</span>
<lb n="54"/><span>orm, agus í ar tí labhartha, tháinic cuthach orm.  Ní raibh</span>
<lb n="55"/><span>uaithi acht fios, shíleas.  An féileacán aerach!  Cé an bhaint</span>
<lb n="56"/><span>a bhí aici le mo leithéid-se?  Bhí fonn orm í mhasladh ar</span>
<lb n="57"/><span>bhealach éigin.  Í a dhéanamh chomh gránna mí-shlachtmhar liom</span>
<lb n="58"/><span>féin, mar thuigeas go maith cé an ghráin bhíos ag daoinibh,</span>
<lb n="59"/><span>ag mnáibh go mór-mhór, ar chlairínighibh mar me, bíodh is go</span>
<lb n="60"/><span>gceapfá go mbíonn an-truaigh aca dhóibh.  Acht d'éirigh liom</span>
<lb n="61"/><span>cosg a chur le mo theangain gur imthigh sí thart.  Annsin</span>
<lb n="62"/><span>thosuigheas ag éisteacht le torann na coise adhmuid ar an</span>
<lb n="63"/><span>tsráid go bhfacas gearr-bhodach ag tiomáint fonnsa iarainn</span>
<lb n="64"/><span>roimhe.  Stócach deas deagh-chumtha soineannta a bhí ann a</span>
<lb n="65"/><span>raibh folt fionn catach air, agus nuair a chonnaic se an</span>
<lb n="66"/><span>t-allus ag tuitim anuas dhíom agus an droch-bhail a bhí orm,</span>
<lb n="67"/><span>shín sé pighin a bhí i gcúl a ghlaice chugam.  B'éigin dom</span>
<lb n="68"/><span>an-iarracht a dhéanamh gan a bhualadh le mo mhaide.  Tuige</span>
<lb n="69"/><span>a gceapadh sé go raibh a chuid airgid uaim-se?  Shílfeá go</span>
<lb n="70"/><span>mbeadh 'fhios ag an té ba dhaille 'sa saoghal gur chuig an</span>
<lb n="71"/><span>mbannc a bhí mo thriall leis an dá chead go leith punnt úd</span>
<lb n="72"/><span>fhagháil.  Bhí truagh ag an mbuachaill dhom, agus bhí olc agam</span>
<lb n="73"/><span>dhó go raibh.  Ní raibh 'fhios agam an uair sin cé'n t-athrughadh</span>
<lb n="74"/><span>mór a tháinic ar mo chroidhe ó d'éirigh an timpist dhom.  An</span>
<lb n="75"/><span>t-athrughadh thagas ar fhata d'fhágfaidhe n-a luighe ar an</span>
<lb n="76"/><span>iomaire faoi ghréin an fhoghmhair.  Fear dorrdha dubh-chroidheach</span>
<lb n="77"/><span>bhí ionnam, acht rinneas rún daingean díoghbháil a leigheas</span>
<lb n="78"/><span>dá bhfeadfainn é.</span>
<lb n="79"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="80"/><p><span>Bhí an fear dlighe san mbannc romham mar gheall sé.  Bhí</span>
<lb n="81"/><span>an uile rud i gcóir aige.  Bhí an dá chéad go leith le fagháil</span>
<lb n="82"/><span>agam.  Ceapadh go bhfágfainn an t-airgead 'san mbannc</span>
<lb n="83"/><span>faoi m' ainm féin acht ní fhágfainn.  Cé'n cineál nótaí ab'</span>
<lb n="84"/><span>fheárr liom?  Ní nótaí a bhí uaim ar chor ar bith acht ór.  Bhí</span>
<lb n="85"/><span>iongnadh orra nuair a dubhras an méid sin, acht, dá mbéadh'</span>
<lb n="86"/><span>'fhios aca nach raibh dhá shobharan bhuidhe 'mo phóca agam i</span>
<lb n="87"/><span>n'éinfheacht ó d'fhágas mo bhaile agus mo cháirde gaoil, ní</span>
<lb n="88"/><span>dóigh liom go mbéadh.  Ar chaoi ar bith, fuaireas an t-ór i</span>
<lb n="89"/><span>mála.  Cuireadh 'mo shuidhe ar chárr mé, agus ní fada a bhíos</span>
<lb n="90"/><span>ag déanam an bhealaigh a bhaile.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>Chuadhas isteach 'mo sheómra (muintir an ospuidéil a fuair</span>
<lb n="93"/><span>an lóisdín dhom); chuireas an glas ar an doras; bhuaileas</span>
<lb n="94"/><span>an mála óir i n-aghaidh an bhalla le fuaim an óir a chlos;</span>
<lb n="95"/><span>chaitheas ar an mbórd go neamh-aireach é, díreach is dá mbéadh</span>
<lb n="96"/><span>a leithéid agam gach uile lá 'san mbliadhain; leigeas siar i</span>
<lb n="97"/><span>gcathaoir shócamhlaigh mé féin agus dhearcas air feadh sgathaimh</span>
<lb n="98"/><span>bhig; dhúnas na súile; d'éaluigh osna uaim; osna eile;</span>
<lb n="99"/><span>thosuigheas ag gol …</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>Ag osgailt na súl dhom chonnaiceas an mála ar an</span>
<lb n="102"/><span>mbórd — an mála úd a bhí chomh luachmhar le mo leath-chois agus</span>
<lb n="103"/><span>mo leath-láimh agus an droch-íde tugadh ar mo ghruaidh.</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>Bhí draoidheacht 'san mála beag buidhe sin.  (Bhí sch buidhe;</span>
<lb n="106"/><span>an bhfeadfadh sé bheith ar a mhalairt de dhath agus a raibh istigh</span>
<lb n="107"/><span>ann de'n ór?) Níor fhéadas na súile chongbháil dhe.  Bhí an</span>
<lb n="108"/><span>oidhche ag tuitim, agus a raibh de throsgán 'san seómra ag dul</span>
<lb n="109"/><span>i ndoiléire orm; an leabaidh, an bórd, an chathaoir, na ballaí</span>
<lb n="110"/><span>féin bhíodar ag dul ó léargus orm.  Ní fhacas acht an mála</span>
<lb n="111"/><span>beag buidhe úd a raibh mo chuid de'n tsaoghal ann …</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>Lasas coinneal.  Sgairteas a raibh agam de'n ór amach</span>
<lb n="114"/><span>ar an mbórd.  Thosuigheas 'ghá lámhsáil.  Bhíos dhá leigint</span>
<lb n="115"/><span>thrí mo mhéaraibh mar bhíos páisdí ag leigint an ghainimh trí</span>
<lb n="116"/><span>n-a méaraibh ar an tráigh.  Níor mhothuigheas aon cheó acht an</span>
<lb n="117"/><span>t-ór.  Níor chualas acht a fhuaim.  Ní fhacas acht a dhath.  Ní</span>
<lb n="118"/><span>raibh cuimhne agam ar aon rud acht go raibh an t-ór ann,</span>
<lb n="119"/><span>má bhí cuimhne agam air sin féin.  Agus ní dóigh liom</span>
<lb n="120"/><span>anois go raibh, acht go raibh sé ag déanamh sásaimh mhóir aigne</span>
<lb n="121"/><span>dhom fios a bheith agam go raibh sé ann.  An tsástacht bhíos</span>
<lb n="122"/><span>ar mháthair nuair is eól di go bhfuil a leanbh 'n-a h-aice.</span>
<lb n="123"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="124"/><p><span>Bhí an bórd beag clúduighthe agam le hór.  A leithéid de</span>
<lb n="125"/><span>bhrat buird ní raibh ós comhair an ríogh ariamh.  Acht ní rabhas</span>
<lb n="126"/><span>sásta amach is amach.</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>Roinneas an t-ór 'n-a chúig chárnán, 'n-a chúig chaiseal,</span>
<lb n="129"/><span>agus leith-chéad shobharan i ngach ceann.  Deich gcinn i</span>
<lb n="130"/><span>n-íochtar; naoi gcinn ós a gcionn; ocht gcinn ós a gcionn</span>
<lb n="131"/><span>siúd agus már sin de go raibh na caisil tógtha agam.</span>
<lb n="132"/><span>Tháinic sé isteach go tobann im' aigne go ndéanfadh gach</span>
<lb n="133"/><span>cárnán díobh ar feadh bliadhna mé.  Cúig bliadhna agus bhéadh</span>
<lb n="134"/><span>sé caithte!  Céard a bhí le déanamh agam annsin?  Bhí</span>
<lb n="135"/><span>droch-mhisneach ag teacht orm.  Cor dá dtugas agus thuit</span>
<lb n="136"/><span>sobharan ar an úrlár.  "Tá fonn ort imtheacht," ars mise</span>
<lb n="137"/><span>leis.  Bhain mé mo chóta dhíom agus sgaras ós cionn an óir</span>
<lb n="138"/><span>é.  Ghlaodhas ar bhean an tighe.  Thugas an sobharan dhi, agus</span>
<lb n="139"/><span>dubhras léithi biadh agus deoch thabhairt chugam.</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>Rinne sí amhlaidh.  Acht bhí an brón chomh mór sin ar mo</span>
<lb n="142"/><span>chroidhe ag machtnamh dhom ar na cúig bliadhna úd, agus a</span>
<lb n="143"/><span>dtiocfadh 'n-a ndiaidh, nár fhéadas blaiseadh de'n bhiadh.</span>
<lb n="144"/><span>D'ólas ar thug sí dhom, agus thuiteas 'mo chodladh 'san</span>
<lb n="145"/><span>gcathaoir ag lámhsáil an óir gan snátha a bhaint dhíom.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>Ní cúig caisil óir a bhí ar an mbórd ar maidin ar dhúiseacht</span>
<lb n="148"/><span>dom acht brat — brat óir a bhí ar an mbórd agus grian na</span>
<lb n="149"/><span>maidne ag óradh a raibh san seómra.</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>Shíneas ar an leabaidh.  Ar m'aghaidh amach bhí pioctúir</span>
<lb n="152"/><span>bheag shuarach greamuighthe de'n bhalla agus an ghrian ag</span>
<lb n="153"/><span>damhsaigh air.  Triúr fear óg agus iad ag ól bhí le feicéal</span>
<lb n="154"/><span>agad 'san bpioctúir úd.  Leis an gcaoi a raibh an ghrian ag</span>
<lb n="155"/><span>soillsiughadh orra, shílféa go raibh an-mheidhir orra.  Bhí fonn</span>
<lb n="156"/><span>mór orm bheith 'na gcuideachtain.  Dá mbéadh, ní bhéadh brón</span>
<lb n="157"/><span>ná tuirse croidhe orm.  Ní ar an gcois adhmuid ná ar mo</span>
<lb n="158"/><span>leathláimh ná ar mo ghruaidh mhillte sgólta bhéinn ag cuimh-</span>
<lb n="159"/><span>neamh.  Ní headh.  Acht cá raibh mo cháirde agus mo lucht</span>
<lb n="160"/><span>aitheantais féin nach bhfeadfainn a dhul chuca?  Lucht fáin</span>
<lb n="161"/><span>agus seachráin a bhí ionnta agus ní raibh aon tsúil agam a</span>
<lb n="162"/><span>bhfeiceál agus an t-achar fada a chaitheas 'san ospuidéal.</span>
<lb n="163"/><span>Níor chuir sin aon imnidhe orm.  Chomh fada is bhéadh an</span>
<lb n="164"/><span>t-airgead agam ní bhéinn gan an comhluadar.</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>D'éirigheas 'mo shuidhe agus amach liom, agus an mála</span>
<lb n="167"/><span>beag buidhe ar iomchur agam.  Thugas aghaidh ar an mbannc</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="168"/><p><span>i dtosach agus chuireas an t-airgead i dtaisge ann acht</span>
<lb n="169"/><span>amháin deich bpunnta choinnigheas le caitheamh.</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>Tá siopa tailliúra ar an taobh eile de'n tsráid díreach</span>
<lb n="172"/><span>ar agaidh an bhannc.  Cheannuigheas culaith nua ann.  Ar a</span>
<lb n="173"/><span>theacht amach dhom casadh fear liom agus dubhairt se go</span>
<lb n="174"/><span>bhfaca sé an timpist a d'éirigh dhom.</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>Bhí comhluadar uaim.  Theastuigh duine éigin uaim a</span>
<lb n="177"/><span>dhéanfadh caint liom.  Chuadhas ag ól leis, agus ba gheárr</span>
<lb n="178"/><span>go raibh dearmad déanta agam ar an gcois adhmuid, agus</span>
<lb n="179"/><span>ar an leath-láimh a chailleas, agus ar an timpist féin.</span></p>
<lb n="180"/>
<lb n="181"/><p><span>Bhí an t-ól ag óradh a raibh 'mo thimcheall.</span></p>
<lb n="182"/>
<lb n="183"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>Nuair atá duine ann nach raibh aon chleacht aige ar airgead</span>
<lb n="186"/><span>ariamh, imthigheann sé uaidh mar imthigheas lóchán roimh an</span>
<lb n="187"/><span>ngaoith.  B'fhearacht agam-sa é.  Bhí mo chuid-se ag imtheacht</span>
<lb n="188"/><span>agus ag imtheacht go tiugh.  Ag imtheacht ar nós uisge na</span>
<lb n="189"/><span>haibhne.  Níor chuir sin aon droch-mhisneach orm, amhthach.  Nach</span>
<lb n="190"/><span>raibh an comhluadar agam?  Nach rabhadar sásta gach uile</span>
<lb n="191"/><span>shórt a dhéanamh dhom?  Nach duine mór a bhí ionnam anois?</span>
<lb n="192"/><span>Nach raibh mé i n-an' airgead a chaitheamh le duine uasal ar</span>
<lb n="193"/><span>bith?  Gach uile lá bhíodh an dream céadna 'mo chuideachtain</span>
<lb n="194"/><span>agus an caitheamh airgid céadna ann, acht gur mise bhí 'ghá</span>
<lb n="195"/><span>chaitheamh i gcomhnuidhe.  Is minic, ar dhúiseacht dhom ar</span>
<lb n="196"/><span>maidin, go n-abróchainn liom féin nuair d'fheicfinn an chos</span>
<lb n="197"/><span>adhmuid ar an gcathaoir lem' ais, nach gcaithfinn a thuilleadh</span>
<lb n="198"/><span>airgid leis an gcomhluadar.  Acht bhíodh uaigneas orm gan</span>
<lb n="199"/><span>iad.  Dhearcainn ar an bpioctúir bhig a bhí crochta ar an</span>
<lb n="200"/><span>mballa, ar an triúr fear óg a bhí go meidhreach agus go</span>
<lb n="201"/><span>so-mheanmnach dhóibh féin, agus an ghrian ag soillsiughadh orra.</span>
<lb n="202"/><span>Thosóchainn ag machtnamh ar mo chruadh-chás féin.  Bhíodh olc</span>
<lb n="203"/><span>orm nuair d'fheicinn muintir an tighe ag dul suas agus</span>
<lb n="204"/><span>anuas an staighre, óir nach rabhas féin i n-an' a dhéanamh</span>
<lb n="205"/><span>gan congnamh; bhíodh olc orm nuair a chloisinn torann bróg</span>
<lb n="206"/><span>ar an tsráid; thagadh buile orm nuair d'fheicinn duine go</span>
<lb n="207"/><span>haerach agus mé féin go dubhach doilgheasach.  Annsin</span>
<lb n="208"/><span>chuimhneóchainn ar chomh lághach is bhínn féin nuair a bhíodh braon</span>
<lb n="209"/><span>ólta agam.</span>
<lb n="210"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="211"/><p><span>Nach raibh Dia láidir?  Cad chuige a mbéinn 'ghá mhasladh</span>
<lb n="212"/><span>ag ceapadh go bhfágfadh sé lom folamh mé nuair a bhéadh an</span>
<lb n="213"/><span>méid a bhí agam anois caithte agam?  Ba mhór an peacadh</span>
<lb n="214"/><span>bhí ann.  Chuirinn orm agus bhuailinn amach …</span></p>
<lb n="215"/>
<lb n="216"/><p><span>Ciall cheannuighthe an chiall is feárr.  Ní mórán céille bhí</span>
<lb n="217"/><span>ceannuighthe agam-sa gur chaitheas bliadhain ar an mbealach</span>
<lb n="218"/><span>seo — go rabhas taobh le ceithre sgór puinnt.  Bhí cleacht</span>
<lb n="219"/><span>agam ar an gcois adhmuid faoi'n am seo, agus ar an saoghal</span>
<lb n="220"/><span>nuadh a bhí tagtha.  Acht mar sin féin, bhíodh olc orm</span>
<lb n="221"/><span>uaireannta nuair d'fheicinn duine ag ritheacht.  Bhíodh fonn</span>
<lb n="222"/><span>orm a bhualadh le mo mhaide croise.  Dá mbadh rud é go</span>
<lb n="223"/><span>marbhóchainn é, b'amhlaidh ab' fheárr liom é.  Nár leagas fear</span>
<lb n="224"/><span>óg a bhí ag dul tharm go lúthmhar éasgaidh agus go neamh-</span>
<lb n="225"/><span>urchóideach lá, agus nach rabhadar le mo chur san bpríosún?</span>
<lb n="226"/><span>Chuirfeadh freisin muna mbéadh duine de mo lucht aitheantais</span>
<lb n="227"/><span>a bhí 'sa láthair agus a d'innis mo sgéal dhóibh.</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>'Sé a shábháil mé ó'n bpríosún.  'Sé mhúin ciall dhom</span>
<lb n="230"/><span>freisin, agus seo é an bealach ar múineadh mé:</span></p>
<lb n="231"/>
<lb n="232"/><p><span>Chuamar beirt ag ól agus ag caitheamh airgid mar ba</span>
<lb n="233"/><span>gnáthach linn.  Mí-thráthamhail go leór, do dhearmadas mo</span>
<lb n="234"/><span>chuid airgid a bhreith liom an lá céadna.</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>Cheapfá nár chreid sé i dtosach mé, nuair a d'innsigheas</span>
<lb n="237"/><span>dó é, ar chaoi ar bith, ní raibh sé sásta an píosa coróineach</span>
<lb n="238"/><span>d'iarras air, ar iasacht, a thabhairt dom.  Ní raibh an</span>
<lb n="239"/><span>t-airgead aige, dá mb' fhíor dhó féin, acht leis an snaois</span>
<lb n="240"/><span>a tháinic air, b'fhachtas dom ar an bpointe gur ag ceapadh</span>
<lb n="241"/><span>go raibh mo chuid-se caithte agam a bhí sé.  Agus ar chaitheas</span>
<lb n="242"/><span>leis féin agus a chomhluadar gan maith!</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>Ghabh fearg mé.  Bhíos le cuthach.  Gach droch-ainm ar</span>
<lb n="245"/><span>fhéadas chuimhneamh air, thugas air é.  Bhagair mé mo mhaide</span>
<lb n="246"/><span>croise air.  Ní dheárna sé acht a dhul 'sna trithíbh gáiridhe.</span>
<lb n="247"/><span>Ag magadh fúm a bhí sé, ag magadh faoi'n amadán a chaith</span>
<lb n="248"/><span>a chuid leis.</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>Tháinic sé im' aigne a cheann a sgoilteadh le soitheach mór</span>
<lb n="251"/><span>a bhí ar an gclár, agus dhéanfainn freisin é, dá bhfuighinn</span>
<lb n="252"/><span>an chroch air, bhí an oiread sin buile orm, muna mbéadh gur</span>
<lb n="253"/><span>thug fear an ósda an soitheach leis le n-a chur i dtaisge.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>D'imthigheas, acht ag dul amach dhom chualas na daoine a bhí</span>
<lb n="256"/><span>'san teach ag magadh fúm féin, agus faoi'n gcois adhmuid,</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="257"/><p><span>agus ag innseacht dá chéile chomh droch-aigeanta is bhí an</span>
<lb n="258"/><span>bacach.  Bhí seacht ndiabhail déag ag ithe mo chroidhe-se, agus</span>
<lb n="259"/><span>má bhí duine ann ariamh a bhí ceaptha agus lán-cheaptha ar</span>
<lb n="260"/><span>dhúnmharbhadh a dhéanamh, ba mise an duine sin.</span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>An oidhche úd, agus mé 'mo luighe ar mo leabaidh bhig,</span>
<lb n="263"/><span>rinneas sgrúdughadh coinnsiais.  Gach a dtárla dhom, agus</span>
<lb n="264"/><span>gach a ndeárnas ó chailleas lúth na ngéag chuireas trí n-a</span>
<lb n="265"/><span>chéile é.  B'fheasach mé le fada go raibh atharrughadh mór</span>
<lb n="266"/><span>tagtha orm, ar mo mheon agus ar mo chroidhe agus ar</span>
<lb n="267"/><span>m'aigne; go mba mhó go mór an t-atharrughadh úd bhí tagtha</span>
<lb n="268"/><span>ar m'aigne ná an t-atharrughadh bhí tagtha ar mo cholainn;</span>
<lb n="269"/><span>go mbéadh an fuath agus an ghráin agus an díombáidh agus</span>
<lb n="270"/><span>an t-olc mar chomhluadar agam feasta; go mbéadh an</span>
<lb n="271"/><span>duairceas mar chéile agam go lá mo bháis.</span></p>
<lb n="272"/>
<lb n="273"/><p><span>Chuir an smaoineadh seo lionndubh ar mo chroidhe.  Cheapas</span>
<lb n="274"/><span>atharrughadh a dhéanamh ar mo bhéasaibh, ar mó shaoghal, agus</span>
<lb n="275"/><span>ar mo mhodhthaibh maireachtála — an chathair a thréigeadh, nó,</span>
<lb n="276"/><span>ar an gcuid is lugha dhe, áit chomhnuidhthe d'fhagháil i bhfad ó</span>
<lb n="277"/><span>na cáirdibh bréagacha bhí agam.</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>Chomhair mé a raibh fágtha agam de'n airgead.  Deich</span>
<lb n="280"/><span>bpunnt is trí fichid a bhí 'san mbannc agus cúpla púnnt</span>
<lb n="281"/><span>'san teach.  Ó, a Thighearna! nach mé a bhí ag déanamh an</span>
<lb n="282"/><span>bhaileabhair dhíom féin?  Nach mé bhí ag dul le fánaidh na</span>
<lb n="283"/><span>haille?  Agus mé ag caitheamh mo chuid airgid leis na</span>
<lb n="284"/><span>diabhail úd!  Agus mé 'mo staicín aithbhéise aca i gcaitheamh</span>
<lb n="285"/><span>an achair!</span></p>
<lb n="286"/>
<lb n="287"/><p><span>Ní bréag a rádh go rabhas go díombádhach agus go leamh</span>
<lb n="288"/><span>dhíom féin.  Chaith mé mé féin ar an úrlár agus thosuigheas</span>
<lb n="289"/><span>do mo luasgadh féin anonn 's anall, agus ag stracadh ná</span>
<lb n="290"/><span>gruaige as mo cheann le teann cumha agus dubróin.</span>
<lb n="291"/><span>Dubhras cúpla paidir.  Gheallas i láthair Dé go mbéadh a</span>
<lb n="292"/><span>mhalairt de shaoghal agam feasta dá mb' é a thoil naomhtha é.</span>
<lb n="293"/><span>Annsin thosuigheas ag gol agus ag cur na súl go dtí go</span>
<lb n="294"/><span>raibh mo chuid féasóige fliuch le deóraibh …</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>Ar maidin dubhras le bean an tighe go raibh fúm imtheacht.</span>
<lb n="297"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="298"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>An chéad teach eile 'n-ar chuireas fúm, bhí sé ar an taobh</span>
<lb n="301"/><span>eile de'n chathair agus ar an adhbhar sin ní raibh aon eagla</span>
<lb n="302"/><span>orm go gcasfaidhe duine ar bith de'n tsean-chomhluadar liom.</span>
<lb n="303"/><span>Dá mbadh rud é go mbéadh a thuilleadh airgid agam, ní 'san</span>
<lb n="304"/><span>gcathair d'fhanfainn ar chor ar bith, acht bhí súil agam i</span>
<lb n="305"/><span>gcomhnuidhe go bhfuighinn obair éigin, obair éasgaidh éigin</span>
<lb n="306"/><span>bhéadh ar mo chumas a dhéanamh.</span></p>
<lb n="307"/>
<lb n="308"/><p><span>Mar sin de chuireas fúm 'san teach mhór seo.  Agus nach</span>
<lb n="309"/><span>teach mór millteach a bhí ann i ndáríribh!  Ceithre chéad</span>
<lb n="310"/><span>fear a bhí 'n-a gcomhnuidhe ann agus é lán.  Cineál seómrín</span>
<lb n="311"/><span>faoi leith ag gach duine dhíobh sin.  Agus ar maidin d'fheicfeá</span>
<lb n="312"/><span>gach fear aca agus a ghreim féin dhá ghléasadh aige</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>Acht bhíodh uaigneas orm-sa má bhí an sluagh mór féin ann.</span>
<lb n="315"/><span>Ba uaignighe mé, ar bhealach, i láthair an tsluaigh mhóir ná</span>
<lb n="316"/><span>'mo sheómrín féin 'san tsean-áit.  Liom féin dob' fheárr</span>
<lb n="317"/><span>liom a bheith go gnáthach, agus nuair a shuidhinn ag fuinneóig</span>
<lb n="318"/><span>ag dearcadh amach ar an tsráid, agus ar na daoinibh bhí ag</span>
<lb n="319"/><span>gabháil thart, ar na capaill, ar na carrannaibh, ar na</span>
<lb n="320"/><span>gluaisteáin (nach iad a chuirfeadh buile orm?), bhíodh an</span>
<lb n="321"/><span>t-uaigneas agus an cumha chomh mór sin ar mo chroidhe is</span>
<lb n="322"/><span>go mbíodh orm éirighe agus a dhul i láthair na cuideachtan.</span>
<lb n="323"/><span>Acht le chomh duairc dolásach is bhínn, cheapainn go mbídís</span>
<lb n="324"/><span>uile go léir ag magadh fúm; go raibh olc aca dhom; go raibh</span>
<lb n="325"/><span>gráin aca orm.  B'fhacthas dom nach raibh uatha acht mé a</span>
<lb n="326"/><span>dhíbirt as an teach.  Iad siúd a bhí ar a n-aimhleas (agus bhí</span>
<lb n="327"/><span>an-chuimse aca siúd ann), do cheapas go mb'fhéidir go</span>
<lb n="328"/><span>sílidís gurb é an bacach duairc ba ciontach leis; gurb é</span>
<lb n="329"/><span>thug an mí-ádh 'n-a dtreó.</span></p>
<lb n="330"/>
<lb n="331"/><p><span>Chuimhneóchainn annsin ar a gcualas ariamh de sgéaltaibh</span>
<lb n="332"/><span>faoi mhairnéalaighibh a chaith an duine thug an mí-ádh ar a luing</span>
<lb n="333"/><span>isteach 'san bhfairrge.  An ndéanfaidhe rud mar sin liom-</span>
<lb n="334"/><span>sa?  Nárbh' fheárr dhom imtheacht as an áit ar fad agus an</span>
<lb n="335"/><span>tuaith amach a thabhairt orm féin?  Acht ní gheobhainn obair</span>
<lb n="336"/><span>fheileamhnach dhom i n-aon bhall acht 'san gcathair amháin.  Cad</span>
<lb n="337"/><span>chuige go n-imtheóchainn? …</span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p><span>Acht is geárr go mbeidh orm imtheacht — as an teach ar</span>
<lb n="340"/><span>chaoi ar bith.  Tá an t-airgead ag éalughadh uaim.  Ag</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="341"/><p><span>éalughadh agus ag éalughadh agus ag éalughadh i ngan-fhios</span>
<lb n="342"/><span>dom.  Cé'n chaoi ar imthigh an oiread sin dhe le ráithe?</span>
<lb n="343"/><span>Ar ndóigh ní 'ghá chaitheamh go fánach a bhíos?  Tá fhios ag</span>
<lb n="344"/><span>Dia nárbh' eadh.  Do dhearcas faoi dhó ar an uile phíosa dhe</span>
<lb n="345"/><span>a chaitheas.  'Tuige nach ndearcfainn?  Céard a bhéadh le</span>
<lb n="346"/><span>déanamh nuair a bhéadh sé imthighthe acht …?  Ní raibh</span>
<lb n="347"/><span>réidhteach na ceiste úd agam.  Seacht n-uaire 'sa ló agus</span>
<lb n="348"/><span>seacht n-uaire déag 'san oidhche chuirinn an cheist orm féin,</span>
<lb n="349"/><span>agus ní bhíodh d'fhreagra agam acht an méid a bhí fágtha de'n</span>
<lb n="350"/><span>airgead a chomhaireamh, bíodh is gur maith a bhí fhios agam</span>
<lb n="351"/><span>cé mhéad a bhí ann.  Dhéanainn amach go cúramach ar phaipéar</span>
<lb n="352"/><span>cé'n t-achar a mhairfeadh sé dhom, agus gan acht an oiread</span>
<lb n="353"/><span>seo dhe a chaitheamh gach lá.  D'éireóchadh liom an t-earrach a</span>
<lb n="354"/><span>chur dhíom acht a bheith ar m'aire.  Agus annsin?  Nuair a</span>
<lb n="355"/><span>bhéadh mo chuid airgid caithte, céard a bhí i ndán dom</span>
<lb n="356"/><span>acht …?  Ó! a Dhé! táim ag dul le buile.  Go</span>
<lb n="357"/><span>bhfóiridh Tú orm! go bhfóiridh Tú orm, a Dhé!</span></p>
<lb n="358"/>
<lb n="359"/><p><span>Níor tháinic néal codlata orm i gcaitheamh na hoidhche</span>
<lb n="360"/><span>aréir, acht muna dtáinic féin, ní hé ceist an airgid a bhí</span>
<lb n="361"/><span>ag déanamh imnidhe dhom acht pian mhillteach a bhí 'mo</span>
<lb n="362"/><span>ghuailnibh.  Na maidí croise is ciontach leis an bpéin is</span>
<lb n="363"/><span>dócha, acht, muna bhfuighidh mé leigheas air, ní bheidh mé i</span>
<lb n="364"/><span>n-an' coisméag ar bith a shiubhal.  Beidh orm fanacht 'san</span>
<lb n="365"/><span>teach mór gránna seo ó mhaidin go faoithean, ó Luan go</span>
<lb n="366"/><span>Satharn, ó Shatharn go Luan, go lá mo bháis.</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>Ar éirghe dhom, bhí fear taobh amuigh de dhoras an tseómra,</span>
<lb n="369"/><span>agus chuidigh sé liom síos an staighre.  Ar a dhul isteach</span>
<lb n="370"/><span>dhúinn 'san seómra mór a bhí i n-íochtar an tighe thugas faoi</span>
<lb n="371"/><span>deara go raibh dream beag bailighthe ós comhair na teineadh,</span>
<lb n="372"/><span>ag ceann an tseómra, agus go raibh díosbóireacht ar siubhal</span>
<lb n="373"/><span>aca.</span></p>
<lb n="374"/>
<lb n="375"/><p><span>Ar mise fheiceál chuireadar cosg leis an gcaint, agus</span>
<lb n="376"/><span>ghlaodhadar orm.</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>Bhí iongantas orm féin, ar ndóigh, mar is fánach focal</span>
<lb n="379"/><span>labhras leó ariamh.  Lucht oibre a bhí i gcuid aca.  Cuid eile</span>
<lb n="380"/><span>aca a bhí ar thóir oibre.  Cuid eile fós, agus ní raibh a fhios</span>
<lb n="381"/><span>acht aca féin agus ag Dia, cé'n chaoi ar bhaineadar greim a</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="382"/><p><span>mbéal amach.  Acht ní bhéitheá ag dul amudha go mór dá</span>
<lb n="383"/><span>ndéarthá go raibh gadaidhthe agus lucht na bpócaí a phiocadh</span>
<lb n="384"/><span>orra.</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>An fear a chuidigh liom síos an staighre, labhair sé go</span>
<lb n="387"/><span>lághach carthannach liom, agus dubhairt go raibh gnótha aca</span>
<lb n="388"/><span>dhíom.</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>Glaodhadh orm arís.</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>Chuadhas 'n-a bhfochair.</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>D'éirigh fear mór toirteamhail 'n-a sheasamh.  Chuir sé</span>
<lb n="395"/><span>iallach ar a raibh 'sa lathair a bheith 'n-a dtost.  Thosuigh sé</span>
<lb n="396"/><span>dhom' mholadh.  Ní raibh agam acht an deágh-fhocal do 'ch uile</span>
<lb n="397"/><span>dhuine.  Ní dheárnas cúl-chaint ar éinne.  Níor chuireas</span>
<lb n="398"/><span>achrann ar bun.  Bhíos lághach cineálta le cách …</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>Leis an mór-mholadh thug sé dhom, cheapas nach raibh mo</span>
<lb n="401"/><span>leithéid eile ar dhruim an domhain.  Mhol sé mé mar mholadh</span>
<lb n="402"/><span>file a leannán.  Agus is fíor-fhile a bhí ann.  Bhí an chaint</span>
<lb n="403"/><span>a sgaoil sé uaidh garbh.  Bhí an iomad droch-fhocal ann.</span>
<lb n="404"/><span>Acht is ó n-a chroidhe a tháinic sí agus chorruigh sí a lucht</span>
<lb n="405"/><span>éistthe go mór.  Chorruigh an chaint mé féin freisin, agus</span>
<lb n="406"/><span>nuair a dubhairt sé leis an bhfear a chuidigh liom síos an</span>
<lb n="407"/><span>staighre "é" a thabhairt isteach, ghabh mór-iongnadh mé, mar</span>
<lb n="408"/><span>tháinic sé chugainn agus cathaoir bheag a raibh dhá rotha mhóra</span>
<lb n="409"/><span>faoi cheann dhi agus dhá rotha bheaga faoi'n gceann eile dhá</span>
<lb n="410"/><span>thiomáint aige.</span></p>
<lb n="411"/>
<lb n="412"/><p><span>Dubhairt an fear mór go bhfaca sé an chathaoir i siopa;</span>
<lb n="413"/><span>gur cheap cuid aca go bhfeilfeadh sí dhomh-sa go deas; gur</span>
<lb n="414"/><span>cheannuigheadar í le n-a tabhairt dom; go bhféadfainn a dhul</span>
<lb n="415"/><span>ó áit go háit go deas réidh innti; nach mbeadh aon stródh</span>
<lb n="416"/><span>orm turas fada a thabhairt agus an gléas iomchuir seo agam;</span>
<lb n="417"/><span>go ndéanfainn mo leas dá ngabhainn isteach 'san gcathaoir</span>
<lb n="418"/><span>anois féin go bhfeicfidís mé.</span></p>
<lb n="419"/>
<lb n="420"/><p><span>Chuaidh.  Agus ghluais liom suas agus anuas an seómra</span>
<lb n="421"/><span>fada go breágh réidh.  Leis an áthas agus an lúthgháir a bhí</span>
<lb n="422"/><span>ar na fearaibh fáin seo, cheapfá gur dream geárr-bhodach a</span>
<lb n="423"/><span>sgaoilfidhe a-bhaile ó'n sgoil a bhí ionnta.  Ní rabhadar</span>
<lb n="424"/><span>sásta gur thugas turas an tseómra a hocht nó a naoi de</span>
<lb n="425"/><span>uairibh.</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>Ghabhas buidheachas leó uile go léir, agus annsin thosuigh-</span>
<lb n="428"/><span>eadar ag imtheacht i ndiaidh a chéile,</span>
<lb n="429"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="430"/><p><span>Ní ró-fhada go rabhas liom féin in mo chathaoir 'san</span>
<lb n="431"/><span>seómhra mhór úd.  Bhíos ag éisteacht leis an torann taobh</span>
<lb n="432"/><span>amuigh ar an tsráid.  Chuaidh fear thart.  Leis an gcaoi a</span>
<lb n="433"/><span>raibh sé ag bualadh na leacracha le n-a mhaide déarfainn go</span>
<lb n="434"/><span>mba dall nó bacach a bhí ann.  Bhí truaigh agam dhó.  Dá</span>
<lb n="435"/><span>mbeadh mo ghléas iomchuis-se aige!  Bhí mo chroidhe lán de</span>
<lb n="436"/><span>bhuidheachas agus de ghrádh.  Ní dhéanfainn dochar d'aon ní</span>
<lb n="437"/><span>beó.  Le chomh te is bhí an teine tháinic codladh orm.  Acht</span>
<lb n="438"/><span>tháinic an codladh orm i leabaidh a chéile, agus ag tuitim 'mo</span>
<lb n="439"/><span>chodladh dhíom, shíleas nach raibh aon fhear beó chomh sonasach</span>
<lb n="440"/><span>liom.</span></p>
<lb n="441"/>
<lb n="442"/><p><span>Bhí an oidhche ann nuair a dúisigheadh mé.</span></p>
<lb n="443"/>
<lb n="444"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>Tá tús an Aibreáin ann, acht má tá féin, ní'l an</span>
<lb n="447"/><span>geimhreadh thart fós.  Seachtmhain ó shoin cheapas go raibh an</span>
<lb n="448"/><span>aimsir bhreágh ar fagháil.  Bhí dul amudha orm.  Nuair a</span>
<lb n="449"/><span>dhearcas amach thríd an bhfuinneóig ar maidin indiu, ar</span>
<lb n="450"/><span>dhúiseacht dhom, céard a bhí le feiceál agam acht an sneachta!</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>Níor éirigheas.  Go deimhin féin duit, táim 'san leabaidh</span>
<lb n="453"/><span>fós.  Tá páipéar agus peann luaidhe i ngreim agam.  Tá</span>
<lb n="454"/><span>an chos adhmuid ar chathaoir le mo thaobh.  Tá ocras ag teacht</span>
<lb n="455"/><span>orm.  Le dhá lá ní mórán d'itheas.  Ruainne aráin — b'in</span>
<lb n="456"/><span>a méid, mar bhí leisg orm mo leath-shobharan deireannach a</span>
<lb n="457"/><span>bhriseadh.</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>Beirim air anois agus toisighim 'ghá chaitheamh ó láimh go</span>
<lb n="460"/><span>láimh.  Caithim suas 'san aer é.  Beirim air ag teacht anuas</span>
<lb n="461"/><span>dhó.  Cuirim 'mo bhéal é.  Ceapaim greim a bhaint as.  Nach</span>
<lb n="462"/><span>é tá cruaidh?  Cuirim faoi'n leabaidh é, agus leigim orm</span>
<lb n="463"/><span>féin nach bhfuil agam acht an phighin atá 'mo phóca.</span></p>
<lb n="464"/>
<lb n="465"/><p><span>Pighin!  Aon phighin ruadh amháin a bhí idir mé agus an bás!</span>
<lb n="466"/><span>An fada go bhfuigheadh duine bás leis an ocras?  Bhíos trí</span>
<lb n="467"/><span>lá gan aon bhlas ithe uair, agus an tríomhadh lá níor airigheas</span>
<lb n="468"/><span>aon ocras orm ar chor ar bith.  Is ag laghdughadh a bhéadh</span>
<lb n="469"/><span>pianta an ocrais de réir mar bhéadh an bás ag teannadh</span>
<lb n="470"/><span>leat go dtí go dtiocfadh meisge an ocrais, buile an ocrais</span>
<lb n="471"/><span>ort.  Agus cé'n chaoi a dtiocfadh an bás féin?  'N-a</span>
<lb n="472"/><span>ghadaidhe ghránna agus a dhruim le claidhe, an eadh?  Dá</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="473"/><p><span>bhféadfainn fanacht go ciúin annseo 'san leabaidh go mbéadh</span>
<lb n="474"/><span>sé buailte liom … acht na trí lá úd — ba mheasa iad</span>
<lb n="475"/><span>sin ná an bás féin.  Bhéitheá chomh folamh taobh istigh de</span>
<lb n="476"/><span>ghoile i dtosach an chéad lá; annsin thiocfadh an tart</span>
<lb n="477"/><span>millteach agus nuair d'ólfá blogam uisge leis an tart</span>
<lb n="478"/><span>uathbhásach a shásughadh, thiocfadh múisg ort … agus</span>
<lb n="479"/><span>cheapfá 'n-a dhiaidh sin go raibh na mílte míle biorán te dod'</span>
<lb n="480"/><span>phiocadh …</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>Éirighim de gheith.  Cuirim an leath-shobharan 'mo phóca agus</span>
<lb n="483"/><span>téidhim síos an staighre go mall soighin réidh agus fear óg</span>
<lb n="484"/><span>eile ag cuidiughadh liom.</span></p>
<lb n="485"/>
<lb n="486"/><p><span>Fághaim luach pighne aráin agus tosuighim dhá choigilt ós</span>
<lb n="487"/><span>comhair na teineadh.</span></p>
<lb n="488"/>
<lb n="489"/><p><span>Bás leis an ocras!  Ba mhillteach an focal é dá</span>
<lb n="490"/><span>dtuigfidhe i gceart é.  Ní fhéadfainn a fhulaint …</span>
<lb n="491"/><span>Acht tá agam anois.  A dhul ar lorg na déirce — sin é</span>
<lb n="492"/><span>dhéanfas mé.  D'fhéadfainn a dhéanamh go toghtha muna</span>
<lb n="493"/><span>mbéadh an mhórchúis.  Acht nach gcaithfinn a dhéanamh 'sa</span>
<lb n="494"/><span>deireadh thiar?  Agus nárbh' fhéarr dhom tosughadh air anois,</span>
<lb n="495"/><span>fhad is bhí an leath-shobharan agam?  Nár mhó an misneach</span>
<lb n="496"/><span>bhéadh agam chuige?  Arbh' fhiú dhom a dhéanamh?  Céard eile</span>
<lb n="497"/><span>d'fhéadfainn a dhéanamh?  Gadaidheacht?  'Seadh; bhéadh se</span>
<lb n="498"/><span>níos feárr — acht níor chleachtuigheas ariamh é, agus ní bhéitheá</span>
<lb n="499"/><span>i bhfad go mbeirthí ort agus gan cleachtadh agad ar an</span>
<lb n="500"/><span>gcéird.  Cé'n dóchas a bhéadh annsin?  A dhul 'san gcarcar,</span>
<lb n="501"/><span>an eadh?  Is iomdha fear maith cuireadh ann.  Bhéadh greim</span>
<lb n="502"/><span>mo bhéil agam ann.  Éagcórach?  Cé dubhairt sin?  Cé</span>
<lb n="503"/><span>cheap an ceart agus an mí-cheart acht lucht na mbolg lán?</span>
<lb n="504"/><span>Dlighe Dé?  Nuair atá ocras ar dhuine ní bhaineann aon</span>
<lb n="505"/><span>dlighe dhó.  'Seadh, gadaidheacht a bhéas mar chéird agam</span>
<lb n="506"/><span>feasta.  B'fheárr í mar chéird ná éileamh na déirce, agus ní</span>
<lb n="507"/><span>fada go mbeidh cleacht agam uirri.  An rud nach n-éireóchadh</span>
<lb n="508"/><span>liom a bhaint amach le gliocas d'fhéadfainn é fhagháil le láimh</span>
<lb n="509"/><span>láidir, dá gcastaoi an duine ceart, an duine lag, liom.</span>
<lb n="510"/><span>D'fhéadfainn togha fir a leagadh le mo mhaide croise.</span>
<lb n="511"/><span>Cén mí-ádh bhí orm gur cheapas bás d'fhagháil leis an ocras</span>
<lb n="512"/><span>agus a bhfuil de shaidhbhreas 'san gcathair iongantaigh seo!</span>
<lb n="513"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="514"/><p><span>An sneachta a thuit i gcaitheamh na hoidhche tá sé 'n-a</span>
<lb n="515"/><span>phuiteach faoi chosaibh na gcapall agus na ndaoine anois.</span>
<lb n="516"/><span>Tá ceó ann.  Ceó trom a théidheadh isteach 'do bhéal, agus</span>
<lb n="517"/><span>síos 'do sgórnach; ceó a chuirfeadh do shúile ag sileadh deór;</span>
<lb n="518"/><span>ceó a thagadh isteach an doras, agus isteach thríd na</span>
<lb n="519"/><span>fuinneógaibh, cuma cé'n dúnadh bhéadh orra.  Acht níl aon</span>
<lb n="520"/><span>bheann agam-sa ar an gceó.  Táim ag dearcadh isteach 'san</span>
<lb n="521"/><span>teine agus na smaointe seo ag brúghadh isteach orm.  Táim</span>
<lb n="522"/><span>ag dearcadh isteach 'san teine agus chím an saidhbhreas mór</span>
<lb n="523"/><span>a dhéanfas mé leis an ngadaidheacht innti …</span></p>
<lb n="524"/>
<lb n="525"/><p><span>Tá an oidhche ag teacht.  Buailim amach.  Tá an chathair</span>
<lb n="526"/><span>mhór i bhfolach faoi n-a brat iongantach ceómhar.  Anois agus</span>
<lb n="527"/><span>arís, d'fheicfeá soillse na gcóisdí ag preabadh suas ós do</span>
<lb n="528"/><span>chomhair go tobann agus bhéidís imthighthe le luas lasrach arís.</span>
<lb n="529"/><span>An duine bhéadh 'do ghoire ní fheicfeá é go raibh sé buailte</span>
<lb n="530"/><span>leat; ní aireóchthá go raibh sé imthighthe as amharc arís.  Acht</span>
<lb n="531"/><span>má bhí an chathair féin i bhfolach orm, do chloisfeá fuaimeanna</span>
<lb n="532"/><span>na cathrach.  Duine ag béiceadh i bhfogus duit.  Sgread</span>
<lb n="533"/><span>traenach tamall uait.  Buinneáin na soitheach ar an abhainn.</span>
<lb n="534"/><span>Na mílte fuaim eile nach mbéadh fhios agad cé as a</span>
<lb n="535"/><span>dtáiniceadar nó cé ndeachadar, acht gur measgadh ar na</span>
<lb n="536"/><span>fuaimeannaibh eile iad agus rinneadh aon tormán mór</span>
<lb n="537"/><span>amháin díobh uile.</span></p>
<lb n="538"/>
<lb n="539"/><p><span>Ar an abhainn thugas féin aghaidh.  Casadh máirnéalach liom.</span>
<lb n="540"/><span>Chuir sé caint orm.  An gceannóchainn roinnt tobac uaidh?</span>
<lb n="541"/><span>Ní cheannóchainn — níor chaitheas ariamh é.</span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>"Acht tá sé saor, an-tsaor, a chara," ars' an máirnéalach.</span>
<lb n="544"/><span>"Marach go bhfuil an t-airgead uaim go géar, ní dhíolfainn</span>
<lb n="545"/><span>ar chor ar bith é.  'Seadh, tabhair luach na leapthan dom ar</span>
<lb n="546"/><span>an méid seo.  Tá leath-phunnt ann, má tá únsa."</span></p>
<lb n="547"/>
<lb n="548"/><p><span>Chraitheas mo cheann.  Bhíos ar tí imtheacht.</span></p>
<lb n="549"/>
<lb n="550"/><p><span>"B'fhéidir go gceannóchthá é seo," ar seisean, "piostal</span>
<lb n="551"/><span>breágh agus cos airgid ann.  Féach, tá urchar ann.  Fainic</span>
<lb n="552"/><span>thú féin, a dhuine!  Fainic, adeirim!"</span></p>
<lb n="553"/>
<lb n="554"/><p><span>"Cé mhéad?" arsa mise, go neamhshuimeamhail.</span></p>
<lb n="555"/>
<lb n="556"/><p><span>Bhíos sásta mo leath-shobharan deiridh a thabhairt dó air.  Ní</span>
<lb n="557"/><span>raibh fhios agam an uair sin, agus an bheirt againn 'n-ár</span>
<lb n="558"/><span>seasamh faoi lóchrán sráide cois na habhna i gCathair an</span>
<lb n="559"/><span>Dorchadais, cé an dúil nimhe bhí agam ann, acht bhí.  Bhí</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="560"/><p><span>draoidheacht éigin ann.  Bhí diabhlaidheacht éigin 'san bpiostal</span>
<lb n="561"/><span>úd a raibh an chos airgid ann nár leig dom imtheacht go raibh</span>
<lb n="562"/><span>sé i dtaisge agam i bpóca a bhí ar chúl mo bhrísde.</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>Bhí an máirnéalach sásta é dhíol ar phíosa coróineach, bhí</span>
<lb n="565"/><span>an t-airgead ag teasdáil uaidh chomh mór sin.  B'ait an</span>
<lb n="566"/><span>margadh bhí ann, cheapas, agus d'imthigh linn beirt go</span>
<lb n="567"/><span>mbrisfinn-se mo leath-shobharan i dteach óil a bhí i ngar do'n</span>
<lb n="568"/><span>abhainn.</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="571"/>
<lb n="572"/><p><span>Táim féin agus an máirnéalach ag ól ar ár ndícheall.  Is</span>
<lb n="573"/><span>beag de'n airgead bhéas fágtha ag ceachtar againn thar éis</span>
<lb n="574"/><span>na hoidhche agus is cuma linn do réir cosamhlachta.</span></p>
<lb n="575"/>
<lb n="576"/><p><span>D'imthigh leith-bhliadhain ó d'ólas deór cheana, agus airighim</span>
<lb n="577"/><span>an t-ól ag dul trí mo chorp mar bhéadh sruthán teineadh ann.</span>
<lb n="578"/><span>Ní'l ball díom nach mothuighim ann é.  An brón mór agus</span>
<lb n="579"/><span>an droch-chroidhe bhí orm ar maidin 'san teach lóisdín táid</span>
<lb n="580"/><span>sgartha liom.  Gníomh ar bith dá ndeárnadh ariamh tig liom-sa</span>
<lb n="581"/><span>a dhéanamh, má's fíor dhom féin.</span></p>
<lb n="582"/>
<lb n="583"/><p><span>Tháinic an chaint chugam.  Thosuigheas ar sgéaltaibh iong-</span>
<lb n="584"/><span>antacha innseacht do'n mhairnéalach groidhe bhí le m'ais,</span>
<lb n="585"/><span>agus ar ndóigh, ní do dhuine ar bith eile tharla na héachtraí</span>
<lb n="586"/><span>acht dhom féin.</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>I mBéarla bhíos ag-cur díom i dtosach, acht ní raibh sé</span>
<lb n="589"/><span>i bhfad gur thionntuigheas ar an nGaedhilge i ngan-fhios dom</span>
<lb n="590"/><span>féin.</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>Bhí an áit lán agus tháinic iongnadh orra uile ar chlos na</span>
<lb n="593"/><span>teangan nuaidhe dhóibh, acht ar an mairnéalach amháin.  Níor</span>
<lb n="594"/><span>leig an cleasaidhe úd air acht gur thuig sé an uile fhocal</span>
<lb n="595"/><span>dá raibh mé a rádh.  Bhíos corruighthe go mór, agus bhí fonn</span>
<lb n="596"/><span>orra-san fios d'fhagháil céard a bhí ag gabháil dom.</span></p>
<lb n="597"/>
<lb n="598"/><p><span>D'éirigh fear beag buidhe bhí 'n-a shuidhe leis féin i</span>
<lb n="599"/><span>gcúinne 'n-a sheasamh.  Firín beag buidhe rocach géar-chúiseach</span>
<lb n="600"/><span>a bhí ann agus a dhá shúil shoillseacha imthighthe isteach 'n-a</span>
<lb n="601"/><span>chloigeann.  Is ar éigin d'fheicfeá chor ar bith iad leis na</span>
<lb n="602"/><span>malaíbh móra dubha bhí ós a gcionn.  Chuir sé cúpla ceist ar</span>
<lb n="603"/><span>an mairnéalach.  Is beag nach ndeachas féin 'sna trithíbh nuair</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="604"/><p><span>a thugas faoi deara cé mar bhí an tsrón mhór fhada chrotach</span>
<lb n="605"/><span>agus an smigín fada biorach a bhí air ag iarraidh a bheith ag</span>
<lb n="606"/><span>pógadh a chéile 'chomhfhad 's a bhí sé ag caint.</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>Bhí an mairnéalach sásta mo sgéal-sa a nochtadh dhó.</span>
<lb n="609"/><span>Sgaoil sé siar slug mór eile, agus thosuigh air ag cur de</span>
<lb n="610"/><span>go tapaidh agus go bríoghmhar, agus a raibh ann ag éisteacht</span>
<lb n="611"/><span>leis go haireach.</span></p>
<lb n="612"/>
<lb n="613"/><p><span>Dubhairt sé gur Gearmánach a bhí ionnam féin; go rabhas</span>
<lb n="614"/><span>ar buile tráth dem' shaoghal; gur mharbhuigheas ochtar fear an</span>
<lb n="615"/><span>uair sin (dhruid cuid aca siar uaim); gur cuireadh i dteach</span>
<lb n="616"/><span>na ngealt mé feadh sgathaimh fhada — go raibh rí na tíre sin</span>
<lb n="617"/><span>sásta mé sgaoileadh saor.  Bhí mo chiall agam nuair a</span>
<lb n="618"/><span>sgaoileadh amach mé, ar ndóigh, agus céard a dhéanfainn acht</span>
<lb n="619"/><span>aghaidh a thabhairt ar an Afraic Thoir leis na leomhain a</span>
<lb n="620"/><span>mharbhadh.</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>'Seadh go díreach (ar seisean).  Is ann a milleadh mar</span>
<lb n="623"/><span>sin é.  Sean-leomhan fíochmhar a tháinic air, a mhic ó, agus é</span>
<lb n="624"/><span>'n-a chodladh.  Marach go raibh sé 'n-a chodladh, beag baoghal go</span>
<lb n="625"/><span>dtiocfadh sé air, bhí sé chomh haireach sin.  Acht sul ar fhéad</span>
<lb n="626"/><span>an fear bocht arm faobhair nó teineadh a ghlacadh chuige, nó</span>
<lb n="627"/><span>sgread féin a leigint, chuir rí na coille na crúib go cnámh</span>
<lb n="628"/><span>ann.  Nach bhfeiceann síbh a rian air fós, a cháirde?</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>Thasbáin sé dhóibh na loit d'fhág an gluaisteán 'n-a dhiaidh</span>
<lb n="631"/><span>'mo éadan.  Cheapas féin cosg a chur leis acht níor éirigh</span>
<lb n="632"/><span>liom.  Siúd ar aghaidh leis an gcaint arís é.</span></p>
<lb n="633"/>
<lb n="634"/><p><span>Acht bhí sgian mhór fhada ghéar aige (ars' mo dhuine), agus</span>
<lb n="635"/><span>le preabadh do shúl bhí sí go feirc aige i gcroidhe an leomhain.</span>
<lb n="636"/><span>Nach raibh, a chara?  Go deimhin bhí.  Agus nár thug tú leat</span>
<lb n="637"/><span>an beithidheach mór ar do dhruim, nó an méid de d'éirigh leat</span>
<lb n="638"/><span>iomchar?  Nár thugas féin ar bórd na luinge thú — thú féin</span>
<lb n="639"/><span>agus an t-ualach?  Cad chuige nach dtiubhrainn, a cháirde,</span>
<lb n="640"/><span>fear tréan cumasach mar é, a bhí i n-an' leomhan a mharbhadh</span>
<lb n="641"/><span>agus a iomchar?</span></p>
<lb n="642"/>
<lb n="643"/><p><span>Céard d'éirigh dá leath-chois agus dá leath-láimh, an eadh?</span>
<lb n="644"/><span>Mó léan agus mo ghéar-ghuirt!  Is brónach le n-aithris é.</span>
<lb n="645"/><span>B'éigin do dhochtúir a mbaint de.  Dob' éigin, a cháirde,</span>
<lb n="646"/><span>agus ba mhor an truaigh é, dá mbéadh neart air …</span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>Ní raibh focal ag neach dá raibh 'sa láthair, acht iad ag cur</span>
<lb n="649"/><span>na súl thríom.  Iongantas ar chuid díobh.  Truaigh ag cuid</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="650"/><p><span>eile aca dhom.  Cuid eile aca a bhí ró-ólta leis an sgéal</span>
<lb n="651"/><span>a thuigsint i gceart.</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>Acht ní raibh an mairnéalach groidhe sásta leis an méid</span>
<lb n="654"/><span>sin bréag.  B'iongantach ar domhan an fear bréag é, agus</span>
<lb n="655"/><span>de réir mar bhíodh sé 'ghá spalladh is amhlaidh is feárr bhíodh</span>
<lb n="656"/><span>sé ag cuimhneamh orra.</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>Nár éaluigheamar beirt as an luing 'san Spáinn, agus</span>
<lb n="659"/><span>nár shiubhlamar an tír sin agus mise im' iongantas aige?</span>
<lb n="660"/><span>Nach mbíodh na céadta — na mílte — ag teacht chugainn le</span>
<lb n="661"/><span>mise fheiceál?  Nuair a bhíodh an stumpa de leath-chois sin</span>
<lb n="662"/><span>atá faoi deisighthe ar an mbealach seo agam (bhrúigh sé an</span>
<lb n="663"/><span>chos isteach fúm), agus cóta mór 'n-a thimcheall mar seo</span>
<lb n="664"/><span>(chuir sé cóta mór an fhir bhig bhuidhe 'mo thimcheall), dheamhan</span>
<lb n="665"/><span>a gcreidfeá go raibh cos ar bith faoi.  Acht an chaoi a raibh a</span>
<lb n="666"/><span>éadan daithte agam, agus an folt mór gruaige bréagaighe</span>
<lb n="667"/><span>síos go bhásta a bhíodh air — bhí saidhbhreas ann, saidhbhreas</span>
<lb n="668"/><span>mór.</span></p>
<lb n="669"/>
<lb n="670"/><p><span>Le chomh greannmhar is bhí sé ag rádh na cainte, agus</span>
<lb n="671"/><span>leis an deágh-chraiceann a chuir sé uirri, agus leis an</span>
<lb n="672"/><span>gcosamhlacht a bhí air féin, ní fhéadfá aon olc a bheith agad</span>
<lb n="673"/><span>dhó.  Na daoine a bhí ann, bhíodar ag teannadh liom le</span>
<lb n="674"/><span>dearcadh níos cruinne ar dhuine a — bhí chomh hiongantach</span>
<lb n="675"/><span>liom, acht chuir sin olc orm.  Leigeas béic orra.  Do</span>
<lb n="676"/><span>dhruideadar siar uaim arís.  B'aoibhinn liom gur éirigh liom</span>
<lb n="677"/><span>sgannradh a chur orra.  Bhain an mairnéalach féin an-ghreann</span>
<lb n="678"/><span>as.  Bhain an fear beag buidhe an-ghreann as.  Bhagair sé</span>
<lb n="679"/><span>orra fanacht amach uaim, go raibh droch-fhuadar fúm, go raibh</span>
<lb n="680"/><span>an droch-chosamhlacht orm, go mb'fhéidir go ngoinfinn duine</span>
<lb n="681"/><span>aca.</span></p>
<lb n="682"/>
<lb n="683"/><p><span>"Fanaidh siar uaidh!  Fanaidh siar uaidh, adeirim!"</span>
<lb n="684"/><span>adeireadh an mairnéalach agus an fear beag buidhe i</span>
<lb n="685"/><span>n-aondtigh.</span></p>
<lb n="686"/>
<lb n="687"/><p><span>Acht bhí aon bhean amháin ann nár sgannruigheadh.  Bean</span>
<lb n="688"/><span>mhór a bhí innti, bean mhór mhillteach a raibh éadan uirri mar</span>
<lb n="689"/><span>bhéadh ar Impire na Rómhánach.  Gruadh ar dhath an chaoir</span>
<lb n="690"/><span>chaorthainn uirri.  A brollach sgaoilte aici.  Boladh an óil</span>
<lb n="691"/><span>uaithi.  A dhá súil ar lasadh 'n-a ceann.</span></p>
<lb n="692"/>
<lb n="693"/><p><span>Shuidh sí le mo thaobh ar an suidheachán.  Labhair sí liom</span>
<lb n="694"/><span>agus an uile dhuine dá raibh ann ag féachaint orainn.</span>
<lb n="695"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="696"/><p><span>"Is ait an Gearmánach thú," ar sise, "agus tú ag</span>
<lb n="697"/><span>labhairt Gaedhilge feadh na hoidhche."</span></p>
<lb n="698"/>
<lb n="699"/><p><span>Ní raibh a fhios agam céard ab' fhearr dhom a rádh.  Bhí</span>
<lb n="700"/><span>náire orm roimpi, go mbéinn 'n-a leithéid sin de chomh-</span>
<lb n="701"/><span>luadar, go leigfinn dóibh staicín áithbhéise a dhéanamh dhíom.</span></p>
<lb n="702"/>
<lb n="703"/><p><span>"Ní raibh ann acht mugadh-magadh," arsa mise faoi</span>
<lb n="704"/><span>dheireadh.</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>"Ní raibh dochar ann.  Cé ar'b as thú?"</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>"As Gaillimh."</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>"As Gaillimh, an eadh?  An ndeir tú liom é!</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>"Dheamhan focal bréige ann.  Acht cé ar'b as thú féin?</span>
<lb n="713"/><span>Gaedhilge na Gaillimhe tá agad."</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>"As Cill Aodáin mise."</span></p>
<lb n="716"/>
<lb n="717"/><p><span>"As Cill Aodáin!  Ní'l sé thar dhá mhíle déag ó</span>
<lb n="718"/><span>bhaile na Gaillimhe; is minic a bhíos ann.  Nach ann a</span>
<lb n="719"/><span>rugadh …?"</span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>(Fear a raibh cáil mhór air uair d'ainmnigheas-sa.  Fear a</span>
<lb n="722"/><span>cheap buille a bhualadh ar son a thíre.)</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>"Is ann a rugadh é," ar sise; "bhíos ag dul ar sgoil</span>
<lb n="725"/><span>leis."</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>D'éirigh sí smaointeach.  Tháinic na deóir 'n-a súilibh.</span>
<lb n="728"/><span>Thriomuigh sí le n-a práisgín iad.  D'ól sí blogam eile as</span>
<lb n="729"/><span>an ngloine.  Bhíomar ar leathtaobh linn féin faoi'n am seo</span>
<lb n="730"/><span>agus gan áird ag na daoinibh eile orainn.  Bhí an fear beag</span>
<lb n="731"/><span>buidhe agus an mairnéalach ag comhrádh 'san gcúinne.</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p><span>"Na bith — eamhn — aigh!" ars' an bhean</span>
<lb n="734"/><span>mhór ruadh a raibh éadan uirri mar bhéadh ar Impire na</span>
<lb n="735"/><span>Rómhánach; agus ní hé amháin go raibh an t-éadan uirri acht</span>
<lb n="736"/><span>bhí an chosamhlacht uirri go ndéanfadh sí gníomh uathbháis a</span>
<lb n="737"/><span>sháróchadh aon ghníom uathbháis dá ndeárna Impire Rómhánach</span>
<lb n="738"/><span>ariamh — dá mbéadh sé 'n-a cumas.</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>"Cé na bitheamhnaigh?" arsa mise le 'n-a sásughadh, mar</span>
<lb n="741"/><span>bhí buile uirri.</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>"Nach bhfuil fhios agad féin cé hiad?  Nach Éireannach</span>
<lb n="744"/><span>thú?"</span></p>
<lb n="745"/>
<lb n="746"/><p><span>Leis an olc agus leis an taod agus leis an cuthach feirge</span>
<lb n="747"/><span>bhí uirri, is ar éigin thuigfeá í.</span>
<lb n="748"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="749"/><p><span>"Do chrochadar na sagairt.  Do shladadar an pobal.</span>
<lb n="750"/><span>Do dhíbrigheadar na manaigh agus na bráithre.  Do bhánuigh-</span>
<lb n="751"/><span>eadar an tír."</span></p>
<lb n="752"/>
<lb n="753"/><p><span>"Fíor dhuit," arsa mise.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>"Chuireadar Uolfe Tóne 'san bpríosún," ar sise,</span>
<lb n="756"/><span>"chuireadar Emmet san bpríosún, chuireadar … (an</span>
<lb n="757"/><span>fear ar ar tráchtadh ceana bhí i gceist aici), chuireadar mé</span>
<lb n="758"/><span>féin 'san bpríosún … chuir …"</span></p>
<lb n="759"/>
<lb n="760"/><p><span>Chuir sí cosg léithi féin.</span></p>
<lb n="761"/>
<lb n="762"/><p><span>"Agus cheap tusa buille a bhualadh ar son do thíre</span>
<lb n="763"/><span>freisin," arsa mise.</span></p>
<lb n="764"/>
<lb n="765"/><p><span>"Cheap, a mhúirnín … acht ní mar gheall air sin</span>
<lb n="766"/><span>cuireadh 'san bpríosún mé."</span></p>
<lb n="767"/>
<lb n="768"/><p><span>"D'eile?"</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>"An t-ól," ars' an bhean mhór ruadh.</span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>D'fhan an bheirt againn 'n-ár dtost ar feadh tamaill mhaith.</span>
<lb n="773"/><span>Ise faoi chuthach i ngeall ar ar fhulaing sí féin — agus a tír.</span>
<lb n="774"/><span>Mise ag machtnamh ar ár gcruadh-chás.  An fhuireann go</span>
<lb n="775"/><span>sgléipeach agus go hárd-ghlórach agus go neamh-aireach.  An</span>
<lb n="776"/><span>áit uile go soillseach lonnrach faoi na lampaíbh beaga</span>
<lb n="777"/><span>aibhlighe a bhí ar gach dath dá bhfuil 'san mbogha ceatha.  Ceól</span>
<lb n="778"/><span>dhá spreagadh ann — agus ní hé amháin go raibh an gléas</span>
<lb n="779"/><span>ceóil úd i n-an' ceól a sheinnt uaidh féin, acht nochtuigheadh</span>
<lb n="780"/><span>sé cuimse pioctúirí 'san am céadna; an t-easach áluinn, an</span>
<lb n="781"/><span>abhainn mhear thapaidh, an choill mhór agus an ghealach os cionn</span>
<lb n="782"/><span>na gcrann, an mhuir agus an long dhá báthadh innti.  Acht</span>
<lb n="783"/><span>ba bheag an tsuim a chuir an bheirt dheóraidhe a bhí 'n-a suidhe</span>
<lb n="784"/><span>ar aon stól 'san gceól ná ins na pioctúiríbh ná ins an</span>
<lb n="785"/><span>sgléip; bhíodar go brónach agus go trom-chroidheach agus</span>
<lb n="786"/><span>tráigheadhacht an tsaoghail 'n-a gcroidhe.</span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>D'éirigh an bhean mhór ruadh de phreib.  Chuir sí a dhá láimh</span>
<lb n="789"/><span>'mo thimcheall, agus thosuigh sí dhom' phógadh ós comhair a</span>
<lb n="790"/><span>raibh ann.</span>
<lb n="791"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="792"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="793"/>
<lb n="794"/><p><span>Nuair a bhí an comhrádh a bhí ar siubhal ag an bhfear beag</span>
<lb n="795"/><span>buidhe agus ag an mairnéalach críochnuighthe, siúd faoi mo</span>
<lb n="796"/><span>dhéin iad.  Bhuail an fear beag buidhe faoi ar an stól lem'</span>
<lb n="797"/><span>ais.  Déarthá go raibh sé lán-tsásta leis féin agus leis</span>
<lb n="798"/><span>an saoghal.</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>"A' dtiocfá i n-aondtigh liom-sa?" ar seisean liom.</span></p>
<lb n="801"/>
<lb n="802"/><p><span>"Cá mbéinn a' dul?" arsa mise.</span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p><span>"Ceal nach n-aithnigheann tú mé?"</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>"Cé thú?"</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>D'innis sé sin dom.  Geócach a bhí ann a bhíodh ag siubhal</span>
<lb n="809"/><span>na tíre.  Bhí taisbeántas aige agus lear maith iongantas</span>
<lb n="810"/><span>agus uathbhás agus beithidheach allta agus eile ann.  I</span>
<lb n="811"/><span>nÉirinn is mó bhíodh sé acht gur minic thug sé cuairt ar</span>
<lb n="812"/><span>Lonndain le daoine fhagháil le dhul leis.  Dá mbéadh an</span>
<lb n="813"/><span>duine feileamhnach ann, bhéadh páidhe mhaith le fhagháil aige.</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>"Céard a bhéadh le fhagháil agam-sa?" arsa mise.</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>"Deich is dá fhichead 'san tseachtmhain," agus do dhearc</span>
<lb n="818"/><span>sé go géar orm.</span></p>
<lb n="819"/>
<lb n="820"/><p><span>Ba mhór an lear airgid é, cheapas, acht nár dhubhras sin</span>
<lb n="821"/><span>leis?</span></p>
<lb n="822"/>
<lb n="823"/><p><span>"Trí phunnt," arsa mise an ath-uair.</span></p>
<lb n="824"/>
<lb n="825"/><p><span>Thosuigh sé ag innseacht dom nach mbéadh aon cheó le</span>
<lb n="826"/><span>déanamh agam acht mo leath-chos a bhrúghadh isteach fúm</span>
<lb n="827"/><span>ionnus nach bhfeicfidhe í; gruaig fhada dhubh a chur orm; dath</span>
<lb n="828"/><span>gránna a chur ar mo ghruaidh; cúpla sgread a leigint anois</span>
<lb n="829"/><span>agus arís, le uathbhás a chur ar an bpobal nuair a thiocfaidís</span>
<lb n="830"/><span>le féachaint orm.</span></p>
<lb n="831"/>
<lb n="832"/><p><span>"Trí phunnt," arsa mise an ath-uair.</span></p>
<lb n="833"/>
<lb n="834"/><p><span>"Bíodh sé 'n-a mhargadh," ar seisean, agus shín sé roinnt</span>
<lb n="835"/><span>airgid chugam.</span></p>
<lb n="836"/>
<lb n="837"/><p><span>Gheallas dó bheith roimhe ar an deich a chlog maidin lá 'r</span>
<lb n="838"/><span>n-a bhárach; d' fhág sé slán agam, agus d'imthigh leis.</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>Níor fhanas féin i bhfad 'n-a dhiaidh.  D'fhágas slán agus</span>
<lb n="841"/><span>beannacht ag an mnaoi mhóir ruaidh, agus ghluais liom 'san</span>
<lb n="842"/><span>gcathaoir bhig tugadh dom 'san teach lóistín.</span>
<lb n="843"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="844"/><p><span>Bhí an ceó go millteach.  A leithéid de cheó níor facthas</span>
<lb n="845"/><span>ariamh ná ó shoin 'san gcathair.  Ní bhéadh aon ghoir ag duine</span>
<lb n="846"/><span>an bealach a dhéanamh a-bhaile.</span></p>
<lb n="847"/>
<lb n="848"/><p><span>Cheapas i dtosach, agus mé ag imtheacht liom 'san</span>
<lb n="849"/><span>gcathaoir bhig, go mba mhór an bheannacht ó Dhia é gur casadh</span>
<lb n="850"/><span>an geócach liom.  Ní bhéadh orm gadaidheacht a dhéanamh mar</span>
<lb n="851"/><span>bhí ceaptha agam nuair d'fhágas an teach.  Bhíos ó bhaoghal</span>
<lb n="852"/><span>an ocrais agus an ghábhatair.  Bhí trí phunnt 'san tseachtmhain</span>
<lb n="853"/><span>de theacht-isteach agam.  Trí phunnt 'san tseachtmhain!  Ba</span>
<lb n="854"/><span>mhór an t-airgead é.  Is mé bhí go sásta.</span></p>
<lb n="855"/>
<lb n="856"/><p><span>Acht tháinic brón mór ar mo chroidhe 'n-a dhiaidh sin.  De</span>
<lb n="857"/><span>réir a chéile bhí an brón ag teacht orm.  Níor fhéadas a</span>
<lb n="858"/><span>dhíbirt.  Nár dhíolas mé féin ar trí phunnt 'san tseachtmhain?</span>
<lb n="859"/><span>Nach ndeárnas iongantas agus uathbhás agus feic saoghalta</span>
<lb n="860"/><span>dhíom féin?  Dá mbéadh fhios ag mo mhuintir agus mo</span>
<lb n="861"/><span>cháirde gaoil é, nach aca bhéadh an droch-mheas orm?  Go</span>
<lb n="862"/><span>ndéanfadh duine de mo shloinneadh-sa gníomh mar é — go</span>
<lb n="863"/><span>mbéadh sé 'n-a staicín mhagaidh ag an bpobal uile, agus go</span>
<lb n="864"/><span>ndéanfadh sé ar airgead é!  Céard déarfaidhe i nGaillimh?</span>
<lb n="865"/><span>Sin í an cheist a chuireas orm féin, agus nach minic a chuir</span>
<lb n="866"/><span>deóraidhe bocht fáin ceist dá saghas air féin agus é i bhfad</span>
<lb n="867"/><span>ó n-a bhaile dhúthchais?  Bhí droch-mheas agam orm féin.  Bhíos</span>
<lb n="868"/><span>leamh dhíom féin.  D'imthigh an náire.  Tháinic an fhearg.  Bhí</span>
<lb n="869"/><span>buile orm.  Bhíos le mire.  Na daoine a bhí ag siubhal an</span>
<lb n="870"/><span>chasáin, thiomáininn an chathaoir 'n-a mullach i n-aon turas.</span>
<lb n="871"/><span>Deirinn leó gur shíleadar mé a leagadh — mé féin agus mo</span>
<lb n="872"/><span>chathaoir bheag.  Agus nuair a thosuighidís ag gabháil a leith-</span>
<lb n="873"/><span>sgéil, thosuighinn ag easgaine orra, agus ag tabhairt na</span>
<lb n="874"/><span>mionn.  Chuir seo an-áthas orm.  Uathbhás agus feic saoghalta</span>
<lb n="875"/><span>a bhí ionnam anois, agus 'tuige nach mbeadh cead ag a</span>
<lb n="876"/><span>leitéid sin de dhuine a rogha rud a rádh?</span></p>
<lb n="877"/>
<lb n="878"/><p><span>Bhí fear ag dul tharm — fear a raibh culaith ghalánta air —</span>
<lb n="879"/><span>agus d'iarras cipín air.  Bhí sé 'ghá thabhairt dom nuair a</span>
<lb n="880"/><span>leigeas sgread (cheapas an sgread a bhí ó'n bhfear beag</span>
<lb n="881"/><span>buidhe a chleachtadh), agus dubhairt: — "Nach bhfeiceann tú gur</span>
<lb n="882"/><span>uathbhás mé! uathbhás! feic saoghalta!"  Acht bhí sé imthighthe</span>
<lb n="883"/><span>ar nós na gaoithe.  Leig mé mo shean-sgairt gáiridhe, agus</span>
<lb n="884"/><span>níor stadas de'n sgairt úd go raibh deóra le mo shúilibh.</span>
<lb n="885"/><span>Ba mhór an greann an duine galánta sin a fheiceál ag</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="886"/><p><span>imtheacht 'n-a chosanáirde.  Is dócha gur shíl sé gur duine</span>
<lb n="887"/><span>buile a bhí aige ann i ndáríribh.  Duine buile!  Nach é a bhí</span>
<lb n="888"/><span>ag dul amudha?  Nár dhubhras leis nach raibh ionnam acht</span>
<lb n="889"/><span>uathbhás agus feic saoghalta! …</span></p>
<lb n="890"/>
<lb n="891"/><p><span>Tá bóthar mór leathan cois na haibhne 'san áit a rabhas</span>
<lb n="892"/><span>anois.  Tá tighthe breágha móra ar an taobh ó thuaidh dhe.</span>
<lb n="893"/><span>An abhainn ar an taobh ó dheas.  Suidheacháin annseo agus</span>
<lb n="894"/><span>annsúd le taobh na haibhne.  Croinnte breágha glasa ar an</span>
<lb n="895"/><span>dá thaobh.  Is minic a bhíos daoine seachránacha ag caitheamh</span>
<lb n="896"/><span>na hoidhche ar na suidheacháin úd.  Bhí triúr ar an gcéad</span>
<lb n="897"/><span>suidheachán an oidhche cheómhar seo.  Bhíodar 'n-a gcodladh</span>
<lb n="898"/><span>nuair a tháinic mé féin orra.  Leigeas sgread — sgread an</span>
<lb n="899"/><span>fhir bhuidhe — agus d'éirigheadar de gheit.  Ó dá bhfeicteá an</span>
<lb n="900"/><span>sgannradh bhí 'n-a súilibh!  Thosuigh mé ag cur díom: — Nach</span>
<lb n="901"/><span>bhfeiceann sibh gur uathbhás mé — uathbhás agus feic saoghalta?</span>
<lb n="902"/><span>Bhíodar glanta leó marach gur dhubhairt: — "Cupán caifé agus</span>
<lb n="903"/><span>ruainne aráin — is mór atá sé ag teastáil uaim anois.  An</span>
<lb n="904"/><span>mbéidh cupán agaibh-se, a cháirde?"</span></p>
<lb n="905"/>
<lb n="906"/><p><span>"Ar son Dé agus ná bhí ag magadh fúinn," arsa duine</span>
<lb n="907"/><span>aca.</span></p>
<lb n="908"/>
<lb n="909"/><p><span>"Ní ag magadh atáim.  Acht má's rud é nach dteas-</span>
<lb n="910"/><span>tuigheann sé uaibh, ná tagaidh i n-aondtigh liom."</span></p>
<lb n="911"/>
<lb n="912"/><p><span>Leanadar mé.  'Tuige nach gcaithfinn an t-airgead?  Nach</span>
<lb n="913"/><span>mbeadh an iomarca dhe agam feasta?  Trí phunnt 'san</span>
<lb n="914"/><span>tseachtmhain!  Ní bheadh acht a leath agam marach gur chailleas</span>
<lb n="915"/><span>lúth mo ghéag Is maith a thárla go raibh mé im' uathbhás agus</span>
<lb n="916"/><span>im' fheic saoghalta.  Feic saoghalta — thaithnigh an t-ainm go</span>
<lb n="917"/><span>mór liom.  Feic saoghalta!  Feic saoghalta! thosuigheas ag</span>
<lb n="918"/><span>rádh na bhfocal arís agus arís eile ar nós páisde a bhéadh</span>
<lb n="919"/><span>ag imirt chleas.</span></p>
<lb n="920"/>
<lb n="921"/><p><span>Acht 'tuige nach gcaithfinn an t-airgead?  Gach truaghán a</span>
<lb n="922"/><span>casadh liom dubhras leis mé a leanamhaint agus cupán caifé</span>
<lb n="923"/><span>ól i n-aonfheacht liom.  Dá sgór de lucht leanamhna bhí agam</span>
<lb n="924"/><span>nuair a shroicheamar an áit a ndíoltar an caifé.</span></p>
<lb n="925"/>
<lb n="926"/><p><span>Acht ba mhó go mór an t-uathbhás an dá sgór fear úd faoi</span>
<lb n="927"/><span>n-a gcuid giobal, agus iad dhom' leanamhaint thríd an gceó,</span>
<lb n="928"/><span>ná mise.  Bhíodar lom tanaidhe.  Bhí féachaint i súilibh coda</span>
<lb n="929"/><span>dhíobh ar fheiceál an bhídh dhóibh mar bhéadh i súilibh tíogair.</span>
<lb n="930"/><span>Bhíodar préachta leis an bhfuacht agus leis an ocras.  'Siad</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="931"/><p><span>d'alp an biadh agus an t-allus ag tuitim anuas díobh le</span>
<lb n="932"/><span>chomh te is bhí an caifé agus leis an an saothar chuireadar</span>
<lb n="933"/><span>orra féin 'ghá ól.  Bhí sé chomh fada sin ó bhí béile mhaith bídh</span>
<lb n="934"/><span>aca cheana nár fhéad cuid aca an lón a choinneál 'n-a</span>
<lb n="935"/><span>mbolg …</span></p>
<lb n="936"/>
<lb n="937"/><p><span>"Tá sibh-se go huathbhásach agus go millteach agus go</span>
<lb n="938"/><span>gránna," arsa mise, "ó bheith i gcall agus i n-easbhaidh an</span>
<lb n="939"/><span>airgid: uathbhás mé féin, acht go bhfuilim ag fagháil airgid</span>
<lb n="940"/><span>ar a shon."</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>Bhíos ag baint amach go deas 'san gcaint nuair a rug</span>
<lb n="943"/><span>an bhean mhór ruadh a bhí ar chosamhlacht Impire Romhánaigh</span>
<lb n="944"/><span>greim orm.</span></p>
<lb n="945"/>
<lb n="946"/><p><span>"Cé nach bhfuil tú sa mbaile fós?" ar sise.  "Ní raibh aon</span>
<lb n="947"/><span>cheart agam thú a leigint chun bealaigh ar chor ar bith, ní raibh</span>
<lb n="948"/><span>sin.  Ní leigfinn acht oiread, dá mbéadh aon cheapadh agam</span>
<lb n="949"/><span>go mbeitheá ag caitheamh do choda ar an mbealach seo —</span>
<lb n="950"/><span>leis an dream seo …"</span></p>
<lb n="951"/>
<lb n="952"/><p><span>D'fhéach sí orra go fíochmhar.  Sílfea go raibh eagla ar</span>
<lb n="953"/><span>chuid aca roimpi, gur aithnigheadar í.  Theannadar amach</span>
<lb n="954"/><span>uaithi.  D'imthigh cuid aca.</span></p>
<lb n="955"/>
<lb n="956"/><p><span>"Agus maidir leat-sa, a Mhicil," ar sise, "shíleas go</span>
<lb n="957"/><span>raibh ciall agad, shíleas sin.  Tá freisin — marach an t-ól.</span>
<lb n="958"/><span>Mise tá 'ghá rádh, acht is agam-sa is feárr é.  Ní fhéadfaidh</span>
<lb n="959"/><span>tú a dhul a-bhaile anois.  Tá an bóthar fada.  Tá an ceó</span>
<lb n="960"/><span>go millteach.  Agus táir beagnach ólta … caithfidh</span>
<lb n="961"/><span>tú theacht i n-aondtigh liom-sa anocht.  Beidh plúid agad</span>
<lb n="962"/><span>cois teineadh go maidin.  Beidh tú go compóirteach ann.</span>
<lb n="963"/><span>Bímís ag imtheacht i n-ainm Dé.  Nach millteach an oidhche í?</span>
<lb n="964"/><span>Go sábháilidh Dia sinn!  Ná bac leis an rotha, a Mhicil.</span>
<lb n="965"/><span>Tiomáinfidh mise thú.  Sin é an chaoi!"</span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>Thiomáin sí an chathaoir bheag rothach roimpi.  Cheapfá gur</span>
<lb n="968"/><span>páisde bhí ionnam féin agus gurab ise mo mhárthair.</span></p>
<lb n="969"/>
<lb n="970"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="971"/>
<lb n="972"/><p><span>Shroicheamar áit chomhnuidhthe na mná móire ruaidhe.</span>
<lb n="973"/><span>Seómra mór folamh i mbárr tighe a bhí aici.  Cheapfá i</span>
<lb n="974"/><span>dtosach go raibh sé folamh i ndáríribh, acht ní raibh.  Bhí</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="975"/><p><span>leabaidh ann, cineál leapthan; stól fada cois balla, acht</span>
<lb n="976"/><span>maidir le bórd ná gréithre ná deis le biadh a ghléasadh, ní</span>
<lb n="977"/><span>raibh a rian ann.</span></p>
<lb n="978"/>
<lb n="979"/><p><span>Níl de sholus 'san seómra mór acht a bhfuil le fagháil</span>
<lb n="980"/><span>ó'n teinidh acht ní beag linn an méid sin.  Tá an bheirt</span>
<lb n="981"/><span>againn 'n-ár suidhe ós a comhair ag cur síos ar a bhfacamar</span>
<lb n="982"/><span>de'n tsaoghal, agus ar a dtárla dhúinn ó casadh 'san tír</span>
<lb n="983"/><span>seo sinn.  Agus nach ag an mnaoi mhóir ruaidh atá na</span>
<lb n="984"/><span>sgéalta móra acht nach sgéalta sídhe ná finnsgéalta</span>
<lb n="985"/><span>bréagacha iad acht sgéalta uathbháis agus bróin agus náire.</span></p>
<lb n="986"/>
<lb n="987"/><p><span>Anois agus arís, beireann sí ar mo láimh, agus tosuigheann</span>
<lb n="988"/><span>sí 'ghá cuimilt go lághach carthannach mar chuimleadh mo mháthair</span>
<lb n="989"/><span>fad ó í, agus mé 'mo pháisde.  An cuthach a bhí orm amuigh</span>
<lb n="990"/><span>ar an tsráid, agus mé ag dul amudha 'san gceó, tá sé</span>
<lb n="991"/><span>imthighthe.  Ní'l a rian orm anois.  Táim chomh ciúin agus chomh</span>
<lb n="992"/><span>lághach geanamhail grádhmhar le leanbh.  Leagann an bhean mhór</span>
<lb n="993"/><span>ruadh lámh ar mo leacainn — ar an leacainn úd a milleadh.</span>
<lb n="994"/><span>Ní chuireann a gráineacht aon ghráin uirri-se.  Déarfá gur</span>
<lb n="995"/><span>mó an cion atá aici orm mar gheall air, agus le solus na</span>
<lb n="996"/><span>teineadh feictear dhom go bhfuil truaigh — go bhfuil an-truaigh</span>
<lb n="997"/><span>aici orm.  Truaigh mar bhéadh ag mo mháthair orm dá bhfeiceadh</span>
<lb n="998"/><span>sí anois mé.  Leigim siar mo cheann ar a gualainn agus mo</span>
<lb n="999"/><span>dhá shúil dúnta agam.  Cheapas, ar feadh aon nóiméidín bhig</span>
<lb n="1000"/><span>amháin, gurab í mo mháthair a bhí agam ann, agus nach raibh</span>
<lb n="1001"/><span>ionnam-sa acht páisde …</span></p>
<lb n="1002"/>
<lb n="1003"/><p><span>Tá an teine ídighthe beagnach.  Ní ar an stól atáim anois</span>
<lb n="1004"/><span>acht 'mo luighe ar an urlár agus sean-phlúid ó leabaidh na</span>
<lb n="1005"/><span>mná móire ruaidhe 'mo thimcheall.  Ise 'n-a suidhe lem' ais</span>
<lb n="1006"/><span>ar an urlár ag iarraidh an brón mór a bhí ag teacht orm an</span>
<lb n="1007"/><span>ath-uair a dhíbirt.  Ní maith léithi mé fheiceál faoi bhrón.</span>
<lb n="1008"/><span>B'fheárr léithi an fhearg féin ná é sin.  Tosuigheann sí ag</span>
<lb n="1009"/><span>crónán ós íseal:</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>"Seo mar a chuirinn mo leanbh 'a chodladh, i gcliabhán óir</span>
<lb n="1012"/><span>ar urlár shocair, nó …"</span></p>
<lb n="1013"/>
<lb n="1014"/><p><span>Ní thig léithi an chuid eile de'n rann a chríochnughadh, acht</span>
<lb n="1015"/><span>ní chuireann sin aon bhac uirri.  Dubhairt sí cúpla focal nach</span>
<lb n="1016"/><span>raibh mórán céille ionnta, acht a d'fheil do'n rannaidheacht,</span>
<lb n="1017"/><span>agus chríochnuigh sí annsin é:</span></p>
<lb n="1018"/>
<lb n="1019"/><p><span>"… agus an ghaoth 'ghá bogadh."</span>
<lb n="1020"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1021"/><p><span>Dubhairt sí an méid sin arís agus arís eile go rabhas</span>
<lb n="1022"/><span>beagnach 'mo chodladh.  Cheap sise go rabhas 'mo chodladh i</span>
<lb n="1023"/><span>gceart, mar d'éirigh sí go héasgaidh, agus chaith sí í féin ar</span>
<lb n="1024"/><span>an leabaidh.  Ní raibh uaithi acht codladh a chur orm féin leis</span>
<lb n="1025"/><span>an gcrónán.</span></p>
<lb n="1026"/>
<lb n="1027"/><p><span>Dhúisigheas.  Bhí solus beag ag teacht ó'n teinidh fós.  Bhí</span>
<lb n="1028"/><span>an ceó ag teacht isteach thríd an bhfuinneóig, agus thríd an</span>
<lb n="1029"/><span>doras, agus anuas thríd an simné.  An chathair mhór 'n-a'</span>
<lb n="1030"/><span>tost, acht go gcloisteá fuaim anois agus arís, agus nach</span>
<lb n="1031"/><span>mbéadh fhios agad cé as a dtáinic sé, acht go gceapfá go</span>
<lb n="1032"/><span>raibh an fhuaim sin an-achar uait — go gceapfá go raibh sí</span>
<lb n="1033"/><span>na mílte míle uait, dá n-abróchthá é.</span></p>
<lb n="1034"/>
<lb n="1035"/><p><span>Ní raibh an bhean mhór ruadh 'n-a codladh.  Bhí aghaidh tugtha</span>
<lb n="1036"/><span>aici ar an mballa, agus í ag gol go trom.  Uaireannta,</span>
<lb n="1037"/><span>cheapainn nach ag gol a bhí sí ar chor ar bith, acht gur</span>
<lb n="1038"/><span>meadhchan mór a bhí ar a croidhe, agus gur ag iarraidh a</span>
<lb n="1039"/><span>chaitheamh dhi a bhí sí.  Bhíodh sí an-chiúin, ar feadh tuairim 's</span>
<lb n="1040"/><span>dhá nóiméid, agus annsin leigeadh sí streancán eile aisti,</span>
<lb n="1041"/><span>agus gach streancán leigeadh sí aisti, cheapfá uirri go raibh</span>
<lb n="1042"/><span>an meadhchan mór úd a bhí ar a croidhe ag éirghe dhe agus ag</span>
<lb n="1043"/><span>teacht aníos 'n-a sgórnach.  Rachainn-se chuici le n-a sásughadh</span>
<lb n="1044"/><span>muna mbéadh gur cheapas go mb'fheárrde í an gol.</span>
<lb n="1045"/><span>Chonnaiceas mná ag caoineadh cheana agus is mór an mhaith</span>
<lb n="1046"/><span>a rinne sé dhóibh …</span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>Chuir sí cosg léithi féin faoi dheireadh.  Is dócha go raibh</span>
<lb n="1049"/><span>codladh ag teacht uirri.  Bhíos féin ag tuitim 'mo chodladh</span>
<lb n="1050"/><span>nuair a thugas faoi deara go raibh solus 'san seómra a bhí</span>
<lb n="1051"/><span>thíos fúinn.  Ní raibh idir an dá áit acht na cláracha, agus</span>
<lb n="1052"/><span>bhí an solus ag teacht aníos thríd ná siúntachaibh.  Stábla a</span>
<lb n="1053"/><span>bhí fúinn, agus choinnigh torann na gcapall a bhí dhá seóladh</span>
<lb n="1054"/><span>isteach ann thar éis a bheith ag obair dóibh i gcaitheamh na</span>
<lb n="1055"/><span>hoidhche ó chodladh mé go raibh sé beagnach 'n-a lá.</span></p>
<lb n="1056"/>
<lb n="1057"/><p><span>Ní cheapfá ar an mnaoi mhóir ruaidh ar maidin go ndeárna</span>
<lb n="1058"/><span>sí gol ariamh.  Bhí sí chomh meidhreach leis an bhfuiseóig a</span>
<lb n="1059"/><span>bhéadh i n-áirde 'san spéir, agus chomh troigh-éasgaidh leis</span>
<lb n="1060"/><span>an gcaislín cloch ag gléasadh proinne dhí.  Ní rabhas féin</span>
<lb n="1061"/><span>acht idir codladh agus dúiseacht nuair chualas ag casadh</span>
<lb n="1062"/><span>amhráin í, agus í i mbun na hoibre ar feadh an achair.</span>
<lb n="1063"/></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1064"/><p><span>Nuair a bhí an biadh caithte againn bhí sé ag tarraint ar</span>
<lb n="1065"/><span>an deich a chlog.  Chuamar amach go n-ólfadh sinn an deoch</span>
<lb n="1066"/><span>deireannach le chéile.  Bhí sgata ban 'san teach óil, agus</span>
<lb n="1067"/><span>ar ndóigh bhí togha na haithne aca ar an mnaoi mhóir ruaidh.</span>
<lb n="1068"/><span>Ní rabhamar i bhfad ann go ndeacha sí amach.  Bhí dearmad</span>
<lb n="1069"/><span>déanta aici ar rud eicínt 'san seómra.</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>Thosuigh na mná ag cur síos uirri.  Bhí togha aithne uirri</span>
<lb n="1072"/><span>'san gcomharsanacht.  Nár shábháil sí triúr a bhí dhá mbáthadh</span>
<lb n="1073"/><span>'san abhainn?  Nach bhfuair sí moladh mór ar a son?  Agus</span>
<lb n="1074"/><span>teisteas ó dhream daoine a chuir suim 'san obair sin?  Fuair</span>
<lb n="1075"/><span>go dearbhtha — acht go raibh an teisteas — bonn óir a bhí ann —</span>
<lb n="1076"/><span>ólta i bhfad ó shoin.  Sin a raibh de locht ar Mhag Mhór mar</span>
<lb n="1077"/><span>thugadar uirri.  Agus oidhche eile nuair a bhí capall mire</span>
<lb n="1078"/><span>ag imtheacht thríd an tsráid 'n-a cosanáirde, nár rug sí</span>
<lb n="1079"/><span>air agus nach gcoinneóchadh sí é freisin marach gur thuit sí</span>
<lb n="1080"/><span>agus do bhris sí a cos?  Agus an póilídh a leag sí oidhche</span>
<lb n="1081"/><span>a bhí sí ar meisge!  Is as an ngníomh sin a bhíodar ag</span>
<lb n="1082"/><span>baint an ghrinn!  Nár shuidh sí ar a chliabhrach, agus le teann</span>
<lb n="1083"/><span>dánuigheacht' nár bhain sí fead as an bhfeadóig a bhí 'n-a</span>
<lb n="1084"/><span>bhrollach aige?</span></p>
<lb n="1085"/>
<lb n="1086"/><p><span>Tháinic sí féin isteach, agus chuir sin cosg leis an gcaint.</span></p>
<lb n="1087"/>
<lb n="1088"/><p><span>Bhí orm féin bheith ag imtheacht.  Bhéadh an fear beag buidhe</span>
<lb n="1089"/><span>ag fuireacht liom.  D'fhágas slán agus beannacht ag an</span>
<lb n="1090"/><span>mnaoi mhóir ruaidh, agus d'imthigh liom go deifreach.  Acht</span>
<lb n="1091"/><span>is iomdha uair 'n-a dhiaidh sin a chuimhnigheas uirri, is iomdha</span>
<lb n="1092"/><span>uair a cheapas cuairt a thabhairt ar an mnaoi mhóir ruaidh</span>
<lb n="1093"/><span>úd a raibh éadan uirri mar bhéadh ar Impire Rómhánach.  Bhí</span>
<lb n="1094"/><span>sé i ndán dom í fheiceál arís.</span></p>
<lb n="1095"/>
<lb n="1096"/><p><span>Bhí an fear beag buidhe rómham 'san teach ósda.</span></p>
<lb n="1097"/>
<lb n="1098"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="1099"/>
<lb n="1100"/><p><span>Támuid ag tabhairt turais na hÉireann faoi láthair — mé</span>
<lb n="1101"/><span>féin agus an fear beag buidhe agus a chuid uathbhás agus a</span>
<lb n="1102"/><span>chuid iongantas agus a chuid beithidheach allta.  Tá an</span>
<lb n="1103"/><span>Mhumhain siubhalta againn, gach uile bhaile ann ó Phortláirge</span>
<lb n="1104"/><span>go Luimneach.  Aréir 'seadh shroicheamar Gaillimh an áit ar</span>
<lb n="1105"/><span>rugadh mé.</span>
<lb n="1106"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1107"/><p><span>Bíonn mór-shiubhal againn i ngach baile, an chéad lá,</span>
<lb n="1108"/><span>ionnus go mbeidh fhios ag an bpobal go bhfuil an fear buidhe</span>
<lb n="1109"/><span>agus a thaisbeántas ar fagháil.  Bím féin 'san mór-shiubhal</span>
<lb n="1110"/><span>úd i gcomhnuidhe.  Táim 'sa láthair indiu ar shráideannaibh na</span>
<lb n="1111"/><span>Gaillimhe.  Mé 'mo shuidhe i n-áirde ar charbad.  Slabhra</span>
<lb n="1112"/><span>mór práis faoi mo mhuineál agus é i bhfastódh i n-íochtar an</span>
<lb n="1113"/><span>charbaid.  Ceann eile faoi mo chom.  Gruaig fhada dhubh ag</span>
<lb n="1114"/><span>tuitim anuas ar mo ghuailnibh.  An ghruaig úd i n-aimhréidh</span>
<lb n="1115"/><span>'n-a slámannaibh móra ionnus go bhfoluigheann sí m' éadan</span>
<lb n="1116"/><span>nuair a bhainim crathadh asam féin.  Acht tá m' éadan chomh</span>
<lb n="1117"/><span>breágh daithte sin is nach bhfuil cead agam a fholughadh.</span>
<lb n="1118"/><span>Craithim mo cheann arís le n-a réidhteach, agus nuair a</span>
<lb n="1119"/><span>chraithim, déanann na slabhraí móra práis torann mór.  Tá</span>
<lb n="1120"/><span>orm annsin sgread a leigint — an sgread a leigeas an oidhche</span>
<lb n="1121"/><span>úd a bhíos ag dul amudha 'san gceó.  Annsin tosuigheann</span>
<lb n="1122"/><span>lucht na bhfuip (atá timcheall orm feadh an achair) dhom'</span>
<lb n="1123"/><span>lasgadh le fuipeannaibh fada cruadha!  Druideann na daoine</span>
<lb n="1124"/><span>amach uatha agus eagla orra.  Acht dá mbéadh fhios aca é!</span>
<lb n="1125"/><span>ní'l san sgread, agus 'sna slabhraíbh agus 'sna fuipeannaibh</span>
<lb n="1126"/><span>fada cruadha acht cuid de chleasaidheacht an fhir bhig bhuidhe</span>
<lb n="1127"/><span>leis na daoine a mhealladh isteach chuige tráthnóna …</span></p>
<lb n="1128"/>
<lb n="1129"/><p><span>Agus sin é an bealach ar chéad-thaisdealas sráideanna na</span>
<lb n="1130"/><span>Gaillimhe, thar éis mé bheith imthighthe an oiread sin de</span>
<lb n="1131"/><span>bhliadhantaibh.  Ní mar síltear déantar.</span></p>
<lb n="1132"/>
<lb n="1133"/><p><span>Feicim cuid mhaith de mo lucht aitheantais ar na sráidibh.</span>
<lb n="1134"/><span>Ní aithnigheann siad mé.  Cé'n chaoi a n-aithneóchadh agus an</span>
<lb n="1135"/><span>bhail atá orm?  Dá mbeadh aon cheapadh agam go n-aith-</span>
<lb n="1136"/><span>neóchadh, ar ndóigh, ní leigfeadh náire dhom a theacht …</span>
<lb n="1137"/><span>Téidhim thar an teach 'n-ar rugadh mé.  Cé atá 'n-a chomhnuidhe</span>
<lb n="1138"/><span>ann anois?  Nach cuma dhom?  Ní chomhnódhad-sa ann arís</span>
<lb n="1139"/><span>choidhche.  'Sé an bealach atá le dul againn, an bealach ar</span>
<lb n="1140"/><span>chleachtuigheas nuair a bhínn ag dul ar sgoil fad ó.</span>
<lb n="1141"/><span>Tosuigheann na sean-chuimhní ag brúghadh isteach orm, agus</span>
<lb n="1142"/><span>mé ag déanamh spóirt do mhuintir mo bhaile dhúthchais.</span>
<lb n="1143"/><span>Tagann cumha agus uaigneas orm mé bheith 'mo bhaile</span>
<lb n="1144"/><span>dhúthchais agus gan duine ná deóraidhe dhom' aithneachtáil.</span>
<lb n="1145"/><span>Aithnighim-se cuid mhaith de na daoine atá mo thimcheall.</span>
<lb n="1146"/><span>Nach ar Mháirtín Mhac gabhann annsúd thall a bhéadh an t-iong-</span>
<lb n="1147"/><span>antas dá nglaodhfainn air!  Cheapfadh an duine bocht</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1148"/><p><span>simplidhe sin go raibh draoidheacht agam dá bhfiafróchainn de</span>
<lb n="1149"/><span>cé ghoid gandal Nóra Ní Mháille.</span></p>
<lb n="1150"/>
<lb n="1151"/><p><span>"A Mháirtín!  A Mháirtín," arsa mise i n-árd mo ghotha,</span>
<lb n="1152"/><span>"cé ghoid an gandal?"</span></p>
<lb n="1153"/>
<lb n="1154"/><p><span>Phléasg a raibh ann ag gáiridhe agus ag magadh faoi</span>
<lb n="1155"/><span>Mháirtín bhocht.  Bhí ríméad an domhain ar an bhfear beag</span>
<lb n="1156"/><span>buidhe.  Nach iad a bhéadh ag teacht isteach chuige tráthnóna?</span>
<lb n="1157"/><span>Nach é dhéanfadh an t-airgead?  Tháinic meangadh gáiridhe ar</span>
<lb n="1158"/><span>a bhéal agus thosuigh sé ag nighe a lámh i n-aer, bhí sé chomh</span>
<lb n="1159"/><span>sásta sin …</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>Acht marbhóchaidh mé an bioránach buidhe bradach úd lá</span>
<lb n="1162"/><span>eicínt.  Nach é chuireanns gráin orm?  Cé'n tubaisde a</span>
<lb n="1163"/><span>bhí orm go dtugas mo chorp dhó ar trí phunnt 'san tseacht-</span>
<lb n="1164"/><span>mhain?  Cé'n mí-ádh bhí orm go ndeárnas uathbhás agus</span>
<lb n="1165"/><span>iongantas dhíom féin?  Mar gheall ar an airgead, an eadh?</span>
<lb n="1166"/><span>Ná habair é.  Cé bhí i n-an' airgead a chaitheadh liom-sa nuair</span>
<lb n="1167"/><span>a bhí sé agam?  ('Tuige a mbíonn leisg ar dhuine a rádh leis</span>
<lb n="1168"/><span>féin go mb' fhóbair dhó bás d'fhagháil leis an ocras uair,</span>
<lb n="1169"/><span>agus go n-abruigheann sé le duine eile é?) …  An</span>
<lb n="1170"/><span>fear beag buidhe a mheall mé le n-a chuid airgid.  Nárbh' é</span>
<lb n="1171"/><span>an diabhal é?  Óra, a fhir bhig bhuidhe, nach mise d'fhéadfadh</span>
<lb n="1172"/><span>thú a thachtadh, má's diabhal nó aingeal thú?  Nach orm a bhéadh</span>
<lb n="1173"/><span>an t-aiteas nuair d'fheicfinn an dath liath-ghorm ag teacht</span>
<lb n="1174"/><span>ar t'éadan shalach bhuidhe?  Nach orm a bhéadh an tógbháil</span>
<lb n="1175"/><span>chroidhe agus mé ag sgrúdughadh na mball dubh d'fhágfadh</span>
<lb n="1176"/><span>lorg mo mhéar ar do chaol-sgroig?  Nach mé chasfadh an</span>
<lb n="1177"/><span>port le haoibhneas nuair d'fheicfinn na súile ag éirghe amach</span>
<lb n="1178"/><span>as do cheann mar bhéadh dá uibh chearc ann, agus iad ag dul</span>
<lb n="1179"/><span>i méid, ag dul i méid i gcómhnuidhe …?</span></p>
<lb n="1180"/>
<lb n="1181"/><p><span>Chuaidh sé féin thart ar an bpointe seo.  Ar fheiceál dhó</span>
<lb n="1182"/><span>chomh corruighthe is bhíos tháinic misneach mór chuige.  Cheap</span>
<lb n="1183"/><span>sé gurab amhlaidh a bhíos ag iarraidh sgannradh agus alltacht</span>
<lb n="1184"/><span>a chur ar na daoine le n-a mealladh isteach chuige tráthnóna.</span>
<lb n="1185"/><span>Togha fir a bhí ionnam.  Bhéaradh sé an ceithre phunnt 'san</span>
<lb n="1186"/><span>tseachtmhain a bhíos 'iarraidh air ar maidin dom.  B'fhiú</span>
<lb n="1187"/><span>tuilleadh mé.  Dhearc sé orm, agus thosuigh ag caochadh na</span>
<lb n="1188"/><span>súl i dtreó go dtuigfinn uaidh go raibh sé sásta a thabhairt</span>
<lb n="1189"/><span>dom.  Chuir sé a cheithre mhéar i n-áirde.  Chaoch sé na súile</span>
<lb n="1190"/><span>an ath-uair.  Bhí buile ag teacht orm féin.  Céard mar gheall</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1191"/><p><span>air go raibh sé ag magadh fúm ar an gcuma sin?  Nach rabhas</span>
<lb n="1192"/><span>ag déanamh a shaidhbhris?  Marach mise an dtiocfadh duine ar</span>
<lb n="1193"/><span>bith chuige?  Cá mbéidís ag teacht?</span></p>
<lb n="1194"/>
<lb n="1195"/><p><span>Thugas cor.  Ba mhór an croidhe a thug sé dhom chomh breágh</span>
<lb n="1196"/><span>teann lán-láidir is bhí na féitheacha in mo leath-láimh.  Thosuigh</span>
<lb n="1197"/><span>an slabhra ar crathadh ar nós na gclogán mbeag práis</span>
<lb n="1198"/><span>feictear faoi mhuineál capaill go minic.  Leigeas liúgh</span>
<lb n="1199"/><span>asam, liúgh millteach feargach, acht gur ar an bhfear beag</span>
<lb n="1200"/><span>buidhe a leigeas an liúgh.  Nuair a leigeas an liúgh úd,</span>
<lb n="1201"/><span>dhearc mo dhuine orm, mar ní hé sin an liúgh a chleachtuigheas</span>
<lb n="1202"/><span>roimhe seo.  Níor cheap sé go raibh sé ionnam liúgh de'n</span>
<lb n="1203"/><span>tsaghas sin a leigint chor ar bith.  Acht nuair a chonnaic sé</span>
<lb n="1204"/><span>an fhearg agus an ghráin agus an t-olc ag baint na sál</span>
<lb n="1205"/><span>dhá chéile 'mo shúilibh agus 'mo ghruaidh dhaithte, ní raibh aon</span>
<lb n="1206"/><span>fhear i nGaillimh chomh sásta leis.  Thosuigh air mar bhéadh sé</span>
<lb n="1207"/><span>ag nighe a lámh i n-aer, agus ag meangadh gáiridhe.</span></p>
<lb n="1208"/>
<lb n="1209"/><p><span>Sin bealach a bhí leis nuair a bhíodh sé an-tsásta in</span>
<lb n="1210"/><span>intinn.</span></p>
<lb n="1211"/>
<lb n="1212"/><p><span>Chuimhnigheas ar an bpiostal a cheannuigheas an oidhche fad</span>
<lb n="1213"/><span>ó ó'n mairnéalach.  Bhí sé i bpóca mo bhrísde fós.  An</span>
<lb n="1214"/><span>gcaithfinn é?  An raibh sé de mhisneach agam piléar a chur</span>
<lb n="1215"/><span>thríd a chroidhe?  Ó! dhá mbéinn i n-áit ar bith eile acht i</span>
<lb n="1216"/><span>nGaillimh, áit a n-aithneóchaidhe mé sul a gcrochfaidhe mé, ní</span>
<lb n="1217"/><span>fada go mbéidhtheá-sa ar lár, a fhirín bhig bhuidhe.</span></p>
<lb n="1218"/>
<lb n="1219"/><p><span>Dhearc sé orm arís.  Ní dheárnas acht mo theanga a chur</span>
<lb n="1220"/><span>amach leis, agus tarann gránna a dhéanamh le mo bhéal.</span>
<lb n="1221"/><span>Thosuigh sé ag gáiridhe.  Thosuigh a raibh ar an tsráid ag</span>
<lb n="1222"/><span>gáiridhe.  Chloisfeá gach sgairt uatha míle i gcéin.</span></p>
<lb n="1223"/>
<lb n="1224"/><p><span>Chualas féin gach sgairt a leigeadar.  Chualas an fear</span>
<lb n="1225"/><span>beag buidhe ag bagairt ar an sluagh fanacht amach uaim, go</span>
<lb n="1226"/><span>rabhas ar mire, acht "tagaidh anocht," adeireadh sé 'n-a</span>
<lb n="1227"/><span>shean-bhéic, "tagaidh anocht go bhfeicidh sibh é.  Dhá phighin an</span>
<lb n="1228"/><span>duine — sin a' méid.  'Sé uathbhás an domhain é — uathbhás an</span>
<lb n="1229"/><span>domhain é — uathbhás an domhain — tagaidh anocht agus inn-</span>
<lb n="1230"/><span>seóchar díbh na gníomhartha iongantacha a rinne sé.  Tagaidh</span>
<lb n="1231"/><span>anocht!  Tagaidh anocht! dhá phighin an duine — sin a' méid!</span>
<lb n="1232"/><span>Dhá phighin an duine leis an uathbhás mór fheiceál — le labhairt</span>
<lb n="1233"/><span>leis, le lámh a leagaint air, dhá phighin an duine!"</span>
<lb n="1234"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1235"/><p><span>Bhí mo shúile dúnta agam féin, agus gan áird agam ar</span>
<lb n="1236"/><span>tada.  Acht bhí glór an fhir bhig bhuidhe agus sgreadghail an</span>
<lb n="1237"/><span>tsluaigh ag déanamh ceóil mhí-thaithneamhaigh in mo chluasaibh,</span>
<lb n="1238"/><span>dhom' bhuidheachas.</span></p>
<lb n="1239"/>
<lb n="1240"/><p><span>Níor cheapas ariamh go dtí an lá sin go mba mhór an</span>
<lb n="1241"/><span>bheannacht ó Dhia é a bheith bodhar.</span></p>
<lb n="1242"/>
<lb n="1243"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>Ar filleadh dhúinn chuig an pháirc 'n-a raibh taisbeántas an</span>
<lb n="1246"/><span>fhir bhig bhuidhe, chuaidh mé féin isteach 'mo bhotha le mo sgíth</span>
<lb n="1247"/><span>a leigint agus le mo smaointe a dhéanamh.</span></p>
<lb n="1248"/>
<lb n="1249"/><p><span>Bhaineas dhíom an folt dubh bréagach agus na slabhraí móra</span>
<lb n="1250"/><span>práis agus an cóta ioldathach a mb'éigin dom a chaitheamh</span>
<lb n="1251"/><span>'san mór-shiubhal.  Tharraingeas chugam leabhar beag amhrán</span>
<lb n="1252"/><span>agus chromas ar a léigheadh.  Acht ní mórán de na hamhráin</span>
<lb n="1253"/><span>a léigheas; bhí an oiread sin gleó ag muintir an fhir bhig</span>
<lb n="1254"/><span>bhuidhe nár fhéadas na súile a choinneál ar an leabhar.  Cuid</span>
<lb n="1255"/><span>aca ag tabhairt aire do na beithidhighibh allta; cuid eile ag</span>
<lb n="1256"/><span>cur cuaillí i dtalamh agus ag tógbháil na mbothán agus na</span>
<lb n="1257"/><span>n-árus canbháis; cuid eile ag cur deis ar na báid luasgáin;</span>
<lb n="1258"/><span>beirt nó triúr i leathtaobh ag gléasadh bídh; bean óg i n-áirde</span>
<lb n="1259"/><span>ar mhuin capaill bháin agus í gléasta ar nós bainríoghna na</span>
<lb n="1260"/><span>sídhe 'sna sgéalta; fear óg árd caol agus fuip 'n-a ghlaic</span>
<lb n="1261"/><span>ag ritheacht i ndiaidh an chapaill; a ghruadh daithte go breágh</span>
<lb n="1262"/><span>aige, agus caipín árd cúinneach ar a cheann; marach an caipín</span>
<lb n="1263"/><span>agus an dath ní cheapfá go raibh aon bhaint aige leis an</span>
<lb n="1264"/><span>dtaisbeántas ar chor ar bith, óir nach raibh culaith a chéirde</span>
<lb n="1265"/><span>air fós; an fear beag buidhe féin ar a shocamhlacht i n-áirde</span>
<lb n="1266"/><span>ar charbad órdha sgathánach mar bhéadh rí ar a chathaoir ríoghdha,</span>
<lb n="1267"/><span>agus é ag riaradh na hoibre go léir.  Iad uile ag easgaine</span>
<lb n="1268"/><span>agus ag cleamhsán agus ag tabhairt na mionn, acht mé</span>
<lb n="1269"/><span>amháin agus mé ag iarraidh mo leabhairín amhrán a léigheadh.</span>
<lb n="1270"/><span>'Seadh, mé féin — agus an Bhean Reamhar.</span></p>
<lb n="1271"/>
<lb n="1272"/><p><span>Chonnaiceas chugam í; siúd treasna na páirce agus mias</span>
<lb n="1273"/><span>mór ar iomchur aici.  Ba gheall le luing mhóir í a bheadh</span>
<lb n="1274"/><span>ar luasgán ar bhárr na dtonn leis an siubhal a bhí fúithi.</span>
<lb n="1275"/><span>Shílfeá go ndóirtfeadh sí a raibh ar an méis gach nóiméad</span>
<lb n="1276"/><span>acht nach ndóirtfeadh 'n-a dhiaidh sin.</span>
<lb n="1277"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1278"/><p><span>Sheas sí i mbéal an dorais, agus dá mbéadh fonn</span>
<lb n="1279"/><span>léightheóireachta orm féin ní fhéadfainn focal a léigheadh, mar</span>
<lb n="1280"/><span>bhain sise solus na gréine dhíom le n-a méad uathbhásach.</span></p>
<lb n="1281"/>
<lb n="1282"/><p><span>Feic eile a bhí ag an bhfear beag buidhe a bhí innti siúd.</span>
<lb n="1283"/><span>Ní raibh sí an-reamhar amach is amach i dtosach; d'fheicfeá</span>
<lb n="1284"/><span>mná a bhí níos raimhe ná í nach raibh i n-aon taisbeántas,</span>
<lb n="1285"/><span>dubhradh liom.  Acht bhí sí an-íseal, agus ba mhillteach mór</span>
<lb n="1286"/><span>an ceann a bhí uirri.  Agus nach í a bhí leathan-slinneánach</span>
<lb n="1287"/><span>mór-lámhach trom-cheathramhnach!  Agus is ag tuitim i bhfeóil</span>
<lb n="1288"/><span>a bhí sí gach uile lá, mar ní bhíodh faic le déanamh aici acht</span>
<lb n="1289"/><span>a dóthain mhór a ithe agus a ól.  Duine a d'fheicfeadh an</span>
<lb n="1290"/><span>biadh borb blasta agus na dighthe láidre folláine gheobhadh</span>
<lb n="1291"/><span>sí ó'n bhfear beag buidhe mholfadh sé a fhéile agus a</span>
<lb n="1292"/><span>fhlaitheamhaileacht.</span></p>
<lb n="1293"/>
<lb n="1294"/><p><span>Agus nach aici a bhí an dúil chráidhte 'sna biadhaibh borba</span>
<lb n="1295"/><span>agus 'sna dighthibh milse?  Nach í bhí i n-an' codladh go trom</span>
<lb n="1296"/><span>ar feadh dhá uair déag de'n chlog?  Bhí sí leisgeamhail</span>
<lb n="1297"/><span>spadánta ó nádúir.  Bhí sí trom mall roighin réidh.  Ní raibh</span>
<lb n="1298"/><span>aon ní ab' fheárr léithi ná a dóthain mhór bheith ithte agus ólta</span>
<lb n="1299"/><span>aici agus í féin a chaitheamh 'san bhféar fada lá samhraidh</span>
<lb n="1300"/><span>dhá goradh féin le gréin.  D'fhanadh sí mar sin ar feadh an</span>
<lb n="1301"/><span>lae mhóir fhada ó dhubh go dubh gan cor ná car a chur dhi</span>
<lb n="1302"/><span>acht 'chomhfhad 's a bhéadh sí ag alpadh an bhídh.</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>Ní iongnadh ar bith é go raibh sí ag dul i bhfeóil de réir</span>
<lb n="1305"/><span>an lae.  Ní iongnadh ar bith é go raibh an fear beag buidhe</span>
<lb n="1306"/><span>sásta agus lán-tsásta 'n-a aigne.  Ní iongnadh ar bith é</span>
<lb n="1307"/><span>go mbíodh sé ag nighe a lámh 'san aer ar dearcadh uirri dhó.</span>
<lb n="1308"/><span>Dheamhan pighin a bhí uaithi acht an oiread.  Bhí sí sásta le</span>
<lb n="1309"/><span>greim a béil.  Agus nuair d'fheicfeá gleasta í (gléasadh</span>
<lb n="1310"/><span>ar bhealach í is go gceapfá go raibh sí i bhfad níos raimhe ná</span>
<lb n="1311"/><span>bhí), déarfá go mba cóir do'n fhear bheag bhuidhe a bheith sásta</span>
<lb n="1312"/><span>le saothar a lámh.</span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>Tháinic sí isteach i lár an bhotha.</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>"Féach a bhfuil agam dhuit," ar sise ag tasbáint na</span>
<lb n="1317"/><span>méise móire dhom, "ruainne de shicín, agus ruainne de</span>
<lb n="1318"/><span>bhagún mhéith, cabáiste bán, fataí plúracha, súghlach …"</span></p>
<lb n="1319"/>
<lb n="1320"/><p><span>Nuair adubhairt sí an focal súghlach, do stad sí.  Do</span>
<lb n="1321"/><span>dhún sí a dhá súil beagnach, do bhuail sí a dhá béal i n-aghaidh</span>
<lb n="1322"/><span>a chéile mar bhéadh dúil mhór aici bheith 'ghá slugadh.  Má bhí</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1323"/><p><span>cosamhlacht an aitis ar aghaidh duine ariamh, bhí an chosamhlacht</span>
<lb n="1324"/><span>úd uirri-se.</span></p>
<lb n="1325"/>
<lb n="1326"/><p><span>"Ruainne de bhagún mhéit," arsa mise.  Bhí punnt ar a</span>
<lb n="1327"/><span>laighead ann.</span></p>
<lb n="1328"/>
<lb n="1329"/><p><span>"Beir air," ar sise, "badh chóir ocras a bheith ort."</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>Leag sí an mhias ar an talamh le mo thaobh.  Shuidh sise ar</span>
<lb n="1332"/><span>an taobh eile dhi.</span></p>
<lb n="1333"/>
<lb n="1334"/><p><span>"Íosfaidh mé féin greim de'n tsicín," ar sise, agus</span>
<lb n="1335"/><span>thosuigh uirri ag ithe go halpach.</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p><span>Shílfeá go raibh cineál náire uirri faoi'n méid a bhí sí</span>
<lb n="1338"/><span>féin 'ithe agus a laighead is bhí ithte agam-sa.</span></p>
<lb n="1339"/>
<lb n="1340"/><p><span>"'Tuige nach bhfuil tú 'ghá ithe?" ar sise, agus greim</span>
<lb n="1341"/><span>mór méith 'n-a béal féin agus an súghlach ag tuitim anuas</span>
<lb n="1342"/><span>ar a brollach.</span></p>
<lb n="1343"/>
<lb n="1344"/><p><span>"Gan aon ocras a bheith orm," arsa mise.</span></p>
<lb n="1345"/>
<lb n="1346"/><p><span>"Sín uait siar do lámh.  Tao' thiar dhíot.  Sin é é."</span></p>
<lb n="1347"/>
<lb n="1348"/><p><span>Rinneas amhlaidh.  Bhí canna mór leanna taobh thiar dhíom.</span>
<lb n="1349"/><span>D'ólas blogam as, agus shíneas chuici é.</span></p>
<lb n="1350"/>
<lb n="1351"/><p><span>"Nach agad atá an dúil 'san léightheóireacht," ars' an</span>
<lb n="1352"/><span>bhean reamhar, ag breith ar an leabhairín beag amhrán d'fhágas</span>
<lb n="1353"/><span>tharm ar a theacht isteach dhi.</span></p>
<lb n="1354"/>
<lb n="1355"/><p><span>An t-amhrán a bhíos féin a léigheadh sul a dtáinic sí, sin é</span>
<lb n="1356"/><span>an ceann ar thosuigh sise air.</span></p>
<lb n="1357"/>
<lb n="1358"/><p><span>"Rise up, Willie Reilly," ar sise, acht b'éigin di an</span>
<lb n="1359"/><span>greim a bhí 'n-a béal a shlogadh i dtosach.</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>"Rise up, Willie Reilly," ar sise, "and come along with me,</span>
<lb n="1362"/><span>('m goin' to leave my father's house, and quit this countiree,</span>
<lb n="1363"/><span>To leave my father's houses, his dwellings, and free lands,</span>
<lb n="1364"/><span>And go along with Reilly, as you may understand)."</span></p>
<lb n="1365"/>
<lb n="1366"/><p><span>"Ó! nach áluinn é," ar sise, nuair a bhí an méid sin</span>
<lb n="1367"/><span>léighte aici, acht nach raibh a fhios agam féin go cinnte an é</span>
<lb n="1368"/><span>an t-amhrán a bhí go háluinn nó an an píosa de shicín a chuir</span>
<lb n="1369"/><span>sí 'n-a béal nuair a bhí sé críochnuighthe aici.</span></p>
<lb n="1370"/>
<lb n="1371"/><p><span>Bhí muinntir an fhir bhig bhuidhe ar a ndícheall fós.  Iad</span>
<lb n="1372"/><span>ag easgaine agus ag tabhairt na mionn.  An óigbhean a</span>
<lb n="1373"/><span>raibh culaith bhainrioghna na sídhe uirri, bhí sí i n-áirde ar an</span>
<lb n="1374"/><span>gcapall bhán, agus í ag tabhairt na léim thrí fhonnsa órdha</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1375"/><p><span>'chomhfhad 's a bhí an t-each ag imtheacht timcheall an fháinne.</span>
<lb n="1376"/><span>Acht bhí cosg le búirthíl na mbeithidheach allta.  Bhí a mbolg</span>
<lb n="1377"/><span>lán.</span></p>
<lb n="1378"/>
<lb n="1379"/><p><span>"Is mithid duit a bheith ag imtheacht feasta," arsa mise</span>
<lb n="1380"/><span>leis an mnaoi reamhair.</span></p>
<lb n="1381"/>
<lb n="1382"/><p><span>"Nach bhfuil sé sáthach luath agam fós?" ar sise ag</span>
<lb n="1383"/><span>teannadh isteach chugam.</span></p>
<lb n="1384"/>
<lb n="1385"/><p><span>"Is annseo is socamhlaighe agus is suaimhnighe a bhíos mé,"</span>
<lb n="1386"/><span>ar sise agus leig sí siar a cheann ar m'ucht.</span></p>
<lb n="1387"/>
<lb n="1388"/><p><span>X</span></p>
<lb n="1389"/>
<lb n="1390"/><p><span>Muna mbéadh go dtáinic an fear beag bhuidhe féin le mo</span>
<lb n="1391"/><span>ghléasadh agus le caoi a chur orm i gcomhair na hoidhche, ní</span>
<lb n="1392"/><span>dócha go n-imtheóchadh sí ar chor ar bith.</span></p>
<lb n="1393"/>
<lb n="1394"/><p><span>Cuireadh an folt dubh bréagach ar mo cheann arís.  Cuireadh</span>
<lb n="1395"/><span>na slabhraí práis faoi mo mhuineál agus faoi mo chom.  (Bhí</span>
<lb n="1396"/><span>mo ghruadh daithte cheana.) Sáitheadh na cosa isteach fúm.</span>
<lb n="1397"/><span>Cuireadh an cóta mór ioldathach 'mo thimcheall.  Lasadh an</span>
<lb n="1398"/><span>trillseán ós mo chionn, agus leis an gcaoi a mbíodh sé ag</span>
<lb n="1399"/><span>luasgadh le gaoith, agus na sgáilí ag teacht agus ag imtheacht</span>
<lb n="1400"/><span>ar m'éadan déarfá go raibh mé i bhfad níos gránna ná</span>
<lb n="1401"/><span>mar bhí.</span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>Do hosgluigheadh na geataí, agus thosuigh na daoine ag</span>
<lb n="1404"/><span>teacht isteach.  Geárr-bhodaigh a bhfurmhór.  Nach orra a bhí</span>
<lb n="1405"/><span>an mheidhir?  Nach iad a bhí sgléipeach?  Nach iad a chuir suim</span>
<lb n="1406"/><span>i ngach rud?  Cinneann sé ar an bhfear beag buidhe smacht</span>
<lb n="1407"/><span>a chur orra.  Cinneann sé ar a lucht conganta a gceann-</span>
<lb n="1408"/><span>sughadh.  Ní'l ceannsughadh 'n-a gcionn.  Cuid aca atá ag</span>
<lb n="1409"/><span>iarraidh amharc fhagháil orm féin thríd na siúntachaibh atá idir</span>
<lb n="1410"/><span>clárachaibh an bhotha.  Dream eile ag léigheadh fógra atá os</span>
<lb n="1411"/><span>cionn an dorais.  Léigheann siad na focail go mall roighin</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1412"/><p><span>mar dhaoine nach raibh mórán cleachta aca ar an léigh-</span>
<lb n="1413"/><span>theóireacht.  Cluinim gach focal:-</span></p>
<lb n="1414"/>
<lb n="1415"/><p><span>SEÓIRSE COFF,</span></p>
<lb n="1416"/>
<lb n="1417"/><p><span>DHÁ PHIGHIN.</span></p>
<lb n="1418"/>
<lb n="1419"/><p><span>an fear buile, atá gan cos gan lámh.  Féachaidh</span>
<lb n="1420"/><span>ar an bhfolt gruaige atá air nár gearradh le</span>
<lb n="1421"/><span>dhá bhliadain déag, agus an fhéachaint nimhneach</span>
<lb n="1422"/><span>atá 'na shúilibh.  Mharbhuigh sé ochtar fear 'san</span>
<lb n="1423"/><span>nGearmáin.  Tasbáinfear an sgian mhór fhada</span>
<lb n="1424"/><span>le n-a ndeárna sé an gníomh uathbhásach, agus</span>
<lb n="1425"/><span>rian na fola le feiceál uirri fós féin.</span></p>
<lb n="1426"/>
<lb n="1427"/><p><span>"Dhá phighin!  ó dhá mbéadh leithphighin eile agam rachainn</span>
<lb n="1428"/><span>isteach," arsa stócach díobh.</span></p>
<lb n="1429"/>
<lb n="1430"/><p><span>"Bhéaraidh mise pighin duit ar an sean-sgin dhuibh, a</span>
<lb n="1431"/><span>Mharcuisín."</span></p>
<lb n="1432"/>
<lb n="1433"/><p><span>"Bhí tú sásta pighin go leith thabhairt uirri indé," arsa</span>
<lb n="1434"/><span>Marcuisín.</span></p>
<lb n="1435"/>
<lb n="1436"/><p><span>"Bhí … acht … acht is mian liom an fear</span>
<lb n="1437"/><span>buile fheiceál —"</span></p>
<lb n="1438"/>
<lb n="1439"/><p><span>"Tabhair an phighin go leith dhom," arsa Marcuisín arís,</span>
<lb n="1440"/><span>agus an sgian dhubh 'n-a ghlaic aige agus é ag griogadh an</span>
<lb n="1441"/><span>stócaigh eile léithi.  Bhí seisean idir dhá chomhairle.  Bhí dúil</span>
<lb n="1442"/><span>mhór 'san sgin aige, acht dá sgarfadh sé le n-a chuid airgid</span>
<lb n="1443"/><span>ní fhéadfadh sé mise fheiceál.</span></p>
<lb n="1444"/>
<lb n="1445"/><p><span>"Tabhair an phighin go leith dhom," arsa Marcuisín, "—</span>
<lb n="1446"/><span>agus … agus innseó' mé dhuit 'ch uile shórt faoi nuair</span>
<lb n="1447"/><span>a thagas mé amach."</span></p>
<lb n="1448"/>
<lb n="1449"/><p><span>Fuair sé an t-airgead.</span></p>
<lb n="1450"/>
<lb n="1451"/><p><span>Tháinic beirt eile isteach.  Agus beirt eile.  Agus bhíodar</span>
<lb n="1452"/><span>ag teacht agus ag imtheacht go raibh cuid mhaith de'n oidhche</span>
<lb n="1453"/><span>caithte.  Gach focal a thigeadh amach as a mbéal, ní bhfuaireas</span>
<lb n="1454"/><span>ann acht maslughadh.  Acht ar ndóigh, níor cheapadar gur</span>
<lb n="1455"/><span>thuigeas a gcaint ar chor ar bith.  Ar a shon sin, chuireadar</span>
<lb n="1456"/><span>gráin orm.  Dá mbadh i n-aon bhaile eile bhéinn, ní chuirfinn</span>
<lb n="1457"/><span>suim 'n-a nglór, acht annseo i nGaillimh an áit a rugadh mé!</span>
<lb n="1458"/><span>Dá mbéadh fhios aca cé bhí aca ann!  Dá mbéadh fhios aca</span>
<lb n="1459"/><span>go mba duine díobh féin a bhí 'n-a staic uathbháis agus</span>
<lb n="1460"/><span>iongantais aca!</span>
<lb n="1461"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1462"/><p><span>Ghabh fearg mé.  Ghabh cuthach agus buile agus fuath mé.</span>
<lb n="1463"/><span>Céard d'fhéadfainn a dhéanamh le uamhan a chur orra?  Níor</span>
<lb n="1464"/><span>éirigh liom cuimhneamh ar aon bheart.  'Tuige a mbeidís ag</span>
<lb n="1465"/><span>teacht ag féachaint orm-sa?  Nach fear a bhí ionnam?  Nach</span>
<lb n="1466"/><span>raibh ciall agus meabhair agus tuigsint agam ar nós gach</span>
<lb n="1467"/><span>uile fhear?  An Críostaidhthe iad?  An Críostaidhe í an bhean</span>
<lb n="1468"/><span>óg dhathamhail úd thall atá ag féachaint orm anois?  Agus</span>
<lb n="1469"/><span>ní truaigh atá aici dhom (má's fíor dá súilibh), acht go bhfuil</span>
<lb n="1470"/><span>uathbhás agus alltacht uirri go mbéadh mo leithéid-se beó ar</span>
<lb n="1471"/><span>chor ar bith.  Tig crathadh ball uirri ar fheiceál na sgeine</span>
<lb n="1472"/><span>fuiltighe dhi.  Acht fan.  Cuirfidh mise eagla ort, i</span>
<lb n="1473"/><span>ndáríribh, a óigbhean áluinn.</span></p>
<lb n="1474"/>
<lb n="1475"/><p><span>"Ó, a Mhichil," ar sí leis an bhfear óg a bhí i n-aondtigh</span>
<lb n="1476"/><span>léithi, "ó, a Mhichil," ar sise, "abair le Máire theacht</span>
<lb n="1477"/><span>isteach; a leithéid de radharc ní fheicfidh sí arís choidhche."</span></p>
<lb n="1478"/>
<lb n="1479"/><p><span>"Tá cineál sgátha uirri agus an bealach atá léithi —"</span>
<lb n="1480"/><span>ars' eisean, acht nár chuala mé féin é.  "A Mháire! a</span>
<lb n="1481"/><span>Mháire!  Gabh i leith go bhfeicidh tú é," ars' an bhean óg ag</span>
<lb n="1482"/><span>dul go doras an bhotha agus gan aon áird aici ar ghlórthaibh</span>
<lb n="1483"/><span>an fhir a bhí i n-aondtigh léithi, "a leithéid de iongantas ní</span>
<lb n="1484"/><span>fhaca do dhá shúil fós ariamh."</span></p>
<lb n="1485"/>
<lb n="1486"/><p><span>Tháinic Máire isteach, acht níor thugas suandas dhi.  Bhí</span>
<lb n="1487"/><span>mo dhá shúil ar dhúnadh agam, agus mé ag iarraidh a bheith ag</span>
<lb n="1488"/><span>cuimhneamh céard ab' fheárr a dhéanamh le mór-eagla a chur</span>
<lb n="1489"/><span>orra.  Bhí an sgian fhuilteach i láimh na mná tháinic isteach i</span>
<lb n="1490"/><span>dtosach agus í ag iarraidh ar an mnaoi eile breith uirri.</span></p>
<lb n="1491"/>
<lb n="1492"/><p><span>Nuair a shíl sí sin a dhéanamh (ní raibh fhios agam-sa go</span>
<lb n="1493"/><span>raibh sí le n-a dhéanamh mar bhí na súile dúnta agam), chuireas</span>
<lb n="1494"/><span>cosamhlacht fhíochmhar orm féin, leigeas dhá bhúirt uathbhásach'</span>
<lb n="1495"/><span>asam, mar leigfeadh tarbh agus an sgian ar a sgórnach, agus</span>
<lb n="1496"/><span>thosuigheas ag cur na gcor dhíom ar nós eascon a bheadh i</span>
<lb n="1497"/><span>ngreim glaice ag duine.  Thuit an sgian ó n-a láimh.  Is</span>
<lb n="1498"/><span>beag nach ndeacha sí féin i laige.  Marach an fear a bhí i</span>
<lb n="1499"/><span>n-aondtigh léithi — a fear féin a bhí ann fuaireas amach 'na</span>
<lb n="1500"/><span>dhiaidh sin — muna mbéadh eisean, bhí sí 'n-a cnap ar urlár</span>
<lb n="1501"/><span>an bhotha.</span></p>
<lb n="1502"/>
<lb n="1503"/><p><span>Bhí ríméad orm gur sgannruigheas iad.  Marach chomh breágh</span>
<lb n="1504"/><span>péacach deagh-chumtha is bhí an chéad bhean a tháinic isteach ní</span>
<lb n="1505"/><span>bhacfainn leó.  Nach iad a bhí gan múineadh is a theacht ag</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1506"/><p><span>breathnughadh ar dhuine dem' shórt-sa!  Mise mo bhannaidhe</span>
<lb n="1507"/><span>nach dtiocfaidh siad an ath-uair!  Fuaireadar a ndóthain an</span>
<lb n="1508"/><span>turas seo.</span></p>
<lb n="1509"/>
<lb n="1510"/><p><span>An bhean a bhí ag dul i laige, bhíodar 'ghá breith amach faoi'n</span>
<lb n="1511"/><span>aer.</span></p>
<lb n="1512"/>
<lb n="1513"/><p><span>"A Mhichil! a Mhichil!" ar sise go truaighmhéalach, "'tuige</span>
<lb n="1514"/><span>ar thug tú annseo mé?"</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>D'osgluigheas féin na súile go tobann nuair d'airigh mé</span>
<lb n="1517"/><span>an glór.  Nach mé d'aithnigh an bhean ar léithi an glór!</span></p>
<lb n="1518"/>
<lb n="1519"/><p><span>Bhíos ar tí glaodhach uirri agus innseacht dhí cé bhí aici ann</span>
<lb n="1520"/><span>nuair a tháinic an fear beag buidhe féin isteach.  Ní fhaca</span>
<lb n="1521"/><span>tú ariamh fear ba ríméadaighe ná é.  Chuala sé an dá bhúirt</span>
<lb n="1522"/><span>úd a chuir mé dhíom an taobh eile de'n pháirc.</span></p>
<lb n="1523"/>
<lb n="1524"/><p><span>"Orm a bhí an t-ádh an chéad lá casadh liom thú!" ar</span>
<lb n="1525"/><span>seisean an nighe a lamh i n-aer.  "Má leigeann tú dhá sgairt</span>
<lb n="1526"/><span>mar an dá sgairt úd trí huaire gach oidhche, bhéaraidh mé</span>
<lb n="1527"/><span>cúig phunnt 'san tseachtmhain dhuit."</span></p>
<lb n="1528"/>
<lb n="1529"/><p><span>Thosuigh sé ag caint leis féin ag imtheacht dó, agus ag</span>
<lb n="1530"/><span>rádh nach raibh uatha acht go sgannróchaidhe iad le go mbeidís</span>
<lb n="1531"/><span>ag teacht 'n-a sluaightibh leis an bhfear buile fheiceál.</span></p>
<lb n="1532"/>
<lb n="1533"/><p><span>Acht níor chuireas-sa aon spéis 'n-a chaint.  Ní air féin</span>
<lb n="1534"/><span>ná ar a thaisbeántas bhíos ag cuimhneamh acht ar an mnaoi óig</span>
<lb n="1535"/><span>tugadh amach.  Ar Mháire Ní Laoigh, mo cholceathar féin,</span>
<lb n="1536"/><span>bhíos a' cuimhneamh, agus ní gan fáth é.</span></p>
<lb n="1537"/>
<lb n="1538"/><p><span>Ní gan fáth é, adeirim, mar bhíos i gcleamhnas léithi uair.</span>
<lb n="1539"/><span>Ó, a Mháire, dá mbéadh fhios agad gurab é Micheál Ó Maoláin</span>
<lb n="1540"/><span>a bhí ós do chomhair anocht i riocht duine buile!  Marach thú ní</span>
<lb n="1541"/><span>fhágfainn an baile seo an chéad uair.  Marach thú ní bhéadh</span>
<lb n="1542"/><span>an bhail náireach seo orm indiu.  Tú ba ciontsiocair leis</span>
<lb n="1543"/><span>an uile thubaisde bhuail 'mo treó ó shoin, a Mháire, dá</span>
<lb n="1544"/><span>mbéadh fhios agad é.  Bhíos féin agus mo mhuintir ar bheagán</span>
<lb n="1545"/><span>shaidhbhris — ní raibh ag mo mháthair agus a cúigear mac acht</span>
<lb n="1546"/><span>an t-aon ghabháltas beag amháin, agus ar ndóigh, a Mháire,</span>
<lb n="1547"/><span>ní bhéidhtheá sásta mé phósadh go saothróchainn roinnt i Sasana</span>
<lb n="1548"/><span>i dtosach.  Nach gcuimhnigheann tú ar an oidhche úd d'fhágas</span>
<lb n="1549"/><span>slán agad, a Mháire — nach beag an ceapadh a bhí ag ceachtar</span>
<lb n="1550"/><span>againn go gcasfaidhe le chéile arís sinn ar an mbealach seo?</span>
<lb n="1551"/><span>Agus nach iomdha uair a chaitheas ag smaoineadh ort go</span>
<lb n="1552"/><span>gcualas gur phós tú do cholcúigear Micheál Ó Ciaráin?</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1553"/><p><span>Agus b'in é Micheál Ó Ciaráin a bhí i n-aonfheacht leat!  Ar</span>
<lb n="1554"/><span>aithnigh tú mé, a Mháire?  An raibh smaoineadh dá laighead</span>
<lb n="1555"/><span>agad cé bhí ann?  Dá mbéadh, céard déarfá?  Bhéadh truaigh</span>
<lb n="1556"/><span>agad dhom, nach mbeadh?  Do dhéanfá iarracht mé sgaradh</span>
<lb n="1557"/><span>ó'n bhfear beag buidhe, nach ndéanfá?  Acht ní truaigh atá</span>
<lb n="1558"/><span>uaim.  Ní áit chomhnuidhthe atá uaim acht a oiread.  Go</span>
<lb n="1559"/><span>deimhin, níl fhios agam i gceart céard tá uaim.  Níor</span>
<lb n="1560"/><span>thuigeas ariamh é.  Nach bhfuil morán eile san gcás</span>
<lb n="1561"/><span>chéadna? …</span></p>
<lb n="1562"/>
<lb n="1563"/><p><span>Tháinic an fear beag buidhe.  Ní mó ná sásta bhí sé nach</span>
<lb n="1564"/><span>rabhas ag cur na mbúirt dhíom.</span></p>
<lb n="1565"/>
<lb n="1566"/><p><span>Bhí an both lán go draid.  Gach uile dhuine bhí ann ag</span>
<lb n="1567"/><span>ceapadh go ndéanfainn cleas éigin a chuirfeadh sgáth ar a</span>
<lb n="1568"/><span>chomharsain.  Gleó agus torann taobh amuigh 'san bpáirc.</span>
<lb n="1569"/><span>Gailinnleacha ag gabhail cheóil agus ag sgréachghail gach sé</span>
<lb n="1570"/><span>uair.  Sgairteacha gáiridhe ó dhream annseo.  Glórtha</span>
<lb n="1571"/><span>feargacha bagarthacha ó dhream thall.</span></p>
<lb n="1572"/>
<lb n="1573"/><p><span>Acht ní raibh aon áird agam ar a raibh ar siubhal.  Oiread</span>
<lb n="1574"/><span>is aon liúgh amháin eile níor leigeas asam.  Ní raibh de</span>
<lb n="1575"/><span>chosamhlacht orm acht an chosamhlacht bhíodh ar an mnaoi reamhair</span>
<lb n="1576"/><span>agus a dóthain mhór iththe agus ólta aici.  Mo cheann leigthe</span>
<lb n="1577"/><span>siar.  Mo dhá shúil leath-dhúnta.  Gan cor asam acht oiread</span>
<lb n="1578"/><span>leis an gcuaille bhí i dtalamh lem' ais.  Acht má bhí</span>
<lb n="1579"/><span>cosamhlacht an tsuaimhnis agus an tsógha orm, ní suaimhneas</span>
<lb n="1580"/><span>ná sógh bhí 'mo chroidhe.  Ó d'imthigh Máire agus a fear níor</span>
<lb n="1581"/><span>fhan aon mhisneach agam.  An bhuile agus an ghráin agus an</span>
<lb n="1582"/><span>cuthach bhí ag gabháil dom i gcaitheamh an lae, ó shroicheas mo</span>
<lb n="1583"/><span>bhaile dhúthchais, bhíodar sgartha liom.  Acht níor fhág sin mé</span>
<lb n="1584"/><span>gan a bheith corruighthe, agus corruighthe go mór.  Corruighthe</span>
<lb n="1585"/><span>mar bhíos an fhairrge thar éis na gaoithe móire.  Ní haon</span>
<lb n="1586"/><span>droch-chineamhain a rug orm cheapas.  Mé féin agus mé féin</span>
<lb n="1587"/><span>amháin ba ciontach le n-a dtárla dhom.  'Tuige nach raibh sé</span>
<lb n="1588"/><span>de rath orm í phósadh, bíodh is go rabhamar ar bheagán féin?</span>
<lb n="1589"/><span>Dá bpósfainn, ár ndóigh bhéadh lúth na ngéag agam anois,</span>
<lb n="1590"/><span>bhéadh bean agam, agus dá mb'é toil Dé é, bheadh clann mhac</span>
<lb n="1591"/><span>agus inghean ag éirghe suas 'mo thimcheall …</span></p>
<lb n="1592"/>
<lb n="1593"/><p><span>An smaoineadh deireannach seo tháinic chugam, is mór a</span>
<lb n="1594"/><span>chuaidh sé ar mo chroidhe.  Agus mar ba gnáthach liom, nuair</span>
<lb n="1595"/><span>a thosuighinn ag déanamh machtnaimh ar na beannachtaibh nár</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1596"/><p><span>seóladh 'mo threó ariamh, bhíodar le feiceál go soiléir agam,</span>
<lb n="1597"/><span>ós comhair súl m'intinne, 'n-a bpioctúiríbh breágha daithte</span>
<lb n="1598"/><span>agus iad ag teacht agus ag imtheacht gan faoiseamh.</span></p>
<lb n="1599"/>
<lb n="1600"/><p><span>Ní raibh aon áird agam ar an bhfear beag buidhe a bhí dom'</span>
<lb n="1601"/><span>ghríosadh agus ag iarraidh orm sgréach eile a chur dhíom; ní</span>
<lb n="1602"/><span>raibh aon áird agam ar an tormán bhí taobh amuigh 'san</span>
<lb n="1603"/><span>bpáirc; ní raibh aon áird agam ar na Gaillimhighibh bhí teacht</span>
<lb n="1604"/><span>'n-a dtréadaibh lem' infhiúchadh.  Na pioctúirí ioldathacha seo,</span>
<lb n="1605"/><span>agus iad-san amháin, bhí ag déanamh imnidhe dhom.</span></p>
<lb n="1606"/>
<lb n="1607"/><p><span>'San gcéad phioctúir, bhí teach deas teólaidhe ar imeall</span>
<lb n="1608"/><span>coille craobhaighe; caise bheag ag dul thríd an gcoill, agus</span>
<lb n="1609"/><span>dhá caitheamh féin le fánaidh na gcarraig a bhí ar an taobh</span>
<lb n="1610"/><span>thiar ndeas de'n choill; an choill féin faoi bhláth; baluith</span>
<lb n="1611"/><span>cumhartha na sgeiche báine agus an chnó chapaill agus na</span>
<lb n="1612"/><span>gcrann giumhaise 'mo shróin; an oidhche ag tuitim; mé féin</span>
<lb n="1613"/><span>ag déanamh an bhealaigh a-bhaile thríd an gcoill; mé trom</span>
<lb n="1614"/><span>tuirseach traochta de bhárr oibre an lae; lampa crochta ar</span>
<lb n="1615"/><span>bhalla an tighe taobh istigh le mo threórughadh; bean ag gabháil</span>
<lb n="1616"/><span>anonn 's anall ar fud an tighe acht nach bhfeicfinn acht ar dhul</span>
<lb n="1617"/><span>thar dhoras nó fuinneóig dhi.</span></p>
<lb n="1618"/>
<lb n="1619"/><p><span>Buailim isteach.  Cluinim glórtha boga binne na bpáisdí</span>
<lb n="1620"/><span>ag dul thar tairsigh dhom.  Éirigheann siad le fáiltiughadh</span>
<lb n="1621"/><span>romham.  Pógaim Pádruig agus Brighdín agus imthigheann</span>
<lb n="1622"/><span>leó le hinnseacht dá máthair go bhfuilim féin tagtha.  Tig an</span>
<lb n="1623"/><span>mháthair — an iongnadh ar bith é gurab í Máire chonnaiceas</span>
<lb n="1624"/><span>agus Colm ar a gualainn aici?  Acht ní'l sé an-réidh eisean</span>
<lb n="1625"/><span>a shásughadh.  Tá súil aige le roinnt ubhall.  Nár gheallas dhó</span>
<lb n="1626"/><span>ar maidin iad? …</span></p>
<lb n="1627"/>
<lb n="1628"/><p><span>Acht d'imthigh sin agus tháinic seo.  Tháinic an aithbhliadhain.</span>
<lb n="1629"/><span>Bhí Colm i n-an' siubhal go deas uaidh féin.  Bríste beag</span>
<lb n="1630"/><span>glúnach air.  Folt dubh cas ag tuitim anuas ar a ghuailnibh</span>
<lb n="1631"/><span>air.  É dhom' leanamhaint thríd an gcoill, agus a ghlór ag</span>
<lb n="1632"/><span>déanamh ceóil dhom …</span></p>
<lb n="1633"/>
<lb n="1634"/><p><span>Acht ní'l ann acht aisling bhréagach, ní'l bean ná páisde,</span>
<lb n="1635"/><span>teach ná talamh, ná aon cheó dá sórt agam.  Ní'l agam acht</span>
<lb n="1636"/><span>na smaointe; smaointe dubróin agus náire, ag smaoineadh</span>
<lb n="1637"/><span>dhom ar a bhfuil caithte agam dem' shaoghal: smaointe aitis</span>
<lb n="1638"/><span>agus dóchais, ag smaoineadh dhom ar an mbail a bhéadh orm</span>
<lb n="1639"/><span>dá — 'seadh, dá mbadh duine eile mé.</span>
<lb n="1640"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1641"/><p><span>Tá na daoine imthighthe.  Tá an taisbeántas ar fad 'n-a</span>
<lb n="1642"/><span>shuan.  Tá an fear beag buidhe féin 'n-a chodladh — codladh</span>
<lb n="1643"/><span>gan dúiseacht ort, a bhioránaigh!  Ní'l le clos agam-sa, 'mo</span>
<lb n="1644"/><span>bhothán, acht beithidheach allta éigin de bheithidhighibh an fhir bhig</span>
<lb n="1645"/><span>bhuidhe, agus é ag gabháil anonn 's anall 'n-a phríosún.</span>
<lb n="1646"/><span>Anonn 's anall, anonn 's anall gan faoiseamh, mar bhéadh</span>
<lb n="1647"/><span>cuimhne aige ar ar fhág sé 'n-a dhiaidh 'n-a thalamh dhúthchais — ar</span>
<lb n="1648"/><span>na beannachtaibh nár seóladh 'n-a threó … acht b'fhéidir</span>
<lb n="1649"/><span>nach bhfuil air acht galar goile thar éis ar ith sé de bhiadh.</span></p>
<lb n="1650"/>
<lb n="1651"/><p><span>D'imthigh leath-uair.  D'imthigh uair.  Dhá uair.  Trí huaire.</span>
<lb n="1652"/><span>Ní raibh aon chodladh ag teacht orm, acht mé dhom' chaitheamh</span>
<lb n="1653"/><span>féin ó thaobh go taobh.  Sgathamh ag iarraidh a dhéanamh amach</span>
<lb n="1654"/><span>an é an díleághadh nó na sean-chuimhní is measa bhí ag gabháil</span>
<lb n="1655"/><span>de'n bheithidheach allta úd nach bhféadfadh a shuaimhneas a</span>
<lb n="1656"/><span>ghlacadh 'n-a charcair.  Sgathamh eile, ag ceapadh cé'n raic</span>
<lb n="1657"/><span>a bhéadh ann dá sgaoilfinn saor é.</span></p>
<lb n="1658"/>
<lb n="1659"/><p><span>Acht 'sa deireadh b'éigin dom éirghe agus bualadh amach</span>
<lb n="1660"/><span>faoi'n aer.</span></p>
<lb n="1661"/>
<lb n="1662"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="1663"/>
<lb n="1664"/><p><span>An raibh a leithéid d'oidhche ann cheana ariamh?  Nach í atá</span>
<lb n="1665"/><span>meirbh brothalach?  Ní fhanfadh duine ar bith 'n-a leabaidh agus</span>
<lb n="1666"/><span>an oidhche chomh bréagh is tá.  (Na diabhail!  Mara nighfidh siad</span>
<lb n="1667"/><span>na plúid úd, beidh droch-obair ann.  Mo choinsias, beidh!)</span>
<lb n="1668"/><span>Déanfaidh braithlín agus súsa mé …</span></p>
<lb n="1669"/>
<lb n="1670"/><p><span>Casaim an braithlín 'mo thimcheall agus luighim ar an talamh</span>
<lb n="1671"/><span>tirim cois sgeiche ar imeall na páirce.  Ní'l aon áird agam</span>
<lb n="1672"/><span>ar ghlórthaibh éagsamhla na mbeithidheach allta tá faoi ghlas</span>
<lb n="1673"/><span>lem' ais.  Féachaim anonn treasna an chuain ar shean-chnocaibh</span>
<lb n="1674"/><span>clochach' na Bóirne.  Táid gorm.  Tá an spéar gorm.</span>
<lb n="1675"/><span>Acht féach an difridheacht atá idir an dá ghorm úd.</span>
<lb n="1676"/><span>Shílfeá go raibh na cnuic ag bailiughadh chuca a raibh</span>
<lb n="1677"/><span>de dhubh i ngorm na spéire.  Go raibh sé ag sileadh</span>
<lb n="1678"/><span>anuas orra díreach is dá mbéadh sé níos truime ná an</span>
<lb n="1679"/><span>t-aer.  Agus ní'l an fhairrge ar aon dath le ceachtar díobh</span>
<lb n="1680"/><span>cé go dtiubharthá gorm ar dhath na fairrge freisin.  Tá an</span>
<lb n="1681"/><span>difridheacht chéadna idir ghorm na fairrge agus ghorm na</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1682"/><p><span>gcnoc is bhíos idir an duine nuair atá sé ciúin socair agus</span>
<lb n="1683"/><span>nuair a bhíos cuthach air.  Ní'l an fhairrge feargach fíochmhar</span>
<lb n="1684"/><span>anocht — tá sí an-chiúin — acht go bhfuil dath feargach uirri.</span>
<lb n="1685"/><span>Dúnaim mo dhá shúil agus déanaim iarracht ar na trí ghorm</span>
<lb n="1686"/><span>úd .i. gorm na fairrge, gorm na gcnoc agus gorm na</span>
<lb n="1687"/><span>spéire a mheasgadh 'n-a chéile, agus aon dath gorm amháin a</span>
<lb n="1688"/><span>dhéanamh asta.  Agus feicthear dhom nach bhfaca súil duine</span>
<lb n="1689"/><span>ariamh aon dath a bhí chomh háluinn leis an dath sin …</span></p>
<lb n="1690"/>
<lb n="1691"/><p><span>Dubras liom féin ar ball go raibh dath feargach ar an</span>
<lb n="1692"/><span>bhfairrge.  Cheapas i gcomhnuidhe go raibh gaol gairid idir</span>
<lb n="1693"/><span>an dathaidheacht agus na corruighthe thagas ar chroidhe dhuine.</span>
<lb n="1694"/><span>Sin mar déarfá, go bhfuil an ghráin ar dhath, an gean ar dhath</span>
<lb n="1695"/><span>eile agus an t-uathbhás as dhath eile fós.  Is iomdha rún-</span>
<lb n="1696"/><span>diamhair agus snaidhm do-sgaoilte fuasglóchar fós má</span>
<lb n="1697"/><span>ghníthear stuidéar doimhin ar thréithribh na ndathanna.</span></p>
<lb n="1698"/>
<lb n="1699"/><p><span>Ag breathnughadh dhom ar an spéir agus ar an bhfairrge</span>
<lb n="1700"/><span>agus ar shean-chnocaibh clocach' na Bóirne tháinic sé isteach</span>
<lb n="1701"/><span>im' aigne go raibh gaol gairid ag na dathannaibh, ní hé</span>
<lb n="1702"/><span>amháin leis na corruighthe thigeas ar chroidhe dhuine, acht leis</span>
<lb n="1703"/><span>na fuaimeannaibh cloistear.  Go bhfuil baint ag an gceól</span>
<lb n="1704"/><span>leis an dathaidheacht.  Go bhfuil dath faoi leith ag gach fuaim</span>
<lb n="1705"/><span>dá bhféadfaidhe a fheiceál.</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>Acht céard tá orm go bhfuil na smaointe seo ag teacht</span>
<lb n="1708"/><span>chugam i lár na hoidhche agus beithidhigh an fhir bhig bhuidhe ag</span>
<lb n="1709"/><span>búirthíl ar nós na ndiabhal lem' ais?  Ní'l neart agam air.</span>
<lb n="1710"/><span>Ní fhéadfainn maireachtáil ar chor ar bith dhá mbéinn ag síor-</span>
<lb n="1711"/><span>mhactnamh ar mo chruadh-chás féin.</span></p>
<lb n="1712"/>
<lb n="1713"/><p><span>Nach aisteach an rud é nár chuimhnigheas go dtí anois féin</span>
<lb n="1714"/><span>gur 'san bpáirc seo a bhuaidheas an geall ar choisidheacht</span>
<lb n="1715"/><span>fad ó?  Agus nach agam a bhí an choisidheacht an uair sin!</span>
<lb n="1716"/><span>Shíl m' athair bocht (ar thaobh na fírinne go raibh sé), nach</span>
<lb n="1717"/><span>raibh aon stócach eile i gcrích Fódla a bhí i n-an' mé</span>
<lb n="1718"/><span>shárughadh.  B'fhéidir nach raibh an lá sin.  Tá indiu.  Acht</span>
<lb n="1719"/><span>dá mbadh ag cuimhniughadh ar rud mar sin a bhéinn, ní baoghal</span>
<lb n="1720"/><span>go mbéinn chomh suaimhneach sásta is bhíos i gcaitheamh na</span>
<lb n="1721"/><span>hoidhche.</span></p>
<lb n="1722"/>
<lb n="1723"/><p><span>An é breacadh an lae é?  Ní'l fuaim dhá laighead le clos.</span>
<lb n="1724"/><span>Tá na beithidhigh allta féin 'n-a gcodladh.  Tá gileacht le</span>
<lb n="1725"/><span>tabhairt faoi deara i ngorm na spéire 'san Domhan Thoir.</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1726"/><p><span>Tá an ghileacht úd dhá leathnughadh féin ar fud na spéire</span>
<lb n="1727"/><span>mar bheadh braoinín beag bídeach bainne dóirtfidhe isteach</span>
<lb n="1728"/><span>ngloine uisge.  Tá an ghileacht ag iarraidh a bheith ag fagháil</span>
<lb n="1729"/><span>treise ar an ngorm.  Comhrac atá ar siubhal eatorra.</span>
<lb n="1730"/><span>I leabaidh a chéile tá an ghileacht ag fagháil an ceann</span>
<lb n="1731"/><span>is feárr ar an doircheacht.  I leabaidh a chéile tig</span>
<lb n="1732"/><span>atharrughadh datha ar na cnocaibh, agus ar an bhfairrge agus</span>
<lb n="1733"/><span>ar na croinntibh atá lem' ais.  'San spéir thoir atá an</span>
<lb n="1734"/><span>ghileacht ar fad dhá cruthughadh.  Tá na réaltóga dhá múchadh.</span>
<lb n="1735"/><span>Ní léir dhom anois acht na cinn is gile.  (Nach deas fileata</span>
<lb n="1736"/><span>na hainmneacha thugas orra i lár na hoidhche nuair nárbh' eól</span>
<lb n="1737"/><span>dom a n-ainmneacha ealadhanta?) Tá na cinn is gile féin</span>
<lb n="1738"/><span>ag dul i n-éag.  Obair iongantach atá ar siubhal 'san spéir</span>
<lb n="1739"/><span>thoir.  An taobh spéire úd a bhí gorm ar ball beag tá sé</span>
<lb n="1740"/><span>'n-a ghorm agus 'n-a dhearg agus 'n-a chorcra anois, acht</span>
<lb n="1741"/><span>go bhfuil na dathanna deighlighthe ó n-a chéile.  An dearg i</span></p>
<lb n="1742"/>
<lb n="1743"/><p><span>Céard sin?  Fuiseóg, agus í i bhfolac 'sna spéarthaibh</span>
<lb n="1744"/><span>n-íochtar.  An corcra ós a chionn, acht nach féidir a rádh</span>
<lb n="1745"/><span>go cinnte cá dtosuigheann an corcra agus cá gcríoch-</span>
<lb n="1746"/><span>nuigheann an dearg.  Ós a chionn sin atá an gorm, go bun</span>
<lb n="1747"/><span>na spéire thiar, agus an ghileacht ag fagháil treise air gach</span>
<lb n="1748"/><span>nóiméad.</span></p>
<lb n="1749"/>
<lb n="1750"/><p><span>Céard sin?  Fuiseóg, agus í i bhfolac 'sna spéarthaibh.</span>
<lb n="1751"/><span>Acht sgaoileann sí anuas chugam an sruth ceóil ba bhinne</span>
<lb n="1752"/><span>dá gcuala cluas duine ariamh.  Cé hé an t-amadán</span>
<lb n="1753"/><span>adubhairt nach dtuigeann an ceóltóir spéireamhail sin go</span>
<lb n="1754"/><span>bhfuil sí ag canadh ceóil ar chor ar bith?  Nach bhfuil sí acht</span>
<lb n="1755"/><span>mar bheadh sí ag glanadh a sgórnaigh i gcomhair an lae?</span>
<lb n="1756"/><span>Preit!  Bíodh aige.  Ní chuirfidh mise 'n-a aghaidh.  An ag</span>
<lb n="1757"/><span>éisteacht leis an gceól atáim ar chor ar bith?  Ní dóigh liom</span>
<lb n="1758"/><span>gurab eadh.  Ní ag eisteacht leis atáim, acht go bhfuil sé</span>
<lb n="1759"/><span>ag dul thríom, go bhfuil sé ag dul trí gach ball de mo</span>
<lb n="1760"/><span>bhallaibh ar nós uisge caithfidhe ar shiúcra.  Ní bhacaim le</span>
<lb n="1761"/><span>dathannaibh éagsamhla na spéire, agus na gcnoc, agus na</span>
<lb n="1762"/><span>mara go n-imthigheann an fhuiseóg agus a cuid ceóil.</span></p>
<lb n="1763"/>
<lb n="1764"/><p><span>Le taobh fáil sgeiche atáim 'mo shuidhe, agus tá obair mhór</span>
<lb n="1765"/><span>ar siubhal 'san bhfál freisin.  Tá mion-mhíola na ngort 'n-a</span>
<lb n="1766"/><span>ndúiseacht.  Táid ag cur gothaidh oibre orra féin i gcomhair</span>
<lb n="1767"/><span>an lae nuaidh.  Nach aca atá an crónán?  Crónán agus</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1768"/><p><span>siosgarnach.  Tagann feithide ghlas ocht gcos amach as an</span>
<lb n="1769"/><span>bhfál, acht imthigheann sé go tobann.  B'fhéidir gur chuireas</span>
<lb n="1770"/><span>féin sgannradh air, nó b'fhéidir nár thaithnigh an drúcht leis.</span>
<lb n="1771"/><span>Thuit rud eicínt ar chúl mo chinn.  Cineál seilmide a bhí ann</span>
<lb n="1772"/><span>agus nuair a chaitheas dhíom é shílfeá gur ag impidhe orm</span>
<lb n="1773"/><span>gan a mharbhadh a bhí sé, agus é ar an talamh agus a bholg i</span>
<lb n="1774"/><span>n-uachtar.  Thugas cead coise dhó — má's cosa a bhí aige —</span>
<lb n="1775"/><span>agus d'imthigh leis as amharc.</span></p>
<lb n="1776"/>
<lb n="1777"/><p><span>Tá siosgarnach na bhfeithideach ar siubhal fós.  Tá comhrach</span>
<lb n="1778"/><span>na ndath dhá thabhairt 'san spéir.  Tá mar bhéadh gathanna</span>
<lb n="1779"/><span>óir ag brúchtghail aníos as an talamh ag bun na spéire thoir.</span>
<lb n="1780"/><span>Tá na gathanna ag déanamh locha óir de'n taobh sin de'n</span>
<lb n="1781"/><span>spéir.  Feictear bárr liathróide óir ag éirighe aníos as an</span>
<lb n="1782"/><span>talamh.  Ag éirghe agus ag éirghe agus ag éirghe, agus ag</span>
<lb n="1783"/><span>óradh sliabh, cnoc agus machaire; cuan, crompán agus</span>
<lb n="1784"/><span>oileán — agus taisbeántais an fhir bhig bhuidhe féin.</span></p>
<lb n="1785"/>
<lb n="1786"/><p><span>Tá Rí an Lae ar fágháil.</span></p>
<lb n="1787"/>
<lb n="1788"/><p><span>Tá, agus an bhean reamhar.  Seo chugam í, agus cosamh-</span>
<lb n="1789"/><span>lacht an aitis 'n-a gruaidh reamhair.</span></p>
<lb n="1790"/>
<lb n="1791"/><p><span>"Ó, táir ar fagháil 'sa deireadh, a chuid," an chéad fhocal</span>
<lb n="1792"/><span>adubhairt sí liom, "nach orm a bhí an imnidhe nuair nach</span>
<lb n="1793"/><span>bhfuaireas 'san mbotha thú?" ar sise, agus siúd 'n-a suidhe</span>
<lb n="1794"/><span>d'aon phlap le mo thaobh í.</span></p>
<lb n="1795"/>
<lb n="1796"/><p><span>Cé'n mí-ádh tá uirri nach n-éisteann sí liom?  Cé an fáth</span>
<lb n="1797"/><span>nach leigeann sí dhom mo smaointe a dhéanamh?  Céard tá</span>
<lb n="1798"/><span>uirri go mbíonn sí dhom' leanamhaint ó áit go háit mar</span>
<lb n="1799"/><span>bhéadh coileán con ann?  Nach minic a thugas gach droch-ainm</span>
<lb n="1800"/><span>a thiocfadh ar bhárr mo theangan chugam uirri?  Nach minice</span>
<lb n="1801"/><span>ná sin a cheapas í bhualadh le n-a díbirt uaim?  Ní raibh</span>
<lb n="1802"/><span>aon mhaith ann.  Ní dhéanfadh sí acht gáiridhe.  Agus an</span>
<lb n="1803"/><span>gáiridhe sin!  An gáiridhe sin a mharbhuigh ar fad mé!  Bhíodh</span>
<lb n="1804"/><span>a rian ar a héadan reamhar shoineannta ar feadh leath-uaire.</span>
<lb n="1805"/><span>Dá dhonacht dá raibh mé, is beag nach dtigeadh gáiridhe orm</span>
<lb n="1806"/><span>féin nuair d'fheicinn í siúd ag gáiridhe.  Dá mbuailfinn í</span>
<lb n="1807"/><span>ní dhéanfadh sí acht a theacht ar ais, níos lághaighe ná ariamh,</span>
<lb n="1808"/><span>le maitheamhnas fhagháil mar ghadhar a smachtóchaidhe.  Bhí sé</span>
<lb n="1809"/><span>ag cinnt orm duth 's dath í choinneál uaim.</span></p>
<lb n="1810"/>
<lb n="1811"/><p><span>"Céard a thug annseo thú?" ars' mé fhéin go feargach.</span></p>
<lb n="1812"/>
<lb n="1813"/><p><span>Dhearc sí go grádhmhar orm.</span>
<lb n="1814"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1815"/><p><span>"Sgrios leat as seo," adeirim-se, "nó —"</span></p>
<lb n="1816"/>
<lb n="1817"/><p><span>Dhearc sí go grádhmhar orm arís.  Bhí na deóra 'n-a súilibh</span>
<lb n="1818"/><span>acht bhí meangadh gáiridhe ar a béal.</span></p>
<lb n="1819"/>
<lb n="1820"/><p><span>"Sgrios!" arsa mise go fíochmhar.</span></p>
<lb n="1821"/>
<lb n="1822"/><p><span>D'imthigh an meangadh gáiridhe.  Tháinic na deóra i</span>
<lb n="1823"/><span>ndáríribh, acht go raibh sí ag iarraidh a gcosg.</span></p>
<lb n="1824"/>
<lb n="1825"/><p><span>"A Mh-ich-ich-íl!  A Mh-ich-íl!" ar sise, agus na deóir</span>
<lb n="1826"/><span>ag tuitim anuas ar a leicnibh.  Chuir sí a lámh 'n-a brollach</span>
<lb n="1827"/><span>agus bhain amach buidéilín beag uisge beatha as, agus thairg</span>
<lb n="1828"/><span>sí dhom é.  Bhí leisg orm féin a glacadh uaithi ar ndóigh, acht</span>
<lb n="1829"/><span>bhí cineál fuachta orm de bhárr na hoidhche … acht</span>
<lb n="1830"/><span>chaitheas an buidéal uaim ar an talamh ar an bpointe 's a</span>
<lb n="1831"/><span>rugas air.  Bhí sé te le teas a colna.  Tháinic gráin</span>
<lb n="1832"/><span>orm.</span></p>
<lb n="1833"/>
<lb n="1834"/><p><span>"Gread leat," arsa mise ag breith ar mo mhaide croise,</span>
<lb n="1835"/><span>agus 'ghá bhagairt uirri.</span></p>
<lb n="1836"/>
<lb n="1837"/><p><span>Níor cheap sí go rabhas i ndáríribh.  Níor cheap sí go</span>
<lb n="1838"/><span>mbuailfinn í.  Acht bhuailfinn, muna mbéadh gur chaith sí a</span>
<lb n="1839"/><span>dhá láimh lán-láidre timcheall orm.  Níor fhéadas cor a chur</span>
<lb n="1840"/><span>díom.  Thosuigh sí dhom fhásgadh agus dhom phógadh — dhom'</span>
<lb n="1841"/><span>phógadh agus dhom' fhásgadh — go raibh an t-allus ag tuitim</span>
<lb n="1842"/><span>anuas uaithi ar mo bhaithis, agus ar mo shróin agus ar, mo</span>
<lb n="1843"/><span>bhéal; go rabhas go faon agus go tréith-lag aici; go raibh sí</span>
<lb n="1844"/><span>féin go faon de bhárr a saothair; go bhfaca sí an fear beag</span>
<lb n="1845"/><span>buidhe féin le n-ár n-ais agus snaois air.</span></p>
<lb n="1846"/>
<lb n="1847"/><p><span>Thug sí do na bonnaibh é.  Níor fhan an fear beag buidhe</span>
<lb n="1848"/><span>acht a oiread léithi.  D'imthigh leis, thiubhrainn an leabhar gur</span>
<lb n="1849"/><span>amhrán grádha a bhí dhá chanadh aige ag imtheacht dó.</span></p>
<lb n="1850"/>
<lb n="1851"/><p><span>Mara bhfuil ag Dia, marbóchaidh mé an ceólán úd uair</span>
<lb n="1852"/><span>eicínt má fhághaim an fhaill … acht an Bhean Mhór</span>
<lb n="1853"/><span>Reamhar — bhfuil bean eile de mhnáibh an domhain nach gcuir-</span>
<lb n="1854"/><span>feadh an bhail atá orm féin gráin uirri acht í siúd amháin?</span>
<lb n="1855"/><span>Ar eagla go gcuirfinn féin spéis innti, caithfidh mé — uch!</span>
<lb n="1856"/><span>ní abróchad é.</span>
<lb n="1857"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1858"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="1859"/>
<lb n="1860"/><p><span>Ní fada go raibh an fhaill agam ar an bhfear beag buidhe.</span></p>
<lb n="1861"/>
<lb n="1862"/><p><span>Tráthnóna an lae sin cé bhuailfeadh isteach chugam 'san</span>
<lb n="1863"/><span>mbotha acht é.  Bhí cosamhlacht air go raibh rud éigin ar</span>
<lb n="1864"/><span>intinn aige, rud éigin a bhí ag déanamh imnidhe dhó.</span></p>
<lb n="1865"/>
<lb n="1866"/><p><span>"Badh mhian liom," ar seisean, "comhrádh ciúin ciallmhar</span>
<lb n="1867"/><span>a dhéanamh leat."</span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>"Na ceithre phunnt san tseachtmhain gealladh dhom —"</span></p>
<lb n="1870"/>
<lb n="1871"/><p><span>"Ní headh," ar seisean ag cur isteach orm, "acht sgéal</span>
<lb n="1872"/><span>ba thádhbhachtaighe ná sin go mór."</span></p>
<lb n="1873"/>
<lb n="1874"/><p><span>"Sgaoil chugainn é, arsa mise, "agus leig dom a dhul</span>
<lb n="1875"/><span>ar agaidh le mo chuid léightheóireacht'."</span></p>
<lb n="1876"/>
<lb n="1877"/><p><span>"A fhir óig," ar seisean, agus fearg 'n-a ghlór, "a fhir</span>
<lb n="1878"/><span>óig," ar seisean, "ná bíodh an oiread de'n díthcéille ort</span>
<lb n="1879"/><span>is go gceapfá go dtig leat do rogha rud a dhéanamh annseo</span>
<lb n="1880"/><span>nó is duit is measa.  Casadh daoine de do shórt-sa orm</span>
<lb n="1881"/><span>cheana — casadh orm iad sul ar rugadh thusa, agus ní buidheach</span>
<lb n="1882"/><span>díobh féin a bhíodar.  Ní fada d'fhanadar agam.  'Siad a</span>
<lb n="1883"/><span>bhí go leamh díobh féin ag imtheacht dóibh."</span></p>
<lb n="1884"/>
<lb n="1885"/><p><span>Chuir sé an méid sin de go beó tapaidh agus nós duine</span>
<lb n="1886"/><span>bhéadh corruighthe go mór, acht nach raibh a fhios agam féin an i</span>
<lb n="1887"/><span>ndáríribh a bhí sé nó an raibh sé ag leigint air féin cuthach</span>
<lb n="1888"/><span>a bheith air, agus níor mhisde liom cé aca.  Ní raibh fhios</span>
<lb n="1889"/><span>agam, acht a oiread, céard a bhí in' intinn aige, agus ba</span>
<lb n="1890"/><span>chuma liom.  'N-a sheasamh annsin faoi'n lampa beag dhó,</span>
<lb n="1891"/><span>agus an solus ag tuitim anuas ar a ghruaidh bhuidhe rocaigh,</span>
<lb n="1892"/><span>cuirfeadh sé gáiridhe ar dhuine.  Bhí fonn gáiridhe orm féin</span>
<lb n="1893"/><span>Ar chaoi ar bith.  Bhainfinn greann agus sult as ó bhí a fhonn</span>
<lb n="1894"/><span>orm.  Agus bhain.</span></p>
<lb n="1895"/>
<lb n="1896"/><p><span>Thosuigh air arís.</span></p>
<lb n="1897"/>
<lb n="1898"/><p><span>"A fhir óig," ar seisean — ní bhiodh aon ainm eile aige ar</span>
<lb n="1899"/><span>dhuine, cuma cé'n aois a bhéadh aige nuair a bhíodh fearg air.</span>
<lb n="1900"/><span>"Ná bíodh aon cheapadh agad-sa a fhir óig," ar seisean,</span>
<lb n="1901"/><span>"go bhfuighidh tú cead do chinn annseo, mar ní bhfuighidh tú.</span>
<lb n="1902"/><span>Chonnaiceas-sa ar maidin thú — chonnaic go leór eile de mo</span>
<lb n="1903"/><span>mhuintir thú …"</span>
<lb n="1904"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1905"/><p><span>"Acht nach bhfuil a fhios agad féin," arsa mise — agus bhíos</span>
<lb n="1906"/><span>ar tí an sgéal a nochtadh 'n-a fhírinne dho nuair a chuir sé</span>
<lb n="1907"/><span>isteach orm.  Acht bhí a fhios agam céard a bhí in' intinn</span>
<lb n="1908"/><span>aige.</span></p>
<lb n="1909"/>
<lb n="1910"/><p><span>"Nuair a fuair m'athair bocht bás fiche bliadhain ó shoin</span>
<lb n="1911"/><span>(ar láimh dheis Dé go raibh a anam), nuair a fuair sé bás,</span>
<lb n="1912"/><span>adeirim, thug sé comhairle mo leasa dhom.  "Tá muinntir</span>
<lb n="1913"/><span>Trott ar an mbóthar anois le leithchéad bliadhain," ar</span>
<lb n="1914"/><span>seisean, "agus droch-ghníomh ná feall-bheart ná tada dá</span>
<lb n="1915"/><span>sórt ní deárnadh 'n-a dtaisbeántas ariamh.  Go raibh an</span>
<lb n="1916"/><span>sgéal amhlaidh choidhche," ar seisean.  "Beidh, a athair," arsa</span>
<lb n="1917"/><span>mise, "beidh 'fhad 's beó mé."  Go raibh an t-ádh ort, a mhic;</span>
<lb n="1918"/><span>go gcuidighidh Dia leat, a mhic', ar seisean, agus d'éaluigh</span>
<lb n="1919"/><span>sé ar nós an bhric.  Agus ó'n lá sin anuas choinnigheas-sa</span>
<lb n="1920"/><span>cliú mo mhuinntir' i n-áirde.  Na daoine a bhí faoi mo</span>
<lb n="1921"/><span>chúram, na mná go mór-mhór, ní 'mo mhaighistir orra a bhíos,</span>
<lb n="1922"/><span>acht mar bhéinn in loco parentis … agus má tá</span>
<lb n="1923"/><span>m'athair atá 'san bhflaitheas ag feachaint anuas ar a mhicín</span>
<lb n="1924"/><span>mhúirneach anocht, d'fhéadfadh sé a chruthughadh …"</span></p>
<lb n="1925"/>
<lb n="1926"/><p><span>Leis an gcaoi a ndubhairt sé an chaint, le chomh corruighthe</span>
<lb n="1927"/><span>'s bhí sé, le chomh dúthrachtach 's bhí sé, b'fhacthas dom go raibh</span>
<lb n="1928"/><span>sé i ndáríribh — gur cheap sé go raibh fúm an bhean reamhar</span>
<lb n="1929"/><span>a mhealladh.  Acht ní raibh agam acht cuid de'n sgéal.</span>
<lb n="1930"/><span>D'imthigh na bliadhanta sul ar thuigeas i gceart é.  Cheapas</span>
<lb n="1931"/><span>i dtosach mo chuid-se de'n sgéal a nochtadh dhó, acht bhí</span>
<lb n="1932"/><span>diabhlaidheacht éigin orm.  Bhí mé ag smaoineadh ar bheart,</span>
<lb n="1933"/><span>agus dá n-éireóchadh liom bhéadh greann ann.</span></p>
<lb n="1934"/>
<lb n="1935"/><p><span>"Caithfidh mé sgaradh leat, a fhir óig, ar seisean, "bíodh</span>
<lb n="1936"/><span>is nach bhfuil de locht agam ort acht é sin amháin."</span></p>
<lb n="1937"/>
<lb n="1938"/><p><span>"Má's éigin dom imtheacht," arsa mise, agus is beag</span>
<lb n="1939"/><span>nár bhris gáiridhe orm, "nach bhféadfaidh mé í bhreith liom?"</span></p>
<lb n="1940"/>
<lb n="1941"/><p><span>"Í bhreith leat, an eadh?" ar seisean, agus shíleas go</span>
<lb n="1942"/><span>raibh sé ar tí mé bhualadh, "Í bhreith leat!  Í bhreith leat!</span>
<lb n="1943"/><span>Mh' anam ó'n diabhal agus gan droch-ní ar m'anam, mara</span>
<lb n="1944"/><span>bhfuil sé ar buile i ndáríribh!"</span></p>
<lb n="1945"/>
<lb n="1946"/><p><span>"Ní ar buile atáim," arsa mise, go deas réidh, "acht i</span>
<lb n="1947"/><span>gcleamhnas."</span></p>
<lb n="1948"/>
<lb n="1949"/><p><span>"I gcleamhnas!"</span>
<lb n="1950"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1951"/><p><span>Is beag nach ndeacha sé i laige.  B'éigin dom focal</span>
<lb n="1952"/><span>éigin a rádh nó bhéinn 'sna trithíbh gáiridhe.</span></p>
<lb n="1953"/>
<lb n="1954"/><p><span>"I gcleamhnas!" ar seisean an ath-uair.</span></p>
<lb n="1955"/>
<lb n="1956"/><p><span>"I gcleamhnas," arsa mise, "nach gcreideann tú mé?"</span></p>
<lb n="1957"/>
<lb n="1958"/><p><span>Dhearc sé orm.  Dhearcamar ar a chéile.</span></p>
<lb n="1959"/>
<lb n="1960"/><p><span>"Fiafruigh dhi féin é, mara gcreideann tú mé," arsa</span>
<lb n="1961"/><span>mise.</span></p>
<lb n="1962"/>
<lb n="1963"/><p><span>Chuaidh duine dá mhuinntir thar dhoras an bhotha.</span></p>
<lb n="1964"/>
<lb n="1965"/><p><span>"Abair le Neill a theacht annseo," ar seisean leis,</span>
<lb n="1966"/><span>"abair léithi gur mise chuir fios uirri."</span></p>
<lb n="1967"/>
<lb n="1968"/><p><span>(Neill a bhíodh aca ar an mnaoi reamhair.)</span></p>
<lb n="1969"/>
<lb n="1970"/><p><span>Thainic an bhean reamhar agus eagla an domhain uirri.  Nach</span>
<lb n="1971"/><span>aige bhí an smacht uirri?  Bhí sí i riocht a dhul i laige roimhe.</span></p>
<lb n="1972"/>
<lb n="1973"/><p><span>"Bíodh misneach agad," arsa mise léithi.</span></p>
<lb n="1974"/>
<lb n="1975"/><p><span>Thosuigh sise ag gol.</span></p>
<lb n="1976"/>
<lb n="1977"/><p><span>"Shíleas go raibh tú sásta leis mar chleamhnas," ars' an</span>
<lb n="1978"/><span>fear beag buidhe léithi, "acht mara bhfuil …"</span></p>
<lb n="1979"/>
<lb n="1980"/><p><span>Níor chualas a thuilleadh, má dubhradh é, mar do leig sise</span>
<lb n="1981"/><span>streancán eile aisti.</span></p>
<lb n="1982"/>
<lb n="1983"/><p><span>"Bhfuil tú sásta an fear seo phósadh? ar seisean.</span>
<lb n="1984"/><span>"Abair go bhfuil nó abair nach bhfuil."</span></p>
<lb n="1985"/>
<lb n="1986"/><p><span>"An fear seo a phósadh?" ar sise tríd an ngol agus</span>
<lb n="1987"/><span>iongantas uirri.</span></p>
<lb n="1988"/>
<lb n="1989"/><p><span>"'Sead, an fear seo a phósadh.  Bhfuil tú sásta,</span>
<lb n="1990"/><span>adeirim?"</span></p>
<lb n="1991"/>
<lb n="1992"/><p><span>Níor labhair sí.  Cheap sí gur ag magadh fúithi bhíomar</span>
<lb n="1993"/><span>beirt, acht níorbh' eadh.  Bhí an fear beag buidhe i ndáríribh</span>
<lb n="1994"/><span>fíre.</span></p>
<lb n="1995"/>
<lb n="1996"/><p><span>"Tá náire uirri romhat-sa," adeirim féin leis, "acht bhí</span>
<lb n="1997"/><span>sí lán-tsásta mé phósadh ar maidin.  Nach raibh anois?"</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>"Bh-bh-í-í, bhí," ar sise, ag triomughadh na súl dhi.</span></p>
<lb n="2000"/>
<lb n="2001"/><p><span>"Tá sé 'n-a chleamhnas," ars' an fear beag buidhe, "acht</span>
<lb n="2002"/><span>is mian liom," ar seisean, "an uile shórt a bheith i gceart</span>
<lb n="2003"/><span>agus i gcóir againn.  Bíodh fiadhnaidhthe againn," ar seisean,</span>
<lb n="2004"/><span>"go bhfuil an fear seo sásta an bhean seo phósadh.  Bíodh</span>
<lb n="2005"/><span>fiadhnaidhthe againn," ar seisean, "go bhfuil sise sásta</span>
<lb n="2006"/><span>eisean a phósadh.  Bíodh sé 'n-a dhubh agus 'n-a bhán againn,"</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="2007"/><p><span>ar seisean, "bíodh sé faoi láimh agus faoi shéala na beirte</span>
<lb n="2008"/><span>atá i gcleamhnas," ar seisean ag tarraint paipéir mhóir as</span>
<lb n="2009"/><span>a phóca</span></p>
<lb n="2010"/>
<lb n="2011"/><p><span>Leig sé fead.  Táinic beirt nó triúr dá mhuintir chuige.</span></p>
<lb n="2012"/>
<lb n="2013"/><p><span>"Glaodhaidh ar an bhfuirinn uile go léir," ar seisean.</span></p>
<lb n="2014"/>
<lb n="2015"/><p><span>Glaodhadh orra.  Tháinic an bhean a raibh culaith uirri mar</span>
<lb n="2016"/><span>bhéadh ar bhainrioghain na sídhe, agus an fear a bhí ag tiomáint</span>
<lb n="2017"/><span>an chapaill dhi; tháinic lucht coimeádtha na mbeithidheach allta</span>
<lb n="2018"/><span>tháinic na ceóltóirí; tháinic beirt innealltóir a bhí go dubh</span>
<lb n="2019"/><span>agus go smeartha; tháinic an t-aos grinn; tháinic a mná</span>
<lb n="2020"/><span>agus a gclann agus bruith a ladhar orra uile.  Acht leig an</span>
<lb n="2021"/><span>fear beag buidhe air nach raibh fhios aige sin.</span></p>
<lb n="2022"/>
<lb n="2023"/><p><span>Léigh sé an paipéar.  Go rabhas féin sásta an bhean a</span>
<lb n="2024"/><span>phósadh — sin a raibh ann.  Chuireas m'ainm leis.  Chuir an</span>
<lb n="2025"/><span>bhean reamhar a hainm leis agus í go cúthalach.  Chuaidh beirt</span>
<lb n="2026"/><span>eile i bhfiadhnaidhe air.  Chuir mo dhuine 'n-a phóca go</span>
<lb n="2027"/><span>cúramach é.</span></p>
<lb n="2028"/>
<lb n="2029"/><p><span>Bhí cuid de na daoine a bhí 'sa láthair ag fagháil an-chuimse</span>
<lb n="2030"/><span>grinn as an obair.  Cheapfá orm féin nach raibh aon fhear</span>
<lb n="2031"/><span>eile i nÉirinn a bhí chomh sásta liom agus lámh na mná raimhe</span>
<lb n="2032"/><span>i ngreim agam.</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>"Tá obair mhór le déanadh agaibh anois," ars' an fear</span>
<lb n="2035"/><span>beag buidhe le n-a mhuintir, "acht anocht ar a haon déag</span>
<lb n="2036"/><span>a chlog, nuair a bhéas na daoine imthighthe a-bhaile, nuair</span>
<lb n="2037"/><span>bhéas saothar na hoidhche déanta agaibh, tagaidh uile go léir</span>
<lb n="2038"/><span>annseo, tagadh gach mac máthar agus gach inghean athar</span>
<lb n="2039"/><span>agaibh, agus mara mbeidh sgléip agus greann agus aoibhneas</span>
<lb n="2040"/><span>ann, ní mise Alf Trott."</span></p>
<lb n="2041"/>
<lb n="2042"/><p><span>Bhí a mhuintir ag imtheacht.</span></p>
<lb n="2043"/>
<lb n="2044"/><p><span>"An-oidche bhéas againn — an-oidche amach 's amach bhéas</span>
<lb n="2045"/><span>ann," ar seisean leó, agus cheapas féin nach raibh sé a</span>
<lb n="2046"/><span>rádh acht an fhírinne.  Togha oidche bhéas againn, má tá sé</span>
<lb n="2047"/><span>'mo chumas togha oidche dhéanamh dhi.</span>
<lb n="2048"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="2049"/><p><span>XIII.</span></p>
<lb n="2050"/>
<lb n="2051"/><p><span>Timcheall 's leath-uair sul ar fosgluigheadh na geataí cé</span>
<lb n="2052"/><span>bhuailfeadh isteach chugam acht an fear beag buidhe.  Bhí</span>
<lb n="2053"/><span>cosamhlacht air go raibh sé an-tsásta leis féin, agus leis</span>
<lb n="2054"/><span>an gcleamhnas bhí déanta aige dhom, agus leis an saoghal</span>
<lb n="2055"/><span>go léir.  Níor dhearmad sé a lámha a nighe i n-aer; níor</span>
<lb n="2056"/><span>dhearmad sé an tsúil a chaochadh orm, agus nuair d'fheictheá</span>
<lb n="2057"/><span>ag caochadh na súile é, agus nuair d'fheictheá an meangadh</span>
<lb n="2058"/><span>thagadh ar a bhéal, agus an chaoi a bhíodh a shrón fhada chrotach</span>
<lb n="2059"/><span>agus a smigín biorach ag iarraidh a bheith ag pógabh a chéile</span>
<lb n="2060"/><span>ós cionn a bhéil, ní fhéadfá gan gáiridhe dá mbéidhtheá thaobh</span>
<lb n="2061"/><span>le aon gháire amháin.  Bhí lampa crochta as sail a bhí ós ár</span>
<lb n="2062"/><span>gcionn, agus leis an mbealach ar thuit an solus anuas ar</span>
<lb n="2063"/><span>a éadan buidhe agus leis an ngreann agus leis an</span>
<lb n="2064"/><span>ngleacaidheacht bhí 'san éadan sin, déarfá nár cuireadh ar</span>
<lb n="2065"/><span>an saoghal é acht le daoine a chur 'sna trithíbh gáiridhe.  Ar</span>
<lb n="2066"/><span>chaoi ar bith do phléasgas féin, bíodh is go raibh a fhios agam</span>
<lb n="2067"/><span>go raibh faoi cleas a imirt orm.  Phléasg seisean.  Phléasg</span>
<lb n="2068"/><span>an bheirt againn i n-aonfheacht.  Do chloisfeá gach sgairt</span>
<lb n="2069"/><span>gáiridhe uainn treasna na páirce.  Bhuail sé faoi le mo</span>
<lb n="2070"/><span>chois gan cuireadh gan iarraidh.  Thosuigh sé dhom' dhingeadh</span>
<lb n="2071"/><span>'san taobh le n-a leath-uilinn.  Thugas-sa an cor céadna dhó.</span>
<lb n="2072"/><span>Phléasgamar beirt an ath-uair, acht is beag a bhí a fhios ag</span>
<lb n="2073"/><span>an ngleacaidhe cé'n chúis gáiridhe a bhí agam-sa.</span></p>
<lb n="2074"/>
<lb n="2075"/><p><span>Faoi dheóidh, tháinic a chaint chuige.</span></p>
<lb n="2076"/>
<lb n="2077"/><p><span>"Ríméad an domhain atá orm, a mhic ó," ar seisean, "go</span>
<lb n="2078"/><span>bhfuil sí agad 'sa deireadh thiar."</span></p>
<lb n="2079"/>
<lb n="2080"/><p><span>Níor labhaireas féin.  Leigeas orm go rabhas cúthalach.</span></p>
<lb n="2081"/>
<lb n="2082"/><p><span>"Má tá sí roinnt reamhar féin," ar seisean, "nach</span>
<lb n="2083"/><span>amhlaidh is feárr é?"</span></p>
<lb n="2084"/>
<lb n="2085"/><p><span>Bhí socruighthe agam céard a dhéanfainn.  Cheapas beagán</span>
<lb n="2086"/><span>grinn a bhaint amach dhom, dá mb'fhéidir é.</span></p>
<lb n="2087"/>
<lb n="2088"/><p><span>"Ní bhéadh gnótha ar bith agam dhi," arsa mise, "mara</span>
<lb n="2089"/><span>mbéadh go bhfuil sí roinnt reamhar.  Na mná raimhe —"</span></p>
<lb n="2090"/>
<lb n="2091"/><p><span>"Á! ná mná raimhe! ná mná raimhe!" ar seisean ag cur</span>
<lb n="2092"/><span>isteach orm, "'siad is deise, 'siad is lághaighe, 'siad is</span>
<lb n="2093"/><span>carthannaighe, 'siad is séimhe, 'siad is ciúine ciallmhaire</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2094"/><p><span>tuigseanaighe.  Ár ná achrann ná uisge-faoi-thalamh ní</span>
<lb n="2095"/><span>chuireann siad ar siubhal.  Glacann siad leis an saoghal.</span>
<lb n="2096"/><span>Bíonn siad go sona sásta grianach i gcómhnuidhe.  Bíonn a</span>
<lb n="2097"/><span>bhfuil 'n-a gcuideachtain sásta suaimhneach.  Dá mbéinn-se</span>
<lb n="2098"/><span>le pósadh, ní phósfainn aon bhean acht bean reamhar.  Dheamhan</span>
<lb n="2099"/><span>pósadh."</span></p>
<lb n="2100"/>
<lb n="2101"/><p><span>Thosuigh sé dom' dhingeadh 'san taobh le n-a leath-uilinn</span>
<lb n="2102"/><span>arís, agus ag caochadh na súile orm.  Uaireannta bhíodh fonn</span>
<lb n="2103"/><span>gáiridhe orm; uaireannta eile bhíodh fonn orm an bioránach</span>
<lb n="2104"/><span>a thachtadh, acht gur bhuaidh ag an bhfonn gáiridhe ar an bhfonn</span>
<lb n="2105"/><span>tachttha 'sa deireadh.</span></p>
<lb n="2106"/>
<lb n="2107"/><p><span>"Marach gur cheapas nach raibh sí féin sásta —" arsa</span>
<lb n="2108"/><span>mise, acht go mb'éigin dom cosg a chur orm féin ar eagla</span>
<lb n="2109"/><span>go gceapfadh sé gur ag magadh a bhíos.</span></p>
<lb n="2110"/>
<lb n="2111"/><p><span>"Cheap tú nach raibh sí féin sásta!" ar seisean agus</span>
<lb n="2112"/><span>iongnadh an tsaoghail air.  "Tá sí sásta, a mhic ó.  Tá sí</span>
<lb n="2113"/><span>lán-tsásta.  Ní'l aon fhear ar dhruim an domhain indiu is</span>
<lb n="2114"/><span>gile léithi ná thú.  'Tú an buachaill fionn.  'Tú an fear</span>
<lb n="2115"/><span>báire.  'Tú plúr na bhfear.  'Tú a togha."</span></p>
<lb n="2116"/>
<lb n="2117"/><p><span>"Nár laghduighidh Dia an sgéalaidhe," arsa mise.</span></p>
<lb n="2118"/>
<lb n="2119"/><p><span>"Á! a rógaire!" ar seisean.  Chaoch sé an tsúil, acht</span>
<lb n="2120"/><span>má chaoch, d'fhan sí dúnta.  Thug sé poc eile faoi na</span>
<lb n="2121"/><span>heasnachaibh dhom.  "Á! a rógaire!" ar seisean, "thugas</span>
<lb n="2122"/><span>faoi deara thú.  Thugas faoi deara le fada an lá thú.  Níor</span>
<lb n="2123"/><span>cheapas go raibh ionnad suirigheacht a dhéanamh leath chomh</span>
<lb n="2124"/><span>maith.  Dheamhan ar cheapas é!  Agus nach tú bhí i n-an' a</span>
<lb n="2125"/><span>toghadh!  (Thug sé poc eile faoi na heasnachaibh dhom.) Na</span>
<lb n="2126"/><span>mná raimhe!  Mh'anam go gcaithfead-sa a seachaint.  Tá</span>
<lb n="2127"/><span>siad contabhairteach … tá siad an-chontabhairteach!"</span></p>
<lb n="2128"/>
<lb n="2129"/><p><span>(Bhí fuinneóigín i n-áirde i n-ádhmaid mo bhotha-sa agus</span>
<lb n="2130"/><span>thugas féin faoi deara go raibh duine taobh amuigh ag</span>
<lb n="2131"/><span>féachaint isteach orainn.  An bhean reamhar í féin a bhí ann:</span>
<lb n="2132"/><span>tháinic sí le cuairt a thabhairt orm féin, agus le comhrádh a</span>
<lb n="2133"/><span>dhéanamh liom faoi'n gcleamhnas sul a n-osglóchaidhe an</span>
<lb n="2134"/><span>taisbeántas, acht ar fheiceál an fhir bhig bhuidhe dhi, ghread léithi</span>
<lb n="2135"/><span>chomh tapaidh is bhí innti.  Níor thug seisean faoi deara</span>
<lb n="2136"/><span>ann í.)</span>
<lb n="2137"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2138"/><p><span>"Nuair a bhéas an pósadh déanta," arsa mise tar éis</span>
<lb n="2139"/><span>tamaill, "caithfidh tú páidhe fheileamhnach thabhairt do mo</span>
<lb n="2140"/><span>mhnaoi."</span></p>
<lb n="2141"/>
<lb n="2142"/><p><span>"Gan aimhreas.  Ní bhéadh ann acht do cheart … acht</span>
<lb n="2143"/><span>innseochad céard a dhéanfas mé …"</span></p>
<lb n="2144"/>
<lb n="2145"/><p><span>Stop sé agus dhearc idir an dá shúil orm.  Ní féachaint</span>
<lb n="2146"/><span>chneasta chóir thug sé orm, acht an fhéachaint thiubhradh cat</span>
<lb n="2147"/><span>ar luchóig nuair a bhéadh eagla air go n-imtheóchadh sé uaidh</span>
<lb n="2148"/><span>isteach i mbéal a phuill.  Ní fhacas an fhéachaint úd ó shoin</span>
<lb n="2149"/><span>nár thugas féachaint an fhir bhig bhuidhe uirri.</span></p>
<lb n="2150"/>
<lb n="2151"/><p><span>"Nuair a bhéas an pósadh déanta," ar seisean, "bhéaraidh</span>
<lb n="2152"/><span>mé cúig phunnt 'san tseachtmhain dhíbh.  Cúig phunnt!  Cuirfidh</span>
<lb n="2153"/><span>mé an bheirt agaibh isteach i n-aon árus amháin.  Fógróchad</span>
<lb n="2154"/><span>do'n tsaoghal faoi'n bpósadh … acht beidh ort deimhne</span>
<lb n="2155"/><span>thabhairt dom nach n-imtheóchaidh tú uaim go ceann dhá bhliadhain</span>
<lb n="2156"/><span>ar a laighead."</span></p>
<lb n="2157"/>
<lb n="2158"/><p><span>Bhí fhios agam go maith céard a bhí i n-intinn aige.  Dá</span>
<lb n="2159"/><span>bhféadfadh sé greim fhagháil orm féin, dá bhféadfadh sé</span>
<lb n="2160"/><span>staicín uathbháis agus iongantais a dhéanamh dhíom ós comhair</span>
<lb n="2161"/><span>an tsaoghail mhóir, bhéadh sé ceart.  Níor labhras ar fhaitchíos</span>
<lb n="2162"/><span>go nochtóchainn mo smaointe.  Do labhair seisean agus do</span>
<lb n="2163"/><span>labhair sé mar bhéadh sé ag labhairt le sluagh mór daoine a</span>
<lb n="2164"/><span>thiocfadh leis an "bhfear buile" agus a chéile, an Bhean</span>
<lb n="2165"/><span>Reamhar, fheiceál.</span></p>
<lb n="2166"/>
<lb n="2167"/><p><span>"An bhean is raimhe faoi'n domhan," ar seisean.  "Seacht</span>
<lb n="2168"/><span>gclocha ar fhichid meadhchan.  An Bhean Reamhar a phós an</span>
<lb n="2169"/><span>Fear Buile a mharbhuigh ochtar fear 'san nGearmáin le sgin!</span>
<lb n="2170"/><span>Agus rian na fola uirri!  Agus nach iad atá socair</span>
<lb n="2171"/><span>suaimhneach i bhfochair a chéile?  Á! a mhná óga, nach iongantach</span>
<lb n="2172"/><span>é an ghrádh?  Ní raibh an file mór Éireannach úd Tomás</span>
<lb n="2173"/><span>Ó Mórdha ag dul amudha nuair adubhairt sé nach raibh aon</span>
<lb n="2174"/><span>ní eile ar an saoghal seo chomh cumasach leis.  An dóigh libh</span>
<lb n="2175"/><span>go bhfuil, a mhná óga?  Má's dóigh, fiafruighidh de na fearaibh</span>
<lb n="2176"/><span>óga é.  Acht fan … cé'n chaoi a ndubhairt an file</span>
<lb n="2177"/><span>é? …  Á! go bhfóiridh Dia orm! ní'l an chuimhne agam</span>
<lb n="2178"/><span>mar bhíodh lá …"</span></p>
<lb n="2179"/>
<lb n="2180"/><p><span>Dhearc sé uaidh.  Leis an gcosamhlacht a bhí air do cheapfá</span>
<lb n="2181"/><span>go bhfaca sé rud éigin i gcéin, rud éigin iongantach nach</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2182"/><p><span>bhféadfadh duine ar bith eile fheiceál.  D'fhan se cúpla</span>
<lb n="2183"/><span>nóiméad mar sin agus gan focal a rádh.</span></p>
<lb n="2184"/>
<lb n="2185"/><p><span>"An grádh!" ar seisean faoi dheóidh, agus do shín sé a</span>
<lb n="2186"/><span>dhá láimh amach uaidh.  "An grádh!" ar seisean agus d'éirigh</span>
<lb n="2187"/><span>sé 'n-a sheasamh go tobann.  "An grádh! nach iomdha achrann</span>
<lb n="2188"/><span>agus clampar, nach iomdha cath agus comhrac, nach iomdha</span>
<lb n="2189"/><span>cogadh agus ár a chuir sé ar bun ó thús an tsaoghail go dtí</span>
<lb n="2190"/><span>an lá atá indiu ann?  Agus níor maoluigheadh air fós!</span>
<lb n="2191"/><span>An grádh!  Á! nach bhfuil sé chomh buan-seasmhach leis na</span>
<lb n="2192"/><span>cnuic, chomh glórmhar leis an ngréin? …  Bhfuil aon</span>
<lb n="2193"/><span>atharrughadh ar an ngrádh indiu thar mar bhí i n-aimsir Chloinne</span>
<lb n="2194"/><span>calma Uisnigh?  Ní'l, a cháirde cléibh!  Tá a Dhéirdre féin</span>
<lb n="2195"/><span>ag an bhFear Buile.  Tá, agus badh mheasa leis í ná …</span>
<lb n="2196"/><span>acht ná himthighidh go fóil, a mhná óga … má fhanann</span>
<lb n="2197"/><span>sibh sgathamh eile tósóchaidh siad ag pógadh a chéile …</span>
<lb n="2198"/><span>Á!  Á! nach iongantach é an grádh?"</span></p>
<lb n="2199"/>
<lb n="2200"/><p><span>Gach uile uair adeireadh sé an focal "an grádh" dhúnadh</span>
<lb n="2201"/><span>sé a dhá shúil, agus do cheapfá ar a bheál agus ar a phusaibh</span>
<lb n="2202"/><span>gur ag ól meala a bhí sé.  Dá n-éireóchadh sé an chaint</span>
<lb n="2203"/><span>chéadna a rádh ós comhair an tsluaigh, agus é rádh ar an</span>
<lb n="2204"/><span>mbealach céadna, ní raibh aon aimhreas orm nach mbeidís ag</span>
<lb n="2205"/><span>bailiughadh chuige 'n-a míltibh.  Acht ní thig le file dán áluinn</span>
<lb n="2206"/><span>a chumadh uair ar bith a thogruigheann sé: bíonn féith na</span>
<lb n="2207"/><span>filidheachta níos treise 'san bhfear bheag bhuidhe an lá seo</span>
<lb n="2208"/><span>ná mar bhí ariamh cheana.  Bhí tógbháil chroidhe air; an tógbháil</span>
<lb n="2209"/><span>chéadna croidhe a bhíos ar fhile ag rádh a chuid filidheachta</span>
<lb n="2210"/><span>féin dhó.</span></p>
<lb n="2211"/>
<lb n="2212"/><p><span>"Cúig phunnt," arsa mé féin ós íseal acht gur chuala</span>
<lb n="2213"/><span>seisean é, agus dubhras ar bhealach é is go gceapfadh sé</span>
<lb n="2214"/><span>gur ar an airgead a bhíos ag smaoineadh feadh an achair,</span>
<lb n="2215"/><span>agus go rabhas lán-tsásta leis an bpáidhe.</span></p>
<lb n="2216"/>
<lb n="2217"/><p><span>"Cúig phunnt," ar seisean, agus ní shílfeá gur labhair</span>
<lb n="2218"/><span>sé go fileata faoi'n ngrádh ariamh, "cúig phunnt, is mór</span>
<lb n="2219"/><span>an t-airgead é: beidh do shaidhbhreas déanta."</span></p>
<lb n="2220"/>
<lb n="2221"/><p><span>"Ní bheidh tú féin gan roinnt a dhéanamh," arsa mise ag</span>
<lb n="2222"/><span>caochadh súile air, "beidh an domhan mór ag teacht le n-ár-</span>
<lb n="2223"/><span>bhfeiceál."</span></p>
<lb n="2224"/>
<lb n="2225"/><p><span>"B'fhéidir dhom an beagán a dhéanamh," ar seisean go</span>
<lb n="2226"/><span>neamhurchóideach, "acht tá sé 'san tairngireacht go bhfuighe</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2227"/><p><span>mé bás gan greim 'mo bhéal … acht tá siad ag</span>
<lb n="2228"/><span>bailiughadh chugainn cheana féin."</span></p>
<lb n="2229"/>
<lb n="2230"/><p><span>Feistigheadh agus deisigheadh mé féin.  Hosgluigheadh doras</span>
<lb n="2231"/><span>an bhotha.  Chuir an fear beag buidhe gothadh oibre air féin.</span>
<lb n="2232"/><span>Sheas sé 'san doras.</span></p>
<lb n="2233"/>
<lb n="2234"/><p><span>"An Fear Buile!  An Fear Buile le feiceál annseo!</span>
<lb n="2235"/><span>An Fear Buile a mharbhuigh ochtar fear leis an sgein fhada</span>
<lb n="2236"/><span>ghéir!  Rian na fola uirri fós féin!" agus mar sin de</span>
<lb n="2237"/><span>le na daoine mhealladh isteach.</span></p>
<lb n="2238"/>
<lb n="2239"/><p><span>Acht fuair sé faill le n-a rádh liom, sul ar tháinic duine</span>
<lb n="2240"/><span>ar bith chugainn, nach raibh aon mhaith i gcaint le taisbeántas</span>
<lb n="2241"/><span>a mholadh gan an chaint a bheith go fileata; gur daoine</span>
<lb n="2242"/><span>fileata a bhí i muintir na hÉireann, nach ndeárnaidh aon</span>
<lb n="2243"/><span>treóraidhe pobail maith dá thír ná dá mhuintir gan féith na</span>
<lb n="2244"/><span>filidheachta a bheith ann gur casadh file leis ar maidin i</span>
<lb n="2245"/><span>dteach ósta, agus gur shocruigh sé leis dán fada a cheannacht</span>
<lb n="2246"/><span>uaidh ar deich bhfichid — dán fada ag moladh an chleamhnais;</span>
<lb n="2247"/><span>go mbéadh an dán de mheabhair aige féin, nós go síleadh an</span>
<lb n="2248"/><span>sluagh gurab é féin a bhí 'ghá chumadh 'chomhfhad 's a bhí sé 'ghá</span>
<lb n="2249"/><span>rádh.</span></p>
<lb n="2250"/>
<lb n="2251"/><p><span>"Cúig phunnt," arsa mise.</span></p>
<lb n="2252"/>
<lb n="2253"/><p><span>"Cúig phunnt," ar seisean.</span></p>
<lb n="2254"/>
<lb n="2255"/><p><span>"Faoi t'ainm agus faoi do shéala," arsa mise.</span></p>
<lb n="2256"/>
<lb n="2257"/><p><span>"Faoi m'ainm agus faoi mo shéala," ar seisean.</span></p>
<lb n="2258"/>
<lb n="2259"/><p><span>XIV.</span></p>
<lb n="2260"/>
<lb n="2261"/><p><span>Tá sé an deich a chlog.  Tá an botha lán go draid.  Na</span>
<lb n="2262"/><span>daoine atá 'san láthair táid dingthe isteach 'n-a chéile ar</span>
<lb n="2263"/><span>nós sgadán i mbairille.  Tá cuid aca chomh fada sin uaim</span>
<lb n="2264"/><span>nach féidir leó aon amharc fhagháil orm.  Tá an Fear Beag</span>
<lb n="2265"/><span>Buidhe ann, agus é go saothrach ag iarraidh áit a dhéanamh</span>
<lb n="2266"/><span>dhóibh, agus do na daoine atá taobh amuigh.</span></p>
<lb n="2267"/>
<lb n="2268"/><p><span>Nuair atá réidhteach déanta aige éirigheann sé 'n-a sheasamh</span>
<lb n="2269"/><span>ar bhosga i lár an tsluaigh.</span>
<lb n="2270"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2271"/><p><span>"A cháirde," ar seisean, "a mhuintr na Gaillimhe," ar</span>
<lb n="2272"/><span>seisean, "tá focal beag agam le rádh libh anocht.  Chonnaic</span>
<lb n="2273"/><span>sibh — ní dóigh liom go bhfuil aon duine annseo nach bhfaca an</span>
<lb n="2274"/><span>Bhean Reamhar úd atá agam-sa.  Ní hí mo bhean féin í, mar</span>
<lb n="2275"/><span>is eól díbh nár phósas fós …"</span></p>
<lb n="2276"/>
<lb n="2277"/><p><span>"Sáthach luath agad," arsa duine.</span></p>
<lb n="2278"/>
<lb n="2279"/><p><span>"Fíor dhuit.  Tá sé sáthach luath agam fós … acht</span>
<lb n="2280"/><span>tá mná deasa i nGaillimh —"</span></p>
<lb n="2281"/>
<lb n="2282"/><p><span>Dhearc sé 'n-a thimcheall.  Bhí cuid de na mnáibh a bhí ann</span>
<lb n="2283"/><span>ag éirghe cúthalach.</span></p>
<lb n="2284"/>
<lb n="2285"/><p><span>"Acht faoi'n Mnaoi Reamhair seo atá agam," ar seisean</span>
<lb n="2286"/><span>ag féachaint 'n-a thimcheall arís, agus ag rádh na bhfocal ar</span>
<lb n="2287"/><span>nós breithimh a bheadh ag tabhairt breith bháis ar chuirptheach,</span>
<lb n="2288"/><span>"an bhean reamhar seo atá agam-sa," ar seisean, "tá —</span>
<lb n="2289"/><span>sí — i ngrádh."</span></p>
<lb n="2290"/>
<lb n="2291"/><p><span>Tháinic gáiridhe ar a raibh ann.</span></p>
<lb n="2292"/>
<lb n="2293"/><p><span>"Acht ní hé sin an chuid is measa de'n sgéal," arsa mo</span>
<lb n="2294"/><span>dhuine go brónach, "acht go dtug sí gean a croidhe — agus</span>
<lb n="2295"/><span>is mór an croidhe atá aici — do dhuine atá 'san láthair annseo</span>
<lb n="2296"/><span>anocht."</span></p>
<lb n="2297"/>
<lb n="2298"/><p><span>Dhearc sé go grinn ar fhear óg a bhí 'n-a aice.  Dhearc</span>
<lb n="2299"/><span>cách air.  Dhearguigh sé.</span></p>
<lb n="2300"/>
<lb n="2301"/><p><span>"Mh'anam, a Pheadar," ars' a chomhluadar leis, "go raibh</span>
<lb n="2302"/><span>tusa annseo gach oidhche ó tháinic siad."</span></p>
<lb n="2303"/>
<lb n="2304"/><p><span>Chuala an fear beag buidhe an focal.  Leig sé air go raibh</span>
<lb n="2305"/><span>gruaim air.</span></p>
<lb n="2306"/>
<lb n="2307"/><p><span>"Bíodh fhios agad, a fhir óig," ar seisean ag féachaint ar</span>
<lb n="2308"/><span>an duine a dhearguigh, "bíodh fhios agad," ar" seisean,</span>
<lb n="2309"/><span>"go bhfuilim-se in loco par — parentis, má thuigir an Laidin.</span>
<lb n="2310"/><span>Sin mar adéarfá go bhfuilim i n-ionad athar aici.  Acht táim</span>
<lb n="2311"/><span>sásta leis an bhfear óg — lán-tsásta.  Molaim a rogha."</span></p>
<lb n="2312"/>
<lb n="2313"/><p><span>Cheap an duine a dhearguigh focal eicínt a radh.  Theip</span>
<lb n="2314"/><span>air.</span></p>
<lb n="2315"/>
<lb n="2316"/><p><span>"Tá sé féin sásta léithi freisin.  Ní haon mhaith dhom</span>
<lb n="2317"/><span>'ghá séanadh oraibh cé hé … 'se an fear úd istigh é —</span>
<lb n="2318"/><span>an fear buile."</span>
<lb n="2319"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2320"/><p><span>Chloisfeá biorán ag tuitim.  Bhí gach uile dhuine dá raibh</span>
<lb n="2321"/><span>ann ag cur na súl thríom, agus a mbéal ar osgailt aca.</span>
<lb n="2322"/><span>Bhí an Fear Beag Buidhe féin i n-áirde ar an mbosga, agus</span>
<lb n="2323"/><span>gan gíog as.</span></p>
<lb n="2324"/>
<lb n="2325"/><p><span>Chonnaic sé duine dá mhuintir ag an doras.</span></p>
<lb n="2326"/>
<lb n="2327"/><p><span>"Tugtar isteach í," ar seisean.</span></p>
<lb n="2328"/>
<lb n="2329"/><p><span>Seóladh isteach í.  Leis an tsiubhal a bhí fúithi, agus leis</span>
<lb n="2330"/><span>an luasgán a bhí innti déarfá go mba geall le bád mór a</span>
<lb n="2331"/><span>bhéadh ar ancoire í, agus na tonntracha 'ghá suathadh.</span></p>
<lb n="2332"/>
<lb n="2333"/><p><span>Tháinic iongnadh orra siúd nach bhfaca cheana í.  Labhair an</span>
<lb n="2334"/><span>Fear Beag Buidhe.</span></p>
<lb n="2335"/>
<lb n="2336"/><p><span>"A mhuintir na Gaillimhe," ar seisean, "a cháirde</span>
<lb n="2337"/><span>cléibh," ar seisean, "bheirim cuireadh dhíbh uile go léir a</span>
<lb n="2338"/><span>theacht 'un na bainse.  Ní dhéanfar an pósadh go ceann míosa</span>
<lb n="2339"/><span>acht beidh bainis bhreágh ann; beidh bainis mhíosa ann; beidh mí</span>
<lb n="2340"/><span>na meala roimh ré aca.  'San oidhche i mbárach tosnócar ar</span>
<lb n="2341"/><span>an ngleó, agus mara mbeidh greann agus sgléip ann, ní</span>
<lb n="2342"/><span>mise Alf Trott … 'seadh, a chara, ní bhainfear a</span>
<lb n="2343"/><span>thuilleadh amach — an t-airgead céadna, dá phighin an duine."</span></p>
<lb n="2344"/>
<lb n="2345"/><p><span>Bhí fear grinn 'sa láthair.  Sgaoil sé rann uaidh i</span>
<lb n="2346"/><span>mBéarla:-</span></p>
<lb n="2347"/>
<lb n="2348"/><p><span>Phléasg a raibh ann.  Thosuigheadar ag magadh faoi'n bhFear</span>
<lb n="2349"/><span>Bheag Bhuidhe agus a chuid "airgid chéadna."  Bhí a dhruim</span>
<lb n="2350"/><span>liom.  Ní orm-sa ná ar an bhfeic a bhí 'n-a suidhe le mo thaobh</span>
<lb n="2351"/><span>a bhí áird ag na daoinibh acht ar an bhFear Bhuidhe.  Sgaoileas</span>
<lb n="2352"/><span>mo leath-chos.  Chuireas fúm í.  Chaitheas dhíom an folt</span>
<lb n="2353"/><span>bréagach agus na slabhraí gleóite práis.  Rugas ar an</span>
<lb n="2354"/><span>gcuaille a bhí le mo thaobh, agus rinneas maide croise dhe.</span>
<lb n="2355"/><span>D'éirigheas de phreib.</span></p>
<lb n="2356"/>
<lb n="2357"/><p><span>Iongantas a tháinic orra, ar fheiceál dóibh go rabhas féin</span>
<lb n="2358"/><span>'mo sheasamh.</span></p>
<lb n="2359"/>
<lb n="2360"/><p><span>"Cead cainte," arsa mise i n-árd mo ghotha, "cead</span>
<lb n="2361"/><span>cainte, a cháirde."</span>
<lb n="2362"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2363"/><p><span>Bhí faitchíos ar chuid de na mnáibh rómham.  Mar sin féin,</span>
<lb n="2364"/><span>fuaireas cead cainte.  Dá bhfeicteá an fear buidhe!  Bhí</span>
<lb n="2365"/><span>sé greamuighthe de'n talamh.  Ní raibh ann cor a chur dhe.</span></p>
<lb n="2366"/>
<lb n="2367"/><p><span>"A cháirde chléibh," adeirim-se, "chuala sibh céard dubhradh</span>
<lb n="2368"/><span>libh faoi mo chleamhnas-sa.  Ní raibh ann acht bréag.  Ní'l</span>
<lb n="2369"/><span>an bioránach úd thall i n-an' aon cheó eile innseacht.  Nuair</span>
<lb n="2370"/><span>a chuir sé mé féin ós bhur gcomhair céard a bhí ann acht</span>
<lb n="2371"/><span>bréag?  Agus nach maith a' lear airgid a mheall sé uaibh ó</span>
<lb n="2372"/><span>tháinic sé le n-a chuid bréag.  An sgian úd a chonnaic sibh</span>
<lb n="2373"/><span>ar ball, ní raibh uirri acht rian fola coiligh.  Nach é a mheall</span>
<lb n="2374"/><span>sibh, a mhuintir na Gaillimhe?  Nach sibh na brealláin?  Agus</span>
<lb n="2375"/><span>na hiongantais eile atá aige, is beag nach bhfuilid chomh</span>
<lb n="2376"/><span>bréagach leis an gceann a bhí annseo go dtí le ceathramha</span>
<lb n="2377"/><span>uaire ó shoin!  Nach bog a bhí an t-airgead agaibh?  Acht</span>
<lb n="2378"/><span>fágfaidh mise é féin leis an sgéal a réidhteach, ó 'sé is</span>
<lb n="2379"/><span>feárr chuige."</span></p>
<lb n="2380"/>
<lb n="2381"/><p><span>Bhuaileas fúm ar an talamh, agus gliondar ar mo chroidhe.</span>
<lb n="2382"/><span>Bhí fhios agam go ndéanfainn an mí-ádh air uair eicínt.</span>
<lb n="2383"/><span>Níor cheapas go n-éireóchadh liom chomh geal.</span></p>
<lb n="2384"/>
<lb n="2385"/><p><span>Thosuigh sé 'n-a raic agus 'n-a rí-rá.  Cuid aca a bhí ann</span>
<lb n="2386"/><span>ní raibh siad ag iarraidh acht a gcuid airgid fhagháil uaidh.</span>
<lb n="2387"/><span>Acht bhí cuid eile aca agus b'é an chuid ba líonmhaire é,</span>
<lb n="2388"/><span>agus ní shásóchadh aon ní iad siúd acht fuil an fhir bhuidhe.</span>
<lb n="2389"/><span>Bhí sé annsiúd 'n-a measg agus ba mhór an díol truaighe é.</span>
<lb n="2390"/><span>Ball éadaigh níor fágadh air gan stróiceadh.  Brúigheadh</span>
<lb n="2391"/><span>agus buaileadh agus milleadh é.  Agus nuair a bhíodar</span>
<lb n="2392"/><span>tuirseach de sin, thosuigheadar orra ag iarraidh na mbothán</span>
<lb n="2393"/><span>a tharraint ó chéile.  Ní fhágfaidís luach pighne ag an</span>
<lb n="2394"/><span>ngadaidhe gan milleadh.  Dubhairt cuid aca go gcuirfidís an</span>
<lb n="2395"/><span>áit go léir trí lasadh.  Acht níor chuir.</span></p>
<lb n="2396"/>
<lb n="2397"/><p><span>Chuala na daoine a bhí amuigh 'san bpáirc an gleó.  Chuala</span>
<lb n="2398"/><span>muintir an fhir bhuidhe freisin é.  Bhí iongantas ar an dá</span>
<lb n="2399"/><span>dhream céard a bhí ar siubhal istigh.  Shíleadar a theacht</span>
<lb n="2400"/><span>isteach, acht ar ndóigh, ó bhí an áit istigh lán go draid, bhí</span>
<lb n="2401"/><span>sé fánach aca.  Ní dheárna acht an both a leagadh.  Bhí sé</span>
<lb n="2402"/><span>'n-a rí-rá críochnuighthe annsin.  Ní raibh aon tsolus ann</span>
<lb n="2403"/><span>agus bhíodar ag bualadh a chéile as éadan.  Nuair a</span>
<lb n="2404"/><span>thairrneóchadh fear buille, ní bheadh fhios aige an duine dá</span>
<lb n="2405"/><span>cháirdibh ná duine de mhuintir an fhir bhig bhuidhe a bhíodh sé</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2406"/><p><span>a bhualadh.  Agus bhí cuid aca ann, agus ba chuma leó.</span>
<lb n="2407"/><span>Shílfeá nach raibh uatha acht buille maide a tharraint, agus</span>
<lb n="2408"/><span>plaosg duine eicínt a bhualadh.  D'éirigh leis an bhfear</span>
<lb n="2409"/><span>beag buidhe éalughadh ó'n gcath.  Bhí cuid aca ar a thóir fós.</span>
<lb n="2410"/><span>Nuair nár éirigh an tóir leó, cheap cuid aca go raibh an chuid</span>
<lb n="2411"/><span>eile aca 'ghá chosaint.  Annsin bhíodh sé 'n-a chomhrac idir</span>
<lb n="2412"/><span>an dá dhream sin.  Faoi dheóidh ní aon chath mór amháin a</span>
<lb n="2413"/><span>bhí ann idir na daoine a chaill a gcuid agus muintir an Fhir</span>
<lb n="2414"/><span>Bhig Bhuidhe, acht mar bheadh céad comhrach éinfhir ar fud na</span>
<lb n="2415"/><span>páirce.</span></p>
<lb n="2416"/>
<lb n="2417"/><p><span>D'fhanas féin amach ó'n ár.  Cheapas go bhféadfainn an</span>
<lb n="2418"/><span>Fear Buidhe fhagháil agus a áit foluighthe a nochtadh dhóibh.</span></p>
<lb n="2419"/>
<lb n="2420"/><p><span>Glanadh an pháirc 'sa deire.  Thuig na daoine nach raibh</span>
<lb n="2421"/><span>muintir an Fhir Bhuidhe 'n-a measg ar chor ar bith.  Chuaidh gach</span>
<lb n="2422"/><span>rud chun suaimhnis.</span></p>
<lb n="2423"/>
<lb n="2424"/><p><span>Bhíos féin ag tabhairt turais na páirce, nuair a tháinic</span>
<lb n="2425"/><span>cuid de mhuintir an fhir bhuidhe chugam go deifreach.  Bhí an</span>
<lb n="2426"/><span>fear macánta sin leath-mharbh ó'n bhfuil a chaill sé 'san</span>
<lb n="2427"/><span>gcomhrach.  Ní raibh aon ghnó aige dhíom feasta.  Bhí sé</span>
<lb n="2428"/><span>sásta mo chuid airgid a chur chugam dá n-imtheóchainn láithreach</span>
<lb n="2429"/><span>bonn.  Nárbh' fheárr dhom imtheacht ar thraen an dódhéag?</span></p>
<lb n="2430"/>
<lb n="2431"/><p><span>Bhíos sásta sin a dhéanamh.  Ní raibh agam acht ceathramha</span>
<lb n="2432"/><span>uaire le breith ar an traen acht rugas uirri.  Ag dearcadh</span>
<lb n="2433"/><span>amach thríd an bhfuinnéoig dhom, agus an traen ag fágáil</span>
<lb n="2434"/><span>an phuirt, chonnaiceas bean mhór reamhar cois balla faoi</span>
<lb n="2435"/><span>lampa, agus í ag tabhairt na súl.</span></p>
<lb n="2436"/>
<lb n="2437"/><p><span>Má théidhir go Gaillimh go deó, cuir tuairisg an taisbeán-</span>
<lb n="2438"/><span>tais, agus beidh greann agad.  D'fhág an Fear Beag Bhuidhe</span>
<lb n="2439"/><span>an baile mór, tráth éigin de'n oidhche, agus ní dócha gurab</span>
<lb n="2440"/><span>é a bheannacht d'fhág sé 'n-a dhiaidh.</span></p>
<lb n="2441"/>
<lb n="2442"/><p><span>XV.</span></p>
<lb n="2443"/>
<lb n="2444"/><p><span>Lonndain arís!  An chathair mhór uathbhásach úd atá ag</span>
<lb n="2445"/><span>síor-shíneadh na ngéag leis na daoine atá i bhfoisgeacht na</span>
<lb n="2446"/><span>gcéadta míle dhi a tharraint chuici dhá mbuidheachas, agus le</span>
<lb n="2447"/><span>n-a ndéanamh 'n-a cosamhlacht féin, le n-a slugadh, le n-a</span>
<lb n="2448"/><span>n-alpadh, le n-a n-athchumadh …</span>
<lb n="2449"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2450"/><p><span>Agus bhíos-sa ag déanamh ar an áit úd chomh tapaidh is bhí</span>
<lb n="2451"/><span>'san ngailinneall mé thabhairt ann.  Nach n-éireóchadh liom?</span>
<lb n="2452"/><span>Nach raibh páidhe ráithe le fagháil agam ó'n bhfear bheag</span>
<lb n="2453"/><span>bhuidhe?  Nach rabhas cleachtach ar obair de'n tsaghas a</span>
<lb n="2454"/><span>dhéanamh arís?  Bhí an misneach mór agam, acht mar sin féin,</span>
<lb n="2455"/><span>b'fhacthas dom agus mé 'mo shuidhe 'san traen úd, nach ag</span>
<lb n="2456"/><span>déanamh mo leasa a bhíos.  B'fhacthas dom nach raibh i ndán</span>
<lb n="2457"/><span>dom acht an droch-shaoghal, agus an droch-chríoch, bíodh is go</span>
<lb n="2458"/><span>raibh m'intinn agus mo mheabhair agus mo thuigsint ag cur</span>
<lb n="2459"/><span>i n-iúl dom gur deágh-chríoch bheádh ar mo thuras, m'intinn</span>
<lb n="2460"/><span>agus mo mheabhair agus mo thuigsint ag rádh liom a dhul</span>
<lb n="2461"/><span>ann, agus mo cheart a bhaint amach; ag innseacht dom go</span>
<lb n="2462"/><span>n-éireóchadh liom 'san deireadh; tréith eile dhíom bhí níos</span>
<lb n="2463"/><span>treise agus níos cumhachtaighe ná an intinn, níos beódha ná</span>
<lb n="2464"/><span>an tuigsint ag déanamh tuair agus tairngireacht' dhom nach</span>
<lb n="2465"/><span>raibh mé acht ag dul i mbealach mo bhasgtha.  Dá bhféadfainn</span>
<lb n="2466"/><span>filleadh 'chomhfhad 's a bhí an comhrac seo ar siubhal, is</span>
<lb n="2467"/><span>cinnte go bhfillfinn, acht bhí an traen 'san bport sul a raibh</span>
<lb n="2468"/><span>sé thart.</span></p>
<lb n="2469"/>
<lb n="2470"/><p><span>Tá an cath mór tugtha.  Tá buaidhte ag an intinn agus</span>
<lb n="2471"/><span>ag an tuigsint ar an tréith neamh-aithnighthe do-thuigthe úd bhí</span>
<lb n="2472"/><span>ag iarraidh orm filleadh.  Táim i lár na cathrach cheana féin.</span>
<lb n="2473"/><span>Tá an tuigsint ag labhairt arís:  Nach bhfuil eólas céirde</span>
<lb n="2474"/><span>agam anois, rud nach raibh agam nuair a casadh an fear</span>
<lb n="2475"/><span>beag buidhe liom i dtosach?  Duine ar bith d'fhéachfadh orm</span>
<lb n="2476"/><span>nach mbéadh fhios aige cé'n saidhbhreas mór a bhí 'mo leithéid,</span>
<lb n="2477"/><span>dá mbadh rud é go raibh eólas dá laighead aige ar shaoghal</span>
<lb n="2478"/><span>lucht taisbeántais.  Ar ndóigh ní raibh orm acht a dhul chuig</span>
<lb n="2479"/><span>taisbeántas ar bith, an folt bréagach a chur ar mo cheann,</span>
<lb n="2480"/><span>na slabhraí práis a chur faoi mo chom agus faoi mo mhuinéal,</span>
<lb n="2481"/><span>mo ghruadh a dhathughadh, sgréach an fhir bhig bhuidhe a leigint</span>
<lb n="2482"/><span>agus bhéadh posta agam ar áit na mbonn!  Nach raibh na</span>
<lb n="2483"/><span>slabhraí práis, agus an folt bréagach agus na dathanna féin</span>
<lb n="2484"/><span>'san mbosga agam?  Bhí saoghal mór rómham:  Cáil mhór</span>
<lb n="2485"/><span>agus roinnt de'n tsaidhbhreas — an oiread is chothóchadh mé</span>
<lb n="2486"/><span>i nÉirinn nuair a thiocfadh an tsean-aois orm.  Filleadh</span>
<lb n="2487"/><span>a-bhaile chuig mo mhuintir mar cheapas agus mé 'san traen?</span>
<lb n="2488"/><span>Ní raibh ann acht díthcéille.  Nach raibh roinnt bheag airgid</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2489"/><p><span>agam?  Nach raibh suas le dá sgór punnt le fagháil agam</span>
<lb n="2490"/><span>ó'n bhfear beag buidhe?  Nach raibh áit le fagháil agam i</span>
<lb n="2491"/><span>dtaisbeántas ar bith, dá dtogróchainn a dhul ann?  Agus</span>
<lb n="2492"/><span>céard d'fhéadfainn a dhéanamh 'san mbaile, áit nach mbéadh</span>
<lb n="2493"/><span>fáilte rómham b'fhéidir?</span></p>
<lb n="2494"/>
<lb n="2495"/><p><span>Acht b'fhéidir nach gcuirfeadh an diabhal buidhe úd mo chuid</span>
<lb n="2496"/><span>airgid chugam go luath?  B'fhéidir gur chaitheas an iomarca</span>
<lb n="2497"/><span>ar an turas?  Isteach liom i n-áit chúlráideach agus</span>
<lb n="2498"/><span>chomhaireas a raibh agam 'san sparán.  Ní mó ná sásta leis</span>
<lb n="2499"/><span>a bhíos.  Acht bhí an oiread ann is chothóchadh mé go ceann</span>
<lb n="2500"/><span>dhá mhí ar a laighead.  Acht má's rud é nach gcuirfidh an</span>
<lb n="2501"/><span>sumachán buidhe úd mo chuid chugam roimhe sin, céard a</span>
<lb n="2502"/><span>dhéanfas mé?</span></p>
<lb n="2503"/>
<lb n="2504"/><p><span>Ní raibh an cheist úd réidhtighthe agam go dtáinic boladh</span>
<lb n="2505"/><span>trom feóla a bhí 'ghá gríosadh chugam i leith treasna na</span>
<lb n="2506"/><span>sráide ar an ngaoith.  Bhí ocras orm.  Ní mórán d'itheas ó</span>
<lb n="2507"/><span>d'fhágas Gaillimh.  Bhí béile mhaith uaim gan aimhreas.</span>
<lb n="2508"/><span>Bhuaileas anonn agus isteach liom i dteach ithe, agus leagas</span>
<lb n="2509"/><span>ar an mbiadh a cuireadh rómham go fonnmhar agus go</span>
<lb n="2510"/><span>dícheallach.</span></p>
<lb n="2511"/>
<lb n="2512"/><p><span>Ni raibh an biadh ithte agam baileach, go dtugas faoi deara</span>
<lb n="2513"/><span>go raibh beirt fhear 'n-a suidhe ag bórd i bhfogus dom,</span>
<lb n="2514"/><span>agus iad ag cur díobh go breágh.  Fear mór a bhí i nduine</span>
<lb n="2515"/><span>aca, fear mór géagach cnámhach; fear beag lom a bhí 'san</span>
<lb n="2516"/><span>duine eile agus gan mórán le rádh aige acht gurab é bhí ag</span>
<lb n="2517"/><span>baint na cainte go léir amach, shílfeá.  Anois agus arís</span>
<lb n="2518"/><span>do chaochadh sé súil ar an bhfear mór, agus nuair a chaochadh</span>
<lb n="2519"/><span>thosóchadh seisean ag sgaoileadh na cainte uaidh 'n-a chaise.</span>
<lb n="2520"/><span>Bhíodar beirt ró-fhada uaim le aon fhocal de'n chomhrádh a</span>
<lb n="2521"/><span>chlos; acht b'fhacthas dom ar bhealach éigin gur casadh an</span>
<lb n="2522"/><span>fear cnámhach úd liom cheana.  B'fhacthas dom gur aithnigheas</span>
<lb n="2523"/><span>ar a mhodh labhartha é, bíodh is nach raibh fhios agam céard a</span>
<lb n="2524"/><span>bhí sé a rádh.  'Sa deireadh dhearc sé 'mo threó.  Bhuail sé</span>
<lb n="2525"/><span>a dhá bhois i n-aghaidh a chéile.  Tháinic meangadh gáiridhe ar</span>
<lb n="2526"/><span>a bhéal.  D'éirigh sé.</span></p>
<lb n="2527"/>
<lb n="2528"/><p><span>"Tusa tá ann," ar seisean, ag teacht i leith chugam.</span></p>
<lb n="2529"/>
<lb n="2530"/><p><span>D'aithnigheas ar an bpointe é nuair a labhair sé liom.</span>
<lb n="2531"/><span>Cé bhéadh ann acht an fear mór úd a thug an chathaoir bheag</span>
<lb n="2532"/><span>dhom an lá fad ó agus mé 'san teach lóistín.  Rugas</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2533"/><p><span>greim láimhe air.  Thóg sé mo chroidhe duine chomh fial agus</span>
<lb n="2534"/><span>chomh croidheamhail leis fheiceál.  Deágh-chomhartha bhí ann gur</span>
<lb n="2535"/><span>casadh a léithéid liom an chéad lá 'san gcathair dhom thar</span>
<lb n="2536"/><span>éis filleadh.</span></p>
<lb n="2537"/>
<lb n="2538"/><p><span>Sheas sé ós mo chomhair amach.  Chuir sé fáilte rómham.</span>
<lb n="2539"/><span>Cá raibh mé?  Céard a bhíos a dhéanamh?  Ar éirigh liom?</span>
<lb n="2540"/><span>Chuir sé céad ceist orm i ndiaidh a chéile sul a raibh uain</span>
<lb n="2541"/><span>agam aon cheann aca a fhreagairt.  Sgaoil sé an chaint</span>
<lb n="2542"/><span>uaidh go millteach tapaidh, agus leis an oiread droch-fhocal</span>
<lb n="2543"/><span>agus mionn a bhí 'san gcaint aige, do cheapadh duine a</span>
<lb n="2544"/><span>bhéadh ag éisteacht leis, go raibh cuthach feirge air agus gur</span>
<lb n="2545"/><span>ag achrann liom-sa a bhí sé.  Acht níor bh'eadh.  Níor bhain</span>
<lb n="2546"/><span>sé an chiall ghnáthach as na droch-fhoclaibh.  Ní raibh an bhrígh</span>
<lb n="2547"/><span>choitcheannta 'n-a chuid mionn.  Ní rabhadar ag teastáil ó'n</span>
<lb n="2548"/><span>gcaint acht ar an nós céadna is bhíos gréas ag teastáil ó</span>
<lb n="2549"/><span>bhaill éadaigh na mban, le slacht a chur orra.  Cuide de na</span>
<lb n="2550"/><span>droch-fhoclaibh sgaoil sé uaidh, níor chuir sé isteach 'san</span>
<lb n="2551"/><span>gcaint iad acht le snas a chur uirri, ar an mbealach céadna</span>
<lb n="2552"/><span>is chuireas file buadh-fhocal mór-fhuaimneach isteach 'n-a dhán</span>
<lb n="2553"/><span>leis an rannaidheacht a dhéanamh ceart.  An fear bocht níor</span>
<lb n="2554"/><span>tugadh aon oileamhaint dó; agus munar hinnsigheadh aon</span>
<lb n="2555"/><span>tslighe eile dhó le n-a dheágh-chroidhe mhór a nochtadh, cé'n</span>
<lb n="2556"/><span>milleán dhó a shlighe féin a cheapadh?</span></p>
<lb n="2557"/>
<lb n="2558"/><p><span>Ní rabhas thar deich nóiméid 'n-a chuideachtain go raibh fios</span>
<lb n="2559"/><span>fátha mo sgéil aige go beacht agus go hiomlán.</span></p>
<lb n="2560"/>
<lb n="2561"/><p><span>"Téanam," ar seisean, "agus cuirfidh mise ar bhealach</span>
<lb n="2562"/><span>do leasa thú: is fada mé ag feitheamh le faill fhagháil ar an</span>
<lb n="2563"/><span>mbioránach buidhe bradach sin."</span></p>
<lb n="2564"/>
<lb n="2565"/><p><span>"Bhfuil aithne agad air?" adeirim-se.</span></p>
<lb n="2566"/>
<lb n="2567"/><p><span>"D'fhéadfá a rádh go bhfuil.  Tá sean-aithne agam air, a</span>
<lb n="2568"/><span>mhic ó.  Acht cér casadh leat-sa é?"</span></p>
<lb n="2569"/>
<lb n="2570"/><p><span>D'innis mé sin dó.</span></p>
<lb n="2571"/>
<lb n="2572"/><p><span>"Agus tá páidhe ráithe agat air?"</span></p>
<lb n="2573"/>
<lb n="2574"/><p><span>"Tá."</span></p>
<lb n="2575"/>
<lb n="2576"/><p><span>"Ar thairg sé aon phighin duit ag imtheacht duit?"</span></p>
<lb n="2577"/>
<lb n="2578"/><p><span>"Níor thairg.  Dubhairt sé go gcuirfeadh sé chugam é."</span></p>
<lb n="2579"/>
<lb n="2580"/><p><span>"Agus tá fiadhnaidhthe agad, ar ndóigh?"</span></p>
<lb n="2581"/>
<lb n="2582"/><p><span>"Tá."</span>
<lb n="2583"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2584"/><p><span>"Caithfidh sé a chur chugad.  Seo, beir ar do hata, agus</span>
<lb n="2585"/><span>téanam liom-sa."</span></p>
<lb n="2586"/>
<lb n="2587"/><p><span>Thug sé go hoifig dligheadóra mé.  Mhínigh sé mo sgéal</span>
<lb n="2588"/><span>dhó.  D'éist an fear dlighe leis go foighdeach.  Bhí togha aithne</span>
<lb n="2589"/><span>aige air, mar is iomdha duine a bhí ag éileamh a chirt thug sé</span>
<lb n="2590"/><span>chuige cheana.</span></p>
<lb n="2591"/>
<lb n="2592"/><p><span>Chuir an fear dlighe cúpla ceist orm.  Bhí ainm an Fhir Bhig</span>
<lb n="2593"/><span>Bhuidhe 'n-a leabhar aige cheana.  Ní raibh ann acht cneamhaire</span>
<lb n="2594"/><span>de réir mo dhuine.  Acht chuirfeadh seisean eagla air.</span>
<lb n="2595"/><span>Chuirfeadh sé ar creathadh é.  Chuirfeadh an sparán mór a bhí</span>
<lb n="2596"/><span>aige i laighead.  Bhain sé airgead as cheana, agus bhainfeadh</span>
<lb n="2597"/><span>arís, má bhí dlighe ar bith ann.</span></p>
<lb n="2598"/>
<lb n="2599"/><p><span>An méid adubhras leis bhí sé sgríobhtha síos aige, agus</span>
<lb n="2600"/><span>thosuigh sé 'ghá léigheadh.</span></p>
<lb n="2601"/>
<lb n="2602"/><p><span>"Bhfuil sé ceart agam?" ar seisean, nuair a bhí sé</span>
<lb n="2603"/><span>léighthe aige.</span></p>
<lb n="2604"/>
<lb n="2605"/><p><span>"Ní'l tada ann faoi'n gcleamhnas," arsa mise.</span></p>
<lb n="2606"/>
<lb n="2607"/><p><span>"Cé'n cleamhnas?  Níor hinnseadh tada dhom faoi</span>
<lb n="2608"/><span>chleamhnas."</span></p>
<lb n="2609"/>
<lb n="2610"/><p><span>"Cheapas nach raibh aon ghábhadh leis.  Ní raibh ann acht</span>
<lb n="2611"/><span>cleas d'imrigheas air," agus b'éigin dom mo shean-sgairt a</span>
<lb n="2612"/><span>leigint nuair a chuimhnigheas ar an mbaileabhar rinneas ar an</span>
<lb n="2613"/><span>bhfear bheag bhuidhe.  Acht ní raibh an fear dlighe sásta gur</span>
<lb n="2614"/><span>innsigheas an sgéal dhó.  Bhí an fear mór cnámhach 'sna</span>
<lb n="2615"/><span>trithíbh acht meangadh féin níor tháinic ar bhéal an dligheadóra.</span></p>
<lb n="2616"/>
<lb n="2617"/><p><span>"Agus chuir tú t'ainm leis — nár chuir?" ar seisean.</span></p>
<lb n="2618"/>
<lb n="2619"/><p><span>"Chuir."</span></p>
<lb n="2620"/>
<lb n="2621"/><p><span>"Agus a ndeachaidh aon duine i bhfiadhnaidhe air?"</span></p>
<lb n="2622"/>
<lb n="2623"/><p><span>"Chuaidh beirt."</span></p>
<lb n="2624"/>
<lb n="2625"/><p><span>"Táim ag ceapadh go bhfuil tú i dteannta aige.  Mara</span>
<lb n="2626"/><span>bhfuil tú sásta an bhean óg a phósadh …"</span></p>
<lb n="2627"/>
<lb n="2628"/><p><span>"Ní bean óg í," arsa mé féin ag cur isteach air go</span>
<lb n="2629"/><span>taodach.</span></p>
<lb n="2630"/>
<lb n="2631"/><p><span>"Cuma sin … acht déanfad-sa mo dhícheall duit.</span>
<lb n="2632"/><span>Ná bíodh faithchíos ar bith ort nach ndéanfaidh."</span></p>
<lb n="2633"/>
<lb n="2634"/><p><span>"Is mór an fear magaidh thú," ars' an fear mór liom-sa;</span>
<lb n="2635"/><span>"ar ndóigh, ní raibh cleamhnas ar bith ann?"</span></p>
<lb n="2636"/>
<lb n="2637"/><p><span>Thosuigheas féin ag gáiridhe.  Do cheap an bheirt eile gur</span>
<lb n="2638"/><span>ag déanamh grinn a bhí an bacach.</span>
<lb n="2639"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2640"/><p><span>"Ná bíodh aimhreas ar bith ort nach bhfuighidh tú do chuid,"</span>
<lb n="2641"/><span>ars' an dligheadóir, agus thosuigh sé ag sgríobhadh.</span></p>
<lb n="2642"/>
<lb n="2643"/><p><span>D'fhágamar slán agus beannacht aige, agus d'imthigh linn.</span></p>
<lb n="2644"/>
<lb n="2645"/><p><span>XVI.</span></p>
<lb n="2646"/>
<lb n="2647"/><p><span>An sean-lóisdín fuair muintir an ospuidéil dhom atá</span>
<lb n="2648"/><span>agam arís.  'San sean-tseómra atáim, agus an phioctúir</span>
<lb n="2649"/><span>bheag úd 'n-a raibh an triúr fear óg ag ól go suaimhneach</span>
<lb n="2650"/><span>dhóibh féin, níor baineadh anuas de'n bhalla fós é.  Ag</span>
<lb n="2651"/><span>dearcadh dhom ar an triúr fear óg úd (agus leis an gcaoi</span>
<lb n="2652"/><span>a bhfuil an ghrian ag deallramh orra, shílfeá go raibh an-bháidh</span>
<lb n="2653"/><span>aici dhóibh), táim ag iarraidh a dhéanamh amach cé'n fáth go</span>
<lb n="2654"/><span>bhfuil an fháilte mhór ag muintir an tighe seo rómham.  Ní</span>
<lb n="2655"/><span>rabhas lághach croidheamhail.  Is fánach labhrainn leó.  A dhul</span>
<lb n="2656"/><span>amach ar maidin agus a theacht isteach tráthnóna, agus</span>
<lb n="2657"/><span>beannughadh dhóibh uair ar bith casfaidhe liom iad, sin a raibh</span>
<lb n="2658"/><span>de bhaint agam leó ariamh.  Acht bhí an t-airgead agam.</span>
<lb n="2659"/><span>Bhíos i n-an' mo bhealach a íoc.  Ní raibh pighin aca orm.</span>
<lb n="2660"/><span>Roimh an méid airgid a ceapadh a bheith agam bhí an fháilte</span>
<lb n="2661"/><span>aca, agus ní rómham féin.</span></p>
<lb n="2662"/>
<lb n="2663"/><p><span>Nach aca bhéadh an fháilte rómham nuair d'innseóchainn dóibh</span>
<lb n="2664"/><span>go raibh mo chuid airgid caithte?  Sgiúrtóg féin ní raibh</span>
<lb n="2665"/><span>agam anois.  Bhí bean an tighe ag súil le roinnt uaim</span>
<lb n="2666"/><span>cheana féin.  Níor iarr sí aon phighin orm fós, le n-a béal</span>
<lb n="2667"/><span>ar chaoi ar bith.  B'fhéidir gurab amhlaidh bhí sí ag ceapadh go</span>
<lb n="2668"/><span>raibh an t-airgead agam agus nach rabhas sásta a thabhairt</span>
<lb n="2669"/><span>dhi, nach duine cneasda bhí ionnam ar chor ar bith.  Níor</span>
<lb n="2670"/><span>ceapadh ariamh gur duine uasal bhí ionnam go dtainiceas</span>
<lb n="2671"/><span>'un an tighe seo an chéad uair.  Bhí flúirseacht airgid agam</span>
<lb n="2672"/><span>ann go dtí anois féin agus gan smeach oibre le déanamh</span>
<lb n="2673"/><span>agam, agus mar sin de, ní iongnadh ar bith é gur cheap an</span>
<lb n="2674"/><span>bhean seo gur duine mór a bhí ionnam.</span></p>
<lb n="2675"/>
<lb n="2676"/><p><span>Ní meas mór bhí agam uirri, acht mar sin féin, ghoill sé</span>
<lb n="2677"/><span>go trom orm í a bheith ar a mhalairt de bharamhail.  Ba mhian</span>
<lb n="2678"/><span>liom an droch-lá úd a chur ar cáirde.</span>
<lb n="2679"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2680"/><p><span>Acht do chaithfinn airgead fhagháil le sin a dhéanamh.  Cá</span>
<lb n="2681"/><span>raibh sé le fhagháil?  Le mí anuas níor leigeas lá thart gan</span>
<lb n="2682"/><span>cuairt a thabhairt ar an bhfear dlighe.  Ní bhíodh acht an sgéal</span>
<lb n="2683"/><span>céadna aige i gcomhnuidhe dhom, an sean-droch-sgéal nach</span>
<lb n="2684"/><span>raibh tásg ná tuairisg le fagháil ar an mbitheamhnach buidhe</span>
<lb n="2685"/><span>ná ar a thaisbeántas.  Ní raibh fhios aige cé'n áird de</span>
<lb n="2686"/><span>cheithre áirdibh na cruinne a raibh sé acht go raibh sé cinnte</span>
<lb n="2687"/><span>dearbhtha go bhfuair sé an chéad litir seóladh chuige.  Ní</span>
<lb n="2688"/><span>raibh aon mhaith dhom cuairt eile thabhairt air fós.  Bhí sé ag</span>
<lb n="2689"/><span>éirghe tuirseach dhíom.  Bhí bean an tighe ag éirghe tuirseach</span>
<lb n="2690"/><span>dhíom.  Ní raibh a fhios agam cé'n lá cuirfidhe as an teach</span>
<lb n="2691"/><span>mé.  Ní bhéadh aon mheas ag ceachtar díobh orm go mbéadh</span>
<lb n="2692"/><span>mo phóca lán arís.  Ní hionann cláiríneach saidhbhir agus</span>
<lb n="2693"/><span>cláiríneach daidhbhir ar chor ar bith.</span></p>
<lb n="2694"/>
<lb n="2695"/><p><span>Buaileadh doras an tseómra.  Bean an tighe bhí ann go</span>
<lb n="2696"/><span>cinnte, agus í ag iarraidh a cuid airgid.  Leigeas orm go</span>
<lb n="2697"/><span>rabhas 'mo chodladh ag ceapadh go n-imtheóchadh sí.  Ní raibh</span>
<lb n="2698"/><span>baoghal uirri imtheacht.  Bhuail sí an doras an ath-uair.</span></p>
<lb n="2699"/>
<lb n="2700"/><p><span>Bhíodh an chos adhmuid ar chathaoir lem' ais agus mé 'san</span>
<lb n="2701"/><span>leabaidh, acht thagadh olc orm dá bhfeicfeadh duine ann í.</span>
<lb n="2702"/><span>Sháitheas isteach faoi'n leabaidh í.</span></p>
<lb n="2703"/>
<lb n="2704"/><p><span>"Tar isteach," adeirim-se leis an duine bhí ag an doras.</span></p>
<lb n="2705"/>
<lb n="2706"/><p><span>Chuir bean an tighe a ceann isteach.</span></p>
<lb n="2707"/>
<lb n="2708"/><p><span>"Tá fear ag an doras agus deir sé go bhfuil gnótha</span>
<lb n="2709"/><span>aige dhíot: ní imtheóchaidh sé go bhfeicfidh sé thú, deir sé."</span></p>
<lb n="2710"/>
<lb n="2711"/><p><span>"Cé'n sórt duine é?" arsa mise ag ceapadh gurab é,</span>
<lb n="2712"/><span>an bitheamhnach beag buidhe féin a bhéadh ann: dá mb'é —</span></p>
<lb n="2713"/>
<lb n="2714"/><p><span>"Fear mór-chnámhach droch-labhartha," ar sise.</span></p>
<lb n="2715"/>
<lb n="2716"/><p><span>"Sgaoil isteach é," adeirim-se.</span></p>
<lb n="2717"/>
<lb n="2718"/><p><span>Cé bhéadh ann ár ndóigh acht é féin, an fear mór thug an</span>
<lb n="2719"/><span>chathaoir dhom an oidhche fad ó.  Shuidh sé le cois na leapthan.</span></p>
<lb n="2720"/>
<lb n="2721"/><p><span>"Tá dhá litir agam dhuit," ar seisean, "an fear dlighe</span>
<lb n="2722"/><span>thug dhom iad.  Bhí fhios agam-sa go gcuirfidhe sgannradh ar</span>
<lb n="2723"/><span>an gcneámhaire buidhe úd; bhí fhios agam-sa go gcuirfidhe</span>
<lb n="2724"/><span>iallach air sgaradh leis an airgid.  Ní raibh aon dul amudha</span>
<lb n="2725"/><span>orm-sa nuair a thugas chuig an dligheadóir úd thú.  Tá</span>
<lb n="2726"/><span>seisean i n-an' —"</span></p>
<lb n="2727"/>
<lb n="2728"/><p><span>"Tabhair dhom na litreacha," arsa mise ag cur isteach</span>
<lb n="2729"/><span>air.</span>
<lb n="2730"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2731"/><p><span>Bhain sé dhá litir as a phóca.  Leag sé ar an leabaidh</span>
<lb n="2732"/><span>iad.</span></p>
<lb n="2733"/>
<lb n="2734"/><p><span>Bhí an t-airgead agam 'sa deireadh.  D'fhéadfainn mo</span>
<lb n="2735"/><span>bhealach a íoc.  Ní bhéadh orm a dhul ar lorg na déirce.  Ni</span>
<lb n="2736"/><span>bhéad orm aon droch-chleas a dhéanamh.  Chaitheas achar maith</span>
<lb n="2737"/><span>ag dearcadh ar na litreachaibh agus ag cur seo agus siúd</span>
<lb n="2738"/><span>trím' aigne.  Páidhe ráithe!  Suas le dhá sgór punnt!  Bhíos</span>
<lb n="2739"/><span>saidhbhir. bhéarfadh lá bocht go deó arís orm.</span></p>
<lb n="2740"/>
<lb n="2741"/><p><span>"Osgail iad," ars' an fear mór.</span></p>
<lb n="2742"/>
<lb n="2743"/><p><span>Rugas ar cheann díbh, agus d'osgluigheas í.  Níor thuit aon</span>
<lb n="2744"/><span>airgead aisti.</span></p>
<lb n="2745"/>
<lb n="2746"/><p><span>"Ní hé an fear buidhe chuir an ceann seo chugam, arsa</span>
<lb n="2747"/><span>mise.</span></p>
<lb n="2748"/>
<lb n="2749"/><p><span>"D'eile?"</span></p>
<lb n="2750"/>
<lb n="2751"/><p><span>Dhearcas arís ar an litir.  Ainm na mná móire raimhe a</span>
<lb n="2752"/><span>bhí léithi!  Is beag nár imthigh an t-anam asam.</span></p>
<lb n="2753"/>
<lb n="2754"/><p><span>"Tá ceann eile agat," ars' an fear mór.  Shín sé an</span>
<lb n="2755"/><span>litir eile chugam.  D'osgluigheas í.  Ní raibh aon airgead</span>
<lb n="2756"/><span>innti.  Níor fhéadas a léigheadh.  Ní fhacas ós comhair mo</span>
<lb n="2757"/><span>shúl acht rudaí beaga miona dubha.</span></p>
<lb n="2758"/>
<lb n="2759"/><p><span>Bhí an chéad litir d'osgluigheas ag an bhfear mór agus é</span>
<lb n="2760"/><span>'ghá léigheadh ós árd.  Gach uile sgairt gáiridhe chuireadh sé</span>
<lb n="2761"/><span>dhe, chluinfeá treasna na sráide é.</span></p>
<lb n="2762"/>
<lb n="2763"/><p><span>"Mh'anam nár cheapas ariamh go mba duine de'n tsórt</span>
<lb n="2764"/><span>sin thú.  Diabhal ceapadh.  Nach aici atá an tóir ort?  Nach</span>
<lb n="2765"/><span>í tá geanamhail grádhmhar?  Agus mé a' ceapadh feadh an</span>
<lb n="2766"/><span>achair nach raibh suim ar bith agat 'sna mná!  Acht eist leis</span>
<lb n="2767"/><span>seo!  Éist leis!" agus thosuigh mo dhuine ag léigheadh:</span></p>
<lb n="2768"/>
<lb n="2769"/><p><span>"A dhearbhrathairín ionmhuin, a mhic mo chroidhe istigh,</span>
<lb n="2770"/><span>seachain thú féin.  Tá sé ar do thí.  Tá an fear beag ar do</span>
<lb n="2771"/><span>thí.  Ní bheidh sé sásta go deó, ní bheidh codladh na hoidhche</span>
<lb n="2772"/><span>go deó aige go mbeidh t'anam aige.  Do mhionnuigh sé agus</span>
<lb n="2773"/><span>do mhóidigh sé go bhfuigheadh duine de'n bheirt — thusa nó</span>
<lb n="2774"/><span>eisean — bás gan mórán achair.  Chuaidh sé ar a dhá ghlúin ar</span>
<lb n="2775"/><span>an mbóthar mór i lár na hoidhche ós comhair a bhfuil 'san</span>
<lb n="2776"/><span>taisbeántas, an Bíobla n-a ghlaic aige, a cheann nochtuighthe,</span>
<lb n="2777"/><span>an ghealach ag deallramh anuas air — ó, dá bhfeicteá é.</span>
<lb n="2778"/><span>chuirfeadh sé uamhan ar do chroidhe.  Ó, dá n-éireóchadh aon</span>
<lb n="2779"/><span>anachain duit, is chomh geanamhail is bhíomar le chéile …"</span>
<lb n="2780"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2781"/><p><span>Dá dhonacht dá raibh an sgéal agam, níor fhéadas gan</span>
<lb n="2782"/><span>gáiridhe.  Leig an fear mór a shean-bhéic.</span></p>
<lb n="2783"/>
<lb n="2784"/><p><span>"Léigh amach é," adeirim-se.</span></p>
<lb n="2785"/>
<lb n="2786"/><p><span>Thosuigh air arís:</span></p>
<lb n="2787"/>
<lb n="2788"/><p><span>"… Acht ní raibh aon cáll duit an taisbeántas</span>
<lb n="2789"/><span>breágh a bhí ar an mbóthar le — ní mé cé'n fhaid — a mhilleadh.</span>
<lb n="2790"/><span>Agus tá sin déanta agat.  Chuaidh an droch-cháil rómhainn —</span>
<lb n="2791"/><span>breagáin ar fad a bhí 'san taisbeántas, dubradh.  Sgríobhadh</span>
<lb n="2792"/><span>litreacha chuig na páipéir — agus, a' gcreidfeá é?  Dubhradh</span>
<lb n="2793"/><span>i gceann díobh nach raibh ionnam féin acht bréagán, nach rabhas</span>
<lb n="2794"/><span>i ngar a bheith chomh trom ná chomh reamhar is dubhradh!</span>
<lb n="2795"/><span>Cheapas féin i dtosach gur tusa a bhí ag sgríobhadh na</span>
<lb n="2796"/><span>litreacha, acht, ar léigheadh an chinn sin dom, bhí fhios agam</span>
<lb n="2797"/><span>go rabhas ag dul amudha, mar ní innseóchthá bréag, agus ní</span>
<lb n="2798"/><span>raibh aon fhear ann a mba fhearr a bhí fhios cé'n meadhchan mór</span>
<lb n="2799"/><span>a bhí ionnam ná thú.  Acht táim ag cailleadh feóla i n-aghaidh</span>
<lb n="2800"/><span>an lae gan thú.  Sgealtar éin ní fágfar orm mara dtagaidh</span>
<lb n="2801"/><span>tú chugam, nó mara gcuiridh tú fios orm …"</span></p>
<lb n="2802"/>
<lb n="2803"/><p><span>Dhearc an fear mór orm.  Bhí greann 'n-a dhá shúil, acht</span>
<lb n="2804"/><span>ní raibh aon fhonn grinn orm-sa.  Bhí olc orm é bheith ag</span>
<lb n="2805"/><span>magadh fúm.  Sgiobas an litir uaidh.</span></p>
<lb n="2806"/>
<lb n="2807"/><p><span>"Tá an-tóir amach 's amach aici ort," ar seisean, "ní</span>
<lb n="2808"/><span>bhéidhtheá acht ag déanamh do leasa, dá bpóstá í."</span></p>
<lb n="2809"/>
<lb n="2810"/><p><span>"Mh'anam ó'n diabhal, mara n-éistfidh tú …"</span></p>
<lb n="2811"/>
<lb n="2812"/><p><span>"Cailín lághach geanamhail agus í ag cailleadh na sláinte</span>
<lb n="2813"/><span>mar gheall ort: í ag fagháil bháis le cumha agus le briseadh</span>
<lb n="2814"/><span>croidhe!" ar seisean.  ""Sgealtar féin ní fágfar orm</span>
<lb n="2815"/><span>mara gcuiridh tú fios orm"," ar seisean.</span></p>
<lb n="2816"/>
<lb n="2817"/><p><span>Bhagair mé an maide croise air.  Ní dheárna sé acht</span>
<lb n="2818"/><span>gáiridhe.  Níor cheap sé go rabhas i ndáríribh, acht theann sé</span>
<lb n="2819"/><span>amach uaim.</span></p>
<lb n="2820"/>
<lb n="2821"/><p><span>"Bean óg dhathamhail — is dócha go bhfuil sí dathamhail, a</span>
<lb n="2822"/><span>cha — bean óg dhathamhail sgiamhach ag dul i gcontabhairt a</span>
<lb n="2823"/><span>báis le méid a grádha dhó, agus ní chuireann sé fios uirri!</span>
<lb n="2824"/><span>Ní chuireann sé sgéala chuici go bhfuil sé slán, go bhfuil sé</span>
<lb n="2825"/><span>ar a aire!  Mo náire thú!  Mo náire shaoghalta thú!  Agus</span>
<lb n="2826"/><span>tú i gcleamhnas léithi freisin!  Nach mé bhí dall nuair</span>
<lb n="2827"/><span>d'innis tú dhúinn i n-oifig an dligheadóra go raibh tú i</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2828"/><p><span>gcleamhnas!  'Thoradh dhíoth!  'Thoradh dhíot!  Badh chóir dhuit</span>
<lb n="2829"/><span>a pósadh!"</span></p>
<lb n="2830"/>
<lb n="2831"/><p><span>Nuair a bhí an méid sin cainte déanta ag an bhfear mhór,</span>
<lb n="2832"/><span>leig sé siar 'san gcathaoir é féin, agus chuaidh 'sna falrachaibh</span>
<lb n="2833"/><span>gáiridhe.  Bhí an litir eile 'mo láimh agam-sa agus mé 'ghá</span>
<lb n="2834"/><span>léigheadh.  Ó dhligheadóir an fhir bhig bhuidhe ab' eadh í, agus</span>
<lb n="2835"/><span>é ag bagairt dlighe orm mar gheall ar an ngeallamhaint</span>
<lb n="2836"/><span>phósta thugas do'n mhnaoi reamhair, agus mar gheall ar na</span>
<lb n="2837"/><span>litreachaibh bréagacha chuireas chuig na paipéir ag masladh</span>
<lb n="2838"/><span>an fhir bhig bhuidhe agus ag cáineadh a thaisbeántais.  Ní raibh</span>
<lb n="2839"/><span>mo chuid le fagháil agam go socróchaidhe an dá cheist.  Dá</span>
<lb n="2840"/><span>luaithe shocróchaidhe iad b'amhlaidh ab' fheárr dhomh-sa.  Bhéadh</span>
<lb n="2841"/><span>an fear buidhe féin sásta leis an méid airgid a bhí le theacht</span>
<lb n="2842"/><span>chugam mar pháidhe, acht go mbéadh orm sgéal na mná raimhe</span>
<lb n="2843"/><span>a shocrughadh ar a mhalairt de chaoi.</span></p>
<lb n="2844"/>
<lb n="2845"/><p><span>Thug an fear mór an dá litir leis chuig an dligheadóir le</span>
<lb n="2846"/><span>go mbainfeadh seisean ceart amach dhom.  Bhéadh ar an bhfear</span>
<lb n="2847"/><span>buidhe a chúnntas féin a shocrughadh cuma céard do dhéanfaidhe</span>
<lb n="2848"/><span>faoi cheist na mná.</span></p>
<lb n="2849"/>
<lb n="2850"/><p><span>"Bíodh misneach agad; gheobhaidh tú do chuid fós," ars'</span>
<lb n="2851"/><span>an fear mór ag imtheacht dó, acht ní raibh fhios ag an duine</span>
<lb n="2852"/><span>bocht nach bhféadfainn fuireacht leis, nach raibh pighin ruadh</span>
<lb n="2853"/><span>'san saoghal agam, go raibh ocras orm cheana féin.  Tháinic</span>
<lb n="2854"/><span>droch-mhisneach orm nuair d'imthigh sé uaim.  Tháinic brón ar</span>
<lb n="2855"/><span>mo chroidhe.  Nach orm a bhí an mí-ádh gur fhill mé?  Dá</span>
<lb n="2856"/><span>mbéinn 'san mbaile arís, nach mé d'fhanfadh ann?  Dá</span>
<lb n="2857"/><span>mbéadh droichead idir an dá oileán, nach mé a shiubhalfadh é,</span>
<lb n="2858"/><span>bíodh is go rabhas ar leath-chois!</span></p>
<lb n="2859"/>
<lb n="2860"/><p><span>Chuaidh bacach thart taobh amuigh.  Is maith a d'aithnigheas</span>
<lb n="2861"/><span>an torann a rinne na maidí ar leacrachaibh na sráide.  Ag</span>
<lb n="2862"/><span>iarraidh déirce, nó ag díol earraidhe beaga bhí sé, is dócha.</span>
<lb n="2863"/><span>Is beag nach ndeachas chuig an bhfuinneóig go bhfeicfinn é — go</span>
<lb n="2864"/><span>bhfeicfinn cé'n bhail a bhéadh orm féin gan mórán achair.</span>
<lb n="2865"/><span>Acht níor chorruigheas as an leabaidh.  An chos adhmuid níor</span>
<lb n="2866"/><span>chuireas fúm an lá sin ná go raibh an mhaidin ann acht ag</span>
<lb n="2867"/><span>déanamh mo smaointe, agus ní smaointe áthais a bhí ionnta</span>
<lb n="2868"/><span>acht smaointe searbha duaibhseacha a ghoill ar mo chroidhe agus</span>
<lb n="2869"/><span>a chéas mé, smaointe géara goirte chuireas i dtuigsint do'n</span>
<lb n="2870"/><span>duine cé'n ghannchuid atá 'san saoghal, a chuireas i n-iúl</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2871"/><p><span>dó cé'n neamhchomhthromacht atá ann, smaointe beódha borba</span>
<lb n="2872"/><span>teó a ghearras an croidhe ann, agus nach leigeann dó</span>
<lb n="2873"/><span>féachaint ar an saoghal arís ar an mbealach céadna is d'fhéach</span>
<lb n="2874"/><span>cheana.</span></p>
<lb n="2875"/>
<lb n="2876"/><p><span>Bhí ocras orm, agus ní ocras colna amháin a bhí orm an</span>
<lb n="2877"/><span>oidhche úd, acht ocras croidhe agus intinne agus anma.</span></p>
<lb n="2878"/>
<lb n="2879"/><p><span>XVII.</span></p>
<lb n="2880"/>
<lb n="2881"/><p><span>Níor fhágas an teach go ceann dhá lá agus is beag d'itheas</span>
<lb n="2882"/><span>i gcaitheamh an dá lá úd.  An tríomhadh lá d'éirigheas agus</span>
<lb n="2883"/><span>bhuaileas amach.  Bhí ceapaithe agam gan filleadh go mbéadh</span>
<lb n="2884"/><span>an oiread agam is d'íocfadh bean a' tighe, bíodh sé luath</span>
<lb n="2885"/><span>ná mall.</span></p>
<lb n="2886"/>
<lb n="2887"/><p><span>Shíleas i dtosach go dtiubhrainn aghaidh ar oifig an</span>
<lb n="2888"/><span>dligheadóra ag ceapadh go mbéadh litir aige lem' aghaidh,</span>
<lb n="2889"/><span>acht ar dhearcadh ar chlog dhom, chonnaiceas nach raibh sé</span>
<lb n="2890"/><span>mórán thar an naoi: ní bhéadh an oifig fosgailte.  Bhí páirc</span>
<lb n="2891"/><span>mhór i ngar dhom, agus bhuaileas isteach ann le cúpla uair a</span>
<lb n="2892"/><span>chaitheamh.</span></p>
<lb n="2893"/>
<lb n="2894"/><p><span>Samhradh beag na Féile Michíl a bhí ann, acht bhí an ghrian</span>
<lb n="2895"/><span>chomh lonnrach soillseach is bhí i dtosach Lughnasa.  Ní mórán</span>
<lb n="2896"/><span>daoine a bhí le feiceál thart chomh luath seo, acht i n-aon</span>
<lb n="2897"/><span>chúinne amháin de'n pháirc.  Bhí an chúinne sin lán.  Is ar</span>
<lb n="2898"/><span>éigin a gheobhthá leithead do dhá bhonn innti.  Bhí an áit dubh</span>
<lb n="2899"/><span>leó, agus iad uile 'n-a luighe ar an talamh.  Lucht fáin agus</span>
<lb n="2900"/><span>seachráin bhí ionnta go léir.  Bhí cuid aca ann, agus b'é an</span>
<lb n="2901"/><span>chuid ba líonmhaire é, a bhí ar a mbéal fútha ar an talamh.</span>
<lb n="2902"/><span>Cuid eile ar shlatrachaibh a ndroma, agus aghaidh tugtha aca</span>
<lb n="2903"/><span>ar spéarthaibh neimhe.  Cuid aca 'n-a gcodladh.  Cuid eile</span>
<lb n="2904"/><span>'n-a ndúiseacht.  Fear annseo ag tabhairt na mionn a</span>
<lb n="2905"/><span>sgoiltfeadh carraigreacha na Bóirne.  Fear thall ag síneadh</span>
<lb n="2906"/><span>na ngéag, agus 'ghá thochas féin; agus shílfeá air go mba</span>
<lb n="2907"/><span>mhór agus go mba mhillteach an obair air é.</span></p>
<lb n="2908"/>
<lb n="2909"/><p><span>Na sean-chiolcaisí a bhí orra, má leigeann siad gaoth</span>
<lb n="2910"/><span>fhuar reóidhte an gheimhridh isteach, ar ndóigh leigeann siad</span>
<lb n="2911"/><span>teas breágh na gréine soillsighe isteach freisin ar an nós</span>
<lb n="2912"/><span>céadna.  "Mara bhfuil agad móin, déan do ghoradh le</span>
<lb n="2913"/><span>gréin," ceapann siad uile go léir.</span>
<lb n="2914"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2915"/><p><span>Níor chuir an chúinne seo de'n pháirc aon ní i gcuimhne</span>
<lb n="2916"/><span>dhom acht fathach mór fuathmhar a mbeadh galar gránna brocach</span>
<lb n="2917"/><span>air — galar millteach a bhí ag lobhadh a chuid feóla, agus 'ghá</span>
<lb n="2918"/><span>ithe go cnámh, agus a bhí le feiceál 'n-a spotaíbh móra dubha</span>
<lb n="2919"/><span>ag teacht amach thríd an gcraiceann.  Agus leis an bpéin</span>
<lb n="2920"/><span>a bhí air ó'n ngalar bhí dath glas ar a chraiceann, shíleas;</span>
<lb n="2921"/><span>agus bhí lúbarnghail 'n-a chuid feóla a bhain crathadh as na</span>
<lb n="2922"/><span>spotaíbh dubha úd anois agus arís.</span></p>
<lb n="2923"/>
<lb n="2924"/><p><span>Rinneas féin mo ghoradh le gréin freisin ar bhrollach an</span>
<lb n="2925"/><span>fhathaigh fhuathmhair ghalraigh úd.</span></p>
<lb n="2926"/>
<lb n="2927"/><p><span>Ní'l aon áird agam ar na spotaíbh dubha atá ar a</span>
<lb n="2928"/><span>chraiceann.  Táim ar lár mo dhroma.  Tá croinnte móra ar</span>
<lb n="2929"/><span>gach taobh dhíom.  Tá an ghaoth ag crónán 'n-a mbárr.  Tá</span>
<lb n="2930"/><span>an duilleabhar go meidhreach agus go fuaimneach, acht nach</span>
<lb n="2931"/><span>bhfuil an ceól céadna dhá spreagadh aca is bhí i dtús an</span>
<lb n="2932"/><span>tsamhraidh.  Táid meidhreach ar bhealach faoi leith i séasúr</span>
<lb n="2933"/><span>seo an éaga.  Gach smathamh a bhuaileas na billeóga</span>
<lb n="2934"/><span>feósaidhe, déanann siad torann aisteach mar bheadh glugar</span>
<lb n="2935"/><span>an bháis ann.  Acht tá meidhir agus aiteas ar na cinn eile</span>
<lb n="2936"/><span>go bhfuilid i n-an' seasamh amach chomh maith sin i n-aghaidh</span>
<lb n="2937"/><span>an bháis atá i ndán dóibh.  Tuiteann ceann de na billeógaibh</span>
<lb n="2938"/><span>feósaidhe seo ar mo bhaithis.  Leigim di fanacht 'san áit ar</span>
<lb n="2939"/><span>thuit sí.  Tuiteann ceann eile ar mo bhéal.  Táid ag tuitim</span>
<lb n="2940"/><span>go tiugh 'mo thimcheall.  Ní'l ins na fearaibh fáin atá ag</span>
<lb n="2941"/><span>breacadh na páirce annseo acht billeóga móra feósaidhe a</span>
<lb n="2942"/><span>thuit ó chrann eicínt, dar liom …</span></p>
<lb n="2943"/>
<lb n="2944"/><p><span>Tá sop féir le mo chluais.  Nuair a thagann an ghaoth air,</span>
<lb n="2945"/><span>buailtear faoi mo chluais é, agus leigim orm féin go bhfuil</span>
<lb n="2946"/><span>an sop féir ag síor-iarraidh orm féachaint air gur rud beó</span>
<lb n="2947"/><span>é.  Acht ní fhéachaim.  Cuireann an sop féir úd fearg orm.</span>
<lb n="2948"/><span>Sínim amach mo lámh le n-a bhaint.  Feicim feithide buidhe</span>
<lb n="2949"/><span>fad-chosach leath-marbh 'n-a bhárr.  Nuair a chorruighim an sop,</span>
<lb n="2950"/><span>tuiteann sé agus cuireann sé na cosa i n-áirde uaidh le é</span>
<lb n="2951"/><span>féin a chosaint.  Tugaim faoi deara go bhfuil an-chuimse</span>
<lb n="2952"/><span>aca ann, de'n chineál chéadna agus go bhfuil an chosamhlacht</span>
<lb n="2953"/><span>leath-mharbh orra uile go léir.  Táid ag dul chun suain go</span>
<lb n="2954"/><span>ceann an gheimhridh.  Dá bhféadfainn-se an cleas céadna a</span>
<lb n="2955"/><span>dhéanamh!  Bainim an sop.  Cuirim in mo bhéal é.  Coiglim</span>
<lb n="2956"/><span>é ar nós bó.  Ní leigim orm gur ocras atá orm …</span>
<lb n="2957"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2958"/><p><span>Ocras!  Céard a bhéarfadh go mbéadh ocras orm!  Nár</span>
<lb n="2959"/><span>itheas mo shean-bhéile indé!  Agus nach raibh an t-airgead</span>
<lb n="2960"/><span>ag fanacht liom i n-oifig an dligheadóra, b'fhéidir.  Ní</span>
<lb n="2961"/><span>choinneóchadh an fear buidhe an t-airgead uaim.  Ní raibh</span>
<lb n="2962"/><span>'san litir úd do sgríobh sé acht magadh.  Nárbh' é mo chuid</span>
<lb n="2963"/><span>féin é?  Acht fágfad i n-oifig an dligheadóra é go ceann</span>
<lb n="2964"/><span>míosa, go ceann ráithe, go ceann bliadhna, má thogruighim é.</span>
<lb n="2965"/><span>Dá rachainn 'n-a choinne anois, b' fhéidir go gceapfadh an</span>
<lb n="2966"/><span>sumachán úd de dhligheadóir gur 'n-a easbaidh bhíos.  Ní</span>
<lb n="2967"/><span>chuirfinn thairis é, dá sílfeadh sé go raibh ocras orm.!</span></p>
<lb n="2968"/>
<lb n="2969"/><p><span>Gan cuimhneamh orm féin, d'fháisgeas an crios a bhí faoi</span>
<lb n="2970"/><span>mo chom agam.  Choigligheas an sop féir a bhí le mo chluais</span>
<lb n="2971"/><span>go raibh dath glas ar mo bhéal uaidh.</span></p>
<lb n="2972"/>
<lb n="2973"/><p><span>Buaileann clog.  Clog teampaill eicínt.  Cluinim gach</span>
<lb n="2974"/><span>buille.  A haon — a dó — a trí — a ceathair …  Acht ní</span>
<lb n="2975"/><span>fheadfadh sé a bheith a ceathair fós.  Ar ndóigh, ní raibh sé</span>
<lb n="2976"/><span>acht an deich nuair a bhuail mé isteach annseo.  Beidh an fear</span>
<lb n="2977"/><span>dlighe imthighthe a bhaile.  Ní bhfuighead mo chuid airgid indiu.</span>
<lb n="2978"/><span>Caithfidh mé deifir a dhéanamh.</span></p>
<lb n="2979"/>
<lb n="2980"/><p><span>Éirighim 'mo sheasamh go tobann agus bainim as chomh</span>
<lb n="2981"/><span>sgiobtha is tá 'san leath-chois.  Tá méigrim 'mo cheann.</span>
<lb n="2982"/><span>Táim mar bhéinn ar meisge ag dul ó thaobh go taobh ar na</span>
<lb n="2983"/><span>maidíbh croise.  Meisge atá orm gan aimhreas — meisge an</span>
<lb n="2984"/><span>ocrais atá orm.  Na smaointe fánacha aisteacha atá ag</span>
<lb n="2985"/><span>teacht chugam, agus ag imtheacht uaim ar nós na gaoithe, ní'l</span>
<lb n="2986"/><span>ionnta acht smaointe fir mheisge, ní'l ionnta acht aislingí</span>
<lb n="2987"/><span>fir mhire.  An bhféadfainn a dhul chuig geata na páirce gan</span>
<lb n="2988"/><span>an maide a bhí 'mo láimh dheis a bhualadh i n-aghaidh an talaimh</span>
<lb n="2989"/><span>acht an oiread seo d'uaireanntaibh?  Dá n-éireóchadh liom,</span>
<lb n="2990"/><span>bhíos cinnte go mbéadh airgead an fhir bhig bhuidhe i n-oifig</span>
<lb n="2991"/><span>an dligheadóra rómham.  Muna n-éireóchadh, bhéinn dá</span>
<lb n="2992"/><span>uireasbhaidh.  Rinneas iarracht uathbhásach a dhul chuig an</span>
<lb n="2993"/><span>ngeata agus gan an maide a chur ar an talamh acht seacht</span>
<lb n="2994"/><span>n-uaire is dá fhichid.  Nach mé bhí ag déanamh na hoibre?  Nach</span>
<lb n="2995"/><span>mé bhí ag saothrughadh an turais?  Bhí an t-allus liom 'n-a</span>
<lb n="2996"/><span>chaise agus an ghrian ag deallramh anuas go neamhthrócaireach</span>
<lb n="2997"/><span>orm.  Bhéadh truaigh ag duine dhom, bhéadh gráin ag duine</span>
<lb n="2998"/><span>orm leis an gcaoi a bhíos dhom' chasadh agus dhom' lúbadh</span>
<lb n="2999"/><span>féin le dul chuig an ngeata.  Acht, ár ndóigh, ní raibh neart</span>
<lb n="3000"/><span>air.  Bhí orm a dhéanamh nó ní bhéadh an t-airgead rómham.</span>
<lb n="3001"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="3002"/><p><span>D'imthigh mo bhairéad leis an ngaoith.  Ní dheachas 'n-a</span>
<lb n="3003"/><span>dhiaidh.  Páisde éigin a bhí ag dul ó'n sgoil a chuir ar mo</span>
<lb n="3004"/><span>cheann arís é.  Bhí go leór leór ag féachaint orm, agus ag</span>
<lb n="3005"/><span>dhéanamh iongantais dhíom.</span></p>
<lb n="3006"/>
<lb n="3007"/><p><span>Nuair a bhíos i bhfoisgeacht deich slat do'n gheata, cheapas</span>
<lb n="3008"/><span>gur chuireas an maide trí huaire agus dá fhichid ar an talamh.</span>
<lb n="3009"/><span>Ní raibh agam acht ceithre iarraidh eile.  Ní fhéadfainn a</span>
<lb n="3010"/><span>dhéanamh.  Ba bheag nár bhris an gol orm, acht do chuimhnigheas</span>
<lb n="3011"/><span>ar beart.  Chaitheas an maide uaim.  Siúd ar aghaidh mé ar</span>
<lb n="3012"/><span>mo láimh agus ar mo leath-ghlúin.  Bhaineas an geata amach</span>
<lb n="3013"/><span>gan an maidhe fhágáil ar an talamh acht trí huaire is dá</span>
<lb n="3014"/><span>fhichid.  Bhí an t-airgead le fágháil agam.  Agus nach mé</span>
<lb n="3015"/><span>chaithfeadh é?  Céard a bhéadh le n-ithe agam?  Sicíní?</span>
<lb n="3016"/><span>Dheamhan a mbéadh go dona díobh.  Seadh, bhéadh sicín agam</span>
<lb n="3017"/><span>go cinnte.  Sicín agus ruainne de bhagún agus cabáisde —</span>
<lb n="3018"/><span>dá mb'fhéidir a fhagháil.  An biadh a bhí i bhfuinneógaibh na</span>
<lb n="3019"/><span>siopaí ní bhfuaireas aon tsásamh ann.  Ní bhéadh aon bhlas air.</span>
<lb n="3020"/><span>Ní bhfuaireas aon bhlas air.  Na sicíní a bhí uaim.  Sicíní</span>
<lb n="3021"/><span>a bhéadh agam!  Sicíní a bhéadh agam!  Dubhras é seo liom</span>
<lb n="3022"/><span>féin seacht n-uaire déag mar pháisde bhéadh ag foghluim</span>
<lb n="3023"/><span>ceachta.  Bhíos ag oifig an dligheadóra sul ar éirigh liom</span>
<lb n="3024"/><span>cosg a chur le mo smaointibh.</span></p>
<lb n="3025"/>
<lb n="3026"/><p><span>Ní raibh 'san oifig rómham acht an cléireach.  Ní dheárna sé</span>
<lb n="3027"/><span>acht féachaint orm.</span></p>
<lb n="3028"/>
<lb n="3029"/><p><span>"Nár dubhradh leat go gcuirfidhe an t-airgead úd chugad</span>
<lb n="3030"/><span>dá dtiocfadh sé?" ar seisean.</span></p>
<lb n="3031"/>
<lb n="3032"/><p><span>"Níor dubhradh a leithéid liom."</span></p>
<lb n="3033"/>
<lb n="3034"/><p><span>"Cuirfear … acht fan.  Cá gcómhnuidheann tú?"</span></p>
<lb n="3035"/>
<lb n="3036"/><p><span>Bhí socruighthe agam gan a dhul ar ais chuig an lóistín.</span>
<lb n="3037"/><span>Thugas an chéad seóladh a tháinic 'mo ceann dhó, agus</span>
<lb n="3038"/><span>d'imthigheas.</span></p>
<lb n="3039"/>
<lb n="3040"/><p><span>Ní rabhas taobh amuigh de'n doras gur thuigeas céard a bhí</span>
<lb n="3041"/><span>dhéanta agam.  Dá mbadh rud é go gcuirfidhe an t-airgead</span>
<lb n="3042"/><span>chugam, ní mise a gheobhadh é.  Thugas "amadán" agus</span>
<lb n="3043"/><span>"pleidhce" agus 'ch aon tsórt orm féin.  An meisge ocrais</span>
<lb n="3044"/><span>agus an bhuile bhí orm 'san bpáirc d'imthigh siad dhíom.</span>
<lb n="3045"/><span>D'imthigh an t-ocras féin.  Níor mhothuigheas a dhath dhe orm.</span>
<lb n="3046"/><span>Bhuaileas isteach 'san bpáirc an ath-uair.  Chaitheas mé féin</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="3047"/><p><span>ar an talamh ar mo bhéal fúm.  Tháinic lag-mhisneach orm.</span>
<lb n="3048"/><span>Thosuigheas ag gol, acht níor airigheas go rabhas 'mo chodladh.</span></p>
<lb n="3049"/>
<lb n="3050"/><p><span>Bhí an oidhche ann nuair a dhúisigheas.  Acht b'eól dom,</span>
<lb n="3051"/><span>ó'n torann a bhí ag teacht chugam treasna na páirce ó'n</span>
<lb n="3052"/><span>gcathair, nach raibh ann acht tús oidhche.  Thar éis an lae the,</span>
<lb n="3053"/><span>tháinic an oidhche fhuar, mar ba gnáthach i ndeire an fhoghmhair.</span>
<lb n="3054"/><span>Ní raibh mo chuid éadaigh go ró-dhona, acht mara raibh féin,</span>
<lb n="3055"/><span>b'fhacthas dom go raibh an fuacht ag dul go cnáimh ionnam.</span></p>
<lb n="3056"/>
<lb n="3057"/><p><span>Shiubhlas go tapaidh treasna na páirce, mar dhuine a mbéadh</span>
<lb n="3058"/><span>saothar mór le déanamh aige.  Ní raibh aon smaoineadh 'mo</span>
<lb n="3059"/><span>cheann acht cé'n bealach ab' fheárr dhom an t-ocras mór a bhí</span>
<lb n="3060"/><span>orm a chosg.  "Biadh an leigheas is feárr," adubhras liom</span>
<lb n="3061"/><span>féin, agus thosuigheas ag gáiridhe.  Na daoine atá ag gabháil</span>
<lb n="3062"/><span>an tsráid, stadann siad agus féachann siad orm le hiong-</span>
<lb n="3063"/><span>antas.</span></p>
<lb n="3064"/>
<lb n="3065"/><p><span>Feicim ruainne aráin leathtaobh an chasáin.  B'fhéidir gur</span>
<lb n="3066"/><span>páisde a chaill é ag gabháil chun 'na sgoile dhó.  Beirim air.</span>
<lb n="3067"/><span>Glanaim é i sgiortaíbh mo chasóige.  Ithim a leath dhe go</span>
<lb n="3068"/><span>buidheach beannachtach, agus cuirim an leath eile i dtaisge i</span>
<lb n="3069"/><span>bpíos páipéir 'mo phóca.</span></p>
<lb n="3070"/>
<lb n="3071"/><p><span>Tá teach óil faoi n-a chuid solus ar m'aghaidh amach.  Tá</span>
<lb n="3072"/><span>sgata fear 'n-a seasamh leis an mballa.  Na creabhair a</span>
<lb n="3073"/><span>bhíos ag súghadh fola na gcapall agus na mbó, an rud a chuir</span>
<lb n="3074"/><span>siad i gcuimhne dhom.  Sheasas leis an mballa 'n-a measg go</span>
<lb n="3075"/><span>neamh-aireach, díreach is dá mbéinn ann ó thús aimsire.  Bhí</span>
<lb n="3076"/><span>fear caol árd, agus rian na bolgaighe 'n-a éadan 'n-a</span>
<lb n="3077"/><span>sheasamh lem' ais.</span></p>
<lb n="3078"/>
<lb n="3079"/><p><span>Tháinic fonn cainte orm féin.  Focal níor labhair mé le</span>
<lb n="3080"/><span>duine ná deóruidhe le dhá lá acht an cúpla focal úd a labhair</span>
<lb n="3081"/><span>mé leis an gcléireach.</span></p>
<lb n="3082"/>
<lb n="3083"/><p><span>"A' raibh Alf Trott annseo indiu?" adeirim-se.  (Alf</span>
<lb n="3084"/><span>Trott a bhí ar an bhfear bheag bhuidhe.)</span></p>
<lb n="3085"/>
<lb n="3086"/><p><span>Tháinic iongantas air, nuair a labhair mé leis.</span></p>
<lb n="3087"/>
<lb n="3088"/><p><span>"Trott — Trott — Alf Trott — Trott," agus dubhairt sé</span>
<lb n="3089"/><span>an t-ainm fiche uair i ndiaidh a chéile mar bheadh sé ag cur</span>
<lb n="3090"/><span>duine eicínt i gcuimhne dhó féin.</span></p>
<lb n="3091"/>
<lb n="3092"/><p><span>Chuala cuid eile aca an cheist a chuireas air.</span>
<lb n="3093"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="3094"/><p><span>Thosuigh duine aca ar an bhfocal "Trott" a rádh arís</span>
<lb n="3095"/><span>agus arís eile, mar bheadh sé ag fagháil an-tsásaimh ann.</span>
<lb n="3096"/><span>Thosuigh duine eile ar "Trott — Trott — Trott," a rádh,</span>
<lb n="3097"/><span>agus thosuigh duine eile fós ar "Trott — Trott — Alf</span>
<lb n="3098"/><span>Trott," a rádh freisin.</span></p>
<lb n="3099"/>
<lb n="3100"/><p><span>Ní raibh duine ann nach raibh an focal sin dhá chrádh.  Cuid</span>
<lb n="3101"/><span>aca ag rádh go raibh sé ann ar maidin.  Cuid eile nach raibh</span>
<lb n="3102"/><span>sé ann ó arbhú indé.  Shíleas go mbeadh sé 'n-a achrann.</span></p>
<lb n="3103"/>
<lb n="3104"/><p><span>"Nach é an fear mór beathuighthe é a bhíos ag imirt cárdaí</span>
<lb n="3105"/><span>annseo istigh gach tráthnóna," arsa duine.</span>
<lb n="3106"/><span>"Ní hé, acht an firín beag tanaidhe a bhíos le n-a chois,"</span>
<lb n="3107"/><span>arsa duine eile.</span></p>
<lb n="3108"/>
<lb n="3109"/><p><span>"Ní Trott atá ar an bhfear reamhar," arsa 'n chéad duine</span>
<lb n="3110"/><span>ar labhair mé leis, "acht Cocs."</span></p>
<lb n="3111"/>
<lb n="3112"/><p><span>"Agus is Bocs atá ar an bhfear beag.  Tá togha aithne</span>
<lb n="3113"/><span>agam air," arsa mise, agus fonn mór magaidh orm, "Bocs</span>
<lb n="3114"/><span>agus Cocs atá orra siúd."</span></p>
<lb n="3115"/>
<lb n="3116"/><p><span>Chuir seo iongantas orra.  Níor chuimhnigheadar ariamh go</span>
<lb n="3117"/><span>mb'fhéidir gur Cocs agus Bocs a bhí orra.  Thosuigh sé 'n-a</span>
<lb n="3118"/><span>dhíosbóireacht faoi'n mbeirt.  Bhí duine ann agus bhí a fhios</span>
<lb n="3119"/><span>aige cá mbíodh Cocs ag obair.  Duine eile, agus bhí sé</span>
<lb n="3120"/><span>cinnte dearbhtha nach ndeárna sé smeach oibre le n-a bheó.</span>
<lb n="3121"/><span>Bhíos bodhar aca.  D'fhágas annsin iad, agus iad ag cur</span>
<lb n="3122"/><span>síos ar Chocs agus ar Bhocs agus ar Trott.</span></p>
<lb n="3123"/>
<lb n="3124"/><p><span>Acht tá sé an-fhuar agus tá an phian ghránna sin 'mo ghoile</span>
<lb n="3125"/><span>arís.  Choiglim an chuid eile de'n arán.  Tá an crústa chomh</span>
<lb n="3126"/><span>cruaidh le cloich, acht is amlaidh is feárr liom é, agus a</span>
<lb n="3127"/><span>laighead dhe atá agam.  Is mór an sásamh dhom na fiacla</span>
<lb n="3128"/><span>geala géara a sháthadh isteach ann.  Fáisgim an cóta 'mo</span>
<lb n="3129"/><span>thimcheall, agus greadaim liom go bhfuil allus liom, go</span>
<lb n="3130"/><span>bhfuilim beagnach ag tuitim ó'n tuirse, go bhfuil an leath-</span>
<lb n="3131"/><span>chos ag tabhairt uaithi, go bhfuil m'asgall tinn sgólta ó'n</span>
<lb n="3132"/><span>maide croise, go bhfuil orm mo sgíth a leigint i n-áit eicínt.</span>
<lb n="3133"/><span>Suidhim ar shuidheachán mór cois na habhna ('san áit ar</span>
<lb n="3134"/><span>leigeas sgread an Fhir Bhig Bhuidhe i dtosach an oidhche úd</span>
<lb n="3135"/><span>a ndeachas amudha 'san gceó), acht táim ró-thugtha ró-thraochta</span>
<lb n="3136"/><span>le sin a thabhairt faoi deara; táim ró-thuirseach ró-lag leis</span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="3137"/><p><span>an abhainn mhóir dhuibh atá ag sleamhnughadh tharm mar</span>
<lb n="3138"/><span>ollphéist fhuathmhair a thabhairt faoi deara, an ollphiast úd</span>
<lb n="3139"/><span>a bhfuil na mílte míle solus, na mílte míle súil, na mílte</span>
<lb n="3140"/><span>míle cloch luachmhar ag deallramh 'n-a chraiceann ní fheicim!</span>
<lb n="3141"/><span>Ní ghním iongantais ar bith dhi.  Ní ghním iongantais acht</span>
<lb n="3142"/><span>dhíom féin.</span></p>
<lb n="3143"/>
<lb n="3144"/><p><span>Bhí breacadh an lae ann nuair dhúisigheas.  Ní raibh fhios</span>
<lb n="3145"/><span>agam céard a dhúisigh mé, acht cheapas gur sháith duine éigin</span>
<lb n="3146"/><span>saighead 'mo bholg.  Ní raibh mé cinnte nach rabhas sáithte</span>
<lb n="3147"/><span>gur osgluigheas mo chóta agus mo léine.  Ní raibh fuil ar</span>
<lb n="3148"/><span>bith le feiceál.  Bhí sé tamall maith gur leigeas orm féin</span>
<lb n="3149"/><span>gur ocras a bhí ag gabháil dom, agus gurab é an constábla</span>
<lb n="3150"/><span>a bhí a gabháil thart a dhúisigh mé.</span></p>
<lb n="3151"/>
<lb n="3152"/><p><span>D'éirigheas agus chuadhas ag spaisteóireacht ag ceapadh</span>
<lb n="3153"/><span>go n-eireóchadh liom cuimhneamh ar bheirt eicínt.  I mbailtibh</span>
<lb n="3154"/><span>móra eile, nuair atá duine i gcruadh-chás, nuair atá náire</span>
<lb n="3155"/><span>agus ceannfaoi agus umhlaidheacht air, feictear dhó nach</span>
<lb n="3156"/><span>bhfuil na rudaí atá 'n-a thimcheall — na tighthe, na ballaí,</span>
<lb n="3157"/><span>an tsráid féin — ag iarraidh aon cheó a dhéanamh air, acht i</span>
<lb n="3158"/><span>Lonndain ceapann duine de'n tsaghas sin go gcuirfeadh na</span>
<lb n="3159"/><span>tighthe móra gruamdha dhá chois é — go dtuitfeadh siad air,</span>
<lb n="3160"/><span>le n-a bhrúghadh síos 'san talamh — dá mb'fhiú leó an trioblóid</span>
<lb n="3161"/><span>sin a chur orra féin i ngeall ar shuarachán mar é.</span></p>
<lb n="3162"/>
<lb n="3163"/><p><span>Tighthe móra aoidheachta a bhí 'mo thimcheall anois.  An</span>
<lb n="3164"/><span>brusgar d'fhágadh taobh amuigh de gach teach i gcannaíbh</span>
<lb n="3165"/><span>móra millteacha, bhí daoine 'ghá chartadh.  Seandaoine idir</span>
<lb n="3166"/><span>fir agus mná a bhfurmhór, agus nuair a thiocfadh cuid aca</span>
<lb n="3167"/><span>ar ruainne aráin nó feóla d'fheicfeá iad ag breith air le</span>
<lb n="3168"/><span>n-a méaraibh caola tanaidhe, agus ag glanadh an tsalachair</span>
<lb n="3169"/><span>de'n bhiadh bhrocach sin le n-a gcuid iongan …  Ag</span>
<lb n="3170"/><span>cromadh ós cionn na soitheach stáin úd dóibh, i mbreac-sholas</span>
<lb n="3171"/><span>na maidne, agus na tighthe móra aoidheachta ag féachaint</span>
<lb n="3172"/><span>anuas orra go sgigeamhail, ba gheall le sgata éan mór</span>
<lb n="3173"/><span>uathbhasach ocrasach allta iad a bheadh ag piocadh cnámha duine</span>
<lb n="3174"/><span>le n-a mór-chrobhaibh garbh-chnámach' i bhfásach.  Ag dearcadh</span>
<lb n="3175"/><span>dhom orra, tháinic crathadh ball orm, mar thiocfadh ort agus</span>
<lb n="3176"/><span>tú ag éisteacht le duine ag sgríobadh gloine.</span>
<lb n="3177"/></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="3178"/><p><span>An Bhean Mhór Ruadh!  Nuair a tháinic an smaoineadh</span>
<lb n="3179"/><span>chugam cheapas go raibh liom.  D'fhéadfainn cuairt a thabhairt</span>
<lb n="3180"/><span>uirri siúd tráth ar bith.  Bhain mé as, agus dhá mbeadh</span>
<lb n="3181"/><span>eochair na bhflaitheas in mo phóca, ní fhéadfadh níos mó</span>
<lb n="3182"/><span>luthgháire a bheith orm.  Bhí mo chroidhe lán.  Bheadh fáilte ag</span>
<lb n="3183"/><span>an mnaoi mhóir ruaidh romham.  An Bhean Mhór Ruadh sin</span>
<lb n="3184"/><span>d'fhóirigh orm ar nós máthar.  B'fhéidir go n-éireóchadh leis</span>
<lb n="3185"/><span>an mnaoi mhóir ruaidh sin a raibh éadan uirri mar bheadh ar</span>
<lb n="3186"/><span>Impire Rómhánach mé a thárrtháil.</span></p>
<lb n="3187"/>
<lb n="3188"/><p><span>Agus d'éireóchadh marach go raibh an seómra fuar folamh</span>
<lb n="3189"/><span>rómham.  Badh dócha le duine nár chomhnuidh neach ann leis</span>
<lb n="3190"/><span>na bliadhantaibh.</span></p>
<lb n="3191"/>
<lb n="3192"/><p><span>Tháinic cumha orm.  Tháinic lionndubh ar mo chroidhe nach</span>
<lb n="3193"/><span>raibh an bhean úd a d'fhóirigh orm ar nós máthar ann le</span>
<lb n="3194"/><span>fáiltiughadh rómham anois.  Agus an tsúil a bhí agam leis</span>
<lb n="3195"/><span>an bhfáilte sin ó chroidhe!</span></p>
<lb n="3196"/>
<lb n="3197"/><p><span>Bhuaileas fúm ar an urlár 'san áit ar shuidheamar beirt</span>
<lb n="3198"/><span>ós comhair na teineadh soillsighe an oidhche cheómhar fad ó.</span>
<lb n="3199"/><span>Fearacht Chloinne Lir, chumas dán — acht gurab iad mo dheóir</span>
<lb n="3200"/><span>na focail a bhí ann.  Chaoineas agus chaoineas agus chaoineas</span>
<lb n="3201"/><span>go raibh mo dheóir 'gom' dhalladh.  Ní heól dom aon ní, le</span>
<lb n="3202"/><span>croidhe duine a thógbháil mar an ngol, acht amháin an gáiridhe,</span>
<lb n="3203"/><span>mór-mhór nuair a thagas na deóir go réidh agus go héasgaidh</span>
<lb n="3204"/><span>chuig duine, mar tháiniceadar chugam-sa an mhaidin bheann-</span>
<lb n="3205"/><span>uighthe seo.  Le chomh breágh réidh is shileas na deóir, rinne</span>
<lb n="3206"/><span>an dreas guil seo an-maith de'n tsaoghal dhom.</span></p>
<lb n="3207"/>
<lb n="3208"/><p><span>Bhí baladh agus seitreach na gcapall aníos chugam thríd</span>
<lb n="3209"/><span>na siúntachaibh a bhí 'sna cláir.  Bhí duine ann freisin agus</span>
<lb n="3210"/><span>é ag sguabadh na leac — ag sguabadh agus ag sguabadh</span>
<lb n="3211"/><span>agus ag síor-sguabadh, agus b'fhacthas dom nár oibrigh aon</span>
<lb n="3212"/><span>duine chomh dian le sguaib ariamh ó'n uair ar chéad-bhain</span>
<lb n="3213"/><span>Éabha beart fraoigh le n-a hárus a ghlanadh.  Bhí an</span>
<lb n="3214"/><span>sguabadh seo dhom' chrádh agus b'in comhartha dhom nach</span>
<lb n="3215"/><span>raibh an t-ocras imthighthe, má bhí sos agam ó na</span>
<lb n="3216"/><span>piantaibh féin.  Idir dhá thaom ocrais bhínn ag tabhairt</span>
<lb n="3217"/><span>suantais do neithibh beaga suaracha de-n tsaghas seo i gcomh-</span>
<lb n="3218"/><span>nuidhe agus bhídís dhom' chrádh.  Ní i bhfad uaim a bhí an</span>
<lb n="3219"/><span>taom eile.  Cé'n chaoi a dtiocfadh sé?  Níor thugas faoi</span>
<lb n="3220"/><span>deara an raibh an duine a bhí thíos fúm 'san stábla ag</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="3221"/><p><span>sguabadh nó nach raibh.  An chéad taom eile, agus é sin</span>
<lb n="3222"/><span>amháin a bhí ag déanamh buaidheartha dhom.  Ní raibh mé an</span>
<lb n="3223"/><span>t-achar seo gan biadh ariamh cheana, agus ní raibh aon eólas</span>
<lb n="3224"/><span>cruinn agam.  Múisg?  Ní headh — ní fhéadfadh múisg a</span>
<lb n="3225"/><span>theacht ar dhuine gan aon bhlas a bheith ar a ghoile …</span>
<lb n="3226"/><span>acht b'fhéidir go mbeadh a fhios ag an bhfear thíos cá raibh an</span>
<lb n="3227"/><span>bhean mhór ruadh úd a raibh éadan uirri mar bhéadh ar Impire</span>
<lb n="3228"/><span>Rómhánach — dá mbéadh 'fhios, bhí liom.</span></p>
<lb n="3229"/>
<lb n="3230"/><p><span>XVIII.</span></p>
<lb n="3231"/>
<lb n="3232"/><p><span>Ar a fheiceál dom an chéad uair, tháinic fuath agus gráin</span>
<lb n="3233"/><span>agus alltacht orm le chomh gránna is bhí sé 'n-a chlódh agus</span>
<lb n="3234"/><span>'n-a phearsain.  Sean-fhear a bhí ann — sean-fhear beag bídeach</span>
<lb n="3235"/><span>agus é chomh cromtha 's chomh lúbtha sin is go gceapfá go</span>
<lb n="3236"/><span>ndéanfaidhe dhá leith dhe dá dtugthaoi iarraidh faoi n-a</span>
<lb n="3237"/><span>dhíriughadh.  An t-éadan a bhí air déarfá gur as an gcloich</span>
<lb n="3238"/><span>éibhir a gearradh é, acht nár fhan an ceárdaidhe le n-a shaothar</span>
<lb n="3239"/><span>a chríochnughadh, gur éirigh sé chomh tinn tuirseach sin de, le</span>
<lb n="3240"/><span>chomh gránna is bhí sé, is gur fhág sé dhá thuaradh é faoi</span>
<lb n="3241"/><span>fhearthainn agus faoi ghréin na síorraidheachta.</span></p>
<lb n="3242"/>
<lb n="3243"/><p><span>Má bhí aon smaoineadh ann, acht an gliocas agus an feall,</span>
<lb n="3244"/><span>níor nochtuigheadh 'san éadan rocach chlochach sin é.  Ar a</span>
<lb n="3245"/><span>theacht isteach an doras dhom féin, bhí sé 'n-a sheasamh le</span>
<lb n="3246"/><span>balla.  An sguabh mhór a bhí 'n-a láimh aige, bhí sí i bhfad</span>
<lb n="3247"/><span>níos áirde ná é agus greim an fhir báidhte aige uirri.  Ní</span>
<lb n="3248"/><span>raibh cor as.  Ba gheall le sabhra é a cheapfadh diabhal a</span>
<lb n="3249"/><span>mbeadh fonn grinn air le masladh agus dímheas a thabhairt</span>
<lb n="3250"/><span>do'n chineadh daonna agus le magadh a dhéanamh fútha.</span>
<lb n="3251"/><span>Cuireadh cuid de chuma agus de chruth an duine air, acht</span>
<lb n="3252"/><span>fágadh an sguab 'n-a láimh le cruthughadh nach fear a bhí</span>
<lb n="3253"/><span>ann i ndáríribh, acht an cineál ainmhidhe bheadh 'san bhfear</span>
<lb n="3254"/><span>marach deagh-mhéin an Chruthuightheóra.  Ceann de na comhar-</span>
<lb n="3255"/><span>thaibh uathbhásacha feictear anois agus arís, imeasg ball de'n</span>
<lb n="3256"/><span>chineadh daonna, a thugas léargus dúinn, i n-aghaidh ár dtola,</span>
<lb n="3257"/><span>cé'n bhail a bheadh orainn dá dtuitfeadh a leitéid seo nó a</span>
<lb n="3258"/><span>leithéid siúd amach i dtús-shaoghal an chinidh.  B'fhéidir gur</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="3259"/><p><span>duine dhá shaghas chonnaic an fear úd na n-aor agus na</span>
<lb n="3260"/><span>bhfuath agus na ngrádh, Dean Suift, sul ar cheap sé a aor</span>
<lb n="3261"/><span>millteach, Gullibhear imeasg na Yadhthú.  Bhí na capaill chomh</span>
<lb n="3262"/><span>sleamhain slíoctha deagh-chumtha, agus chomh borb fíochmhar</span>
<lb n="3263"/><span>ceanndána, agus chomh breágh beathuighthe slachtmhar sin, agus</span>
<lb n="3264"/><span>eisean …  Och! nach é a bhí gránna le n-a éadan rocach</span>
<lb n="3265"/><span>clochach, agus a ghuailne nach raibh ar aon áirde, agus a</span>
<lb n="3266"/><span>chruth droch-chumtha casta cromtha 'n-a dhá leith, agus a</span>
<lb n="3267"/><span>chomhartha chéirde — an sguab mhór árd a rinne níos lugha</span>
<lb n="3268"/><span>agus níos suaraighe agus níos uathbhásaighe é, agus a dhá shúil</span>
<lb n="3269"/><span>a bhí gan beódhacht, agus b'fhéidir gan mórán léarguis!</span>
<lb n="3270"/><span>Óch! …</span></p>
<lb n="3271"/>
<lb n="3272"/><p><span>Tháinic gráin orm.  An bhféadfainn aon chorrughadh croidhe</span>
<lb n="3273"/><span>a bhaint as?  Dá leigfinn liúgh — liúgh an fhir bhuidhe — an</span>
<lb n="3274"/><span>gcuirfinn eagla air?  Dá mbuailfinn buille i lár éadain</span>
<lb n="3275"/><span>air, an gcosnóchadh sé é féin?</span></p>
<lb n="3276"/>
<lb n="3277"/><p><span>(Bhí an taom eile ocrais tagtha.  B'eól dom sin ó'n</span>
<lb n="3278"/><span>meisg a bhí ag teacht orm ag machtnamh dhom ar fhear na</span>
<lb n="3279"/><span>sguaibe.  Rinneas an-iarracht ar na smaointe aisteacha a</span>
<lb n="3280"/><span>bhí ag bhrúchtadh isteach im' aigne ar nós fuarlaigh earraigh</span>
<lb n="3281"/><span>a chosg.  D'éirigh liom cosg a chur orra feadh sgathaimh</span>
<lb n="3282"/><span>bhig.)</span></p>
<lb n="3283"/>
<lb n="3284"/><p><span>Ní raibh cor dhá chur dhe ag fear na sguaibe feadh an</span>
<lb n="3285"/><span>achair</span></p>
<lb n="3286"/>
<lb n="3287"/><p><span>"Hóra!" adeirim-se 'mo shean-bheic.</span></p>
<lb n="3288"/>
<lb n="3289"/><p><span>Chuir sé a lámh le n-a chluais.  Bhí sé bodhar.  Dhruideas</span>
<lb n="3290"/><span>chuige.  Bhí sé smeartha salach le aoileach, agus a boladh</span>
<lb n="3291"/><span>agus boladh alluis mór-thimcheall air.</span></p>
<lb n="3292"/>
<lb n="3293"/><p><span>"A' gcloisir?" adeirim-se.</span></p>
<lb n="3294"/>
<lb n="3295"/><p><span>Cor níor chuir sé dhe.  Bhí sé bodhar i ndáríribh.</span></p>
<lb n="3296"/>
<lb n="3297"/><p><span>"Hóra!" adeirim-se arís isteach 'n-a chluais.  Ní raibh</span>
<lb n="3298"/><span>aon maith ann, gidh go ndubhras i n-árd mo ghotha é.  Go</span>
<lb n="3299"/><span>deimhin duit, leis an anál do tharraingeas, ghortuigheas mo</span>
<lb n="3300"/><span>bholg folamh go mór.</span></p>
<lb n="3301"/>
<lb n="3302"/><p><span>Thosuigh na smaointe aisteacha ag teacht chugam arís.  Ní</span>
<lb n="3303"/><span>raibh aon chosg leó.  Acht bhí aon smaoineadh amháin i gcúl</span>
<lb n="3304"/><span>mo chinn, cé'n chaoi a bhfuighinn eólas ar áit chomhnuidhthe na</span>
<lb n="3305"/><span>mná móire ruaidhe.</span>
<lb n="3306"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="3307"/><p><span>Leigeas mo shean-liúgh isteach i gcluais mo dhuine.</span>
<lb n="3308"/><span>Chorruigh na capaill, acht ní dheárna seisean acht a cheann a</span>
<lb n="3309"/><span>chrathadh le cur i n-iúl dom nach raibh aon éisteacht aige.</span></p>
<lb n="3310"/>
<lb n="3311"/><p><span>Briseadh ar an bhfoighid orm.</span></p>
<lb n="3312"/>
<lb n="3313"/><p><span>"Go mbudh seacht measa a bhéas tú bliadhain ó 'nocht,"</span>
<lb n="3314"/><span>adeirim-se go feargach, "cé'n fáth nár mhínigh tú sin dom</span>
<lb n="3315"/><span>cheana?  A' gceapann tú go bhfuil sé d'uain agus d'ionbhaidh</span>
<lb n="3316"/><span>agam an lá a chaitheamh leat-sa?"</span></p>
<lb n="3317"/>
<lb n="3318"/><p><span>D'fhágas annsin é.  É féin agus a sguabh mhór!  Bhí mála</span>
<lb n="3319"/><span>mine taobh istigh de'n doras.  Chuireas mo lámh isteach ann,</span>
<lb n="3320"/><span>agus thugas la-n mo ghlaice liom.</span></p>
<lb n="3321"/>
<lb n="3322"/><p><span>Taobh amuigh de'n doras bhí fear óg, agus dhá chapall i</span>
<lb n="3323"/><span>ngreim aige.  Bhí sé tar éis a theacht.</span></p>
<lb n="3324"/>
<lb n="3325"/><p><span>"Bhfuil fhios agad cá gcomhnuidheann an bhean mhór a bhíodh</span>
<lb n="3326"/><span>thuas an staighre anois?"</span></p>
<lb n="3327"/>
<lb n="3328"/><p><span>"Mag Mhór?"</span></p>
<lb n="3329"/>
<lb n="3330"/><p><span>"'Sí atá uaim."</span></p>
<lb n="3331"/>
<lb n="3332"/><p><span>"Mara bhfuilim ag dul amudha go mór, atá sí faoi</span>
<lb n="3333"/><span>ghlas."</span></p>
<lb n="3334"/>
<lb n="3335"/><p><span>"Faoi ghlas!"</span></p>
<lb n="3336"/>
<lb n="3337"/><p><span>"'Seadh.  Faoi ghlas — 'san gcarcar.  Nach dtuigeann tú</span>
<lb n="3338"/><span>mé?"</span></p>
<lb n="3339"/>
<lb n="3340"/><p><span>"Ó! tuigim."</span></p>
<lb n="3341"/>
<lb n="3342"/><p><span>"Is ann atá sí, mara bhfuilim ag dul amudha go mór.</span>
<lb n="3343"/><span>Agus dheamhan a bhfuil de locht air mar áit chomhnuidhthe go</span>
<lb n="3344"/><span>ceann an gheimhridh …  Mara n-éireóchaidh liom …</span>
<lb n="3345"/><span>b'fhéidir go mbeadh sé ar na crannaibh go gcuirfinn féin</span>
<lb n="3346"/><span>an geimhreadh isteach ann … dá nglacfá mo</span>
<lb n="3347"/><span>chomhairle-se, rachthá féin ann."</span></p>
<lb n="3348"/>
<lb n="3349"/><p><span>Bhí fearg orm gur cheap sé go raibh an droch-bhail orm.</span>
<lb n="3350"/><span>Bhíos ag iarraidh cuimhneamh céard déarfainn leis, le go</span>
<lb n="3351"/><span>mbeadh fhios aige nach amhlaidh a bhí an sgéal agam-sa,</span>
<lb n="3352"/><span>nuair a shín sé amach a lámh chugam, agus pighin ruadh ar a</span>
<lb n="3353"/><span>bhois aige.</span></p>
<lb n="3354"/>
<lb n="3355"/><p><span>"Cheannuigh ruainne aráin," ar seisean, "ní'l agam</span>
<lb n="3356"/><span>acht í."</span></p>
<lb n="3357"/>
<lb n="3358"/><p><span>Ghlacas an phighin, agus d'imthigh liom gan oiread agus</span>
<lb n="3359"/><span>"sonas ort" a rádh.  Bhí eagla an domhain orm, go</span>
<lb n="3360"/><span>leanfadh sé mé agus go mbainfeadh sé an t-airgead dhíom.</span>
<lb n="3361"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="3362"/><p><span>Nuair nár lean, mhothuigheas rud eile ag teacht ar mo</span>
<lb n="3363"/><span>chroidhe.  Náire shaoghalta a tháinic orm gur ghlacas pighin</span>
<lb n="3364"/><span>uaidh.  Nár ghlacas airgead ó ghiolla capall?  Nár mhasluigh</span>
<lb n="3365"/><span>sé mé nuair a cheap sé go raibh ocras orm agus go mb'fheárr</span>
<lb n="3366"/><span>dhom a dhul isteach 'san gcarcar?  Bhí mé náirighthe.  Bhí mé</span>
<lb n="3367"/><span>náirighthe go deó na ndeór.  Ní bheadh meas madra orm féin</span>
<lb n="3368"/><span>feasda.  Ba mheasa go mór fada é ná an t-airgead a</span>
<lb n="3369"/><span>éileamh.  Bheadh ciall annsin.  Acht ba náireach an gníomh</span>
<lb n="3370"/><span>é an gníomh eile.  Cheapas agus shocruigheas ar a dhul ar</span>
<lb n="3371"/><span>ais agus an t-airgead salach a chaitheamh leis, nuair a</span>
<lb n="3372"/><span>chonnaiceas builíní beaga deasa i bhfuinneóig.  Ní bheadh</span>
<lb n="3373"/><span>orra acht pighin.  Ó! ba bhreágh iad!  Ní fhaca tú ariamh</span>
<lb n="3374"/><span>builíní beaga a bhí chomh deagh-dhaithte 'n-a n-íochtar agus</span>
<lb n="3375"/><span>'n-a n-uachtar leó!  Mholas an fuinteóir.  Mholas an</span>
<lb n="3376"/><span>talmhaidhe agus a chuid cruithneachta.  Mholas an teine, agus</span>
<lb n="3377"/><span>na daoine a bhain a hadhbhar as broinn na talmhan.  Mholas</span>
<lb n="3378"/><span>an fear bhí dhá ndíol, ar an mbealach ab' fheárr leis an</span>
<lb n="3379"/><span>duine macánta sin, mar thugas mo phighin dó ar cheann aca,</span></p>
<lb n="3380"/>
<lb n="3381"/><p><span>Coiglim go sásta an t-arán breágh úr atá deágh-dhaithte</span>
<lb n="3382"/><span>ó'n teine.</span></p>
<lb n="3383"/>
<lb n="3384"/><p><span>Acht cé'n chaoi a dtug an giolla capall faoi deara go</span>
<lb n="3385"/><span>raibh ocras orm?  (Ní raibh mé réidh leis fós, má bhí an</span>
<lb n="3386"/><span>builín féin dhá choigilt agam.) An raibh cosamhlacht an</span>
<lb n="3387"/><span>ocrais orm?  Bhíos tanaidhe go cinnte.  Acht nach mbíonn</span>
<lb n="3388"/><span>duine tanaidhe i ndiaidh taom dona thinnis?  Nach mbíonn a</span>
<lb n="3389"/><span>shiubhal go lag lúbach corrach?  Nach mbíonn féachaint aisteach</span>
<lb n="3390"/><span>'n-a shúilibh?  Dhearcas isteach i sgathán a bhí i bhfuinneóig</span>
<lb n="3391"/><span>siopa.</span></p>
<lb n="3392"/>
<lb n="3393"/><p><span>Tháinic alltacht orm.  Is ar éigin d'aithnigheas an chosamh-</span>
<lb n="3394"/><span>lacht a chonnaiceas 'san sgathán.  Leigeas mo shean-sgairt</span>
<lb n="3395"/><span>gáiridhe, (ní heól dom anois féin cé'n fáth), agus thugas</span>
<lb n="3396"/><span>na cúl-sráideanna salacha suaracha orm féin.</span></p>
<lb n="3397"/>
<lb n="3398"/><p><span>Gach ar cheapas ar maidin faoi fhear na sguaibe, d'fheil</span>
<lb n="3399"/><span>sé dhom féin chomh maith.</span></p>
<lb n="3400"/>
<lb n="3401"/><p><span>Daoine a dhearcadh orm, chuireadar fearg orm.  Bhíodar</span>
<lb n="3402"/><span>dhom' mhasladh.  Acht ba dhóigh liom go raibh an ceart aca sin</span>
<lb n="3403"/><span>a dhéanamh, dá mbadh rud é gur diabhal magamhail a chruthuigh</span>
<lb n="3404"/><span>mé leis an gcineadh daonna a mhasladh, mar cheapas gur</span>
<lb n="3405"/><span>chruthuigh sé an fear úd a bhí 'san stábla ar maidin.</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3406"/><p><span>Chuireas mo theanga amach le gach n-aon a dhearc orm, agus</span>
<lb n="3407"/><span>ghluais liom, ag déanamh an-torainn ar na leacrachaibh le mo</span>
<lb n="3408"/><span>mhaide croise.</span></p>
<lb n="3409"/>
<lb n="3410"/><p><span>Chuadhas isteach i bpáirc.  Chaitheas mé féin ar an talamh</span>
<lb n="3411"/><span>faoi bhun crainn daraighe.  Tháinic méigrim 'mo cheann.</span>
<lb n="3412"/><span>Luigheas siar ar mo dhruim.  Dhúnas mo dhá shúil.  Chon-</span>
<lb n="3413"/><span>naiceas na céadta dath agus iad dhá mheasgadh 'n-a chéile,</span>
<lb n="3414"/><span>agus ag déanamh na mílte pictiúr breágh ioldathach, agus</span>
<lb n="3415"/><span>leanfadh pictiúr pictiúr eile chomh tapaidh sin go raibh</span>
<lb n="3416"/><span>m'intinn tuirseach sáruighthe aca.  Nuair a thiubhrainn iarracht</span>
<lb n="3417"/><span>faoi n-a dhíbirt, thiocfadh ceól in mo chluasaibh agus bhíodh</span>
<lb n="3418"/><span>na fuaimeanna ceólmhara dhá n-atharrughadh ó am go ham</span>
<lb n="3419"/><span>ar an nós céadna is bhí an pictiúirí …</span></p>
<lb n="3420"/>
<lb n="3421"/><p><span>Thuit an oidhche.</span></p>
<lb n="3422"/>
<lb n="3423"/><p><span>XIX.</span></p>
<lb n="3424"/>
<lb n="3425"/><p><span>Baineadh geit asam sul a raibh mórán de'n oidhche caithte.</span>
<lb n="3426"/><span>A leithéid de bhúrghail agus de sgréachghail agus de ghleó</span>
<lb n="3427"/><span>níor chualas ariamh cheana.  Bhí daoine, 'n-a sluaightibh agus</span>
<lb n="3428"/><span>'n-a táintibh, ag déanamh caol díreach treasna na páirce.</span>
<lb n="3429"/><span>'San áit ar a raibh a dtriall, bhí an chuid íochtarach de'n</span>
<lb n="3430"/><span>spéir dearg, agus d'fheicfeá trillseán de lasair ag éirghe</span>
<lb n="3431"/><span>i n-áirde 'san spéir, mar bheadh teanga fhada chaol ann, agus</span>
<lb n="3432"/><span>í ag iarraidh fola a lafairt.</span></p>
<lb n="3433"/>
<lb n="3434"/><p><span>Ní rabhas 'mo dhúiseacht i gceart gur thosuigh mo bholg</span>
<lb n="3435"/><span>dhom' chéasadh.  Chuireas mo lámh 'mo phóca, agus as an</span>
<lb n="3436"/><span>mbrusgar a bhí bailighthe ann — clocha beaga, cnaipí, ruainní,</span>
<lb n="3437"/><span>miotail agus eile — bhaineas cnaipe cnámh agus isteach leis</span>
<lb n="3438"/><span>'mo bhéal.  Thosuigheas ar na smugairlíbh a tháinic timcheall</span>
<lb n="3439"/><span>air a shlugadh.  B'fhacthas dom gur laghduigh sin an phian</span>
<lb n="3440"/><span>mhór.</span></p>
<lb n="3441"/>
<lb n="3442"/><p><span>Bhí na daoine ag imtheacht tharm fós 'na dtáintibh.  Is</span>
<lb n="3443"/><span>minic a thugas faoi deara bealach aisteach atá le sluaightibh.</span>
<lb n="3444"/><span>Tá an sluagh ar nós duine.  Nuair atá fearg ar an sluagh,</span>
<lb n="3445"/><span>cheapfá le féachaint air go bhfuil fearg ar gach aon bhall</span>
<lb n="3446"/><span>atá 'san tsluagh.  Déarfá freisin go mbéadh áthas ar gach</span>
<lb n="3447"/><span>duine a bheadh 'san láthair, nuair a bheadh áthas ar an sluagh</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3448"/><p><span>féin.  Bíonn fonn ar dhuine a dhul an bealach céadna le</span>
<lb n="3449"/><span>sluagh, mar bheadh cumhacht ag an sluagh air.  Na braonacha</span>
<lb n="3450"/><span>beaga uisge atá 'san abhainn, gluaisid uile go léir an</span>
<lb n="3451"/><span>bealach céadna.</span></p>
<lb n="3452"/>
<lb n="3453"/><p><span>Bhí an cumhacht seo ag an sluagh a bhí ag imtheacht tharm</span>
<lb n="3454"/><span>orm-sa ar chaoi ar bith.  Leanas é.</span></p>
<lb n="3455"/>
<lb n="3456"/><p><span>I dtosach ní raibh aon smaoineadh agam acht a dhul 'n-a</span>
<lb n="3457"/><span>measg, acht leis an aimsir cheapas go bhfuighinn biadh nó</span>
<lb n="3458"/><span>deoch, nó b'fhéidir airgead ar bhealach eicínt.</span></p>
<lb n="3459"/>
<lb n="3460"/><p><span>Leis an méid daoine a bhí ann, agus leis an deifir a bhí</span>
<lb n="3461"/><span>orra, bhéadh sé i n-aghaidh nadúire mara gcaillfeadh cuid aca</span>
<lb n="3462"/><span>sparán, nó sgilling, nó pighin féin.  Choinnigheas mo dhá</span>
<lb n="3463"/><span>shúil ar an talamh, a bhí lán-soillseach le lasair an dóighteáin,</span>
<lb n="3464"/><span>acht má chailleadar aon cheó, ní mise a fuair é.  Ní raibh an</span>
<lb n="3465"/><span>oiread sin de'n ádh orm.</span></p>
<lb n="3466"/>
<lb n="3467"/><p><span>Teach mór déantúis a bhí thrí theine.  An tsráid ós a</span>
<lb n="3468"/><span>chomhair amach bhí sí leathan, acht má bhí, bhí sí lán de dhaoinibh.</span>
<lb n="3469"/><span>Bhí daoine móra agus daoine beaga ann.  Daoine daidhbhre</span>
<lb n="3470"/><span>agus daoine saidhbhre.  Lucht oibre agus lucht díomhaointis.</span>
<lb n="3471"/><span>Fir mhóra ghalánta faoi 'n-a léintreachaibh geala agus a</span>
<lb n="3472"/><span>mbairéid árda dubha ag teacht ó n-a hamharclannaibh.  Bhí</span>
<lb n="3473"/><span>daoine ann, ar ghnáthach leó a bheith ag glacadh aeir na</span>
<lb n="3474"/><span>hoidhche gach uile oidhche 'san mbliadain mar mé féin.</span></p>
<lb n="3475"/>
<lb n="3476"/><p><span>Bhí lucht múchta na dteinte ann 'n-a gcéadtaibh, agus</span>
<lb n="3477"/><span>abhainn mhór uisge dhá sgairteadh aca ar na lasrachaibh a bhí ag</span>
<lb n="3478"/><span>briseadh amach 'gach uile áit dhá míle buidheachas, agus ag</span>
<lb n="3479"/><span>éirghe níos airde agus níos airde 'san spéir le gach iarraidh.</span>
<lb n="3480"/><span>Nuair a theangmhóchadh na lasracha úd, a bhí ag dul i dtreise</span>
<lb n="3481"/><span>agus i neart gach aon nóiméad, leis na hearraidhe éagsamhla</span>
<lb n="3482"/><span>ceimiceacha a bhí istigh 'san ndéantúsán, thagadh dathanna</span>
<lb n="3483"/><span>iongantacha orra — idir croidhearg agus corcra agus liath-</span>
<lb n="3484"/><span>ghorm — dathanna bána, dathanna buidhe, dathanna gorma,</span>
<lb n="3485"/><span>dathanna glasa, agus bhíodh ná dathanna éagsamhla seo ar</span>
<lb n="3486"/><span>aighthibh na ndaoine a bhí mór-thimcheall ag dearcadh ar an</span>
<lb n="3487"/><span>dóighteán agus ar an gcnámhlach.</span></p>
<lb n="3488"/>
<lb n="3489"/><p><span>B'iongantach an radharc é.  Bhí cineál cearnóige bige ar</span>
<lb n="3490"/><span>aghaidh an déantúsáin amach ar an taobh eile de'n tsráid.</span>
<lb n="3491"/><span>Bhí balla cloiche mór-thimcheall ar an gcearnóig bhig seo,</span>
<lb n="3492"/><span>agus sgata mór ban a bhíodh ag obair 'san ndéantúsán 'n-a</span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3493"/><p><span>seasamh 'n-a bhárr.  Bhí conspóirt mhór ar siubhal imeasg</span>
<lb n="3494"/><span>na mban seo a bhí ar an mballa.</span></p>
<lb n="3495"/>
<lb n="3496"/><p><span>Bhí cuid aca ann a bhí go lúthgháireach agus go geal-gháireach</span>
<lb n="3497"/><span>agus go haiteasach i ngeall ar an déantúsán a bheith trí</span>
<lb n="3498"/><span>theine.  Ní cáil mhaith a bhí ar an áit, agus b'iomdha pionnús</span>
<lb n="3499"/><span>d'fhulaingeadar ann.  Bhí cuid eile ann a bhí faoi leath-</span>
<lb n="3500"/><span>trom agus brón mór go raibh a gcuid oibre caillte aca.</span>
<lb n="3501"/><span>Go deimhin an fear ar leis an déantúsán ní raibh sé leath</span>
<lb n="3502"/><span>chomh brónach le cuid dhá lucht oibre.  'Tuige a mbeadh?  Ní</span>
<lb n="3503"/><span>hé a bheadh caillte leis an dóighteán.  'Tuige a mbeadh leath-</span>
<lb n="3504"/><span>trom air, agus luach a gcaillfeadh sé le fagháil arís aige ó</span>
<lb n="3505"/><span>Chumann an Urrudhais?  Maidir leis an dream a bhí</span>
<lb n="3506"/><span>luthgháireach geal-gháireach, ní fhaca tú ariamh daoine a raibh</span>
<lb n="3507"/><span>an oiread áthais orra is bhí orra siúd.  Bhíodar le buile go</span>
<lb n="3508"/><span>raibh brón ar chuid dhá gcomh-oibrightheóiríbh i ngeall ar an</span>
<lb n="3509"/><span>mbladhm úd a bhí ag baint slighe beatha dhíobh.  Chuireadar i</span>
<lb n="3510"/><span>gcuimhne dhóibh an méid dhá gcomrádaidhthibh cailleadh ó'n nimh</span>
<lb n="3511"/><span>a bhíodh 'sna hearraidhibh ceimiceacha a bhíodh dá n-oibriughadh</span>
<lb n="3512"/><span>aca.  Chuireadar i gcuimhne dhóibh freisin ar fhulaingeadar</span>
<lb n="3513"/><span>féin ann.  Mhasluigheadar iad agus thugadar daoine gan</span>
<lb n="3514"/><span>spioraid orra.  Bhuailfidís iad dá n-éireóchadh leó a dhul</span>
<lb n="3515"/><span>'n-a n-airicis.  Acht níor fhéad cuid de'n dream seo</span>
<lb n="3516"/><span>cuimhneamh ar aon ní acht an cruadh-shaoghal a bheadh aca go</span>
<lb n="3517"/><span>mbeadh an déantúsán tóigthe arís.</span></p>
<lb n="3518"/>
<lb n="3519"/><p><span>Imeasg na ndaoine a bhí luthgháireach, thugas suantas do</span>
<lb n="3520"/><span>mhnaoi mhóir.  Bhí sí an-chorruighthe, agus í ag spreagadh a</span>
<lb n="3521"/><span>muintire féin chun amhráin aitis a chanadh le cur i n-iúl do</span>
<lb n="3522"/><span>gach n-aon, cé'n meas mór a bhí aca ar an ndéantúsán,</span>
<lb n="3523"/><span>agus ar an muintir ar leó é.  Tosuigheadh ar an amhrán</span>
<lb n="3524"/><span>aitis, agus canadh go bríoghmhar agus go buadhmhar é.  Agus</span>
<lb n="3525"/><span>bhí fuath ann freisin.  Gach ar fhulaingeadar de phiantaibh</span>
<lb n="3526"/><span>agus de phionnús agus de dhroch-úsáid 'san ndéantúsán a</span>
<lb n="3527"/><span>chuir an fuath 'san amhrán.  Acht ba threise leis an aiteas</span>
<lb n="3528"/><span>… nach raibh an droch-úsáid agus an ghéar-fhulaint</span>
<lb n="3529"/><span>thart go ceann tamaill ar chaoi ar bith?</span></p>
<lb n="3530"/>
<lb n="3531"/><p><span>Lasadh suas éadan na mban lúthgháireach agus na mban</span>
<lb n="3532"/><span>brónach chomh maith le chéile.  Ní chreidfinn ó mo dhá shúil é</span>
<lb n="3533"/><span>go mb' í Mag Mhór, mo chara dílis féin, an bhean mhór ruadh</span>
<lb n="3534"/><span>úd a bhí 'n-a seasamh ar an mballa ag gríosadh na mban</span>
<lb n="3535"/><span>Acht 'sí bhí ann.</span>
<lb n="3536"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3537"/><p><span>Dhruideas 'n-a haice le labhairt léithi.</span></p>
<lb n="3538"/>
<lb n="3539"/><p><span>Chuaidh lasair a raibh dath na fola uirri, i n-áirde 'san</span>
<lb n="3540"/><span>spéir.  Leig an bhean mhór ruadh liúgh aisti, agus ní bheadh</span>
<lb n="3541"/><span>aon duine chomh mí-thuigseanach is go gceapfadh sé go mba</span>
<lb n="3542"/><span>liúgh dubróin an liúgh sin.  D'éirigh liúgh ó na mnáibh eile —</span>
<lb n="3543"/><span>liúgh millteach áthais — agus thosuigheadar ag greadadh bos.</span>
<lb n="3544"/><span>Na mná a raibh brón orra ar ball, bhíodar ag teannadh isteach</span>
<lb n="3545"/><span>leis an muintir eile i leabaidh a chéile, agus gach uile dhuine</span>
<lb n="3546"/><span>aca a thiocfadh chuici leigfeadh an Bhean Mhór Ruadh liúgh eile</span>
<lb n="3547"/><span>aisti.</span></p>
<lb n="3548"/>
<lb n="3549"/><p><span>Shíleas labhairt léithi.  Níor aithnigh sí mé, bhí sí chomh</span>
<lb n="3550"/><span>corruighthe sin.</span></p>
<lb n="3551"/>
<lb n="3552"/><p><span>Thosuigh na lasracha ag éirghe i n-áirde mór-thimcheall an</span>
<lb n="3553"/><span>tsimné áird taobh amuigh, mar bhéadh na céadta athair nimhe</span>
<lb n="3554"/><span>fíochmhar.</span></p>
<lb n="3555"/>
<lb n="3556"/><p><span>"Go dtuitidh tú!  Go dtuitidh tú!" arsa an Bhean Mhór</span>
<lb n="3557"/><span>Ruadh 'n-a sean-liúgh.  Rinne na mná eile an athchuinghe</span>
<lb n="3558"/><span>chéadna.</span></p>
<lb n="3559"/>
<lb n="3560"/><p><span>Do réir mar bhí na lasracha ag teangmháil leis na</span>
<lb n="3561"/><span>hearraidhibh ceimiceacha a bhí istigh, bhíodh atharrughadh datha ag</span>
<lb n="3562"/><span>teacht orra Bhíodar ar gach dath dhá bhfuil 'san mbogha</span>
<lb n="3563"/><span>ceatha.  Ní rabhadar ar aon dath i n-aon dhá áit de'n teine</span>
<lb n="3564"/><span>bhúithrighe sin.  Lasair bhán annseo.  Lasair bhuidhe thall.</span>
<lb n="3565"/><span>Lasair dhearg fhuilteach 'san gcúinne eile.  Agus mar bheadh</span>
<lb n="3566"/><span>draoidheacht ann, suaithtí na dathanna éagsamhla seo</span>
<lb n="3567"/><span>ionnus nach mbíodh ionnta acht aon dath glórmhar aon uair</span>
<lb n="3568"/><span>amháin.</span></p>
<lb n="3569"/>
<lb n="3570"/><p><span>"Fuil na mban a cailleadh leis an nimh," arsa mise 'mo</span>
<lb n="3571"/><span>shean-bhéic.</span></p>
<lb n="3572"/>
<lb n="3573"/><p><span>Chuala an bhean mhór ruadh an focal, acht ní raibh a fhios</span>
<lb n="3574"/><span>aici cé labhair.</span></p>
<lb n="3575"/>
<lb n="3576"/><p><span>"Fuil ná mban a cailleadh leis an nimh," ar sise i n-árd</span>
<lb n="3577"/><span>a gotha cinn.</span></p>
<lb n="3578"/>
<lb n="3579"/><p><span>Bhí na lasracha dearga ag éirghe i n-áirde as an ndéan-</span>
<lb n="3580"/><span>túsán fós.</span></p>
<lb n="3581"/>
<lb n="3582"/><p><span>"Fuil na mban a cailleadh leis an nimh," arsa na mná</span>
<lb n="3583"/><span>go léir d'aon ghuth i dtreó go gcuala gach n-aon an liúgh.</span>
<lb n="3584"/><span>Chuala bainisteóir an déantúsáin an gháir freisin.  Tháinic</span>
<lb n="3585"/><span>creathán 'n-a bhallaibh.</span>
<lb n="3586"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3587"/><p><span>Faoi dheóidh thosuigh an spéir ag gealadh 'san oirthear.</span>
<lb n="3588"/><span>D'fheicfeá ballaí dubha losgtha an déantúsáin i n-aghaidh na</span>
<lb n="3589"/><span>spéire, mar bheadh beithidheach millteach i lár teineadh</span>
<lb n="3590"/><span>íodhbairte dhaoine allta agus a cheithre chrúb i n-aer aige ag</span>
<lb n="3591"/><span>iarraidh trócaire orra.</span></p>
<lb n="3592"/>
<lb n="3593"/><p><span>Bhíos ag éirghe chomh corruighthe leis na mnáibh.</span></p>
<lb n="3594"/>
<lb n="3595"/><p><span>"Tá beithidheach céasta na mban ar lár," arsa mise.</span></p>
<lb n="3596"/>
<lb n="3597"/><p><span>Glacadh suas an focal.  Thosuigh an sluagh 'ghá rádh le</span>
<lb n="3598"/><span>chéile.  'Sa deire sgaoileadh an focal amach ó n-a míltibh</span>
<lb n="3599"/><span>sgórnach i n-aon gháir mhór amháin.</span></p>
<lb n="3600"/>
<lb n="3601"/><p><span>"Tá beithideach céarta na mban ar lár."</span></p>
<lb n="3602"/>
<lb n="3603"/><p><span>Thosuigh bainisteóir an déantúsáin losgtha ag spreagadh</span>
<lb n="3604"/><span>na síothmhaor chun na sráide a ghlanadh.  Bhí eagla agus sgáth</span>
<lb n="3605"/><span>air roimh an sluagh fíochmhar seo.  Bhí droch-cháil ar a</span>
<lb n="3606"/><span>dhéantúsán.  Ní raibh fágtha dhe anois acht na ballaí dubha,</span>
<lb n="3607"/><span>agus cuid de na ballaíbh féin tuitthe.</span>
<lb n="3608"/><span>Bhí na teinte ag dul i ndísg.  Acht anois agus arís</span>
<lb n="3609"/><span>d'éireóchadh lasair bhán aníos, mar bheadh leisg uirri sgaradh</span>
<lb n="3610"/><span>leis an sean-déantúsán mí-áthasach.  Nuair a d'éireóchadh</span>
<lb n="3611"/><span>na lasracha seo i n-áirde do leigfeadh na mná go léir gáir</span>
<lb n="3612"/><span>aitis.  Bhí an bainisteóir agus ceann na gconstáblaí i</span>
<lb n="3613"/><span>gcómhrádh.</span></p>
<lb n="3614"/>
<lb n="3615"/><p><span>"Caithtear 'san teine é!" arsa bean.</span></p>
<lb n="3616"/>
<lb n="3617"/><p><span>"Caithtear san teine é!" arsa bean eile.</span></p>
<lb n="3618"/>
<lb n="3619"/><p><span>Bhí cuthach ar na mnáibh.  B'éigin an tsráid a ghlanadh.</span>
<lb n="3620"/><span>Chonnaiceas an bhean mhór ruadh i n-áirde ar bhalla ag bualadh</span>
<lb n="3621"/><span>bos agus a gruaig le gaoith; d'fhéachas arís acht bhí sí</span>
<lb n="3622"/><span>imthighthe.  'San rúille-búille, is beag nár chailleas í, acht is</span>
<lb n="3623"/><span>dócha gur aithnigh sí mé féin, mar níor airigheas ariamh gur</span>
<lb n="3624"/><span>cuireadh dhá láimh thréana lán-láidre 'mo thimcheall, gur</span>
<lb n="3625"/><span>tógadh ón talamh mé mar do thógfaidhe leanbh, agus gur</span>
<lb n="3626"/><span>tosuigheadh ar mo phógadh arís agus arís eile.</span></p>
<lb n="3627"/>
<lb n="3628"/><p><span>An bhean mhór ruadh a bhí ann.</span></p>
<lb n="3629"/>
<lb n="3630"/><p><span>D'aithnigh na mná oibre eile mé.  Thugadar faoi deara</span>
<lb n="3631"/><span>gur mé a thosuigh ar na gáirthibh, agus shíleadar mé a bhreith</span>
<lb n="3632"/><span>leó le ómós a thabhairt dom.  Acht bhagair an bhean mhór orra</span>
<lb n="3633"/><span>gan bacadh liom, mar bhí sean-aithne aici orm agus ba duine</span>
<lb n="3634"/><span>muinteardha dhi mé.</span>
<lb n="3635"/></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3636"/><p><span>Ní bhfuaireas cead uaithi coisméig a shiubhal.  D'iompruigh</span>
<lb n="3637"/><span>sí fad an bhealaigh mé, agus a Thighearna! nach í bhí tréan</span>
<lb n="3638"/><span>cumasach?  Is iomdha gaisgidheach cliúmhar nach raibh chomh láidir</span>
<lb n="3639"/><span>léithi.</span></p>
<lb n="3640"/>
<lb n="3641"/><p><span>Lean na mná oibre eile sinn.  Níor sgaradar linn go</span>
<lb n="3642"/><span>rabhamar ag teach na mná móire.  Níor sgaradar linn</span>
<lb n="3643"/><span>annsin féin, acht d'fhanadar taobh amuigh ag canadh amhrán i</span>
<lb n="3644"/><span>n-onóir dom-sa go raibh sé 'n-a lá.</span></p>
<lb n="3645"/>
<lb n="3646"/><p><span>XX.</span></p>
<lb n="3647"/>
<lb n="3648"/><p><span>Thosuigh an bhean mhór:</span></p>
<lb n="3649"/>
<lb n="3650"/><p><span>"Óra, nach ort atá an droch-bhail?  Nach ort atá — cosamh-</span>
<lb n="3651"/><span>lacht an ocrais agus an ghorta?  Nach tú a chuaidh i</span>
<lb n="3652"/><span>dtanaidheacht?  Nach tú chaill na feólta?  Cá raibh tú, nó</span>
<lb n="3653"/><span>céard d'éirigh dhuit, nó cé'n tubaisde tháinic 'do bealach</span>
<lb n="3654"/><span>go bhfuil an dóigh seo ort?  Is geall le duine a mbrúighfidhe</span>
<lb n="3655"/><span>idir dhá bhróin mhuilinn thú!  Go sabháilidh Mac Dé sinn!</span>
<lb n="3656"/><span>Labhair liom, agus innis dom cár imthigh tú uaim?  Ní raibh</span>
<lb n="3657"/><span>aon tsúil agam go leagfainn súil arís go deó ort, ní raibh</span>
<lb n="3658"/><span>sin …"</span></p>
<lb n="3659"/>
<lb n="3660"/><p><span>Nuair a thosuigheadh an bhean mhór seo ag caint, is beag</span>
<lb n="3661"/><span>faill chainte bhíodh ag aon duine eile.  Bhaineadh sí as 'san</span>
<lb n="3662"/><span>gcaint, ar nós capaill a bheadh ag imtheacht 'n-a chosanáirde.</span>
<lb n="3663"/><span>Nuair a bhíodh sí corruighthe, mar bhí anois, ní raibh aon bhreith</span>
<lb n="3664"/><span>uirri.  Bheadh ort cluas le héisteacht a chongbháil ort féin</span>
<lb n="3665"/><span>ar fhaitchíos nach gcloisteá gach focal, bhídís ag teacht chomh</span>
<lb n="3666"/><span>mear sin as a béal.  Agus ní raibh an chaint críochnuighthe</span>
<lb n="3667"/><span>aici fós.</span></p>
<lb n="3668"/>
<lb n="3669"/><p><span>Rug sí ar mo cheann, agus do dhearc sí go géar orm.</span></p>
<lb n="3670"/>
<lb n="3671"/><p><span>"Ó! nach tú atá cosamhail le mo dhearbhráthairín dílis,</span>
<lb n="3672"/><span>Éamonn beag, beannacht na ngrás le n-a anam?  Ní fhacas</span>
<lb n="3673"/><span>a oighre ariamh acht thú.  Thiubhrainn an leabhar beannuighthe</span>
<lb n="3674"/><span>gurab é a bhí ann …, marach an timpist d'éirigh</span>
<lb n="3675"/><span>dhuit.  A mhaisge, ba lághach an fear óg é Éamonn le n-a</span>
<lb n="3676"/><span>linn …"</span></p>
<lb n="3677"/>
<lb n="3678"/><p><span>Thosuigh na deóir ag teacht 'n-a súilibh.</span></p>
<lb n="3679"/>
<lb n="3680"/><p><span>"… Agus is iomdha uair a bhíos ag iarraidh a</span>
<lb n="3681"/><span>dhéanamh amach céard a thug dom an oiread sin ceana a bheith</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3682"/><p><span>agam ort, duine nach bhfaca mé acht aon uair amháin roimhe</span>
<lb n="3683"/><span>seo — agus níor éirigh liom an sgéal a réidhteach gur thuiteas</span>
<lb n="3684"/><span>mo chodladh oidhche agus go bhfacas aghaidh Éamuinn ag</span>
<lb n="3685"/><span>dearcadh anuas orm.  Bhí sé ann chomh cinnte dearbhtha is</span>
<lb n="3686"/><span>tá tusa annsin.  Shíleas gur ós-cionn na phictiúire úd thall</span>
<lb n="3687"/><span>a bhí sé, agus an fhéachaint thruaighmhéalach thug sé dhom!</span>
<lb n="3688"/><span>Shíleas go raibh sé ag iarraidh labhairt liom, acht nár fhéad</span>
<lb n="3689"/><span>sé …  Agus na súile a bhí 'n-a cheann, b'iad do chuid</span>
<lb n="3690"/><span>súl-sa iad.  Agus a bhéal!  Ó, a Thighearna! … agus</span>
<lb n="3691"/><span>ní raibh aon dearbhráthair eile agam acht é.  Dá mairfeadh</span>
<lb n="3692"/><span>sé, ní hí seo an bhail a bheadh orm indiu.  Acht toil Dé go</span>
<lb n="3693"/><span>ndéanamaoid.  Fáilte roimh thoil Dé …  Acht táim</span>
<lb n="3694"/><span>dhod' bhodhradh — agus b' fhéidir … acht nach mise an</span>
<lb n="3695"/><span>óinseach?  Ní'l aon cheó ort acht an t-ocras — ní bhéinn ag dul</span>
<lb n="3696"/><span>amudha go mór dá n-abróchainn nár ith tú mórán le</span>
<lb n="3697"/><span>mí …" agus thosuigh uirri ag gléasadh bídh dhom.</span></p>
<lb n="3698"/>
<lb n="3699"/><p><span>D'innis mé mo sgéal dhi, acht nár bhacas le sgéal an fhir</span>
<lb n="3700"/><span>Bhig Bhuidhe ar eagla go gcuirfidhe gáiridhe orm sul a mbéadh</span>
<lb n="3701"/><span>an biadh ithte agam.</span></p>
<lb n="3702"/>
<lb n="3703"/><p><span>Leag sí mias mhór ós mo chomhair.</span></p>
<lb n="3704"/>
<lb n="3705"/><p><span>"B'fheárr dhuit gan an iomarca ithe i dtosach, an chéad</span>
<lb n="3706"/><span>uair," ar sise, "braonín bainne, b'fhéidir …"</span></p>
<lb n="3707"/>
<lb n="3708"/><p><span>"Sé ab' fheárr," arsa mise, agus saint chun an bhídh</span>
<lb n="3709"/><span>d'alpadh orm, acht go rabhas faiteach.</span></p>
<lb n="3710"/>
<lb n="3711"/><p><span>Fuair sí an bainne, agus thosuigh sí 'ghá choinneál liom,</span>
<lb n="3712"/><span>mar choinneóchadh sí le páisde é.  Le gach spúnóig d'ólfainn,</span>
<lb n="3713"/><span>leagadh sí lámh ar mo bhaithis, agus thosóchadh ag tochas mo</span>
<lb n="3714"/><span>chuid ghruaige, agus déaradh sí anois agus arís mar bhéadh</span>
<lb n="3715"/><span>sí ag caint léithi féin, "a mhúirnín," "a mhic mo chroidhe,"</span>
<lb n="3716"/><span>"a dhearbhráthairín óg mo chroidhe," agus ráidhthe eile dá</span>
<lb n="3717"/><span>saghas.</span></p>
<lb n="3718"/>
<lb n="3719"/><p><span>An fhaid is bhíos ag ól an bhainne, bhí plúid aici os comhair</span>
<lb n="3720"/><span>na teineadh, agus b'éigin dhom é chur 'mo thimcheall agus a</span>
<lb n="3721"/><span>dhul isteach 'n a leabaidh go mbeadh mo léine nighthe aici.</span></p>
<lb n="3722"/>
<lb n="3723"/><p><span>Rinneas sin.  Shuidh sise ar chathaoir cois na leabthan.</span>
<lb n="3724"/><span>Bhí greim láimhe aici orm, agus í ag dearcadh ar m' aghaidh</span>
<lb n="3725"/><span>tanaidhe caithte, agus ar mo mhéarannaibh fada caola, agus</span>
<lb n="3726"/><span>ar na féitheachaibh móra gorma a bhí ag éirghe aníos as mo</span>
<lb n="3727"/><span>lámhaibh, agus ar mo bhaithis agus ar mo mhuinéal.  Thuig sí</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3728"/><p><span>cé'n droch-úsáid a bhí fághta agam go mbéidís ann.  Thuig</span>
<lb n="3729"/><span>sí é sin, agus leis an gcaoi a raibh sí ag cur mo chuid méar</span>
<lb n="3730"/><span>thrí n-a cuid méar féin, b'fheasach mé cé'n truaigh mhór a bhí</span>
<lb n="3731"/><span>aici dhom, acht b'fhéidir nár thuigeas i gceart é go bhfacas</span>
<lb n="3732"/><span>an fhéachaint a bhí 'n-a súilibh.  Bhí na súile sin ag dul i</span>
<lb n="3733"/><span>ngrádhmhaireacht, agus i dtruaighe, agus i séimhe leis an</span>
<lb n="3734"/><span>aimsir go dtí go gceapfá nach bhféadfadh sí é fhulaint gan</span>
<lb n="3735"/><span>rud eicínt a dhéanamh, seachas a bheith 'n-a suidhe annsiúd</span>
<lb n="3736"/><span>'san gcathaoir cois na leabthan gan cor aisti.</span></p>
<lb n="3737"/>
<lb n="3738"/><p><span>Níor fhéad acht an oiread.  D'éirigh sí de gheit agus thosuigh</span>
<lb n="3739"/><span>dhom' phógadh …</span></p>
<lb n="3740"/>
<lb n="3741"/><p><span>Bhí an bainne te ag cur na fola ag borradh 'mo chuis-</span>
<lb n="3742"/><span>leachaibh.  Bhí mar bheadh néal beag codalta ag teacht orm,</span>
<lb n="3743"/><span>acht nár chodladh a bhí ann ar chor ar bith, acht an suaimhneas</span>
<lb n="3744"/><span>agus an sógh a bhí agam a bhí dhom' dhéanamh leisgeamhail.</span>
<lb n="3745"/><span>Dhúnas na súile, agus thosuigheas ag smaoineamh ar an mnaoi</span>
<lb n="3746"/><span>úd a bhí i ngreim láimhe ionnam fós.</span></p>
<lb n="3747"/>
<lb n="3748"/><p><span>Níor fhéadas a dhéanamh amach i gceart an uair sin cé'n</span>
<lb n="3749"/><span>cineál mná a bhí innti, acht cheapas ó shoin go mba geall le</span>
<lb n="3750"/><span>fuarlach cheapfaidhe a chosg í: an fuinneamh agus an cumas</span>
<lb n="3751"/><span>a bhí innti ó dhúthchas do camadh agus do lúbadh iad, acht nár</span>
<lb n="3752"/><span>féadadh a milleadh.  Bean de na mnáibh móra úd ghnídheas</span>
<lb n="3753"/><span>gleó mór 'san saoghal.  Bean a bhéadh 'n-a naomh nó 'n-a</span>
<lb n="3754"/><span>deamhan de réir mar bheireadh an chineamhain uirri.</span></p>
<lb n="3755"/>
<lb n="3756"/><p><span>Le chomh ciúin is bhíos féin, shíl sise go rabhas 'mo chodladh.</span>
<lb n="3757"/><span>Chuir sí a leiceann le mo leicinn-se agus thosuigh dhom'</span>
<lb n="3758"/><span>phógadh go miochaireach agus go faiteach mar bhéadh sí ag</span>
<lb n="3759"/><span>iarraidh a dhéanamh i ngan-fhios dom.</span></p>
<lb n="3760"/>
<lb n="3761"/><p><span>"A dhearbhráthairín! a dhearbhráthairín!" an focal</span>
<lb n="3762"/><span>deireannach chualas uaithi sul ar thuit mo chodladh orm.</span></p>
<lb n="3763"/>
<lb n="3764"/><p><span>Dhá lá d'fhanas aici.  Fuair sí lóisdín dhom i dteach</span>
<lb n="3765"/><span>Éireannaigh i ngar dá lóistín féin, agus gheall sí dhom a</span>
<lb n="3766"/><span>theacht ar cuairt ann go minic.</span>
<lb n="3767"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3768"/><p><span>XXI.</span></p>
<lb n="3769"/>
<lb n="3770"/><p><span>An ceanntar 'n ar chuireas fúm anois, is domhan beag</span>
<lb n="3771"/><span>Gaedhealach a bhí ain leith-bhliadhain ó shoin.  Éire bheag a</span>
<lb n="3772"/><span>thugadh an Sasanach air.  Dob' as an Mumhain a raibh ann,</span>
<lb n="3773"/><span>acht fíor-chorr-dhuine.  Bhí daoine ann a raibh oighreacht na</span>
<lb n="3774"/><span>bhfileadh agus na mbárd aca.  Ní raibh duine ar bith ann</span>
<lb n="3775"/><span>nár aithnigh na comharsain, agus ní hé amháin gur haithnigheadh</span>
<lb n="3776"/><span>é féin, acht bhí togha eóluis aca cé na daoine dar díobh é.</span>
<lb n="3777"/><span>B'as aon límistéar amháin iad fré chéile.  Bhíodh an</span>
<lb n="3778"/><span>sgoraidheacht ann 'san oidhche: bhí an bheidhleadóir agus an</span>
<lb n="3779"/><span>píobaire agus fear na fídeóige le fagháil 'n-a measg.  An</span>
<lb n="3780"/><span>fear a bhí i n-an' cur síos go cruinn agus go beacht ar ar</span>
<lb n="3781"/><span>sgríobh Céitinn 'n-a stair bhí sé ann chomh maith leis an bhfear</span>
<lb n="3782"/><span>nach raibh aon eólus aige air.  Agus dá gcuirtí i n-aghaidh an</span>
<lb n="3783"/><span>fhir eólusaigh seo, ní dhéanfadh sé acht a dhul chuig an</span>
<lb n="3784"/><span>gcomhrainn mhóir thug sé leis as Éirinn, agus beart a bhíodh</span>
<lb n="3785"/><span>foluighthe i línéadach a bhaint aisti.  D'osgluigheadh sé an</span>
<lb n="3786"/><span>bheart seo, agus bhaineadh sé leabhar mór láimhsgríobhtha aisti.</span>
<lb n="3787"/><span>Agus nach é bhíodh cúramach leis an leabhar mór úd!</span>
<lb n="3788"/><span>Thasbáineadh sé dhuit 'n-a dhubh agus 'n-a bhán ann cé'n dul</span>
<lb n="3789"/><span>amudha a bhí ort.  Agus nuair a dhúnadh sé an leabhar le n-a</span>
<lb n="3790"/><span>chur i dtaisge 'san gcomhrainn mhóir arís, do dhearcadh sé</span>
<lb n="3791"/><span>ort ar bhealach is go gceapfá go raibh faoi "anois céard</span>
<lb n="3792"/><span>déarfá leat féin?" a rádh, acht nach n-abróchadh sé focal</span>
<lb n="3793"/><span>ar bith.  Agus an fear seo a bhíodh ag léigheadh staire agus</span>
<lb n="3794"/><span>ag meabhrughadh dánta go saothrach d'oidhche bhíodh an phiocóid</span>
<lb n="3795"/><span>agus an tsluasaid mar ghléasannaibh oibre aige de ló.</span></p>
<lb n="3796"/>
<lb n="3797"/><p><span>Na béasa agus na gnáis a chleachtuigh Clanna Gaedhal ar</span>
<lb n="3798"/><span>bhántaibh agus ar shléibhtibh na Fódla leis na céadtaibh bliadhan</span>
<lb n="3799"/><span>chleachtuigh an pobal beag seo iad i gcathair choimhthighigh.  An</span>
<lb n="3800"/><span>oighreacht Ghaedhal a leig Gaedhil an tsaidhbhris uatha le aithris</span>
<lb n="3801"/><span>a dhéanamh ar an eachrannach a chuirfeadh go tóin na fairrge</span>
<lb n="3802"/><span>móire iad dá bhféadfadh sé, choinnigh na daoine bochta seo</span>
<lb n="3803"/><span>iad mar choinneóchthá seód uasal.  Thuigeadar, 'n-a mbealach</span>
<lb n="3804"/><span>féin, nach raibh mórán de dheagh-thréithribh ná de dhroch-thréithribh</span>
<lb n="3805"/><span>ag aon chineadh acht iad siúd a tháinic anuas chuca ó n-a</span>
<lb n="3806"/><span>sinsearaibh.</span>
<lb n="3807"/></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3808"/><p><span>Choinnigh na daoine seo tréithre agus nósa agus teanga</span>
<lb n="3809"/><span>a gcinidh.  Choinnigh a gclann na tréithre, acht chailleadar an</span>
<lb n="3810"/><span>teanga agus cuid mhaith de na nósaibh.  Chaill clann a</span>
<lb n="3811"/><span>gclainne teanga agus nósa, agus mórán de na tréithribh.</span>
<lb n="3812"/><span>An chuid de thréithribh na nGaedhal nár chailleadar, ní raibh</span>
<lb n="3813"/><span>ionnta siúd acht na droch-thréithre.  Innseochaidh lucht tógtha</span>
<lb n="3814"/><span>ainmhidhthe dhuit go mbíonn droch-mhianach an dá chineadh 'sna</span>
<lb n="3815"/><span>hainmhidhthibh shíolruigheas ó chineadhchaibh éagsamhla.  Deir</span>
<lb n="3816"/><span>dream eile, ámhthach, nach mbíonn ionnta acht an deágh-mhianach.</span></p>
<lb n="3817"/>
<lb n="3818"/><p><span>Ní abróchainn féin nach bhfuil mórán de'n fhírinne ag an dá</span>
<lb n="3819"/><span>dhream, acht go bhfuil an fhírinne go hiomlán ag an gcéad</span>
<lb n="3820"/><span>dream dá mb'iad muintir an cheanntair seo agus iad</span>
<lb n="3821"/><span>amháin a bhí faoi sgrúdughadh aca.  Nuair a chuadhas féin 'n-a</span>
<lb n="3822"/><span>measg, ní raibh thar dhá sgór de na daoinibh a d'fhág Éire i</span>
<lb n="3823"/><span>ndiaidh an ghorta beó.  Bhí cuid de na sgéalaidhthibh agus de</span>
<lb n="3824"/><span>na seanchaidhthibh agus de na ceóltóiribh orra siúd.  Acht bhí a</span>
<lb n="3825"/><span>ré beagnach thart.  Bhí clann na sgéalaidhthe agus na sean-</span>
<lb n="3826"/><span>chaidhthe ann, bhí agus clann a gclainne, acht nár mhór an</span>
<lb n="3827"/><span>chreideamhaint dóibh iad.</span></p>
<lb n="3828"/>
<lb n="3829"/><p><span>Duine de na seandaoinibh seo d'fhág an tír i ndiaidh an</span>
<lb n="3830"/><span>ghorta a bhí i Seaán Ó hAichir, nó "An Casúr," mar tugadh</span>
<lb n="3831"/><span>air.  Tugadh an leas ainm úd air, mar bhí dúil mhór 'san</span>
<lb n="3832"/><span>díosbóireacht aige ariamh, agus nuair a bhíodh an ceann-is-</span>
<lb n="3833"/><span>feárr fágtha aige ar an té bhíodh ag cur n-a aghaidh, ní</span>
<lb n="3834"/><span>abróchadh sé acht "Sin tairnge eile i gclár agam."  Bhíodh</span>
<lb n="3835"/><span>cóta mór, a chaith a shéan-athair air gach séasúr de'n</span>
<lb n="3836"/><span>bhliadhain.  Ba chuma cé'n teas mór a bhíodh ann, ní fhágfadh</span>
<lb n="3837"/><span>sé an cóta sin uaidh.  Bhíodh maide daraighe i gcúl a ghlaice</span>
<lb n="3838"/><span>aige go gnáthach — maide mór a bhain sé féin 'n-a bhaile</span>
<lb n="3839"/><span>dhúthchais nuair a thug sé cuairt seachtmhaine ar an áit.</span>
<lb n="3840"/><span>Smeach oibre ní dheárna mo dhuine ó chuir sé an teach lóistín</span>
<lb n="3841"/><span>'n-a rabhas féin faoi láthair ar bun.  Bhí seandaoine 'san</span>
<lb n="3842"/><span>gcomharsanacht, seandaoine a raibh aithne ac ar a mhuintir</span>
<lb n="3843"/><span>'sa mbaile, agus dubhradar nach raibh 'san "gCasúr" acht</span>
<lb n="3844"/><span>duine fallsa spadánta agus go mba dhual muintire dhó a</span>
<lb n="3845"/><span>bheith amhlaidh.  Acht níor tugadh aon áird orra.  Bhíodh a</span>
<lb n="3846"/><span>chathaoir taobh amuigh de'n doras aige, i n-áit a mbíodh</span>
<lb n="3847"/><span>fosgadh aige ó theas na gréine 'san samhradh, agus taobh</span>
<lb n="3848"/><span>istigh de'n doras i n-áit a mbíodh goradh aige ó'n teinidh</span></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3849"/><p><span>'san ngeimhreadh.  Taobh istigh nó taobh amuigh, ní bhaineadh</span>
<lb n="3850"/><span>sé an cóta mór dhe, ní leagadh sé an maide daraighe uaidh</span>
<lb n="3851"/><span>agus Éireannaigh a chomhnuidh 'san gcomharsanacht agus a bhí</span>
<lb n="3852"/><span>ró-shean le aon cheó a dhéanamh d'fheiceadh sé iad ag gabháil</span>
<lb n="3853"/><span>na slighe dhóibh, agus nach aca a bhíodh an díosbóireacht?  I</span>
<lb n="3854"/><span>ndeireadh an chómhráidh chloisfeá focal an "Chasúir":</span></p>
<lb n="3855"/>
<lb n="3856"/><p><span>"Sin tairnge eile i gclár agam."</span></p>
<lb n="3857"/>
<lb n="3858"/><p><span>Bíodh "An Casúr" leisgeamhail nó ná bíodh, ní raibh a</span>
<lb n="3859"/><span>bhean Brighid leisgeamhail.  Is uirri a bhí cúram an tighe.</span>
<lb n="3860"/><span>Mara nglanfadh sí féin na seómraí agus na leapracha</span>
<lb n="3861"/><span>bhéidís gan glanadh.  Mara ngléasfadh sí an biadh (ní raibh de</span>
<lb n="3862"/><span>bhiadh le gléasadh aici acht a ndéanfadh iad féin, agus ba leór</span>
<lb n="3863"/><span>léithi sin), bhéidís gan biadh.  Mara nighfeadh sí na héadaigh,</span>
<lb n="3864"/><span>bhéidís gan nigheachán.  Acht nuair a bhíodh an méid sin déanta</span>
<lb n="3865"/><span>aici, ní raibh obair an lae críochnuighthe aici.  Ba bheag an</span>
<lb n="3866"/><span>baoghal go mbeadh an oiread sin de'n ádh uirri.  Bhíodh sí ag</span>
<lb n="3867"/><span>obair ó Luan go Luan, agus ó éirghe gréine go meadhon</span>
<lb n="3868"/><span>oidhche agus ní bhíodh an obair críochnuighthe aici.  Ní bhíodh</span>
<lb n="3869"/><span>baoghal uirri a bheith críochnuighthe.  Bhíodh gothadh na hoibre</span>
<lb n="3870"/><span>uirri i gcomhnuidhe 'gcomhnuidhe, agus í fliuch salach smeartha.</span>
<lb n="3871"/><span>Ní bhíodh ar "An gCasúr" acht a rádh, "Muise, nach beag</span>
<lb n="3872"/><span>a ndeárna tú ó mhaidin, a Bhrighid?" nuair a thosóchadh sí air.</span></p>
<lb n="3873"/>
<lb n="3874"/><p><span>"Dá mbadh fear a bhéadh agam," adeireadh sí, "ní orm</span>
<lb n="3875"/><span>a thuitfeadh an obair ar fad …"  Agus leanfadh sí</span>
<lb n="3876"/><span>uirri gan cead a thabhairt dó focal a chur isteach.</span></p>
<lb n="3877"/>
<lb n="3878"/><p><span>Is beag duine nach bhféadfadh "An Casúr" a rádh léis</span>
<lb n="3879"/><span>i ndeireadh na cainte "Sin tairnge eile i gclár agam,"</span>
<lb n="3880"/><span>acht le n-a mhnaoi féin.  'Sí a chuireadh an tairnge i gclár</span>
<lb n="3881"/><span>i gcomhnuidhe, agus chuireadh sí go doimhin 'san gclár</span>
<lb n="3882"/><span>freisin é.</span></p>
<lb n="3883"/>
<lb n="3884"/><p><span>Bhí a gclann tógtha agus sgaptha orra acht aon mhac amháin</span>
<lb n="3885"/><span>a bhí i n-aois a sheacht mbliadhna fichead agus nach ndéanfadh</span>
<lb n="3886"/><span>aon rath go deó.  Dubhradh nach raibh a chiall cheart aige,</span>
<lb n="3887"/><span>acht ba ghile le Brighid é ná aon mhac eile dár thóg sí.  Níor</span>
<lb n="3888"/><span>thug sí ariamh air acht "an créatúr," agus nuair nár thug</span>
<lb n="3889"/><span>bhí daoine 'san gcomharsanacht agus níor bh' eól dóibh a ainm</span>
<lb n="3890"/><span>baiste, cé go raibh aithne aca air ó rugadh é.  "Mac an</span>
<lb n="3891"/><span>Chasúir" thug muintir na háite air.  Níor mhaith le n-a athair</span>
<lb n="3892"/><span>é, nó leig a athair air nár mhaith leis é.  (Dubhradh gur cheap</span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3893"/><p><span>sé go mba náireach an sgéal é beirt fhear a bheith díomhaoin</span>
<lb n="3894"/><span>i dteach), agus níor thug sé air le deireannas acht "An</span>
<lb n="3895"/><span>Boicín," i ngeall ar an slabhra beag cruadhach a bhíodh dhá</span>
<lb n="3896"/><span>chaitheamh aige.  "A mháthair a cheannuigh an slabhra dhó ar</span>
<lb n="3897"/><span>sgilling — acht sin rud nach raibh a fhios ag "An gCasúr"</span>
<lb n="3898"/><span>tada faoi.</span></p>
<lb n="3899"/>
<lb n="3900"/><p><span>An lá ar ceannuigheadh an slabhra, chuadhas féin ann.</span>
<lb n="3901"/><span>Tháinic an Bhean Mhór Ruadh i n-aondtigh liom le mé féin a</span>
<lb n="3902"/><span>chur i n-aithne do mhuintir an tighe.  Bhí fhios aca go rabhas</span>
<lb n="3903"/><span>ag teacht, agus go raibh an Bhean Mhór Ruadh leis an oiread</span>
<lb n="3904"/><span>seo 'san tseachtmhain a thabhairt dóibh ar mo leabaidh.  Sin</span>
<lb n="3905"/><span>rud nach raibh a fhios agam-sa.  Cheapas go bhfuighinn beagán</span>
<lb n="3906"/><span>cáirde uatha, agus go mbéinn i n-an' a n-aisíoc, nuair a</span>
<lb n="3907"/><span>gheobhainn an obair úd, ag glanadh na mbuidéal d' fhear an</span>
<lb n="3908"/><span>tighe óil úd, 'n-áit ar casadh an Fear Buidhe liom i dtosach;</span>
<lb n="3909"/><span>do gealladh do'n Mhnaoi Mhóir Ruaidh go raibh sé le fághail</span>
<lb n="3910"/><span>agam.</span></p>
<lb n="3911"/>
<lb n="3912"/><p><span>Bhí an-fháilte aca rómham.  Bhéinn go breágh compórtamhail</span>
<lb n="3913"/><span>aca.  Bheadh leabaidh bhreágh ghlan agam 'san seómra mhór i</span>
<lb n="3914"/><span>n-aondtigh le seisear nó mór-sheisear eile — "buachaillí</span>
<lb n="3915"/><span>deasa," thug Brighid orra.</span></p>
<lb n="3916"/>
<lb n="3917"/><p><span>"B'fhéidir go mbeadh cupán tae agad anois," ar sise.</span></p>
<lb n="3918"/>
<lb n="3919"/><p><span>"Beidh cupán againn go léir," ars' "An Casúr."</span></p>
<lb n="3920"/>
<lb n="3921"/><p><span>"Cuir an tulán ar an teine," ar sí le duine a bhí i</span>
<lb n="3922"/><span>seómra eile.</span></p>
<lb n="3923"/>
<lb n="3924"/><p><span>"Cuirfead."</span></p>
<lb n="3925"/>
<lb n="3926"/><p><span>Glór mná a bhí ann, agus shíleas gur aithnigheas an glór</span>
<lb n="3927"/><span>sin.  Tháinic an bhean amach as an seómra, agus a lán</span>
<lb n="3928"/><span>gréithre tae aici.  Bhíos féin ag cur síos ar Cheist na</span>
<lb n="3929"/><span>Talmhan leis "An gCasúr," agus ní fhacas i dtosach í.</span>
<lb n="3930"/><span>Acht mara bhfaca chonnaic sise mé, agus leis an iongantas</span>
<lb n="3931"/><span>a bhí uirri me fheiceál, thuit a raibh de ghréithre aici ar an</span>
<lb n="3932"/><span>úrlár agus briseadh iad.</span></p>
<lb n="3933"/>
<lb n="3934"/><p><span>Ar chloisint an torainn dom, thógas mo cheann agus</span>
<lb n="3935"/><span>d'fhéachas ar an mnaoi ar éirigh an timpist dhi, agus mh'anam</span>
<lb n="3936"/><span>go raibh iongantas agus an-iongantas orm féin.</span></p>
<lb n="3937"/>
<lb n="3938"/><p><span>An Bhean Reamhar bhí agam ann.</span>
<lb n="3939"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3940"/><p><span>XXII.</span></p>
<lb n="3941"/>
<lb n="3942"/><p><span>Fuair sí faill chainte liom sul a ndeachas a chodladh.</span>
<lb n="3943"/><span>D'innis sí a sgéal dom — an méid nár hinnsigheadh cheana</span>
<lb n="3944"/><span>dhom san litir.</span></p>
<lb n="3945"/>
<lb n="3946"/><p><span>Ó d'fhágas féin an taisbeántas, ó'n oidhche úd fad ó nuair</span>
<lb n="3947"/><span>a chuireas an clampar ar siubhal, níor éirigh leó.  Bhí an</span>
<lb n="3948"/><span>droch-cháil orra.  D'imthigh na daoine is fearr a bhí aca.</span>
<lb n="3949"/><span>Thosuigh an Fear Beag Buidhe ag ól …</span></p>
<lb n="3950"/>
<lb n="3951"/><p><span>"Cá'l sé 'nois," arsa mise, "go bhfaighe mé greim air,</span>
<lb n="3952"/><span>go gcuirfidh mé iallach air —"</span></p>
<lb n="3953"/>
<lb n="3954"/><p><span>"An fear bocht!" ar sise.</span></p>
<lb n="3955"/>
<lb n="3956"/><p><span>"Cá'l sé, adeirim?  Cá'l sé?" arsa mise agus cuthach</span>
<lb n="3957"/><span>orm.</span></p>
<lb n="3958"/>
<lb n="3959"/><p><span>"Fainic thú féin air," ar sise, "fainic thú féin, a chuid."</span></p>
<lb n="3960"/>
<lb n="3961"/><p><span>Ní innseochadh sí dhom cá raibh an bitheamhnach.  Acht</span>
<lb n="3962"/><span>b'fhacthas dom uirri go raibh sí cinnte dearbhtha go raibh</span>
<lb n="3963"/><span>seisean ar tí mo mharbhtha.  'N-ár suidhe ar lic na</span>
<lb n="3964"/><span>fuinneóige, taobh amuigh, bhíomar 'nós nach gcloisfeadh</span>
<lb n="3965"/><span>muintir an tighe an cómhrádh.  Nuair a bhíodh duine ag</span>
<lb n="3966"/><span>gabháil tharainn, bhí orainn a bheith 'n-ár dtost go</span>
<lb n="3967"/><span>n-imtheóchadh sé.  Bhí duine ag gabháil thart ar an bpointe</span>
<lb n="3968"/><span>seo, is b'éigin domh-sa leigint orm nach raibh cuthach orm.</span></p>
<lb n="3969"/>
<lb n="3970"/><p><span>"Céard a thug annseo thú?" adeirim-se.</span></p>
<lb n="3971"/>
<lb n="3972"/><p><span>"Ó sgaras leat," ar sise, "ó d'fág tú liom féin</span>
<lb n="3973"/><span>mé," ar sise ag tabhairt súil na glasóige orm, ní</span>
<lb n="3974"/><span>dheárnas aon mhaith.  Mar dubhras leat 'san litir bhíos ag</span>
<lb n="3975"/><span>cailleadh na feóla i n-aghaidh an lae le cumha 'do</span>
<lb n="3976"/><span>dhiaidh …  Ceapadh 'san deire nach raibh mé sáthach</span>
<lb n="3977"/><span>reamhar ar chor ar bith le bheith 'mo fheic … féach</span>
<lb n="3978"/><span>anois mé," ar sise ag éirghe 'n-a seasamh, "nach iomdha</span>
<lb n="3979"/><span>bean d'fheicfeá níos raimhe go mór ná mé?"</span></p>
<lb n="3980"/>
<lb n="3981"/><p><span>Ní raibh sí ag rád acht an fhírinne.  Bhí lóchrán sráide</span>
<lb n="3982"/><span>ar a cúl, agus bhí an-amharc agam uirri.  Cuma cé'n chaoi</span>
<lb n="3983"/><span>ar chaill sí an fheóil bhí an fheóil mhór caillte aici, acht</span>
<lb n="3984"/><span>go dtiubharthá bean reamhar uirri fós féin, gan éagcóir a</span>
<lb n="3985"/><span>dhéanamh uirri acht a oiread.</span></p>
<lb n="3986"/>
<lb n="3987"/><p><span>"Ar ndóigh, b'éigin dom slighe bheatha eile a ghlachadh</span>
<lb n="3988"/><span>chugam," ar sise, "táim ar aimsir annseo.  Tá sean-</span>
<lb n="3989"/><span>aithne agam ar mhuintir an tighe.  Acht maidir le Alf bocht —</span></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3990"/><p><span>b'in é an fear beag buidhe — rinne seisean a dhíceall mé</span>
<lb n="3991"/><span>leigheas.  Na biadhtha is buirbe agus na dighthe is cumhach-</span>
<lb n="3992"/><span>taighe, an sógh agus an suaimhneas tugadh dhom iad.  Acht</span>
<lb n="3993"/><span>ní raibh aon mhaith ann.  Ní raibh aon ghoile agam, le</span>
<lb n="3994"/><span>cathughadh 'do dhiaidh dá n-abróchainn focal fút,</span>
<lb n="3995"/><span>cheapfá gur ar mire bhíodh sé.  Seachain thú féin air!</span>
<lb n="3996"/><span>Seachain thú féin air, adeirim!"</span></p>
<lb n="3997"/>
<lb n="3998"/><p><span>Shuidh sí le mo thaobh arís.  Tháinic na deóir 'n-a súilibh.</span>
<lb n="3999"/><span>Do cheapas go raibh sí ar tí mo phogtha agus mo fháisgthe</span>
<lb n="4000"/><span>mar rinne sí go minic cheana, acht ní dheárna sí acht greim</span>
<lb n="4001"/><span>fhagháil ar mo láimh agus féachaint orm go cásmhar.</span></p>
<lb n="4002"/>
<lb n="4003"/><p><span>Chuaidh Iodálach thart agus gléas ceóil aige.  Thosuigh sé</span>
<lb n="4004"/><span>ar fhonn a sheinnt dúinn ar an orgán.</span></p>
<lb n="4005"/>
<lb n="4006"/><p><span>"… Dheamhan cuimhne a bhí agam," ar sise ag</span>
<lb n="4007"/><span>fáisgeadh barróige orm, "dheamhan cuimhne a bhí agam go</span>
<lb n="4008"/><span>mbéadh an oiread de'n ádh orm is go gcasfainn leat-sa</span>
<lb n="4009"/><span>annseo."</span></p>
<lb n="4010"/>
<lb n="4011"/><p><span>"Acht cár fhág tú an bioránach buidhe?" arsa mise.</span></p>
<lb n="4012"/>
<lb n="4013"/><p><span>"An fear bocht!" ar sise.  "An fear bocht!  Nach air</span>
<lb n="4014"/><span>a bhí an mí-ádh?  Nach air atá an droch-bhail?  Mo thruaigh</span>
<lb n="4015"/><span>é anocht!  Sos á suaimhneas ní bhfuair sé ó'n lá ar chuir</span>
<lb n="4016"/><span>túsa an t-achrann ar bun, agus an fear bocht! ní raibh</span>
<lb n="4017"/><span>aon cheart agad a dhéanamh, agus gan é bheith ag iarraidh</span>
<lb n="4018"/><span>acht mise agus tusa a chur faoi bhrat an phósta.  Ní raibh</span>
<lb n="4019"/><span>aon cheart agad a dhéanamh, má bhí an braoinín beag ólta</span>
<lb n="4020"/><span>féin agad …"</span></p>
<lb n="4021"/>
<lb n="4022"/><p><span>"Acht céard d'éirigh dhó?"</span></p>
<lb n="4023"/>
<lb n="4024"/><p><span>"Ó, muise! níor éirigh dhó acht gur briseadh suas a</span>
<lb n="4025"/><span>thaisbeántas breágh a bhí ós cionn dhá fhichid bliadhain ar an</span>
<lb n="4026"/><span>mbóthar.  Ní rabhas féin ann, nuair a tháinic an chreach mhór —</span>
<lb n="4027"/><span>dhá mbeadh, ní fhágfadh sé croidhe ar bith ionnam a leithéid</span>
<lb n="4028"/><span>de thaisbeántas breágh fheiceál dhá sgaipeadh — acht ní raibh</span>
<lb n="4029"/><span>aon bhaile mór dá dtéidheadh sé ann, nach mbíodh litreacha</span>
<lb n="4030"/><span>'sna paipéir roimh se ag fógradh do'n tsaoghal láimhe cé</span>
<lb n="4031"/><span>na hiongantais bhréagacha a bhí aige.  Mo chreach agus mo</span>
<lb n="4032"/><span>chrádh!  Rinne na litreacha bréagacha úd an tubaisde</span>
<lb n="4033"/><span>orainn —"</span></p>
<lb n="4034"/>
<lb n="4035"/><p><span>"Acht cé bhíodh ag sgríobadh na litreacha?"</span>
<lb n="4036"/></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="4037"/><p><span>"Cheap seisean i gcomhnuidhe gur tusa sgríobh iad.  Sin</span>
<lb n="4038"/><span>é chuir olc air."</span></p>
<lb n="4039"/>
<lb n="4040"/><p><span>"Mise?"</span></p>
<lb n="4041"/>
<lb n="4042"/><p><span>"Is minic adubhairt sé nach raibh éinne eile ann le n-a</span>
<lb n="4043"/><span>sgríobhadh acht tú.  "An sramhachán leath-chosach" — sin é an</span>
<lb n="4044"/><span>t-ainm a thugadh sé ort — "sin é tá 'ghá sgríobhadh" deireadh</span>
<lb n="4045"/><span>sé.  Acht bhí aimhreas orm féin.  Níor cheapas go sílfeá</span>
<lb n="4046"/><span>an taisbeántas a chreachadh agus mise ann … acht ní</span>
<lb n="4047"/><span>chreidfeadh seisean ó'n tsaoghal nach tú a bhí ag déanamh</span>
<lb n="4048"/><span>an mhilleáin — ní chreidfeadh — agus, a chara mo chroidhe, chuaidh</span>
<lb n="4049"/><span>sé ar a dhá ghlúin thíos i Sligeach agus thug sé mionn go</span>
<lb n="4050"/><span>mbéadh do chuid fola aige …  Óra! a stóir mo</span>
<lb n="4051"/><span>chroidhe thú — fainic thú féin air — tá an sgian fhada aige fós</span>
<lb n="4052"/><span>agus faobhar uirri. —"</span></p>
<lb n="4053"/>
<lb n="4054"/><p><span>"— sgian a bhfuil lorg na fola uirri fós féin! dhá</span>
<lb n="4055"/><span>pighin!  Dhá phighin an duine!" arsa mise ag déanamh aithris</span>
<lb n="4056"/><span>ar an bhFear Bhuidhe.</span></p>
<lb n="4057"/>
<lb n="4058"/><p><span>"Ní adhbhar magaidh chor ar bith é," ar sise, agus briseadh</span>
<lb n="4059"/><span>ar an ngol uirri, "acht bhítheá ag magadh fúm-sa i</span>
<lb n="4060"/><span>gcomhnuidhe — sin nós a bhí agad …  Acht céard a</span>
<lb n="4061"/><span>dhéanfá dá marbhóchadh sé thú? …  Óra, a dhuine!</span>
<lb n="4062"/><span>Dá bhfeicteá é!  (A dhá láimh i n-áirde aici agus na súile</span>
<lb n="4063"/><span>tugtha ar an spéir aici.) Dhá bhfeicteá thíos i Sligeach é</span>
<lb n="4064"/><span>agus é le cuthach!  Chuaidh sé ar a dhá ghlúin i lár an bhóthair</span>
<lb n="4065"/><span>an oidhche a mb' éigin dó an chathair a thréigeadh, agus</span>
<lb n="4066"/><span>thosuigh sé ag labhairt leis an sgin fhada, mar bheadh sí beó,</span>
<lb n="4067"/><span>agus dubhairt: — "Dubhras go raibh rian fola ort cheana,"</span>
<lb n="4068"/><span>ar seisean; "beidh a chuid fola-san ort sul a dtí i bhfad."</span>
<lb n="4069"/><span>Mh'anam go ndubhairt sé é ar uair mhairbh na hoidhche, i</span>
<lb n="4070"/><span>lár an bhóthair uaignigh úd thíos i Sligeach.  A dhuine! a</span>
<lb n="4071"/><span>dhuine! chuirfeadh sé uathbhás ort!  Agus an sgian fhada</span>
<lb n="4072"/><span>fhaobhrach ag deallramh faoi lonnradh na gealaighe!  Ochón!</span>
<lb n="4073"/><span>ochón!  (Thosuigh sí ar a bosaibh a ghreadadh.) Ba mhillteach</span>
<lb n="4074"/><span>an radharc é! —"</span></p>
<lb n="4075"/>
<lb n="4076"/><p><span>Tháinic an smigeadh gáire a bhíos ag iarraidh a chosg ó</span>
<lb n="4077"/><span>thosuigh sí ar eachtra an fhir bhuidhe a aithris ar mo bhéal gan</span>
<lb n="4078"/><span>buidheachas dom.  Chonnaic sise an smigeadh sin.</span></p>
<lb n="4079"/>
<lb n="4080"/><p><span>"Dá bhfeicteá é," ar sise, agus tháinic na deóir 'n-a</span>
<lb n="4081"/><span>súilibh, "ní gáiridhe a dhéanfá.  Ní gáiridhe a dhéanfá, dá</span></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="4082"/><p><span>mbeadh a fhios agad an imnidhe a bhí orm ó sgapas leis,</span>
<lb n="4083"/><span>fhaitchíos go dtagadh sé treasna ort, agus go sáithfeadh sé</span>
<lb n="4084"/><span>thú …  Is minic a d'éirigheas as mo chodladh i lár</span>
<lb n="4085"/><span>na hoidhche agus an fuar-allus ag tuitim anuas díom, an</span>
<lb n="4086"/><span>áit a mbíodh droch-bhrionnglóid agam.  Tháinic brionnglóid</span>
<lb n="4087"/><span>chugam tá seachtmhain ó shoin ann, agus bhí tusa agus Alf</span>
<lb n="4088"/><span>ann —"</span></p>
<lb n="4089"/>
<lb n="4090"/><p><span>"— Ná tabhair Alf air feasda," adeirm-se; "tabhair</span>
<lb n="4091"/><span>an Fear Beag Buidhe air."  Sin é an t-ainm is mó a</span>
<lb n="4092"/><span>thaithnigh liom.</span></p>
<lb n="4093"/>
<lb n="4094"/><p><span>"— Bhí tusa agus A-A-l — agus an Fear Beag Buidhe</span>
<lb n="4095"/><span>ann.  Ar dhearcadh dhom ort-sa an dara huair, bhí tú ar</span>
<lb n="4096"/><span>lár.  Bhí seisean ós do chionn.  An sgian fhada fhaobhrach</span>
<lb n="4097"/><span>úd 'n-a ghlaic, agus í ag deallradh faoi lonnradh na</span>
<lb n="4098"/><span>gealaighe, mar bhí an oidhche úd ar bhóthar Shligigh.  Leigeas</span>
<lb n="4099"/><span>sgread, agus dhúisigheas …  Bhí sibh os comhair mo</span>
<lb n="4100"/><span>shúl agus mé 'mo dhúiseacht féin.  Is beag nach ndeachas i</span>
<lb n="4101"/><span>laige."</span></p>
<lb n="4102"/>
<lb n="4103"/><p><span>Bhí an-chion aici orm go dearbhtha.  Bhíos ag iarraidh</span>
<lb n="4104"/><span>dhéanamh amach cé'n fáth go mbéadh cion aici ar dhuine de</span>
<lb n="4105"/><span>mo shaghas, agus an bheirt againn 'n-ár suidhe ar leic</span>
<lb n="4106"/><span>fuinneóige an tighe loistín faoi shoillsiughadh an lóchrain</span>
<lb n="4107"/><span>sráide.  Bhíos ag déanamh machtnaimh ar ar aithnigheas de</span>
<lb n="4108"/><span>mhnáibh ariamh, agus na tréithre a bhain dóibh.  Bhí mná deasa</span>
<lb n="4109"/><span>agus mná gránna, mná a mbeadh cion agad orra agus</span>
<lb n="4110"/><span>mná nach mbéadh, ar m' aithne.  Cad chuige go dtugaid</span>
<lb n="4111"/><span>searc a gcroidhe d'fhear seachas fear eile?  Agus an dara</span>
<lb n="4112"/><span>fear níor deise 'n-a bhealach agus 'n-a mhéin ná an chéad</span>
<lb n="4113"/><span>duine de réir baramhla gach n-aoin, acht amháin an bhean!</span>
<lb n="4114"/><span>Acht is dócha nach bhfeiceann siad neithe ar an mbealach</span>
<lb n="4115"/><span>céadna linn-ne.  Bhfuil beirt bhan ar bith d'fheicfeadh an</span>
<lb n="4116"/><span>áilleacht chéadna i bhfear? …  Nuair fheiceas, bíonn</span>
<lb n="4117"/><span>achrann ann …  Acht ní'l réidhteach na ceiste agam</span>
<lb n="4118"/><span>go fóill.  Ní'l baoghal orm …</span></p>
<lb n="4119"/>
<lb n="4120"/><p><span>Bhíos ag machtnamh chomh dian nár airigheas lámh na mná</span>
<lb n="4121"/><span>raimhe timcheall ar mo mhuinéal.  B'fhéidir nach raibh fhios</span>
<lb n="4122"/><span>aici féin go raibh a lámh ann, mar bhí sí go smaointeach</span>
<lb n="4123"/><span>agus í ag feachaint i bhfad uaithi.  Ní hé an lóchrán sráide</span>
<lb n="4124"/><span>a bhí i bhfogus dúinn, ná na tighthe beaga suaracha a bhí ar</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="4125"/><p><span>an taobh eile de'n tsráid, ná na daoine a bhí ag dul thart</span>
<lb n="4126"/><span>a chonnaic sí, acht rud a bhí i bhfad níos áilne, agus níos</span>
<lb n="4127"/><span>seanda agus níos taithneamhaighe, dar léithi féin.</span></p>
<lb n="4128"/>
<lb n="4129"/><p><span>Nuair a chuireas-sa cor díom, briseadh isteach ar</span>
<lb n="4130"/><span>mhachtnamh na mná.  Bhain sí a lámh de mo mhuineál mar</span>
<lb n="4131"/><span>bheadh sí ag iarraidh a dhéanamh i ngan-fhios dom, agus dhearc</span>
<lb n="4132"/><span>sí orm mar dhearcfadh aingeal a chosanta ar dhuine a bheadh</span>
<lb n="4133"/><span>ag dul i n-ócáid an pheacaidh, agus dubhairt:</span></p>
<lb n="4134"/>
<lb n="4135"/><p><span>"Seachain thú féin air, a chuid."</span></p>
<lb n="4136"/>
<lb n="4137"/><p><span>Bhaineas an piostal a cheannuigheas ó'n mairnéalach as</span>
<lb n="4138"/><span>mo phóca.</span></p>
<lb n="4139"/>
<lb n="4140"/><p><span>"Béad-sa ullamh 'n-a chomhair," arsa mise ag tasbáint</span>
<lb n="4141"/><span>an phiostail dhi.</span></p>
<lb n="4142"/>
<lb n="4143"/><p><span>Nuair a d'fheicfeadh sí go raibh piostal agam-sa, agus</span>
<lb n="4144"/><span>go rabhas ullamh 'n-a choinne, ar ndóigh, shíleas go mbeadh</span>
<lb n="4145"/><span>luthgháir uirri.  Acht go bhfeicidh Dia an t-ádh ort!  Ní</span>
<lb n="4146"/><span>hamhlaidh a bhí.  Thosuigh sí ag tabhairt na súl, agus níor</span>
<lb n="4147"/><span>fhan aon chaint aici feadh i bhfad.  Daoine a bhí ag dul thart,</span>
<lb n="4148"/><span>cheapadar go ndeárnas rud eicínt uirri a chur ag caoineadh</span>
<lb n="4149"/><span>í.  Sheas cuid aca le réidhteach a dhéanamh, acht nuair a</span>
<lb n="4150"/><span>thuigeadar nach raibh aon achrann ar bun, d'imthigh leó.</span>
<lb n="4151"/><span>Nuair a tháinic an chaint chuici ní chloisfeá uaithi acht na</span>
<lb n="4152"/><span>focail:  "Sgeana agus piostail agus fuil!" "rún dain-</span>
<lb n="4153"/><span>gean aca a chéile a mharbhadh!" "Ó, a Thighearna! nach</span>
<lb n="4154"/><span>cráidthe atáim!"</span></p>
<lb n="4155"/>
<lb n="4156"/><p><span>Bhíos ag imtheacht nuair adubhairt sí, "Leig dom thú</span>
<lb n="4157"/><span>phógadh."</span></p>
<lb n="4158"/>
<lb n="4159"/><p><span>Leigeas.  Bhí truaigh agam dhi.  Bhí sí go cráidhte</span>
<lb n="4160"/><span>buaidheartha gan aimhreas.</span></p>
<lb n="4161"/>
<lb n="4162"/><p><span>Chuadhas isteach agus thugas an leabaidh orm féin.</span></p>
<lb n="4163"/>
<lb n="4164"/><p><span>Bhí an fhuinneóg a bhí le hais mo leabthan ós cionn na</span>
<lb n="4165"/><span>fuinneóige ar a rabhamar 'n-ár suidhe.  Bhí sise ann fós.</span>
<lb n="4166"/><span>Níor fhéadas aon chodladh a dhéanamh go ceann i bhfad.</span>
<lb n="4167"/><span>Bhíos dhom' chaitheamh féin ó thaobh go taobh 'san leabaidh,</span>
<lb n="4168"/><span>agus ag éisteacht le sranntach na ndaoine a bhí i n-aon</span>
<lb n="4169"/><span>tseómra liom.</span></p>
<lb n="4170"/>
<lb n="4171"/><p><span>Cad chuige a raibh sí chomh faiteach go n-éireóchadh aon ní</span>
<lb n="4172"/><span>do'n Fhear Bhuidhe?  Shíleas go mbeadh aiteas uirri é fheiceál</span>
<lb n="4173"/><span>ar lár Acht ní raibh.  An raibh cion aici ar an duine úd</span></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="4174"/><p><span>freisin?  Agus i n-éis a ndeárna sé uirri!  Is deacair</span>
<lb n="4175"/><span>intinn mná a thuigsint.  Agus nach dána agus nach amaideach</span>
<lb n="4176"/><span>an fear adéarfadh gur thuig?  Féach an Fear Beag Buidhe</span>
<lb n="4177"/><span>úd agus tá cion aici air!  Cad chuige?  Caithfead ceist a</span>
<lb n="4178"/><span>chur uirri i mbárach …</span></p>
<lb n="4179"/>
<lb n="4180"/><p><span>Acht, ní éad a bhéadh orm leis siúd, cheapas, agus bhris</span>
<lb n="4181"/><span>smigeadh gáire amach ar mo bhéal.</span></p>
<lb n="4182"/>
<lb n="4183"/><p><span>Chuirfinn an cheist uirri i mbárach … leis an sgéal</span>
<lb n="4184"/><span>a réidhteach — le fios fátha an sgéil fhagháil …</span></p>
<lb n="4185"/>
<lb n="4186"/><p><span>Chualas an Bhean Reamhar ag dul a chodladh 'san seómra</span>
<lb n="4187"/><span>ab' fhogus dúinn, sul ar thuit aon néal orm féin.</span></p>
<lb n="4188"/>
<lb n="4189"/><p><span>XXIII.</span></p>
<lb n="4190"/>
<lb n="4191"/><p><span>Dúisigheadh tamall beag roimh an deich a chlog mé.  Ní</span>
<lb n="4192"/><span>raibh a fhios agam céard a dhúisigh mé, mar ní raibh 'san</span>
<lb n="4193"/><span>sheómra acht beirt, agus bhíodar-san 'n-a dtrom-chodladh de</span>
<lb n="4194"/><span>réir gach cosamhlachta.</span></p>
<lb n="4195"/>
<lb n="4196"/><p><span>Bhíos ag cuimilt mo shúl agus ag ceapadh néal beag eile</span>
<lb n="4197"/><span>bheith agam, nuair a buaileadh an fhuinneóg a bhí lem' ais go</span>
<lb n="4198"/><span>haireach le slait.  D'árduigheas amach.  Cé d'fheicfinn 'san</span>
<lb n="4199"/><span>bhfuinneóig eile — fuinneóg a seómra féin — acht an Bhean</span>
<lb n="4200"/><span>Reamhar, agus an tslat 'n-a glaic aici.</span></p>
<lb n="4201"/>
<lb n="4202"/><p><span>"Nach deacair thú a dhúiseacht?" ar sise.</span></p>
<lb n="4203"/>
<lb n="4204"/><p><span>"Bhí trom-chodladh orm."</span></p>
<lb n="4205"/>
<lb n="4206"/><p><span>"Seo cupán tae agus ruainne aráin ime … déan-</span>
<lb n="4207"/><span>faidh sé maith dhuit," agus sheachaid sí an lón dom, "bhíos</span>
<lb n="4208"/><span>leath-uair ag iarraidh 'do dhúiseacht … ar ndóigh, ní'l</span>
<lb n="4209"/><span>an bheirt eile 'n-a ndúiseacht," ar sise.</span></p>
<lb n="4210"/>
<lb n="4211"/><p><span>"Ní'l — acht céard a bhí ort nár thug tú isteach é?" arsa</span>
<lb n="4212"/><span>mise.</span></p>
<lb n="4213"/>
<lb n="4214"/><p><span>"Go bhféachaidh Dia ort!" ar sise, "ní'l eólas na háite</span>
<lb n="4215"/><span>seo agad fós.  Ar ndóigh, tá glas ar an doras sin agaibh-se</span>
<lb n="4216"/><span>ag Brighid."</span></p>
<lb n="4217"/>
<lb n="4218"/><p><span>"Glas ar an doras!  'Tuige a mbeadh glas ar an doras</span>
<lb n="4219"/><span>aici?"</span>
<lb n="4220"/></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="4221"/><p><span>"Ar fhaithchios go n-imtheóchadh na daoine a thagas isteach</span>
<lb n="4222"/><span>ar chíos oidhche i ngan-fhios dhi … acht tá sí féin ag</span>
<lb n="4223"/><span>teacht, cluinim torann a bróg ar an staighre …</span>
<lb n="4224"/><span>Feicfidh mé ar ball thú," agus d'imthigh a ceann go tobann.</span></p>
<lb n="4225"/>
<lb n="4226"/><p><span>Bhíos ag ól an tae agus ag déanamh mo smaointe.  An</span>
<lb n="4227"/><span>bheirt eile a bhí 'san seómra, chuirfidís cor díobh anois agus</span>
<lb n="4228"/><span>arís, agus leigfidís osna.  Thíos uaim san tsráid bhí na</span>
<lb n="4229"/><span>daoine ag gabháil thart, ag gabháil thart i gcomhnuidhe.</span>
<lb n="4230"/><span>Chualas guth "An Chasúir" thíos fúm.  Ba dhóigh liom gur</span>
<lb n="4231"/><span>ar leic na fuinneóige ar ar shuidheas féin agus an Bhean</span>
<lb n="4232"/><span>Reamhar aréir a bhí sé.  Ní raibh an tae ólta agam gur</span>
<lb n="4233"/><span>chualas a ghnáth-fhocal "Sin tairnge eile i gclár agam."</span>
<lb n="4234"/><span>Bhí a bhean, Brighid, le clos freisin.  Bhí sí ar a dearg-</span>
<lb n="4235"/><span>dhícheall ag obair, acht mar sin féin, sgaoileadh sí rann uaithi,</span>
<lb n="4236"/><span>anois agus arís, ar an mbealach seo:</span></p>
<lb n="4237"/>
<lb n="4238"/><p><span>"Do raghainn-se go dtí an t-aonach leat,</span>
<lb n="4239"/><span>A Eibhlín a rúin:</span>
<lb n="4240"/><span>Do raghainn-se go dtí an t-aonach leat,</span>
<lb n="4241"/><span>A Eibhlín a rúin:</span>
<lb n="4242"/><span>Do raghainn-se thar sáile leat …"</span></p>
<lb n="4243"/>
<lb n="4244"/><p><span>Nuair a bhíodh an méid seo ráidhte aici, thosóchadh sí ar an</span>
<lb n="4245"/><span>rann an ath-uair, díreach is dá ndíbreóchaidhe an chuid eile</span>
<lb n="4246"/><span>dhe as a ceann le méid a saothair.  Bhí an bhean reamhar</span>
<lb n="4247"/><span>féin le clos agam, acht ní haon rann a bhí aici sin, má bhí</span>
<lb n="4248"/><span>gleó mór féin dhá dhéanamh aici, rud a bhí.</span></p>
<lb n="4249"/>
<lb n="4250"/><p><span>Acht céard a bhí uirri siúd go dtug sí cion do bheirt fhear</span>
<lb n="4251"/><span>i n-aondtigh?  Mé féin agus an fear beag buidhe!  Ní</span>
<lb n="4252"/><span>raibh a leithéid de mhnaoi eile le fagháil!  Agus an bheirt</span>
<lb n="4253"/><span>dá dtug sí gean a bheith chomh mór sin i n-aghaidh a chéile!</span>
<lb n="4254"/><span>Agus gan aon chosamhlacht a bheith eatorra, i méin, ná i</span>
<lb n="4255"/><span>dtréithribh, ná i bpearsain!  Dá mbadh áluinn léithi duine</span>
<lb n="4256"/><span>aca, ar ndóigh, badh chóir go mbeadh sí gan aon tsuim a</span>
<lb n="4257"/><span>chur 'san duine eile?  Bhí an sgéal i n-aimhréidh orm.  Acht</span>
<lb n="4258"/><span>bhíos ceaptha agus lán-cheaptha a réidhteach.  Bhí sé ag</span>
<lb n="4259"/><span>déanamh buaidheartha dhom, acht thosuigheas ag gáiridhe nuair</span>
<lb n="4260"/><span>a smaoineas go raibh mé ag cur suime innti.  Ní hinnti</span>
<lb n="4261"/><span>a bhíos ag cur na suime acht 'san gceist úd a bhí ag déanamh</span>
<lb n="4262"/><span>buaidheartha dhom …</span>
<lb n="4263"/></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="4264"/><p><span>Bhí sí taobh amuigh de'n doras le cabhrughadh liom síos an</span>
<lb n="4265"/><span>staighre.</span></p>
<lb n="4266"/>
<lb n="4267"/><p><span>"Má tá uain agad," arsa mise nuair a bhíomar 'n-a bhun,</span>
<lb n="4268"/><span>"badh mhian liom beagán cainte a dhéanamh leat i n-áit</span>
<lb n="4269"/><span>eicínt nach gcuirfidhe isteach orainn."</span></p>
<lb n="4270"/>
<lb n="4271"/><p><span>Bhí iongantas uirri.  Acht má bhí, bhí áthas uirri freisin</span>
<lb n="4272"/><span>gur chuireas an oiread sin suime innti, is go labhairfinn</span>
<lb n="4273"/><span>léithi, gan í a theacht le labhairt liom-sa i dtosach.</span></p>
<lb n="4274"/>
<lb n="4275"/><p><span>Chuamar go stábla a bhí ar chúl an tighe loistín faoi am</span>
<lb n="4276"/><span>dhinnéara.  Ní raibh capall ná aon bheithidheach eile ann.</span>
<lb n="4277"/><span>Shuidheas ar chloich, a bhí ag congbháil an dorais ar osgailt.</span>
<lb n="4278"/><span>Shuidh sise ar an bhféar ós mo chomhair amach.  Ní raibh a</span>
<lb n="4279"/><span>fhios aici faoi cheithre áirdibh na cruinne céard a bhí le rádh</span>
<lb n="4280"/><span>agam léithi.  Choinnigh sí a dhá súil orm go mbeadh fonn</span>
<lb n="4281"/><span>orm labhairt, rud nár fhéadas a dhéanamh go ceann sgathaimh.</span>
<lb n="4282"/><span>Ní raibh a fhios agam cé'n bealach a dtosóchainn.</span></p>
<lb n="4283"/>
<lb n="4284"/><p><span>"Tá cion agad orm-sa," arsa mise léithi faoi dheireadh.</span></p>
<lb n="4285"/>
<lb n="4286"/><p><span>"Nach bhfuil fhios agad féin go bhfuil?" ar sise, agus</span>
<lb n="4287"/><span>tháinic luisne 'n-a gruaidh.</span></p>
<lb n="4288"/>
<lb n="4289"/><p><span>"Agus tá fhios agad go ríogh-mhaith nach bhfuilim féin</span>
<lb n="4290"/><span>agus an Fear Buidhe mór le chéile."</span></p>
<lb n="4291"/>
<lb n="4292"/><p><span>"Tá fhios."</span></p>
<lb n="4293"/>
<lb n="4294"/><p><span>"Tá tusa mór leis.  B'fheárr leat é is dócha ná —"</span></p>
<lb n="4295"/>
<lb n="4296"/><p><span>"Ná duine ar bith eile — acht thú féin," ar sise.</span></p>
<lb n="4297"/>
<lb n="4298"/><p><span>Bhí fearg ag teacht orm.</span></p>
<lb n="4299"/>
<lb n="4300"/><p><span>"Cad chuige thú bheith chomh geanamhail sin leis?  Nach bhfuil</span>
<lb n="4301"/><span>fhios agad go maith nach raibh sé do do bheathughadh le togha</span>
<lb n="4302"/><span>gach bídh acht le n-a phóca a mhéadughadh?  Nach ndeárna sé</span>
<lb n="4303"/><span>thú chomh reamhar le — le — le — le — ní heól dom cé'n rud — le</span>
<lb n="4304"/><span>iongantas a dhéanamh dhíot le tuilleadh airgid a bhaint asad?</span>
<lb n="4305"/><span>Bhfuil náire ar bith ort?  Bhfuil meas ar bith agad ort féin?</span>
<lb n="4306"/><span>Mo ghráin thú!"</span></p>
<lb n="4307"/>
<lb n="4308"/><p><span>Má bhí fearg orm, ní i ngeall ar a ndeárna an Fear</span>
<lb n="4309"/><span>Buidhe uirri é, acht i ngeall ar a ndeárna sé orm féin.</span></p>
<lb n="4310"/>
<lb n="4311"/><p><span>"Tá — an-chion agam — air," ar sise, agus a ceann fúithi,</span>
<lb n="4312"/><span>"acht tá cion agam ort-sa freisin."</span>
<lb n="4313"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="4314"/><p><span>Sháruigh sé sin a bhfacas ariamh!  Bhí cion aici ar an mbeirt!</span>
<lb n="4315"/><span>Phósfadh sí an bheirt dá bhféadfadh sí é!  Acht bhí náire uirri.</span>
<lb n="4316"/><span>Bhí a ceann cromtha fós aici.  Nár mhaith an comhartha é</span>
<lb n="4317"/><span>sin?</span></p>
<lb n="4318"/>
<lb n="4319"/><p><span>"Dá mbéadh sinn-ne pósta," arsa mise le baint aisti,</span>
<lb n="4320"/><span>"an mbéadh grádh agad dhó annsin?"</span></p>
<lb n="4321"/>
<lb n="4322"/><p><span>"Bh — bh — bhéadh," ar sise.</span></p>
<lb n="4323"/>
<lb n="4324"/><p><span>"Agus bhéadh grádh agad dhomh-sa freisin, nach mbéadh?"</span></p>
<lb n="4325"/>
<lb n="4326"/><p><span>"Bhéadh.  Bhéadh.  An-ghrádh."</span></p>
<lb n="4327"/>
<lb n="4328"/><p><span>Bhí an mí-ádh uirri.  D'fhanas féin tamall 'mo thost.</span>
<lb n="4329"/><span>Cheapas go raibh sise ag caoineadh, acht d'éirigh sí de gheit,</span>
<lb n="4330"/><span>agus rug sí greim láimhe orm.  Choinnigh sí greim chomh</span>
<lb n="4331"/><span>cruaidh sin orm nár fhéadas an lámh a thabhairt uaithi.  Dhearc</span>
<lb n="4332"/><span>sí go truaighmhéalach orm.  Bhí sí corruighthe.</span></p>
<lb n="4333"/>
<lb n="4334"/><p><span>"Má leigim mo rún leat," ar sise, "ní innseóchaidh tú</span>
<lb n="4335"/><span>do aonneach beó é."</span></p>
<lb n="4336"/>
<lb n="4337"/><p><span>"Ní innseóchad."</span></p>
<lb n="4338"/>
<lb n="4339"/><p><span>Bhí sí tamall 'n-a tost, agus a ceann fúithi.  Annsin</span>
<lb n="4340"/><span>dubhairt sí:</span></p>
<lb n="4341"/>
<lb n="4342"/><p><span>"'Sé m'athair é."</span></p>
<lb n="4343"/>
<lb n="4344"/><p><span>Is beag nach ndeachas i laige.</span></p>
<lb n="4345"/>
<lb n="4346"/><p><span>"Acht dubhairt sé liom nár phós sé ariamh," arsa mise,</span>
<lb n="4347"/><span>nuair a tháinic an chaint chugam.</span></p>
<lb n="4348"/>
<lb n="4349"/><p><span>"Níor phós.  Acht is 'san teach seo rugadh agus tóigeadh</span>
<lb n="4350"/><span>mé go ndeachas i n-aondtigh lem' athair 'san taisbeántas,"</span>
<lb n="4351"/><span>agus mhínigh sí an sgéal dom, acht ó nach bhfuil aon bhaint</span>
<lb n="4352"/><span>aige le mo sgéal féin ní bhacfad leis.</span></p>
<lb n="4353"/>
<lb n="4354"/><p><span>Nuair a bhí an sgéal innsighthe aici ghread léithi go tobann.</span>
<lb n="4355"/><span>Thosuigheas féin ag machtnamh, agus d'fhanas chomh fada 'san</span>
<lb n="4356"/><span>machtnamh sin go dtáinic gealbhann beag dána a bhí ag</span>
<lb n="4357"/><span>tóiridheacht bídh ar an urlár chugam, agus gur sheas ar bhárr</span>
<lb n="4358"/><span>mo mhaide croise, a bhí leigthe isteach le mo ghualainn.</span></p>
<lb n="4359"/>
<lb n="4360"/><p><span>B'é toradh an mhachtnaimh úd nach raibh duine ar bith eile</span>
<lb n="4361"/><span>ann a bhí chomh dall liom féin, nár thuigeas cé'n gaol a bhí</span>
<lb n="4362"/><span>ag an bhFear Bheag Bhuidhe leis an Mnaoi Reamhair úd a</span>
<lb n="4363"/><span>cheap sé thabhairt dom mar chéile.</span>
<lb n="4364"/></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="4365"/><p><span>XXIV.</span></p>
<lb n="4366"/>
<lb n="4367"/><p><span>Tá ráithe curtha dhíom agam i dtigh lóistín "An Chasúir."</span>
<lb n="4368"/><span>Bím ag obair trí lá 'san tseachtmhain i dtigh ósta — an teach</span>
<lb n="4369"/><span>céadna ar casadh an Bhean Mhór Ruadh liom i dtosach.  Ag</span>
<lb n="4370"/><span>glanadh na soitheach agus na mbuidéal 'san soiléar a bhím,</span>
<lb n="4371"/><span>acht ní fhághaim mórán air i ngeall ar an leath-láimh agus an</span>
<lb n="4372"/><span>leath-chois a bheith caillte agam.</span></p>
<lb n="4373"/>
<lb n="4374"/><p><span>Ó tá saoire agam indiu, níor bhacas le héirghe.  Táim</span>
<lb n="4375"/><span>'mo luighe ar an leabaidh 'san tseómra mhór, cois na</span>
<lb n="4376"/><span>fuinneóige úd thríd ar chuir an Bhean Reamhar an cupán tae</span>
<lb n="4377"/><span>chugam an chéad mhaidin annseo dhom, agus le ceart a</span>
<lb n="4378"/><span>thabhairt di, níor dhearmad sí aon mhaidin ó shoin mé.  Tá</span>
<lb n="4379"/><span>grian an gheimhridh go soillseach isteach thríd an bhfuinneóig;</span>
<lb n="4380"/><span>tá glórtha beaga boga na bpáisdí chugam isteach ó'n tsráid,</span>
<lb n="4381"/><span>agus an bheirt fhear a tháinic isteach go deireannach aréir,</span>
<lb n="4382"/><span>agus iad ólta, nílid ag cur isteach orm, óir mór dhúisigheadar</span>
<lb n="4383"/><span>fós.  Tá "An Casúr" féin 'n-a shuidhe ag doras na sráide</span>
<lb n="4384"/><span>ag congbháil cainte le duine de na lóisteóiríbh.  Tá mór-</span>
<lb n="4385"/><span>sheisear nó ochtar eile dhíobh ag imirt cártaí agus ag ól leanna</span>
<lb n="4386"/><span>san tseómra is goire dhom.  Cluinim ag easgaine agus</span>
<lb n="4387"/><span>ag achrann le chéile ó am go ham iad.</span></p>
<lb n="4388"/>
<lb n="4389"/><p><span>Tá na páipéir seo atá breactha agam caithte ar gach taobh</span>
<lb n="4390"/><span>dhíom ar an leabaidh, acht ní thig liom a dhul ar aghaidh le</span>
<lb n="4391"/><span>mo sgéal faoi láthair.  Na smaointe cheapas a nochtadh</span>
<lb n="4392"/><span>imthigheann siad uaim go tapaidh.  Nílim i n-an' greim</span>
<lb n="4393"/><span>fhagháil orra, mar déarfá.  Táim mí-shuaimhneach mí-shásta</span>
<lb n="4394"/><span>liom féin agus leis an saoghal.  Is cosamhail le sean-leomhan</span>
<lb n="4395"/><span>a bhéad gonta nó iolar na haille a chaillfeadh lúd na sgiathán</span>
<lb n="4396"/><span>mé, agus mé ag cur mo chroidhe amach le díombáidh agus le</span>
<lb n="4397"/><span>neamhdhóchas nach bhféadaim mo shaoghal a chaitheamh mar ba</span>
<lb n="4398"/><span>dhual do dhuine.  Nach mé tá tuirseach de'n áit seo?  Nach</span>
<lb n="4399"/><span>mé tá tuirseach de'n dríodar seo atá ar lóisdín ag "An</span>
<lb n="4400"/><span>gCasúr"?  Nach agam atá an ghráin do'n dream úd atá ag</span>
<lb n="4401"/><span>easgaine agus ag tabhairt na mionn 'san tseómra is goire</span>
<lb n="4402"/><span>dhom!  Na sráideanna beaga suaracha gránna!  An saoghal</span>
<lb n="4403"/><span>gránna fealltach a nochtuighthear gach lá ós comhair mo shúl!</span>
<lb n="4404"/><span>An crádh agus an brón agus an tuirse croidhe agus an</span>
<lb n="4405"/><span>gábhatar!  An bhochtanacht atá ós a gcionn, 'n-a sgamall</span></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="4406"/><p><span>mhór, an galar colna agus anma is uathbhásaighe dá bhfuil</span>
<lb n="4407"/><span>ann!  Ó, a Thighearna, dá bhféadfainn imtheacht as!  Dá</span>
<lb n="4408"/><span>bhféadfainn mo sgamhóga a líonadh arís le gaoith ghlain úir</span>
<lb n="4409"/><span>na hÉireann!  Dá séidtí chugam, thríd an bhfuinneóig seo</span>
<lb n="4410"/><span>lem' ais, smathamh beag de'n ghaoith atá ag corrughadh</span>
<lb n="4411"/><span>brollaigh Chuain na Gaillimhe indiu!  Acht ní'l sin i ndán</span>
<lb n="4412"/><span>dom.  Is dócha nach bhfeicfead an cuan breágh mór-leathan</span>
<lb n="4413"/><span>úd arís go bráthach, nó an chathair úd atá ar a bhruach, nó</span>
<lb n="4414"/><span>an loch úd na n-oileán craobhach, nó na sléibhte móra árda</span>
<lb n="4415"/><span>a bhíodh i bhfad uam agus mé 'mo pháisde, le go ndéanfainn</span>
<lb n="4416"/><span>síor-iongnadh díobh …</span></p>
<lb n="4417"/>
<lb n="4418"/><p><span>(Caithfidh mé mo sgíth a leigint: ní féidir liom focal a</span>
<lb n="4419"/><span>sgríobhadh leis an torann agus leis an ngleó agus leis an</span>
<lb n="4420"/><span>achrann atá ar siubhal ag lucht na gcártaí.)</span></p>
<lb n="4421"/>
<lb n="4422"/><p><span>… Acht ní'l carcar, dá, dhoimhne é, nach mbíonn sólás</span>
<lb n="4423"/><span>éigin ann.  Gabh i leith annseo, agus féach ar an bhfear mhór</span>
<lb n="4424"/><span>fhéasógach atá 'san teach úd thall.  Tig liom-sa é fheiceál</span>
<lb n="4425"/><span>gan mo cheann a thógbháil dhe'n phiolúr.  Tá sé ag gabháil ag</span>
<lb n="4426"/><span>obair.  Ní fhillfidh sé go mbeidh sé an dó a chlog anocht.</span>
<lb n="4427"/><span>Tá an chlann 'n-a thimcheall.  Pógann sé gach duine aca go</span>
<lb n="4428"/><span>díl, acht bheir sé dá phóig dá mhnaoi … thugas faoi</span>
<lb n="4429"/><span>deara cheana é, ag sgríobhadh na staire seo dhom, agus bhíos</span>
<lb n="4430"/><span>éadmhar.  Bhíos éadmhar go raibh saoghal sona aige-san, agus</span>
<lb n="4431"/><span>saoghal dona agam féin.  Thagadh na céadta pioctúir ós</span>
<lb n="4432"/><span>comhair mo shúl nuair d'fheicinn an fear úd thall, agus a</span>
<lb n="4433"/><span>bhean agus a gcúram.  D'fheicinn teach beag deas ar</span>
<lb n="4434"/><span>chiumhais coille; bean agus páistí ann, gean agus grádh aca</span>
<lb n="4435"/><span>orm féin … an saoghal a cheapas a bheith ag an bhfear</span>
<lb n="4436"/><span>a bhí 'san teach beag úd thall, a bhí do dhíth orm-sa …</span></p>
<lb n="4437"/>
<lb n="4438"/><p><span>Dá bpósfainn an Bhean Reamhar nach dtóigfeadh sí clann</span>
<lb n="4439"/><span>dom?  Mara raibh aon tsuim agam innti, nach raibh mórán</span>
<lb n="4440"/><span>eile 'san gcás céadna nuair a phósadar?  Agus nár mhinic,</span>
<lb n="4441"/><span>agus nár rígh-mhinic tháinic an gean nuair a bheadh an</span>
<lb n="4442"/><span>pósadh déanta?  Ní chuireann sí aon ghráin orm anois mar</span>
<lb n="4443"/><span>a chuireadh go minic nuair a bhíomar i n-aondtigh leis an</span>
<lb n="4444"/><span>bhFear Bhuidhe.  Go cinnte, ní hé ar chaill sí de'n feóil a</span>
<lb n="4445"/><span>d'athruigh ar an nós sin mé.  Ní hé sin é, acht an chaoi a</span>
<lb n="4446"/><span>mbíodh sí ag iarraidh gach ní a dhéanamh dhom.  Dá mbeadh</span>
<lb n="4447"/><span>cnaipe caillte agam as mo bhrísde, cé chuireadh ceann eile</span></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="4448"/><p><span>'n-a leabaidh acht í?  Dá mbeadh mo léine gan nighe, cé</span>
<lb n="4449"/><span>nigheadh í?  Dá mbeadh sí caitthe, cé d'fhágadh ceann eile</span>
<lb n="4450"/><span>faoim' adhairt?  Bhí dearg-ghráin agam uirri ar dtús —</span>
<lb n="4451"/><span>anois, nach minic a leig mé dhi mo phógadh? …  B'fhéidir,</span>
<lb n="4452"/><span>amach annseo nuair a bhéad tuilleadh eólais agam uirri,</span>
<lb n="4453"/><span>nuair a bheadh sinn i gcuideachtain a chéile i bhfad, agus</span>
<lb n="4454"/><span>nuair a thóigfeadh sí clann dhom — b'fhéidir annsin go mbéadh</span>
<lb n="4455"/><span>gean agam uirri? …  An chéad uair eile, sul iarras</span>
<lb n="4456"/><span>sí cead orm mé phógadh, bhéarad féin póg i dtosach dhi.</span></p>
<lb n="4457"/>
<lb n="4458"/><p><span>An fear atá 'san teach úd thall, tá dearmad déanta aige</span>
<lb n="4459"/><span>ar rud eicínt.  ('Séard a leigeas orm acht gur le n-a mhnaoi</span>
<lb n="4460"/><span>a fheiceál arís d'fhill sé ó bhí an uain aige chuige).  Buaileann</span>
<lb n="4461"/><span>sé amach agus órd mór ar a ghualainn aige.  Bhí fearg orm</span>
<lb n="4462"/><span>nár fhill sé le n-a mhnaoi fheiceál arís, mar cheapas …</span></p>
<lb n="4463"/>
<lb n="4464"/><p><span>… Acht tá gráin agam orm féin!  Nár fheicidh Dia</span>
<lb n="4465"/><span>an t-ádh orm!  Nach bhfuilim chomh dona leis na hughdair úd</span>
<lb n="4466"/><span>a cheap nach raibh 'san saoghal seo acht taithneamh gréine agus</span>
<lb n="4467"/><span>blátha áilne agus páirceanna breágha glasa 'n-a mbíonn na</span>
<lb n="4468"/><span>nóiníní agus na buidheáin agus na méaracáin Mhuire ag</span>
<lb n="4469"/><span>cromadh a gcinn, agus ag glacadh comhairle le chéile gach</span>
<lb n="4470"/><span>uair agus gach tráth shéideas gaoth?  Nach bhfuil an dul</span>
<lb n="4471"/><span>amudha céadna orm-sa, a chum úrsgéal bréagach faoi'n</span>
<lb n="4472"/><span>duine féasógach sin nár fhill acht le n-a órd a fhagháil, nach</span>
<lb n="4473"/><span>bhfuil an dul amudha céadna orm-sa is bhíos ar na filíbh úd</span>
<lb n="4474"/><span>nach bhfuil i ndá dtrian a saothair agus a saoghail acht</span>
<lb n="4475"/><span>aislingí bréagacha, béithe nár mhair ariamh agus spéar-mhná</span>
<lb n="4476"/><span>nach raibh ariamh 'sna spéarthaibh?</span></p>
<lb n="4477"/>
<lb n="4478"/><p><span>Go dtachtar sibh, a lucht na gcártaí!  Cad chuige nach</span>
<lb n="4479"/><span>leigeann sibh dhom mo smaointe a nochtadh?  Ní'l aon mhaith</span>
<lb n="4480"/><span>ann: ní fhéadfaidh mé a thuilleadh a sgríobhadh indiu leó.</span></p>
<lb n="4481"/>
<lb n="4482"/><p><span>Cluinim glórtha boga na bpáisdí atá ag déanamh aoibhnis</span>
<lb n="4483"/><span>dhóibh féin thíos fúm ar an tsráid.  Rachad 'n-a measg agus</span>
<lb n="4484"/><span>innseochad sgéal dóibh.</span></p>
<lb n="4485"/>
<lb n="4486"/><p><span>Táim 'mo shuidhe ar an gcasán, leathtaobh na sráide, ar</span>
<lb n="4487"/><span>agaidh tighe "An Chasúir" amach.  Tá na páisdí bailighthe</span>
<lb n="4488"/><span>timcheall orm, suas le céad aca.  Tá na fuinneóga ar</span>
<lb n="4489"/><span>fhosgailt 'san teach lóisdín, agus tig liom a bhfuil ann a</span></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="4490"/><p><span>fheiceál idir lucht na gcártaí agus eile.  Acht ní'l aon áird</span>
<lb n="4491"/><span>ag na daoinibh beaga atá 'mo thimcheall ar an sean-teach</span>
<lb n="4492"/><span>lobhtha atá ag tuitim ó chéile le sean-aois, ná ar lucht na</span>
<lb n="4493"/><span>gcártaí atá ag tabhairt na mionn agus ag ól leanna ag an</span>
<lb n="4494"/><span>bhfuinneóig, ná ar "An gCasúr" atá "ag cur tairnge eile i</span>
<lb n="4495"/><span>gclár," ná ar an tsráid bhig ghránna 'n-a bhfuilmid, ná ar an</span>
<lb n="4496"/><span>droch-bhalad sheóltaoi chugainn ar uairibh ar an ngaoith.  Táid</span>
<lb n="4497"/><span>i bhfad ó'n áit; táid i dtír aoibhinn áluinn i bhfad i gcéin,</span>
<lb n="4498"/><span>áit nach mbíonn ocras ar pháisdíbh, ná fearg ar fhearaibh, ná</span>
<lb n="4499"/><span>feall i gcroidhthibh na mban.</span></p>
<lb n="4500"/>
<lb n="4501"/><p><span>"… agus d'imthigh an mac ríogh isteach 'san gcoill</span>
<lb n="4502"/><span>úd a bhí faoi dhraoidheacht, agus casadh óigbhean áluinn</span>
<lb n="4503"/><span>leis …" chualas na focail a bhíos féin a rádh; acht ní</span>
<lb n="4504"/><span>raibh am ag an mac ríogh agus ag an ógmhnaoi aithne chur</span>
<lb n="4505"/><span>ar a chéile go dtáinic fear dá dtugaidís Cing-Cang air,</span>
<lb n="4506"/><span>lóisteóir de lóisteóiríbh "An Chasúir," le cuid de mo lucht</span>
<lb n="4507"/><span>éistthe a mhealladh uaim.  Bhí a phóca lán aige, agus thosuigh</span>
<lb n="4508"/><span>sé ag roinnt ubhall ar na páistíbh is lugha a bhí ann.</span></p>
<lb n="4509"/>
<lb n="4510"/><p><span>Duine aisteach atá ann gan aimhreas.  Fear foghlumtha</span>
<lb n="4511"/><span>atá ann; ba mhór le rádh é, lá, dubhradh, acht cuireadh cúig</span>
<lb n="4512"/><span>bliadhna príosúntacht' air, agus nuair a tháinic sé ní raibh</span>
<lb n="4513"/><span>sé i n-an' aon cheó a dhéanamh, acht cuireann dearbhráthair</span>
<lb n="4514"/><span>leis deich bhfichead 'san tseachtmhain chuige gach Satharn.  Na</span>
<lb n="4515"/><span>tréithre is mó a bhaineann leis an gean atá aige ar pháistíbh,</span>
<lb n="4516"/><span>agus an t-eólas mór atá aige ar theangachaibh.</span></p>
<lb n="4517"/>
<lb n="4518"/><p><span>"Oibrigh leat," ar seisean liom, "ní thuigfeadh mo</span>
<lb n="4519"/><span>dhream-sa do sgéal.  Ní'lid sáthach sean fós."</span></p>
<lb n="4520"/>
<lb n="4521"/><p><span>"… agus do labhair an óigbhean leis an mac ríogh,</span>
<lb n="4522"/><span>agus d'innis sí dhó cá raibh an crann draoidheachta a raibh</span>
<lb n="4523"/><span>na hubhla órdha ag fás air, agus d'imthigh leó, beirt cos</span>
<lb n="4524"/><span>ar chois go dtáinic siad go dtí an crann …"</span></p>
<lb n="4525"/>
<lb n="4526"/><p><span>Ní raibh cuid de na páisdíbh a bhí le Cing-Cang sásta nach</span>
<lb n="4527"/><span>raibh sé ag tabhairt a thuilleadh ubhall dóibh.  Ó am go</span>
<lb n="4528"/><span>ham, do cuirtí lámh bheag bhídeach isteach i bpóca na n-ubhall,</span>
<lb n="4529"/><span>acht nach leigfeadh seisean air go raibh an lámh ann go mbíodh</span>
<lb n="4530"/><span>an t-ubhall bainte amach as a phóca.  Annsin do bhéaradh</span>
<lb n="4531"/><span>sé ar an láimh bhig, do bhaineadh sé an t-ubhall aisti, agus</span>
<lb n="4532"/><span>do bhéaradh do pháisde eile é.  Ní raibh a sháith ubhall aige le</span>
<lb n="4533"/><span>ceann a thabhairt do gach páisde, agus nach ann a bhí an</span>
<lb n="4534"/><span>t-achrann nuair a bhí sé 'ghá roinnt!</span>
<lb n="4535"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="4536"/><p><span>Níor fhéadas féin aon cheó a dhéanamh leis an dream óg</span>
<lb n="4537"/><span>úd a bhí le Cing-Cang.  Bhíodar ró-óg leis na sgéaltaibh a</span>
<lb n="4538"/><span>thuigsint, agus bhíodh eagla orra rómham, bhí m' éadan comh</span>
<lb n="4539"/><span>casta millte sin, acht mar sin féin, thagadh duine aca a</span>
<lb n="4540"/><span>raibh an dánaidheacht ann, anois agus arís, agus sháitheadh</span>
<lb n="4541"/><span>sé a cheann catach isteach faoim' uilinn agus rian na</span>
<lb n="4542"/><span>milseán ar a bhéal.</span></p>
<lb n="4543"/>
<lb n="4544"/><p><span>"… Bhí gaoth mhaith láidir ann an lá sin, agus do</span>
<lb n="4545"/><span>sheas an óigbhean áluinn agus an mach ríogh faoi bhun an</span>
<lb n="4546"/><span>chrainn, agus do chualadar an ceól ba bhinne dár chuala</span>
<lb n="4547"/><span>cluas duine, ó na hubhlaibh órdha nuair a buailtí i n-aghaidh</span>
<lb n="4548"/><span>a chéile iad …"</span></p>
<lb n="4549"/>
<lb n="4550"/><p><span>Tháinic solus i súilibh na bpáisdí bhí ag eisteacht liom agus</span>
<lb n="4551"/><span>b'é an solus úd a tháinic 'n-a súilibh a mbuidheachas do'n</span>
<lb n="4552"/><span>sgéalaidhe.  Ní raibh uaim acht an solus sin fheiceál, mar bhí</span>
<lb n="4553"/><span>a fhios agam annsin gurab é ceól na n-ubhall n-órdha a bhí</span>
<lb n="4554"/><span>'n-a gcluasaibh agus nár chualadar ceól an mhelóideon a</span>
<lb n="4555"/><span>bhí 'ghá sheinnt i dteach lóisdín "An Chasúir" ar chor ar</span>
<lb n="4556"/><span>bith.  Agus gach uile uair d'fheicinn an solus sin 'n-a súilibh</span>
<lb n="4557"/><span>d'fheiceadh na páisdí an solus céadna — (solus nár bh' eól</span>
<lb n="4558"/><span>dóibh a bheith 'n-a súilibh féin), d'fheicidís 'mo shúilibh-se é</span>
<lb n="4559"/><span>agus bhíodh iongnadh croidhe orra.</span></p>
<lb n="4560"/>
<lb n="4561"/><p><span>Ní mórán de na hubhlaibh órdha bhí bainte ag an mac ríogh</span>
<lb n="4562"/><span>gur cuireadh isteach orm féin.  Chualas duine ag glaodhach</span>
<lb n="4563"/><span>orm ós árd:</span></p>
<lb n="4564"/>
<lb n="4565"/><p><span>"A Mhichil! a Mhichil!"</span></p>
<lb n="4566"/>
<lb n="4567"/><p><span>Thógas mo cheann, agus cé d'fheicfinn i bhfuinneóig de'n</span>
<lb n="4568"/><span>teach lóisdín acht an Bhean Mhór Ruadh.</span></p>
<lb n="4569"/>
<lb n="4570"/><p><span>"A Mhichil! a Mhichil!"</span></p>
<lb n="4571"/>
<lb n="4572"/><p><span>"Ní bheidh mé nóiméad uait," arsa mise 'mo shean-bhéic.</span></p>
<lb n="4573"/>
<lb n="4574"/><p><span>"Déan deifir!  Déan deifir!  Tá sgéal mór agam," ar</span>
<lb n="4575"/><span>sise.</span></p>
<lb n="4576"/>
<lb n="4577"/><p><span>Cheapas mo sgéal féin a chríochnughadh i dtosach, acht ní</span>
<lb n="4578"/><span>leigfeadh sí dhom.  B'éigin dom a dhul isteach.  Chuala lucht</span>
<lb n="4579"/><span>na gcártaí an chaint agus thosuigheadar ag magadh fúinn</span>
<lb n="4580"/><span>Ag dul suas an staighre dhom, chualas duine aca ag</span>
<lb n="4581"/><span>tosnughadh ar sgéal (a mb'éigin dom féin a chlos maidin dá</span>
<lb n="4582"/><span>raibh glas ar dhoras ár seómra codlata ag Brighid), sgéal</span>
<lb n="4583"/><span>a bhí ró-gháirseamhail le hinnseacht i n-aon áit acht i dtóin</span>
<lb n="4584"/><span>ifrinn.</span>
<lb n="4585"/></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="4586"/><p><span>Bhí áthas orm nuair chonnaiceas beirt nó triúr dá raibh ar</span>
<lb n="4587"/><span>lucht na gcártaí amuigh ar an tsráid 'n-a dhiaidh sin.  Níor</span>
<lb n="4588"/><span>fhanadar leis an sgéal.</span></p>
<lb n="4589"/>
<lb n="4590"/><p><span>XXV.</span></p>
<lb n="4591"/>
<lb n="4592"/><p><span>An Bhean Mhór Ruadh d'osgail an doras dom.</span></p>
<lb n="4593"/>
<lb n="4594"/><p><span>"Suidh annsin," ar sise go mí-mhúinte.</span></p>
<lb n="4595"/>
<lb n="4596"/><p><span>Shuidheas ar an gcathaoir.  Dhearcas uirri.  Is iomdha duine</span>
<lb n="4597"/><span>chonnaiceas le cuthach le mo linn, acht a leithéid siúd ní fhacas</span>
<lb n="4598"/><span>go dtí sin.  Bhí a dhá súil ar lasadh.  Bhí anfadh 'n-a gnúis.</span>
<lb n="4599"/><span>Bhí buile 'n-a glór.</span></p>
<lb n="4600"/>
<lb n="4601"/><p><span>"Agus tá tú le pósadh!" ar sise, agus rinne sí an-</span>
<lb n="4602"/><span>iarracht ar a rádh go leanbach neamh-urchóideach, acht theip</span>
<lb n="4603"/><span>uirri.</span></p>
<lb n="4604"/>
<lb n="4605"/><p><span>D'fhéachas féin uirri.  D'fhéachas thart thimcheall an tseómra.</span>
<lb n="4606"/><span>Bhí an Bhean Reamhar 'san gcúinne ab' fhuide uaim agus</span>
<lb n="4607"/><span>creathadh géag uirri.  Bhí a héadan chomh bán leis an sneachta</span>
<lb n="4608"/><span>séidte, agus an fuar-allus léithi.</span></p>
<lb n="4609"/>
<lb n="4610"/><p><span>"Agus tá tú le pósadh!" ars' an Bhean Mhór Ruadh</span>
<lb n="4611"/><span>arís.  "Molaim do rogha," ar sise, agus d'éirigh léithi an</span>
<lb n="4612"/><span>fhearg a bhí uirri a cheilt.</span></p>
<lb n="4613"/>
<lb n="4614"/><p><span>Cheap an Bhean Reamhar bhocht focal éigin a rádh, acht</span>
<lb n="4615"/><span>d'fhéach an bhean eile uirri.  D'fhan sí 'n-a tost.</span></p>
<lb n="4616"/>
<lb n="4617"/><p><span>"Agus cheapadar a dhéanamh i ngan-fhios dúinn gan</span>
<lb n="4618"/><span>cuireadh chun na bainse féin a thabhairt dhúinn," ar sise;</span>
<lb n="4619"/><span>bhí sí ag éirghe fonóideach, acht má bhí, ba le teann feirge é.</span></p>
<lb n="4620"/>
<lb n="4621"/><p><span>"Cé dubhairt leat go raibh mé le pósadh?  Má tá, cá</span>
<lb n="4622"/><span>bhfuil an bhean?" arsa mise.</span></p>
<lb n="4623"/>
<lb n="4624"/><p><span>"Sin í thall í," ar sise, "agus is breágh mór toirteamhail</span>
<lb n="4625"/><span>an bhean í, bail ó Dhia agus ó Mhuire agus ó dhaoinibh uirri."</span></p>
<lb n="4626"/>
<lb n="4627"/><p><span>Shíleas féin gáiridhe a dhéanamh acht bhí cineál sgátha orm</span>
<lb n="4628"/><span>roimpi.  Dá mbéinn leis an Mnaoi Reamhair a phósadh féin,</span>
<lb n="4629"/><span>cé'n gnótha bhí aici-se a chur eadrainn?  Cé'n bhaint a bhí</span>
<lb n="4630"/><span>aici leis an sgéal?  Nach raibh cead agam a pósadh dá</span>
<lb n="4631"/><span>dtogróchainn é?  Acht b'fhéidir go bhfuil grádh ag an Mnaoi</span>
<lb n="4632"/><span>Mhóir Ruaidh féin dhom …</span></p>
<lb n="4633"/>
<lb n="4634"/><p><span>Labhair sí arís.</span>
<lb n="4635"/></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="4636"/><p><span>"Gabh i leith annseo, a chuid," ar sise leis an mnaoi eile,</span>
<lb n="4637"/><span>"agus tabhair póg dó."</span></p>
<lb n="4638"/>
<lb n="4639"/><p><span>Chuir an Bhean Reamhar cor-dhi.  Do cheapfá gur biorán a</span>
<lb n="4640"/><span>sáitheadh 'n-a ceathramhain.  Níor éirigh sí.</span></p>
<lb n="4641"/>
<lb n="4642"/><p><span>"Nach tú tá cúthalach?" ars' an Bhean Mhór Ruadh go</span>
<lb n="4643"/><span>magamhail, "nach bhfuil sean-aithne agam-sa oraibh beirt?"</span></p>
<lb n="4644"/>
<lb n="4645"/><p><span>Níor chorruigh an bhean eile.  Bhí sí i riocht a dhul i laige.</span></p>
<lb n="4646"/>
<lb n="4647"/><p><span>"Féachfaidh mise amach thríd an bhfuinneóig," ars' an Bhean</span>
<lb n="4648"/><span>Ruadh, "nós nach bhfeicfidh mé chor ar bith sibh.  'Nois."</span></p>
<lb n="4649"/>
<lb n="4650"/><p><span>Chuaidh sí chuig an bhfuinneóig, agus do dhearc amach.  Grádh</span>
<lb n="4651"/><span>bhí aici dhom go cinnte, agus bhí sí éadmhar go raibh an bhean</span>
<lb n="4652"/><span>eile le mé fhagháil.  Cheapas greann a bhaint aisti.</span></p>
<lb n="4653"/>
<lb n="4654"/><p><span>"Gabh i leith annseo," arsa mise leis an mnaoi eile,</span>
<lb n="4655"/><span>"agus suidh lem' ais."</span></p>
<lb n="4656"/>
<lb n="4657"/><p><span>"Déan," ars' an bhean a bhí ag an bhfuinneóig gan</span>
<lb n="4658"/><span>féachaint orainn.</span></p>
<lb n="4659"/>
<lb n="4660"/><p><span>D'éirigh an Bhean Reamhar agus tháinic sí chugam go mall.</span></p>
<lb n="4661"/>
<lb n="4662"/><p><span>Shuidh sí ar chathaoir le mo thaobh.</span></p>
<lb n="4663"/>
<lb n="4664"/><p><span>"Tabhair póg dom anois, a chuisle," arsa mise, "aon</span>
<lb n="4665"/><span>phóg amháin."</span></p>
<lb n="4666"/>
<lb n="4667"/><p><span>Bhí an bhean a bhí ag an bhfuinneóig ar buile.  Chonnaiceas</span>
<lb n="4668"/><span>a dhá dorn dúnta aici, acht nach í féin adubhairt liom a</span>
<lb n="4669"/><span>pógadh?</span></p>
<lb n="4670"/>
<lb n="4671"/><p><span>"Aon phóg amháin, a chuid," arsa mise chomh lághach is</span>
<lb n="4672"/><span>d'fhéadas é.  Bhí eagla orm go bpléasgfainn ag gáiridhe.</span>
<lb n="4673"/><span>Cheap an Bhean Reamhar go rabhas i ndáríribh.  Chrom sí ós</span>
<lb n="4674"/><span>mo chionn.  Thug sí an phóg dom, acht má thug, thug an bhean</span>
<lb n="4675"/><span>eile leadóg faoi'n gcluais dhi a leag ar shlatrachaibh a droma</span>
<lb n="4676"/><span>ar an urlár í.</span></p>
<lb n="4677"/>
<lb n="4678"/><p><span>"Mo náire thú! mo náire thú!" arsa mise leis an Mnaoi</span>
<lb n="4679"/><span>Mhóir Ruaidh.</span></p>
<lb n="4680"/>
<lb n="4681"/><p><span>"Éirigh," ar sise leis an mnaoi a bhí 'n-a suidhe ar an</span>
<lb n="4682"/><span>urlár, "éirigh, adeirim leat, nó …"</span></p>
<lb n="4683"/>
<lb n="4684"/><p><span>D'éirigh sí.</span></p>
<lb n="4685"/>
<lb n="4686"/><p><span>"Gabh anonn annsin agus fan thall 'san áit ar chuireas</span>
<lb n="4687"/><span>thú.  Má chorruigheann tú —"</span></p>
<lb n="4688"/>
<lb n="4689"/><p><span>Chuaidh an Bhean Reamhar anonn.  Thug an bhean eile aghaidh</span>
<lb n="4690"/><span>orm-sa.</span>
<lb n="4691"/></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="4692"/><p><span>"Is beag a bheireadh orm," ar sise, "an íde chéadna</span>
<lb n="4693"/><span>thabhairt ort-sa.  Marach an bhail atá ort," ar sise, "bí</span>
<lb n="4694"/><span>cinnte nach rachthá saor.  Go ndéanfadh mac t'athar is do</span>
<lb n="4695"/><span>mháthar a leithéid! go bpósfadh sé inghean an gheócaigh! go</span>
<lb n="4696"/><span>bpósfadh sé í síud! féach uirri! féach uirri!</span></p>
<lb n="4697"/>
<lb n="4698"/><p><span>"Nach bhfuil cead agam mo rogha dhuine a phósadh?" arsa</span>
<lb n="4699"/><span>mise le baint aisti.</span></p>
<lb n="4700"/>
<lb n="4701"/><p><span>"Ó tá, tá," ar sise go sgigeamhail.</span></p>
<lb n="4702"/>
<lb n="4703"/><p><span>D'osgail an Bhean Reamhar a béal le labhairt.  D'fhéach</span>
<lb n="4704"/><span>an bhean eile uirri.  D'fhan an béal ar osgailt.  Bhí lucht</span>
<lb n="4705"/><span>na gcártaí ag canadh amhrán.  Bhí na páisdí ag déanamh</span>
<lb n="4706"/><span>grinn dhóibh féin ar an tsráid;  "An Casúr" ag díos-</span>
<lb n="4707"/><span>bóireacht ag an doras; mé féin agus an bheirt bhan ag</span>
<lb n="4708"/><span>achrann 'san seómra, má's ag achrann a bhíos féin, acht</span>
<lb n="4709"/><span>níor bh' eadh acht ag déanamh grinn dhom féin.  Beirt bhan i</span>
<lb n="4710"/><span>n-éadan a chéile i ngeall orm!  I ngeall ar dhuine dhem'</span>
<lb n="4711"/><span>shórt-sa!  Agus an bheirt úd!  Cé cheapfadh ar an Mnaoi</span>
<lb n="4712"/><span>Mhóir Ruaidh é!  Cé cheapfadh nach gean máthardha thug sí</span>
<lb n="4713"/><span>dhom?  Acht níor bh' eadh!  Dá mbéadh, an mbéadh cuthach</span>
<lb n="4714"/><span>uirri nuair a shíl sí go rabhas féin leis an mnaoi eile a</span>
<lb n="4715"/><span>phósadh?  Bhí sí éadmhar.  Leigeas orm féin go raibh mé</span>
<lb n="4716"/><span>an-gheanamhail leis an Mnaoi Reamhair; cheapfá orm go mba</span>
<lb n="4717"/><span>ghile liom í ná a rugadh ariamh de mhnáibh.  Ba dhóigh léithi-se</span>
<lb n="4718"/><span>go raibh mé i ndáríribh, agus má bhí sí faiteach féin, bhí</span>
<lb n="4719"/><span>ríméad an domhain uirri nach raibh ag éirghe leis an Mnaoi</span>
<lb n="4720"/><span>Mhóir Ruaidh an cleamhnas a bhriseadh.  Agus ar ndóigh,</span>
<lb n="4721"/><span>cheap an Bhean Ruadh go raibh an cleamhnas ann, agus ní raibh</span>
<lb n="4722"/><span>uaim acht go gceapfadh sí é.  Is agam a bhí an greann!</span></p>
<lb n="4723"/>
<lb n="4724"/><p><span>"Bhfuil tú sásta an cleamhnas seo atá déanta agad le</span>
<lb n="4725"/><span>hinghin an gheócaigh a bhriseadh?" ars' an Bhean Mhór Ruadh.</span></p>
<lb n="4726"/>
<lb n="4727"/><p><span>"Ní'l," arsa mise.</span></p>
<lb n="4728"/>
<lb n="4729"/><p><span>"Bhfuil tú sásta an cleamhnas a bhriseadh?" ar sise an</span>
<lb n="4730"/><span>darna huair.</span></p>
<lb n="4731"/>
<lb n="4732"/><p><span>"Ní'l," arsa mise go dána.</span></p>
<lb n="4733"/>
<lb n="4734"/><p><span>"Bhfuil tú sásta an cleamhnas a bhriseadh?" ar sise an</span>
<lb n="4735"/><span>tríomhadh huair.</span></p>
<lb n="4736"/>
<lb n="4737"/><p><span>"Ní'l," arsa mise agus fonn gáiridhe orm.</span></p>
<lb n="4738"/>
<lb n="4739"/><p><span>Níor dhubhairt sí focal eile acht a dhul chuig an doras agus</span>
<lb n="4740"/><span>a ghlaodhach ar Bhrighid.  Tháinic sise.</span>
<lb n="4741"/></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="4742"/><p><span>"Tabhair dhom an eochair," ars' an Bhean Mhór Ruadh.</span></p>
<lb n="4743"/>
<lb n="4744"/><p><span>"Nach bhfuil sé sáthach —" arsa Brighid, acht chuir an</span>
<lb n="4745"/><span>Bhean Mhór Ruadh isteach uirri, agus ní raibh a fhios céard a bhí</span>
<lb n="4746"/><span>fúithi a rádh.</span></p>
<lb n="4747"/>
<lb n="4748"/><p><span>"Tabhair dhom an eochair," ar sise go bagarthach.</span></p>
<lb n="4749"/>
<lb n="4750"/><p><span>Fuair sí í.  D'imthigh léithi ag cur glais ar an doras 'n-a</span>
<lb n="4751"/><span>diaidh.</span></p>
<lb n="4752"/>
<lb n="4753"/><p><span>"Brisfear an cleamhnas seo anocht," ar sise ag gabháil</span>
<lb n="4754"/><span>amach dhi.  "Mise mo bhannaidhe go mbrisfear."</span></p>
<lb n="4755"/>
<lb n="4756"/><p><span>Phléasgas féin.  Chuadhas 'sna trithíbh gur cheap sí go raibh</span>
<lb n="4757"/><span>fúm an Bhean Reamhar a phósadh, gur cheap an Bhean Reamhar</span>
<lb n="4758"/><span>féin é.  Acht cé'n fáth ar chuir sí glas ar an doras ar an</span>
<lb n="4759"/><span>mbeirt againn?</span></p>
<lb n="4760"/>
<lb n="4761"/><p><span>Tháinic an Bhean Reamhar chugam.  Shuidh sí taobh liom.  Bhí</span>
<lb n="4762"/><span>sí lághach geanamhail.  Shíleas go n-éireóchadh sí, agus go</span>
<lb n="4763"/><span>dtosóchadh sí dhom' phógadh dhom' bhuidheachas mar rinne sí</span>
<lb n="4764"/><span>go minic cheana.  Bhí an gean i lár a dhá súl.</span></p>
<lb n="4765"/>
<lb n="4766"/><p><span>"Cheapas go ngéillfeá," ar sise; "bhí eagla an domhain</span>
<lb n="4767"/><span>orm go ngéillfeá," ar sise.</span></p>
<lb n="4768"/>
<lb n="4769"/><p><span>"Go ngéillfinn?" arsa mise.</span></p>
<lb n="4770"/>
<lb n="4771"/><p><span>"Seadh — go mbrisfeá an cleamhnas," ar sise.</span></p>
<lb n="4772"/>
<lb n="4773"/><p><span>"Beag baoghal a bhí orm," arsa mise.</span></p>
<lb n="4774"/>
<lb n="4775"/><p><span>"Bhí fhios a'm sin, a chuid, bhí fhios a'm é nuair a leig tú</span>
<lb n="4776"/><span>dhi glas a chur ar an doras."</span></p>
<lb n="4777"/>
<lb n="4778"/><p><span>"Acht cad chuige dhi glas a chur ar an doras?" arsa mise.</span></p>
<lb n="4779"/>
<lb n="4780"/><p><span>"Ó, cé nach bhfuil fhios agad! le mise agus tusa a</span>
<lb n="4781"/><span>choinneál annseo go dtigidh do mhuintir!"</span></p>
<lb n="4782"/>
<lb n="4783"/><p><span>"Go dtigidh mo mhuintir!"</span></p>
<lb n="4784"/>
<lb n="4785"/><p><span>"'Seadh.  Nach bhfuil fhios agad gur chuir sí fios orra?"</span>
<lb n="4786"/><span>ar sise, "nach bhfuil fhios agad go mbeidh t'oncal agus a</span>
<lb n="4787"/><span>inghean annseo faoi cheann cúpla uair.  Bhíodar ar do thóir</span>
<lb n="4788"/><span>ó cuireadh an t-achrann ar siubhal 'san taisbeántas i</span>
<lb n="4789"/><span>nGaillimh.  'Sí an bhean ruadh d'innis dóibh cá raibh tú.  'Sí</span>
<lb n="4790"/><span>d'innis dóibh cé'n droch-bhail a bhí ort —"</span></p>
<lb n="4791"/>
<lb n="4792"/><p><span>"Agus béidh m'oncal agus a inghean annseo faoi cheann</span>
<lb n="4793"/><span>cúpla uair, deir tú," arsa mise go ciúin socair, bíodh is</span>
<lb n="4794"/><span>go raibh mo chroidhe ag léimnigh.</span></p>
<lb n="4795"/>
<lb n="4796"/><p><span>"Béidh.  Nár innis an Bhean Ruadh dhuit é?"</span>
<lb n="4797"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="4798"/><p><span>Níor thugas freagra uirri.  Bhíos trí n-a chéile.  Tá daoine</span>
<lb n="4799"/><span>ann agus nuair nach n-éirigheann leó téidhid ag iarraidh</span>
<lb n="4800"/><span>cabhrach ar a gcáirdibh gaoil.  Ní raibh mise ar an dream sin</span>
<lb n="4801"/><span>ariamh.  An lá ba mheasa dá raibh an saoghal ag éirghe liom</span>
<lb n="4802"/><span>ní chuirfinn a-bhaile chuig mo mhuintir acht an deágh-sgéal.</span>
<lb n="4803"/><span>Acht bhíos náirighthe anois.  Bhéadh fhios aca gach uile shórt</span>
<lb n="4804"/><span>fúm.  Dá mbéadh fhios agam go raibh an sgéal iomlán ar a</span>
<lb n="4805"/><span>n-eólas, ní fhanfainn leó ar chor ar bith.</span></p>
<lb n="4806"/>
<lb n="4807"/><p><span>"Agus d'innis sí dhóibh cé'n droch-bhail a bhí orm-sa</span>
<lb n="4808"/><span>annseo," arsa mise.</span></p>
<lb n="4809"/>
<lb n="4810"/><p><span>"D'innis."</span></p>
<lb n="4811"/>
<lb n="4812"/><p><span>"Agus d'innis sí dhóibh go rabhas i nGaillimh agus ar fud</span>
<lb n="4813"/><span>na hÉireann 'mo gheócach agus 'm' uathbhás agus 'm' fheic</span>
<lb n="4814"/><span>ag an mbioránach buidhe sin d'athair atá agad: ar innis sí</span>
<lb n="4815"/><span>sin dóibh?"</span></p>
<lb n="4816"/>
<lb n="4817"/><p><span>"D'innis."</span></p>
<lb n="4818"/>
<lb n="4819"/><p><span>"Agus gur chaitheas tréimhse eile ar fán agus ar seachran</span>
<lb n="4820"/><span>an tsaoghail gan blas agam le cur 'mo bholg: gur thug sí</span>
<lb n="4821"/><span>féin rud le n-ithe dhom agus mé beagnach préachta — ar innis</span>
<lb n="4822"/><span>sí sin dóibh?"</span></p>
<lb n="4823"/>
<lb n="4824"/><p><span>"D'innis."</span></p>
<lb n="4825"/>
<lb n="4826"/><p><span>"Agus le bárr ar gach cleas, is dócha gur innis sí dhóibh</span>
<lb n="4827"/><span>go rabhas i gcleamhnas — go rabhas i gcleamhnas le mnaoi a</span>
<lb n="4828"/><span>bhí i dtaisbeántas le n-a saoghal agus a bhí seacht gclocha</span>
<lb n="4829"/><span>fichead meadhchan!"</span></p>
<lb n="4830"/>
<lb n="4831"/><p><span>"O, a Mhichíl! a Mhichíl! ní rabhas seacht gclocha fichead</span>
<lb n="4832"/><span>ariamh: ní raibh, a Mhichíl! ní raibh.  M'athair a bhíodh 'ghá</span>
<lb n="4833"/><span>rádh …"</span></p>
<lb n="4834"/>
<lb n="4835"/><p><span>"Ar innis sí dhóibh é?"</span></p>
<lb n="4836"/>
<lb n="4837"/><p><span>"D'innis."</span></p>
<lb n="4838"/>
<lb n="4839"/><p><span>"Agus cé dubhairt léithi go raibh cleamhnas ann?" arsa</span>
<lb n="4840"/><span>mise go fíochmhar.  Bhí an greann thart.</span></p>
<lb n="4841"/>
<lb n="4842"/><p><span>"Agus nach bhfuil, a Mhichíl?  Nach ndeárnadh an cleamhnas</span>
<lb n="4843"/><span>an lá fad ó i nGaillimh …?  Bhí fhios agam go raibh</span>
<lb n="4844"/><span>tú toilteanach nuair a phóg tú mé Dia Domhnaigh seo caithte —</span>
<lb n="4845"/><span>phóg tú mé uait féin, uait féin, a Mhichíl …  Cheapas</span>
<lb n="4846"/><span>nach raibh tú ag fanacht acht go mbéadh na pighneacha bailighthe</span>
<lb n="4847"/><span>agam-sa.  D'innis mé dhi go rabhamar le pósadh, a Mhichíl.</span>
<lb n="4848"/><span>… Bhí buile uirri …  Beag nár mharbh sí mé, a</span></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="4849"/><p><span>Mhichíl — bhí sí ar mire.  Cheap sí an cleamhnas a bhriseadh.</span>
<lb n="4850"/><span>Dubhairt sí go mbéadh náire ort roimh do mhuintir …</span>
<lb n="4851"/><span>go mbéadh náire ort mar gheall orm-sa, a Mhichíl, agus nach</span>
<lb n="4852"/><span>bpósfá mé …  Le go bhfeicfidhe an bheirt againn i</span>
<lb n="4853"/><span>n-aonfheacht chuir sí glas ar an doras … ag ceapadh</span>
<lb n="4854"/><span>go mbéadh náire ort … acht bhí fhios agam-sa nach</span>
<lb n="4855"/><span>mbéadh: nár leig tú dhi a dhéanamh?"</span></p>
<lb n="4856"/>
<lb n="4857"/><p><span>Rug sí greim láimhe orm nuair a bhí an méid sin cainte</span>
<lb n="4858"/><span>curtha dhi aici.  Acht tharraing mé an lámh uaithi.  Rugas ar</span>
<lb n="4859"/><span>chnap an dorais, agus thosuigheas 'ghá chreathadh.  Bhí sé go</span>
<lb n="4860"/><span>daingean aici.  Bhíomar beirt i ngéibheann.  Nuair a chuala</span>
<lb n="4861"/><span>lucht na gcártaí ag creathadh an dorais mé, thosuigheadar ag</span>
<lb n="4862"/><span>gáiridhe agus ag magadh fúinn.  Is aca a bhí an greann.</span></p>
<lb n="4863"/>
<lb n="4864"/><p><span>Bhí buile orm féin.  Bhí an bhaileabhar déanta agam orm</span>
<lb n="4865"/><span>féin.  Greann agus magadh a bhí ann i dtosach.  Mise ag</span>
<lb n="4866"/><span>leigint orm go rabhas ar tí an Bhean Reamhar a phósadh.  An</span>
<lb n="4867"/><span>bhean eile éadmhar mar shíleas.  Í i ndáríribh fíre ag iarraidh</span>
<lb n="4868"/><span>an chleamhnais nach raibh ann a bhriseadh!  Acht bhíos náirighthe</span>
<lb n="4869"/><span>anois.  Cos ní fhéadfainn fhagháil 'mo bhaile dhúthchais arís go</span>
<lb n="4870"/><span>deó.  Bhéadh malraigh an bhaile ag féachaint 'mo dhiaidh ag</span>
<lb n="4871"/><span>gabháil an tsráid dhom, agus ag innseacht dá chéile go bhfaca</span>
<lb n="4872"/><span>siad 'san taisbeántas mé 'mo uathbhás agus 'mo fhear buile.</span>
<lb n="4873"/><span>Chuirfeadh máithreacha eagla ar a gclainn ag innseacht dóibh</span>
<lb n="4874"/><span>go raibh "sgian fhada ghéar agus rian fola uirri" 'mo</span>
<lb n="4875"/><span>phóca agam.  Agus céard a cheapfadh Máire mo cholceathar</span>
<lb n="4876"/><span>féin, an bhean úd a shíleas a phósadh sul ar fhágas Gallimh i</span>
<lb n="4877"/><span>dtosach nuair a d'fheicfeadh sí an bhean a bhí fúm a phósadh</span>
<lb n="4878"/><span>anois?</span></p>
<lb n="4879"/>
<lb n="4880"/><p><span>Rugas ar chnap an dorais arís agus chreathas é.  Ní raibh</span>
<lb n="4881"/><span>aon mhaith ann.  Ní fhéadfainn an seómra fhágáil.  Bhí an</span>
<lb n="4882"/><span>doras trom.  Bhí an glas láidir.  Bhéadh orm fanacht go</span>
<lb n="4883"/><span>dtagaidís.</span></p>
<lb n="4884"/>
<lb n="4885"/><p><span>Shuidheas cois na fuinneóige.  A dhul amach thríd an</span>
<lb n="4886"/><span>bhfuinneóig?  Dá mbéadh lúth na ngéag agam, ní eireóchadh</span>
<lb n="4887"/><span>liom.</span></p>
<lb n="4888"/>
<lb n="4889"/><p><span>"A Mhichíl! a Mhichíl!" ars' an Bhean Reamhar agus í ag</span>
<lb n="4890"/><span>druideadh liom.</span></p>
<lb n="4891"/>
<lb n="4892"/><p><span>"Fan amach uaim," arsa mise, "nó …"</span>
<lb n="4893"/></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="4894"/><p><span>Níor tháinic sí 'mo ghar.  Nár bh' iongantach an tsuirigheacht</span>
<lb n="4895"/><span>í?  Mise 'mo shuidhe cois fuinneóige ag cur mo chroidhe</span>
<lb n="4896"/><span>amac le náire agus le díombáidh agus le cantal.  Ise 'n-a</span>
<lb n="4897"/><span>suidhe ar an leabaidh ag sileadh na súl nach rabhas ag</span>
<lb n="4898"/><span>labhairt léithi, nach rabhas mór léithi, nach raibh ríméad an</span>
<lb n="4899"/><span>domhain orm bheith 'n-a cuideachtain, agus gan aon eólas</span>
<lb n="4900"/><span>aici cad chuige mé bheith go cráidhte.</span></p>
<lb n="4901"/>
<lb n="4902"/><p><span>Tá sé ag cur shneachta.  Tá brat uasal bán ar na sráidibh</span>
<lb n="4903"/><span>gránna salacha agus ar na sean-tighthibh atá ag tuitim ó</span>
<lb n="4904"/><span>chéile leis an aois.  Ní'l torann dá laighead le clos 'san</span>
<lb n="4905"/><span>teach lóistín.  Tá na lóisteóirí uile go léir ag ól thall 'san</span>
<lb n="4906"/><span>teach leanna.  Mise 'mo shuidhe cois fuinneóige ag féachaint</span>
<lb n="4907"/><span>anonn orra agus ag fanacht le mo cháirdibh gaoil.  An bhean</span>
<lb n="4908"/><span>'n-a suidhe ar an leabaidh ag gol ós íseal.  Labhrann sí:</span></p>
<lb n="4909"/>
<lb n="4910"/><p><span>"Tá eochair agam, má's mian leat imtheacht sul a dtioc-</span>
<lb n="4911"/><span>faidh siad … má's rud é go bhfuil náire … ort</span>
<lb n="4912"/><span>… go … bhfeic — … go … bhfeicfeadh</span>
<lb n="4913"/><span>do … do mhuintir … mé fhéin."</span></p>
<lb n="4914"/>
<lb n="4915"/><p><span>Tá na deóra 'ghá dalladh agus ag cosg na cainte uirri.</span></p>
<lb n="4916"/>
<lb n="4917"/><p><span>"Ní mian liom imtheacht."</span></p>
<lb n="4918"/>
<lb n="4919"/><p><span>"Má théidhim … má théidhim-se i n-aon … i</span>
<lb n="4920"/><span>n-aondtigh leat, a Mhi … a Mhichíl."</span></p>
<lb n="4921"/>
<lb n="4922"/><p><span>"Téanam," arsa mise ag breith greim láimhe uirri,</span>
<lb n="4923"/><span>"téanam."</span></p>
<lb n="4924"/>
<lb n="4925"/><p><span>Anuas linn go breágh réidh.  Níor cuireadh aon chosg linn.</span>
<lb n="4926"/><span>Do bhuaileamar amach ar an tsráid.</span></p>
<lb n="4927"/>
<lb n="4928"/><p><span>XXVI.</span></p>
<lb n="4929"/>
<lb n="4930"/><p><span>Oidhche Dia Sathairn a bhí ann nuair a d'éaluigheas leis an</span>
<lb n="4931"/><span>Mnaoi Reamhair, agus bhí an Saturnalia ar siubhal 'san</span>
<lb n="4932"/><span>gcomharsanacht.  Bhí páidhe na seachtmhaine ag na daoinibh,</span>
<lb n="4933"/><span>agus bhíodar 'ghá chaitheamh.  Bhéadh achrann agus troid ann</span>
<lb n="4934"/><span>sul a mbéadh an oidhche caithte.  Bhí an bhean agam: acht cad</span>
<lb n="4935"/><span>chuige ar thugas liom í?  Céard ab' fheárr dhom a dhéanamh</span>
<lb n="4936"/><span>léithi?  Í seóladh a bhaile chuig an teach lóistín?  Nó í phósadh?</span>
<lb n="4937"/></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="4938"/><p><span>Níor fhéadas an cheist a réidhteach ar an láthair sin.  Ní</span>
<lb n="4939"/><span>dheárnas acht a dhul isteach i dteach ósta le cáirt a ól le</span>
<lb n="4940"/><span>grád geal mo chroide.  Agus nach í bhí go lúthgháireach agus</span>
<lb n="4941"/><span>so-mheanmnach go rabhas féin aici 'sa deiread thiar?</span></p>
<lb n="4942"/>
<lb n="4943"/><p><span>'Seadh, is le olc agus gráin a chur ar m'oncal agus ar an</span>
<lb n="4944"/><span>Máire Ní Laoigh úd nach bpósfadh mé agus mé 'mo bhuachaill</span>
<lb n="4945"/><span>luath láidir d'éaluigheas leis an Mnaoi Reamhair.  Táid 'san</span>
<lb n="4946"/><span>teach lóisdín cheana féin, is dócha.  Nach ar Mháire bhéas an</span>
<lb n="4947"/><span>t-iongantas nuair fheicfeas sí an áit?  Céard déarfas sí</span>
<lb n="4948"/><span>leis "An gCasúr" agus le n-a mhnaoi, agus leis na</span>
<lb n="4949"/><span>lóisteóiríbh?  Céard déarfas sí leis an saoghas a bhí ag an</span>
<lb n="4950"/><span>bhfear óg úd dá dtuig sí gean a croidhe lá?  Cé'n meas a</span>
<lb n="4951"/><span>bhéas aici ar an mnaoi úd atá fáighte aige?  An meas</span>
<lb n="4952"/><span>céadna is bhí aige-sean ar an bhfear a fuair sí fhéin, is dócha.</span>
<lb n="4953"/><span>Acht ní fheicfid sí í.</span></p>
<lb n="4954"/>
<lb n="4955"/><p><span>(Bhí an bhean a bhí le mo thaobh ag féachaint go ríméadach</span>
<lb n="4956"/><span>orm agus mé ag déanamh na smaointe seo.)</span></p>
<lb n="4957"/>
<lb n="4958"/><p><span>… Bhéadh áthas an tsaoghail orm, a Mháire, dá</span>
<lb n="4959"/><span>bhfeicteá í.  Bhéadh fhios agad annsin nach raibh aon bheann</span>
<lb n="4960"/><span>agam oraibh.  Ó, dá bhfeicteá í!</span></p>
<lb n="4961"/>
<lb n="4962"/><p><span>"Ar thug tú do phioctúir leat?" arsa mise leis an</span>
<lb n="4963"/><span>mnaoi a bhí le mo thaobh.</span></p>
<lb n="4964"/>
<lb n="4965"/><p><span>"Níor thug.  Ní raibh aon am agam."</span></p>
<lb n="4966"/>
<lb n="4967"/><p><span>"Tá sé crochta ar an mballa fós, mar sin," arsa mise.</span></p>
<lb n="4968"/>
<lb n="4969"/><p><span>"Tá.  Nach é an truaigh é?  Mo phioctúir breágh!  Nach</span>
<lb n="4970"/><span>mé bhí ag féachaint go háluinn an lá a tógadh an phioctúir</span>
<lb n="4971"/><span>sin?  An lá ab' fheárr a bhíos!"</span></p>
<lb n="4972"/>
<lb n="4973"/><p><span>An lá is raimhe dá raibh sí!  Nach ar Mháire bhéadh an</span>
<lb n="4974"/><span>t-uathbhás nuair d'fheicfeadh sí í?</span></p>
<lb n="4975"/>
<lb n="4976"/><p><span>Acht tá sé ag éirghe deireannach.  Tá an t-achrann ag</span>
<lb n="4977"/><span>tosnughad.  Tá an gabháil amhrán agus an rí-rá agus an</span>
<lb n="4978"/><span>rúille búille ar siubhal.  Tá daoine, idir fear agus bean,</span>
<lb n="4979"/><span>dhá gcaitheamh amach as na tighthibh ósta.  Iad ag easgaine</span>
<lb n="4980"/><span>agus ag tabhairt na seacht mionn déag céard tá fútha a</span>
<lb n="4981"/><span>dhéanamh.  Focail gháirseamhla ag gabháil thríd an aer, ó</span>
<lb n="4982"/><span>dhuine go dhuine, mar spréachaibh teineadh ó bhéalaibh deamhan.</span>
<lb n="4983"/><span>Glórtha boga binne na bpáistí.  Glórtha árda na mban ag</span>
<lb n="4984"/><span>sgréachghail.  Glórtha borba fíochmhara na bhfear ag troid.</span>
<lb n="4985"/></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="4986"/><p><span>"Caithfidh mé cuairt a thabhairt ar Sheaán Mhac Donnchadha</span>
<lb n="4987"/><span>sul a n-imtheóchad as an gcomharsanacht," arsa mise leis</span>
<lb n="4988"/><span>an mnaoi.</span></p>
<lb n="4989"/>
<lb n="4990"/><p><span>"A' bhfanfaidh mise leat annseo?"</span></p>
<lb n="4991"/>
<lb n="4992"/><p><span>"Ná fan.  Tar i n-aonfheacht liom."</span></p>
<lb n="4993"/>
<lb n="4994"/><p><span>Ghluais linn thríd an sneachta.</span></p>
<lb n="4995"/>
<lb n="4996"/><p><span>Fear óg a chuir suim mhór 'san nGaedhilge a bhí i Seaán.</span>
<lb n="4997"/><span>Marach é, ní bhéinn i n-an' focal a sgríobhadh: ní bhéinn ag</span>
<lb n="4998"/><span>breacadh páipéir leis na starthaibh seo.  Bhí seómra mór</span>
<lb n="4999"/><span>millteach ar cíos aige, agus bhí cead ag Éireannach ar bith</span>
<lb n="5000"/><span>bualadh isteach ann.  Ní mórán Gaedhilge bhí aige nuair a</span>
<lb n="5001"/><span>thóg sé an seómra seo i dtosach, acht fuair sé a lán ó na</span>
<lb n="5002"/><span>seanóiríbh bhíodh ar cuairt aige gach oidhche.</span></p>
<lb n="5003"/>
<lb n="5004"/><p><span>Shroicheamar an teach.  Chuamar suas an staighre, agus do</span>
<lb n="5005"/><span>dhearcamar isteach thríd an doras gloine bhí ar an seómra</span>
<lb n="5006"/><span>mór.  Ba bheag nár thuit an bheirt againn.  Cé bhéadh ann</span>
<lb n="5007"/><span>acht m'oncal agus Máire agus an Bhean Mhór Ruadh agus</span>
<lb n="5008"/><span>an Fear Beag Buidhe féin agus iad ag congbháil cainte le</span>
<lb n="5009"/><span>Seaán.  Nuair a chonnaic an bhean a bhí i n-aonfheacht liom-sa</span>
<lb n="5010"/><span>a hathair istigh, d'imthigh sí ar nós na gaoithe.  Bhí eagla</span>
<lb n="5011"/><span>uirri go mbeireadh sé leis í.  Acht d'fhanas féin ag an</span>
<lb n="5012"/><span>doras ag féachaint isteach.</span></p>
<lb n="5013"/>
<lb n="5014"/><p><span>Bhí Máire Ní Laoigh 'n-a seasamh i lár an urláir agus í ag</span>
<lb n="5015"/><span>féachaint ar a hathair a bhí 'n-a shuidhe ar chathaoir mhóir chois</span>
<lb n="5016"/><span>na teineadh.  Bhí an duine creideamhnach úd ag féachaint ar</span>
<lb n="5017"/><span>an bhFear Bhuidhe agus iongnadh air.  Bhí an Bhean Ruadh ag</span>
<lb n="5018"/><span>féachaint ar an bhFear Bhuidhe, agus iongnadh uirri freisin.</span>
<lb n="5019"/><span>An duine macánta sin ag sgaoileadh na cainte uaidh 'n-a</span>
<lb n="5020"/><span>chaise.  Anois agus arís d'osgluigheadh Máire Ní Laoigh a béal</span>
<lb n="5021"/><span>le labhairt, acht níor éirigh léithi aon fhocal a chur isteach.  Ó,</span>
<lb n="5022"/><span>dá mbéad fhios aici go rabhas féin ag an doras!  Dá mbéadh</span>
<lb n="5023"/><span>fhios aici go rabhas go mí-fhoighdeach go gcluinfinn glór a</span>
<lb n="5024"/><span>béil!</span></p>
<lb n="5025"/>
<lb n="5026"/><p><span>"M'inghean atá uaim" adeireadh an Fear Beag Buidhe,</span>
<lb n="5027"/><span>"mo inghean atá uaim, adeirim, agus an teach ní fhágfad</span>
<lb n="5028"/><span>go bhfeicfead í.  Cé ghoid m'inghean uaim?  Cé ghoid í?  Cá</span>
<lb n="5029"/><span>bhfuil sí i bhfolach agaibh?  Dubhradh liom go raibh sí annseo.</span>
<lb n="5030"/><span>Go bhfacthas í i gcuideachtain an diabhail mhalluighthe sin a</span>
<lb n="5031"/><span>mhill an taisbeántas breágh orm … go raibh sé ag</span></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="5032"/><p><span>cur iallach uirri a phósadh …  Cá bhfuil siad i bhfosach</span>
<lb n="5033"/><span>agaibh …?"</span></p>
<lb n="5034"/>
<lb n="5035"/><p><span>Thosuigh sé ag cuartughadh timcheall na háite.  Chuartuigh</span>
<lb n="5036"/><span>sé i bhfus, chuartuigh sé thall.  Chuartuigh sé faoi'n mbórd,</span>
<lb n="5037"/><span>faoi na suidheacháin agus i ngach áit, agus é ag cur dhe</span>
<lb n="5038"/><span>feadh an achair.  B'é an Fear Beag Buidhe céadna é i</span>
<lb n="5039"/><span>gcomhnuidhe.  B'fhacthas dom féin go raibh sé roinnt craithte;</span>
<lb n="5040"/><span>nach raibh cuma na maitheasa air mar bhí nuair a chuireas</span>
<lb n="5041"/><span>aithne air i dtosach.  Acht bhí an tsrón fhada chrotach air fós,</span>
<lb n="5042"/><span>agus an smigín biorach agus iad a bheith ag iarraidh a bheith</span>
<lb n="5043"/><span>ag pógadh a chéile le linn labhartha dhó.</span></p>
<lb n="5044"/>
<lb n="5045"/><p><span>Bhí an phioctúir bheag ar ar thráchtas cheana ag an Mnaoi</span>
<lb n="5046"/><span>Ruaidh.  Thug sí do Mháire Ní Laoigh í.</span></p>
<lb n="5047"/>
<lb n="5048"/><p><span>"Agus an í sin í?" ar sise agus uathbhás uirri.</span></p>
<lb n="5049"/>
<lb n="5050"/><p><span>Tháinic an fear buide chuca.  Rug sé ar an bpioctúir,</span>
<lb n="5051"/><span>agus thosuigh 'ghá pógadh.</span></p>
<lb n="5052"/>
<lb n="5053"/><p><span>"M'inghean!  M'inghean bhreágh dhathamhail!  An bhean</span>
<lb n="5054"/><span>lághach charthannach atá chomh neamh-urchóideach leis an bpáisde</span>
<lb n="5055"/><span>nár rugadh."</span></p>
<lb n="5056"/>
<lb n="5057"/><p><span>Tháinic meangadh beag gáiridhe ar bhéal Mháire Ní Laoigh.</span>
<lb n="5058"/><span>Ní raibh fhios agam an fúm féin agus mo chéile bhí sí ag</span>
<lb n="5059"/><span>gáiride nó faoi'n bhFear Bheag Bhuide acht chuir sí an-olc</span>
<lb n="5060"/><span>orm.</span></p>
<lb n="5061"/>
<lb n="5062"/><p><span>"Deirim leat nach bhfuil sí annseo," arsa an Bhean Ruadh</span>
<lb n="5063"/><span>leis, "nár chuireas féin faoi ghlas iad go dtagadh na daoine</span>
<lb n="5064"/><span>uasle seo —"</span></p>
<lb n="5065"/>
<lb n="5066"/><p><span>"Cá bhfuil sí?  Cá bhfuil sí uaim?" adeireadh an Fear</span>
<lb n="5067"/><span>Beag Buidhe.  "An tseóid uasal, an réaltóg thaithneamhach,</span>
<lb n="5068"/><span>mo chuid de'n tsaoghal sgiobtha uaim ag an ruibhíneach bradach</span>
<lb n="5069"/><span>úd, agus síbh-se ag cuidiughadh leis …  Ó! a Thighearna,</span>
<lb n="5070"/><span>nach mé tá cráidhte anocht?"</span></p>
<lb n="5071"/>
<lb n="5072"/><p><span>Bhuail sé faoi ar chathaoir.  Chuir sé a cheann idir a dhá lámh,</span>
<lb n="5073"/><span>agus thosuigh dhá luasgadh féin anonn 's anall.  Cheap a raibh</span>
<lb n="5074"/><span>ann go raibh brón mór air an inghean a bheith caillte aige;</span>
<lb n="5075"/><span>níor cheapas féin acht go mb'é cuid dá chuid cleasaidheachta</span>
<lb n="5076"/><span>é.</span></p>
<lb n="5077"/>
<lb n="5078"/><p><span>Bhí an phioctúir bheag ag m'oncal agus é ag féachaint</span>
<lb n="5079"/><span>uirri.  Thagadh greann 'n-a shúilibh ó am go ham, acht</span>
<lb n="5080"/><span>d'imthigheadh sé go tobann arís.</span>
<lb n="5081"/></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="5082"/><p><span>"Dubhras leat go raibh straighin aisteach ann i gcomh-</span>
<lb n="5083"/><span>nuidhe," ars' eisean le n-a inghin ós íseal.  "Ó mhuintir a</span>
<lb n="5084"/><span>athar thug sé leis é," ar sé.</span></p>
<lb n="5085"/>
<lb n="5086"/><p><span>"Marach go bhfuil, ní bhéadh an oiread de'n díthchéille</span>
<lb n="5087"/><span>air is go bpósfadh sé í siúd," ars' a inghean ag dearcadh</span>
<lb n="5088"/><span>ar an bpioctúir dhi.</span></p>
<lb n="5089"/>
<lb n="5090"/><p><span>"Is maith a shaothruigh an fear bocht an saoghal."</span></p>
<lb n="5091"/>
<lb n="5092"/><p><span>"Is maith," ars' an inghean, "… agus marach mise,</span>
<lb n="5093"/><span>d'fhanfadh sé 'sa mbaile …"</span></p>
<lb n="5094"/>
<lb n="5095"/><p><span>"Bí sé i ndán dó," ars' a hathair.</span></p>
<lb n="5096"/>
<lb n="5097"/><p><span>"Nach aige bhí an tóir uirri agus í thabhairt leis ó n-a</span>
<lb n="5098"/><span>hathair bhocht," ars' an inghean.</span></p>
<lb n="5099"/>
<lb n="5100"/><p><span>Dhearcadar ar an "athair bhocht" a bhí ag cur a chroidhe</span>
<lb n="5101"/><span>amach le cumha i ndiaidh na hinghine, dá mb'fhíor dhó féin.</span>
<lb n="5102"/><span>Bhí truaigh aca dhó.  Bhíos cinnte gur shíleadar gur diabhal</span>
<lb n="5103"/><span>críochnuighthe bhí ionnam féin, cneamhaire a bhain an tslighe</span>
<lb n="5104"/><span>bheatha dhe, a ghoid a inghean uaidh, a d'fhág lom bocht dealbh</span>
<lb n="5105"/><span>é.  Bhíos ag smaoineadh ar céard ab' fheárr a dhéanamh le</span>
<lb n="5106"/><span>cur i dtuigsint dóibh nach raibh aon bheann agam orra, nach</span>
<lb n="5107"/><span>raibh aon mheas agam orra ná ar a mbaramhail.  An náire</span>
<lb n="5108"/><span>a bhí orm i dtosach go gcloisfidís an sgéal, go mbéinn 'mo</span>
<lb n="5109"/><span>staicín aithbhéise ag muintir mo bhaile dhúthchais, ní raibh a</span>
<lb n="5110"/><span>rian orm anois.  Bhí orm gan cos fhágáil i dtír mo dhúthchais</span>
<lb n="5111"/><span>arís go deó; bhí orm-sa a rug ar lán mo ghlaice de ghaineamh</span>
<lb n="5112"/><span>na hÉireann ar chéibh Phortláirge nuair a chuadhas i dtír ann</span>
<lb n="5113"/><span>leis an bhFear Bhuidhe, bhí orm-sa a d'fháisg an gaineamh úd</span>
<lb n="5114"/><span>go raibh an fhuil ag briseadh amach thríd an gcraiceann, bhí</span>
<lb n="5115"/><span>orm fanacht i bhfad amach ó'n mball dob' annsa liom ar</span>
<lb n="5116"/><span>domhan.  Acht cheapas sásamh a bhaint amach; cheapas sásamh</span>
<lb n="5117"/><span>a bhaint de'n dream úd ba chinn-tsiocair leis; cheapas iad</span>
<lb n="5118"/><span>a mhasladh ar bhealach éigin; iad a umhlughadh, iad a náiriughadh,</span>
<lb n="5119"/><span>iad a chur faoi chois …</span></p>
<lb n="5120"/>
<lb n="5121"/><p><span>Tháinic an Bhean Reamhar go ceann an staighre go bhfeic-</span>
<lb n="5122"/><span>feadh sí céard a bhí ar siubhal agam féin.  Rinneas comhartha</span>
<lb n="5123"/><span>léithi a theacht chugam.  Bhí sgata fear agus ban ag gabháil</span>
<lb n="5124"/><span>thart ar an tsráid agus iad ag gabháil fhuinn.  Bhí fhios agam</span>
<lb n="5125"/><span>ó n-a nglór go rabhadar ar leath-mheisge, Bhí fhios agam go</span>
<lb n="5126"/><span>raibh cuide de lóisteóiríbh "An Chasúir" orra.  Dubhras</span>
<lb n="5127"/><span>leis an Mnaoi Reamhair glaodhach orra, Rinne sí amhlaidh.</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="5128"/><p><span>Tháiniceadar chugam, deichneabhar díobh ar a laighead, idir</span>
<lb n="5129"/><span>fear agus bean, cannaí stáin a bhí lán de bheóir ar iomchur</span>
<lb n="5130"/><span>aca, iad fliuch báidhte leis an sneachta, iad giobalach droch-</span>
<lb n="5131"/><span>labhartha.  Chuir an Bhean Reamhar a lámh faoi m'asgail;</span>
<lb n="5132"/><span>d'osgail duine éigin an doras dhúinn, agus bhuaileamar</span>
<lb n="5133"/><span>isteach.</span></p>
<lb n="5134"/>
<lb n="5135"/><p><span>Do lean an comhluadar sinn.</span></p>
<lb n="5136"/>
<lb n="5137"/><p><span>XXVII.</span></p>
<lb n="5138"/>
<lb n="5139"/><p><span>Gach a dtárla dhom ó d'fhágas an baile le beagán airgid</span>
<lb n="5140"/><span>a shaothrughadh leis an mnaoi uasail seo a bhí 'mo láthair anois</span>
<lb n="5141"/><span>a phósadh, bhí sé ós comhair mo shúl.  An timpist a d'fhág</span>
<lb n="5142"/><span>'mo bhacach agus im' uathbhás mé; an saoghal náireach a bhí</span>
<lb n="5143"/><span>agam leis an bhFear Bhuidhe; an cleamhnas a rinne seisean</span>
<lb n="5144"/><span>dom i dtosach; an easbhaidh agus an t-ocras agus an</span>
<lb n="5145"/><span>gábhatar bhí orm, agus mé ag fanacht le mo chuid airgid;</span>
<lb n="5146"/><span>an chaoi ar fhóir an Bhean Ruadh orm; teach lóistín "An</span>
<lb n="5147"/><span>Chasúir" agus a raibh de ghadaidhthibh agus ruibhínighibh ann;</span>
<lb n="5148"/><span>an chaoi a mb'éigin dom suidhe chun buird le dríodar na</span>
<lb n="5149"/><span>cathrach ann; an chaoi a mbíodh an Bhean Reamhar ar mo thóir;</span>
<lb n="5150"/><span>do chonnaiceas an méid sin agus tuilleadh ag teacht agus</span>
<lb n="5151"/><span>ag imtheacht 'n-a bpioctúiribh soiléire ós mo chomhair.</span></p>
<lb n="5152"/>
<lb n="5153"/><p><span>Bhí fhios agam gur duine cneasta creideamhnach a bhí im'</span>
<lb n="5154"/><span>oncal.  Bhí fhios agam cé'n droch-mheas a bhí aige ar lucht</span>
<lb n="5155"/><span>an óil.  An té nach raibh an oiread de mhaoin an tsaoghail</span>
<lb n="5156"/><span>aige is bhí aige féin, ní raibh aon áird aige air.  An té bhí</span>
<lb n="5157"/><span>saidhbhir ní fhéadfadh sé gan a bheith go toghtha, dar leis.  Ní</span>
<lb n="5158"/><span>raibh a inghean, Máire, an bhean úd a thug gean a croidhe dhom</span>
<lb n="5159"/><span>uair, ar an mbaramhail chéadna, acht bhí cuid de'n mhianach</span>
<lb n="5160"/><span>chéadna innti.</span></p>
<lb n="5161"/>
<lb n="5162"/><p><span>Bhí fúm dímheas a caitheamh orra beirt.  Bhí fúm a chur i</span>
<lb n="5163"/><span>gcéill dóibh cé'n bharamhail a bhí agam orra.</span></p>
<lb n="5164"/>
<lb n="5165"/><p><span>"Seo í an bhean atá fúm a phósadh," arsa mise, nuair a</span>
<lb n="5166"/><span>bheannuigheadar dhom.</span></p>
<lb n="5167"/>
<lb n="5168"/><p><span>D'fhéachadar ar an mbeirt againn agus alltacht orra.</span>
<lb n="5169"/><span>Níor labhradar focal acht d'umhluigheadar do'n Mhnaoi</span>
<lb n="5170"/><span>Reamhair go múinte.</span>
<lb n="5171"/></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="5172"/><p><span>Bhí an Fear Buide sgathamh beag uainn.  Seaán Mac</span>
<lb n="5173"/><span>Donnchadha agus an Bhean Ruad i ngreim ann.  "Cá bhfuil</span>
<lb n="5174"/><span>mo sgian?  Cá bhfuil mo sgian, adeirim, go gcuiridh mé go</span>
<lb n="5175"/><span>feirc ann í?" adeireadh sé 'n-a shean bhéic.  Bhí a inghean</span>
<lb n="5176"/><span>ar mo chúl agus creathadh ball uirri.  Acht leis an gceart</span>
<lb n="5177"/><span>a rádh níor bh' fhada gur glac sí misneach.  Chuaidh sí idir</span>
<lb n="5178"/><span>mé fhéin agus an Fear Buide.  "Cuirfidh tú an sgian</span>
<lb n="5179"/><span>ionnam-sa i dtosach," ar sise agus do shín sí a dá láimh</span>
<lb n="5180"/><span>amach uaithi le mise a chosaint.</span></p>
<lb n="5181"/>
<lb n="5182"/><p><span>Bhí m'oncal agus a inghean ag féachaint ar an dream a</span>
<lb n="5183"/><span>tháinic isteach i n-aonfheacht linn.</span></p>
<lb n="5184"/>
<lb n="5185"/><p><span>"Chuig an mbainis tháiniceadar," ars' mise leó; "cáirde</span>
<lb n="5186"/><span>liom-sa iad," arsa mise; "cuirfead i n-aithne dhíbh iad,"</span>
<lb n="5187"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="5188"/>
<lb n="5189"/><p><span>Níor chuireadar 'n-a aghaidh.  Bhíodar ró-mhúinte.  Acht</span>
<lb n="5190"/><span>cheapas go raibh Máire Ní Laoigh ar tí na deóir a shileadh le</span>
<lb n="5191"/><span>cantal go raibh sí 'n-a leithéid de chuideachtain.</span></p>
<lb n="5192"/>
<lb n="5193"/><p><span>"Cing-Cang," arsa mise.</span></p>
<lb n="5194"/>
<lb n="5195"/><p><span>Tháinic an duine sin i láthair, agus d'umhluigh dóibh go</span>
<lb n="5196"/><span>múinte.</span></p>
<lb n="5197"/>
<lb n="5198"/><p><span>"Labhair leis," arsa mise lem' oncal, "i n-aon teangain</span>
<lb n="5199"/><span>dá bhfuil ar Roinn na hEórpa indiu agus labhróchaidh sé</span>
<lb n="5200"/><span>leat."</span></p>
<lb n="5201"/>
<lb n="5202"/><p><span>D'umhluigh mo dhuine an ath-uair go múinte agus go béasach.</span></p>
<lb n="5203"/>
<lb n="5204"/><p><span>"D'fhoghluim tusa Frainncis 'san gCoinbhint," arsa mise</span>
<lb n="5205"/><span>le Máire Ní Laoigh.</span></p>
<lb n="5206"/>
<lb n="5207"/><p><span>Cheap Cing-Cang beagán Frainncise a labhairt, acht bhí sé</span>
<lb n="5208"/><span>ró-ólta le teanga ar bith a labhairt.  Dob' éigin dó suide</span></p>
<lb n="5209"/>
<lb n="5210"/><p><span>"Seo é Mac Uí Fhirghil, nó "Fan go Fóill," mar tugtar</span>
<lb n="5211"/><span>air," arsa mise.</span></p>
<lb n="5212"/>
<lb n="5213"/><p><span>D'umhluigh m'oncal agus a inghean dhó.</span></p>
<lb n="5214"/>
<lb n="5215"/><p><span>"Má tá fear troda uait, cuir fios air," arsa mise.</span></p>
<lb n="5216"/>
<lb n="5217"/><p><span>D'umhluigh mo dhuine dhóibh.</span></p>
<lb n="5218"/>
<lb n="5219"/><p><span>"Séamus Ó Síothcháin," arsa mise, agus tháinic fear mór</span>
<lb n="5220"/><span>cumasach chugam.  Shílfeá go leagfadh sé an teach dá dtog</span>
<lb n="5221"/><span>róchadh sé.</span></p>
<lb n="5222"/>
<lb n="5223"/><p><span>D'umhluigheadar dó.</span></p>
<lb n="5224"/>
<lb n="5225"/><p><span>"Fáilte rómhat.  Fáilte rómhat, a bhean uasal.  Chun na</span>
<lb n="5226"/><span>bainse tháinic sibh-se freisin, is dócha?"</span>
<lb n="5227"/></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="5228"/><p><span>B'in é an chéad fhocal a labhradh, agus dob' é an focal</span>
<lb n="5229"/><span>deireannach é gur chuireas a raibh ann i n-aithne dhóibh chomh</span>
<lb n="5230"/><span>módhmhail múinte is dá mbéinn i gcúirt ríogh.</span></p>
<lb n="5231"/>
<lb n="5232"/><p><span>"Tá fhios agad anois, a Mháire," arsa mise, "nach bhfuil</span>
<lb n="5233"/><span>aon easbaidh cáirde orm 'san tír seo."</span></p>
<lb n="5234"/>
<lb n="5235"/><p><span>"Nach uathbhásach na daoine iad?" ar sise ós íseal.</span></p>
<lb n="5236"/>
<lb n="5237"/><p><span>"Is millteach an saoghal é," ars' a hathair; "ní chreid-</span>
<lb n="5238"/><span>finn go mbéadh mac mo dhearbhshíre 'n-a leitheid d'áit agus</span>
<lb n="5239"/><span>'n-a leitheid de chuideachtain.  Ní chreidfinn é …  Ó,</span>
<lb n="5240"/><span>dá mbéadh do mháthair beó … a Mhichil!</span></p>
<lb n="5241"/>
<lb n="5242"/><p><span>"Seadh."</span></p>
<lb n="5243"/>
<lb n="5244"/><p><span>"Ceart duit a theacht a-bhaile i n-aonfheacht linn-</span>
<lb n="5245"/><span>ne …"</span></p>
<lb n="5246"/>
<lb n="5247"/><p><span>"Táim ar fheabhas annseo.  Nach bhfuilim le pósadh —"</span></p>
<lb n="5248"/>
<lb n="5249"/><p><span>"Cé'n tóir atá agad uirri?  Bhfuil ciall ar bith agad?</span>
<lb n="5250"/><span>… a Mhichil," ar seisean i ndiaidh tamaill bhig, "a</span>
<lb n="5251"/><span>Mhichil," ar seisean go cáirdeamhail, "má tá fonn pósta</span>
<lb n="5252"/><span>ort, a Mhichil, gheobhaidh mise bean duit i nGaillimh, bean</span>
<lb n="5253"/><span>bhreágh óg …"</span></p>
<lb n="5254"/>
<lb n="5255"/><p><span>"Cheapas féin bean bhreágh óg fhagháil ann cheana," arsa</span>
<lb n="5256"/><span>mise ag cur isteach air, "acht níor éirigh liom.  Phós sí</span>
<lb n="5257"/><span>duine eile," arsa mise, agus do dhearcas ar Mháire.</span></p>
<lb n="5258"/>
<lb n="5259"/><p><span>D'fhanadar beirt 'n-a dtost.  Bhí an Fear Buidhe ag a</span>
<lb n="5260"/><span>iarraidh a dhul chugam feadh an achair seo, agus beirt i</span>
<lb n="5261"/><span>ngreim ann.  Na daoine a thugas isteach le cur i n-aithne do</span>
<lb n="5262"/><span>mo cháirdibh gaoil, bhíodar ar a suaimhneas ag cur síos ar an</span>
<lb n="5263"/><span>bpósadh.</span></p>
<lb n="5264"/>
<lb n="5265"/><p><span>Thugas féin aghaidh ar an bhFear Bhuidhe.  Chuireas lámh i</span>
<lb n="5266"/><span>bpóca mo bhrísde, agus bhaineas an piostal a cheannuigheas</span>
<lb n="5267"/><span>ó'n máirnéalach an oidhche úd fad ó as an bpóca.  Chuireas</span>
<lb n="5268"/><span>gothadh troda orm féin.</span></p>
<lb n="5269"/>
<lb n="5270"/><p><span>"A chneamhaire an tsaoghail," arsa mise go bagarthach,</span>
<lb n="5271"/><span>"cá bhfuil mo chuid airgid?</span></p>
<lb n="5272"/>
<lb n="5273"/><p><span>Bhailigh a raibh ann timcheall orainn.  Rugadar ar an</span>
<lb n="5274"/><span>mbeirt námhad.</span></p>
<lb n="5275"/>
<lb n="5276"/><p><span>"Bhain an piostal de," arsa duine.</span></p>
<lb n="5277"/>
<lb n="5278"/><p><span>"Bhain an sgian de," arsa duine eile.</span></p>
<lb n="5279"/>
<lb n="5280"/><p><span>Bhí sé 'n-a raic ann.  Gach uile dhuine ag cur a ladair</span>
<lb n="5281"/><span>fhéin isteach.  M'oncal agus a inghean ar leathtaoibh ag</span></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="5282"/><p><span>féachaint ar an ngleó, agus uathbhás orra.  An Bhean</span>
<lb n="5283"/><span>Reamhar eadrainn beirt, agus í ag sgreadghail.</span></p>
<lb n="5284"/>
<lb n="5285"/><p><span>"Sgeana agus piostail agus fuil!" adeireadh sí,</span>
<lb n="5286"/><span>"sgeana agus piostail agus fonn orra a bheith ag marbhadh</span>
<lb n="5287"/><span>a chéile!  Ó, nach mé tá cráidhte aca beirt?" adeireadh sí.</span></p>
<lb n="5288"/>
<lb n="5289"/><p><span>Acht tháinic an Bhean Ruadh ar nós fuarlaigh ó shléibhtibh</span>
<lb n="5290"/><span>reóidhte sneachta ag sguabadh a raibh ann roimpi.</span></p>
<lb n="5291"/>
<lb n="5292"/><p><span>"Marach go bhfuil leisg orm," ar sise, "do bhéarfainn</span>
<lb n="5293"/><span>ar chúl cinn ar an mbeirt agaibh agus do chaithfinn thríd an</span>
<lb n="5294"/><span>bhfuinneóig sibh.  Nach sibh na fir troda?  Nach sibh na</span>
<lb n="5295"/><span>seadairí tréana?"</span></p>
<lb n="5296"/>
<lb n="5297"/><p><span>Rinneadh réidhteach.  Féachaint dá dtugas ar Mháire, agus</span>
<lb n="5298"/><span>bhí sí ar creathadh.  B'fheárr léithi a bheith i n-aon áit eile</span>
<lb n="5299"/><span>fá'n mbith ná 'san mball a raibh sí.</span></p>
<lb n="5300"/>
<lb n="5301"/><p><span>Bhuaileas anonn chuici.</span></p>
<lb n="5302"/>
<lb n="5303"/><p><span>"Ar shíl tú an seanfhear bocht a mharbhadh?" ar sise.</span></p>
<lb n="5304"/>
<lb n="5305"/><p><span>"Marbhóchad fós é …"</span></p>
<lb n="5306"/>
<lb n="5307"/><p><span>"Ná habair rud mar sin, a Mhichíl."</span></p>
<lb n="5308"/>
<lb n="5309"/><p><span>"Ní abróchainn é, agus ní dhéanfainn é marach go bhfuil</span>
<lb n="5310"/><span>sé tuillte aige.  An diabhal!" arsa mise ag dearcadh</span>
<lb n="5311"/><span>anonn air.  Dhearc seisean orm, agus ní féachaint chneasta</span>
<lb n="5312"/><span>thug sé orm.</span></p>
<lb n="5313"/>
<lb n="5314"/><p><span>"A Mhichíl," ars' an bhean a bhí le mo thaobh agus a lámh ar</span>
<lb n="5315"/><span>mo ghualainn aici, "a Mhichíl!" ar sise.</span></p>
<lb n="5316"/>
<lb n="5317"/><p><span>"'Seadh."</span></p>
<lb n="5318"/>
<lb n="5319"/><p><span>"Nach mór an t-athrughadh atá tagtha ort, a Mhichíl?" ar</span>
<lb n="5320"/><span>sise ag féachaint orm go cásmhar.</span></p>
<lb n="5321"/>
<lb n="5322"/><p><span>"Cé'n t-athrughadh é?" arsa mise go sgigeamhail, "acht</span>
<lb n="5323"/><span>go bhfuilim níos sine, go bhfuilim ar leath-chois agus ar leath-</span>
<lb n="5324"/><span>láimh agus nach bhfuilim chomh dathamhail is bhíos nuair a chuir</span>
<lb n="5325"/><span>tusa spéis ionnam, nuair d'fhágas mo bhaile dúthchais le</span>
<lb n="5326"/><span>beagán a shaothrughadh …"</span></p>
<lb n="5327"/>
<lb n="5328"/><p><span>Bhí na deóir 'n-a súilibh.  Cheap sí cosg a chur leó acht ní</span>
<lb n="5329"/><span>mó ná go maith d'éirigh léithi.</span></p>
<lb n="5330"/>
<lb n="5331"/><p><span>Tá an dúil chéadna 'san ór i gcomhnuidhe agad," arsa mise</span>
<lb n="5332"/><span>go tobann léithi.</span></p>
<lb n="5333"/>
<lb n="5334"/><p><span>Tháinic na deóir.  Ní raibh truaigh ar bith agam dhi.  Ba</span>
<lb n="5335"/><span>bheag liom d'fhéadfainn a dhéanamh uirri.</span>
<lb n="5336"/></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="5337"/><p><span>"Bhí an-chuimse airgid ag an bhfear úd a fuair tú," arsa</span>
<lb n="5338"/><span>mise, "ní fhéadfainn-se an méid sin a shaothrughadh go deó</span>
<lb n="5339"/><span>… dá mbéadh an oiread céille aige is bhí —"</span></p>
<lb n="5340"/>
<lb n="5341"/><p><span>Níor fhéadas an chaint a chríochnughadh.  Thosuigh sí ag</span>
<lb n="5342"/><span>sileadh na ndeór go fras.  B' aoibhinn liom gur éirigh liom</span>
<lb n="5343"/><span>an bhean uasal bhreágh seo a mhill mo shaoghal orm a chur ag</span>
<lb n="5344"/><span>gol.  Marach an dúil mhalluighthe bhí aici féin agus ag a</span>
<lb n="5345"/><span>hathair 'san airgead, bhéadh a mhalairt de sgéal le hinnseacht</span>
<lb n="5346"/><span>agam-sa.  Rinneadh an cleamhnas dhi le boicín gan rath, acht</span>
<lb n="5347"/><span>go raibh an t-airgead aige, rud nach raibh agam-sa ariamh,</span>
<lb n="5348"/><span>acht nuair a tugadh an dá chéad go leith sin dom nuair</span>
<lb n="5349"/><span>d'éirigh an timpist dom …</span></p>
<lb n="5350"/>
<lb n="5351"/><p><span>"Dá mbéadh an oiread de'n chéill aige is bhí de'n</span>
<lb n="5352"/><span>airgead, ní phósfadh sé thú, mar bhéadh fhios aige nach dhó thug</span>
<lb n="5353"/><span>tú gean do chroidhe: dá mbéadh an oiread de'n mhaith</span>
<lb n="5354"/><span>leat …"</span></p>
<lb n="5355"/>
<lb n="5356"/><p><span>"Bí 'do thost," ar sise ag cur isteach ar an gcaint go</span>
<lb n="5357"/><span>feargach.</span></p>
<lb n="5358"/>
<lb n="5359"/><p><span>Shíleas féin a dhul ar aghaidh, acht d'iompuigh sí orm.</span></p>
<lb n="5360"/>
<lb n="5361"/><p><span>"Bhí 'do thost," ar sise, "agus ná cáin an té atá</span>
<lb n="5362"/><span>imthighthe … ar láimh dheis an Tighearna go raibh sé …"</span></p>
<lb n="5363"/>
<lb n="5364"/><p><span>"Agus ar cailleadh é?" arsa mise agus iongnadh orm.</span></p>
<lb n="5365"/>
<lb n="5366"/><p><span>"Nár chuala tú tada faoi?"</span></p>
<lb n="5367"/>
<lb n="5368"/><p><span>"Dheamhan focal.  Dá gcloisfinn …"</span></p>
<lb n="5369"/>
<lb n="5370"/><p><span>"Marbhuigheadh é trí ráithe ó shoin.  Thuit sé dá chapall ag</span>
<lb n="5371"/><span>gabháil ar an aonach dhó."</span></p>
<lb n="5372"/>
<lb n="5373"/><p><span>Bhíomar beirt 'n-ár dtost.  Bhí an Fear Buidhe agus</span>
<lb n="5374"/><span>m'oncal i gcúinne.  Seaán Mac Donnchadha agus an Bhean</span>
<lb n="5375"/><span>Ruadh agus beirt nó triúr eile i gcúinne eile.  An comh-</span>
<lb n="5376"/><span>luadar a thugas isteach, bhíodar go sgléipeach.  Bean ag ól</span>
<lb n="5377"/><span>leanna i bhfus.  Fear ar gabháil cheóil thall.  Duine ag</span>
<lb n="5378"/><span>moladh an chleamhnais.  Duine eile 'ghá cháineadh.  An</span>
<lb n="5379"/><span>sneachta ag bualadh i n-aghaidh na fuinneóige.  Glórtha</span>
<lb n="5380"/><span>feargacha, glórtha ciúine, glórtha borba leitheadacha chugainn</span>
<lb n="5381"/><span>ó'n tsráid.  An bhean úd a cheapas a phósadh fad ó le mo</span>
<lb n="5382"/><span>thaobh agus í 'n-a baintreabhaigh; an bhean úd a cheap mise a</span>
<lb n="5383"/><span>phósadh, dhom' bhuidheachas, 'n-a suidhe léithi féin, agus í ag</span>
<lb n="5384"/><span>dearcadh anonn orainn.</span></p>
<lb n="5385"/>
<lb n="5386"/><p><span>'Sí Máire a labhair i dtosach.</span>
<lb n="5387"/></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="5388"/><p><span>"Ní'l aon lá ó d'fhág tú Gaillimh, a Mhichíl," ar sise,</span>
<lb n="5389"/><span>agus bhí tocht 'n-a glór, "ní'l aon lá ó d'imthigh tú an chéad</span>
<lb n="5390"/><span>uair nár ghuidheas Dé ar do shon."</span></p>
<lb n="5391"/>
<lb n="5392"/><p><span>Bhí an lámh aici ar mo ghualainn arís.  Bhí sí ag féachaint</span>
<lb n="5393"/><span>go geanamhail orm.</span></p>
<lb n="5394"/>
<lb n="5395"/><p><span>"An n-abruigheann tú paidir ar bith ar mo shon-sa?" ar</span>
<lb n="5396"/><span>sise, "ar iarr tú ar Dhia ariamh mé chur ar bhealach mo</span>
<lb n="5397"/><span>leasa …?"</span></p>
<lb n="5398"/>
<lb n="5399"/><p><span>"Dá mbéadh a leithéid ann," arsa mise.</span></p>
<lb n="5400"/>
<lb n="5401"/><p><span>Bhain sí an lámh de mo ghualainn.  Theann sí amach uaim</span>
<lb n="5402"/><span>roinn.</span></p>
<lb n="5403"/>
<lb n="5404"/><p><span>"Ó, tú atá athruighthe go mór," ar sise, "bhí an mí-ádh</span>
<lb n="5405"/><span>orm gur leigeas duit imtheacht an chéad uair … go</span>
<lb n="5406"/><span>maithidh Dia na Glóire dhom é …"</span></p>
<lb n="5407"/>
<lb n="5408"/><p><span>Thosuigh fear a bhí i gceann an tseómra ar amhrán a</span>
<lb n="5409"/><span>ghabháil.  Rinneas féin comhartha leis an Mnaoi Reamhair a</span>
<lb n="5410"/><span>theacht i leith chugam.  Tugadh cathaoir dhi le mo thaobh.</span>
<lb n="5411"/><span>Chuaidh Máire Ní Laoigh anonn chuig a hathair.  Thosuigh an</span>
<lb n="5412"/><span>ceól.  Thosuigh na hamhráin.  Bhí an bhainis ar siubhal.</span></p>
<lb n="5413"/>
<lb n="5414"/><p><span>Bhí an obair ar siubhal nuair a d'éaluigheas féin uatha.</span>
<lb n="5415"/><span>Amach liom ar an tsráid.  Níor airigheadar ag imtheacht mé.</span>
<lb n="5416"/><span>Dá n-aireóchadh féin, is beag an ceapadh bhéadh aca nach raibh</span>
<lb n="5417"/><span>fúm filleadh.  Is beag an tóir a bhéadh ag mo mhuintir orm</span>
<lb n="5418"/><span>feasta.  Nach mé thasbáin dóibh cé'n meas a bhí agam orra?</span>
<lb n="5419"/><span>Agus an comhluadar úd a thabhairt i láthair Mháire Ní Laoigh!</span>
<lb n="5420"/><span>An bhean uasal bhreágh!  Nach orm a bhí an díthcéille ag a</span>
<lb n="5421"/><span>cheapadh go mbéadh náire orm rómpa?  Orra-san ba chóir</span>
<lb n="5422"/><span>an náire a bheith!  Marach iad, ní hé an bhail seo bhéadh orm</span>
<lb n="5423"/><span>anocht!</span></p>
<lb n="5424"/>
<lb n="5425"/><p><span>Ghluais liom thríd an sneachta chomh tapaidh is d'fhéadas,</span>
<lb n="5426"/><span>agus áthas mór orm gur umhluigheas, gur mhasluigheas agus</span>
<lb n="5427"/><span>gur náirigheas iad.</span></p>
<lb n="5428"/>
<lb n="5429"/><p><span>Acht céard seo?  Sráid bheag bhrocach.  An sneachta 'n-a</span>
<lb n="5430"/><span>phuiteach faoi chosaibh na ndaoine.  Dath liathghlas air.  Sgata</span>
<lb n="5431"/><span>fear agus ban agus páisdí.  Iad corruighthe go mór.</span>
<lb n="5432"/><span>Uathbhás orra.  Alltacht orra go léir.</span></p>
<lb n="5433"/>
<lb n="5434"/><p><span>Ar an sneachta fliuch salach liathghlas tá bean óg 'n-a</span>
<lb n="5435"/><span>luighe.  Ní'l cor aisti.  Tá fear le n-a cois, ord mór</span>
<lb n="5436"/><span>caithte ar an talamh le n-a ais, é ar leath-mheisge; cúigear</span></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="5437"/><p><span>fear i ngreim ann; fonn orra uile é do mharbhadh láithreach</span>
<lb n="5438"/><span>bhonn.  An bhean atá san tsneachta, 'sí a bhean í.  An</span>
<lb n="5439"/><span>t-ord úd atá caithte ar an talamh is leis é (nach bhfacas é</span>
<lb n="5440"/><span>ar maidin indiu 'ghá bhreith leis), agus mara bhfuil an bhean</span>
<lb n="5441"/><span>marbh, tá a naoideanán nua-bheirthe marbh …</span></p>
<lb n="5442"/>
<lb n="5443"/><p><span>Tháinic dochtúir agus síothmhaoir.  Gabhadh an ruibhíneach.</span>
<lb n="5444"/><span>Tugadh an bhean leath-mharbh chun bealaigh.  Cuireadh bráithlín</span>
<lb n="5445"/><span>timcheall ar chorp an naoidheanáin agus tugadh go teach na</span>
<lb n="5446"/><span>marbh é.</span></p>
<lb n="5447"/>
<lb n="5448"/><p><span>Tá sé ag tosughadh ar an sneachta a chur arís.  Ní baoghal</span>
<lb n="5449"/><span>do na daoinibh imtheacht.  Shílfeá go bhfuilid greamuighthe</span>
<lb n="5450"/><span>de'n áit, agus is ag dul i méid atá an plód atá ann.  Na</span>
<lb n="5451"/><span>daoine atá ar leath-mheisge, táid ag éirghe as.  Is éigin do na</span>
<lb n="5452"/><span>síothmhaoir a gcongbháil ó'n áit ar thuit an bhean 'san sneachta.</span>
<lb n="5453"/><span>Cuireann siad an gníomh uathbhásach a rinneadh thrí n-a</span>
<lb n="5454"/><span>chéile …</span></p>
<lb n="5455"/>
<lb n="5456"/><p><span>Agus sul ar tugadh an fear agus a bhean agus a</span>
<lb n="5457"/><span>naoidheanán marbh rugadh san sneachta chun bealaigh, shíleas</span>
<lb n="5458"/><span>féin go mba geall le súilibh ainmhidhe uilc nár thaithnigh an</span>
<lb n="5459"/><span>cineadh daonna leis na fuinneóga faoi n-a gcuid solus a</span>
<lb n="5460"/><span>bhí ins na tighthibh beaga dubha ar gach taobh.  Agus nach iad</span>
<lb n="5461"/><span>na súile sin a dhearc anuas go sgigeamhail ar an sgata</span>
<lb n="5462"/><span>beag daoine faoi n-a gcuid giobal fliuch, agus ar an mnaoi</span>
<lb n="5463"/><span>a bhí 'n-a luighe leathmharbh 'san sneachta, agus ar an</span>
<lb n="5464"/><span>naoidheanán nach bhfaca solus ariamh, agus ar an athair ólta</span>
<lb n="5465"/><span>a bhí gabhtha ag na síothmhaorthaibh? …</span></p>
<lb n="5466"/>
<lb n="5467"/><p><span>Ghabh uamhan mé féin.</span></p>
<lb n="5468"/>
<lb n="5469"/><p><span>Do mhothuigheas 'mo chroidhe go ndeárnadh gníomh mór,</span>
<lb n="5470"/><span>gníomh uathbháis ar an mball 'n-a raibh mé.  Níor fhéadas</span>
<lb n="5471"/><span>fanacht ann.  Bhí cumhacht an ghnímh a rinneadh do mo dhíbirt</span>
<lb n="5472"/><span>ó'n áit, bhí an cumhacht céadna ag tarraint na mílte eile</span>
<lb n="5473"/><span>ann.  A dhul chomh fada i nÉirinn is d'féadfainn ó'n mball</span>
<lb n="5474"/><span>úd — ní raibh uaim acht sin.  An saoghal gránna a bhí agam</span>
<lb n="5475"/><span>le fada an lá a thréigeadh.  An Bhean Reamhar fhágáil 'mo</span>
<lb n="5476"/><span>dhiaidh …  Dá bpósfainn í, is cinnte nach ndéanfainn</span>
<lb n="5477"/><span>acht í mharbhughadh mar mharbhuigh an beitheamhnach úd a bhean</span>
<lb n="5478"/><span>féin …</span></p>
<lb n="5479"/>
<lb n="5480"/><p><span>Ag gabháil thar ospuidéal dhom, do chonnaiceas malrach</span>
<lb n="5481"/><span>'n-a sheasamh taobh amuigh de'n doras 'san sneachta.  Bhí sé</span></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="5482"/><p><span>ag gol go mór; d'aithnigheas é; nach minic d'innis mé sgéal</span>
<lb n="5483"/><span>dó féin agus dá chomrádaidhthibh beaga?  Mac an fhir úd a</span>
<lb n="5484"/><span>phógadh a bhean faoi dhó gach maidin, mach an fhir úd a mharbh</span>
<lb n="5485"/><span>a bhean leis an ord a bhí ann.</span></p>
<lb n="5486"/>
<lb n="5487"/><p><span>Do lean an geárr-bhodach corp a mháthar go doras an</span>
<lb n="5488"/><span>ospuidéil …</span></p>
<lb n="5489"/>
<lb n="5490"/><p><span>Bhaineas as, agus an diabhal ag ithe an chroidhe ionnam.</span></p>
<lb n="5491"/>
<lb n="5492"/><p><span>XXVIII.</span></p>
<lb n="5493"/>
<lb n="5494"/><p><span>Ní'l an t-earrach fós ar fagháil acht tá súil agam féin</span>
<lb n="5495"/><span>agus ag mo cháirdibh leis.</span></p>
<lb n="5496"/>
<lb n="5497"/><p><span>Ní turus fada a thugas an oidche úd a rinneadh an choir.</span>
<lb n="5498"/><span>Ní dheachas tar an bpáirc úd ab' fhacthas dom go mba fathach</span>
<lb n="5499"/><span>galrach an chuid dhí a mbíodh na truagháin 'n-a luighe ann.</span></p>
<lb n="5500"/>
<lb n="5501"/><p><span>Táid ann fós.  Acht ní geall le spotaíbh dubha ar fheóil</span>
<lb n="5502"/><span>an fhathaigh anois iad.  Ní headh, acht le smugairlíbh rón</span>
<lb n="5503"/><span>d'fhágfaidhe ar an tráigh i ndiaidh taoille.  Agus b'fhada</span>
<lb n="5504"/><span>agus ba ró-fhada iad ag feitheamh leis an taoille tuile</span>
<lb n="5505"/><span>chuireadh ar snámh arís iad.  Acht an leis an taoille atáid</span>
<lb n="5506"/><span>ag feitheamh?  B'fhada uatha é.  Is leis an earrach nuair a</span>
<lb n="5507"/><span>thiocfas brígh agus spreacadh i ngach ní atá beó atáid ag</span>
<lb n="5508"/><span>feitheamh.  Is leis an ngréin a chuireas teas 'n-a gcnámhaibh</span>
<lb n="5509"/><span>atáid ag feitheamh.  An tráth fhéadfas siad gluaiseacht leó</span>
<lb n="5510"/><span>go bríoghmhar teann ar fud na tíre chomh neamhspleádhach le</span>
<lb n="5511"/><span>rígh.</span></p>
<lb n="5512"/>
<lb n="5513"/><p><span>Go dtigidh an tráth úd tá orm-sa, agus orra-san, fanacht</span>
<lb n="5514"/><span>annseo.  Mara bhfuil ag Dia, tá orm-sa fanacht ann</span>
<lb n="5515"/><span>i gcomhnuidhe.  Dhá bhfágtaoi lúth mo chos féin agam!  Lúth</span>
<lb n="5516"/><span>mo chos féin!  Nach ait an focal é?  Acht nuair atá ocras</span>
<lb n="5517"/><span>ar dhuine, nuair atá droch-mhisneach agus cantal ar dhuine,</span>
<lb n="5518"/><span>nuair atá air an oidhche a chaitheamh amuigh faoi fhearthainn</span>
<lb n="5519"/><span>agus faoi ghaoith an gheimhridh gan mórán le n-a chlúdach, ní</span>
<lb n="5520"/><span>hé an donas a bhuail 'n-a threó fad ó is mó is cás leis, acht</span>
<lb n="5521"/><span>an droch-bhail atá air faoi láthair.  Acht dá mbeadh lúth mo</span>
<lb n="5522"/><span>chos féin agam nach bhféadfainn bóthar a chur díom chomh maith</span>
<lb n="5523"/><span>leis an lucht fáin atá 'mo thimcheall faoi lathair.  Agus</span></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="5524"/><p><span>chomh cinnte is bhíos fonn gluaiseachta ar na fáinleógaibh ar</span>
<lb n="5525"/><span>theacht an gheimhridh bíonn fonn gluaiseachta orra siúd.</span></p>
<lb n="5526"/>
<lb n="5527"/><p><span>Níor ghoill an donas a bhí orm féin ariamh chomh mór orm</span>
<lb n="5528"/><span>is do ghoill nuair a chonnaiceas ag imtheacht i ndiaidh a chéile</span>
<lb n="5529"/><span>iad 'san earrach.  Ó, dá bhféadfainn an chathair mhalluighthe</span>
<lb n="5530"/><span>fhágáil!</span></p>
<lb n="5531"/>
<lb n="5532"/><p><span>Tá an t-earrach ann i ndáríribh indiu.  Tá an ghrian go</span>
<lb n="5533"/><span>geal-gháireach 'san spéir mar mháthair a bheadh ag iarraidh gach</span>
<lb n="5534"/><span>sonas agus gach sógh a bhí 'n-a cumas a thabhairt dá clainn.</span>
<lb n="5535"/><span>An t-uisge atá 'sa linn úd thall a bhí faoi leac-oighre</span>
<lb n="5536"/><span>cóicthigheas ó shoin, féach indiu é 'n-a loch airgid ag damhsa</span>
<lb n="5537"/><span>faoi lonnradh na gréine!  Agus an ghaoth a ndeas!  Nach</span>
<lb n="5538"/><span>áluinn í?  'San gcathair féin bíonn fáilte roimpi.  Tá an</span>
<lb n="5539"/><span>súgh ag éirghe ins na crannaibh.  Ní'l luibh 'san bpáirc nach</span>
<lb n="5540"/><span>bhfuil borracht agus beódhacht innti.  'Mo luighe annseo 'san</span>
<lb n="5541"/><span>bhféar dhom, imeasg na dtruaghán, feicthear dhom go</span>
<lb n="5542"/><span>bhféadfadh duine a mbéadh an radharc go géar aige an féar</span>
<lb n="5543"/><span>fheiceáil ag fás.  Leagaim mo cheann ar an talamh …</span>
<lb n="5544"/><span>Thuit rud eicínt ar mo shróin.  Rugas air.  Feithide caol</span>
<lb n="5545"/><span>fada glas a bhí 'n-a dhúiseacht d'éis trom-shuain an gheimhridh.</span>
<lb n="5546"/><span>Tháinic barradh 'mo chroidhe féin.  Tháinic misneach chugam.</span>
<lb n="5547"/><span>Leagas an feithide caol fada a thuit orm ar shean-bhilleóig</span>
<lb n="5548"/><span>a d'fhan ar an talamh i gcaitheamh an gheimhridh.  Thosuigheas</span>
<lb n="5549"/><span>'ghá sgrúdughadh go géar.  Chonnaic cuid de na bochtáin</span>
<lb n="5550"/><span>eile mé.  Bhailigheadar timcheall orm.  B'fhéidir go</span>
<lb n="5551"/><span>bhfuaireas píosa airgid 'san bhféar.  Thosuigheadar ar</span>
<lb n="5552"/><span>cuartughadh.  Níor airigheas im' aice chor ar bith iad.  Bhí</span>
<lb n="5553"/><span>iongnadh orm roimh an mór-iongantas a bhí ar siubhal 'mo</span>
<lb n="5554"/><span>thimcheall.  Munar airigheas iad, d'airigheadar an focal</span>
<lb n="5555"/><span>adubhras:</span></p>
<lb n="5556"/>
<lb n="5557"/><p><span>Tá Dia Láidir.</span></p>
<lb n="5558"/>
<lb n="5559"/><p><span>Bhí sean-fhear ann a raibh cosamhlacht dhiadhanta air.</span>
<lb n="5560"/><span>Maoise Mhichil Angeló chuirfeadh sé i gcuimhne dhuit le n-a</span>
<lb n="5561"/><span>fhéasóig fhada bháin, agus a aghaidh uasail … acht ar</span>
<lb n="5562"/><span>chlos dó an focal adubhras-sa, thosuigh sé ar Dhia-mhasladh</span>
<lb n="5563"/><span>agus ar easgaine agus ar na seacht mionna déag a</span>
<lb n="5564"/><span>thabhairt.  Thug sé an leabhar gurab é an Fear Mór a bhí i</span>
<lb n="5565"/><span>n-áirde.  Thug sé an maide coisrig go raibh na déithe</span></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="5566"/><p><span>caillte leis na bliadhantaibh.  Ní chuirfeadh an cirteach dearg</span>
<lb n="5567"/><span>leath an oiread uilc ar tharbh is chuir ainm Dé ar an sean-</span>
<lb n="5568"/><span>fhear bán-fhéasógach ocrasach úd a chuirfeadh Maoise i gcuimhne</span>
<lb n="5569"/><span>dhuit.</span></p>
<lb n="5570"/>
<lb n="5571"/><p><span>Bhí cuid eile ann d'aontuigh leis.  Cheapadar siúd mo</span>
<lb n="5572"/><span>bhualadh.  Bhí dream eile ann a cheap gur ag magadh fútha</span>
<lb n="5573"/><span>a bhíos.  Bhíodar-san ar tí mo bhualadh freisin.  Cuid eile a</span>
<lb n="5574"/><span>raibh díombáidh orra nach raibh aon cheó fághta againn, agus</span>
<lb n="5575"/><span>súil aca leis.  Bhíodar-san bagarthach.  Bhí olc orra go léir.</span>
<lb n="5576"/><span>Chuireadar an ruaig orm as an bpáirc.</span></p>
<lb n="5577"/>
<lb n="5578"/><p><span>Ná bíodh aon mhugadh-mhagadh ort, a Mhichíl, ná bí ag</span>
<lb n="5579"/><span>iarraidh a bheith 'ghá cheilt ort féin go bhfuil an t-ocras mór</span>
<lb n="5580"/><span>ort.  Cé'n chabhair dhuit é?  Má d'ith tú ruainne aráin</span>
<lb n="5581"/><span>agus feóla a d'fhág fear oibre 'n-a dhiaidh ar phláta i dteach</span>
<lb n="5582"/><span>ósta, céard is fiú dhuit an méid sin, a Mhichíl?  Nach bhfuil</span>
<lb n="5583"/><span>pé nidh atá 'do bholg dhá mhaistreadh ann?  Ní'l ceó maitheasa</span>
<lb n="5584"/><span>dhuit do chrios d'fhásgadh faoi do chom.  Nach bhfuil sé</span>
<lb n="5585"/><span>fáisgthe cheana faoi thrí agad?  Acht má leigir dhuit féin</span>
<lb n="5586"/><span>cosamhlacht an ocrais agus an donais a theacht ort féin, a</span>
<lb n="5587"/><span>Mhichíl, ní bheidh aon fhagháil agad ar an bposta beag úd a</span>
<lb n="5588"/><span>gealladh dhuit …</span></p>
<lb n="5589"/>
<lb n="5590"/><p><span>An posta úd a bhí ag déanamh imnidhe dhom na laethe seo.</span>
<lb n="5591"/><span>Nach mé dhéanfadh an fear faire?  Nach mé bhéadh géar-</span>
<lb n="5592"/><span>shúileach fad-bhreathnuightheach ar eagla go mbrisfidhe mé?</span>
<lb n="5593"/><span>Gheobhainn lóisdín deas compóirteamhail.  Bhéadh seómra</span>
<lb n="5594"/><span>beag faoi leith agam féin.  Bhéadh mo chuid leabhar agus mo</span>
<lb n="5595"/><span>chuid páipéar ann.  Bhéadh biadh glan folláin gléasta rómham</span>
<lb n="5596"/><span>ar theacht a bhaile dhom thar éis na hoidhche.  Bhéadh fuinneóga</span>
<lb n="5597"/><span>an tseómra ar an taobh thoir-ndeas de'n teach ionnus go</span>
<lb n="5598"/><span>mbéadh an ghrian ag deallramh isteach thríotha gach maidin</span>
<lb n="5599"/><span>nuair a thiocfainn a bhaile.  An Bhean Reamhar?  Nach orm</span>
<lb n="5600"/><span>a bhí an t-ádh nár phósas í siúd.  Nach orm a bhí an t-ádh</span>
<lb n="5601"/><span>gur mhasluigheas mo mhuintir?  Ní bheidís ar mo thóir</span>
<lb n="5602"/><span>feasta …</span></p>
<lb n="5603"/>
<lb n="5604"/><p><span>A Sheóirse Fott, molaim thú.  Marach thú, a Sheóirse ghil</span>
<lb n="5605"/><span>Fott, bhéinn gan posta go ceann i bhfad.  Go n-éirighidh an</span>
<lb n="5606"/><span>saoghal leat, a Sheóirse.  Go raibh bhean ar do mhian agad,</span>
<lb n="5607"/><span>a Sheóirse! go raibh clann gan droch-bhéas agad, a Sheóirse!</span>
<lb n="5608"/></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="5609"/><p><span>'San oidhche i mbárach béad ag faire dhuit, a Sheóirse.</span>
<lb n="5610"/><span>Beidh an droch-shaoghal thart.  Beidh an saoghal nua tagtha.</span></p>
<lb n="5611"/>
<lb n="5612"/><p><span>D'fhéachas isteach i lochán uisge go bhfeicfinn an raibh aon</span>
<lb n="5613"/><span>droch-chosamhlacht orm.  Ba dhóigh liom nach raibh.  Bhíos ar</span>
<lb n="5614"/><span>fheabhas, cheapas.  Nuair a bhéadh an punnt sin sa tseachtmhain</span>
<lb n="5615"/><span>agam d'fhéadfainn mé féin a ghléasadh.  Punnt san tseacht-</span>
<lb n="5616"/><span>mhain!  Ní fhéadfadh duine pósadh air … acht dá</span>
<lb n="5617"/><span>mbéadh an bhean ag saothrughadh airgid freisin?  Dá mbéadh</span>
<lb n="5618"/><span>punnt eile aici-se, bhéadh an sgéal go maith againn …</span>
<lb n="5619"/><span>agus ní bhéinn ró-shean nuair a bhéadh an chlann ag éirghe suas</span>
<lb n="5620"/><span>'mo thimcheall.  Ní'lim mórán le deich mbliadhna fichead</span>
<lb n="5621"/><span>fós … dá mbéadh an dá phunnt 'san tseachtmhain agam,</span>
<lb n="5622"/><span>ní bhéadh stródh ar bhith orainn roinnt bheag a chur i dtaisge</span>
<lb n="5623"/><span>gach seachtmhain.  B'fhéidir go n-éireóchadh linn an oiread</span>
<lb n="5624"/><span>a bhailiughadh is thiubhradh go hÉirinn sinn 'san samhradh.  Do</span>
<lb n="5625"/><span>dhéanfadh deich bhpunnt cúis …  Acht ní fhéadfainn</span>
<lb n="5626"/><span>cuairt a thabhairt ar mo bhaile dhúthchais go mbéadh dearmad</span>
<lb n="5627"/><span>déanta ag cách ar m'eachtraíbh tráth bhíos ar an mbóthar leis</span>
<lb n="5628"/><span>an bhFear Bhuidhe.</span></p>
<lb n="5629"/>
<lb n="5630"/><p><span>Nach orm a bhí an t-ádh nár phósas a inghean?</span></p>
<lb n="5631"/>
<lb n="5632"/><p><span>An bhean a bhéadh agam (an bhean atá agam ba chóra dhom</span>
<lb n="5633"/><span>a rádh, mar bhí sí fáighte agam cheana 'sna brionnglóidíbh);</span>
<lb n="5634"/><span>an bhean a thoghfainn bheadh sí árd dubh; bhéadh a dhá súil ar</span>
<lb n="5635"/><span>dhath an áirne; a leaca ar dhath an róis; agus a béal …</span>
<lb n="5636"/><span>Chuimhnigheas ar a raibh de mhnáibh áilne ar an saoghal ariamh</span>
<lb n="5637"/><span>ó Helen na Gréige anuas, agus b'fhacthas dom nach raibh aon</span>
<lb n="5638"/><span>bhean díobh chomh háluinn chomh huasal leis an mnaoi úd a bhí</span>
<lb n="5639"/><span>agam-sa — an bhean úd a bhí agam-sa i mbrionnglóidibh.</span>
<lb n="5640"/><span>Dhearmadas an t-ocras.  Ní raibh aon bheann agam ar an</span>
<lb n="5641"/><span>saoghal cráidhte seo.  Nach mbíodh an chuideachta áluinn ban</span>
<lb n="5642"/><span>seo 'mo láthair de ghnáth?  Nach mbídís ag labhairt liom?</span>
<lb n="5643"/><span>Nach raibh comhrádh aoibhinn agam leis an mnaoi sin tré'r</span>
<lb n="5644"/><span>sgriosadh an Traoi?  Bhí gliondar uirri go raibh i hainm i</span>
<lb n="5645"/><span>mbéal na ndaoine fós; bhí aiteas uirri go rabhas féin ag</span>
<lb n="5646"/><span>cuimhneamh uirri.  "Canfar m'ainm," ar sí, "canfar</span>
<lb n="5647"/><span>m'ainm go deiread aimsire," agus d'imthigh léithi ar an</span>
<lb n="5648"/><span>ngaoith.  Tháinic Déirdre searc Naoise annsin, agus mé</span>
<lb n="5649"/><span>'mo luighe ar lár mo dhroma 'san bpáirc … agus níor</span>
<lb n="5650"/><span>bh' í an Déirdre bhrónach í, acht Déirdre bhuadhmhar ghlórmhar;</span></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="5651"/><p><span>acht nuair a shíleas ceist a chur uirri faoi Chlainn Uisnigh</span>
<lb n="5652"/><span>d'éaluigh sí uaim.  Mná áilne a mhill na ríoghachta ghluais-</span>
<lb n="5653"/><span>eadar tharm treasna na spéire:  Bhí Gormfhlaith na nGaedhal</span>
<lb n="5654"/><span>agus Donna Elbhír na Spáinneach ar an gcuideachtain</span>
<lb n="5655"/><span>bhrónaigh seo; mná áilne eile a thóg a dtíortha — Siubhán De</span>
<lb n="5656"/><span>hArc ar an each bhán, agus a claidheamh 'n-a glaic aici, agus</span>
<lb n="5657"/><span>a lán le n-a cois nár aithnigheas.  Bhí Meadhbh ann agus</span>
<lb n="5658"/><span>Cleopatra na hÉighiphte 'n-a fochair agus iad go mór-chúiseach</span>
<lb n="5659"/><span>agus go leitheadach, agus mná borba uaibhreacha 'n-a ngar;</span>
<lb n="5660"/><span>mná a chuir ár agus achrann ar siubhal le n-a dtoil a chur i</span>
<lb n="5661"/><span>bhfeidhm …</span></p>
<lb n="5662"/>
<lb n="5663"/><p><span>Na daoine móra a bhí ag dul thart 'n-a gcóistíbh breághtha</span>
<lb n="5664"/><span>gleóite, ní fhacadar na hiongantais seo 'san spéir.  Na</span>
<lb n="5665"/><span>truagháin a bhí n-a luighe ar an talamh, ní fhacadar iad.  An</span>
<lb n="5666"/><span>bacach, agus an bacach amháin a chonnaic iad.</span></p>
<lb n="5667"/>
<lb n="5668"/><p><span>Acht muna ndíbreóchaidhe tú na haislingí, a Mhichil, ní</span>
<lb n="5669"/><span>gheobhaidh tú an posta sin ó Fhott.  Gread leat, a Helen na</span>
<lb n="5670"/><span>Gréige!  Imthighidh libh, a Mheadhbh agus a Chleopatra! …</span>
<lb n="5671"/><span>Cé'n mhoill atá oraibh annsin?  Nach bhfuil fhios agaibh go</span>
<lb n="5672"/><span>bhfuil orm mé féin a nighe 'san lochán úd thíos, nach bhfuil</span>
<lb n="5673"/><span>fhios agaibh go bhfuil orm mo chuid éadaigh a ghlanadh i dtreó</span>
<lb n="5674"/><span>go mbeidh an deágh-chosamhlacht orm nuair a rachas mé i láthair</span>
<lb n="5675"/><span>Sheóirse Fott leis an bposta úd fhagháil uaidh.</span></p>
<lb n="5676"/>
<lb n="5677"/><p><span>Tá deifir mhór orm.  Imthighidh libh go beó, adeirim …</span>
<lb n="5678"/><span>acht tig libh filleadh — nuair a bhéas an posta agam.</span></p>
<lb n="5679"/>
<lb n="5680"/><p><span>Mo mhallacht ort, a Sheóirse Fott!  Mallacht na naomh</span>
<lb n="5681"/><span>ort, a Sheóirse!  Mallacht na n-aingeal ort, a Sheóirse!</span>
<lb n="5682"/><span>Mallacht na lag ort!  Mallacht na láidir!  Mallacht na</span>
<lb n="5683"/><span>mbráthar, mallacht na sagart, mallacht na n-easbog ort, a</span>
<lb n="5684"/><span>Sheóirse bhradaigh Fott!  Mallacht na máthar ort, a Sheóirse!</span>
<lb n="5685"/><span>Mallacht a gclann!  Go ngoillidh an saoghal ort, a Sheóirse!</span>
<lb n="5686"/><span>Go luighidh an leac go trom ós do chionn!</span></p>
<lb n="5687"/>
<lb n="5688"/><p><span>Nach agad a bhí an deágh-chomhairle dhom, a Fhott an mhí-ádha?</span>
<lb n="5689"/><span>A dhul go teach na mbocht!  Agus ar cheap tú gur ag iarraidh</span>
<lb n="5690"/><span>comhairle ort a bhíos?  Ar cheap tú gur dhíbrigheas an</span>
<lb n="5691"/><span>chuideachta uasal a bhí ar cuairt agam le dhul ag iarraidh</span></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="5692"/><p><span>comhairle ort-sa, a Fhott bhradaigh?  Bhíos tráth agus dá</span>
<lb n="5693"/><span>n-abróchaidhe an focal úd liom, ní fada go mbéidhtheá ar lár,</span>
<lb n="5694"/><span>a Sheóirse!  Acht d'imthigh sin agus tháinic seo.  Ní'l ionnam</span>
<lb n="5695"/><span>anois aon bhuille a thabhairt.  Ní'l an misneach agam chuige.</span>
<lb n="5696"/><span>Ní'l ionnam acht thú a mhallachtaighe … mo mhallacht</span>
<lb n="5697"/><span>ort, a Sheóirse Fott! …  B'fhéidir go mbéadh mo</span>
<lb n="5698"/><span>mhallacht níos cumhachtaighe, dá sgríobhainn ar pháipéar é</span>
<lb n="5699"/><span>… agus do sgríobhas é 'mo shuidhe faoi bhun crainn</span>
<lb n="5700"/><span>daraighe, i lár páirce, i Lonndain Shasana, an mhaidin áluinn</span>
<lb n="5701"/><span>earraigh seo, an naomhadh lá déag de mhí an Aibreáin 'san</span>
<lb n="5702"/><span>mbliadhain naoi gcéad déag agus a seacht.</span></p>
<lb n="5703"/>
<lb n="5704"/><p><span>Táim ag feitheamh leis an gcuideachtain shéimh a dhíbrigheas</span>
<lb n="5705"/><span>le cuairt a thabhairt ar Sheóirse Fott.  Acht nílid ag teacht</span>
<lb n="5706"/><span>chugam; ní thagann chugam acht smaointe duaibhseacha nach</span>
<lb n="5707"/><span>dtig liom a dhíbirt, smaointe dubha duaibhseacha agus meisge</span>
<lb n="5708"/><span>an ocrais …</span></p>
<lb n="5709"/>
<lb n="5710"/><p><span>Acht ní i gcomnuidhe a bhíos na dubh-smaointe dhom' chiapadh.</span>
<lb n="5711"/><span>Fuaireas cúpla pighin indé as ucht capall a chongbháil.</span>
<lb n="5712"/><span>Cheannuigheas ruainne cáise agus blúire aráin.  D'ólas</span>
<lb n="5713"/><span>gloine leanna.  Bhuaileas isteach 'san bpáirc, agus shuidheas</span>
<lb n="5714"/><span>faoi bhun an chrainn daraighe.  Tháinic meidhir ar mo chroidhe.</span>
<lb n="5715"/><span>Mhothuigheas an fhuil ag borradh 'mo chuisleachaibh.  Bhí an</span>
<lb n="5716"/><span>ghrian ag soillsiughadh anuas orm.  Bhí a lán daoine 'san</span>
<lb n="5717"/><span>bpáirc, acht ní raibh a fhios aca cé'n lúthgháir a bhí ar an</span>
<lb n="5718"/><span>mbacach a bhí ag gabháil amhráin go croidheamhail faoi bhun an</span>
<lb n="5719"/><span>chrainn daraighe …</span></p>
<lb n="5720"/>
<lb n="5721"/><p><span>Fríoth an fear bocht marbh faoi bhun crainn daraighe, i lár</span>
<lb n="5722"/><span>páirce, i Lonndain Shasana.  Bhí cuid de na páipéir seo</span>
<lb n="5723"/><span>'n-a phóca.  Bhí piostal le n-a thaobh acht níor caitheadh aon</span>
<lb n="5724"/><span>urchar as ariamh.  Ní raibh ann acht bréagán a theip ar an</span>
<lb n="5725"/><span>bhfear a d'iomchuir é.  Bhí sean-sgian le n-a thaobh, sean-</span>
<lb n="5726"/><span>sgian mhaol mhanntach, agus is léithi marbhuigheadh é …</span>
<lb n="5727"/><span>acht ba bheag an ceapadh a bhí ag mo charaid bhocht go loicfeadh</span>
<lb n="5728"/><span>an piostal úd a cheannuigh sé ó'n mairnéalach air — acht nár</span>
<lb n="5729"/><span>loic an saoghal?</span></p>
<lb n="5730"/>
<lb n="5731"/><p><span>A CHRÍOCH.</span></p>
<lb n="5732"/>
<lb n="5733"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Deoraidheacht

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Deoraidheacht

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
