Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Foras Feasa ar Éirinn III</title><author><name type="main">Seathrún Céitinn; Eag. P.S. Dinneen</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Deirdre D'Auria and Eilís Ní Mhearraí</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">L076</note>
                         <note type="L">2</note>
                         <note type="B">1640c 17L</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>L076</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Foras Feasa ar Éirinn III</title><author>Seathrún Céitinn; Eag. P.S. Dinneen</author><imprint><publisher>I.T.S.; Londain</publisher><date>1640c 17L</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p/>
<lb n="0"/>
<lb n="1"/><p><span>Foras Feasa ar Éirinn.</span>
<lb n="2"/><span>Liber Secundus.</span>
<lb n="3"/><span>I.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Ag so síos do ríoghaibh Éireann agus da ndálaibh d'éis Chreidimh</span>
<lb n="6"/><span>agus da hannálaibh go tigheacht Ghall innte agus gur ghabhadar a</span>
<lb n="7"/><span>h-orlamhas.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>Adeir Sanderus san chéidleabhar do Shiosma na Sacsan</span>
<lb n="10"/><span>go dtugadar Gaedhil do láthair iar ngabháil chreidimh iad</span>
<lb n="11"/><span>féin agus an mhéid do bhí aca ar chumas is fá smacht Easpuig</span>
<lb n="12"/><span>na Rómha, is nach raibhe airdphrionnsa oile orra acht Easpog</span>
<lb n="13"/><span>na Rómha go rochtain flaithis Éireann do Ghallaibh.  Ag so</span>
<lb n="14"/><span>briathra an ughdair: "Tugadar Éireannaigh" ar sé, "do</span>
<lb n="15"/><span>láthair iar ngabháil chreidimh dóibh, iad féin agus a raibhe aca</span>
<lb n="16"/><span>ar chur is fá smacht Easpuig na Rómha, is ní raibhe admháil</span>
<lb n="17"/><span>aca ar airdphrionnsa oile do bheith ar Éirinn acht Easpog</span>
<lb n="18"/><span>na Rómha amháin gus an aimsir úd," .i. go Gabháltas Gall.</span>
<lb n="19"/><span>Gidheadh ní fíor an ní-se adeir Sanderus, mar is follus</span>
<lb n="20"/><span>a Psaltair Chaisil, mar a labhrann ar Írial Fáidh mac</span>
<lb n="21"/><span>Éireamhóin, is mar a bhfoillsigheann an t-áireamh ríogh do</span>
<lb n="22"/><span>shíol Éireamhóin do ghabh Éire ré bPádraig do shíoladh an</span>
<lb n="23"/><span>chreidimh i nÉirinn agus da éis.  "Do ghabh Írial Faidh</span>
<lb n="24"/><span>flaitheas Éireann deich mbliadhna, agus sul do síoladh</span>
<lb n="25"/><span>riaghail Chríost lé Pádraig i nÉirinn do ghabhadar 57 rígh</span>
<lb n="26"/><span>do shíol an ríogh chéadna flaitheas Éireann agus fós do </span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="27"/><p><span>bhádar caogad rígh do shliocht an fhir chéadna i bhflaitheas</span>
<lb n="28"/><span>Éireann d'éis Phádraig."  Agus atá so follus a hannálaibh</span>
<lb n="29"/><span>aosta Eireann agus as an Réim Ríoghruidhe.</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>Ag so mar thig Policronicon ar an ní gcéadna-so, mar</span>
<lb n="32"/><span>a n-abair: "Ó thigheacht Phádraig go haimsir Fheidhlimidh</span>
<lb n="33"/><span>rígh (.i. rí Mumhan) do bhádar 33 rígh i bhflaitheas Éireann</span>
<lb n="34"/><span>feadh cheithre céad bliadhan; i n-aimsir iomorro Fheidhlimidh</span>
<lb n="35"/><span>tángadar Fionnlochlonnaigh ré ráidhtear Noruaegienses mar</span>
<lb n="36"/><span>aon ré n-a dtaoiseach Turgesius go hÉirinn."  As sin is</span>
<lb n="37"/><span>iontuigthe go rabhadar ríghthe ar Eirinn do Ghaedhealaibh i</span>
<lb n="38"/><span>ndiaidh aimsire Phádraig.  Agus adeir an t-ughdar céadna</span>
<lb n="39"/><span>na briathra céadna-so síos san áit chéadna: "Ó aimsir</span>
<lb n="40"/><span>Thuirgéis gus an rígh ndéidheanach Ruaidhrí righ Connacht do </span>
<lb n="41"/><span>bhádar 17 rígh ar Eirinn."</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>As gach ní dhíobh so is follus nach fíor a rádh nach raibhe</span>
<lb n="44"/><span>rí ar Éirinn ó aimsir Phádraig go Gabháltas Gall.  Agus</span>
<lb n="45"/><span>tig leis so an ní léaghthar san 36 eipistil do scríobh</span>
<lb n="46"/><span>Anselmus naomhtha, airdeaspog Chanterburie, mar a</span>
<lb n="47"/><span>scríobhann go Muircheartach Ó Briain rí Éireann, amhail</span>
<lb n="48"/><span>léaghthar ag Doctúir Usser san deascán do chnósaigh sé do</span>
<lb n="49"/><span>leitreachaibh naoimhchléire Éireann is Sacsan go aroile;</span>
<lb n="50"/><span>agus do réir an ughdair chéadna mar a scríobhann Anselmus</span>
<lb n="51"/><span>gus an Muircheartach gcéadna an tan fá haois don</span>
<lb n="52"/><span>Tighearna 1100, mar a n-abair: "Anselmus óglách eagailse</span>
<lb n="53"/><span>Chanterburie go Muircheartach ghlórmhar tré ghrásaibh</span>
<lb n="54"/><span>Dé rí Éireann"; agus mar scríobhas airdeaspog Canterburie</span>
<lb n="55"/><span>Lanfrancus go Toirrdhealbhach Ó Briain rí Éireann an</span>
<lb n="56"/><span>tan fá haois don Tighearna 1074, do réir Dhoctúir Usser</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="57"/><p><span>san áit do haithléaghadh linn, "Lanfrancus peacthach agus</span>
<lb n="58"/><span>airdeaspog neamhdhiongmhálta naoimheagailse Dorobernensis</span>
<lb n="59"/><span>beannacht go seirbhís is go nguidhe go Toirrdhealbhach rígh</span>
<lb n="60"/><span>Éireann."</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Atá ag neartughadh lé firinne an neithe-se an ní léaghthar</span>
<lb n="63"/><span>san 41 eipistil san leabhar chéadna, mar a scríobhann an</span>
<lb n="64"/><span>céid-Henrí rí Sacsan go Radulphus airdeaspog Canterburie</span>
<lb n="65"/><span>ag a iarraidh air grádha do thabhairt do shagart dar</span>
<lb n="66"/><span>bh'ainm Gregorius agus a oirneadh 'n-a easpog i n-Áth Cliath</span>
<lb n="67"/><span>tré fhoráileamh ríogh Éireann.  Ag so briathra ríogh Sacsan an</span>
<lb n="68"/><span>tan fá haois don Tighearna 1123: "Do fhoráil rí Éireann</span>
<lb n="69"/><span>orm-sa lé 'n-a scríbhinn agus buirghéisigh Dhuibhlinne gur</span>
<lb n="70"/><span>thoghadar an Greagóir-se 'n-a easpog, is do chuireadar</span>
<lb n="71"/><span>chugat-sa é da oirneadh.  Uime sin foráilim-se ort-sa,</span>
<lb n="72"/><span>ionnus go dtugthá a n-iarraidh dóibh, cóimhlíonadh gan chairde</span>
<lb n="73"/><span>do dhéanamh ar a oirneadh."</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>As gach ní da ndubhramar is follus nach fíor ré a rádh</span>
<lb n="76"/><span>nach raibhe rí ná arduachtarán ar Éirinn go Gabhaltas Gall;</span>
<lb n="77"/><span>agus is follus fós nach raibhe cur cinnte ag Pápa na</span>
<lb n="78"/><span>Rómha ar Éirinn riamh, acht mar do bhí ar an Spáinn nó ar</span>
<lb n="79"/><span>an bhFraingc nó ar chríochaibh oile go haimsir Dhonnchadha</span>
<lb n="80"/><span>mic Briain Bhóraimhe do-chuaidh don Róimh tuairim is seacht</span>
<lb n="81"/><span>mbliadhna déag ar thrí fichid sul tángadar Gaill i nÉirinn.</span>
<lb n="82"/><span>Gidheadh ar ndul do Dhonnchadh mac Briain don Róimh, amhail</span>
<lb n="83"/><span>adubhramar thuas, tug féin agus uaisle Éireann aonta ré</span>
<lb n="84"/><span>cur do bheith ag Easpog na Rómha orra, do bhrígh go mbídís</span>
<lb n="85"/><span>féin easaontach ré chéile fá iomchosnamh Éireann.  Óir tar</span>
<lb n="86"/><span>ceann go scríobhaid ughdair go coitcheann gur bhronn</span>
<lb n="87"/><span>Constantinus impir iar ngabháil bhaiste dhó oiléin iarthair</span>
<lb n="88"/><span>Eorpa do Shilbhester Pápa, níor shealbh don Phápa ar</span>
<lb n="89"/><span>Éirinn sin, do bhrígh nach raibhe sealbh na hÉireann ag aoinimpir</span>
<lb n="90"/><span>da raibhe riamh san Róimh ná ag Constaintin.  Da</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="91"/><p><span>réir sin cionnus b'éidir go mbiadh brígh san cheart do-bhéaradh</span>
<lb n="92"/><span>an t-impir don Phápa ar an ní nach raibhe 'n-a</span>
<lb n="93"/><span>sheilbh féin ná i seilbh aonduine da dtáinig 'n-a dhiaidh san</span>
<lb n="94"/><span>impireacht ó shoin?  Agus uime sin ní hinmheasta go mbiadh</span>
<lb n="95"/><span>comhmór na hÉireann do ríoghacht - gan chead do Dhoctúir</span>
<lb n="96"/><span>Sanderus - gan airdfhlaith ná airdrí uirre ó aimsir Phádraig</span>
<lb n="97"/><span>go Gabháltas Gall acht an Pápa amháin.</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>Cuirfeam síos annso as an seanchus, sul laibheoram</span>
<lb n="100"/><span>ar ríoghaibh Éireann iar gcreideamh, an modh ar a ndéintí</span>
<lb n="101"/><span>ríogha d'ordughadh i nÉirinn, agus créad fá n-orduighthí iad,</span>
<lb n="102"/><span>idir airdrígh is rígh cúigidh is phríomhfhlaith fearainn.  Tuig</span>
<lb n="103"/><span>nach bíodh do ghairm i nÉirinn i n-allód acht gairm ríogh ag</span>
<lb n="104"/><span>a bhflathaibh fearainn, amhail fá nós don chine Iúduidheach (acht</span>
<lb n="105"/><span>amháin go mbídís diuicidhe ag an gcine Iúduidheach) agus do</span>
<lb n="106"/><span>mhórán de chineadhaibh oile, amhail do bhíodh taoiseach i nAlbain</span>
<lb n="107"/><span>ag Dál Riada nó gur ríoghadh Fearghus Mór mac Earca</span>
<lb n="108"/><span>orra.</span></p>
<lb n="109"/>
<lb n="110"/><p><span>Is é fáth iomorro fá ríoghthar aon duine amháin ós cionn</span>
<lb n="111"/><span>na bpuibleach is na gcríoch ionnus go mbiadh gach aon 'n-a</span>
<lb n="112"/><span>fhlaitheas féin umhal dó, is gan ar breith do neach dhíobh</span>
<lb n="113"/><span>freasabhra ná cur 'n-a aghaidh feadh a fhlaithis féin, agus</span>
<lb n="114"/><span>a thuigsin gurab ó Dhia is codhnach agus is cumhachtach ós</span>
<lb n="115"/><span>cionn cháich do horduigheadh 'n-a rígh ós cionn na bpuibleach</span>
<lb n="116"/><span>é da bhfollamhnughadh, agus da réir sin go ndleaghair dóibh</span>
<lb n="117"/><span>umhla do thabhairt dó is a thuigse gurab é an t-aoin-Dia</span>
<lb n="118"/><span>céadna is codhnach ar neamh ar talmhain is ar ifreann tug</span>
<lb n="119"/><span>an smacht soin dó, is gurab uaidh fuair flaitheas; agus</span>
<lb n="120"/><span>is minic gurab iad na daoine is glioca agus is foghlumtha</span>
<lb n="121"/><span>do bhíodh i nÉirinn do toghthaoi i bhflaitheas do smachtughadh</span>
<lb n="122"/><span>an uilc is do choimhcheangail na cána is do shnadhmadh na</span>
<lb n="123"/><span>síothchána, mar atá Sláinghe mac Deala mic Loich fá</span>
<lb n="124"/><span>airdbhreitheamh i nÉirinn 'n-a aimsir féin, Ollamh Fódla do </span>
<lb n="125"/><span>bhí foghlumtha agus Tighearnmhus a mhac do bhí feasach mar</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="126"/><p><span>an gcéadna, agus Cormac mac Airt do bhí eolach san</span>
<lb n="127"/><span>Bhreitheamhnas Tuaithe is ro scríobh an Teagasc Ríogh: agus</span>
<lb n="128"/><span>mar sin i dtús na n-aimsear is iad lucht an fheasa agus an</span>
<lb n="129"/><span>dream ba mó fonn don mhaitheas phuiblidhe do mhéadughadh</span>
<lb n="130"/><span>do toghthaoi lé fearaibh Éireann ós cionn na gcríoch go</span>
<lb n="131"/><span>dtáinig Pádraig is neart na heagailse.  Agus ó tháinig</span>
<lb n="132"/><span>Pádraig, is ag na heaspogaibh ag na huaislibh agus ag na</span>
<lb n="133"/><span>croinicibh do bhíodh togha na ríogh is na dtighearnadh go</span>
<lb n="134"/><span>Gabháltas Gall; agus na garma chleachtar anois, mar atá</span>
<lb n="135"/><span>Barún Bhíocont Iarla Marqueis nó Diuice, níor cleachtadh</span>
<lb n="136"/><span>i Éirinn iad acht Triath Tighearna Flaith nó Rí, agus a</span>
<lb n="137"/><span>slonnadh ó na críochaibh do bhíodh 'n-a seilbh.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>Ré linn iomorro gharma do ghlacadh dhóibh tigeadh an</span>
<lb n="140"/><span>croinice agus an leabhar da ngairthear an Teagasc Ríogh</span>
<lb n="141"/><span>leis, mar a mbíodh suim chumair nós is reacht na críche,</span>
<lb n="142"/><span>agus mar a mbíodh foillsiughadh an luaidheacht bhíos ó Dhia</span>
<lb n="143"/><span>is ón phobal tré mhaith do dhéanamh, agus an díoghaltas bhíos</span>
<lb n="144"/><span>ós a chionn féin is ós cionn a shleachta tré neamhchomhall</span>
<lb n="145"/><span>ceirt is córach, amhail orduigheas Leabhar na Ríogh is an</span>
<lb n="146"/><span>Teagasc Ríogh do dhéanamh.</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Is minic fós do beantaoi urruidhe da gcáirdibh do</span>
<lb n="149"/><span>dhruing díobh fá choimhlíonadh reachta na críche do réir</span>
<lb n="150"/><span>Theagaisc na Ríogh, nó an righe do léigean díobh gan</span>
<lb n="151"/><span>imreasan, amhail do bheanfadh Tuatha Dé Danann do Bhreas</span>
<lb n="152"/><span>mac Ealathan i n-aimsir ríoghachta Éireann do thabhairt dó.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>Is é an croinice do-bheireadh slat i láimh gach tighearna</span>
<lb n="155"/><span>ré linn garma do ghabháil; agus d'éis na slaite do dháil</span>
<lb n="156"/><span>dó, do chuireadh i gcéill do na tuathaibh nach rígheadh an</span>
<lb n="157"/><span>tighearna nó an rí a leas arm do ghlacadh ó shoin amach do</span>
<lb n="158"/><span>smachtughadh a thíre acht bheith umhal da shlait amhail scoláire</span>
<lb n="159"/><span>da mháighistir.  Óir amhail do-bheir an scoláire críonna</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="160"/><p><span>grádh is umhlacht is buidheachas da mháighistir, is mar sin</span>
<lb n="161"/><span>dlighthear do na híochtaránaibh bheith da ríoghaibh, tré mar is</span>
<lb n="162"/><span>lé slait córa is ceirt stiúras na híochtaráin, is nach lé</span>
<lb n="163"/><span>faobhar airm na héagcóra.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>Is amhlaidh bhíos an tslat do-bheir an t-ollamh i láimh an</span>
<lb n="166"/><span>ríogh geal go hiomlán, do chomhartha na fírinne lé dtuigthear</span>
<lb n="167"/><span>an ghile bhíos san slait, do bhrígh go samhailtear an</span>
<lb n="168"/><span>geal ris an bhfírinne is an dubh ris an mbréig.</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>Is í cúis fá mbí an tslat díreach, da chur i gcéill do</span>
<lb n="171"/><span>na puibleachaibh is do na tuathaibh gurab díreach glan gan</span>
<lb n="172"/><span>chlaon dhligheas an rí bheith 'n-a bhriathraibh is 'na bhreathaibh</span>
<lb n="173"/><span>idir charaid is námhaid, idir thréan is anbhfann, do réir</span>
<lb n="174"/><span>mar do bheith imreasan idir a dhá láimh.</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>Is uime orduighthear an tslat soin gan fhadhb gan</span>
<lb n="177"/><span>chnapán uirre acht coimhréidh uile, da chur i gcéill do na</span>
<lb n="178"/><span>tuathaibh gurab amhlaidh dhlighid na tighearnaidhe bheith gan</span>
<lb n="179"/><span>anshocracht gan ghairbhthean acht coimhréidh fá chúis cheirt is</span>
<lb n="180"/><span>chomhthruim do gach aonduine, do charaid is do námhaid, do</span>
<lb n="181"/><span>réir a gcóra, srl.</span></p>
<lb n="182"/>
<lb n="183"/><p><span>I dTeamhraigh do gairthí gach rí do ríoghaibh Éireann</span>
<lb n="184"/><span>riamh ag a mbíodh ríoghacht Éireann uile, do thoil na</span>
<lb n="185"/><span>n-ollamhan is na n-uasal ria gcreideamh, agus do thoil</span>
<lb n="186"/><span>eagailse uaisle is ollamhan ó shoin anuas, ar Leic na Ríogh.</span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>I dTulaigh Óg do gairthi Ó Néill; agus Ó Catháin is</span>
<lb n="189"/><span>Ó hÁgáin do ghaireadh é.  Ó Donnghaile a mharuscál sluaigh</span>
<lb n="190"/><span>is muinntear Bhrisléin is clann Bhiorthagra breitheamhain</span>
<lb n="191"/><span>fhéineachais Uladh uile.</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>I gCill mic Creannáin do gairthi Ó Domhnall; agus Ó</span>
<lb n="194"/><span>Fiorghail do ghaireadh é, agus Ó Gallchubhair a mharuscál</span>
<lb n="195"/><span>sluaigh.</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>Ar Maigh Adhar do gairthí Ó Briain; Mac na Mara</span>
<lb n="198"/><span>do ghaireadh é; Ó Duibhidhir Choill na Manach agus Mag</span>
<lb n="199"/><span>Cormáin a mharuscáil sluaigh; muinntear Flannchuidhe a</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="200"/><p><span>bhreitheamhain fhéineachais; clann Chraith a ollamhain ré dán;</span>
<lb n="201"/><span>clann Chruitín nó clann Bhruaideadha a ollamhain ré</span>
<lb n="202"/><span>seanchus.</span></p>
<lb n="203"/>
<lb n="204"/><p><span>Ar Lios Beannchair do gairthí Mac Carrthaigh; Ó Súilleabháin</span>
<lb n="205"/><span>Mór agus Ó Donnchadha Mór do ghaireadh é;</span>
<lb n="206"/><span>muinntear Ruairc a mharuscáil sluaigh; clann Aodhagáin</span>
<lb n="207"/><span>a bhreitheamhain; muinntear Dhálaigh a ollamhain ré dán,</span>
<lb n="208"/><span>agus muinntear Dhuinnín a ollamhain ré seanchus.</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>Ar Chnoc an Bhogha do gairthí Mac Murchadha; agus</span>
<lb n="211"/><span>Ó Nualláin do ghaireadh é; a each is a earradh do Nualláin;</span>
<lb n="212"/><span>Ó Deoradháin a bhreitheamh, agus Mac Eochadha a ollamh ré</span>
<lb n="213"/><span>dán.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>Ar Leic mic Eochadha do gairthí tighearna Cinnsiolach;</span>
<lb n="216"/><span>agus Mac Eochadha do ghaireadh é.</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>Ar Dhún Caillighe Béirre do gairthí Ó Brain, agus</span>
<lb n="219"/><span>Mac Eochadha do ghaireadh é.</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>II.</span>
<lb n="222"/><span>Do ríoghaibh Éireann d'éis Chreidimh annso síos.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>Do ghabh Laoghaire mac Néill Naoighiallaigh mic Eochach</span>
<lb n="225"/><span>Muighmheadhóin mic Muireadhaigh Thírigh mic Fiachrach Sraibhthine</span>
<lb n="226"/><span>do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna</span>
<lb n="227"/><span>ar fhichid; agus fá hí Ríoghnach a mháthair; agus is í an</span>
<lb n="228"/><span>ceathramhadh bliadhain da fhlaitheas do chuir Coelestinus</span>
<lb n="229"/><span>Pápa Pádraig i nÉirinn do shíoladh an chreidimh, an tan</span>
<lb n="230"/><span>fá haois don Tighearna 431 bliadhan.  Agus bliadhain is</span>
<lb n="231"/><span>trí fichid fá haois do Phádraig an tan soin.  Óir an tan</span>
<lb n="232"/><span>tugadh i mbroid é, an naomhadh bliadhain do fhlaitheas Néill,</span>
<lb n="233"/><span>is sé bliadhna déag fá haois dó; agus do chaith na hocht</span>
<lb n="234"/><span>mbliadhna déag do bhí roimhe do fhlaitheas Néill, ionnus go</span>
<lb n="235"/><span>raibhe mar sin cheithre bliadhna déag ar fhichid; agus cuirthear</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="236"/><p><span>leis sin na trí bliadhna fichead do bhí Dáthí i bhflaitheas</span>
<lb n="237"/><span>Éireann, ionnus go raibhe Pádraig seacht mbliadhna déag</span>
<lb n="238"/><span>is dá fhichid an tan ro marbhadh Dáthí; agus cuirthear</span>
<lb n="239"/><span>cheithre bliadhna do fhlaitheas Laoghaire leis sin, go ndéin</span>
<lb n="240"/><span>sin bliadhain is trí fichid d'aois ag Pádraig ag teacht i</span>
<lb n="241"/><span>nÉirinn dó.  Agus is móide is inchreidthe fírinne an</span>
<lb n="242"/><span>neithe-se mar léaghthar san leabhar da ngoirthear Martyrologium</span>
<lb n="243"/><span>Romanum garab dá bhliadhain agus sé fichid fá</span>
<lb n="244"/><span>haois do Phádraig an tan fuair sé bás.  Ionann sin agus</span>
<lb n="245"/><span>gurab bliadhain is trí fichid fá slán dó ag teacht i</span>
<lb n="246"/><span>nÉirinn 'n-a easpog.  Óir is dearbh gurab bliadhain is</span>
<lb n="247"/><span>trí fichid do bhí ag síoladh an chreidimh i Éirinn sul fuair</span>
<lb n="248"/><span>bás.  Gidheadh do chuir Coelestinus ré bPádruig Paladius</span>
<lb n="249"/><span>'n-a easpog do shíoladh an chreidimh i nÉirinn an tan fá</span>
<lb n="250"/><span>haois don Tighearna 430, do réir Bheda i n-annálaibh</span>
<lb n="251"/><span>Staire na Sacsan.  Ag so mar adeir: "An tan fá</span>
<lb n="252"/><span>haois don Tighearna 430 bhliadhan do chuir Coelestinus</span>
<lb n="253"/><span>Pápa Paladius 'n-a easpog ar dtús gus na Scotaibh</span>
<lb n="254"/><span>ré creideamh do Chríost dóibh."  Agus is í sin an treas</span>
<lb n="255"/><span>bliadhain do fhlaitheas Laoghaire agus an bhliadhain ria</span>
<lb n="256"/><span>bPádraig dó theacht i nÉirinn.  Agus iar rochtain Éireann</span>
<lb n="257"/><span>dó mar aon ré dá chléireach dhéag, do ghabh tír i n-íochtar</span>
<lb n="258"/><span>Laighean ag Innbhearr Deaghaidh, is do bheannuigh trí cealla</span>
<lb n="259"/><span>ann sin, mar atá Ceall Fhine mar ar fhágaibh a leabhair</span>
<lb n="260"/><span>agus cuid do thaisibh Póil is Peadair; an dara cill Teach</span>
<lb n="261"/><span>na Rómhanach; agus an treas cill Domhnach Arda; agus</span>
<lb n="262"/><span>iar mbeannughadh na gceall soin dó, tig Náthí mac Garrchon</span>
<lb n="263"/><span>tighearna na tíre sin agus ionnarbais as an gcrích sin é,</span>
<lb n="264"/><span>go ndeachaidh i nAlbain go bhfuair bás ann sin.</span></p>
<lb n="265"/>
<lb n="266"/><p><span>Dála Phádraig táinig i nÉirinn i gcionn bhliadhna i</span>
<lb n="267"/><span>ndiaidh Phaladius agus ceathrar ar fhichid do naoimhchléir</span>
<lb n="268"/><span>'n-a fhochair; nó do réir Henricus Antisiodorensis i</span>
<lb n="269"/><span>mBeathaidh S. Germanus, amhail léaghthar san 168 ca. go</span>
<lb n="270"/><span>dtug Pádraig tríochad easpog leis i nÉirinn.  Ag so</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="271"/><p><span>briathra an ughdair: "Do chuir Pádraig beannuighthe,"</span>
<lb n="272"/><span>ar sé, "ar dteacht eachtra fhada agus a crích imchéin lúthgháir</span>
<lb n="273"/><span>ar a mhuinntir féin ar dtús 'n-a láthair, agus ar gcruinniughadh</span>
<lb n="274"/><span>tríochad easpog do hoirneadh leis féin tar lear, do</span>
<lb n="275"/><span>chuir i bhfóghmhar an Tighearna iad, ar mbeith don fhóghmhar</span>
<lb n="276"/><span>mór is don mheithil beag."  As so is iontuigthe go</span>
<lb n="277"/><span>dtángadar fuireann phréaláideadh lé Pádraig i nÉirinn</span>
<lb n="278"/><span>do shíoladh an chreidimh.</span></p>
<lb n="279"/>
<lb n="280"/><p><span>Leaghthar fós san seanchus an tan do bhí Pádraig ag</span>
<lb n="281"/><span>teacht i nÉirinn, an mhéid fuair do chine Scuit ag a raibhe</span>
<lb n="282"/><span>solus an chreidimh, go dtug leis i nÉirinn iad, agus do </span>
<lb n="283"/><span>bhí foghluim is creideamh is reacht ar coimhéad i nÉirinn</span>
<lb n="284"/><span>feadh cheithre céad bliadhan d'éis Phádraig do theacht go</span>
<lb n="285"/><span>teacht Lochlonnach innte.  Do bhíodh fós airgead da bhualadh</span>
<lb n="286"/><span>i nArd Macha is i gCaiseal an tan soin.  Atá Henricus</span>
<lb n="287"/><span>thuas san 174 ca. aga rádh gur roinn Pádraig Éire idir</span>
<lb n="288"/><span>fhonn duine agus spréidh, agus gur bhean an deachmhadh mír</span>
<lb n="289"/><span>dhíobh don eaglais, mar atá an deachmhadh cuid do na daoinibh</span>
<lb n="290"/><span>don fhearann is don spréidh; agus do rinne manaigh do</span>
<lb n="291"/><span>na fearaibh is cailleacha dubha do na mnáibh, agus do</span>
<lb n="292"/><span>thógaibh mainistreacha dhóibh.  Ag so mar adeir an t-ughdar</span>
<lb n="293"/><span>céadna ag labhairt ar an druing úd ráinig san</span>
<lb n="294"/><span>deachmhaidh: "Do-níodh manaigh do na fearaibh uile is cailleacha</span>
<lb n="295"/><span>dubha do na mnáibh is do thógaibh iomad mainistreach is do</span>
<lb n="296"/><span>orduigh an deachmhadh mír don fhearann is an deachmhadh mír</span>
<lb n="297"/><span>don spréidh ré cothughadh na druinge céadna."</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>Adeir fós an t-ughdar céadna go dtáinig don ordughadh</span>
<lb n="300"/><span>do chuir Pádraig síos nach raibhe cúil ná cearna ná fásach</span>
<lb n="301"/><span>i nÉirinn nachar lán d'aos crábhaidh is do naomhaibh, ionnus</span>
<lb n="302"/><span>go dtáinig dhe sin gurab é ainm cinnte do bhíodh ar Éirinn</span>
<lb n="303"/><span>feadh na gcríoch oile go coitcheann Oiléan na Naomh.</span>
<lb n="304"/><span>Adeir Neinnius, ughdar Breathnach, i Stair na Breatan,</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="305"/><p><span>ag labhairt ar Phádraig, na briathra-so: "Do thógaibh,"</span>
<lb n="306"/><span>ar sé, "355 eagluis, do hoirneadh leis an nuimhir chéadna,</span>
<lb n="307"/><span>355, easpog, tugaibh cheana grádha eagailse do thrí mhíle</span>
<lb n="308"/><span>sagart."  Ag so mar thig an seanchus lé Neinnius ar an</span>
<lb n="309"/><span>líon easpog úd do hoirneadh lé Pádraig:</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="312"/><span>A cúig lé caogad sruitheaspog</span>
<lb n="313"/><span>Ró oirnidh an cáidh,</span>
<lb n="314"/><span>Um thrí céadaibh crutharnaigh</span>
<lb n="315"/><span>Forsa dtormaigh gráidh.</span></p>
<lb n="316"/>
<lb n="317"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="318"/><span>Cibé do chuirfeadh i n-iongantas an líon easpog-so do</span>
<lb n="319"/><span>bheith i n-aoinfheacht ré linn Phádraig i nÉirinn, léaghadh an</span>
<lb n="320"/><span>ní adeir S. Bearnard i mBeathaidh Mhalachias ar ghnáthughadh</span>
<lb n="321"/><span>na hÉireann do leith a heaspog.  Ag so mar adeir:</span>
<lb n="322"/><span>"Do-níthear malairt is iomadughadh ar easpogaibh do réir</span>
<lb n="323"/><span>thoile an airdeaspuig, ionnus nach lór lé haoin easpogóideacht</span>
<lb n="324"/><span>amháin aoin easpog amháin, acht bí beagnach easpog</span>
<lb n="325"/><span>ag gach aoineaglais aca."  As na briathraibh-se S. Bearnard</span>
<lb n="326"/><span>is iontuigthe nar chuirthe i n-iongantas an lear easpog</span>
<lb n="327"/><span>do luaidheamar do bheith i nÉirinn ré linn Phádraig, ar</span>
<lb n="328"/><span>mbeith don eaglais fá bhláth an tan soin.  Is lughaide is</span>
<lb n="329"/><span>ionchuirthe i n-iongantas an t-áireamh easpog do luaidheamar</span>
<lb n="330"/><span>thuas mar léaghthar linn i seinleabhraibh go raibh</span>
<lb n="331"/><span>easpog i nÉirinn i n-aghaidh gach deagántachta da bhfuil</span>
<lb n="332"/><span>innte.</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>Is dearbh fós a hannálaibh Éireann go ndearna Pádraig</span>
<lb n="335"/><span>dá airdeaspog i nÉirinn, mar atá airdeaspog Ard Macha</span>
<lb n="336"/><span>príomháidh Éireann, agus airdeaspog Caisil; príomháidh</span>
<lb n="337"/><span>iomorro Ard Macha ós cionn Éireann uile is go cinnte ós</span>
<lb n="338"/><span>cionn Leithe Cuinn; agus airdeaspog Caisil ós cionn Leithe</span>
<lb n="339"/><span>Mogha go cinnte; agus ardchur ag an bpríomháidh air; agus is</span>
<lb n="340"/><span>é adhbhar fá ndearnadh an t-ordughadh soin, do bhrígh go dtarla</span>
<lb n="341"/><span>ardfhlaitheas Éireann i seilbh sleachta Éireamhóin, mar atá</span>
<lb n="342"/><span>ag Laoghaire mac Néill; agus níor ghabh Eoghan is Conall is</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="343"/><p><span>an chuid oile d'uaislibh an chinidh sin do ghabh baisteadh ó</span>
<lb n="344"/><span>Phádraig gan an eaglais ba prinnsiopálta san ríoghacht</span>
<lb n="345"/><span>do bheith ar a leith féin d'Éirinn, mar atá Leath Cuinn, agus</span>
<lb n="346"/><span>cur do bheith aice ar eagailsibh Éireann ar lorg an ardfhlaithis</span>
<lb n="347"/><span>do bhí 'n-a seilbh an tan soin.  Síol Éibhir, cheana,</span>
<lb n="348"/><span>fuaradar ó Phádraig an dara heaglais ba prinnsiopálta</span>
<lb n="349"/><span>do dhéanamh i Leith Mogha .i. i gCaiseal, do bhrígh go raibhe</span>
<lb n="350"/><span>ceart aca féin ar Leith Mogha fá rígh Éireann gus an</span>
<lb n="351"/><span>dtráth soin ó aimsir Chuinn.  Is córaide so do chreideamhain</span>
<lb n="352"/><span>nach eadh amháin airdeaspog Mumhan ghairthear i seanleabhraibh</span>
<lb n="353"/><span>irsi is annálach Éireann d'airdeaspog Caisil,</span>
<lb n="354"/><span>acht fós go ngairthear airdeaspóg Leithe Mogha uile dhe.</span></p>
<lb n="355"/>
<lb n="356"/><p><span>An ní eile iomorro adeirid drong san aimsir-se go</span>
<lb n="357"/><span>raibh Imleach Iobhair 'n-a cathaoir airdeaspuig, is amhlaidh is</span>
<lb n="358"/><span>iontuigthe sin go raibhe airdeaspog is cliar Chaisil seal</span>
<lb n="359"/><span>ar díbirt a Caiseal tré fhoirneart Lochlonnach an tan soin</span>
<lb n="360"/><span>i n-aimsir Mhaoilsheachlainn mic Maolruanaidh do bheith i</span>
<lb n="361"/><span>bhflaitheas Midhe, agus Néill Chaille 'n-a rígh Éireann,</span>
<lb n="362"/><span>agus Olchobhair do bheith i bhflaitheas Mumhan, agus Turgesius</span>
<lb n="363"/><span>an t-anfhlaith Lochlonnach do bheith ag buaidhreamh Éireann.  Óir</span>
<lb n="364"/><span>níor dóthcha Forannán príomháidh Éireann do thathfann a</span>
<lb n="365"/><span>hArd Macha lé Turgesius, gur bha héigean dó teacht ar</span>
<lb n="366"/><span>díbirt don Mhumhain, ioná airdeaspog Caisil go n-a chléir</span>
<lb n="367"/><span>do thathfann a Caiseal lé Lochlonnaibh, agus dul da ndídean</span>
<lb n="368"/><span>féin go hImleach Iobhair, mar a rabhadar coillte is bogach</span>
<lb n="369"/><span>is móinte an tan soin.  Agus do chaitheadar seal da</span>
<lb n="370"/><span>n-aimsir ann sin ré linn leathtruim Lochlonnach do bheith</span>
<lb n="371"/><span>orra.</span></p>
<lb n="372"/>
<lb n="373"/><p><span>Ní faghthar linn i n-annálaibh Éireann do bheith i n-Éirinn</span>
<lb n="374"/><span>acht dá airdeaspog, mar atá airdeaspog Ard Macha agus</span>
<lb n="375"/><span>airdeaspog Caisil go haimsir an Cháirdionál Ioannes</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="376"/><p><span>Papiron do theacht i nÉirinn mar aon ré Giolla Críost Ó</span>
<lb n="377"/><span>Conairce, easpog Leasa Móir, leagáid an Phápa i nÉirinn</span>
<lb n="378"/><span>an tan soin, an tan fá haois don Tighearna 1152.  Óir</span>
<lb n="379"/><span>an bhliadhain sin do chruinnigheadar comhairle choitcheann ag</span>
<lb n="380"/><span>Ceannanus na Midhe, mar ar hoirneadh airdeaspog i nÁth</span>
<lb n="381"/><span>Cliath agus airdeaspog i dTuaim, mar a bhfuair gach airdeaspog</span>
<lb n="382"/><span>dhíobh Pallium, amhail chuirfeam síos da éis so a</span>
<lb n="383"/><span>hannálaibh aosta Éireann do scríobhadh i gCluain Eidhneach.</span></p>
<lb n="384"/>
<lb n="385"/><p><span>III.</span>
<lb n="386"/><span>Ar mbeith do Phádraig ag síoladh an chreidimh i nÉirinn</span>
<lb n="387"/><span>i n-aimsir Laoghaire, is é Aonghus mac Natfraoich fá rí</span>
<lb n="388"/><span>Mumhan; agus ré triall do Phádraig do sheanmóir don</span>
<lb n="389"/><span>Mhumhain, tig Aonghus mac Natfraoich céadna i gcoinne</span>
<lb n="390"/><span>Phádraig d'fháiltiughadh roimhe go Maigh Feimhean i nDéisibh</span>
<lb n="391"/><span>tuaisceirt, is beiris go ríoghphort Caisil é i nEoghanacht ré</span>
<lb n="392"/><span>ráidhtear an Trian Meadhónach aniú; agus do ghabh Aonghus</span>
<lb n="393"/><span>creideamh is baisteadh uaidh ann.  Ag so mar adeir seinbheatha</span>
<lb n="394"/><span>Phádraig do haithléaghadh linn ag tráchtadh ar Niall</span>
<lb n="395"/><span>thuas: "Ré mbeith ag triall don Mhumhain dó, tig rí</span>
<lb n="396"/><span>Mumhan, Aongus mac Natfraoich, 'n-a dháil go Magh Feimhean</span>
<lb n="397"/><span>i dtalamh na nDéise is do threoruigh go lúthgháireach don</span>
<lb n="398"/><span>ríoghchathair da ngairthear Caiseal i gcrích Eoghanachta é, agus</span>
<lb n="399"/><span>is ann sin do chreid an rí Aonghus is do ghabh baisteadh."</span>
<lb n="400"/><span>Agus san áit chéadna luaidhtear gurab tré bhonn Aonghusa</span>
<lb n="401"/><span>do chuir Pádraig los a bhaichle.  Ag so an ní léaghthar</span>
<lb n="402"/><span>ann: "Iar mbeith do Naomh Pádraig 'n-a sheasamh ag</span>
<lb n="403"/><span>beannachadh an ríogh do sáthadh leis rinn a naomhbhaichle i</span>
<lb n="404"/><span>gcois an ríogh."  As so is iontuigthe gurab tré chois ríogh</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="405"/><p><span>Mumhan, Aonghusa mic Natfraoich, do chuir Pádraig rinn a</span>
<lb n="406"/><span>bhaichle, is nach tré chois Eoghain mic Néill ríogh Uladh.  Tig</span>
<lb n="407"/><span>saoi ré seanchus do Leith Cuinn féin leis an ní thuas san</span>
<lb n="408"/><span>laoidh darab tosach: Buaidh n-easpog ar fhuil nÉibhir,</span>
<lb n="409"/><span>.i. Torna mac Muiris Uí Mhaoilchonaire.  Ag so mar adeir:</span></p>
<lb n="410"/>
<lb n="411"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="412"/><span>Tré bhonn Aonghuis anba an bhroid,</span>
<lb n="413"/><span>Do chuaidh rinn bhaichle bPádroig;</span>
<lb n="414"/><span>Gur líon an t-urlár da fhuil,</span>
<lb n="415"/><span>An gníomh ní cómhrádh coguir.</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="418"/><span>Do bhádar cheithre mic fichead is cheithre hingheana fichead</span>
<lb n="419"/><span>ag an Aonghus-so, agus do bhronn dá mhac déag is dá</span>
<lb n="420"/><span>inghin déag don Eaglais díobh.  Is é an tAonghus-so fós</span>
<lb n="421"/><span>do orduigh screaball baithis Pádraig ar gach neach da</span>
<lb n="422"/><span>ngabhadh baisteadh san Mhumhain, .i. trí pinginne; agus is</span>
<lb n="423"/><span>mar so síos do díoltaoi an cháin sin, mar atá cúig</span>
<lb n="424"/><span>céad bó, cúig céad caor iarainn is cúig céad brat,</span>
<lb n="425"/><span>cúig céad léine is cúig céad caora gacha treas bliadhain</span>
<lb n="426"/><span>do chomhorba Pádraig mar chíos ó ríoghaibh Mumhan; agus do </span>
<lb n="427"/><span>bhí an cíos soin 'ga dhíol go haimsir Chormaic mic</span>
<lb n="428"/><span>Cuileannáin.  Léaghthar fós i Leabhar Ruadh Mic Aodhagáin go</span>
<lb n="429"/><span>gcleachtadh Aonghus mac Natfraoich dias easpog is deichneabhar</span>
<lb n="430"/><span>sagart is dá mhaiccléireach dhéag is trí fichid do</span>
<lb n="431"/><span>bheith mar ghnáthmhuinntir 'n-a fhochair féin do shíor, ré rádh</span>
<lb n="432"/><span>aifreann is ré guidhe Dé.</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>Ré linn Phádraig do bheith ag síoladh an chreidimh i nÉirinn</span>
<lb n="435"/><span>i n-aimsir Laoghaire, do bhádar cheithre mic fichead ag Brian</span>
<lb n="436"/><span>mac Eochach Muighmheadhóin, agus fá lucht comhaimsire do</span>
<lb n="437"/><span>Laoghaire mac Néill iad, agus ar mbeith do Phádraig ag</span>
<lb n="438"/><span>beannachadh Éireann, téid i gConnachtaibh agus triallais i</span>
<lb n="439"/><span>ndáil an mhic dhíobh soin do ba taoiseach orra, Eichen fá</span>
<lb n="440"/><span>hainm dó.  Mar do chonnairc an fear soin Pádraig ag</span>
<lb n="441"/><span>teacht 'n-a láthair téid ar a each agus gabhais ag a slatadh,</span>
<lb n="442"/><span>agus adubhairt ré a bhráthraibh an ní céadna do dhéanamh,</span>
<lb n="443"/><span>agus gan cádhas do thabhairt don chléireach; agus do-níd</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="444"/><p><span>amhlaidh sin acht an mac fá hóige dhíobh, dar bh'ainm Duach</span>
<lb n="445"/><span>Galach.  Anais an fear soin da chois is téid i gcoinne</span>
<lb n="446"/><span>Phádraig is cuiris fáilte roimhe is do-bheir umhla is onóir</span>
<lb n="447"/><span>dó.  Leis sin triallais Pádraig roimhe go ndeachaidh do</span>
<lb n="448"/><span>láthair Eichen, fá taoiseach orra, is fiafruighis de nar bh'é</span>
<lb n="449"/><span>Eichen é.  "Ní mé," ar Eichen.  "Masa tú," ar Pádraig,</span>
<lb n="450"/><span>"beanaim-se rath is ríghe dhíot féin is don mhéid dot bhráithribh</span>
<lb n="451"/><span>atá id fhochair acht an t-aonmhacaomh dhíobh tug cádhas is</span>
<lb n="452"/><span>onóir damh féin ar son mo Thighearna."  Agus adubhairt an</span>
<lb n="453"/><span>macaomh soin dá madh é féin budh rí orra go ndéanadh réir</span>
<lb n="454"/><span>Phádraig.  "Maseadh," ar Pádraig, "do-bheirim-se beannacht</span>
<lb n="455"/><span>duit-se, is budh rí thusa, is biaidh an righe agat shíol id</span>
<lb n="456"/><span>dhiaidh;" agus do fíoradh fáistine Phádraig, óir do bhí Pádraig</span>
<lb n="457"/><span>is dá easpog dhéag 'n-a fhochair ag ríoghadh Duach Galaigh, agus</span>
<lb n="458"/><span>do gnáthuigheadh lé ríghthibh Connacht comhorbaidhe an dá easpog</span>
<lb n="459"/><span>dhéag soin is dá thaoiseach dhéag shíol Muireadhaigh agus Ó</span>
<lb n="460"/><span>Maoilchonaire do bheith 'ga ríoghadh ó shoin i le ar chnoc dá</span>
<lb n="461"/><span>ngairmthear Carn Fraoich.</span></p>
<lb n="462"/>
<lb n="463"/><p><span>Aoinbhliadhain déag ar fhichid ar cheithre céad ó ghein</span>
<lb n="464"/><span>Chríost go tigheacht Phádraig i nÉirinn, an ceathramhadh</span>
<lb n="465"/><span>bliadhain do fhlaitheas Laoghaire mic Néill, amhail adubhramar;</span>
<lb n="466"/><span>agus bliadhain is trí fichid do Phádraig i nÉirinn</span>
<lb n="467"/><span>sul fuair bás; agus dá gcuirthear an t-áireamh soin leis</span>
<lb n="468"/><span>an áireamh thuas, do-níd cheithre céad nochad is dá bhliadhain;</span>
<lb n="469"/><span>gonadh da dhearbhadh soin adeir an seancha an rann-so:</span></p>
<lb n="470"/>
<lb n="471"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="472"/><span>Ó geanair Críost, áireamh ait,</span>
<lb n="473"/><span>Cheithre céad ré taobh nóchait,</span>
<lb n="474"/><span>Is dá bhliadhain saor iar soin,</span>
<lb n="475"/><span>Go bás Phádraig phríomh-apstoil.</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="478"/><span>Léaghthar i mBeathaidh Phádraig gurab bliadhain is trí</span>
<lb n="479"/><span>fichid do bhí Pádraig i nÉirinn iar dteacht 'n-a easpog</span>
<lb n="480"/><span>innte, ag síoladh is ag seanmóir na soiscéal, is ag déanamh</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="481"/><p><span>feart is míorbhal do réir mar léaghthar i mBeathaidh Phádraig</span>
<lb n="482"/><span>do réir ughdair d'áirithe.  Ag so mar adeir:</span></p>
<lb n="483"/>
<lb n="484"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="485"/><span>Trí fichid bliadhan is bliadhain,</span>
<lb n="486"/><span>Is tearc neach ar nach diamhair.</span>
<lb n="487"/><span>I nÉirinn go n-iomad bhfeart</span>
<lb n="488"/><span>Do bhi Pádraig ag proicheapt.</span></p>
<lb n="489"/>
<lb n="490"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="491"/><span>Agus cibhé adéaradh nach fuil an rann-so i mBeathaidh</span>
<lb n="492"/><span>Phádraig, bíodh a fhios aige gur léaghadh linn i bprímhleabhar</span>
<lb n="493"/><span>sheanchusa gur scríobhadh 64 beatha Phádraig, gach aon</span>
<lb n="494"/><span>díobh ar leith ris féin.  Agus is cosmhail gur scríobh gach</span>
<lb n="495"/><span>neach ní nua ar Phádraig nachar scríobh neach oile do chách.</span>
<lb n="496"/><span>Uime sin ní cuirthe i n-iongantas don tí do léigh beatha</span>
<lb n="497"/><span>Phádraig ag aonughdar amháin, da dteagmhadh scéal nó</span>
<lb n="498"/><span>míorbhal ar Phádraig i leabhar oile nachar léigh san</span>
<lb n="499"/><span>bheathaidh sin.</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>Is ré linn Laoghaire tug Dubhthach hUa Lughair is Fearghus</span>
<lb n="502"/><span>File is Ros mac Trichim seanchus Éireann da fhromhadh is da</span>
<lb n="503"/><span>ghlanadh do Phádraig.  Agus táinig de sin gur cuireadh i</span>
<lb n="504"/><span>gcead Laoghaire comhdháil choitcheann do dhéanamh, mar a mbiadh</span>
<lb n="505"/><span>cruinniughadh ríogh cléire is ollamhan Éireann ré glanadh</span>
<lb n="506"/><span>an tsearchusa; agus iar rochtain ar aonláthair dhóibh uile</span>
<lb n="507"/><span>do toghadh asta naonbhar ré glanadh an tseanchusa, mar</span>
<lb n="508"/><span>atáid trí rígh, trí heaspuig is trí ollamhain ré seanchus.</span>
<lb n="509"/><span>Na trí rígh, Laoghaire mac Néill rí Éireann, Dáire rí Uladh,</span>
<lb n="510"/><span>is Corc mac Luighdheach rí Mumhan.  An triúr easpog,</span>
<lb n="511"/><span>Pádraig, Beinén is Cairneach.  Na trí hollamhain ré seanchus,</span>
<lb n="512"/><span>Dubhthach, Fearghus is Ros.  Agus do glanadh is do</span>
<lb n="513"/><span>cuireadh i n-eagar is i n-ordughadh an seanchus leis an</span>
<lb n="514"/><span>naonbhar soin, agus is de do gairthí an Seanchus Mór.</span>
<lb n="515"/><span>Atá an duain darab tosach "Aimhirgin glúingheal" ag</span>
<lb n="516"/><span>fíoradh an neithe-se.  Ag so síos na roinn as an duain</span>
<lb n="517"/><span>gcéadna ag suidheamh an neithe-se:</span></p>
<lb n="518"/>
<lb n="519"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="520"/><span>Ughdair an tSeanchusa Mhóir</span>
<lb n="521"/><span>Naonbhar ros cóirigh go cóir,</span>
<lb n="522"/><span>Naoimhfhios a ainm caomda cain</span>
<lb n="523"/><span>Lé fios naomhtha an naonbhair sain.</span>
<lb n="524"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="525"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="526"/><span>Pádraig Beinén Cairneach cain,</span>
<lb n="527"/><span>Laoghaire mac Néill neartmhair,</span>
<lb n="528"/><span>Fearghus File, gáire glan,</span>
<lb n="529"/><span>Agus Daire rí Uladh.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>Agus rí Mumhan gan mheirg,</span>
<lb n="532"/><span>Corc mac Luighdheach go láimhdheirg,</span>
<lb n="533"/><span>Dubhthach Ua Lughair don linn,</span>
<lb n="534"/><span>Saoi an Bhéarla Ros mac Trichim.</span></p>
<lb n="535"/>
<lb n="536"/><p><span>Naoi saoithe nar shaobh a snas,</span>
<lb n="537"/><span>Lér riaghluigheadh an Seanchas,</span>
<lb n="538"/><span>Iar na thúr dhóibh tré ghaois ghil,</span>
<lb n="539"/><span>I ngach aois ó Aimhirgin.</span></p>
<lb n="540"/>
<lb n="541"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="542"/><span>IV.</span></p>
<lb n="543"/>
<lb n="544"/><p><span>Iar nglanadh iomorro an tSeanchusa mar sin is eadh do</span>
<lb n="545"/><span>horduigheadh lé huaislibh Éireann urlamhas an tSeanchusa</span>
<lb n="546"/><span>do chur ar choimhéad préaláideadh na hÉireann; agus tugadar</span>
<lb n="547"/><span>na préaláide céadna fá deara a scríobhadh 'n-a</span>
<lb n="548"/><span>bprímheagailsibh féin.  Agus atáid cuid do na seinleabhraibh</span>
<lb n="549"/><span>ar marthain aniú, nó na micleabhair do scríobhadh asta, mar</span>
<lb n="550"/><span>atá Leabhar Ard Macha, Psaltair Chaisil, Leabhar Glinne</span>
<lb n="551"/><span>dá Loch, Leabhar na hUa Chongmhála, Leabhar Chluana Mic</span>
<lb n="552"/><span>Nóis, Leabhar Fionntain Chluana hEidhneach, Leabhar Buidhe</span>
<lb n="553"/><span>Moling, is Leabhar Dubh Molaga, agus prímhleabhair</span>
<lb n="554"/><span>Éireann ó shoin amach, mar ar coimhéadadh an Seanchus gan</span>
<lb n="555"/><span>leathtrom do dhéanamh ar neach seoch a chéile d'uaislibh</span>
<lb n="556"/><span>Eireann.</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>Do bhíodh fós suim seanchusa na leabhar-so uile i</span>
<lb n="559"/><span>Psaltair na Teamhrach; agus do-níthí fromhadh orra gacha</span>
<lb n="560"/><span>treas bliadhain i bhFeis Teamhrach, amhail adubhramar thuas</span>
<lb n="561"/><span>ag labhairt ar fhlaitheas Chormaic.  Gidheadh ré linn na</span>
<lb n="562"/><span>Págántachta, is iad so síos na príomh-ughdair do bhí ris an</span>
<lb n="563"/><span>seanchus ó aimsir go haimsir, mar atá Aimhirgin glúingheal,</span>
<lb n="564"/><span>Sean mac Áighe, Bridhe banughdar ó ráidhtear Briathra</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="565"/><p><span>Bridhe, Connla Caoinbhriathrach saoi Chonnacht, Seancha mac</span>
<lb n="566"/><span>Cúil Chlaoin, Fachtna a mhac soin, Seancha mac Oiliolla,</span>
<lb n="567"/><span>Morann mac Maoin, Fearghus Fiannaithe a crích Chiarraidhe</span>
<lb n="568"/><span>Luachra, Feircheirtne File, Néidhe mac Adhna, Aithirne,</span>
<lb n="569"/><span>Amhnas, Fearghus File mac Aithirne, Neara mac Fionnchuill</span>
<lb n="570"/><span>a Síodhaibh, Seadhamus mac Morainn, Fearadhach Fionn</span>
<lb n="571"/><span>Feachtnach ríoghughdar gaoise Éireann, Fitheal, Fearghus File,</span>
<lb n="572"/><span>Ros mac Trichim is Dubhthach mac hUa Lughair, agus is iad</span>
<lb n="573"/><span>an triúr déidheanach-so tug an Seanchus do Phádraig da</span>
<lb n="574"/><span>fhromhadh is da ghlanadh.</span></p>
<lb n="575"/>
<lb n="576"/><p><span>Ré linn iomorro na Págántachta do bheith i nÉirinn,</span>
<lb n="577"/><span>ní bhíodh cion ollamhan ná ughdair san seancus ar aoinneach</span>
<lb n="578"/><span>ré seanchus ar a bhfionntaoi claonadh seanchusa do dhéanamh</span>
<lb n="579"/><span>aoin fheacht amháin.  Ní bhíodh fós cion breitheamhan ar an tí</span>
<lb n="580"/><span>do-bheireadh claoinbhreath; do bhíodh mar an gcéadna geasa</span>
<lb n="581"/><span>ar dhruing dhíobh ré linn na Págántachta.  Ar dtús an tan</span>
<lb n="582"/><span>do-bheireadh Sean mac Áighe claoinbhreath do fhásadaois</span>
<lb n="583"/><span>boilgléasa ar a dheasghruaidhe; agus an tan do-bheireadh</span>
<lb n="584"/><span>an fhíorbhreath ní fhásadaois.</span></p>
<lb n="585"/>
<lb n="586"/><p><span>Ní rug Connla Caoinbhriathrach bréigbhreath riamh, óir do</span>
<lb n="587"/><span>ba duine iodhan fírionnraic do réir sholuis na nádúire é.</span>
<lb n="588"/><span>Ní bheireadh Seancha mac Cúil Chlaoin breath choidhche gan</span>
<lb n="589"/><span>troscadh an oidhche ria n-a breith.  An tan do-bheireadh</span>
<lb n="590"/><span>Fachtna a mhac soin bhréigbhreath, madh i n-aimsir an fhoghmhair</span>
<lb n="591"/><span>do bheireadh í, do thuiteadh meas na tíre a mbíodh an oidhche</span>
<lb n="592"/><span>sin.  Gidheadh an tan do-bheireadh fírbhreath do anadh an</span>
<lb n="593"/><span>toradh go hiomhlán ar na crannaibh; nó madh i n-aimsir an</span>
<lb n="594"/><span>bhlátha do-bheireadh an bhréigbhreath, do shéandaois na ba a</span>
<lb n="595"/><span>laoigh san tír sin.  Ní bheireadh Morann mac Maoin breath</span>
<lb n="596"/><span>gan an iodh Morainn um a bhrághaid; agus an tan do-bheireadh</span>
<lb n="597"/><span>bréigbhreath do theannadh an iodh um a bhrághaid; agus an tan</span>
<lb n="598"/><span>do-bheireadh an fhírbhreath do shíneadh an iodh tar a ghuaillibh</span>
<lb n="599"/><span>amach, amhail adubhramar thuas.  Mar sin iomorro do</span>
<lb n="600"/><span>mhórán d'ughdaraibh Págánta oile, do bhídís geasa ortha da</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="601"/><p><span>dtoirmeasc ó chlaonadh seanchusa nó breitheamhnais do</span>
<lb n="602"/><span>dhéanamh.  As a ndubhramar is inchreidthe do sheanchus</span>
<lb n="603"/><span>Éireann mar sheanchus gacha críche oile, do bhrígh go bhfuil</span>
<lb n="604"/><span>ar n-a dhearbhughadh lé scríbhnibh seanughdar bPágánta is lé</span>
<lb n="605"/><span>fromhadh naoimhchléire agus préaláideadh eagailse Éireann.</span></p>
<lb n="606"/>
<lb n="607"/><p><span>Do commóradh Feis Teamhrach lé Laoghaire d'aithnuadhadh</span>
<lb n="608"/><span>nós is reachta Éireann, amhail fá gnáth ris na ríoghaibh</span>
<lb n="609"/><span>roimhe do dhéanamh i bhFeis Teamhrach.  An tan iomorro</span>
<lb n="610"/><span>do coimhthionóldaois uaisle is ollamhain Éireann don chomhdháil</span>
<lb n="611"/><span>sin, do bhíodh príomhlongphort ar leith ag airdrígh</span>
<lb n="612"/><span>Éireann go n-a fhuirinn, mar atá Teach Miodhchuarta.  Do </span>
<lb n="613"/><span>bhíodh fós príomhlongphort ag gac rígh cúigeadhach i nÉirinn,</span>
<lb n="614"/><span>mar atá an Long Mhuimhneach ag rígh Mumhan; ionann</span>
<lb n="615"/><span>iomorro long is teach, amhail adeir an file:</span></p>
<lb n="616"/>
<lb n="617"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="618"/><span>Ní móide is doichlioch Donn Cuan</span>
<lb n="619"/><span>Droichtheach 'ga shluagh nó long lán;</span></p>
<lb n="620"/>
<lb n="621"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="622"/><span>agus is uaidh sin adeirthear longphort .i. port na dteach</span>
<lb n="623"/><span>ris an mbaile 'n-a mbí áitiughadh; agus an Long Laighneach</span>
<lb n="624"/><span>ag rígh Laighean, agus an Chóisir Chonnachtach ag rígh Connacht,</span>
<lb n="625"/><span>agus an Eachrais Uladh ag rígh Uladh.  Do bhídís fós trí</span>
<lb n="626"/><span>teallaighe oile i dTeamhraigh an tan soin, mar atá Carcair na</span>
<lb n="627"/><span>nGiall, mar a mbídís géill nó bhraighde an ríogh i gcoimhéad.</span>
<lb n="628"/><span>An dara teach da ngairthí Réalta na bhFileadh, mar a mbídís</span>
<lb n="629"/><span>breitheamhain is filidhe Éireann ré cumadh cánach ar an druing</span>
<lb n="630"/><span>do sháruigheadh reacht is riaghail na críche.  An treas teach</span>
<lb n="631"/><span>da ngairthí Grianán na nInghean, mar a mbídís bainríoghna</span>
<lb n="632"/><span>na gcúigeadhach, agus áitreabh ar leith san longphort soin ag</span>
<lb n="633"/><span>gach ríoghain díobh go n-a bantracht.  Gidheadh an tan do</span>
<lb n="634"/><span>shuidheadh an chomhdháil uile ré cinneadh is ré críochnughadh</span>
<lb n="635"/><span>reacht is nós na críche, is é Teach mór Miodhchuarta fá teach</span>
<lb n="636"/><span>coitcheann comhairle dhóibh.</span></p>
<lb n="637"/>
<lb n="638"/><p><span>Ag so iomorro an suidhiughadh do bhíodh orra san teach</span>
<lb n="639"/><span>soin.  Do shuidheadh rí Éireann féin 'n-a ríoghchathaoir ar</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="640"/><p><span>dtús i gceirtmheadhón an áruis is a aghaidh siar, agus rí</span>
<lb n="641"/><span>Mumhan don leith theas de, óir soir agus siar do bhádar</span>
<lb n="642"/><span>dá éadan an tighe, rí Laighean 'n-a fhiadhnaise, rí Connacht</span>
<lb n="643"/><span>ar a chúl, agus ollamhain Éireann ar cúlaibh ríogh Connacht;</span>
<lb n="644"/><span>agus rí Uladh don leith adtuaidh dhe ar a dheasláimh, agus</span>
<lb n="645"/><span>fuireann d'fhíoruaislibh a chúigidh féin ré hais gach ríogh</span>
<lb n="646"/><span>dhíobh.  Ag so deismireacht an tseanchaidh go cumair ar an</span>
<lb n="647"/><span>suidhiughadh-so theallaigh Theamhrach:</span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="650"/><span>Fir Mhumhan don leith andeas,</span>
<lb n="651"/><span>Gan ainbhfíor gan anoircheas,</span>
<lb n="652"/><span>Agus Laighin, lór do bhríogh,</span>
<lb n="653"/><span>Aghaidh ar aghaidh ria 'n airdríogh.</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>Connachtaigh ar cúl an ríogh,</span>
<lb n="656"/><span>Ré coimhéad seanchuis go fíor,</span>
<lb n="657"/><span>Uirrígh Aruidhe i maille,</span>
<lb n="658"/><span>I n-airdiomdha áiridhe.</span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>Láimh dheas ríogh Teamhrach tréine</span>
<lb n="661"/><span>Gan ainbhfíor gan ainfhéile,</span>
<lb n="662"/><span>Lé Oirghiallaibh sonna sain,</span>
<lb n="663"/><span>Gan fhuigheall gan imreasain.</span></p>
<lb n="664"/>
<lb n="665"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="666"/><span>Is ar Laoghaire tugadh Cath Átha Dara lé Laighnibh agus</span>
<lb n="667"/><span>lé Criomhthann mac Éanna, mar ar gabhadh Laoghaire leo, go</span>
<lb n="668"/><span>dtug grian is éasca is reanna nimhe i gcoraidheacht air féin</span>
<lb n="669"/><span>fá chomhall dóibh gan agra na Bóraimhe orra; agus níor</span>
<lb n="670"/><span>chomhaill sin dóibh.  Gidheadh i ndíoghail na bréige sin, go</span>
<lb n="671"/><span>grod da éis sin do marbhadh Laoghaire lé saighnéan teinntighe</span>
<lb n="672"/><span>i nGreallaigh Dhabhaill láimh ré Lithfe, amhail adeir an</span>
<lb n="673"/><span>file:</span></p>
<lb n="674"/>
<lb n="675"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="676"/><span>Atbath Laoghaire mac Néill,</span>
<lb n="677"/><span>Láimh ré Lithfe, glas a tír,</span>
<lb n="678"/><span>Dúile Dé atragaid ráith</span>
<lb n="679"/><span>Tugsad dál bháis for an rígh.</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="682"/><span>Anghus inghean Tasaigh, rí Ó Liatháin, bean Laoghaire,</span>
<lb n="683"/><span>máthair Luighdeach mic Laoghaire; agus, ní hionann is</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="684"/><p><span>Laoghaire, do ghabh sí creideamh ó Phádraig.  Lá n-aon</span>
<lb n="685"/><span>iomorro da dtáinig Pádraig d'fhios na bainríoghna, fáiltighis</span>
<lb n="686"/><span>roimhe agus ré n-a choimhthionól cléire, agus cuiris</span>
<lb n="687"/><span>biadh da ollmhughadh dhóibh, agus do ghabh Lughaidh mac Laoghaire,</span>
<lb n="688"/><span>a mac oighearachta, ag ithe an bhídh leo go hairceasach, go</span>
<lb n="689"/><span>dtarla greim 'n-a bhrághaid lér tachtadh é; go bhfuair bás</span>
<lb n="690"/><span>do láthair.  Beadhgais an bhainríoghan, is cuiris an mac ar</span>
<lb n="691"/><span>chomairce Phádraig.  Téid Pádraig i n-árus uaigneach agus</span>
<lb n="692"/><span>tug fá deara corp an leinbh do bhreith 'n-a fhochair; is do</span>
<lb n="693"/><span>ghéaruigh féin ar a ghuidhe go Dia, agus anais san ngnáthghuidhe</span>
<lb n="694"/><span>sin gan bhiadh gan chodladh feadh trí lá, go dtáinig</span>
<lb n="695"/><span>i gceann an treas lá Míchéal Archaingeal i gcruth choluim</span>
<lb n="696"/><span>'n-a láthair san árus 'n-a raibhe, agus beannchais do Phádraig</span>
<lb n="697"/><span>agus adubhairt gur thoil ré Dia an leanbh d'aithbheodhadh ar</span>
<lb n="698"/><span>impidhe Phádraig.  Leis sin ar mbeith don leanbh agus a</span>
<lb n="699"/><span>dhruim faoi agus a bhéal osluigthe téid an tArchaingeal,</span>
<lb n="700"/><span>do bhí i gcruth choluim, is cuiris a ghob i mbrághaid an leinbh,</span>
<lb n="701"/><span>is do tharraing an greim aiste, go dtáinig anam do láthair</span>
<lb n="702"/><span>leis sin ann.   Agus do láthair leis sin do chuaidh an</span>
<lb n="703"/><span>t-aingeal ar ceal uatha, agus do éirigh an leanbh Lughaidh.</span>
<lb n="704"/><span>Agus mar do chualaidh an bhainríoghan an leanbh do bheith beo</span>
<lb n="705"/><span>tig go lúthgháireach d'fhios Phádraig is sléachtais ar a glúinibh</span>
<lb n="706"/><span>'n-a fhiadhnaise, is gabhais ag breith buidheachais ris tré</span>
<lb n="707"/><span>aithbheodhadh a mic.  "A bhanfhlaith," ar sé, "ní riom-sa is</span>
<lb n="708"/><span>beirthe dhuit buidheachas do mhic, acht lé Míchéal Archaingeal</span>
<lb n="709"/><span>lér aithbheodhadh do mhac"; agus nochtais di éirim an</span>
<lb n="710"/><span>sceoil amhail adubhramar.  Mar do chualaidh an bhainríoghan</span>
<lb n="711"/><span>gurab é Míchéal do rinne an mac d'aithbheodhadh, do ghabh mar</span>
<lb n="712"/><span>chuing uirre féin caora as gach tréid da raibhe aice do</span>
<lb n="713"/><span>thabhairt gacha bliadhna agus mír as gach proinn da n-íosadh</span>
<lb n="714"/><span>feadh a ré do bhochtaibh Dé i n-onóir Mhíchíl Archaingeal;</span>
<lb n="715"/><span>agus fós do orduigh mar nós feadh na hÉireann é, ar gach</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="716"/><p><span>ndruing dar gabh baisteadh is creideamh ó Phádraig; gonadh</span>
<lb n="717"/><span>uaidh sin atá gnáthughadh caorach na féile Míchíl agus na</span>
<lb n="718"/><span>míre Míchíl i nÉirinn ó shoin.</span></p>
<lb n="719"/>
<lb n="720"/><p><span>Do ghabh Oilill Molt mac Dáthí mic Fiachrach mic Eochadh</span>
<lb n="721"/><span>Mhuighmheadhóin do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann fiche</span>
<lb n="722"/><span>bliadhan.  Uichtdhealbh inghean Aonghusa mic Natfraoich bean</span>
<lb n="723"/><span>Oiliolla Muilt, agus is uime do gairthí Oilill Molt de,</span>
<lb n="724"/><span>.i. mian feola muilt do bhí ar a mháthair Eithne inghin Orach ar</span>
<lb n="725"/><span>mbeith torrach ar Oilill di, agus tug bean uasal do bhí 'n-a</span>
<lb n="726"/><span>fochair, dar bh'ainm Fial inghean Eochach Séididh, Oilill Molt</span>
<lb n="727"/><span>mar fhorainm air iar 'n-a bhreith.  Is i bhflaitheas Oiliolla</span>
<lb n="728"/><span>fuair Amhalghuidh mac Fiachrach mic Eochach Muighmheadhóin do </span>
<lb n="729"/><span>bhí 'n-a rígh Connacht fiche bliadhan bás agus fuair Muireadhach</span>
<lb n="730"/><span>Muindearg mac Feargna mic Dalláin mic Dubhthaigh mic Mianaigh</span>
<lb n="731"/><span>mic Luighdheach mic Aonghusa Finn mic Fearghusa Duibhdhéadaigh</span>
<lb n="732"/><span>mic Iomchadha mic Fionnchadha mic Oghamhail mic Fiataigh Finn a quo</span>
<lb n="733"/><span>Dál bhFiatach do bhí 'n-a rígh Uladh dá bhliadhain déag bas.</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>V.</span>
<lb n="736"/><span>Do rinneadh Feis Teamhrach lé hOilill Molt.  Trí comhdhála</span>
<lb n="737"/><span>coitcheanna iomorro do bhíodh i nÉirinn i n-allód mar</span>
<lb n="738"/><span>atá Feis Teamhrach, Feis Eamhna, agus Feis Chruachan.  Do</span>
<lb n="739"/><span>chuireamar síos roimhe so na neithe do luaidhtí i bhFeis Teamhrach.</span>
<lb n="740"/><span>Anois cheana is é adhbhar cruinnighthe is mó do bhíodh ag</span>
<lb n="741"/><span>Feis Eamhna agus ag Feis Chruachan ré fromhadh do dhéanamh</span>
<lb n="742"/><span>ar lucht daoircheard i nÉirinn, mar atá an drong do bhíodh ré</span>
<lb n="743"/><span>gaibhneacht nó ré ceardacht nó ré saoirseacht nó ré n-a</span>
<lb n="744"/><span>samhail oile do dhaoircheardaibh.  Agus do toghthaoi leis na</span>
<lb n="745"/><span>huaislibh is leis na hollamhnaibh do bhíodh san dá chomhdháil sin</span>
<lb n="746"/><span>trí fichid saoi ris gach ceird as gach comhdháil díobh, is do</span>
<lb n="747"/><span>roinntí fá Éirinn da éis sin iad; agus ní lámhadh fear</span>
<lb n="748"/><span>comhcheirde dhóibh feidhm na ceirde sin do dhéanamh gan chead</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="749"/><p><span>don tsaoi ris an gceird sin do bhíodh san tír, go bhfromhadh</span>
<lb n="750"/><span>an tsaoi an mbíodh cliste ré déanamh na ceirde.  Agus do</span>
<lb n="751"/><span>gairthí ioldánaigh do na saoithibh-se.  Ionann iomorro</span>
<lb n="752"/><span>ioldánach is ilcheardach, do bhrígh gurab ionann dán is</span>
<lb n="753"/><span>ceard.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>Is ar Oilill Molt do-bheir an Leabhar Irsi rí na Scot.</span>
<lb n="756"/><span>Is ré n-a linn fuair Benignus comhorba Pádraig bás.  Is</span>
<lb n="757"/><span>ar Oilill mar an gcéadna tugadh Cath Dumha Aichir lé</span>
<lb n="758"/><span>Laighnibh, áit ar thuit iomad do dhaoinibh da gach leith.  Is fán</span>
<lb n="759"/><span>am-so do bhí cogadh idir Ambrosius rí Breatan agus Picti</span>
<lb n="760"/><span>is Scoti.  Is i bhflaitheas Oiliolla fós fuair Conall</span>
<lb n="761"/><span>Créamhthainne bás, agus Iarlaithe an treas easpog i nArd</span>
<lb n="762"/><span>Macha i ndiaidh Phádraig.  Simplisius fá Pápa an tan soin.</span>
<lb n="763"/><span>Is ar Oilill Molt rí Éireann tugadh Cath Ocha lé Lughaidh</span>
<lb n="764"/><span>mac Laoghaire is lé Muircheartach mac Earca is lé</span>
<lb n="765"/><span>Fearghus Ceirrbheoil mac Conaill Chréamhthainne is lé</span>
<lb n="766"/><span>Fiachaidh Lonn mac Caolbhaidh rí Dál nAruidhe, amhail adeir</span>
<lb n="767"/><span>an file:</span></p>
<lb n="768"/>
<lb n="769"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="770"/><span>Lé Lughaidh is lé Fiachaidh Lonn,</span>
<lb n="771"/><span>Is lé Muircheartach móroll,</span>
<lb n="772"/><span>Agus lé Fearghus gan locht,</span>
<lb n="773"/><span>Do marbhadh Oilill saor-Mholt.</span></p>
<lb n="774"/>
<lb n="775"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="776"/><span>Fiche bliadhain i ndiaidh an chatha soin do chur do chuadar</span>
<lb n="777"/><span>seisear mac Eirc mic Eochach Muinreamhair i nAlbain, mar</span>
<lb n="778"/><span>atá dá Aonghus dá Lodharn agus dá Fhearghus.  Trí chéad is</span>
<lb n="779"/><span>seacht mbliadhna ó aimsir Chonchubhair mic Neasa go haimsir</span>
<lb n="780"/><span>Chormaic mic Airt.  Dá chéad is cheithre bliadhna ó aimsir</span>
<lb n="781"/><span>Chormaic go dtugadh Cath Ocha.  Agus fiche bliadhan da éis</span>
<lb n="782"/><span>sin do chuadar clanna Eirc mic Eochach Muinreamhair i</span>
<lb n="783"/><span>nAlbain.  Duach Teangumha mac Fearghusa mic Muireadhaigh</span>
<lb n="784"/><span>Mháil mic Eoghain Sreibh mic Duach Galaigh mic Briain mic</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="785"/><p><span>Eochach Mhuighmheadhóin fá rí Connacht seacht mbliadhna an tan</span>
<lb n="786"/><span>soin gur thuit lé hEochaidh Tiormcharna.</span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>Do ghabh Lughaidh mac Laoghaire mic Néill Naoighiallaigh</span>
<lb n="789"/><span>do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann fiche bliadhain.  Anghus</span>
<lb n="790"/><span>inghean Tasaigh do Uíbh Liatháin máthair Lughaidh.  Is é Fraoch</span>
<lb n="791"/><span>mac Fionnchadha fá rí Laighean an tan soin.  Is fán am-so</span>
<lb n="792"/><span>tugadh Cath Ceall Osnadh i Maigh Fea i gConntae Cheithearlach,</span>
<lb n="793"/><span>cheithre mhíle ó Leithghlinn soir, mar ar thuit Aonghus</span>
<lb n="794"/><span>mac Natfraoich do bhí 'n-a rígh Mumhan sé bliadhna déag ar</span>
<lb n="795"/><span>fhichid, agus Eithne Uathach inghean Chriomhthainn mic Éanna</span>
<lb n="796"/><span>Chinnsealaigh a bhean mar aon ris lé Muircheartach mac</span>
<lb n="797"/><span>Earca is lé hOilill mac Dúnluing; gonadh uime sin adeir</span>
<lb n="798"/><span>an file an rann-so:</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="801"/><span>Atbath craobhdhos bhile mhóir</span>
<lb n="802"/><span>Aonghus Molbhthach mac Natfraoich</span>
<lb n="803"/><span>Fágbhaidh lá hOilill a rath</span>
<lb n="804"/><span>I gcath Ceall Osnadha claoin.</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="807"/><span>Da éis sin fuair Fraoch mac Fionnchadha a mharbhadh i</span>
<lb n="808"/><span>gCath Gráine lé hEochaidh mac Cairbre.  Felix an treas</span>
<lb n="809"/><span>Pápa don ainm sin, an deachmhadh bliadhain do fhlaitheas</span>
<lb n="810"/><span>Luighdheach mic Laoghaire do rinneadh Pápa dhe.  Is fán am-so</span>
<lb n="811"/><span>tugadh cath Sleamhna Midhe lé Cairbre mac Néill ar</span>
<lb n="812"/><span>Laighnibh, agus tugadh Cath Seaghsa, mar ar marbhadh Duach</span>
<lb n="813"/><span>Teangumha rí Connacht lé Muircheartach mac Earca, amhail</span>
<lb n="814"/><span>adeir an file san rann-so:</span></p>
<lb n="815"/>
<lb n="816"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="817"/><span>Cath Dealga, Cath Muchromha,</span>
<lb n="818"/><span>Agus Cath Tuama Drubha,</span>
<lb n="819"/><span>Agus fós Cath na Seaghsa,</span>
<lb n="820"/><span>A dtorchair Duach Teangumha.</span></p>
<lb n="821"/>
<lb n="822"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="823"/><span>Is fán am-so tugadh Cath Lochmhaighe lé Laighnibh ar Uíbh</span>
<lb n="824"/><span>Néill, áit ar thuit iomad do dhaoinibh ann; agus do chuaidh</span>
<lb n="825"/><span>Fearghus Mór mac Earca i nAlbain mar aon ré Dál Riada</span>
<lb n="826"/><span>agus do ghabhadar flaitheas innte.  An naomhadh bliadhain</span>
<lb n="827"/><span>déag do fhlaitheas Luighdheach mic Laoghaire fuair Pádraig</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="828"/><p><span>bás, iar gcaitheamh dá bhliadhain is sé fichid ar an saoghal-so,</span>
<lb n="829"/><span>amhail adubhramar thuas.  Da éis sin fuair Lughaidh mac</span>
<lb n="830"/><span>Laoghaire bás i nAchadh Fharcha lé caoir theinntighe do thuit ó</span>
<lb n="831"/><span>neamh air tré mhíréir Phádraig do dhéanamh dó.  An bhliadhain</span>
<lb n="832"/><span>déidheanach do fhlaitheas Luighdheach do bhí Gelasius 'n-a</span>
<lb n="833"/><span>Phápa.</span></p>
<lb n="834"/>
<lb n="835"/><p><span>Do ghabh Muircheartach mac Earca mic Muireadhaigh mic</span>
<lb n="836"/><span>Eoghain mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht</span>
<lb n="837"/><span>Éireann cheithre bliadhna ar fhichid.  Earc inghean Lodhairn rí</span>
<lb n="838"/><span>Alban máthair Mhuircheartaigh mic Earca; agus is i dtosach</span>
<lb n="839"/><span>a fhlaithis rugadh Ciarán mac an tSaoir do bhí do shliocht</span>
<lb n="840"/><span>Chuirc mic Fearghusa mic Róigh.  An ceathramhadh bliadhain do</span>
<lb n="841"/><span>fhlaitheas Muircheartaigh do rinneadh Pápa do Anastasius</span>
<lb n="842"/><span>an dara Pápa don ainm sin.  Is fán am-so rugadh an naomh</span>
<lb n="843"/><span>Comhghall Beannchair, an t-abb naomhtha, an tí ag a rabhadar</span>
<lb n="844"/><span>dá fhichid mile manac fá n-a óighréir nó fá n-a smacht, amhail</span>
<lb n="845"/><span>leághthar i Leabhar Ruadh Mic Aodhagáin; agus is córaide so</span>
<lb n="846"/><span>do chreideamhain go léaghthar ag ughdar bharántamhail .i. ag</span>
<lb n="847"/><span>S. Bearnard i mBeatha Mhalacias go dtáinig deisciobal</span>
<lb n="848"/><span>dar bh'ainm Soanus ón Abb Comhghall lér tógbhadh céad</span>
<lb n="849"/><span>mainistir; agus is ar sliocht Íriail mic Conaill Chearnaigh</span>
<lb n="850"/><span>mic Aimhirgin do chlannaibh Rudhruighe atá an Comhghall-so.</span>
<lb n="851"/><span>Ag so mar adeir an duain naoimhsheanchais da dhearbhadh</span>
<lb n="852"/><span>sin:</span></p>
<lb n="853"/>
<lb n="854"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="855"/><span>Comhghall Beannchair mac Séadna,</span>
<lb n="856"/><span>Ar nar cheist uamhan éaga,</span>
<lb n="857"/><span>Fréamh Uladh ar nach fríoth faill</span>
<lb n="858"/><span>Do shíol Íriail mic Conaill.</span></p>
<lb n="859"/>
<lb n="860"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="861"/><span>Is fán am-so fuair Anastasius impir bás agus Cainneach</span>
<lb n="862"/><span>Achaidh Bó, an naomh; agus is do shliocht Fhearghusa mic Róigh</span>
<lb n="863"/><span>an naomh-so; agus rugadh Colum Cille mac Feidhlimidh mic</span>
<lb n="864"/><span>Fearghusa mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh.  Is</span>
<lb n="865"/><span>fán am-so fuair Brighid, inghean Dubhthaigh mic Dreimhne mic</span>
<lb n="866"/><span>Breasail mic Déin mic Connla mic Airt mic Cairbre Niadh</span>
<lb n="867"/><span>mic Cormaic mic Aonghusa Mhóir mic Eochach Finn Fuath</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="868"/><p><span>nAirt mic Feidhlimidh Reachtmhair mic Tuathail Teachtmhair do</span>
<lb n="869"/><span>shíol Éireamhóin bás i n-aois a seacht mbliadhan is cheithre</span>
<lb n="870"/><span>fichid; nó do réir dhruinge oile i n-aois a deich mbliadhan is</span>
<lb n="871"/><span>trí fichid.  Ionann iomorro Brighid is breo-shaighead</span>
<lb n="872"/><span>.i. saighead teine; agus ní héigcneasta sin do ghairm dhi, do</span>
<lb n="873"/><span>bhrígh go raibhe 'n-a teine ar lasadh do ghrádh Dé ag</span>
<lb n="874"/><span>diubhrogadh a guidhe do ghréis go Dia.  Agus do réir an</span>
<lb n="875"/><span>Fhéilire, is í do rinne an rann-so:</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="878"/><span>Mírín aráin eorna áin,</span>
<lb n="879"/><span>Is í mo chuid-se don chlár:</span>
<lb n="880"/><span>Gas bhiorair is uisce te,</span>
<lb n="881"/><span>Is í mo chuid gach n-oidhche.</span></p>
<lb n="882"/>
<lb n="883"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="884"/><span>VI.</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>An seiseadh bliadhain do fhlaitheas Mhuircheartaigh mic</span>
<lb n="887"/><span>Earca do rinneadh Pápa do Shimmachus agus do bhí 'n-a</span>
<lb n="888"/><span>Phápa cúig bliadhna déag agus ocht mí; agus an t-aonmhadh</span>
<lb n="889"/><span>bliadhain ar fhichid do fhlaitheas an Mhuircheartaigh chéadna</span>
<lb n="890"/><span>do rinneadh Pápa do Hormisda agus do bhí 'n-a Phápa naoi</span>
<lb n="891"/><span>mbliadhna.  Is fán am-so do fríoth go míorbhaileach naoimhchorp</span>
<lb n="892"/><span>Antonius manach agus rugadh go hAlexandria é agus</span>
<lb n="893"/><span>do cumhduigheadh i nEaglais Eoin Baiste é.  Tug Muircheartach</span>
<lb n="894"/><span>mac Earca na catha-so síos i n-aonbhliadhain do</span>
<lb n="895"/><span>réir mar adeir an file san rann-so:</span></p>
<lb n="896"/>
<lb n="897"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="898"/><span>Cath Cinn Eich, Cath Almhaine,</span>
<lb n="899"/><span>Lé haimsir oirdheirc amhra,</span>
<lb n="900"/><span>Orgain Chliach, Cath Eibhlinne,</span>
<lb n="901"/><span>Agus Cath Maighe Ailbhe.</span></p>
<lb n="902"/>
<lb n="903"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="904"/><span>Go grod d'éis na gcath-so do chor, fuair Muircheartach bás</span>
<lb n="905"/><span>i dtigh Cleitigh; agus fuair Ailbhe Imligh bás.</span></p>
<lb n="906"/>
<lb n="907"/><p><span>Do ghabh Tuathal Maol Garbh mac Cormaic Chaoich mic</span>
<lb n="908"/><span>Cairbre mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht</span>
<lb n="909"/><span>Éireann trí bliadhna déag.  Is uime ghairthear Tuathal</span>
<lb n="910"/><span>Maol Garbh dhe, Comáin inghean Daill Bhrónaigh a mháthair,</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="911"/><p><span>agus an tan rugadh Tuathal lé, do bhuail a cheann ar chloich</span>
<lb n="912"/><span>mar gheasaibh ag tuar sonais dó, go ndearna an chloch claig</span>
<lb n="913"/><span>'n-a cheann, agus ní fhásadh gruag san gclaig sin; gonadh</span>
<lb n="914"/><span>de sin tugadh Tuathal Maol Garbh air.</span></p>
<lb n="915"/>
<lb n="916"/><p><span>Is i bhflaitheas Tuathail fuair Moctaeus deisciobal</span>
<lb n="917"/><span>Phádraig bás, agus do mhair sé trí chéad bliadhan; agus do </span>
<lb n="918"/><span>rugadh Baoithín dalta Choluim Chille; agus clann an deise</span>
<lb n="919"/><span>dearbhráthar Baoithín agus Colum Cille, agus fuair Comhghall</span>
<lb n="920"/><span>rí Alban bás, agus fuair Mobhí da ngairthí Bearchán</span>
<lb n="921"/><span>na Fáistine do shliocht Fhiachach Aiceadha mic Cathaoir Mhóir</span>
<lb n="922"/><span>bás.  Is i bhflaitheas Tuathail fós tugadh Cath Tortan lé</span>
<lb n="923"/><span>Laighnibh, áit ar marbhadh Earc mac Oiliolla Muilt; agus is</span>
<lb n="924"/><span>uaidh sin tángadar Fir Cheara.  Is fan am-so tugadh Cath</span>
<lb n="925"/><span>Sligighe lé Fearghus is lé Domhnall, dá mhac Muircheartaigh</span>
<lb n="926"/><span>mic Earca, mar ar thuit Eoghan Béal do bhí 'n-a rígh Connacht</span>
<lb n="927"/><span>cúig bliadhna déag ar fhichid leo; agus fuair Odhrán naomh</span>
<lb n="928"/><span>Leathraighe, do shliocht Chonaire mic Mogha Lámha, bás, agus</span>
<lb n="929"/><span>Ciarán mac an tSaoir i n-aois a aoinbhliadhna déag ar</span>
<lb n="930"/><span>fhichid, agus Béoaidh fá hainm da athair agus Dáirearca</span>
<lb n="931"/><span>ainm a mháthar, amhail adeir sé féin san rann-so:</span></p>
<lb n="932"/>
<lb n="933"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="934"/><span>Dáirearca mo mháthair-se,</span>
<lb n="935"/><span>Níor bho banscáil bhocht,</span>
<lb n="936"/><span>Béoaidh an saor fós mh'athair-se,</span>
<lb n="937"/><span>Ó Latharnaibh Molt.</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="940"/><span>Is fán am-so do thuit a cheann d'Abacuc i n-aonach</span>
<lb n="941"/><span>Tailltean tré láimh Chiaráin do thabhairt i n-éitheach; agus do</span>
<lb n="942"/><span>mhair sé cheithre bliadhna mar sin gan cheann idir na</span>
<lb n="943"/><span>manchaibh.  Da éis sin do marbhadh Tuathal Maol Garbh rí</span>
<lb n="944"/><span>Éireann lé Maol Mór mac máthar do Dhiarmaid mac</span>
<lb n="945"/><span>Fearghusa Ceirrbheoil i nGreallaigh Eilte.</span></p>
<lb n="946"/>
<lb n="947"/><p><span>Is i bhflaitheas Tuathail fós do ghabh Guaire mac Colmáin</span>
<lb n="948"/><span>ceannas Connacht i ndiaidh Eoghain Béil; agus tarla an</span>
<lb n="949"/><span>tráth soin an mac fá sine ag Eoghan 'n-a dhalta foghluma ag</span>
<lb n="950"/><span>Ciarán ar tí bheith 'n-a mhanach.  Ceallach fá hainm do, agus</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="951"/><p><span>bréagthar lé caraid Eoghain a coimhthionól Chiaráin é ré</span>
<lb n="952"/><span>ceannas feadhna do dhéanamh orra féin i n-aghaidh Ghuaire.</span>
<lb n="953"/><span>Gidheadh ar dtigheacht amach do Cheallach, thug Ciarán a</span>
<lb n="954"/><span>mhallacht dó, is iarrais ar Dhia bás foiréigneach da bhreith.</span>
<lb n="955"/><span>Ar mbeith iomorro sealad mar sin dó, do thuig gurab olc</span>
<lb n="956"/><span>do rinne míréir Chiaráin do dhéanamh.  Agus téid d'fhios</span>
<lb n="957"/><span>an naoimh Chiaráin agus ciontuighis é féin dó, agus geallais</span>
<lb n="958"/><span>go n-anfadh ar a thoil feadh a ré.  Tug Ciarán a bheannacht</span>
<lb n="959"/><span>dó; gidheadh adubhairt gurab bás foiréigneach do-bhéaradh é.</span>
<lb n="960"/><span>Anais Ceallach san chóimhthionól ó shoin amach, go ndearnadh i</span>
<lb n="961"/><span>gcionn aimsire easpog dhe, agus ar mbeith 'n-a easpog san</span>
<lb n="962"/><span>tír dhó, do bhí ag déanamh rannta agus carad do dhearbhráthair</span>
<lb n="963"/><span>fá hóige ioná é féin, i ndóigh go roichfeadh leis ríoghacht</span>
<lb n="964"/><span>Chonnacht do bhuain amach dhó; agus ar a chlos soin do Ghuaire</span>
<lb n="965"/><span>ollmhuighthear leis triúr do mhuinntir dhílis Cheallaigh féin;</span>
<lb n="966"/><span>gur marbhadh leo é; gonadh mar sin do fíoradh an tuar do </span>
<lb n="967"/><span>rinne Ciarán dó, mar do thairrngir gurab bás foiréigneach</span>
<lb n="968"/><span>do-ghéabhadh Ceallach.</span></p>
<lb n="969"/>
<lb n="970"/><p><span>Do ghabh Diarmaid mac Fearghusa Ceirrbheoil mic</span>
<lb n="971"/><span>Conaill Chréamhthainne mic Néill Naoighiallaigh do shíol</span>
<lb n="972"/><span>Éireamhóin ríoghacht Éireann dá bhliadhain is fiche.  Corbach</span>
<lb n="973"/><span>inghean Mhaine bean do Laighnibh máthair Dhiarmada mic</span>
<lb n="974"/><span>Fearghusa.  Is i bhflaitheas an rígh-se fuair Tighearnach</span>
<lb n="975"/><span>easpog Chluana Eoais, do shliocht Dáire Bharraigh mic</span>
<lb n="976"/><span>Cathaoir Mhóir, bás, agus Oilill mac Muireadhaigh do bhí</span>
<lb n="977"/><span>'n-a rígh Laighean naoi mbliadhna.  Agus do bhí Cormac mac</span>
<lb n="978"/><span>Oiliolla mic Eochach mic Dáire Cearb mic Oiliolla Flann</span>
<lb n="979"/><span>Big 'n-a rígh Mumhan.</span></p>
<lb n="980"/>
<lb n="981"/><p><span>Is fán am-so tugadh Cath Cúile Conaire i gCeara lé</span>
<lb n="982"/><span>Fearghus is lé Domhnall dá mhac Mic Earca, áit ar marbhadh</span>
<lb n="983"/><span>Oilill Anbhann rí Connacht is a bhráthair Aodh Fortamhail;</span>
<lb n="984"/><span>agus is i bhflaitheas an Diarmada-so tarla pláigh i nÉirinn</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="985"/><p><span>da ngairthí an Chrom Chonaill, is do éagadar iomad do</span>
<lb n="986"/><span>naomhaibh ria, is go háirithe Mac Táil Chille Cuilinn.  Is</span>
<lb n="987"/><span>fán am-so tugadh Cath Cúile, áit ar thuiteadar iomad do</span>
<lb n="988"/><span>lucht Corcaighe tré ghuidhe Mhidhe .i. bannaomh uasal do shliocht</span>
<lb n="989"/><span>Fhiachach Suighdhe mic Feidhlimidh Reachtmhair da dtugadar an</span>
<lb n="990"/><span>dream soin míochádhas.</span></p>
<lb n="991"/>
<lb n="992"/><p><span>Is fán am-so fuair Eochaidh mac Connlo mic Caolbhaigh</span>
<lb n="993"/><span>mic Cruinn Badhraoi mic Eochach Cobha mic Luighdheach mic</span>
<lb n="994"/><span>Rossa mic Iomchadha mic Feidhlimidh mic Cais mic Fiachach</span>
<lb n="995"/><span>Aruidhe do bhí 'n-a rígh Uladh dá bhliadhain ar fhichid bás,</span>
<lb n="996"/><span>agus do b'é céidrí Dál nAruidhe é.  Agus fuair Cormac mac</span>
<lb n="997"/><span>Oiliolla rí Laighean bás agus Beag Mac Dé an fáidh; agus</span>
<lb n="998"/><span>rugadh Molua naomhtha mac Sinill mic Aimhirgin mic Éirnín</span>
<lb n="999"/><span>mic Duach mic Briain mic Eochach Mogha; agus fuair Cathfuidh</span>
<lb n="1000"/><span>easpog Achadh Chuinnire bás is an naomh Neasán Lobhar; is</span>
<lb n="1001"/><span>do thógaibh Bréanainn naomhtha do shliocht Chéir mic Fearghusa</span>
<lb n="1002"/><span>Eaglais Chluana Fearta; agus fuair Gabhrán rí Alban</span>
<lb n="1003"/><span>bás; agus tug Gruige mac Maolchon rí Cruithneach maidhm</span>
<lb n="1004"/><span>is ruaig ar Albanchaibh.</span></p>
<lb n="1005"/>
<lb n="1006"/><p><span>Is fán am-so tugadh Cath Cúile Dreimhne lé Fearghus is</span>
<lb n="1007"/><span>lé Domhnall dá mhac Muircheartaigh Mic Earca ar Dhiarmaid</span>
<lb n="1008"/><span>mac Fearghusa, gur cuireadh i raon madhma é féin is gur</span>
<lb n="1009"/><span>marbhadh urmhór a mhuinntire tré ghuidhe Choluim Chille.  Óir</span>
<lb n="1010"/><span>do mharbh seisean, tar chomhairce Choluim, Cuarnán mac Aodha</span>
<lb n="1011"/><span>mic Eochach Tiormcharna, is do dhíoghail Dia sin air san</span>
<lb n="1012"/><span>chath-so.  Do briseadh Cath Cúile Uinnseann i dTeathbha ar</span>
<lb n="1013"/><span>Dhiarmaid lé hAodh mac Bréanainn rí Teathbha, áit ar</span>
<lb n="1014"/><span>marbhadh iomad da mhuinntir; agus da éis sin do chuaidh</span>
<lb n="1015"/><span>Colum Cille i nÍ i nAlbhain, i n-aois a trí bliadhna is dá</span>
<lb n="1016"/><span>fhichid; agus tugadh Cath Móna Doire i nAlbain lé clannaibh</span>
<lb n="1017"/><span>Néill an tuaisceirt, mar ar thuiteadar seacht minríogha do</span>
<lb n="1018"/><span>Chruithneachaibh leo.  Is fán am-so fuair Colmán Mór mac</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1019"/><p><span>Cairbre mic Oiliolla mic Dúnlaing, do bhí 'n-a rígh Laighean</span>
<lb n="1020"/><span>tríochad bliadhan, bás.</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>Is i n-aimsir Dhiarmada mic Cearbhaill do bheith i bhflaitheas</span>
<lb n="1023"/><span>Éireann táinig file Albanach dar bh'ainm Labhán Draoi</span>
<lb n="1024"/><span>i nEirinn; agus do chualaidh iomrádh ar oineach Eochach Aontsúla</span>
<lb n="1025"/><span>sinnsear síl Súilleabháin, agus táinig da ionnsuighe</span>
<lb n="1026"/><span>d'iarraidh tabhartais air, agus ní ghéabhadh bronntanas oile</span>
<lb n="1027"/><span>uaidh acht a leathshúil; agus d'uamhan a cháinte don draoi do</span>
<lb n="1028"/><span>rad Eochaidh a leathshúil dó.  Tárla fán am soin Ruadhán</span>
<lb n="1029"/><span>Lothra ar an láthair, agus mar do chualaidh an itghe</span>
<lb n="1030"/><span>aindlightheach, iarrais ar Dhia súile Labháin do chur i gceann</span>
<lb n="1031"/><span>Eochach, agus an feidhm do-nídís do Labhán do dhéanamh dó;</span>
<lb n="1032"/><span>agus táinig d'aithchuinge an naoimh go ndeachadar súile</span>
<lb n="1033"/><span>Labháin i gceann Eochach agus go ndeinidís an feidhm sin</span>
<lb n="1034"/><span>dó feadh a ré.</span></p>
<lb n="1035"/>
<lb n="1036"/><p><span>VII.</span>
<lb n="1037"/><span>An seachtmhadh bliadhain do fhlaitheas an Diarmada-so</span>
<lb n="1038"/><span>ríogh Éireann táinig cailleach dhubh dar bh'ainm Sineach Chró</span>
<lb n="1039"/><span>do chasaoid ar Ghuaire mac Colmáin ré Diarmaid tré bhreith</span>
<lb n="1040"/><span>na haonbhó do bhí aice uaithe.  Do thionóil Diarmaid sluagh</span>
<lb n="1041"/><span>líonmhar ré dul do bhuain díolaidheachta i mboin na caillighe</span>
<lb n="1042"/><span>do Ghuaire, agus triallais go Sionainn don chur soin.  Do </span>
<lb n="1043"/><span>bhí iomorro tionól sluagh is sochuidhe ag Guaire ar a chionn</span>
<lb n="1044"/><span>don leith oile; agus do chuir Guaire Cuimín Foda mac Fiachna</span>
<lb n="1045"/><span>da iarraidh ar Dhiarmaid gan dul go ceann cheithre n-uaire</span>
<lb n="1046"/><span>bhfichead tar Sionainn siar.  "Ni mór an athchuinge dhuit-se</span>
<lb n="1047"/><span>sin d'fhagháil," ar Diarmaid, "agus do-ghéabhthá ní budh mhó</span>
<lb n="1048"/><span>dá madh é do iarrfá."  Do bhádar trá leath ar leath don</span>
<lb n="1049"/><span>tSionainn, an rí Diarmaid don leith thoir is Guaire don leith</span>
<lb n="1050"/><span>thiar, go maidin ar n-a mhárach.  "Is iongnadh liom," ar</span>
<lb n="1051"/><span>Cuimín, "laighead an tsluaigh-se agat is méad an tsluaigh</span>
<lb n="1052"/><span>atá id aghaidh."  "Tuig a chléirigh," ar Diarmaid, "nach</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="1053"/><p><span>iomad curadh chuireas cath acht mar is toil ré Dia; agus ma's</span>
<lb n="1054"/><span>dímheas atá agat ar ar sluagh-ne, tuig nach iad na crotha</span>
<lb n="1055"/><span>caomha acht na croidheadha cruaidhe chuireas cath."</span></p>
<lb n="1056"/>
<lb n="1057"/><p><span>Do commóradh an comhrac eatorra, an rí go n-a shluagh</span>
<lb n="1058"/><span>do thaoibh, agus Guaire go neart Connacht is Mumhan don</span>
<lb n="1059"/><span>leith oile.  Gidheadh do briseadh do Ghuaire is da shluagh, gur</span>
<lb n="1060"/><span>marbhadh mórán do mhaithibh Connacht is d'fhearaibh Mumhan</span>
<lb n="1061"/><span>ann.  Agus is do ghuidhe Cháimín naomhtha do bheannuigh i</span>
<lb n="1062"/><span>nInis Cealltrach táinig buaidh gcatha do bhreith ar Ghuaire;</span>
<lb n="1063"/><span>óir do throisc Cáimín trí thráth air fá díommbuaidh gcatha do</span>
<lb n="1064"/><span>bheith ar Ghuaire.  An naomh-so Cáimín is do shliocht Fiachach</span>
<lb n="1065"/><span>Aiceadha mic Cathaoir Mhóir é.  Táinig trá Guaire go</span>
<lb n="1066"/><span>Cáimín is tug umhla is óighréir dó, agus do shléacht 'n-a</span>
<lb n="1067"/><span>láthair.  "Ní fhuil breith air gan díommbuaidh gcatha do bheith</span>
<lb n="1068"/><span>ort," ar Cáimín.</span></p>
<lb n="1069"/>
<lb n="1070"/><p><span>Iar gcur iomorro an chatha ar Ghuaire táinig 'n-a aonar</span>
<lb n="1071"/><span>go mainistir bhig a raibhe aoinbhean amháin riaghalta, is do</span>
<lb n="1072"/><span>fhiafruigh an bhean cia hé.  "Fear gráidh do Ghuaire mé," ar</span>
<lb n="1073"/><span>sé.  "Is truagh linn," ar ise, "maidhm do bheith ar an rígh</span>
<lb n="1074"/><span>sin is mó déirc is daonnacht is eineach da bhfuil i nÉirinn,</span>
<lb n="1075"/><span>agus deargár a mhuinntire do thabhairt."  Téid an bhean</span>
<lb n="1076"/><span>riaghalta gus an sruth do bhí láimh ria is atchí bradán ann;</span>
<lb n="1077"/><span>tillis go Guaire ris na scéalaibh sin.  Téid Guaire amach</span>
<lb n="1078"/><span>gus an sruth is marbhais an bradán is rug buidheachas ré</span>
<lb n="1079"/><span>Dia bheith taoibh ris an mbradán an oidhche sin, is a mhionca</span>
<lb n="1080"/><span>do bhádar deich mairt oidhche oile aige.  Téid Guaire ar n-a</span>
<lb n="1081"/><span>mhárach i ndáil a mhuinntire is do-ní comhairle riú an</span>
<lb n="1082"/><span>dtiubhradh cath oile do rígh Éireann nó an ngiallfadh do rinn</span>
<lb n="1083"/><span>ghai dhó.  Is air do chinn Guaire is a mhuinntear dul go</span>
<lb n="1084"/><span>Diarmaid agus gialladh dhó.  Gidheadh is é modh ar ar ghiall</span>
<lb n="1085"/><span>dó, rinn ghai nó chloidhimh an ríogh do chur 'n-a bhéal idir a</span>
<lb n="1086"/><span>fhiaclaibh agus é faon ar a ghlúinibh.  Agus ar mbeith do</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="1087"/><p><span>Ghuaire mar sin, adubhairt an rí lé lucht da mhuinntir féin</span>
<lb n="1088"/><span>ós iseal, "Fionnfam," ar sé, "anois an tré ghlóir dhíomhaoin</span>
<lb n="1089"/><span>do-ní Guaire an t-eineach mór úd."  Tug ar dhraoi da</span>
<lb n="1090"/><span>mhuinntir ní d'iarraidh air a los ealadhna, is ní tug Guaire</span>
<lb n="1091"/><span>aire dhó.  Cuiris lobhar d'iarraidh déirce air ar son Dé.</span>
<lb n="1092"/><span>Tug an dealg óir do bhí 'n-a bhrat don bhocht.  Téid an bocht</span>
<lb n="1093"/><span>uaidh, is tarla duine do mhuinntir an ríogh Dhiarmada ris is</span>
<lb n="1094"/><span>beanais an dealg óir de, is do-bheir do Dhiarmaid é.  Tig</span>
<lb n="1095"/><span>an bocht arís go Guaire da chasaoid sin ris, is tug Guaire</span>
<lb n="1096"/><span>an crios óir do bhí tairis dó, agus beanaid muinntear</span>
<lb n="1097"/><span>Dhiarmada an crios don bhocht, agus tig arís go Guaire</span>
<lb n="1098"/><span>agus rinn chloidhimh Dhiarmada idir a fhiaclaibh; agus mar do </span>
<lb n="1099"/><span>chonnairc Guaire an bocht go tuirseach do thuit sruth déar</span>
<lb n="1100"/><span>uaidh.  "A Ghuaire," ar an rí, "an ar a thruaighe riot bheith</span>
<lb n="1101"/><span>fám chumhachtaibh-se ataoi ag caoi mar sin?"  "Do-bheirim</span>
<lb n="1102"/><span>briathar nach eadh," ar sé, "acht ar a thruaighe liom bocht Dé</span>
<lb n="1103"/><span>do bheith gan ní."  Is ann sin adubhairt Diarmaid ris éirghe</span>
<lb n="1104"/><span>is nach biadh ó shoin amach fá n-a smacht féin, agus go raibhe</span>
<lb n="1105"/><span>rí na n-uile dhúl ós a chionn dá ngiallfadh, is gur leor leis</span>
<lb n="1106"/><span>sin uaidh.  Ceanglaid síoth eatorra féin agus adubhairt</span>
<lb n="1107"/><span>Diarmaid ris teacht go haonach Tailltean i bhfiadhnaise fhear</span>
<lb n="1108"/><span>nÉireann, "agus do-bhéar féin mo thighearnas óm lá féin</span>
<lb n="1109"/><span>amach dhuit," ar sé.</span></p>
<lb n="1110"/>
<lb n="1111"/><p><span>Téid Guaire iar sin go haonach Tailltean agus miach nó</span>
<lb n="1112"/><span>mála airgid ré n-a chois i gcoinne a bhronnta d'fhearaibh</span>
<lb n="1113"/><span>Éireann.  Tug iaramh Diarmaid ar fhearaibh Éireann gan</span>
<lb n="1114"/><span>aon díobh d'iarraidh aoinneithe ar Ghuaire san aonach.  Dá</span>
<lb n="1115"/><span>lá dhó amhlaidh sin; an treas lá iomorro adubhairt Guaire</span>
<lb n="1116"/><span>ré Diarmaid fios do chur ar easpog chuige go ndearnadh a</span>
<lb n="1117"/><span>fhaoisidin is a ongadh.  "Créad sin?" ar Diarmuid.  "Bás</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="1118"/><p><span>atá im ghar," ar Guaire.  "Cionnus tuigeas tú sin?" ar</span>
<lb n="1119"/><span>Diarmaid.  "Tuigim," ar Guaire, "fir Éireann ar aon</span>
<lb n="1120"/><span>láthair agus gan neach dhíobh ag iarraidh neithe orm."  Tug</span>
<lb n="1121"/><span>Diarmaid ann sin cead bronntais do Ghuaire.  Gabhais</span>
<lb n="1122"/><span>Guaire ag bronnadh neithe do gach aonduine an tan soin;</span>
<lb n="1123"/><span>agus ma's fíor, ba faide an lámh lé ndáileadh ní do na</span>
<lb n="1124"/><span>bochtaibh ioná an lámh lé dtiodhlaiceadh ní don éigse.  Do </span>
<lb n="1125"/><span>rinne Diarmaid síoth is síothcháin ré Guaire an tráth soin</span>
<lb n="1126"/><span>do láthair fhear nÉireann is do bhádar muinnteardha da</span>
<lb n="1127"/><span>chéile ó shoin amach.</span></p>
<lb n="1128"/>
<lb n="1129"/><p><span>Tarla go raibh duine naomhtha cráibhtheach do dhearbhráithar</span>
<lb n="1130"/><span>ag Guaire dar bh'ainm Mochua; agus aimsir da ndeachaidh do</span>
<lb n="1131"/><span>dhéanamh an chorghais go tobar fíoruisce atá láimh ré Buirinn</span>
<lb n="1132"/><span>siar budh dheas, cúig mhíle ó Dhurlus Guaire, is gan 'n-a</span>
<lb n="1133"/><span>fhochair acht aon mhaiccléireach amháin do bhíodh ag friothólamh</span>
<lb n="1134"/><span>an aifrinn dó.  Is ní chaitheadh féin ná an maiccléireach san</span>
<lb n="1135"/><span>ló go n-oidhche acht aonphroinn, is ní caithtí ann sin leo acht</span>
<lb n="1136"/><span>beagán d'arán eorna is biorar is fíoruisce.  Agus iar</span>
<lb n="1137"/><span>dteacht laoi Cásca is iar rádh aifrinn do Mhochua do ghabh</span>
<lb n="1138"/><span>mian feola an maiccléireach, is adubhairt ris an naomh</span>
<lb n="1139"/><span>Mochua go rachadh go Durlus d'fhios Ghuaire d'fhagháil a</span>
<lb n="1140"/><span>shásuighthe feola.  "Ná déin," ar Mochua, "an agam-sa go</span>
<lb n="1141"/><span>nguidhinn Dia d'iarraidh feola dhuit."  Agus leis sin léigis</span>
<lb n="1142"/><span>a ghluine ré lár is do ghéaruigh ar a ghuidhe go Dia ar</span>
<lb n="1143"/><span>iarraidh feola don mhaiccléireach.  I n-aoinfheacht sin is biadh</span>
<lb n="1144"/><span>da fhreastal go bordaibh tighe Guaire, táinig do ghuidhe</span>
<lb n="1145"/><span>Mochua gur sciobadh na miasa is an fheoil do bhí orra a</span>
<lb n="1146"/><span>lámhaibh an luchta do bhí ag a bhfreastal, is trialltar leo</span>
<lb n="1147"/><span>tar sleasaibh an mhúir amach go ndearnadar go réimdhíreach</span>
<lb n="1148"/><span>gus an bhfásach 'n-a raibhe Mochua; is téid Guaire go líon a</span>
<lb n="1149"/><span>theaghlaigh ar marcuidheacht i dtóiruidheacht na mias.  Agus</span>
<lb n="1150"/><span>nuair rángadar na miasa do láthair Mhochua do ghabh ag</span>
<lb n="1151"/><span>mioladh is ag móradh anma Dé, agus adubhairt ris an</span>
<lb n="1152"/><span>maiccléireach a shásadh don fheoil d'ithe.</span>
<lb n="1153"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="1154"/><p><span>Leis sin tug súil seacha is atchí an machaire lán do mharcshluagh,</span>
<lb n="1155"/><span>is adubhairt nár shochar dó féin an fheoil d'fhagháil</span>
<lb n="1156"/><span>is méad na tóire sin do bhí 'n-a diaidh.  "Ní heagal</span>
<lb n="1157"/><span>duit," ar Mochua, "mo dhearbráthair go n-a theaghlach atá</span>
<lb n="1158"/><span>ann, is guidhim-se Dia gan neach dhíobh do léigean tairis</span>
<lb n="1159"/><span>siúd go beith sáthach dhuit-se."  Agus leis sin leanaid buinn</span>
<lb n="1160"/><span>na n-each don talamh go nach raibhe neart dóibh triall tairis</span>
<lb n="1161"/><span>sin go beith sáthach don mhaiccléireach.  Is ann sin do ghuidh</span>
<lb n="1162"/><span>Mochua Dia 'ga iarraidh air scaoileadh da dhearbhráthair is</span>
<lb n="1163"/><span>da theaghlach.  Scaoiltear leis sin díobh is tigid do láthair</span>
<lb n="1164"/><span>Mhochua.  Léigis Guaire ar a ghlúinibh é féin do láthair an</span>
<lb n="1165"/><span>naoimh Mochua is iarrais maithmheachas air.  "Ni heagal</span>
<lb n="1166"/><span>duit a dhearbhráthair; gidheadh ithtear an biadh libh annso."</span>
<lb n="1167"/><span>Agus iar gcaitheamh a phroinne do Ghuaire is da mhuinntir</span>
<lb n="1168"/><span>ceileabhraid do Mhochua is tillid go Durlus ar a n-ais.</span>
<lb n="1169"/><span>Is dearbhadh ar fhírinne an sceoil-se gurab Bóthar na Mias</span>
<lb n="1170"/><span>ghairthear do na cúig mhílibh do shlighe atá ó Dhurlus gus an</span>
<lb n="1171"/><span>dtobar 'n-a raibhe Mochua an tan soin.</span></p>
<lb n="1172"/>
<lb n="1173"/><p><span>VIII.</span>
<lb n="1174"/><span>Is i n-aimsir Dhiarmada mic Fearghusa ríogh Éireann do </span>
<lb n="1175"/><span>bhí Béacán naomhtha ann.  Adeirid drong ré seanchus go</span>
<lb n="1176"/><span>raibhe mac oile i n-éagmais Fhiachach Muilleathain ag Eoghan</span>
<lb n="1177"/><span>Óg .i. Diarmaid, agus is ar sliocht an Diarmada-so táinig</span>
<lb n="1178"/><span>Béacán naomhtha do bheannuigh i gCill Bhéacáin i Múscruidhe</span>
<lb n="1179"/><span>Chuirc; agus fós adeirid na seancaidh go rabhadar triúr</span>
<lb n="1180"/><span>mac ag Fiachaidh Muilleathan féin .i. Oilill Flann Mór</span>
<lb n="1181"/><span>Oilill Flann Beag is Deachluath.  Ag so deismireacht ar</span>
<lb n="1182"/><span>sin:</span></p>
<lb n="1183"/>
<lb n="1184"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1185"/><span>Béacán ó Dhiarmaid naomh nár,</span>
<lb n="1186"/><span>Déanam clann Fhiachach d'iomrádh,</span>
<lb n="1187"/><span>Dream dar chomhaill tír is tuath,</span>
<lb n="1188"/><span>Dá Oilill díobh is Deachluath.</span></p>
<lb n="1189"/>
<lb n="1190"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1191"/><span>Is fán am-so do mheas Breasal mac Diarmada mic</span>
<lb n="1192"/><span>Fearghusa .i. mac ríogh Éireann, fleadh d'ollmhughadh da athair</span>
<lb n="1193"/><span>ag Ceanannus na Midhe, is níor mhaise leis aoinní da raibhe</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="1194"/><p><span>aige i gcomhair na fleidhe sin gan mairtfheoil 'n-a mbiadh</span>
<lb n="1195"/><span>foirrcheas ré n-a dáil ar an bhfleidh sin da athair.  Gidheadh</span>
<lb n="1196"/><span>ní fhuair a samhail sin do mhairtfheoil i gcomhfhoigse dhó acht</span>
<lb n="1197"/><span>aonmhart do bhí ag mnaoi riaghalta i gCill Ealchruidhe,</span>
<lb n="1198"/><span>agus iarrais Breasal an mart go háiseach umhal ar an</span>
<lb n="1199"/><span>mnaoi, is do thairg seacht mba is tarbh do chionn na haonbhó</span>
<lb n="1200"/><span>d'fhagháil dó.  Éimghis an bhean é.  Tairis sin tug seisean</span>
<lb n="1201"/><span>an bhó da haimhdheoin uaithe gur mharbh ar an bhfleidh í.  Agus</span>
<lb n="1202"/><span>iar mbeith i n-áineas na fleidhe do rígh Éireann is da</span>
<lb n="1203"/><span>mhuinntir, tig an chailleach is do rinne casaoid ar Bhreasal</span>
<lb n="1204"/><span>ris an rígh.  Ar gclos iomorro na casaoide sin do</span>
<lb n="1205"/><span>Dhiarmaid .i. an rí, do ghabh dásacht feirge é, is adubhairt go</span>
<lb n="1206"/><span>mbáiseochadh sé Breasal tré shárughadh chaillighe Chille</span>
<lb n="1207"/><span>hEalchruidhe, is beiris leis é ar bruach abhann Lorcaighe, gur</span>
<lb n="1208"/><span>báthadh leis Breasal amhlaidh sin.  Gabhais aithreachas Diarmaid</span>
<lb n="1209"/><span>tré n-a mhac do bháthadh, is téid da cheisneamh sin ré</span>
<lb n="1210"/><span>Colum Cille, is adubhairt Colum ris teacht d'fhios an athlaoich</span>
<lb n="1211"/><span>Bhéacáin don Mhumhain, agus triallais féin is Colum Cille</span>
<lb n="1212"/><span>mar aon ris go rángadar Cill Bhéacáin don leith thuaidh do</span>
<lb n="1213"/><span>Shliabh gCrot.  Agus is amhlaidh fuaradar an naomh is é ag</span>
<lb n="1214"/><span>déanamh cloidh timcheall a reilge is a aibíd fliuch 'n-a</span>
<lb n="1215"/><span>thimcheall.  Mar fuair Béacán amharc ar Dhiarmaid, is eadh</span>
<lb n="1216"/><span>adubhairt: "Fán dtalamh a fhionghalaigh," ar sé.  Leis</span>
<lb n="1217"/><span>sin téid Diarmaid go glúinibh i dtalmhain.  "D'iarraidh</span>
<lb n="1218"/><span>comairce ort-sa san ngníomh do rinne táinig sé," ar Colum</span>
<lb n="1219"/><span>Cille, "agus ag iarraidh ort t'impidhe do chur go Dia fá</span>
<lb n="1220"/><span>n-a mhac d'aithbheodhadh."  Leis sin guidhis Béacán Dia go</span>
<lb n="1221"/><span>dúthrachtach fá thrí ar fhoráileamh Choluim Chille; agus is mar</span>
<lb n="1222"/><span>sin do haithbheodhadh mac ríogh Éireann, .i. Breasal, tré</span>
<lb n="1223"/><span>ghuidhe Bhéacáin naomhtha; gur móradh ainm Dé is Bhéacáin</span>
<lb n="1224"/><span>trés an mhíorbhal soin.</span></p>
<lb n="1225"/>
<lb n="1226"/><p><span>Tarla Guaire mac Colmáin, fá fear comhaimsire don</span>
<lb n="1227"/><span>Diarmaid-se, is Cuimín Foda mac Fiachna is Cáimín Inse</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="1228"/><p><span>Cealltrach i dteampull mór na hinse.  Agus do cuireadh</span>
<lb n="1229"/><span>trí ceasta eatorra.  Ar dtús adubhairt Cáimín, "Créad, a</span>
<lb n="1230"/><span>Ghuaire," ar sé, "an ní budh mhaith leat agat?"  "Ór is</span>
<lb n="1231"/><span>ionnmhas ré a bhronnadh," ar Guaire.  "Agus tusa, a</span>
<lb n="1232"/><span>Chuimín," ar Guaire, "créad an ní budh mhian leat?"</span>
<lb n="1233"/><span>"Iomad leabhar ré friotal na fírinne," ar Cuimín.  "Agus</span>
<lb n="1234"/><span>tusa, a Cháimín," ar Cuimín, "créad do mhian-sa?"  "Iomad</span>
<lb n="1235"/><span>galar ar mo chorp," ar Cáimín.  Agus fuaradar a dtriúr</span>
<lb n="1236"/><span>a miana, acht i ndeireadh a ré gur heascaineadh Cuimín lé</span>
<lb n="1237"/><span>Mochua, agus gur bhean gach rath dhe, ma's fíor don tseanchus.</span></p>
<lb n="1238"/>
<lb n="1239"/><p><span>Táinig Guaire mac Colmáin trí catha do shluagh Connacht</span>
<lb n="1240"/><span>d'argain Mhumhan go dtarla Díoma mac Ronáin mic</span>
<lb n="1241"/><span>Aonghusa fá rí Caisil an tan soin dó i nUíbh Fidhghinnte ré</span>
<lb n="1242"/><span>ráidhtear Clár Chonntae Luimnigh aniú, agus tug Díoma is</span>
<lb n="1243"/><span>Guaire cath da chéile ag Carn Fearadhaigh, gur briseadh do</span>
<lb n="1244"/><span>Ghuaire is do Chonnachtaibh ann.  Agus do marbhadh an nuimhir dho-</span>
<lb n="1245"/><span>áirmhighthe dhíobh mar aon ré sé triathaibh d'uaislibh Connacht.</span>
<lb n="1246"/><span>Is é adhbhar fá dtáinig Guaire ar an sluagh soin ag éiliughadh</span>
<lb n="1247"/><span>a raibhe ó Shliabh Echtghe go Luimneach do bhí do sheanroinn</span>
<lb n="1248"/><span>Chonnacht nó go dtug Lughaidh Meann mac Aonghusa Tírigh</span>
<lb n="1249"/><span>seacht gcatha ar Chonnachtaibh mar ar mharbh seacht ríogha dhíobh,</span>
<lb n="1250"/><span>agus gan do shluagh aige acht amhsuidh is giollanraidh go</span>
<lb n="1251"/><span>ndearnaidh sé fearann cloidhimh da bhfuil ó Bheirn trí</span>
<lb n="1252"/><span>gCarbad ag Carn Fhearadhaigh go Luchad .i. Bealach an</span>
<lb n="1253"/><span>Luchaide, agus ó Áth na Bóraimhe go Léim an Chon; gonadh</span>
<lb n="1254"/><span>da dhearbhadh sin do rinne Cormac mac Cuileannáin an</span>
<lb n="1255"/><span>rann-so:</span></p>
<lb n="1256"/>
<lb n="1257"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1258"/><span>Fá hé sin an Lughaidh Láimhdheirg</span>
<lb n="1259"/><span>Tall ar Chóigeadh Chonnacht chain,</span>
<lb n="1260"/><span>Ó Charn Fhearadhaigh fá uchad,</span>
<lb n="1261"/><span>Go hÁth Luchad lán do ghail.</span></p>
<lb n="1262"/>
<lb n="1263"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1264"/><span>Fá lucht comhaimsire dá chéile Mochua is Colum Cille,</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="1265"/><p><span>agus ar mbeith i ndíthreibh an fhásaigh do Mhochua nó Mac</span>
<lb n="1266"/><span>Duach, ní raibhe do spréidh shaoghalta aige acht coileach is luchóg</span>
<lb n="1267"/><span>is cuil.  Is é feidhm do-níodh an coileach dó, iarmhéirghe an</span>
<lb n="1268"/><span>mheadhóin oidhche do choimhéad.  An luchóg iomorro ní léigeadh dó</span>
<lb n="1269"/><span>acht cúig uaire do chodladh san ló go n-oidhche, agus an tan do</span>
<lb n="1270"/><span>thogradh ní-sa mhó do chodladh do dhéanamh, ar mbeith tuirseach</span>
<lb n="1271"/><span>dó ó iomad croisfhidhiol is sléachtan, do ghabhadh an luchóg ag</span>
<lb n="1272"/><span>slíobadh a chluas go ndúscadh amhlaidh sin é.  An chuil, cheana,</span>
<lb n="1273"/><span>is é feidhm do-níodh bheith ag siubhal ar gach líne da léaghadh</span>
<lb n="1274"/><span>'n-a Psaltair, is an tan do-níodh scíoth ó bheith ag cantain a</span>
<lb n="1275"/><span>psalm do chomhnuigheadh an chuil ar an line d'fhágbhadh go</span>
<lb n="1276"/><span>tilleadh arís do rádh a psalm dhó.  Tarla go grod da éis</span>
<lb n="1277"/><span>sin go bhfuaradar na trí seoide sin bás; agus scríobhais</span>
<lb n="1278"/><span>Mochua leitir da éis sin go Colum Cille ar mbeith i nÍ i</span>
<lb n="1279"/><span>nAlbain dó, agus do-ní casaoid ar éag na healtan soin.</span>
<lb n="1280"/><span>Scríobhais Colum Cille chuige agus is eadh adubhairt: "A</span>
<lb n="1281"/><span>bhráthair," ar sé, "ní cuirthe dhuit i n-iongantas éag na</span>
<lb n="1282"/><span>healtan do chuaidh uait, óir ní bhí an tubaist acht mar a mbí</span>
<lb n="1283"/><span>an spréidh."  Measaim ar an súgradh-so na bhfíornaomh nach</span>
<lb n="1284"/><span>raibhe suim aca sna sealbhaibh saoghalta, ní hionann is</span>
<lb n="1285"/><span>mórán do luchth na haimsire-se.</span></p>
<lb n="1286"/>
<lb n="1287"/><p><span>Da éis sin do marbhadh Diarmaid mac Fearghusa Ceirrbheoil</span>
<lb n="1288"/><span>rí Éireann i Ráith Bhig i Maigh Line lé hAodh Dubh</span>
<lb n="1289"/><span>mac Suibhne Aruidhe, agus tugadh a cheann go Cluain Mic</span>
<lb n="1290"/><span>Nóis, is do hadhnaiceadh a cholann i gCuinnire.</span></p>
<lb n="1291"/>
<lb n="1292"/><p><span>Do ghabh Feargus is Domhnall dá mhac Muircheartaigh</span>
<lb n="1293"/><span>mic Earca mic Muireadhaigh, mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh</span>
<lb n="1294"/><span>do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann aoin bhliadhain</span>
<lb n="1295"/><span>amháin.  Duinnseach inghean Duach Teangumha ríogh Connacht</span>
<lb n="1296"/><span>máthair na mac-so.  Is fán am-so tugadh Cath Gabhra Lithfe</span>
<lb n="1297"/><span>ar Laighnibh lé Fearghus is lé Domhnall, áit ar thuit cheithre</span>
<lb n="1298"/><span>céad do Laighnibh is do marbhadh Díomán mac Cairill mic</span>
<lb n="1299"/><span>Muireadhaigh Mhuindeirg, do bhí 'n-a rígh Uladh deich mbliadhna,</span>
<lb n="1300"/><span>lé bachlachaibh Boirne.  Agus 'n-a dhiaidh sin fuair Fearghus</span>
<lb n="1301"/><span>is Domhnall bás.</span>
<lb n="1302"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="1303"/><p><span>Do ghabh Eochaidh mac Domhnaill mic Muircheartaigh mic</span>
<lb n="1304"/><span>Earca agus Baodán mac Muircheartaigh mic Earca do shíol</span>
<lb n="1305"/><span>Éireamhóin ríoghacht Éireann.  Trí bliadhna dhóibh.  Is fán</span>
<lb n="1306"/><span>am-so fuair Cairbre Crom mac Criomhthainn Sréibh mic</span>
<lb n="1307"/><span>Eochach mic Aonghusa mic Natfraoich do bhí 'n-a rígh Mumhan</span>
<lb n="1308"/><span>tríochad bliadhan bás.  Tairis sin is é an Cairbre Crom-so</span>
<lb n="1309"/><span>ré n-a bhás tug Cath Feimhean ar Cholmán Bheag mac Diarmada,</span>
<lb n="1310"/><span>áit ar briseadh do Cholmán is ar marbhadh iomad da</span>
<lb n="1311"/><span>mhuinntir ann.  Agus is uime do gairthí Cairbre Crom dhe</span>
<lb n="1312"/><span>ar n-a bheith da oileamhain nó da altrom i gCromghlaise,</span>
<lb n="1313"/><span>amhail adeir an file san rann-so:</span></p>
<lb n="1314"/>
<lb n="1315"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1316"/><span>Díreach é ó fhionn go bonn,</span>
<lb n="1317"/><span>Fear fírfhéata Cairbre Crom,</span>
<lb n="1318"/><span>Is air do ghabh ainm ré ais,</span>
<lb n="1319"/><span>Ar a altrom i gCromghlais.</span></p>
<lb n="1320"/>
<lb n="1321"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1322"/><span>Is é an Cairbre Crom-so do bhronn Cluain Uama do Dhia</span>
<lb n="1323"/><span>is do mhac Léinín.</span></p>
<lb n="1324"/>
<lb n="1325"/><p><span>Adeirid dream ré seanchus gurab fán am-so fuair</span>
<lb n="1326"/><span>Bréanainn Biorra bás.  Gidheadh do mhair sé naoi bhfichid</span>
<lb n="1327"/><span>bliadhan do réir an tseanchusa san rann-so síos:</span></p>
<lb n="1328"/>
<lb n="1329"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1330"/><span>Mairg nach roicheann mór a rath</span>
<lb n="1331"/><span>Bréanainn fá hálainn a rioth,</span>
<lb n="1332"/><span>Ceithre fichid agus céd,</span>
<lb n="1333"/><span>Is é méd baoi ar an mbioth.</span></p>
<lb n="1334"/>
<lb n="1335"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1336"/><span>Da éis sin tugadh Cath Tola is Forthola lé Fiachaidh mac</span>
<lb n="1337"/><span>Baodáin ar Éilibh agus ar Osruighibh, áit ar thuit iomad</span>
<lb n="1338"/><span>d'Éilibh is d'Osruighibh ann.  Agus fuair Conall mac Comhghaill</span>
<lb n="1339"/><span>rí Dál Riada i nAlbain bás, ar mbeith sé bliadhna</span>
<lb n="1340"/><span>déag i bhflaitheas na hAlban dó; agus is é an Conall-so</span>
<lb n="1341"/><span>do bhronn oilean Í i nAlbain do Cholum Chille.  Da éis</span>
<lb n="1342"/><span>sin do thuit Eochaidh is Baodán lé Crónán mac Tighearnaigh</span>
<lb n="1343"/><span>rí Ciannachta Ghlinne Geimhean.</span></p>
<lb n="1344"/>
<lb n="1345"/><p><span>Do ghabh Ainmire mac Séadna mic Fearghusa Ceannfhoda</span>
<lb n="1346"/><span>mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh do shíol</span>
<lb n="1347"/><span>Éireamhóin ríoghacht Éireann trí bliadhna.  Brighid inghean</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="1348"/><p><span>Chobhthaigh mic Oiliolla do Laighnibh Arda Ladhrann bean</span>
<lb n="1349"/><span>Ainmire máthair Aodha mic Ainmire.  Da éis sin do thuit</span>
<lb n="1350"/><span>Ainmire lé Fearghus mac Néill ar earbadh Bhaodáin mic</span>
<lb n="1351"/><span>Ninneadha i gCarraig Léime an Eich.</span></p>
<lb n="1352"/>
<lb n="1353"/><p><span>Do ghabh Baodán mac Ninneadha mic Fearghusa Ceannfhoda</span>
<lb n="1354"/><span>mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh do shíol</span>
<lb n="1355"/><span>Éireamhóin ríoghacht Éireann aoin bhliadhain amháin.  Cacht</span>
<lb n="1356"/><span>inghean ríogh Fionnghall bean Bhaodáin; agus is i bhflaitheas</span>
<lb n="1357"/><span>Bhaodáin fuair an naomh, Bréanainn Chluana Fearta, bás,</span>
<lb n="1358"/><span>agus Aodh mac Eochach Tiormcharna rí Connacht do marbhadh</span>
<lb n="1359"/><span>i gCath Bágha, is Baodán mac Cairill rí Uladh, is Ruadhán</span>
<lb n="1360"/><span>Lothra an naomh.  Do shliocht Oiliolla Flann Big mic Fiachach</span>
<lb n="1361"/><span>Muilleathain dó.  Agus do marbhadh Baodán mac Ninneadha</span>
<lb n="1362"/><span>rí Éireann leis an dá Chuimín .i. Cuimín mac Colmáin Bhig is</span>
<lb n="1363"/><span>Cuimín mac Libhréin i gCarraig Léime an Eich i nIomairg.</span>
<lb n="1364"/><span>Is í fá haois don Tighearna do réir Bheda, san cheathramhadh</span>
<lb n="1365"/><span>chaibidil don treas leabhar do Stair na Sacsan, ag dul do</span>
<lb n="1366"/><span>Cholum Cille i nAlbain 565.</span></p>
<lb n="1367"/>
<lb n="1368"/><p><span>IX.</span>
<lb n="1369"/><span>Do ghabh Aodh mac Ainmireach mic Séadna mic Fearghusa</span>
<lb n="1370"/><span>Ceannfhoda mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh do</span>
<lb n="1371"/><span>shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna ar fhichid.</span>
<lb n="1372"/><span>Brighid, inghean Chobhthaigh mic Oiliolla do Laighnibh, máthair</span>
<lb n="1373"/><span>an Aodha-so.  Is é Aodh mac Ainmireach tug Cath Béal Dáthí,</span>
<lb n="1374"/><span>mar ar thuit Colmán Beag mac Diarmada agus cúig míle</span>
<lb n="1375"/><span>mar aon ris tré fháistine Choluim Chille.  Is fán am-so</span>
<lb n="1376"/><span>fuair Seanach easpog Chluana hIoraird bás, is Fiachaidh mac</span>
<lb n="1377"/><span>Baodáin mic Cairill mic Muireadhaigh Mhuindeirg do bhí 'n-a</span>
<lb n="1378"/><span>rígh Uladh cúig bliadhna ar fhichid, gur thuit an tráth-so i</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="1379"/><p><span>gCath Beatha lé Fiachaidh mac Déamáin.  Agus fuair Feidhlim</span>
<lb n="1380"/><span>mac Tighearnaigh rí Mumhan bás.</span></p>
<lb n="1381"/>
<lb n="1382"/><p><span>Is lé hAodh mac Ainmireach do commóradh mórdháil</span>
<lb n="1383"/><span>Droma Ceat mar a raibhe comhdháil uaisle is eagailse</span>
<lb n="1384"/><span>Éireann.  Agus is trí hadhbhair prinnsiopálta do bhí ag</span>
<lb n="1385"/><span>Aodh ré cruinniughadh na comhdhála soin.  An céadadhbhar</span>
<lb n="1386"/><span>díobh do dhíbirt na bhfileadh a hÉirinn ar a méid do mhuirear</span>
<lb n="1387"/><span>is ar a dheacracht a riar.  Óir do bhíodh tríochad i mbuidhin</span>
<lb n="1388"/><span>an ollaimh agus cúig fhir déag i mbuidhin an anroth .i. an</span>
<lb n="1389"/><span>té fá goire céim san bhfilidheacht don ollamh.  Agus do </span>
<lb n="1390"/><span>bhádar fán am soin, beagnach, trian bhfear nÉireann ré</span>
<lb n="1391"/><span>filidheacht, is do bhídís ó Shamhain go Bealltaine ar coinnmheadh</span>
<lb n="1392"/><span>ar fhearaibh Éireann.  Ar n-a mheas d'Aodh mac</span>
<lb n="1393"/><span>Ainmireach gur throm an t-ualach d'Éirinn iad, do chuir</span>
<lb n="1394"/><span>roimhe a ndíbirt as an ríoghacht uile.  Adhbhar oile fós do </span>
<lb n="1395"/><span>bhí ag Aodh ré díbirt na bhfileadh, mar do chuadar d'iarraidh</span>
<lb n="1396"/><span>deilg óir do bhí i mbrat Aodha.  Dealg sin trá do fhágbhadh</span>
<lb n="1397"/><span>gach rí mar shéadchomhartha ag gach rígh thigeadh 'n-a dhiaidh;</span>
<lb n="1398"/><span>agus is é iarraidh an deilg go ainmhianach dóibh do ghríosuigh</span>
<lb n="1399"/><span>Aodh ré n-a n-athchur gur hionnarbadh go Dál Riada Uladh</span>
<lb n="1400"/><span>iad.  Do bhí díochur roimhe sin ar na fileadhaibh ré linn</span>
<lb n="1401"/><span>Chonchubhair mic Neasa Ríogh Uladh tré n-a n-ainbhreathaibh</span>
<lb n="1402"/><span>féin.</span></p>
<lb n="1403"/>
<lb n="1404"/><p><span>Do thionóladar fileadha Éireann an tráth soin i gcoinne</span>
<lb n="1405"/><span>is i gcomhdháil a chéile; agus do b'é a líon ar an gcomhdháil</span>
<lb n="1406"/><span>sin deich gcéad d'fhileadhaibh ag a raibhe buidhean; agus do </span>
<lb n="1407"/><span>bhádar an tráth soin ag cinneadh chomhairle ar dhul i nAlbain;</span>
<lb n="1408"/><span>agus mar do chualaidh Conchubhar sin téid Cú Chulainn 'n-a</span>
<lb n="1409"/><span>ndáil, agus tug congbháil seacht mbliadhan dóibh, amhail</span>
<lb n="1410"/><span>adeir an file san rann-so do beanadh as an duain darab</span>
<lb n="1411"/><span>tosach, Eamhain Uladh ionmhain leam:</span></p>
<lb n="1412"/>
<lb n="1413"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1414"/><span>Éirghid Ulaidh, amhra an sluagh,</span>
<lb n="1415"/><span>Um Chonchubhar chloidheamhruadh;</span>
<lb n="1416"/><span>Coinnmheadh sheacht mbliadhan go mblaidh,</span>
<lb n="1417"/><span>Uainne do na fileadhaibh.</span>
<lb n="1418"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="1419"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1420"/><span>Da éis sin do scaoilsiod na fileadha fá Eirinn is ní raibhe</span>
<lb n="1421"/><span>díochur ortha ó shoin amach go haimsir Fhiachna mic Baodáin</span>
<lb n="1422"/><span>ríogh Uladh, ná ó aimsir Fhiachna go haimsir Mhaoilchobha mic</span>
<lb n="1423"/><span>Déamáin mic Cairill ríogh Uladh, ná ó aimsir Mhaoilchobha</span>
<lb n="1424"/><span>go haimsir Aodha mic Ainmireach.  Fá thrí iomorro do dhiúltadar</span>
<lb n="1425"/><span>fir Éireann do na fileadhaibh gur fhostuidheadar</span>
<lb n="1426"/><span>Ulaidh gach uair díobh soin iad.   An chéaduair do díbreadh</span>
<lb n="1427"/><span>iad fá hé a líon míle; gur ro fhost Conchubhar go maithibh</span>
<lb n="1428"/><span>Uladh seacht mbliadhna iad, amhail adubhramar.  An dara</span>
<lb n="1429"/><span>díbirt do rinneadh orra ro fhost Fiachna mac Baodáin rí</span>
<lb n="1430"/><span>Uladh bliadhain iad, agus seacht gcéad a líon um Eochaidh</span>
<lb n="1431"/><span>Ríghéigeas, amhail adeir an file san duain réamhráidhte:</span></p>
<lb n="1432"/>
<lb n="1433"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1434"/><span>Eochaidh Ríghéigeas reacht rán,</span>
<lb n="1435"/><span>Luidh go Fiachna mac Baodáin,</span>
<lb n="1436"/><span>Fofríoth fáilte dhíomhor dhe</span>
<lb n="1437"/><span>Na filidh ros fostaighthe.</span></p>
<lb n="1438"/>
<lb n="1439"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1440"/><span>An treas feacht do díbreadh iad go ro fhost Maolcobha</span>
<lb n="1441"/><span>rí Uladh iad, dá chéad déag a líon, um Dhallán Forgaill</span>
<lb n="1442"/><span>is um Sheanchán, amhail adeir an file san duain chéadna.</span>
<lb n="1443"/><span>Ag so mar adeir:</span></p>
<lb n="1444"/>
<lb n="1445"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1446"/><span>Feacht do Mhaolcobha na gcliar,</span>
<lb n="1447"/><span>Ré hIobhar Chinn Tráchta aniar;</span>
<lb n="1448"/><span>Dá chéad déag file fosfuair</span>
<lb n="1449"/><span>Fris an Iobhar aniar-dtuaidh;</span></p>
<lb n="1450"/>
<lb n="1451"/><p><span>Do rad dóibh Maolcobha, an cing,</span>
<lb n="1452"/><span>Coinnmheadh teora mbliadhan mbinn,</span>
<lb n="1453"/><span>Méaraidh go ló an bhrátha bháin</span>
<lb n="1454"/><span>Do chine dhealbhdha Dhéamáin.</span></p>
<lb n="1455"/>
<lb n="1456"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1457"/><span>An dara hadhbhar fár commóradh mórdháil Droma Ceat, i</span>
<lb n="1458"/><span>ndóigh go gcuirfeadh Aodh buinchíos ar Dhál Riada i nAlbain,</span>
<lb n="1459"/><span>agus gan do chíos aige orra roimhe sin acht éirghe shluagh ar</span>
<lb n="1460"/><span>muir is ar tír is íoc éarca lé rígh Éireann, amhail do</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="1461"/><p><span>orduigh Colmán mac Coimhgheallaigh, do réir mar adeir sé</span>
<lb n="1462"/><span>féin san rann-so:</span></p>
<lb n="1463"/>
<lb n="1464"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1465"/><span>Sluaigheadh la fonnaibh do ghrés,</span>
<lb n="1466"/><span>Cobhlach ar muir go mbithbhés -</span>
<lb n="1467"/><span>Mo bhreath bheilghlic gan bhine -</span>
<lb n="1468"/><span>Is éiric lá deirbhfhine.</span></p>
<lb n="1469"/>
<lb n="1470"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1471"/><span>An treas adhbhar fár commóradh mórdháil Droma Ceat,</span>
<lb n="1472"/><span>do dhíochur Scannláin Mhóir mic Cinnfhaolaidh a flaitheas</span>
<lb n="1473"/><span>Osruighe, tré gan buinchíos d'íoc ré hAodh, agus ar tí a mhic</span>
<lb n="1474"/><span>Iollainn mic Scannláin do ríoghadh ar Osruighibh tré bheith</span>
<lb n="1475"/><span>umhal san mbuinchíos d'Aodh.  Gonadh iad soin na trí fátha</span>
<lb n="1476"/><span>fár horduigheadh mórdháil Droma Ceat, amhail adeir Dallán</span>
<lb n="1477"/><span>Forgaill san rann-so:</span></p>
<lb n="1478"/>
<lb n="1479"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1480"/><span>Trí fátha fríotha don dáil,</span>
<lb n="1481"/><span>Ar tí aithríoghtha Scannláin,</span>
<lb n="1482"/><span>Um Dhál Riada, ríodhgha an treas,</span>
<lb n="1483"/><span>Is um dhíochur na n-éigeas.</span></p>
<lb n="1484"/>
<lb n="1485"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1486"/><span>Ag so na ríogha cúigeadhach is na flatha fearainn do </span>
<lb n="1487"/><span>bhí i mórdháil Droma Ceat.  Ar dtús Criomhthann Cearr rí</span>
<lb n="1488"/><span>Laighean; Iollann mac Scannláin mic Cinnfhaolaidh rí</span>
<lb n="1489"/><span>Osruighe; Maoldúin mac Aodha Beannáin rí iarthair</span>
<lb n="1490"/><span>Mhumhan; Finghin mac Aodha Duibh mic Criomhthainn rí Mumhan</span>
<lb n="1491"/><span>uile; Criomhthann Deilgneach rí deisceirt Éireann; Guaire</span>
<lb n="1492"/><span>mac Colmáin i ríghe chloinne Fiachrach theas is thuaidh;</span>
<lb n="1493"/><span>Raghallach mac Uadach do ba rí ar Thuathaibh Taidhion is ar</span>
<lb n="1494"/><span>Bhréithfne Uí Ruairc go Cliabhán Modhairn; Ceallach mac</span>
<lb n="1495"/><span>Cearnaigh mic Duibh Dhothra ar Bhréithfne Uí Raghallaigh;</span>
<lb n="1496"/><span>Conghalach Chinn Maghair ar Thír Chonaill 'n-a rígh; dá rígh</span>
<lb n="1497"/><span>Oirghiall .i. Daimhín mac Aonghusa ó Chlochar Deasa go</span>
<lb n="1498"/><span>Fionncharn i Sliabh Fuaid; Aodh mac Duach Galaigh ó</span>
<lb n="1499"/><span>Fhionncharn Sléibhe Fuaid go Bóinn.</span></p>
<lb n="1500"/>
<lb n="1501"/><p><span>An tan fá clos do Cholum Chille i nAlbain cruinniughadh</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="1502"/><p><span>na comhdhála soin agus na trí hadhbhair fár tionóileadh í, mar</span>
<lb n="1503"/><span>atá, aithríoghadh Scannláin, díbirt na bhfileadh is cur bhuinchíosa</span>
<lb n="1504"/><span>ar Dhál Riada, do thriall féin a hÍ go hÉirinn mar</span>
<lb n="1505"/><span>aon ré coimhthionól naoimhchléire; agus is é líon cléire do </span>
<lb n="1506"/><span>bhí 'n-a fhochair ag teacht fá thuairim na comhdhála soin: dá</span>
<lb n="1507"/><span>fhichid sagart, fiche easpog, caoga deochan is tríochad</span>
<lb n="1508"/><span>maiccléireach, amhail adeir Amra Choluim Chille san rann-so:</span></p>
<lb n="1509"/>
<lb n="1510"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1511"/><span>Dá fhichid sagart a líon,</span>
<lb n="1512"/><span>Fiche easpog uasal bríogh,</span>
<lb n="1513"/><span>Fri gabháil psalm, clú gan acht,</span>
<lb n="1514"/><span>Caoga deochan tríochad mac.</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1517"/><span>Do féadfaidhe go mbiadh díchreideamh ag an léaghthoir ar</span>
<lb n="1518"/><span>an ní chuirthear síos annso, mar atá go mbeidís easpuig i</span>
<lb n="1519"/><span>gcoimhdeacht abbadh.  Gidheadh dá léaghthar an dara caibidil</span>
<lb n="1520"/><span>do Stair na Sacsan do scríobh Beda mar a labhrann ar</span>
<lb n="1521"/><span>phribhiléid oiléin Í i nAlbain, is follus go mbídís easpuig</span>
<lb n="1522"/><span>na hAlban umhal d'abbaidh Í i n-allód.  Ag so iomorro</span>
<lb n="1523"/><span>mar adeir: "Fá gnáth," ar sé, "ris an oiléan-so do</span>
<lb n="1524"/><span>shíor uachtarán do bheith air do bhiadh 'n-a abb is 'n-a shagart</span>
<lb n="1525"/><span>ag a mbíodh an chríoch uile fá n-a smacht agus fá n-a</span>
<lb n="1526"/><span>dhligheadh, agus fós fá dlightheach do na heaspogaibh féin,</span>
<lb n="1527"/><span>gér nós neamhghnáthach é, bheith umhal dó, do réir shompla</span>
<lb n="1528"/><span>an chéaddoctúra do bhí ar an oiléan nach raibhe 'n-a</span>
<lb n="1529"/><span>easpog acht 'n-a shagart is 'n-a mhanach."  Agus is</span>
<lb n="1530"/><span>follus gurab é Colum Cille an céaddoctúir fuair an</span>
<lb n="1531"/><span>phribhiléid ar dtús i nÍ, amhail adeir Beda san deachmhadh</span>
<lb n="1532"/><span>caibidil don chúigeadh leabhar don Stair chéadna.</span>
<lb n="1533"/><span>"Fá hé Colum," ar sé, "céaddoctúir an chreidimh</span>
<lb n="1534"/><span>Chatoilice do na Pictibh san aird thuaidh ar na sléibhtibh is</span>
<lb n="1535"/><span>an céadduine do thógaibh mainistear i n-oiléan Í do bhí</span>
<lb n="1536"/><span>cádhasach cian d'aimsir ag iomad do phoibleachaibh na Scot is</span>
<lb n="1537"/><span>na bPict."  As na briathraibh-se Beda is iontuigthe gurab</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="1538"/><p><span>é Colum Cille an céaddoctúir do chuaidh do shíoladh an</span>
<lb n="1539"/><span>chreidimh do na Pictibh i dtuaisceart Alban, is gurab uime</span>
<lb n="1540"/><span>sin ní headh amháin do ghabhadar na sagairt is na manaigh</span>
<lb n="1541"/><span>orra féin bheith umhal do Cholum Chille is d'abbaidh Í da éis,</span>
<lb n="1542"/><span>acht fós do ghabhadar na heaspuig féin orra é, do bhrígh</span>
<lb n="1543"/><span>gurab é Colum Cille tug solus an chreidimh ar dtús dhóibh.</span>
<lb n="1544"/><span>Agus is uime sin tángadar easpuig i nÉirinn i gcoimhdeacht</span>
<lb n="1545"/><span>Choluim Chille go mórdháil Droma Ceat.</span></p>
<lb n="1546"/>
<lb n="1547"/><p><span>X.</span>
<lb n="1548"/><span>Is amhlaidh táinig Colum Cille i nÉirinn agus bréid</span>
<lb n="1549"/><span>ciartha tarsna ar a shúilibh go nach faicfeadh úir Éireann.</span>
<lb n="1550"/><span>Óir do bhí d'fhiachaibh air gan úir Éireann d'fhaicsin ón tráth</span>
<lb n="1551"/><span>do chuir Molaise do bhreith aithrighe air dul i nAlbain agus</span>
<lb n="1552"/><span>gan fonn na hÉireann d'fhaicsin go bás, ionnus go dtáinig</span>
<lb n="1553"/><span>dhe sin gur chonghaibh an bréid ciartha ar a shúilibh an seal</span>
<lb n="1554"/><span>do bhí i nÉirinn go tilleadh i nAlbain dó; gonadh ag</span>
<lb n="1555"/><span>faisnéis an chomhaill do rinne Colum Cille ar an mbreith</span>
<lb n="1556"/><span>sin, do rinne Molaise an rann-so:</span></p>
<lb n="1557"/>
<lb n="1558"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1559"/><span>Gé tháinig Colum anoir,</span>
<lb n="1560"/><span>I n-eathar tar an mórmhuir,</span>
<lb n="1561"/><span>Ní fhacaidh ní i nÉirinn áin,</span>
<lb n="1562"/><span>Iar dtigheacht is in mórdháil.</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1565"/><span>Is é adhbhar iomorro fá rug Molaise do bhreith ar Cholum</span>
<lb n="1566"/><span>Chille dul i nAlbain, mar tháinig do Cholum Chille trí</span>
<lb n="1567"/><span>catha do chur i nÉirinn, mar atá Cath Cúile Dreimhne, Cath</span>
<lb n="1568"/><span>Cúile Rathan, is Cath Cúile Feadha.  Is é adhbhar Catha Cúile</span>
<lb n="1569"/><span>Dreimhne do réir an tseinleabhair da ngairthear Uidhir</span>
<lb n="1570"/><span>Chiaráin: Feis Teamhrach do rinne Diarmaid mac Fearghusa</span>
<lb n="1571"/><span>Ceirrbheoil rí Éireann is do marbhadh duine uasal ar an</span>
<lb n="1572"/><span>bhfeis sin lé Cuarnán mac Aodha mic Eochach Tiormcharna;</span>
<lb n="1573"/><span>agus is uime do mharbh Diarmaid an Cuarnán-so tré mar</span>
<lb n="1574"/><span>do mharbh seisean an duine uasal ar an bhfeis i n-aghaidh</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="1575"/><p><span>dhlighidh is tearmainn na feise.  Agus sul do marbhadh</span>
<lb n="1576"/><span>Cuarnán do chuaidh ar chomhairce dá mhac Mic Earca</span>
<lb n="1577"/><span>.i. Fearghus is Domhnall is cuirid sin ar chomhairce Choluim</span>
<lb n="1578"/><span>Chille é, agus tar chomhairce Choluim marbhthar lé Diarmaid</span>
<lb n="1579"/><span>é tré choill reachta na Teamhrach; agus táinig dhe sin gur</span>
<lb n="1580"/><span>thionóil Colum Cille clanna Néill an tuaisceirt (tré n-a</span>
<lb n="1581"/><span>chomhairce féin is tré chomhairce chloinne Mic Earca do</span>
<lb n="1582"/><span>shárughadh) gur cuireadh Cath Cúile Dreimhne ar Dhiarmaid is ar</span>
<lb n="1583"/><span>Chonnachtaibh; gur bhriseadh dhíobh tré ghuidhe Choluim Chille.</span></p>
<lb n="1584"/>
<lb n="1585"/><p><span>Cuiridh Leabhar Dubh Molaga adhbhar oile síos fá dtugadh</span>
<lb n="1586"/><span>Cath Cúile Dreimhne, mar atá trés an gclaoinbhreith rug</span>
<lb n="1587"/><span>Diarmaid i n-aghaidh Choluim Chille an tan ro scríobh an</span>
<lb n="1588"/><span>Soiscéal a leabhar Fionntain gan fhios, agus adubhairt</span>
<lb n="1589"/><span>Fionntain gur leis féin an maicleabhar do scríobhadh as a</span>
<lb n="1590"/><span>leabhar féin.  Uime sin do thoghadar leath ar leath Diarmaid</span>
<lb n="1591"/><span>'n-a bhreitheamh eatorra; agus is í breath rug Diarmaid</span>
<lb n="1592"/><span>gurab leis gach boin a boinín, is gurab leis gach leabhar</span>
<lb n="1593"/><span>a mhaicleabhar; gonadh é sin an dara hadhbhar fá dtugadh</span>
<lb n="1594"/><span>Cath Cúile Dreimhne.</span></p>
<lb n="1595"/>
<lb n="1596"/><p><span>Is é adhbhar fá dtug Colum Cille fá deara Cath Cúile</span>
<lb n="1597"/><span>Rathan do thabhairt ar Dhál nAruidhe is ar Ulltachaibh do</span>
<lb n="1598"/><span>thoisc iomrasain tarla idir Cholum Chille is Chomhghall mar</span>
<lb n="1599"/><span>do thaispeánadar Dál nAruidhe is Ulltaigh iad féin leathtromach</span>
<lb n="1600"/><span>san imreasan.</span></p>
<lb n="1601"/>
<lb n="1602"/><p><span>Is é adhbhar fá dtug Colum Cille fá deara Cath Cúile</span>
<lb n="1603"/><span>Feadha do thabhairt ar Cholmán mac Diarmada i ndíol a</span>
<lb n="1604"/><span>sháruighthe fá Bhaodán mac Ninneadha rí Éireann do marbhadh</span>
<lb n="1605"/><span>lé Comán mac Colmáin i Léim an Eich tar chomhairce</span>
<lb n="1606"/><span>Choluim.</span></p>
<lb n="1607"/>
<lb n="1608"/><p><span>Triallais iomorro Colum go n-a naoimhchléir a hAlbain,</span>
<lb n="1609"/><span>amhail adubhramar, go Éirinn, agus an tan do bhí ag</span>
<lb n="1610"/><span>teacht i ngar na comhdhála adubhairt an ríoghan, bean Aodha,</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="1611"/><p><span>ré n-a mac Conall gan cádhas do thabhairt don choirrchléireach</span>
<lb n="1612"/><span>ná da bhuidhin; agus ar bhfagháil scéal air sin do Cholum sul</span>
<lb n="1613"/><span>ráinig an láthair is eadh adubhairt: "Is cead liom-sa an</span>
<lb n="1614"/><span>ríoghan go n-a hinnilt do bheith i riocht dá choirr i gcionn</span>
<lb n="1615"/><span>an átha-so thíos go dtí an Bráth."  Ag so deismireacht na</span>
<lb n="1616"/><span>hAmhra ag aithfhriotal bhriathar Choluim san rann-so:</span></p>
<lb n="1617"/>
<lb n="1618"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1619"/><span>Is cead di-se bheith 'n-a coirr,</span>
<lb n="1620"/><span>Ar an cléireach go ró-loinn,</span>
<lb n="1621"/><span>'S is cead da hinnilt go beacht,</span>
<lb n="1622"/><span>Bheith 'n-a coirr 'n-a coimhideacht.</span></p>
<lb n="1623"/>
<lb n="1624"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1625"/><span>Agus is uime do orduigh an innilt do bheith 'n-a coirr mar</span>
<lb n="1626"/><span>aon ris an ríoghain, do bhrígh gurab í tháinig i dteachtaireacht</span>
<lb n="1627"/><span>ón ríoghain go Conall ag a rádh ris gan cádhas do thabhairt</span>
<lb n="1628"/><span>don choirrchléireach ná da buidhin.  Agus do chluinim ó n-a</span>
<lb n="1629"/><span>lán do dhaoinibh go bhfaicthear dá choirr do ghnáth ar an áth</span>
<lb n="1630"/><span>atá láimh ré Druim Ceat ó shoin ale.</span></p>
<lb n="1631"/>
<lb n="1632"/><p><span>Dála Choluim Chille, ar rochtain na comhdhála dhó is é</span>
<lb n="1633"/><span>oireacht Chonaill mic Aodha mic Ainmireach ba neasa dhó don</span>
<lb n="1634"/><span>chomhdháil; agus mar do chonnairc Conall na cléirigh greasais</span>
<lb n="1635"/><span>daoscarshluagh an oireachta fúthaibh, trí naonbhair a líon,</span>
<lb n="1636"/><span>gur ghabhadar do chaobaibh criadh orra, gur brúghadh is gur</span>
<lb n="1637"/><span>breodhadh na cléirigh leo.  Is do fhiafruigh Colum cia do bhí</span>
<lb n="1638"/><span>ag a mbualadh amhlaidh sin.  Do chualaidh Colum gurab é</span>
<lb n="1639"/><span>Conall mac Aodha do bhí ag a ngreasacht ré déanamh an</span>
<lb n="1640"/><span>ghníomha soin, is cuiris Colum fá deara trí naoi gceoláin</span>
<lb n="1641"/><span>do bhuain an tráth soin ar Chonall gur heascaineadh lé</span>
<lb n="1642"/><span>Colum é, is gur bhean ríghe is aireachas ciall is cuimhne is</span>
<lb n="1643"/><span>a inntleacht de.  Agus ó na clogaibh sin do beanadh air,</span>
<lb n="1644"/><span>ghairthear Conall Clogach dhe.</span></p>
<lb n="1645"/>
<lb n="1646"/><p><span>Do chuaidh Colum iar sin go hoireacht Domhnaill mic</span>
<lb n="1647"/><span>Aodha; is éirghis Domhnall 'n-a choinne is do fhear fáilte</span>
<lb n="1648"/><span>roimhe is tug póg da ghruaidh is do chuir 'n-a ionadh féin 'n-a</span>
<lb n="1649"/><span>shuidhe é.  Tug Colum a bheannacht do Dhomhnall mac Aodha,</span>
<lb n="1650"/><span>is iarrais ar Dhia ríoghacht Éireann da rochtain, agus ráinig</span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="1651"/><p><span>fá dheireadh go raibhe trí bliadhna déag i bhflaitheas Éireann</span>
<lb n="1652"/><span>sul fuair bás.</span></p>
<lb n="1653"/>
<lb n="1654"/><p><span>Triallais Colum as sin go hoireachtas an ríogh is</span>
<lb n="1655"/><span>Domhnall 'n-a fhochair; agus ar rochtain do Cholum do láthair</span>
<lb n="1656"/><span>an ríogh fáiltighis roimhe - do ghabh eagla mhór an rí roimhe</span>
<lb n="1657"/><span>trés an ní do rinne ré Conall ris an ríoghain is ré n-a</span>
<lb n="1658"/><span>hinnilt, amhail adubhramar.  "Do b'í m'fháilte mo riar,"</span>
<lb n="1659"/><span>ar Colum.  "Do-ghéabhair sin," ar an rí.  "Maiseadh," ar</span>
<lb n="1660"/><span>Colum, "is é riar iarraim: trí hitghe iarraim ort, mar</span>
<lb n="1661"/><span>atá fastódh na bhfileadh ataoi do thathfann as Éirinn, is</span>
<lb n="1662"/><span>scaoileadh do Scannlán Mhór mac Cinnfhaolaidh rí Osruighe</span>
<lb n="1663"/><span>as an mbroid 'n-a bhfuil agat, is gan dul do chur bhuinchíosa</span>
<lb n="1664"/><span>ar Dhál Riada i nAlbain."  "Ní toil liom," ar an rí,</span>
<lb n="1665"/><span>"fastódh na bhfileadh, ar mhéid a n-ainbhreath is ar a líonmhaire</span>
<lb n="1666"/><span>atáid.  Óir bíd tríochad i mbuidhin an ollamhan is a</span>
<lb n="1667"/><span>cúig déag i mbuidhin an anroth agus mar sin do na grádhaibh</span>
<lb n="1668"/><span>file oile ó shoin síos."  Do bhíodh buidhean ar leith ag gach</span>
<lb n="1669"/><span>aon díobh do réir a chéime féin, ionnus go raibhe trian bhfear</span>
<lb n="1670"/><span>nÉireann ré filidheacht beagnach.</span></p>
<lb n="1671"/>
<lb n="1672"/><p><span>Adubhairt Colum Cille ris an rígh go madh cóir mórán</span>
<lb n="1673"/><span>do na fileadhaibh do chur ar gcúl ar a líonmhaire do bhádar</span>
<lb n="1674"/><span>ann.  Gidheadh adubhairt ris file do bheith 'n-a ardollamh</span>
<lb n="1675"/><span>aige féin ar aithris na ríogh roimhe, is ollamh do bheith ag gach</span>
<lb n="1676"/><span>rígh cúigidh, is fós ollamh do bheith ag gac tighearna triúcha</span>
<lb n="1677"/><span>chéad nó tuaithe i nÉirinn; agus do cinneadh ar an gcomhairle</span>
<lb n="1678"/><span>sin lé Colum Cille, is aontuighis Aodh é; gonadh ag</span>
<lb n="1679"/><span>maoidheamh na commaoine sin do chuir Colum Cille ar na</span>
<lb n="1680"/><span>fileadhaibh do rinne Maolsuthain an rann-so:</span></p>
<lb n="1681"/>
<lb n="1682"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1683"/><span>Ro saoradh dhe na filidh</span>
<lb n="1684"/><span>Tré Cholum an chaoimhdhlighidh;</span>
<lb n="1685"/><span>File gach tuaithe ní trom,</span>
<lb n="1686"/><span>Is eadh do orduigh Colom.</span>
<lb n="1687"/></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="1688"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1689"/><span>Táinig don ordughadh-so do rinne Aodh mac Ainmireach</span>
<lb n="1690"/><span>is Colum Cille go mbíodh ollamh cinnte ag rígh Éireann is</span>
<lb n="1691"/><span>ag gach rígh cúigeadhach is ag gach tighearna triúcha chéad, is</span>
<lb n="1692"/><span>fearann saor ag gach ollamh dhíobh ó n-a thighearna féin; agus</span>
<lb n="1693"/><span>fós saoirse choitcheann is tearmann ó fhearaibh Éireann ag</span>
<lb n="1694"/><span>fearann is ag maoin tsaoghalta gach ollamhan díobh.  Do</span>
<lb n="1695"/><span>orduigheadar fós fearann coitcheann do na hollamhnaibh go</span>
<lb n="1696"/><span>cinnte, mar a mbiadh múnadh coitcheann aca amhail Universitie,</span>
<lb n="1697"/><span>mar atá Ráith Cheannait is Masruidhe Mhaighe Sléacht</span>
<lb n="1698"/><span>san mBréithfne, mar a mbíodh múnadh na n-ealadhan i</span>
<lb n="1699"/><span>n-aiscidh aca d'fhearaibh Éireann, gach aon do thogradh bheith</span>
<lb n="1700"/><span>foghlumtha i seanchus nó sna healadhnaibh oile do bhí ar</span>
<lb n="1701"/><span>gnáthughadh i nÉirinn an tan soin.</span></p>
<lb n="1702"/>
<lb n="1703"/><p><span>Is é fá hardollamh i nÉirinn an tráth soin Eochaidh</span>
<lb n="1704"/><span>Éigeas mac Oiliolla mic Eirc, agus is ris a deirthí</span>
<lb n="1705"/><span>Dallán Forgaill, is do chuir ollamhain uaidh ar chúigheadhaibh</span>
<lb n="1706"/><span>Éireann, mar atá Aodh Éigeas ar chrích Bhreagh is ar an</span>
<lb n="1707"/><span>Midhe, Urmhaol airdéigeas ar dá Chúigeadh Mumhan, Seanchán</span>
<lb n="1708"/><span>mac Cuairfheartaigh ar Chúigeadh Connacht agus Fear Firb</span>
<lb n="1709"/><span>mac Muireadhaigh mic Mongáin i n-ollamhnacht Uladh, agus</span>
<lb n="1710"/><span>fós ollamh i ngach triúcha chéad i nÉirinn fá na</span>
<lb n="1711"/><span>hardollamhnaibh-se, is fearann saor ó n-a bhflaithibh fearainn</span>
<lb n="1712"/><span>dóibh agus tearmann, amhail adubhramar, is duasa cinnte</span>
<lb n="1713"/><span>ar son a nduan is a ndréacht da gach aon díobh.</span></p>
<lb n="1714"/>
<lb n="1715"/><p><span>An dara hathchuinghe do iarr Colum ar Aodh, scaoileadh</span>
<lb n="1716"/><span>do Scannlán Mhór rí Osruighe agus a léigean da chrích féin;</span>
<lb n="1717"/><span>do éimidh Aodh sin.  "Ní leanamh tairis sin ort," ar Colum,</span>
<lb n="1718"/><span>"masa toil lé Dia é go raibhe ag buain mh'iallchrann</span>
<lb n="1719"/><span>nó mo bhróg dhíom-sa anocht san iairmhéirghe mar a mbiad."</span></p>
<lb n="1720"/>
<lb n="1721"/><p><span>"An treas athchuinghe iarraim ort," ar Colum Cille,</span>
<lb n="1722"/><span>"cairde do thabhairt do Dhál Riada gan dul da n-argain</span></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="1723"/><p><span>go hAlbain do thabhach bhuinchíosa orra.  Óir ní dlightheach dhuit</span>
<lb n="1724"/><span>d'fhagháil uatha acht airdchíos is éirghe shluagh ar muir is ar</span>
<lb n="1725"/><span>tír."  "Ní thiubhrad cairde dhóibh gan dul da n-ionnsuighe,"</span>
<lb n="1726"/><span>ar Aodh.  "Maseadh," ar Colum, "biaidh cairde go bráth</span>
<lb n="1727"/><span>uait"; agus fá fíor sin.</span></p>
<lb n="1728"/>
<lb n="1729"/><p><span>Leis sin ceileabhrais Colum Cille go n-a chléir don rígh</span>
<lb n="1730"/><span>is don chomhdháil; agus adeir Leabhar Ghlinne Dá Loch go</span>
<lb n="1731"/><span>raibhe Aodhán mac Gabhráin mic Domhanghuirt rí Alban san</span>
<lb n="1732"/><span>chomhdháil-se, is gur cheileabhair i n-aoinfheacht ré Colum Cille</span>
<lb n="1733"/><span>don rígh is don chomhdháil.  Adeir an leabhar céadna go raibhe</span>
<lb n="1734"/><span>an chomhdháil-se Dhroma Ceat 'n-a suidhe bliadhain is mí ag</span>
<lb n="1735"/><span>ordughadh reachta is dligheadh chánach is cháirdeasa idir fhearaibh</span>
<lb n="1736"/><span>Éireann.</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p><span>XI.</span>
<lb n="1739"/><span>Dála Choluim Chille iar gceileabhradh don chomhdháil</span>
<lb n="1740"/><span>triallais go Duibheaglais i nInis Eoghain; agus iar dtigheacht</span>
<lb n="1741"/><span>na hoidhche da éis sin táinig lasair dheallruightheach</span>
<lb n="1742"/><span>theineadh san chomhdháil ar an bhforfhaire do bhí ag coimhéad</span>
<lb n="1743"/><span>an chraoi 'n-a raibhe Scannlán Mór i mbroid ag Aodh, is</span>
<lb n="1744"/><span>dá shlabhra dhéag iarnuidhe do chuibhreach air, go dtugadar</span>
<lb n="1745"/><span>an fhorfhaire a ngnúise ré lár ar mhéid an lonnraidh do </span>
<lb n="1746"/><span>chonncadar.  Agus táinig dlúimh dheallruightheach sholusta</span>
<lb n="1747"/><span>go Scannlán san áit chéadna 'n-a raibhe, agus adubhairt</span>
<lb n="1748"/><span>an guth san dlúimh ris: "Éirigh, a Scannláin, is fágaibh</span>
<lb n="1749"/><span>do shlabhradha is do chró is tar amach is lean mise is tabhair</span>
<lb n="1750"/><span>do lámh im láimh."  Tig Scannlán amach iar sin agus an</span>
<lb n="1751"/><span>t-aingeal roimhe.  Do mhothuighsiod lucht an choiméada é agus</span>
<lb n="1752"/><span>do fhiafruigh siad cia do bhí ann.  "Scannlán," ar an</span>
<lb n="1753"/><span>t-aingeal.  "Dá madh é ní inneosadh," ar iad-san.  Gluaisis</span>
<lb n="1754"/><span>an t-aingeal is Scannlán i ndiaidh Choluim Chille iar sin;</span>
<lb n="1755"/><span>agus an tráth do bhí Colum ag an iairmhéirghe ag dul tar</span>
<lb n="1756"/><span>crann saingeal siar is é Scannlán do bhí ag buain a bhróg</span>
<lb n="1757"/><span>dhe; is do fhiafruigh Colum Cille cia do bhí ann; is do innis</span></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="1758"/><p><span>seisean gur bh'é féin Scannlán.  An tan do fhiafruigh Colum</span>
<lb n="1759"/><span>Cille scéala dhe, "deoch," adeireadh seisean, ar mhéid a</span>
<lb n="1760"/><span>tharta, óir feoil shaillte do-bheirdís dó san chró, is gan deoch</span>
<lb n="1761"/><span>'n-a diaidh; agus ar a mhionca do-bheireadh sin do fhreagra</span>
<lb n="1762"/><span>ar Cholum Cille do fhágaibh Colum Cille righneas labhartha</span>
<lb n="1763"/><span>ar gach rígh da shliocht da mbeith i nOsruighe.  Tairis sin tug</span>
<lb n="1764"/><span>Colum Cille fá deara ar Bhaoithín trí deocha do thabhairt do</span>
<lb n="1765"/><span>Scannlán; ann sin nochtais Scannlán a scéala do Cholum,</span>
<lb n="1766"/><span>amhail adubhramar thuas.  Adubhairt Colum Cille ré</span>
<lb n="1767"/><span>Scannlán triall i nOsruighe.  "Ní fhéadaim," ar Scannlán,</span>
<lb n="1768"/><span>"d'eagla Aodha."  "Ní heagail duit," ar Colum, "beir</span>
<lb n="1769"/><span>mo bhachall féin mar chomairce leat, agus fágaibh agam</span>
<lb n="1770"/><span>chomthionól i nDurmhaigh i nOsruighibh í.  Leis sin triallais</span>
<lb n="1771"/><span>Scannlán i nOsruighibh is do ghabh ceannas a chríche féin</span>
<lb n="1772"/><span>feadh a ré; óir níor léig eagla Cholum Chille d'Aodh buaidhreamh</span>
<lb n="1773"/><span>do dhéanamh air ó shoin amach.</span></p>
<lb n="1774"/>
<lb n="1775"/><p><span>Do cheangail Scannlán i gcúitiughadh a shaortha mar sin</span>
<lb n="1776"/><span>screaball nó trí pinginne ar gach teach muinntire 'na</span>
<lb n="1777"/><span>dhúthaigh ó Bhladhma go muir gacha bliadhna do choimhthionól</span>
<lb n="1778"/><span>Choluim Chille i nDurmhaigh i nOsruighibh, amháil léaghthar i</span>
<lb n="1779"/><span>nAmhra Choluim Cille ag athfhriotal an gheallaimh tug</span>
<lb n="1780"/><span>Scannlán do Cholum:</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1783"/><span>Do riar om thuathaibh om thoigh,</span>
<lb n="1784"/><span>Cia budh lir luachair is luibh,</span>
<lb n="1785"/><span>Screaball gacha hadhbha soin,</span>
<lb n="1786"/><span>An mír ó Bhladhma go muir.</span></p>
<lb n="1787"/>
<lb n="1788"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1789"/><span>Tug fós Colum Cille a bheannacht d'Osruighibh uile, ar</span>
<lb n="1790"/><span>choinghioll go mbeidís féin is a rí umhal dó féin is da</span>
<lb n="1791"/><span>choimhthionól i nDurmhaigh ó aimsir go haimsir fá dhíol na</span>
<lb n="1792"/><span>cánach do cheangail Scannlán orra féin agus ar a sliocht,</span>
<lb n="1793"/><span>amhail léaghthar san Amhra:</span></p>
<lb n="1794"/>
<lb n="1795"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1796"/><span>Beannacht ar Osruighibh uaim,</span>
<lb n="1797"/><span>Ar a mbosghlaine go gcéill,</span>
<lb n="1798"/><span>Beannacht do mhuir is do thír,</span>
<lb n="1799"/><span>Uaim tré bheith da rígh dom réir.</span>
<lb n="1800"/></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="1801"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1802"/><span>An Colum Cille atámaoid do luadh annso is é fá</span>
<lb n="1803"/><span>hainm baiste dhó Criomhthann, agus Axal fá hainm don</span>
<lb n="1804"/><span>aingeal choimhdeachta do bhí aige, agus Demal an deamhan</span>
<lb n="1805"/><span>do bhíodh go cinnte ar tí a bhuaidheartha, amhail léaghthar san</span>
<lb n="1806"/><span>Amhra.  Ag so mar adeir:</span></p>
<lb n="1807"/>
<lb n="1808"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1809"/><span>Criomhthann Ua Cuinn, comhall ngle,</span>
<lb n="1810"/><span>Ainm baiste Choluim Chille;</span>
<lb n="1811"/><span>Axal ainm a aingil gan on,</span>
<lb n="1812"/><span>Agus Demal a dheamhon.</span></p>
<lb n="1813"/>
<lb n="1814"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1815"/><span>Is uime trá do lean Colum Cille d'ainm air, an tan do bhí</span>
<lb n="1816"/><span>'n-a leanbh ag a mhúnadh ag Dubhghlaise i dTír Luighdheach</span>
<lb n="1817"/><span>i gCinéal Chonaill, do léigthí lá gacha seachtmhaine fán</span>
<lb n="1818"/><span>mbaile amach é do reabhradh i measc a luchta comhaoise, mar</span>
<lb n="1819"/><span>shaordháil ar mbeith don fhuil ríoghdha dhó; agus mar do</span>
<lb n="1820"/><span>chleachtadh dul amach lá san tseachtmhain mar sin, do thionóldaois</span>
<lb n="1821"/><span>leinbh an cheanntair 'n-a choinne an lá do chleachtadh</span>
<lb n="1822"/><span>éirghe amach; agus ar mbeith ar aon láthair dhóibh ag feitheamh</span>
<lb n="1823"/><span>ris, an tan atchídís ag triall ón mainistir chuca é do</span>
<lb n="1824"/><span>thógbhadaoís a lámha tré lúthgháir ag a rádh d'aongháir "ag súd</span>
<lb n="1825"/><span>Colum na Cille chugainn."  Agus mar do chualaidh a oide go</span>
<lb n="1826"/><span>gcleachtaoi ris na leanbhaibh Colum Cille do ghairm dhe, do</span>
<lb n="1827"/><span>mheas gur thoil ré Dia an t-ainm sin tarla i mbéalaibh na</span>
<lb n="1828"/><span>leanbh neamhurchóideach do ghairm do shíor de, agus an t-ainm</span>
<lb n="1829"/><span>baiste, mar atá Criomhthann, do thabhairt i ndearmad.  Agus</span>
<lb n="1830"/><span>is minic tarla a shamhailt sin do mhalairt ar anmannaibh</span>
<lb n="1831"/><span>na naomh; bíodh a fhiadhnaise sin ar Mhochuda dar bh'ainm</span>
<lb n="1832"/><span>Carrthach ar dtús, is ar Chaomhán naomhtha, dalta Phádraig,</span>
<lb n="1833"/><span>dar bh'ainm ar dtús Mac Neise, is ar Phádraig féin dar</span>
<lb n="1834"/><span>bh'ainm baiste Sochet, is ar a dtug Germanus Magonius</span>
<lb n="1835"/><span>air an tan do rinne lámhchur air is mar tug Coelestinus</span>
<lb n="1836"/><span>Pápa Pádraig d'ainm air ré hucht a chuirthe i nÉirinn do</span>
<lb n="1837"/><span>shíoladh an chreidimh, is ar Fhionnbharr Corcaighe dar bh'ainm</span>
<lb n="1838"/><span>baiste Luan, is ar easpog Iobhair dar bh'ainm Loichead do</span></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="1839"/><p><span>bheannuigh i mBeig-Éirinn i n-íochtar Laighean, is ar</span>
<lb n="1840"/><span>Chonnlaoch naomhtha easpog Chille Dara dar chéadainm Roincheann,</span>
<lb n="1841"/><span>is ar Mholing dar chéadainm Dairchill, is mar sin do mhórán</span>
<lb n="1842"/><span>da n-ionntsamhlaibh oile, ionnus nach cuirthe i gconntabhairt</span>
<lb n="1843"/><span>gurab Criomhthann fá hainm baiste do Cholum Chille, tar</span>
<lb n="1844"/><span>ceann gur lean Colum Cille d'ainm coitcheann de do réir</span>
<lb n="1845"/><span>an adhbhair thuas.</span></p>
<lb n="1846"/>
<lb n="1847"/><p><span>Bíodh a fhios agat, a léaghthóir, gurab fír-Éireannach</span>
<lb n="1848"/><span>Colum Cille do leith a athar is a mháthar agus nach Albanach,</span>
<lb n="1849"/><span>amhail adeirid cuid do na hAlbanchaibh.  Óir is follus</span>
<lb n="1850"/><span>gurab Éireannach do thaoibh a athar é, do bhrígh go léaghthar</span>
<lb n="1851"/><span>i naoimhsheanchus Éireann gurab é Feidhlimidh mac Fearghusa</span>
<lb n="1852"/><span>Ceannfhoda mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh</span>
<lb n="1853"/><span>do ba airdrí ar Éirinn fá hathair do Cholum Chille.  Ag</span>
<lb n="1854"/><span>so dearbhadh an tseanchaidh air sin, amhail léaghthar san duain</span>
<lb n="1855"/><span>darab tosach: Naoimhsheanchus naomh Inse Fáil:</span></p>
<lb n="1856"/>
<lb n="1857"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1858"/><span>Colum Cille críche Cuinn,</span>
<lb n="1859"/><span>Mac Feidhlimidh uas gach druing,</span>
<lb n="1860"/><span>Mic Fearghusa an ghníomha ghairg,</span>
<lb n="1861"/><span>Mic Conaill Ghulban ghlanaird.</span></p>
<lb n="1862"/>
<lb n="1863"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1864"/><span>Is dearbh fós gurab Éireannach Colum Cille do leith a</span>
<lb n="1865"/><span>mháthar, do réir sheanschusa na hAmhra mar a n-abair gurab</span>
<lb n="1866"/><span>í Eithne inghean Díoma mic Naoi do shliocht Chairbre Nia</span>
<lb n="1867"/><span>Fear rí Laighean a mháthair.  Ag so mar adeir an Amhra:</span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1870"/><span>Eithne aireachta nodbí,</span>
<lb n="1871"/><span>An ríoghan do Dhál gCairbrí,</span>
<lb n="1872"/><span>Máthair Choluim diadha dhe,</span>
<lb n="1873"/><span>Inghean Díoma mic Noe.</span></p>
<lb n="1874"/>
<lb n="1875"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1876"/><span>Do ciorrbhadh a chorp lé Colum Cille comhmór soin lé</span>
<lb n="1877"/><span>troscadh lé hurnuighthibh is lé sléachtanaibh, ionnus gur shearg</span>
<lb n="1878"/><span>comhmór soin lé cruas crábhaidh, gur léir a easnach tré n-a</span>
<lb n="1879"/><span>aibíd, an tan do luigheadh san ghainimh 'n-a dhúrbhoith re</span>
<lb n="1880"/><span>séideadh na gaoithe ar a chorp trés an bhfroigh, amhail adeir</span>
<lb n="1881"/><span>an Amhra san rann-so:</span>
<lb n="1882"/></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="1883"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1884"/><span>Glé do luigheadh is in ngaineamh,</span>
<lb n="1885"/><span>I n-a lighe fá mór saoth,</span>
<lb n="1886"/><span>Sliocht a easnach tré n-a éideadh,</span>
<lb n="1887"/><span>Fá léir lé séideadh na ngaoth.</span></p>
<lb n="1888"/>
<lb n="1889"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1890"/><span>Do b'é aois Choluim Chille, an tan fuair sé bás, seacht</span>
<lb n="1891"/><span>mbliadhna déag is trí fichid, amhail adeir Dallán Forgaill</span>
<lb n="1892"/><span>i nAmhra Choluim Chille féin, do scríobhadh lé Dallán go</span>
<lb n="1893"/><span>grod d'éis bháis Choluim Chille:</span></p>
<lb n="1894"/>
<lb n="1895"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1896"/><span>Colum gein baoi san mbioth mbán,</span>
<lb n="1897"/><span>Saothrach ón gcuing a chorpán,</span>
<lb n="1898"/><span>Téid go hainglibh as a chacht</span>
<lb n="1899"/><span>Iar seacht mbliadhnaibh seachtmhoghat,</span></p>
<lb n="1900"/>
<lb n="1901"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1902"/><span>mar atá, trí bliadhna is dá fhichid do chaith da aimsir i</span>
<lb n="1903"/><span>nÉirinn, is da éis sin cheithre bliadhna déag ar fhichid i</span>
<lb n="1904"/><span>nAlbain, amhail adeir an Amhra san rann-so:</span></p>
<lb n="1905"/>
<lb n="1906"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1907"/><span>Trí bliadhna ceathrachad díobh</span>
<lb n="1908"/><span>Dó i nÉirinn gan imshníomh;</span>
<lb n="1909"/><span>Cheithre bliadhna tríochad teann,</span>
<lb n="1910"/><span>I nAlbain d'aithle Éireann.</span></p>
<lb n="1911"/>
<lb n="1912"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1913"/><span>Ag so na trí háite 'n-a gcleachtadh Colum Cille comhnuidhe,</span>
<lb n="1914"/><span>i nÍ i nAlbain, i nDoire, is i nDún dá Leathghlas, mar ar</span>
<lb n="1915"/><span>hadhlaiceadh é, mar adeir sé féin san rann-so mar a nochtann</span>
<lb n="1916"/><span>a ionmhaine do na trí háitibh sin:</span></p>
<lb n="1917"/>
<lb n="1918"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1919"/><span>Mo rath i nI gan choire,</span>
<lb n="1920"/><span>Agus mh'anam i nDoire,</span>
<lb n="1921"/><span>Agus mo chorpán fán lic</span>
<lb n="1922"/><span>Fá dtá Pádraig is Brighit.</span></p>
<lb n="1923"/>
<lb n="1924"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1925"/><span>An tráth do bhíodh Colum Cille ag rádh aifrinn nó ag</span>
<lb n="1926"/><span>psalmaireacht nó ag seanmóir, do cluintí míle go leith a</span>
<lb n="1927"/><span>ghuth, agus ní fhulaingeadh deamhan a ghuth gan teitheadh roimhe,</span>
<lb n="1928"/><span>amhail adeir an Amhra san rann-so:</span></p>
<lb n="1929"/>
<lb n="1930"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1931"/><span>Soin a ghotha, Choluim Chille,</span>
<lb n="1932"/><span>Lór a binne ós gach cléir,</span>
<lb n="1933"/><span>Go ceann chóig céd dég céimeann,</span>
<lb n="1934"/><span>Aidhbhle réimeann, eadh ba réil.</span>
<lb n="1935"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="1936"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1937"/><span>Do bhí sagart i dTír Chonaill i n-aimsir Choluim Chille</span>
<lb n="1938"/><span>do chumhduigh nó do thógaibh eaglais do chlochaibh uaisle agus</span>
<lb n="1939"/><span>do rinne altóir ghloine innte, agus do chuir dealbh ghréine</span>
<lb n="1940"/><span>is éasca da ndealbhughadh san eaglais sin.  Go grod da</span>
<lb n="1941"/><span>éis sin táinig anbhfainne mhór ar an sagart is táinig</span>
<lb n="1942"/><span>deamhan chuige iar sin go rug leis san aieor é.  Agus an</span>
<lb n="1943"/><span>tráth rángadar i ngar do Cholum Chille ós a chionn, fuair</span>
<lb n="1944"/><span>amharc orra is do rinne comhartha na croiche ós a chionn san</span>
<lb n="1945"/><span>aieor, gur thuit an sagart leis sin anuas.  Agus da bhíthin</span>
<lb n="1946"/><span>sin do iodhbair an sagart an eaglais do rinne do Cholum</span>
<lb n="1947"/><span>Chille tré n-a fhóirithin a lámhaibh an deamhain, is do chuaidh</span>
<lb n="1948"/><span>féin i n-ord manach, gur chaith a aimsear go maith ó shoin</span>
<lb n="1949"/><span>amach.</span></p>
<lb n="1950"/>
<lb n="1951"/><p><span>Do bhí naomh i nUíbh Faircheallaigh i nOsruighe dar bh'ainm</span>
<lb n="1952"/><span>Coisfhionn is téid Colum Cille aimsear da fhios i ndóigh go</span>
<lb n="1953"/><span>dtiubhradh radharc a leabhar dó, óir do ba duine ró-fhoghlumtha</span>
<lb n="1954"/><span>ag a raibhe iomad leabhar é.  Agus do héimgheadh leis a</span>
<lb n="1955"/><span>radharc do thabhart do Cholum Chille; agus guidhis Colum</span>
<lb n="1956"/><span>Dia aga iarraidh air gan aoinleabhar dhíobh do bheith inléaghtha</span>
<lb n="1957"/><span>do neach 'n-a bheathaidh; agus níor féadadh focal do léaghadh</span>
<lb n="1958"/><span>ionnta ó shoin amach gur chríonadar.</span></p>
<lb n="1959"/>
<lb n="1960"/><p><span>Do chonnairc Baoithín d'aislinge trí cathaoire ar neamh</span>
<lb n="1961"/><span>mar atá cathaoir óir, cathaoir airgid is cathaoir ghloine; is</span>
<lb n="1962"/><span>nochtais Colum Cille dhó gurab i gcomhair Chiaráin mic an</span>
<lb n="1963"/><span>tSaoir do bhí an chathaoir óir, ar mhéid a oinigh d'aoidheadhaibh,</span>
<lb n="1964"/><span>"agus an chathaoir airgid id comhair-se féin a Bhaoithín atá,</span>
<lb n="1965"/><span>ar ghloine do chrábhaidh; an chathaoir iomorro ghloine im</span>
<lb n="1966"/><span>chomhair-se atá, óir ciodh glan mo chrábhadh, is aibrisc codluidhe</span>
<lb n="1967"/><span>go minic mé."</span></p>
<lb n="1968"/>
<lb n="1969"/><p><span>Ag so cheithre cána Éireann .i. cáin do chuir Pádraig gan</span>
<lb n="1970"/><span>cléirce do mharbhadh; cáin Adhamnáin gan mná do mharbhadh;</span>
<lb n="1971"/><span>cáin Doire Choluim Chille gan ba bleachta do mharbhadh;</span>
<lb n="1972"/><span>agus cáin Domhnaigh gan aistear do dhéanamh ann.</span>
<lb n="1973"/></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="1974"/><p><span>XII.</span>
<lb n="1975"/><span>Is i bhflaitheas an Aodha-so mic Ainmireach fuair Colum</span>
<lb n="1976"/><span>Cille bás.  Tuig, a léaghthóir, gurab é Colum Cille mac</span>
<lb n="1977"/><span>Feidhlimidh mic Fearghusa an Colum ar a bhfuilim ag labhairt</span>
<lb n="1978"/><span>go ró-so.  Adeir iomorro Leabhar Ruadh Mic Aodhagáin</span>
<lb n="1979"/><span>is naoimhsheanchus naomh Éireann go rabhadar iomad do</span>
<lb n="1980"/><span>naomhaibh is do bhannaomhaibh Éireann 'n-a lucht comhanmann.</span>
<lb n="1981"/><span>Óir adeirid go rabhadar dá Cholum is fiche naomhtha i</span>
<lb n="1982"/><span>nÉirinn, agus fá hé Colum Cille an céad-Cholum dhíobh.</span>
<lb n="1983"/><span>Agus fós is mar chuimhniughadh ar naomhthacht Choluim Chille</span>
<lb n="1984"/><span>tugadh Colum ar gach aon do chách.  Do bhádar cúig Ciaráin</span>
<lb n="1985"/><span>is fiche naomhtha i nÉirinn, agus fá díobh Ciarán Chluana</span>
<lb n="1986"/><span>Mic Nóis is Ciarán Saighre is Ciarán Tiobraide Naoi.  Do </span>
<lb n="1987"/><span>bhádar dá Aodhán déag is fiche naomhtha i nÉirinn; do </span>
<lb n="1988"/><span>bhádar seacht mBairrfhinn i nEirinn is fá díobh sin Bairrfhionn</span>
<lb n="1989"/><span>nó Fionnbharr Corcaighe.  Agus fá mac an Fionnbharr</span>
<lb n="1990"/><span>soin d'Aimhirgin mac Duibh Dhuibhne mic Ninneadha mic Eochach</span>
<lb n="1991"/><span>mic Cairbre Aird mic Briain mic Eochach Muighmheadhóin fá</span>
<lb n="1992"/><span>rí Éireann.  Do bhádar iomorro seacht naoimheaspuig déag</span>
<lb n="1993"/><span>is seacht gcéad duine riaghalta i gcomthionól Corcaighe i</span>
<lb n="1994"/><span>bhfochair Fhionnbhairr.  Do bhádar cheithre Baoithín naomhtha i</span>
<lb n="1995"/><span>nÉirinn, mar atá Baoithín mac Bréanainn, Baoithín mac</span>
<lb n="1996"/><span>Fionnaigh, Baoithín mac Allaidh is Baoithín mac Cuanach.</span>
<lb n="1997"/><span>Do bhádar cúig Brighid déag naomhtha i nÉirinn, is fá díobh</span>
<lb n="1998"/><span>sin Brighid inghean Dubhthaigh do Laighnibh atá iomráidhteach</span>
<lb n="1999"/><span>feadh na hEorpa; agus is follus gurab do shliocht Eochach</span>
<lb n="2000"/><span>Finn Fuath nAirt í; agus fá dearbhráthair do Chonn Chéadchathach</span>
<lb n="2001"/><span>fá rí Éireann an tEochaidh Fionn soin.  Ag so</span>
<lb n="2002"/><span>dearbhadh naoimhsheanchais Éireann air sin, amhail léaghthar</span>
<lb n="2003"/><span>san duain darab tosach: Naoimhsheanchas naomh Inse Fáil:</span>
<lb n="2004"/></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="2005"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="2006"/><span>Brighid inghean Dhubhthaigh Duinn,</span>
<lb n="2007"/><span>Mic Dreimhne, mic Breasail Bhuirr,</span>
<lb n="2008"/><span>Mic Dein mic Connla mic Airt,</span>
<lb n="2009"/><span>Mic Cairbre Nia mic Cormaic,</span></p>
<lb n="2010"/>
<lb n="2011"/><p><span>Mic Aonghusa Mhóir miadh ngart,</span>
<lb n="2012"/><span>Mic Eochach Finn Fuath ré hArt,</span>
<lb n="2013"/><span>Mic Feidhlimidh Reachtmhair ráin,</span>
<lb n="2014"/><span>Mic Tuathail Teachtmhair thioghnáir.</span></p>
<lb n="2015"/>
<lb n="2016"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="2017"/><span>Ag so síos na ceithre Brighid déag naomhtha do bhí i</span>
<lb n="2018"/><span>nÉirinn i n-éagmais na Brighde thuas: Brighid inghean Díoma,</span>
<lb n="2019"/><span>Brighid inghean Mhianaigh, Brighid inghean Mhomáin, Brighid</span>
<lb n="2020"/><span>inghean Éanna, Brighid inghean Cholla, Bhrighid inghean Eachtair</span>
<lb n="2021"/><span>Aird, Brighid Inse Brighde, Brighid inghean Damhair,</span>
<lb n="2022"/><span>Brighid tSeanbhotha, Brighid inghean Fhiadhnat, Brighid inghean</span>
<lb n="2023"/><span>Aodha, agus Brighid inghean Luinge.</span></p>
<lb n="2024"/>
<lb n="2025"/><p><span>Is ré linn Aodha mic Ainmireach ar a bhfuilmíd ag trácht</span>
<lb n="2026"/><span>agus Aodháin mic Gabhráin ríogh Alban do bhí cianaosta an</span>
<lb n="2027"/><span>tan soin do léigeadar Gaedhil Manainn díobh.</span></p>
<lb n="2028"/>
<lb n="2029"/><p><span>Is ré linn Aodha mic Ainmireach, fós, fuair an naomh</span>
<lb n="2030"/><span>Cainneach Achadh Bó bás i n-aois a cheithre mbliadhan ar</span>
<lb n="2031"/><span>cheithre fichid; agus is ar sliocht Fhearghusa mic Róigh do bhí</span>
<lb n="2032"/><span>an Cainneach-so.  Is fán am-so tug Colmán Rímhidh Cath</span>
<lb n="2033"/><span>Sleamhna, áit ar briseadh ar Chonall mac Aodha, agus Cath</span>
<lb n="2034"/><span>Cúile Caoil lé Fiachaidh mic Baodáin, áit ar briseadh</span>
<lb n="2035"/><span>d'Fhiachaidh mic Déamáin, is i dtugadh ár a mhuinntire.</span></p>
<lb n="2036"/>
<lb n="2037"/><p><span>Da éis sin tug Conall mac Suibhne briseadh i gcath ar</span>
<lb n="2038"/><span>na trí hAodhaibh i n-aonló, mar atá Aodh Sláine is Aodh</span>
<lb n="2039"/><span>Buidhe rí Ó Maine is Aodh Róin, rí Ó bhFáilghe.  I mBruighin</span>
<lb n="2040"/><span>dá Choga do bhris orra, amhail adeir an file san rann-so:</span></p>
<lb n="2041"/>
<lb n="2042"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="2043"/><span>Ba ró-mhór an ruachuma,</span>
<lb n="2044"/><span>Ar ríoghruidh Éireann uile,</span>
<lb n="2045"/><span>Aodh Sláine go sochuidhe,</span>
<lb n="2046"/><span>Aodh Róin agus Aodh Buidhe.</span>
<lb n="2047"/></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="2048"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="2049"/><span>Do bhíodh iomorro easaonta ghnáthach idir an dá Fhiachaidh do</span>
<lb n="2050"/><span>luaidheamar go grod romhainn, mar atá Fiachaidh mac</span>
<lb n="2051"/><span>Baodáin agus Fiachaidh mac Déamáin; agus táinig do ghuidhe</span>
<lb n="2052"/><span>Chomhghaill naomhtha buaidh do bheith go minic ag mac Baodáin;</span>
<lb n="2053"/><span>agus an tan do chuir mac Déamáin sin i leith an naoimh</span>
<lb n="2054"/><span>do fhiafruigh Comhghall de-sean cia budh fearr leis neamh is</span>
<lb n="2055"/><span>a mharbhadh d'fhagháil, ioná bhuaidh do bhreith is bheith seal</span>
<lb n="2056"/><span>beo agus ifreann fá dheireadh.  Adubhairt mac Déamáin go madh</span>
<lb n="2057"/><span>fearr leis buaidh do bhreith ar a námhaid, ionnus na háir is</span>
<lb n="2058"/><span>na héachta do-bhéaradh orra go mbeidís da n-aithris i</span>
<lb n="2059"/><span>gcomhdhálaibh coitcheanna ó aimsir go haimsir.  Ba holc ré</span>
<lb n="2060"/><span>Comhghall an roghain rug; agus rug an Fiachaidh oile neamh</span>
<lb n="2061"/><span>do roghain is diommbuaidh gcatha do bheith air; agus fuair</span>
<lb n="2062"/><span>sin tré ghuidhe Chomhghaill.</span></p>
<lb n="2063"/>
<lb n="2064"/><p><span>Do bhíodh trá céile comairce naoimh ag gac airdaicme</span>
<lb n="2065"/><span>d'uaislibh Gaedheal Éireann.  Bíodh a fhiadhnaise sin ar na</span>
<lb n="2066"/><span>drongaibh-se síos: óir do bhíodh Caoimhghin Ghlinne dá Loch</span>
<lb n="2067"/><span>ag Tuathalachaibh is ag Branachaibh; Maodhóg Fearna ag</span>
<lb n="2068"/><span>Uíbh gCinnsealaigh; Moling ag Caomhánachaibh; Fionntain</span>
<lb n="2069"/><span>Chluana hEidhneach ag síol Mhórdha; Cainneach Achadh Bó ag</span>
<lb n="2070"/><span>Osruighibh; Ruadhán Lothra ag síol gCinnéididh; Deaglán ag</span>
<lb n="2071"/><span>na Déisibh; Séanna ag cloinn Bhriain Eatharlach; Gobnuid</span>
<lb n="2072"/><span>i Múscraidhe mic Diarmada; Colmán i nUíbh Mac Coille;</span>
<lb n="2073"/><span>agus mar sin ní bhíodh críoch ná cine i nÉirinn gan coimairce</span>
<lb n="2074"/><span>chinnte naoimh nó bannaoimh aca da dtugaid cádhas is</span>
<lb n="2075"/><span>onóir.  Gidheadh atáid naoimh oile ann is coitchinne ioná an</span>
<lb n="2076"/><span>drong do luadhamar, mar atá Colum Cille, Finnén Mhuighe</span>
<lb n="2077"/><span>Bile, Ciarán Cluana, Comhghall Beannchair, Brighid Chille</span>
<lb n="2078"/><span>Dara, Ailbhe Imligh, agus Naomh Pádraig, amhail adeir</span>
<lb n="2079"/><span>Aonghus Céile Dé san Leabhar da ngairthear Psaltair na</span>
<lb n="2080"/><span>Rann.  Ag so mar adeir:</span></p>
<lb n="2081"/>
<lb n="2082"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="2083"/><span>Uí Néill uile ar cúl Choluim,</span>
<lb n="2084"/><span>Ní ar scáth muine;</span>
<lb n="2085"/><span>Ar cúl Fhinnéin Mhuighe Bile,</span>
<lb n="2086"/><span>Ulaidh uile;</span></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="2087"/><p><span>Clanna Connacht ar cúl Chiaráin,</span>
<lb n="2088"/><span>Gion nach comhroinn;</span>
<lb n="2089"/><span>Dál nAruidhe uasal imghrinn,</span>
<lb n="2090"/><span>Ar cúl Chomhghoill;</span>
<lb n="2091"/><span>Bíd Laighin ar cúl Bhrighde,</span>
<lb n="2092"/><span>Clú go saidhbhre;</span>
<lb n="2093"/><span>Mumha uile gona toirthe,</span>
<lb n="2094"/><span>Ar cúl Ailbhe;</span>
<lb n="2095"/><span>Ardnaoimh Éireann go n-a manchaibh,</span>
<lb n="2096"/><span>Is é a n-uidhe</span>
<lb n="2097"/><span>Gach raon 'n-a dtéid a mbeith fo scéith</span>
<lb n="2098"/><span>Phádraig uile.</span></p>
<lb n="2099"/>
<lb n="2100"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="2101"/><span>Is ré linn Aodha mic Ainmireach do bheith i bhflaitheas</span>
<lb n="2102"/><span>Éireann do bhaoi Brandubh mac Eochach mic Muireadhaigh</span>
<lb n="2103"/><span>mic Aonghusa mic Feidhlimidh mic Éanna Cinnsealaigh 'n-a</span>
<lb n="2104"/><span>rígh Laighean aoinbhliadhain amháin.  Agus is leis féin is</span>
<lb n="2105"/><span>lé Laighnibh do marbhadh Aodh mac Ainmireach i gCath Bhealaigh</span>
<lb n="2106"/><span>Dhúin Bolg.  Adeirthear fós gurab iad Laighin féin do</span>
<lb n="2107"/><span>mharbh Brandubh i gCath Camchluana, nó gurab lé Sárán</span>
<lb n="2108"/><span>Saoibhdhearg airchinneach Seanbhoithe Sine do thuit sé, amhail</span>
<lb n="2109"/><span>adeir an file san rann-so:</span></p>
<lb n="2110"/>
<lb n="2111"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="2112"/><span>Sárán Saoibhdhearg seol amne,</span>
<lb n="2113"/><span>Airchinneach Seanbhoith Sine,</span>
<lb n="2114"/><span>Ní dalbh, gér bh'annamh i gcath,</span>
<lb n="2115"/><span>Do mharbh Brandubh mac Eochach.</span></p>
<lb n="2116"/>
<lb n="2117"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="2118"/><span>Is fán am-so fuair an naomh Colmán Eala bás.</span></p>
<lb n="2119"/>
<lb n="2120"/><p><span>Do ghabh Aodh Sláine mac Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil</span>
<lb n="2121"/><span>mic Conaill Chréamhthainne mic Niall Naoighiallaigh is</span>
<lb n="2122"/><span>Colmán Rímhidh mac Muircheartaigh Mic Earca do shíol Éireamhóin</span>
<lb n="2123"/><span>ríoghacht Éireann.  Sé bliadhna i gcomhfhlaitheas dóibh.</span>
<lb n="2124"/><span>Mughainn inghean Choncharainn mic Duach do Chonnachtaibh</span>
<lb n="2125"/><span>máthair Aodha Sláine; agus Eithne inghean Bréanainn Daill</span>
<lb n="2126"/><span>do Chonnachtaibh fá bean dó; is rug seisear mac dó</span>
<lb n="2127"/><span>.i. Diarmaid, Donnchadh, Maolbreasail, Maolodhar, Comhghall,</span>
<lb n="2128"/><span>is Oilill.  Is uime tugadh Aodh Sláine d'ainm air .i. ar</span></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="2129"/><p><span>an abhainn darab ainm Sláine rugadh é.  Is i bhflaitheas na</span>
<lb n="2130"/><span>deise-se do chuir Gréaghóir Mór na Rómha S. Augustine</span>
<lb n="2131"/><span>manach mar aon ré comhthionól naoimhchléire do shíoladh an</span>
<lb n="2132"/><span>Chreidimh Chatoilice i mBreatain.  Do thuit Colmán Rímhidh</span>
<lb n="2133"/><span>lé Lóchán Diolmhain.  Do marbhadh Aodh Sláine lé Conall</span>
<lb n="2134"/><span>nGuithbhinn mac Suibhne.</span></p>
<lb n="2135"/>
<lb n="2136"/><p><span>Do ghabh Aodh Uairiodhnach mac Domhnaill mic Muircheartaigh</span>
<lb n="2137"/><span>mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh</span>
<lb n="2138"/><span>do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna ar</span>
<lb n="2139"/><span>fhichid.  Brigh inghean Orca mic Eirc mic Eochach máthair Aodha</span>
<lb n="2140"/><span>Uairiodhnaigh.  Agus is uime ghairthear Aodh Uairiodhnach dhe,</span>
<lb n="2141"/><span>.i. readhga fuara tinnis do ghabhadh é, agus dá madh leis maitheas</span>
<lb n="2142"/><span>an domhain do-bhéaradh do chionn fortachta aonuaire d'fhagháil</span>
<lb n="2143"/><span>dó.  Ionann iomorro uara eidhnigh is readhg fuar, gonadh</span>
<lb n="2144"/><span>aire sin ghairthear Aodh Uairiodhnach dhe.  Is i bhflaitheas an</span>
<lb n="2145"/><span>Aodha-so tugadh Cath Odhbha lé hAonghus mac Colmáin, áit</span>
<lb n="2146"/><span>ar thuit Conall Laoghbhreagh mac Aodha Sláine.  Agus do</span>
<lb n="2147"/><span>thuit Aodh Uairiodhnach rí Éireann i gCath dá Fhearta.</span></p>
<lb n="2148"/>
<lb n="2149"/><p><span>Do ghabh Maolcobha mac Aodha mic Ainmireach mic Séadna</span>
<lb n="2150"/><span>mic Fearghusa Ceannfhoda mic Conaill Ghulban mic Néill</span>
<lb n="2151"/><span>Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre</span>
<lb n="2152"/><span>bliadhna.  Cróinseach inghean Aodha Finn rí Osruighe bean an</span>
<lb n="2153"/><span>Mhaoilchobha-so.  Do thuit Maolcobha lé Suibhne Meann i</span>
<lb n="2154"/><span>gCath Sléibhe Bealgadáin.</span>
<lb n="2155"/></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="2156"/><p><span>XIII.</span></p>
<lb n="2157"/>
<lb n="2158"/><p><span>Do ghabh Suibhne Meann mac Fiachna mic Fearadhaigh mic</span>
<lb n="2159"/><span>Muircheartaigh mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill</span>
<lb n="2160"/><span>Naoighiallaigh ríoghacht Éireann trí bliadhna déag.  Is i</span>
<lb n="2161"/><span>bhflaitheas tSuibhne Meinn fuair Caoimhghin Ghlinne dá Loch</span>
<lb n="2162"/><span>bás i n-aois a shé fichid bhliadhan; Caoimhghin mac Caomhlogha</span>
<lb n="2163"/><span>mic Caoimhfheadha mic Cuirb mic Fearghusa Laoibdheirg mic</span>
<lb n="2164"/><span>Fothaigh mic Eochach Láimhdheirg mic Meisin Corb do shliocht</span>
<lb n="2165"/><span>Labhradha Loingsigh.  Is fán am-so fuair Aodh Beannain rí</span>
<lb n="2166"/><span>Mumhan bás, agus an naomh Adhamnán mac Rónáin mic</span>
<lb n="2167"/><span>Tinne mic Aodha mic Coluim mic Séadna mic Fearghusa mic</span>
<lb n="2168"/><span>Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh do bhí 'n-a abb Í</span>
<lb n="2169"/><span>i nAlbain.  Róna inghean Dunghaile rí Ua dTurtaire bean</span>
<lb n="2170"/><span>tSuibhne Meinn ríogh Éireann.  Do marbhadh Suibhne Meann</span>
<lb n="2171"/><span>rí Éireann lé Conghal Claon mac Scannláin Sciathleathain.</span></p>
<lb n="2172"/>
<lb n="2173"/><p><span>Do ghabh Domhnall mac Aodha mic Ainmireach mic Séadna</span>
<lb n="2174"/><span>mic Fearghusa Ceannfhoda mic Conaill Ghulban mic Néill</span>
<lb n="2175"/><span>Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann trí</span>
<lb n="2176"/><span>bliadhna déag.  Agus is é an Domhnall-so thug Cath Dhúin</span>
<lb n="2177"/><span>Ceitheirn ar Chonghal Chlaon, áit ar bhris de féin is ar</span>
<lb n="2178"/><span>mharbh iomad da mhuinntir.  Is i bhflaitheas Domhnaill fós</span>
<lb n="2179"/><span>fuair an naomh da ngairthí Munna bás, is do díbreadh</span>
<lb n="2180"/><span>Carrthach .i. Mochuda a Rathain go Lios Mór.  Agus is ar</span>
<lb n="2181"/><span>sliocht Chéir mic Fearghusa do bhí Mochuda.</span></p>
<lb n="2182"/>
<lb n="2183"/><p><span>Iar ndul iomorro do Mhochuda a Ciarraidhe ar oilithre</span>
<lb n="2184"/><span>go Rathain, do rinne mainistir ann agus cuiris comhthionól</span>
<lb n="2185"/><span>manach san mainistir, go rabhadar deichneabhar is seacht</span>
<lb n="2186"/><span>gcéad manach 'n-a fhochair ann do-bheireadh a mbeatha comh</span>
<lb n="2187"/><span>cráibhtheach agus sin as, go mbíodh aingeal ag labhairt ris</span>
<lb n="2188"/><span>an treas manach díobh, ionnus go dtáinig de sin gur fhás</span></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="2189"/><p><span>clú is oirdhearcas mór naomhthachta ar chomhthionól Raithne.</span>
<lb n="2190"/><span>Uime sin do ghabh uiréad naoimh chloinne Néill is cuirid</span>
<lb n="2191"/><span>scéala go Mochuda da fhógra dhó Rathain do thréigean agus</span>
<lb n="2192"/><span>triall da dhúthaigh féin .i. don Mhumhain.  Freagrais Mochuda</span>
<lb n="2193"/><span>do na teachtaibh táinig ris na haitheascaibh sin agus adubhairt</span>
<lb n="2194"/><span>nach tréigfeadh Rathain acht muna gcuireadh lámh easpuig</span>
<lb n="2195"/><span>nó ríogh as é.  Agus ar rochtain na scéal soin go naomhaibh</span>
<lb n="2196"/><span>cloinne Néill, iarraid ar Bhláthmhac is ar Dhiarmaid</span>
<lb n="2197"/><span>Ruanuidh, dá mhac Aodha Sláine do bhí do chlannaibh Néill,</span>
<lb n="2198"/><span>dul do dhíbirt Mochuda as Rathain; agus lé greasacht na</span>
<lb n="2199"/><span>druinge sin téid Bláthmhac is Diarmaid Ruanuidh d'ionnsuighe</span>
<lb n="2200"/><span>Raithne agus drong do chléir an taoibhe thuaidh 'n-a</span>
<lb n="2201"/><span>bhfochair.</span></p>
<lb n="2202"/>
<lb n="2203"/><p><span>Ar n-a chlos do Mhochuda go dtángadar n-a ghar, do chuir</span>
<lb n="2204"/><span>tighearna do na Pictibh nó do Chruithneachaibh a hAlbain dar</span>
<lb n="2205"/><span>bh'ainm Constantín, do bhí 'n-a mhanach tuata san chomhthionól,</span>
<lb n="2206"/><span>do ghuidhe na n-uasal soin um chairde bliadhna do thabhairt</span>
<lb n="2207"/><span>do Mhochuda is da choimhthionól gan a ndíbirt a Rathain;</span>
<lb n="2208"/><span>agus fuair sé sin d'impidhe uatha.  Agus ar gcaitheamh</span>
<lb n="2209"/><span>na bliadhna amach tigid na huaisle céadna i gcionn</span>
<lb n="2210"/><span>bliadhna go mbuidhin do na cléiribh céadna 'n-a bhfochair;</span>
<lb n="2211"/><span>agus ar rochtain i bhfochair Raithne dóibh cuiris Bláthmhac</span>
<lb n="2212"/><span>scéala go Mochuda aga iarraidh as an mainistir; agus</span>
<lb n="2213"/><span>leis sin cuiris Mochuda an Constantín céadna da nguidhe</span>
<lb n="2214"/><span>um chairde bliadhna oile do thabairt dó, agus do aontuigheadar</span>
<lb n="2215"/><span>sin, gér leasc leo é.  Agus i gcionn an treas</span>
<lb n="2216"/><span>bliadhna gríostar lé ladrannaibh Ua Néill na huaisle</span>
<lb n="2217"/><span>is an chliar chéadna ré teacht do dhíbirt Mochuda an treas</span>
<lb n="2218"/><span>bliadhain a Rathain; agus ar dtigheacht i ngar don bhaile do</span>
<lb n="2219"/><span>chuireadar an chomhdháil sin d'aonaonta Diarmaid Ruanuidh</span>
<lb n="2220"/><span>agus airchinneach Chluana Conghusa is sochuidhe oile maille</span>
<lb n="2221"/><span>riú do thabhairt Mochuda ar láimh as an mainistir; agus ar</span>
<lb n="2222"/><span>rochtain na heagailse dhóibh, téid an t-airchinneach isteach is</span>
<lb n="2223"/><span>anais Diarmaid ré hursain an doruis don leith amuigh.</span></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="2224"/><p><span>Tig Mochuda, iar gclos Diarmada do bheith san dorus,</span>
<lb n="2225"/><span>d'fháiltiughadh roimhe agus iarrais san eaglais isteach é.</span>
<lb n="2226"/><span>"Ní rachad," ar Diarmaid.  "An dom bhreith-se as an</span>
<lb n="2227"/><span>mainistir thángais?" ar Mochuda.  "Is eadh," ar Diarmaid,</span>
<lb n="2228"/><span>"gidheadh ní obraim a dhéanamh, agus is aithreach liom tigheacht</span>
<lb n="2229"/><span>san dáil-se ar mhéid do naomhthachta is d'onóra-sa ag Dia."</span>
<lb n="2230"/><span>"Onóir ar neamh is i dtalmhain duit-se," ar Mochuda, "is</span>
<lb n="2231"/><span>cumhacht is righe is flaitheas Éireann duit, is rath ar do</span>
<lb n="2232"/><span>shliocht dot éis; agus an tan fhillfeas tú san gcomhdháil</span>
<lb n="2233"/><span>do-bhéaraid na hóig atá ann Diarmaid Ruanuidh mar aithis</span>
<lb n="2234"/><span>ort.  Gidheadh is i n-onóir duit-se is dot shliocht rachas an</span>
<lb n="2235"/><span>forainm sin."  Leis sin tillis Diarmaid gus an gcomhdháil;</span>
<lb n="2236"/><span>agus ar rochtain do láthair dó, fiafruighis Bláthmhac dhe</span>
<lb n="2237"/><span>créad as nar chuir lámh i Mochuda da thabhairt as an mainistir.</span>
<lb n="2238"/><span>"Nior obras é," ar Diarmaid.  "Is ruanuidh, a</span>
<lb n="2239"/><span>Dhiarmaid, an gníomh soin," agus ar n-a chlos sin don</span>
<lb n="2240"/><span>chomhdháil tugadar Diarmaid Ruanuidh d'ainm air.  Ionann</span>
<lb n="2241"/><span>iomorro ruanuidh is deargthach, gonadh sliocht Diarmada</span>
<lb n="2242"/><span>Ruanuidh ghairthear da shliocht ó shoin i le."</span></p>
<lb n="2243"/>
<lb n="2244"/><p><span>Dála Bhláithmhic, téid go bhfuirinn leis don mhainistir, is</span>
<lb n="2245"/><span>cuiris lámh i Mochuda, agus tug go heasaontach as an</span>
<lb n="2246"/><span>mainistir amach é, mar aon ré n-a choimhthionól.  Malluighis</span>
<lb n="2247"/><span>iomorro Mochuda Bláthmhac.  Triallais iomorro</span>
<lb n="2248"/><span>Mochuda as sin mar aon ré n-a chomhthionól manach ag</span>
<lb n="2249"/><span>déanamh feart is míorbhal go ráinig na Déise; agus ar</span>
<lb n="2250"/><span>rochtain annsin dó, táinig rí na nDéise 'n-a choinne is</span>
<lb n="2251"/><span>tug cádhas is onóir dó is do thiomain a chorp is a anam ar</span>
<lb n="2252"/><span>a chomairce; agus triallaid mar aon go Dún Scinne ré</span>
<lb n="2253"/><span>ráidhtear Lios Mór aniú.  Comhnuidhis Mochuda is a choimhthionól</span>
<lb n="2254"/><span>ann sin is do-nídh eaglais ann ionnus go raibhe an</span>
<lb n="2255"/><span>áit sin onórach iomráidhteach i gcrábhadh is i bhfoghluim ó shoin</span>
<lb n="2256"/><span>i le.  Gonadh é sin triall Mochuda a Rathain go Lios Mór</span>
<lb n="2257"/><span>go ró-so.</span>
<lb n="2258"/></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="2259"/><p><span>Is lé Domhnall mac Aodha mic Anmireach rí Éireann</span>
<lb n="2260"/><span>tugadh Cath Maighe Rath, áit ar marbhadh Conghal Claon do </span>
<lb n="2261"/><span>bhí 'n-a rígh Uladh deich mbliadhna.  Agus is urusa a aithne</span>
<lb n="2262"/><span>as an stair-se da ngairthear Cath Maighe Rath gurab</span>
<lb n="2263"/><span>orduighthe an t-inneall is an t-ordughadh do bhíodh ar sluaghaibh</span>
<lb n="2264"/><span>Gaedheal ré hucht dola i n-iommbualadh nó do chur chatha</span>
<lb n="2265"/><span>dhóibh.  Óir do bhíodh ardtaoiseach ar an sluagh uile, agus</span>
<lb n="2266"/><span>taoiseach ar gach sluaghbhuidhin da mbíodh fá n-a smacht, agus</span>
<lb n="2267"/><span>suaitheantas i mbrataigh gach taoisigh fá leith as a n-aitheantaoi</span>
<lb n="2268"/><span>gach sluaghbhuidhean díobh seoch a chéile leis na seanchaidhibh</span>
<lb n="2269"/><span>ar a mbíodh d'fhiachaibh bheith do láthair na n-uasal ré linn</span>
<lb n="2270"/><span>catha nó coinbhliocht do thabhairt da chéile, ionnus go mbiadh</span>
<lb n="2271"/><span>radharc súl ag na seanchaidhibh ar ghníomharthaibh na n-uasal</span>
<lb n="2272"/><span>ré faisnéis fhírinnigh do dhéanamh ar a ndálaibh leath ar leath.</span>
<lb n="2273"/><span>Agus is uime sin do bhí a sheancha féin i bhfochair Dhomhnaill</span>
<lb n="2274"/><span>mic Aodha ríogh Éireann ré hucht Catha Maighe Rath.  Óir ar</span>
<lb n="2275"/><span>mbeith do Dhomhnall ag triall i gcoinne Conghail ríogh Uladh,</span>
<lb n="2276"/><span>agus iad da gach leith d'abhainn, agus ar bhfaicsin tsluagh a</span>
<lb n="2277"/><span>chélie dhóibh, fiafruighis Domhnall da sheancha gach meirge go</span>
<lb n="2278"/><span>n-a suaitheantas fá seach dhíobh, agus nochtais an seancha sin</span>
<lb n="2279"/><span>dó, amháil léaghthar san laoidh darab tosach: Tréan tiaghaid</span>
<lb n="2280"/><span>catha Conghail, mar a bhfuil an rann-so ar shuaitheantas ríogh</span>
<lb n="2281"/><span>Uladh féin:</span></p>
<lb n="2282"/>
<lb n="2283"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="2284"/><span>Leomhan buidhe i sróll uaine,</span>
<lb n="2285"/><span>Comhartha na Craobhruaidhe,</span>
<lb n="2286"/><span>Mar do bhí ag Conchubhar cháidh,</span>
<lb n="2287"/><span>Atá ag Conghal ar congbháil.</span></p>
<lb n="2288"/>
<lb n="2289"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="2290"/><span>Is imchian ó do thionnscnadar Gaedhil gnáthughadh na suaitheantas</span>
<lb n="2291"/><span>ar lorg chloinne Israel lér gnáthuigheadh san</span>
<lb n="2292"/><span>Égipt iad ré linn Ghaedhil do mharthain, an tan do bhádar</span>
<lb n="2293"/><span>clann Israel ag triall trés an Muir Ruaidh agus Maoise</span>
<lb n="2294"/><span>'n-a ardtaoiseach orra.  Dá threibh déag iomorro do bhádar</span>
<lb n="2295"/><span>ann, agus sluaghbhuidhean is suaitheantas ar leith ag gach</span>
<lb n="2296"/><span>treibh díobh fá seach.</span>
<lb n="2297"/></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="2298"/><p><span>Treabh Ruben, mandragra 'n-a brataigh mar shuaitheantas;</span>
<lb n="2299"/><span>Treabh Shimeon, ga 'n-a brataigh mar shuaitheantas;</span>
<lb n="2300"/><span>Treabh Leui, an Airc 'n-a brataigh mar shuaitheantas;</span>
<lb n="2301"/><span>Treabh Iuda, leomhan 'n-a brataigh mar shuaitheantas;</span>
<lb n="2302"/><span>Treabh Isacar, asal 'n-a brataigh mar shuaitheantas;</span>
<lb n="2303"/><span>Treabh Stabulon, long 'n-a brataigh mar shuaitheantas;</span>
<lb n="2304"/><span>Treabh Neptalem, dealbh dhaimh allaidh 'n-a brataigh mar shuaitheantas;</span>
<lb n="2305"/><span>Treabh Ghad, dealbh bhainleomhain 'n-a brataigh mar shuaitheantas;</span>
<lb n="2306"/><span>Treabh Ioseph, tarbh 'n-a brataigh mar shuaitheantas;</span>
<lb n="2307"/><span>Treabh Beniamin, faolchú 'n-a brataigh mar shuaitheantas;</span>
<lb n="2308"/><span>Treabh Dan, nathair neimhe 'n-a brataigh mar shuaitheantas;</span>
<lb n="2309"/><span>Treabh Aser, craobh oladh 'n-a brataigh mar shuaitheantas;</span></p>
<lb n="2310"/>
<lb n="2311"/><p><span>Ag so síos suidheamh an tseanchaidh ar shuaitheantasaibh</span>
<lb n="2312"/><span>chloinne Israel, amhail léaghthar i seanleabhar Leacaoin i</span>
<lb n="2313"/><span>nUrmhumhain is i mórán do leabhraibh oile san laoidh-se</span>
<lb n="2314"/><span>síos:</span></p>
<lb n="2315"/>
<lb n="2316"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="2317"/><span>Aithne dhamh gach meirge mór,</span>
<lb n="2318"/><span>Ro baoi ag cloinn uallaigh Iacob,</span>
<lb n="2319"/><span>Tearc neach as a haithle ann</span>
<lb n="2320"/><span>Aga mbeith aithne a n-anmann;</span></p>
<lb n="2321"/>
<lb n="2322"/><p><span>Treabh Ruben rath ros cobhair,</span>
<lb n="2323"/><span>Ro b'é a meirge mandroghair;</span>
<lb n="2324"/><span>Ré bhuan ro chaith an treabh the,</span>
<lb n="2325"/><span>Ro lean sluagh maith a meirge.</span></p>
<lb n="2326"/>
<lb n="2327"/><p><span>Treabh Shimeon, níor shir meirge</span>
<lb n="2328"/><span>Acht ga duaibhseach díbhfeirge;</span>
<lb n="2329"/><span>Simeon an críonna cealgach</span>
<lb n="2330"/><span>Um Dhíonna ba díbhfeargach.</span></p>
<lb n="2331"/>
<lb n="2332"/><p><span>Treabh Leui, lucht na hÁirce,</span>
<lb n="2333"/><span>Iomdha a dtreoid 'sa dtromtháinte;</span>
<lb n="2334"/><span>Ba taisce da sláinte so</span>
<lb n="2335"/><span>Faicsin no hÁirce aca.</span></p>
<lb n="2336"/>
<lb n="2337"/><p><span>Meirge ag treibh Iuda amhra</span>
<lb n="2338"/><span>Samhail leomhain lanchalma;</span>
<lb n="2339"/><span>Treabh Íodais i n-uair fheirge</span>
<lb n="2340"/><span>Sluaigh dhíomais mun deighmheirge.</span></p>
<lb n="2341"/>
<lb n="2342"/><p><span>Treabh Isacar an óir ghlain</span>
<lb n="2343"/><span>Meirge aice mar asain;</span>
<lb n="2344"/><span>Minic slógh go ndeirge ndreach</span>
<lb n="2345"/><span>Um an meirge mór maiseach.</span>
<lb n="2346"/></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="2347"/><p><span>Treabh Stabulon na stiall nglan</span>
<lb n="2348"/><span>Dealbh a meirge long luchtmhar;</span>
<lb n="2349"/><span>Ba gnáth for thonnaibh tana</span>
<lb n="2350"/><span>Cách 'n-a longaibh luchtmhara.</span></p>
<lb n="2351"/>
<lb n="2352"/><p><span>Dealbh dhaimh allaidh mhásghirr mhir</span>
<lb n="2353"/><span>Ag treibh Neptalem neimhmgh;</span>
<lb n="2354"/><span>Don treibh ro chleacht fraoch feirge</span>
<lb n="2355"/><span>Níor thearc laoch mun luaithmheirge.</span></p>
<lb n="2356"/>
<lb n="2357"/><p><span>Meirge ag treibh Ghad i ngleoghail</span>
<lb n="2358"/><span>Mar dheilbh bhíos ar bhainleomhain;</span>
<lb n="2359"/><span>Nochar thim ré fraoch feirge</span>
<lb n="2360"/><span>Gach laoch rinn mun ríghmheirge.</span></p>
<lb n="2361"/>
<lb n="2362"/><p><span>Meirge mar tharbh go nós neirt</span>
<lb n="2363"/><span>Thoir ag treibh Ioseph oirdheirc;</span>
<lb n="2364"/><span>Suaithndh noshireadh badhbha</span>
<lb n="2365"/><span>An cineadh dán comhardha.</span></p>
<lb n="2366"/>
<lb n="2367"/><p><span>Treabh Beniamin go mbrígh mir,</span>
<lb n="2368"/><span>Ro bhíodh a meirge ós meirgibh;</span>
<lb n="2369"/><span>Meirge mar an bhfaol bhfoghlach,</span>
<lb n="2370"/><span>Deirge san chaomh chomhordhach.</span></p>
<lb n="2371"/>
<lb n="2372"/><p><span>Treabh Dan ba duaibhseach an dream,</span>
<lb n="2373"/><span>Oireacht neimhneach toighe tuaicheall;</span>
<lb n="2374"/><span>Tréan ré hathghoin ba dóigh dhe</span>
<lb n="2375"/><span>Mar nathruigh mhóir a meirge.</span></p>
<lb n="2376"/>
<lb n="2377"/><p><span>Treabh Aser níor chruaidh um chradh</span>
<lb n="2378"/><span>Meirge dar lean mar lothar;</span>
<lb n="2379"/><span>Mar aon táruill a togha</span>
<lb n="2380"/><span>Is craobh áluinn fhionnola,</span></p>
<lb n="2381"/>
<lb n="2382"/><p><span>Ro áirmhios thall a dtreabha</span>
<lb n="2383"/><span>Ro áirimh mé a meirgeadha;</span>
<lb n="2384"/><span>Mar táid diongna na dtreabh dte,</span>
<lb n="2385"/><span>Fear cá n-iomdha anaithne?  Aithne.</span></p>
<lb n="2386"/>
<lb n="2387"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="2388"/><span>Is i bhflaitheas Domhnaill mic Aodha ríogh Éireann ar a</span>
<lb n="2389"/><span>labhramaoid fuaradar na naoimh-se síos bás .i. Mochua do</span>
<lb n="2390"/><span>shliocht Oiliolla mic Cathaoir Mhóir do bheannuigh i dTeach</span>
<lb n="2391"/><span>Mochua i Laoighis, agus Mochuda is Molaise Leithghlinne do </span>
<lb n="2392"/><span>bhí do shliocht Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh, agus</span></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="2393"/><p><span>Comhdhán mac Da Cearda agus Cronán easpog Caondroma.</span>
<lb n="2394"/><span>Agus fuair Domhnall mac Aodha mic Ainmireach rí Éireann</span>
<lb n="2395"/><span>bás.</span></p>
<lb n="2396"/>
<lb n="2397"/><p><span>XIV.</span>
<lb n="2398"/><span>Do ghabh Conall Caol is Ceallach dá mhac Maoilchobha</span>
<lb n="2399"/><span>mic Aodha mic Ainmireach mic Séadna mic Fearghusa Ceannfhoda</span>
<lb n="2400"/><span>mic Conaill Ghulban mic Néill Naoighiallaigh do shíol</span>
<lb n="2401"/><span>Éireamhóin ríoghacht Éireann.  Trí bliadhna déag dóibh i</span>
<lb n="2402"/><span>gcomhfhlaitheas.  Is 'n-a bhflaitheas fuair Cuanna mac Cailchín</span>
<lb n="2403"/><span>rí bhFearmaighe .i. Laoch Liathmhaine bás; agus fá fear</span>
<lb n="2404"/><span>comhaimsire do Ghuaire mac Colmáin an Cuanna-so, agus do </span>
<lb n="2405"/><span>bhí coimhmheas oinigh is daonnachta eatorra; gonadh uime sin</span>
<lb n="2406"/><span>do rinne an dá óinmhid .i. Comhdhán is Conall an rann</span>
<lb n="2407"/><span>leathach iomarbhádha eatorra araon, mar a n-abraid:</span></p>
<lb n="2408"/>
<lb n="2409"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="2410"/><span>Dáil gach neith dá mbí 'n-a láimh;</span>
<lb n="2411"/><span>Do-ní Guaire mac Colmáin;</span>
<lb n="2412"/><span>A mhian féin da gach nduine</span>
<lb n="2413"/><span>Dáiltear lé Laoch Liathmhuine.</span></p>
<lb n="2414"/>
<lb n="2415"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="2416"/><span>Is 'n-a bhflaitheas fós do marbhadh Raghallach mac Uadach</span>
<lb n="2417"/><span>do bhí 'n-a rígh Connacht cúig bliadhna ar fhichid lé</span>
<lb n="2418"/><span>Maoilbrighde mac Mothlacháin is lé n-a mhoghaibh.  Is amhlaidh do </span>
<lb n="2419"/><span>bhí an Raghallach-so lán d'fhuath is d'fhormad ré mac</span>
<lb n="2420"/><span>dearbhráthar fá sine ioná féin, d'eagla go dtiocfadh fá n-a</span>
<lb n="2421"/><span>bhrághaid do bhuain ríghe Chonnacht de.  Gidheadh ní bhfuair</span>
<lb n="2422"/><span>árach ar mhac a dhearbhráthar do mharbhadh; go dtáinig dhe</span>
<lb n="2423"/><span>sin gur ghabh seirglighe é tré neamhchaitheamh bídh tré fhormad</span>
<lb n="2424"/><span>ré mac a dhearbhráthar.  Tairis sin do chuir teachta i</span>
<lb n="2425"/><span>ndáil a bhráthar 'ga iarraidh air teacht da fhéachain.  Dála</span>
<lb n="2426"/><span>an bhráthar do thuig cealg Raghallaigh is do chuir tionól</span>
<lb n="2427"/><span>ar sluagh is téid i ndáil a bhráthar Raghallaigh, agus ar</span></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="2428"/><p><span>ndul do láthair tug ar a mhuinntir a gcloidhmhe do bheith nocht</span>
<lb n="2429"/><span>fá n-a gcoimibh aca, agus mar do chonnairc Raghallach sin</span>
<lb n="2430"/><span>adubhairt, "Is truagh an tí is annsa liom san bhioth, agus is</span>
<lb n="2431"/><span>mian liom do bheith 'n-a oighre oram, nach taobhach leis mé, is</span>
<lb n="2432"/><span>mé ré hucht bháis."  Mar do chuala iomorro an bráthair sin,</span>
<lb n="2433"/><span>táinig a chroidhe go mór air, agus táinig 'n-a uathadh ar 'n-a</span>
<lb n="2434"/><span>mhárach da fhios, is linghid muinntear Raghallaigh air gur</span>
<lb n="2435"/><span>marbhadh leo é.  Leis sin do éirigh Raghallach slán an tráth</span>
<lb n="2436"/><span>soin is do ghabh ag fleadhughadh go subhach forbhfáilteach.  Do</span>
<lb n="2437"/><span>fhiafruigh iomorro Muireann .i. bean Raghallaigh da draoi</span>
<lb n="2438"/><span>iar marbhadh a bhráthar do Raghallach an raibhe guais 'n-a</span>
<lb n="2439"/><span>cionn.  Adubhairt an draoi ó do mharbh Raghallach a bhráthair</span>
<lb n="2440"/><span>go dtiocfadh a mbás araon da gcloinn féin go luath; agus</span>
<lb n="2441"/><span>fós gurab don ghein do bhí 'n-a broinn do thiocfadh a mbás.</span>
<lb n="2442"/><span>Do nocht sise sin do Raghallach, agus adubhairt ria iar</span>
<lb n="2443"/><span>mbreith na geine a marbhadh do láthair.</span></p>
<lb n="2444"/>
<lb n="2445"/><p><span>Rug Muireann inghean is do chuir i mála í, go dtugadh</span>
<lb n="2446"/><span>do mhuicidhe da muinntir da marbhadh í.  Ó do chonnairc an</span>
<lb n="2447"/><span>muicidhe gnúis na naoidheine, táinig a chroidhe uirre, is do</span>
<lb n="2448"/><span>chuir san mála céadna 'n-a bhfuair ó n-a máthair í, is rug</span>
<lb n="2449"/><span>ós íseal go dorus mhná cráibhthighe do bhí 'n-a fhochair í, agus</span>
<lb n="2450"/><span>fágbhais ar beinn croise láimh ré teach na mná riaghalta an</span>
<lb n="2451"/><span>mála.  Táinig an bhean riaghalta gus an mála, agus mar</span>
<lb n="2452"/><span>fuair an naoidhin ann grádhuighis í go mór is do oil go</span>
<lb n="2453"/><span>heaglusta í.  Agus ní raibhe i nÉirinn 'n-a comhaimsir</span>
<lb n="2454"/><span>gein ba sciamhdha ioná í, ionnus go dtáinig a clú go</span>
<lb n="2455"/><span>Raghallach, is do chuir teachta da hiarraidh ar a buimigh; is</span>
<lb n="2456"/><span>níor fhaomh an bhuimeach sin.  Rugadh iar soin ar éigin chuige</span>
<lb n="2457"/><span>í, is mar do chonnairc í do líon da grádh, is do bhíodh aige</span>
<lb n="2458"/><span>'n-a leannán leaptha.  Gabhais iomorro éad a bhean féin</span>
<lb n="2459"/><span>.i. Muireann, is téid go rígh Éireann do chasaoid an ghníomha</span></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="2460"/><p><span>soin.  Ráinig trá míochlú an uilc sin fá Éirinn, is fá</span>
<lb n="2461"/><span>dochradh ré naomhaibh Éireann sin, agus táinig Feichin Fabhair</span>
<lb n="2462"/><span>d'ionnsuighe Raghallaigh da choiriughadh, is tángadar naoimh</span>
<lb n="2463"/><span>iomdha maille ris da iarraidh air scaradh ris an olc soin.</span>
<lb n="2464"/><span>Agus níor léig dhe orra uile é, cia do throiscsiod air.</span>
<lb n="2465"/><span>Gidheadh mar rabhadh do dhaoinibh ainmhianacha oile, do ghuidhsiod</span>
<lb n="2466"/><span>na naoimh Dia fá gan eisean do mharthain an Bhealltaine ba</span>
<lb n="2467"/><span>neasa dhóibh, agus a thuitim lé drochdhaoinibh, agus fós lé</span>
<lb n="2468"/><span>harmaibh dearóile agus i n-ionadh shalach; agus tarladar</span>
<lb n="2469"/><span>sin uile dhó ré hucht na Bealltaine.  Fiadh allta iomorro</span>
<lb n="2470"/><span>iar n-a lot tarla ar siadhán san oiléan 'n-a raibhe</span>
<lb n="2471"/><span>Raghallach is é ag coimhéad na hinse, agus mar do chonnairc</span>
<lb n="2472"/><span>an fiadh do ghabh a gha is tug urchar don fhiadh gur chuir an ga</span>
<lb n="2473"/><span>thríd.  Téid an fiad ar snámh uaidh, agus do chuaidh-sean i</span>
<lb n="2474"/><span>gcoite 'n-a dhiaidh, is téid an fiadh seal ón loch go dtarla é</span>
<lb n="2475"/><span>ré moghaibh do bhí ag buain mhóna is marbhaid an fiadh is</span>
<lb n="2476"/><span>rannaid eatorra é.  Táinig Raghallach da n-ionnsuighe is</span>
<lb n="2477"/><span>do rinne bagar orra tré roinn an fhiadha agus adubhairt</span>
<lb n="2478"/><span>riú an fheoil d'aiseag.  Is eadh iomorro do cinneadh leis na</span>
<lb n="2479"/><span>moghaibh an rí do mharbhadh; agus leis sin do ghabhadar da</span>
<lb n="2480"/><span>rámhaibh is dá sásaibh oile air, gur mharbhadar é, amhail do</span>
<lb n="2481"/><span>tairrngireadh leis na naomhaibh dhó.  Agus fuair Muireann</span>
<lb n="2482"/><span>.i. a bhean bás tré éad ré n-a hinghin féin.</span></p>
<lb n="2483"/>
<lb n="2484"/><p><span>Is fán am-so tugadh Cath Cairn Chonaill lé Diarmaid</span>
<lb n="2485"/><span>mac Aodha Sláine, áit ar marbhadh Cuan mac Amhalghuidh do </span>
<lb n="2486"/><span>bhí 'n-a rígh Mumhan deich mbliadhna, agus Cuan mac Conaill</span>
<lb n="2487"/><span>rí Ó bhFidhghinnte agus Talamonach rí Ó Liatháin; agus is</span>
<lb n="2488"/><span>tré ghuidhe choimhthionóil Chiaráin i gCluain Mic Nóis rug</span>
<lb n="2489"/><span>Diarmaid buaidh an chatha soin.  Agus iar dteacht tar ais</span>
<lb n="2490"/><span>do Dhiarmaid go Cluain Mic Nóis do bhronn fearann don</span>
<lb n="2491"/><span>eaglais sin mar fhód ré haltóir.  Agus is é ainm an</span>
<lb n="2492"/><span>fhearainn sin aniú Liath Mhancháin, agus is i gCluain Mic</span></p>
</div>
<pb n="136"/>
<div><lb n="2493"/><p><span>Nóis do fhágaibh Diarmaid é féin d'adhnacal an tan do-ghéabhadh</span>
<lb n="2494"/><span>bás.  Is fán am-so fuair Fursa naomhtha do shliocht</span>
<lb n="2495"/><span>Luighdheach Lámha dearbhráthar Oiliolla Óluim bás, agus</span>
<lb n="2496"/><span>Moicheallóg an naomh do bheannuigh i gCill Moicheallóg;</span>
<lb n="2497"/><span>agus is ar sliocht Chonaire mic Eidirsceoil do bhí an naomh-so.</span>
<lb n="2498"/><span>Da éis sin do thuit Ceallach san Bhrugh ós Boinn agus</span>
<lb n="2499"/><span>do marbhadh Conall Caol lé Diarmaid mac Aodh Sláine.</span></p>
<lb n="2500"/>
<lb n="2501"/><p><span>Do ghabh Bláthmhac is Diarmaid Ruanuidh dá mhac Aodha</span>
<lb n="2502"/><span>Sláine mic Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil mic</span>
<lb n="2503"/><span>Conaill Chréamhthainne mic Néill Naoighiallaigh do shíol</span>
<lb n="2504"/><span>Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna i gcomhfhlaitheas;</span>
<lb n="2505"/><span>agus is 'n-a bhflaitheas tugadh Cath Pancti lé Hossa, áit ar</span>
<lb n="2506"/><span>thuit rí Sacsan mar aon ré triochad tighearna da mhuinntir.</span>
<lb n="2507"/><span>Is fán am-so fuair Ulltán naomhtha bás agus Maodhóg</span>
<lb n="2508"/><span>Fearna mac Séadna mic Eirc mic Fearadhaigh mic Fiachrach</span>
<lb n="2509"/><span>mic Amhalghuidh mic Muireadhaigh mic Carrthainn mic Eirc mic</span>
<lb n="2510"/><span>Eochach mic Colla Uais, agus Cuimín Foda mac Fiachna, an</span>
<lb n="2511"/><span>naomh, agus Maonach mac Fínghin rí Mumhan.  Fuair Diarmaid</span>
<lb n="2512"/><span>Ruanuidh is Bláthmhac bás don phláigh da ngairthear an</span>
<lb n="2513"/><span>Bhuidhe Conaill.</span></p>
<lb n="2514"/>
<lb n="2515"/><p><span>Do ghabh Seachnasach mac Bláithmhic mic Aodha Sláine mic</span>
<lb n="2516"/><span>Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil mic Conaill Chréamhthainne</span>
<lb n="2517"/><span>mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht</span>
<lb n="2518"/><span>Éireann sé bliadhna.  Is i bhflaitheas an rígh-se tugadh Cath</span>
<lb n="2519"/><span>Feirt idir Ulltaibh is Cruithnigh, áit ar marbhadh iomad do</span>
<lb n="2520"/><span>dhaoinibh da gach leith.  Is fán am-so fuair Baoithín abb</span>
<lb n="2521"/><span>Beannchair bás.  Da éis sin do thuit Seachnasach rí Éireann</span>
<lb n="2522"/><span>lé Dubh nDúin do Chinéal gCairbre.</span></p>
<lb n="2523"/>
<lb n="2524"/><p><span>Do ghabh Ceannfaolaidh mac Bláithmhic mic Aodha Sláine</span>
<lb n="2525"/><span>mic Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil mic Conaill</span>
<lb n="2526"/><span>Chréamhthainne mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin</span></p>
</div>
<pb n="138"/>
<div><lb n="2527"/><p><span>ríoghacht Éireann cheithre bliadhna.  Agus is 'n-a fhlaitheas</span>
<lb n="2528"/><span>do loisceadh Beannchair is do marbhadh a cómhthionól lé</span>
<lb n="2529"/><span>heachtrannchaibh.  Agus is uime ghairthear Beannchair don</span>
<lb n="2530"/><span>áit sin, Breasal Breac rí Laighean do chuaidh líon sluagh do</span>
<lb n="2531"/><span>chreachadh Alban, go dtug iomad buair is bótháinte leis i</span>
<lb n="2532"/><span>nÉirinn, agus iar dteacht i dtír dó féin is da shluagh do </span>
<lb n="2533"/><span>rinneadh foslongphort leo san áit da ngairthear Beannchair</span>
<lb n="2534"/><span>anois, is marbhthar iomad do na buaibh leo mar fheolmhach, go</span>
<lb n="2535"/><span>ráinig iomad d'adharcaibh na mbó nó da mbeannaibh feadh</span>
<lb n="2536"/><span>an mhachaire, go ráinig Magh Beannchair d'ainm ar an áit de</span>
<lb n="2537"/><span>sin.  Agus aimsear imchian da éis sin an tan do thógaibh an</span>
<lb n="2538"/><span>t-abb naomhtha Comhghall mainistear san áit chéadna, tug fá</span>
<lb n="2539"/><span>deara a slonnadh ón áit ionar tógbhadh í, gonadh uime sin</span>
<lb n="2540"/><span>ráidhtear mainistear Bheannchair ria.  Go grod i ndiaidh</span>
<lb n="2541"/><span>loiscthe na mainistreach-so d'allmhurrchaibh do marbhadh</span>
<lb n="2542"/><span>Ceannfaolaidh rí Éireann lé Fionnachta Fleadhach mac</span>
<lb n="2543"/><span>Donnchadha i gCath Cealltrach.</span></p>
<lb n="2544"/>
<lb n="2545"/><p><span>Do ghabh Fionnachta Fleadhach mac Donnchadha mic Aodha</span>
<lb n="2546"/><span>Sláine do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna;</span>
<lb n="2547"/><span>agus is 'n-a fhlaitheas do-níthí iomad fleadh is féastadh i</span>
<lb n="2548"/><span>nÉirinn, gonadh uime sin ghairthear Fionnachta Fleadhach dhe.</span>
<lb n="2549"/><span>Is 'n-a fhlaitheas fós fuair Colmán easpog Inse Bó Finne</span>
<lb n="2550"/><span>bás, agus Fionán do bheannuigh i nAird Fhionáin; agus is ar</span>
<lb n="2551"/><span>sliocht Fiachach Muilleathain do bhí an Fionán soin; agus</span>
<lb n="2552"/><span>fuair Arannán naomhtha bás.  Is é Fionnachta do chuir Cath</span>
<lb n="2553"/><span>Locha Gabhair ar Laighnibh, áit ar thuit iomad do Laighnibh leis.</span>
<lb n="2554"/><span>Is 'n-a fhlaitheas fuair Ceannfaolaidh na foghluma bás, is do</span>
<lb n="2555"/><span>loisceadh Dúnghal mac Scannail rí Cruithneach, agus Ceannfaolaidh</span>
<lb n="2556"/><span>rí Ciannachta Ghlinne Geimhean, lé Maoldúin mic</span>
<lb n="2557"/><span>Maoilfhithrigh i nDún Ceitheirn.  Is 'n-a fhlaitheas fós tugadar</span>
<lb n="2558"/><span>Breathnaigh ruaig i nÉirinn, do réir Bheda san 26 cabaidil</span>
<lb n="2559"/><span>don cheathramhadh leabhar.  Táinig taoiseach sluaigh ríogh do</span></p>
</div>
<pb n="140"/>
<div><lb n="2560"/><p><span>Shacsaibh dar bh'ainm Egberthus, agus fá hé ainm an taoisigh</span>
<lb n="2561"/><span>Berthus, agus do hairgeadh mórán d'Éirinn leis, an tan</span>
<lb n="2562"/><span>fá haois don Tighearna 684.  Ag so mar do-ní Beda</span>
<lb n="2563"/><span>eagnach ar an ngníomh-so.  "Dohairgeadh go truaghaigmhéil</span>
<lb n="2564"/><span>an cine neimhchionntach lé Berthus atá do shíor róghrádhach do</span>
<lb n="2565"/><span>chine nó do threibh na Sacsanach."  Agus tugadar Cath Rátha</span>
<lb n="2566"/><span>Móire i Maigh Line, áit ar mharbhadar Cumascach rí Cruithneach</span>
<lb n="2567"/><span>agus drong mhór do Ghaedhealaibh mar aon ris.</span>
<lb n="2568"/><span>Tugadar fós Breathnaigh ruaig as soin go hOrcades, is do</span>
<lb n="2569"/><span>hairgeadh an t-oiléan soin leo.  Tángadar drong dhíobh fós</span>
<lb n="2570"/><span>i dtír i n-oirthear Laighean is do hairgeadh cealla is tuatha</span>
<lb n="2571"/><span>leo, agus tillid tar a n-ais tar éis iomad creach is airgthe</span>
<lb n="2572"/><span>do dhéanamh dhóibh.  Ag so rann do rinne Adhamnan d'Fhionnachta</span>
<lb n="2573"/><span>an tráth do mhaith an Bhóraimhe do Moling:</span></p>
<lb n="2574"/>
<lb n="2575"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="2576"/><span>Fionnachta mac Donnchadha,</span>
<lb n="2577"/><span>Ro mhaith mór do naomh,</span>
<lb n="2578"/><span>Trí chaogad céad bó shlabhra,</span>
<lb n="2579"/><span>Is gach bó go n-a laogh.</span></p>
<lb n="2580"/>
<lb n="2581"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="2582"/><span>Is grod da éis sin gur marbhadh Fionnachta rí Éireann lé</span>
<lb n="2583"/><span>hAodh mac Dlúithigh is lé Conghalach mac Conaing i nGreallaigh</span>
<lb n="2584"/><span>Doluidh.</span>
<lb n="2585"/></p>
</div>
<pb n="142"/>
<div><lb n="2586"/><p><span>XV.</span></p>
<lb n="2587"/>
<lb n="2588"/><p><span>Do ghabh Loingseach mac Aonghusa mic Domhnaill mic</span>
<lb n="2589"/><span>Aodha mic Ainmireach do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann</span>
<lb n="2590"/><span>ocht mbliadhna.  Is 'n-a fhlaitheas táinig Adhamnán a hAlbain</span>
<lb n="2591"/><span>go hÉirinn do sheanmóir, is fuair Moling Luachra bás, is</span>
<lb n="2592"/><span>do creachadh Magh Muirtheimhne lé Breathnachaibh.  Is i</span>
<lb n="2593"/><span>bhflaitheas an rígh-se tarla bo-ár mór i Sacsaibh is i nÉirinn,</span>
<lb n="2594"/><span>is tarla gorta trí mbliadhan i nÉirinn, go mbídís na daoine</span>
<lb n="2595"/><span>ag ithe a chéile innte an tráth soin.  Is fán am soin táinig</span>
<lb n="2596"/><span>Egberthus naomhtha do sheanmóir go hAlbain, agus fuair</span>
<lb n="2597"/><span>Muireadhach Muilleathan rí Connacht bás, is tugadh Cath</span>
<lb n="2598"/><span>Maighe Cuilinn lé hUlltachaibh ar Bhreathnachaibh, áit ar thuit</span>
<lb n="2599"/><span>iomad do Bhreathnachaibh ann.  Is fán am-so fuair Adhamnán,</span>
<lb n="2600"/><span>abb Í, bás i n-aois a sheacht mbliadhan déag is trí fichid; agus</span>
<lb n="2601"/><span>do chuadar na Saracení sluagh líonmhar ré hucht Constantionopuil</span>
<lb n="2602"/><span>go ndearnadar foslongphort trí mbliadhan 'n-a</span>
<lb n="2603"/><span>timcheall.  Tairis sin do thréigeadar an chathair gan a</span>
<lb n="2604"/><span>gabháil.  Da éis sin fuair Coibhdhean easpog Arda Srath</span>
<lb n="2605"/><span>bás.  Go grod 'n-a dhiaidh sin tugadh Cath Corainn lé Ceallach</span>
<lb n="2606"/><span>mac Raghallaigh do bhí 'n-a rígh Connacht seacht mbliadhna,</span>
<lb n="2607"/><span>áit ar marbhadh Loingseach mac Aonghusa rí Éireann leis.</span></p>
<lb n="2608"/>
<lb n="2609"/><p><span>Do ghab Conghal Ceannmhaghair mac Fearghusa Fánad mic</span>
<lb n="2610"/><span>Conaill Ghulban mic Néill Naoighiollaigh do shíol Éireamhóin</span>
<lb n="2611"/><span>ríoghacht Éireann naoi mbliadhna.  Is leis an gConghal-so</span>
<lb n="2612"/><span>do loisceadh Cill Dara uile idir eaglais is tuaith.  Gidheadh</span>
<lb n="2613"/><span>tarla bás obann aonuaire dó féin trés an ngníomh soin.</span></p>
<lb n="2614"/>
<lb n="2615"/><p><span>Do ghabh Fearghal mac Maoiledúin mic Maoilfhithrigh mic</span>
<lb n="2616"/><span>Aodha Uairiodhnaigh mic Domhnaill mic Muircheartaigh mic</span>
<lb n="2617"/><span>Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh do shíol</span>
<lb n="2618"/><span>Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna déag.  Ceacht</span>
<lb n="2619"/><span>inghean Cheallaigh mic Maoilchobha rí Cinéil gConaill fá</span>
<lb n="2620"/><span>máthair don Fhearghal-so.  Is 'n-a fhlaitheas iomorro fuair</span></p>
</div>
<pb n="144"/>
<div><lb n="2621"/><p><span>Baodán easpog Inse Bó Finne bás, agus tugadh cath idir</span>
<lb n="2622"/><span>Dhál Riada is Bhreathnaigh san áit da ngairthear Cloch</span>
<lb n="2623"/><span>Mhionnuirc, is do briseadh do Bhreathnachaibh ann.  Is fán</span>
<lb n="2624"/><span>am-so do dhíbir Neachtain rí Alban comhthionól manach tar</span>
<lb n="2625"/><span>druim Breatan, tré bheith ag fagháil lochta 'n-a ainmhianaibh.</span></p>
<lb n="2626"/>
<lb n="2627"/><p><span>Is i bhflaitheas an rígh-se do fearadh na trí frasa ó</span>
<lb n="2628"/><span>ráidhtear Niall Frasach, do bhrígh gurab lé linn na bhfras</span>
<lb n="2629"/><span>nó na gceath soin do chur rugadh é; fras meala ar Fhothain</span>
<lb n="2630"/><span>Bhig is fras airgid ar Fhothain Mhóir, fras fola ar Mhaigh</span>
<lb n="2631"/><span>Laighean.  Is fán am-so tugadh cath Almhuine idir Mhurchadh</span>
<lb n="2632"/><span>mac Brain do bhí 'n-a rígh Laighean cúig bliadhna déag agus</span>
<lb n="2633"/><span>Fearghal mac Maoiledúin rí Éireann, agus is é líon sluagh</span>
<lb n="2634"/><span>táinig rí Éireann gus an gcath soin .i. míle is fiche; agus</span>
<lb n="2635"/><span>is é líon táinig rí Laighean ann naoi míle, agus ocht bhfíchid</span>
<lb n="2636"/><span>príomh-laoch i dtimcheall chuirp an rígh féin ag dul san chath.</span>
<lb n="2637"/><span>Bristear iomorro an cath ar rígh Éireann, is do chuadar dá</span>
<lb n="2638"/><span>chéad is naonbhar is trí fichidi ngealtacht da mhuinntir, agus</span>
<lb n="2639"/><span>marbhthar trí mhíle is dá chéad díobh; agus drong eile adeir</span>
<lb n="2640"/><span>gur marbhadh seacht míle dhíobh.  Is é fáth fá dtáinig an</span>
<lb n="2641"/><span>míorath soin ar rígh Éireann, ré hucht triallta do thabhairt</span>
<lb n="2642"/><span>Catha Almhaine téid drong da mhuinntir d'argain eagailse</span>
<lb n="2643"/><span>da ngairthear Cillín, is beirid ar éigin leo aonbhó do bhí ag</span>
<lb n="2644"/><span>díthreabhach na heagailse sin, agus malluighis an díthreabhach</span>
<lb n="2645"/><span>soin an rí go n-a shluagh, agus da bhíthin sin tarla míorath</span>
<lb n="2646"/><span>catha dhóibh; is do thuit rí Éireann is iomad da mhuinntir ann,</span>
<lb n="2647"/><span>amhail adubhramar thuas.</span></p>
<lb n="2648"/>
<lb n="2649"/><p><span>Do ghabh Foghartach mac Néill mic Cearnaigh Shotail mic</span>
<lb n="2650"/><span>Diarmada mic Aodha Sláine do shíol Éireamhóin ríoghacht</span>
<lb n="2651"/><span>Éireann aoinbhliadhain amháin, gur thuit lé Cionaoth mac</span>
<lb n="2652"/><span>Iorghalaigh i gCath Beilge.</span></p>
<lb n="2653"/>
<lb n="2654"/><p><span>Do ghabh Cionaoth mac Iorghalaigh mic Conaing Churraigh</span></p>
</div>
<pb n="146"/>
<div><lb n="2655"/><p><span>mic Conghail mic Aodha Sláine do shíol Éireamhóin ríoghacht</span>
<lb n="2656"/><span>Éireann cheithre bliadhna.  Is i bhflaitheas an rígh-se tugadh</span>
<lb n="2657"/><span>taise Adhamnáin a hAlbain i nÉirinn.  Da éis sin tugadh</span>
<lb n="2658"/><span>Cath Droma Corráin lé Flaithbheartach mac Loingsigh ar</span>
<lb n="2659"/><span>Chionaoth mic Iorghalaigh, áit ar thuit Cionaoth rí Éireann agus</span>
<lb n="2660"/><span>iomad do dhaoinibh mar aon ris.</span></p>
<lb n="2661"/>
<lb n="2662"/><p><span>Do ghabh Flaithbheartach mac Loingsigh mic Aonghusa mic</span>
<lb n="2663"/><span>Domhnaill mic Aodha mic Ainmireach do shíol Éireamhóin</span>
<lb n="2664"/><span>ríoghacht Éireann seacht mbliadhna.  Muireann inghean</span>
<lb n="2665"/><span>Cheallaigh máthair an Fhlaithbheartaigh-se.  Is i bhflaitheas an</span>
<lb n="2666"/><span>rígh-se do réir Bheda tugadh Cath Droma Deirg i nAlbain</span>
<lb n="2667"/><span>idir Dhrust is Aonghus, dá rígh na gCruithneach, fá iomchosnamh</span>
<lb n="2668"/><span>na críche, agus do thuit Drust agus iomad da mhuinntir ann.</span></p>
<lb n="2669"/>
<lb n="2670"/><p><span>Agus go grod da éis sin tugadh Cath Murbhuilg idir</span>
<lb n="2671"/><span>Dhál Riada is na Pictibh .i. na Cruithnigh, áit ar marbhadh</span>
<lb n="2672"/><span>iomad do na Pictibh ann.  Is fán am-so tugadh Cath Fotharta</span>
<lb n="2673"/><span>i Muirtheimhne lé hAodh Olláin is lé clannaibh Néill ar</span>
<lb n="2674"/><span>Ulltachaibh, áit ar marbhadh Aodh Róin do bhí 'n-a rígh Uladh</span>
<lb n="2675"/><span>tríochad bliadhan agus Conchadh mac Cuanach rí Cobha.  Da</span>
<lb n="2676"/><span>éis sin fuair Flaithbheartach mac Loinsigh rí Éireann bás i</span>
<lb n="2677"/><span>nArd Macha.</span></p>
<lb n="2678"/>
<lb n="2679"/><p><span>Do ghabh Aodh Ollán mac Fearghaile mic Maoiledúin mic</span>
<lb n="2680"/><span>Maoilfhithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh mic Domhnaill mic</span>
<lb n="2681"/><span>Muircheartaigh mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill</span>
<lb n="2682"/><span>Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann naoi</span>
<lb n="2683"/><span>mbliadhna.  Brighe inghean Orca mic Carrthainn máthair Aodha</span>
<lb n="2684"/><span>Olláin.  Is i bhflaitheas an Aodha-so tugadh Cath Bhealaigh</span>
<lb n="2685"/><span>Féile idir an Mumhain is Laighin, áit ar thuit iomad do</span>
<lb n="2686"/><span>Mhuimhneachaibh is do Laighnibh ann, mar aon ré Ceallach mac</span></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="2687"/><p><span>Faolchuir rí Osruighe.  Cathal mac Fionghaine rí Mumhan</span>
<lb n="2688"/><span>rug buaidh an chatha soin.</span></p>
<lb n="2689"/>
<lb n="2690"/><p><span>Da éis sin tug Aonghus mac Fearghusa rí na bPict</span>
<lb n="2691"/><span>ruaig is maidhm ar Dhál Riada i nAlbain, gur hairgeadh</span>
<lb n="2692"/><span>is gur creachadh leis iad is gur loisc Dún Creige; agus</span>
<lb n="2693"/><span>do gabhadh Donnghal is Fearghus, dá mhac Sealbhuidhe rí</span>
<lb n="2694"/><span>Dál Riada leis, agus do chuir i ngéibheann iad.  Is fán</span>
<lb n="2695"/><span>am-so tarla dál idir Aodh Ollán rí Éireann is Cathal</span>
<lb n="2696"/><span>mac Fionghaine rígh Mumhan ag Tír dhá Ghlas i nUrmhumhain,</span>
<lb n="2697"/><span>mar ar horduigheadh reacht is dlighe is cíos Phádraig ar</span>
<lb n="2698"/><span>Éirinn leo.  Is gearr 'n-a dhiaidh sin go dtugadh Cath Átha</span>
<lb n="2699"/><span>Seannaigh .i. Cath Úchbhaidh idir Aodh Ollán rígh Éireann is</span>
<lb n="2700"/><span>Aodh mac Colgan rígh Laighean, áit ar tromghonadh Aodh</span>
<lb n="2701"/><span>Ollán is ar marbhadh Aodh mac Colgan agus Bran Beag</span>
<lb n="2702"/><span>mac Murchadha leithrí Laighean is iomad d'uaislibh Laighean</span>
<lb n="2703"/><span>mar aon riú, gur thuiteadar naoi míle do Laighnibh ann.  Da</span>
<lb n="2704"/><span>éis sin fuair Flann mac Cronnmhaoil easpog Reachruinne</span>
<lb n="2705"/><span>bás, agus Cathal mac Fionghaine, rí Mumhan, is Aodh Balbh</span>
<lb n="2706"/><span>mac Innreachtaigh do bhí 'n-a rígh Connacht seacht mbliadhna,</span>
<lb n="2707"/><span>agus do marbhadh Aodh Ollán rí Éireann i gCath Seiridmhidh</span>
<lb n="2708"/><span>.i. i gCeanannus, lé Domhnall mac Murchadha.</span></p>
<lb n="2709"/>
<lb n="2710"/><p><span>Do ghabh Domhnall mac Murchadha mic Diarmada mic</span>
<lb n="2711"/><span>Airmeadhaigh Chaoich mic Conaill Ghuithbhinn mic Suibhne mic</span>
<lb n="2712"/><span>Colmáin Mhóir mic Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil mic</span>
<lb n="2713"/><span>Conaill Chréamhthainne mic Néill Naoighiallaigh do shíol</span>
<lb n="2714"/><span>Éireamhóin ríoghacht Éireann dá bhliadhain is dá fhichid.</span>
<lb n="2715"/><span>Ailpín inghean Chomhghaill do Dhealbhna Mhóir máthair Dhomhnaill</span>
<lb n="2716"/><span>mic Murchadha ríogh Éireann.  Is 'n-a bhflaitheas do</span>
<lb n="2717"/><span>marbhadh Colmán easpog Laosáin lé hUíbh dTurtaire, agus</span>
<lb n="2718"/><span>fuair Cormac easpog Átha Truim bás.  Is fán am-so do </span>
<lb n="2719"/><span>connarcas samhailt nathrach neimhe ar luamhain san aieor; agus</span></p>
</div>
<pb n="150"/>
<div><lb n="2720"/><p><span>fuair Seachnasach mac Colgan rí Ua gCinnsealaigh bás, is do</span>
<lb n="2721"/><span>marbhadh Caitheasach mac Oiliolla rí Cruithneach i Raith Beitheach</span>
<lb n="2722"/><span>lé Laighnibh.  Is i bhflaitheas an rígh-se fuair Suairleach</span>
<lb n="2723"/><span>easpog Fobhair bás agus Osbhrán easpog Chluana Créamhuidh.</span></p>
<lb n="2724"/>
<lb n="2725"/><p><span>Da éis sin tugadh Cath Bhealaigh Chró lé Criomhthann</span>
<lb n="2726"/><span>mac Éanna, áit ár thuit Fionn mac Airb ag Tiobraid</span>
<lb n="2727"/><span>Fhinn agus tugadh ár Dealbhna uime, agus as an ngníomh</span>
<lb n="2728"/><span>soin ghairthear Loch an Bhealaigh Cró don loch atá san áit</span>
<lb n="2729"/><span>sin, agus Tobar Finn don tiobraid atá san áit cheadna.</span>
<lb n="2730"/><span>Is fán am-so do thuit Cumuscach rí Ó bhFáilghe lé Maoldúin</span>
<lb n="2731"/><span>mac Aodha Beannáin, rí Mumhan, agus fuair Aonghus, rí</span>
<lb n="2732"/><span>Alban, bás, is tugadh Cath Bealaigh Gabhráin lé mac</span>
<lb n="2733"/><span>Coinchearca rí Osruighe ar Dhúnghal mac Laidhghein rí Ua</span>
<lb n="2734"/><span>gCinnsealaigh, áit ar marbhadh Dúnghal is iomad d'uaislibh</span>
<lb n="2735"/><span>Laighean mar aon ris; agus fuair Muircheartach mac</span>
<lb n="2736"/><span>Murchadha rí Laighean bás.  Da éis sin fuair Domhnall mac</span>
<lb n="2737"/><span>Murchadha céidrí Éireann do chloinn Cholmáin bás.</span></p>
<lb n="2738"/>
<lb n="2739"/><p><span>Do ghabh Niall Frasach mac Fearghaile mic Maoiledúin</span>
<lb n="2740"/><span>mic Maoilfhithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh mic Domhnaill mic</span>
<lb n="2741"/><span>Muircheartaigh mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill</span>
<lb n="2742"/><span>Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cheithre</span>
<lb n="2743"/><span>bliadhna. Aithiochta inghean Chéin Uí Chonchubhair ríogh Ciannachta</span>
<lb n="2744"/><span>máthair Néill Fhrasaigh.  Agus is uime ghairthear Niall</span>
<lb n="2745"/><span>Frasach dhe, trí ceatha do fearadh i nÉireann an tan rugadh</span>
<lb n="2746"/><span>é, frais mheala ar Fhothain Bhig is frais airgid ar Fhothain</span>
<lb n="2747"/><span>Mhóir is frais fhola ar Mhaigh Laighean.  Ionann iomorro</span>
<lb n="2748"/><span>frais agus cioth.  Is i bhflaitheas an Néill-se fuair</span>
<lb n="2749"/><span>Duibhionnracht mac Cathail mic Muireadhaigh Mhuilleathain do bhí</span>
<lb n="2750"/><span>'n-a rígh Connacht cúig bliadhna bás; agus tarla maidhm</span>
<lb n="2751"/><span>talmhan is iomad gorta i nÉirinn, agus fuair Dúnghal mac</span></p>
</div>
<pb n="152"/>
<div><lb n="2752"/><p><span>Ceallaigh rí Osruighe bás.  Da éis sin tugadh Cath Achadh</span>
<lb n="2753"/><span>Liag idir Uíbh mBriuin is Uibh Maine, áit ar thuit iomad</span>
<lb n="2754"/><span>da gach leith; agus fuair Cronnmhaol easpog Chille Móire</span>
<lb n="2755"/><span>bás, agus Ailpín rí na bPicht agus Aolgnat easpog Arda</span>
<lb n="2756"/><span>Breacáin.  Go grod da éis sin do chuaidh Artghaile mac</span>
<lb n="2757"/><span>Cathail da oilithre go hÍ Choluim Chille i nAlbain; agus fuair</span>
<lb n="2758"/><span>Fearghus easpog Daimhliag bás; agus tugadh cath i gCorann</span>
<lb n="2759"/><span>idir Chinéal gConaill is gCinéal Eóghain, áit i rug Maoldúin</span>
<lb n="2760"/><span>mac Aodha Olláin rí an Fhochla buaidh, is do briseadh</span>
<lb n="2761"/><span>do Dhomhnall mac Aodha Muindeirg is do marbhadh iomad</span>
<lb n="2762"/><span>da mhuinntir ann.  Da éis sin fuair Niall Frasach rí</span>
<lb n="2763"/><span>Éireann bás i nÍ Choluim Chille i nAlbain.</span></p>
<lb n="2764"/>
<lb n="2765"/><p><span>XVI.</span>
<lb n="2766"/><span>Do ghabh Donnchadh Mac Domhnaill mic Murchadha mic</span>
<lb n="2767"/><span>Diarmada mic Airmeadhaigh Chaoich mic Conaill Ghuithbhinn</span>
<lb n="2768"/><span>mic Suibhne mic Colmáin Mhóir mic Diarmada mic Fearghusa</span>
<lb n="2769"/><span>Ceirrbheoil mic Conaill Chréamhthaine mic Néill Naoighiallaigh</span>
<lb n="2770"/><span>do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann seacht mbliadhna ar</span>
<lb n="2771"/><span>fhichid; agus is d'éag lé hadhart do chuaidh sé.</span></p>
<lb n="2772"/>
<lb n="2773"/><p><span>Do ghabh Aodh Oirndighe mac Néill Fhrasaigh mic Fearghaile</span>
<lb n="2774"/><span>mic Maoiledúin mic Maoilfhithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh mic</span>
<lb n="2775"/><span>Domhnall mic Muircheartaigh mic Muireadhaigh mic Eoghain</span>
<lb n="2776"/><span>mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann</span>
<lb n="2777"/><span>cheithre bliadhna fichead.  Dúnlaith inghean Fhlaithbheartaigh</span>
<lb n="2778"/><span>mic Loingsigh rí Chinéil gConaill máthair Aodha Oirndighe.</span>
<lb n="2779"/><span>Agus is uime ghairthear Aodh Oirndighe dhe .i. an tan do</span>
<lb n="2780"/><span>coisceadh do chíochaibh a bhuimighe é, do ghabh ag diúl a dhorn</span>
<lb n="2781"/><span>amhail do bheith ag diúl chíoch a bhuimighe; gonad uime sin</span>
<lb n="2782"/><span>ghairmthear Aodh Oirndighe nó Aodh Doirndighe dhe.</span>
<lb n="2783"/></p>
</div>
<pb n="154"/>
<div><lb n="2784"/><p><span>Is i bhflaitheas Aodha Oirndighe tángadar Lochlonnaigh</span>
<lb n="2785"/><span>ar dtús i nÉirinn Anno Domini 820.  Agus i gcionn dá</span>
<lb n="2786"/><span>bhliadhan déag 'n-a dhiaidh sin táinig an t-anfhlaith Turgesius</span>
<lb n="2787"/><span>i nÉirinn agus fá hé Olchobhar mac Cionaotha mic Conghail</span>
<lb n="2788"/><span>mic Maoiledúin mic Aodha Beannáin fá rí ar an Mumhain</span>
<lb n="2789"/><span>an tan soin, do réir dhruinge ré seanchus.  Gidheadh adeir</span>
<lb n="2790"/><span>Policronicon, mar a dtráchtann ar Éirinn 'n-a chroinic,</span>
<lb n="2791"/><span>gurab ré linn Fheidhlimidh mic Criomhthainn do bheith i bhflaitheas</span>
<lb n="2792"/><span>Mumhan tángadar Lochlonnaigh ar dtús i nÉirinn.  Ag</span>
<lb n="2793"/><span>so mar adeir: "Ó thigheacht Phádraig go haimsir Fheidhlimidh</span>
<lb n="2794"/><span>mic Criomhthainn ríogh Mumhan do ghabhadar trí rígh déag ar</span>
<lb n="2795"/><span>fhichid flaitheas Éireann ré ré na gceithre gcéad bliadhan</span>
<lb n="2796"/><span>do bhí ó thigheacht Phádraig i nÉirinn go gabháil fhlaithis</span>
<lb n="2797"/><span>Mumhan d'Fheidhlimidh; i n-aimsir trá Fheidhlimidh tángadar</span>
<lb n="2798"/><span>lucht na Noruaegia mar aon ré n-a dtaoiseach Turgesius</span>
<lb n="2799"/><span>do ghabháil na críche-se" .i. Éire.  Adeirid drong oile</span>
<lb n="2800"/><span>gurab ré linn Airtre mic Cathail do bheith i bhflaitheas</span>
<lb n="2801"/><span>Mumhan do thionnscnadar Lochlonnaigh teacht d'argain</span>
<lb n="2802"/><span>Éireann ar dtús.  Agus is fíor dhóibh sin.  Gidheadh níor</span>
<lb n="2803"/><span>ghabhadar greim d'Éirinn acht ge do rinneadar buaidhreamh</span>
<lb n="2804"/><span>orra.  Is fíor fós an ní adeir Policronicon mar a n-abair</span>
<lb n="2805"/><span>gurab i bhflaitheas Fheidhlimidh mic Criomhthainn ar an Mumhain</span>
<lb n="2806"/><span>táinig an t-anfhlaith Turgesius lér cuireadh anbhroid ar</span>
<lb n="2807"/><span>Éirinn.  Is fíor fós don druing adeir go dtángadar Lochlonnaigh</span>
<lb n="2808"/><span>i nÉirinn ré linn Olchobhair do bheith i bhflaitheas</span>
<lb n="2809"/><span>Mumhan, gidheadh is iad aicme táinig ann an tráth soin</span>
<lb n="2810"/><span>.i. Dainfhir ón Dania .i. Denmarke, agus is díobh ghairthear</span>
<lb n="2811"/><span>Duibhgheinnte no Dubhlochlonnaigh sna seinleabhraibh seanchusa</span>
<lb n="2812"/><span>agus Finngheinnte no Fionnlochlonnaigh do lucht na</span>
<lb n="2813"/><span>Noruaegia.</span></p>
<lb n="2814"/>
<lb n="2815"/><p><span>Tuig trá, a léaghthóir, nach ainm cinnte chinidh san bhioth do</span>
<lb n="2816"/><span>réir na Gaedhilge Lochlonnaigh, acht is ionann Lochlonnach ré</span></p>
</div>
<pb n="156"/>
<div><lb n="2817"/><p><span>rádh is duine láidir ar fairrge; óir is ionann lonn is</span>
<lb n="2818"/><span>láidir agus is ionann loch is fairrge; agus do bhrígh go</span>
<lb n="2819"/><span>rabhadar lucht na gcríoch-so thuaisceirt na hEorpa go tréan</span>
<lb n="2820"/><span>ar Éirinn sealad aimsire, amhail chuirfeam síos da éis so,</span>
<lb n="2821"/><span>do gairthí lé fearaibh Eireann Lochlonnaigh .i. daoine láidre</span>
<lb n="2822"/><span>ar fairrge dhíobh, ar mhéad na treise do ghabhadar ar</span>
<lb n="2823"/><span>Ghaedhealaibh, amhail fhoillseocham i n-ar ndiaidh do réir an</span>
<lb n="2824"/><span>leabhair da ngairthear Cogadh Gall ré Gaedhealaibh.  Ag so</span>
<lb n="2825"/><span>síos suim aithghearr na staire.</span></p>
<lb n="2826"/>
<lb n="2827"/><p><span>Is i bhflaitheas Aodha Oirndighe ar Eirinn agus Airtre</span>
<lb n="2828"/><span>mac Cathail do bheith 'n-a rígh Mumhan tángadar Gaill i</span>
<lb n="2829"/><span>gCaoininis Ó bhFathaidh, lucht trí fichid long a líon, agus</span>
<lb n="2830"/><span>ro hionnradh an tír leo, is do hairgeadh is do loisceadh</span>
<lb n="2831"/><span>Inis Labhrainne is Dairinis leo, agus tugsad Eoghanacht</span>
<lb n="2832"/><span>Locha Léin cath dhóibh, is do marbhadh sé fir déag is cheithre</span>
<lb n="2833"/><span>chéad do Ghallaibh ann.  Táinig loingeas oile d'Fhionnlochlonnaibh</span>
<lb n="2834"/><span>.i. lucht na Noruaegia i nÉirinn an dara bliadhain</span>
<lb n="2835"/><span>iar ngabháil righe Mumhan d'Fheidhlimidh mac Criomhthainn gur</span>
<lb n="2836"/><span>hionnradh is gur hairgeadh Inis Teimhin is Beannchair is</span>
<lb n="2837"/><span>Cluain Uama is Ros Maolaidh is Sceilig Mhichíl leo.  Táinig</span>
<lb n="2838"/><span>loingeas oile i dtuaisceart Éireann is do hairgeadh</span>
<lb n="2839"/><span>Beannchair Uladh is do marbhadh a heaspog is a daoine</span>
<lb n="2840"/><span>foghlumtha is do briseadh scrín Chomhghaill leo.  Táinig</span>
<lb n="2841"/><span>loingeas oile don lucht chéadna i nUíbh gCinnsealaigh is do</span>
<lb n="2842"/><span>hairgeadh Teach Munna is Teach Moling is Inis Tíog leo;</span>
<lb n="2843"/><span>agus tángadar iar sin i nOsruighibh is ro hairgeadh an tír</span>
<lb n="2844"/><span>leo; is tugadar Osruighe cath dhóibh, áit ar thuit móirsheisear</span>
<lb n="2845"/><span>is seacht gcéad do Lochlonnaibh ann.  Do hionnradh mar</span>
<lb n="2846"/><span>an gcéadna Dún Deargmhuighe is Inis Eoghanáin is Disirt</span>
<lb n="2847"/><span>Tiobraide is Lios Mór leo.  Do loisceadh is do hairgeadh</span>
<lb n="2848"/><span>Ceall Molaise, Gleann dá Loch is Cluain Aird Mobheadhóg</span>
<lb n="2849"/><span>is Sord Choluim Chille is Daimhliag Chiaráin is Sláine is</span>
<lb n="2850"/><span>Cealla Sáile is Cluain Uama is Mungairid is urmhór</span>
<lb n="2851"/><span>cheall Éireann uile leo.</span>
<lb n="2852"/></p>
</div>
<pb n="158"/>
<div><lb n="2853"/><p><span>Táinig iomorro loingeas oile dhíobh i gCuan Luimnigh</span>
<lb n="2854"/><span>gur hionnradh agus gur hairgeadh Corca Baiscinn is</span>
<lb n="2855"/><span>Tradruidhe is Uí Chonaill Gabhra leo, agus tugsad Uí</span>
<lb n="2856"/><span>Chonaill cath dhóibh ag Seannaid, gur marbhadh iomad do</span>
<lb n="2857"/><span>Lochlonnaibh ann, agus ní feas dúinn cá mhéad a líon.  Da</span>
<lb n="2858"/><span>éis sin táinig Tuirgéis an t-anfhlaith go loingeas mór leis</span>
<lb n="2859"/><span>i dtuaisceart Éireann agus do ghabh ceannas a raibhe do</span>
<lb n="2860"/><span>Lochlannaibh i nÉirinn fán am soin, gur hionnradh</span>
<lb n="2861"/><span>tuaisceart Éireann uile leo, agus do scaoilsiod na Danair</span>
<lb n="2862"/><span>fá Leith Cuinn uile; is do chuirsiod arthraigh uatha ar Loch</span>
<lb n="2863"/><span>nEachach is arthraigh oile i Lughmhuigh is ar Loch Ríbh, gur</span>
<lb n="2864"/><span>hairgeadh Ard Macha fá thrí i n-aonmhí amháin leo.  Agus</span>
<lb n="2865"/><span>do ghabh Turgéis abdhaine Ard Macha, amhail ro thairrngir</span>
<lb n="2866"/><span>Colum Cille, amhail adeir sé féin:</span></p>
<lb n="2867"/>
<lb n="2868"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="2869"/><span>Loingeas so Locha Ríbh dhe,</span>
<lb n="2870"/><span>Budh maith do mhóradh geinnte,</span>
<lb n="2871"/><span>Budh uathaibh Abb Ard Macha,</span>
<lb n="2872"/><span>Budh forlamhas anfhlatha.</span></p>
<lb n="2873"/>
<lb n="2874"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="2875"/><span>Do thairrngirsiod trá naoimh Éireann olc do theacht ar</span>
<lb n="2876"/><span>Éirinn tré uabhar a dtriath is tré na n-aindlighe, go dtáinig</span>
<lb n="2877"/><span>leis sin foirneart Lochlonnach orra ré linn Airtre mic</span>
<lb n="2878"/><span>Cathail do bheith i gceannas Mumhan is Aodha Oirndighe do</span>
<lb n="2879"/><span>bheith i bhflaitheas Éireann uile.  Agus is leis an anfhlaith</span>
<lb n="2880"/><span>Tuirgéis tángadar Lochlonnaigh arís i nÉirinn an tan fá rí</span>
<lb n="2881"/><span>Mumhan Feidhlimidh mac Criomhthainn; agus is é an Tuirgéis-se</span>
<lb n="2882"/><span>do dhíbir Faramán an príomháid go n-a chléir a hArd</span>
<lb n="2883"/><span>Macha, amhail adubhramar, is do shuidh féin 'n-a n-áit gur</span>
<lb n="2884"/><span>gabhadh lé Maoilseachlainn é, da éis sin, gur bháidh i Loch</span>
<lb n="2885"/><span>Ainninn amhail adéaram 'n-a dhiaidh so.  Is i bhflaitheas</span>
<lb n="2886"/><span>Aodha Oirndighe ar Éirinn do hairgeadh Inis Pádraig is</span>
<lb n="2887"/><span>mórán do na hoiléanaibh atá idir Éirinn is Albainn lé</span>
<lb n="2888"/><span>Lochlonnaibh.</span></p>
<lb n="2889"/>
<lb n="2890"/><p><span>Is fán am soin do cuireadh cíos Phádraig ar Chonnachtaibh</span>
<lb n="2891"/><span>lé Gormghal mac Dín Dáthaidh agus do roinn Aodh</span></p>
</div>
<pb n="160"/>
<div><lb n="2892"/><p><span>Oirndighe an Mhidhe idir dá mhac Donnchadha mic Domhnaill,</span>
<lb n="2893"/><span>.i. Conchubhair is Oilill, agus do loisceadh Í Choluim Chille</span>
<lb n="2894"/><span>i nAlbain lé Lochlonnaibh an tráth sdin; is do hairgeadh</span>
<lb n="2895"/><span>Laighin fá dhó i n-aonmhí lé hAodh Oirndighe rí Éireann.</span>
<lb n="2896"/><span>San bhliadhain 'n-a dhiaidh sin do bhí tóirneach mhór is</span>
<lb n="2897"/><span>teinnteach i nEirinn d'éis fhéile Pádraig, gur marbhadh</span>
<lb n="2898"/><span>deichneabhar is míle do dhaoinibh idir fhior is mhnaoi lé idir</span>
<lb n="2899"/><span>Chorca Bhaiscinn is muir, agus do roinn Inis Fíde í féin</span>
<lb n="2900"/><span>i dtrí rannaibh gur folchadh ithir dá bha déag d'fhearann</span>
<lb n="2901"/><span>na háite sin iar dteacht na mara tairsi.</span></p>
<lb n="2902"/>
<lb n="2903"/><p><span>Is fán amso do chuaidh Aodh Oirndighe rí Éireann go</span>
<lb n="2904"/><span>sluagh líonmhar mar aon ris i Laighnibh go Dún Cuair agus</span>
<lb n="2905"/><span>do roinn Cúigeadh Laighean idir dhís, .i. idir Mhuireadhach</span>
<lb n="2906"/><span>mac Ruarach is Mhuireadhach mac Brain.  Da éis sin do</span>
<lb n="2907"/><span>loisceadh Inis Muireadhaigh lé Lochlonnaibh.  Is fán am-so</span>
<lb n="2908"/><span>fuair Eochaidh easpog Tamhlachta bás, is tugadar Lochlonnaigh</span>
<lb n="2909"/><span>ár mór ar fhearaibh Umhaill, áit ar marbhadh Corcrach mac</span>
<lb n="2910"/><span>Floinn Abhradh agus Dúnadhach rí Umhaill; is fuair Eidirsceol</span>
<lb n="2911"/><span>mac Ceallaigh easpog Ghlinne dá Loch bás is Siadhal</span>
<lb n="2912"/><span>easpog Rosa Commáin.  Da éis sin do marbhadh Aodh</span>
<lb n="2913"/><span>Oirndighe rí Éireann i gCath dá Fhearta lé Maolcanaigh.</span>
<lb n="2914"/></p>
</div>
<pb n="162"/>
<div><lb n="2915"/><p><span>XVII.</span></p>
<lb n="2916"/>
<lb n="2917"/><p><span>Do ghabh Conchubhar mac Donnchadha mic Domhnaill mic</span>
<lb n="2918"/><span>Murchadha mic Diarmada mic Airmeadhaigh Chaoich mic</span>
<lb n="2919"/><span>Conaill Ghuithbhinn mic Suibhne mic Colmáin Mhóir mic</span>
<lb n="2920"/><span>Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil mic Conaill Chréamhthainne</span>
<lb n="2921"/><span>mic Néill Naoighiallaigh do shíol Éireamhóin ríoghacht</span>
<lb n="2922"/><span>Éireann cheithre bliadhna déag.  Is i bhflaitheas an</span>
<lb n="2923"/><span>Chonchubhair-se ar Éirinn fuair Ceannfaolaidh easpog Átha</span>
<lb n="2924"/><span>Truim bás, is Eochaidh Ó Tuathail easpog Lughmhaigh; agus</span>
<lb n="2925"/><span>do hairgeadh Inis Daimhlí is Corcach lé Lochlonnaibh; agus</span>
<lb n="2926"/><span>do cuireadh cíos Phádraig ar an Mumhain lé Feidhlimidh mac</span>
<lb n="2927"/><span>Criomhthainn is lé hAirtre mac Conchubhair, is do cuireadh</span>
<lb n="2928"/><span>cíos Phádraig ar Chonnachtaibh leis an Airtre-se; agus do</span>
<lb n="2929"/><span>hairgeadh Beannchair is Dún Leathghlaise lé Lochlonnaibh;</span>
<lb n="2930"/><span>agus do loisceadh Magh Bile go n-a déirthighibh leo.  Is fán</span>
<lb n="2931"/><span>am-so do bhí Muireadhach mac Eochach 'n-a rígh Uladh agus</span>
<lb n="2932"/><span>tug Conchubhar mac Donnchadha rí Éireann Maidhm Aonaigh</span>
<lb n="2933"/><span>Tailltean ar Ghaileangaibh, áit ar thuit iomad díobh ann,</span>
<lb n="2934"/><span>agus tugadar Lochlonnaigh maidhm mór ar Laighníbh i nDruim</span>
<lb n="2935"/><span>Chonnla, áit ar thuit Conuing mac Con Choingiolt rí na</span>
<lb n="2936"/><span>bhForthuath agus mórán maille ris.  Da éis sin do hairgeadh</span>
<lb n="2937"/><span>Ard Macha lé Lochlonnaibh; agus i gcionn míosa 'n-a dhiaidh</span>
<lb n="2938"/><span>sin do hairgeadh Lughmhagh is Fine Chiannachta is Lios Mór</span>
<lb n="2939"/><span>go n-a gceallaibh uile leo.</span></p>
<lb n="2940"/>
<lb n="2941"/><p><span>Do bhádar iomorro gus an am-so cheithre príomhscola i</span>
<lb n="2942"/><span>nÉirinn, .i. scol i nArd Macha mar a rabhadar seacht míle</span>
<lb n="2943"/><span>mac léighinn do réir sheanrolla fríoth i nOxford, is scol</span>
<lb n="2944"/><span>i gCaiseal, scol i nDún dá Leathghlais, agus scol i Lios</span>
<lb n="2945"/><span>Mór mar aon ré hiomad coláisteadh ó shoin amach.  Gidheadh</span></p>
</div>
<pb n="164"/>
<div><lb n="2946"/><p><span>do cuireadh ar gcúl an tráth-so iad.  Dá éis sin fuair</span>
<lb n="2947"/><span>Conchubhair mac Donnchadha rí Éireann bhás.</span></p>
<lb n="2948"/>
<lb n="2949"/><p><span>Do ghabh Niall Caille mac Aodha Oirndighe mic Néill</span>
<lb n="2950"/><span>Fhrasaigh mic Fearghaile mic Maoiledúin mic Maoilfhithrigh</span>
<lb n="2951"/><span>mic Aodha Uairiodhnaigh mic Domhnaill mic Muircheartaigh</span>
<lb n="2952"/><span>mic Muireadhaigh mic Eoghain mic Néill Naoighiallaigh</span>
<lb n="2953"/><span>do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann cúig bliadhna</span>
<lb n="2954"/><span>déag.  Meadhbh inghean Innreachtaig mic Muireadhaigh rí</span>
<lb n="2955"/><span>Connacht máthair an Néill-se.  Agus is uime ghairthear</span>
<lb n="2956"/><span>Niall Caille dhe, .i. lá n-aon da dtáinig Niall marcshluagh</span>
<lb n="2957"/><span>mór d'ionnsuighe na habhann darab ainm Callann, agus do </span>
<lb n="2958"/><span>bhí tuile mór san abhainn an tan soin; téid trá giolla óg</span>
<lb n="2959"/><span>do mhuinntir an ríogh rompa d'fhios na habhann is do báthadh</span>
<lb n="2960"/><span>é.  Do ráidh an rí ré cách dul da fhortacht is ní bhfuair ó</span>
<lb n="2961"/><span>neach dul ann.  Do chuaidh an rí féin ar a each da fhóirithin,</span>
<lb n="2962"/><span>agus mar do bhean cosa an eich ré bruach na habhann do</span>
<lb n="2963"/><span>bhris an bruach is rug an abhann an rí léi gur bháthadh é, óir</span>
<lb n="2964"/><span>do thairrngireadh dó gurab é a bháthadh i gCallainn</span>
<lb n="2965"/><span>do-ghéabhadh; gonadh aire sin adeirthear Niall Caille ris.</span></p>
<lb n="2966"/>
<lb n="2967"/><p><span>Is i bhflaitheas an Néill-se fuair Diarmaid mac Tomaltaigh</span>
<lb n="2968"/><span>rí Connacht bás; is do hairgeadh Loch Bricirnne ar</span>
<lb n="2969"/><span>Chonghalach mac nEachach is do marbhadh é féin lé Lochlonnaibh;</span>
<lb n="2970"/><span>agus do chuaidh Niall Caille rí Éireann go sluagh líonmhar</span>
<lb n="2971"/><span>mar aon ris i Laighnibh ag cur ríogh orra, .i. Bran mac</span>
<lb n="2972"/><span>Faoláin.  Da éis sin do hairgeadh Fearna Mhaodhóg lé</span>
<lb n="2973"/><span>Lochlonnaibh, is do loisceadh Mungairid is iomad ceall i</span>
<lb n="2974"/><span>nUrmhumhain leo; agus do hairgeadh Cill Dara mar an</span>
<lb n="2975"/><span>gcéadna lé Lochlonnaibh.  Is fán am-so táinig lucht trí</span>
<lb n="2976"/><span>fichid long ón Nórmandie ar Bóinn, agus dá fhichid long</span>
<lb n="2977"/><span>ar abhainn Lithfe, gur airgsiod an loingeas soin Magh</span>
<lb n="2978"/><span>Lithfe, .i. Conntae Átha Cliath, agus Magh Breagh, .i. Fine</span>
<lb n="2979"/><span>Ghall, idir chealla is dúna is treabha.  Da éis sin tugadar</span></p>
</div>
<pb n="166"/>
<div><lb n="2980"/><p><span>Lochlonnaigh cath ar Uíbh Néill ag Innbhear na mBárc ó</span>
<lb n="2981"/><span>Shionainn go muir, áit ar thuit iomad nach áirmhighthear</span>
<lb n="2982"/><span>acht a bpríomhthaoisigh; agus do loisceadh Inis Cealltra</span>
<lb n="2983"/><span>is Cluain Mic Nóis is cealla Locha hÉirne uile lé</span>
<lb n="2984"/><span>Lochlonnaibh.</span></p>
<lb n="2985"/>
<lb n="2986"/><p><span>Is fán am-so do bhí Feidhlimidh mac Criomhthainn 'n-a rígh</span>
<lb n="2987"/><span>Mumhan is 'n-a airdeaspog Leithe Mogha, agus do chuaidh</span>
<lb n="2988"/><span>d'argain Leithe Cuinn ó Bhiorra go Teamhair Bhreagh, agus</span>
<lb n="2989"/><span>do fastódh i dTeamhraigh é, is do marbhadh Innreachtach mac</span>
<lb n="2990"/><span>Maoiledúin lé muinntir Fheidhlimidh i dTeamhraigh; agus go</span>
<lb n="2991"/><span>grod da éis sin fuair Feidhlimidh mac Criomhthainn bás, ar</span>
<lb n="2992"/><span>mbeith seacht mbliadhna fichead 'n-a rígh Mumhan roimhe sin;</span>
<lb n="2993"/><span>agus is í teist do-bheir an Leabhar Irsi air: "Do chumsanaidh</span>
<lb n="2994"/><span>an t-eagnuidh ró-mhaith agus angcaire na Scot."  As</span>
<lb n="2995"/><span>so is iontuighthe gur dhuine eagnuidhe cráibhtheach Feidhlimidh</span>
<lb n="2996"/><span>mac Criomhthainn 'n-a aimsir féin.</span></p>
<lb n="2997"/>
<lb n="2998"/><p><span>Tug an Feidhlimidh-se meadharchuairt Leithe Cuinn is do</span>
<lb n="2999"/><span>íoc riú an cíos do dhligheadar d'fhagháil ó rígh Caisil, agus</span>
<lb n="3000"/><span>an biathachas do bhí d'fhiachaibh orra-san do thabhairt 'n-a</span>
<lb n="3001"/><span>aghaidh sin, agus na tuarastail do bhíodh ó ríoghaibh Caisil</span>
<lb n="3002"/><span>do ríoghaibh Leithe Cuinn is do ríoghaibh Laighean is do na</span>
<lb n="3003"/><span>príomhfhlathaibh fearainn do bhíodh fúthaibh, amhail chuireas</span>
<lb n="3004"/><span>Beinén naomhtha mac Seiscnéin príomháidh Éireann síos é</span>
<lb n="3005"/><span>i Leabhar na gCeart san duain darab tosach: Dligheadh</span>
<lb n="3006"/><span>gach rí ó rígh Caisil.  Ag so iomorro cíos is tuarastail</span>
<lb n="3007"/><span>na ríogh-so ó ríoghaibh Caisil is a chuairt-sean is a aimsear</span>
<lb n="3008"/><span>bhiadhta orra da chionn, .i. céad cloidheamh, céad corn, céad</span>
<lb n="3009"/><span>each, is céad brat do rígh Cruachan is biathadh dá ráithe</span>
<lb n="3010"/><span>ó rígh Cruachna do rígh Caisil, agus a dhul leis i dTír</span>
<lb n="3011"/><span>Chonaill; fiche fail nó fáinne, fiche ficheall is fiche each do</span></p>
</div>
<pb n="168"/>
<div><lb n="3012"/><p><span>rígh Chinéil gConaill agus biathadh míosa ó rígh Chínéil</span>
<lb n="3013"/><span>Chonaill agus a dhul leis i dTír Eoghain; caoga corn, caoga</span>
<lb n="3014"/><span>cloidheamh do rígh Oiligh agus biathadh míosa is a dhul</span>
<lb n="3015"/><span>leis go Tulaigh nÓg.  Tríochad corn, tríochad cloidheamh do</span>
<lb n="3016"/><span>fhlaith Tolcha nÓg; biathadh dá thráth dhéag uaidh do rígh</span>
<lb n="3017"/><span>Mumhan agus a dhul leis i nOirghiallaibh.  Ocht lúireacha,</span>
<lb n="3018"/><span>trí fichid ionar is trí fichid each do rígh Oirghiall is a</span>
<lb n="3019"/><span>bhiathadh mí i nEamhain, agus a dhul leis i nUlltaibh ar</span>
<lb n="3020"/><span>chlannaibh Rudhruighe.  Céad corn, céad matal, céad</span>
<lb n="3021"/><span>cloidheamh, céad each is deich longa do rígh Uladh is biathadh</span>
<lb n="3022"/><span>dá mhíos ó chlannaibh Rudhruighe dhó-san, is dul da choimhdeacht</span>
<lb n="3023"/><span>go Teamhraigh.  Tríochad lúireach, tríochad fail, céad</span>
<lb n="3024"/><span>each, is tríochad ficheall do rígh Teamhrach agus biathadh</span>
<lb n="3025"/><span>míosa ó rígh Teamhrach dó; agus ceitheora fine na Teamhrach</span>
<lb n="3026"/><span>lais go hÁth Cliath.  Deich mná, deich longa, deich n-eich</span>
<lb n="3027"/><span>do rígh Átha Cliath is biathadh míosa dó ó rígh Átha Cliath,</span>
<lb n="3028"/><span>agus a dhul lais i Laighnibh.  Tríochad bó, tríochad long,</span>
<lb n="3029"/><span>tríochad each, tríochad cumhal nó cailín do rígh Laighean agus</span>
<lb n="3030"/><span>biathadh dhá mhíos dó ó Laighnibh, .i. mí ó uachtar Laighean</span>
<lb n="3031"/><span>is mí ó íochtar Laighean.  Tríochad each, tríochad lúireach,</span>
<lb n="3032"/><span>tríochadh cloidheamh do fhlaith íochtair Laighean ó rígh Caisil.</span></p>
<lb n="3033"/>
<lb n="3034"/><p><span>Meas, a léaghthóir, nach mise is ughdar ris an ní-se</span>
<lb n="3035"/><span>acht an naomh Beinén, amhail is follus a Leabhar na</span>
<lb n="3036"/><span>gCeart.</span>
<lb n="3037"/></p>
</div>
<pb n="170"/>
<div><lb n="3038"/><p><span>XVIII.</span></p>
<lb n="3039"/>
<lb n="3040"/><p><span>Agus d'éis Feidhlimidh mic Criomhthainn d'fhagháil bháis</span>
<lb n="3041"/><span>do ghabh Olchobhar, abb Imligh Iobhair, ríghe Chaisil; agus san</span>
<lb n="3042"/><span>mbliadhain sin tug Maoilseachlainn rí Midhe cath ar Lochlonnaibh</span>
<lb n="3043"/><span>i gCasán Brige san Midhe mar ar thuit seacht</span>
<lb n="3044"/><span>gcéad díobh; agus tug Tighearnach briseadh orra i nDoire</span>
<lb n="3045"/><span>Dhisirt dhá Chonna.  Is fán am-so do marbhadh Saxolbh taoiseach</span>
<lb n="3046"/><span>na Lochlonnach lé Ciannachtaibh Ghlinne Geimhean, is tugadh</span>
<lb n="3047"/><span>ár mór ar Lochlonnaibh i gCarn Fearadhaigh agus deargár</span>
<lb n="3048"/><span>oile ag Eas Ruaidh.</span></p>
<lb n="3049"/>
<lb n="3050"/><p><span>Da éis sin do gabhadh Áth Cliath lé Lochlonnaibh ar</span>
<lb n="3051"/><span>dtús.  Is fán am-so fós rugadh Cormac mac Cuileannáin,</span>
<lb n="3052"/><span>fá rí Mumhan seacht mbliadhna is fá hairdeaspog i gCaiseal</span>
<lb n="3053"/><span>i n-aoinfheacht; agus do marbhad easpog Teilge dar bh'ainm</span>
<lb n="3054"/><span>Exnich; is tugadar Lochlonnaigh cath ar Chonnachtaibh, áit ar</span>
<lb n="3055"/><span>thuit Maoldúin mac Muirgheasa is iomad do Chonnachtaibh</span>
<lb n="3056"/><span>mar aon ris; agus fuair Brian mac Faoláin rí Laoighse</span>
<lb n="3057"/><span>bás.  Da éis sin tángadar Lochlonnaigh cabhlach mór ar Loch</span>
<lb n="3058"/><span>nEachach gur hairgeadh tuatha is cealla thuaisceirt Éireann</span>
<lb n="3059"/><span>leo, is do loisceadh Fearna is Corcach mar an gcéadna</span>
<lb n="3060"/><span>leo.</span></p>
<lb n="3061"/>
<lb n="3062"/><p><span>Do chuaidh Niall Caille rí Éireann an tráth-so go</span>
<lb n="3063"/><span>sluagh líonmhar leis d'argain is do chreachadh Fear gCeall is</span>
<lb n="3064"/><span>Dealbhna Eathra; is fuair Murchadh mac Aodha rí Connacht</span>
<lb n="3065"/><span>bás an tráth-so, is Ioseph easpog Cluana Uais.  Is fán</span>
<lb n="3066"/><span>am-so fós do rinneadar Lochlonnaigh longphort ag Linn</span>
<lb n="3067"/><span>Duachaill as ar hairgeadh tuatha Teathbha leo.  Do rinneadar</span>
<lb n="3068"/><span>Lochlonnaigh mar an gcéadna longphort oile ag</span>
<lb n="3069"/><span>Duibhlinn as ar hairgeadh Laighin is Uí Néill is a dtuatha</span>
<lb n="3070"/><span>is a gcealla go Sliabh Bladhma leo.  Da éis sin iomorro</span></p>
</div>
<pb n="172"/>
<div><lb n="3071"/><p><span>do hairgeadh Cluain Eidhneach is Cluain Ioraird is Cluain</span>
<lb n="3072"/><span>Mic Nóis leo; agus fuair Fearghus mac Fothaigh rí Connacht</span>
<lb n="3073"/><span>bás; agus do tógbhadh dún is daingean lé Tuirgéis flaith</span>
<lb n="3074"/><span>Lochlonnach ar Loch Ríbh; gur airgsiod Cluain Mic Nóis arís</span>
<lb n="3075"/><span>is Cluain Fearta Bréanainn is Tír dá Ghlas is Lothra is</span>
<lb n="3076"/><span>cathracha iomdha oile.  Agus da éis sin fuair Gormghall</span>
<lb n="3077"/><span>mac Dín Dathaidh easpog Lainne Léire bás.  Agus tug</span>
<lb n="3078"/><span>Niall Caille rí Éireann cath do Lochlonnaibh ar Maigh Íotha,</span>
<lb n="3079"/><span>mar ar thuit iomad díobh leis.  Agus is grod 'n-a dhiaidh sin</span>
<lb n="3080"/><span>gur báthadh Niall Caille rí Éireann i gCallainn, amhail</span>
<lb n="3081"/><span>adubhramar.</span></p>
<lb n="3082"/>
<lb n="3083"/><p><span>Do ghabh an t-anfhlaith Turgesius ón Noruaegia go n-a</span>
<lb n="3084"/><span>fhuirinn d'Fhionnlochlonnaibh barántas Éireann trí bliadhna</span>
<lb n="3085"/><span>déag, tar éis mar do bhí sé ag buaidhreadh Éireann seacht</span>
<lb n="3086"/><span>mbliadhna déag; agus do bhí sé ag imirt foirneirt is</span>
<lb n="3087"/><span>foiréigin ar Éirinn ris an ré sin, iar dtigheacht do loingeas</span>
<lb n="3088"/><span>mhór ón Noruaegia do chongnamh dhó; gur ghabhadar cuan i</span>
<lb n="3089"/><span>dtuasceart Éireann; gur hairgeadh an chríoch soin leo,</span>
<lb n="3090"/><span>agus gur gabhadh a mbraighde; agus do chuireadar báid go</span>
<lb n="3091"/><span>bhfuirinn ionnta ré foghail do dhéanamh ar an Loch nEachach</span>
<lb n="3092"/><span>is ar Loch Ríbh, amhail adubhramar, do réir mar do thairrngir</span>
<lb n="3093"/><span>Colum Cille san rann romhainn.</span></p>
<lb n="3094"/>
<lb n="3095"/><p><span>Do thairrngir fós Bearchán na Fáistine go mbiadh rí</span>
<lb n="3096"/><span>anfhlaitheach do Lochlonnaibh ar Éirinn, agus mar an gcéadna</span>
<lb n="3097"/><span>go mbiadh abb ar gach cill i nÉirinn do Lochlonnaibh.  Ag</span>
<lb n="3098"/><span>so mar adéir san rann-so:</span></p>
<lb n="3099"/>
<lb n="3100"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="3101"/><span>Tiocfaid Geinnte tar muir meann,</span>
<lb n="3102"/><span>Meascfaid ar fhearaibh Éireann,</span>
<lb n="3103"/><span>Budh uathaibh Abb ar gach cill,</span>
<lb n="3104"/><span>Budh uathaibh rí for Éirinn.</span></p>
<lb n="3105"/>
<lb n="3106"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="3107"/><span>Mar do chonncadar uaisle Éireann Tuirgéis ag coimhmheascadh</span>
<lb n="3108"/><span>na críche is ag gabháil urlamhais ós a cionn, agus é</span>
<lb n="3109"/><span>ag imirt moghsaine is daoire uirre, do ghabh meisneach</span>
<lb n="3110"/><span>meanman cródhacht is calmacht intinne na huaisle céadna,</span>
<lb n="3111"/><span>gur chuireadar duadh is dochar mór orra féin ag cathughadh</span></p>
</div>
<pb n="174"/>
<div><lb n="3112"/><p><span>ris na hanfhlathaibh sin.  Ag so síos cuid do na madhmaibh</span>
<lb n="3113"/><span>tugadar Gaedhil orra, mar atá an briseadh tugadar Cinéal</span>
<lb n="3114"/><span>Conaill orra ag Eas Ruaidh, áit ar marbhadh iomad díobh,</span>
<lb n="3115"/><span>is an briseadh tugadar Dál gCais ag Ard Breacáin dóibh,</span>
<lb n="3116"/><span>is mar do marbhadh Saxolbh iarla Lochlonnach go n-a bhuidhin</span>
<lb n="3117"/><span>lé hUíbh gColgan, is mar thug Olchobhar mac Cionaotha rí</span>
<lb n="3118"/><span>Mumhan, is Lorcán mac Ceallaigh rí Laighean Cath Scéithe</span>
<lb n="3119"/><span>Neachtain orra, áit ar marbhadh Iarla Tumair tánaiste ríogh</span>
<lb n="3120"/><span>Lochlonn leo, is dá chéad déag do mhaithibh Lochlonnach mar</span>
<lb n="3121"/><span>aon ris.  Do bhris fós an tOlchobhar céadna is Eoghanacht</span>
<lb n="3122"/><span>Caisil cath orra láimh ré Caiseal, áit ar thuit cúig céad</span>
<lb n="3123"/><span>díobh ag Dún Mhaoile Tuile.  Do thuit trí chéad is trí</span>
<lb n="3124"/><span>fichid lé hUíbh bhFidhghinnte dhíobh, is dá chéad lé Ciannachtaibh,</span>
<lb n="3125"/><span>is dá fhichid déag ag Druim dá Chon lé Tighearnach rí</span>
<lb n="3126"/><span>Locha Gabhair.  Do bhris iomorro mar an gcéadna Maoilseachlainn</span>
<lb n="3127"/><span>mac Maolruanuidh rí Midhe Cath Glaislinne</span>
<lb n="3128"/><span>orra, áit ar marbhadh seacht gcead déag do Lochlonnaibh</span>
<lb n="3129"/><span>ann.</span></p>
<lb n="3130"/>
<lb n="3131"/><p><span>Gér bh'iomdha iomorro catha is coimhghleaca tugadh idir</span>
<lb n="3132"/><span>na Gaedhil is Turgéis go n-a Lochlonnaibh, tré líonmhaire</span>
<lb n="3133"/><span>na gcabhlach is tré iomad sluagh tigeadh do chongnamh leis</span>
<lb n="3134"/><span>ón Noruaegia is ó chríochaibh oile tuaisceirt na hEorpa, do </span>
<lb n="3135"/><span>chuaidh aige ar Gaedhealaibh, gur chuir fá bhroid is fá</span>
<lb n="3136"/><span>mhoghsaine dó féin is da allmhurrchaibh iad.</span></p>
<lb n="3137"/>
<lb n="3138"/><p><span>Ag so síos go cumair do mhoghsaine Gaedheal fá Lochlonnaibh,</span>
<lb n="3139"/><span>is an cíos is an cháin do bhíodh orra, mar atá rí</span>
<lb n="3140"/><span>ar gach triúcha chéad i nÉirinn do Lochlonnaibh, is taoiseach</span>
<lb n="3141"/><span>ar gach tuaith is abb ar gach cill, maor ar gach baile,</span>
<lb n="3142"/><span>suaithreach nó buanna ar gach toigh, is gan uiread eoin chirce</span>
<lb n="3143"/><span>da mhaoin féin ar chumas fhir an tighe, agus muna mbeith</span></p>
</div>
<pb n="176"/>
<div><lb n="3144"/><p><span>acht an aonghamhnach istigh ní bhfuigheadh an naoidhin aonoidhche</span>
<lb n="3145"/><span>ná an galrach a bainne, acht a choimhéad don bhuanna; agus</span>
<lb n="3146"/><span>mun budh sásuighthe é do-bheireadh fear an tighe ris san</span>
<lb n="3147"/><span>oireachtas i ngeall ré n-a bhuannacht.  Do bhíodh uinge d'ór</span>
<lb n="3148"/><span>gacha bliadhna ag Lochlonnaibh ar gach fear i nÉirinn nó</span>
<lb n="3149"/><span>an tsrón ón cheann.  Ní bhíodh iomorro brat ná éadach ar</span>
<lb n="3150"/><span>thighearna ná ar bhanfhlaith, acht éadaighe is brait athchaithte</span>
<lb n="3151"/><span>na Lochlonnach; gan neart léigheann do theagasc ioná</span>
<lb n="3152"/><span>eagailse d'aithidhe acht Lochlonnaigh 'n-a dteamplaibh is na</span>
<lb n="3153"/><span>ndúntaibh, gan sruithe gan cléirigh gan leabhair náid mionna</span>
<lb n="3154"/><span>i reighléis ná i mainistir da n-eagla, gan file gan feallsamh</span>
<lb n="3155"/><span>gan oirfideach ag leanmhain dlighidh na dúthchasa, gan</span>
<lb n="3156"/><span>inghean ríogh ná tighearna ná taoisigh ré cur síoda ná</span>
<lb n="3157"/><span>gréis, gan mac ríogh ná taoisigh ag foghluim lúith ná lámhaigh,</span>
<lb n="3158"/><span>gan fleadh ná féasta da caitheamh idir cháirdibh acht an</span>
<lb n="3159"/><span>fuigheall do bhíodh d'éis Danar da sásughadh féin di.</span></p>
<lb n="3160"/>
<lb n="3161"/><p><span>Do bhí do thruime na daoirse-se Lochlonnach ar Ghaedhealaibh</span>
<lb n="3162"/><span>gur ghabh tuirse mhór fir Éireann uile; is ar t-iarmhar</span>
<lb n="3163"/><span>da gcléir do mhair is do bhíodh ag a ndísliughadh féin i</span>
<lb n="3164"/><span>gcoilltibh is i n-ionadhaibh diamhaire go dearóil ag tabhairt</span>
<lb n="3165"/><span>a mbeathadh as go cráibhtheach, do ghuidheadar Dia go dúthrachtach</span>
<lb n="3166"/><span>fá iad féin d'fhóirithin ó anfhlaitheas Turgesius.  Do</span>
<lb n="3167"/><span>troisceadh fós leo air, agus tugadar fá deara ar gach</span>
<lb n="3168"/><span>tuatha fíréanta do bhí umhal dóibh an ní céadna do dhéanamh.</span>
<lb n="3169"/><span>Agus do éist Dia ré n-a nguidhe maille ré Turgésius do</span>
<lb n="3170"/><span>thabhairt ar chumas na nGaedheal, amhail chuirfeam síos do</span>
<lb n="3171"/><span>láthair annso.</span></p>
<lb n="3172"/>
<lb n="3173"/><p><span>Ar mbeith iomorro do Thurgesius san anfhlaitheas</span>
<lb n="3174"/><span>fhoiréigneach-so, agus Gaedhil tré umhlacht aimhdheonaigh ag</span>
<lb n="3175"/><span>gialladh dhó, do rinne longphort comhnuidhthe do féin láimh ré</span>
<lb n="3176"/><span>dúinlios Mhaoilsheachlainn mic Maoilruanuidh ríogh Midhe;</span></p>
</div>
<pb n="178"/>
<div><lb n="3177"/><p><span>agus lá n-aon da dtáinig go teach Maoilsheachlainn, atchí</span>
<lb n="3178"/><span>inghean álainn aontumha do bhí ag Maoilseachlainn, agus ar</span>
<lb n="3179"/><span>mbeith aosta ainmhianach dó féin, iarrais an inghean ar a</span>
<lb n="3180"/><span>hathair ré luighe ria ar leannántacht.  "A thighearna," ar</span>
<lb n="3181"/><span>Maoilseachlainn, "is dearbh liom nach anfá ar mh'inghin</span>
<lb n="3182"/><span>mar mhnaoi phósta acht go madh lór leat sealaidheacht d'fhagháil</span>
<lb n="3183"/><span>di.  Gidheadh iarraim ort gan mh'inghean d'iarraidh ós ard</span>
<lb n="3184"/><span>ionnus nach cuirfidhe nuachar amugha uirre; agus ó tharla do</span>
<lb n="3185"/><span>longphort-sa i ngar don lios-so 'n-a bhfuilim-se, cuirfead</span>
<lb n="3186"/><span>mh'inghean ós íseal id dháil mar aon ris na cúig mnáibh óga</span>
<lb n="3187"/><span>déag is áilne agus is searcamhla san Midhe uile; agus is</span>
<lb n="3188"/><span>dearbh liom an tan atchífir an bantracht soin, nach biaidh seadh</span>
<lb n="3189"/><span>ná suim im inghin féin agat, ar a n-áille seoch mh'inghean</span>
<lb n="3190"/><span>féin."  Do ba toil lé Turgéis sin, agus do cumadh oidhche</span>
<lb n="3191"/><span>chinnte leo 'n-a gcuirfidhe an inghean go n-a bantracht i ndáil</span>
<lb n="3192"/><span>Thuirgéis da longphort.  Tarla fán am soin cruinniughadh</span>
<lb n="3193"/><span>is coimhthionól ar a rabhadar do thaoiseachaibh Lochlonnach i</span>
<lb n="3194"/><span>nÉirinn go hÁth Cliath i gcoinne Thuirgéis ré cinneadh</span>
<lb n="3195"/><span>comhairle dhóibh um cheann na críche do chosnamh is do chaomhna;</span>
<lb n="3196"/><span>agus iar mbeith ann sin dóibh, nochtais Tuirgéis do chuid do</span>
<lb n="3197"/><span>na taoiseachaibh sin an dáil do bhí idir é féin is Maoilseachlainn,</span>
<lb n="3198"/><span>is geallais mná don druing díobh-san do rachadh leis,</span>
<lb n="3199"/><span>agus triallaid leis na cúig fhir déag ba mhó meisneach is</span>
<lb n="3200"/><span>macnais do na taoiseachaibh sin, agus ní dhearnadar fos ná</span>
<lb n="3201"/><span>comhnuidhe go rochtain longphuirt Tuirgéis dóibh mar aon ré</span>
<lb n="3202"/><span>n-a dtighearna.</span></p>
<lb n="3203"/>
<lb n="3204"/><p><span>Dála Mhaoilsheachlainn do chuir tionól ós íseal ar chúig</span>
<lb n="3205"/><span>fhearaibh déag do na hógaibh gan fhéasóga is urramhanta do </span>
<lb n="3206"/><span>bhí san Midhe, agus tug fá deara earradha ban do chur orra</span>
<lb n="3207"/><span>is cloidheamh gearr fá choim gach aoin díobh, agus a gcur mar</span>
<lb n="3208"/><span>sin i riocht bantrachta ag coimhdeacht a inghine.  Agus an</span>
<lb n="3209"/><span>tan táinig an oidhche do gealladh ise do chur i ndáil Thuirgéis,</span></p>
</div>
<pb n="180"/>
<div><lb n="3210"/><p><span>triallais an inghean go n-a bantracht go ndeachaidh i ngar</span>
<lb n="3211"/><span>don longphort; agus cuiris scéala ós iseal go Tuirgéis da</span>
<lb n="3212"/><span>nochtadh dhó í féin go n-a bantracht do bheith i ngar don toigh</span>
<lb n="3213"/><span>ré dul da fhios; agus ar n-a chlos sin dó, tug fá deara ar</span>
<lb n="3214"/><span>na ceannaibh feadhna do bhí 'n-a fhochair dul da seomradhaibh,</span>
<lb n="3215"/><span>agus adubhairt go gcuirfeadh mná chuca amhail ro gheall.</span>
<lb n="3216"/><span>Leis sin do-níd aoin bheart amháin da n-armaibh ar an mbord</span>
<lb n="3217"/><span>do bhí ar an halla, is téid siad da seomradhaibh, gach aon</span>
<lb n="3218"/><span>díobh ar leabaidh ar leith, ag feitheamh ris an mbantracht soin</span>
<lb n="3219"/><span>do roinn orra.</span></p>
<lb n="3220"/>
<lb n="3221"/><p><span>Tarla fán am soin Maoilseachlainn, go sluaghbhuidhin</span>
<lb n="3222"/><span>'n-a fhochair, i bhfochair a inghine, agus a dubhairt ré droing</span>
<lb n="3223"/><span>do na hógaibh sin do bhí i reachtaibh ban 'n-a fochair, an tan</span>
<lb n="3224"/><span>do chuirfeadh Tuirgéis lámh san inghin da fastódh aige, breith</span>
<lb n="3225"/><span>go heasaontach air is bráighe do dhéanamh de; agus drong oile</span>
<lb n="3226"/><span>do dhul i seilbh airm an tighe agus lingeadh ar na ceannaibh</span>
<lb n="3227"/><span>feadhna do bhí istigh; agus go mbiadh féin is an tsluaghbhuidhean</span>
<lb n="3228"/><span>do bhí 'n-a fhochair láimh ris an dtigh, is go lingfeadh</span>
<lb n="3229"/><span>an teagh isteach ris an gcéadgháir do chongnamh dhóibh ré</span>
<lb n="3230"/><span>marbhadh na Lochlonnach.  Téid an ingean go n-a bantracht</span>
<lb n="3231"/><span>leis sin tré chúldoras do bhí ar an dteach go ráinig seomra</span>
<lb n="3232"/><span>Thuirgéis; agus ar rochtain n-a láthair dóibh, tug súil tairis</span>
<lb n="3233"/><span>ar an mnaoi uasail is ar a bantracht, is níor thaitin leis</span>
<lb n="3234"/><span>díobh acht í féin, agus leis sin cuiris lámh innte da fastódh</span>
<lb n="3235"/><span>aige.  Ar n-a fhaicsin sin do na hógaibh do bhí 'n-a fochair,</span>
<lb n="3236"/><span>beirid drong díobh go heasaontach ar Thuirgéis is do-níd</span>
<lb n="3237"/><span>bráighe dhe.  Do-bheirid an drong oile amus ar na harmaibh</span>
<lb n="3238"/><span>gur ghabhadar a n-urlamhas dóibh féin, is tig Maoilseachlainn</span>
<lb n="3239"/><span>leis sin go sluaghbhuidhin san teagh is lingid ar an líon</span>
<lb n="3240"/><span>Lochlonnach do bhí san longphort, gur marbhadh uile iad idir</span>
<lb n="3241"/><span>taoiseach is daoscarshluagh acht Tuirgéis amháin; agus iar</span>
<lb n="3242"/><span>lomairt a longphuirt dóibh beirid Tuirgéis i laimh go</span></p>
</div>
<pb n="182"/>
<div><lb n="3243"/><p><span>dúinlios Maoilseachlainn mar a raibhe sealad i ngeibheann</span>
<lb n="3244"/><span>aca.</span></p>
<lb n="3245"/>
<lb n="3246"/><p><span>Ar n-a chlos iomorro don mhéid Lochlonnach do bhí i</span>
<lb n="3247"/><span>nÉirinn gur marbhadh na taoisigh do bhí orra féin, is gur</span>
<lb n="3248"/><span>gabhadh Tuirgéis an t-anfhlaith lé Maoilseachlainn rí Midhe,</span>
<lb n="3249"/><span>do ghabh meatacht is mímheisneach iad, ionnus gach fuireann</span>
<lb n="3250"/><span>díobh do bhíodh i gcrioslach na tíre istigh i gcéin ó bhailtibh</span>
<lb n="3251"/><span>cuain, go mbídís ag triall tré ealódh oidhche d'fhios a long ré</span>
<lb n="3252"/><span>hÉirinn d'fhágbháil; agus an lucht do bhíodh i mbailtibh cuain</span>
<lb n="3253"/><span>díobh do rithidís 'n-a longaibh da ndídean féin ar iomruagadh</span>
<lb n="3254"/><span>na nGaedheal do bhíodh ag tóraidheacht orra, ionnus gur</span>
<lb n="3255"/><span>díbreadh Lochlonnaigh uile a hÉirinn an tan soin, acht iarmhar</span>
<lb n="3256"/><span>beag do an fá smacht na nGaedheal díobh.  Agus i ndiaidh a</span>
<lb n="3257"/><span>ruagtha do báthadh Tuirgéis lé Maoilseachlainn i Loch Ainninn</span>
<lb n="3258"/><span>agus táinig don ghníomh soin gur thoghadar uaisle Éireann</span>
<lb n="3259"/><span>d'aonaonta Maoilseachlainn 'n-a airdrígh ar Éirinn uile,</span>
<lb n="3260"/><span>tré mar do fóireadh an chríoch leis a hanbhroid Lochlonnach.</span></p>
<lb n="3261"/>
<lb n="3262"/><p><span>An tan fá haois don Tighearna 877 adeir Buccananus</span>
<lb n="3263"/><span>go dtáinig Greaghóir rí Alban go sluagh líonmhar leis</span>
<lb n="3264"/><span>d'argain Éirinn is gur marbhadh Brian is Conchubhar da</span>
<lb n="3265"/><span>dhíonuidhtheoir ríogh Éireann leis, ar mbeith do rígh Éireann</span>
<lb n="3266"/><span>'n-a leanbh. Gidheadh ní héidir so do bheith fírinneach, do bhrígh</span>
<lb n="3267"/><span>nach léaghthar san seanchus go raibhe aoinrí ar Éirinn riamh ó</span>
<lb n="3268"/><span>aimsir Shláinghe go Gabhaltas Gall acht rí tháinig lé togha an</span>
<lb n="3269"/><span>phobail agus lé harrachtas a ghníomh is lé neart a láimhe i</span>
<lb n="3270"/><span>gceannus Éireann.  Agus fós fá hé Tuirgéis an t-anfhlaith</span>
<lb n="3271"/><span>fá rí Éireann an tráth soin.</span>
<lb n="3272"/></p>
</div>
<pb n="184"/>
<div><lb n="3273"/><p><span>XIX.</span></p>
<lb n="3274"/>
<lb n="3275"/><p><span>Do ghabh Maoilseachlainn mac Maolruanuidh mic Donnchadha</span>
<lb n="3276"/><span>mic Domhnaill mic Murchadha mic Diarmada mic Airmeadhaigh</span>
<lb n="3277"/><span>Chaoich mic Conaill Ghuithbhinn mic Suibhne Meinn</span>
<lb n="3278"/><span>mic Colmáin Mhóir mic Diarmada mic Fearghusa Ceirrbheoil</span>
<lb n="3279"/><span>do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann sé bliadhna déag.  Aróg</span>
<lb n="3280"/><span>inghean Chathail mic Fiachrach rí bhFear gCúl máthair an</span>
<lb n="3281"/><span>Mhaoilsheachlainn-se.</span></p>
<lb n="3282"/>
<lb n="3283"/><p><span>Ar mbeith do Lochlonnaibh ar a ndíbirt lé Maoilseachlainn,</span>
<lb n="3284"/><span>amhail adubhramar, is le huaislibh Éireann, do</span>
<lb n="3285"/><span>cinneadh comhairle san Noruaegia lé Fionnlochlonnaibh</span>
<lb n="3286"/><span>cionnus nó créad an modh 'n-a bhféadfadaois cos do chur i</span>
<lb n="3287"/><span>nÉirinn, i ndóigh ré hurlamhas Éireann da rochtain arís.</span>
<lb n="3288"/><span>Is é ní ar a dtángadar triúr taoiseach do ba dearbhráithre</span>
<lb n="3289"/><span>dha chéile d'fholaibh uaisle na Noruaegia d'ollmhughadh ré a</span>
<lb n="3290"/><span>gcur i nÉirinn mar aon ré cabhlach leo ar seilbh ceannaidheachta</span>
<lb n="3291"/><span>is iomad do ghréithibh geanamhla is do sheoidibh uaisle</span>
<lb n="3292"/><span>ré a mbronnadh is ré a reic ré fearaibh Éireann, do shúil ré</span>
<lb n="3293"/><span>cáirdeas is ré síothcháin fhear nÉireann do ghreamughadh;</span>
<lb n="3294"/><span>agus leis sin go bhféadfadaois go cealgach clipe do chur</span>
<lb n="3295"/><span>san chrích da hathbhuaidhreadh arís.  Ag so mar adeir Policronicon</span>
<lb n="3296"/><span>ar an ní-se: "I ndiaidh bháis Thuirgéis tángadar</span>
<lb n="3297"/><span>a hoirear na Noruaegia ar leirg síothchána is ar scáth</span>
<lb n="3298"/><span>ceannaidheachta triúr dearbhráthar, Amhlaoibh, Sitric is</span>
<lb n="3299"/><span>Íomhar, don oiléan-so go na bhfuirinn leo agus d'aonta na</span>
<lb n="3300"/><span>nÉireannach, ag a raibhe dúil i ndíomhaoineas, do orduigheadar</span>
<lb n="3301"/><span>nó do thógbhadar trí bhaile chuain ré n-a n-áitiughadh</span>
<lb n="3302"/><span>dhóibh féin, mar atá i Port Lairge, Áth Cliath is Luimneach.</span>
<lb n="3303"/><span>Agus da éis sin ar bhfás do na drongaibh táinig leo do</span>
<lb n="3304"/><span>lingdís go minic ar áitightheoiribh na críche."</span>
<lb n="3305"/></p>
</div>
<pb n="186"/>
<div><lb n="3306"/><p><span>As na briathraibh-se is iontuigthe gurab lé ceilg an</span>
<lb n="3307"/><span>triair taoiseach-so fuaradar Fionnlochlonnaigh ón Noruaegia</span>
<lb n="3308"/><span>árach ar bheith ag aithmhilleadh Éireann.  Agus is tré dhá</span>
<lb n="3309"/><span>adhbhar do chuadar i neart an athuair i nÉirinn.  An céadadhbhar</span>
<lb n="3310"/><span>díobh tré n-a líonmhaire thigeadh congnamh sluaigh is</span>
<lb n="3311"/><span>loingis ón Noruaegia chuca ó aimsir go haimsir; agus an</span>
<lb n="3312"/><span>dara hadhbhar trés an easaonta is trés an siosma síor do </span>
<lb n="3313"/><span>bhíodh idir na Gaedhealaibh féin fán am soin gur traothadh a</span>
<lb n="3314"/><span>chéile go mór leo.  Agus fós fá gnáth leo congbháil buannachta</span>
<lb n="3315"/><span>do thabhairt do Lochlonnaibh leath ar leath, go dtáinig</span>
<lb n="3316"/><span>dhe sin gur ghabhadar arrachtas an athuair i nÉirinn, is go</span>
<lb n="3317"/><span>rabhadar Gaedhil fá athbhroid aca ón am-so go bás Bhriain,</span>
<lb n="3318"/><span>amhail fhoillseocham a hannálaibh Éireann san trácht-so</span>
<lb n="3319"/><span>romhainn síos.</span></p>
<lb n="3320"/>
<lb n="3321"/><p><span>Ar mbeith iomorro d'Fhionnlochlonnaibh ag buaidhreadh</span>
<lb n="3322"/><span>Éireann ar an ordughadh soin táinig loingeas mór Dubhlochlonnach</span>
<lb n="3323"/><span>ón Dania .i. Denmarke, go hÁth Cliath, agus</span>
<lb n="3324"/><span>airgthear imeall na críche is marbhthar iomad do dhaoinibh</span>
<lb n="3325"/><span>leo; agus leis sin cruinnighid Fionnlochlonnaigh 'n-a n-aghaidh,</span>
<lb n="3326"/><span>gur fearadh cath eathorra leath ar leath ag Linn Duachuill,</span>
<lb n="3327"/><span>mar ar briseadh d'Fhionnlochlonnaibh is mar ar marbhadh míle</span>
<lb n="3328"/><span>dhíobh; gur ghabhadar Dubhlochlonnaigh neart mór i nÉirinn da</span>
<lb n="3329"/><span>bhíthin sin.  Agus go grod da éis sin táinig Amhlaoibh mac</span>
<lb n="3330"/><span>ríogh Lochlonn i nÉirinn do ghabháil bharántais Dainfhear nó</span>
<lb n="3331"/><span>Dubhlochlonnach, agus do chuir mórán d'fhearaibh Éireann fá</span>
<lb n="3332"/><span>chíoscháin dó.</span></p>
<lb n="3333"/>
<lb n="3334"/><p><span>Is fán am-so fuair Olchobhar mac Cionaotha rí Mumhan</span>
<lb n="3335"/><span>bás, is Flaithnia easpog Biorair is Cormac easpog Lathraigh</span>
<lb n="3336"/><span>Briuin is Niall mac Giolláin, ar mbeith tríochad bliadhan</span>
<lb n="3337"/><span>'n-a bheathaidh don fhior-so gan bhiadh gan digh.  Is fán am-</span>
<lb n="3338"/><span>so do bhí ríoghdháil nó cóimhthionól fhear nÉireann ag Ráith Aodha</span></p>
</div>
<pb n="188"/>
<div><lb n="3339"/><p><span>mic Bric um Mhaoilseachlainn rí Teamhrach is um Etgna</span>
<lb n="3340"/><span>comhorba Pádraig ag déanamh síodha idir fhearaibh Éireann,</span>
<lb n="3341"/><span>agus is ann sin tug Cearbhall rí Osruighe óighréir do</span>
<lb n="3342"/><span>chomhorba Pádraig.</span></p>
<lb n="3343"/>
<lb n="3344"/><p><span>Is ann fós do rinne Maolguala mac Donnghaile rí</span>
<lb n="3345"/><span>Mumhan is Cearbhall rí Osruighe ceangal síodha ré Leith</span>
<lb n="3346"/><span>Cuinn.  Da éis sin do mharbhadar lucht na Normandie Maolguala</span>
<lb n="3347"/><span>rí Mumhan lé clochaibh.  Is fán am-so tug Maoilseachlainn</span>
<lb n="3348"/><span>rí Éireann Cath Droma Dámhuighe, áit i dtug ár</span>
<lb n="3349"/><span>mór ar Lochlonnaibh Átha Cliath; is fuair Domhnall mac</span>
<lb n="3350"/><span>Ailpín rí na bPict bás.  Go grod da éis sin fuair Maoilseachlainn</span>
<lb n="3351"/><span>rí Éireann bás.</span></p>
<lb n="3352"/>
<lb n="3353"/><p><span>Do ghabh Aodh Finnliath mac Néill Chaille mic Aodha</span>
<lb n="3354"/><span>Oirndighe mic Néill Fhrasaigh mic Fearghaile mic Maoiledúin</span>
<lb n="3355"/><span>mic Maoilfhithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh do shíol Éireamhóin</span>
<lb n="3356"/><span>ríoghacht Éireann sé bliadhna déag.  Gormfhlaith inghean</span>
<lb n="3357"/><span>Donnchadha mic Domhnaill máthair Aodha Finnléith is Maolmuire,</span>
<lb n="3358"/><span>inghean Chionaotha mic Ailpín rí Alban, a bhean,</span>
<lb n="3359"/><span>máthair Néill Ghlúnduibh.</span></p>
<lb n="3360"/>
<lb n="3361"/><p><span>Is i bhflaitheas Aodha Finnléith do rinneadh na gníomha-so</span>
<lb n="3362"/><span>síos .i. Conchubhar mac Donnchadha leithrí Midhe do marbhadh</span>
<lb n="3363"/><span>lé hAmhlaoibh mac ríogh Lochlonn i gCluain Ioraird.  Da éis</span>
<lb n="3364"/><span>sin do chuaidh an tAmhlaoibh-se go sluagh líonmhar do Lochlonnaibh</span>
<lb n="3365"/><span>leis i bhFoirthrén i nAlbain, gur chreach is gur airg</span>
<lb n="3366"/><span>na Pictí agus go dtug a ngéill uatha.  Is fán am-so tug</span>
<lb n="3367"/><span>Aodh Finnliath rí Éireann cath mór ar Lochlonnaibh Locha</span>
<lb n="3368"/><span>Feabhail go dtug dá fhichid ceann taoisigh gan cholainn díobh</span>
<lb n="3369"/><span>leis, iar marbhadh dá mhile dhéag díobh; agus ro chreach is ro</span>
<lb n="3370"/><span>airg an longphort idir chradh is ionnmhus.  Is grod 'n-a</span>
<lb n="3371"/><span>dhiaidh sin go bhfuair Conall easpog Chille Scire bás; is gur</span></p>
</div>
<pb n="190"/>
<div><lb n="3372"/><p><span>loisceadh dún Amhlaoibh ríogh Lochlonn i gCluain Dolcáin</span>
<lb n="3373"/><span>lé mac Gaoithín is lé mac Ciaráin mic Rónáin; gur marbhadh</span>
<lb n="3374"/><span>céad taoiseach do Lochlonnaibh leo.  Da éis sin do hairgeadh</span>
<lb n="3375"/><span>is do creachadh Ard Macha lé hAmhlaoibh, is do marbhadh míle</span>
<lb n="3376"/><span>do Ghaedhealaibh leis, is tug iomad maoine is mórchánach as.</span>
<lb n="3377"/><span>Is fán am-so fuair Ceannfaolaidh mac Moichthighearn do bhí</span>
<lb n="3378"/><span>trí bliadhna déag bás, agus do ghabh Donnchadh mac Duibh</span>
<lb n="3379"/><span>dha Bhuireann ríoghacht Mumhan cheithre bliadhna déag, agus</span>
<lb n="3380"/><span>tugadh cath idir na Pictí is Dubhlochlonnaigh, áit ar marbhadh</span>
<lb n="3381"/><span>iomad do na Pictibh ann.  Da éis sin táinig Rudhruighe mac</span>
<lb n="3382"/><span>Moirmhinn rí Breatan ar teitheadh ré Dubhlochlonnaibh go</span>
<lb n="3383"/><span>hÉirinn, agus tugadh taise Choluim Chille a hAlbain i</span>
<lb n="3384"/><span>nÉirinn ar teitheadh rés an druing chéadna.</span></p>
<lb n="3385"/>
<lb n="3386"/><p><span>Is fán am-so do réir Chormaic mic Cuileannáin do bhí</span>
<lb n="3387"/><span>Lorcán mac Lachtna 'n-a rígh Tuadhmhumhan; is an tan do </span>
<lb n="3388"/><span>bhídís Dál gCais taoibh ré Tuadhmhumhain is aca do bhíodh an</span>
<lb n="3389"/><span>slios tuaidh do ríghtheach Caisil ó chúil go doras; agus do </span>
<lb n="3390"/><span>bhíodh dá thriúcha déag do roinn aca mar atá ó Léim Chon</span>
<lb n="3391"/><span>gCulainn go Bealach Mór i nOsruighe agus ó Shliabh Echtghe</span>
<lb n="3392"/><span>go Sliabh Eibhlinne; agus is aca do bhíodh tosach shluagh</span>
<lb n="3393"/><span>Muimhneach ag dul i gcoinne námhad, agus deireadh ag</span>
<lb n="3394"/><span>dealughadh riú, amhail adeir Cormac mac Cuileannáin san</span>
<lb n="3395"/><span>rann-so:</span></p>
<lb n="3396"/>
<lb n="3397"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="3398"/><span>Tosach ag dul i dtír námhad,</span>
<lb n="3399"/><span>Is deireadh leo ag teacht tar ais,</span>
<lb n="3400"/><span>Ré méid a n-ágh fri gach ndoilgheas,</span>
<lb n="3401"/><span>Is ní do ruidhleas Dál gCais.</span></p>
<lb n="3402"/>
<lb n="3403"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="3404"/><span>Fuair Aodh Finnliath rí Éireann bás i nDruim Ionascluinn</span>
<lb n="3405"/><span>i gcrích Chonaill; is fuair Tighearnach mac Muireadhaigh</span>
<lb n="3406"/><span>easpog Droma Ionasclainn bás an tráth soin.</span></p>
<lb n="3407"/>
<lb n="3408"/><p><span>Dho ghabh Flann Sionna mac Maoilsheachlainn mic Maolruanuidh</span>
<lb n="3409"/><span>mic Donnchadha mic Domhnaill mic Murchadha mic</span></p>
</div>
<pb n="192"/>
<div><lb n="3410"/><p><span>Diarmada mic Airmeadhaigh Chaoich mic Conaill Ghuithbhinn</span>
<lb n="3411"/><span>mic Suibhne Mheinn do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann ocht</span>
<lb n="3412"/><span>mbliadhna déag ar fhichid.  Lann inghean Dúnghail mic</span>
<lb n="3413"/><span>Fearghaile rí Osruighe máthair Fhloinn mic Maoilsheachlainn.</span></p>
<lb n="3414"/>
<lb n="3415"/><p><span>Is i bhflaitheas Fhloinn Sionna ríogh Éireann do rinneadh</span>
<lb n="3416"/><span>na gníomha-so síos.  Óir do hairgeadh is do creachadh an</span>
<lb n="3417"/><span>Mhumha uile leis an rígh-se is tug braighde uatha.  Is 'n-a</span>
<lb n="3418"/><span>fhlaitheas fós do marbhadh Domhnall mac Muireigéin le 'n-a</span>
<lb n="3419"/><span>chompánaibh féin, is fuair Fiachna mac Ainbhiotha mic Aodha</span>
<lb n="3420"/><span>Róin do bhí 'n-a rígh Uladh aoin bhliadhain amháin bás, agus</span>
<lb n="3421"/><span>Donnchadh mac Duibh dhá Bhuireann rí Mumhan.  Is fán am-so</span>
<lb n="3422"/><span>do hairgeadh Cill Dara is Cluain Ioraird lé Lochlonnaibh;</span>
<lb n="3423"/><span>agus do rinne Flann Sionna rí Éireann aonach Tailltean</span>
<lb n="3424"/><span>do chommóradh; is fuair Dubhlachtna mac Maolghuala mic</span>
<lb n="3425"/><span>Donnghaile do bhí 'n-a rígh Mumhan seacht mbliadhna bás, is</span>
<lb n="3426"/><span>do marbhadh Sitric mac Íomhair lé druing don Normandie;</span>
<lb n="3427"/><span>is do marbhadh Aidheit mac Laighnigh, do bhí 'n-a rígh Uladh, i</span>
<lb n="3428"/><span>bhfeall le 'n-a chompánaibh féin; is do hairgeadh Ard Macha</span>
<lb n="3429"/><span>lé Lochlonnaibh Locha Feabhail; gur ghabhsad Cumuscach rí</span>
<lb n="3430"/><span>Uladh ann, agus Aodh mac Cumuscaigh a mhac; is fuair</span>
<lb n="3431"/><span>Domhnall mac Constaintín rí Alban bás.</span>
<lb n="3432"/></p>
</div>
<pb n="194"/>
<div><lb n="3433"/><p><span>XX.</span></p>
<lb n="3434"/>
<lb n="3435"/><p><span>Is fán am-so do ghabh Cormac mac Cuileannáin mic</span>
<lb n="3436"/><span>Sealbhaigh mic Ailghionáin mic Eochach mic Breasail mic</span>
<lb n="3437"/><span>Aonghusa mic Natfraoich mic Cuirc mic Luighdheach Gaot mic</span>
<lb n="3438"/><span>Oiliolla Flann Big mic Fiachach Muilleathain mic Eoghain</span>
<lb n="3439"/><span>Mhóir mic Oiliolla Óluim ríoghacht Mumhan seacht mbliadhna.</span>
<lb n="3440"/><span>Agus fá mór rath Éireann ré linn Chormaic do bheith i</span>
<lb n="3441"/><span>bhflaitheas Mumhan.  Óir do líonadh Éire do rath dhiadha is</span>
<lb n="3442"/><span>do shonas shaoghalta is do shíothcháin choitchinn ré n-a linn,</span>
<lb n="3443"/><span>ionnus nach bíodh buachaill ag boin ná aodhaire ag tréid 'n-a</span>
<lb n="3444"/><span>réimheas; agus do bhíodh anacal ag reilgibh ré a linn; is do </span>
<lb n="3445"/><span>rónadh iomad teampull is mainistreach is scol gcoitcheann</span>
<lb n="3446"/><span>ré múnadh léighinn breitheamhnais is seanchusa ré a linn, is</span>
<lb n="3447"/><span>iomad treabhtha, iomad beach is beachlann, iomad troiscthe is</span>
<lb n="3448"/><span>urnuighthe is gacha crábhadh ar cheana; is iomad teach n-aoidheadh</span>
<lb n="3449"/><span>'ga ndéanamh is leabhair da scríobhadh ré n-a linn: agus gach</span>
<lb n="3450"/><span>maith do fhoráileadh ar chách do dhéanamh, go ngníomhuigheadh</span>
<lb n="3451"/><span>féin rompa í, idir dhéirc daonnacht urnuighthe aifreann is gach</span>
<lb n="3452"/><span>deighghníomh oile ó shoin amach.  Agus fós do bhí do rath air,</span>
<lb n="3453"/><span>an mhéid Lochlonnach do bhí i nÉirinn ré foghail do dhéanamh,</span>
<lb n="3454"/><span>gur thréigeadar an chríoch an feadh do bhí seisean i bhflaitheas</span>
<lb n="3455"/><span>Mumhan.</span></p>
<lb n="3456"/>
<lb n="3457"/><p><span>Tarla iomorro Cormac mac Cuileannáin 'n-a chomhnuidhe</span>
<lb n="3458"/><span>i gCaiseal ré hucht na Cásca gur chuir fógra fá na hEoghanachtaibh</span>
<lb n="3459"/><span>'ga rádh riú biadh is lón do chur ré hucht na féile</span>
<lb n="3460"/><span>uaisle chuige go Caiseal, agus do éimgheadar é.  Ar n-a</span>
<lb n="3461"/><span>chlos sin iomorro do Dhál gCais cuirid biadha is lóinte</span>
<lb n="3462"/><span>iomdha go Cormac ionnus go raibhe buidheach dhíobh.  Cuiris</span>
<lb n="3463"/><span>Cormac teachta arís go síol nEoghain 'ga iarraidh orra</span>
<lb n="3464"/><span>seoide is maoine do chur chuige ré a mbronnadh do dheoradhaibh</span>
<lb n="3465"/><span>ó nar chuireadar biadh chuige; agus is eadh do rinneadar</span></p>
</div>
<pb n="196"/>
<div><lb n="3466"/><p><span>siol nEoghain na hairm is na hearradha is measa do bhí aca</span>
<lb n="3467"/><span>do chur chuighe agus fá diomdhach dhíobh é tríd sin.  Ar n-a</span>
<lb n="3468"/><span>chlos sin cheana do Dhál gCais cuirid rogha arm is éadaigh is</span>
<lb n="3469"/><span>seod chuige ré a mbronnadh go raibhe buidheach dhíobh is go</span>
<lb n="3470"/><span>dtug a bheannacht dóibh, amhail adeir sé féin san rann-so:</span></p>
<lb n="3471"/>
<lb n="3472"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="3473"/><span>Go dtugtar dhóibh ar ndúthracht,</span>
<lb n="3474"/><span>Do chlannaibh Táil na dtréinneart,</span>
<lb n="3475"/><span>Ríghe chaoin go bráth buaincheart,</span>
<lb n="3476"/><span>Laochtacht ordan cruth cléirceacht.</span></p>
<lb n="3477"/>
<lb n="3478"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="3479"/><span>Léaghthar linn san seanchus go rabhadar cheithre rígh is dá</span>
<lb n="3480"/><span>fhichid do shíol Eoghain i bhflaitheas Mumhan ó ré Aonghusa mic</span>
<lb n="3481"/><span>Natfraoich go Mathghamhain mac Cinnéididh, is nach raibhe an</span>
<lb n="3482"/><span>feadh soin ag Dál gCais acht ríoghacht Tuadhmhumhan (acht</span>
<lb n="3483"/><span>Lorcán do bhí bliadhain go leith ann i ndiaidh Chormaic mic</span>
<lb n="3484"/><span>Cuileannáin do réir Uí Dhubhagáin go bhfuair bás i gcionn</span>
<lb n="3485"/><span>na ré sin), mar atá ó Shlighe Dhála ré a ráidhtear Bealach</span>
<lb n="3486"/><span>Mór Osruighe go Léim Chon gCulainn i n-iarthar Corca</span>
<lb n="3487"/><span>Baiscinn, agus is iad an Dál gCais chéadna do bhíodh</span>
<lb n="3488"/><span>ré freastal cogaidh i n-aghaidh Laighean is Leithe Cuinn</span>
<lb n="3489"/><span>ag ríoghaibh Caisil; gonadh uime sin adeir file éigin</span>
<lb n="3490"/><span>an rann-so:</span></p>
<lb n="3491"/>
<lb n="3492"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="3493"/><span>Dleaghair do shluagh shíol Luighdheach</span>
<lb n="3494"/><span>Sreathnughadh cath sluagh Muimhneach</span>
<lb n="3495"/><span>Agus bheith i luirg fá dheoidh</span>
<lb n="3496"/><span>A críochaibh ána aineoil.</span></p>
<lb n="3497"/>
<lb n="3498"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="3499"/><span>Iar gcaitheamh iomorro sheacht mbliadhan do Chormac mac</span>
<lb n="3500"/><span>Cuileannáin i bhflaitheas Mumhan go síodhach sona amhail</span>
<lb n="3501"/><span>adubhramar, gríostar lé cuid d'uaislibh na Mumhan é,</span>
<lb n="3502"/><span>agus go háirithe lé Flaithbheartach mac Ionmhainéin abb</span>
<lb n="3503"/><span>Inse Cathaigh, do bhí don fhuil ríoghdha, d'agra airdchíosa</span>
<lb n="3504"/><span>ar Chúigeadh Laighean ar mbeith do leith Mogha dhi.  Leis</span>
<lb n="3505"/><span>sin cuiris Cormac cruinniughadh is coimhthionól ar sluaghaibh</span>
<lb n="3506"/><span>Mumhan go haonláthair.  Agus ar rochtain go haoinionadh</span>
<lb n="3507"/><span>da n-uaislibh is í comhairle ar ar cinneadh leo dul do</span>
<lb n="3508"/><span>thabhach an airdchíosa ar Laighnibh i gceart na ronna do </span></p>
</div>
<pb n="198"/>
<div><lb n="3509"/><p><span>rinneadh idir Mhogh Nuadhat is Chonn.  Gidheadh fá leasc</span>
<lb n="3510"/><span>lé Cormac triall ar an eachtra soin, do bhrígh gur</span>
<lb n="3511"/><span>foillsigheadh dó go dtuitfeadh san turas soin.  Tairis</span>
<lb n="3512"/><span>sin aontuighis dul ann, is ré hucht imtheachta dhó, do</span>
<lb n="3513"/><span>fhágaibh leagáide ar a anmain ag eagailsibh prinnsiopálta</span>
<lb n="3514"/><span>Éireann, mar atá uinge d'airgead is uinge d'ór</span>
<lb n="3515"/><span>is a earradh is a each ag Druim Abhrad .i. Ard Fhionáin;</span>
<lb n="3516"/><span>corn óir is airgid is cochall sróill ag Lios Mór;</span>
<lb n="3517"/><span>corn óir is airgid is cheithre uinge d'ór is céad uinge</span>
<lb n="3518"/><span>d'airgead ag Caiseal; trí huinge d'ór is leabhar aifrinn</span>
<lb n="3519"/><span>ag Imleach Iobhair; uinge d'ór is uinge d'airgead do</span>
<lb n="3520"/><span>Ghleann dá Loch; earradh is each uinge d'ór is brat sróill</span>
<lb n="3521"/><span>do Chill Dara; cheithre uinge fichead d'airgead is d'ór ag</span>
<lb n="3522"/><span>Ard Macha; trí huinge d'ór ag Inis Cathaigh; trí huinge</span>
<lb n="3523"/><span>d'ór is cochall sróill ag Mungairid agus beannacht</span>
<lb n="3524"/><span>Chormaic.</span></p>
<lb n="3525"/>
<lb n="3526"/><p><span>Is mór iomorro an teist do-bheir Cormac ar choimhthionól</span>
<lb n="3527"/><span>Mungairide, amhail léaghthar san duain darab</span>
<lb n="3528"/><span>tosach: A ghille ceangail ar lóin, mar a gcuireann síos</span>
<lb n="3529"/><span>an líon manach do bhí san choimhthionól ag freastal na sé</span>
<lb n="3530"/><span>dteampull do bhí san chill.  Cathair Dheochain Neasáin</span>
<lb n="3531"/><span>ghairthear don chill sin.  Ag so an líon manach do bhí innte,</span>
<lb n="3532"/><span>mar atá cúig céad manach foghlumtha ré seanmóir; sé céad</span>
<lb n="3533"/><span>psalmaire ré freastal coradh; is cheithre céad seanóir ré</span>
<lb n="3534"/><span>rinnfheitheamh nó ré contemplation.</span></p>
<lb n="3535"/>
<lb n="3536"/><p><span>Dála Chormaic ré hucht triallta i Laignibh dhó, do chuir</span>
<lb n="3537"/><span>fios ar Lorcán mac Lachtna rí Dal gCais agus ar rochtain</span>
<lb n="3538"/><span>go ríghtheach Chaisil dó, fáiltighis Cormac roimhe is nochtais</span>
<lb n="3539"/><span>d'uaislibh shíl nEoghain do bhí 'n-a fhochair gurab do Lorcán</span>
<lb n="3540"/><span>fá dual flaitheas Mumhan do ghabháil da éis féin do réir</span>
<lb n="3541"/><span>udhachta Oiliolla Óluim lér horduigheadh flaitheas Mumhan</span></p>
</div>
<pb n="200"/>
<div><lb n="3542"/><p><span>do bheith gach ré nglún ag sliocht Fhiachach Muilleathain is</span>
<lb n="3543"/><span>ag sliocht Chormaic Chais.  Gidheadh níor comhailleadh toil</span>
<lb n="3544"/><span>Chormaic san ní sin.</span></p>
<lb n="3545"/>
<lb n="3546"/><p><span>Iomthúsa Chormaic iomorro ar dtionól mhórshluagh bhfear</span>
<lb n="3547"/><span>Mumhan dó féin is do Fhlaithbheartach mac Ionmhainéin</span>
<lb n="3548"/><span>triallaid i Laighnibh d'iarraidh braighde nó cíosa orra do</span>
<lb n="3549"/><span>dhíol ré rígh Mumhan ar mbeith do Leith Mogha dhóibh.  Ar</span>
<lb n="3550"/><span>mbeith do shluagh Mumhan i n-aon longphort ré triall san</span>
<lb n="3551"/><span>turas soin dóibh, do chuaidh Flaithbheartach mac Ionmhainéin</span>
<lb n="3552"/><span>abb Inse Cathaigh ar a each ar fud sráide an longphuirt, is</span>
<lb n="3553"/><span>do thuit an t-each i gclais doimhin faoi, is ba drochfháistine</span>
<lb n="3554"/><span>dó-san sin.  Táinig dhe sin sochuidhe da mhuinntir is don tsluagh</span>
<lb n="3555"/><span>uile d'anmhain ón turas soin, óir do ba drochthuar leo tuitim</span>
<lb n="3556"/><span>an duine naomhtha ré ndul ar eachtra dhóibh.</span></p>
<lb n="3557"/>
<lb n="3558"/><p><span>Tángadar trá teachta uaisle ó Laighnibh is ó Chearbhall</span>
<lb n="3559"/><span>mac Muireigéin d'ionnsuighe ar Chormac ar dtús</span>
<lb n="3560"/><span>is tagraid teachtaireacht shíodha ris ó Laighnibh .i. aointsíoth</span>
<lb n="3561"/><span>amháin do bheith i nÉirinn uile go Bealltaine ar</span>
<lb n="3562"/><span>a gcionn, óir coidhcís d'fhoghmhar an tain soin, agus</span>
<lb n="3563"/><span>braighde do thabhairt i láimh Mhaonaigh abb Disirt</span>
<lb n="3564"/><span>Diarmada .i. duine naomhtha eagnuidhe cráibhtheach an fear</span>
<lb n="3565"/><span>soin, agus iomad seod is maitheasa do thabhairt do</span>
<lb n="3566"/><span>Chormac is do Fhlaithbheartach ó Laighnibh i gcommaoin na</span>
<lb n="3567"/><span>síothchána soin.  Do ba lántoil lé Cormac an tsíoth</span>
<lb n="3568"/><span>soin do dhéanamh, is táinig da fhoillsiughadh do Fhlaithbheartach</span>
<lb n="3569"/><span>go dtángadar teachta ó rígh Laighean chuige d'iarraidh</span>
<lb n="3570"/><span>síodha go Bealltaine ar a gcionn, is do thairgsin séad is</span>
<lb n="3571"/><span>maoine dhóibh ar aon ó Laighnibh tré thilleadh don Mhumain</span>
<lb n="3572"/><span>tar a n-ais go síodhach.  An tan do chualaidh Flaithbheartach</span>
<lb n="3573"/><span>sin gabhais fearg adhbhalmhór é, agus is eadh ro ráidh: "Is</span>
<lb n="3574"/><span>urusa a aithne ar mhaoithe do mheanman dearóile th'intinne</span></p>
</div>
<pb n="202"/>
<div><lb n="3575"/><p><span>is th'aigeanta," agus tug iomad táir is tarcaisne ar</span>
<lb n="3576"/><span>Chormac an tráth soin.</span></p>
<lb n="3577"/>
<lb n="3578"/><p><span>Is é freagra tug Cormac air-sean: "Is deimhin liom-sa,"</span>
<lb n="3579"/><span>ar Cormac, "an ní thiocfas de sin .i. cath do thabhairt</span>
<lb n="3580"/><span>do Laighnibh, is muirbhfidhear mise ann, agus is cosmhail do</span>
<lb n="3581"/><span>bhás-sa do thigheacht de."  Agus an tan adubhairt Cormac</span>
<lb n="3582"/><span>na briathra soin, táinig da phuball féin is é tuirseach</span>
<lb n="3583"/><span>dobrónach, agus an tan do shuidh, tugadh soitheach ubhall chuige</span>
<lb n="3584"/><span>is gabhais ag a roinn ar a mhuinntir agus is eadh do ráidh:</span>
<lb n="3585"/><span>"A mhuinntir ionmhain," ar sé, "ní roinnfead-sa ubhla</span>
<lb n="3586"/><span>oraibh ón uair-se amach go bráth."  "Ó a thighearna ionmhain,"</span>
<lb n="3587"/><span>ar a mhuinntear, "tugais orainn-ne bheith dobrónach</span>
<lb n="3588"/><span>tuirseach is fá minic leat drochfháistine do dhéanamh duit</span>
<lb n="3589"/><span>féin."  "Créad sin, a mhuinntear chroidhe," ar Cormac,</span>
<lb n="3590"/><span>"óir is beag an t-iongnadh gion go dtugainn-se ubhla as</span>
<lb n="3591"/><span>mo láimh féin daoibh go mbiadh neach éigin oile im fharradh</span>
<lb n="3592"/><span>do shínfeadh ubhla dhaoibh."  Iar sin do iarr Cormac forfhaire</span>
<lb n="3593"/><span>do chur 'n-a thimcheall, is do iarr an duine cráibhtheach</span>
<lb n="3594"/><span>Maonach .i. comhorba Comhghaill do thabhairt chuige go</span>
<lb n="3595"/><span>ndearnadh a fhaoisidin is a thiomna 'n-a láthair; is do chaith</span>
<lb n="3596"/><span>Corp Críost 'n-a fhiadhnaise is do dhiúlt sé don tsaoghal do</span>
<lb n="3597"/><span>láthair Mhaonaigh.  Óir do ba dearbh lé Cormac go muirfidhe</span>
<lb n="3598"/><span>san gcath soin é féin; gidheadh níor mhaith leis a fhios</span>
<lb n="3599"/><span>sin do bheith ag a mhuinntir.</span></p>
<lb n="3600"/>
<lb n="3601"/><p><span>Do orduigh iomorro a chorp do bhreith go Cluain Uama,</span>
<lb n="3602"/><span>dá mbeith ar cumas do chách a bhreith ann, is muna mbeith, a</span>
<lb n="3603"/><span>bhreith go roilig Diarmada mic Aodha Róin .i. Disirt</span>
<lb n="3604"/><span>Diarmada, áit a raibhe féin da fhoghluim i bhfad d'aimsir.</span>
<lb n="3605"/><span>Gidheadh do b'fhearr leis a adhnacal i gCluain Uama ag</span>
<lb n="3606"/><span>mac Léinín.  Ba fearr iomorro ré Maonach a adhnacal</span>
<lb n="3607"/><span>i nDisirt Diarmada mar a raibhe coimhthionól manach do</span>
<lb n="3608"/><span>mhuinntir Chomhghaill, is fá hé Maonach comharba Comhghaill</span>
<lb n="3609"/><span>an tan soin agus fá duine cráibhtheach eagnuidhe é, agus</span></p>
</div>
<pb n="204"/>
<div><lb n="3610"/><p><span>is mór d'ulc is do shaothar fuair ag iarraidh síodha do</span>
<lb n="3611"/><span>tharraing idir Laighnibh is rígh Mumhan an tan soin.</span></p>
<lb n="3612"/>
<lb n="3613"/><p><span>Acht cheana gluaisid iomad d'fhearaibh Mumhan go</span>
<lb n="3614"/><span>neimhcheaduightheach as an gcath óir do chualadar Flann mac</span>
<lb n="3615"/><span>Maoilsheachlainn rí Éireann do bheith i longphort Laighean</span>
<lb n="3616"/><span>go sluagh líonmhar da gcois is ar marcaidheacht.  Is ann </span>
<lb n="3617"/><span>sin do ráidh Maonach, "A dheaghdhaoine Mumhan," ar sé,</span>
<lb n="3618"/><span>"do budh críonna dhaoibh na braighde maithe thairgthear</span>
<lb n="3619"/><span>daoibh do ghabháil i n-orláimh dhaoine gcráibhtheach go Bealltaine,</span>
<lb n="3620"/><span>.i. mac Cearbhaill ríogh Laighean is mac ríogh</span>
<lb n="3621"/><span>Osruighe."  Do bhádar fir Mhumhan uile ag a rádh d'aonghlór</span>
<lb n="3622"/><span>gurab é Flaithbheartach mac Ionmhainéin do choimhéignigh</span>
<lb n="3623"/><span>iad um thigheacht i Laighnibh.</span></p>
<lb n="3624"/>
<lb n="3625"/><p><span>A haithle na casaoide sin triallaid fir Mhumhain tar</span>
<lb n="3626"/><span>Sliabh Mairge soir go Droichead Léithghlinne.  Do chomhnuidh</span>
<lb n="3627"/><span>iomorro Tiobraide comhorba Ailbhe is buidhean mhór</span>
<lb n="3628"/><span>do chléircibh mar aon ris i Léithghlinn, is giollaidhe an</span>
<lb n="3629"/><span>tsluaigh is a gcapaill lóin.  Do sinneadh iar sin stuic is</span>
<lb n="3630"/><span>caismearta catha ag fearaibh Mumhan is tángadar rompa</span>
<lb n="3631"/><span>i Maigh nAilbhe.  Do bhádar ann sin i n-ucht choille is</span>
<lb n="3632"/><span>daingin ag fuireach ris an námhaid.  Do rónsad fir</span>
<lb n="3633"/><span>Mhumhan trí catha comhmhóra dhíobh féin, mar atá Flaithbheartach</span>
<lb n="3634"/><span>mac Ionmhainéin is Ceallach mac Cearbhaill rí</span>
<lb n="3635"/><span>Osruighe i gceannas feadhna an chéadchatha; Cormac mac</span>
<lb n="3636"/><span>Cuilleannáin rí Mumhan ós cionn an dara catha; Cormac</span>
<lb n="3637"/><span>mac Mothla rí na nDéise is fuireann d'uaislibh Mumhan</span>
<lb n="3638"/><span>ós cionn an treas catha.  Tángadar iomorro amhlaidh sin</span>
<lb n="3639"/><span>ar Maigh nAilbhe, agus fá gearánach iad ar iomad a námhad</span>
<lb n="3640"/><span>is ar a luighead féin do shluagh.  Óir is eadh scríobhaid</span>
<lb n="3641"/><span>ughdair go rabhadar Laighin cheithre uiread do shluagh ré</span>
<lb n="3642"/><span>fearaibh Mumhan.  Ba thruagh iomorro an gháir do bhí san</span>
<lb n="3643"/><span>gcath-so amhail innisid eolaigh .i. gáir ag sluagh Mumhan aga</span>
<lb n="3644"/><span>marbhadh, is gáir ag sluagh Laighean ag comhmhaoidheamh an</span>
<lb n="3645"/><span>mharbhtha soin.</span>
<lb n="3646"/></p>
</div>
<pb n="206"/>
<div><lb n="3647"/><p><span>Dá chúis cheana fá deara briseadh go hobann d'fhearaibh</span>
<lb n="3648"/><span>Mumhan .i. Céileachair bráthair Chinn Ghéagáin ríogh Mumhan</span>
<lb n="3649"/><span>do chuaidh ar a each is mar ráinig uirre is eadh adubhairt:</span>
<lb n="3650"/><span>"A shaorchlanna Mumhan," ar sé, "teithidh go luath ón</span>
<lb n="3651"/><span>gcath adhuathmhar-so is léigidh do na cléircibh féin cathughadh</span>
<lb n="3652"/><span>do dhéanamh ó nar ghabhsad cumhaidh oile acht cath do thabhairt</span>
<lb n="3653"/><span>do Laighnibh."  Triallais Céileachair is sochaidhe maille ris</span>
<lb n="3654"/><span>a láthair an chatha amhlaidh sin.  Cúis oile fár briseadh</span>
<lb n="3655"/><span>d'fhearaibh Mumhan .i. Ceallach mac Cearbhaill mar do </span>
<lb n="3656"/><span>chonnairc sé a mhuinntear 'ga dtuargain go tinneasnach</span>
<lb n="3657"/><span>san chath, do ling go hobann ar a each is adubhairt ré a</span>
<lb n="3658"/><span>mhuinntir, "Éirghidh ar bhar n-eachaibh," ar sé, "is díbridh</span>
<lb n="3659"/><span>uaibh an lucht atá i nbhar n-aghaidh."  Agus gé adubhairt</span>
<lb n="3660"/><span>sin ní do chathughadh adubhairt é, acht do theitheadh.  Táinig</span>
<lb n="3661"/><span>don dá chúis sin gur ghabhadar fir Mhumhan briseadh chuca, i</span>
<lb n="3662"/><span>n-aoinfheacht.  Uch trá ba mór an t-ár baoi ar fud Mhaighe</span>
<lb n="3663"/><span>Ailbhe an tan soin.  Óir ní tugthaoi comairce do chléireach</span>
<lb n="3664"/><span>seoch laoch ann gan comhmharbhadh do thabhairt orra leath ar</span>
<lb n="3665"/><span>leath.  Agus an tráth do haincidhe laoch nó cléireach leo,</span>
<lb n="3666"/><span>ní do thrócaire do-nídís sin acht do shainnt ré fuascladh</span>
<lb n="3667"/><span>d'fhagháil asta.</span></p>
<lb n="3668"/>
<lb n="3669"/><p><span>Triallais Cormac mac Cuilleannáin i dtosach an</span>
<lb n="3670"/><span>chéadchatha.  Gidheadh do ling a each i gclais uaidh is do thuit</span>
<lb n="3671"/><span>seisean di, is do chonncadar drong da mhuinntir do bhí ag</span>
<lb n="3672"/><span>teitheadh as an maidhm é, is tángadar da fhortacht gur</span>
<lb n="3673"/><span>chuireadar ar a each é.  Is ann sin do chonnairc Cormac</span>
<lb n="3674"/><span>dalta saorchlannda dó féin, Aodh a ainm, saoi eagna is</span>
<lb n="3675"/><span>breitheamhnais is seanchusa is Laidne an fear soin, agus</span>
<lb n="3676"/><span>is eadh adubhairt an rí Cormac ris.  "A mhic ionmhain,"</span>
<lb n="3677"/><span>ar sé, "ná lean díom-sa, acht beir as tú mar is fearr go</span>
<lb n="3678"/><span>dtiocfaidh riot, agus do innis mé duit go muirbhfidhe san</span>
<lb n="3679"/><span>gcath-so mé.  Triallais Cormac roimhe agus fá iomdha fuil</span>
<lb n="3680"/><span>daoine is each ar feadh na slighe sin gur sciorrsad cosa</span>
<lb n="3681"/><span>deiridh an eich do bhí faoi, ré sleimhne na slighe ó lorg na</span></p>
</div>
<pb n="208"/>
<div><lb n="3682"/><p><span>fola.  Tuitis an t-each leis sin tar a hais go dtarla</span>
<lb n="3683"/><span>Cormac fúithe, gur briseadh a mhuinéal is a dhruim mar</span>
<lb n="3684"/><span>aon san eascar soin.  Agus adubhairt ag tuitim dhó: In</span>
<lb n="3685"/><span>manus tuas et relq..  Éagais san tráth soin agus tigid an</span>
<lb n="3686"/><span>mhuinntear mhalluighthe gur ghabhadar da ngaothaibh ann, agus</span>
<lb n="3687"/><span>do beanadh a cheann de.</span></p>
<lb n="3688"/>
<lb n="3689"/><p><span>Adeir Doctúir Hanmer 'n-a chroinic gurab le Lochlonnaibh</span>
<lb n="3690"/><span>do thuit Cormac mac Cuileannáin is Cearbhall mac</span>
<lb n="3691"/><span>Muireigéin rí Laighean, an tan fá haois don Tighearna 905.</span>
<lb n="3692"/><span>Gidheadh ní fíor do Hanmer so; óir níor thuit Cearbhall</span>
<lb n="3693"/><span>ann, agus ní hiad Loclonnaigh do chuir an cath acht Flann</span>
<lb n="3694"/><span>Sionna rí Éireann, mar is follus as an stair ré ráidhtear</span>
<lb n="3695"/><span>Cath Bealaigh Mughna, mar ar thuit Mac Cuileannáin.</span></p>
<lb n="3696"/>
<lb n="3697"/><p><span>I bhfíorthosach iomorro an chatha-so do marbhadh Ceallach</span>
<lb n="3698"/><span>mac Cearbhaill rí Osruighe is a mhac.  Is mór do</span>
<lb n="3699"/><span>chléircibh maithe is do ríoghaibh, do thaoiseachaibh is do</span>
<lb n="3700"/><span>laochraidh, do marbhadh san chath-so.  Do marbhadh ann</span>
<lb n="3701"/><span>Foghartach mac Suibhne rí Ciarraidhe, is Oilill mac Eoghain,</span>
<lb n="3702"/><span>duine uasal óg eagnuidhe, is Colmán abb Cinn Eitigh</span>
<lb n="3703"/><span>ardollamh breitheamhnais Éireann, is sochuidhe mhór mar</span>
<lb n="3704"/><span>aon riú.  Ag so na huaisle do thuit ann .i. Cormac rí na</span>
<lb n="3705"/><span>nDéise, Dubhagán rí bhFear Maighe; Ceannfaolaidh rí Ua</span>
<lb n="3706"/><span>gConaill; Conn a hAdhar, Ainéislis d'Uíbh Toirrdhealbhaigh,</span>
<lb n="3707"/><span>Eidhion rí Eidhne do bhí ar ionnarbadh san Mhumhain; Maolmuaidh,</span>
<lb n="3708"/><span>Madagán, Dubh dhá Bhuireann, Conall, Fearadhach, Aodh</span>
<lb n="3709"/><span>rí Ua Liatháin, is Domhnall rí Dúin Cearmna.  Is iad trá</span>
<lb n="3710"/><span>do bhris an cath-so ar Mhuimhneachaibh .i. Flann mac</span>
<lb n="3711"/><span>Maoilsheachlainn, rí Éireann, is Cearbhall mac Muireigéin, rí</span>
<lb n="3712"/><span>Laighean, is Tadhg mac Faoláin, rí Ua gCinnsealaigh, is</span>
<lb n="3713"/><span>Teimheanain rí Ua nDeaghadh, Ceallach is Lorcán dá rígh na</span></p>
</div>
<pb n="210"/>
<div><lb n="3714"/><p><span>gCineál agus Innéirghe mac Duibhghiolla rí Ó nDróna;</span>
<lb n="3715"/><span>Follamhain mac Oiliolla rí Fothorta Feadha; Tuathal mac</span>
<lb n="3716"/><span>Ughaire rí Ua Muireadhaigh; Odhran mac Cinnéididh rí</span>
<lb n="3717"/><span>Laoighse; Maolcallann mac Fearghaile rí na bhForthuath; is</span>
<lb n="3718"/><span>Cleircén rí Ua mBairrche.</span></p>
<lb n="3719"/>
<lb n="3720"/><p><span>XXI.</span>
<lb n="3721"/><span>Táinig iar sin Flann Sionna rí Éireann marcshluagh</span>
<lb n="3722"/><span>mór ríoghdha do chur Dhiarmada mac Cearbhaill i righe</span>
<lb n="3723"/><span>Osruighe i ndiaidh bháis a dhearbhráthar Cheallaigh mic</span>
<lb n="3724"/><span>Cearbhaill do bhí i bhflaitheas Osruighe roimhe, gur thuit san</span>
<lb n="3725"/><span>chath-so ag congnamh lé Cormac, ar mbeith umhal dó fá chíos do</span>
<lb n="3726"/><span>dhíol ris tré bheith 'n-a rígh Leithe Mogha dhó.  Is ann sin</span>
<lb n="3727"/><span>tángadar drong i ndáil Fhloinn Sionna ríogh Éireann agus</span>
<lb n="3728"/><span>ceann Chormaic mic Cuileannáin aca, agus is eadh adubhradar</span>
<lb n="3729"/><span>ré Flann: "Beatha is sláinte dhuit, a rí choscraigh chumhachtaigh,</span>
<lb n="3730"/><span>ag so ceann Chormaic ríogh Mumhan againne dhuit, agus</span>
<lb n="3731"/><span>amhail is béas do na ríoghaibh oile, tógaibh do shliasad agus</span>
<lb n="3732"/><span>cuir an ceann fúithe is foirdhing é dot shliasaid.  Óir fá</span>
<lb n="3733"/><span>nós ag na ríoghaibh romhat an tan do marbhthaoi rí i gcath leo</span>
<lb n="3734"/><span>a ceann do bhuain de is a chur fá n-a sliasaid da fhoirdhinge."</span>
<lb n="3735"/><span>Gidheadh ní buidheachas tug ar an druing sin acht aithbhear an</span>
<lb n="3736"/><span>ghníomha soin do thabhairt orra go rómhór, agus adubhairt gur</span>
<lb n="3737"/><span>thruaighe a cheann do bhuain don easpog naomhtha agus do</span>
<lb n="3738"/><span>ráidh nach diongnadh féin a fhoirdhinge; agus do ghabh Flann</span>
<lb n="3739"/><span>an ceann 'n-a láimh is do phóg é go dtug 'n-a thimcheall fá</span>
<lb n="3740"/><span>thrí ceann coisreacdha an easpuig naomhtha.</span></p>
<lb n="3741"/>
<lb n="3742"/><p><span>Agus rugadh uaidh iar sin an ceann go honórach</span>
<lb n="3743"/><span>d'ionnsuighe an chuirp mar a raibhe Maonach mac Siadhail</span>
<lb n="3744"/><span>comhorba Comhghaill, agus rug sé corp Chormaic go Disirt</span>
<lb n="3745"/><span>Diarmada gur hadhnaiceadh go honórach ann sin é.</span></p>
<lb n="3746"/>
<lb n="3747"/><p><span>Cia tra an croidhe ris nach truagh an gníomh-so .i. marbhadh</span></p>
</div>
<pb n="212"/>
<div><lb n="3748"/><p><span>is teascadh an duine naomhtha do ba mó eagna d'fhearaibh</span>
<lb n="3749"/><span>Éireann 'n-a chomhaimsir, saoi i nGaedhilg is i Laidin agus</span>
<lb n="3750"/><span>an t-airdeaspog lánchráibhtheach iodhan urnuightheach geanmnaidhe</span>
<lb n="3751"/><span>diadha, ceann foirceadail is fíreagna is soibhéas,</span>
<lb n="3752"/><span>agus airdrí dá chúigeadh Mumhan!</span></p>
<lb n="3753"/>
<lb n="3754"/><p><span>Do thill iomorro Flann Sionna rí Éireann ar bhfágbháil</span>
<lb n="3755"/><span>Diarmada mic Cearbhaill i righe Osruighe is ar ndéanamh</span>
<lb n="3756"/><span>síodha idir é féin is a bhráithribh.  Tillid Laighin tar a n-ais</span>
<lb n="3757"/><span>mar an gcéadna go mbuaidh gcoscair.  Táinig iar sin</span>
<lb n="3758"/><span>Cearbhall mac Muireigéin rí Laighean roimhe go Cill Dara</span>
<lb n="3759"/><span>is drong mhór d'fhearaibh Mumhan i láimh aige is Flaithbheartach</span>
<lb n="3760"/><span>mac Ionmhainéin mar aon riú.  Tugadh iar sin Flaithbheartach</span>
<lb n="3761"/><span>go Cill Dara, agus gabhaid cliar Laighean ag tabhairt</span>
<lb n="3762"/><span>achmhasáin mhóir dó, óir fá dearbh leo gurab é ba ciontach</span>
<lb n="3763"/><span>ris an gcath do chur.</span></p>
<lb n="3764"/>
<lb n="3765"/><p><span>Ar n-éag iomorro do Chearbhall rí Laighean do léigeadh</span>
<lb n="3766"/><span>Flaithbheartach amach, agus i gcionn bliadhna do thionnlaic</span>
<lb n="3767"/><span>Muireann banchomhorba Brighde é is do chuir sluagh</span>
<lb n="3768"/><span>mór do chléir Laighean da choimhéad go ráinig go Maigh</span>
<lb n="3769"/><span>nAirbh, agus ar rochtain na Mumhan amhlaidh sin dó, do </span>
<lb n="3770"/><span>chuaidh da mhainistir féin .i. go hInis Cathaigh is do chaith</span>
<lb n="3771"/><span>seal da aimisir go cráibhtheach caondúthrachtach innte go</span>
<lb n="3772"/><span>dtáinig amach a hInis Cathaigh arís do ghabháil ríghe Mumhan</span>
<lb n="3773"/><span>i ndiaidh bháis Dhuibh Lachtna mic Maoilghuala fá rí ar an</span>
<lb n="3774"/><span>Mumhain seacht mbliadhna d'éis Chormaic; gur chaith seal</span>
<lb n="3775"/><span>bliadhan i bhflaitheas Mumhan da éis sin, amhail adeir seinleabhar</span>
<lb n="3776"/><span>annálach Cluana hEidhneach Fionntain i Laoighis lé</span>
<lb n="3777"/><span>gcuirthear síos an cath-so Bhealaigh Mughna mar a léaghthar</span>
<lb n="3778"/><span>i laoidh seanchusa do rinne Dallán ollamh Cearbhaill ríogh</span>
<lb n="3779"/><span>Laighean mar a gcuireann éirim an chatha-so síos go cumair,</span>
<lb n="3780"/><span>is mar a luaidheann na huaisle is an líon sluagh do thuit</span></p>
</div>
<pb n="214"/>
<div><lb n="3781"/><p><span>san chath-so.  Gidheadh ní chuirfead don laoidh annso acht an</span>
<lb n="3782"/><span>céadrann di, do bhrígh gur luaidheamar na huaisle do réir</span>
<lb n="3783"/><span>a n-anmann romhainn thuas.  Ag so an rann:</span></p>
<lb n="3784"/>
<lb n="3785"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="3786"/><span>Cormac Feimhean Foghartach,</span>
<lb n="3787"/><span>Colmán Ceallach cruaidh n-ughra,</span>
<lb n="3788"/><span>Go sé míle torchradar</span>
<lb n="3789"/><span>I gCath Bhealaigh muaidh Mughna.</span></p>
<lb n="3790"/>
<lb n="3791"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="3792"/><span>Da éis sin fuair Flann Sionna rí Éireann bás.</span></p>
<lb n="3793"/>
<lb n="3794"/><p><span>Do ghabh Niall Glúndubh mac Aodha Finnléith mic Néill</span>
<lb n="3795"/><span>Chaille mic Aodha Oirndighe mic Néill Fhrasaigh mic Fearghaile</span>
<lb n="3796"/><span>mic Maoiledúin mic Maoilfhrithrigh mic Aodha Uairiodhnaigh</span>
<lb n="3797"/><span>do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann trí bliadhna.</span>
<lb n="3798"/><span>Do hathnuaidheadh aonach Tailltean leis.  Is é an Niall-so</span>
<lb n="3799"/><span>do chuaidh mar aon ré neart Gaedheal do thabhairt chatha do</span>
<lb n="3800"/><span>Lochlonnaibh Locha dá Chaoch i nUlltaibh, gur marbhadh iomad</span>
<lb n="3801"/><span>do Lochlonnaibh is do Ghaedhealaibh san chath soin.  Is i</span>
<lb n="3802"/><span>bhflaitheas Néill iomorro tugadh Cath Cinn Fhuaid ar Laighnibh</span>
<lb n="3803"/><span>lé hÍomhar taoiseach Lochlonnach, áit ar thuit sé céad do</span>
<lb n="3804"/><span>Laighnibh ann um Mhaolmórdha mac Muireigéin rí Iarthair</span>
<lb n="3805"/><span>Lithfe, um Úghaire mac Oiliolla, um Mhughrón mac Cinnéididh</span>
<lb n="3806"/><span>rí na dtrí gComann is Laoighse, agus iomad do dhaoinibh</span>
<lb n="3807"/><span>uaisle oile nach áirmhighthear annso.</span></p>
<lb n="3808"/>
<lb n="3809"/><p><span>Is fán am-so do chuaidh Oitir taoiseach do Lochlonnaibh</span>
<lb n="3810"/><span>go sluagh líonmhar mar aon ris ó Loch dá Chaoch go hAlbain</span>
<lb n="3811"/><span>agus tug Caus mac Aodha cath dhóibh, gur thuit Oitir is iomad</span>
<lb n="3812"/><span>do Lochlonnaibh ann.  Is i bhflaitheas Néill Ghlúnduibh</span>
<lb n="3813"/><span>táinig loingeas mór do Lochlonnaibh i nÉirinn mar aon ré</span>
<lb n="3814"/><span>Sitric is ré cloinn Íomhair gur ghabhsad baile Átha Cliath</span>
<lb n="3815"/><span>d'aimhdheoin fhear nÉireann.</span></p>
<lb n="3816"/>
<lb n="3817"/><p><span>Tionólais Niall Glúndubh rí Éireann mórshluagh Leithe</span>
<lb n="3818"/><span>Cuinn go dtug cath do Lochlonnaibh ag Áth Cliath, áit ar</span></p>
</div>
<pb n="216"/>
<div><lb n="3819"/><p><span>marbhadh é féin is Conchubhar mac Maoilsheachlainn ríoghdhamhna</span>
<lb n="3820"/><span>Éireann, is Aodh mac Eochagáin rí Uladh is Mhaolmithidh</span>
<lb n="3821"/><span>mac Flannagáin rí Breagh, Maolcraoibhe ó Duibhshionnaigh</span>
<lb n="3822"/><span>rí Oirghiall, is iomad do thaoiseachaibh is do dhaoinibh oile ó</span>
<lb n="3823"/><span>shin amach.</span></p>
<lb n="3824"/>
<lb n="3825"/><p><span>Do ghabh Donnchadh mac Floinn tSionna mac Maoilsheachlainn</span>
<lb n="3826"/><span>mic Maoilruanuidh mic Donnchadha mic Domhnaill mic</span>
<lb n="3827"/><span>Murchadha mic Diarmada mic Airmeadhaigh Chaoich mic Conaill</span>
<lb n="3828"/><span>Ghuithbhinn mic Suibhne Meinn do shíol Éireamhóin ríoghacht</span>
<lb n="3829"/><span>Éireann fiche bliadhan.  Gormfhlaith inghean Fhloinn mic</span>
<lb n="3830"/><span>Conaing máthair an Donnchadha-so agus Sadhbh inghean</span>
<lb n="3831"/><span>Donnchadha mic Ceallaigh ríogh Osruighe fá bean dó.  Agus</span>
<lb n="3832"/><span>do réir Leabhair Ard Macha do chuaidh an Donnchadh-so mac</span>
<lb n="3833"/><span>Floinn rí Éireann go bhfuirinn mhóir leis do dhéanamh mhúir</span>
<lb n="3834"/><span>nó chloidh timcheall Saighre Chiaráin, ar fhoráileamh a mhná</span>
<lb n="3835"/><span>.i. Sadhbh inghean Donnchadha mic Ceallaigh; óir fá tnúthach lé</span>
<lb n="3836"/><span>múr nó cloidh timcheall gacha hairdchille i nÉirinn agus a</span>
<lb n="3837"/><span>cill féin .i. Saighir gan mhúr; óir is i Saighir Chiaráin do </span>
<lb n="3838"/><span>bhiodh adhnacal ríoghruidhe Osruighe an ionbhaidh sin.  Tángadar</span>
<lb n="3839"/><span>uime sin fir Mhidhe go tulaigh nDonnchadha láimh ré</span>
<lb n="3840"/><span>Saighir anoir is do ghabhadar ag déanamh an chloidh gach laoi</span>
<lb n="3841"/><span>timcheall na cille; gonadh ann sin ráinig corp Dhonnchadha</span>
<lb n="3842"/><span>mic Ceallaigh .i. rí Osruighe da adhnacal go Saighir, agus i</span>
<lb n="3843"/><span>ndiaidh a adhnaicthe, iar dtigheacht dorchadais na hoidhche,</span>
<lb n="3844"/><span>tángadar naonbhar do chrosánaibh ciabhacha cíordhubha ar an</span>
<lb n="3845"/><span>uaigh gur ghabhadar ag cliaraidheacht, amhail is béas do</span>
<lb n="3846"/><span>chrosánaibh ó shoin anall; agus fá gile a súile is a bhfiacla</span>
<lb n="3847"/><span>ioná sneachta, is fá duibhe ioná gual gabhann gach ball</span>
<lb n="3848"/><span>oile dhíobh.</span></p>
<lb n="3849"/>
<lb n="3850"/><p><span>Is amhlaidh iomorro tángadar is duain leo do rígh</span>
<lb n="3851"/><span>Osruighe; is gach duine atchíodh iad do-níodh galar laoi go</span>
<lb n="3852"/><span>n-oidhche dhóibh.  Ag so an duain:</span>
<lb n="3853"/></p>
</div>
<pb n="218"/>
<div><lb n="3854"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="3855"/><span>Muinntear Dhonnchadha mhóir mic Ceallaigh</span>
<lb n="3856"/><span>Coinnmheadh uabhair,</span>
<lb n="3857"/><span>Cliara binne bíd ag glaodhaigh</span>
<lb n="3858"/><span>Sinne ar sluaghaidh;</span></p>
<lb n="3859"/>
<lb n="3860"/><p><span>Sluaigh ag míolradh muighe lána,</span>
<lb n="3861"/><span>Tighthe óla,</span>
<lb n="3862"/><span>Ógmhná fionna, flatha fiala,</span>
<lb n="3863"/><span>Maithe móra;</span></p>
<lb n="3864"/>
<lb n="3865"/><p><span>Gáir a chliar is a cheithearn,</span>
<lb n="3866"/><span>Coinnmheadh deaghshluaigh,</span>
<lb n="3867"/><span>Sreatha sirthe ins an sáimhghréin,</span>
<lb n="3868"/><span>Crithle creamhnuaill;</span></p>
<lb n="3869"/>
<lb n="3870"/><p><span>Crota cuisleanna go gcuibhde</span>
<lb n="3871"/><span>Filidhe Faibhle,</span>
<lb n="3872"/><span>La dán ndath-nglan tigdís go rígh</span>
<lb n="3873"/><span>Rathmar Raighne.</span></p>
<lb n="3874"/>
<lb n="3875"/><p><span>Dod dor dod dán a mhic ríogh Raighne</span>
<lb n="3876"/><span>Go rathaibh,</span>
<lb n="3877"/><span>Caidhe na cuirn caidhe an mhuirn</span>
<lb n="3878"/><span>Do bhí god athair?</span></p>
<lb n="3879"/>
<lb n="3880"/><p><span>Rongabha greim don fhior</span>
<lb n="3881"/><span>Ro oirfidsiod uile,</span>
<lb n="3882"/><span>Álainn an rioth for a raibhe</span>
<lb n="3883"/><span>For bioth mbuidhe;</span></p>
<lb n="3884"/>
<lb n="3885"/><p><span>Baptais báptain for a anmain</span>
<lb n="3886"/><span>Uair ro cluinntear</span>
<lb n="3887"/><span>Mór a luach iar ndol san alltar</span>
<lb n="3888"/><span>Sinne a mhuinntear.</span></p>
<lb n="3889"/>
<lb n="3890"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="3891"/><span>Do cleachtadh iomorro leis an gcléir sin ó chrónadh na</span>
<lb n="3892"/><span>hoidhche go maidin bheith ag cliaraidheacht leis an duain sin</span>
<lb n="3893"/><span>ar uaigh Dhonnchadha gach n-oidhche, gur fhás tríd sin ceist</span>
<lb n="3894"/><span>ar chléircibh is ar laochaibh, óir ba hiongnadh leo deamhna</span>
<lb n="3895"/><span>go follus i gcoimhdeacht chuirp an ríogh lánchráibhthigh sin.</span>
<lb n="3896"/><span>Fá cuid iomorro do chrábhadh an ríogh sin faoisidin mhinic is</span>
<lb n="3897"/><span>glacadh Chuirp Críost is urnaighthe dhúthrachtach.  Fá cuid fós</span>
<lb n="3898"/><span>da chaondúthracht crábhaidh biadh is lón do chur da thabhairt</span>
<lb n="3899"/><span>do bhochtaibh Dé i n-uilefhéiltibh na n-apstal i ngach uile</span>
<lb n="3900"/><span>airdchill i nOsruighe.  Do chuireadh fós dilleachta nó duine</span>
<lb n="3901"/><span>bocht ar altrom ar son Dé i ngach teach muinntire i</span></p>
</div>
<pb n="220"/>
<div><lb n="3902"/><p><span>nOsruighe timcheall, agus fós trí pheillce nó trí mhala</span>
<lb n="3903"/><span>leathair i ngach teach, mar atá mála i n-a gcuireadh gach</span>
<lb n="3904"/><span>aon don mhuinntir deachmhaidh an bhídh do hithtí leis, agus</span>
<lb n="3905"/><span>mála iona gcuireadh gach aon a mhír Míchíl, agus an treas</span>
<lb n="3906"/><span>mála iona gcuirthear tuirtín ciric do bhíodh ar ionchaibh</span>
<lb n="3907"/><span>mhná an tighe lé riar na mbocht gus ná roicheadh roinn don</span>
<lb n="3908"/><span>deachmhaidh ná don mhír Míchíl.</span></p>
<lb n="3909"/>
<lb n="3910"/><p><span>Dála na gcléireach do-níd tréigheanas is urnaighthe feadh</span>
<lb n="3911"/><span>trí lá go bhfoillsighthí dhóibh ciodh fár leansad na deamhna</span>
<lb n="3912"/><span>corp an ríogh; go dtáinig aingeal Dé i bhfís go céile Dé</span>
<lb n="3913"/><span>do chinéal Fhiachach mic Néill do bhí san chomhdháil sin. "Is</span>
<lb n="3914"/><span>maith," ar an t-aingeal, "do rinneabhar an troscadh soin</span>
<lb n="3915"/><span>do dhéanamh.  Naonbhar iomorro do chléir Ó gCoingheoidh</span>
<lb n="3916"/><span>iad súd, agus is é so an treas feacht tángadar i nÉirinn</span>
<lb n="3917"/><span>a hifreann agus ó nar fhéadadar árach d'fhagháil ar an</span>
<lb n="3918"/><span>rígh úd 'n-a bheathaidh, atáid iar n-a éag ag déanamh</span>
<lb n="3919"/><span>bhuaidheartha ós cionn a chuirp; agus déantar aifreann is</span>
<lb n="3920"/><span>uisce coisreacdha amárach libh-se," ar an t-aingeal, "agus</span>
<lb n="3921"/><span>croithtear ar an uaigh agus ar an roilig uile é, agus</span>
<lb n="3922"/><span>imtheochaidh na deamhna uile."</span></p>
<lb n="3923"/>
<lb n="3924"/><p><span>Do rónadh sin agus tángadar cliar Ó gCoingeoidh i</span>
<lb n="3925"/><span>reachtaibh éan gcíordubh san aeoir ós a gcionn, agus</span>
<lb n="3926"/><span>níor lámhsad luighe ar úir na reilge ón gcoisreagadh</span>
<lb n="3927"/><span>do rinneadh uirre.  Agus adubhradar nar bhforáil an</span>
<lb n="3928"/><span>troscadh is an coisreagadh do rónsad an chliar ar an</span>
<lb n="3929"/><span>uaigh "óir do bheimís-ne i ndiaidh an chuirp san saoghal</span>
<lb n="3930"/><span>ó nach fuil cumhachta againn ar a anam ar neamh."  Agus</span>
<lb n="3931"/><span>leis sin do imthigh siad a hamharc cáich is ní fhacadar ó</span>
<lb n="3932"/><span>shoin i lé iad.  Is fán am soin do bhí an crósan Fionn</span>
<lb n="3933"/><span>Ó Cionga is Mac Rionntach O Conoráin ann, agus is iad</span>
<lb n="3934"/><span>do mheabhruigh an duain réamhráidhte ó chléir Ó gCoingheoidh</span>
<lb n="3935"/><span>ré linn bheith ag cliaraidheacht ar uaigh Donnchadha mic</span>
<lb n="3936"/><span>Ceallaigh ríogh Osruighe dhóibh, is do leanadar an dias</span>
<lb n="3937"/><span>réamhráidhte don chrosántacht mar ealadhain go bás.</span>
<lb n="3938"/></p>
</div>
<pb n="222"/>
<div><lb n="3939"/><p><span>XXII.</span></p>
<lb n="3940"/>
<lb n="3941"/><p><span>Is i bhflaitheas Donnchadha mic Floinn tSionna rí</span>
<lb n="3942"/><span>Éireann do rinneadh na gníomha-so síos.  Óir is i dtosach</span>
<lb n="3943"/><span>a fhlaithis do ghabh Ceallachán mac Buadhacháin ré ráidhtear</span>
<lb n="3944"/><span>Ceallachán Caisil ceannas dá chóigeadh Mumhan ar</span>
<lb n="3945"/><span>feadh deich mbliadhan.  Féach mar tháinig Cinnéide mac</span>
<lb n="3946"/><span>Lorcáin go Gleannamhain i gcomhdháil uaisle Mumhan</span>
<lb n="3947"/><span>sul do ríoghadh Ceallachán agus do mheas Cinnéide teacht</span>
<lb n="3948"/><span>idir Cheallachán is ríoghacht Mhumhan.  Gidheadh táinig máthair</span>
<lb n="3949"/><span>Cheallacháin a Caiseal, óir is ann do chomhnuigh sí i bhfochair</span>
<lb n="3950"/><span>a hoideadha comhorba Pádraig, agus ar dteacht san gcomhdháil</span>
<lb n="3951"/><span>di adubhairt ré Cinnéide cuimhniughadh ar an dáil do </span>
<lb n="3952"/><span>bhí idir Fhiachaidh Muilleathan is Chormac Cas fá oighreacht</span>
<lb n="3953"/><span>Mhumhan do bheith fá seach idir an dá shliocht thiocfadh uatha</span>
<lb n="3954"/><span>leath ar leath; gonadh da fhaisnéis sin atá an rann-so ar</span>
<lb n="3955"/><span>bhriathraibh na mná:</span></p>
<lb n="3956"/>
<lb n="3957"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="3958"/><span>Cuimhnigh a Chinnéide chais,</span>
<lb n="3959"/><span>Dáil Fhiachach is Chormaic Cais,</span>
<lb n="3960"/><span>Gur fhágsad Mumhain do roinn</span>
<lb n="3961"/><span>Go ceart idir a gcaomhchloinn.</span></p>
<lb n="3962"/>
<lb n="3963"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="3964"/><span>Agus táinig d'aitheasc na mná gur léig Cinnéide</span>
<lb n="3965"/><span>flaitheas Mumhan do Cheallachán.</span></p>
<lb n="3966"/>
<lb n="3967"/><p><span>Da éis sin do ghabhadar Lochlannaigh Ceallachán i gceilg,</span>
<lb n="3968"/><span>gur bheanadar síol nEoghain is Dál gCais amach da n-aimhdheoin</span>
<lb n="3969"/><span>é.  Iar mbriseadh iomorro iomad cath do Cheallachán</span>
<lb n="3970"/><span>is d'uaislibh Muimhneach ar Lochlonnaibh, agus iar n-a</span>
<lb n="3971"/><span>n-ionnarbadh as an Mumhain, is í comhairle ar ar chinn</span>
<lb n="3972"/><span>Sitric mac Tuirgéis fá hardtaoiseach orra cleamhnas do</span>
<lb n="3973"/><span>luadh ré Ceallachán, mar atá a shiúr féin Béibhionn inghean</span>
<lb n="3974"/><span>Tuirgéis do thabhairt mar bhainchéile dó, agus saoirse dá</span>
<lb n="3975"/><span>Chúigeadh Mumhan do bheith aige ó Lochlonnaibh gan agra gan</span></p>
</div>
<pb n="224"/>
<div><lb n="3976"/><p><span>éiliughadh 'n-a diaidh air, ionnus an tan do rachadh Ceallachán</span>
<lb n="3977"/><span>ar a ionchaibh féin do phósadh a sheathrach go muirbhfidhe é</span>
<lb n="3978"/><span>féin is an mhéid d'uaislibh Muimhneach do bhiadh mar aon</span>
<lb n="3979"/><span>ris; agus do léig cogar na ceilge sin le Donnchadh mac</span>
<lb n="3980"/><span>Floinn rí Teamhrach ar mbeith i bhfaltanas ré Ceallachán</span>
<lb n="3981"/><span>dó tré gan cíos Mumhan do dhíol ris, agus uime sin aontuighis</span>
<lb n="3982"/><span>do Shitric an chealg d'imirt ar Cheallachán is ar</span>
<lb n="3983"/><span>uaislibh Muimhneach.  Leis sin cuiris Sitric teachta do luadh</span>
<lb n="3984"/><span>an chleamhnasa ré Ceallachán agus ar rochtain do na teachtaibh</span>
<lb n="3985"/><span>do láthair Cheallacháin is eadh do thogair mórshluagh do</span>
<lb n="3986"/><span>thabhairt leis do phósadh na mná.  "Ní hamhlaidh is cóir," ar</span>
<lb n="3987"/><span>Cinnéide mac Lorcáin, "óir ní dleaghair an Mhumha</span>
<lb n="3988"/><span>d'fhágbháil gan chosnamh; agus is eadh is indéanta dhuit</span>
<lb n="3989"/><span>neart sluagh d'fhágbháil ag coimhéad na Mumhan agus</span>
<lb n="3990"/><span>cheithre fichid mac tighearna do bhreith leat do phósadh na</span>
<lb n="3991"/><span>mná."</span></p>
<lb n="3992"/>
<lb n="3993"/><p><span>Agus is í sin comhairle ar ar cinneadh leo; agus ar</span>
<lb n="3994"/><span>dtriall san turas soin do Cheallachán an oidhche sul</span>
<lb n="3995"/><span>ráinig go hÁth Cliath, fiafruighis Mór, inghean Aodha mic</span>
<lb n="3996"/><span>Eachach inghean ríogh Inse Fionnghall do ba bean do Shitric,</span>
<lb n="3997"/><span>créad fá raibhe ag déanamh cleamhnasa ré Ceallachán i</span>
<lb n="3998"/><span>ndiaidh ar thuit d'uaislibh Lochlonnach leis?  "Ní ar a leas</span>
<lb n="3999"/><span>luaidhtear an cleamhnas liom," ar sé, "acht ar tí ceilge</span>
<lb n="4000"/><span>d'imirt air."</span></p>
<lb n="4001"/>
<lb n="4002"/><p><span>Beadhgais an bhean leis na briathraibh sin, ar mbeith dhi</span>
<lb n="4003"/><span>i ngrádh folaightheach ré Ceallachán ré cian d'aimsir roimhe</span>
<lb n="4004"/><span>sin, ón tráth do chonnairc i bPort Lairge é, agus do-ní</span>
<lb n="4005"/><span>moichéirghe ar maidin ar n-a mhárach is téid ós íseal ar an</span>
<lb n="4006"/><span>raon 'n-ar shaoil Ceallachán do bheith ag teacht; agus mar</span>
<lb n="4007"/><span>ráinig Ceallachán do láthair beiris sise i bhfód fá leith é</span>
<lb n="4008"/><span>agus nochtais dó an chealg do bhí ar n-a hollmhughadh ag</span>
<lb n="4009"/><span>Sitric 'n-a chomhair ré a mharbhadh; agus mar do mheas</span>
<lb n="4010"/><span>Ceallachán tilleadh ní raibhe sé ar cumas dó óir do bhádar</span>
<lb n="4011"/><span>na maighe ar gach leith don ród lán do scoraibh Lochlonnach</span>
<lb n="4012"/><span>i n-oirchill ar a ghabháil.  Mar do thogair tilleadh tar a</span></p>
</div>
<pb n="226"/>
<div><lb n="4013"/><p><span>ais luighthear leo-san da gach leith air agus marbhthar drong</span>
<lb n="4014"/><span>do na huaislibh do bhí 'n-a fhochair, is marbhthar leo-san mar</span>
<lb n="4015"/><span>an gcéadna lucht do na Lochlonnaibh.  Gidheadh lingid antrom</span>
<lb n="4016"/><span>an tsluaigh ar Cheallachán gur gabhadh é féin is Donn</span>
<lb n="4017"/><span>Cuan mac Cinnédidh ann, is rugadh go hÁth Cliath ar láimh</span>
<lb n="4018"/><span>iad, is as sin go hArd Macha mar a rabhadar naoi</span>
<lb n="4019"/><span>n-iarla do Lochlonnaibh go n-a mbuidhin da gcoimhéad.</span></p>
<lb n="4020"/>
<lb n="4021"/><p><span>Dála na druinge do chuaidh as ón gcoinbhliocht soin</span>
<lb n="4022"/><span>d'uaislibh Muimhneach, triallaid don Mhumhain is nochtaid a</span>
<lb n="4023"/><span>scéala do Chínnéide agus leis sin ollmhuighthear dá shluagh</span>
<lb n="4024"/><span>lé Cinnéide do thóraidheacht Cheallacháin, mar atá sluagh do</span>
<lb n="4025"/><span>thír is sluagh do mhuir; agus do rinne taoiseach ar an</span>
<lb n="4026"/><span>sluagh do bhí do thír do Dhonnchadh mac Caoimh rí an dá</span>
<lb n="4027"/><span>Fhearmaighe, agus do ghabh Cinnéide ag cur mheisnigh ann aga</span>
<lb n="4028"/><span>mhaoidheamh air go rabhadar aoinrí déag da shinnsearaibh i</span>
<lb n="4029"/><span>bhflaitheas Mumhan, mar atá Airtre, Cathal mac Fionghaine,</span>
<lb n="4030"/><span>Fionghaine mac Cathail, Cú gan Mháthair, Cathal ré ráidhtí</span>
<lb n="4031"/><span>Ceann Géagáin, Aodh, Flann Cathrach, Cairbre, Criomhtann,</span>
<lb n="4032"/><span>Eochaidh, is Aonghus mac Natfraoich.  Do chuir Cinnéide fós</span>
<lb n="4033"/><span>deich gcéad do Dhál gCais leis is triúr taoiseach ós a</span>
<lb n="4034"/><span>gcionn, mar atá Coscrach Longargán is Conghalach, amhail</span>
<lb n="4035"/><span>adeir an laoidh: Éirgheadh fiche céad budh thuaidh.</span></p>
<lb n="4036"/>
<lb n="4037"/><p><span>Ag so an rann as an laoidh chéadna ag aithfhriotal</span>
<lb n="4038"/><span>briathar Chinnédidh:</span></p>
<lb n="4039"/>
<lb n="4040"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="4041"/><span>Éirgheadh ann Coscrach na gcath,</span>
<lb n="4042"/><span>Agus Longargán laghach,</span>
<lb n="4043"/><span>Éirgheadh Conghalach ón linn,</span>
<lb n="4044"/><span>Mo thrí dearbhráithre adeirim.</span></p>
<lb n="4045"/>
<lb n="4046"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="4047"/><span>Do chuir Cinnéide fós cúig céad oile do Dhál gCais lé</span>
<lb n="4048"/><span>Síoda mac Síoda ó chloinn Choiléin ann, agus cúig céad</span>
<lb n="4049"/><span>oile do Dhál gCais lé Deaghaidh mac Domhnaill i n-éagmais</span>
<lb n="4050"/><span>a ndeachaidh do shluagh ó shaorchlannaibh oile Mumhan ann.</span>
<lb n="4051"/><span>Do chuir an dara mórshluagh do mhuir ann agus Failbhe</span>
<lb n="4052"/><span>Fionn rí Deasmhumhan 'n-a thaoiseach orra.</span></p>
<lb n="4053"/>
<lb n="4054"/><p><span>Dála na sluagh do thír, triallaid as an Mumhain i</span></p>
</div>
<pb n="228"/>
<div><lb n="4055"/><p><span>gConnachtaibh is do léigeadar sceimhiolta go Muaidh is go</span>
<lb n="4056"/><span>hIorrus is go hUmhall do thionól chreach go foslongphort</span>
<lb n="4057"/><span>Muimhneach; agus ní cian do bhádar an foslongphort ag</span>
<lb n="4058"/><span>fuireach ris na sceimhealtaibh an tan atchonncadar sluagh</span>
<lb n="4059"/><span>deigheagair ag teacht da n-ionnsaighe, agus fá hé a líon</span>
<lb n="4060"/><span>deich gcéad agus aonóglaoch 'n-a réamhthosach; agus mar</span>
<lb n="4061"/><span>ráinig do láthair fiafruighis Donnchadh mac Caoimh cia hiad</span>
<lb n="4062"/><span>an tsluaghbhuidhean soin.  "Dream do Mhuimhneachaibh iad,"</span>
<lb n="4063"/><span>ar sé, "mar atáid Gaileanga is Luighne do chloinn Taidhg</span>
<lb n="4064"/><span>mic Céin mic Oiliolla Óluim agus fir Dhealbhna do shliocht</span>
<lb n="4065"/><span>Dealbhaoith mic Cais mic Conaill Eachluaith atá ag tabhairt</span>
<lb n="4066"/><span>neirt a lámh libh-se tré chommbáidh bhráithreasa ré cur i</span>
<lb n="4067"/><span>n-aghaidh Dhanar agus ré buain Cheallacháin ríogh Mumhan</span>
<lb n="4068"/><span>díobh.  Agus atáid trí taoisigh ághmhara i gceannas an</span>
<lb n="4069"/><span>tsluaigh-se, mar atá Aodh mac Dualghusa is Gaileanga uile</span>
<lb n="4070"/><span>uime, Diarmaid mac Fionnachta is Luighnigh uime, is Donnchadh</span>
<lb n="4071"/><span>mac Maoldomhnaigh ós fearaibh Dealbhna ann; agus is da</span>
<lb n="4072"/><span>dhearbhadh sin atá an laoidh seanchusa darab tosach an</span>
<lb n="4073"/><span>céadrann-so:</span></p>
<lb n="4074"/>
<lb n="4075"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="4076"/><span>Atfuilit sonn clanna Céin,</span>
<lb n="4077"/><span>Agus Dealbhaoith ar aoinréim,</span>
<lb n="4078"/><span>Ag toigheacht is an sluaghadh,</span>
<lb n="4079"/><span>Is budh libh-se a n-iommbualadh.</span></p>
<lb n="4080"/>
<lb n="4081"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="4082"/><span>Agus is amhlaidh do bhádar an sluagh-so .i. cúig céad díobh</span>
<lb n="4083"/><span>'n-a lucht sciath is cloidheamh agus cúig céad 'n-a saighdeoiribh.</span>
<lb n="4084"/><span>Triallaid as sin i dTir Chonaill an sluagh</span>
<lb n="4085"/><span>Muimhneach agus an fhuireann soin táinig do chongnamh leo</span>
<lb n="4086"/><span>mar aon, agus creachtar an tír leo.  Tig Muircheartach</span>
<lb n="4087"/><span>mac an Arnalaidh d'iarraidh aisig na gcreach go háiseach</span>
<lb n="4088"/><span>ar Dhonnchadh mac Caoimh; agus adubhairt Donnchadh nach</span>
<lb n="4089"/><span>tiubhradh acht fuigheall sásuighthe na sluagh dhó don chreich.</span>
<lb n="4090"/><span>Leis sin tréigis Muircheartach an sluagh agus cuiris teachta</span>
<lb n="4091"/><span>ós íseal go cloinn Tuirgéis i nArd Macha 'gá fhaisnéis</span></p>
</div>
<pb n="230"/>
<div><lb n="4092"/><p><span>dóibh an sluagh Muimhneach do bheith ag tóraidheacht Cheallacháin</span>
<lb n="4093"/><span>ar tí a bhuana amach.</span></p>
<lb n="4094"/>
<lb n="4095"/><p><span>Dála chloinne Tuirgéis triallaid a hArd Macha naonbhar</span>
<lb n="4096"/><span>iarla go n-a sluagh Lochlonnach, is Ceallachán is</span>
<lb n="4097"/><span>Donn Cuan i mbroid leo.  Iomthúsa sluagh Mumhan triallaid</span>
<lb n="4098"/><span>go hArd Macha is marbhaid a dtarla da gcóir do</span>
<lb n="4099"/><span>Lochlonnaibh agus ar a chlos ar n-a mhárach dhóibh Sitric go</span>
<lb n="4100"/><span>n-a shluagh do dhul ré Ceallachán go Dún Dealgan triallaid</span>
<lb n="4101"/><span>'n-a dtóraidheacht, agus mar do mhothuigh Sitric iad ag</span>
<lb n="4102"/><span>teacht i ngar don bhaile, téid féin is a shluagh 'n-a longaibh</span>
<lb n="4103"/><span>is Ceallachán is Donn Cuan leo, agus tig an sluagh</span>
<lb n="4104"/><span>Muimhneach ar imeall na trágha ar a gcomhair, agus iad ag</span>
<lb n="4105"/><span>agallmha Lochlonnach.  Agus leis sin atchíd cabhlach mór ag</span>
<lb n="4106"/><span>tigheacht san chuan chuca, agus tugadar Muimhnigh aithne</span>
<lb n="4107"/><span>gurab é Failbhe Fionn go n-a chabhlach do bhí ann.</span></p>
<lb n="4108"/>
<lb n="4109"/><p><span>Triallais Failbhe go n-a chabhlach go réimdhíreach i ndáil</span>
<lb n="4110"/><span>na Lochlonnach agus tug ucht ar an luing i n-a raibhe Sitric</span>
<lb n="4111"/><span>is Tor is Maghnus, agus lingis ar bord luinge Shitreaca</span>
<lb n="4112"/><span>isteach agus dá chloidheamh 'n-a dhá láimh; agus gabhais ag</span>
<lb n="4113"/><span>gearradh na dtéad lé raibhe Ceallachán ceangailte don</span>
<lb n="4114"/><span>tseolchrann, leis an gcloidheamh do bhí 'n-a láimh chlí, gur</span>
<lb n="4115"/><span>scaoil do Cheallachán is gur léig ar chláraibh na luinge</span>
<lb n="4116"/><span>anuas é; agus leis sin tug cloidheamh na láimhe clí do</span>
<lb n="4117"/><span>Cheallachán.  Téid Ceallachán a luing Shitreaca i luing</span>
<lb n="4118"/><span>Fhailbhe agus anais Failbhe ag comhthuargain Lochlonnach</span>
<lb n="4119"/><span>gur marbhadh tré anfhorlann Lochlonnach é, is gur bheanadar</span>
<lb n="4120"/><span>a cheann de.  Tig Fianghal taoiseach da mhuinntir 'n-a áit</span>
<lb n="4121"/><span>san choinbhliocht soin, is beiris go heasaontach ar bhrollach</span>
<lb n="4122"/><span>ar Shitric, is teilgis iad ar aon tar bord na luinge amach,</span>
<lb n="4123"/><span>go ndeachadar go grian, gur báthadh amhlaidh sin iad.</span></p>
<lb n="4124"/>
<lb n="4125"/><p><span>Tig Séaghdha is Conall dá thaoiseach oile is beirid ar</span>
<lb n="4126"/><span>dhá bhráthair Shitreaca, .i. Tor is Maghnus is beirid tar</span>
<lb n="4127"/><span>bord na luinge amach iad, gur báthadh amhlaidh sin iad a</span></p>
</div>
<pb n="232"/>
<div><lb n="4128"/><p><span>gceathrar.  Agus mar sin da gach fuireann oile do Ghaedhealaibh,</span>
<lb n="4129"/><span>lingid ar Lochlonnaibh, gur briseadh is gur bearnadh</span>
<lb n="4130"/><span>gur marbhadh is gur míochóirigheadh leo iad, go nach téarna</span>
<lb n="4131"/><span>dhíobh uatha acht beagán do chuaidh tré luas a long as, agus</span>
<lb n="4132"/><span>tigid féin is Ceallachán i dtír ar n-a fhóirithin a hanbhroid</span>
<lb n="4133"/><span>Lochlonnach amhlaidh sin lé cródhacht is lé calmacht</span>
<lb n="4134"/><span>na Muimhneach; agus triallaid as sin don Mhumhain</span>
<lb n="4135"/><span>mar aon lé Ceallachán, gur ghabh sé ceannas a chríche féin</span>
<lb n="4136"/><span>arís.</span></p>
<lb n="4137"/>
<lb n="4138"/><p><span>Agus ré dtriall dóibh ó Áth Cliath don Mhumhain do</span>
<lb n="4139"/><span>thogair Murchadh mac Floinn rí Laighean cath do thabhairt</span>
<lb n="4140"/><span>dóibh tré mharbhadh Lochlonnach ag buain Cheallacháin díobh.</span>
<lb n="4141"/><span>Gidheadh ar bhfaicsin chródhachta is chalmachta na Muimhneach</span>
<lb n="4142"/><span>do léigeadar tarsa iad gan cath do thabhairt dóibh.</span></p>
<lb n="4143"/>
<lb n="4144"/><p><span>XXIII.</span></p>
<lb n="4145"/>
<lb n="4146"/><p><span>Iar dtilleadh iomorro do Cheallachán don Mhumhain do</span>
<lb n="4147"/><span>mheas méid na hanbhroide do bhí ag Lochlonnaibh ar an</span>
<lb n="4148"/><span>Mumhain, agus do rinne féin is uaisle Muimhneach do</span>
<lb n="4149"/><span>chomhairle ucht do thabhairt orra da ndíbirt, agus lingid ar</span>
<lb n="4150"/><span>dtús ar Luimneach, agus marbhais Ceallachán is a shluagh</span>
<lb n="4151"/><span>cúig céad díobh, agus tug a mbraighde leis.  Da éis sin</span>
<lb n="4152"/><span>airgthear Corcach leis, agus tug a mbraighde is a maoine</span>
<lb n="4153"/><span>leis.  Airgthear fós Caiseal leis, agus marbhthar trí céad</span>
<lb n="4154"/><span>do Lochlonnaibh ann.  Téid as sin go Port Lairge is gabhthar</span>
<lb n="4155"/><span>an baile is airgthear leis é, agus tug maidhm mór ar</span>
<lb n="4156"/><span>Shitric mac Íomhair agus marbhais cúig céad da mhuinntir,</span>
<lb n="4157"/><span>agus teithis Sitric féin 'n-a loingeas, agus fillis Ceallachán</span>
<lb n="4158"/><span>go Domhnall Ó bhFaoláin rí na nDéise, agus tug a</span>
<lb n="4159"/><span>shiúr féin Gormfhlaith inghean Bhuadhacháin 'n-a mnaoi dhó.</span>
<lb n="4160"/><span>Is grod da éis sin go bhfuair Ceallachán bás is do ghabh</span></p>
</div>
<pb n="234"/>
<div><lb n="4161"/><p><span>Feargráidh mac Ailghionáin mic Donnghaile flaitheas Mumhan</span>
<lb n="4162"/><span>iar mbás Cheallacháin gur mharbhadar a chine féin i bhfeall</span>
<lb n="4163"/><span>é.  Gabhais Mathghamhain mac Cinnéididh da éis sin flaitheas</span>
<lb n="4164"/><span>Mumhan dá bhliadhain déag agus Echthighearn mac Cinnéididh</span>
<lb n="4165"/><span>i gceannas Tuadhmumhan ré a linn.</span></p>
<lb n="4166"/>
<lb n="4167"/><p><span>Is é Mathghamhain mac Cinnéididh rí Mumhan is a</span>
<lb n="4168"/><span>dhearbhráthair Brian mac Cinnéididh, do bhí 'n-a mhacaomh</span>
<lb n="4169"/><span>óg an tráth soin, tug Cath Sulchóide ar Lochlonnaibh, áit</span>
<lb n="4170"/><span>ar marbhadh Teitill Tréinmhíleadh Ruamonn is Bearnard</span>
<lb n="4171"/><span>Muiris Luimnigh is Torolbh is dá chéad déag do Lochlonnaibh</span>
<lb n="4172"/><span>mar aon riú; agus do lean Mathghamhain is Brian is</span>
<lb n="4173"/><span>Dál gCais an ruaig orra fá shráidibh Luimnigh isteach agus</span>
<lb n="4174"/><span>do marbhadh iomad díobh ar na sráidibh agus ann sna</span>
<lb n="4175"/><span>tighthibh, go dtugsad uatha iomad óir is airgid seod is</span>
<lb n="4176"/><span>maoine; do loiscsiod is do thrascairsiod a ndúinte is a</span>
<lb n="4177"/><span>ndaingne mar an gcéadna.  Go grod da éis sin do</span>
<lb n="4178"/><span>fealladh ar Mhathghamhain mac Cinnéididh lé Donnabhán 'n-a</span>
<lb n="4179"/><span>thigh féin, is do thiodhlaic do mhac Brain is do Ghallaibh é</span>
<lb n="4180"/><span>tar chomairce Cholaim mic Ciaragáin comhorba Bairre, is</span>
<lb n="4181"/><span>do marbhadh Mathghamhain tar chomhairce an naoimh lé mac</span>
<lb n="4182"/><span>Brain.</span></p>
<lb n="4183"/>
<lb n="4184"/><p><span>Is ré linn Donnchadha mic Floinn tSionna ríogh Éireann</span>
<lb n="4185"/><span>ar a bhfuilmíd ag tráchtadh, tarladar na neithe-se romhainn</span>
<lb n="4186"/><span>síos, mar atá, bás Chiaráin easpuig Tuiléin agus triall</span>
<lb n="4187"/><span>an Donnchadha céadna d'argain is do chreachadh Chonnacht.</span>
<lb n="4188"/><span>Gidheadh do marbhadh iomad da mhuinntir i nDuibhthír Átha</span>
<lb n="4189"/><span>Luain, áit ar thuit Cionaoth mac Conchubhair rí Ó bhFáilghe.</span>
<lb n="4190"/><span>Is fán am-so do hairgeadh Cluain Mic Nóis lé Lochlonnaibh</span>
<lb n="4191"/><span>agus a dteacht as sin ar Loch Ríbh gur airgsiod na tíortha</span>
<lb n="4192"/><span>da gach leith dhi.  Do hairgeadh fós is do creachadh Éininse</span>
<lb n="4193"/><span>lé Lochlonnaibh, is do marbhadh dá chéad déag do Ghaedhealaibh</span>
<lb n="4194"/><span>ann.  Da éis sin do báthadh dá chéad déag do</span></p>
</div>
<pb n="236"/>
<div><lb n="4195"/><p><span>Lochlonnaibh ar Loch Rudhruighe, agus do ghabhadar Lochlonnaigh</span>
<lb n="4196"/><span>Átha Cliath Faolán mac Muireadhaigh rí Laighean is a</span>
<lb n="4197"/><span>chlann mar aon ris, agus no hairgeadh Dún Sobhairce lé</span>
<lb n="4198"/><span>Lochlonnaibh Locha Cuan is do hairgeadh Cill Dara lé</span>
<lb n="4199"/><span>Lochlonnaibh Puirt Lairge.  Go grod da éis sin tugadh</span>
<lb n="4200"/><span>ár rómhór ar Lochlonnaibh lé hUlltaibh, áit ar thuit ocht</span>
<lb n="4201"/><span>gcéad do Lochlonnaibh ann, mar aon ré triúr taoiseach do </span>
<lb n="4202"/><span>bhí orra, mar atá Albdán Aufer is Roilt, lé Muircheartach</span>
<lb n="4203"/><span>mac Néill.</span></p>
<lb n="4204"/>
<lb n="4205"/><p><span>Is fán am-so do bhí an oiread soin do thrácht ceannaidheachta</span>
<lb n="4206"/><span>i nÉirinn an tan táinig iarla Oilfinn do</span>
<lb n="4207"/><span>Lochlonnaibh go neart Luimnigh is Connacht do Lochlonnaibh</span>
<lb n="4208"/><span>fá aonach Rosa Cré lá Peadair is Póil, gur éirgheadar</span>
<lb n="4209"/><span>lucht an aonaigh 'n-a gcoinne, gur fearadh cath eatorra, is</span>
<lb n="4210"/><span>do marbhadh a trí nó a ceathair do mhíltibh do Lochlonnaibh</span>
<lb n="4211"/><span>ann; agus an t-iarla féin do marbhadh é mar aon riú, do</span>
<lb n="4212"/><span>réir Fhinghin mic Carrthaigh san leabhrán ro scríobh go</span>
<lb n="4213"/><span>cumair ar dhálaibh Éireann ó thús gus an am-so.  Is é</span>
<lb n="4214"/><span>iomorro Tadhg mac Cathail fá rí Connacht fiche bliadhan an</span>
<lb n="4215"/><span>tan soin; agus fuair Sitric mac Íomhair rí Fionnlochlonnach</span>
<lb n="4216"/><span>is Dubhlochlonnach bás an tráth-so.  Is fán am-so</span>
<lb n="4217"/><span>tugadh ár mór ar Lochlonnaibh Locha Oirbsean lé Connachtaibh,</span>
<lb n="4218"/><span>agus tugadh deargár ar Lochlonnaibh Loch nEachach lé</span>
<lb n="4219"/><span>Conaing mac Néill, áit ar thuit dá chéad déag díobh.  Da</span>
<lb n="4220"/><span>éis sin tángadar Lochlonnaigh ar Loch Éirne, gur hairgeadh</span>
<lb n="4221"/><span>cealla is tuatha leo; agus do hairgeadh Ard Macha lé</span>
<lb n="4222"/><span>Gothfraidh taoiseach Locha Cuan; do hairgeadh Cill Chuilinn</span>
<lb n="4223"/><span>le hAmhlaoibh mac Gothfradha, go dtug deich gcéad do</span>
<lb n="4224"/><span>bhraighdibh as leis.  Do hairgeadh Oileach Néid lé Lochlonnaibh</span>
<lb n="4225"/><span>is do gabhadh Muircheartach mac Néill ann, gur</span>
<lb n="4226"/><span>fhuascail Dia go míorbhaileach é.  Go grod da éis sin do</span>
<lb n="4227"/><span>marbhadh Aralt mac Íomhair taoiseach Lochlonnach Luimhnigh</span>
<lb n="4228"/><span>lé Connachtaibh agus fuair Amhlaoibh mac Gothfradha rí</span></p>
</div>
<pb n="238"/>
<div><lb n="4229"/><p><span>Fionnlochlonnach is Dubhlochlonnach bás, agus do marbhadh</span>
<lb n="4230"/><span>Lorcán mac Faoláin rí Laighean lé lucht na Normandie.</span>
<lb n="4231"/><span>Is fán am-so táinig mac prionnsa na Breatan, Rodoricus</span>
<lb n="4232"/><span>a ainm, d'argain Éireann agus marbhthar lé hÉireannchaibh</span>
<lb n="4233"/><span>é, do réir Hanmer, an tan fá haois don Tighearna 966.</span>
<lb n="4234"/><span>Is fán am-so do hairgeadh Áth Cliath lé Conghal mac</span>
<lb n="4235"/><span>Maoilmhithidh, áit ar marbhadh dá fhichid is céad do Lochlonnaibh</span>
<lb n="4236"/><span>ann, agus tugadh a seoide is a maoine uatha.  Da</span>
<lb n="4237"/><span>éis sin fuair Donnchadh mac Floinn tSionna rí Éireann</span>
<lb n="4238"/><span>bás.</span></p>
<lb n="4239"/>
<lb n="4240"/><p><span>Do ghabh Conghalach mac Maoilmhithidh mic Flannagáin</span>
<lb n="4241"/><span>mic Ceallaigh mic Conaing mic Conghaile mic Aodha Sláine</span>
<lb n="4242"/><span>do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna.  Muire</span>
<lb n="4243"/><span>inghean Chionaotha mic Ailpín ríogh Alban máthair an</span>
<lb n="4244"/><span>Chonghalaigh-se.  Is 'n-a fhlaitheas do rinneadh na gníomha-</span>
<lb n="4245"/><span>so síos.  Óir is ann fuair Etimonn rí Sacsan bás agus Bláthchuire</span>
<lb n="4246"/><span>mac Íomhair rí na Normandie, agus tugadh Cath Muine</span>
<lb n="4247"/><span>Brógáin lé Conghalach mac Maoilmhithidh rí Éireann ar</span>
<lb n="4248"/><span>Lochlonnaibh, áit ar thuit seacht míle dhíobh is iomad do</span>
<lb n="4249"/><span>Ghaedhealaibh don leith oile.</span></p>
<lb n="4250"/>
<lb n="4251"/><p><span>An ceathramhadh bliadhain do fhlaitheas an Chonghalaigh-se</span>
<lb n="4252"/><span>mic Maoilmhithidh do ghabh Brian Bóroimhe mac Cinnéididh</span>
<lb n="4253"/><span>ríoghacht Mhumhan; agus an dara bliadhain iar ngabháil</span>
<lb n="4254"/><span>fhlaithis Mumhan do Bhrian do fhógair Cath Bealaigh Leachta</span>
<lb n="4255"/><span>ar Mhaolmuaidh mic Brain rí Ó nEachach i ndíoghail a</span>
<lb n="4256"/><span>dhearbhráthar Mathghamhna do marbhadh i bhfeall lé muinntir</span>
<lb n="4257"/><span>mic Brain.  Tionólais mac Brain mórshluagh do Ghallaibh</span>
<lb n="4258"/><span>is do Ghaedhealaibh, ionnus go rabhadar míle go leith do</span>
<lb n="4259"/><span>Lochlonnaibh aige agus cath mór do Ghaedhealaibh.  Tairis</span>
<lb n="4260"/><span>sin do bhris Brian is Dál gCais díobh gur marbhadh iomad</span>
<lb n="4261"/><span>nach áirmhighthear dhíobh, agus an mhéid nachar marbhadh do</span></p>
</div>
<pb n="240"/>
<div><lb n="4262"/><p><span>gabhadh lé Brian iad.  Da éis sin do thógaibh Domhnall O</span>
<lb n="4263"/><span>Faoláin rí na nDéise is Íomhar Phuirt Lairge cogadh ar</span>
<lb n="4264"/><span>Bhrian agus do hairgeadh urmhór na Mumhan leo.  Gidheadh</span>
<lb n="4265"/><span>an tan rug Brian orra, is do fearadh cath eatorra i</span>
<lb n="4266"/><span>bhFán Mic Connrach, do bhris Brian do Lochlonnaibh is do</span>
<lb n="4267"/><span>rígh na nDéise, agus leanais Brian is Dál gCais an</span>
<lb n="4268"/><span>briseadh go Port Lairge, agus do marbhadh Domhnall Ó</span>
<lb n="4269"/><span>Faoláin is urmhór Ghall Phuirt Lairge lé Brian an tan</span>
<lb n="4270"/><span>soin.  Do hairgeadh is do loisceadh an baile leis.</span></p>
<lb n="4271"/>
<lb n="4272"/><p><span>I gcionn ocht mbliadhan iar ngabháil fhlaithis Mumhan do</span>
<lb n="4273"/><span>Bhrian, fá héigean do Leith Mogha uile giall dó.  Gidheadh</span>
<lb n="4274"/><span>iar n-éag do Dhomhnall Chlaon mac Domhnaill rí Laighean,</span>
<lb n="4275"/><span>do chuadar Lochlonnaigh is Gaedhil Laighean i n-easumhla ar</span>
<lb n="4276"/><span>Bhrian.  Tionólais Brian mórshluagh Mumhan i n-aghaidh Ghall</span>
<lb n="4277"/><span>is Laighean gur commóradh Cath Ghlinne Máma eatorra.</span>
<lb n="4278"/><span>Acht cheana do bhris Brian do Lochlonnaibh is do Laighnibh,</span>
<lb n="4279"/><span>gur marbhadh cheithre míle dhíobh san chath soin.  Ga dtám</span>
<lb n="4280"/><span>ris do bhris Brian cúig catha fichead ar Lochlonnaibh ón</span>
<lb n="4281"/><span>gcéadchath tug orra gus an gcath ndéidheanach i n-ar marbhadh</span>
<lb n="4282"/><span>é féin .i. Cath Cluana Tarbh.</span></p>
<lb n="4283"/>
<lb n="4284"/><p><span>Da éis sin téid Conghalach mac Maoilmhithidh rí Éireann</span>
<lb n="4285"/><span>d'argain is do chreachadh Mumhan gur marbhadh dá mhac</span>
<lb n="4286"/><span>Cinnédidh mic Lorcáin leis .i. Echthighearn is Donn Cuan.</span>
<lb n="4287"/><span>Do hairgeadh da éis sin Ceanannus is Domhnach Pádraig</span>
<lb n="4288"/><span>is Ard Pádraig is Cill Scire is iomad ceall oile ó shoin</span>
<lb n="4289"/><span>amach lé Gothfraidh mac Sitreaca is lé Lochlonnaibh Átha</span>
<lb n="4290"/><span>Cliath, áit ar gabhadh trí mhíle do dhaoinibh ann mar aon ré</span>
<lb n="4291"/><span>hiomad óir is airgid is éadála do bhreith as leo.  Is fán</span>
<lb n="4292"/><span>am-so fuair Eithne inghean Fhearghaile bainríoghan Éireann</span>
<lb n="4293"/><span>.i. bean Chonghalaigh mic Maoilmhithidh bás is Maolcolum</span>
<lb n="4294"/><span>mac Domhnaill rí Alban is Gaoithinne easpog Dúin</span></p>
</div>
<pb n="242"/>
<div><lb n="4295"/><p><span>Leathghlaise is Tadhg mac Cathail rí Connacht.  Is grod da</span>
<lb n="4296"/><span>éis sin gur marbhadh Conghalach mac Maoilmhithidh rí Éireann</span>
<lb n="4297"/><span>i nArd Macha lé Lochlonnaibh Átha Cliath is lé Laighnibh.</span></p>
<lb n="4298"/>
<lb n="4299"/><p><span>Do ghabh Domhnall mac Muircheartaigh mic Néill Ghlúnduibh</span>
<lb n="4300"/><span>do shíol Éireamhóin ríoghacht Éireann deich mbliadhna.</span>
<lb n="4301"/><span>Is i bhflaitheas an ríogh-so do hairgeadh Cill Dara lé</span>
<lb n="4302"/><span>hAmhlaoibh mac Sitreaca is lé Lochlonnaibh Átha Cliath;</span>
<lb n="4303"/><span>agus do chuaidh Domhnall mac Muircheartaigh rí Éireann do</span>
<lb n="4304"/><span>chreachadh is d'argain Chonnacht, go dtug creacha is braighde</span>
<lb n="4305"/><span>ó Fhearghal Ó Ruairc do bhí 'n a rígh Connacht an tan soin.</span></p>
<lb n="4306"/>
<lb n="4307"/><p><span>Is fán am-so fós do tógbhadh teampull mhór Thuama</span>
<lb n="4308"/><span>Gréine is a chloigtheach lé Cormac Ua Cillín easpog</span>
<lb n="4309"/><span>Thuama Gréine, is do marbhadh Fearghal Ua Ruairc rí</span>
<lb n="4310"/><span>Connacht lé Domhnall mac Conghalaigh mac Maoilmhithidh,</span>
<lb n="4311"/><span>agus do hairgeadh is do loisceadh Luimneach ar Lochlonnaibh</span>
<lb n="4312"/><span>lé Brian mac Cinnédidh rí Mumhan.  Da éis sin do </span>
<lb n="4313"/><span>chuaidh Domhnall Ó Néill go sluagh líonmhar mar aon ris go</span>
<lb n="4314"/><span>Laighnibh gur airg an chríoch ó Bhearbha soir go fairrge, is</span>
<lb n="4315"/><span>go ndearnaidh foslongphort dá mhíos ann d'aimhdheoin Lochlonnach</span>
<lb n="4316"/><span>is Laighean; agus fuair Maoilfinnéin mac Uchtáin</span>
<lb n="4317"/><span>easpog Ceanannsa is comhorba Ulltáin bás, agus do</span>
<lb n="4318"/><span>hairgeadh Ceanannus lé hAmhlaoibh Cuarán is lé Lochlonnaibh</span>
<lb n="4319"/><span>Laighean, go dtug creach mhór is iomad éadála as,</span>
<lb n="4320"/><span>agus tug maidhm mór adhbhal ar Uíbh Néill, áit ar thuit</span>
<lb n="4321"/><span>iomad da gach leith.  Is fán am-so tugadh Cath Cille Móna</span>
<lb n="4322"/><span>lé Domhnall mac Conghalaigh is le Lochlonnaibh Átha Cliath</span>
<lb n="4323"/><span>ar Dhomhnall mac Muircheartaigh rí Éireann, áit ar thuit</span>
<lb n="4324"/><span>Ardghal mac Madagáin do bhí 'n-a rígh Uladh seacht</span>
<lb n="4325"/><span>mbliadhna déag, is Donnagán mac Maoilmhuire rí Oirghiall</span>
<lb n="4326"/><span>is iomad do dhaoinibh uaisle oile mar aon ris.  Go grod</span></p>
</div>
<pb n="244"/>
<div><lb n="4327"/><p><span>da éis sin fuair Béacán easpog Finne bás, agus Cionaoth</span>
<lb n="4328"/><span>Ó Hartagáin príomháidh Ard Macha, agus do gabhadh Ughaire</span>
<lb n="4329"/><span>mac Tuathail rí Laighean lé Lochlonnaibh Átha Cliath.  Da</span>
<lb n="4330"/><span>éis sin do hairgeadh Inis Cathaigh ar Lochlonnaibh lé Brian</span>
<lb n="4331"/><span>mac Cinnéididh rí Mumhan, áit ar thuit ocht gcéad do Lochlonnaibh</span>
<lb n="4332"/><span>ann; agus do gabhadh triar taoiseach do Lochlonnaibh</span>
<lb n="4333"/><span>ann .i. Íomhar, Amhlaoibh is Duibhgheann; gonadh de</span>
<lb n="4334"/><span>sin adeir an file:</span></p>
<lb n="4335"/>
<lb n="4336"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="4337"/><span>An t-ár i nInis Cathaigh</span>
<lb n="4338"/><span>Leat tugadh, ní gníomh meathaigh,</span>
<lb n="4339"/><span>Dar mharbhais ríoghruidh na nGall</span>
<lb n="4340"/><span>Um Íomhar is um Dhuibgheann.</span></p>
<lb n="4341"/>
<lb n="4342"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="4343"/><span>Is fán am-so tugadh Cath Biothlainne ar Laighnibh lé</span>
<lb n="4344"/><span>Lochlonnaibh Átha Cliath, mar ar marbhadh Ughaire mac Tuathail</span>
<lb n="4345"/><span>rí Laighean.  Go grod da éis sin fuair Domhnall mac</span>
<lb n="4346"/><span>Muircheartaigh rí Éireann bás i nArd Macha.</span></p>
<lb n="4347"/>
<lb n="4348"/><p><span>XXIV.</span></p>
<lb n="4349"/>
<lb n="4350"/><p><span>Do ghabh Maoilseachlainn mac Domhnaill mic Floinn</span>
<lb n="4351"/><span>tSionna mic Maoilsheachlainn mic Maolruanuidh do shíol</span>
<lb n="4352"/><span>Éireamhóin ríoghacht Éireann trí bliadhna fichead.  Dúnlaith</span>
<lb n="4353"/><span>inghean Mhuircheartaigh mic Néill máthair an Mhaoilsheachlainn-se;</span>
<lb n="4354"/><span>agus Glúiniarann rí Lochlonnach i nÉirinn.  Is</span>
<lb n="4355"/><span>i bhflaitheas an Mhaoilsheachlainn-se do rinneadh na gníomha-so</span>
<lb n="4356"/><span>síos.  Óir is lé Maoilseachlainn féin tugadh Cath</span>
<lb n="4357"/><span>Teamhrach ar mhacaibh Amhlaoibh agus ar Lochlonnaibh Átha</span>
<lb n="4358"/><span>Cliath, áit ar marbhadh Raghnall mac Amhlaoibh ríoghdhamhna</span>
<lb n="4359"/><span>Lochlonnach is cúig céad do Lochlonnaibh mar aon ris.  Da</span>
<lb n="4360"/><span>éis sin do chuaidh Maoilseachlainn rí Éireann is Eochaidh</span></p>
</div>
<pb n="246"/>
<div><lb n="4361"/><p><span>mac Ardghail, do bhí 'n-a rígh Uladh cúig bliadhna déag ar</span>
<lb n="4362"/><span>fhichid, do chreachadh is d'argain Átha Cliath ar Lochlonnaibh</span>
<lb n="4363"/><span>go ndearnsad foslongphort trí lá is trí n-oidhche ann, go</span>
<lb n="4364"/><span>dtugsad an mhéid a bhí i mbroid ag Lochlonnaibh as</span>
<lb n="4365"/><span>.i. Domhnall Claon rí Laighean is urruidhe Uí Néill ar cheana,</span>
<lb n="4366"/><span>agus do bheanadar do Lochlonnaibh gan oighréir do bheith</span>
<lb n="4367"/><span>orra, is saoirse do bheith aca ó Shionainn go muir gan cíos</span>
<lb n="4368"/><span>ná cáin uatha do Lochlonnaibh.  Is fán am-so do cuireadh</span>
<lb n="4369"/><span>Amhlaoibh mac Sitreaca ardtaoiseach Lochlonnach i nÉirinn</span>
<lb n="4370"/><span>ar díbirt is ar deoraidheacht go hÍ Choluim Chille i nAlbain</span>
<lb n="4371"/><span>iar n-a ionnarbadh a hÉirinn lé Gaedhealaibh.</span></p>
<lb n="4372"/>
<lb n="4373"/><p><span>Téid Maoilseachlainn rí Éireann d'airgain is do</span>
<lb n="4374"/><span>chreachadh Dál gCais, is do teascadh bile Maighe hAdhar</span>
<lb n="4375"/><span>leis.  Gidheadh féach, a léaghthóir, an ndeachaidh leis gan</span>
<lb n="4376"/><span>díoghail ó Bhrian, amhail is follus da éis so.  Agus do</span>
<lb n="4377"/><span>hairgeadh Gleann dá Loch lé trí macaibh Cearbhaill mic</span>
<lb n="4378"/><span>Lorcáin.  Gidheadh do marbhadh iad a dtriúr i n-aon oidhche</span>
<lb n="4379"/><span>go grod da éis sin tré fheartaibh Caoimhghin do bheannuigh</span>
<lb n="4380"/><span>san áit sin.  Is fán am soin fuair Mór inghean Donnchadha</span>
<lb n="4381"/><span>mic Ceallaigh bainríoghan Éireann bás, agus Iorard mac</span>
<lb n="4382"/><span>Coise príomháidh Ard Macha; agus do hairgeadh Domhnach</span>
<lb n="4383"/><span>Pádraig lé Lochlonnaigh Átha Cliath is lé Muircheartach Ua</span>
<lb n="4384"/><span>Conghalaigh.  Gidheadh do dhíoghail Dia sin orra .i. a mbás do</span>
<lb n="4385"/><span>theacht i ndeireadh an mhíosa soin féin.  Da éis sin tug</span>
<lb n="4386"/><span>Maoilseachlainn rí Éireann fail nó fáinne óir ar éigin</span>
<lb n="4387"/><span>ó thaoiseach do Lochlannaibh dar bh'ainm Tomair agus cloidheamh</span>
<lb n="4388"/><span>ó thaoiseach oile dar bh'ainm Carlus.</span></p>
<lb n="4389"/>
<lb n="4390"/><p><span>Tairis sin ar n-a mheas d'uaislibh Leithe Mogha is</span>
<lb n="4391"/><span>urmhóir Connacht gurab é Brian mac Cinnéididh do bhí ag</span>
<lb n="4392"/><span>fagháil duaidh is doghruinge ré díbirt Lochlonnach a hÉirinn</span>
<lb n="4393"/><span>is go dtug Maoilseachlainn do ba rí ar Éirinn an tan</span></p>
</div>
<pb n="248"/>
<div><lb n="4394"/><p><span>soin é féin do shádhaile is do sheascaireacht is do shuaimhneas,</span>
<lb n="4395"/><span>inneall fá héadtarbhach ré cosnamh Éireann an</span>
<lb n="4396"/><span>tráth soin, uime sin, is í comhairle do cinneadh lé Brian</span>
<lb n="4397"/><span>is leis na huaislibh do bhí 'n-a fhochair teachta do chur uatha</span>
<lb n="4398"/><span>go Maoilseachlainn .i. rí Éireann, da nochtadh dhó nar</span>
<lb n="4399"/><span>bh'oircheas do neach flaitheas Éireann do ghabháil acht don</span>
<lb n="4400"/><span>tí do chreanfadh é féin ré tathfann eachtrann as an gcrích,</span>
<lb n="4401"/><span>agus ó's é Brian do bhí ag fagháil duaidh a ndíbeartha gur</span>
<lb n="4402"/><span>dhlightheach dó flaitheas Éireann d'fhagháil trés an gcrích</span>
<lb n="4403"/><span>d'fhóirithin a hanbhroid allmhurrach.  Iarraid fós ar an rígh</span>
<lb n="4404"/><span>coinne do fhreagra dhóibh ag Maigh dá Chaomhóg, agus níor</span>
<lb n="4405"/><span>aontuigh sin.  Da éis sin do chuir Brian mac Cinnéididh</span>
<lb n="4406"/><span>cruinniughadh is coimhthionól ar uaislibh Leithe Mogha idir</span>
<lb n="4407"/><span>Lochlonnaibh is Ghaedhealaibh go haonláthair, óir fá héigean</span>
<lb n="4408"/><span>don mhéid do Lochlonnaibh do bhí i Leith Mogha bheith umhal</span>
<lb n="4409"/><span>dó fán am soin, agus triallais Brian leo go Teamhraigh</span>
<lb n="4410"/><span>na Ríogh.</span></p>
<lb n="4411"/>
<lb n="4412"/><p><span>Leis sin iomorro cuiris teachta uaidh go Maoilseachlainn</span>
<lb n="4413"/><span>fá rí Éireann, da iarraidh air braighde do chur</span>
<lb n="4414"/><span>chuige fá bheith umhal urramach mar rígh Éireann dó féin,</span>
<lb n="4415"/><span>nó cath do fhreagra dhó.  Gidheadh tug Brian a rogha do</span>
<lb n="4416"/><span>Mhaoilseachlainn díobh.  Do b'é freagra Mhaoilsheachlainn</span>
<lb n="4417"/><span>ar na teachtaibh, dá bhfaghadh cairde míosa ó Bhrian ré</span>
<lb n="4418"/><span>coimhthionól Leithe Cuinn chuige go haonláthair go dtiubhradh</span>
<lb n="4419"/><span>cath no géill do Bhrian; agus do ghabh comairce ag na</span>
<lb n="4420"/><span>teachtaibh gan a léigean do Bhrian an Mhidhe d'ionnradh ná</span>
<lb n="4421"/><span>d'argain acht anmhain i dTeamhraigh ar feadh na míosa soin,</span>
<lb n="4422"/><span>agus an tan do-ghéabhadh freagra ó Leith Cuinn go dtiubhradh</span>
<lb n="4423"/><span>féin cath nó braighde dhó.  Tillid na teachta tar a n-ais go</span>
<lb n="4424"/><span>Brian agus nochtaid freagra Mhaoilsheachlainn orra.</span>
<lb n="4425"/><span>"Maseadh," ar Brian, "do-bheirim an cairde sin dóibh."</span></p>
<lb n="4426"/>
<lb n="4427"/><p><span>Acht cheana is í comhairle ar ar cinneadh lé Maoilseachlainn</span>
<lb n="4428"/><span>Giolla Comhghaill Ó Sléibhín .i. a ollamh féin do chur</span></p>
</div>
<pb n="250"/>
<div><lb n="4429"/><p><span>ar ceann Aodha Uí Néill is Eochach mic Ardghail ríogh Uladh,</span>
<lb n="4430"/><span>is Cathail Uí Chonchubhair ríogh Connacht, 'ga iarraidh orra</span>
<lb n="4431"/><span>tigheacht gan fuireach do fhreastal chatha leis féin i n-aghaidh</span>
<lb n="4432"/><span>Bhriain is Dál gCais, agus muna dtigdís sin uile do</span>
<lb n="4433"/><span>chosnamh shaoirse Teamhrach da gcine féin atá 'n-a seilbh lé</span>
<lb n="4434"/><span>cian d'aimsir go dtiubhradh féin braighde do Bhrian fá bheith</span>
<lb n="4435"/><span>umhal dó, do bhrígh nach raibhe ionchomhlainn ris, "agus is</span>
<lb n="4436"/><span>fíor," ar Maoilseachlainn, "nach mó do náire dhamh-sa gan</span>
<lb n="4437"/><span>Teamhair do chosnamh ioná do chlannaibh Néill is do shluagh</span>
<lb n="4438"/><span>Leithe Cuinn ar cheana."  Triallais an t-ollamh leis na</span>
<lb n="4439"/><span>scéalaibh sin go huaislibh Leithe Cuinn, agus nochtais a thuras</span>
<lb n="4440"/><span>is a thoisc dóibh.  Gidheadh is é freagra thug Aodh Ó Néill</span>
<lb n="4441"/><span>air: "An tan do bhí Teamhair ag Cinéal Eoghain," ar sé,</span>
<lb n="4442"/><span>"do chosnadar féin í, agus an té ag a bhfuil sí anois</span>
<lb n="4443"/><span>seasuigheadh a saoirse;" agus adubhairt fós nach cuirfeadh</span>
<lb n="4444"/><span>féin Dál gCais i bhfala ris ag cosnamh ríghe do neach oile.</span>
<lb n="4445"/><span>Táinig an t-ollamh tar a ais go Maoilseachlainn is nochtais</span>
<lb n="4446"/><span>freagra Aodha Uí Néill dó.  Acht cheana téid Maoilseachlainn</span>
<lb n="4447"/><span>féin d'ionnsuighe Aodha, is gabhais ag a ghuidhe um</span>
<lb n="4448"/><span>theacht lais do chur chatha i n-aghaidh Dál gCais, agus adubhairt</span>
<lb n="4449"/><span>ris, "Cosain Teamhair duit féin," ar sé, "agus do-bhéar-sa</span>
<lb n="4450"/><span>braighde dhuit fá Theamhair do léigean chugat, óir is fearr</span>
<lb n="4451"/><span>liom ionás a beith ag Brian.  Taire sin muna dtigidh tusa</span>
<lb n="4452"/><span>liom caithfead umhla do Bhrian ó nach fuilim ionchomhraic</span>
<lb n="4453"/><span>ris."</span></p>
<lb n="4454"/>
<lb n="4455"/><p><span>Cuiris Aodh Ó Néill cruinniughadh is comthionól ar Chinéal</span>
<lb n="4456"/><span>nEoghain go haonláthair chuige, agus nochtais dóibh turas</span>
<lb n="4457"/><span>Mhaoilsheachlainn da n-ionnsuighe agus na tairgsiona tug</span>
<lb n="4458"/><span>dó féin tré dhul leis do chur chatha i n-aghaidh Bhriain is Dál</span>
<lb n="4459"/><span>gCais.  Do fhreagairsiod Cinéal Eoghain dó agus is eadh</span>
<lb n="4460"/><span>adubhradar nach raibhe acht cealg i ngealladh Mhaoilsheachlainn</span>
<lb n="4461"/><span>dó, "óir is dearbh lais gurab sine is gurab fearr é féin</span>
<lb n="4462"/><span>ioná thusa, agus uime sin nach iarrfá flaitheas Éireann air</span></p>
</div>
<pb n="252"/>
<div><lb n="4463"/><p><span>féin feadh a ré.  Gidheadh," ar siad, "do badh maith lais</span>
<lb n="4464"/><span>sinne is tusa do dhul lais do fhreastal chatha dhó i n-aghaidh</span>
<lb n="4465"/><span>Dhál gCais."  Tairis sin do ráidh Aodh riú dul do chinneadh</span>
<lb n="4466"/><span>chomhairle eatorra féin fán gcúis sin, agus freagra</span>
<lb n="4467"/><span>maith do thabhairt ar Mhaoilseachlainn, "ionnus," ar sé,</span>
<lb n="4468"/><span>"nach budh dortadh flaithis dúinn a thuras chugainn."  Do </span>
<lb n="4469"/><span>chuadar iomorro Cinéal Eoghain i gcogar is i gcomhairle</span>
<lb n="4470"/><span>eatorra féin fán gcúis sin, agus is eadh do measadh leo dá dtéidís</span>
<lb n="4471"/><span>féin do chur chatha i n-aghaidh Dhál gCais, nar chosmhail</span>
<lb n="4472"/><span>a bheag díobh do thilleadh tar a n-ais ón gcathughadh soin.  Ar</span>
<lb n="4473"/><span>an adhbhar soin adubhradar nar bhfuláir leo sochar d'fhagháil</span>
<lb n="4474"/><span>da gcloinn tar a n-éis.  "Óir ní bhiadh ar súil-ne ré sochar</span>
<lb n="4475"/><span>ná ré somhaoin dar rochtain féin," ar siad, "dá ndeachmaois</span>
<lb n="4476"/><span>do chathughadh ré Dál gCais .i. an cine is cródha agus is calma</span>
<lb n="4477"/><span>i gcathláithribh, agus an cine fós nar theith ré Lochlonnaibh</span>
<lb n="4478"/><span>riamh; is deimhin nach teithfidís rómhainn-ne acht mar sin."</span>
<lb n="4479"/><span>Uime sin is í comhairle ar ar cinneadh leo leath na Midhe is</span>
<lb n="4480"/><span>fhearainn na Teamhrach d'fhagháil ó Mhaoilseachlainn dóibh féin</span>
<lb n="4481"/><span>is da sliocht 'n-a ndiaidh, tré theacht leis san gcomhdháil sin,</span>
<lb n="4482"/><span>agus nochtaid do Mhaoilseachlainn gurab í sin comhairle ar</span>
<lb n="4483"/><span>ar chinnsiod.  Ar n-a chlos sin do Mhaoilseachlainn gabhais</span>
<lb n="4484"/><span>fearg mhór é, agus do imthigh uatha fá dhiomdaigh da thigh, agus</span>
<lb n="4485"/><span>cuiris cruinniughadh ar chloinn Cholmáin chuige, is innisis</span>
<lb n="4486"/><span>freagra Aodha Uí Néill is Chinéil Eoghain dóibh.</span></p>
<lb n="4487"/>
<lb n="4488"/><p><span>Acht cheana is í comhairle do rónsad uime sin, Maoilseachlainn</span>
<lb n="4489"/><span>do dhul ar a aghaidh go teach Bhriain, mar a raibhe</span>
<lb n="4490"/><span>a fhoslongphort i dTeamhraigh ré mí roimhe sin, agus fir</span>
<lb n="4491"/><span>Mhidhe ag a bhiathadh ann.  Triallais iomorro Maoilseachlainn</span>
<lb n="4492"/><span>go Teamhraigh agus dá chéad is dá fhichid marcach 'n-a</span>
<lb n="4493"/><span>fhochair, gur thuirling ar faithche na Teamhrach amhlaidh sin, agus</span>
<lb n="4494"/><span>téid do láthair gan chor gan chomairce go teach Bhriain ar</span></p>
</div>
<pb n="254"/>
<div><lb n="4495"/><p><span>oineach Bhriain féin is Dál gCais, is do innis a scéala ó</span>
<lb n="4496"/><span>thús go deireadh do Bhrian, agus adubhairt dá mbeith féin</span>
<lb n="4497"/><span>ionbhuailte ré Brian go madh cath do-bhéaradh dó.  Agus ó</span>
<lb n="4498"/><span>nach raibhe gur do thabhairt bhraighde is ghiall dó tháinig an</span>
<lb n="4499"/><span>tráth soin.  Ar n-a chlos sin do Bhrian is eadh adubhairt, "Ó</span>
<lb n="4500"/><span>thángais im theach-sa gan cor gan comairce do-bheirim cairde</span>
<lb n="4501"/><span>bliadhna dhuit gan géill ná braighde d'iarraidh ort, agus</span>
<lb n="4502"/><span>rachad-sa féin d'fhios na druinge sin budh thuaidh .i. Aodh Ó</span>
<lb n="4503"/><span>Néill is Eochaidh mac Ardghail rí Uladh go bhfeasainn gá</span>
<lb n="4504"/><span>freagra do-bhéaraid orm; agus madh cath do-bhéaraid damh,</span>
<lb n="4505"/><span>ná cuir-se im aghaidh leo.  Geallais Maoilseachlainn ná</span>
<lb n="4506"/><span>cuirfeadh, agus adubhairt nar bh'í a chomhairle féin do Bhrian</span>
<lb n="4507"/><span>dul budh thuaidh an tráth soin, acht gur bh'fhearr dó triall</span>
<lb n="4508"/><span>da thigh go ham oile, "óir is lór duit mise do ghiall duit</span>
<lb n="4509"/><span>don turas-so."  Do cinneadh ar an gcomhairle sin leo,</span>
<lb n="4510"/><span>agus fá maith lé Dál gCais é, do bhrígh go rabhadar i</span>
<lb n="4511"/><span>ndeireadh a lóin do chaitheamh; agus ar mbeith ag tilleadh</span>
<lb n="4512"/><span>tar a ais do Bhrian do bhronn sé dá fhichid déag each do</span>
<lb n="4513"/><span>Mhaoilseachlainn, mar aon ré hiomad óir is airgid do</span>
<lb n="4514"/><span>dháil da mhuinntir.</span></p>
<lb n="4515"/>
<lb n="4516"/><p><span>I gcionn bhliadhna iar sin do cruinnigheadh is do comhthionóileadh</span>
<lb n="4517"/><span>mórshluagh Leithe Mogha uile idir Ghaedhealaibh is</span>
<lb n="4518"/><span>Lochlonnaibh lé Brian mac Cinnéididh.  Tángadar ann Lochlonnaigh</span>
<lb n="4519"/><span>Átha Cliath is Phuirt Lairge, Locha Garman is Ó</span>
<lb n="4520"/><span>nEachach Mumhan, Corca Luighdheach is Uíbh gCinnsealaigh;</span>
<lb n="4521"/><span>agus triallais Brian leis an mórshluagh soin go hÁth</span>
<lb n="4522"/><span>Luain, go dtugadar uaisle Connacht braighde uatha fá bheith</span>
<lb n="4523"/><span>umhal mar airdrígh dhó.</span></p>
<lb n="4524"/>
<lb n="4525"/><p><span>Cuiris iomorro Brian teachta go Maoilseachlainn da</span>
<lb n="4526"/><span>iarraidh air braighde do chur chuige go hÁth Luain is táinig</span>
<lb n="4527"/><span>Maoilseachlainn féin do thabhairt ghiall is bhraighde dhó.  Is</span>
<lb n="4528"/><span>ann sin cheana do rónadh mórshluagh fhear Mumhan is Chonnacht</span></p>
</div>
<pb n="256"/>
<div><lb n="4529"/><p><span>is Laighean is fear Midhe lé Brian, agus téid leo go</span>
<lb n="4530"/><span>Dún Dealgan, gur gabhadh gialla is braighde Uladh uile</span>
<lb n="4531"/><span>leis.  Agus is mar sin do ghabh Brian Bóraimhe ríoghacht</span>
<lb n="4532"/><span>Éireann lé calmacht is lé cródhacht a ghníomh goile is</span>
<lb n="4533"/><span>gaiscidh, ag ionnarbadh eachtrann is danar as an gcrích,</span>
<lb n="4534"/><span>agus ní go cealgach amhail adeirid drong oile.  Óir ní</span>
<lb n="4535"/><span>hé an mac i n-áit an athar fá gnáth ag gabháil fhlaitheasa</span>
<lb n="4536"/><span>Éireann, mar is follus as an stair anuas go ró so, acht</span>
<lb n="4537"/><span>an tí fá mó oirbheart is arrachtas gníomh, is dó do léigthí</span>
<lb n="4538"/><span>flaitheas Éireann.  Agus do bhrígh gurab é Brian fá mó</span>
<lb n="4539"/><span>oirbheart 'n-a aimsir féin d'Éireannchaibh do thoghadar</span>
<lb n="4540"/><span>urmhór uaisle Éireann ré ceannas na críche do ghabháil é,</span>
<lb n="4541"/><span>agus an mhéid díobh nar aontuigh flaitheas Éireann da</span>
<lb n="4542"/><span>rochtainn, fá héigean dóibh giall da n-aimhdheoin dó, agus fá</span>
<lb n="4543"/><span>héigean do Mhaiolseachlainn flaitheas Éireann do thréigean</span>
<lb n="4544"/><span>is a léigean do Bhrian, amhail adubhramar.</span></p>
<lb n="4545"/>
<lb n="4546"/><p><span>XXV.</span></p>
<lb n="4547"/>
<lb n="4548"/><p><span>Do ghabh Brian Bóraimhe mac Cinnéididh mic Lorcáin mic</span>
<lb n="4549"/><span>Lachtna mic Cuirc mic Annluain mic Mathghamhna mic</span>
<lb n="4550"/><span>Toirrdhealbhaigh mic Cathail mic Aodha Caoimh mic Conaill mic</span>
<lb n="4551"/><span>Eochach Bailldeirg mic Carrthainn Fhinn mic Bloid mic Cais</span>
<lb n="4552"/><span>mic Conaill Eachluaith mic Luighdheach Meinn mic Aonghusa</span>
<lb n="4553"/><span>Tírigh mic Fir Chuirb mic Mogha Corb mic Cormaic Cais mic</span>
<lb n="4554"/><span>Oiliolla Óluim do shíol Éibhir ríoghacht Éireann dá bhliadhain</span>
<lb n="4555"/><span>déag.  Béibhionn inghean Archadha mic Murchadha mic Maonaigh,</span>
<lb n="4556"/><span>rí iarthair Chonnacht, máthair Bhriain.  Ag so mar tháinig</span>
<lb n="4557"/><span>Béibhionn.  Cianóg inghean Chiocharáin do Connachtaibh rug</span>
<lb n="4558"/><span>mac is inghean do thaoiseach do Laighnibh dar bh'ainm Criachán</span></p>
</div>
<pb n="258"/>
<div><lb n="4559"/><p><span>tré ghuidhe Chairill abbadh is seacht gcéad manach mar aon</span>
<lb n="4560"/><span>ris, ag comhghuidhe Dé d'iarraidh sleachta don lánamhain sin</span>
<lb n="4561"/><span>do bhí seasc i bhfad da n-aimsir, gur éist Dia guidhe Chairill</span>
<lb n="4562"/><span>is a chomhthionóil, go rug Cianóg mac is inghean do Chriachán.</span>
<lb n="4563"/><span>Maoilmitheadh ainm an mhic is Osnadh ainm na hinghine; agus</span>
<lb n="4564"/><span>do pósadh an inghean lé hArchaidh mac Murchadha mic Maonaigh</span>
<lb n="4565"/><span>rí iarthair Chonnacht, agus rug sí Béibhionn dó .i. máthair</span>
<lb n="4566"/><span>Bhriain Bhóraimhe mic Cinnéididh.</span></p>
<lb n="4567"/>
<lb n="4568"/><p><span>Is i bhflaitheas Bhriain do rinneadh na gníomha-so síos</span>
<lb n="4569"/><span>.i. Sitric mac Amhlaoibh do dhul do dhéanamh creach i nUlltaibh</span>
<lb n="4570"/><span>i luingeas mór, gur hairgeadh leis Cill Chleite is Inis</span>
<lb n="4571"/><span>Cumhscraigh, go dtug iomad braighde is maoine asta.  Da</span>
<lb n="4572"/><span>éis sin fuair Naomhán mac Maoilchiaráin prímhcheard</span>
<lb n="4573"/><span>Éireann bás agus Raghnall mac Gothfradha mic Arailt rí</span>
<lb n="4574"/><span>na nInseadh do Lochlonnaibh.  Is fán am-so do chuaidh Brian</span>
<lb n="4575"/><span>Bóraimhe mac Cinnéididh rí Éireann go sluagh líonmhar</span>
<lb n="4576"/><span>mar aon ris go Cinéal Eoghain i nUlltaibh, agus as sin</span>
<lb n="4577"/><span>don Mhidhe, go rabhadar oidhche i dTailltin, as sin go hArd</span>
<lb n="4578"/><span>Macha, go rabhadar seachtmhain ann, gur fhágaibh Brian</span>
<lb n="4579"/><span>fiche uinge d'ór ar altóir Ard Macha.</span></p>
<lb n="4580"/>
<lb n="4581"/><p><span>Triallaid as sin i nDál nAruidhe go bhfuair Brian</span>
<lb n="4582"/><span>urruidhe ré comhall síodha ó Chúigeadh Uladh uile.  Go grod</span>
<lb n="4583"/><span>da éis sin do chuaidh Brian mórshluagh oile i gCinéal</span>
<lb n="4584"/><span>nEoghain is i dTír Chonaill go dtug iomad braighde uatha</span>
<lb n="4585"/><span>i ngeall ré comhall síodha.</span></p>
<lb n="4586"/>
<lb n="4587"/><p><span>Is fán am-so fuair Maolruanuidh mac Ardghail rí</span>
<lb n="4588"/><span>Uladh bás, agus Clothna mac Aonghusa prímhfhile Éireann</span>
<lb n="4589"/><span>is Cathal mac Conchubhair do bhí 'n-a rígh Connacht fiche</span>
<lb n="4590"/><span>bliadhan go bhfuair bás i nIorras Domhnann.  Da éis sin</span>
<lb n="4591"/><span>do chuaidh Murchadh mac Briain go bhfearaibh Mumhan is</span></p>
</div>
<pb n="260"/>
<div><lb n="4592"/><p><span>Laighean is Uíbh Néill an deisceirt agus Flaithbheartach mac</span>
<lb n="4593"/><span>Muireadhaigh go n-ógaibh an Fhochla mar aon ris d'argain</span>
<lb n="4594"/><span>is do chreachadh Chinéil Luighdheach go dtugsad trí chéad i</span>
<lb n="4595"/><span>mbraighdeanas as.</span></p>
<lb n="4596"/>
<lb n="4597"/><p><span>Sluaghadh lé Brian mac Cinnéididh rí Éireann go Magh</span>
<lb n="4598"/><span>Corainn go dtug leis Maolruanuidh Ó Maoildoraidh rí</span>
<lb n="4599"/><span>Chinéil gConaill i mbraighdeanas go Ceann Choradh.  Do</span>
<lb n="4600"/><span>creachadh is do loisceadh Cúigeadh Laighean go Gleann dá</span>
<lb n="4601"/><span>Loch, agus as sin go Cill Mhaighnionn, lé Murchadh mac</span>
<lb n="4602"/><span>Briain.  Is fán am-so do chuadar Lochlonnaigh cabhlach mór</span>
<lb n="4603"/><span>don Mhumhain gur hairgeadh is gur loisceadh Corcach leo;</span>
<lb n="4604"/><span>agus do dhíoghail Dia sin orra, óir do marbhadh Amhlaoibh</span>
<lb n="4605"/><span>mac Sitreaca, rí na Lochlonnach, is Mathghamhain mac Dubhghaill</span>
<lb n="4606"/><span>mic Amhlaoibh lé Cathal mac Domhnaill mic Duibh</span>
<lb n="4607"/><span>dá Bhuireann i bhfeall go grod 'n-a dhiaidh sin.  Da éis sin</span>
<lb n="4608"/><span>do chuadar Lochlonnaigh is Laighin i Midhe, gur hairgeadh</span>
<lb n="4609"/><span>Tearmonn Feichín leo, agus go rugsad iomad do bhraighdibh</span>
<lb n="4610"/><span>as, go ndearna Dia díoghaltas orra go grod da éis sin,</span>
<lb n="4611"/><span>mar is follus romhainn as an ruaig tug Murchadh mac</span>
<lb n="4612"/><span>Briain fá Laighnibh mar ar loiteadh Laighin is Lochlonnaigh</span>
<lb n="4613"/><span>leis, amhail adubhramar.</span></p>
<lb n="4614"/>
<lb n="4615"/><p><span>Dála Bhriain mic Cinnéididh, ar mbeith 'n-a rígh Éireann</span>
<lb n="4616"/><span>dó, is iar dtraothadh Lochlonnach leis, is lánmhór na commaoine</span>
<lb n="4617"/><span>do chuir ar Éirinn, amhail léaghthar i leabhraibh an</span>
<lb n="4618"/><span>tseanchusa.  Ag so síos go cumair cuid do na commaoinibh</span>
<lb n="4619"/><span>céadna:</span></p>
<lb n="4620"/>
<lb n="4621"/><p><span>Ar dtús do hathnuaidheadh is do tógbhadh eagailse leis,</span>
<lb n="4622"/><span>agus tug a chill féin da gach cléireach do réir a chéime is</span>
<lb n="4623"/><span>a cheirt uirre.  Do thógaibh is do orduigh scola coitcheanna</span>
<lb n="4624"/><span>ré múnadh léighinn is na n-ealadhan ar cheana; agus fós tug</span>
<lb n="4625"/><span>luach leabhar is costas da gach aon, ag nach raibhe costas,</span>
<lb n="4626"/><span>do thogradh leanmhain ar léigheann.  Tug fós saoirse dá</span></p>
</div>
<pb n="262"/>
<div><lb n="4627"/><p><span>dtighearnaibh is da bhflathaibh fearainn; is gach éadáil ráinig</span>
<lb n="4628"/><span>ó Lochlonnaibh é, do bhronn do Ghaedhealaibh í; agus gach</span>
<lb n="4629"/><span>daoirse da raibhe ar Ghaedhealaibh ag Lochlonnaibh, do thógaibh</span>
<lb n="4630"/><span>Brian díobh uile í; agus gach fearann dar bhean Brian</span>
<lb n="4631"/><span>amach do Lochlonnaibh lé neart a láimhe, ní d'aon da chine</span>
<lb n="4632"/><span>féin tug é, acht tug gach críoch da gach cine dar dhual í i</span>
<lb n="4633"/><span>nÉirinn.</span></p>
<lb n="4634"/>
<lb n="4635"/><p><span>Is é Brian fós tug sloinnte fá seach ar fhearaibh</span>
<lb n="4636"/><span>Éireann as a n-aitheantar gach síltreabh fá seach dhíobh.</span>
<lb n="4637"/><span>Is lé Brian mar an gcéadna do tógbhadh teampull Chille</span>
<lb n="4638"/><span>Dálua is teampull Inse Cealltrach agus do hathnuaidheadh</span>
<lb n="4639"/><span>cloictheach Thuama Gréine.  Do tógbhadh iomorro lé</span>
<lb n="4640"/><span>Brian iomad droichead is tóchar is slighthe móra, is do</span>
<lb n="4641"/><span>cumhduigheadh is do cóirigheadh dúinte is daingne is inseadha</span>
<lb n="4642"/><span>is oiléin leis.  Do cumhduigheadh leis fós Caiseal na Ríogh,</span>
<lb n="4643"/><span>is Ceann Abhrad, Inis Locha Cé is Inis Locha Gair, Dún</span>
<lb n="4644"/><span>Eochair Mháighe, Dún Iasc, is Dún Trí Liag, Dún gCrot</span>
<lb n="4645"/><span>is Dún Cliach, Inse an Ghaill Duibh, is Inis Locha Saighlionn,</span>
<lb n="4646"/><span>Ros na Ríogh, Ceann Choradh an Bhóraimhe, is ríoghphuirt</span>
<lb n="4647"/><span>Mumhan ar cheana.  Is i bhflaitheas Bhriain iomorro</span>
<lb n="4648"/><span>táinig aoinbhean 'n-a haonar ó Thuinn Tuaidhe go Tuinn</span>
<lb n="4649"/><span>Cliodhna theas, agus fail nó fáinne óir ar slait ré a hais</span>
<lb n="4650"/><span>aice; agus ní bhfuair a slad ná a sárughadh tré ghéire</span>
<lb n="4651"/><span>smachta Briain ar Éirinn; gonadh uime sin do rinne an</span>
<lb n="4652"/><span>file an rann-so:</span></p>
<lb n="4653"/>
<lb n="4654"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="4655"/><span>Ó Thoruidh go Cliodhna chais,</span>
<lb n="4656"/><span>Is fail óir aice ré a hais,</span>
<lb n="4657"/><span>I bhflaith Bhriain thaoibhghil nar thim,</span>
<lb n="4658"/><span>Do thimchil aoinbhean Éirinn.</span></p>
<lb n="4659"/>
<lb n="4660"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="4661"/><span>Do bhí Éire amhlaidh sin go saidhbhir sona síothchánta ar</span>
<lb n="4662"/><span>feadh an dá bhliadhan déag do bhí Brian 'n-a rígh uirre;</span>
<lb n="4663"/><span>gonadh dó ro chan an file an rann-so:</span></p>
<lb n="4664"/>
<lb n="4665"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="4666"/><span>Fiuchadh fairrge, tuile tric,</span>
<lb n="4667"/><span>Brian Breagh ós Banba bhláithbhric,</span>
<lb n="4668"/><span>Gan chiamhair gan bhéd gan bhrath,</span>
<lb n="4669"/><span>Da bhliadhain déag a dheagh-rath.</span>
<lb n="4670"/></p>
</div>
<pb n="264"/>
<div><lb n="4671"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="4672"/><span>Is urusa a aithne ar an dteist-se do-bheirid na seanchaidhe</span>
<lb n="4673"/><span>ar Bhrian nar dhlightheach anfhlaith do ghairm dhe, óir ní</span>
<lb n="4674"/><span>do réir a thoile nó a neirt do rinne follamhnughadh na</span>
<lb n="4675"/><span>críche ré linn bheith i bhflaitheas dó, acht do réir reachta is</span>
<lb n="4676"/><span>dlighidh na críche.  Óir is é is anfhlaith ann an tí do-ní</span>
<lb n="4677"/><span>follamhnughadh nó ríaghlughadh do réir neirt is ní do réir</span>
<lb n="4678"/><span>cheirt; agus ó nach mar sin do rinne Brian, acht do réir</span>
<lb n="4679"/><span>cheirt is reachta, ní hiontugtha anfhlaith air.</span></p>
<lb n="4680"/>
<lb n="4681"/><p><span>Nó ma's tré theacht fá bhrághaid Maoilsheachlainn i</span>
<lb n="4682"/><span>bhflaitheas na críche ar thogha urmhóir uaisle Éireann do</span>
<lb n="4683"/><span>gairfidhe anfhlaith dhe, féachadh an léaghthóir cia córa anfhlaith</span>
<lb n="4684"/><span>do ghairm dhe ionáid anfhlaithe do ghairm d'urmhór a dtáinig</span>
<lb n="4685"/><span>do ríoghaibh Éireann do chlannaibh Míleadh.  Óir ní tháinig</span>
<lb n="4686"/><span>an seachtmhadh fear díobh nach é marbhadh an ríogh roimhe do </span>
<lb n="4687"/><span>dhéanadh; agus ó nach gairmthear anfhlaithe dhíobh, do bhrígh</span>
<lb n="4688"/><span>go dtángadar don fhuil ríoghdha, tré mharbhadh na ríogh</span>
<lb n="4689"/><span>táinig rompa, mar an gcéadna, ar mbeith do Bhrian don</span>
<lb n="4690"/><span>fhuil ríoghdha, ní hiontugtha anfhlaith air tré theacht fá</span>
<lb n="4691"/><span>bhrághaid Mhaoilsheachlainn, is nachar mharbh é, agus é ar a</span>
<lb n="4692"/><span>chumas, amhail do-nídís cách ris na ríoghaibh do bhíodh rompa</span>
<lb n="4693"/><span>i bhflaitheas Éireann, amhail adubhramar.</span></p>
<lb n="4694"/>
<lb n="4695"/><p><span>Ag so síos an chíoscháin is an ceart do bhíodh ag Brian</span>
<lb n="4696"/><span>Bhóraimhe ar chúigeadhaibh Éireann leath amuigh don Mumhain</span>
<lb n="4697"/><span>ré cothughadh thighe Chinn Choradh, amhail chuirthear síos lé Mac</span>
<lb n="4698"/><span>Liag ardollamh Éireann san duain darab tosach: Bóraimhe</span>
<lb n="4699"/><span>baile na ríogh.  Ar dtús do-gheibheadh ó Chúigeadh Chonnacht</span>
<lb n="4700"/><span>ocht gcéad bó is ocht gcéad torc.  Do-gheibheadh ó Thír</span>
<lb n="4701"/><span>Chonaill cúig céad brat is cúig céad bó; do-gheibheadh ó</span>
<lb n="4702"/><span>Thír Eoghain trí fichid bó is trí fichid muc is trí fichid</span>
<lb n="4703"/><span>tinne iarainn; do-gheibheadh ó chlannaibh Rudhruighe Uladh trí</span>
<lb n="4704"/><span>chaoga bó is trí chaogat torc; do-gheibheadh ocht gcéad bó</span></p>
</div>
<pb n="266"/>
<div><lb n="4705"/><p><span>a hOirghiallaibh; trí chéad torc, trí chéad mart is trí chéad</span>
<lb n="4706"/><span>tinne iarainn ó Chúigeadh Laighean; trí fichid bó, trí fichid</span>
<lb n="4707"/><span>muc is trí fichid tinne iarainn ó Osruighibh; do-gheibheadh ó</span>
<lb n="4708"/><span>Lochlonnaibh Átha Cliath trí chaoga dabhach fhíona; is</span>
<lb n="4709"/><span>do-gheibheadh ó Lochlonnaibh Luimnigh tonna d'fhíon dearg gach</span>
<lb n="4710"/><span>aon lá san mbliadhain.  Agus an tan do shuidheadh Brian</span>
<lb n="4711"/><span>n-a shuidhe ríogh is é rí Mumhan do shuidheadh ar a dheasláimh,</span>
<lb n="4712"/><span>amhail fá gnáth ris gach rígh d'fhuil Éireamhóin ríogha Uladh</span>
<lb n="4713"/><span>do chur ar a ndeasláimh.  Ní lámhadh neach d'fhearaibh Éireann</span>
<lb n="4714"/><span>arm d'iomchar i dteach Briain acht Dál gCais amháin, amhail</span>
<lb n="4715"/><span>adeir an duain réamhráidhte san rann-so:</span></p>
<lb n="4716"/>
<lb n="4717"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="4718"/><span>Gan aoinfhear d'fhearaibh Éireann,</span>
<lb n="4719"/><span>Acht Dál gCais na gcaithréimeann,</span>
<lb n="4720"/><span>Do lámhachtain a n-airm ann</span>
<lb n="4721"/><span>I n-éintigh ré rígh Éireann.</span></p>
<lb n="4722"/>
<lb n="4723"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="4724"/><span>Is iontuigthe ar mhéid an fheolmhaigh is an fhíona do bhí</span>
<lb n="4725"/><span>d'áirithe ré cothughadh theaghlaigh thighe Chinn Choradh, leath</span>
<lb n="4726"/><span>amuigh do Chormac mac Airt is do Chonaire Mór mac Eideirsceoil,</span>
<lb n="4727"/><span>nach raibhe do ríoghaibh Éireann aoinrí do ba mó muirear is</span>
<lb n="4728"/><span>muinntear is ba flaitheamhla do thigheasach ioná Brian.</span></p>
<lb n="4729"/>
<lb n="4730"/><p><span>Ar mbeith do Bhrian Bhóraimhe gan imreasan gan easaonta</span>
<lb n="4731"/><span>'n-a chomhnuidhe i gCeann Choradh athchuinghis ar rígh</span>
<lb n="4732"/><span>Laighean .i. Maolmórdha mac Murchadha trí seolchrainn</span>
<lb n="4733"/><span>d'fhiodhbhadh áluinn a Fiodh Gaibhle do chur chuige.  Do beanadh</span>
<lb n="4734"/><span>na trí seolchrainn lé rígh Laighean is triallais féin leo go</span>
<lb n="4735"/><span>Ceann Choradh, mar a raibhe Brian an tráth soin; is tug fá</span>
<lb n="4736"/><span>deara ar Uíbh Fáilghe seolchrann díobh d'iomchar agus seolchrann</span>
<lb n="4737"/><span>oile ar Uíbh Faoláin agus an treas seolchrann ar</span>
<lb n="4738"/><span>Uíbh Muireadhaigh, go dtarla iomarbháidh chainnte eatorra ag</span>
<lb n="4739"/><span>dul i n-aghaidh Shléibhe an Bhogaigh; agus leis sin téid rí</span>
<lb n="4740"/><span>Laighean féin fá sheolchrann O bhFaoláin agus ionar sróill</span></p>
</div>
<pb n="268"/>
<div><lb n="4741"/><p><span>tug Brian dó roimhe sin uime, agus corrthair óir 'n-a</span>
<lb n="4742"/><span>thimcheall, agus cnaipe airgid ann.  Agus lé méid an</span>
<lb n="4743"/><span>fheadhma do chuireadh rí Laighean air féin fán seolchrann, do</span>
<lb n="4744"/><span>bhris an cnaipe do bhí 'n-a bhrat; agus ar rochtain dóibh go</span>
<lb n="4745"/><span>Ceann Choradh, cuiris rí Laighean a ionar dhe is tug da shiair,</span>
<lb n="4746"/><span>do Ghormfhlaith, inghin Mhurchadha, .i. bainchéile Bhriain, an</span>
<lb n="4747"/><span>t-ionar do chur chnaipe ann.  Do ghlac an ríoghan an t-ionar</span>
<lb n="4748"/><span>is tug urchor de san teinidh do bhí 'n-a fiadhnaise, is do ghabh</span>
<lb n="4749"/><span>ag iomcháineadh ar a dearbhráthair tré bheith fá mhoghsaine ná</span>
<lb n="4750"/><span>fá dhaoirse do neach san domhan, "an ní," ar sí, "nar fhaomh</span>
<lb n="4751"/><span>th'athair ná do sheanathair"; is do ráidh go sirfeadh mac</span>
<lb n="4752"/><span>Briain ar a mhac an ní céadna.  Acht cheana fá cuimhin lé</span>
<lb n="4753"/><span>Maolmórda comhrádh na ríoghna; agus tarla do Mhurchadh mac</span>
<lb n="4754"/><span>Briain is do Chonaing mac Duinn Cuan bheith ag imirt fithchle</span>
<lb n="4755"/><span>ar n-a mhárach, nó do réir dhruinge oile is é comhorba</span>
<lb n="4756"/><span>Caoimhghin Ghlinne dá Loch do bhí ag imirt ré Murchadh.</span>
<lb n="4757"/><span>Gabhais Maolmórdha .i. rí Laighean ag teagasc ar Mhurchadh</span>
<lb n="4758"/><span>is do theagaisc beart dia rugadh cluiche air.  "Is tú thug</span>
<lb n="4759"/><span>comhairle do Lochlonnaibh dar briseadh dhíobh i gCath Ghlinne</span>
<lb n="4760"/><span>Máma," ar Murchadh.  "Ma thugas comhairle dhóibh dar</span>
<lb n="4761"/><span>briseadh dhíobh ann sin," ar Maolmórdha, "do-bhéarad comhairle</span>
<lb n="4762"/><span>oile dhóibh ré mbrisfid siad díot-sa arís."  "A shlán</span>
<lb n="4763"/><span>soin fúthaibh," ar Murchadh.</span></p>
<lb n="4764"/>
<lb n="4765"/><p><span>Fá feargach Maolmórdha dhe sin, agus téid da thigh</span>
<lb n="4766"/><span>leaptha, go nach fríoth uaidh dul san teach n-óla an oidhche</span>
<lb n="4767"/><span>sin, is do imthigh i mocha na maidne ar n-a mhárach gan</span>
<lb n="4768"/><span>cheileabhradh do Bhrian.</span></p>
<lb n="4769"/>
<lb n="4770"/><p><span>Ar n-a chlos iomorro do Bhrian gur fhágaibh rí Laighean</span>
<lb n="4771"/><span>an longphort gan cheileabhradh dó féin, cuiris giolla grádha</span>
<lb n="4772"/><span>da mhuinntir da fhastódh go dtugadh féin tuarastal is</span>
<lb n="4773"/><span>tabhartas dó.  Is ann rug an giolla air i gcionn chláir</span>
<lb n="4774"/><span>Chille Dálua don leith thoir don tSionainn agus é ag</span></p>
</div>
<pb n="270"/>
<div><lb n="4775"/><p><span>dul ar a each; is nochtais an giolla a theachtaireacht ó</span>
<lb n="4776"/><span>Bhrian dó.  Iompuidhis Maolmórdha .i. rí Laighean ar an</span>
<lb n="4777"/><span>ngiolla is buailis trí bhuille don tslait iobhair do bhí</span>
<lb n="4778"/><span>'n-a láimh air, gur bhris cnámha a chloiginn, gurab ar iomchar</span>
<lb n="4779"/><span>rugadh go teach Briain é.  Cogarán ainm an ghiolla,</span>
<lb n="4780"/><span>agus is uaidh atáid Uí Chogaráin san Mumhain.</span></p>
<lb n="4781"/>
<lb n="4782"/><p><span>Do sanntuigheadh lé fuirinn do theaghlach Chinn Choradh rí</span>
<lb n="4783"/><span>Laighean do leanmhain, is gan a léigean go Laighnibh go</span>
<lb n="4784"/><span>madh riarach do Bhrian é.  Acht cheana do ráidh Brian nach</span>
<lb n="4785"/><span>lámhthaoi feall do dhéanamh 'n-a thigh féin air.  "Gidheadh,"</span>
<lb n="4786"/><span>ar sé, "is do cholbha a thighe féin iarrfaidhear cóir air."</span></p>
<lb n="4787"/>
<lb n="4788"/><p><span>Triallais Maolmórdha rí Laighean da dhúthaigh féin is</span>
<lb n="4789"/><span>cuiris cruinniughadh is coimhthionól ar mhaithibh Laighean</span>
<lb n="4790"/><span>chuige, agus innisis dóibh míochádhas is aithis bhréithre</span>
<lb n="4791"/><span>d'fhagháil dó féin is da chúigeadh uile i gCeann Choradh.  Uime</span>
<lb n="4792"/><span>sin is í comhairle ar ar cinneadh aca iompódh ar Bhrian</span>
<lb n="4793"/><span>iad féin is neart Lochlonnach gur commóradh Cath Chluana</span>
<lb n="4794"/><span>Tarbh eatorra; agus do bhrígh nar fhágaibh Brian líon</span>
<lb n="4795"/><span>catha do chur do Lochlonnaibh i nÉirinn, acht an dream da</span>
<lb n="4796"/><span>dtug fulong bheith ar seilbh ceannaidheachta i nÁth Cliath, i</span>
<lb n="4797"/><span>Loch Garman, i bPort Lairge, i gCorcaigh is i Luimneach, ré</span>
<lb n="4798"/><span>trácht ceannaidheachta do tharraing ó thíribh oile i nÉirinn,</span>
<lb n="4799"/><span>is í comhairle ar ar cinneadh lé rígh Laighean is lé Lochlonnaibh</span>
<lb n="4800"/><span>fios do chur go rígh Lochlonn d'iarraidh neirt</span>
<lb n="4801"/><span>sluagh air ré freastal catha do Bhrian ar Magh nEalta i</span>
<lb n="4802"/><span>gCluain Tarbh.  Agus ar rochtain scéal go rígh Lochlonn</span>
<lb n="4803"/><span>cuiris a dhias mac Carolus Cnutus agus Andreas</span>
<lb n="4804"/><span>mar aon ré dhá mhíle dhéag do shluagh Lochlonnach do</span>
<lb n="4805"/><span>chongnamh ré rígh Laighean, do chur Chatha Chluana Tarbh, agus</span>
<lb n="4806"/><span>ar rochtain i dtír i nÁth Cliath dhóibh, do chuir rí Laighean</span></p>
</div>
<pb n="272"/>
<div><lb n="4807"/><p><span>scéala go Brian d'fhógra catha do chur ris i gCluain</span>
<lb n="4808"/><span>Tarbh.</span></p>
<lb n="4809"/>
<lb n="4810"/><p><span>Dála Bhriain mic Cinnéididh ríogh Eireann, do choimhthionóileadh</span>
<lb n="4811"/><span>neart Mumhan is Chonnacht leis, agus triallais</span>
<lb n="4812"/><span>go hÁth Cliath ré cur Chatha Chluana Tarbh, amhail adubhramar.</span>
<lb n="4813"/><span>Tángadar ann iomorro mar aon ris sliocht Fhiachach Muilleathain</span>
<lb n="4814"/><span>go n-a ngabhlaibh geinealaigh, tromshluagh tairpeach</span>
<lb n="4815"/><span>toicheastlach.  Tángadar ann fós clann Chais mic Conaill</span>
<lb n="4816"/><span>Eachluaith .i. Uí Bhloid is Uí Chaisín, is clann Aonghusa Chinn</span>
<lb n="4817"/><span>nAthrach, is Cinéal mBaoith is Cinéal gCuallachtaigh, Cinéal</span>
<lb n="4818"/><span>Failbhe, is clann Eachach um Cheallach mac Duibhghinn, is clann</span>
<lb n="4819"/><span>Choiléin um Mheanman mac Eisíodha mic Síodha mic Maoilchluiche,</span>
<lb n="4820"/><span>is Cinéal Fearmhaic um Mhaolmeadha mac Baodáin.</span>
<lb n="4821"/><span>Tángadar ann fós mic Cinnéididh mic Lorcáin, Annluan,</span>
<lb n="4822"/><span>Lachtna, Coscrach, Lorcán, Seanchán, Ógán, Maolruanuidh, is</span>
<lb n="4823"/><span>Aingidh, Murchadh mac Briain is a mhac Toirrdhealbhach is</span>
<lb n="4824"/><span>cúigear dearbhráthar Murchadha .i. Tadhg, Donnchadh, Domhnall,</span>
<lb n="4825"/><span>Conchubhar is Flann.  Tángadar ann mar an gcéadna</span>
<lb n="4826"/><span>clann Duinn Cuan mic Cinnéididh .i. Longargán Céileachair</span>
<lb n="4827"/><span>Cinnéide Fianghalach Innreachtach Eochaidh mac Innreachtaigh is</span>
<lb n="4828"/><span>Duibhgheann mac Eochach is Beollán, is ar lean díobh-so da</span>
<lb n="4829"/><span>n-aos gráidh is da lucht leanamhna.  Táinig ann fós sluagh</span>
<lb n="4830"/><span>mór d'fhearaibh Connacht um Thadhg mac Murchadha Uí Cheallaigh</span>
<lb n="4831"/><span>rí Ua Maine agus um Mhaolruanuidh na Paidre Ó Eidhin rí</span>
<lb n="4832"/><span>Eidhne, mar aon ré mórán d'uaislibh Connacht tré bháidh</span>
<lb n="4833"/><span>bhráithreachais ré Brian, ar mbeith do Bhéibhionn fá máthair</span>
<lb n="4834"/><span>dhó 'n-a mnaoi Chonnachtaigh.  Tig mar an gcéadna Maoilseachlainn</span>
<lb n="4835"/><span>mac Domhnaill go neart na Midhe uime i ndáil</span>
<lb n="4836"/><span>Bhriain do chongnamh lais.</span></p>
<lb n="4837"/>
<lb n="4838"/><p><span>Agus ar rochtain ar aonláthair go Maigh nEalta dhóibh</span>
<lb n="4839"/><span>cuirid inneall is ordughadh catha orra féin leath ar leath;</span></p>
</div>
<pb n="274"/>
<div><lb n="4840"/><p><span>rí Laighean is Lochlonnaigh do leith, agus dá mhac ríogh</span>
<lb n="4841"/><span>Lochlonn, mar atá Carolus Cnutus is Andreas 'n-a</span>
<lb n="4842"/><span>dtaoiseachaibh orra; Brian go maithibh Muimhneach, Chonnacht</span>
<lb n="4843"/><span>is Mhidhe don leith oile, agus Murchadh mac Briain 'n-a</span>
<lb n="4844"/><span>thaoiseach orra, acht amháin nar bh'áil lé Maoilseachlainn</span>
<lb n="4845"/><span>congnamh leo.</span></p>
<lb n="4846"/>
<lb n="4847"/><p><span>Fearthair an cath go cródha eatorra, is bristear do</span>
<lb n="4848"/><span>Lochlonnaibh is do Laighnibh, gur thuiteadar dá mhac</span>
<lb n="4849"/><span>ríogh Lochlonn is uaisle an chabhlaigh táinig leo ann, mar</span>
<lb n="4850"/><span>aon ré sé mhíle is seacht gcéad do Lochlonnaibh.  Do thuit</span>
<lb n="4851"/><span>ann fós lucht Átha Cliath is drong oile do Lochlonnaibh an</span>
<lb n="4852"/><span>chabhlaigh tuairim cheithre mhíle ann.  Do thuit mar an gcéadna</span>
<lb n="4853"/><span>rí Laighean is urmhór uaisle Laighean is trí mhíle is céad do</span>
<lb n="4854"/><span>Laighnibh mar aon riú.</span></p>
<lb n="4855"/>
<lb n="4856"/><p><span>Do thuit cheana don leith oile Murchadh mac Briain</span>
<lb n="4857"/><span>ríoghdhamhna Éireann is urmhór uaisle Muimhneach is</span>
<lb n="4858"/><span>Chonnacht 'n-a thimcheall mar aon ré cheithre míle fear.</span>
<lb n="4859"/><span>Agus drong do Lochlonnaibh da raibhe ag teitheadh ón</span>
<lb n="4860"/><span>árbhach fán dtír, tarla puball Bhriain dóibh agus tug</span>
<lb n="4861"/><span>drong díobh aithne gurab é Brian do bhí ann, agus</span>
<lb n="4862"/><span>triallais Bruadar a dtaoiseach do bhí ar an mbuidhin</span>
<lb n="4863"/><span>sin i ndáil Bhriain is marbhthar leo é; agus marbhthar</span>
<lb n="4864"/><span>eisean is a mhuinntear lé muinntir Bhriain.  Ag so fós</span>
<lb n="4865"/><span>drong oile do mhuinntir Bhriain do marbhadh san chath soin,</span>
<lb n="4866"/><span>mar atá Toirrdhealbhach mac Murchadha mic Briain is Conaing</span>
<lb n="4867"/><span>mac Duinn Cuan mic Cinnéididh is Mothla mac Domhnaill</span>
<lb n="4868"/><span>mic Faoláin rí na nDéise Mumhan, Eochaidh mac Dúnadhaigh</span>
<lb n="4869"/><span>flaith chloinne Scannláin is Niall Ua Cuinn is Cú Doiligh</span>
<lb n="4870"/><span>mac Cinnéididh, trí caomhthaigh Bhriain, is Tadhg mac Murchadha</span>
<lb n="4871"/><span>Uí Cheallaigh rí Ua Maine, is Maolruanuidh na Paidre Ó</span>
<lb n="4872"/><span>hEidhin rí Eidhne, is Géibheannach mac Dubhagáin rí bhFear</span>
<lb n="4873"/><span>Muighe, is Mac Beathaidh mic Muireadhaigh Chlaoin rí Ciarraidhe</span></p>
</div>
<pb n="276"/>
<div><lb n="4874"/><p><span>Luachra, Domhnall mac Diarmada rí Corca Bhaiscinn,</span>
<lb n="4875"/><span>Scannlán mac Cathail rí Eoghanachta Locha Léin, is Domhnall</span>
<lb n="4876"/><span>mac Éimhin mic Cainnigh is Mórmhaor Marr .i. Muireadhach</span>
<lb n="4877"/><span>Mór na hAlban is iomad d'uaislibh oile nach áirmhighthear</span>
<lb n="4878"/><span>annso.  Aois an Tighearna an tan tugadh an cath-so Chluana</span>
<lb n="4879"/><span>Tarbh 1034 bliadhna, an aoine ría gCáisc.  Ag so dearbhadh</span>
<lb n="4880"/><span>an tseanchaidh ar an áireamh bliadhan do bhí ó ghein Chríost go</span>
<lb n="4881"/><span>bás Bhriain:</span></p>
<lb n="4882"/>
<lb n="4883"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="4884"/><span>Cheithre bliadhna tríochad,</span>
<lb n="4885"/><span>Ar mhíle gan mheabhail,</span>
<lb n="4886"/><span>Ó do fhás liaigh dar gcabhair</span>
<lb n="4887"/><span>Go bás Bhriain i mBreaghaibh.</span></p>
<lb n="4888"/>
<lb n="4889"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="4890"/><span>Agus ocht mbliadhna is cheithre fichid fá haois do Bhrian an</span>
<lb n="4891"/><span>tan soin, amhail adeir an file san rann-so:</span></p>
<lb n="4892"/>
<lb n="4893"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="4894"/><span>Saoghal Bhriain go mbuadhaibh,</span>
<lb n="4895"/><span>Gus an ngliadh go ngáiribh,</span>
<lb n="4896"/><span>Cheithre fichid bliadhan</span>
<lb n="4897"/><span>'Sa hocht iar n-a n-áireamh.</span></p>
<lb n="4898"/>
<lb n="4899"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="4900"/><span>Do bhí fós Murchadh mac Briain trí bliadhna ar thrí fichid an</span>
<lb n="4901"/><span>tan do thuit san chath-so.</span>
<lb n="4902"/></p>
</div>
<pb n="278"/>
<div><lb n="4903"/><p><span>XXVI.</span></p>
<lb n="4904"/>
<lb n="4905"/><p><span>Ar dtabhairt iomorro Chatha Chluana Tarbh agus ar</span>
<lb n="4906"/><span>marbhadh Bhriain is Mhurchadha is iomad do Ghaedhealaibh mar</span>
<lb n="4907"/><span>aon riú, agus iar mbriseadh do Lochlonnaibh is do Laighnibh</span>
<lb n="4908"/><span>is ar marbhadh a n-urmhóir san chath soin, is ar dtriall</span>
<lb n="4909"/><span>Dhál gCais is do shliocht Fhiachach Muilleathain, an mhéid</span>
<lb n="4910"/><span>do mhair tar éis an chatha soin, tar a n-ais go Mullach</span>
<lb n="4911"/><span>Maistean, is ann sin do rónsad sliocht Fhiachach sluagh</span>
<lb n="4912"/><span>ar leith dhíobh féin, is do scarsad ré Dál gCais, is do</span>
<lb n="4913"/><span>cinneadh comhairle aca, ó fríoth Dál gCais i n-uathadh sluagh</span>
<lb n="4914"/><span>is sochuidhe, teachta do chur go Donnchadh mac Briain, agus</span>
<lb n="4915"/><span>géill d'iarraidh air, agus a nochtadh dhó go rabhadar géill</span>
<lb n="4916"/><span>uatha-san ag a athair is ag bráthair a athar, agus adubhradar</span>
<lb n="4917"/><span>gurab dóibh féin budh chóir ríghe Mumhan gach ré</span>
<lb n="4918"/><span>bhfeacht.  "Ní da bhar ndeoin do bhí sibh ag athair ná ag</span>
<lb n="4919"/><span>bráthair damh-sa," ar Donnchadh, "acht iad féin do bhean</span>
<lb n="4920"/><span>umhla da bhar n-aimhdheoin díbh is d'fhearaibh Éireann maille</span>
<lb n="4921"/><span>ribh."  Agus adubhairt Donnchadh nach tiubhradh géill ná</span>
<lb n="4922"/><span>urruidhe dhóibh-sean ná do neach oile, agus do ráidh dá</span>
<lb n="4923"/><span>mbeith coimhlíonadh catha dóibh-sean aige, nach léigfeadh uaidh</span>
<lb n="4924"/><span>iad gan géill ré bheith umhal dó féin amhail do bhádar</span>
<lb n="4925"/><span>da athair.</span></p>
<lb n="4926"/>
<lb n="4927"/><p><span>Ar gclos an sceoil sin do shluagh Deasmhumhan do</span>
<lb n="4928"/><span>éirgheadar go hathlámh obann is do ghabhsad a n-arma is</span>
<lb n="4929"/><span>tángadar do thabhairt chatha do Dhál gCais.  Do ráidh</span>
<lb n="4930"/><span>Donnchadh mac Briain an tan soin ré a mhuinntir a</span>
<lb n="4931"/><span>n-othair do chur isteach i ráith Maistean agus trian an</span>
<lb n="4932"/><span>tsluaigh da gcoimhéad, "agus freagradh," ar sé, "an dá</span>
<lb n="4933"/><span>dtrian oile cath don lucht úd."  Gidheadh ní rabhadar Dál</span>
<lb n="4934"/><span>gCais acht aoin mhíle amháin d'fhuigheall áir an tan soin; agus</span>
<lb n="4935"/><span>do bhádar Deasmhumhain trí mhíle do shluagh.  Ód chualadar</span></p>
</div>
<pb n="280"/>
<div><lb n="4936"/><p><span>na hothair an comhrádh soin Donnchadha, do éirgheadar go</span>
<lb n="4937"/><span>héascaidh is do chuirsiod caonnach 'n-a gcneadhaibh is 'n-a</span>
<lb n="4938"/><span>gcréachtaibh, is do ghabhsad a n-arma 'n-a lámhaibh is do b'í</span>
<lb n="4939"/><span>a gcomhairle an cath do thabhairt.  Ód chonncadar sliocht</span>
<lb n="4940"/><span>Fhiachach Muilleathain an meisneach soin do ghabh Dál gCais</span>
<lb n="4941"/><span>idir shlán is easlán, do sochtadh leo fán gcath do thabhairt,</span>
<lb n="4942"/><span>agus triallaid rompa da dtighthibh gan géill d'fhagháil ó</span>
<lb n="4943"/><span>Dhál gCais.</span></p>
<lb n="4944"/>
<lb n="4945"/><p><span>Iomthúsa Dhál gCais triallaid rompa as sin go hÁth Í</span>
<lb n="4946"/><span>ar brú Bearbha, is cromaid ar uisce d'ól ann.  Do bhí</span>
<lb n="4947"/><span>Donnchadh mac Giolla Phádraig rí Osruighe ar a gcionn ann</span>
<lb n="4948"/><span>sin go líon a shluagh is a thionóil .i. Laighin is Osruighe ar</span>
<lb n="4949"/><span>Maigh Chloinne Ceallaigh is coimhéad uaidh ar Dhál gCais gá</span>
<lb n="4950"/><span>slighe a ngéabhdaois ar mhéad a fhala riú.  Óir is é Brian</span>
<lb n="4951"/><span>do cheangail is do chuibhrigh athair Dhonnchaidh, agus do bhí</span>
<lb n="4952"/><span>bliadhain i gcuibhreach aige, agus do creachadh is do fásuigheadh</span>
<lb n="4953"/><span>Osruighe uile is do marbhadh iomad da ndaoinibh leis.  Uime</span>
<lb n="4954"/><span>sin do chuimhnigh Mac Giolla Phádraig an fhala do Dhál</span>
<lb n="4955"/><span>gCais, is do chuir teachta uaidh go hÁth Í da n-ionnsaighe 'ga</span>
<lb n="4956"/><span>iarraidh orra braighde do chur chuige tré n-a léigean as an</span>
<lb n="4957"/><span>áit sin tairis.  Gidheadh fá hé freagra Dhonnchadha mic</span>
<lb n="4958"/><span>Briain ar na teachtaibh nach tiubhradh braighde dhóibh.</span>
<lb n="4959"/><span>"Maseadh," ar na teachta, "caithfidhe cath do fhreagra do</span>
<lb n="4960"/><span>Mhac Giolla Phádraig."  "Do-ghéabhaidh sé cath," ar Donnchadh,</span>
<lb n="4961"/><span>"agus is truagh nach é an bás fuair ar n-athair</span>
<lb n="4962"/><span>fuaramar-ne sul ráinig do léan orainn iad-san d'iarraidh</span>
<lb n="4963"/><span>giall orainn."  Adubhradar na teachta ris gan fearg do</span>
<lb n="4964"/><span>bheith air, agus nach raibhe líon catha do thabhairt do Mhac</span>
<lb n="4965"/><span>Giolla Phádraig.  "Acht dá madh gnáth aithbhear a dteachtaireachta</span>
<lb n="4966"/><span>do thabhairt ar theachtaibh ar bith," ar Donnchadh,</span>
<lb n="4967"/><span>"do beanfaidhe bhar dteanga as bhar gceannaibh agam-sa;</span>
<lb n="4968"/><span>óir gion go mbeinn-se acht aoin ghiolla amháin do shochraide</span>
<lb n="4969"/><span>ní thiubhrainn obadh comhraic do Mhac Giolla Phádraig is</span>
<lb n="4970"/><span>d'Osruighibh."</span>
<lb n="4971"/></p>
</div>
<pb n="282"/>
<div><lb n="4972"/><p><span>Is ann sin do chuir Donnchadh mac Briain trian an</span>
<lb n="4973"/><span>tsluaigh do choimhéad a n-othar agus an dá dtrian oile do</span>
<lb n="4974"/><span>fhreastal an chatha.  Ód chualadar na hothair sin do</span>
<lb n="4975"/><span>éirgheadar go hobann, gur briseadh ar a gcneadhaibh is</span>
<lb n="4976"/><span>ar a gcréachtaibh, gur líonsad do chaonnach iad, is do ghabhsad</span>
<lb n="4977"/><span>a sleagha is a gcloidhmhe, is tángadar i measc cháich</span>
<lb n="4978"/><span>amhlaidh sin, agus adubhradar ré mac Briain daoine do</span>
<lb n="4979"/><span>chur fá choill is cuailleadha coimhneartamhra do thabhairt</span>
<lb n="4980"/><span>leo agus a sáthadh san talmhain, "agus ceangailtear sinn</span>
<lb n="4981"/><span>ré a n-ais," ar siad, "agus tugthar ar n-airm i n-ar</span>
<lb n="4982"/><span>lámhaibh is cuirthear ar mic is ar mbráithre mar aon rinn</span>
<lb n="4983"/><span>.i. dís d'fhearaibh slána timcheall an fhir ghonta againn,</span>
<lb n="4984"/><span>ionnus gurab díochraide ar bhfeidhm lé chéile sin.  Óir ní</span>
<lb n="4985"/><span>léigfe an náire don fhior shlán gluasacht nó go ngluaise</span>
<lb n="4986"/><span>an fear gonta ceangailte againn."  Do rónadh amhlaidh</span>
<lb n="4987"/><span>leo, agus ba machtnadh meanman is ba hiongantas adhbhalmhór</span>
<lb n="4988"/><span>an t-ordughadh soin do chuireadar Dál gCais orra</span>
<lb n="4989"/><span>féin.</span></p>
<lb n="4990"/>
<lb n="4991"/><p><span>Ód chonncadar Laighin is Osruighe an meisneach móradhbhal</span>
<lb n="4992"/><span>soin ag éirghe i nDál gCais do ghabh gráin is eagla</span>
<lb n="4993"/><span>iad rompa agus is eadh adubhradar, "Ní triall teithidh, ní</span>
<lb n="4994"/><span>scaoileadh ná scannradh fhobruid Dál gCais do dhéanamh,"</span>
<lb n="4995"/><span>ar siad, "acht cath dlúith daingean do dhéanamh dóibh féin.</span>
<lb n="4996"/><span>Ar an adhbhar soin ní thiubhraim-ne cath dhóibh, óir is coimhdheas</span>
<lb n="4997"/><span>ré bás nó ré beatha d'fhulang iad."  Adubhairt Mac</span>
<lb n="4998"/><span>Giolla Phádraig: "Is tláith dhaoibh-se sin do rádh, óir</span>
<lb n="4999"/><span>atáthaoi líon a n-ithte súd dá madh biadh ollamh iad."  "Is</span>
<lb n="5000"/><span>fíor sin," ar iad-san, "agus giodh fíor ní muirbhfidhear</span>
<lb n="5001"/><span>aonduine dhíobh súd gan cúigear nó seisear do thuitim</span>
<lb n="5002"/><span>leis, is gá feirrde dúinne ar gcomhmharbhadh riú."  "Ó nach</span>
<lb n="5003"/><span>áil libh cath do thabhairt dóibh," ar Mac Giolla Phádraig,</span>
<lb n="5004"/><span>"déinidh tóraidheacht orra."  Agus fá measa lé Dál gCais</span>
<lb n="5005"/><span>sin ioná cath do thabhairt dóibh.  Triallaid iomorro Dál</span></p>
</div>
<pb n="284"/>
<div><lb n="5006"/><p><span>gCais dá ndúthaigh féin iar sin go heasbadhach éagcruaidh,</span>
<lb n="5007"/><span>agus ní ráinig don bhaile i n-aoinfheacht ré mac Briain</span>
<lb n="5008"/><span>díobh acht ocht gcéad go leith, óir do chaillsiod céad go</span>
<lb n="5009"/><span>leith san iomruagadh soin ag Osruighibh ar locadh catha orra.</span></p>
<lb n="5010"/>
<lb n="5011"/><p><span>Ag so iomorro an tuarasgbháil do-bheir Maoilseachlainn</span>
<lb n="5012"/><span>mac Domhnaill rí Midhe ar Chath Chluana Tarbh i</span>
<lb n="5013"/><span>gcionn mhíosa d'éis an chatha do chur; óir do ghabhadar</span>
<lb n="5014"/><span>clann Cholmáin ag fiafruighe scéil an chatha soin de.  Is</span>
<lb n="5015"/><span>ann sin adubhairt Maoilseachlainn nach facaidh féin riamh a</span>
<lb n="5016"/><span>shamhailt do chath ná baramhail dó.  "Óir dá mbeith," ar sé,</span>
<lb n="5017"/><span>"aingeal Dé do nimh ag tabhairt a thuarasgbhála dhuit ba</span>
<lb n="5018"/><span>díchreidmheach uaidh é.  Do bhádhusa cheana is mo shluagh da</span>
<lb n="5019"/><span>bhféachain agus gan d'agaidh eadrainn acht gort branair is</span>
<lb n="5020"/><span>cloidh.  Gidheadh an tan tugadar na catha soin a n-ochta is</span>
<lb n="5021"/><span>a n-urbhruinne ar a chéile, do ghabhadar ag sústadh is ag</span>
<lb n="5022"/><span>slatbhualadh ar oile, is ba samhalta lé troimealtain</span>
<lb n="5023"/><span>fhaoilean ngeal ós cionn trágha, ag teacht tuile i dtír,</span>
<lb n="5024"/><span>ceatha cailcidhe na sciath ós a gceannaibh; agus dá madh</span>
<lb n="5025"/><span>mian linne dul do chongnamh do cheachtar don dá thaobh, ní</span>
<lb n="5026"/><span>raibh sé ar cumas dúinn, óir do ceangladh is do cuibhreadh</span>
<lb n="5027"/><span>ar sleagha is ar n-arma ós ar gceannaibh do na dlaoithibh</span>
<lb n="5028"/><span>dioghainne dianscaoilte do sheoladh an ghaoth chugainn d'fholtaibh</span>
<lb n="5029"/><span>is d'ulchadhaibh na laoch ar n-a leadairt is ar n-a</span>
<lb n="5030"/><span>láinteascadh d'fhaobhraibh lann is lútharm da gach leith,</span>
<lb n="5031"/><span>ionnus gur bha lánmhór ar bhfeidhm ag réidheachadh is ag</span>
<lb n="5032"/><span>taithmhioch ar gcrannghaile ó chéile.  Óir ba dóigh linn nar</span>
<lb n="5033"/><span>mhó d'ulc don lucht do bhí san chath ioná dúinne fulang a</span>
<lb n="5034"/><span>bhfaicseana gan dul ar féanscor is ar foluamhain."</span></p>
<lb n="5035"/>
<lb n="5036"/><p><span>Féach, a léaghthóir, bíodh gurab ar sluagh Briain do bhí</span>
<lb n="5037"/><span>Maoilseachlainn is fir Mhidhe ag teacht go láthair an chatha,</span>
<lb n="5038"/><span>maseadh dó bhí do cheilg idir sé féin is Lochlonnaigh nach</span>
<lb n="5039"/><span>táinig san ordughadh i measc shluagh Briain, acht is eadh do </span></p>
</div>
<pb n="286"/>
<div><lb n="5040"/><p><span>rinne é féin is a shluagh d'anmhain do leathtaoibh an chatha,</span>
<lb n="5041"/><span>amhail ro orduigheadar Lochlonnaigh dó.</span></p>
<lb n="5042"/>
<lb n="5043"/><p><span>Ní rabhadar Cinéal Eoghain ná síol gConaill san chath,</span>
<lb n="5044"/><span>gidheadh ní hiad nar thairg teacht ann acht Brian adubhairt</span>
<lb n="5045"/><span>tré mhéid meanman gurb 'n-a n-éagmais do rinne féin gach</span>
<lb n="5046"/><span>áitheas da ndearnaidh riamh, "agus is eadh do-dhéan anois,"</span>
<lb n="5047"/><span>ar sé.</span></p>
<lb n="5048"/>
<lb n="5049"/><p><span>Do ghabh Maoilseachlainn arís d'éis Bhriain ríoghacht</span>
<lb n="5050"/><span>Éireann naoi mbliadhna.  Is 'n-a fhlaitheas do rinneadh</span>
<lb n="5051"/><span>na gníomha-so síos.  Téid Maoilseachlainn rí Éireann,</span>
<lb n="5052"/><span>sluagh líonmhar, is Ó Néill is Ó Maoldoraidh mar aon</span>
<lb n="5053"/><span>ris, go hÁth Cliath, gur hairgeadh is gur loisceadh an</span>
<lb n="5054"/><span>baile leo ar an iarmhar do Lochlonnaibh do mhair an tráth</span>
<lb n="5055"/><span>soin gan tuitim i gCath Chluana Tarbh lé Brian.  Triallaid</span>
<lb n="5056"/><span>as sin i nUíbh Cinnsealaigh gur creachadh is gur</span>
<lb n="5057"/><span>loisceadh an tír uile leo, is gur marbhadh iomad do dhaoinibh</span>
<lb n="5058"/><span>ann.  Dá éis sin do chuaidh Maoilseachlainn i nUlltaibh</span>
<lb n="5059"/><span>go dtug iomad do bhraighdibh as.  Is fán am-so do marbhadh</span>
<lb n="5060"/><span>Donnagán rí Laighean is Tadhg Ó Riain rí Ó nDróna is</span>
<lb n="5061"/><span>iomad do dhaoinibh oile lé Donnchadh Mac Giolla Phádraig</span>
<lb n="5062"/><span>ar lár Leithghlinne, agus fuair Mac Liag ardollamh</span>
<lb n="5063"/><span>Éireann bás.  Sluaghadh lé Maoilseachlainn rí Éireann i</span>
<lb n="5064"/><span>nOsruighibh gur marbhadh Dúnghal Mac Giolla Phádraig</span>
<lb n="5065"/><span>mac Donnchaidh, is iomad do dhaoinibh oile mar aon ris</span>
<lb n="5066"/><span>ann.</span></p>
<lb n="5067"/>
<lb n="5068"/><p><span>Is é an Maoilseachlainn-se ar a bhfuilmíd ag trácht</span>
<lb n="5069"/><span>do rinne fundation ar mhainistir Mhuire i mBaile Átha</span>
<lb n="5070"/><span>Cliath, aois an Tighearna an tan soin 1039.  Agus do ba</span>
<lb n="5071"/><span>duine cráibhtheach an Maoilseachlainn-se san aimsir</span>
<lb n="5072"/><span>dhéidheanaigh; óir an tan do turnadh neart Lochlonnach i gCath</span>
<lb n="5073"/><span>Chluana Tarbh ionnus nach bíodh aca acht bardacht i mbailtibh</span>
<lb n="5074"/><span>cuain agus iad ar uairibh ag tabhairt ruag fán gcrích</span>
<lb n="5075"/><span>amach ag déanamh creach is ruathar, do bhrígh nach rabhadar</span>
<lb n="5076"/><span>líon catha do fhreastal do Ghaedhealaibh, do thionnscain</span>
<lb n="5077"/><span>Maoilseachlainn scola d'athnuadhadh is cealla do chumhdach</span></p>
</div>
<pb n="288"/>
<div><lb n="5078"/><p><span>is do chórughadh ar aithris Bhriain.  Léaghthar fós go dtugadh</span>
<lb n="5079"/><span>cothughadh do thrí chéad mac léighinn ar a chostas féin.</span></p>
<lb n="5080"/>
<lb n="5081"/><p><span>Is i bhflaitheas an Mhaoilsheachlainn-se do dalladh Brian</span>
<lb n="5082"/><span>mac Maoilmhórdha mic Murchadha, do bhí 'n-a rígh Laighean</span>
<lb n="5083"/><span>dá bhliadhain, lé Sitric mac Amhlaoibh i nÁth Cliath tré</span>
<lb n="5084"/><span>mheabhail.  Do hairgeadh is do creachadh Ceanannus leis</span>
<lb n="5085"/><span>an Sitric gcéadna gur mharbhsad iomad do dhaoinibh ann</span>
<lb n="5086"/><span>is go dtugsad iomad do bhraighdibh as.  Is fán am-so</span>
<lb n="5087"/><span>tugadh maidhm mór lé Ughaire mac Dúnlaing mic Tuathail</span>
<lb n="5088"/><span>mic Ughaire mic Oiliolla mic Dúnlaing, do bhí 'n-a rígh</span>
<lb n="5089"/><span>Laighean trí bliadhna, ar Shitric mac Amhlaoibh is ar</span>
<lb n="5090"/><span>Lochlonnaibh Átha Cliath, go dtugadh deargár Lochlonnach ann;</span>
<lb n="5091"/><span>agus Donn Sléibhe mac Maoilmhórdha mic Muireigéin do</span>
<lb n="5092"/><span>loisc teach Ughaire, gur loisceadh Ughaire ann ag Dubhloch</span>
<lb n="5093"/><span>Leasa Cuile.  Da éis sin do marbhadh Sitric mac Íomhair,</span>
<lb n="5094"/><span>taoiseach Lochlonnach Phuirt Lairge lé rígh Osruighe, agus</span>
<lb n="5095"/><span>fuair Maoilseachlainn rí Éireann bás i gCró Inis Locha</span>
<lb n="5096"/><span>hAinninn.</span></p>
<lb n="5097"/>
<lb n="5098"/><p><span>Bíodh go n-áirmhid na seanchaidhe airdríogha do bheith ar</span>
<lb n="5099"/><span>Éirinn i ndiaidh Mhaoilsheachlainn, ní mheasaim go dtáinig rí</span>
<lb n="5100"/><span>gan fhreasabhra uirre go Gabháltas Gall, acht cia do</span>
<lb n="5101"/><span>ghabhadar drong dhíobh ceannas feadhna Éireann ré a n-ais.</span>
<lb n="5102"/><span>Ag so dearbhadh an tseanchaidh ar sin san rann-so:</span></p>
<lb n="5103"/>
<lb n="5104"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="5105"/><span>Tar éis Mhaoilsheachlainn shona,</span>
<lb n="5106"/><span>Mic Domhnaill mic Donnchodha,</span>
<lb n="5107"/><span>Do scar caoimhrí ris gach cloinn</span>
<lb n="5108"/><span>'S nochar ghabh aoinrí Éirinn.</span>
<lb n="5109"/></p>
</div>
<pb n="290"/>
<div><lb n="5110"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="5111"/><span>XXVII.</span></p>
<lb n="5112"/>
<lb n="5113"/><p><span>Do ghabh Donnchadh mac Briain Bhóraimhe ríoghacht Leithe</span>
<lb n="5114"/><span>Mogha is urmhóir Éireann uile caogad bliadhan do réir</span>
<lb n="5115"/><span>Fhínghin Mic Carrthaigh, san leabhrán ro scríobh do Stair na</span>
<lb n="5116"/><span>hÉireann, is dhruinge oile ré seanchus; agus is mó mheasaim</span>
<lb n="5117"/><span>an chéadfaidh-se do bheith fírinneach ioná céadfaidh na druinge</span>
<lb n="5118"/><span>adeir nach raibhe Donnchadh i bhflaitheas acht dá bhliadhain déag.</span>
<lb n="5119"/><span>Óir tig céadfaidh Fhinghin leis an áireamh bliadhan atá ó bhás</span>
<lb n="5120"/><span>Bhriain go Gabháltas Gall; agus ní thig an chéadfaidh</span>
<lb n="5121"/><span>dhéidheanach.  Uime sin measaim gurab í céadfaidh Fhinghin</span>
<lb n="5122"/><span>atá fírinneach, adeir gurab caogat bliadhan fad flaitheasa</span>
<lb n="5123"/><span>Dhonnchaidh.  Is i bhflaitheas Dhonnchaidh táinig Harolt</span>
<lb n="5124"/><span>Conan prionnsa na Breatan ar teitheadh i nÉirinn, mar</span>
<lb n="5125"/><span>a bhfuair cumhdach an tan fá haois don Tighearna 1050.</span>
<lb n="5126"/><span>Is ré linn Donnchadha do rinneadh na gníomha-so síos.</span>
<lb n="5127"/><span>Óir is ann do gabhadh Amhlaoibh mac Sitreaca taoiseach</span>
<lb n="5128"/><span>Lochlonn i nÉirinn lé Mathghamhain Ó Riagáin rí Breagh, go</span>
<lb n="5129"/><span>bhfuair dhá chéad déag bó is sé fichid each d'fhuascladh as.</span></p>
<lb n="5130"/>
<lb n="5131"/><p><span>Is fán am-so fós do chuaidh Flaithbheartach Ó Néill da</span>
<lb n="5132"/><span>oilithre don Róimh, aois an Tighearna an tan soin 1073.</span>
<lb n="5133"/><span>Dá éis sin fuair Tadhg mac Lorcáin rí Ua gCinnsealaigh</span>
<lb n="5134"/><span>bás i nGleann dá Loch, agus é ag déanamh aithrighe ann, agus</span>
<lb n="5135"/><span>fuair Gormfhlaith inghean Mhurchadha mic Floinn, rí Laighean,</span>
<lb n="5136"/><span>máthair Shitreaca mic Amhlaoibh, taoiseach Lochlonn i nÉirinn,</span>
<lb n="5137"/><span>bás, agus fá hí máthair Dhonnchaidh mic Briain Bhóraimhe í.</span>
<lb n="5138"/><span>Is fán am-so do hairgeadh Cluian Fearta Bréanainn lé</span>
<lb n="5139"/><span>hArt Coileach Ó Ruairc rí Bréithfne; agus tarla Donnchadh</span>
<lb n="5140"/><span>mac Briain an lá céadna ris, go dtug deargár mhuinntire</span>
<lb n="5141"/><span>Airt i ndíoghail na ceallairgthe sin do rónsat.  Is grod</span>
<lb n="5142"/><span>'n-a dhiaidh sin go ndeachaidh Cathal mac Ruaidhrí, rí iarthair</span></p>
</div>
<pb n="292"/>
<div><lb n="5143"/><p><span>Chonnacht, da oilithre go hArd Macha.  Da éis sin do</span>
<lb n="5144"/><span>hairgeadh is do loisceadh Port Lairge lé Diarmaid mac</span>
<lb n="5145"/><span>Maoil na mBó rí Laighean, agus do hairgeadh Cluain Mic</span>
<lb n="5146"/><span>Nóis lé Conmhaicnibh, gur dhíoghail Dia is Ciarán sin orra</span>
<lb n="5147"/><span>.i. urmhór a ndaoine is a n-áirnéise d'éag go grod da éis sin.</span></p>
<lb n="5148"/>
<lb n="5149"/><p><span>Is fán am-so do loisceadh Carrthach mac Saoirbhreathaigh</span>
<lb n="5150"/><span>rí Eoghanachta Caisil i dtigh theineadh lé mac Longargáin</span>
<lb n="5151"/><span>mic Duinn Cuan maille ré hiomad do dhaoinibh uaisle oile</span>
<lb n="5152"/><span>mar aon ris.  Da éis sin do cuireadh Donnchadh mac Briain</span>
<lb n="5153"/><span>a ríoghacht agus do chuaidh da oilithre don Róimh go bhfuair</span>
<lb n="5154"/><span>bás ann i mainistir Steapháin.  Agus an ní adeirid a lán</span>
<lb n="5155"/><span>gurab do shliocht Donnchadha Puéraigh Eustásaigh is</span>
<lb n="5156"/><span>Pluingcéadaigh, ní bhfuaras laoidh ná leitir da dhearbhughadh gurab</span>
<lb n="5157"/><span>do shliocht Donnchadha ceachtar dhíobh, acht aon rann amháin atá</span>
<lb n="5158"/><span>san duain darab tosach: Cuirfead commaoin ar chloinn</span>
<lb n="5159"/><span>Táil, do rinne Maoilín Óg Mac Bruaideadha, fear comhaimsire</span>
<lb n="5160"/><span>dhúinn féin.  An beoloideas fós atá ag a lán do</span>
<lb n="5161"/><span>thuatadhaibh, mar a n-abraid iar ndul do Dhonnchadh ar eachtra</span>
<lb n="5162"/><span>don Róimh da oilithre gur chumaisc ar inghin an impire do </span>
<lb n="5163"/><span>bhí ann an tráth soin, go rug mac dhó, agus gurab ón mac</span>
<lb n="5164"/><span>soin tiocfaidís na trí chineadha do luaidheamar; gidheadh ní</span>
<lb n="5165"/><span>héidir an scéal-so do bheith fírinneach; óir ré ndul ar an</span>
<lb n="5166"/><span>eachtra soin dhó, do ba seanóir críonna cianaosta ós cionn</span>
<lb n="5167"/><span>a cheithre fichid bliadhan é, agus níor chosmhail d'inghin impire</span>
<lb n="5168"/><span>dúil do thabhairt do luighe ré n-a shamhailt d'athlaoch, agus</span>
<lb n="5169"/><span>fós níor bh'oircheas dó-san do chuaidh ar eachtra ar leirg</span>
<lb n="5170"/><span>oilithre is aithrighe dúil do chur i mnaoi san bhioth.</span></p>
<lb n="5171"/>
<lb n="5172"/><p><span>Agus do réir a ndubhramar measaim nar chumaisc</span>
<lb n="5173"/><span>Donnchadh ar inghin an impire is nach rug mac dó ó dtiocfaidís</span>
<lb n="5174"/><span>an drong adubhramar.</span>
<lb n="5175"/></p>
</div>
<pb n="294"/>
<div><lb n="5176"/><p><span>Is córaide fírinne an neithe-se do mheas mar léaghthar</span>
<lb n="5177"/><span>i seinleabhar annálach do scríobhadh a Leabhar Bhreac Mic</span>
<lb n="5178"/><span>Aodhagáin tuairim trí chéad bliadhan ó shin go ndeachaidh</span>
<lb n="5179"/><span>Donnchadh iar gcríochnughadh thurais na Rómha i mainistir</span>
<lb n="5180"/><span>S. Stiabhna san Róimh do chomhnuidhe, agus gur ghabh cuing</span>
<lb n="5181"/><span>chrábhaidh ré a ais ann, gur chaith a raibhe roimhe da ré go</span>
<lb n="5182"/><span>haithrigheach san áit chéadna go bás.</span></p>
<lb n="5183"/>
<lb n="5184"/><p><span>Léaghthar fós i gcroinicibh Gall, mar a n-áirmhighthear na</span>
<lb n="5185"/><span>huaisle táinig do Ghallaibh i nÉirinn ar dtús, gurab i</span>
<lb n="5186"/><span>dtús Ghabháltais Gall táinig Robert le Power ór chinsiod</span>
<lb n="5187"/><span>Puéraigh is Eustásaigh i nÉirinn, agus adeirid na</span>
<lb n="5188"/><span>hughdair chéadna gurab do Lochlonnaibh Pluingcéadaigh.</span></p>
<lb n="5189"/>
<lb n="5190"/><p><span>Do ghabh Toirrdhealbhach mac Taidhg mic Briain Bhóraimhe</span>
<lb n="5191"/><span>ríoghacht Mhumhan is urmhóir Éireann uile dá bhliadhain</span>
<lb n="5192"/><span>déag.  Mór inghean Ghiolla Bhrighde Uí Mhaoilmhuaidh rí</span>
<lb n="5193"/><span>Chinéil Fhiachaidh is Fhear gCeall máthair an Toirrdhealbhaigh-</span>
<lb n="5194"/><span>se Uí Bhriain.  Is 'n-a fhlaitheas do rinneadh na gníomha-so</span>
<lb n="5195"/><span>síos.  Óir is ann do marbhadh Conchubhar mac Maoilsheachlainn</span>
<lb n="5196"/><span>rí Midhe lé mac a dhearbhráthar féin .i. Murchadh</span>
<lb n="5197"/><span>mac Floinn tré mheabhail, agus rugadh a cheann as a adhnacal</span>
<lb n="5198"/><span>ar éigin ó Chluain Mic Nóis go Ceann Choradh lé Toirrdhealbhach</span>
<lb n="5199"/><span>Ó mBriain dia hAoine iar gCáisc, agus rugadh an</span>
<lb n="5200"/><span>ceann céadna ba thuaidh tar a ais go Cluain Mic Nóis san</span>
<lb n="5201"/><span>Domhnach ba neasa dhóibh, agus sin do thigheacht do mhíorbhailibh</span>
<lb n="5202"/><span>Chiaráin.</span></p>
<lb n="5203"/>
<lb n="5204"/><p><span>Is i bhflaitheas an Toirrdhealbhaigh-se do chuir Uilliam</span>
<lb n="5205"/><span>Rufus rí Sacsan fios i nÉirinn i gcoinne adhmaid do chead</span>
<lb n="5206"/><span>Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain ríogh nÉireann ré n-a chur ar</span>
<lb n="5207"/><span>cheann Halla Westminster Anno Domini 1098; agus an</span></p>
</div>
<pb n="296"/>
<div><lb n="5208"/><p><span>bhliadhain roimhe sin do hoirneadh an céideaspog i bPort</span>
<lb n="5209"/><span>Lairge, Malcus a ainm, ré Anselmus airdeaspóg Canterburie.</span>
<lb n="5210"/><span>Is fán am-so fuair Dearbhforgaill inghean Taidhg</span>
<lb n="5211"/><span>Mic Giolla Phádraig bean Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain ríogh</span>
<lb n="5212"/><span>urmhóir Éireann bás.  Da éis sin fuair Toirrdhealbhách Ó</span>
<lb n="5213"/><span>Briain ríogh urmhóir Éireann uile bás iar gcaitheamh dá</span>
<lb n="5214"/><span>bhliadhain déag i bhflaitheas dó.</span></p>
<lb n="5215"/>
<lb n="5216"/><p><span>Do ghabh Muircheartach mac Toirrdhealbhaigh mic Taidhg</span>
<lb n="5217"/><span>mic Briain Bhóraimhe ríoghacht Léithe Mogha is urmhóir</span>
<lb n="5218"/><span>Éireann uile fiche bliadhan.  Cailleach Dhé inghean Uí Éidhne</span>
<lb n="5219"/><span>máthair Mhuircheartaigh Uí Bhriain agus máthair Ruaidhrí Uí</span>
<lb n="5220"/><span>Chonchubhair.  Is 'n-a fhlaitheas do rinneadh na gníomha-so</span>
<lb n="5221"/><span>síos.  Ar dtús is é do bhronn Caiseal don Eaglais mar</span>
<lb n="5222"/><span>iodhbairt do Dhia is do Phádraig an chéidbhliadhain da</span>
<lb n="5223"/><span>fhlaitheas, an tan fá haois don Tighearna 1106; agus is</span>
<lb n="5224"/><span>fán am soin do bhí comhdháil choitcheann fhear nÉireann</span>
<lb n="5225"/><span>idir laoch is chléireach mar aon ré Muircheartach Ó</span>
<lb n="5226"/><span>Briain rí Leithe Mogha i bhFiadh Mic nAonghusa.  Ag so</span>
<lb n="5227"/><span>an líon do chléircibh do bhí san gcomhdháil sin, .i. Maolmuire</span>
<lb n="5228"/><span>Ó Dúnáin airdeaspog Mumhan is Ceallach mac</span>
<lb n="5229"/><span>Aodha comhorba Pádraig .i. biocáire genearálta an phríomáidh,</span>
<lb n="5230"/><span>is ochtar easpog, trí chéad is trí fichid sagart is</span>
<lb n="5231"/><span>seacht bhfichid deochan is iomad do chléircibh nach áirmhighthear</span>
<lb n="5232"/><span>ann so.  Do horduigheadh cheana reachta is dlighthe is nóis</span>
<lb n="5233"/><span>leo i gcill is i dtuaith.  Da éis sin fuair Maolmuire Ó</span>
<lb n="5234"/><span>Dúnáin airdeaspog na Mumhan bás.</span>
<lb n="5235"/></p>
</div>
<pb n="298"/>
<div><lb n="5236"/><p><span>XXVIII.</span></p>
<lb n="5237"/>
<lb n="5238"/><p><span>Is ré linn an Mhuircheartaigh-se fós do horduigheadh</span>
<lb n="5239"/><span>seanadh nó comhdháil choitcheann i nÉirinn i Ráith Breasail,</span>
<lb n="5240"/><span>an tan fá haois don Tighearna 1100, do réir sheinleabhair</span>
<lb n="5241"/><span>annálach eaglaise Chluana hEidhneach Fionntain i Laoighis,</span>
<lb n="5242"/><span>mar a gcuirthear síos na neithe prinnsiopálta do rinneadh</span>
<lb n="5243"/><span>san tseanadh soin; agus fá hé Giolla Easpuig easpog</span>
<lb n="5244"/><span>Luimnigh fá leagáid ón Phápa i nÉirinn an tan soin do</span>
<lb n="5245"/><span>b'arduachtarán ar an gcomhairle sin.  Ag so síos iomorro</span>
<lb n="5246"/><span>na neithe do horduigheadh innte:</span></p>
<lb n="5247"/>
<lb n="5248"/><p><span>Amhail do horduigheadh dá easpóg dhéag san leith theas</span>
<lb n="5249"/><span>do Shacsaibh um Chanterburie, is dá easpog dhéag san leith</span>
<lb n="5250"/><span>thuaidh um chathair Eborach, is mar sin do horduigheadh i</span>
<lb n="5251"/><span>Seanadh Rátha Breasail i nÉirinn, mar atá dá easpog dhéag</span>
<lb n="5252"/><span>i Leith Mogha is dá easpog dhéag i Leith Cuinn, is fós dá</span>
<lb n="5253"/><span>easpog san Midhe.  Is ann sa tseanadh-so tugadh cealla</span>
<lb n="5254"/><span>Éireann go comhlán do na heaspogaibh gan cur na cíos do</span>
<lb n="5255"/><span>bheith ag flaithibh tuaithe orra go bráth.  Is ann fós do</span>
<lb n="5256"/><span>horduigheadh faircheadha nó dioceses easpog na hÉireann.</span>
<lb n="5257"/><span>Ag so líon easpog Leithe Cuinn: seisear i gCúigeadh Uladh</span>
<lb n="5258"/><span>is an príomháidh d'áireamh orra, cúigear i gCúigeadh Chonnacht</span>
<lb n="5259"/><span>is dias san Mhidhe.  Gonadh é sin comhlíonadh dá easpog</span>
<lb n="5260"/><span>dhéag Leithe Cuinn i n-éagmais an phríomháidh.  Ag so</span>
<lb n="5261"/><span>cathaoire Chúigidh Uladh, mar atá Ard Macha ag airdeaspog</span>
<lb n="5262"/><span>Ard Macha is príomháid ós easpogaibh Éireann uile, Clochar,</span>
<lb n="5263"/><span>Ard Sratha, Doire, Cuinneire, is Dún dá Leathghlas;</span>
<lb n="5264"/><span>cathaoire Midhe, Daimhliag is Cluain Ioraird; cathaoire</span>
<lb n="5265"/><span>Chúigidh Chonnacht .i. Tuaim dá Ghualann, Cluain Fearta</span>
<lb n="5266"/><span>Bréanainn, Conga, Cill Aladh is Ard Charna.  Cathaoire</span>
<lb n="5267"/><span>Mumhan, Caiseal ag airdeaspog Leithe Mogha, Lios Mór nó</span></p>
</div>
<pb n="300"/>
<div><lb n="5268"/><p><span>Port Lairge, Corcach, Ráith Mhaighe deisceirt, Luimneach,</span>
<lb n="5269"/><span>Cill Dálua, Imleach Iobhair.  Ag sin na seacht gcathaoire</span>
<lb n="5270"/><span>do horduigheadh san Mhumhain san tseanadh soin.  Cúig</span>
<lb n="5271"/><span>cathaoire i Laighnibh, Cill Chainnigh, Leithghlinn, Cill Dara,</span>
<lb n="5272"/><span>Gleann dá Loch, Fearna nó Loch Garman.  Cuirthear na cúig</span>
<lb n="5273"/><span>cathaoire sin i gceann  na seacht gcathaoireach atá san</span>
<lb n="5274"/><span>Mhumhain go ndéinid dá chathaoir dhéag i Leith Mogha.  Is uime</span>
<lb n="5275"/><span>nach áirmhighthear Áth Cliath annso, do bhrígh nachar ghnáth leis</span>
<lb n="5276"/><span>grádha do ghlacadh acht ó airdeaspog Canterburie i Sacsaibh.</span></p>
<lb n="5277"/>
<lb n="5278"/><p><span>Adeir Hanmer go bréagach go raibhe cur ag airdeaspog</span>
<lb n="5279"/><span>Canterburie ar chléir Éireann ó aimsir Augustine manach</span>
<lb n="5280"/><span>go Gabháltas Gall.  Óir ní bhfuighbhe go raibhe cur ag</span>
<lb n="5281"/><span>préaláidibh Canterburie ar chléir Éireann acht ré linn</span>
<lb n="5282"/><span>Lanfrancus Ranulphus is Anselmus; agus an tan soin</span>
<lb n="5283"/><span>féin is iad drong do chléir Éireann ar a raibhe cur aca,</span>
<lb n="5284"/><span>cliar Átha Cliath, Phuirt Lairge, Locha Garman is Luimnigh,</span>
<lb n="5285"/><span>táinig do shlioct iarmhair na Lochlonnach da ngairthí Normani,</span>
<lb n="5286"/><span>agus is tré chomhmbáidh ré lucht na Normandie táinig uatha</span>
<lb n="5287"/><span>féin tugadar na préaláide do bhí sna háitibh sin cur is</span>
<lb n="5288"/><span>ceannas ag airdeaspog Canterburie orra féin, mar is</span>
<lb n="5289"/><span>follus as an leabhrán do scríobh Doctúir Usser, ar n-a</span>
<lb n="5290"/><span>mheas dóibh dá ndeachadh an ní ar thogha an phobail idir siad</span>
<lb n="5291"/><span>féin is aon do Ghaedhealaibh do bhiadh ag iarraidh an chéime</span>
<lb n="5292"/><span>chéadna, nach biadh comhthrom aca-san, do bhrígh go mbiadh</span>
<lb n="5293"/><span>ní-sa mhó do ghuth an phobail ré toghadh an Ghaedhil seoch aoin</span>
<lb n="5294"/><span>aca-san.</span></p>
<lb n="5295"/>
<lb n="5296"/><p><span>Measaim, ma tá nach cuireann an seinleabhar síos é,</span>
<lb n="5297"/><span>gurab seisear easpog do bhí san Mumhain, is seisear i</span>
<lb n="5298"/><span>Laighnibh is Airdeaspog Caisil ós a gcionn uile mar airdphréaláid</span>
<lb n="5299"/><span>ós cionn Leithe Mogha ar lorg an ardfhlaithis</span>
<lb n="5300"/><span>temporálta, amhail adubhramar thuas ag labhairt ar an</span>
<lb n="5301"/><span>ní-se i bhflaitheas Laoghaire.</span>
<lb n="5302"/></p>
</div>
<pb n="302"/>
<div><lb n="5303"/><p><span>Ag so síos do na faircheadhaibh nó do na dioséisibh is</span>
<lb n="5304"/><span>da dteorannaibh amhail do horduigheadh san tSeanadh-so</span>
<lb n="5305"/><span>Rátha Breasail.</span></p>
<lb n="5306"/>
<lb n="5307"/><p><span>Fairche airdeaspuig Arda Macha, ó Shliabh Breagh go</span>
<lb n="5308"/><span>Cuaille Ciannachta is ó Bhior go hAbhainn Mhóir.</span></p>
<lb n="5309"/>
<lb n="5310"/><p><span>Fairche Chlochair, ó Abhainn Mhóir go Gabhail Liuin agus</span>
<lb n="5311"/><span>ó Shliabh Beatha go Sliabh Largha.</span></p>
<lb n="5312"/>
<lb n="5313"/><p><span>Fairche Arda Sratha, ó Shliabh Largha go Carn nGlais is</span>
<lb n="5314"/><span>ó Loch Chraoi go Binn Fhoibhne.</span></p>
<lb n="5315"/>
<lb n="5316"/><p><span>Fairche easpuig Doire nó Rátha Both, ó Eas Ruaidh go</span>
<lb n="5317"/><span>Sruibh Broin is ó Charn nGlais go Sruibh Broin.</span></p>
<lb n="5318"/>
<lb n="5319"/><p><span>Fairche easpuig Cuinnire, ó Bhinn Fhoibhne go Torbhuirg,</span>
<lb n="5320"/><span>is ó Phort Murbhoilg go hOllorbha go Cuan Snámha hAidhne,</span>
<lb n="5321"/><span>is ó Ghlionn Ríogh go Colbha nGearmainn.</span></p>
<lb n="5322"/>
<lb n="5323"/><p><span>Fairche easpuig Dúin dá Leathghlas, ní faghthar san</span>
<lb n="5324"/><span>tseinleabhar a teorainn.</span></p>
<lb n="5325"/>
<lb n="5326"/><p><span>Fairche easpuig Daimhliag, ó Shliabh Breagh go Carn Dúin</span>
<lb n="5327"/><span>Cuair is ó Lochán na hImrime soir go fairrge.</span></p>
<lb n="5328"/>
<lb n="5329"/><p><span>Fairche Chluana hIoraird, ó Chlochán siar go Sionainn is</span>
<lb n="5330"/><span>ó Iubhar Coillte go Cluain Conaire.</span></p>
<lb n="5331"/>
<lb n="5332"/><p><span>Fairche Chluana Fearta, ó Shionainn go Buirinn is ó</span>
<lb n="5333"/><span>Echtghe go Succa.</span></p>
<lb n="5334"/>
<lb n="5335"/><p><span>Fairche Thuama, ó Shucca go hArd Charna is ó Áth an</span>
<lb n="5336"/><span>Tearmainn go Sionainn.</span></p>
<lb n="5337"/>
<lb n="5338"/><p><span>Fairche Chonga, ó Abhainn Ó mBriuin budh thuaidh go Néimhthinn</span>
<lb n="5339"/><span>is ó Áth an Tearmainn siar go fairrge.</span></p>
<lb n="5340"/>
<lb n="5341"/><p><span>Fairche Chille hAladh, ó Neimhthinn go hEas Ruaidh is ó</span>
<lb n="5342"/><span>Chill Airdbhile go Sraith an Fhearainn.</span></p>
<lb n="5343"/>
<lb n="5344"/><p><span>Fairche Arda Carna nó Ardachadh, ó Ard Charna go Sliabh</span>
<lb n="5345"/><span>an Iarainn is ó Chéis Choruinn go hIobhar Coilltéan.  Ma's</span>
<lb n="5346"/><span>aontach cliar Chonnacht ar an roinn-se is toil linne í, agus</span></p>
</div>
<pb n="304"/>
<div><lb n="5347"/><p><span>muna n-aontuighid bíodh ar an roinn is toil leo; agus is</span>
<lb n="5348"/><span>maith linne an roinn is maith leo-san, acht amháin nach biaidh</span>
<lb n="5349"/><span>i gConnachtaibh acht chúig easpuig.</span></p>
<lb n="5350"/>
<lb n="5351"/><p><span>Fairche airdeaspuig Caisil, ó Shliabh Eibhlinne go Siuir</span>
<lb n="5352"/><span>is ó Chnámhchoill ag Tiobraid Árann go Gréin Airbh soir</span>
<lb n="5353"/><span>.i. Cros Ghréine.</span></p>
<lb n="5354"/>
<lb n="5355"/><p><span>Fairche Leasa Móir nó Phuirt Lairge, ó Mhíleadhach ar</span>
<lb n="5356"/><span>bruach na Bearbha ag Cumar na dtrí nUisceadh go Corcaigh</span>
<lb n="5357"/><span>agus ó Shiuir budh dheas go fairrge.</span></p>
<lb n="5358"/>
<lb n="5359"/><p><span>Fairche Chorcaighe, ó Chorcaigh go Carn Uí Néid is ó</span>
<lb n="5360"/><span>Abhainn Mhóir budh dheas go fairrge.</span></p>
<lb n="5361"/>
<lb n="5362"/><p><span>Fairche Ráth Mhaighe deisceirt ó Bhaoi Bhéirre go Ceann</span>
<lb n="5363"/><span>mBeara is ó Fhéil go Dairbhre.</span></p>
<lb n="5364"/>
<lb n="5365"/><p><span>Fairche Chille Dálua, ó Shlighe Dhála go Léim Chon</span>
<lb n="5366"/><span>gCulainn, is ó Echtghe go Sliabh Uidhe an Ríogh, is ó Shliabh</span>
<lb n="5367"/><span>Uidhe an Ríogh go Sliabh Caoin nó Gleann Caoin.</span></p>
<lb n="5368"/>
<lb n="5369"/><p><span>Fairche Luimnigh, an Mhaoilchearn soir, Áth ar Choinne,</span>
<lb n="5370"/><span>Lodan is Loch Gair, is an Laitheach Mhór ó Áine siar, is Ard</span>
<lb n="5371"/><span>Pádraig budh dheas, is Bealach Feabhradh is Tulach Léis, Féil</span>
<lb n="5372"/><span>siar, is Tairbiort, is Cuinche i dTuadhmhumhain, is Crossa i</span>
<lb n="5373"/><span>Sliabh Uidhe an Ríogh, is Dubhabhann.  Gibé tí tar na teorannaibh-</span>
<lb n="5374"/><span>se is tar sárughadh an Choimdhe is Pheadair apstail</span>
<lb n="5375"/><span>is Naomh Pádraig is a chomhorba is na heagailse Críostaidhe</span>
<lb n="5376"/><span>thig sé; agus is é teampull Muire i Luimneach a príomheaglais.</span></p>
<lb n="5377"/>
<lb n="5378"/><p><span>Fairche Imligh Iobhair, ó Chluain Caoin go hAbhainn Mhóir</span>
<lb n="5379"/><span>is ó Chnámhchoill ag Tiobrad Árann go hAbhainn Ealla.</span></p>
<lb n="5380"/>
<lb n="5381"/><p><span>Fairche Chille Cainnigh, ó Shliabh Bladhma go Míleadhach</span>
<lb n="5382"/><span>is ó Ghréin Airbh go Sliabh Mairge.</span></p>
<lb n="5383"/>
<lb n="5384"/><p><span>Fairche Leithghlinne, ó Shliabh Bladhma go Sliabh Uidhe</span>
<lb n="5385"/><span>Laighean, is ó Shliabh Mairge go Bealach Carcrach, is ó</span>
<lb n="5386"/><span>Bhealach Mughna go Teach Moling go n-a thearmonn.</span>
<lb n="5387"/></p>
</div>
<pb n="306"/>
<div><lb n="5388"/><p><span>Fairche Chille Dara, ó Ros Fionnghlaise go Nás Laighean,</span>
<lb n="5389"/><span>is ó Nás go Cumar Chluana hIoraird is go Sléibhthibh Ghlinne</span>
<lb n="5390"/><span>dá Loch.</span></p>
<lb n="5391"/>
<lb n="5392"/><p><span>Fairche Ghlinne dá Loch ó Ghrianóig go Beig-Éirinn is ó</span>
<lb n="5393"/><span>Nás go Reachruinn.</span></p>
<lb n="5394"/>
<lb n="5395"/><p><span>Fairche Fhearna nó Locha Garman ó Bheig-Éirinn go</span>
<lb n="5396"/><span>Míleadhach don leith thiar don Bhearbha, is ó Shliabh Uidhe</span>
<lb n="5397"/><span>Laighean budh dheas go muir; agus ma aontuighid cliar</span>
<lb n="5398"/><span>Laighean sin is toil linne é, acht nach biaidh acht chúig easpuig</span>
<lb n="5399"/><span>aca.</span></p>
<lb n="5400"/>
<lb n="5401"/><p><span>Beannacht an Choimdhe is Pheadair apstail is Naomh</span>
<lb n="5402"/><span>Pádraig ar gach n-easpog don chúigear ar fhichid-se nach</span>
<lb n="5403"/><span>biaidh Cáisc gan ola do choisreagadh.</span></p>
<lb n="5404"/>
<lb n="5405"/><p><span>Et multa alia bona statuta sunt in hac sancta synodo</span>
<lb n="5406"/><span>quae hic non scripsimus propter brevitatem.</span></p>
<lb n="5407"/>
<lb n="5408"/><p><span> chomhorba Peadair is a leagáide .i. Giolla Easpuig</span>
<lb n="5409"/><span>easpog Luimnigh,</span></p>
<lb n="5410"/>
<lb n="5411"/><p><span> Ghiolla Ceallaigh comhorba Pádraig is príomháidh</span>
<lb n="5412"/><span>Éireann,</span></p>
<lb n="5413"/>
<lb n="5414"/><p><span> Mhaoilíosa Uí Ainmire airdeaspuig Caisil,</span></p>
<lb n="5415"/>
<lb n="5416"/><p><span>Crosa na n-uile easpog is na n-uile laoch is chléireach</span>
<lb n="5417"/><span>do bhí san tseanadh naomhtha-so Rátha Breasail ar an tí</span>
<lb n="5418"/><span>thiocfas tar na horduighthibh-se, agus a mallacht uile ar gach</span>
<lb n="5419"/><span>n-aon thiocfas 'n-a n-aghaidh.</span>
<lb n="5420"/></p>
</div>
<pb n="308"/>
<div><lb n="5421"/><p><span>XXIX.</span></p>
<lb n="5422"/>
<lb n="5423"/><p><span>Léaghthar i gcroinic Hackluite an tan do bhí Muircheartach</span>
<lb n="5424"/><span>Ó Briain i gceannas Éireann gur chuireadar lucht na</span>
<lb n="5425"/><span>nOiléan teachta 'n-a dháil ag a iarraidh air duine éigin da</span>
<lb n="5426"/><span>bhráithribh .i. don fhuil ríoghdha do chur i gceannas feadhna</span>
<lb n="5427"/><span>ós cionn na nOiléan an feadh do bhiadh Olanus nó Amhlaoibh</span>
<lb n="5428"/><span>mac Gothfruidh don leith istigh d'aois, an tí dar dhual bheith</span>
<lb n="5429"/><span>'n-a rígh ar na hOiléanaibh; agus do chuir Muircheartach</span>
<lb n="5430"/><span>duine uasal da chine féin dar bh'ainm Domhnall mac Taidhg</span>
<lb n="5431"/><span>Uí Bhriain ós a gcionn, agus do ghabh a gceannus trí</span>
<lb n="5432"/><span>bliadhna gur ghabh ag déanamh anfhlaithis orra; agus do</span>
<lb n="5433"/><span>díbreadh tríd sin lé lucht na nOiléan go hÉirinn tar a</span>
<lb n="5434"/><span>ais é.</span></p>
<lb n="5435"/>
<lb n="5436"/><p><span>Léaghthar ag an ughdar gcéadna gur chuir Maghnus mac</span>
<lb n="5437"/><span>Amhlaoibh mic Arailt do bhí 'n-a rígh ar an Noruaegia</span>
<lb n="5438"/><span>teachta go Muircheartach Ó mBriain is a bhróga féin leo ag</span>
<lb n="5439"/><span>a fhógradh do Mhuircheartach na bróga d'iomchar ar a</span>
<lb n="5440"/><span>ghuailnibh; agus ar dteacht do na teachtaibh do láthair, nochtaid</span>
<lb n="5441"/><span>a dtoisc dó.  Gabhais Muircheartach na bróga uatha is</span>
<lb n="5442"/><span>cuiris ar a ghuailnibh iad; agus ar n-a fhaicsin sin do na</span>
<lb n="5443"/><span>huaislibh do bhí 'n-a fhochair do ghabh fearg mhór iad, is</span>
<lb n="5444"/><span>do-bheirid aithbhear dó trés an ní sin do dhéanamh.  "Is fearr</span>
<lb n="5445"/><span>liom-sa," ar Muircheartach, "so do dhéanamh ioná Maghnus</span>
<lb n="5446"/><span>d'argain aonchúigeadh i nÉirinn."  Ollmhuighthear da éis</span>
<lb n="5447"/><span>sin cabhlach mór lé Maghnus, is triallais d'ionnsuighe na</span>
<lb n="5448"/><span>hÉireann ón Noruaegia ré dochar is ré díoth do dhéanamh</span>
<lb n="5449"/><span>di, agus ar dteacht i ngar na hÉireann dó, tig féin is</span>
<lb n="5450"/><span>beann don chabhlach i dtir tré iomad deithbhire ré díbhfeirg</span>
<lb n="5451"/><span>do dhéanamh; agus ar rochtain i dtír dhóibh tarla lucht na</span>
<lb n="5452"/><span>críche i n-oirchill rompa; agus ar rochtain i dtír do Mhaghnus</span>
<lb n="5453"/><span>go n-a shluaghbhuidhin lingid lucht na críche orra; agus marbhthar</span>
<lb n="5454"/><span>Maghnus go n-a shluagh san turas soin; agus ar n-a</span></p>
</div>
<pb n="310"/>
<div><lb n="5455"/><p><span>chlos don chabhlach do bhí 'n-a dhiaidh gur marbhadh Maghnus</span>
<lb n="5456"/><span>fá taoiseach dóibh, tillid tar a n-ais don Noruaegia.</span></p>
<lb n="5457"/>
<lb n="5458"/><p><span>An Muircheartach-so Ó Briain atáimíd do luadh, iar</span>
<lb n="5459"/><span>gcaitheamh chúig mbliadhan i dtreabhluid dó, fuair bás</span>
<lb n="5460"/><span>aithrigheach i nArd Macha, is do hadhnaiceadh i gCill Dálua</span>
<lb n="5461"/><span>é san dteampull mhór.</span></p>
<lb n="5462"/>
<lb n="5463"/><p><span>Do ghabh Toirrdhealbhach Mór mac Ruaidhrí Uí Chonchubhair</span>
<lb n="5464"/><span>ceannas urmhóir Éireann d'éis Mhuircheartaigh Uí Bhriain</span>
<lb n="5465"/><span>ar feadh fhichead bliadhan.  Is 'n-a fhlaitheas do rinneadh na</span>
<lb n="5466"/><span>gníomha-so síos.  Is leis an Toirrdhealbhach-so tógbhadh trí</span>
<lb n="5467"/><span>príomhdhroichid i gConnachtaibh .i. droichead Átha Luain is</span>
<lb n="5468"/><span>droichead Átha Cróchdha ar Sionainn agus droichead Dún</span>
<lb n="5469"/><span>Leoghdha ar Succa.  Sluaigheadh leis an dToirrdhealbhach-so</span>
<lb n="5470"/><span>don Mhumhain, gur hairgeadh Caiseal is Ard Fhionáin leis;</span>
<lb n="5471"/><span>agus ar mbeith ag dul do chreachadh Arda Fionáin dó,</span>
<lb n="5472"/><span>táinig drong don Mhumhain fá dheireadh an tsluaigh is do</span>
<lb n="5473"/><span>marbhadh leo Aodh O hEidhin rí Ó bhFiachrach is Muireadhach</span>
<lb n="5474"/><span>Ó Flaithbheartaigh rí iarthair Chonnacht is iomad do dhaoinibh</span>
<lb n="5475"/><span>uaisle oile nach áirmhighthear annso.</span></p>
<lb n="5476"/>
<lb n="5477"/><p><span>Da éis sin do chuaidh an Toirrdhealbhach-so go sluagh</span>
<lb n="5478"/><span>líonmhar leis ar muir is ar tír go Corcaigh, agus gabhais</span>
<lb n="5479"/><span>ag argain Mhumhan uile; agus do roinn an Mhumhain 'n-a</span>
<lb n="5480"/><span>dhá leath, agus tug an leath theas do Dhonnchadh mac Carrthaigh</span>
<lb n="5481"/><span>is an leath thuaidh do Chonchubhar Ó mBriain, agus rug</span>
<lb n="5482"/><span>tríochad i ngiall leis uatha araon.  Is fán am-so do beannuigheadh</span>
<lb n="5483"/><span>teampull Cormaic i gCaiseal maille ré hiomad</span>
<lb n="5484"/><span>do chléircibh is d'uaislibh na hÉireann do bheith ann, aois</span>
<lb n="5485"/><span>an Tighearna an tan soin 1134.  Da éis sin do marbhadh</span>
<lb n="5486"/><span>Cormac mac Carrthaigh rí Mumhan i bhfeill lé Toirrdhealbhach</span>
<lb n="5487"/><span>Ó mBriain .i. a chliamhain féin is a cháirdeas Críost; agus</span>
<lb n="5488"/><span>fuair Maolmaodhóg .i. Malachias, do bhí n-a airdeaspog</span>
<lb n="5489"/><span>Éireann is Alban, bás, aois an Tighearna an tan soin 1135.</span>
<lb n="5490"/><span>Sluagheadh lé Toirrdhealbhach Ó Chonchubhair arís don Mhumhain</span>
<lb n="5491"/><span>maille ré neart Connacht, Laighean, na Midhe is Fhear</span></p>
</div>
<pb n="312"/>
<div><lb n="5492"/><p><span>dTeabhtha is Ruarcach, go dtugsat saorchuairt na Mumhan</span>
<lb n="5493"/><span>go rángadar Gleann Maghair, go dtarla dhóibh ann sin</span>
<lb n="5494"/><span>Toirrdhealbhach Ó Briain rí Mumhan agus mac Conchubhair</span>
<lb n="5495"/><span>Uí Bhriain go bhfearaibh Mumhan maille riú.  Trí catha ba</span>
<lb n="5496"/><span>headh á líon.  Fearthair Cath Móna Móire eatorra, gur</span>
<lb n="5497"/><span>briseadh do Dhál gCais is d'fhearaibh Mumhan ann, go</span>
<lb n="5498"/><span>ndeachaidh tar áireamh ar thuit díobh.  Do hionnarbadh</span>
<lb n="5499"/><span>Toirrdhealbhach Ó Briain go Tír Eoghain, is do roinn</span>
<lb n="5500"/><span>Toirrdhealbhach Ó Conchubhair an Mhumhain idir Thadhg Ó mBriain</span>
<lb n="5501"/><span>is Diarmaid mac Cormaic mic Carrthaigh.</span></p>
<lb n="5502"/>
<lb n="5503"/><p><span>Is grod da éis sin go bhfuair Toirrdhealbhach Ó Chonchubhair</span>
<lb n="5504"/><span>rí urmhóir Éireann bás, agus ocht mbliadhna is trí</span>
<lb n="5505"/><span>fichid do b'aois dó an tan soin, gur hadhnaiceadh ag altóir</span>
<lb n="5506"/><span>mhóir Chiaráin i gCluain Mic Nóis é, agus is mór an</span>
<lb n="5507"/><span>leagáid d'fhágaibh ag an gcléir ar a anam, mar atá dá</span>
<lb n="5508"/><span>fhichid ar chúig céad uinge d'ór, is dá fhichid marg d'airgead,</span>
<lb n="5509"/><span>is a rabhadar do sheoidibh uile aige idir chorn is chloich</span>
<lb n="5510"/><span>n-uasail, idir eachaibh is spréidh, éadach, fhithchill is bhrannuibh,</span>
<lb n="5511"/><span>bhogha is bholgán soighead, stabhall is arm; is do orduigh féin</span>
<lb n="5512"/><span>cuid gach cille do roinn do réir uird ar gach cill díobh fá</span>
<lb n="5513"/><span>seach.  Is fán am-so fuair Tadhg Ó Longargáin easpog</span>
<lb n="5514"/><span>Chille Dálua bás.</span></p>
<lb n="5515"/>
<lb n="5516"/><p><span>Do ghabh Muircheartach mac Néill mic Lochloinn flaitheas</span>
<lb n="5517"/><span>Leithe Cuinn is urmhóir Éireann ocht mbliadhna déag, gur</span>
<lb n="5518"/><span>thuit lé fearaibh Fearnmhaighe is leis Ó mBriuin.  Agus is</span>
<lb n="5519"/><span>san seachtmhadh bliadhain do fhlaitheas an fhir-se do commóradh</span>
<lb n="5520"/><span>comhdháil agus comhairle choitcheann eagailse Éireann i</span>
<lb n="5521"/><span>gCeanannus na Midhe an tan fá haois don Tighearna 1152,</span>
<lb n="5522"/><span>ré foillsiughadh an chreidimh Chatoilice is ré n-a ghlanadh, is</span>
<lb n="5523"/><span>ré ceartughadh béas an phobail, is ré hoirneadh ceathrar</span>
<lb n="5524"/><span>n-airdeaspog, is ré cheithre pallia do dháil dóibh.  Óir ní</span></p>
</div>
<pb n="314"/>
<div><lb n="5525"/><p><span>raibhe roimhe sin i nÉirinn acht dá airdeaspog, mar atá</span>
<lb n="5526"/><span>príomháidh Arda Macha is airdeaspog Caisil.  Agus is iad</span>
<lb n="5527"/><span>fá harduachtaráin ar an gcomhairle sin ón Phápa, Giolla </span>
<lb n="5528"/><span>Críost Ó Conairce Easpog Leasa Móir is ceann manach</span>
<lb n="5529"/><span>Éireann 'n-a leagáid, is cairdionál mar aon ris dar bh'ainm</span>
<lb n="5530"/><span>Ioannes Papiron do dhéanamh riaghlaighthe is orduighthe i</span>
<lb n="5531"/><span>nÉirinn, is do dhéanamh neithe ba measa lé hÉirinn ioná sin,</span>
<lb n="5532"/><span>mar atá dáil cheithre pallia.  Óir do ba lór lé hÉirinn</span>
<lb n="5533"/><span>pallium i nArd Macha is pallium i gCaiseal, agus go</span>
<lb n="5534"/><span>háirithe is tar sárughadh eagailse Arda Macha is Dúin dá</span>
<lb n="5535"/><span>Leathghlas tugadh amach acht pallium i nArd Macha is</span>
<lb n="5536"/><span>pallium i gCaiseal, amhail nochtas seinleabhar annálach</span>
<lb n="5537"/><span>eagailse Chluana hEidhneach i Laoighis é, lé gcuirthear suim</span>
<lb n="5538"/><span>na comhairle-se síos.</span></p>
<lb n="5539"/>
<lb n="5540"/><p><span>Iar suidhe iomorro san chomhairle dhóibh, do rinneadh</span>
<lb n="5541"/><span>orduighthe is nóis somholta leo ar dháil na gceathra pallia-so.</span>
<lb n="5542"/><span>Ag so síos briathra an tseinleabhair iris do scríobhadh</span>
<lb n="5543"/><span>i gCluain Eidhneach Fionntain i Laoighis.</span></p>
<lb n="5544"/>
<lb n="5545"/><p><span>M.c.l.2 anno ab Incarnatione Domini nostri Iesu</span>
<lb n="5546"/><span>Christi, bissextili et embolismali anno, Nobile Concilium</span>
<lb n="5547"/><span>in vernali tempore ad Dominicam "Laetare Ierusalem"</span>
<lb n="5548"/><span>apud Ceanannns celebratum fuit, in quo Presidens Dominus</span>
<lb n="5549"/><span>Iohannes Cardinalis Presbiter Beati Laurentii in</span>
<lb n="5550"/><span>Damasco inter viginti duos episcopos et quinque electos</span>
<lb n="5551"/><span>et inter tot Abbates et Priores, ex parte Beatorum Apostolorum</span>
<lb n="5552"/><span>Petri et Pauli et Domini Apostolici Eugenii,</span>
<lb n="5553"/><span>simoniam et usuram omnibus modis extirpavit et damnavit,</span>
<lb n="5554"/><span>et decimas dandas Apostolica auctoritate praecepit.</span>
<lb n="5555"/><span>Quattuor pallia quattuor Archiepiscopis Hiberniae, Dublinensi</span>
<lb n="5556"/><span>Caselensi Tuamensi Armachano tradidit.  Insuper</span>
<lb n="5557"/><span>Armachanum archiepiscopum in primatem super alios</span></p>
</div>
<pb n="316"/>
<div><lb n="5558"/><p><span>prout decuit ordinavit.  Qui etiam Ioannes Cardinalis</span>
<lb n="5559"/><span>protinus post peractum Concilium iter arripuit et nono</span>
<lb n="5560"/><span>KaIendas Aprilis transfretavit.  Hi sunt episcopi qui</span>
<lb n="5561"/><span>huic Concilio interfuerunt .i. Giolla Críost Ó Conairce</span>
<lb n="5562"/><span>easpog Leasa Móir, leagáid an Phápa i nÉirinn;</span>
<lb n="5563"/><span>Giolla Mac Liag comhorba Pádraig is príomháidh Éireann;</span>
<lb n="5564"/><span>Domhnall Ó Longargáin airdeaspog Mumhan; Gréine</span>
<lb n="5565"/><span>easpog Átha Cliath; Giolla na Naomh Laighneach easpog</span>
<lb n="5566"/><span>Glinne dá Loch; Dúnghal Ó Caolluidhe easpog Leithghlinne;</span>
<lb n="5567"/><span>Toistius easpog Phuirt Lairge; Domhnall O</span>
<lb n="5568"/><span>Foghartaigh biocáire genearálta easpuig Osruighe; Fionn</span>
<lb n="5569"/><span>mac Cianáin easpog Chille Dara: Giolla an Choimdheadh</span>
<lb n="5570"/><span>Ó hArdmhaoil, biocáire easpuig Imligh; Giolla Aodha</span>
<lb n="5571"/><span>Ó Maighin, easpog Corcaighe; Mac Rónáin comhorba</span>
<lb n="5572"/><span>Bréanainn easpog Ciarraidhe; Torgestius easpog</span>
<lb n="5573"/><span>Luimnigh; Muircheartach Ó Maoilidhir easpog Cluana Mic</span>
<lb n="5574"/><span>Nóis; Maoilíosa Ó Connachtáin easpog oirthir Chonnacht;</span>
<lb n="5575"/><span>Ua Rudáin easpog Luighne; Mac Craith Ó Mugróin easpog</span>
<lb n="5576"/><span>Conmhaicne; Etras Ó Miodhcháin easpog Chluana hIoraird;</span>
<lb n="5577"/><span>Tuathal Ó Connachtaigh easpog Ó mBriuin; Muireadhach Ó</span>
<lb n="5578"/><span>Cobhthaigh easpog Chinéil nEoghain; Maolpádraig Ó Bánáin</span>
<lb n="5579"/><span>easpog Dál nAruidhe; Maoilíosa mac an Chléirigh Chuirr</span>
<lb n="5580"/><span>easpog Uladh.  I bPríd Nóin Mhárta do forbadh an</span>
<lb n="5581"/><span>seanadh-so, mar ar ceartuigheadh is mar ar horduigheadh</span>
<lb n="5582"/><span>eapogóideachta Éireann.</span></p>
<lb n="5583"/>
<lb n="5584"/><p><span>Iar gcríochnughadh na comhairle sin fuair Domhnall Ó</span>
<lb n="5585"/><span>Longargáin, airdeaspog Mumhan bás; agus sealad aimsire</span>
<lb n="5586"/><span>da éis sin fuair Muircheartach mac Néill do bhí</span>
<lb n="5587"/><span>ag gabháil cheannais Leithe Cuinn is urmhóir Éireann an</span>
<lb n="5588"/><span>tan soin bás - a mharbhadh lé fearaibh Fearnmhaighe agus</span>
<lb n="5589"/><span>leis Ó mBriuin, amhail adubhramar thuas.</span>
<lb n="5590"/></p>
</div>
<pb n="318"/>
<div><lb n="5591"/><p><span>XXX.</span></p>
<lb n="5592"/>
<lb n="5593"/><p><span>Do ghabh Ruaidhrí O Conchubhair ceannas Connacht is</span>
<lb n="5594"/><span>urmhóir Leithe Cuinn, do bhrígh gur ghiall rí Oirghiall rí</span>
<lb n="5595"/><span>Midhe is rí Bréithfne dhó, agus fós gairmthear rí Éireann</span>
<lb n="5596"/><span>uile dhe san seanchus.  Gidheadh ní raibhe acht rí go bhfreasabhra</span>
<lb n="5597"/><span>ann, mar atá rí ag a raibhe mórán d'uaislibh</span>
<lb n="5598"/><span>Éireann ag cur 'n-a aghaidh fá fhlaitheas Éireann do</span>
<lb n="5599"/><span>bheith 'n-a sheilbh.  Agus is ré linn Ruaidhrí Uí Chonchubhair</span>
<lb n="5600"/><span>do bheith i gceannas mar sin do chuir bean Tighearnáin</span>
<lb n="5601"/><span>Chaoich Uí Ruairc (Dearbhforgaill fá hainm dhi is fá hinghean</span>
<lb n="5602"/><span>do Mhurchadh mac Floinn rí Midhe í, agus nochar bh'í bean</span>
<lb n="5603"/><span>ríogh Midhe í, amhail adeir Cambrens) teachta ós íseal go</span>
<lb n="5604"/><span>Diarmaid Mac Murchadha aga iarraidh air teacht 'n-a coinne</span>
<lb n="5605"/><span>féin da breith leis ó Thighearnán mar mhnaoi dhó féin, agus</span>
<lb n="5606"/><span>adubhairt ris na teachtaibh a nochtadh do Dhiarmaid go</span>
<lb n="5607"/><span>ndeachaidh Tighearnán ar turas go huaimh Purgadóra</span>
<lb n="5608"/><span>Pádraig, agus mar sin go bhfuighbheadh seisean uain is</span>
<lb n="5609"/><span>uaigneas ar í féin do bhreith leis i Laighnibh.  Do bhí</span>
<lb n="5610"/><span>iomorro cumann mímhéine eatorra ré cian do bhliadhnaibh</span>
<lb n="5611"/><span>roimhe sin.</span></p>
<lb n="5612"/>
<lb n="5613"/><p><span>Dála Dhiarmada ar rochtain na scéal soin chuige,</span>
<lb n="5614"/><span>triallais go héascaidh d'fhios na mná go sluaghbhuidhin</span>
<lb n="5615"/><span>mharcach 'n-a fhochair; agus ar rochtain mar a raibhe an</span>
<lb n="5616"/><span>bhean dó, tug fá deara a tógbháil ar cúlaibh marcaigh;</span>
<lb n="5617"/><span>agus leis sin guilis is screadais an bhean go cealgach,</span>
<lb n="5618"/><span>mar gurab ar éigin do-bhéaradh Diarmaid leis í; agus</span>
<lb n="5619"/><span>tillis lé mar sin go Laighnibh tar a ais.  Iomthúsa</span>
<lb n="5620"/><span>Thighearnáin, iar dtigheacht tar ais don Bhréithfne dhó, is iar </span>
<lb n="5621"/><span>n-a chlos gurab dá haimhdheoin rugadh a bhean uaidh, éagcaoinis</span>
<lb n="5622"/><span>an ainbheart soin lé Ruaidhrí Ó Conchubhair is lé</span>
<lb n="5623"/><span>n-a cháirdibh ar cheana.</span>
<lb n="5624"/></p>
</div>
<pb n="320"/>
<div><lb n="5625"/><p><span>Chuiris Ruaidhrí leis sin cruinniughadh ar fhearaibh Chonnacht,</span>
<lb n="5626"/><span>Bhréithfne Oirghialla is Midhe, agus triallais do lot</span>
<lb n="5627"/><span>Laighean go sluagh líonmhar maille ris i ndíoghail an mhíghníomha</span>
<lb n="5628"/><span>soin do rinne Diarmaid.</span></p>
<lb n="5629"/>
<lb n="5630"/><p><span>Ar n-a chlos do Dhiarmaid Ruaidhrí do bheith ag teacht</span>
<lb n="5631"/><span>do lot Laighean, cuiris cruinniughadh is coimhthionól ar</span>
<lb n="5632"/><span>uaislibh Laighean as gach leith, agus ar rochtain go haonláthair</span>
<lb n="5633"/><span>dhóibh, do b'é a bhfreagra ar Dhiarmaid nach rachdaois</span>
<lb n="5634"/><span>do sheasamh an mhíghníomha do rinne seisean; agus leis sin</span>
<lb n="5635"/><span>do thréigeadar mórán díobh é, agus do chuadar ar chomairce</span>
<lb n="5636"/><span>Ruaidhrí, is nochtaid dó gurab iomdha éagcóir is aindlighe</span>
<lb n="5637"/><span>do rinne Diarmaid roimhe sin orra.</span></p>
<lb n="5638"/>
<lb n="5639"/><p><span>Mar nach raibhe Diarmaid líon cathuighthe ré Ruaidhrí</span>
<lb n="5640"/><span>leis sin tug Ruaidhrí ucht ar an mhéid do ghabh lé Diarmaid</span>
<lb n="5641"/><span>do Laighnibh do lot is téid roimhe go Fearna gur</span>
<lb n="5642"/><span>threascair teach Diarmada, is gur bhris a dhún is gur</span>
<lb n="5643"/><span>dhíbir a hÉirinn uile é.  Agus triallais Diarmaid gus</span>
<lb n="5644"/><span>an dara Henrí rí Sacsan, do bhí san bhFraingc an tráth</span>
<lb n="5645"/><span>soin; agus ar rochtain do láthair an ríogh dhó, fáiltighis an</span>
<lb n="5646"/><span>rí roimhe is do rinne iomad muinnteardhais ris; agus an</span>
<lb n="5647"/><span>tan do nocht fáth a thurais don rígh, scríobhais an rí leitreacha</span>
<lb n="5648"/><span>cáirdheamhla leis i Sacsaibh mar a dtug cead do gach aon</span>
<lb n="5649"/><span>lér bh'fheirrde teacht do neartughadh leis i nÉirinn do bhuain</span>
<lb n="5650"/><span>a chríche féin amach.  Ceileabhrais Diarmaid leis sin don</span>
<lb n="5651"/><span>rígh, is triallais i Sacsaibh go ráinig Briostoe, is tug fá</span>
<lb n="5652"/><span>deara a leitre do léaghadh go puiblidhe ann sin, agus</span>
<lb n="5653"/><span>do gheall tairgsiona móra don druing do thiocfadh leis i</span>
<lb n="5654"/><span>nÉirinn do bhuain a chríche féin amach.</span></p>
<lb n="5655"/>
<lb n="5656"/><p><span>Is annsin tarla Risteard Mac Gilbeirt mic Iarla</span>
<lb n="5657"/><span>Stranguell air, is do cheangail connradh ris, mar atá a</span>
<lb n="5658"/><span>inghean féin .i. Aoife inghean Diarmada do thabhairt 'n-a</span>
<lb n="5659"/><span>mnaoi dhó, is oighreacht Laighean ris an inghin i ndiaidh a bháis</span>
<lb n="5660"/><span>féin, agus d'fhiachaibh ar Risteard teacht 'n-a dhiaidh i</span></p>
</div>
<pb n="322"/>
<div><lb n="5661"/><p><span>Éirinn do bhuain a chríche amach dhó.  Ar gceangal ar na</span>
<lb n="5662"/><span>heachtaibh sin dóibh, triallais Diarmaid go Breatain go</span>
<lb n="5663"/><span>prionnsa do bhí ann dar bh'ainm Raph Griffin do bhí i</span>
<lb n="5664"/><span>gceannas na críche fán rígh Henrí, is nochtais a dháil</span>
<lb n="5665"/><span>dó.  Tarla an uair sin duine uasal arrachtach oirbheartach</span>
<lb n="5666"/><span>dar bh'ainm Roibeard mac Stiabhna i bpríosún ag an</span>
<lb n="5667"/><span>bprionnsa soin tré mhíréir an ríogh do dhéanamh, is ní raibhe</span>
<lb n="5668"/><span>dáil chabhra 'n-a chionn acht muna ngabhadh ré a ais triall i</span>
<lb n="5669"/><span>nÉirinn do thabhairt neirt a láimhe lé Mac Murchadha ré</span>
<lb n="5670"/><span>buain a chríche amach dó.  Agus ar n-a chlos d'easpog</span>
<lb n="5671"/><span>S. Dáibhídh is do Mhuiris Mac Gearailt go dtáinig Mac Murchadha</span>
<lb n="5672"/><span>d'fhios an phrionnsa soin ré hiarraidh Roibeird Mic</span>
<lb n="5673"/><span>Stiabhna as an mbraighdeanas 'n-a raibhe, tángadar féin</span>
<lb n="5674"/><span>do chur impidhe mar an gcéadna air fá scaoileadh do</span>
<lb n="5675"/><span>Roibeard, is fá n-a léigean lé Mac Murchadha i nÉirinn.</span>
<lb n="5676"/><span>Clann aonmháthar iomorro an t-easpog soin is Riobeard</span>
<lb n="5677"/><span>Mac Stiabhna is Muiris Mac Gearailt.</span></p>
<lb n="5678"/>
<lb n="5679"/><p><span>Léigis trá an prionnsa Roibeard amach ar eacht go</span>
<lb n="5680"/><span>leanfadh Mac Murchadha i nÉirinn an samhradh ba neasa dhó.</span>
<lb n="5681"/><span>Geallais Diarmaid don leith oile Loch Garman is an dá</span>
<lb n="5682"/><span>thriúcha céad fá goire dhi, mar dhúthaigh dhílis go bráth do</span>
<lb n="5683"/><span>Roibeard Mac Stiabhna tré theacht do chongnamh leis i</span>
<lb n="5684"/><span>n-aghaidh a eascarad; agus i ndiaidh an cheangail sin do</span>
<lb n="5685"/><span>dhéanamh, ceileabhrais Diarmaid don druing sin is triallais</span>
<lb n="5686"/><span>taoibh ré beagán buidhne go hÉirinn.  Ar rochtain i dtír</span>
<lb n="5687"/><span>dhó, mar a raibhe iomad eascarad is teirce carad aige, tig</span>
<lb n="5688"/><span>ós íseal go Fearna Mhóir Mhaodhóg ar dhídean cléire is</span>
<lb n="5689"/><span>coimhthionóil Fearna; agus do bhí go dubhach dearóil 'n-a</span>
<lb n="5690"/><span>bhfochair feadh na haimsire sin go teacht don tsamhradh.</span></p>
<lb n="5691"/>
<lb n="5692"/><p><span>Dála Roibeird mic Stiabhna táinig do chomhall a</span>
<lb n="5693"/><span>gheallaidh do Mhac Murchadha, agus is é líon sluagh tháinig</span>
<lb n="5694"/><span>leis i nÉirinn tríochad ridireadh is trí fichid scuibhéir is trí</span>
<lb n="5695"/><span>céad troightheach; agus is é áit ar ghabhadar tír i gCuan an</span>
<lb n="5696"/><span>Bhainbh i n-imeall Chonntae Locha Garman theas, san áit ré</span></p>
</div>
<pb n="324"/>
<div><lb n="5697"/><p><span>ráidhtear Beag An Bun, agus fá hi aois an Tighearna an</span>
<lb n="5698"/><span>tan soin 1170, agus an seachtmhadh bliadhain do fhlaitheas</span>
<lb n="5699"/><span>Ruaidhrí Uí Chonchubhair.  Do bhí fós ridire prionnsapálta</span>
<lb n="5700"/><span>i bhfochair Roibeird mic Stiabhna an tan soin, mar atá</span>
<lb n="5701"/><span>Herimont Morti ridire do mhuinntir iarla o' Stranguell</span>
<lb n="5702"/><span>do chuir roimhe i nÉirinn do mheas na tíre; agus ar rochtain</span>
<lb n="5703"/><span>i dtír dhóibh ann sin, cuiris Roibeard scéala go Diarmaid</span>
<lb n="5704"/><span>da nochtadh dhó é féin do theacht i nÉirinn.</span></p>
<lb n="5705"/>
<lb n="5706"/><p><span>Ar n-a chlos sin do Dhiarmaid, do ghabh lúthgháir é, agus</span>
<lb n="5707"/><span>téid cúig céad laoch 'n-a gcoinne, agus ar rochtain i gcomhdháil</span>
<lb n="5708"/><span>a chéile dhóibh, triallaid d'aonchomhairle d'ionnsuighe</span>
<lb n="5709"/><span>Locha Garman da bhuain amach; agus ar dtigheacht i ngar don</span>
<lb n="5710"/><span>bhaile dhóibh, is í comhairle ar ar cinneadh leis na buirghéisibh</span>
<lb n="5711"/><span>gialladh do Dhiarmaid is ceathrar d'uaislibh an bhaile do</span>
<lb n="5712"/><span>thabhairt i ngiall ré comhall síodha dhó agus díol cíosa is</span>
<lb n="5713"/><span>cánachais, is ré bheith umhal mar thighearna dhó.  Is ann sin</span>
<lb n="5714"/><span>iomorro do bhronn Diarmaid Loch Garman is an dá thriúcha</span>
<lb n="5715"/><span>céad do b'fhoigse dhó do Roibeard mac Stiabhna, agus do</span>
<lb n="5716"/><span>bhronn fós an dá thriúcha céad do b'fhoigse dhóibh sin arís</span>
<lb n="5717"/><span>do Herimont Morti do réir an gheallaimh tug dhóibh i</span>
<lb n="5718"/><span>mBreatain; agus iar gcoimhlíonadh an gheallaimh sin, do</span>
<lb n="5719"/><span>chuir Diarmaid cruinniughadh ar a mhuinntir féin is ar na</span>
<lb n="5720"/><span>Gallaibh go haonláthair; agus is é líon sluagh do bhádar</span>
<lb n="5721"/><span>ann trí mhíle fear idir Ghaedheal is Ghall, agus triallaid</span>
<lb n="5722"/><span>d'aoinmhéin as sin d'argain is do chreachadh Osruighe; agus is</span>
<lb n="5723"/><span>é fá rí ar Osruighibh an tan soin Donnchadh mac Domhnaill</span>
<lb n="5724"/><span>Reamhair, bíodhbhaidh bhunaidh do Dhiarmaid, agus mar rángadar</span>
<lb n="5725"/><span>do lot Osruighe is gan cosnamh ag Donnchadh air féin,</span>
<lb n="5726"/><span>is í comhairle ar ar chinn féin is maithe a dhúithche géill do</span>
<lb n="5727"/><span>thabhairt dó ré díol airdchíosa ris; agus mar sin do coisceadh</span>
<lb n="5728"/><span>Diarmaid ó lot na críche.</span></p>
<lb n="5729"/>
<lb n="5730"/><p><span>Mar do chualadar trá uaisle Éireann tigheacht Diarmada</span>
<lb n="5731"/><span>is na nGall soin, is gach áitheas dar éirigh leo,</span></p>
</div>
<pb n="326"/>
<div><lb n="5732"/><p><span>do chuadar do chinneadh chomhairle ré Ruaidhrí Ó Conchubhar rí</span>
<lb n="5733"/><span>Connacht do ghabh barántas Éireann ré a ais an tráth soin;</span>
<lb n="5734"/><span>agus is eadh do commóradh leo congnamh sluaigh do thabhairt</span>
<lb n="5735"/><span>as gach cúigeadh i nÉirinn dó; agus ar gcruinniughadh na</span>
<lb n="5736"/><span>sluagh soin ar aonláthair, triallais Ruaidhrí leo go hUíbh</span>
<lb n="5737"/><span>gCinnsealaigh, i ndóigh ré tathfann Dhiarmada is na nGall</span>
<lb n="5738"/><span>a hÉirinn; agus mar ráinig Ruaidhrí go Laighnibh, do chuaidh</span>
<lb n="5739"/><span>Diarmaid is na Gaill is an mhéid do lean do Laighnibh é, i</span>
<lb n="5740"/><span>gcoilltibh daingne diamhaire láimh ré Fearna Mhóir Maodhóg</span>
<lb n="5741"/><span>da ndídean féin ar antrom shluagh Ruaidhrí.  Mar do </span>
<lb n="5742"/><span>chonnairc iomorro Ruaidhrí nach rabhadar ar tí catha do</span>
<lb n="5743"/><span>fhreastal dó, do chuir teachta go Roibeard mac Stiabhna 'ga</span>
<lb n="5744"/><span>iarraidh air an tír do fhágbháil agus nach raibhe ceart ná</span>
<lb n="5745"/><span>dúthchas aige ar bheith innte.  Adubhairt Roibeard ag freagradh</span>
<lb n="5746"/><span>do na teachtaibh, nach tréigfeadh an tighearna lé a dtáinig i</span>
<lb n="5747"/><span>nÉirinn.  Tillid trá na teachta leis na scéalaibh sin go</span>
<lb n="5748"/><span>Ruaidhrí, agus ar n-a gclos dó, is fós ar n-a chlos dó nach</span>
<lb n="5749"/><span>tréigfeadh Mac Murchadha na Gaill ar aonchor, do chuir</span>
<lb n="5750"/><span>roimhe lingeadh líon sluaigh is sochaidhe ar Dhiarmaid is ar</span>
<lb n="5751"/><span>na Gallaibh do bhí 'n-a fhochair da milleadh is da</span>
<lb n="5752"/><span>míochórughadh.</span></p>
<lb n="5753"/>
<lb n="5754"/><p><span>Mar do chonncadar cliar Laighean an chríoch i mbaoghal</span>
<lb n="5755"/><span>a millte is a míochóirighthe ón spairn sin do-níd dicheall ar</span>
<lb n="5756"/><span>síoth do tharraing idir Ruaidhrí is Dhiarmaid.  Agus is</span>
<lb n="5757"/><span>amhlaidh do críochnuigheadh an tsíoth soin eatorra .i. Cúigeadh</span>
<lb n="5758"/><span>Laighin do léigeadh do Dhiarmaid, amhail fá dúthchas dó; agus</span>
<lb n="5759"/><span>d'fhiachaibh ar Dhiarmaid umhla is dísle do choimhéad do</span>
<lb n="5760"/><span>Ruaidhrí amhail fá dual do gach rígh da mbíodh ar Laighnibh</span>
<lb n="5761"/><span>do dhéanamh do ríoghaibh Éireann; agus i ngeall ré comhall</span>
<lb n="5762"/><span>na síothchána soin, tug Diarmaid mac dó féin dar bh'ainm</span>
<lb n="5763"/><span>Art 'n-a ghiall do Ruaidhrí.  Do gheall fós Ruaidhrí a shiúr</span>
<lb n="5764"/><span>féin do thabhairt 'n-a mnaoi do Dhiarmaid; agus ar na</span></p>
</div>
<pb n="328"/>
<div><lb n="5765"/><p><span>heachtaibh sin do scarsad go síodhach ré chéile; acht amháin gur</span>
<lb n="5766"/><span>gheall Diarmaid do Ruaidhrí gan ní ba mhó do na Gallaibh</span>
<lb n="5767"/><span>do thabhairt i nÉirinn.  Agus go grod da éis sin táinig</span>
<lb n="5768"/><span>Muiris mac Gearailt i dtús an tsamhraidh go hÉirinn do</span>
<lb n="5769"/><span>réir an gheallaimh tug do Mhac Murchadha, agus fós do chionn</span>
<lb n="5770"/><span>na cumha do gheall Mac Murchadha dhó féin is do Roibeard</span>
<lb n="5771"/><span>mac Stiabhna an fóghmhar roimhe sin tré theacht do chongnamh</span>
<lb n="5772"/><span>leis i nÉirinn do bhuain a chríche féin amach.  Agus is é</span>
<lb n="5773"/><span>líon sluaigh táinig lé Muiris i nÉirinn an tan soin, deichneabhar</span>
<lb n="5774"/><span>ridireadh tríochad scuibhéir is céad troightheach.  Agus</span>
<lb n="5775"/><span>is é ionadh ar ghabhadar cuan ag Loch Garman.</span></p>
<lb n="5776"/>
<lb n="5777"/><p><span>XXXI.</span></p>
<lb n="5778"/>
<lb n="5779"/><p><span>Ar n-a chlos do Mhac Murchadha is do Roibeard mac</span>
<lb n="5780"/><span>Stiabhna Muiris do thigheacht i nÉirinn, do chuadar 'n-a choinne</span>
<lb n="5781"/><span>go Loch Garman; agus is ann sin do chuimhnigh Mac Murchadha</span>
<lb n="5782"/><span>ar gach aindlighe da ndearnsad lucht Átha Cliath air féin is</span>
<lb n="5783"/><span>ar a athair roimhe.  Uime sin do thionóil Mac Murchadha an</span>
<lb n="5784"/><span>sluagh soin ré dul d'argain Átha Cliath, is do fhágaibh</span>
<lb n="5785"/><span>Roibeard Mac Stiabhna ag tógbháil chaisléin san ionadh</span>
<lb n="5786"/><span>darab ainm an Charraig anois .i. dá mhíle ó Loch Garman</span>
<lb n="5787"/><span>amach; agus triallais Mac Murchadha is Muiris Mac</span>
<lb n="5788"/><span>Gearailt is urmhór na nGall soin mar aon riú go Fine</span>
<lb n="5789"/><span>Ghall, gur hairgeadh is gur loisceadh an chríoch soin leo.</span></p>
<lb n="5790"/>
<lb n="5791"/><p><span>Ar n-a chlos iomorro do bhuirghéisibh Átha Cliath gur</span>
<lb n="5792"/><span>hairgeadh is gur creachadh an chríoch 'n-a dtimcheall, do </span>
<lb n="5793"/><span>chuadar i gcomhairle eatorra féin, agus is é ní ar ar</span>
<lb n="5794"/><span>cinneadh leo seoide iomdha is tiodhlaicthe troma d'ór is</span>
<lb n="5795"/><span>d'airgead do chur go Mac Murchadha do chionn síodha is</span>
<lb n="5796"/><span>réidhtigh d'fhagháil uaidh; agus do chuireadar braighde chuige</span>
<lb n="5797"/><span>mar aon ris an ionnmhus soin tar múraibh an bhaile amach;</span></p>
</div>
<pb n="330"/>
<div><lb n="5798"/><p><span>agus do ghealladar go dtiubhraidís gach ceart is gach</span>
<lb n="5799"/><span>dualgas da raibhe ag Mac Murchadha orra roimhe sin dó.</span></p>
<lb n="5800"/>
<lb n="5801"/><p><span>Ód chonnairc Mac Murchadha iomorro gach ní dar chuir</span>
<lb n="5802"/><span>roimhe ag teacht leis, do smuain 'n-a meanmain aige féin</span>
<lb n="5803"/><span>go raibhe ríoghacht Éireann ag a shinnsearaibh roimhe .i.</span>
<lb n="5804"/><span>Cathaoir Mór, Conchubhar Abhradhruadh, Labhruidh Loingseach,</span>
<lb n="5805"/><span>Laoghaire Lorc is Ughaine Mór is gach rí oile dar ghabh</span>
<lb n="5806"/><span>flaitheas Éireann díobh roimhe, agus adubhairt nar bh'fhearr</span>
<lb n="5807"/><span>neart ná cumas gach ríogh oile dhíobh soin ar Éirinn do</span>
<lb n="5808"/><span>chosnamh ioná a neart féin.  Uime sin beiris Mac Murchadha,</span>
<lb n="5809"/><span>Muiris Mac Gearailt is Roibeard Mac Stiabhna i bhfód</span>
<lb n="5810"/><span>fá leith ris, gur léig a rún riú fán gcúis sin, agus do iarr</span>
<lb n="5811"/><span>comhairle orra créad do b'indéanta dhó.  Do fhreagairsiod</span>
<lb n="5812"/><span>i n-aoinfheacht é, agus is eadh adubhradar, go madh urusa dhó</span>
<lb n="5813"/><span>an ní sin do chríochnughadh dá madh áil leis teachta do chur</span>
<lb n="5814"/><span>uaidh ar ceann tuilleadh daoine go Sacsaibh.  Tairis sin</span>
<lb n="5815"/><span>do ráidh Mac Murchadha riú-san teachta do chur uatha féin ar</span>
<lb n="5816"/><span>ceann a ngaoil is a gcoimhfialasa agus adubhairt go</span>
<lb n="5817"/><span>dtiubhradh a inghean féin 'n-a mnaoi do Mhuiris Mac Gearailt</span>
<lb n="5818"/><span>nó do Roibeard Mac Stiabhna, gibé aca do-bhéaradh</span>
<lb n="5819"/><span>í, agus a thighearnas ó n-a lá féin amach.  Gidheadh níor fhaomh</span>
<lb n="5820"/><span>ceachtar díobh an inghean do ghlacadh, óir do chuimhnigh Muiris</span>
<lb n="5821"/><span>Mac Gearailt is Roibeard Mac Stiabhna gur gheall Mac</span>
<lb n="5822"/><span>Murchadha an inghean soin d'iarla o' Stranguell is ríoghacht</span>
<lb n="5823"/><span>Laighean lé, do chionn a neart do thabhairt leis ré buain a</span>
<lb n="5824"/><span>dhúithche amach dhó; agus do iarr Muiris is Roibeard ar</span>
<lb n="5825"/><span>Mhac Murchadha leitre do chur gus an Iarla 'ga iarraidh air</span>
<lb n="5826"/><span>teacht do réir an gheallaimh tug dó i Sacsaibh, "agus foillsigh</span>
<lb n="5827"/><span>dhó," ar siad, "go bhfuile féin i mbun do gheallaimh do</span>
<lb n="5828"/><span>chomhall dó-san, maille ré t'inghean féin do thabhairt 'n-a</span>
<lb n="5829"/><span>mnaoi dó, is ríoghacht Laighean ód lá féin amach; agus fós</span>
<lb n="5830"/><span>na cheithre ranna nach fuil agat d'Éirinn, foillsigh dó go</span>
<lb n="5831"/><span>bhfuil súil agat ré a mbeith fá chíos is fá umhla dhuit."</span>
<lb n="5832"/></p>
</div>
<pb n="332"/>
<div><lb n="5833"/><p><span>Cuirthear teachta is leitreacha lé Mac Murchadha go</span>
<lb n="5834"/><span>hIarla o' Stranguell ar an gcúis sin, agus ar rochtain do</span>
<lb n="5835"/><span>na teachtaibh 'n-a láthair is ar léaghadh na leitreach dhó, is fós</span>
<lb n="5836"/><span>ar gclos an neirt do ghabh Mac Murchadha is Roibeard Mac</span>
<lb n="5837"/><span>Stiabhna is Muiris Mac Gearailt i nÉirinn, triallais féin</span>
<lb n="5838"/><span>go hairm a raibhe rí Sacsan, is do iarr cead air teacht do</span>
<lb n="5839"/><span>dhéanamh gabháltais cibé áit a sainnteochadh dul.  Gidheadh</span>
<lb n="5840"/><span>an tan do thuig an rí meanma is inntinn an iarla ní thug</span>
<lb n="5841"/><span>aonta iomlán dó is ní mó do thug éara air.  Acht cheana</span>
<lb n="5842"/><span>do ghluais an t-iarla leis an gcead fuair, agus do ghabh</span>
<lb n="5843"/><span>ag a ollmhughadh féin is ag ollmhughadh a mhuinntire ré teacht</span>
<lb n="5844"/><span>i nÉirinn dóibh; agus sul ráinig ris féin bheith ollamh ré</span>
<lb n="5845"/><span>teacht san turas soin do chuir Réamonn le Grós mac</span>
<lb n="5846"/><span>Uilliaim Mic Gearailt, dearbhráthair ba sine ioná Muiris</span>
<lb n="5847"/><span>Mac Gearailt, go sluaghbhuidhin leis roimhe féin i nÉirinn;</span>
<lb n="5848"/><span>agus ar rochtain na críche dhó, is é áit ar ghabh cuan ag Dún</span>
<lb n="5849"/><span>Domhnaill, cheithre mhíle ó Phort Lairge budh dheas; agus do</span>
<lb n="5850"/><span>réir chroinic Stanihurst, fá hí nuimhir a mhuinntire deichneabhar</span>
<lb n="5851"/><span>ridireadh is deichneabhar is trí fichid troightheach.</span>
<lb n="5852"/><span>Agus ar dtigheacht i dtír dóibh do thógbhadar port daingean</span>
<lb n="5853"/><span>cloch is criadh san ionadh soin.</span></p>
<lb n="5854"/>
<lb n="5855"/><p><span>Ar rochtain iomorro scéal go Port Lairge is go</span>
<lb n="5856"/><span>Maoilseachlainn Ó bhFaoláin, rí na nDéise, go dtángadar</span>
<lb n="5857"/><span>na Gaill sin i gcomhfhogus dóibh, do ghabh gráin is eagla</span>
<lb n="5858"/><span>iad uile rompa, is do chuadar go haonláthair do chinneadh</span>
<lb n="5859"/><span>chomhairle fán gcúis sin, agus do b'í críoch a gcomhairle</span>
<lb n="5860"/><span>na deoraidh d'ionnsuige gus an longphort i rabhadar, is a</span>
<lb n="5861"/><span>marbhadh is a míochórughadh.</span></p>
<lb n="5862"/>
<lb n="5863"/><p><span>Dá éis sin tángadar go haonláthair, is do b'é a líon</span>
<lb n="5864"/><span>trí mhíle fear ag dul d'ionnsuighe na nGall soin.  Ar n-a</span>
<lb n="5865"/><span>bhfaicsin do Réamonn chuige, do chuaidh amach go mear</span>
<lb n="5866"/><span>míchéillidhe leis an mbeagán buidhne do bhí aige i gcomhdháil</span></p>
</div>
<pb n="334"/>
<div><lb n="5867"/><p><span>an tromshluaigh sin, do thabhairt troda is teagmhála dhóibh.</span>
<lb n="5868"/><span>An tan iomorro atchonnairc Réamonn nach raibhe ionbhuailte</span>
<lb n="5869"/><span>riú, do chuaidh ar gcúlaibh gus an gcaisléan do</span>
<lb n="5870"/><span>thógaibh sé féin.  Ód chonncadar na Gaedhil na Gaill ag</span>
<lb n="5871"/><span>iompódh, do leanadar go dian dásachtach iad gus an gcaisléan;</span>
<lb n="5872"/><span>gidheadh an tan do mheas Réamonn de la Grós a</span>
<lb n="5873"/><span>eascáirde 'n-a dhiaidh go dána do iompuidh orra is tug ár</span>
<lb n="5874"/><span>do-fhaisnéise ar an dtromshluagh soin na nGaedheal, ionnus</span>
<lb n="5875"/><span>i n-éagmais ar mharbh sé dhíobh gur loiteadh is gur</span>
<lb n="5876"/><span>créachtnuigheadh cúig céad díobh leis ré halt na haonuaire.</span></p>
<lb n="5877"/>
<lb n="5878"/><p><span>Ar dteacht iomorro na Féile Parrtholóin san bhfoghmhar</span>
<lb n="5879"/><span>'n-a dhiaidh sin, Anno Domini 1170, táinig Iarla o' Stranguell</span>
<lb n="5880"/><span>i nÉirinn, agus do b'é líon a shluagh ag teacht dó</span>
<lb n="5881"/><span>.i. dá chéad ridire is míle do scuibhéaraibh is do lucht bogha is</span>
<lb n="5882"/><span>da gach ndruing ré gaiscidh; agus is é ionadh ar ghabhadar</span>
<lb n="5883"/><span>cuan i bPort Lairge.  Ar n-a chlos iomorro ar feadh na</span>
<lb n="5884"/><span>críche go dtáinig iarla o' Stranguell i nÉirinn, táinig Mac</span>
<lb n="5885"/><span>Murchadha go maithibh Laighean is Roibeard Mac Stiabhna is</span>
<lb n="5886"/><span>Muiris Mac Gearailt is Réamonn de la Grós i gcoinne</span>
<lb n="5887"/><span>is i gcomhdháil an iarla go lúthghaireach láinmheanmach, agus</span>
<lb n="5888"/><span>ar n-a mhárach do chuadar d'aoinmhéin do ghabháil Phuirt</span>
<lb n="5889"/><span>Lairge; agus an tan rángadar gus an mbaile tugadar a</span>
<lb n="5890"/><span>n-aighthe i n-aoinfheacht air da bhaint amach is da chur ar a</span>
<lb n="5891"/><span>gcumas féin; agus tar gach olc is tar gach imshníomh da</span>
<lb n="5892"/><span>bhfuaradar muinntear an bhaile da gcoimhéad féin is da</span>
<lb n="5893"/><span>gcosnamh, do lingeadar orra tar múraibh an bhaile, is do</span>
<lb n="5894"/><span>mharbhsat gach a dtárla riú do lucht an bhaile, agus do</span>
<lb n="5895"/><span>gabhadh Maoilseachlainn Ó Faoláin, rí na nDéise, leo, agus</span>
<lb n="5896"/><span>is tre impidhe Mic Murchadha tugadh a anam dhó.</span></p>
<lb n="5897"/>
<lb n="5898"/><p><span>Tug cheana Mac Murchadha a inghean leis i gcoinne an</span>
<lb n="5899"/><span>iarla an tráth soin, Aoife a hainm, agus do pósadh ris í,</span>
<lb n="5900"/><span>agus ar ndaingniughadh is ar gcríochnughadh an chleamhnais sin</span>
<lb n="5901"/><span>dóibh da gach leith fágbhais an t-iarla bárda láidir i bPort</span></p>
</div>
<pb n="336"/>
<div><lb n="5902"/><p><span>Lairge, is triallais féin is a shluagh d'ionnsuighe Átha Cliath</span>
<lb n="5903"/><span>don chur soin; agus ní raibhe ar domhan duine ba lugha ar</span>
<lb n="5904"/><span>lucht Átha Cliath ioná Mac Murchadha is na Gaill sin</span>
<lb n="5905"/><span>d'fhaicsin chuca; agus do bhí Mac Murchadha lán d'fhíoch is</span>
<lb n="5906"/><span>d'fhaltanas dóibh-sean mar an gcéadna.  Oir is iad do</span>
<lb n="5907"/><span>mharbh a athair; agus do adhlaiceadar go heasonórach anuasal</span>
<lb n="5908"/><span>é, maille ré madradh marbh do chur i n-aonuaigh ris</span>
<lb n="5909"/><span>mar aithis dó.  Ar bhfaicsin na nGall soin is neirt Laighean</span>
<lb n="5910"/><span>go líonmhar ag teacht orra, gabhais uamhan is imeagla lucht</span>
<lb n="5911"/><span>Átha Cliath, is cuirid teachta uatha gus an iarla d'iarraidh</span>
<lb n="5912"/><span>síodha is réidhtigh air .i. Labhrás Ó Tuathail airdeaspog Átha</span>
<lb n="5913"/><span>Cliath.  Agus geallais an t-airdeaspog don iarla cumha</span>
<lb n="5914"/><span>is braighde ó lucht Átha Cliath do chionn síodha is anacail</span>
<lb n="5915"/><span>d'fhagháil dóibh.</span></p>
<lb n="5916"/>
<lb n="5917"/><p><span>An tan iomorro do bhí an réidhteach aga dhéanamh</span>
<lb n="5918"/><span>eatorra do bhí Réamonn de la Grós is Miles Gogan</span>
<lb n="5919"/><span>is drong do ridiribh óga mar aon riú don taoibh oile</span>
<lb n="5920"/><span>don bhaile, agus fuaradar árach ar bhallaidhibh an bhaile, gur</span>
<lb n="5921"/><span>briseadh is gur réabadh leo iad; agus lingid féin san</span>
<lb n="5922"/><span>mbaile is marbhaid gach aon ar a rugadar ann.  Acht cheana</span>
<lb n="5923"/><span>ar ngabháil Átha Cliath amhlaidh sin do Ghallaibh is do Mhac</span>
<lb n="5924"/><span>Murchadha, is gearr an comhnuidhe do rónsat ann, agus</span>
<lb n="5925"/><span>fágbhais an t-iarla Miles Gogan is drongbhuidhean mar aon</span>
<lb n="5926"/><span>ris ag coimhéad an bhaile.  Do bhí iomorro faltanas is</span>
<lb n="5927"/><span>mioscais idir Ó Ruairc rí Bréithfne is Mac Murchadha, agus</span>
<lb n="5928"/><span>rug Mac Murchadha an mórshluagh soin leis do Ghallaibh is</span>
<lb n="5929"/><span>do Ghaedhealaibh don Bhréithfne, gur creachadh is gur loisceadh</span>
<lb n="5930"/><span>an chríoch soin leo, is gur ghabhsad neart rómhór ar Ó Ruairc</span>
<lb n="5931"/><span>is ar gach aon da dtarla riú i nÉirinn.</span>
<lb n="5932"/></p>
</div>
<pb n="338"/>
<div><lb n="5933"/><p><span>XXXII.</span></p>
<lb n="5934"/>
<lb n="5935"/><p><span>Ót chonnairc Ruaidhrí mac Toirrdhealbhaigh Uí Chonchubhair</span>
<lb n="5936"/><span>rí Connacht is urmhóir Éireann gur bhris Mac Murchadha ar</span>
<lb n="5937"/><span>an síoth do bhí eatorra roimhe sin, cuiris Ruaidhrí teachta</span>
<lb n="5938"/><span>chuige do thabhairt aithbhir air tré neamhchomhall na síothchána</span>
<lb n="5939"/><span>do bhí eatorra, tré mar thug na Gaill sin leis gan chead gan</span>
<lb n="5940"/><span>chomhairle do Ruaidhrí.  Agus ar rochtain do na teachtaibh do</span>
<lb n="5941"/><span>láthair Mhic Murchadha is eadh adubhradar: "Anois tuigmíd,"</span>
<lb n="5942"/><span>ar siad, "nach fuil cion ná cádhas agat ar do mhionnaibh ná</span>
<lb n="5943"/><span>ar do mhac thugais i ngeall ré comhall síodha uait, agus</span>
<lb n="5944"/><span>adubhairt rí Connacht .i. Ruaidhrí O Conchubhair riot muna</span>
<lb n="5945"/><span>gcuiridh tú na deoraidh-se agat uait go gcuirfidh sé ceann</span>
<lb n="5946"/><span>do mhic chugat, is nach géabhaidh gan tú féin do chur arís i</span>
<lb n="5947"/><span>Sacsaibh ar athchur is ar ionnarbadh."  Do ráidh Mac</span>
<lb n="5948"/><span>Murchadha nach cuirfeadh a dheoraidh uaidh ar chomhairle Ruaidhrí,</span>
<lb n="5949"/><span>agus adubhairt go dtiubhradh tuilleadh deoradh leis 'n-a</span>
<lb n="5950"/><span>gceann, is nach diongnadh síoth ná síothcháin lé haoinneach do</span>
<lb n="5951"/><span>Ghaedhealaibh go beith d'Éirinn uile aige.  Tángadar na</span>
<lb n="5952"/><span>teachta tar a n-ais go Ruaidhrí is nochtaid dó freagra Mhic</span>
<lb n="5953"/><span>Murchadha orra.  Ót chualaidh Ruaidhrí aitheasc Mic Murchadha,</span>
<lb n="5954"/><span>gabhais fearg adhbhalmhór é.</span></p>
<lb n="5955"/>
<lb n="5956"/><p><span>Tairis sin, iomorro, do leath clú is oirdhearcas na</span>
<lb n="5957"/><span>nGall soin fá Éirinn uile, ionnus gur ghabh gráin is eagla</span>
<lb n="5958"/><span>fir Éireann rompa.  Rángadar trá scéala ón iarla is ó</span>
<lb n="5959"/><span>na Gallaibh sin i Sacsaibh, agus an tan atchlos do rígh</span>
<lb n="5960"/><span>Sacsan na scéala soin tug fógra gan long ná bárc do dhul</span>
<lb n="5961"/><span>a haontalamh dar bhean ris féin go hÉirinn, agus gan</span>
<lb n="5962"/><span>trácht ná ceannaidheacht do dhul innte.  Agus tug mar an</span>
<lb n="5963"/><span>gcéadna fógra do gach aon da dtáinig ó Shacsaibh i nÉirinn</span></p>
</div>
<pb n="340"/>
<div><lb n="5964"/><p><span>dul tar a n-ais arís fá phéin a n-oighreachta do bhuain díobh</span>
<lb n="5965"/><span>go bráth.  An tan adchonnairc an t-iarla gur bh'éigin da</span>
<lb n="5966"/><span>mhuinntir imtheacht uaidh lé fógra an ríogh, uime sin do chuaidh</span>
<lb n="5967"/><span>an t-iarla is a mhuinntear do dhéanamh comhairle eatorra</span>
<lb n="5968"/><span>féin fán gcúis sin, agus is eadh do connarcthas dóibh</span>
<lb n="5969"/><span>Réamonn de la Grós do chur go rígh Sacsan aga fhoillsiughadh</span>
<lb n="5970"/><span>dhó gur da thoil-sean is da aonta tháinig an t-iarla is na</span>
<lb n="5971"/><span>Gaill sin i nÉirinn do neartughadh leis an tí do gheall</span>
<lb n="5972"/><span>umhla is ógláchas do dhéanamh dó-san .i. Diarmaid Mac</span>
<lb n="5973"/><span>Murchadha rí Laighean; agus gibé gabháltas do rinneadar i</span>
<lb n="5974"/><span>nÉirinn agus a raibhe aca do thairbhe Mhic Murchadha gurab</span>
<lb n="5975"/><span>da thoil-sean ba mian leo a chongbháil.  Téid Réamonn leis</span>
<lb n="5976"/><span>an aitheasc soin go rígh Sacsan, agus is é ionadh a raibhe an</span>
<lb n="5977"/><span>tan soin san Ghascúinn; agus san bhliadhain sin do marbhadh</span>
<lb n="5978"/><span>Tomás airdeaspog Canterburie an cúigmheadh lá don</span>
<lb n="5979"/><span>Nodlaig, agus fá hí aois an Tighearna an tan soin 1171.</span>
<lb n="5980"/><span>Agus is i mBealltaine na bliadhna soin fuair Mac Murchadha</span>
<lb n="5981"/><span>.i. Diarmaid rí Laighean bás; is do hadhnaiceadh i</span>
<lb n="5982"/><span>bhFearna Mhóir Mhaodhóg é.</span></p>
<lb n="5983"/>
<lb n="5984"/><p><span>Dála an ríogh, táinig go Sacsaibh, agus ar rochtain ann</span>
<lb n="5985"/><span>sin dó, do chuir ridire da mhuinntir dar bh'ainm Herimont</span>
<lb n="5986"/><span>Morti go leitreachaibh leis go hiarla o' Stranguell i</span>
<lb n="5987"/><span>nÉirinn mar aon le Réamonn de la Grós da fhógra don</span>
<lb n="5988"/><span>iarla dul i Sacsaibh gan chairde; agus ar dtigheacht i nÉirinn</span>
<lb n="5989"/><span>dóibh nochtais Heirimont a thoisc don iarla, agus triallais an</span>
<lb n="5990"/><span>t-iarla do láthair mar aon lé Herimont i Sacsaibh, agus ar</span>
<lb n="5991"/><span>rochtain do láthair an ríogh dhó, do gheall go dtiubhradh Áth</span>
<lb n="5992"/><span>Cliath is Port Lairge is bailte cuan Laighean dó is da</span>
<lb n="5993"/><span>oighreadhaibh da éis, agus an chuid oile do Chúigeadh Laighean</span>
<lb n="5994"/><span>do bheith ag an iarla féin is ag a shliocht.</span></p>
<lb n="5995"/>
<lb n="5996"/><p><span>I ndiaidh iomorro an chonnartha soin do cheangal eatorra,</span>
<lb n="5997"/><span>triallais an rí go sluagh líonmhar maille ris i nÉirinn,</span>
<lb n="5998"/><span>gur ghabh cuan ag Port Lairge.  Cúig céad ridire tháinig</span></p>
</div>
<pb n="342"/>
<div><lb n="5999"/><p><span>lais mar aon ré hiomad marcshluagh is troightheach, aois an</span>
<lb n="6000"/><span>Tighearna an tan soin 1172.  Ro an iomorro an rí i bPort</span>
<lb n="6001"/><span>Lairge 'n-a dhiaidh sin go dtángadar uaisle na nGall do </span>
<lb n="6002"/><span>bhí roimhe i nÉirinn is buirghéisigh Locha Garman do thabhairt</span>
<lb n="6003"/><span>umhla is onóra dhó.  Táinig fós rí Corcaighe .i. Diarmaid</span>
<lb n="6004"/><span>Mór Mac Carrthaigh 'n-a láthair is do gheall umhla is ógláchas</span>
<lb n="6005"/><span>do dhéanamh dhó.  Táinig an rí as sin go Caiseal, agus</span>
<lb n="6006"/><span>táinig Domhnall Ó Briain rí Luimnigh 'n-a choinne ann, is</span>
<lb n="6007"/><span>tug umhla dhó, amhail tug Mac Carrthaigh.</span></p>
<lb n="6008"/>
<lb n="6009"/><p><span>Da éis sin do chuir rí Sacsan coimhéad uaidh féin ar</span>
<lb n="6010"/><span>Chorcaigh is ar Luimneach.  Tángadar maithe Mumhan chuige</span>
<lb n="6011"/><span>iar sin is tugsad umhla is onóir dó mar an gcéadna.</span>
<lb n="6012"/><span>Do chuaidh an rí tar a ais go Port Lairge, agus táinig</span>
<lb n="6013"/><span>rí Osruighe chuige ann sin is tug umhla is onóir dhó,</span>
<lb n="6014"/><span>amhail tugsat na ríogha roimhe sin.  Triallais an rí as</span>
<lb n="6015"/><span>sin go baile Átha Cliath, go dtángadar Gaedhil Laighean</span>
<lb n="6016"/><span>chuige ann sin do thabhairt umhla is onóra dhó.</span></p>
<lb n="6017"/>
<lb n="6018"/><p><span>An tan iomorro adchuala Ruaidhrí Ó Conchubhair, rí</span>
<lb n="6019"/><span>Connacht is Éireann, a chúigeadhaigh is an lucht cíosa is</span>
<lb n="6020"/><span>cánachais do bhí aige, is an lucht da dtug féin tuilleamh is</span>
<lb n="6021"/><span>tuarastal, do dhul ar scáth ríogh Sacsan, do mheas 'n-a mheanmain</span>
<lb n="6022"/><span>féin go madh lugha do mhasladh dó umhla do thabhairt da</span>
<lb n="6023"/><span>dheoin ioná da aimhdheoin uaidh do rígh Sacsan.  Is ann sin</span>
<lb n="6024"/><span>do chuir an rí dias da mhuinntir i gcoinne Ruaidhrí Uí</span>
<lb n="6025"/><span>Chonchubhair, agus is iad do chuaidh ann Hugo de Lacy is</span>
<lb n="6026"/><span>Uilliam mac Aldelmel.  Táinig Ruaidhrí 'n-a gcoinne go</span>
<lb n="6027"/><span>bruach na Sionna go ndearnaidh síoth is cáirdeas ris an rígh</span>
<lb n="6028"/><span>'n-a láthair sin, agus do gheall umhla is onóir do thabhairt</span>
<lb n="6029"/><span>dó.  Táinig fós Murchadh mac Floinn rí Midhe chuige is tug</span></p>
</div>
<pb n="344"/>
<div><lb n="6030"/><p><span>é féin dó, amhail do rónsad cách oile, ionnus nach raibhe rí</span>
<lb n="6031"/><span>ná taoiseach ná tighearna i nÉirinn nach tug umhla is</span>
<lb n="6032"/><span>tighearnas orra féin do rígh Sacsan an tan soin.</span></p>
<lb n="6033"/>
<lb n="6034"/><p><span>Ar dteacht an gheimhridh chuca iar sin do líon an aimsear</span>
<lb n="6035"/><span>d'fhuacht is do dhoininn róghránna, ionnus nach raibhe ar breith</span>
<lb n="6036"/><span>do luing nó do bhárc teacht ré scéalaibh na Sacsan i nÉirinn</span>
<lb n="6037"/><span>gus an rígh nó go dtáinig an mhí mheadhónach don earrach chuca.</span>
<lb n="6038"/><span>Da éis sin tángadar longa i nÉirinn is tugadar scéala</span>
<lb n="6039"/><span>gus an rígh ó Shacsaibh is ón bhFraingc nach ar mhaith ris;</span>
<lb n="6040"/><span>agus tar gach ní nochtaid dó gur chuir an Pápa dias</span>
<lb n="6041"/><span>cairdionál go Sacsaibh do lorgaireacht an bháis do himreadh</span>
<lb n="6042"/><span>ar Sh.Tomás o' Canterburie; agus muna ndeachadh an rí</span>
<lb n="6043"/><span>'n-a phearsain féin do thabhairt shásuighthe dhóibh san marbhadh</span>
<lb n="6044"/><span>soin, is eadh adubhradar go gcuirfidís coinnealbháthadh air</span>
<lb n="6045"/><span>agus ar gach talamh da ngabhadh leis.  Gér dhoiligh ris an rígh</span>
<lb n="6046"/><span>na scéala soin, do ba doilghe ioná soin dó na scéala tháinig</span>
<lb n="6047"/><span>ó n-a mhac chuige 'n-a dhiaidh sin, mar atá an mac ro ba sine</span>
<lb n="6048"/><span>aige do dhul i seilbh chóroine na Sacsan i ndóigh go n-anfadh</span>
<lb n="6049"/><span>aige d'aimhdheoin a athar.  Do fhás doilgheas dofhaisnéise ar</span>
<lb n="6050"/><span>an rígh trés na scéalaibh sin.  Gidheadh is mó do chuir air an</span>
<lb n="6051"/><span>bás do himreadh ar Sh.Tomás ioná gach ní da ndearnsat a</span>
<lb n="6052"/><span>chlann is a dhaoine air.  Uime sin cuiris cruinniughadh ar</span>
<lb n="6053"/><span>mhaithibh a mhuinntire chuige do dhéanamh comhairle riú, agus</span>
<lb n="6054"/><span>nochtais dóibh gach contabhairt da raibhe 'n-a chionn féin;</span>
<lb n="6055"/><span>agus is í comhairle ar ar chinnsiot drong mhór da mhuinntir</span>
<lb n="6056"/><span>do chur roimhe go Sacsaibh agus é féin do dhul 'n-a ndiaidh</span>
<lb n="6057"/><span>go grod.  Do rinneadh amhlaidh sin leo, agus do an an rí ag</span>
<lb n="6058"/><span>cur choimhéada is chosanta ar Éirinn.</span></p>
<lb n="6059"/>
<lb n="6060"/><p><span>An tan trá ro ba mithid leis an rígh dul i Sacsaibh ro</span>
<lb n="6061"/><span>fhágaibh dronga ag coimhéad na críche, mar atá Hugo de Lacy</span>
<lb n="6062"/><span>san Mhidhe is fiche ridire mar aon ris; agus fós do bhronn</span>
<lb n="6063"/><span>bith díleas na Midhe do Hugo is da shliocht 'n-a dhiaidh.  Do</span></p>
</div>
<pb n="346"/>
<div><lb n="6064"/><p><span>fhágaibh fós coimhéad bhaile Átha Cliath ar Roibeard Mac</span>
<lb n="6065"/><span>Stiabhna is ar Mhuiris Mac Gearailt is dá fhichid ridire mar</span>
<lb n="6066"/><span>aon riú go n-a bhfuirinn.  Do fhágaibh mar an gcéadna i</span>
<lb n="6067"/><span>Loch Garman Uilliam Mac Aldelmel is Pilib de Hastings</span>
<lb n="6068"/><span>is Pilib de Brus is fiche ridire mar aon riú ag coimhéad</span>
<lb n="6069"/><span>an bhaile.  Do fhágaibh mar an gcéadna i bPort Lairge</span>
<lb n="6070"/><span>Humfrie Bolum is Hugo de Gandeuille is Roibeard Mac</span>
<lb n="6071"/><span>Bearnaird is da fhichid ridire mar aon riú.  Triallais an rí</span>
<lb n="6072"/><span>iar sin i Sacsaibh agus ar rochtain do láthair na gcairdionál</span>
<lb n="6073"/><span>dó, adubhairt go dtiubhradh a dtoil féin dóibh i n-éiric</span>
<lb n="6074"/><span>mharbhtha S. Tomás, gion go raibhe rún a bhásuighthe aige féin,</span>
<lb n="6075"/><span>agus tré réidheachadh idir é féin is rígh Frangc ré a raibhe i</span>
<lb n="6076"/><span>n-imreasain an tan soin.</span></p>
<lb n="6077"/>
<lb n="6078"/><p><span>XXXIII.</span></p>
<lb n="6079"/>
<lb n="6080"/><p><span>Ma's maith leat, a léaghthóir, a fhios d'fhagháil créad as</span>
<lb n="6081"/><span>a ndeachaidh Diarmaid Mac Murchadha rí Laighean d'fhios</span>
<lb n="6082"/><span>rígh Sacsan don Fhraingc do cheisneamh is do chasaoid an</span>
<lb n="6083"/><span>tathfainn do rinneadh air féin a hÉirinn, seoch is a chasaoid</span>
<lb n="6084"/><span>ré rígh Frangc nó lé rígh oile, bíodh a fhios agat gurab é</span>
<lb n="6085"/><span>Donnchadh mac Briain Bóraimhe is fíoruaisle Éireann</span>
<lb n="6086"/><span>maille ris do bhí easaontach ré chéile fá urlamhas Éireann</span>
<lb n="6087"/><span>ó aimsir Bhriain go haimsir Dhonnchaidh, agus uime sin do</span>
<lb n="6088"/><span>bhronnadar d'aonaonta sealbh nÉireann d'Urbanus, an dara</span>
<lb n="6089"/><span>Pápa don ainm sin, an tan fa haois don Tighearna 1092;</span>
<lb n="6090"/><span>agus do bhí sealbh is cur is ceannas na hÉireann ag Pápa</span>
<lb n="6091"/><span>na Rómha ón am soin gus an am fár ghabh Adrianus an</span>
<lb n="6092"/><span>ceathramhadh Pápa don ainm sin comhorbas Peadair, an tan</span>
<lb n="6093"/><span>fá haois don Tighearna 1154.  Agus fá Sacsanach an Pápa-so</span>
<lb n="6094"/><span>agus fá hé a ainm baistidh Nicholas Breakespeare; agus</span>
<lb n="6095"/><span>adeir Stoo 'n-a Chroinic gur bhronn an Pápa-so ríoghacht</span>
<lb n="6096"/><span>Éireann don dara Henrí rí Sacsan an chéidbhliadhain do</span></p>
</div>
<pb n="348"/>
<div><lb n="6097"/><p><span>fhlaitheas an Henrí chéadna, an tan fá haois don Tighearna</span>
<lb n="6098"/><span>1155.  Agus adeir an t-ughdar céadna gurab iad coinghill</span>
<lb n="6099"/><span>ar ar bhronn an Pápa Éirinn do rígh Sacsan ar eacht go</span>
<lb n="6100"/><span>dtóigeobhadh an creideamh do bhí ar lár san gcrích agus go</span>
<lb n="6101"/><span>gceirteóchadh dobhéasa an phobail, agus go gcoimhéadfadh is</span>
<lb n="6102"/><span>go gcoiseonadh gach pribhiléid is gach tearmonn da raibhe</span>
<lb n="6103"/><span>san gcrích agus go ndíolfadh an rí pinginn Pheadair as gach</span>
<lb n="6104"/><span>aointeach i nÉirinn ris an bPápa gacha bliadhna.  Iar</span>
<lb n="6105"/><span>nglacadh an tabhartais-se scríobhtha ón bPápa don dara</span>
<lb n="6106"/><span>Henrí do chuir sé Seon easpog Salisburie leis an ughdarrás</span>
<lb n="6107"/><span>soin go hÉirinn, gur ghabh tír i bPort Lairge; agus ar n-a</span>
<lb n="6108"/><span>chlos do chléir Éireann eisean do theacht lé hughdarrás an</span>
<lb n="6109"/><span>Phápa triallaid 'n-a dháil da gach leith, agus ar rochtain ar</span>
<lb n="6110"/><span>aonláthair dhóibh léaghthar leis an easpog Seon do luaidheamar</span>
<lb n="6111"/><span>tabharthas an Phápa ar Éirinn don dara Henrí is da</span>
<lb n="6112"/><span>shliocht, agus na coinghill do bhí san scríbhinn; agus ar meas</span>
<lb n="6113"/><span>na gcoinghioll don chléir, aontuighid uile iad, is tugadar a</span>
<lb n="6114"/><span>n-aonta fá n-a lámhaibh scríobhtha don tSeon soin; agus</span>
<lb n="6115"/><span>tillis go Sacsaibh gus an rígh, is cuiris an rí leis an</span>
<lb n="6116"/><span>scríbhinn sin gus an bPápa é, agus mar do chonnairc an</span>
<lb n="6117"/><span>Pápa aonta chléire Éireann, do chuir fáinne mar chomhartha</span>
<lb n="6118"/><span>seilbhe Éireann gus an dara Henrí.</span></p>
<lb n="6119"/>
<lb n="6120"/><p><span>Tig Bellarminus leis an ní thuas 'n-a chroinic, mar a</span>
<lb n="6121"/><span>n-abhair: "Adrianus an ceathramhadh Pápa don ainm sin</span>
<lb n="6122"/><span>do chine Shacsan, duine eagnuidhe cráibhtheach do dháil oiléan</span>
<lb n="6123"/><span>Éireann don dara Henrí rí Sacsan, ar choinghioll go</span>
<lb n="6124"/><span>ndiongnadh subhailche do phlandughadh san oiléan soin agus</span>
<lb n="6125"/><span>lochta do chur ar gcúl ann, is go dtugadh fá deara pinginn</span>
<lb n="6126"/><span>Pheadair do dhíol as gach aointeach gacha bliadhna, agus go</span>
<lb n="6127"/><span>gcoimhéadfadh reachta na heagailse gan leonadh ann.  Atá</span>
<lb n="6128"/><span>an bulla 'n-a bhfuilid na neithe-se ré a fhaicsin san dara</span>
<lb n="6129"/><span>leabhar dhéag d'annálaibh Chairdionál Baronius."</span>
<lb n="6130"/></p>
</div>
<pb n="350"/>
<div><lb n="6131"/><p><span>Atá croinic Bhéarla Stanihurst ag teacht leis an ní-se</span>
<lb n="6132"/><span>mar a n-abair gur sholáthair an dara Henrí bulla ón bPápa</span>
<lb n="6133"/><span>Adrianus mar a bhfógrann do chléir is d'fhíoruaislibh</span>
<lb n="6134"/><span>Éireann uile i bpéin choinealbháidhte umhlacht is oighréir do</span>
<lb n="6135"/><span>thabhairt do Henrí rí Sacsan, ar scáth ceartuighthe do dhéanamh</span>
<lb n="6136"/><span>ar chreideamh na críche, is leasuighthe do dhéanamh ar bhéasaibh</span>
<lb n="6137"/><span>an phobail; agus ráinig an bulla-so ón rígh i nÉirinn gur</span>
<lb n="6138"/><span>léaghadh i gcomhdháil choitchinn fhíoruasal is chléire i gCaiseal</span>
<lb n="6139"/><span>é.  Léaghthar fós ag an ughdar gcéadna gur chuir Alexander,</span>
<lb n="6140"/><span>an treas Pápa don ainm sin, cairdionál dar bh'ainm</span>
<lb n="6141"/><span>Vivianus i nÉirinn da chur i gcéill d'Éireannchaibh an</span>
<lb n="6142"/><span>bronntanas do rinne féin is an Pápa do bhí roimhe ann ar</span>
<lb n="6143"/><span>Éirinn do rígh Sacsan is da shliocht, acht go mbiadh pinginn</span>
<lb n="6144"/><span>Phéadair dhó féin is da gach Pápa tiochfadh 'n-a dhiaidh ar</span>
<lb n="6145"/><span>Éirinn ó bhliadhain go bliadhain ar gach teach muinntire da</span>
<lb n="6146"/><span>mbiadh innte.</span></p>
<lb n="6147"/>
<lb n="6148"/><p><span>Meas, a léaghthóir, gurab uime do chuaidh Diarmaid Mac</span>
<lb n="6149"/><span>Murchadha i ndáil ríogh Sacsan don Fhraingc seoch a dhola i</span>
<lb n="6150"/><span>ndáil aoin ríogh oile, a los an bhronntanais do rinne an</span>
<lb n="6151"/><span>Pápa do rígh Sacsan roimhe sin ar Éirinn, agus da réir sin</span>
<lb n="6152"/><span>is ag rígh Sacsan do bhí cumhachta ar Éirinn ón bPápa, gurab</span>
<lb n="6153"/><span>ris do bhean leasughadh nó lóirghníomh do bhuain amach san lot</span>
<lb n="6154"/><span>do rinneadh do Mhac Murchadha.</span></p>
<lb n="6155"/>
<lb n="6156"/><p><span>Do-ním iongantas annso do choinghioll da raibhe i</span>
<lb n="6157"/><span>mbulla Adrianus Pápa mar ar bhronn Éirinn don dara</span>
<lb n="6158"/><span>Henrí.  Ag so an coinghioll do réir chroinic Stoo, mar atá</span>
<lb n="6159"/><span>go raibhe d'fhiachaibh ar an dara Henrí an creideamh Catoilice</span>
<lb n="6160"/><span>do bhí ar dtuitinn i nÉirinn d'athchórughadh is do thógbháil.</span>
<lb n="6161"/><span>Óir ní gar go gcuirfeadh an Pápa an coinghioll soin 'n-a</span>
<lb n="6162"/><span>bhulla muna gcuirthí i gcéill dó lé druing éigin an creideamh</span>
<lb n="6163"/><span>do dhul i mbáthadh i nÉirinn.  Gidheadh gibé drong do</span>
<lb n="6164"/><span>reac ris é, is bréag do rinneadar.  Óir is follus nach</span>
<lb n="6165"/><span>deachaidh báthadh ar ar gcreideamh tug Pádraig i nÉirinn</span></p>
</div>
<pb n="352"/>
<div><lb n="6166"/><p><span>gus an am-so; agus is iomdha ughdar barántamhail coigcríche</span>
<lb n="6167"/><span>aga fhiadhnughadh sin ó aimsir go haimsir.  Óir tar ceann,</span>
<lb n="6168"/><span>do réir Bheda i Stair na Sacsan, go raibhe imreasan idir</span>
<lb n="6169"/><span>chuid do chléir Éireann is chliar na Sacsan do thaoibh na</span>
<lb n="6170"/><span>Cásca, agus fós gur salchadh cuid d'Éireannchaibh lé heiriticeacht</span>
<lb n="6171"/><span>Phelagian, maseadh do bhí urmhór na nÉireannach</span>
<lb n="6172"/><span>glan ó gach salchar dhíobh; agus an mhéid bheanas ris an</span>
<lb n="6173"/><span>gcreideamh ó aimsir Bhriain anuas go Gabháltas Gall, is</span>
<lb n="6174"/><span>follus go raibhe an creideamh ar marthain go hiomlán i</span>
<lb n="6175"/><span>nÉirinn, agus da réir sin nach fíor don druing do reac</span>
<lb n="6176"/><span>ris an bPápa go raibhe an creideamh ar lár i nÉirinn an</span>
<lb n="6177"/><span>tan do bronnadh leis don dara Henrí í.  Bíodh a fhiadhnaise</span>
<lb n="6178"/><span>sin ar na somplaidhibh chuirfeam síos annso.</span></p>
<lb n="6179"/>
<lb n="6180"/><p><span>Ar dtús is follus as a ndeachaidh d'fhíoruaislibh Éireann</span>
<lb n="6181"/><span>i ndeireadh a ré i bpríomheagailsibh Éireann do chríochnughadh</span>
<lb n="6182"/><span>a mbeathadh go haithrigheach ó aimsir Bhriain go Gabháltas</span>
<lb n="6183"/><span>Gall, go raibhe an creideamh ar marthain i nÉirinn an tan</span>
<lb n="6184"/><span>soin.  Ag so síos fuireann díobh, mar atá Flaithbheartach</span>
<lb n="6185"/><span>Ó Néill da ngairthí Flaithbheartach an Trostáin, tug ar</span>
<lb n="6186"/><span>dtús ucht ar aithrighe do dhéanamh i nÉirinn, agus do chuaidh</span>
<lb n="6187"/><span>da éis sin don Róimh da oilithre, an tan fá haois don</span>
<lb n="6188"/><span>Tighearna 1073, agus Donnchadh mac Briain Bhóraimhe do </span>
<lb n="6189"/><span>chuaidh da oilithre don Róimh is do chríochnuigh a bheatha go</span>
<lb n="6190"/><span>haithrigheach i mainistir San Stiabhna, agus Tadhg mac</span>
<lb n="6191"/><span>Lorcáin rí Ua gCinnsealaigh do chríochnuigh a bheatha go</span>
<lb n="6192"/><span>haithrigheach i gcill Chaoimhghin i nGlionn dá Loch, agus</span>
<lb n="6193"/><span>Cathal mac Ruaidhrí rí iarthair Chonnacht tug a bheatha as i</span>
<lb n="6194"/><span>nArd Macha go haithrigheach, agus Muircheartach Ó Briain rí</span>
<lb n="6195"/><span>Leithe Mogha is urmhóir Éireann uile do dhul i nArd Macha do</span>
<lb n="6196"/><span>chaitheamh chúig mbliadhan go haithrigheach ann go bhfuair bás,</span>
<lb n="6197"/><span>agus mar sin do mhórán oile d'fhíoruaislibh Éireann tug a</span>
<lb n="6198"/><span>mbeatha as go cráibhtheach Catoilice ó aimsir Bhriain go</span>
<lb n="6199"/><span>Gabháltas Gall, ionnus da réir sin gurab bréagach don</span></p>
</div>
<pb n="354"/>
<div><lb n="6200"/><p><span>druing do reac ris an bPápa Adrianus Cuartus nach</span>
<lb n="6201"/><span>raibhe an Creideamh Catoilice ar marthain ná ar coimhéad</span>
<lb n="6202"/><span>i nÉirinn ré tigheacht Gall innte.</span></p>
<lb n="6203"/>
<lb n="6204"/><p><span>An dara dearbhadh do-bheirim ris an gCreideamh gCatoilice</span>
<lb n="6205"/><span>do bheith ar coimhéad sul tángadar Gaill i nÉirinn, mar</span>
<lb n="6206"/><span>do tógbhadh iomad mainistreach innte go grod sul tángadar</span>
<lb n="6207"/><span>Gaill is uaisle Gaedheal da dtógbháil.  Ar dtús do tógbhadh</span>
<lb n="6208"/><span>lé Maoilseachlainn rí Midhe is Éireann uile mainistear</span>
<lb n="6209"/><span>Mhuire i mbaile Átha Cliath, an tan fá haois don Tighearna</span>
<lb n="6210"/><span>1139.  Do tógbhadh lé Donnchadh Ó Cearbhaill rí Oirghiall</span>
<lb n="6211"/><span>ar furáileamh Malacias Easpuig Dúin mainistear Mellifont</span>
<lb n="6212"/><span>i gconntae Lughmhaigh, an tan fá haois don Tighearna</span>
<lb n="6213"/><span>1142.  Do thógaibh Malacias naomhtha easpog Dúin</span>
<lb n="6214"/><span>mainistear Iobhair Cinn Trágha i gconntae an Dúin, aois an</span>
<lb n="6215"/><span>Tighearna an tráth soin 1144.  Aois an Tighearna an tan do</span>
<lb n="6216"/><span>tógbhadh mainistear na Búille 1161.  Do thógaibh Diarmaid</span>
<lb n="6217"/><span>Mac Murchadha rí Laighean mainistear an Bhealaigh alias</span>
<lb n="6218"/><span>Baltinglas an tan fá haois don Tighearna 1151.  Do</span>
<lb n="6219"/><span>thógbhadar sliocht Mhaoilsheachlainn rí Midhe mainistear</span>
<lb n="6220"/><span>Bhectif alias De Beatitudine san Midhe, an tan fá haois</span>
<lb n="6221"/><span>don Tighearna 1151.  Aois an Tighearna an tan do tógbhadh</span>
<lb n="6222"/><span>mainistear na Máighe i gconntae Luimnigh 1151.  Aois an</span>
<lb n="6223"/><span>Tighearna an tan do tógbhadh mainistear Ó Dorna i gconntae</span>
<lb n="6224"/><span>Chiarraidhe 1154.  Do thógaibh Domhnall O Briain rí Luimnigh</span>
<lb n="6225"/><span>mainistear na Croiche Naoimh i gconntae Thiobrad Árann</span>
<lb n="6226"/><span>an tan fá haois don Tighearna 1169, agus do thógaibh an</span>
<lb n="6227"/><span>Domhnall céadna soin O Briain seacht mainistreacha déag</span>
<lb n="6228"/><span>oile san Mumhan.  Aois an Tighearna an tan do tógbhadh</span>
<lb n="6229"/><span>mainistear Fear Muighe i gconntae Chorcaighe 1170.  Agus</span>
<lb n="6230"/><span>do tógbhadh ris an ré sin iomad teampull is mainistreach i</span>
<lb n="6231"/><span>nÉirinn nach luaidhtear linn annso.  Uime sin is follus</span>
<lb n="6232"/><span>go raibhe an Creideamh Catoilice ar marthain i nÉirinn ré</span>
<lb n="6233"/><span>hucht Ghall do theacht innte.</span>
<lb n="6234"/></p>
</div>
<pb n="356"/>
<div><lb n="6235"/><p><span>An treas dearbhadh ar an Creideamh do bheith ar marthain</span>
<lb n="6236"/><span>i nÉirinn ré hucht Ghall do theacht innte, mar léaghthar i</span>
<lb n="6237"/><span>n-annálaibh aosta Éireann gur horduigheadh trí comhdhála</span>
<lb n="6238"/><span>coithceanna i nÉirinn ré préláidibh is lé huaislibh Éireann</span>
<lb n="6239"/><span>ó aimsir Dhonnchaidh mic Briain go tigheacht na nGall, mar</span>
<lb n="6240"/><span>ar horduigheadh is mar ar fromhadh reacht cille is tuaithe i</span>
<lb n="6241"/><span>nÉirinn.</span></p>
<lb n="6242"/>
<lb n="6243"/><p><span>An chéadchomhdháil i bhFiadh mic nAonghusa an chéidbhliadhain</span>
<lb n="6244"/><span>do fhlaitheas Mhuircheartaigh Uí Bhriain, an tan fá haois don</span>
<lb n="6245"/><span>Tighearna 1105, mar ar horduigheadh reachta is dlighthe is</span>
<lb n="6246"/><span>mar ar leasuigheadh an Creideamh i nÉirinn.</span></p>
<lb n="6247"/>
<lb n="6248"/><p><span>Do commóradh comhdháil oile choitcheann i nÉirinn an</span>
<lb n="6249"/><span>cúigmheadh bliadhain do fhlaitheas an Mhuircheartaigh chéadna,</span>
<lb n="6250"/><span>mar a dtángadar uaisle is eaglais Éireann ar aonláthair</span>
<lb n="6251"/><span>go Ráith Breasail, an tan fá haois don Tighearna 1110,</span>
<lb n="6252"/><span>mar ar horduigheadh faircheadha nó dioseses go n-a dteorannaibh,</span>
<lb n="6253"/><span>agus suim áirithe easpog ós a gcionn, amhail</span>
<lb n="6254"/><span>adubhramar.</span></p>
<lb n="6255"/>
<lb n="6256"/><p><span>An treas comhdháil choitchionn do rinneadh i nÉirinn lé</span>
<lb n="6257"/><span>cléircibh is le fíoruaislibh Éireann i gCeanannus na Midhe,</span>
<lb n="6258"/><span>mar a raibhe Cristianus .i. Giolla Críost Ó Conairce easpog</span>
<lb n="6259"/><span>Leasa Móir, leagáid an Phápa i nÉirinn an tan soin, mar</span>
<lb n="6260"/><span>aon ré cairdionál dar bh'ainm Iohannes Papiron ré dáil</span>
<lb n="6261"/><span>ceathra pallia do cheithre hairdeaspogaibh i nÉirinn, agus</span>
<lb n="6262"/><span>ré cosc siomóntachta is úsuireachta, is ré díol deachmhuidhe,</span>
<lb n="6263"/><span>ré cosc gada is éigin drúise is doibhéas is gach uilc ó</span>
<lb n="6264"/><span>shoin amach.</span>
<lb n="6265"/></p>
</div>
<pb n="358"/>
<div><lb n="6266"/><p><span>XXXIV.</span></p>
<lb n="6267"/>
<lb n="6268"/><p><span>Is follus as na sompladhaibh-se anuas go raibhe an</span>
<lb n="6269"/><span>Creideamh Catoilice ar marthain i nÉirinn ré hucht Ghall</span>
<lb n="6270"/><span>do thigheacht innte; agus an mhéid bheanas ré doibhéasaibh na</span>
<lb n="6271"/><span>nGaedheal sul rángadar Gaill eatorra, is dearbh go dtángadar</span>
<lb n="6272"/><span>lé Gabháltas Gall cúigear taoiseach do rinne ní-sa</span>
<lb n="6273"/><span>mhó do dhoibheartaibh ioná a dtáinig do Ghaedhealaibh ó</span>
<lb n="6274"/><span>aimsir Bhriain go Gabháltas Gall, maille ré hargain</span>
<lb n="6275"/><span>cheall is chléire, lé feilbheartaibh folamhla is ré hanfhlaitheas</span>
<lb n="6276"/><span>anfhorlannach do dhéanamh.  Ag so a n-anmanna, iarla o'</span>
<lb n="6277"/><span>Stranguell, Roibeard Mac Stiabhna, Hugo de Lacy, Seon</span>
<lb n="6278"/><span>de Curcy, is Uilliam Mac Aldelmel.  B'urusa fírinne</span>
<lb n="6279"/><span>an neithe-se do thuigsin as an ní adéaram 'n-ar ndiaidh,</span>
<lb n="6280"/><span>agus go háirithe a croinic Stanihurst, agus fós mar do </span>
<lb n="6281"/><span>chuadar urmhór na druinge-se gan mac ag gabháil oighreachta</span>
<lb n="6282"/><span>a athar orra tré n-a n-olcaibh féin.</span></p>
<lb n="6283"/>
<lb n="6284"/><p><span>Bíodh a fhiadhnaise sin ar Iarla o' Stranguell ar</span>
<lb n="6285"/><span>Roibeard Mac Stiabhna ar Sheon de Curcy agus ar dhruing</span>
<lb n="6286"/><span>oile do thaoiseachaibh táinig i dtús an chongcuis nach luaidhfeam</span>
<lb n="6287"/><span>annso.  Agus an mhéid bheanas ré Risteard Stranguell</span>
<lb n="6288"/><span>do réir chroinic Stanihurst, i ndiaidh iomad creach is</span>
<lb n="6289"/><span>ceallairgthe do dhéanamh ar thuaith is ar chill dó, fuair sé</span>
<lb n="6290"/><span>bás i nÁth Cliath i gcionn seacht mbliadhan iar dtigheacht i</span>
<lb n="6291"/><span>nÉirinn dó, an tan fá haois don Tighearna 1177; agus</span>
<lb n="6292"/><span>ní raibhe do shliocht da éis lé hAoife inghin Dhiarmada acht</span>
<lb n="6293"/><span>aoininghean dar bh'ainm Isabella, agus do pósadh an inghean</span>
<lb n="6294"/><span>soin lé hUilliam Maruscál, is rug sí cúigear mac is</span>
<lb n="6295"/><span>cúigear inghean dó; agus do éagadar na mic diaidh i ndiaidh</span>
<lb n="6296"/><span>gan lorg gan oighre ar cheachtar díobh, agus do pósadh na</span>
<lb n="6297"/><span>hingheana lé fuirinn d'uaislibh na Sacsan, go nar fhágaibh</span></p>
</div>
<pb n="360"/>
<div><lb n="6298"/><p><span>an t-iarla mac ag gabháil oighreachta air féin acht mar</span>
<lb n="6299"/><span>sin.</span></p>
<lb n="6300"/>
<lb n="6301"/><p><span>Dála Hugo de Lacy mar fuair ceannas ón dara Henrí</span>
<lb n="6302"/><span>ar an Midhe, do ghabhadh ag marbhadh is ag dícheannadh chloinne</span>
<lb n="6303"/><span>Colmáin is uaisle na Midhe an mhéid ar a bhfaghbhadh scríob</span>
<lb n="6304"/><span>díobh, agus ar mbeith ag déanamh dúnphuirt daingin i nDurmhaigh</span>
<lb n="6305"/><span>san Mhidhe, táinig duine uasal óg don Mhidhe i gcruth</span>
<lb n="6306"/><span>fhodhuine ré déanamh oibre dhó, gur marbhadh Hugo leis.</span>
<lb n="6307"/><span>Adeir croinic Stanihurrt gur dhuine ainmhianach drúiseach</span>
<lb n="6308"/><span>ró-shainnteach an Hugo-so.  Adeir mar an gcéadna gur</span>
<lb n="6309"/><span>ghabh Hugo óg a mhac soin is Seon de Curcy do láimh iomad</span>
<lb n="6310"/><span>creach is marbhtha is díbhfeirge do dhéanamh ar lucht na Midhe</span>
<lb n="6311"/><span>i ndíoghail bháis Hugo.  Adeir an chroinic chéadna gur dhuine</span>
<lb n="6312"/><span>cealgach meabhlach droichmhéine Uilliam Mac Aldelmel, agus</span>
<lb n="6313"/><span>cuiridh síos mar do bhean go cealgach mainéir fá sealbh</span>
<lb n="6314"/><span>dhíleas dóibh féin do chloinn Mhuiris Mic Gearailt, agus</span>
<lb n="6315"/><span>fós adeir go mbíodh formadach ré Muiris is ré n-a chloinn do</span>
<lb n="6316"/><span>shíor.  Léaghthar fós i n-annálaibh aosta Éireann ar mbeith</span>
<lb n="6317"/><span>d'Uilliam Mac Aldelmel i gceannas Luimnigh ó rígh Sacsan,</span>
<lb n="6318"/><span>go dtarla imreasan idir dá chomhmbráthair do shíol gConchubhair</span>
<lb n="6319"/><span>fá cheannas Connacht, mar atá Cathal Croibhdhearg is Cathal</span>
<lb n="6320"/><span>Carrach, agus do ghabh Uilliam páirt Chathail Charraigh i</span>
<lb n="6321"/><span>n-aghaidh Chathail Chroibhdheirg, agus do ghabh Seon de Curcy</span>
<lb n="6322"/><span>páirt an Chathail oile.  Do biathadh an easaonta soin leath</span>
<lb n="6323"/><span>ar leath lé hUilliam is lé Seon idir an dá Chathal gur</span>
<lb n="6324"/><span>milleadh is gur hairgeadh an chríoch uile leo, is gur</span>
<lb n="6325"/><span>dícheannadh mórán d'uaislibh Connacht san spairn sin a</span>
<lb n="6326"/><span>los an imreasain sin, go dtarla coimheascar idir an dá</span>
<lb n="6327"/><span>Chathal, agus Gaill ar gach taoibh ag congnamh leo, gur</span>
<lb n="6328"/><span>briseadh do Chathal Charrach is da mhuinntir is gur marbhadh</span>
<lb n="6329"/><span>san deabhaidh sin é.</span></p>
<lb n="6330"/>
<lb n="6331"/><p><span>Da éis sin do tógbhadh caisléan i Mílioc Uí Mhadagáin</span></p>
</div>
<pb n="362"/>
<div><lb n="6332"/><p><span>lé hUilliam Mac Aldelmel, agus fágbhais barda mór ann</span>
<lb n="6333"/><span>is téid féin go Luimneach.  Tig Cathal Croibhdhearg i</span>
<lb n="6334"/><span>bhfoslongphort 'n-a n-ucht, is do éalodar an barda san oidhche</span>
<lb n="6335"/><span>is leanaid Uilliam go Luimneach; agus do trascradh caisléan</span>
<lb n="6336"/><span>Mhílic ré Cathal Croibhdhearg.  Do-ní Uilliam Mac</span>
<lb n="6337"/><span>Aldelmel cruinniughadh sluagh da éis so, agus tug ucht ar</span>
<lb n="6338"/><span>Chonnachtaibh gur creachadh is gur hairgeadh cealla is tuatha</span>
<lb n="6339"/><span>leis agus go dtug deargár a dtarla da chóir dhíobh; ionnus</span>
<lb n="6340"/><span>uime sin gur mhalluigheadar cliar Chonnacht é, amhail léaghthar</span>
<lb n="6341"/><span>i nannálaibh aosta Éireann do scríobhadh tuairm trí chéad</span>
<lb n="6342"/><span>bliadhan ó shoin i bpríomhleabhar sheanchusa da ngairthí</span>
<lb n="6343"/><span>Leabhar Breac Mic Aodhagáin.  Agus léaghthar san leabhar</span>
<lb n="6344"/><span>chéadna gur chuir Dia go míorbhaileach, tré n-a mhíoghníomh,</span>
<lb n="6345"/><span>ainimh ghránna is galar doileighis air lé bhfuair bás</span>
<lb n="6346"/><span>déistineach, is nach ráinig ongadh ná aithrighe é agus</span>
<lb n="6347"/><span>nach fuair adhnacal i gcill ar bith acht i ngráinsigh</span>
<lb n="6348"/><span>fhásaigh.</span></p>
<lb n="6349"/>
<lb n="6350"/><p><span>Tarla easaonta da éis so idir Sheon de Curcy is Hugo</span>
<lb n="6351"/><span>óg de Lacy gur thuiteadar mórán d'Ulltachaibh is d'fhearaibh</span>
<lb n="6352"/><span>Midhe 'n-a spairn, is do hairgeadh is do creachadh an dá chrích</span>
<lb n="6353"/><span>sin do bhíthin a n-imreasain; agus do b'í críoch na heasaonta</span>
<lb n="6354"/><span>soin gur gabhadh Seon de Curcy lé Hugo óg de Lacy go</span>
<lb n="6355"/><span>cealgach, agus gur cuireadh ar láimh Gall é, agus do ghabh</span>
<lb n="6356"/><span>ré a ais tréatúireacht do chur air.  Cuirthear 'n-a ghiall i</span>
<lb n="6357"/><span>Sacsaibh é, go raibhe sealad aimsire i nglasaibh ann.  Tug</span>
<lb n="6358"/><span>an rí pardún da éis sin dó, is tug cead dó tilleadh i</span>
<lb n="6359"/><span>nÉirinn; agus táinig sé ar muir ré triall i nÉirinn, gur</span>
<lb n="6360"/><span>éirigh anfadh dhó, gur tilleadh tar a ais don tír é; agus mar</span>
<lb n="6361"/><span>sin dó cheithre huaire déag ag dul ar muir is 'ga thilleadh</span>
<lb n="6362"/><span>go Sacsaibh arís, do réir chroinic Stanihurst; agus an</span>
<lb n="6363"/><span>chúigmheadh huair déag táinig ar muir, do seoladh lé</span>
<lb n="6364"/><span>hanfadh gaoithe don Fhraingc é, go bhfuair bás san chrích sin.</span>
<lb n="6365"/></p>
</div>
<pb n="364"/>
<div><lb n="6366"/><p><span>Léaghthar san chroinic chéadna gur marbhadh duine uasal</span>
<lb n="6367"/><span>do chine Sheoin de Curcy do bhí na chomhnuidhe i nÉirinn lé</span>
<lb n="6368"/><span>Hugo óg de Lacy is lé Bháiter de Lacy a dhearbhráthair,</span>
<lb n="6369"/><span>gur fhás iomad buaidheartha is coinbhliocht da thoisc sin idir</span>
<lb n="6370"/><span>charaid an duine uasail is an chloinn sin Hugo de Lacy,</span>
<lb n="6371"/><span>ionnus gur bh'éigin don rígh Seon dul sluagh mór do Ghallaibh</span>
<lb n="6372"/><span>is do Ghaedhealaibh don Mhidhe do smachtughadh na mac soin.</span>
<lb n="6373"/><span>Agus ar n-a chlos sin dóibh, triallaid go Carraig Fhearghusa,</span>
<lb n="6374"/><span>is téid an rí 'n-a dtóraidheacht ann sin, agus glacaid long</span>
<lb n="6375"/><span>san áit sin, is triallaid ar teitheadh don Fhraingc, go</span>
<lb n="6376"/><span>ndeachadar ar aon i riocht dá gharradóir do dhéanamh feadhma</span>
<lb n="6377"/><span>i lubhghort abbadh i mainistir S. Taurín san Normandie;</span>
<lb n="6378"/><span>gur chaitheadar seal da n-aimsir san mbréighriocht soin da</span>
<lb n="6379"/><span>ndísliughadh féin, gur léigeadar i gceann aimsire da éis</span>
<lb n="6380"/><span>sin a rún ris an abbaidh, agus gur iarradar air impidhe do</span>
<lb n="6381"/><span>chur ar rígh Sacsan um shíothcháin is um mhaithmheachas do</span>
<lb n="6382"/><span>thabhairt dóibh.  Agus fuair an t-abbadh an ní sin dóibh,</span>
<lb n="6383"/><span>go dtángadar i nÉirinn amlaidh sin i ndiaidh an ríogh do</span>
<lb n="6384"/><span>thabhairt aisig a bhfola is a bhfearainn dóibh; agus fuair an</span>
<lb n="6385"/><span>rí Seon bás da éis sin, an tan fá haois don Tighearna 1216.</span></p>
<lb n="6386"/>
<lb n="6387"/><p><span>Tarla fós da éis sin ré linn an treas Henrí cogadh</span>
<lb n="6388"/><span>mór idir Hugo óg de Lacy is Uilliam Maruscál gur</span>
<lb n="6389"/><span>milleadh an Mhidhe uile leo is gur thuiteadar morán de</span>
<lb n="6390"/><span>Ghaedhealaibh da gach leith ag congnamh leo.  Tarla fós</span>
<lb n="6391"/><span>cogadh mór idir Míléir is Séathfruidh Moiréis is Uilliam</span>
<lb n="6392"/><span>Maruscál gur milleadh mórán d'fhearaibh Laighean is</span>
<lb n="6393"/><span>Mumhan eatorra da gach leith.</span></p>
<lb n="6394"/>
<lb n="6395"/><p><span>Adeir Hanmer 'n-a chroinic gur heascaineadh Uilliam</span>
<lb n="6396"/><span>Maruscál lé heaspog Fearna tré dhá mhainéar da sheilbh</span>
<lb n="6397"/><span>féin do bhuain de; agus ar mbeith coinnealbháidhte dhó, fuair</span>
<lb n="6398"/><span>bás i Sacsaibh; agus do bhrígh nar bh'áil lé n-a chloinn aiseag</span>
<lb n="6399"/><span>do thabhairt san seilbh sin, fuaradar a chúigear mac bás</span>
<lb n="6400"/><span>diaidh i ndiaidh, gan neach ag gabháil oighreachta ar aon díobh;</span>
<lb n="6401"/><span>agus do chuaidh an Míléir thuas go Cluain Mic Nóis go</span>
<lb n="6402"/><span>sluagh líonmhar 'n-a fhochair, go ndearnadar foslongphort dá</span>
<lb n="6403"/><span>oidhche dhéag ann; agus gur hairgeadh leo an baile idir chrodh</span></p>
</div>
<pb n="366"/>
<div><lb n="6404"/><p><span>is bhiadh; agus fós do hairgeadh teampuill is eagailse an</span>
<lb n="6405"/><span>bhaile mar an gcéadna leo.</span></p>
<lb n="6406"/>
<lb n="6407"/><p><span>Mar thugadar iomorro Gaedhil da n-aire anfhlaitheas is</span>
<lb n="6408"/><span>éagcóir creachadh is ceallargain na druinge adubhart,</span>
<lb n="6409"/><span>agus fós mar do hairgeadh Lios Mór go n-a thearmonn lé</span>
<lb n="6410"/><span>Herimont Morti is lé Réamonn de la Grós, do réir chroinic</span>
<lb n="6411"/><span>Stanihurst, tar ceann go ndeachaidh an Herueus nó</span>
<lb n="6412"/><span>Herimont céadna i n-aibíd mhanaigh is gur thógaibh mainistear</span>
<lb n="6413"/><span>Dhúin Bróith i gconntae Locha Garman, an tan fá</span>
<lb n="6414"/><span>haois don Tighearna 1179, i gcúitiughadh na n-olc do rinne</span>
<lb n="6415"/><span>i nÉirinn, agus mar an gcéadna mar do hairgeadh eaglais</span>
<lb n="6416"/><span>Inse Cathaigh is a tearmonn mar aon lé hiomad d'eaglaisibh</span>
<lb n="6417"/><span>oile lé hUilliam Mac Aldelmel, agus arís mar is é ní</span>
<lb n="6418"/><span>da dtugadar na Gaill chéadna aire, tré iomad uaille</span>
<lb n="6419"/><span>uabhair is anuaille do bheith ag fás ionnta fein, siosma</span>
<lb n="6420"/><span>síor do bhiathadh eatorra féin, agus bheith ag clódh is ag</span>
<lb n="6421"/><span>caitheamh na nGaedheal idir gach dá rann díobh, is nach raibhe</span>
<lb n="6422"/><span>dúil aca, amhail do saoileadh lé Gaedhealaibh, ceartughadh do</span>
<lb n="6423"/><span>dhéanamh ar chreideamh ná leasughadh ar bhéasaibh i nÉirinn,</span>
<lb n="6424"/><span>is eadh do mheasadar Gaedhil iad féin do shaoradh ó anbhruid</span>
<lb n="6425"/><span>na druinge sin.  Agus uime sin tángadar drong d'uaislibh</span>
<lb n="6426"/><span>Gaedheal go teach Chonchubhair Maonmhuighe ríogh Connacht do</span>
<lb n="6427"/><span>thabhairt cheannuis orra féin dó, ar mbeith 'n-a chomhnuidhe dhó</span>
<lb n="6428"/><span>i nDún Leogha i nUíbh Maine.</span></p>
<lb n="6429"/>
<lb n="6430"/><p><span>Ar dtús táinig Domhnall Ó Briain rí Luimnigh is</span>
<lb n="6431"/><span>Ruaidhrí Mac Duinn Sléibhe rí Uladh agus Domhnall Mac</span>
<lb n="6432"/><span>Carrthaigh rí Deasmumhan, Maoilseachlainn Beag rí Midhe,</span>
<lb n="6433"/><span>agus Ó Ruairc rí Ó mBriuin is Conmhaicne 'n-a theach agus</span>
<lb n="6434"/><span>gibé comhairle ar ar cinneadh leo, sul do críochnuigheadh í do</span>
<lb n="6435"/><span>marbhadh Conchubhar go cinneamhnach.</span></p>
<lb n="6436"/>
<lb n="6437"/><p><span>Is follus as na neithibh do luaidheamar anuas gurab</span>
<lb n="6438"/><span>d'anfhlaitheas is d'éagcóir is da neamhchoimhéad ar a ndlighe</span>
<lb n="6439"/><span>féin ag uachtaránaibh Gall i nÉirinn, táinig iomad do</span></p>
</div>
<pb n="368"/>
<div><lb n="6440"/><p><span>neamhumhla na nGaedheal do smacht Gall.  Óir ní mheasaim go</span>
<lb n="6441"/><span>bhfuil cine san Eoraip is mó do bhiadh umhal do dhlighe ionáid</span>
<lb n="6442"/><span>Éireannaigh dá roinntí comhthrom an dlighidh riú: agus is í so</span>
<lb n="6443"/><span>teist do-bheir Seon Dauis san leathanach dhéidheannach don</span>
<lb n="6444"/><span>chéidleabhrán do scríobh ar Éirinn orra.  Ag so mar adeir:</span>
<lb n="6445"/><span>"Ní fhuil cine fán ngréin lé n-ar ab annsa ceart is</span>
<lb n="6446"/><span>comhthrom breitheamhnais ní is fearr ionáid Éireannaigh, agus</span>
<lb n="6447"/><span>is mó do bhiadh sásuighthe lé n-a chur i ngníomh ioná iad,</span>
<lb n="6448"/><span>bíodh gurab 'n-a n-aghaidh féin do bhiadh, acht go bhfaghdaois</span>
<lb n="6449"/><span>díon is sochar an dlighidh an tan iarraid é ar chúis</span>
<lb n="6450"/><span>chomhthruim."</span></p>
<lb n="6451"/>
<lb n="6452"/><p><span>Is iontuigthe a teist an ughdair-se nach do dhrochdhúil i</span>
<lb n="6453"/><span>nÉireannchaibh do bhí dul i n-easumhla go minic ar an ndlighe,</span>
<lb n="6454"/><span>acht do neamhchomhall na n-uachtarán ar chomhthrom an dlighidh</span>
<lb n="6455"/><span>do roinn riú.</span></p>
<lb n="6456"/>
<lb n="6457"/><p><span>Tángadar taoisigh oile i nÉirinn i dtús Ghabháltais</span>
<lb n="6458"/><span>Gall i n-éagmais an chúigir do luaidheamar thuas nach</span>
<lb n="6459"/><span>dearna na feilbhearta do rónsat an cúigear céadna, agus</span>
<lb n="6460"/><span>do rinne mórán maitheasa i nÉirinn maille ré tógbháil</span>
<lb n="6461"/><span>teampull is mainistreach ré dáil fhóid ré haltóir do</span>
<lb n="6462"/><span>chléircibh da gcothughadh, is ré hiomad deighghníomh oile ó shoin</span>
<lb n="6463"/><span>amach do dhéanamh, go dtug Dia do shochar da chionn soin dóibh</span>
<lb n="6464"/><span>iomad do shleachtaibh uaisle do bheith ar a lorg aniú i nÉirinn,</span>
<lb n="6465"/><span>mar atáid Gearaltaigh is Búrcaigh, Builtéaraigh is Barraigh,</span>
<lb n="6466"/><span>Cúrsaigh is Róistigh, Puérigh, Clann Mhuiris is Grásaigh is</span>
<lb n="6467"/><span>Prionndarghásaigh, Pléimionnaigh, Puirséalaigh is Priosdúnaigh,</span>
<lb n="6468"/><span>Noinnsionnaigh is Breathnaigh, Tóibínigh is Suirtéalaigh</span>
<lb n="6469"/><span>is Bluinnsínigh, clann Fheorais, Conndúnaigh, is</span>
<lb n="6470"/><span>Cantualaigh, Deibhriusaigh, Dairsidhigh, is Diolmhainigh,</span>
<lb n="6471"/><span>Moiréisigh, Easmontaigh, Léisigh, Brúnaigh, is Kéitinnigh,</span>
<lb n="6472"/><span>is iomad do shleachtaibh uaisle oile Seanghall táinig ó</span>
<lb n="6473"/><span>thaoiseachaibh oile dhíobh ná luaidhfeam annso.</span></p>
<lb n="6474"/>
<lb n="6475"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Foras Feasa ar Éirinn III

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Foras Feasa ar Éirinn III

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
