Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Pairlement Chloinne Tomáis</title><author><name type="main">Anaithnid; Eag. N.J.A. Williams</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Deirdre D'Auria and Eilís Ní Mhearraí</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">L052</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1615c 17T</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>L052</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Pairlement Chloinne Tomáis</title><author>Anaithnid; Eag. N.J.A. Williams</author><imprint><publisher>I.A.B.; B.Á.C.</publisher><date>1615c 17T</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p/>
<lb n="0"/>
<lb n="1"/><p><span>PÁIRLEMENT CHLAINNE TOMÁIS</span>
<lb n="2"/><span>ANNSO SÍOS.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>FEACHT n-aon dár fhás comhéirghe agas coinbhliocht</span>
<lb n="5"/><span>coguidh eidir na déeibh ifrionnda dá fhios cia dhíobh do</span>
<lb n="6"/><span>áitreabhfadh an fearann eidir Sruth Stix agas Sruth Acheron,</span>
<lb n="7"/><span>agas do choimhthionóladar na geinte ifrionnda as gach áitreabh</span>
<lb n="8"/><span>a rabhadar ar bhrú Srotha Stix, agas as iad so fa hárdtaoisig acu,</span>
<lb n="9"/><span>eadhon Belsebub agas Abíron agas Sátan; agas do fearadh cath</span>
<lb n="10"/><span>créachtach crólinnteach eaturra, agus madhmus an cath ar Bhelsebub</span>
<lb n="11"/><span>gona mhuinntir, agas do dhíothchuireadar cách iad fa</span>
<lb n="12"/><span>ioltuathuibh na talmhan agas fa chríochuibh an domhuin</span>
<lb n="13"/><span>mhóir, do lot agas do lánmhilleadh toraidh na talmhan ar na</span>
<lb n="14"/><span>cineadhachuibh go comhchoitchionn.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Ro leathnuigheadar na cineoil dheamhnuighe sin fan</span>
<lb n="17"/><span>gcruinne gceathardha go coimhleathan dá haghmhilleadh.  Do </span>
<lb n="18"/><span>bhí mac ag an mBeilsebub sin darbh ainm Dracapéist, agus mac</span>
<lb n="19"/><span>do sin Lóbus Laghrach, agus mac do sin Liobur Lobhtha.  Do </span>
<lb n="20"/><span>bhádur sin ag aghmhilleadh bfhear nÉirionn go haimsir</span>
<lb n="21"/><span>Laoghaire mhic Néill Naoighiallaigh do bheith a bfhlaithios</span>
<lb n="22"/><span>Éirionn; agas do bhí taoiseach toirteamhuil tromchonáigh re</span>
<lb n="23"/><span>tórrumh agus le treabhaireacht ag Laoghaire, eadhon Bladhorrnn</span>
<lb n="24"/><span>Bréanánach mac Palcamais; agas do bhí inghean ag an mBladhorrnn</span>
<lb n="25"/><span>sin, eadhon Beistea a hainm, agas do pósadh le Liobur</span>
<lb n="26"/><span>Lobhtha í, agus ro geineadh clann iomdha eaturra; agus do bhí mac</span>
<lb n="27"/><span>don chloinn sin do dhearrsgnuidh ar fhuathmhuireacht agus ar</span>
<lb n="28"/><span>ainmheasardhacht an cineadh ó dtáinig .i. Tomás Mór</span>
<lb n="29"/><span>modurrtha mísgiamhach mac Liobair Lobhtha.</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>As í sin uair agus aimsior tháinig Pádruig an Éirinn go</span>
<lb n="32"/><span>sruithibh iomdha leis do shíolchur chrábhaidh agus chreidimh eidir</span>
<lb n="33"/><span>na</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="34"/><p><span>geintibh geinntlighe do bhí an Éirinn an tan sin.  Is annsin do</span>
<lb n="35"/><span>thionóil Pádruig sruithe agas naoimh Éirionn chum aonbhuill</span>
<lb n="36"/><span>as a haithle, agas as í comhairle do-rónsad: na hiolchineoil</span>
<lb n="37"/><span>diabhulda uile do dhíthchur a hÉirinn; agas do ghabhsad agá</span>
<lb n="38"/><span>gcomhfhógradh as gach áit a rabhadar go mullach Cruaiche</span>
<lb n="39"/><span>Pádruig, agas do dhíbir Pádruig iad go Loch na nDeamhan,</span>
<lb n="40"/><span>acht Tomás amháin; agus is uime nár cuireadh Tomás leo, air a</span>
<lb n="41"/><span>bheith a dtaoibh a mháthar don chineadh cholladha dhaonna,</span>
<lb n="42"/><span>agas don chineol deamhnuidhe a athair.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Do faisnéiseadh tráth do Phádruig Tomás do bheith dá</span>
<lb n="45"/><span>oileamhuin ag a sheanathair, eadhon ag Bladhorrnn, agus tugadh</span>
<lb n="46"/><span>Tomás go Pádruig, agus is air éigin do ghlac an creidiomh uadha,</span>
<lb n="47"/><span>agas ní math do gabhadh an creidiomh sin ag Tomás, agas</span>
<lb n="48"/><span>Críosd do bheith 'na mhaighistir aige, óir níor bfhéidir rún</span>
<lb n="49"/><span>diadhachta do cheangal ris an nádúr ndeamhnuighe do bhí aige</span>
<lb n="50"/><span>do thaoibh a athar; amhuil as dearbh ag a shliocht dá éis, óir ní</span>
<lb n="51"/><span>féidir teagasg críosduighe ná modh faoisidne, aitheanta ná</span>
<lb n="52"/><span>sacrameinte, altughadh ná úrnaighthe do mhúineadh dhóibh.</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>Agas as iad umorro geasa agus fágbhála d'fháguibh Pádruig</span>
<lb n="55"/><span>orra .i. buadh liosdachta, lodurthachta agas lánmheatachta agas</span>
<lb n="56"/><span>lánmhíthapa, agus buadh béicidhe, bruighneachuis, bréige, agas</span>
<lb n="57"/><span>batrála.  Agas go madh é budh biadh agas budh beatha dhóibh</span>
<lb n="58"/><span>.i. féitheach ceann agus cosa beathadhach, fuil agus follracht agus</span>
<lb n="59"/><span>ionathar na n-ainmhighthe n-éigcialluighe, agus fós go madh é</span>
<lb n="60"/><span>bhus arán agus bhus annlann dóibh .i. arán omh úrgharbh eorna,</span>
<lb n="61"/><span>agas praiseacha práipeamhla prácáis, bun bainne, agus bréaním</span>
<lb n="62"/><span>ruibeach cuasghorm gabhar agus caorach.  Agas mur an gcéanna</span>
<lb n="63"/><span>gurab é as ceol dóibh .i. sgreadach agas golgháire ghárlach agas</span>
<lb n="64"/><span>chailleach agas conmhadradha, agas graifne chearc agas</span>
<lb n="65"/><span>mhuc agas mheannán; agus go madh iad a gcoilceacha codulta,</span>
<lb n="66"/><span>eadhon cnámhlach agas cosa pise agas pónaire agus gaosadán, agus</span>
<lb n="67"/><span>comhgháir deargshor agus dreancaidighe fana gcroicionnuibh</span>
<lb n="68"/><span>cruadha cróna croisfhéitheacha; a mbrígh agas a mbeatha do</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="69"/><p><span>chaitheamh le saothar agus le tórramh agas le treabhaireacht, do</span>
<lb n="70"/><span>chothughadh an aosa uasail fa ioltuaithibh na críche, agus an chuid</span>
<lb n="71"/><span>budh fearr dá gcuid lóin do thaisge agus do choimhéad fa chomhair</span>
<lb n="72"/><span>cháich; agas an tí do-dhéanadh math agas mórchosnamh</span>
<lb n="73"/><span>dhóibh, go madh é budh lugha orra, agas an tí do bhuailfeadh</span>
<lb n="74"/><span>agas do cháinfeadh iad, go madh é budh annsa leo d'fhearuibh</span>
<lb n="75"/><span>an bheatha, amhuil as-beart an file annso:</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>Rustica gens est optima flens et pessima gaudens;</span>
<lb n="78"/><span>unguentem pungit, pungentem rusticus unguit.</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>As iad so umorro an cith ifrionnda, agus ní hiad an cheithrinn;</span>
<lb n="81"/><span>óir as uime adeirthear ceithrinn riú, ó reannuibh áigh agas</span>
<lb n="82"/><span>iorghuile agas arm n-aithghéar.</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Do shíoluigheadar ceainn finidh agas sleachta iomdha</span>
<lb n="85"/><span>adhfhuathmhura ó Thomás Mhór fria reimheas gach rígh a</span>
<lb n="86"/><span>bfhlaithios Éirionn ó sin a-le, agas do bhádar ceathrar ar</span>
<lb n="87"/><span>fhichid do mhacaibh ag an dTomás gcéadna le hÓrlaithe .i.</span>
<lb n="88"/><span>inghean Bhernáird Bhrocaidh mhac Briolláin, eadhon dearbhráthair</span>
<lb n="89"/><span>do Bhladhorrnn; agus do roinn Tomás an chlann sin fa</span>
<lb n="90"/><span>cheithre hollchóigibh Éirionn go fóirleathan, agas fa chlár</span>
<lb n="91"/><span>maiseach mínáluinn na Mídhe, agas do chum sloinnte iongantacha</span>
<lb n="92"/><span>orra agas ar gach n-aon dá chloinn ar cheana.</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>Agas as iad so an ceathrar do chuir don Mhídhe dhíobh, eadhon</span>
<lb n="95"/><span>Labhrás Ó Ludair, Brian Ó Briolláin, Seaán Ó Seanchroinntille</span>
<lb n="96"/><span>agas Ribiord Rúnghruama Ó Ruibliocháin.  Do chuir</span>
<lb n="97"/><span>cuid eile go hOlltuibh dhíobh, eadhon Maoilseachluinn Ó</span>
<lb n="98"/><span>Mungacháin, Brian Brúideamhuil Ó Bréantóice, Lochluinn Ó</span>
<lb n="99"/><span>Leathbhróige agas Giolla Pádruig Ó Braimpléisge.  Do chuir go</span>
<lb n="100"/><span>Cóige chaomháluinn Chonnacht, eadhon Giolla Bríghde Mac</span>
<lb n="101"/><span>Strampóige, Siúrdán Baoi Ó Cróntoill, Riocard Rúnolcach Ó</span>
<lb n="102"/><span>Ramharbhrama agus Seaán Salach Ó Seanbhriolláin.  Do chuir go</span>
<lb n="103"/><span>Cóige lámhdhearg Laighean, eadhon Murchadh Mórthónach</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="104"/><p><span>Míothapa Ó Meigiolláin, Donnchadh Dranntánach Ó</span>
<lb n="105"/><span>Dubhdhaoiginn, Diarmuid Dúr Ó Dreachdheamhuin, agas</span>
<lb n="106"/><span>Aodh Aimlighthe Ó hEirbulláin.  Agas do chuir go Cóige</span>
<lb n="107"/><span>mórdhálach Mumhan an chuid eile dhíobh, mar atá: Conchubhar</span>
<lb n="108"/><span>Cruinntillioch Ó Clúmháin, Cairbre Cnáimhreamhur</span>
<lb n="109"/><span>Ó Céirín, Maghnus Meata Ó Multuaisgirt, Donnchadh Drochbhéasach</span>
<lb n="110"/><span>Ó Díosgáin, agus Tadhg Tútach Tuaisgeartach Ó Tromearbuill.</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>Do chaithiodar an Chlann sin Tomáis a n-aimsior, agus a</span>
<lb n="113"/><span>sliocht dá n-éis, go subhach somheanmnach soibheathuighthe,</span>
<lb n="114"/><span>amhuil d'orduig Pádruig dóibh, óir níor chleachtadar biadha</span>
<lb n="115"/><span>séimhe sochaithmhe ná deocha míllse meisgeamhla ná éaduighe</span>
<lb n="116"/><span>glana gnaoieamhla, acht léinteacha eascaoine easgartuig agas</span>
<lb n="117"/><span>slatchótuidhe slime snáthreamhra do bhréanchlúmh pucán agas</span>
<lb n="118"/><span>ainmhighthe eile, bróga bréana úirleathair, agas biorraeid fhiara</span>
<lb n="119"/><span>fhadchluasacha, gan chuma gan cheartúghadh, agas uircionna</span>
<lb n="120"/><span>maola meirgiocha smearrtha sleamhuinmhaola, agus iad mar</span>
<lb n="121"/><span>d'órduig Pádruig dóibh ag faire agas ag forchoimhéad agas ag</span>
<lb n="122"/><span>foghnamh agus ag treabhadh agas ag mursuireacht do mhathaibh</span>
<lb n="123"/><span>agas do mhóruaislibh na gcineadhach gcríosdamhuil fria reimheas</span>
<lb n="124"/><span>gach rígh agas gach rófhlatha a ríoghacht Éirionn re</span>
<lb n="125"/><span>haimsir imchian, ag umhlúghadh don reacht ríoghdha</span>
<lb n="126"/><span>amhuil budh dleacht dóibh.</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>Do bhádar mar sin go haimsir Fheidhlime mhic Criomhthuin</span>
<lb n="129"/><span>do bheith a bfhlaithios Mumhan fa bhruth agus fa bhorradh; agas</span>
<lb n="130"/><span>do bhí taoisioch do dhearrsgnuig ar chách dona treabhuibh sin</span>
<lb n="131"/><span>táinig ó Thomás, eadhon Murchadh Maolchluasach Ó Multuaisgirt;</span>
<lb n="132"/><span>agus is é baile iona n-áitreabhadh an Murchadh sin: a</span>
<lb n="133"/><span>gCluain Mhic Nóis.  Agas re linn Fheidhlime mhic</span>
<lb n="134"/><span>Criomhthuin do thabhairt chuarda timpchioll dá Chóige</span>
<lb n="135"/><span>Mumhan, d'fhás fán am sin toice agas tromchonách leis an</span>
<lb n="136"/><span>Murchadh sin, agas do chuir teachta fa ollchóigibh Éirionn do</span>
<lb n="137"/><span>thionól gach a raibhe do lucht eoluis agas úghdarráis ionnta ar</span>
<lb n="138"/><span>Chloind Tomáis go Cluain Mhic Nóis; agus tángadar umorro go</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="139"/><p><span>háit aonbhaile agus do fearadh fáilte riú ag Murchadh.  Do labhair</span>
<lb n="140"/><span>riú agas as eadh adubhairt:</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>"A bhráithreacha ionmhuine", ar sé, "agas a shliocht céillidhe</span>
<lb n="143"/><span>cianradharcach caomhchonáig Thomáis Mhóir mhic Liobair</span>
<lb n="144"/><span>Lobhtha mhic Lóbuis Laghruig mhic Dracapéisde mhic</span>
<lb n="145"/><span>Beilsebub, as uime do chuirios fios oruibh: chum comhuirle do</span>
<lb n="146"/><span>thabhairt damh cia an bhean dhiongmhála do-bhéaruinn; óir as</span>
<lb n="147"/><span>mithid damh bean do thabhairt a ndiaig agas iar n-éag mo</span>
<lb n="148"/><span>bhanchéile croidhe chumuinn .i. Brighid Ní Mhagarláin,</span>
<lb n="149"/><span>inghean Mhathghamhna Bhreallaigh Í Mhagarláin agas Raighnuite</span>
<lb n="150"/><span>Cosbhuidhe Ní Mheigiolláin ó Bhéal an dá Chab".</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>Agus iar rádh na mbriathar sin dó, do thuit sruth smuguirlioch</span>
<lb n="153"/><span>deor uaidh, agus do ghlac racht agas tocht aigne é, go nár fhéad</span>
<lb n="154"/><span>labhairt feadh uaire.  Agus do-chloinim", ar Murchadh, "go</span>
<lb n="155"/><span>bfhuil taoisioch tromchonáig a gCóige chaomháluinn Chonnacht</span>
<lb n="156"/><span>.i. Maghnus Ó Madagáin, agus ní beag linn a fhad atámaoid gan ar</span>
<lb n="157"/><span>bfhuil d'uaisliughadh agas sinn fa dhaoirse agas ag foghnamh</span>
<lb n="158"/><span>do chách gus aniugh; agas atá inghean áluinn aontugha ag an</span>
<lb n="159"/><span>Maghnus sin, agas do thogrusa le bhur gcomhairlese teachta do</span>
<lb n="160"/><span>chur dá hiarraidh for a hathair".</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>Adubhradar cách gur cóir sin, agus as iad so do cuireadh ann .i.</span>
<lb n="163"/><span>ceathrar éagsamhuil ealadhanta do Chloinn Tomáis .i.</span>
<lb n="164"/><span>Mathghamhuin Mórthónach, Bernard Brógfhada, Niall Ó</span>
<lb n="165"/><span>Neanntanáin agas Conchubhar Cromcheannach Ó Craoinntiolláin.</span>
<lb n="166"/><span>Is annsin do ghabhadur a gcead agas adubhairt Niall an</span>
<lb n="167"/><span>laoi si ann:</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p>
<lb n="170"/><span>"Slán agad, a Mhurcha mhóir,</span>
<lb n="171"/><span>a cheann slóig an phlub ó phlib,</span>
<lb n="172"/><span>as iomdha ad dhún pónaire oirnéis,</span>
<lb n="173"/><span>fuil, tóirnéis agus glugram glig.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>Slán d'fhoirinn na gcorrán ngéar,</span>
<lb n="176"/><span>d'itheadh brúcht le buan déas,</span>
<lb n="177"/><span>nach bíodh dian dúr dranntánach,</span>
<lb n="178"/><span>gruama garbhshálach ná géar.</span>
<lb n="179"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="180"/><p><span>Slán do Bhrian Ó Bhriolláin tshuairc,</span>
<lb n="181"/><span>fear crónáin a gcluais a mhic;</span>
<lb n="182"/><span>slán do Mhurghuill is do Mheidhbh,</span>
<lb n="183"/><span>nár leig braidhm is nár ith min.</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>Mo shlán duit, a Bhearnáird bhuirb,</span>
<lb n="186"/><span>'s a Lochluinn ghuirm nár chreim cnámh,</span>
<lb n="187"/><span>an drong ghlic nach caidréiseach,</span>
<lb n="188"/><span>sluagh aimléisioch na gcrios lán".</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p>
<lb n="191"/><span>Do mhol Murcha agas cách ar cheana an dán sin, agas tugsad</span>
<lb n="192"/><span>muinntior agas matha an teaghluidh mionna agus mórbhriathar</span>
<lb n="193"/><span>nach dearnadh a chommath sin d'éigse ná d'ealadhain san</span>
<lb n="194"/><span>domhan riamh roimhe sin.  Is annsin táinig fáidh fírfheasach</span>
<lb n="195"/><span>Chloinne Tomáis do láthair chuca .i. Brian Brusanta Ó</span>
<lb n="196"/><span>Bloingidhe, agas ba mór tráth fios, foghluim agus fíreolus an fhir</span>
<lb n="197"/><span>sin, agas adubhairt gurab é príomhollamh airdrígh Éirionn do</span>
<lb n="198"/><span>chéadchum an aisde sin; agas is mór do moladh mar do</span>
<lb n="199"/><span>hiaghadh an dán sin, agas is é ainm tug Brian ar an aisde</span>
<lb n="200"/><span>sin, eadhon ceathramhna corra.</span></p>
<lb n="201"/>
<lb n="202"/><p><span>Gluaisid an drong dheadhbhéasach sin a ndíreach gacha</span>
<lb n="203"/><span>conaire agas gacha caoimheolais nó go rángadur láimh re</span>
<lb n="204"/><span>Ceapuig an Aráin agas do Bhealach na Bláthaighe, do</span>
<lb n="205"/><span>Mhachaire na Meacan agus do Ráithín na Praisge, do Bhuailtín an</span>
<lb n="206"/><span>Phónaire, do Chúil na Mine, do Lios na nGarbhán agas do</span>
<lb n="207"/><span>Thuairín an Bhainne agus do Bhealach na Lótuighe, agas riompa</span>
<lb n="208"/><span>bhuthuaidh do leathimiol Mhachaire Chonnacht nó go dtángadur</span>
<lb n="209"/><span>go tigh Mhaghnuis Í Mhadagáin; agus ar mbeith dóibh ag</span>
<lb n="210"/><span>rásdáil go ramharbhrógach ar fhaiche an dúnaidh, táinig</span>
<lb n="211"/><span>Maghnus 'na gcomhdháil agus fiafruigheas díobh cia hiad féin nó</span>
<lb n="212"/><span>cá hionad asa dtángadar nó créad an toisg tugsad sonn.  Ro</span>
<lb n="213"/><span>innisiodar na teachta a dtoisg agus adubhairt Maghnus: "As aithnid</span>
<lb n="214"/><span>dúinn bhur gcinéal agus as aithnid dúinn mar an gcéadna gurab</span>
<lb n="215"/><span>duine saidhbhir bhur dtigherna".</span>
<lb n="216"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="217"/><p><span>Do chuir Maghnus iar sin teachta ar a dhraoithibh agus ar a</span>
<lb n="218"/><span>fhlathaibh.  Tángadar umorro an lucht feasa sin agas do labhair</span>
<lb n="219"/><span>Maghnus riú agas as eadh adubhairt:</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>"Is uime do chuirios féin fios oruibh .i. inghean chruthach</span>
<lb n="222"/><span>chaomháluinn atá agumsa, agas táinig iarruig uirrthe ó</span>
<lb n="223"/><span>Mhurchadh Mhaolchluasach Ó Mhultuaisgirt, agas is taoiseach</span>
<lb n="224"/><span>tromthoiceach an Murcha sin".</span></p>
<lb n="225"/>
<lb n="226"/><p><span>"As feasach sinne", ar na draoithe, "gur don chineadh</span>
<lb n="227"/><span>chodruma an t-óglaoch sin, óir as iad na geinte ifrionnda as</span>
<lb n="228"/><span>sinnsir don Mhurcha chéadna; agus ní dhlighionn aonneach</span>
<lb n="229"/><span>d'fhuil uasail ar bith measgadh ar fhuil anuasail; óir dá mhéid</span>
<lb n="230"/><span>macnais agus foghluim, onóir agas ughdarrás do-gheibhid an aois</span>
<lb n="231"/><span>anuasal, ní bhí modh ná measardhacht ionnta dhá réir, mar</span>
<lb n="232"/><span>adeirid na heolaigh, ut dixit poeta:</span></p>
<lb n="233"/>
<lb n="234"/><p><span>Rustica progenies nescit habere modum.</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>Agas is dearbh dá réir sin, nach cóir duitse go deogh ná go</span>
<lb n="237"/><span>deireadh an domhain t'fhuil do shalcha le fuil mhoghuidh ná</span>
<lb n="238"/><span>dhaoirsig, óir ní miannach maith iad, agas ní bfhuil cruth dá</span>
<lb n="239"/><span>aoirde ionna rachaid, nó oifig nó ughdarrás do-gheabhuid, nach é</span>
<lb n="240"/><span>budh mian leo fola uaisle do mhaslughadh agas do mhilleadh, dá</span>
<lb n="241"/><span>dtíosadh leo a dhéanamh".</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>Gidheadh do bhí bean uaibhreach lántshanntach ag Maghnus,</span>
<lb n="244"/><span>agas as eadh adubhairt: go madh fearr lé féin saidhbhrios</span>
<lb n="245"/><span>agas socracht do bheith ag a hinghin an feadh do bhiadh</span>
<lb n="246"/><span>beo, ná fuil agas foghluim dá fheabhus.  Do críochnuigheadh an</span>
<lb n="247"/><span>cleamhnus leis an mnaoi sanntuig sin d'aimhdheoin na ndraoithe;</span>
<lb n="248"/><span>agas do chuireadar feasa agus teachta d'iarraidh Murchadha</span>
<lb n="249"/><span>Mhaoilchluasaig Í Mhultuaisgirt, agas do pósadh an inghean</span>
<lb n="250"/><span>fris .i. Meadhbh inghean Mhaghnuis a hainm; agas rug leis dá</span>
<lb n="251"/><span>theagh féin í agas ro geineadh clann iomdha eaturra an oidhche</span>
<lb n="252"/><span>sin.</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>Agas an tan sin tug Murcha an inghin sin leis, do-rónadh</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="255"/><p><span>feadh mhór acu, agas do thionóladar matha Chloinne Tomáis</span>
<lb n="256"/><span>chum na feidhe sin.  Do bhádar umorro biadha saora sochaithmhe</span>
<lb n="257"/><span>agus deocha millse meisgeamhla acu, agas an tan táinig ám</span>
<lb n="258"/><span>a gcaithmhe dhóibh, do shuigheadar go dian drochbhéasach</span>
<lb n="259"/><span>drochiomchair, gan féachuin ag neach dá chéile dhíobh, mar fa</span>
<lb n="260"/><span>béas dóibh.</span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>Agus a meadhón a gcoda dhóibh adubhairt Cathal Clúmhach Ó</span>
<lb n="263"/><span>Cromchinn nár mhath leis féin bean Taidhg Thútuig Í Mhultuaisgirt</span>
<lb n="264"/><span>do shuighe ós cionn a mhná féin.  Is annsin do labhair</span>
<lb n="265"/><span>Brian Ó Braimlim, agas is eadh adubhairt: "Nárab iongnadh</span>
<lb n="266"/><span>leat bean Taidhg do shuighe roimpe ar a feabhus féin agas ar</span>
<lb n="267"/><span>fheabhus a hathar agas a máthar".  Agus adubhairt fós nár chóir a</span>
<lb n="268"/><span>samhlughadh le chéile.</span></p>
<lb n="269"/>
<lb n="270"/><p><span>Do labhair Cathal agus is eadh adubhairt re Brian: leigean</span>
<lb n="271"/><span>dá bhrille bhreaille agas dá phlaic fa chuim agas dá mhéar fa</span>
<lb n="272"/><span>bhróig, agas gurbh aithnid do féin é ré cian d'aimsir roimhe</span>
<lb n="273"/><span>sin, agas adubhairt fós mona mbiadh fonn síothchána air agas</span>
<lb n="274"/><span>neamhfhonn corruighthe nó cíorála air do dhéanamh rena</span>
<lb n="275"/><span>chomhursain, agas fós d'eagla go ndéanadh srúsram nó gliogar</span>
<lb n="276"/><span>bhuinndéis don teagh, go mbuailfeadh sé Brian timpchioll a</span>
<lb n="277"/><span>cham-stóic.  "Dar anmuin t'athar agus do mháthar", ar Brian, "do</span>
<lb n="278"/><span>fhóbrus go ndéanuinn briosg brúsgair agas coimil e' mháilín</span>
<lb n="279"/><span>dot' fhiacluibh, a ladruin láinbhréin na leathbhróige lobhtha,</span>
<lb n="280"/><span>nach raibh riabh acht lán do chíorum cárum agas do chamstarráin,</span>
<lb n="281"/><span>ad mhaide measguithe agas ad bhreicine buadhartha</span>
<lb n="282"/><span>eidir chomhursanuibh".</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>Is annsin d'éirig Cathal agas tug amus aingidhe ar Bhrian do</span>
<lb n="285"/><span>dhonnsgála praisge do bhí iona láimh, agas do bhuail a bhean</span>
<lb n="286"/><span>féin eidir a dhá súil gur loisg a feoil agas a finnleathar.  Is annsin</span>
<lb n="287"/><span>tug Brian amus do mhileoig mhaoil mheirgidh do bhí iona</span>
<lb n="288"/><span>láimh ar Chathal, agas do sgoilt a chluas.</span></p>
<lb n="289"/>
<lb n="290"/><p><span>Ciodh trácht do choimhéirghiodar na fir chalma chum a</span>
<lb n="291"/><span>chéile, agas d'fhás fíoch agas fiarrán feirge fútha, agas</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="292"/><p><span>tugsad a n-aire ar chogadh agas ar choinghreabhuid agas ar</span>
<lb n="293"/><span>chomhdháil chatha; agas tugsad a mná trombúithreach ós áird</span>
<lb n="294"/><span>gur ba follus an lánfhoghar agas an lánfhuaim do-rónsad go</span>
<lb n="295"/><span>froighthibh na fiormameinte go foirleathan agus go néaluibh</span>
<lb n="296"/><span>neimhe; agus do fearadh cath créachtach crólinnteach eaturra, agas</span>
<lb n="297"/><span>do ghabhsad ag leadradh agus ag leonadh agas ag smúchadh ar a</span>
<lb n="298"/><span>chéile dá ramhardhóidibh dúra drochúmtha, agus dá gcorránuibh</span>
<lb n="299"/><span>cama cíocracha croisfhiaclacha, agas dá mileoguibh maola</span>
<lb n="300"/><span>meirgeacha mísgiamhucha, a gceannaibh, a gcluasaibh agas a</span>
<lb n="301"/><span>gcamshrónuibh a chéile, gur bhá líonta an t-úrlár uile do chac</span>
<lb n="302"/><span>agas do mhún agas d'fhuil dhubhghoirm agas don uile shórd</span>
<lb n="303"/><span>brocnuightheachta, agas do chamsgáladhuibh praisge agas</span>
<lb n="304"/><span>anbhruithe fána gcosaibh agas fána gceannuibh agas fána</span>
<lb n="305"/><span>gcaoingcínibh acu.</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>Is annsin táinig Mathghamhuin Ó Meacanáin chuca, agus súist</span>
<lb n="308"/><span>iaruinn a sheanathar iona dhá láimh ós maoil a ghualann aige, agus</span>
<lb n="309"/><span>corrán géar goineach gobchrom ar a leathantóin chlí agas</span>
<lb n="310"/><span>mileog mhaol mheirgeach mhísgiamhach tar a imliocán,</span>
<lb n="311"/><span>agas raese fhir fhiannamhuil a sáil na meileoige sin ar leathfhad;</span>
<lb n="312"/><span>agus caipín cluthar cluaschám go mbónnuighibh breaca bogshnátha</span>
<lb n="313"/><span>uim a mhóircheann an áit chloguid do dhíon a innchinne.</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>Tig mur an gcéanna 'na aghaidh don leith eile Mannarthach</span>
<lb n="316"/><span>Mór Mísgiamhach Ó Meigiolláin; agas ar bfhaicsin a chéile</span>
<lb n="317"/><span>dhóibh, do dhranntuigheadar chum a chéile a chéadóir agus iar sin</span>
<lb n="318"/><span>do bhéiciodar ós áird go hadhfhuathmhur eascáirdeamhuil, agas</span>
<lb n="319"/><span>do bhaineadaois fóid throma thalcmhura as an dtalamh lena</span>
<lb n="320"/><span>gcosuibh crúbacha croma cnocacha cnapmhéaracha ag ionnsuighe</span>
<lb n="321"/><span>a chéile mar dhá tharbh tána ag baothbhúithrig chum a</span>
<lb n="322"/><span>chéile.</span></p>
<lb n="323"/>
<lb n="324"/><p><span>Níor chian dóibh san iorghuil sin an tan do briseadh na</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="325"/><p><span>garbhshúistidhe ramhariaruinn sin do bhí acu a gceannuibh a chéile.</span>
<lb n="326"/><span>Is annsin tugsad amus ar a gcorránuibh, agas tug Mannarthach</span>
<lb n="327"/><span>sraoille árdaigiontach go fuileach faobharfhiaclach ar</span>
<lb n="328"/><span>mhuinéal Mhathghamhna don ghlaid ghoirmleathain chorráin</span>
<lb n="329"/><span>do bhí iona láimh, agas an corrán ar a chaime agas ar a</span>
<lb n="330"/><span>chroisfhiacluidhe d'fhan a leanmhuin a mbun chúilimil chaipín</span>
<lb n="331"/><span>Mhathghamhna.  Is annsin tráth rugsad na fir chalama ar chorpuibh</span>
<lb n="332"/><span>ar a chéile agus tugsad fásgadh teann tréanláidir ar chliathánuibh</span>
<lb n="333"/><span>a chéile; agus do bhí do thréine agus do thalcmhuireacht na</span>
<lb n="334"/><span>hiomrusgála gur bhrám Mannarthach go lánmhór gur chlos fa</span>
<lb n="335"/><span>cheithre hollchóigidhibh Éirionn é; gurab de sin do lean Sliocht</span>
<lb n="336"/><span>Mhannarrthaig an Bhrama dá shliocht tar 'éis agus gurab é as</span>
<lb n="337"/><span>iomcháineadh gnáthach ar Chloinn Tomáis uile.</span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p><span>Iar bfhaicsin an chomhruig sin do cheachtar don dá leith eile,</span>
<lb n="340"/><span>tugsad sidhe sanntach sárnimhneach d'ionnsuighe a chéile, agus is</span>
<lb n="341"/><span>iad so taoisig agas tréinfhir táinig d'fhurtacht na diaise deaghlaoch</span>
<lb n="342"/><span>sin .i. Cathal Ó Croimchinn, Maolmhuire Ó Meigiolláin,</span>
<lb n="343"/><span>Brian Ó Braimlim agus Bernárd Ó Bloingidhe, agas mórán eile</span>
<lb n="344"/><span>maille riú.  Adubhairt Cathal: "Dar láimh do chinn agas do</span>
<lb n="345"/><span>choise, a Mhathghamhuin mhíbhéasuig, budh mion t'fheoil</span>
<lb n="346"/><span>agumsa agus budh mór th'anbhruithe agumsa, agus íocfa tú a</span>
<lb n="347"/><span>ndearnais do chiolma-múta agus do cham-rasáin agus do chaimlinteacht</span>
<lb n="348"/><span>agas do chamadostram ar chlannuibh mac bfíorlábánach</span>
<lb n="349"/><span>riamh".  "Ort do chol agus do chunntracht, a cheann púca</span>
<lb n="350"/><span>ar maide", ar Bernárd Ó Bluingidhe, "agus as mise fear do</span>
<lb n="351"/><span>dhiongmhála".</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>Is annsin do sguchadar na fineadhuig sin a gcuinne agas a</span>
<lb n="354"/><span>gcomhdháil a chéile, agus is ris ba samhalta iad: amhuil do bheidís</span>
<lb n="355"/><span>daimh ag damhaireacht nó tairbh ag tréanbhúithrig nó ilphiasduighe</span>
<lb n="356"/><span>adhfhuathmhura na fairrge ag teitheadh le heagla laoi an</span>
<lb n="357"/><span>bhrátha, leis an gcoigiodal agus leis an gconfadh catha do ghabh</span>
<lb n="358"/><span>iad san iorghuil sin.  Ciodh trácht níor sguirsiod don ruathar sin</span>
<lb n="359"/><span>go dtug Bernard amus don chorrán do bhí iona láimh ar</span>
<lb n="360"/><span>Chathal, agus do léig urrthuinn dá ionathar tre mhullach a mhéidhe</span>
<lb n="361"/><span>agas a mhórbhruinne amach, agas gabhus ag sraca agus ag</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="362"/><p><span>sraoilleadh ar mhuinéal Chathail gur ghearr urrthuinn don</span>
<lb n="363"/><span>mhórmhuinéal ghairbhfhionnach aige, gur thuit an laoch fa</span>
<lb n="364"/><span>chosuibh cháich go faon féigeamhuil follrachtach agus é leathmharbh,</span>
<lb n="365"/><span>agus do bhí ag dortadh agus ag brúchtughadh fola tar a bhéal.</span></p>
<lb n="366"/>
<lb n="367"/><p><span>Acht cheana níor féadag Mannarthach ná Mathghamhuin do</span>
<lb n="368"/><span>theasargan ar a chéile ris an rée sin.  Is annsin táinig Diarmuid</span>
<lb n="369"/><span>Dranntánach agus Conchubhar Ciarbhuidhe agas Tadhg Tútach</span>
<lb n="370"/><span>agas dreama diamhaire eile dá mbráithreachuibh maille riú</span>
<lb n="371"/><span>d'fhurtacht Mhathghamhna; agas do bhí taoiseach tromchonáig</span>
<lb n="372"/><span>a bfhochair Mhathghamhna, agus tug sé amus ar Mhannarthach</span>
<lb n="373"/><span>agus do bhuail do ghob a chorráin a mbéal a thoill é agas</span>
<lb n="374"/><span>tug meall dá chac a clabán bhéil a dhuirc.</span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>Is annsin táinig chuca Murchadh Maolchluasach Ó Multuaisgirt,</span>
<lb n="377"/><span>agus céad dá bhráithreachuibh maille ris, d'fhurtacht</span>
<lb n="378"/><span>Mhathghamhna, agus a súistighe adhgharbha éagsamhla iarnuighe</span>
<lb n="379"/><span>acu, amhuil do bhí ag Hector nó ag Aichileis; agus do ghabh ag</span>
<lb n="380"/><span>teasarguin eidir a bhráithreachuibh mar as fearr gurbh éidir leis, agus</span>
<lb n="381"/><span>is air éigin agus is do neart chos agus lámh táinig leis a gcur ó chéile,</span>
<lb n="382"/><span>agus iad a dtáimhnéaluibh tromloitighthe; agus tugsad a</span>
<lb n="383"/><span>n-othair éagcruaidh chum aonbhaill, agus dob iomdha ar an láithir</span>
<lb n="384"/><span>cuirp chróna chrisleathana chroisfhéitheacha iona bfhaonluighe</span>
<lb n="385"/><span>d'aithle na hiorghuile sin.  Ba truagh tráth golghártha agas</span>
<lb n="386"/><span>básghearán, béicioch agas boghradh na gcailleach gcamshrónach</span>
<lb n="387"/><span>gcroisfhiaclach gcosbhuidhe gcuasshúileach, agus iachtach</span>
<lb n="388"/><span>agas osnadhach na n-óglaoch n-uathmhur n-anchúmtha a haithle</span>
<lb n="389"/><span>na hiomchasaoide sin.</span></p>
<lb n="390"/>
<lb n="391"/><p><span>Agas as é tráth do tionnsgnadh an cath sin . i. Domhnach</span>
<lb n="392"/><span>Cromdubh san bfhoghmhur, agus is lá féasda an Domhnach sin a</span>
<lb n="393"/><span>gCóige Chonnacht go háirighthe agus san taoibh thuaidh go</span>
<lb n="394"/><span>huilidhe; agus do chuir Murchadh soillse dá lasadh dhóibh, agas</span>
<lb n="395"/><span>do cóirigheadh gach othar díobh, agus d'fhansad a bfhochair</span>
<lb n="396"/><span>Mhurchadh gur ba sleamhuin slánchréachtach iad uile, agus do-rinne</span>
<lb n="397"/><span>síothcháin agas cáirdios eaturra.</span></p>
<lb n="398"/>
<lb n="399"/><p><span>Agus an tan táinig ám imtheachta dhóibh, do labhair Murchadh</span>
<lb n="400"/><span>do bhriathraibh foisdineacha fáidheamhla riú, agas adubhairt a</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="401"/><p><span>modh óráide riú uile, agus d'éisdiodar ris amhuil do buailfidhe do</span>
<lb n="402"/><span>chapóig ar a gcluais iad nó gach n-aon díobh fo leith -</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>Ag so óráid Mhurchadha annso síos:</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>"A bhráithreacha ionmhuine", ar sé, "agas a shliocht céillidhe</span>
<lb n="407"/><span>cianradharcach Thomáis Mhóir mhic Liobair Lobhtha mhic</span>
<lb n="408"/><span>Lóbuis mhic Dracapéisde mhic Beilsebub, ag so comhairle</span>
<lb n="409"/><span>amhra uaimse dhíbh, agas mo bheannacht díbh féin agus dá bhur</span>
<lb n="410"/><span>sliocht dírioch, agus gan taobh do thabhairt go bruinne an bhrátha</span>
<lb n="411"/><span>agus go foirchionn an bheatha re haos uasal na críche si; óir ní</span>
<lb n="412"/><span>hionann bhur gcoinghioll, agus is naimhde dhá chéile bhur</span>
<lb n="413"/><span>mbéasa ar gach taoibh.  Tugaidh bhur n-aire d'fhoghluim agus</span>
<lb n="414"/><span>d'onóir do theagasg dá bhur gcloinn agas a gcur le dlighe agus le</span>
<lb n="415"/><span>deagheolus, agas gach neach dhíobh thiocfus chum onóra nó</span>
<lb n="416"/><span>úghdarráis, go mbadh naimhde don aos uasal iad do</span>
<lb n="417"/><span>ghnáth.  Léigidh dhíbh, a bhráithreacha", ar sé, "bhur gcótuidhe</span>
<lb n="418"/><span>croicinn agus bhur mbiorraéid bhunramhra chluaschama, bhur</span>
<lb n="419"/><span>mileoga, bhur n-uircionna, bhur gcarráin agas bhur dtriúsa</span>
<lb n="420"/><span>lobhtha lapa, agus gach gné dhrochéaduighe iongantuigh eascaoine</span>
<lb n="421"/><span>dár chleachtabhuir.  Léigidh dhíbh fós bhur mbéasa</span>
<lb n="422"/><span>brocacha brúideamhla, agus bíodh biadh agus lón agaibh do ghnáth</span>
<lb n="423"/><span>dá bhur mnáibh agus dá bhur leanbhuibh, agas déinig díthchioll</span>
<lb n="424"/><span>ar arán agus ar annlann do bheith aguibh; agus bíodh a fhios aguibh</span>
<lb n="425"/><span>nach arán gan pónaire oirnéise, agus nach pónaire oirnéis gan</span>
<lb n="426"/><span>aoileach, agas ní haoileach gan eallach, agas ní heallach gan</span>
<lb n="427"/><span>aodhaire.  Treabh Éire nó treabh ithir, agus is fearr bail ná iomud;</span>
<lb n="428"/><span>agus coimhéaduigse na briathra so mo sheanmhátharsa", ar Murchadh,</span>
<lb n="429"/><span>"agas fós tigidh chum saidhbhriosa agus chum toice do</span>
<lb n="430"/><span>bheith agaibh, agus measgaidh as ucht bhur saidhbhriosa bhur</span>
<lb n="431"/><span>bfhola uirísle ar fholuibh uaisle; agus gach n-aon díbh agá mbia</span>
<lb n="432"/><span>onóir nó ughdarrás, ná léigidh don aos uasal a gcinn do</span>
<lb n="433"/><span>thógbháil dá bhur ndeoin; agus iaghaidh féin um a chéile agus</span>
<lb n="434"/><span>déanaig gabháltuis agas bailte fearainn d'áitreabhadh díbh</span>
<lb n="435"/><span>féin, agus ná bíodh maighistir ná ceann urraidh oruibh acht sibh</span>
<lb n="436"/><span>féin, agas cuirig an fearann a ndaoire ar an aos uasal, agas cuirig</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="437"/><p><span>donn agus dearg agus gorm ar bhur n-éaduighibh, agas cuirig coiléir,</span>
<lb n="438"/><span>rufa agas lámhanna oruibh, agus bíodh leathspuir agus leathphillínidhe</span>
<lb n="439"/><span>agus leathghearráin do ghnáth agaibh".</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>Do moladh go mór an chomhairle sin ag Cloinn Tomáis,</span>
<lb n="442"/><span>agas rugsad buidheachus mór re Murchadh, agas do-chuaidh</span>
<lb n="443"/><span>gach neach dhíobh chum a thighe agus chum a áite féin, agus do</span>
<lb n="444"/><span>chaith siad a n-aimsior fria reimheas gach rígh a ndaoirse ag</span>
<lb n="445"/><span>foghnamh don aois uasail; agus do rugadar as mar sin go haimsir</span>
<lb n="446"/><span>Elizabeth inghean Heanri .i. an t-ochtmhadh rígh don ainm sin;</span>
<lb n="447"/><span>agas léna linn sin umorro do líon bruith agas borrfadh, uabhar</span>
<lb n="448"/><span>agas iomurbhádh iad le hiomud a dtoice agus a saidhbhriosa.</span></p>
<lb n="449"/>
<lb n="450"/><p><span>d'éirig imriosan agas iomthnúith cian roimhe sin eidir</span>
<lb n="451"/><span>Chloinn Tomáis, agas as í aimsior d'éirig an iomchasaoid sin</span>
<lb n="452"/><span>eaturra: re linn Mhuircheartaigh Mhic Toirrdhealbhaigh mhic</span>
<lb n="453"/><span>Taidhg mhic Briain Bóroimhe do bheith a bfhlaithios dá</span>
<lb n="454"/><span>Chóige Mumhan, agas budh é cúis an iomthnútha sin: uair do</span>
<lb n="455"/><span>chuir Muircheartach teachta do thionól gach a raibhe do lucht</span>
<lb n="456"/><span>eolais agas ughdarráis a ndlighe agas a seanchus ag na</span>
<lb n="457"/><span>ríoghuibh táinig roimhe, agus do chuir nósa agas reachta agas</span>
<lb n="458"/><span>athchóirighthe ar na huireasbadhuibh do bhí ar an maithios</span>
<lb n="459"/><span>poiblidhe; agus tángadar uile go háit aonbhaile agus do shuigheadar a</span>
<lb n="460"/><span>gcomhairle a bfharrag an rígh, agus tar gach ní dár cuireadh chuca</span>
<lb n="461"/><span>do-rineadh gearán agas iomchasaoid do láthair an rígh ar</span>
<lb n="462"/><span>Chloinn Tomáis.</span></p>
<lb n="463"/>
<lb n="464"/><p><span>Agas as é adhbhar do fríth chuca: eadhon go ndeachadur a</span>
<lb n="465"/><span>bfhiadhantus tar na reachtuibh agas tar na riaghlachuibh do</span>
<lb n="466"/><span>chum Pádruig Naomhtha dhóibh; agas as ucht shaidhbhris agas</span>
<lb n="467"/><span>chostuis do bheith acu, nach déanadaois gnódh ná obuir do na</span>
<lb n="468"/><span>huaislibh ná do na flathaibh do bhíodh re biadhtachus; agas gur</span>
<lb n="469"/><span>léigeadar dhíobh aodhaireacht ná treabhaireacht do dhéanamh</span>
<lb n="470"/><span>do neach ar bith acht dóibh féin amháin, muna bfhaghadaois</span>
<lb n="471"/><span>págha nó dualgus.  Do hiomchasaoideag orra fós a gclann</span>
<lb n="472"/><span>do chur le foghluim agas le léighionn agus le hilchearduibh uaisle</span>
<lb n="473"/><span>eile.</span>
<lb n="474"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="475"/><p><span>d'órduig an rígh iar sin reachta agas riaghlacha iomdha san</span>
<lb n="476"/><span>gcrích go huilidhe; d'órduigh sé ar dtús onóir agas umhlacht</span>
<lb n="477"/><span>agas urruim ó Chloinn Tomáis d'uaislibh Éirionn agas don</span>
<lb n="478"/><span>eagluis, agas lucht cosnaimh dlighe agus foghluma na ríoghachta</span>
<lb n="479"/><span>d'onórughadh do réir órduighthe agas chirt na críche.  d'fhóguir</span>
<lb n="480"/><span>agus d'órduig an rígh mar an gcéadna do Chloinn Tomáis</span>
<lb n="481"/><span>fanamhuin go humhal uirísiol, agas foghnamh do chách go</span>
<lb n="482"/><span>coitchionn, agus an teagasg críosduighe do mhúnadh dá gcloinn</span>
<lb n="483"/><span>agas gan ní as mó d'fhoghluim do bheith acu, agas gan a</span>
<lb n="484"/><span>léigion chum gramataoigheachta ná chum rhetorique nó chum</span>
<lb n="485"/><span>loighice; óir do thuig nár chóir a srian féin do léigion leo, agus dá</span>
<lb n="486"/><span>léigthí, nach amhlaidh dob fhearr é.</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>Do bhádar fa chuing mar sin nár léigeadh dhóibh a gcinn do</span>
<lb n="489"/><span>thógbháil, acht a mbeith fo dhaoirse do réir an tsheannreachta</span>
<lb n="490"/><span>go haimsir Thaidhg mhic Muireaghuig mhic Carrthaigh agus</span>
<lb n="491"/><span>Toirrdhealbhuig mhic Diarmuda mhic Toirrdhealbhaigh mhic Taidhg</span>
<lb n="492"/><span>mhic Briain Bóroimhe de bheith a gcomhfhlaithios</span>
<lb n="493"/><span>Mumhan; agas do bhí fearóglach fíormhór don Chloinn</span>
<lb n="494"/><span>sin Tomáis ar Machaire Chaisil ag áitreabhadh, agus do bhí</span>
<lb n="495"/><span>inghean mhór mheacanta ag an dtaoiseach sin.  Cairbre Crom</span>
<lb n="496"/><span>Ó Céirín ainm an óglaoich agas Sligéan ainm na hinghine.</span>
<lb n="497"/><span>Agas do-chuaidh ainm na hinghine sin agus a teisd agas a</span>
<lb n="498"/><span>tuarusgbháil ar sgiamhdhacht ar feadh na ríoghachta, agas do </span>
<lb n="499"/><span>bhí mórán do mhathaibh Chloinne Tomáis ag teacht dá hiarruig</span>
<lb n="500"/><span>as gach aon chóige dh'Éirinn.</span></p>
<lb n="501"/>
<lb n="502"/><p><span>Do bhí umorro Machaire Chaisil fan am sin fana lán cruithneachta</span>
<lb n="503"/><span>ag Finghean mac Aodha Duibh agas ag a bhráithreachuibh</span>
<lb n="504"/><span>.i. ag Failbhe, Flann, etc.; agas ní raibh a fhios acu</span>
<lb n="505"/><span>cionnus do chruinneochadaois an lear cruithneachta sin; agas as</span>
<lb n="506"/><span>í comhairle ara dtángadur: fios do chur ar Chairbre Chrom Ó</span>
<lb n="507"/><span>Chéirín, óir do bhí teisd shaidhbhris agas ghliocais ar an</span>
<lb n="508"/><span>gCairbre sin tar Chloinn Tomáis uile, go dtárladur dá mhac</span>
<lb n="509"/><span>Aodha Dhuibh dhó, eadhon Finghean agus Fáilbhe, agas as eadh</span>
<lb n="510"/><span>adubhradar ris:</span>
<lb n="511"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="512"/><p><span>"Créad an gliocas do-dhéanamaois lé a mbainfemaois a bfhuil</span>
<lb n="513"/><span>do chruithneacht ar Mhachaire Chaisil?"  "Atá inghean áluinn</span>
<lb n="514"/><span>agumsa", ar Cairbre, "noch do dhearrsgnuig ar áilleacht ar</span>
<lb n="515"/><span>ingheanuibh Chloinne Tomáis ar feadh an domhuin uile, agas</span>
<lb n="516"/><span>do-chuaidh a teisd agas a tuarusgbháil fa cheithre hollchóigeadhuibh</span>
<lb n="517"/><span>Éireann, agus as mór do mhathuibh Chloinne</span>
<lb n="518"/><span>Tomáis táinig dá hiarruig riamh, agus ní bfhuair neach dhíobh</span>
<lb n="519"/><span>acht diúlta agus éaradh uaithe gus aniugh; agus atá sí anois ar bhur</span>
<lb n="520"/><span>gcursa, agas cuirig teachta fa Éirinn dá fhoillsiúghadh do</span>
<lb n="521"/><span>Chlannuibh Tomáis gach neach dhíobh léarbh áil teacht do</span>
<lb n="522"/><span>thochmhairc Shligéan, inghean chruthach chaomháluinn</span>
<lb n="523"/><span>Chairbre, bheith a gcionn trí seachtmhuine d'fhóghmhur ar</span>
<lb n="524"/><span>Machaire Chaisil do bhuain na cruithneachta sin; agas giodh-bé</span>
<lb n="525"/><span>dhíobh buanuidhe as fearr, go bfhuighe sé an inghean sin ar feis</span>
<lb n="526"/><span>leabtha agus láimhe".</span></p>
<lb n="527"/>
<lb n="528"/><p><span>Adubhradur Clann Aodha Dhuibh mhic Criomhthuin gur</span>
<lb n="529"/><span>mhath an chomhairle sin, agus do-rinneadh amhluig acu.  Agas do</span>
<lb n="530"/><span>thionóladar Clann Tomáis lán do bhruith agus do bhorrfadh as</span>
<lb n="531"/><span>gach áit a rabhadur ar fud Éirionn, an mhéid ba calma re</span>
<lb n="532"/><span>feidhm agus le fórrán díobh, go dtángadur uile go Machuire</span>
<lb n="533"/><span>Chaisil.  Tángadur ann umorro ó Ulltaibh sé chéad; agas as iad</span>
<lb n="534"/><span>so an cúigior taoiseach táinig riompa chum na comhdhála sin:</span>
<lb n="535"/><span>eadhon Maolseachluinn Ó Bréantóige, agas Maolruadhna</span>
<lb n="536"/><span>Ó Míthapa, Lochluinn Ó Leathbhróige agas a dhearbhráthair</span>
<lb n="537"/><span>.i. Giolla Bríghde Ó Manntáin; agus as é budh taoiseach ós a</span>
<lb n="538"/><span>gcionn uile .i. Giolla Bréige Ó Braimpléisge.  Táinig ann mar</span>
<lb n="539"/><span>an gcéadna chúig céad fear ón Midhe, agas do shoicheadar go</span>
<lb n="540"/><span>Caisiol agas do leathnuigheadh ar cuinnmhe iad.</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>Agas an tan táinig ám na buana chuca, tángadur chum</span>
<lb n="543"/><span>aonbhuill agas a n-airm áig agas iorghuile leo, agas a súisteadha</span>
<lb n="544"/><span>colpreamhra crannrighne agas a gcorráin fhaobhurghéara</span>
<lb n="545"/><span>fhraisfhiaclacha agas a n-uircionna snasgharbha taobhsmeartha</span>
<lb n="546"/><span>sáilleathana agus meanuighe bioracha bláthchearta ar shursaing</span>
<lb n="547"/><span>gach fir dhíobh; agus do suigheadh a iomaire féin a láimh gach fir</span>
<lb n="548"/><span>dhíobh.  Do chromudar na fir sin go cíocrach clisiamach, agus do</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="549"/><p><span>chuireadar Siligéan ina suighe ar ghruadh iomaire ós a gcomhair.</span>
<lb n="550"/><span>Tugsad na fir sin síghe sanntach sárluaimneach fan moing</span>
<lb n="551"/><span>maisig mínchruithneachta sin do bhí fútha, agas ba clos go</span>
<lb n="552"/><span>himchian uatha siosmurnach agas siosdán na lándorrnnán</span>
<lb n="553"/><span>dá leagadh seachnóin na muighe mínsgothuighe dá gach leath.</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>Bá follus tráth dá lucht feadhma go heidirchian uatha caismirt</span>
<lb n="556"/><span>agas cuinnsgleo a bfhiacul bfhraisreamhar le fiuchadh agas</span>
<lb n="557"/><span>le fraochfhorrán ag buain fearuind agas fíorthosuig dá chéile.</span>
<lb n="558"/><span>Ba dorcha tráth an t-aer ó dhuibhnéaluibh duaibhsiocha dathiomdha</span>
<lb n="559"/><span>ó bhrúchtaidh agus ó bholgfaidh anáile na bfhearóglaoch sin.</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>Do bhádur mar sin ag comhmóradh go calma coinnsgleodhach</span>
<lb n="562"/><span>fan samhuil sin go hám dínnéir dhóibh.  Agas as é ba stíobhard</span>
<lb n="563"/><span>agus bá deaghronnaire orra .i. Cairbre féin, agus do chuir</span>
<lb n="564"/><span>srubhán úr imiolcham dubh drochshuaite agas giúsda bunata</span>
<lb n="565"/><span>bunreamhur bláthaighe a bfhiaghnuise gacha deisi dhíobh, agas</span>
<lb n="566"/><span>annlann do leadraibh camruibeacha cuasghorma cróinchiarógacha</span>
<lb n="567"/><span>do bhréaním gabhar agas caorach; agas do ghabhsad ag</span>
<lb n="568"/><span>dubhshlogadh na beatha sin go blasda borbghreamannach.</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>Agas adubhairt Cathal Ó Brisléaain iar gcosg a íota agas a</span>
<lb n="571"/><span>ocruis dó, ná raibh fear a dhiongmhála féin a mbuain, a</span>
<lb n="572"/><span>mbuala, ná a mbuanrómhar, ná an oibreachuibh</span>
<lb n="573"/><span>feadhmamhla forránta eile fá thuinn talmhan, acht mona</span>
<lb n="574"/><span>bfhaghthaoi dearbhráthair eile dho féin noch d'fháguibh sé san</span>
<lb n="575"/><span>mbaile tar 'éis ar Luachair leathanghlais Dheaghaidh.  Bá clos</span>
<lb n="576"/><span>an comhrádh sin eaturra uile, agas do fhreagair Giolla Pádruig Ó</span>
<lb n="577"/><span>Braimpléisge é agas as eadh adubhairt:</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>"Tugas féin chúig céad fear liom a hUlltaibh, agus ní bfhuil aon</span>
<lb n="580"/><span>díobh nach fortamhladh ort ann gach feidhm dá n-abra".  "As</span>
<lb n="581"/><span>fíor dhuit sin", ar Conall Cnámhreamhur Ó Cróntuill, "óir ní</span>
<lb n="582"/><span>raibh Leath Modha riamh ionchommórtuis rinne, eadhon Leath</span>
<lb n="583"/><span>cródha cosantach Cuinn.  Agas is dearbh a mbéaluibh suag agas</span>
<lb n="584"/><span>seanchadha gur thuit Eoghan Mór ar Mhadh Léana, agus gur thuit</span>
<lb n="585"/><span>Measgradh mac Deaghaidh le hUlltuibh; agus is dearbh an</span>
<lb n="586"/><span>iolchathaibh eile re hiomchosnamh Éirionn cia aguinn riamh budh</span>
<lb n="587"/><span>cosgruidhe; agas an mhéid tángamuirne annso ó Leath Cuinn</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="588"/><p><span>aniugh, ní bfhuil commóradh aguibhse rinn".  "Tugais do</span>
<lb n="589"/><span>dheirgéitheach", ar Cathal , "agus má do thuit Eoghan Mór ar</span>
<lb n="590"/><span>Madh Léana, ní do láimh Chuinn do thuit, acht lé hiomad</span>
<lb n="591"/><span>anfhórluinn".</span></p>
<lb n="592"/>
<lb n="593"/><p><span>Agas leis sin do thóguibh Cathal an lámh ludurtha lángharbh</span>
<lb n="594"/><span>thairis agas tug amus ainbhfeasach amhchaoin ar Chonall</span>
<lb n="595"/><span>do chorrán chrom chroisfhiaclach do bhí iona láimh, agus do</span>
<lb n="596"/><span>bhuail bráthbhuille baoghlach buanbháis a bfhíormhullach an</span>
<lb n="597"/><span>chinn air, gur bha lán an t-iomaire dá chrú agus dá abach agus dá</span>
<lb n="598"/><span>bhréanionathar agas dá inchinn ar fud an mhachaire.  Is annsin</span>
<lb n="599"/><span>tráth d'éirgheadur na fir fhorránta fhíorchalma sin ar gach leath</span>
<lb n="600"/><span>agus do-chuadar an órdughadh a gcuinne agas a gcomhdháil a</span>
<lb n="601"/><span>chéile, amhuil do rachadh Conn agas Eoghan, agas do-rín dá</span>
<lb n="602"/><span>leath dhíobh .i. Laighnigh agas Muimhnigh do thaoibh, agas</span>
<lb n="603"/><span>Ulltaigh, Connachtuig agas fir Mhídhe do thaoibh eile, agas do</span>
<lb n="604"/><span>ghabhsad na príomhthaoisig do bhí orra ag órdúghadh a dtosach</span>
<lb n="605"/><span>an chatha sin.</span></p>
<lb n="606"/>
<lb n="607"/><p><span>Is annsin tugadar na fearmhodhuig sin sídhe sanntach sárnímhneach</span>
<lb n="608"/><span>d'ionnsuighe a chéile, agus tugadar a dtrombhúithreach</span>
<lb n="609"/><span>ós áird, gur bá clos go néaluibh nimhe iad.  Bá huathmhur</span>
<lb n="610"/><span>adhgharbh úrghránna coimhfhreagradh na muc alla do bhí acu</span>
<lb n="611"/><span>re headh na húrlaidhe sin, óir budh chlos an uamhuibh agus an</span>
<lb n="612"/><span>oiléanuibh, a gcnocuibh agas a gcoilltibh agas a gcuasánuibh</span>
<lb n="613"/><span>agas a gcairrgeachuibh cuasdoimhne na críche í.  Bá</span>
<lb n="614"/><span>truagh tráth na taisbéanta agus na táimhnéala tárfás do mhnáibh</span>
<lb n="615"/><span>taobhthroma torracha, agas d'ógaibh éadtroma anaosmhura, agus</span>
<lb n="616"/><span>do sheanóiribh croma cianaosda le hanbhuain agas le himeagla</span>
<lb n="617"/><span>na hairgheana sin.</span></p>
<lb n="618"/>
<lb n="619"/><p><span>Ciodh trácht ó do ráinig Cathal Crón agus Tomás mac Conaill</span>
<lb n="620"/><span>Chnáimhreamhair a dtosach an chatha sin a gcomhdháil a</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="621"/><p><span>chéile, "Ort do dhon agas do dhuabhais, a Thomáis", ar Cathal,</span>
<lb n="622"/><span>"as olc an áit a dtárlais tar éis gach imdheargtha dá dtug</span>
<lb n="623"/><span>th'athair Conall ar Eoghan Mhór agas ar Mhuimhneachuibh</span>
<lb n="624"/><span>riamh; agus as dearbh gur theith Conn naoi n-uaire roimh Eoghan</span>
<lb n="625"/><span>ar Mhadh Léana go ndeachaidh ar choimirce Chloinne Mórna</span>
<lb n="626"/><span>agas Ghoill mhic Mórna; agas as follus fós a gcath Mhuighe</span>
<lb n="627"/><span>Léana gur mó do thuit do láimh Eoghain amháin ná le cách</span>
<lb n="628"/><span>uile, agus tuitfirse liomsa mar dhearbhadh air sin".</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>Is annsin do-rónsad na cathmhílidh sin a gcoinne agus a</span>
<lb n="631"/><span>gcomhdháil a chéile agas do thóguibh Tomás an tshúist</span>
<lb n="632"/><span>ubhallramhar chnapach ós a chionn, agas do léig í le fraoch</span>
<lb n="633"/><span>forráin agas feirge ós mullach na hinchinne chum Cathail.  Do</span>
<lb n="634"/><span>ghabh Cathal an buille sin a muinéal a shúiste féin agus do-rad</span>
<lb n="635"/><span>comhmaoine an bhuille a leathmhullach an chinn do Thomás</span>
<lb n="636"/><span>agas do sgoilt a cheann, gur léig a leathcheann lé a leathbhrollach.</span>
<lb n="637"/><span>Tug Tomás an t-athbhuille chum Cathail agas do</span>
<lb n="638"/><span>bhris dá easna 'na thaobh clé.  Tógbhus Cathal an tshúist</span>
<lb n="639"/><span>ubhallchnapach ós a chionn, agas tug amus fíochmhur forránta</span>
<lb n="640"/><span>d'ionnsuighe Thomáis, agas do léig Tomás an buille sin um lár</span>
<lb n="641"/><span>agas um lántalamh, go ndeachaidh an tshúist feadh láimhe</span>
<lb n="642"/><span>laoich a dtalamh, agas níor fhéad Cathal an tshúist do tharrang;</span>
<lb n="643"/><span>agas an tan nachar fhéad, tug amus ar a chorrán do bhí thairis,</span>
<lb n="644"/><span>agas do-chuaidh asteach ar Thomás, agus tug sraoilleadh do na</span>
<lb n="645"/><span>fiacluibh fraisghéara ar mhuinéal Tomáis, gur ghearr an</span>
<lb n="646"/><span>muinéal agas meall an tshloigthe aige, agas do bhrúcht buidéal</span>
<lb n="647"/><span>bréanime iarna leaghadh as a bhrághaid, agas do thuit a</span>
<lb n="648"/><span>bfhiaghnuise cháich ar an modh sin go fíoranbfhuinneach.</span></p>
<lb n="649"/>
<lb n="650"/><p><span>Acht cheana do ghabhsad cách ag cosgairt a chéile go</span>
<lb n="651"/><span>hainmhín eascáirdeamhuil do shúisteadhuibh sliosfhada agas dá</span>
<lb n="652"/><span>gcorránuibh goibghéara agas dá mileoguibh maola meirgiocha</span>
<lb n="653"/><span>mísgiamhacha a gceannuibh agus a gcluasuibh agas a gcamshrónuibh</span>
<lb n="654"/><span>a chéile, gur ba lán an mhachaire dá n-abach agas dá</span>
<lb n="655"/><span>n-ionathar, gur fhágbhadar an mhachaire chruithneachta sin</span>
<lb n="656"/><span>Chloinne Aodha Dhuibh 'na chosaireasair gan foghnamh.</span>
<lb n="657"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="658"/><p><span>Dála Chloinne Tomáis, do thuiteadar urmhór a dtréinfhear</span>
<lb n="659"/><span>bá mó guil agas gaisge dhíobh ar an láthair sin, agas do</span>
<lb n="660"/><span>ghabhsad ag adhlacadh a gcarad agas a gcommbráithreach ar</span>
<lb n="661"/><span>feadh tréimhse ar an dtuluig sin; agas tugadh Seiligeaán ar feis</span>
<lb n="662"/><span>leabtha do Chathal Chrón, agas do-rónadh fleadh ádhbhulmhór</span>
<lb n="663"/><span>lé Cairbre dá chliamhuin agas dár mhair do chách.</span></p>
<lb n="664"/>
<lb n="665"/><p><span>Agas do ghabh Cathal a chead a gcionn tréimhse, agus</span>
<lb n="666"/><span>do-chuaidh Cairbre dá thíoghlacadh agas do thabhairt comhairle</span>
<lb n="667"/><span>dho, agus as eadh adubhairt ris tre dhíogruis comhráidh: "A</span>
<lb n="668"/><span>mhic ionmhuin, a Chathail", ar sé, "cuir th'aigne an iotharachus</span>
<lb n="669"/><span>do shinnsir agas ná léig dhíot iothalachus agas tórrumhachus do</span>
<lb n="670"/><span>dhéanamh; agas déin tuar agas aoileach do-chum leasuighthe do</span>
<lb n="671"/><span>ghabháltuis, madh áil leat bheith sámh socuir do ghnáth.  Agas</span>
<lb n="672"/><span>bíodh a fhios agad nach arbhur go gránchruachuibh, agas nach</span>
<lb n="673"/><span>gránchruacha go geamhchlúda, agas nach geamhchlúda go</span>
<lb n="674"/><span>grafáil; agas bíodh cion aguibh ar mo bhriathruibhse".  Agas</span>
<lb n="675"/><span>adubhairt Cairbre an laoidh si síos:</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p>
<lb n="678"/><span>"A Chathail Chróin, gabh mo theagasg,</span>
<lb n="679"/><span>cuir na meacuin, cuir an eorna;</span>
<lb n="680"/><span>cuir as t'aigne do chuid fiabhruis,</span>
<lb n="681"/><span>cuir líon, biatuis agas pónra.</span></p>
<lb n="682"/>
<lb n="683"/><p><span>Ná tréig meidircheit ná múta,</span>
<lb n="684"/><span>ná blais biadh gan gúta-máta,</span>
<lb n="685"/><span>ná léig díot ulthairt ná aimléis,</span>
<lb n="686"/><span>lean caidréis agas clampur dála.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>Ná bí fós ad fhód re héanuibh,</span>
<lb n="689"/><span>lean béasa do lucht cumuinn;</span>
<lb n="690"/><span>ná lean gleo na n-arm n-éachtmhur,</span>
<lb n="691"/><span>éisd re sgéaluibh Chon gCulainn.</span>
<lb n="692"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="693"/><p><span>Ná bíodh do rámhann gan feacán,</span>
<lb n="694"/><span>ná bí gan currán red ghualuinn,</span>
<lb n="695"/><span>bain clais is gruadh iomuire,</span>
<lb n="696"/><span>ithig, cuirig, buinig, buailig.</span></p>
<lb n="697"/>
<lb n="698"/><p><span>Ná bí gan cóir uaibh ná oruibh,</span>
<lb n="699"/><span>lean do choruibh Chlainne Tomáis,</span>
<lb n="700"/><span>ná bí gan gad úr ad shrathair,</span>
<lb n="701"/><span>a Chathail, lean dod mhórdháil.</span></p>
<lb n="702"/>
<lb n="703"/><p><span>Ná bí gan smeara dhod bhróguibh,</span>
<lb n="704"/><span>ná bí gan spólla lá féile,</span>
<lb n="705"/><span>ná bí gan glas air do chóthra,</span>
<lb n="706"/><span>'s ná bíodh seomra fad shéaduibh.</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>Ná bí gan ionga a gcúl do chomharsan,</span>
<lb n="709"/><span>'s ná héirig chum córa gan éithioch,</span>
<lb n="710"/><span>ná déin math dod gheallamhuin,</span>
<lb n="711"/><span>'s ná díol deachmhugha ar aonchor.</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>Ná grádhaig an t-aos uasal,</span>
<lb n="714"/><span>is ná tabhair dualgus don éigse,</span>
<lb n="715"/><span>ná héist re foghar orgán,</span>
<lb n="716"/><span>'s ná creid comhrádh cléire".</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p>
<lb n="719"/><span>Is annsin do ghluaisiodar na matha sin riompa go Dún</span>
<lb n="720"/><span>Eochair Mháighe, risa ráidhtior Brú Rígh an tan so, mar a</span>
<lb n="721"/><span>raibh teagh Chathail Chróin; agas do comhmóradh fleadh</span>
<lb n="722"/><span>adhbhulmhór le Cathal an onóir do Shiligeaán inghean</span>
<lb n="723"/><span>Chairbre.</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>Agas do thionóladar matha Chloinne Tomáis fa thuairim na</span>
<lb n="726"/><span>fleidhe sin, agas an tan táinig ám a caithmhe dhóibh, do</span>
<lb n="727"/><span>cuireadh na biadha saora sochaithmhe ar na bórduibh sleamhuine</span>
<lb n="728"/><span>sliosbhlátha síthfhoda, agas do shín Mathghamhuin</span>
<lb n="729"/><span>Mór Ó Feoir a spéice coise tar fuarma suas le deifir chum</span>
<lb n="730"/><span>suighte roimh chách, agas tarrla bárr a throighe roimh sgála</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="731"/><p><span>mhór lition do bhí ar a leathtóin a bfhíorthosach an bhúird sin,</span>
<lb n="732"/><span>agas ar suighe do Mhathghamhuin, tárrla beann a fhalluinge ar</span>
<lb n="733"/><span>an sgála lition sin gur dhoirt í fan mbórd uile, agus do mhúch an</span>
<lb n="734"/><span>pháideog do bhí an' fhiaghnuise le binn eile na falluinge céadna</span>
<lb n="735"/><span>dá cathamh thairis siar ag suighe dó go hogmurrtha drochmhúinnte.</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>Agas do bhí fear fala agas tnútha do Mhathghamhuin astigh</span>
<lb n="738"/><span>.i. Cormac Ó Curéibe, agas as eadh adubhairt: gur mhór an</span>
<lb n="739"/><span>náire do Mhathghamhuin bheith 'na charrán cám-stóic a dtig a</span>
<lb n="740"/><span>chomhursan.  Do fhreagair dearbhráthair do Mhathghamhuin é,</span>
<lb n="741"/><span>agas adubhairt re Cormac léigion dá spior-spar agas dá mhac ar</span>
<lb n="742"/><span>muin agas dá futa-fata fa bhrághaid Mhathghamhna, agas gan</span>
<lb n="743"/><span>caor chamlóid do dhéanamh dhe ar cuaird nó go ndiongnadh</span>
<lb n="744"/><span>féin cíor thuathuil don teagh.  Táinig Cathal anuas agus labhrus do</span>
<lb n="745"/><span>bhriathruibh sámha socura agas do tharraing síothcháin agus</span>
<lb n="746"/><span>cáirdios eatorra; agas do shuigheadur féin as a haithle sin ar na</span>
<lb n="747"/><span>bórduibh go saothrach séideánach, agus do chaithsiod biadh go</span>
<lb n="748"/><span>dorcha dórdánach, agus budh clos go himchian uatha an ghliosmurnach</span>
<lb n="749"/><span>do-neidís ag dubhshlogadh na beatha sin go blasda</span>
<lb n="750"/><span>borbghreamannach, agus gan aire acu ar chomhrádh ná ar chaitheamh</span>
<lb n="751"/><span>aimsire, acht amhuil do bhiadaois cloigis do mhucaibh</span>
<lb n="752"/><span>garbha gortacha ag coimheasgur fa dheireadh dríodair praisge</span>
<lb n="753"/><span>nó anbhruithe.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>Is annsin do léig Lochluinn Leathan gáire mór sothuimh iar</span>
<lb n="756"/><span>líonadh a bhrú agas a mhórbhuilg, agus adubhairt nár chaith</span>
<lb n="757"/><span>riamh pruinn ná tomhaltus budh sochaithmhe agas budh</span>
<lb n="758"/><span>sobhlasda ná an biadh sin, agus rug buidheachus mór re muinntir</span>
<lb n="759"/><span>an tighe agus as eadh adubhairt: "Ní fheacamuir riamh lánumha ná</span>
<lb n="760"/><span>muinntior thighe budh fearr modh, oileamhuin agas béasa agas</span>
<lb n="761"/><span>foghluim ná an cumplucht so", ar sé, "ón mbliaghuin do </span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="762"/><p><span>bhámuir ar banais tShaidhbhe Ní Chaimidil.  Seinnigh dhúinn</span>
<lb n="763"/><span>ceolta", ar Lochluinn Leathan.  Do ghlacadur cuid acu a dtrumpuidhe</span>
<lb n="764"/><span>agas cuid eile ag gabháil chrónáin, agas do chaitheadur</span>
<lb n="765"/><span>an oidhche go subhach somheanmnach; agas do leathadur</span>
<lb n="766"/><span>arna mháireach, agas adubhairt Brian Beag Ó Biorracáin</span>
<lb n="767"/><span>an laoidh si:</span></p>
<lb n="768"/>
<lb n="769"/><p>
<lb n="770"/><span>"Math an mhuinntior so,</span>
<lb n="771"/><span>mór na miasa so;</span>
<lb n="772"/><span>as math na meacain si</span>
<lb n="773"/><span>do bhí san litin si.</span></p>
<lb n="774"/>
<lb n="775"/><p><span>As borb an bhiataisi</span>
<lb n="776"/><span>do sgiub sgeo an sgála so;</span>
<lb n="777"/><span>as práip an phraiseach so</span>
<lb n="778"/><span>ar íochtar bhur mbrághadsa.</span></p>
<lb n="779"/>
<lb n="780"/><p><span>Sgiamh sgairbhidhe</span>
<lb n="781"/><span>ludurtha lutharnuighe;</span>
<lb n="782"/><span>math an turuso;</span>
<lb n="783"/><span>a chuallacht sona so,</span>
<lb n="784"/><span>as reamhur bhur n-aránsa</span>
<lb n="785"/><span>ar líonadh bhur bputógsa".</span></p>
<lb n="786"/>
<lb n="787"/><p>
<lb n="788"/><span>Do bhádur Clann Tomáis mar sin go haimsir Uí Néill.</span>
<lb n="789"/><span>Táinig annsin le hiomud coguidh uathadh fear agas foirne ar</span>
<lb n="790"/><span>mhórán d'Éirinn go ndeachadur a mbáthadh mórán dá</span>
<lb n="791"/><span>mathaibh agus dá n-olcuibh, agas do léigeadar Clann Tomáis ar</span>
<lb n="792"/><span>ghorm agus ar dhearg do chur ar a n-éaduighibh d'éis tréimhse dá</span>
<lb n="793"/><span>n-aimsir do chatheamh roimhe sin ar ghuid agus ar bhruid agus ar</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="794"/><p><span>éigean; agus annsin le tearcad daoine do léigeadar ar ghabháltusuibh</span>
<lb n="795"/><span>do ghlacadh agas ag iarruig cleamhnuis nár chubhaidh</span>
<lb n="796"/><span>dóibh d'iarraidh ná d'fhagháil; agus do-chuadar chum</span>
<lb n="797"/><span>bheith 'na gceannuibh bailte, agus chum an fhearuinn do dhaoradh</span>
<lb n="798"/><span>ar an aos uasal, agus do léigiodur ar dhathannuibh nósamhla</span>
<lb n="799"/><span>do chur ar a n-éaduighibh agas ar chumthaibh</span>
<lb n="800"/><span>nósamhla do thabhairt orra.</span></p>
<lb n="801"/>
<lb n="802"/><p><span>Mar sin dóibh do dtáinig Uaithne Ó Mórra thar maoilcheird,</span>
<lb n="803"/><span>agus tug sin uathadh cruidh agas cosduis orra féin agus ar mhórán</span>
<lb n="804"/><span>eile maille riú, ionnus gur shaoileadur nach béaradaois ar a</span>
<lb n="805"/><span>mbonn go bráth.  Gidheadh iar dteacht do rígh Séamus a</span>
<lb n="806"/><span>bfhlaithios, táinig dá mhath agas dá shochroidhe gur líon Éire</span>
<lb n="807"/><span>do shocaracht agas do shíothcháin lena linn re cian d'aimsir,</span>
<lb n="808"/><span>agas gur ghabhadur Clann Tomáis ag cur a gcloinne chum</span>
<lb n="809"/><span>sgoile agus chum cléarcuis; agas níor mhaise le neach dhíobh gan</span>
<lb n="810"/><span>a gcur le rhetorique agus le feallsamh nádúrtha do mhúineadh</span>
<lb n="811"/><span>dhóibh, agus a n-ingheana do chur le síoda agus le somplóireacht, go</span>
<lb n="812"/><span>ndeachaidh an fearann a ndaoire agus cosdus Chloinne Tomáis ag</span>
<lb n="813"/><span>dul ar gcúl.</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>Agus as í comhairle do-rinneadh leo: feasa agus teachta do chur do</span>
<lb n="816"/><span>thionól Chloinne Tomáis chum aonionaid cuinne ar mullach an</span>
<lb n="817"/><span>chnoic frisa ráidhtior Cros Í Fhloinn eidir Dúthaidh Chloinne</span>
<lb n="818"/><span>Muiris agas Ciarruidhe, cheithre lá dhéag roimh lá 'le Michíl</span>
<lb n="819"/><span>san bhliadhuin d'aois an Tigherna 1632; agas ar dteacht</span>
<lb n="820"/><span>chum aonbhuill dóibh, as í comhairle do-rineadh leo .i. pairlement</span>
<lb n="821"/><span>do chur 'na shuighe ar an gcnoc sin; agas as iad so</span>
<lb n="822"/><span>dream fa hurrughanta dhíobh a gCunntae Chiarruidhe - agas ní</span>
<lb n="823"/><span>raibh éanchunntae an Éirinn nach dearnuidh ionadh cuinne dá</span>
<lb n="824"/><span>fhios créad do-dhéanadaois re linn gach anfhórluinn dá</span>
<lb n="825"/><span>mbéaradh orra.</span>
<lb n="826"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="827"/><p><span>Tángadur mar adubhramuir a gCunntae Chiarruidhe chum</span>
<lb n="828"/><span>éanbhaill ar an ccnoc réamhráidhte .i. Seaán Séideánach Ó</span>
<lb n="829"/><span>Seanbhrealláin, Brian Bolgmhór Ó Brisleaáin, Diarmuid</span>
<lb n="830"/><span>Doithchiollach Ó Dubhsgamháin, Donnchadh Dúr Dranntánach</span>
<lb n="831"/><span>Ó Deasacháin, Tomás an Trumpa, Conchubhar Casaoidioch,</span>
<lb n="832"/><span>agas mórán ó Dheasmhumhain do chlannuibh éagsamhla,</span>
<lb n="833"/><span>a cnocuibh, a cairrgibh agas a háitibh deamhuire do-eolais.</span>
<lb n="834"/><span>Táinig mar an gcéadna a hIarthar Duibhneach agas as</span>
<lb n="835"/><span>gach ionadh oile d'iarthar Mumhan dronga dóidsmeartha do-áirmhighthe</span>
<lb n="836"/><span>dhíobh chum an phairlemeint sin, agus do shuig gach</span>
<lb n="837"/><span>n-aon díobh go caipínioch cluasmhór cúlchrón cuasbhéalach</span>
<lb n="838"/><span>camshrónach camphusach ciarléinteach criosleathan</span>
<lb n="839"/><span>cnáimhreamhur cromshlinneánach gan aithne Dé ná daoine ag</span>
<lb n="840"/><span>aonneach dhíobh.  Agas as é fear friotháilte agus úrlabhra do </span>
<lb n="841"/><span>bhí acu, eadhon Seaán Séideánach Ó Smutacháin.</span></p>
<lb n="842"/>
<lb n="843"/><p><span>"Rath na raithnighe oruibh, a Chlann Tomáis", ar Seaán</span>
<lb n="844"/><span>Séideánach, "ní fheadramuir gur mhair an lear sin díbh ar feadh</span>
<lb n="845"/><span>an domhuin mhóir uile; agus as urusa dhíbh gan godamiot ná</span>
<lb n="846"/><span>tapatú ná rigléisionéis".  "As cóir dúinn", ar fear díobh, "a</span>
<lb n="847"/><span>fhéachuin créad do-dhéanam re linn an anfhórluinn si as mó rug</span>
<lb n="848"/><span>oruind riamh, óir do-rineadh cíor thuathail agus spaid bhannruighe</span>
<lb n="849"/><span>ar feadh Éirionn dínn ag áitreabh fa bhuntighearnaoibh,</span>
<lb n="850"/><span>agus gan truaighe ná taise ag aonneach dhúinn, agas nach gabhamaoid</span>
<lb n="851"/><span>féin a chéile agas bailte fearuinn do bheith againn".</span></p>
<lb n="852"/>
<lb n="853"/><p><span>Adubhairt taoiseach dhíobh gur chóir dhóibh a fhéachuin cia</span>
<lb n="854"/><span>budh fearr dhóibh: bheith fa áirdtighernaoibh an fhearuinn nó</span>
<lb n="855"/><span>fa na giolladhuibh óga.  "Ní bfhuil annsin", ar Seaán Séideánach,</span>
<lb n="856"/><span>"acht do réir an mharguidh nó an chunnartha cleithe nó cionnáite</span>
<lb n="857"/><span>nó tuair nó aoilig nó aonleasuighthe oile do-dhéantar</span>
<lb n="858"/><span>libh"; agas do-rinne Seaán Séideánach an laoidh si síos ann:</span>
<lb n="859"/>
<pb n="25"/></p>
<lb n="860"/>
<lb n="861"/><p><span>"A Thomáis ó taoi a mbaogal,</span>
<lb n="862"/><span>so an saogal 'na cham-storráin;</span>
<lb n="863"/><span>tuigid cách ar bpronócum -</span>
<lb n="864"/><span>d'imthig sonus Chlainne Tomáis".</span></p>
<lb n="865"/>
<lb n="866"/><p>
<lb n="867"/><span>"As fíor sin", ar cách uile, "agas do-dhéanamne do</span>
<lb n="868"/><span>chomhairlese".  d'fhiafruigheadar annsin cia ar bfhearr aimsior</span>
<lb n="869"/><span>na Samhna ná aimsior na Bealltuine.  "Ná cualaidh tú an</span>
<lb n="870"/><span>tsheanrann fhilidheachta do-rin mo mháthairse?" ar Seaán:</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p>
<lb n="873"/><span>"Bealltuine bheag chuiléis phruimp,</span>
<lb n="874"/><span>do chíos, do chearc is do chráin;</span>
<lb n="875"/><span>fionnán chuguinn agas cuach,</span>
<lb n="876"/><span>is fearr ná Samhuin fhuar an áir".</span></p>
<lb n="877"/>
<lb n="878"/><p>
<lb n="879"/><span>Do mholsad cách uile an rann sin do-rinne Órlaithe Mhór .i.</span>
<lb n="880"/><span>máthair Sheaáin Shéideánuig, agas do fhiafruigheadar do</span>
<lb n="881"/><span>Sheaán créad tug air tuitim a neamhghustul agus a ndíth costuis.</span>
<lb n="882"/><span>"Ní bfhuil feidhm fiafruighe air sin", air Seaán, agas do-rín an</span>
<lb n="883"/><span>rosga file si síos ann:</span></p>
<lb n="884"/>
<lb n="885"/><p>
<lb n="886"/><span>"Cailleamhuin chóisdighe</span>
<lb n="887"/><span>aisdior aonuidhe,</span>
<lb n="888"/><span>díoghbháil aoilidhe</span>
<lb n="889"/><span>codladh agas comhnuidhe,</span>
<lb n="890"/><span>tarrang píopuidhe,</span>
<lb n="891"/><span>dortadh cannuighe</span>
<lb n="892"/><span>a mbráighdibh sgraisdí</span>
<lb n="893"/><span>a gceann gach aonbhaile;</span>
<lb n="894"/><span>clanna lábánach</span>
<lb n="895"/><span>a gcúirt go mórdhálach,</span>
<lb n="896"/><span>an mhuinntior chrónánach</span>
<lb n="897"/><span>dár dhual beith dórdánach,</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="898"/><p><span>aránach, úrbhláthach,</span>
<lb n="899"/><span>ag druid re díomhaoinios,</span>
<lb n="900"/><span>ag carrbhus go síorghnáthach;</span>
<lb n="901"/><span>tuillfidhe don turus so</span>
<lb n="902"/><span>ón gCuimdhe ccomhuchtach</span>
<lb n="903"/><span>diomdha bhur ndochriaghlach</span>
<lb n="904"/><span>uile agas ainmhianna,</span>
<lb n="905"/><span>bhur ndíthchur ón talamh so</span>
<lb n="906"/><span>mona dtréigthí na bearta so,</span>
<lb n="907"/><span>olcus bhur mbeathasa,</span>
<lb n="908"/><span>le gráin agas le gadaighthibh</span>
<lb n="909"/><span>a lár na síothchána</span>
<lb n="910"/><span>oruibhse dá síorcharna".</span></p>
<lb n="911"/>
<lb n="912"/><p>
<lb n="913"/><span>"Dar na mionnuibh as dual damhsa", ar Diarmuid an Doithchill,</span>
<lb n="914"/><span>"as fíor a n-abrae".</span></p>
<lb n="915"/>
<lb n="916"/><p><span>Níor chian dóibh annsin an tan do-chonarcadar chuca aonóglach</span>
<lb n="917"/><span>mór aimhghlic anchumtha agas táinig chum láithreach.</span>
<lb n="918"/><span>"Can asa dtángais, a óglaoich," air siad, "agus cia hé do chinéal?"  "Ó</span>
<lb n="919"/><span>Chunntae Luimne dhamhsa", ar sé, "agus Labhrás an Lándornáin</span>
<lb n="920"/><span>as ainm dhamh", ar sé, "agas as do Chloinn Tomáis mé agus as</span>
<lb n="921"/><span>ionrúin díbhse mé; agas fós atáid mórán do sgéaluibh iongantacha</span>
<lb n="922"/><span>agum ré a bfhaisnéis díbhse".  "Beir buadh agas beannacht",</span>
<lb n="923"/><span>ar siad.  "Agas do bhí mise a Luimneach, a nGaillibh, a bPort</span>
<lb n="924"/><span>Láirge agas a gCorcuigh agas i ngach áit eile dh'Éirinn</span>
<lb n="925"/><span>ionar connmhadh suigheacháin agus cúirteanna na bliadhna so", ar</span>
<lb n="926"/><span>Labhrás, "agus tarrla ní iongantach lena chomharthughadh ionnta,</span>
<lb n="927"/><span>eadhon gan áireamh ar ar crochadh do Chloinn Tomáis ag na</span>
<lb n="928"/><span>cúirteannuibh sin.  Agas fós do comharthuigheadh ag lucht</span>
<lb n="929"/><span>dlighe gurab iad lábánuig agas clanna moghach atá ag déanamh</span>
<lb n="930"/><span>gada agas foghla ar feadh gach tíre a ngabhaid".</span></p>
<lb n="931"/>
<lb n="932"/><p><span>"Nárab iongnadh libhse sin", ar fear díobh, "an tan umorro</span>
<lb n="933"/><span>do-chuaidh an fearann a ndaoire agas do mheasamuirne sinn</span>
<lb n="934"/><span>féin ag dul as ar gcuid agus as ar gcostus, agus do mheasamuir nach</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="935"/><p><span>fanár gcomhair féin do cuirfidhe aonní dhíobh sin do</span>
<lb n="936"/><span>dhéanamh, acht fa chomhair na ndaoine uaisle ndíomhaoine;</span>
<lb n="937"/><span>óir do bhí muirior cíosa agas cloinne do ghnáth oruinn, agas dá</span>
<lb n="938"/><span>marbhamaois ar mba agas ar muilt agus ar muca, ní fhéadfadaois</span>
<lb n="939"/><span>ar gcoimineasg a gcíos do dhíol go bráth; agas air sin as fearr</span>
<lb n="940"/><span>linn cuid cháich do chathamh ná cuid ar leanbh agus ar gcíosa; agus</span>
<lb n="941"/><span>fós atá cungnamh maith eile aguinn .i. feabhus coiste ar gcunntae,</span>
<lb n="942"/><span>agus fós ní dóigh le giúsdísibh an dlíghe nach fuilmidne</span>
<lb n="943"/><span>clanna lábánach ró-ionnruic, agus is dóigh leo gurab daoine uaisle</span>
<lb n="944"/><span>díomhaoine agus leathdhaoine uaisle agus sgramuiridhe d'iarmhur</span>
<lb n="945"/><span>folanna uaisle do-ní gach a ndéinemidne do chlíma-múta</span>
<lb n="946"/><span>agus do tharrang tealluig agas do ghúta-máta ar stéigibh agus ar</span>
<lb n="947"/><span>straipionnuibh agas ar alatánuibh, agas as comhthrom mór linn</span>
<lb n="948"/><span>sin mar gach plaic fe chuim eile".</span></p>
<lb n="949"/>
<lb n="950"/><p><span>Is annsin adubhairt Labhrás, "Léig díot, a bhráthair, na bearta</span>
<lb n="951"/><span>as dúthchus duit do theacht tríot, óir do-chuadur cách amach</span>
<lb n="952"/><span>oruinn, agus do fríth fiaghnuise agus fionnachomharthuighe ar n-uilc</span>
<lb n="953"/><span>agus ar n-urchóide agus atáid dearbhtha iomdha go follus air".</span></p>
<lb n="954"/>
<lb n="955"/><p><span>Níor chian dóibh mar sin an tan ad-chonncadar dias mharcach</span>
<lb n="956"/><span>ngallda chuca gach ndíreach.  "Cia an marcshluagh gallda</span>
<lb n="957"/><span>úd?" air siad.  "As aithnid damhsa iad", ar Seaán Séideánach Ó</span>
<lb n="958"/><span>Salacháin, ".i. Muiris mac Dáibhí Dhuibh é siúd", air sé, "agus</span>
<lb n="959"/><span>do chuir sé leabhar feasach fíreolach amach air gheinealach agus</span>
<lb n="960"/><span>air ghníomharthuibh Chloinne Tomáis, agus níor fháguibh aon</span>
<lb n="961"/><span>mhíthapa dá ndearnamuir riamh gan foillsiughadh oruinn; agus</span>
<lb n="962"/><span>mairfidh ar n-iomrádh a mbéaluibh suag agus daoine saoitheamhuil</span>
<lb n="963"/><span>go bruinne an bhrátha agus go foircheann an</span>
<lb n="964"/><span>bheatha do thoisg an leabhair sin".</span></p>
<lb n="965"/>
<lb n="966"/><p><span>"Cia an marcach úd maille ris?" ar fear díobh.  "Ní fheadar", ar</span>
<lb n="967"/><span>Seaán Séidéanach, "acht as daoine foghlumtha iad agus ní hionrúin</span>
<lb n="968"/><span>dúinne iad, agas coimhéaduigse bhur n-aigne go math orra".</span>
<lb n="969"/><span>"Mo chreach chráidhte, as truagh an ní adeir tú", ar Bernárd Ó</span>
<lb n="970"/><span>Bruic.  "Dar láimh mo cháirdios Críost, ní bfhuil éanrún fa</span>
<lb n="971"/><span>chliathánuibh Chloinne Tomáis nach aithnid agus nach eolach</span>
<lb n="972"/><span>do na meathachuibh uaisle úd, óir as minic do chaillemuirne</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="973"/><p><span>orra agas do chailledar ar mbráithreacha orra mar an gcéadna".</span></p>
<lb n="974"/>
<lb n="975"/><p><span>Tángadur an marcshluagh sin chum láithrig agas beannuighid</span>
<lb n="976"/><span>dá chéile.  "Créad an tionól so oruibh annso?" ar Muiris</span>
<lb n="977"/><span>mhac Dábhí Dhuibh.  "Córuidheacht atá eadrumsa agas Tomás</span>
<lb n="978"/><span>annsúd", ar Bernárd Ó Bruic, "agas do bhí oruinn dul d'iarracht</span>
<lb n="979"/><span>oruibhse chum breitheamhnuis do dhéanamh eadruind".  "As cóir sin",</span>
<lb n="980"/><span>ar Muiris, "agus labhruig feasta bhur gcúis".  "A dhearbhráthair</span>
<lb n="981"/><span>an anma, ná creidse Tomás ormsa", ar Bernárd, "óir</span>
<lb n="982"/><span>as mórádhbhul a phléicéis agas a phlapachus do ghnáth".  "Ag so</span>
<lb n="983"/><span>mh'éileamh féin ar Bhernard", ar Tomás, ".i. cráin fhionn</span>
<lb n="984"/><span>Bhernaird dar bho comhainm Maol na nGarraighthe,</span>
<lb n="985"/><span>do-chuaidh iona suighid chaoil chíorrdhuibh tré thóin mo</span>
<lb n="986"/><span>gharrdhaighese, agus do rug Sgéaluidhe .i. mo ghadharsa, ar an</span>
<lb n="987"/><span>gcráin, agus do rug bean Bhernáird .i. Mór Ní Chaobáin, ar an</span>
<lb n="988"/><span>ngadhar agus tug Bernard amus don tuaigh do bhí 'na láimh ar an</span>
<lb n="989"/><span>ngadhar, agus do bhuail a mhuc féin a gclár an éadain agus do</span>
<lb n="990"/><span>mharbh í.  "A Mhór an anama", ar Bernárd, "cungaimh an</span>
<lb n="991"/><span>gadhar so Thomáis go mbuailinn don tuaigh é", agas tug amus</span>
<lb n="992"/><span>aingidhe air Sgéaluidhe don tuaigh agus buailios Mór a lár na</span>
<lb n="993"/><span>lurgan, go ndearnuigh ciolur-ciot do chnámh na lurgan; agas</span>
<lb n="994"/><span>atá sé dom éiliomh a gcois a mhná agus 'na mhuic, agas atáimse</span>
<lb n="995"/><span>dá éileamhsan am ghadhar agus am gharrdha, agus, a mhic mo</span>
<lb n="996"/><span>chroidhe, beirse do bhreith féain air sin".</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>"Dar ghréin Chríosg", ar Bernárd, "budh minic leatsa ludarthacht</span>
<lb n="999"/><span>agus laghdéis agus lorg thar lear agus lumpurnach do bheith ar</span>
<lb n="1000"/><span>bhárr do theangan, a Thomáis".  "An uair nach tuguis urruim do</span>
<lb n="1001"/><span>Mhuiris mac Dábhí", ar Tomás, "budh é do leas léigion dod</span>
<lb n="1002"/><span>mhileaisteacht damhsa, agus gan caor chullóide ná cam-sdóic ná</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1003"/><p><span>toll eir aithirín do dhéanamh dhíom; agus is mó do sgéal mo</span>
<lb n="1004"/><span>gharrdhasa agus as mó dob fhiú é ná lurga luimín Mhóire".</span>
<lb n="1005"/><span>"Tuguis t'éitheach agas do dheirgéithioch", ar Bernárd, "agas</span>
<lb n="1006"/><span>dar do láimhse dhuitse, agas dar láimh mo chairdios Chríosd, a</span>
<lb n="1007"/><span>Mhuiris mhic Dábhí, an banbh rug an chráin úd, dob fhiú</span>
<lb n="1008"/><span>eadrumsa agas tusa srughán mine nó eorna a gceann a</span>
<lb n="1009"/><span>sheachtmhuine é".  "Cia acu rug a chéile", ar Tomás, "an banbh</span>
<lb n="1010"/><span>nó an chráin?"  Do thógbhadur cách uile gáir mhaguidh agus</span>
<lb n="1011"/><span>fhonomhaid faoi Bhernárd, agus do mholsad uile gurab ealadhanta</span>
<lb n="1012"/><span>sgafánta fuair Tomás an tagra sin a bfhiaghnuise na</span>
<lb n="1013"/><span>ndaoine math sin.  "Dar anmuin bhur n-athar agus bhur máthar",</span>
<lb n="1014"/><span>ar Bernard, "ní dhéan féin moladh ná rádh ionbhur measg</span>
<lb n="1015"/><span>choíche, óir as drochmhúinte drochbhéasach an cumplucht</span>
<lb n="1016"/><span>sibh".</span></p>
<lb n="1017"/>
<lb n="1018"/><p><span>Is annsin do ghabh Muiris a chead acu. "Gan teacht slán</span>
<lb n="1019"/><span>díbh", ar iad sin, "agus ní ó chroidhe do bheannuighmuirne dhíbh</span>
<lb n="1020"/><span>ó chianuibh".  Adubhairt fear díobh, "Cuirig críoch ar bhur</span>
<lb n="1021"/><span>ngnódhuibh", ar sé.  "Ní dual dóibh críoch mhath do chur orra",</span>
<lb n="1022"/><span>arse Brian Brúideamhuil .i. fáidh Chloinne Tomáis, "óir broid</span>
<lb n="1023"/><span>agas goid agas bréaga, tunáth, tnúth agas tuaisgiort, míchreidiomh,</span>
<lb n="1024"/><span>mírún agus míchrábhadh, éitheach, imirt agas ól as</span>
<lb n="1025"/><span>tréighthe do chlannuibh lábánach san aimsir si", agas adubhairt</span>
<lb n="1026"/><span>an rann so síos ann:</span></p>
<lb n="1027"/>
<lb n="1028"/><p>
<lb n="1029"/><span>"Éitheach, goid agus cearrbhuchus,</span>
<lb n="1030"/><span>díomhaoinios, ól agas uabhar,</span>
<lb n="1031"/><span>tréighthe chloinne gearrbhodach,</span>
<lb n="1032"/><span>cealg is bruighean is bualadh.</span></p>
<lb n="1033"/>
<lb n="1034"/><p>
<lb n="1035"/><span>Tugabhuir bhur gceárda dúthchais ar mhalairt .i. ionnracus</span>
<lb n="1036"/><span>ar ghuid agus ar ól cannuighe, umhlacht agus lábántacht ar</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1037"/><p><span>mhórdháil agus ar stámur, bhur gcríochnumhlacht agus bhur bfhuadar</span>
<lb n="1038"/><span>ar ól píopuidhe tobaca, agas fós fírinne ar bhréaguibh agus ar</span>
<lb n="1039"/><span>chám; agus is leis so dh'imthig bhur rath agas ní bfhuil truagh ná</span>
<lb n="1040"/><span>taise ag duine ar bith dhíbh le bhur n-olc agas go mórmhór aig</span>
<lb n="1041"/><span>an aos uasal.  A thrú, féachuig ionbhur dtimpchioll d'eagla go</span>
<lb n="1042"/><span>mbiadh aonduine don aos uasal ac éisdeacht rinn, óir níor</span>
<lb n="1043"/><span>mhath liomsa rún mo chaoinchomhráidh do bheith acu; óir dá</span>
<lb n="1044"/><span>mbeinn féin agas duine aguibhse ag buain phutóg a chéile</span>
<lb n="1045"/><span>amach, budh annsa liom é ná éinne don aicme uasail, acht</span>
<lb n="1046"/><span>amháin go mbiadh ag cuimilt mheala fúm gach aonlá, agus go</span>
<lb n="1047"/><span>háirighthe an sladuighe satha sin d'imthig uainn ó chianuibh,</span>
<lb n="1048"/><span>eadhon Muiris lúbach mac Dábhí Dhuibh.  Agas fós as misde</span>
<lb n="1049"/><span>sinn go bráth a dtáinig chuguinn do chlannuibh ceithreannach</span>
<lb n="1050"/><span>agus d'iarmhur folanna uasalmhór, más fíor dóibh féin, agus is</span>
<lb n="1051"/><span>measa iad so go mór ná sinne, óir ní bfhuilid siad ísiol ná uasal;</span>
<lb n="1052"/><span>agus fós ní bfhuil don druing dhaonna dream as measa ná na</span>
<lb n="1053"/><span>meathaig uaisle, acht clanna ceithreannach amháin, óir ní</span>
<lb n="1054"/><span>boduig re hobuir ná re humhlacht ná re biadhtachus iad; agus bíd</span>
<lb n="1055"/><span>féin agas na meathaig uaisle ag síoriarruig burruigheachta</span>
<lb n="1056"/><span>oruinne mar dhaoinibh maithe", agus do-rin Brian an rann</span>
<lb n="1057"/><span>fhilidheachta so síos ann:</span></p>
<lb n="1058"/>
<lb n="1059"/><p>
<lb n="1060"/><span>"Beag an mhaith na meathlacháin</span>
<lb n="1061"/><span>mheathas a leith na huaisle;</span>
<lb n="1062"/><span>ní thiubhruinn mo leathshrubhán</span>
<lb n="1063"/><span>orra riamh ná an uair si.</span></p>
<lb n="1064"/>
<lb n="1065"/><p>
<lb n="1066"/><span>Ní hiongnadh dhúinn", ar Brian Beag, "bheith fa dhaoirse ag</span>
<lb n="1067"/><span>na huaislibh fíora, óir as dóibh do hórduigheadh sind, agas</span>
<lb n="1068"/><span>do-chuadar amach ar ar ndrochmhúineadh", agus adubhairt na</span>
<lb n="1069"/><span>briathra so ann:</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>"A Chlann Tomáis", ar sé, "fanuig mar d'órduig Pádruig</span>
<lb n="1072"/><span>díbh, madh áil libh socracht do ghnáth do bheith aguibh, agus</span>
<lb n="1073"/><span>fanaig fa na daoinibh uaisle agas ná léigig an cheithrainn</span>
<lb n="1074"/><span>ionbhur ngaire".</span>
<lb n="1075"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1076"/><p><span>Do moladh Brian go mór san ccomhairle sin acu, agas</span>
<lb n="1077"/><span>adubhradar gur mheithid dóibh dul dá dtighthibh gach aon</span>
<lb n="1078"/><span>díobh; agus adubhairt Tomás nach raghadaois nó go bfhaghadh</span>
<lb n="1079"/><span>féin díol iona mhasla.  Is annsin do moladh acu iomrusgáil do</span>
<lb n="1080"/><span>dhéanamh a bfhiaghnuise cháich, agas do-rineadh amhluig; agas</span>
<lb n="1081"/><span>do leagadh Tomás, agas ba clos pléasg mhór ar dtuitim dho,</span>
<lb n="1082"/><span>agas do léig Diarmuid Dúr gáire mór agus adubhairt go cnáideamhuil,</span>
<lb n="1083"/><span>"Dia leat, a Thomáis", ar sé.  "Créad fa nguidhe Dia</span>
<lb n="1084"/><span>liomsa?" ar Tomás.  "Pléasg mhór do-chualamuir", ar Diarmuid.</span>
<lb n="1085"/><span>"Greim do bhris a dtigh mo sheantriúis", ar Tomás, "agas</span>
<lb n="1086"/><span>saoilim gurab lucht magaidh sibhse féin", ar sé.  "An iad do</span>
<lb n="1087"/><span>chlocha, adeir tú?" ar Bernard.  Is annsin do thóguibh Tomás a</span>
<lb n="1088"/><span>lámh agus do bhuail cúldornn a mbuaic na srón ar Bhernárd, gur</span>
<lb n="1089"/><span>bá lán an talamh dá chrú.  Do-chuaidh an cuiminesg fóna chéile</span>
<lb n="1090"/><span>agus do sgaradur gan críoch do chur ar a ngnódh an lá sin do</span>
<lb n="1091"/><span>thoisg an urchuir sin.</span></p>
<lb n="1092"/>
<lb n="1093"/><p><span>Ciodh trácht do commóradh an t-athlá pairliment leo ar an</span>
<lb n="1094"/><span>ionad gcéadna .i. ar Chrois Í Fhloinn, an bhliadhain d'aois an</span>
<lb n="1095"/><span>Tighearna, eadhon 1645, agas an deachmhadh lá do September;</span>
<lb n="1096"/><span>agas iar dteacht dóibh ar aontuluig ar an gcnoc ccéadna sin, do</span>
<lb n="1097"/><span>labhair Seaán Séideánach agas as eadh adubhairt:</span></p>
<lb n="1098"/>
<lb n="1099"/><p><span>"Cuirig críoch ar bhur ngnóthadhuibh do réir úird agus uirmisne,</span>
<lb n="1100"/><span>agus faghaidh cléireach bhus ionrúin díbh, agas cumaidh</span>
<lb n="1101"/><span>nóis agas staitiúidighe mhairfios go deireadh an domhain dá</span>
<lb n="1102"/><span>bhur n-éis agus mhairfios mur dháil fortuchta agas leighis do gach</span>
<lb n="1103"/><span>uireasba dhá mbia ar an maitheas puiblighe".  "Ní hionrúin</span>
<lb n="1104"/><span>dúinn cléireach ar bith", ar fear díobh, "acht neach éigin dár</span>
<lb n="1105"/><span>nglanmhiannach féin".  "As aithne dhamhsa sin", ar Seaán</span>
<lb n="1106"/><span>Salach, "óir atá mórcharruig léighinn do mhac agumsa, noch</span>
<lb n="1107"/><span>atá foghlumtha gan amhrus, noch tugadh suas re léighionn a</span>
<lb n="1108"/><span>bPotaille agas ann Oiléan Ciarruidhe, agas do bhí sé bliadhuin a</span>
<lb n="1109"/><span>bPortaingléis agas a mBéal Átha Gobáin, agus bliaghain a</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1110"/><p><span>gCruachán ag suilleadh éisg a gcuideachtuin iasgairidhe".  "Beir</span>
<lb n="1111"/><span>buadh agus beannacht", ar cách a gcoitchinne; agus do cuireadh</span>
<lb n="1112"/><span>fios ar mhac Sheaáin Shéideánuig go Potaille .i. Domhnall</span>
<lb n="1113"/><span>an Bhéarla a ainm.  Táinig Domhnall chum láithrig, agas a</span>
<lb n="1114"/><span>chulaidh sgríbhneoireachta aige, agus do fearadh fáilte roimhe; agas</span>
<lb n="1115"/><span>do-rónsad dá spéicéir do Sheaán tShéideánach agus do Bhernard</span>
<lb n="1116"/><span>Ó Bhruic.  Do goireadh chum láithreach iad agus do hinniseadh</span>
<lb n="1117"/><span>dóibh gurab iad budh spéicéiridhe ag an bpairliment sin.</span></p>
<lb n="1118"/>
<lb n="1119"/><p><span>"A Sheaáin an anma", ar Bernard, "créad an oifig nó an</span>
<lb n="1120"/><span>t-ainm úd tugsad oruinn?"  "Ní fheadar", ar Seaán Salach, "acht</span>
<lb n="1121"/><span>as dóigh leam gurab ionann é agus dá spéice mhóra do bheith</span>
<lb n="1122"/><span>aguinn ar ar nguaillibh, agas gidh-bé neach dhíobh so do-ghéabham</span>
<lb n="1123"/><span>ag déanamh godamiot nó camdhlighe, iad do</span>
<lb n="1124"/><span>smachtughadh lenar spéiceadhuibh".  "Dar anmuin mo mháthar,</span>
<lb n="1125"/><span>math an tsheirbhís", ar Bernard.  Do-chuadar umorro an dís sin</span>
<lb n="1126"/><span>fan gcoill agus tugsad dá spéice do chamdhruighean chnapach</span>
<lb n="1127"/><span>dheilgnioch leo chum láithreach; agas do bhádar cách 'na suidhe</span>
<lb n="1128"/><span>rompa ar tuluig an phairlimeint do réir úird Domhnuill an</span>
<lb n="1129"/><span>Bhéarla.</span></p>
<lb n="1130"/>
<lb n="1131"/><p><span>Is annsin do labhair Ribiord Ó Ruibliocháin, agus adubhairt ris</span>
<lb n="1132"/><span>na spéicéiribh labhairt agas uireasba Chloinne Mac nÓglách</span>
<lb n="1133"/><span>d'fhaisnéis agas do chraobhsgaoileadh go fóirleathan a</span>
<lb n="1134"/><span>hfhiaghnuise an phairlimeint.  "Ní leasainm dhóibh spéicéiridhe",</span>
<lb n="1135"/><span>ar Diarmuid Dúr; agas do mholsad cách a éagsamhlacht</span>
<lb n="1136"/><span>fuair Diarmuid amach an comhrádh uaignioch anaithnid sin,</span>
<lb n="1137"/><span>agas do bhuailsiod cách fa shúgradh do dhéanamh orra.  "Ní</span>
<lb n="1138"/><span>dóigh maguidh dhíbh sinn féin", ar na spéicéiridhe, "agus is é bhur</span>
<lb n="1139"/><span>leas gan ceann fa eite ná nod ar nid ná cám-rasáin comhráidh ná</span>
<lb n="1140"/><span>bhrille bhraille do dhéanamh fanar mbrághaidne; agas gidh-bé</span>
<lb n="1141"/><span>do-dhéanadh, dob fhéidir go mbiadh aige mar nach fuil".</span>
<lb n="1142"/><span>"Muine, as cóir sin", ar Diarmuid, "ó do chuiris do chaipín iona</span>
<lb n="1143"/><span>cham-starráin ar do leathdhúdóig chlé".  "Más fíor duitse, as</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1144"/><p><span>bunóscionn do cuireadh a chluasa ar Thomás", ar Seaán Séideánach.</span>
<lb n="1145"/><span>"Ní fearr linn acht ar a bfhuil", ar Diarmuid Dúr, "agas</span>
<lb n="1146"/><span>adubhrais roimhe sin le mac dearbhráthar mo sheanatharsa .i.</span>
<lb n="1147"/><span>re Lochluinn Leathan, nár chuir sé poll tarathair ná tarrainne ar</span>
<lb n="1148"/><span>bith riamh ioná a chleath a gcluais a cháirdios Críosd ná a</span>
<lb n="1149"/><span>chompánuig, acht bheith ar a chorraduanóg agas ar a bhuailtibh</span>
<lb n="1150"/><span>gearra ag trinntiolladh mar gach léinmiochán, ag lumpurnuig</span>
<lb n="1151"/><span>'na dhod ar tiarpóig a chomharsan.  Gach a ndéantása fan</span>
<lb n="1152"/><span>Samhuin nó fan mBealltuine, déin anois é", ar Diarmuid, "agas</span>
<lb n="1153"/><span>an gcuala tú an seanfhocal riamh:</span></p>
<lb n="1154"/>
<lb n="1155"/><p><span>Ná bí gan péisd ad shróin,</span>
<lb n="1156"/><span>roinn reo mur roinnfid riot?"</span></p>
<lb n="1157"/>
<lb n="1158"/><p><span>"Ná cuirse péisd ad shróin chugumsa", ar Bernard.  "Budh measa</span>
<lb n="1159"/><span>dho féin péisd do bheith 'na shróin ioná dhuitse, ar Brian</span>
<lb n="1160"/><span>Beag.  "Budh minic leatsa, a Bhriain", ar Seaán Séideánach,</span>
<lb n="1161"/><span>"péisd a bpollchomhrádh do bheith ad dhiaig".</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>Táinig bean Bhearnaird agus do shuigh ar túrtóig sheasga ar</span>
<lb n="1164"/><span>chomhair chlaidhe an phairliment amach, agus do chuir goic ar a</span>
<lb n="1165"/><span>muinéal.  Do bhuail a basa agus d'fháisg a laghracha go haidhmhéil</span>
<lb n="1166"/><span>uathbhásach agus d'iafruig do Dhia cá háit a bfhuair Brian</span>
<lb n="1167"/><span>ann féin labhairt re Bearnard mhac Labhráis.  Is annsin</span>
<lb n="1168"/><span>d'éirig bean Bhriain .i. Anasdás Ní Chéirín, air an dtaoibh</span>
<lb n="1169"/><span>eile don chladh an phairlimeint, agus adubhairt re Saidhbh</span>
<lb n="1170"/><span>léigion dá gliosmhuiriocht agas dá pléicéis ar Bhrian, agus gurbh</span>
<lb n="1171"/><span>aithnid di féin í ón oidhche do-chuaidh sí ag nighe na meacan</span>
<lb n="1172"/><span>chum an tobuir agus gur ghiolc an t-óglách í láimh re tóin an</span>
<lb n="1173"/><span>gharrdha chaim.</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>"Dar céad anmuin t'athar agus do mháthar", ar Sadhbh, "a</span>
<lb n="1176"/><span>lúrupóg bhradach bhrithleogach na gcaimseog agus na bfhaghartán,</span>
<lb n="1177"/><span>a inghean toillchiaróige le feidhliocán agas a leathantroigh</span>
<lb n="1178"/><span>na bfhochmuidhe agas na bfhuachtán, an riomsa labhrus tú?"</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1179"/><p><span>"Hé, hé, bhog é 'laoich, mo léan is mo lom is mo lagar, a</span>
<lb n="1180"/><span>Shadhbh bhradach na ccnupán, a inghean Labhráis Laghruigh</span>
<lb n="1181"/><span>Leathantónuigh na Lition, ní mise camchuaird bhothánach na</span>
<lb n="1182"/><span>dtor agá mbíonn a tón dóighte ón neanntóig iasachta, mar</span>
<lb n="1183"/><span>bhíos tú féin, a cheirtleog bholgmhór na mbannachán agas na</span>
<lb n="1184"/><span>míráirneaghan; agus níor thomhuis mise mo thuilleamh loisgreáin</span>
<lb n="1185"/><span>riamh lem chaipín idir mé féin agus mo bhanchomhursa, ní</span>
<lb n="1186"/><span>hionann agas tusa, a Shadhbh".  "Tuguis do dheirgéitheach", ar</span>
<lb n="1187"/><span>Anasdás, "a chamshálach an chlaonáin, a tholl an róid, a mhadra</span>
<lb n="1188"/><span>na bpóirsidhe, a chaoch na bfháileog, a thruaill bhod Éirionn, a</span>
<lb n="1189"/><span>thobuir bháidhte na n-uircionn, a choinnlín a dtóin; léig</span>
<lb n="1190"/><span>damhsa nó adéaruinn raed beag eile do bhainfeadh an fhail</span>
<lb n="1191"/><span>díot".</span></p>
<lb n="1192"/>
<lb n="1193"/><p><span>"A Dhia, a bhean an chroidhe, as gránna an díol sin do-bheire</span>
<lb n="1194"/><span>ar mo mhnaoi", ar Bernard, "agas dá mairedís a daoine an</span>
<lb n="1195"/><span>Éirinn, budh thruagh leo bail tShaidhbhe agadsa aniugh".  "As</span>
<lb n="1196"/><span>truagh liomsa í", ar Seaán Séideánach, "agas déanam spéiceadhil</span>
<lb n="1197"/><span>do réir ar n-oifige aniugh", ar sé.  Is annsin do thóguibh</span>
<lb n="1198"/><span>Seaán an spéice deilgneach droighin do bhí iona láimh agas</span>
<lb n="1199"/><span>dlúthuighios le pluc Bhriain é, agus do-chuaidh dealg imreamhar</span>
<lb n="1200"/><span>barrchaol do bhí ann a bpus Bhriain.  D'éirigh Diarmuid Dúr</span>
<lb n="1201"/><span>iona sheasamh agas as eadh adubhairt: "Ort do ghoin agas do</span>
<lb n="1202"/><span>ghráin", ar sé, "do-rinis dealg a bpuisín dom chairdios Críosd</span>
<lb n="1203"/><span>agas do-bhéaruir féin díol ann".  Tug Bearnárd amus ar Dhiarmuid</span>
<lb n="1204"/><span>agas do chuir ceann an spéice 'na phreicioll, agus iarna</span>
<lb n="1205"/><span>tharrang as do, tarrla gur bhain sé deich fiacla as a chúlchraos.</span></p>
<lb n="1206"/>
<lb n="1207"/><p><span>Is annsin d'éirig an pairlement 'na seasamh agas adubhradar</span>
<lb n="1208"/><span>na spéicéiridhe do lámhughadh.  "An sinne?" ar Seaán Séideánach</span>
<lb n="1209"/><span>agus ar Bearnard.  "As sibhse féin", ar Diarmuid agus ar</span>
<lb n="1210"/><span>dream eile dhíobh.  Do-rineadh dá leath don chnoc agas do-chuadar</span>
<lb n="1211"/><span>do réir a ngaoil agus a gcomhursanacht d'fhurtacht a</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1212"/><p><span>chéile; agas ní raibhe neach dhíobh gan arm athghéar a shean agus</span>
<lb n="1213"/><span>a shinnsior an' aice ollamh chum gníomha do dhéanamh do</span>
<lb n="1214"/><span>láthair.  Agas is é si innioll agas órdúghadh do bhí orra re</span>
<lb n="1215"/><span>haghaidh na hiorghuile sin .i. biorraeid churruiciocha chamchluasacha</span>
<lb n="1216"/><span>chúlsmeartha do chlúmh agas do chroicnibh</span>
<lb n="1217"/><span>ainmhinntidhe éigcialluidhe, agas slatchótuidhe slime snáthreamhra</span>
<lb n="1218"/><span>go bpócuighibh agus go bpriobánuibh salcha snáthchlúmhacha,</span>
<lb n="1219"/><span>uircionna leathana lángharbha, agus curráin chama</span>
<lb n="1220"/><span>chíocracha chroisfhiaclacha, agus meanuighe bioracha bláthchearta,</span>
<lb n="1221"/><span>agus súisteadha colprighne, agus a rámhuinne cnapacha</span>
<lb n="1222"/><span>crannrighne ar ghualuinn gach fir dhíobh.</span></p>
<lb n="1223"/>
<lb n="1224"/><p><span>Is annsin tráth tugsad ionnsuidhe ainiarmhurtach adhgharbh</span>
<lb n="1225"/><span>ar a chéile; agus an tan tráth ad-chonnairc Diarmuid Dúr Seaán</span>
<lb n="1226"/><span>Séideánach, fógrus go forránta air agas do iarr éiric iona</span>
<lb n="1227"/><span>fhiacluibh.  "Do-bhéarsa sin duit", ar Seaán, "eadhon bráthbhuille</span>
<lb n="1228"/><span>baoghlach báis".  Is annsin do thóguibh Seaán Séideánach a</span>
<lb n="1229"/><span>lámh láidir lánchalma ós a chionn, agus tug trombhuille don</span>
<lb n="1230"/><span>tshúist imreamhuir urrúnnta ubhallghairbh fó chliathán Diarmuda,</span>
<lb n="1231"/><span>agas do bhris naoi n-easna leathanarrachta iona thaobh</span>
<lb n="1232"/><span>clé don mhórbhuille sin.</span></p>
<lb n="1233"/>
<lb n="1234"/><p><span>Iar sin tráth táinig Brian Beag agus tug a thrombéice ós áird,</span>
<lb n="1235"/><span>agas tug ruathar rúnolcach reachtaigeantach chum Sheaáin</span>
<lb n="1236"/><span>tShéideánuig.  "Druid suas, a ghroguire na meacan", ar sé, "go</span>
<lb n="1237"/><span>léiginn an inchinn ina caobánuibh tré pholluibh do bhréanchluas".</span>
<lb n="1238"/><span>Agus leis sin tug buille fíochmhur faobhrach do bhuailtean a</span>
<lb n="1239"/><span>shúiste fá smúsach Sheaáin gur leath an tshrón ar an gceann</span>
<lb n="1240"/><span>aige.  Is annsin d'éirig Bernárd agus tug luathbhuille measguithe</span>
<lb n="1241"/><span>mear míchéillidhe ar a bfhud agas buailios a chumpánach</span>
<lb n="1242"/><span>féin .i. Seaán Séideánach, a mullach an chaipín gur chuir</span>
<lb n="1243"/><span>uachtar tré íochtar a inchinne agus do thuit go faon féigeamhuil</span>
<lb n="1244"/><span>follrachtach fa chosuibh cháich agas é leathmharbh.</span>
<lb n="1245"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1246"/><p><span>Is annsin táinig Labhrás an Lándórnáin agus as eadh adubhairt:</span>
<lb n="1247"/><span>"Ó Chunntae Luimne dhamhsa", ar sé, "agas cia aguibh lé a</span>
<lb n="1248"/><span>gcuirfe mé don chur so?"  "Buail do bhuille ar an dtaobh gcóir",</span>
<lb n="1249"/><span>ar Tumás an Trumpa, "an taobh ar a bfhuil cae an bhuille sin",</span>
<lb n="1250"/><span>ar sé.  "Do thaobhsa", ar Labhrás, agus leis sin buailios Tomás</span>
<lb n="1251"/><span>don tshúist ós cionn an chaipín, agas do léig fuil agus follracht</span>
<lb n="1252"/><span>as a chloigionn fá shleasuibh a mhuiníl; agas tug Tomás an</span>
<lb n="1253"/><span>t-athbhuille chum Labhráis, agas do bhuail tarrsna a thaoibh é</span>
<lb n="1254"/><span>agus do bhris fearsad iona láimh chlé.  Tugsad uile aghaidh ar</span>
<lb n="1255"/><span>Labhrás .i. Brian agus Diarmuid Dúr, agas do ghabhsad ag</span>
<lb n="1256"/><span>tuarguint agas ag trasguirt a chéile go hainmhín eascáirdeamhuil</span>
<lb n="1257"/><span>do bhuilleadhuibh borbneartmhura báis a srónuibh, a</span>
<lb n="1258"/><span>súilibh agus a gcamchaipínibh a chéile, gur thuit Labhrás ar an</span>
<lb n="1259"/><span>láithir sin acht beagán don anam do fágbhadh ann.  Do budh</span>
<lb n="1260"/><span>iomdha iona bfhaonluidhe ar an láithir sin cuirp chróna</span>
<lb n="1261"/><span>chriosleathana chroisfhiaclacha agus dóide dúra drochchumtha agus</span>
<lb n="1262"/><span>crúba cróna cnapmhéaracha d'aithle na hiorghuile sin.  Mair sin</span>
<lb n="1263"/><span>dóibh go tráthnóna; agus do leathadar go gruama gearánach</span>
<lb n="1264"/><span>acht an mhéid d'fhan a bfhochair an áir le hiomurca a n-othar</span>
<lb n="1265"/><span>agas a marbh.</span></p>
<lb n="1266"/>
<lb n="1267"/><p><span>Do ráinig umorro sgéala an chatha sin go Cunntae Luimne agus</span>
<lb n="1268"/><span>gur thuit Labhrás ann.  Tángadar a cháirde fana thuairim agas</span>
<lb n="1269"/><span>fuaradar riumpa é go fíorlag fanntuiseach, agas do thógbhudar</span>
<lb n="1270"/><span>leo é as a haithle, agus do-rine Maghnus na Mileoige .i. a</span>
<lb n="1271"/><span>dhearbhráthair féin, an laoidhe iarghnódhach so síos go</span>
<lb n="1272"/><span>nuallghubhach:</span></p>
<lb n="1273"/>
<lb n="1274"/><p>
<lb n="1275"/><span>"Dubhach sin, a Chros an Áir,</span>
<lb n="1276"/><span>d'éis Labhráis do chráidh mo chiall;</span>
<lb n="1277"/><span>a gcorrán, a bfheac ná a súist</span>
<lb n="1278"/><span>ní bhia ar ndúil is ní chaithfiom biadh.</span>
<lb n="1279"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1280"/><p><span>As iomdha lá gach ré ccuaird</span>
<lb n="1281"/><span>ag bualadh is ag buain an ghuirt</span>
<lb n="1282"/><span>tugamuir taobh re taobh,</span>
<lb n="1283"/><span>'s don arán níor chaol ar gcuid.</span></p>
<lb n="1284"/>
<lb n="1285"/><p><span>As iomdha biadán soithimh séimh,</span>
<lb n="1286"/><span>is comhrádh go ccéill nár thur,</span>
<lb n="1287"/><span>do-níodh Labhrás tar éis bhídh</span>
<lb n="1288"/><span>iona bfhaghadh gach neach dhínne sult.</span></p>
<lb n="1289"/>
<lb n="1290"/><p><span>Mo dhúil a ccláirsig ná a ndán</span>
<lb n="1291"/><span>cuirim druim go bráth a chur;</span>
<lb n="1292"/><span>tar éis Labhráis budh bhinn glór</span>
<lb n="1293"/><span>biaidh mo chroicionn go crón dubh".</span></p>
<lb n="1294"/>
<lb n="1295"/><p>
<lb n="1296"/><span>Iar rochtuin do Labhrás do bhaile, tángadur táimhnéala báis</span>
<lb n="1297"/><span>dá ionnsuighe agas d'iarr sé an sagart do theacht chuige.  Táinig</span>
<lb n="1298"/><span>an sagart agus do labhair do bhriathruibh diadha ag moladh</span>
<lb n="1299"/><span>faithis Dé.  "An rabhais ann", ar Labhrás, "mur go bfhuilid</span>
<lb n="1300"/><span>a sgéala go cruinn agad?"  "Ní rabhas fós", ar an sagart, "agus biam</span>
<lb n="1301"/><span>muraon ann go dtoil do Dhia", ar an sagart.  "Go madh é do</span>
<lb n="1302"/><span>bheatha", ar Labhrás, "más an aoinfheacht bhiam".  "Ní meithid</span>
<lb n="1303"/><span>damsa dul ann fós", ar an sagart, "agus gidheadh déanasa</span>
<lb n="1304"/><span>h'udhacht, a Labhráis".  "Fágbhuim re hudhacht", ar Labhrás,</span>
<lb n="1305"/><span>"go madh shocra liom bheith a bfhochair mo mhná agus mo</span>
<lb n="1306"/><span>chloinne anocht, mur a bfhaghainn pruiseacha príomhamhla</span>
<lb n="1307"/><span>prácáis, bun bainne agus bréaním ruibeach cuasghorm gabhar</span>
<lb n="1308"/><span>agus caorach, ná bheith san ionad sin frisa ráidhtior flaithios</span>
<lb n="1309"/><span>Dé".  Agas adubhairt an laoidh si síos ann:</span></p>
<lb n="1310"/>
<lb n="1311"/><p>
<lb n="1312"/><span>"Fágbhuim mh'uircionn agas mo shúist,</span>
<lb n="1313"/><span>mo chriathar dlúith agus mo shac,</span>
<lb n="1314"/><span>mo dhá sgála is mo dhá mhéis,</span>
<lb n="1315"/><span>iad sin go léir agam mhac.</span>
<lb n="1316"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1317"/><p><span>Mo léine gharbh chiar,</span>
<lb n="1318"/><span>máilín mo liadh is mo bhrat,</span>
<lb n="1319"/><span>mh'arg, mo losad is mo bhró</span>
<lb n="1320"/><span>agam mhnaoi phósda mur roinn óm mhac.</span></p>
<lb n="1321"/>
<lb n="1322"/><p><span>Mo churrán is mo rámhann ghéar</span>
<lb n="1323"/><span>is mo dhá ghabhar mar shéad chruidh</span>
<lb n="1324"/><span>agam inghin ghreannmhuir, ag Móir,</span>
<lb n="1325"/><span>mur chuid sdóir ré ndul chum fir.</span></p>
<lb n="1326"/>
<lb n="1327"/><p><span>Mo chaipín cíorach cluascham caol,</span>
<lb n="1328"/><span>mo leathbhróg dhaor is mo chrios,</span>
<lb n="1329"/><span>mo sheantriúbhus lóipín do shíor</span>
<lb n="1330"/><span>ag Tóimín mur dhíon ar shioc.</span></p>
<lb n="1331"/>
<lb n="1332"/><p><span>Agus mh'anum ag an sagart séimh,</span>
<lb n="1333"/><span>mo chóta réigh is mo bhróg gharbh,</span>
<lb n="1334"/><span>mo mheanuith géar is mh'iall</span>
<lb n="1335"/><span>fuighioll greama riamh nár fhág".</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p>
<lb n="1338"/><span>Ciodh trácht iar gcur a marbh agus iar leighios a n-othar,</span>
<lb n="1339"/><span>tángadur an treas lá chum an ionaid chéadna chum an phairlement;</span>
<lb n="1340"/><span>agus do toghadh acu dá fhear dhéag dá maithibh a gcoiste,</span>
<lb n="1341"/><span>agus an chuid eile ré hiomchasaoid agas re gearán a n-uireasba.</span>
<lb n="1342"/><span>Agas as iad so airteagail do cuireadh síos ann: ar dtús go</span>
<lb n="1343"/><span>rabhadur gan sloinnte uaisle orra, agus fós nach bíodh lón leathbhliadhna</span>
<lb n="1344"/><span>leo chum na bliadhna, agus fós go raibh mórán díobh</span>
<lb n="1345"/><span>ag dul re díomhaoinios agas ag dul don Fhrainc agus ag fágbháil a</span>
<lb n="1346"/><span>ccruidh agas a ccostuis an Éirinn dá ndéis.  Is annsin do labhair</span>
<lb n="1347"/><span>Bernard Ó Bruic agas cuid do mhathaibh an choisde: "Ní</span>
<lb n="1348"/><span>hiongnadh sinn do bheith bocht", ar siad, "tré iomad drochriaghlach</span>
<lb n="1349"/><span>d'fhás eadruinn re cian d'aimsir".</span></p>
<lb n="1350"/>
<lb n="1351"/><p><span>Is annsin do fógradh sdaitiúidighe nua acu .i. iomad meacan</span>
<lb n="1352"/><span>agas biataisidhe do chur, agas garraidhthe móra do dhéanamh</span>
<lb n="1353"/><span>dá gach sórd fa leith díobh; aoilioch do dhéanamh, agus gan cion</span>
<lb n="1354"/><span>do bheith acu ar chácaidhibh spíosartha ná ar arán cróich; gan</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1355"/><p><span>leannta dúbullta do dhéanamh ná iomud fíona ná uisge beatha</span>
<lb n="1356"/><span>do cheannach, agus an tubaca do léigion díobh, agus gan a gcuid</span>
<lb n="1357"/><span>ime do chaitheamh acht a choimhéad chum an chíosa, agus gan</span>
<lb n="1358"/><span>aodhaire ná óglách do bheith acu acht a gclanna féin.</span></p>
<lb n="1359"/>
<lb n="1360"/><p><span>"Agus a dtaoibh na sloinnte uaisle do bheith oruinn", ar fear</span>
<lb n="1361"/><span>díobh, "cumag gach n-aon a rogha sloinnte dho féin".  "As</span>
<lb n="1362"/><span>córuide sin", ar Tomás an Trumpa, "óir as aithnid damhsa</span>
<lb n="1363"/><span>mórán adeir gurab do Shíol mBriain iad féin agus iad d'fholuibh</span>
<lb n="1364"/><span>uirísle codruma".  "Biaidh mise do Shíol mBriain feasta", ar</span>
<lb n="1365"/><span>Brian Beag.  "As cóir sin", ar Diarmuid Ó Clúmháin; agus</span>
<lb n="1366"/><span>do-rine Diarmuid rann ar an adhbhar sin:</span></p>
<lb n="1367"/>
<lb n="1368"/><p>
<lb n="1369"/><span>"Ó Clúmháin, Ó Céirín cóir,</span>
<lb n="1370"/><span>Ó Curnáin, Ó Feoir, Ó Bruic,</span>
<lb n="1371"/><span>biam anois do chlannuibh Céin,</span>
<lb n="1372"/><span>do Shíol Néill is do Shíol mBluid".</span></p>
<lb n="1373"/>
<lb n="1374"/><p>
<lb n="1375"/><span>"Beir buadh agas beannacht", ar Tomás an Trumpa, "ní córa do</span>
<lb n="1376"/><span>mhórán eile san aimsir si, ó tá Ó Briain láidir, iad féin</span>
<lb n="1377"/><span>d'ainmniughadh do Shíol mBriain ioná dhúinne; agas an dóigh go</span>
<lb n="1378"/><span>bfhaghmaois onóir nó comhthrom dlighe amhuil do-níd mórán</span>
<lb n="1379"/><span>eile as aithnid damhsa?  Agus a Dhiarmuid ó, cá shluinne dhuitse</span>
<lb n="1380"/><span>féin?"  "Do mhuinntir Chaimidil", ar Diarmuid, "eadhon</span>
<lb n="1381"/><span>Caimidil Ó Briain".  "Beir buadh agas beannacht", ar Tomás an</span>
<lb n="1382"/><span>Trumpa, "agas labhram feasda ar ár staidiúidibh", ar sé.</span></p>
<lb n="1383"/>
<lb n="1384"/><p><span>"Adeirim féin", ar Mathghamhuin Ó Clúmháin, "nach cóir</span>
<lb n="1385"/><span>dúinn bailte fearuinn do bheith aguinn feasda, ó do-chuamuir</span>
<lb n="1386"/><span>a luime, agas gan cíos do bheith oruinn, acht ceathramhadh</span>
<lb n="1387"/><span>punnann do dhíol gacha bliadhna agus féarach gacha rátha".  Agas</span>
<lb n="1388"/><span>do fógradh an staitiúid sin acu mar gach staitiúid eile.  "Agus a</span>
<lb n="1389"/><span>dtaoibh a bfhuil do mhoghachuibh díomhaoine", ar siad, "ag</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1390"/><p><span>dul don Fhrainc, is fearrde sinn é go bráth, óir ní raibh acht</span>
<lb n="1391"/><span>sladuighthe satha ionnta, do bhíodh ag caitheamh lóin ar na</span>
<lb n="1392"/><span>fírbheachuigh .i. na lábánuig.  Do-gheabhuid bás tall agus tuitfidh</span>
<lb n="1393"/><span>a gcuid abfhus ar dhaoinibh as fearr ioná iad féin go mór".</span></p>
<lb n="1394"/>
<lb n="1395"/><p><span>Níor chian dóibh annsin an tan do-chunncadar ógláoch gallda</span>
<lb n="1396"/><span>chuca.  "Cia an fear gallda úd chuguinn?" ar fear díobh.  "As</span>
<lb n="1397"/><span>aithnid damhsa é", ar fear eile, ".i. Roibín an Tobaca é siúd,</span>
<lb n="1398"/><span>agus is maith an tobaca bhíos aige do ghnáth".  "Ceannócham cuid</span>
<lb n="1399"/><span>de", ar Bernard Ó Bruic, "agus cia aguinn laibheorus Béarla ris?"  "Mise</span>
<lb n="1400"/><span>féin", ar Tomás.  Táinig an t-óglaoch gallda agus beannuigheas go</span>
<lb n="1401"/><span>ceannsa agas adubhairt: "God bless you, Thomas, and all your</span>
<lb n="1402"/><span>company".  Do fhreagair Tomás dó go neamhthuaisceartach agas</span>
<lb n="1403"/><span>as eadh adubhairt: "Pleshy for you, pleshy, goodman Robin".  "Dar</span>
<lb n="1404"/><span>anmuin mo mháthar", ar Bernard Ó Bruic, "do dhubhshloigis</span>
<lb n="1405"/><span>rogha an Bhéarla".  Do thionólsad cách 'na thimpchioll ag</span>
<lb n="1406"/><span>machtnughadh uim Bhéarla Thomáis.  "Fiafruigh cunnradh an</span>
<lb n="1407"/><span>tobaca", ar Bernard.  Do labhair Tomás agus as eadh adubhairt:</span>
<lb n="1408"/><span>"What the bigg greate órdlach for the what so penny for is the la</span>
<lb n="1409"/><span>yourselfe for me?"  Adubhairt Roibín: "I know, Thomas, you aske</span>
<lb n="1410"/><span>how many enches is worth the penny", agas do thóguibh a dhá</span>
<lb n="1411"/><span>mhéar mar chomhartha, agus adubhairt: "Two penny an ench".  "Dar</span>
<lb n="1412"/><span>láimh mo chairdios Críost, maith an cunnradh", ar Tomás.</span>
<lb n="1413"/><span>"Créad é?" ar Diarmuid Dúr.  "Órdlach ar an dá phinginn", ar</span>
<lb n="1414"/><span>Tomás.  "Déana tacuigheacht oruinn", ar cách.  "Do-dhéan", ar</span>
<lb n="1415"/><span>Tomás agus adubhairt: "Is ta for meselfe the mony for fart you all</span>
<lb n="1416"/><span>my brothers here".  Adubhairt Roibín: "I thanke you, honest</span>
<lb n="1417"/><span>Thomas, you shall command all my tobaco".  "Begog, I thanke you",</span>
<lb n="1418"/><span>ar Tomás.  Fuair Tomás an tobaco ar a fhocal agus tug do</span>
<lb n="1419"/><span>chách é.</span></p>
<lb n="1420"/>
<lb n="1421"/><p><span>Is annsin do tharruing gach fear díobh amach a bhuinín</span>
<lb n="1422"/><span>manntach salach a híochtar a sheircín nó a cluais a chaipín, agas</span>
<lb n="1423"/><span>do ghabhsad ag léigion deatuighe tré pholluibh a srón agas</span>
<lb n="1424"/><span>feacht eile agá shlogadh siar 'na gcúlchraos athaidh fhada.  "Is</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1425"/><p><span>math an tobaca so", ar Bernard Ó Bruic.  "As dóthuide liom a</span>
<lb n="1426"/><span>bheith fírinnioch agad", ar Tomás, "óir do-chualamuir</span>
<lb n="1427"/><span>oibriughadh éagsamhuil aige dá dhéanamh ar chuid do mhathaibh</span>
<lb n="1428"/><span>an choiste".  "An chugamsa ataoi?" ar Bernard Ó Bruic.</span>
<lb n="1429"/><span>"Ní shaoruim agus ní dhaoruim aonneach", ar Tomás.  "Budh</span>
<lb n="1430"/><span>mhinic leatsa", ar Bernard, "bheith ad mhaide measguithe agas</span>
<lb n="1431"/><span>ad cham-rasáin agas ad ghláimhín gliafuighideach ré hurchóid</span>
<lb n="1432"/><span>do bhreis ar mhórán eile".  Agas adubhairt Tomás an rann:</span></p>
<lb n="1433"/>
<lb n="1434"/><p>
<lb n="1435"/><span>"Sguireadh Bernard dá mhanguireacht,</span>
<lb n="1436"/><span>bramadh sé ná ná bramadh;</span>
<lb n="1437"/><span>mór fuaim brama ón mbalcaire</span>
<lb n="1438"/><span>do shéid aniar óna mhagarluibh".</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>"Díth saoguil agas sláinnte oruinn", ar cách uile, "aon rann is</span>
<lb n="1441"/><span>fearr eagna agus eolus ná sin ná cualamuir riamh, ó nach mairionn</span>
<lb n="1442"/><span>Brian Ó Bloingidhe; óir budh é sin fear rinn do dhéanamh do</span>
<lb n="1443"/><span>budh fearr iona chomhaimsir".</span></p>
<lb n="1444"/>
<lb n="1445"/><p><span>Is annsin do tógbhudh gáir mhaguidh agas fhunomhuid fa</span>
<lb n="1446"/><span>Bhearnárd.  Do bhain Bernard a chaipín de agus tug aghaidh</span>
<lb n="1447"/><span>bhuthuaidh, agas tug a mhallacht do chách uile san mhasla sin</span>
<lb n="1448"/><span>fuair uatha; agus do iarr air Dhia gan rath ná rí ná críoch mhath</span>
<lb n="1449"/><span>do chur ar an bpáirlement sin go deo ná go deireadh an</span>
<lb n="1450"/><span>domhuin.  Agas fuair an athchuinghe sin mar budh dleacht.</span>
<lb n="1451"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1452"/><p><span>AN DARA LEABHAR DO</span>
<lb n="1453"/><span>PHAIRLEMENT CHLOINNE</span>
<lb n="1454"/><span>TOMÁIS ANNSO.</span></p>
<lb n="1455"/>
<lb n="1456"/><p><span>ALLTUGHADH an bhoduigh gháiriotha, a mhná agus a</span>
<lb n="1457"/><span>chloinne, re linn Oiliféir Cromuil do bheith 'na phrotector</span>
<lb n="1458"/><span>aige; gurab é sin Sir Domhnall Ó Pluburnáin ó Chunntae Phuirt</span>
<lb n="1459"/><span>Láirge:</span></p>
<lb n="1460"/>
<lb n="1461"/><p><span>"Treise leat, a Chromuil,</span>
<lb n="1462"/><span>a rígh chroinic na sgulóg,</span>
<lb n="1463"/><span>as red linn fuaramuir suaimhnios,</span>
<lb n="1464"/><span>mil, uachtar agas onóir.</span></p>
<lb n="1465"/>
<lb n="1466"/><p><span>Mar do choisg Pádruig an bó-ár</span>
<lb n="1467"/><span>do chloinn Ádhaimh an Éirinn,</span>
<lb n="1468"/><span>do choisg tú dhínne lá seachtmhuine</span>
<lb n="1469"/><span>is mórán dliosdionuis éigcirt.</span></p>
<lb n="1470"/>
<lb n="1471"/><p><span>Iarruim gan Caomhánach ná Branach,</span>
<lb n="1472"/><span>Nuallánach ná Cinnsiolach,</span>
<lb n="1473"/><span>Raoisioch ná Róisteach</span>
<lb n="1474"/><span>d'fhagháil fóid do chuid a sinnsior.</span></p>
<lb n="1475"/>
<lb n="1476"/><p><span>Iarruim Cromuil do bheith an uachtar,</span>
<lb n="1477"/><span>rígh uasal Chloinne Lóbuis,</span>
<lb n="1478"/><span>tug a dhóchuin d'fhearr an tshúiste,</span>
<lb n="1479"/><span>is d'fhág fear na dúithche ar nothing.</span></p>
<lb n="1480"/>
<lb n="1481"/><p><span>Atá ar gclanna re subhuchus</span>
<lb n="1482"/><span>a ndiaig dhúthchuis agas chórtuis;</span>
<lb n="1483"/><span>fear an bhannda is na buataise</span>
<lb n="1484"/><span>gan tuath acht a chlóca.</span>
<lb n="1485"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1486"/><p><span>Ní bfhuil d'easba oruinn acht ar gcreidiomh;</span>
<lb n="1487"/><span>iarruim toradh do bheith san eornuin,</span>
<lb n="1488"/><span>go ndéanamaois leas ar n-anma</span>
<lb n="1489"/><span>an am ceanguil an fhóghmhuir.</span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>Iarramaoid a bfhuil san teach so,</span>
<lb n="1492"/><span>ar gcuid agas ar maoin,</span>
<lb n="1493"/><span>do bheith ní bhus fearr bliadhuin ó 'niugh</span>
<lb n="1494"/><span>is gach neach is maith linn".</span></p>
<lb n="1495"/>
<lb n="1496"/><p>
<lb n="1497"/><span>As é an Sir Domhnall so fá giúisdís agas fá ríghbhodach ar a</span>
<lb n="1498"/><span>raibhe do Chloinn Tomáis ann dá Chóige Mumhan agus a gCóige</span>
<lb n="1499"/><span>Laighean re linn Oiliféir Cromuil do bheith 'na phrotector;</span>
<lb n="1500"/><span>gurab tríd sin do órduig tuarusdal do thabhairt don tí do</span>
<lb n="1501"/><span>gheabhadh timpchioll dhá Chóige Mumhan, Chóige Laighean</span>
<lb n="1502"/><span>agus na Midhe, agus mionna na hinneonach do bhuain dá gcine féin</span>
<lb n="1503"/><span>uile fa bheith dílios dá chéile; agus d'órduig Conchubhar</span>
<lb n="1504"/><span>Costshalach do chur ann, agus dias do dhaoinibh iomchubhaidh</span>
<lb n="1505"/><span>leis, chum summons do thabhairt an gach baile margaidh agus ann</span>
<lb n="1506"/><span>gach ceann cunntae don lucht céirde do bhaineadh riú féin, mar</span>
<lb n="1507"/><span>atáid: rotús agus tuamanuigh agas dighe na gceard so ionar ndiaig</span>
<lb n="1508"/><span>noch as miann leam d'ainmniughadh: as iad sin úcairidhe,</span>
<lb n="1509"/><span>fíodóirighe, muilleoirighe gan bheith 'na saoruibh, criathradóiridhe,</span>
<lb n="1510"/><span>lucht simnéithioch do ghlanadh, gréasuighthe agus</span>
<lb n="1511"/><span>táilliúreidhe tuatha, procadóiridhe, lucht tóigthe custoim,</span>
<lb n="1512"/><span>acséis agas airgid tinnteáin, agas na drochghaibhne noch do</span>
<lb n="1513"/><span>loisgiodh an t-iarann (ní labhruim ar dhaoinibh saoitheamhla na</span>
<lb n="1514"/><span>gceard réamhráidhte); agas iad sin uile do bheith trí mhíle don</span>
<lb n="1515"/><span>taoibh abfhus do Mhuilionn Gearr na Mídhe an treas lá do mhí</span>
<lb n="1516"/><span>na Bealltuine re suighe a bpairlement, ionnus go gcríochnuighdaois</span>
<lb n="1517"/><span>gach ní dá raibh 'na chúrum orra a dtaoibh na</span>
<lb n="1518"/><span>héagcóra do bhí dá déanamh orra re cian d'aimsir ag tighearnaoibh</span>
<lb n="1519"/><span>fearuinn, ag gabháltuighthibh agus ag daoinibh uaisle</span>
<lb n="1520"/><span>díomhaoine a dtaoibh custuim, cíosa agas dliosdionuis.</span>
<lb n="1521"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1522"/><p><span>As uime do ghlacadur teagh trí mhíle ó bhaile mhór ar bith,</span>
<lb n="1523"/><span>ionnus nach diongnadh aonní buaireadh dóibh.  Tángadur fir</span>
<lb n="1524"/><span>Mhumhan agus an taoibh tshoir do Chóige Laighean annsin, agus a</span>
<lb n="1525"/><span>bpacaidhe mine prácáis agas a dtiarpáin phutátaoi ar tóin gach fir</span>
<lb n="1526"/><span>dhíobh, gur chruinnigheadar uile ar aon láthair; agus as é Cian</span>
<lb n="1527"/><span>Ó Caimilín, eadhon mac Mhurchadh Bhéalbhuidhe Chluasmhóir</span>
<lb n="1528"/><span>na Lition, agus Áine na nAlt ó Chunntae Chiarruidhe a</span>
<lb n="1529"/><span>mháthair, do bhí 'na spéicéir ag an bpairlement sin.  Agas do</span>
<lb n="1530"/><span>cuireadh an páirlement iona suighe, gach n-aon iona ionad</span>
<lb n="1531"/><span>cinnte comhchubhaidh do réir a mhaoine saoghalta agus a</span>
<lb n="1532"/><span>fhéasóige, mur atá: fear na seisrighe ar dtosach, fear na leathsheisrighe</span>
<lb n="1533"/><span>iona dhiaig sin, agus mar sin dóibh do réir a n-aoise</span>
<lb n="1534"/><span>agas a dtábhachta agas a dtoice.</span></p>
<lb n="1535"/>
<lb n="1536"/><p><span>As uime do-rineadh spéicéir do Chian Ó Chaimilín don</span>
<lb n="1537"/><span>phairlement sin, do bhrígh go raibh sé 'na bhuachuill sagairt a</span>
<lb n="1538"/><span>bfhad, agas go bfhuair sé eolus mór, ar son nach sgríobhadh agus</span>
<lb n="1539"/><span>nach léigheadh sé, agus nach raibh cur an mhadra amach don</span>
<lb n="1540"/><span>Bhéarla aige, agas nach raibh an Ghaoidhealg féin ar foghnamh</span>
<lb n="1541"/><span>aige.  Gidheadh do bhí méar math binn ar thrumpa aige agus</span>
<lb n="1542"/><span>crónán 'na chaobuibh.</span></p>
<lb n="1543"/>
<lb n="1544"/><p><span>An tráth tángadar ar aon láthair, do shuigheadar ar a lóistighibh</span>
<lb n="1545"/><span>leathanphriobánacha, agus ar a bpillínibh bogchiumhasacha,</span>
<lb n="1546"/><span>agas ar a saoistighibh tuighe nó buigiúin; agus is é Sir</span>
<lb n="1547"/><span>Domhnall Ó Plubarnáin do bhí ina shuighe an árdionad giúisdís,</span>
<lb n="1548"/><span>agus cúpla saoiste mór faoi.  Agas as é cryer do bhí acu .i.</span>
<lb n="1549"/><span>Murcha an Bhainne, seantiománuighe seisrighe ó Chnoc an</span>
<lb n="1550"/><span>Fhoghmhuir an Iarthar Éirionn .i. an Oireacht Í Chonchubhair,</span>
<lb n="1551"/><span>agus Mór na bPacuidhe ó Chloinn Mhuiris máthair an Mhurcha</span>
<lb n="1552"/><span>sin; agus is uime do toghadh Murcha mar chryer acu, do bhrígh</span>
<lb n="1553"/><span>go raibh guth slán fulláin aige; mar as nós san dúthaigh ina</span>
<lb n="1554"/><span>mbíodh sé bheith ag glamaoil gan tuirse ar bith.  Do léig</span>
<lb n="1555"/><span>Murchadh trí ghlao as gur chlos fan Mídhe uile iad, agus do</span>
<lb n="1556"/><span>ghuir sé an páirlement mair si an órdughadh a ndiaig a chéile, mar</span>
<lb n="1557"/><span>tá ar an dtaobh eile don duilleoig:</span>
<lb n="1558"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1559"/><p><span>Sir Domhnall Ó Pluburnáin   Domhnall Dúr Ó Duircinne</span>
<lb n="1560"/><span>Cormac Ó hAlpacháin      Giolla Dubh Ó Glaicín</span>
<lb n="1561"/><span>Murcha Ó Magarláin      Feardorcha Ó Rilliocháin</span>
<lb n="1562"/><span>Réamonn Rúnoghar        Muircheartach Ó Murrúcáin</span>
<lb n="1563"/><span>Seaán Ó Caoirlín          Tadhg Garbh Ó Gamaláin</span>
<lb n="1564"/><span>Cian Ó Caimilín          Maoilseachlainn Ó Sníomháin</span>
<lb n="1565"/><span>Domhnall Ó Dreancuide     Diarmuid Ó Neantunáin</span>
<lb n="1566"/><span>Rughruidhe Ó Corbáin     Piarus an tShliogáin</span>
<lb n="1567"/><span>Séamus Ó Striolláin        Gioróid an tShrannáin</span>
<lb n="1568"/><span>Conchubhar Ó Crosáin      Pilib na Seasga</span>
<lb n="1569"/><span>Murcha an Phrioca         Donnchadh an tSraoibúin</span>
<lb n="1570"/><span>Raghnall na Fime          Domhnall Ó Dorráin</span>
<lb n="1571"/><span>Maghnus Ó Conraite      Labhrás Leibidioch</span>
<lb n="1572"/><span>Seaán Sanntach Ó Stacáin     Brian Ó Butúin</span>
<lb n="1573"/><span>Tadhg Caoch Ó Céirín      Cearbhall Clamprach.</span></p>
<lb n="1574"/>
<lb n="1575"/><p><span>Do bhí tríochad do lucht cliubaoidh, agus tríochad do</span>
<lb n="1576"/><span>lucht ropuiridhe, agus tríochad do lucht smístínidhe agus sámhthach</span>
<lb n="1577"/><span>grafán ag gárdáil ar an bpáirlement sin an feadh do bhídar a</span>
<lb n="1578"/><span>gcúram na mórghnódhatha sin, agas an feadh do bhí an commission</span>
<lb n="1579"/><span>mórchomhuchtach sin, noch fuaradur óna bprionnsa</span>
<lb n="1580"/><span>díogruisioch féin .i. Oilifér Cromuil, dá léaghadh dóibh.</span>
<lb n="1581"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1582"/><p><span>Ag so an speech do-rín an giúistís dóibh .i. Sir Domhnall Ó</span>
<lb n="1583"/><span>Pluburnáin:</span></p>
<lb n="1584"/>
<lb n="1585"/><p><span>"A cháirde grádhacha", ar sé, "agas a chlanna na n-íocuighthe,</span>
<lb n="1586"/><span>a shaothruighthe agus a lucht beathuighthe daoine, ban agus leanbh,</span>
<lb n="1587"/><span>agas a lucht díogruise bhainios rinn féin, a Chlann Tomáis</span>
<lb n="1588"/><span>Mhóir mhic Liobuir Lobhtha mhic Lóbuis Laghraidh mhic</span>
<lb n="1589"/><span>Dracopéiste mhic Beilsebub, as uime thángamuir annso a</span>
<lb n="1590"/><span>bfhochair a chéile chum pairlement, ag iarruig cirt do</span>
<lb n="1591"/><span>chongmháil, agus ag iarruig smachtuighthe do dhéanamh ar an</span>
<lb n="1592"/><span>ndruing si atá dhár milleadh re fada, agas fána bfhuileamaoid</span>
<lb n="1593"/><span>ionar sglábhuighthibh a ndocharbhruid fa dhaorchíos, gurab</span>
<lb n="1594"/><span>iad sin aghradh tighearnaoidh fearuinn, gabháltuighthe agus</span>
<lb n="1595"/><span>daoine uaisle díomhaoine; agus suil do rachamaois ní bhus</span>
<lb n="1596"/><span>faide annsna mórghnódhthuibh suimeamhla so, inneosad féin</span>
<lb n="1597"/><span>díbh ní atá ar mh'aire re cian d'aimsir agus atá 'na cheo agas 'na</span>
<lb n="1598"/><span>chunntracht ós ar ccionn re tuairim agas míle bliadhan .i. ó</span>
<lb n="1599"/><span>bhás Domhnall an Phónaire ó Chunntae Liatruim (go ndéine</span>
<lb n="1600"/><span>Dia mórthrócaire ar 'anam geal); agus mar do marbhadh leis an</span>
<lb n="1601"/><span>bráthair bocht le tuaidh bhig an chéachta ar son bheith ag</span>
<lb n="1602"/><span>ceasacht ar chárt órna thug sé mar dhéirc dho.  Agas ón am sin</span>
<lb n="1603"/><span>anall atámaoid dár mallughadh san Róimh, nó go mbainid cloig</span>
<lb n="1604"/><span>na Rómha oruinn comhainm an laoi do-ríneadh an gníomh sin,</span>
<lb n="1605"/><span>go bfhuilemaoid ó sin fa ghráin ag Dia agus ag daoinibh, agas dár</span>
<lb n="1606"/><span>ndamnughadh ag an aifrionn mar do-rineadh re ar sinnsioruibh</span>
<lb n="1607"/><span>romhuinn; agus fós gur trésan gcoinniollbháthadh sin, atá do</span>
<lb n="1608"/><span>sheaneasguine oruinn ó sin, go bfuilemaoid ceochánach, srannánach,</span>
<lb n="1609"/><span>sruimiollta, séideánach, bréan, braimnioch, tútach,</span>
<lb n="1610"/><span>runntach, croinntillioch, clabánta, suasbhéalach, leasg, ludurtha,</span>
<lb n="1611"/><span>lagchosach, lánghránna, madramhuil, mórbhrógach,</span>
<lb n="1612"/><span>bolgmhór, milleánach, drochshaláthair, mall, meata, míthapa,</span>
<lb n="1613"/><span>bréagach, clamprach, casaoidioch, fuathmhur, miosguiseach,</span>
<lb n="1614"/><span>míchoinghiollach, gan mhodh, gan mhúineadh, gan bhéasa,</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1615"/><p><span>gan chreidiomh, gan choinnsias, gan ghrádh do Dhia ná do</span>
<lb n="1616"/><span>dhuine, ná fós grádh deise dhá chéile; agus as é an tí do bhuailfeadh</span>
<lb n="1617"/><span>agus do cháinfeadh sinn, duine as annsa linn; agus an tí</span>
<lb n="1618"/><span>do-dhéanfadh math dhúinn, as olc do-dhéanfamaois an' aghadh</span>
<lb n="1619"/><span>do; agus is annsa linn an Saxanach ó Lunnduin ná an tighearna</span>
<lb n="1620"/><span>fanar rugadh agus fanar beathuigheadh sinn féin agas ar sinnsir</span>
<lb n="1621"/><span>romhuinn, do-bheireadh lón agus lánbheatha dhúinn; agus an uair</span>
<lb n="1622"/><span>bhemaoid ag ól ar mbuinn nó ar leathbhuinn a dtigh an</span>
<lb n="1623"/><span>tabhairne, nach ag trácht ar nithibh síbhialta ná ar shlánughadh</span>
<lb n="1624"/><span>ar n-anman bhiamaoid, acht ag troid agus ag treabhadh agus ag</span>
<lb n="1625"/><span>fuirse agas ag tiomáin, agus ag trácht ar chumus buailte, buana nó</span>
<lb n="1626"/><span>grafaidh; agas an uair bhímaoid ar meisge, ag glamaoil agus ag</span>
<lb n="1627"/><span>tabhairt mhionn mór, bímaoid dá mhuigheamh "... go racha</span>
<lb n="1628"/><span>mise chum do mhnása agas chum h'inghine acht go dul do</span>
<lb n="1629"/><span>bhaile dhamh".  Do-bhéara tusa gia go racha tú farrae mo</span>
<lb n="1630"/><span>mhnaoise agus farrae mo dheirbhshiair acht go roichir an baile.</span>
<lb n="1631"/><span>Nó biamaoid ag trácht ar fheabhus na meacan nó na bputátaoi</span>
<lb n="1632"/><span>nó na mbiataisidhe atá ag ar mnáibh san mbaile, nó ag innisin</span>
<lb n="1633"/><span>méid na sodóige do bhí eidir Briainín Mhaol agas Gráinnín</span>
<lb n="1634"/><span>Charrach araeir, nó ag trácht ar fheabhus do-rin tú mar siúd re</span>
<lb n="1635"/><span>mnaoi do chomhursan ag teacht ón muilionn duit; nó a shamhuil</span>
<lb n="1636"/><span>eile so do chómhrádh dhuairc bharbarrdha mhíthaithneamhach</span>
<lb n="1637"/><span>éigin eile.  Agas an uair bhímaoid ag innéirghe</span>
<lb n="1638"/><span>ar ar mnáibh, buailid siad urchur do chois tárrsna feadh ar</span>
<lb n="1639"/><span>mbeoil agus ar srón oruinn.  Agas an uair bhímaoid ar aonach nó</span>
<lb n="1640"/><span>ar marga nó ag oireachtus, ní léigthior a ngoire áite ná urláir</span>
<lb n="1641"/><span>sinn, acht ag cathamh urchur do sgámhóguibh caorach ionar</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1642"/><p><span>n-éadanuibh agas ag fuadach ar bpléicidhe uainn.  Bí mar an</span>
<lb n="1643"/><span>gcéadna claimhe ar ar n-airnéis do thoisg na seaneasguine sin</span>
<lb n="1644"/><span>oruinn.  Agas fós an uair bhímaoid ag suirghe, go mbímaoid ag</span>
<lb n="1645"/><span>gabháil do dhóirnibh ar an mnaoi le a mbímaoid ag suirghe,</span>
<lb n="1646"/><span>agas ag cur láimhe ar a bolg agas as sin síos, agas iona dhiaig</span>
<lb n="1647"/><span>sin ag innéirghe uirrthe san oidhche; go dtig dhe sin masla agus</span>
<lb n="1648"/><span>míchlú d'fhagháil dúinn, agas nach bí dho mheas oruinn ag</span>
<lb n="1649"/><span>daoinibh matha nó deaghthabhartha suas, acht meas lóghmaidhe</span>
<lb n="1650"/><span>nó lánbhodach, dá fheabhus bhiamaoid an éadach.</span></p>
<lb n="1651"/>
<lb n="1652"/><p><span>Agas is trésan gcoinniollbháthadh sin oruinn atá gach ainimh</span>
<lb n="1653"/><span>dhíobh sin ag leanmhuin dínn, agus biaidh ag milleadh ar sleachta</span>
<lb n="1654"/><span>ionar ndiaig, mona ndéantar athchumaireacht léna thógbháil</span>
<lb n="1655"/><span>dínn.  Agas as eadh as cóir dúinn do dhéanamh: airgiod do</span>
<lb n="1656"/><span>ghearradh asteach san dá chóige si agus a chur le duine éigin</span>
<lb n="1657"/><span>foghlumtha don Róimh (agas is é sin an t-adhbhur, óir ní</span>
<lb n="1658"/><span>glacfuidhe as ar lámhuibh fhéin é), ionnus go dtóigeobhthaoi</span>
<lb n="1659"/><span>an tsheaneasguine sin dínn an ám; óir atá an t-éan circe</span>
<lb n="1660"/><span>agus an peata muice, an t-uan agas an meannán ag éirghe linn</span>
<lb n="1661"/><span>fanar dtigherna féin, Cromwell; agas má thig rígh eile asteach</span>
<lb n="1662"/><span>iona áit, biam fa cham-rasáin aige dár n-únfuirt san donus an</span>
<lb n="1663"/><span>gcéin bhus beo sinn".</span></p>
<lb n="1664"/>
<lb n="1665"/><p><span>An tan do chríochnuigh Sir Domhnall an comhrádh</span>
<lb n="1666"/><span>bunúghasach sin, adubhradar uile gur mhath glic an chomhairle</span>
<lb n="1667"/><span>ar ar chinn Sir Domhnall, agus gurab easba comhairle do bhí ag</span>
<lb n="1668"/><span>cur ortha ion gach éinchéim.  Agas tug an páirlement uile a dtoil</span>
<lb n="1669"/><span>chum buinn ghil do bheith ar an bfhearann ar feadh a líomotáiste.</span>
<lb n="1670"/><span>Giodheadh do dhiúltuigheadar Cóige Uladh agus Cóigeadh</span>
<lb n="1671"/><span>Chonnacht gabháil leo.  Do-connarcas dóibh annsin Rughruidhe</span>
<lb n="1672"/><span>Ó Corbáin agas Maghnas Ó Conraite do thógbháil agus do</span>
<lb n="1673"/><span>chnuasach an airgid sin, agus a chur ar láimh Sir Domhnaill, go</span>
<lb n="1674"/><span>gcuirdís le teachtaibh don Róimh é.</span></p>
<lb n="1675"/>
<lb n="1676"/><p><span>Is annsin do éirig Tadhg Caoch Ó Céirín iona sheasamh agas</span>
<lb n="1677"/><span>do labhair sé do ghuth gharbh dhothuigsiona, agus as eadh</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1678"/><p><span>adubhairt, ag tabhairt bhogbheartughadh fana chaolchaipín mar</span>
<lb n="1679"/><span>chomhartha urruma don Ghiúisdís Domhnall: "Atá an</span>
<lb n="1680"/><span>t-am so obunn", ar sé, "agas ní bfhuil feoil ar mhuic ná ar mhart</span>
<lb n="1681"/><span>ná ar chaoirig, agus is gearr ó do dhíolamuir cíos na Cásga; agus is</span>
<lb n="1682"/><span>fearr fanmhuin go dtige an fóghmhur, agus go mbeire an pónra agus</span>
<lb n="1683"/><span>an eorna oruinn, agas go mbiam go bolglíonta; agus dá mbiamaoisne</span>
<lb n="1684"/><span>an aice an Phápa, do chuirfemaois ar ngearán dá</span>
<lb n="1685"/><span>láthair.  Agas fós ní hionchreite d'aonneach go m'fhéidir le</span>
<lb n="1686"/><span>mallacht an Phápa dochar ná díoghbháil do dhéanamh an fad so</span>
<lb n="1687"/><span>uadha; agus ní bfhuil mo thoil féin léna shamhuil do chárna airgid</span>
<lb n="1688"/><span>do chur orm féin ná ar mo bhráithribh ré a thabhairt don</span>
<lb n="1689"/><span>Róimh ná don Phápa".</span></p>
<lb n="1690"/>
<lb n="1691"/><p><span>Is annsin d'éirig Seaán Ó Caoirlín iona sheasamh .i. sgológ ó</span>
<lb n="1692"/><span>Chunntae Iarmhidhe, ar a raibh caipín caol gorm, agus bónna</span>
<lb n="1693"/><span>dúbullta lán do ghibínibh breaca bogshnáth air, agus seircín don</span>
<lb n="1694"/><span>dath chéadna sin air, agus brollach an tsheircín sin osgailte agus 'ucht</span>
<lb n="1695"/><span>leathan liathmhangach gan léine gan cniséadach air, agus leathbhríste</span>
<lb n="1696"/><span>fada fabhrach air síos go leath a lurgan; agas do labhair</span>
<lb n="1697"/><span>do chomhrádh thuaisciortach bhrilléisioch thachtánach agus is</span>
<lb n="1698"/><span>eadh adubhairt:</span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>"Gach uile ní bheirim féin do na bráithribh", ar sé, "ní</span>
<lb n="1701"/><span>lughaide éaguid mo chaoirigh san earrach é, agus ní lughaide</span>
<lb n="1702"/><span>mheathas an eorna orm é; agas go dtabhruim lánsgála na</span>
<lb n="1703"/><span>leathphice d'eornuin dóibh gacha bliadhna, agas go mbí</span>
<lb n="1704"/><span>claimhe ar mo chapuillibh; agas go dtuguim an gearrán bán</span>
<lb n="1705"/><span>dóibh chum na móna do tharrang chuca, agas ní bhrathuim gur</span>
<lb n="1706"/><span>feairrde mé sin uile".  Is annsin adubhairt Gearóid an tShrannáin</span>
<lb n="1707"/><span>ag éirghe iona sheasamh: "Dar anmuin mo mháthar, do-chonnarc</span>
<lb n="1708"/><span>féin duine noch fuair bás annsan easguine si, agus do bhí sé</span>
<lb n="1709"/><span>féin agus a chlann saidhbhir sáthach gan uireasba".</span>
<lb n="1710"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1711"/><p><span>Is annsin d'éirig an Giúisdís 'na sheasamh .i. Sir Domhnall,</span>
<lb n="1712"/><span>go feargach tuaisgeartach bramánta, agus tug sé mionna na hinneonach</span>
<lb n="1713"/><span>go gcaithfeadh so bheith mair si, agus súd mur siúd, agus</span>
<lb n="1714"/><span>an ní do bheith mur budh toil leis féin.  Is annsin do thoghadur</span>
<lb n="1715"/><span>do thoil a chéile Domhnall an Deannuig .i. mac muilleora</span>
<lb n="1716"/><span>Mhuillinn Ghiorr na Mídhe, do chur leis an airgead sin don</span>
<lb n="1717"/><span>Róimh, mar do bhí sé 'na fhear mhór urrughannta ghlacláidir</span>
<lb n="1718"/><span>ainbfhiosach, agus mar do bhí teanga mhath Bhéarla aige agus eolus</span>
<lb n="1719"/><span>mór, noch d'fhoghluim sé ag dul go tighthibh taoiseach agus</span>
<lb n="1720"/><span>saorchlann Laighean agus na Midhe, ag tionnlacadh a gcoda</span>
<lb n="1721"/><span>bratha agus cruithneachta chuca iarna meilt.</span></p>
<lb n="1722"/>
<lb n="1723"/><p><span>Acht cheana, do críochnuigheadh cnuasach an airgid sin, agus</span>
<lb n="1724"/><span>do bhailigheadar chum Domhnuill an Deannuig é, gur seoladh</span>
<lb n="1725"/><span>chum a luinge a nDún Garbháin é, an t-ochtmhadh lá do</span>
<lb n="1726"/><span>mhí na Bealltuine; agas cúpla mealbhóg do mhin phrácáis leis,</span>
<lb n="1727"/><span>agus beagán ime agus bhagúin agus cháise a gcroicionn mhadra uilc.</span></p>
<lb n="1728"/>
<lb n="1729"/><p><span>Iar ngabháil a cheada do Dhomhnall an Deannuig, do luig an</span>
<lb n="1730"/><span>páirlement sin ar achtuibh agus ar staitiúidibh do dhéanamh; agus</span>
<lb n="1731"/><span>do-chuadar an ceathrar ar fhithchid sin d'fhearuibh toghtha an</span>
<lb n="1732"/><span>phairlemeint a bfhód fa leith ag cumadh na n-acht sin, agus tugsad</span>
<lb n="1733"/><span>rena gcraobhsgaoileadh don chreidher .i. do Mhurchadh an</span>
<lb n="1734"/><span>Bhainne iad; agus táinig a bfhiaghnuise an phairlement, agus do</span>
<lb n="1735"/><span>chuir a thrí móirbhéice as, gur chlos fá na críochuibh iad, agas</span>
<lb n="1736"/><span>do chraobhsgaoil na nóis sin dóibh, amhuil atá ionar ndiaig:</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p>
<lb n="1739"/><span>"An feadh bhias Éire fúinn féin,</span>
<lb n="1740"/><span>ná bíomaoid a bpéin do ghnáth;</span>
<lb n="1741"/><span>cuirfemaoid síos ar gcairt,</span>
<lb n="1742"/><span>an feadh bhias an reacht ionar láimh.</span>
<lb n="1743"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1744"/><p><span>Do shuigheamuir a bpairlement</span>
<lb n="1745"/><span>ó Chionn tSháile go Binn Éaduir,</span>
<lb n="1746"/><span>is tugamuir an inneoin Phádruig</span>
<lb n="1747"/><span>bheith 'nar gcáirdibh agá chéile.</span></p>
<lb n="1748"/>
<lb n="1749"/><p><span>Tugamaois onóir don sgolóig,</span>
<lb n="1750"/><span>is mó féasóg 's as fearr maoin,</span>
<lb n="1751"/><span>is deireadh suighte don fhleasgach,</span>
<lb n="1752"/><span>thaisgios go dtí an t-earrach an t-ím.</span></p>
<lb n="1753"/>
<lb n="1754"/><p><span>Achtuighmaoid ar dtuarusdal</span>
<lb n="1755"/><span>lá fuar agas te;</span>
<lb n="1756"/><span>achtuighmaoid ar n-éadach</span>
<lb n="1757"/><span>do réir chéille agas chirt.</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>Achtuighmaoid ar n-éadach cuirp</span>
<lb n="1760"/><span>mar atá anois do ghnáth:</span>
<lb n="1761"/><span>gearrhata mín dubh,</span>
<lb n="1762"/><span>bríste sgaoilte abfhus agus thall.</span></p>
<lb n="1763"/>
<lb n="1764"/><p><span>Achtaoimaoid ar ndialluitighe,</span>
<lb n="1765"/><span>ar srianta agus ar spuir,</span>
<lb n="1766"/><span>an áit an gharbhadhastuir róin</span>
<lb n="1767"/><span>'s an lóiste do bhíodh ag Lóbus san troid.</span></p>
<lb n="1768"/>
<lb n="1769"/><p><span>Achtaoimaoid ríoghbhodach</span>
<lb n="1770"/><span>do bheith ann gach aonbhaile;</span>
<lb n="1771"/><span>sinn uile do bheith d'aonfhocal</span>
<lb n="1772"/><span>leis an aimsir ar gceangail.</span></p>
<lb n="1773"/>
<lb n="1774"/><p><span>Achtaoimaoid an fear so</span>
<lb n="1775"/><span>do shaoradh ón bfhaire,</span>
<lb n="1776"/><span>'s a thabhairt do mar onóir</span>
<lb n="1777"/><span>tosach móna agas branair.</span></p>
<lb n="1778"/>
<lb n="1779"/><p><span>Achtaoimaoid an uile achrann</span>
<lb n="1780"/><span>dá mbia eadruinn féin,</span>
<lb n="1781"/><span>a réighteach ag an ríoghbhodach</span>
<lb n="1782"/><span>le hacht of Parlement.</span>
<lb n="1783"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1784"/><p><span>Achtuighmaoid gan mac deaghathur,</span>
<lb n="1785"/><span>duine uasal ná duine díomhaoin</span>
<lb n="1786"/><span>do bheith 'na chomhnuighe a measg chlanna fleasgach</span>
<lb n="1787"/><span>ag déanamh branair ná a' gníomhuigheacht.</span></p>
<lb n="1788"/>
<lb n="1789"/><p><span>Achtuighmaoid pósa dúbulta</span>
<lb n="1790"/><span>do réir dhúthchuis agus reachta:</span>
<lb n="1791"/><span>do mhacsa agam inghinse</span>
<lb n="1792"/><span>is t'inghionsa agam mhacsa</span></p>
<lb n="1793"/>
<lb n="1794"/><p><span>Beith trí bliadhna farrae chéile</span>
<lb n="1795"/><span>go réigh is go fairsiong,</span>
<lb n="1796"/><span>gan fios a bhó ná a chaorach</span>
<lb n="1797"/><span>ag aonneach ar an bfheadh sin.</span></p>
<lb n="1798"/>
<lb n="1799"/><p><span>Achtuighmaoid gan lánumha air bith</span>
<lb n="1800"/><span>do phósa a chéile,</span>
<lb n="1801"/><span>go mbiaid seachtmhuin iona gcodladh</span>
<lb n="1802"/><span>ag boga 's ag déanamh.</span></p>
<lb n="1803"/>
<lb n="1804"/><p><span>Achtuigh maoid an uile fhleasgach,</span>
<lb n="1805"/><span>ar a mbiadh cúrum bothóige,</span>
<lb n="1806"/><span>croicionn caorach na Féile Michíl</span>
<lb n="1807"/><span>do bheith aige chum dórnóige.</span></p>
<lb n="1808"/>
<lb n="1809"/><p><span>Achtuighmaoid an uile fhleasgach,</span>
<lb n="1810"/><span>do-dhéana malairt nó margáil,</span>
<lb n="1811"/><span>dias do bheith do láthair aige</span>
<lb n="1812"/><span>d'fhíorshliocht Chlainne Tomáis</span></p>
<lb n="1813"/>
<lb n="1814"/><p><span>A gcás dá mbiadh an aithreachus,</span>
<lb n="1815"/><span>go ccuirdís a bhráithre an chúis,</span>
<lb n="1816"/><span>mar budh mian lena heart</span>
<lb n="1817"/><span>le ceart by this booke.</span>
<lb n="1818"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1819"/><p><span>Achtuighmaoid gan cúirt easbuig</span>
<lb n="1820"/><span>do bheith ag basgadh ar ndaoine;</span>
<lb n="1821"/><span>dá ndeacha fear chum mo mhnása,</span>
<lb n="1822"/><span>mise 'dhul farraena mhnaoision.</span></p>
<lb n="1823"/>
<lb n="1824"/><p><span>Diúltuímaoid do chúirt shirriaim,</span>
<lb n="1825"/><span>cúirt sheanuscáil ná siosón mór,</span>
<lb n="1826"/><span>acht cúirt an ríoghbhoduig</span>
<lb n="1827"/><span>bhias ar saoire na Nodlag Mór.</span></p>
<lb n="1828"/>
<lb n="1829"/><p><span>Achtuighmaoid an am buana</span>
<lb n="1830"/><span>ím, cáise agas feoil;</span>
<lb n="1831"/><span>órduigheamaoid an am néala</span>
<lb n="1832"/><span>putóga caorach agas bó.</span></p>
<lb n="1833"/>
<lb n="1834"/><p><span>Achtuighmaoid dá phinginn</span>
<lb n="1835"/><span>ó Shamhuin go Féil Bríghde,</span>
<lb n="1836"/><span>is trí pinginne san earrach</span>
<lb n="1837"/><span>an feadh mhairfios an síolchur.</span></p>
<lb n="1838"/>
<lb n="1839"/><p><span>Achtuighmaoid an beart</span>
<lb n="1840"/><span>dá gach fear san bfhóghmhur,</span>
<lb n="1841"/><span>agas chúig phinginne gan amhrus</span>
<lb n="1842"/><span>an am branair is móna.</span></p>
<lb n="1843"/>
<lb n="1844"/><p><span>Achtuighmaoid le chéile</span>
<lb n="1845"/><span>ó Bhinn Éaduir go Cionn tSháile,</span>
<lb n="1846"/><span>más Saxanach, más Éirionnach,</span>
<lb n="1847"/><span>bheith leis an té bhus láidire.</span></p>
<lb n="1848"/>
<lb n="1849"/><p><span>Achtuighmaoid teagmháil lé chéile</span>
<lb n="1850"/><span>lá Fhéile Michíl is Máirt Chásga,</span>
<lb n="1851"/><span>go gcuiremaois síos bearta</span>
<lb n="1852"/><span>na druinge bhíos dár gcáible.</span></p>
<lb n="1853"/>
<lb n="1854"/><p><span>Achtuighmaoid fógra na Féile Michíl</span>
<lb n="1855"/><span>do thabhairt do cheann an bhaile,</span>
<lb n="1856"/><span>d'fhonn go mbiadh sé a muinghin</span>
<lb n="1857"/><span>go bfhúicfemaois an fearann.</span>
<lb n="1858"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1859"/><p><span>Achtuighmaoid uile</span>
<lb n="1860"/><span>do réir ghliocuis agas chríonnacht,</span>
<lb n="1861"/><span>ar dtighearna do bheith ceanguilte</span>
<lb n="1862"/><span>is cead aguinne bheith sgaoilte".</span></p>
<lb n="1863"/>
<lb n="1864"/><p>
<lb n="1865"/><span>Iar gcríochnughadh an chomhráidh sin don chreidher, do</span>
<lb n="1866"/><span>budh éigion don phairlement uile éirghe iona seasamh agus a</span>
<lb n="1867"/><span>n-aighthe uile do thabhairt siar bhuthuaidh, a bpléicidhe do</span>
<lb n="1868"/><span>bhuain díobh, agus na briathra so do rádh amhuil do dheachtuigh</span>
<lb n="1869"/><span>Murchadh dhóibh iad: "God protect our Protector, amen, and</span>
<lb n="1870"/><span>our greate giúistís, Domhnall".</span></p>
<lb n="1871"/>
<lb n="1872"/><p><span>Ag so an speech do-rin Cormac Ó hAlpacháin:</span></p>
<lb n="1873"/>
<lb n="1874"/><p><span>"A chlanna na n-íocaighthe, a shaothraighthe agus a lucht</span>
<lb n="1875"/><span>beathaighthe daoine, ban agus leanbh, a lucht céirde uile, atá</span>
<lb n="1876"/><span>cruinn annsa pháirlement so aniugh do Chluinn Tomáis, as í</span>
<lb n="1877"/><span>ceist atá agam ré a cur chugaibh anois: an leanfamaoid don nós</span>
<lb n="1878"/><span>do bhí ag ar sinnsearuibh, ó tá prionnsa dár gcineadh féin</span>
<lb n="1879"/><span>aguind, nó an leanfam don nós atá ann anois?"</span></p>
<lb n="1880"/>
<lb n="1881"/><p><span>Is annsin do labhair Raghnall na Leition .i. mac úcaire Fine</span>
<lb n="1882"/><span>Ghall, fear mór plucach, leathanfhiaclach, tollmhór, tóthustalach</span>
<lb n="1883"/><span>agas adubhairt go leanfadaois don nós atá ann anois, "Óir</span>
<lb n="1884"/><span>ní beag linn", ar sé, "bheith gan mhodh, gan mhúineadh, gan</span>
<lb n="1885"/><span>bhéasa oruinn, agas gan bheith as nós na ndaoine uaisle"; agus gur</span>
<lb n="1886"/><span>maisioch an tí do-chífidhe an éadach mhath, agas nach aon</span>
<lb n="1887"/><span>mhath amháin do thiogfadh dhe, acht fós go bfhaghadaois</span>
<lb n="1888"/><span>mórán urruma agus onóra a gcoigcríochuibh ó bheith an éadach</span>
<lb n="1889"/><span>mhath.</span></p>
<lb n="1890"/>
<lb n="1891"/><p><span>Is annsin do labhair Tadhg Ó Gamaláin .i. ardmhaor an</span>
<lb n="1892"/><span>phairlement, agus adubhairt sé gur "Casóga fada agus brístighe</span>
<lb n="1893"/><span>leathana osgailte abfhus agas tshiar, agus falluingeacha fabhruidhe,</span>
<lb n="1894"/><span>troma, toirteamhla, gorma, agus caipínidhe slaparchluasacha</span>
<lb n="1895"/><span>ramhra daingiona uim ar gceannuibh; lóistighe leathana</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1896"/><p><span>dathamhla socra do chroicionn muice nó gamhna fanar dtóin an</span>
<lb n="1897"/><span>ionad na n-ialluitídhe ag dul ar aonach nó ar margadh nó chum</span>
<lb n="1898"/><span>oireachtuis, agas adhastair mhatha láidre ghadraigh, ós iad as</span>
<lb n="1899"/><span>toirteamhla ionar lámhuibh; agus tiaracha do shúgán mhath righin</span>
<lb n="1900"/><span>do thuighe sheaguil nó sheasga ionar lóistighibh; agus leanamaoid</span>
<lb n="1901"/><span>don fhaisionn atá ann anois a dtaoibh ar n-éadaigh cuirp".</span></p>
<lb n="1902"/>
<lb n="1903"/><p><span>Is annsin do labhair Maoilseachluinn Stuacach ó Chunntae</span>
<lb n="1904"/><span>Laoighise, agus adubhairt mar an gcéadna gurab é sin nós budh</span>
<lb n="1905"/><span>fearr ann.  Do labhair Giolla Dubh Ua Gláimhín agus adubhairt:</span>
<lb n="1906"/><span>"Coisgidh dá bhur nósuibh", ar sé, "agus dar an gcarrán bPádruig</span>
<lb n="1907"/><span>nó go bfhille sibh ar an nós do bhí ar coimhéad ag bhur</span>
<lb n="1908"/><span>sinnsearuibh, ní bhia rath ná sonus oruibh; agas an uair do </span>
<lb n="1909"/><span>bhíodh sibh ag imtheacht go sona simplidhe do réir na</span>
<lb n="1910"/><span>seanaimsire, as í sin uair dob fhearr an saoghal .i. na triosa, agus na</span>
<lb n="1911"/><span>falluinngeacha, agas na pléicidhe ag na sgológuibh, agus na luirgne</span>
<lb n="1912"/><span>isna lóipínibh, agus an tshlat phrioca a láimh an tiománuidhe;</span>
<lb n="1913"/><span>nó go ttugamaoid cóisir, féasda agus uirithisiocht dár dtighearnaoibh,</span>
<lb n="1914"/><span>agus go mbia grádh acu dhúinn agus grádh aguinn dóibh, ní</span>
<lb n="1915"/><span>bhia rath ná foghnamh oruinn; agus fós nó go dtige cogadh, gorta</span>
<lb n="1916"/><span>mhór nó pláig mur tháinig roimhe so; agus an uair do bhí an</span>
<lb n="1917"/><span>saogal go math agus do bhí lacht ag eallach agus iasg ar</span>
<lb n="1918"/><span>aibhnibh agus toradh san arbhur; agas is éagcóir go mbiadh mac</span>
<lb n="1919"/><span>boduigh nó lóimínigh ar aonnós ré mac duine uasail nó</span>
<lb n="1920"/><span>deaghathar; agus san bFhrainc nó san Spáinn go mbí comhartha</span>
<lb n="1921"/><span>cinnte ar na bodachuibh seoch na daoine uaisle; agas is eadh</span>
<lb n="1922"/><span>do-chimhtear dhamhsa: an ríoghbhodach nó an mac oighreachta</span>
<lb n="1923"/><span>do bhiadh aige, an nós do bhí ag na daoineibh uaisle</span>
<lb n="1924"/><span>anuraidh, do bheith aigesion a mbliadhna; gidheadh comhartha</span>
<lb n="1925"/><span>cinnte do bheith air .i. gan do bheith air acht leathspor agus</span>
<lb n="1926"/><span>leathstiaróip na coise clé, agas carabhat anairte noch do-dhéanfadh</span>
<lb n="1927"/><span>lámh a mháthar féin agus a bheith ceanguilte lé córda cnáibe;</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1928"/><p><span>agus ag sin an nós do bhí ann an chéad bhliadhuin don chogadh</span>
<lb n="1929"/><span>ann gach cunntae, agus giodh-bé do-dhéanadh malartughadh air</span>
<lb n="1930"/><span>sin, a sgiúrsáil trí lá mhargaidh nó tuarusdal bliadhna do bhuain</span>
<lb n="1931"/><span>de, agus a thabhairt do Sir Domhnall mar chungnamh chum</span>
<lb n="1932"/><span>éirighthe amach chum cúirte nó caibidilioch nó comhdhála ar</span>
<lb n="1933"/><span>bpairlemeint, gach uair bhias sé d'easba oruinn".  Tugadar uile a</span>
<lb n="1934"/><span>dtoil chuige sin.</span></p>
<lb n="1935"/>
<lb n="1936"/><p><span>Is annsin d'éirigh buaireadh mór idir an bpáirlement do</span>
<lb n="1937"/><span>dhruim na fíneaghlach sin, agus adubhradar fir Mhumhan gurab</span>
<lb n="1938"/><span>duine díobh féin do bhiadh 'na uachtarán a ndiaig Sir</span>
<lb n="1939"/><span>Domhnuill.  Adubhradur fir Laighean agus Mhidhe gurbh éitheach</span>
<lb n="1940"/><span>na briathra sin, agus gurab iad féin do chosnuimh Cathair Bhaile</span>
<lb n="1941"/><span>Átha Cliath ar chogadh na Fraince; agus tar éis iomud easmuilte</span>
<lb n="1942"/><span>do thabhairt dá chéile dhóibh, d'éirgheadar na fir fharránta for</span>
<lb n="1943"/><span>gach leath ag smalcadh a chéile go heascáirdeamhuil agus ag</span>
<lb n="1944"/><span>stathadh gruag agus fhéasóg a chéile; agus an té do bhíodh an</span>
<lb n="1945"/><span>uachtar, ar ball do bhíodh an íochtar, nó go ráinig Seaán Ó</span>
<lb n="1946"/><span>Caoirlín agus Murchadh an Bhainne a mbuaic a chéile, agus do</span>
<lb n="1947"/><span>ghreamuigheadar an dias sin a chéile ar sgeolbhachuibh go</span>
<lb n="1948"/><span>docht dosgaoilte, agas rug Murchadh dubhghreim dian daordhálach</span>
<lb n="1949"/><span>ar ubhall brághad ar Sheaán, agas do bhí do dhochruide</span>
<lb n="1950"/><span>an ghreama sin, gur stopadh slighe na hanála aige, ionnus gur</span>
<lb n="1951"/><span>ghabh a anál san tshlighe éagcóir .i. tréna thóin, ionnus gur</span>
<lb n="1952"/><span>bhram sé go móruathbhásach, gur shaoiliodur lucht an phairlement</span>
<lb n="1953"/><span>gurab é a ionathur do thuit as an laochmhíleadh sin; agus</span>
<lb n="1954"/><span>ar mbeith tréimhse fhada ag sraoilleadh a chéile dhóibh, do</span>
<lb n="1955"/><span>trasgradh Seaán Ó Caoirlín, agus ar dtuitim dho, tharrla an</span>
<lb n="1956"/><span>meanaith do bhí ar a chrios iona chliathán, gur goineadh a</span>
<lb n="1957"/><span>chroidhe iona chliabh go ndeachaidh a dtaisibh agus a</span>
<lb n="1958"/><span>dtáimhnéaluibh báis.  Agus do bhí do bhréine na húicnéala tug cách</span>
<lb n="1959"/><span>ar a chéile dhíobh, gur bhréine an teagh iona rabhadur don leith</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1960"/><p><span>amuith ná seacht dtighthe bréana eile don leath astigh.</span></p>
<lb n="1961"/>
<lb n="1962"/><p><span>Is annsin d'fhóguir an Giúistís .i. Sir Domhnall, Murchadh</span>
<lb n="1963"/><span>do lámhughadh agus braighdeanus bliadhna do thabhairt do trésan</span>
<lb n="1964"/><span>éagcóir do-rin ar Sheaán Ó Chaoirlín, agus do budh éigean sin do</span>
<lb n="1965"/><span>dhéanamh do réir a thoile.  Ba mór an phian bheith a bfhogus</span>
<lb n="1966"/><span>an tighe 'na rabhadur an brosgán broghach sin leis an smúit agas</span>
<lb n="1967"/><span>leis an gceo do thigeadh d'éaduighibh bfhear Mídhe, Fhine</span>
<lb n="1968"/><span>Ghall agus Chunntae Chille Dara, mar as acu do bhí neart na pise</span>
<lb n="1969"/><span>agas an phrácáis, agus iad féin iona bfhearuibh gearra, bolgmhóra,</span>
<lb n="1970"/><span>tollreamhra, tábhachtacha.</span></p>
<lb n="1971"/>
<lb n="1972"/><p><span>Do sheasmhuigheadar fir Mhumhan a bfhad reo, mar do </span>
<lb n="1973"/><span>bhádar 'na bfhearuibh boga árda.  Fa dheoig do budh éigion</span>
<lb n="1974"/><span>dóibh umhlúghadh, do bhrígh go rabhadur a bfhad óna ndúthaigh</span>
<lb n="1975"/><span>agus do bhádar ag tréigion iomud fola tréna smúsachuibh;</span>
<lb n="1976"/><span>agus an tan do-chonnairc Sir Domhnall na Muimhnigh ar</span>
<lb n="1977"/><span>madhmughadh, do ghair sé go héignioch ar an ngárda; agus iar</span>
<lb n="1978"/><span>sin tángadar tríochad do lucht ropuiridhe agus tríochad do lucht</span>
<lb n="1979"/><span>smístínidhe agus feacach rámhuinnidhe agus grafán ag teasarguin</span>
<lb n="1980"/><span>na bfhear sin ar a chéile, gur chuir eagla na n-arm iona</span>
<lb n="1981"/><span>gcomhnuidhe iad.  Agus do chuir Sir Domhnall duine nó dias don</span>
<lb n="1982"/><span>pháirlement dá fhios cia do thionnsguin an t-imreasan sin, agus</span>
<lb n="1983"/><span>do fríth le haitheasguibh an pháirlement gurab é Maghnus Ó</span>
<lb n="1984"/><span>Conraite ó Chunntae Thiobrud Árand agas Gearóid an tShrannáin</span>
<lb n="1985"/><span>ó Chunntae Chille Dara do thionnsguin an t-imreasan</span>
<lb n="1986"/><span>sin ar dtúis.  Agus do-connarcus don pháirlement gurab</span>
<lb n="1987"/><span>annteasbach bídh agus éadaigh do-rin sin uile, agus d'órduigheadar</span>
<lb n="1988"/><span>d'aonaonta an ruisín do bhuain díobh ar feadh an dá chunntae</span>
<lb n="1989"/><span>sin; agus do beanadh an ruisín díobh ó sin riamh mur phionós tríd</span>
<lb n="1990"/><span>sin.</span></p>
<lb n="1991"/>
<lb n="1992"/><p><span>Is annsin d'éirig Muircheartach Ó Bolgáin iona sheasamh</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1993"/><p><span>agas d'fhiafruig sé cia do bhiadh iona uachtarán d'éis bháis</span>
<lb n="1994"/><span>Sir Domhnuill; agas d'fhágbhadur uile do thoil a chéile an</span>
<lb n="1995"/><span>uachtarántacht ag an tí do budh fearr cáca spíosarrtha na Nodlug,</span>
<lb n="1996"/><span>agus an fear sin do bheith 'na uachtarán orrtha d'éis bháis Sir</span>
<lb n="1997"/><span>Domhnuill.  Agas do chuiriodar uile a lámha chuige sin.</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>Ag so an speech do-rin Séamus Ó Strealláin:</span></p>
<lb n="2000"/>
<lb n="2001"/><p><span>"Fiafruighim féin díbhse anois", ar sé, "créad an fáth nach</span>
<lb n="2002"/><span>fuaradur Clann Tomáis fearann, nó créad iad na feilbhearta</span>
<lb n="2003"/><span>do-rineadur mar nach faghdaois fearann?"  Is annsin adubhairt</span>
<lb n="2004"/><span>Gearóid an tShrannáin ag éirghe iona sheasamh, gurab é</span>
<lb n="2005"/><span>fáth nách fuaradur fearann ná fineachus, do bhrígh go raibhe</span>
<lb n="2006"/><span>seanmhallacht ón bPápa ortha tré bhás an bhráthar bhoicht ann</span>
<lb n="2007"/><span>ám ronna na hÉirionn.  Adubhairt Rughruidhe Ó Corbáin: "Atá</span>
<lb n="2008"/><span>an mhallacht sin dínn anois, má mhairionn Domhnall an</span>
<lb n="2009"/><span>Deannuigh do chuireamuirne don Róimh ag déanamh ar</span>
<lb n="2010"/><span>síothchána; agus air sin caithfiom fearann d'fhagháil, ó tá ar</span>
<lb n="2011"/><span>bprionnsa féin iona phrotector (go léige Dia slán é) nó, mona</span>
<lb n="2012"/><span>bfhagham, dearbhócham an aghaidh na nÉirionnach leis na</span>
<lb n="2013"/><span>Sagsanachuibh a gcúirt agus a gcaibidil".</span></p>
<lb n="2014"/>
<lb n="2015"/><p><span>Agas ré linn an chomhráidh sin do bheith eaturra, táinig</span>
<lb n="2016"/><span>duine uasal 'na gceann asteach do bhí ag traibhléireacht .i.</span>
<lb n="2017"/><span>Séamus na Seabhac a ainm, agus do budh iongnadh leis an</span>
<lb n="2018"/><span>comhchruinniughadh sin do bheith ar Chloinn Tomáis, agus iad</span>
<lb n="2019"/><span>ag teacht ar fhearann tshaor d'fhagháil.  Do labhair an duine</span>
<lb n="2020"/><span>uasal agus as eadh adubhairt:</span></p>
<lb n="2021"/>
<lb n="2022"/><p><span>"A bhrosgán bodach, atá sibh aguinne riamh dá bhur mbeathughadh,</span>
<lb n="2023"/><span>agas nách fuil a fhios aguibh gurab ó ifrionn táinig bhur</span>
<lb n="2024"/><span>sinnsior, agus gurab do chloinn dílis Dé sinne?  Agus go bfhuil</span>
<lb n="2025"/><span>sealbh na hÉirionn aguinn míle bliadhan sul táinig bhur sinnsior</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2026"/><p><span>as ifrionn, agus go dtugamuir seanbhróga agas seanstocuidhe</span>
<lb n="2027"/><span>dhíbh, agus an seanéadach do chuiremaois dár gcorpuibh féin, agus</span>
<lb n="2028"/><span>fós go dtugamaois ionathur ar n-eallaigh dhíbh, agas an</span>
<lb n="2029"/><span>mhéid díobh do mharbhadaois na mic dírighe ná an conach, agus</span>
<lb n="2030"/><span>go dtugamuir ceart buana, buailte agus béitéala dhíbh, agus fásuighe</span>
<lb n="2031"/><span>na ngort ar son a ndaingnithe, agus go dtugamuir coimhéad bó agus</span>
<lb n="2032"/><span>caorach agus capull díbh, agus gur chuireamuir ag treabhadh agus ag</span>
<lb n="2033"/><span>tiomáin dúinn féin sibh?  Agus an tan do-chunnarcamuir sibh ag</span>
<lb n="2034"/><span>teacht ar bhur n-aghaidh, gur léigeamuir seisear nó ochtar ar</span>
<lb n="2035"/><span>aonbhaile amháin díbh ag cur agus ag treabhadh ar chíos, agus do</span>
<lb n="2036"/><span>léigeamuir bhur gclann le ar gcloinn chum sgoile ionnus gur</span>
<lb n="2037"/><span>thógbhadur beagán foghluma?  Annsin budh miann leis gach</span>
<lb n="2038"/><span>aonduine aguibh dochtúir dlighe nó duine eagluise do</span>
<lb n="2039"/><span>dhéanamh dhá mhac; agus an tráth do léigeamuir bhur srian féin</span>
<lb n="2040"/><span>libh, do-chuabhuir a bfhiath agas a bfhiaghantus oruinn, mar as</span>
<lb n="2041"/><span>gnáth libh bheith míchoinghiollach ionar n-aghaidh".</span></p>
<lb n="2042"/>
<lb n="2043"/><p><span>Agas iar rádh na mbriathar sin dó, do gaireadh an ghárda,</span>
<lb n="2044"/><span>agus tángadur dá fhear dhéag do lucht pícidhe laighre, agus do</span>
<lb n="2045"/><span>cuireadh ar láimh é.  Is annsin do sgríbh Séamus na Seabhac</span>
<lb n="2046"/><span>rann, agus do chuir do láthair Sir Domhnaill í, agus ag so í:</span></p>
<lb n="2047"/>
<lb n="2048"/><p>
<lb n="2049"/><span>Dá mbiadh Éire dá roinn</span>
<lb n="2050"/><span>re linn Chromwell an mhíghrinn,</span>
<lb n="2051"/><span>ní bfhaghadh Sliocht Lóbuis troig</span>
<lb n="2052"/><span>acht a gcasa arís go hifrionn.</span></p>
<lb n="2053"/>
<lb n="2054"/><p><span>A chlann do thuill an mhallacht,</span>
<lb n="2055"/><span>a chlann tútach chroinntilleach,</span>
<lb n="2056"/><span>cá bfhagha sibhse dúithche anois,</span>
<lb n="2057"/><span>is gan fód ag bhur sinnsearuibh?"</span></p>
<lb n="2058"/>
<lb n="2059"/><p>
<lb n="2060"/><span>Agas an tráth do léigheadh an sgríbhinn do láthair Sir</span>
<lb n="2061"/><span>Domhnaill, do sgaoileadh don duine uasal.</span></p>
<lb n="2062"/>
<lb n="2063"/><p><span>Do-rín Raghnall na Fime agus Gearóid an tShrannáin casaoid</span>
<lb n="2064"/><span>mhór do láthair' an phairlement .i. go raibhe an maithios</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2065"/><p><span>poiblighe agá lot go mór ag daoinibh díomhaoine, mar atáid</span>
<lb n="2066"/><span>seabhacóiridhe "... Bhíos ag glamaoighil agus ag éirghe ar barr</span>
<lb n="2067"/><span>crann agus craobh, agas ag raobadh daingneacha léna n-eachuibh,</span>
<lb n="2068"/><span>agus ag gabháil tríd na gortuibh agus tríd na móinfhéaruibh, agus ag</span>
<lb n="2069"/><span>díbirt ghabhar agas chaorach óna n-innbhearuibh; agus mar an</span>
<lb n="2070"/><span>gcéadna fiadhuithe, agus giolladha con agus gadhar, ag glaodhaigh agus</span>
<lb n="2071"/><span>ag feadghuil, agus ag cur bhuaidhridh oruinn an aimsir bídh do</span>
<lb n="2072"/><span>chathamh dhúinn dá cheilt orra; agus dá bhrígh sin as iomchubhaidh</span>
<lb n="2073"/><span>smacht do chur orra".</span></p>
<lb n="2074"/>
<lb n="2075"/><p><span>Is annsin do-rin Sir Domhnall tocht tromchúisioch agas</span>
<lb n="2076"/><span>stuidéar fada, agus adubhairt nach rabhadur sin fana ndlighe féin</span>
<lb n="2077"/><span>agus go raibh pribhléid acu ós a gcionn.  D'éirig Murchadh an</span>
<lb n="2078"/><span>Phrioca iona sheasamh agus adubhairt: "Atá sé sgríobhtha san</span>
<lb n="2079"/><span>dlighe do-rin ar gceann fine féin .i. Lóbus Laghrach mac</span>
<lb n="2080"/><span>Liobuir Lobhtha mac Dracapéiste mac Beilsebub, an tí do</span>
<lb n="2081"/><span>mhillfeadh an maitheas poiblidhe agas nach biadh neart air,</span>
<lb n="2082"/><span>easguine Dé agus Phádruig do dhéanamh air an am sgora nó</span>
<lb n="2083"/><span>gabhála an iaruinn".  Adubhradur uile gur cheart an dlighe</span>
<lb n="2084"/><span>sin.</span></p>
<lb n="2085"/>
<lb n="2086"/><p><span>Is annsin do-rin Sir Domhnall agus an chuid eile don phairlement</span>
<lb n="2087"/><span>acht .i. an ríoghbhodach agus an fleasgach go comhchoitchionn</span>
<lb n="2088"/><span>do bheith ar aonfhocal a gcóir agus an éagcóir, agus na</span>
<lb n="2089"/><span>feirmiúiridhe do dhíbirt; agus gurbh usa dóibh féin cíos do dhíol</span>
<lb n="2090"/><span>agus do dhéanamh, ná do dhaoinibh uaisle, do bhrígh go mbainfedís</span>
<lb n="2091"/><span>agus go mbuailfedís agus go mbiadh pádha béiteaghla agus</span>
<lb n="2092"/><span>brácála acu "... Agas má théid beirt nó triúr do Chluinn</span>
<lb n="2093"/><span>Tomáis ar marga nó ar aonach, nach nár leo gan cárt leanna do</span>
<lb n="2094"/><span>cheannach, acht amháin builín, agus sin do phlaca fa shlighe, agus builín</span>
<lb n="2095"/><span>eile do thabhairt do bhaile chum sgríoba rúiscín, agas a leath sin</span>
<lb n="2096"/><span>do thabhairt do Shaidhbhín, go ndíolfadh sé an peata muice, do </span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2097"/><p><span>bhiadh bliadhuin iona chuibhreann; agus nach nár le haonneach</span>
<lb n="2098"/><span>dhíobh bheith gan feoil lá Nodlag ná Cásga ná Domhnach</span>
<lb n="2099"/><span>Oinide; agus go ndíolfadaois an lae agus an lubhán agas an sicín agus an</span>
<lb n="2100"/><span>cuachán do uighibh matha ramhra; agus nach mur sin don duine</span>
<lb n="2101"/><span>uasal bhocht; go madh nár leis na bearta sin do dhéanamh, ionnus</span>
<lb n="2102"/><span>go dtagann de sin a thuitim an ainbfhiachuibh agus a ghabháltus do</span>
<lb n="2103"/><span>chailleamhuin, agus leis sin biaidh an gabháltus aguinne", ar siad.</span></p>
<lb n="2104"/>
<lb n="2105"/><p><span>d'órduigheadur mar an gcéadna dalta uileamhna agus dearbhchara</span>
<lb n="2106"/><span>láidir Shagsanuig do bheith ag gach n-aon díobh,</span>
<lb n="2107"/><span>agus bairille agus buidéal agus ól tuatha agus baile mhóir do thabhairt dó,</span>
<lb n="2108"/><span>go ndéanadh cosnamh dhóibh an aghaidh éagcóra agus anfhórluinn</span>
<lb n="2109"/><span>na ndaoine uaisle agus na n-annfhlatha do bhiadh dá n-imirt</span>
<lb n="2110"/><span>orra.  "Bíodh dias dá bhur gcine féin do láthair an am ceanguil</span>
<lb n="2111"/><span>bhur gcunnartha lé bhur dtighearna.  Agas orduigheamaoid</span>
<lb n="2112"/><span>díbh bheith ag gáire le bhur námhuid agus bheith dá cháineadh ar</span>
<lb n="2113"/><span>a chúluibh.  A cháirde grádhacha, ná léigidh bhur cceart le</span>
<lb n="2114"/><span>haonduine; agus más láidire é ná sibh, cuirig bréag air agus dearbhuighidh</span>
<lb n="2115"/><span>uile le chéile iona aghaidh ag cúirt agus ag téarma; agus</span>
<lb n="2116"/><span>cuirig bhur gcuid a seilbh bhur gcloinne mar sheachuint ar</span>
<lb n="2117"/><span>fhiachuibh, ar phúnáiste agus ar gach éileamh aincheart eile dá</span>
<lb n="2118"/><span>ndéinid na daoine uaisle oruibh, agus go mórmhór mar cheilt ar</span>
<lb n="2119"/><span>dheachmhuidh.  Bíodh mar an gcéadna dá phorc muice ag gach</span>
<lb n="2120"/><span>n-aon aguibh mar sheachuint ar phúnáiste, óir téid gach neach</span>
<lb n="2121"/><span>saor ó phúnáiste bhíos a dtaoibh re dhá mhuic.  Mar an gcéadna</span>
<lb n="2122"/><span>géidhe don athlíne agus seanachránta do thabhairt dá bhur</span>
<lb n="2123"/><span>dtighearna.  Agas an am díola bhur ndlisdionuis, bíodh bhur</span>
<lb n="2124"/><span>gcéacht agus bhur n-úghmucha briste, agus ná bíodh gad ná</span>
<lb n="2125"/><span>cuing ná lorg ná iarann ar áird aguibh, agas, gan dearmud,</span>
<lb n="2126"/><span>bainig an prioca as an tshlait bhroid; agus an ám ceanguil le bhur</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2127"/><p><span>dtighearna, bíodh cuid aguibh ag ollmhughadh oruibh chum</span>
<lb n="2128"/><span>imtheachta agus cuid eile ag díomoladh an fhearuinn, d'eagla</span>
<lb n="2129"/><span>daoirse chíosa do chur oruibh.  Agas más teacht, más imtheacht</span>
<lb n="2130"/><span>díbh, tugaidh fógra na Féala Michíl dá bhur dtighearna, agus</span>
<lb n="2131"/><span>déanuidh spaid don fhearann, agas biadh bhur ttoil féin</span>
<lb n="2132"/><span>aguibh".  Is annsin do chuireadur uile a lámha chum an aicht sin.</span></p>
<lb n="2133"/>
<lb n="2134"/><p><span>Agus ba fada le Sir Domhnall do bhí Domhnall an Deannuig san</span>
<lb n="2135"/><span>Róimh, agus do chuir teachta chum cuain ag lorg sgéal uadha, agus</span>
<lb n="2136"/><span>as é sgéal thugsad leo: gurab é caraid do bhí ag Domhnall an</span>
<lb n="2137"/><span>Deannuig san Róimh .i. Mártan Naomhtha; agus gurab é do-rin a</span>
<lb n="2138"/><span>shlighe ris an bPápa, agus trésan adhbhur sin gur ghabh sé féin</span>
<lb n="2139"/><span>agus muilltheoiridhe an domhuin ré Mártan mar anamcharaid</span>
<lb n="2140"/><span>naoimh ón am sin alle; gurab thríd sin do chuarduig Mártan</span>
<lb n="2141"/><span>rulla agus recórd na heagluise san Róimh, agus go bfhuair an</span>
<lb n="2142"/><span>mallughadh ar na muilteoiribh tré ghuid mhine do-rineadar ar</span>
<lb n="2143"/><span>dhuine bhocht eagluise.  Agas as í comhairle do-rin Domhnall:</span>
<lb n="2144"/><span>an t-airgiod do thabhairt ar son na heasguine do thógbháil</span>
<lb n="2145"/><span>do na muilteoiribh amháin, agas an chuid eile do Chloinn</span>
<lb n="2146"/><span>Tomáis d'fhágbháil fan easguine; mar as béas acu uile bheith</span>
<lb n="2147"/><span>gearrchumunnach.</span></p>
<lb n="2148"/>
<lb n="2149"/><p><span>An tráth do-chualaidh Sir Domhnall sin, d'éirig 'na sheasamh</span>
<lb n="2150"/><span>le cóch cuthaigh as a chathaoir, agus a lán do chuipe agus do</span>
<lb n="2151"/><span>chubharán rena chúláiribh lé fraoch furráin agus fíorfheirge móire,</span>
<lb n="2152"/><span>agus tug sé mionna na hinneonach nach raibh aonduine dá chinneadh</span>
<lb n="2153"/><span>féin, eadhon do Chloinn Tomáis, dírioch ná folláin</span>
<lb n="2154"/><span>riamh, agus nach biadh choíthe; agus nach bréag a rádh go bfhuilid</span>
<lb n="2155"/><span>mar deirthear a mbeith.  Agas as eadh do-connarcus do: dias</span>
<lb n="2156"/><span>bháillidhe .i. Conchubhar Costshalach agus Murcha an Phrioca,</span>
<lb n="2157"/><span>do chur le sumuns nó le forfhógra ar feadh dá Chóige Mumhan,</span>
<lb n="2158"/><span>Chóige Laighean agus na Midhe, a bpéin sgiúrsála trí lá</span>
<lb n="2159"/><span>mhargaidh ar aon fhear tighe nach biadh bró ghearr aige iona</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2160"/><p><span>thigh; agus gan aontshórd arbhair do chur go muilionn ar feadh</span>
<lb n="2161"/><span>na bliadhna, acht bheith ag bruith phise, phónra, phutátaoi agus</span>
<lb n="2162"/><span>mheacan; agas leis sin go gcuirfedís na muilteoiridhe don</span>
<lb n="2163"/><span>ghorta.</span></p>
<lb n="2164"/>
<lb n="2165"/><p><span>Do tuigeadh annsin do Sir Domhnall agas don chuid</span>
<lb n="2166"/><span>eile don phairlement, an mhóin gan buain agus an branar gan</span>
<lb n="2167"/><span>déanamh agus aithreomhair na bputátaoi.  Agas ar gcríochnughadh</span>
<lb n="2168"/><span>na gcomhráidhte sin dóibh, adubhairt Sir Domhnall</span>
<lb n="2169"/><span>ris an gcreidher a fhaisnéis dóibh dul dá dtighthibh, agas gan</span>
<lb n="2170"/><span>teacht slán ná iomlán, agas a bpéin a bpriaclach teacht chum an</span>
<lb n="2171"/><span>pháirlement sin arís an 29 lá do September.</span></p>
<lb n="2172"/>
<lb n="2173"/><p><span>d'éirgheadar annsin ag breith ar a gcairiúnuibh gach aon</span>
<lb n="2174"/><span>díobh, agas tugadar leo iad mar a rabhadur a bpillínidhe agas a</span>
<lb n="2175"/><span>n-adhasdair chum dul ar marcuigheacht; agus ní raibh pana ná</span>
<lb n="2176"/><span>pillín ná giorta ná tiarach ar aird acu, acht iad féin dá slad ó</span>
<lb n="2177"/><span>'chéile; agas leis sin do ghabhadur ag bualadh agas ag batráil a</span>
<lb n="2178"/><span>chéile faoi theann, agus ag sdathadh ghruag agas fhéasóg a chéile;</span>
<lb n="2179"/><span>agus ag tabhairt mionn mór nach tiocfadaois chum cúirte ná chum</span>
<lb n="2180"/><span>páirlement go bráth ná go deireadh domhuin, agas dá admháil</span>
<lb n="2181"/><span>gur chóir do Dhia ar imthig ortha, agas an míchoinghioll agas</span>
<lb n="2182"/><span>an easurruim do bhí acu fa chomhair na ndaoine uaisle noch do</span>
<lb n="2183"/><span>shaorfadh agus do-bhéaradh as an bpríosún gach n-aon díobh do </span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2184"/><p><span>bhiadh ann lena ndrochghníomharthuibh féin; agus ar an starrán</span>
<lb n="2185"/><span>feirge sin, do sgaipiodar soir siar, d'éis mionna na hinneonach</span>
<lb n="2186"/><span>do thabhairt nach cruinneochadaois san áit chéadna go bráth ag</span>
<lb n="2187"/><span>déanamh cirt ná córa, acht an tí budh treise do bheith an</span>
<lb n="2188"/><span>uachtar.  FlNlS</span>
<lb n="2189"/></p>
</div>
<pb n="182"/>
<div><lb n="2190"/><p><span>Bzzzzz1717c 18T</span>
<lb n="2191"/><span>agus is ar éigin a fuair Sir Domhnaill headstál a adhaistair féin,</span>
<lb n="2192"/><span>agus pillín gan tíarrach gan turrsain.  "Bhar ndon agus bhar</span>
<lb n="2193"/><span>ndobhairn oruibh, agus gan rath gan rathamhnas go ró sibh, a rug</span>
<lb n="2194"/><span>cois m'aidhisdar agus mo thiarach maith róin uaim".  Do ghluais</span>
<lb n="2195"/><span>Sir Domhnaill don bhaile, agus ní lúaithe rigeadh leis a dhol súas</span>
<lb n="2196"/><span>ar a ghearrán é, nó búailfidh fo leaca talmhuin ar an taoibh eile dá</span>
<lb n="2197"/><span>ghearrán é, mar nach raibh tursann nó tíarach ina phillín.</span>
<lb n="2198"/><span>"Easgaoin" chlog agus cheall oruibh, a bhunadh an diabhal, agus</span>
<lb n="2199"/><span>oramsa libh, madh choingham féin cúirt nó parlimint libh go</span>
<lb n="2200"/><span>Lúan an láe bhráith".  Agus ní dheárnaidh fós.</span></p>
<lb n="2201"/>
<lb n="2202"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Pairlement Chloinne Tomáis

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Pairlement Chloinne Tomáis

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
