Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Eólas ar an Domhan</title><author><name type="main">Ó Neachtain, Tadhg; Eag. Ní Chléirigh, Meadhbh</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Deirdre D'Auria and Eilís Ní Mhearraí</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">L012</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1725c 18T</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>L012</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Eólas ar an Domhan</title><author>Ó Neachtain, Tadhg; Eag. Ní Chléirigh, Meadhbh</author><imprint><publisher>B.Á.C.: O.S.</publisher><date>1725c 18T</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p/>
<lb n="0"/>
<lb n="1"/><p>
<lb n="2"/><span>(AN DOMHAN)</span>
<lb n="3"/><span>(1 AN EURÓIP)</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>'Athair ionmhuin, a ndeir tú liom gurab mó</span>
<lb n="6"/><span>don domhan talmhuídhe atá faoi ain-Chríostuighthibh</span>
<lb n="7"/><span>nó fo Chríostuighthibh?</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>Is mó, go deimhin, óir fad na hEuróipe, .i. an</span>
<lb n="10"/><span>rann Chríostamhuil, 3420 míle Iotáileach (do</span>
<lb n="11"/><span>réir mheasta), agus leithead 2220; agus is ó Európ</span>
<lb n="12"/><span>inghean Agenor, rígh Phaenicia goirthear Euróip</span>
<lb n="13"/><span>dí.</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="16"/><span>'Na hocht gcodchuibh:  .i. Scandinavia, ionna</span>
<lb n="17"/><span>bhfuil Dubh- agus Fionn-Lochlonn, agus Sualand; 2 Muscovia;</span>
<lb n="18"/><span>3 Poland; 4 an Ghearmáinn; 5 an Fhraincg;</span>
<lb n="19"/><span>6 an Spáinn; 7 an Iottáille; 8 Turceadh san Euróip;</span>
<lb n="20"/><span>gan trácht ar oileánuibh.</span>
<lb n="21"/><span>Cionnas stiúirighthear an Euróip?</span>
<lb n="22"/><span>Fé dhá impir, seacht ríoghuibh, sé dhiúice (gan</span>
<lb n="23"/><span>trácht ar Loraéin agus diúicighthibh na hImpireachta),</span>
<lb n="24"/><span>seacht bpuiblightheacht, gan trácht ar S. Mairíno</span>
<lb n="25"/><span>san Iodáille, agus tuille oile is táire ná íad-san.</span>
<lb n="26"/><span>Créad na himprídh?</span>
<lb n="27"/><span>Gearmáin agus Muscovi.</span>
<lb n="28"/><span>Créad íad na ríoghuibh?</span>
<lb n="29"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="30"/><p><span>Sasana, 'n Fhraincg, an Spáinn, Portingal,</span>
<lb n="31"/><span>Lochlonn, Sualann, agus Poland, gan labhairt ar</span>
<lb n="32"/><span>Phrusia (cóigeadh do Pholand dá ndeárna an</span>
<lb n="33"/><span>t-Impir Leopoldus rígh san bhliadhuin 1700).</span>
<lb n="34"/><span>Créad íad na puiblightheacht?</span>
<lb n="35"/><span>Hollond, Suisearland, Veních, Genoa, Rogusa,</span>
<lb n="36"/><span>Luca, agus Geneva a gcríoch Savoi.</span>
<lb n="37"/><span>Créad íad na diúicighthibh?</span>
<lb n="38"/><span>Tuscáin, Savoi, Moidena, Mantua, Parma,</span>
<lb n="39"/><span>Courland.</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>(ÉIRE).</span>
<lb n="42"/><span>Tosuigh liom agus aris dhamh fad agus leithead an</span>
<lb n="43"/><span>oileáin arsuigh so ionnar rugadh sinn, .i. Éirinn.</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Atá suighte idir an 10 agus an 13 c. don fhaide, agus idir</span>
<lb n="46"/><span>an 50 c. 30 m. agus an 55 c. 50 min. don tuath-leithne.</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>Timchioll 330 míle Iodáilleach a fad, agus 130 a</span>
<lb n="49"/><span>leithead.</span>
<lb n="50"/><span>Cad é an ghné tíre í?</span>
<lb n="51"/><span>Tír thíorramhuil, thorramhuil a bhfheóil, a n-íasg</span>
<lb n="52"/><span>agus a ttorthuibh oile í, ionna bhfhuil sléibhtibh ard-bheannach</span>
<lb n="53"/><span>féur-uaidhne, fo bhleacht gach gné allfhuidh</span>
<lb n="54"/><span>agus airnéisidh, gleinibh bhláth-churrtha</span>
<lb n="55"/><span>ghlas-bhille throm-mheasach, do réir an fhile:</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="56"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="57"/><span>"Gleann na n-iubhar cas craobhach,</span>
<lb n="58"/><span>gleann bhraonach is mín loilgheach,</span>
<lb n="59"/><span>gleann iol-dhathach reultach ghríanach,</span>
<lb n="60"/><span>gleann níamhach phéarlach phongach.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>"Gleann cúachach smaolach lonnach:</span>
<lb n="63"/><span>beathach an fhoirís do gach sionnach;</span>
<lb n="64"/><span>gleann chreamhach bhilrach mhongach</span>
<lb n="65"/><span>seamrach sgothach barrchas duilleach.</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="68"/><span>An bhfhuil tír choram a nÉirinn?</span>
<lb n="69"/><span>Tá, go dimhin, faoi órna, chruinneachta, etc.</span>
<lb n="70"/><span>Cá fad atá sí áitighthe?   Ó aimsir an Phatriarc</span>
<lb n="71"/><span>Ábraam, agus sin ré droing chródha cheart</span>
<lb n="72"/><span>ghrádhach dhílis dhíadha, ionnus go raibhe tuille</span>
<lb n="73"/><span>agus dá mhíle bliadhain 'na murrach.</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>Bhí sí díadha, deir tú?</span>
<lb n="76"/><span>An í oileán na naomh!  Do bhí, mar as follus</span>
<lb n="77"/><span>do Bhéd naomhtha adeir gurab é Naomh-Cholmán</span>
<lb n="78"/><span>agus a chuideachta do theagasg Tuath-Shasana,</span>
<lb n="79"/><span>Furseus do theagasg an taobh shoir, agus Aodhán</span>
<lb n="80"/><span>naomhtha, atá fo mheas mór ag Sasanuibh aniu.</span>
<lb n="81"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="82"/><p><span>Féach, is Éirionnuidh .i. Clement agus Eóin, na manuidh,</span>
<lb n="83"/><span>do thionsguin an mhór-choláiste thásgamhuil</span>
<lb n="84"/><span>Phairis na Fraingce agus Phadua.  Is Éirionnchuibh</span>
<lb n="85"/><span>do thionnsguin coláistibh Oxfoirt, Landesfearn,</span>
<lb n="86"/><span>Malmsburi a Sasana - Herbipolis, Cuillen,</span>
<lb n="87"/><span>Seugallensis agas Fulga sa Ghermáinn - Bovium</span>
<lb n="88"/><span>san Iottáille; agus do bhí an aois óg ag tríall go</span>
<lb n="89"/><span>hÉirinn ó gach árd, go roibhe 'na ghnáth-fhocal</span>
<lb n="90"/><span>(dá leigeach duine é féin ar fhoghluim):  "Chuaidh</span>
<lb n="91"/><span>an fear úd go hÉirinn d'fhagháil barr foghluma."</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>Agus adeir Naomh Adelm chum an Rígh Eilfred,</span>
<lb n="94"/><span>gur samhuilt reultuibh ar líonmhuireacht aos</span>
<lb n="95"/><span>foghluma na hÉireann, agus go raibheadair 'na lóchrainn</span>
<lb n="96"/><span>dhealracha ar gnáth-lasa ag teagasg eagna</span>
<lb n="97"/><span>don Euróip uile chum a gclú síorruidhe, ag gnáththroid</span>
<lb n="98"/><span>an tsaoghuil, an diabhail, is na colna, agus</span>
<lb n="99"/><span>gach uile eiriceacht do shíolruidh uatha, mar as</span>
<lb n="100"/><span>follus as co liacht mairtíreach tug fuil a gcroidhe</span>
<lb n="101"/><span>ar son Dé, tríath-mhíle 'thréig a dhútha agus 'fhionachas</span>
<lb n="102"/><span>ar son Dé, agus d'fhuilinn inghreama, boichteacht,</span>
<lb n="103"/><span>anrótha agus bás fá dheóigh ar son Dé.  Aniu féin</span>
<lb n="104"/><span>cá boichteacht mar a mboichteacht?</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Adeir Bernard naomhtha:  mar ruath-thuile</span>
<lb n="107"/><span>gur bhrúcht saithibh naomhtha a Éirinn ar feadh</span>
<lb n="108"/><span>na cruinne, agus gurb é Columbanus do thóige mainistir</span>
<lb n="109"/><span>Luxovium san bhFraingc.</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>Adeir Énrigh Antisiodrensis, "Cia riachtanas</span>
<lb n="112"/><span>labhairt ar Éirinn?  Táinic chuguinn na slóghtuibh</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="113"/><p><span>fallsúnuibh, ré teagasg an ain-bhfhiosaidh ag</span>
<lb n="114"/><span>fulang díbirt thoileamhuil."</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>Adeir Joselinus nach raibhe slíabh ná fásach ná</span>
<lb n="117"/><span>gleann ná cúinge san oileán gan a bheith líonta do</span>
<lb n="118"/><span>mhanaibh agus do mhná riaghalta, ionnus gur ceart</span>
<lb n="119"/><span>ar feadh na cruinne Oileán na Naoimh bheith</span>
<lb n="120"/><span>mar ainim uirre.</span></p>
<lb n="121"/>
<lb n="122"/><p><span>Adeir an t-ab naomhtha Teodorus:  "Mar</span>
<lb n="123"/><span>sháruidh feabhas a fuinn an chruinne, do sháruidh</span>
<lb n="124"/><span>naomhthacht dísleacht agus simpligheacht a naoimh."</span>
<lb n="125"/><span>Adeir Gaufridus:  "Is oiléan naomh-thorramhuil</span>
<lb n="126"/><span>Éirinn, beagnach coidh líonmhar ré reuluibh</span>
<lb n="127"/><span>neimhe."</span>
<lb n="128"/><span>Adeir Scotus:  "Is líonta Éirinn ré naoimh,</span>
<lb n="129"/><span>daoine roidh-ionghantacha."</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>Adeir Jonas Aba gur sháruidh Éire a ndísleacht</span>
<lb n="132"/><span>chreideamh a coimh-chríochuibh.  Baronius:</span>
<lb n="133"/><span>"Atá Éire seasmhach dílis a gcreideamh."  D.</span>
<lb n="134"/><span>Santars:  "Is fearr na Catoilicibh go mór fuireann</span>
<lb n="135"/><span>na críoche úd ná iomad tíorruíbh oile."  Flodoardus:</span>
<lb n="136"/><span>"Do sháruigh Éire a gcreideamh iomad</span>
<lb n="137"/><span>críochuibh comhfhogus."</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>Féach, a mhic mo chléibh:  is é Colum Naomhtha</span>
<lb n="140"/><span>na Cille agus a dhá fhear dheug compánach tug</span>
<lb n="141"/><span>creideamh do Albuin; Columbanus is a 12 fhear</span>
<lb n="142"/><span>compánach naomhtha ag teagasg san bhfhraingc;</span>
<lb n="143"/><span>Naomh Clement is a dhá fhear dhéag compánach</span>
<lb n="144"/><span>ag teagasg san Gheármáin; Naomh Baothán a</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="145"/><p><span>n-Iland; Naomh-Cheilén a bhfhrangconia;</span>
<lb n="146"/><span>Naomh Searbhán isna hOrcads; Naomh Brandán</span>
<lb n="147"/><span>'n-Oileánuibh an Fhortúin; Naomh Aodháin a</span>
<lb n="148"/><span>Nortumberland; Naomh Finneán a Marcia, a</span>
<lb n="149"/><span>Sasana; Naomh Albán a Loiréin; Naomh-Ghalamh</span>
<lb n="150"/><span>a Suisearland; Naomh Virghil a gCoirintia;</span>
<lb n="151"/><span>Naomh Cathol a tTorentum; etc.  Ná</span>
<lb n="152"/><span>déan ionghantas de so, a Thaidhg, óir aniu féin is</span>
<lb n="153"/><span>folus gur Éirionnach do shíol mBruin príomh-oide</span>
<lb n="154"/><span>foghluma do 1100 a gcathair Chaen a mBriotáin</span>
<lb n="155"/><span>na Fraingce.</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>Fo do choimeirge dhamh, a athair ionmhuin, is</span>
<lb n="158"/><span>mór solus tug tú dhamh ar fuireann na hÉireann.</span>
<lb n="159"/><span>A mhic, a mhíle urdeal oile bhéaruinn dhuit,</span>
<lb n="160"/><span>muna mbeith gurab roi-liosta é.</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>Níor liosta liom-sa bheith ag éisteacht ré do</span>
<lb n="163"/><span>fhuighle ag mola mo thíre, agus a athair chátuidh,</span>
<lb n="164"/><span>cionnas atá Éire suighte?</span>
<lb n="165"/><span>Albuin don taobh thuath, Sasana don taobh</span>
<lb n="166"/><span>shoir, an Fhraingc agus an Spáinn don taobh theas-shiar,</span>
<lb n="167"/><span>agus an Mhuir Mhór don taobh shíar, óir is í</span>
<lb n="168"/><span>fuinne na cruinne don taobh shíar.</span>
<lb n="169"/><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="170"/><span>'Na ceithre cóigibh, .i. Cóigeadh Chonnachta,</span>
<lb n="171"/><span>Cóigeadh Ula, Cóigeadh Laighean, agus Cóigeadh</span>
<lb n="172"/><span>Mumhan, ionna bhfhuil 31 chontaedhibh.</span>
<lb n="173"/><span>Abair a n-anamaibh, a bhfhad, a leithead, agus a</span>
<lb n="174"/><span>ríogh-phuirt, agus a dtús fad agas leithead:</span>
<lb n="175"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="176"/><p><span>Ag sin go hachuimir do aisge dhuit, do réir</span>
<lb n="177"/><span>cronuic Gall, contaethibh chóigidhibh Éireann.</span>
<lb n="178"/><span>Go deimhin, is mór an sásughadh tugais dhamh.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>Anois innis cia riaghaluigheas Éire?</span>
<lb n="181"/><span>Rígh Sasana; ó ghabháltas Gall san bhliadhuin</span>
<lb n="182"/><span>1172, ann aimsir an 2 Éinrigh, Rígh Sasana.</span>
<lb n="183"/><span>Créad as creideamh a nÉirinn?</span>
<lb n="184"/><span>Ó theacht Naomh Pádruic innte, san bhliadhuin</span>
<lb n="185"/><span>435, bu Cotoilicibh dílis íad go beith do Sheórsa</span>
<lb n="186"/><span>Brún (a Lunduin) ré hordughadh na Saxon 'na</span>
<lb n="187"/><span>áird-easbog a nÁtha Clíath; agus gí gur bhráthair</span>
<lb n="188"/><span>do Ord San Augustin é, is ris do tosuightheibh</span>
<lb n="189"/><span>eiriceacht, ag leagan pitiúiribh agus íomháighthibh</span>
<lb n="190"/><span>as Eagluisibh na críche agus na cathrach san bhlíadhuin</span>
<lb n="191"/><span>1551.  Ó tháinic sé go hÉirin bhí creideamh gach</span>
<lb n="192"/><span>aon do Ghalluibh do réir a ttoil féin.  Gidh eagh,</span>
<lb n="193"/><span>na Gaoidhil bhocht, atá a n-urmhór (faoi ain-ghreama</span>
<lb n="194"/><span>ábhal-mhór, 'na sclábhuibh d'éis a gcuid</span>
<lb n="195"/><span>don tsaoghul do challeamh) 'na gCatoilicibh.</span>
<lb n="196"/><span>Cá líon áird-easbuig agus easbuig a nÉirinn?</span>
<lb n="197"/><span>Dhá aird-easboguibh, ré hordughadh Phádruic</span>
<lb n="198"/><span>Naomhtha agus eagluisi na críche, go forneart Gall</span>
<lb n="199"/><span>san bhlíadhuin 1152; agus an sin, tré cheilg Gall,</span>
<lb n="200"/><span>do mheas, dá mbeith tobha uachtaráin Eagluis ag</span>
<lb n="201"/><span>an dá aird-easbog thuas, go raibhe a ríoghachta</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="202"/><p><span>féin caillte - uime sin, do bhrígh gurbh íad bu</span>
<lb n="203"/><span>treisi lámh, fuaireadair ón bPápa ceathra phailia,</span>
<lb n="204"/><span>a haon do Átha Cliath, a haon do Thuaim, a haon</span>
<lb n="205"/><span>do Chaisiol, agus a háon do Ard Mhacha (agus Ard</span>
<lb n="206"/><span>Mhacha, do réir an bhulla, in primatem super</span>
<lb n="207"/><span>alios D. kean), agus 30 easbuig ré hórdughadh 3 Eugenius,</span>
<lb n="208"/><span>Pápa.</span>
<lb n="209"/><span>Cá líon coláistidh a nÉirinn?</span>
<lb n="210"/><span>A haon a nÁtha Cliath, do-roinne do Mhainistir</span>
<lb n="211"/><span>na Naomh, ré ordughadh Bhainríghan Isebéala, agus</span>
<lb n="212"/><span>goirthear anois Coláiste na Tríonóide dhi.  Gidh</span>
<lb n="213"/><span>eagh, a n-aimsir Chatoiliceacht' ní raibhe Éire</span>
<lb n="214"/><span>uile acht 'na haon-choláiste eagna agus foghluma, mar</span>
<lb n="215"/><span>atá shúas; agus do mhair amhluigh go teacht Lochlonn</span>
<lb n="216"/><span>san gcríoch; óir ní hionann agus críochuibh oile</span>
<lb n="217"/><span>na hEuróipe agus na cruinne, níor mille reacht, bés,</span>
<lb n="218"/><span>ná teanga na nGaoidhil.  Agus is furas so do</span>
<lb n="219"/><span>thuigsin, óir an tan bhúidhigheas namhaid a</span>
<lb n="220"/><span>gcrích, milltear teanga na sean-fhóirne riú, agus</span>
<lb n="221"/><span>coingíd síos í, ionnus go mbáthuid a ndearmod í.</span>
<lb n="222"/><span>Níor deárna so a nÉirinn, óir níor bhúighidh</span>
<lb n="223"/><span>namhuid innte ó theacht Gaodhuil go teacht Lochlonn,</span>
<lb n="224"/><span>agus an teanga sin bhí ar ttús acu is cosmhuil</span>
<lb n="225"/><span>nach léigeadh a ndearmod í.  Agus tuille oile,</span>
<lb n="226"/><span>na leabhra do sgríobha roimhe teacht Lochlonn,</span>
<lb n="227"/><span>atáid féin, nó na mic-leabhair do scríobha asta,</span>
<lb n="228"/><span>ar marthuinn aniu.  Agus farais sin, cia clógh is</span>
<lb n="229"/><span>breaghadh áidhle ná clógh na Gaodhuldha?</span>
<lb n="230"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="231"/><p><span>Agus adeir an t-ilbhéarlach Mac Líath, réar</span>
<lb n="232"/><span>scríobha foclóir Gaodhuldha a Lunduin, 1707, agus</span>
<lb n="233"/><span>do choimheas í ré teanguibh seanda an domhuin</span>
<lb n="234"/><span>do réir an chroinn fhíge is luaghadh bhláthas agus</span>
<lb n="235"/><span>is luagha a miltear ris an tsioc gur mar sin do</span>
<lb n="236"/><span>éirghe do Ghréaguibh, Persianibh, Lainneonuibh,</span>
<lb n="237"/><span>etc., óir gach fóirne réar claoidhe a gcríochuibh</span>
<lb n="238"/><span>do mille a tteanguibh; agus adeir an Mac Liath</span>
<lb n="239"/><span>céadna go bhfhuil an Ghaodhulag codh-ársuidh,</span>
<lb n="240"/><span>nó níos artharsuidh nó an Ghréigis, do bhríogh</span>
<lb n="241"/><span>gurab ón Scítia táinig Gaodhul réar cuire an</span>
<lb n="242"/><span>teanga a n-eagair, agus gur atharsuidh Celtic na</span>
<lb n="243"/><span>Scítia nó an Ghréigis do réir admhála na cruinne.</span>
<lb n="244"/><span>Ag so mar adeir:  Scytarum gens semper antiquissima:</span>
<lb n="245"/><span>uaisle Scitia do ghnáth is atharsuidhe.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>Do léagh mé an Phaidir a cCeltic agus a nGaodhulach</span>
<lb n="248"/><span>agus is beag idir-dhealbhadh ettorra; agus adeir</span>
<lb n="249"/><span>Uathne Feadhmonn, Beacáire Generálta Galleagluis</span>
<lb n="250"/><span>Éireann a gContaé na Midhe san bhliadhuin</span>
<lb n="251"/><span>1723, gur chodhshamhuil féin an teanga Ghaodhuldha</span>
<lb n="252"/><span>ré seachtmhodh teanguibh oile agus go raibhe</span>
<lb n="253"/><span>iomad focail coimhionann ionnta.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Uime sin is cosmhuil, ós í an Ghaodhulg an</span>
<lb n="256"/><span>teanga is atharsuidh, go bhfuaireadair airleagtha</span>
<lb n="257"/><span>focail ón nGaodhulg; agus adeir Doctúir Céitinn (agá</span>
<lb n="258"/><span>raibhe an teanga Ghaodhuldha, agus do sgrúd Gaodhuil-ughdair)</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="259"/><p><span>gur aisg Francuibh ar Gaoidhil cuid</span>
<lb n="260"/><span>dá n-aois fóghluma do chur chugtha ré teagasg</span>
<lb n="261"/><span>reacht agus dlighe dóibh féin.  Do-roinne sin ré</span>
<lb n="262"/><span>Gaoidhil, agus ós sin a leith do fhan focail Ghaodhuldha</span>
<lb n="263"/><span>ag fuireann na Fraingce; agus teasbeánuid do</span>
<lb n="264"/><span>Ghaoidhil, de chuimhne na (maitheasa) sin, meas</span>
<lb n="265"/><span>urruim agus grádh:  is follus so ó líadhacht cuim agus</span>
<lb n="266"/><span>fóghluim, gan chostus, gheibh clanna Gaodhul</span>
<lb n="267"/><span>uatha.</span></p>
<lb n="268"/>
<lb n="269"/><p><span>Mo-nuar anois ní bhfhuil aon do uaislibh Gaoidhil-fhine</span>
<lb n="270"/><span>nach bhfhuil ag séana a tteanguibh, ag</span>
<lb n="271"/><span>reic a n-ainimionna agus mórdháil an Ghaodhuil</span>
<lb n="272"/><span>Ghlais agus fhine an Mhíle úd do thríall chuguinn ón</span>
<lb n="273"/><span>Spáinn faoi mhóir-scleó cródhacht', filídheacht', agus</span>
<lb n="274"/><span>foghluim.  Agus ar bhfhás dóibh bhí meas ar an</span>
<lb n="275"/><span>nGaodhulg, 'bhus agus thall, agus is gach ball, mar</span>
<lb n="276"/><span>theanga thíorramhuil líomhtha líonmhar bhríoghmhar</span>
<lb n="277"/><span>ghrinn ghasta bhlasta bhinn, agus sin ré</span>
<lb n="278"/><span>míltibh bliadhuin.  Gur thóig Dubh-Ghaill ceann</span>
<lb n="279"/><span>níor deárna malruid uirre ré file, bárd, aos dán,</span>
<lb n="280"/><span>léigh, draoi druithni, seanchaoi eadluighean,</span>
<lb n="281"/><span>breitheamh, sagart, ró-fhlaith, ná ríogh; óir is</span>
<lb n="282"/><span>í do labhair Pádruic Naomhtha agus a dhisciobail a'</span>
<lb n="283"/><span>síoladh an tsoiscéil a nInis Fáil na Ríogh.  As í</span>
<lb n="284"/><span>labhair Colum Naomhtha na Cille ag teagasg</span>
<lb n="285"/><span>fuirinn na hAlbonn; agus as í anallód teanga dhílis</span>
<lb n="286"/><span>oidighthibh foghlumadh íarshair Eórpa.</span>
<lb n="287"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="288"/><p><span>As so uile is inmheasta go roibhe sí fo mheas</span>
<lb n="289"/><span>mhór ag an rígh mar áon ris an sclábhuidh; agus</span>
<lb n="290"/><span>anois do réir an bhile as airde di, tráth ghearrthar</span>
<lb n="291"/><span>fo a bhun é, is uaithmhíalta troime a leagan go</span>
<lb n="292"/><span>mór nó an rosán bheag bhíos láimh ris a' ttalamh.</span>
<lb n="293"/><span>Do éirghe an riocht céadna do uaisle Gaoidhil</span>
<lb n="294"/><span>co maith rena tteangan.</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>Agus mar ba híad an cine Iúdaighe clann Dé</span>
<lb n="297"/><span>agus a mhuinntir féin, níor thocht leó, gur tuga leaga</span>
<lb n="298"/><span>an-mhór dhóibh nár tuga do dhrong ar bhioth</span>
<lb n="299"/><span>oile acht dona Gaodhuil amháin - as so is furas</span>
<lb n="300"/><span>a thoigsin nach bhfhuil san nEórpa (drong ...)</span>
<lb n="301"/><span>is ba hionnsa le Día ná na Gaoidhil, agus go bhfhuil</span>
<lb n="302"/><span>fós an grádh céadna aige dóibh tré nár thoiligh a</span>
<lb n="303"/><span>gcreideamh do bhátha amhuil mar do-rinigh risan</span>
<lb n="304"/><span>gcine Iúdaighe.  Óir d'imigh a gcreideamh agus a</span>
<lb n="305"/><span>ndúthchas uatha, agus gí gur imigh a ndúthchas ó</span>
<lb n="306"/><span>chlanna Gaodhuil, tá a gcreideamh ar marthuinn</span>
<lb n="307"/><span>acu.  Is dearbha so grádh Dé 'bheith dá gcabhrughadh,</span>
<lb n="308"/><span>dá ndíodion agus dá gcumhdach nísa mhó</span>
<lb n="309"/><span>ná cineadhuibh oile.  Uime so is féidir a rádh</span>
<lb n="310"/><span>riú gurab íad puball todhbha Dé íad.</span></p>
<lb n="311"/>
<lb n="312"/><p><span>Agus is beag é grádh an athar ar an tslat ré</span>
<lb n="313"/><span>ngreadann tóin an naoighin, óir tealge san tine fá</span>
<lb n="314"/><span>dheóigh é; agas Día mór na Glóire, do-dhéanamh</span>
<lb n="315"/><span>sin risan tslat bhorb so atá ris na cíantaibh</span>
<lb n="316"/><span>bliadhuin ag greada Gaoidhil.</span>
<lb n="317"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="318"/><p><span>Agus go bhfhaiceam Teamhair na Ríogh gan</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>alt ríabhach bhodach bhoicht</span>
<lb n="321"/><span>ag gearra goirt ar a druim,</span></p>
<lb n="322"/>
<lb n="323"/><p><span>agus clanna ríogh agus ro-flathuibh Gaodhuil san mbith</span>
<lb n="324"/><span>gcéadna do bhí a sinsear.  Agus go seasuid go</span>
<lb n="325"/><span>sin an teist do-bhir Maighistir Good orra, ag rádh,</span>
<lb n="326"/><span>agus é ag seóla scoile a Luimneach san bhliadhuin</span>
<lb n="327"/><span>1566:  Gens haec corpore valida & inprimis agilis,</span>
<lb n="328"/><span>animo forti & elato, ingenio acri bellicoso, vitae</span>
<lb n="329"/><span>prodiga, laboris, frigoris, et inediae patiens, hospitibus</span>
<lb n="330"/><span>perbenigna, amore constans, inimicis implacabilis,</span>
<lb n="331"/><span>credulitate levis, gloriae avida, contumeliae et</span>
<lb n="332"/><span>injuriae impatiens - "Ceine atá láidir a gcorp agus</span>
<lb n="333"/><span>lúthmhar, agá mbí inntinn fhortuil, ard-inntleachtach</span>
<lb n="334"/><span>géur cogamhuil, neamh-choigiollach a</span>
<lb n="335"/><span>mbeatha, fulang a saothar, a bhfhuachta, agus a</span>
<lb n="336"/><span>n-ocras, roidh-cheannsuighthe ré haoidhchibh,</span>
<lb n="337"/><span>buan-seasmhach a ngrádh, do-shásuighthe a bhfhaltanas,</span>
<lb n="338"/><span>so-chreidmheach, fonnmhar a gclú d'fhághail,</span>
<lb n="339"/><span>neamh-fhoídeach ar mhasla nó ar éagcóir</span>
<lb n="340"/><span>d'fhulann.</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>Agus arís, a Dhía Mhóir na Glóire, goir abhaile</span>
<lb n="343"/><span>chum dúthchais a sinnsir do chlann dhílis Ghaodhuldha</span>
<lb n="344"/><span>atá 'na ndíasacha fía agus 'na gcoirce fhíatháin</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="345"/><p><span>fo cheithre rannuibh na cruinne; agus eachtranuibh</span>
<lb n="346"/><span>atá ag ithe go súgach allus agus dleacht a ndíarsma</span>
<lb n="347"/><span>deireóil atá go fóill a ndáor-bhruid, tabhair luach</span>
<lb n="348"/><span>a gcroídhe, a ngníomha agus a mbriathar dhóibh -</span>
<lb n="349"/><span>ag sin go prap.  Amen.</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>BREATUIN.</span>
<lb n="352"/><span>Atá an fhairg' ar gach taobh do Bhreatuin,</span>
<lb n="353"/><span>acht amháin an taobh shoir, agus atá cloidh mór 84</span>
<lb n="354"/><span>míle ar fad ón abhuin Wie gusan abhuin Severn</span>
<lb n="355"/><span>théid san muir ag cathair Chester, do thóige ré</span>
<lb n="356"/><span>Offa, Rígh Mercia don taobh sin di, idir í féin agus</span>
<lb n="357"/><span>Sasana; agus a n-aimsir Haralt bu bás do Bhreathnach</span>
<lb n="358"/><span>arm do iomchar a ttaobh Shasana don chloidh</span>
<lb n="359"/><span>sin Offa, nó ciorrughadh na láimhe deisi dhe.</span></p>
<lb n="360"/>
<lb n="361"/><p><span>Is críoch shléibhteamhuil thruaillidhe charraigamhuil</span>
<lb n="362"/><span>í, ionna bhfhuil 36 páirc fhiadhaidh, 99</span>
<lb n="363"/><span>droithcid, 230 aibhne; a bpríomh-aibhne:  Dee</span>
<lb n="364"/><span>thosuigheas ag Rarduuar agus chailles í féin ag</span>
<lb n="365"/><span>Chester, ag ar marbha Edgar, Rígh Sasana, ré</span>
<lb n="366"/><span>móirsheisear min-ríogh; Vie, .i. Vaga, chailleas í</span>
<lb n="367"/><span>féin ag Chepston san abhuinn Severn; Convai</span>
<lb n="368"/><span>dhealbhas Denbigh agus Carnarvanshíre ó chéile;</span>
<lb n="369"/><span>Chedhidi roitheas trí Phembroc síar agus chailleas í</span>
<lb n="370"/><span>féin ag Melfort, an cuan is fearr san chríoch, agus ar</span>
<lb n="371"/><span>fheabhas chuanta na cruinne.</span>
<lb n="372"/></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="373"/><p><span>Is dílis dá chéile fuireann na críche so, agus fíall</span>
<lb n="374"/><span>do choigcrícheach, dá dhearbha a bheith cneasta.</span>
<lb n="375"/><span>Tá mórán Gaodhulg ionna gcanamhuin.  Tá 1016</span>
<lb n="376"/><span>porráistibh, 56 bailte marga, 41 coisleáin, agus 4</span>
<lb n="377"/><span>cathracha innte.  Bu haird-easbogóideacht Mevenia</span>
<lb n="378"/><span>gur hathruidhe, a n-aimsir Támha, go Briotain</span>
<lb n="379"/><span>na Fraingce an chathaoir sin.</span></p>
<lb n="380"/>
<lb n="381"/><p><span>Do fháistine sean-chailleach phiseógach don</span>
<lb n="382"/><span>Rígh Leolin go rachach ar marcuigheacht agus coróin</span>
<lb n="383"/><span>ar a chionn trí shráidibh Londuin, tréar bhuaireadh</span>
<lb n="384"/><span>fo imlibh Sasana, dá gheallamhuin dó féin a bheith</span>
<lb n="385"/><span>dá riaghalughadh do réir an fháistine; acht 'sinn</span>
<lb n="386"/><span>gconbhliocht sin do-rinne bráidhe dhe san bhliadhuin</span>
<lb n="387"/><span>1182, agus cuire cuaille ionna chloigeann agus coróin</span>
<lb n="388"/><span>phápéir air dá iomchar trí shráidibh Londuin, réar</span>
<lb n="389"/><span>críochnuigh ríoghacht Bhreatan.</span></p>
<lb n="390"/>
<lb n="391"/><p><span>Créad é fad agus leithead Bhreatain?</span>
<lb n="392"/><span>Timchioll 124 a fad, agus 100 míle a leithead.</span>
<lb n="393"/><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="394"/><span>'Na 12 chontae.  Ag so dhuit:</span>
<lb n="395"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="396"/><p><span>Agas deirthear 72 áitibh tásgamhla do bheith</span>
<lb n="397"/><span>san chríoch so agus is díobh sin na hespogóideacht',</span>
<lb n="398"/><span>Bangor, S. Davidh, Landaf, S. Asaph; agus is san</span>
<lb n="399"/><span>chríoch so fós atá tobar beannuighthe Naomh Úna,</span>
<lb n="400"/><span>ionna ndéantar iomad leighis ré míorbhuile.</span></p>
<lb n="401"/>
<lb n="402"/><p><span>Do bhí an chríoch so go haimsir an seachtughadh</span>
<lb n="403"/><span>Éinrigh fo a ríoghuibh féin, agus ós sin a leith fo</span>
<lb n="404"/><span>rígh Sasana.  Agus atáid do réir creideamh</span>
<lb n="405"/><span>Shasana, acht beagán beg Catoilicibh.  Do bhí</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="406"/><p><span>2100 manach a n-éinfeacht rannta 'na seacht</span>
<lb n="407"/><span>gceaptha, agus ceannfeadhna ar leith ar gach ceapth</span>
<lb n="408"/><span>díobh a mBangor (Beda Naomhtha, l.3, c.2,</span>
<lb n="409"/><span>De Ecc. Bri.).</span></p>
<lb n="410"/>
<lb n="411"/><p><span>SASANA.</span>
<lb n="412"/><span>Idir 14 c. 30 m. agus an 22 c. don fhaide, agus idir an 55 agus</span>
<lb n="413"/><span>55 c. 50 m. don tuath-leithne don chríoch so.  Albuinn</span>
<lb n="414"/><span>do' taobh thuath; a' mhuir Gheirmáinnech do' taobh</span>
<lb n="415"/><span>shoir; Caol-mhuir Chalais don taobh theas; a' Mhuir</span>
<lb n="416"/><span>Ghaodhulach agus a' Mhuir Sír don taobh shíar.</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>Créad é fad agus leithead na Briotaine Móire?</span>
<lb n="419"/><span>Timchioll 630 míle a fad, 280 a leithead.</span>
<lb n="420"/><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="421"/><span>'Na dhá ríoghachta, Sasana agus Albuin, faoi aonrígh</span>
<lb n="422"/><span>nó bainriaghan ó aimsir a' chéad Shéamus</span>
<lb n="423"/><span>mhac Mairghéite bainrian Albon, do dí-ceanna ré</span>
<lb n="424"/><span>bainriaghan Isebél.</span>
<lb n="425"/><span>Créad é fad agus leithead Sasana?</span>
<lb n="426"/><span>Timchioll 420 míle a fad, 280 a leithead.</span>
<lb n="427"/><span>Cad é gné áite í?</span>
<lb n="428"/><span>Oileán aéir-fhulláin, líonta do allach, do thorrthuibh,</span>
<lb n="429"/><span>do mhíonach, agus do armhar.</span>
<lb n="430"/><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="431"/><span>'Na 40 contae.  Ag so a n-ainim, a bhfhad, a</span>
<lb n="432"/><span>leithead agus a ríogh-phuirt:</span>
<lb n="433"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="434"/><p><span>Créad é creideamh Sasana?</span>
<lb n="435"/><span>Protestain; agus iomdha athrughadh creideamh</span>
<lb n="436"/><span>innte, ionnus gurab dodh-áirmhe íad, óir is líath</span>
<lb n="437"/><span>creideamh ná duine innte do bhrígh go mbíonn</span>
<lb n="438"/><span>iomad sort creideamh ag aon-duine amháin.  Dá</span>
<lb n="439"/><span>bhrígh sin ní labhram orra, acht gurab aon-chreideamh</span>
<lb n="440"/><span>dóibh a bheith 'na bProtestuin.</span>
<lb n="441"/><span>Cia shíolruigh an creideamh ar tús san chríoch</span>
<lb n="442"/><span>so?</span>
<lb n="443"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="444"/><p><span>Measuid cuid dona daoine gurab é Petar Apstol</span>
<lb n="445"/><span>(a n-aimsir Chlaudius Impir) do shíol ar tús innte</span>
<lb n="446"/><span>é.  'Na dhiaigh sin, a n-aimsir Lucius Rígh, ré</span>
<lb n="447"/><span>hordughadh an Phápa Eluterius, do theagasg na</span>
<lb n="448"/><span>Naoimh Fugasius agus Damianus innte.  Agus fá</span>
<lb n="449"/><span>dheóigh, do chuir an Pápa Naomhtha, Greaghoir,</span>
<lb n="450"/><span>Naomh Auguistín, manach, do sheóladh creideamh</span>
<lb n="451"/><span>innte.  Agus, do réir Bheíd airmhidneach, tug</span>
<lb n="452"/><span>Gaoidhil suilsi an chreideamh go ródh-líonmhar</span>
<lb n="453"/><span>dóibh, mar atá ionar labhairt ar Éirinn.</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>Cá líon dorus, fuinneóg, agus colamhna, bhí a</span>
<lb n="456"/><span>n-Eagluis Salisburi?</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>Do bhí dorus 'n-aghaidh na míosa, fuinneóg</span>
<lb n="459"/><span>'n-aghaidh na seachtmhaidne, agus colamhna 'n-aghaidh</span>
<lb n="460"/><span>gacha lae san mbliadhuin.  Agus atá sgeath</span>
<lb n="461"/><span>ar a ttig bláth ag 'ceathair ar maidin gach lá</span>
<lb n="462"/><span>Nodlach agus sheargas ag 'ceathair a ndiaigh meadhoin</span>
<lb n="463"/><span>laoi san mhainistir gcéadna, agus deirthear gurab</span>
<lb n="464"/><span>'na bhata i láimh Ioseph Aramatea Naomhtha do </span>
<lb n="465"/><span>bhí 'sgeach sin ar tús, agus gur sáthadh san úir í, agus</span>
<lb n="466"/><span>gur fhás 'na crann.</span></p>
<lb n="467"/>
<lb n="468"/><p><span>Nachar tóige múir láidir (ré hordughadh an</span>
<lb n="469"/><span>Impir Severus) ó Chairlile gusan abhuinn Tín, ar</span>
<lb n="470"/><span>a raibhe, a gcionn gacha míle, coisleán daingean,</span>
<lb n="471"/><span>agus fiodán práis ó choisleán go coisleán, ionnas go</span>
<lb n="472"/><span>gcluine na coisleadháin a chéile dá gcuireach</span>
<lb n="473"/><span>Albonuigh agus Pictigh riompa buaireadh do chur</span>
<lb n="474"/><span>orra?</span>
<lb n="475"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="476"/><p><span>Do tóige; agus sin a n-aghaidh na Scuit agus na</span>
<lb n="477"/><span>Cruinneigh roimh-ráidhte.</span>
<lb n="478"/><span>An bhfhuil iostus maith a Sasana?</span>
<lb n="479"/><span>Ó!  atá; agus féach mar adeir an file Laidhneonta</span>
<lb n="480"/><span>ria:</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="483"/><span>'S líonta d'olan 's d'aibhne Sacsa,</span>
<lb n="484"/><span>do mhnáibh deasa, droithchead, sléibhte,</span>
<lb n="485"/><span>'s do eagluisibh aoibhinn iomdha,</span>
<lb n="486"/><span>d'aol-thoruibh is do choilltibh géug-ghlas;</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>Do mhoighubh cumhra fionn-sgathach,</span>
<lb n="489"/><span>do ríogh-phuirt árda fhíor-áille,</span>
<lb n="490"/><span>gárrthuidh is gríanán gaois-ghreanta:</span>
<lb n="491"/><span>samhuil Thíber Tems gan áireamh.</span></p>
<lb n="492"/>
<lb n="493"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="494"/><span>Cá líon aibhne san chríoch so?</span>
<lb n="495"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="496"/><p><span>857 droichead atá ar 325 abhuinn innte, agus is é</span>
<lb n="497"/><span>droichead Londuin (ar a bhfhuil 19 súile) an</span>
<lb n="498"/><span>droichead is saibhre san gcruinne.</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>Créad é áirde an chloiceach do tóige ré Eteldred,</span>
<lb n="501"/><span>Rígh Kent, ar láithreach Dhurtuith Dhíana?</span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>534 troich.</span></p>
<lb n="504"/>
<lb n="505"/><p><span>Créad fár tuga an tittidl Venerabilis nó airmhidneach</span>
<lb n="506"/><span>do Bhéda?</span>
<lb n="507"/><span>Do réir D. Pet. Heilin, ar mbeith don naomh</span>
<lb n="508"/><span>sin dall do threóruigh a ghiolla é go hionad ionna</span>
<lb n="509"/><span>raibhe iomad cloch chum a ndearna seanmóir.</span>
<lb n="510"/><span>Do chríochnuigh ré "Glóir don Athair agus don</span>
<lb n="511"/><span>Mhac, etc.," dar fhreagair na clocha:  Amen, Amen,</span>
<lb n="512"/><span>venerabilis Beda.  Tuile oile ris sin do scríobh</span>
<lb n="513"/><span>manach, ar tomba Bhéda:  Hic sunt in fossa</span>
<lb n="514"/><span>Bedae - ossa, agus do fuair venerabilis idir Bhéda agus</span>
<lb n="515"/><span>ossa arna mhárach.</span></p>
<lb n="516"/>
<lb n="517"/><p><span>Créad ó bhfhuair an chríoch so Briotáin mar</span>
<lb n="518"/><span>ainim?</span></p>
<lb n="519"/>
<lb n="520"/><p><span>Ó Bhriotain mac Neimhiodh do díbre a hÉirinn</span>
<lb n="521"/><span>ré Fomhurchuibh ó Africa, do shliocht Cham</span>
<lb n="522"/><span>Cholluighthe, do réir Cormuic Naomhtha mhic</span>
<lb n="523"/><span>Cuileanán ionna Chronic, agus is dá shliocht (do</span>
<lb n="524"/><span>réir an fhoclóir Laidne Tomasius) na Brigantes, .i.</span>
<lb n="525"/><span>Yeorcsír, Lancasír, Ricmonsír, Durham, Cumberland,</span>
<lb n="526"/><span>Westmorland, Nortumberland, agus as sin go</span>
<lb n="527"/><span>Dún Éadan, .i. Edinburugh:  D. Pe. Heilin; agus ris sin</span>
<lb n="528"/><span>adeir gurab ós na Druides (drong d'Éireanchuibh)</span>
<lb n="529"/><span>fuair Galia, .i. an Fhraingc, foghluim.  Agus dá</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="530"/><p><span>dhearbha sin adeir D. Kotin go bhfhuil ó shoin</span>
<lb n="531"/><span>a leith iomad focuil Gaodhulach ar bunughas 'na</span>
<lb n="532"/><span>gcanamhuin.</span></p>
<lb n="533"/>
<lb n="534"/><p><span>Cá líon ríoghubh do shliocht Bhriotain do bhí</span>
<lb n="535"/><span>san chríoch so?</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>68; agus do rígheadair go teacht Romhánchuibh</span>
<lb n="538"/><span>innte, san bhliadhuin 400.  Ar mbeith don proconsul</span>
<lb n="539"/><span>Aetius agus an t-arm Romhánach ag cabhrughadh</span>
<lb n="540"/><span>na Fraingce, do aisg Briotainibh cabhair</span>
<lb n="541"/><span>Aldroneus Rígh Amorica, .i. Normandia, réar</span>
<lb n="542"/><span>bhuaghaidear 'n-aghadh Scuit agus Cruinneadh agus do</span>
<lb n="543"/><span>rígheadair Constantín, dearbhráthair Aldroneus,</span>
<lb n="544"/><span>do shliocht Bhriotain 'na rígh, agus do bhí 16 ríogh</span>
<lb n="545"/><span>ar Sasana dá shliocht 'na dhiaigh, gur ghabh</span>
<lb n="546"/><span>Sasana ón Ghearmáin urlamhas na críche, agá</span>
<lb n="547"/><span>roinn 'na seacht ríoghachtuibh.</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>Cia huair do ghabh Lochlonna, mar mhadhm</span>
<lb n="550"/><span>sléibhe ruadh-tuile, neart na críche si?</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>San bhliadhuin 800, a n-aimsir Egbert, agus do</span>
<lb n="553"/><span>chuireadair 10,000 punta do chíoscháin ar Eteldred</span>
<lb n="554"/><span>Rígh Sasana san bhliadhuin 978; agus ba héigin a</span>
<lb n="555"/><span>íoc gacha bliadhuin, agus fá dheóigh gur harduigh an</span>
<lb n="556"/><span>bhóraimhe sin go 48,000 punta gacha bliadhuin.</span>
<lb n="557"/><span>Do chuir so go ro-mhór ar an rígh tréar scríobh</span>
<lb n="558"/><span>chum a íocaighthibh a rádh riú a mbuanna féin</span>
<lb n="559"/><span>uile do mharbha, an ní do-roinne a bhfhéil S.</span>
<lb n="560"/><span>Bricies, an 12 lá do November, san bhliadhuin</span>
<lb n="561"/><span>1012, tréarbh éigin dó féin teitheamh go Normandia;</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="562"/><p><span>agus do ghabh Rígh Lochlonn (agá raibhe 350</span>
<lb n="563"/><span>long san eachtra sin) urlamhas na críche, ré móirthíránacht;</span>
<lb n="564"/><span>agus do ríghtheadh Canutus mhac Suaine</span>
<lb n="565"/><span>a mhac 'na rígh san bhliadhuin 1017, agus a mhac</span>
<lb n="566"/><span>sin arís san bhliadhuin 1041, darbh ainim Canut</span>
<lb n="567"/><span>Cruadh-dhálach, agus d'éis a bháis do scriosa Lochlonna</span>
<lb n="568"/><span>(do bhí 255 bliadhuin ann an-fhlaitheas), agus</span>
<lb n="569"/><span>do hornuigh Éaduirt an Confesor, sóisear clainne</span>
<lb n="570"/><span>Eteldred, 'na rí, agus is é tug reacht agus dlighe choitchionn</span>
<lb n="571"/><span>dhúinn, .i. Magna Charta.</span></p>
<lb n="572"/>
<lb n="573"/><p><span>An bhfhuair an rígh so dó féin agus dá shliocht</span>
<lb n="574"/><span>dleacht leigheas an tinnis dá ngoirthear King's</span>
<lb n="575"/><span>Evil?</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>Do fuair; agus atá na buadha céadhna ó shoin a</span>
<lb n="578"/><span>leith ag Rígh Sasana, más oighre dílis é.</span>
<lb n="579"/><span>An é an Pápa tug an beannughadh sin dóibh?</span>
<lb n="580"/><span>Is é.</span>
<lb n="581"/><span>Nacha raibh do nós a Sasana ré rinn Lochlonna,</span>
<lb n="582"/><span>an tan d'íbheach duine deoch go ngearra Lochlonnach</span>
<lb n="583"/><span>a scórnach?</span></p>
<lb n="584"/>
<lb n="585"/><p><span>Do bhí; agus is uime sin do ba héigin do fhear</span>
<lb n="586"/><span>ibhe na dithe bannuigh d'fhagháil go nach marbhthaoi</span>
<lb n="587"/><span>é.  Gur len an sean-fhocal I'll pledg you,</span>
<lb n="588"/><span>.i. rachad do bhannuigh dhuit.</span>
<lb n="589"/><span>An ré Uiliam Conq. do marbha Haralt mhac</span>
<lb n="590"/><span>Goduin mhic Éamuin Taobh-íaruin, dá ndearna</span>
<lb n="591"/><span>rígh san bhliadhuin 1066, sinnsear chloinne</span>
<lb n="592"/><span>Eteldred rígh?</span>
<lb n="593"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="594"/><p><span>Is eadh; agus do ghabh ceannas na críche ar féin</span>
<lb n="595"/><span>mar oidhre ar Rígh Éduirt an Conf. ó bhfhúir</span>
<lb n="596"/><span>ionna thiomna í, amhuil mar adubhairt féin.</span></p>
<lb n="597"/>
<lb n="598"/><p><span>Créad é féin, an dara Énrigh rígh?</span>
<lb n="599"/><span>Atá, mac do Ghofruidh, iarla Anjou agus Tuirin,</span>
<lb n="600"/><span>etc., ris an mbain-impir Maud, inghean an chéad</span>
<lb n="601"/><span>Énrigh agus a mhná Maud, inghean Mhalcolm, Rígh</span>
<lb n="602"/><span>Albon, agus Mhairghéide, dearbhshiúr Edgart Etelinge</span>
<lb n="603"/><span>do shliocht Sacson.</span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>Cia hí a bhean?</span>
<lb n="606"/><span>Eilinóra, ré a bhfhuair oíreachta Acutain, Guin</span>
<lb n="607"/><span>agus Pictou.  Is é an rígh so ghabh urlamhas Éireann</span>
<lb n="608"/><span>do Ghalluibh ar tús; agus do bhí a shliocht an'</span>
<lb n="609"/><span>oighreachta gusan 4 Éinrigh, oidhre Lancastar;</span>
<lb n="610"/><span>agus do bhí dhá Éinrigh ag ríghe dá shliocht sin gusan</span>
<lb n="611"/><span>bhliadhuin 1461, ionnar ghabh Éaduirt íarla March,</span>
<lb n="612"/><span>mhac Riostard, mhic Riostard D. o' York, mhic</span>
<lb n="613"/><span>Éamuinn o' Langlei, an 4 mac don 3 Éaduirt,</span>
<lb n="614"/><span>ríghe.</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>Dob í Anna inghean Ruaidhrigh mhic Ruaidhrigh</span>
<lb n="617"/><span>Mortimer, iarla March (agá raibhe Philipia, oighre</span>
<lb n="618"/><span>agus inghean Lionel diúice Chlarence, .i. an dara mac</span>
<lb n="619"/><span>don 3 Éaduirt, pósta), bean Riostard D. O. York.</span>
<lb n="620"/><span>Agus is san bhliadhuin 1482 do ríghe Éinrigh,</span>
<lb n="621"/><span>iarla Richmond (oidhre Lancastar do thaobh a</span>
<lb n="622"/><span>mháthar, Mairghréad, inghean tSeóin mhic Seóin,</span>
<lb n="623"/><span>diúice ó Summerset, mic Eóin a Gaunt, diúic a</span>
<lb n="624"/><span>Lancaster):  dob í a chéile inghean agus oidhre an</span>
<lb n="625"/><span>4 Éaduirt.  Do bhí a ghaol do fhuil ríoghdha</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="626"/><p><span>Bhriotáineach ó bheith 'na mhac ag Éadhmond</span>
<lb n="627"/><span>Tuder, iarla Richmond, mac Even do shliocht</span>
<lb n="628"/><span>Chadualadar, rígh déigheanach do Bhriotáinibh,</span>
<lb n="629"/><span>agus Catarína, baintreabhach an 5 Éinrigh.</span></p>
<lb n="630"/>
<lb n="631"/><p><span>Cia ham do ríghe a mhac, .i. an 8 Éinrigh?</span>
<lb n="632"/><span>San bhliadhuin 1509.  Agus do feara 17 gcathadh</span>
<lb n="633"/><span>idir an dá thoigh, York agus Lancastar, ionna rae,</span>
<lb n="634"/><span>ionnar marbha 8 ríoghuibh, 7 bprionnsuighthibh,</span>
<lb n="635"/><span>40 diúicighthibh, marcuis agus iarluighthibh, 200,000</span>
<lb n="636"/><span>fear cródha gaisgeamhuil, gan tráchta ar bharúin</span>
<lb n="637"/><span>ná uaislibh oile.</span></p>
<lb n="638"/>
<lb n="639"/><p><span>An don 8 Éinrigh tug an Pápa, an titteal</span>
<lb n="640"/><span>Cosnuightheóir an Chreideamh?</span>
<lb n="641"/><span>Is dó; tré mar do scríobh a n-aghaidh Lútéir.</span>
<lb n="642"/><span>Agus 'na dhiaigh sin do shéan uachtaránacht an</span>
<lb n="643"/><span>Phápa tré nár cheaduigh dhó a bhean phósta,</span>
<lb n="644"/><span>inghean Rígh na Spáinne, 'chuir uaidh, ionnas</span>
<lb n="645"/><span>go bhfhuithe oidhre mhic ré mnaoi oile, óir ní</span>
<lb n="646"/><span>raibhe ría-si aige acht aoin-ghin ingheana darbh</span>
<lb n="647"/><span>ainim Máire Tuder.  Do chuir an rígh a chéile</span>
<lb n="648"/><span>cumuin uaidh, agus do phós sé bean ar a bhfuair</span>
<lb n="649"/><span>oighre mic agus inghine, .i. Éduirt agus Isebél, d'imigh</span>
<lb n="650"/><span>gan sliocht.</span></p>
<lb n="651"/>
<lb n="652"/><p><span>An í Máire Stuart, inghin tSéamuis mhic</span>
<lb n="653"/><span>Shéamuis rígh Alban (agá raibhe Mairghréad</span>
<lb n="654"/><span>inghean is sine ag an 7 Éinrigh), d'éis príosúntacht'</span>
<lb n="655"/><span>20 bliadhuin, do dí-cheanna ré Bainriaghan Isebél?</span></p>
<lb n="656"/>
<lb n="657"/><p><span>Is í; agus do phós an Mhairghéad tuas (ar mbeith</span>
<lb n="658"/><span>'na baintreabhach dí), Archembald Dughlas ar a</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="659"/><p><span>bhfhuair inghean darb ainim Mairghéad, bean</span>
<lb n="660"/><span>Mhaitiú iarla Lenox (nó Leamhna), athair Éinrigh,</span>
<lb n="661"/><span>Tighearna Darnli, athair an chéad Shéamus do</span>
<lb n="662"/><span>ríghe san bhliadhuin 1603.</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>Cia ham do ríghe an 3 Éaduirt, do shliocht an</span>
<lb n="665"/><span>dara Éinrigh, réar gabha urlamhas Cailis na</span>
<lb n="666"/><span>Fraingce agus iomad daingneach oile?</span>
<lb n="667"/><span>San bhliadhuin 1327; agus do bhuadhuigh ar</span>
<lb n="668"/><span>Albuin agus do-rine tighearna dhe féin ar Bhreatuin.</span>
<lb n="669"/><span>Ar sheas Breathnuidh go tréan 'na aghaidh?</span>
<lb n="670"/><span>Do sheas, acht dochum buadha iomlán do</span>
<lb n="671"/><span>bhreith orra, do chruinigh a n-aon-láthair íad,</span>
<lb n="672"/><span>agá rádh riú, dá ttoilidís, go ttiubhra féin governéir</span>
<lb n="673"/><span>dóibh ag nach raibhe focal acht Breathnuis 'na</span>
<lb n="674"/><span>phluic agus go raibhe coidh-ionnruic ré leanbh ionna</span>
<lb n="675"/><span>bheatha.</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p><span>"Ag sin ar n-aisge," ar iad, ag meanughadh</span>
<lb n="678"/><span>dísleacht' dó.</span>
<lb n="679"/><span>Do bhí an bhainriaghan a gCanarbhan, 'na</span>
<lb n="680"/><span>luighe seóil an tan soin, agus ag tabhairt an naoidhin</span>
<lb n="681"/><span>'na láthar, agá thoirbhiort dóibh, dubhairt riú:</span>
<lb n="682"/><span>"So bhur ngovernér agas bhur bprionnsa."</span>
<lb n="683"/><span>Agus ag sin dhuit, a Thaidhg, mar fuair oidhre</span>
<lb n="684"/><span>Sasana tittiol Prionnsa na bPriotuin.</span>
<lb n="685"/><span>Adeirthear gurab míodh-ádhbhar do Shasana a</span>
<lb n="686"/><span>riaghalughadh ré áon ag a mbí H a ttosach, ná</span>
<lb n="687"/><span>'na litir shealbhuidh, a anama, nó is rodh-ádhbhar</span>
<lb n="688"/><span>é; óir is ré Humber tuga na Huns go Sasana;</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="689"/><p><span>gurab tré Heléna do ghreamuidh Romhánchuibh a</span>
<lb n="690"/><span>seilbh; gurab íad taoisi Saxonuibh do ghabháil</span>
<lb n="691"/><span>Hingistus agus Horsus; Hungar agus Huba tug Lochlonnuibh</span>
<lb n="692"/><span>innte; gur críochnuigh ríoghacht Saxson</span>
<lb n="693"/><span>innte ré linn Haralt; gurab iomdha coga fuilteach</span>
<lb n="694"/><span>tug na Héinrighibh, agus gurab san ochtugh Héinri</span>
<lb n="695"/><span>táinig gach uile thiobuiste a gcreideamh agus a staid</span>
<lb n="696"/><span>na críche agus gur ghabh Albunuidh ríghe na críche</span>
<lb n="697"/><span>orra féin.  Agus do bhí an litir so míodh-ádhbhar</span>
<lb n="698"/><span>don Traoi, óir do scrios Hercules í, agus is tré Hesione</span>
<lb n="699"/><span>agus éigniughadh Helín ón nGréig do léir-scriosa í, go</span>
<lb n="700"/><span>nachar fága cloch ar mhuin cloiche innte.</span></p>
<lb n="701"/>
<lb n="702"/><p><span>Agus tugthar fo ndeara gurab Philip mac</span>
<lb n="703"/><span>Pardicas, athair Alastruin uaibhruidh, thosuigh</span>
<lb n="704"/><span>Impireacht Gréguidh, agus Philip athair Pherseus</span>
<lb n="705"/><span>chríochnuidh í; gurab Agustús céid-impir agus impir</span>
<lb n="706"/><span>déigheanach na Rómha; gurab é Darius mac</span>
<lb n="707"/><span>Histaspes thosuigh impireacht Phersia, agus Darius</span>
<lb n="708"/><span>mhac Atsamis do chríochnuigh í.  Is ré Conn Mór</span>
<lb n="709"/><span>mhac Heléna Naomhtha, ar mbeith do Ghreghóir</span>
<lb n="710"/><span>'na phatriarc innte, do tóige cathair Chonstantinoble,</span>
<lb n="711"/><span>agus do caille í ré linn Coinn oile mhic Heléna</span>
<lb n="712"/><span>agus Greaghóire.</span></p>
<lb n="713"/>
<lb n="714"/><p><span>ALBUIN.</span>
<lb n="715"/><span>Cionnas atá Albuin suighte?</span>
<lb n="716"/><span>Idir an 13 c. 30 m. agus an 17 c. 50 m. don fhaide,</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="717"/><p><span>agus idir an 55 c. agus an 59 c. don tuath-leithne.  An</span>
<lb n="718"/><span>Mhuir Thuath don taobh thuath, an Mhuir Gheirmáineach</span>
<lb n="719"/><span>don taobh shoir, Sasana don taobh sheas,</span>
<lb n="720"/><span>an Mhuir Ghaodhulach agus an Mhuir Shíar don taobh</span>
<lb n="721"/><span>shíar.  Agus is ro-chaol cumhghann a n-iomad</span>
<lb n="722"/><span>áitibh í.</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>Créad é fad agus leithead Albon?</span>
<lb n="725"/><span>Timchioll 250 míle a fad agus 180 a leithead.</span>
<lb n="726"/><span>Cad í an ghnéith tíre í?</span>
<lb n="727"/><span>Tír ghleinteach choilteach shlébheamhuil lom</span>
<lb n="728"/><span>chraigeamhuil, faoi fhuireann chródha ársuidh,</span>
<lb n="729"/><span>fhoghluma ionna slighe féin.</span>
<lb n="730"/><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="731"/><span>Ionna dhá gcuid, ísiol agus árd, ionna bhfuil 39</span>
<lb n="732"/><span>gconntaedhibh; agus ag so don rann árd gacha</span>
<lb n="733"/><span>contae:</span>
<lb n="734"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="735"/><p><span>An í Edinburagh nó Dún Éidin cean-chathair</span>
<lb n="736"/><span>na ríoghachta?</span>
<lb n="737"/><span>Is í; agus atá coláiste innte féin, a n-Aberdeen,</span>
<lb n="738"/><span>a Glascou, agus a S. Andreu, an Catedral.</span>
<lb n="739"/><span>Cionnus riaghaluighthear Albuin?</span>
<lb n="740"/><span>Ón bhliadhuin 1602 dar ghabh a ríogh ceannas</span>
<lb n="741"/><span>Shasana, faoi a chumhachta atá sí.</span>
<lb n="742"/><span>Créad is creideamh dóibh?</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>Ó síola an creideamh inte ré hordughadh na</span>
<lb n="745"/><span>bPápuidh naomhtha Victor agus Celestinus, do chuir</span>
<lb n="746"/><span>'na dhiagh sin Paladius Easbog dá tteagasg, bu</span>
<lb n="747"/><span>Catoilicibh iad; agus is é comhorba Choluim Chille,</span>
<lb n="748"/><span>Aba Aoi, príomhfháigh na ríoghachta anallód.</span>
<lb n="749"/><span>Acht ré hórdughadh an Phápa, an 4 Sicstus, tá</span>
<lb n="750"/><span>dá aird-easbuigóideacht innte, .i. S. Andreu</span>
<lb n="751"/><span>(príomhfáidh) agus Glascou, agus 11 easbog déag fútha</span>
<lb n="752"/><span>sin.  Anois Prespiterians a n-urmhór.</span>
<lb n="753"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="754"/><p><span>Galavoi:  atá an chríoch fhonn-thruaillighthe</span>
<lb n="755"/><span>si fuidhisna trí cineadhacha so, beagnach:</span>
<lb n="756"/><span>Mac Aodha, .i. MagGies, Mac an Ula, .i. MacUilteagh,</span>
<lb n="757"/><span>agus Ó Gnímh, .i. O Gnew.  Agus is é suathantas</span>
<lb n="758"/><span>Mac Aodh trí badhbha ar roinn saighde,</span>
<lb n="759"/><span>cró-lámh agus daigéur, ceann culluidh a bhfásach.</span></p>
<lb n="760"/>
<lb n="761"/><p><span>Loch Lemhna 24 míle Sasanach ionna thimchiolla</span>
<lb n="762"/><span>ionna bhfuil 30 innsibh.</span>
<lb n="763"/><span>Loch Mhiorton agá bhfuil cuid di téachta san</span>
<lb n="764"/><span>ngeimhre agus an chuid oile gan oíre uirre.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>Is ó Éirinn chuaidh Cruinneachuibh, .i. Pictibh,</span>
<lb n="767"/><span>don chríoch, agus 'na dhiaigh sin Fearghus Mór</span>
<lb n="768"/><span>mhac Earca, taoiseach Dál Riada, réar gabha</span>
<lb n="769"/><span>agas ar sealbha áird-iathibh na críche; agus is dá</span>
<lb n="770"/><span>shliocht ríoghuidh na Bpriotainne aniu; agus adubhairt</span>
<lb n="771"/><span>Séarlus Rígh Sasana ionna cheileabhra reis</span>
<lb n="772"/><span>an bPearliament, san bhliadhuin 1607, dá mórchlú,</span>
<lb n="773"/><span>mór-onóir agus deagh-fhortún, nár claoidhe</span>
<lb n="774"/><span>aríamh íad; agus is follus don chruinne gur fuireann</span>
<lb n="775"/><span>chródha lucht na críche si.</span></p>
<lb n="776"/>
<lb n="777"/><p><span>OILÉNUIBH NA BRÍOTAINE MÓIRE.</span>
<lb n="778"/><span>Abair ní éigin ar oilénuibh na Briotaine Móire.</span>
<lb n="779"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="780"/><p><span>Is a n-oilén Aoi do shuigh Colum Cille a chathaoir</span>
<lb n="781"/><span>Aba ón choinniol-bhátha (gan Éirinn d'fhaicsin dá</span>
<lb n="782"/><span>shúile) cuire air.</span>
<lb n="783"/><span>Goirtear Pomonia do Mainland.</span></p>
<lb n="784"/>
<lb n="785"/><p><span>HOLLOND.</span></p>
<lb n="786"/>
<lb n="787"/><p><span>Idir an 24 céim 30 m. atá Hollond suighte agus an 28. 30 m.</span>
<lb n="788"/><span>don fhaide, agus idir an 50 c. 30 m. agus an 53 c. 45 m. don</span>
<lb n="789"/><span>tuath-leithne.</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>Cionnas atá Holland suighte?</span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>An fhairge thuath don taobh thuath, Vestfalia</span>
<lb n="794"/><span>don taobh shoir, Brabant agus Flondreas don taobh</span>
<lb n="795"/><span>theas agus an Mhuir Gheirmáinneach don taobh</span>
<lb n="796"/><span>shíar.  Agus is é a fad 180 míle, agus 117 a leithead.</span>
<lb n="797"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="798"/><p><span>Cá gné tíre í?</span>
<lb n="799"/><span>Fonn gan arbhar, lán aibhneacha agus uisgeadha</span>
<lb n="800"/><span>míodh-fulláin, gí go ngoirtear eagart na cruinne</span>
<lb n="801"/><span>dhi, ó stór seacht mbliadhna do arbhar do ghnáth</span>
<lb n="802"/><span>do bheith innte.</span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="805"/><span>'Na seacht gcóigidhibh, agus ag so dhuit go hachumair:</span></p>
<lb n="806"/>
<lb n="807"/><p><span>Aga so seacht n-oiléinibh Sealand, agus sé oilénuibh</span>
<lb n="808"/><span>oile Holond:</span>
<lb n="809"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="810"/><p><span>Cionnas riaghaluidhear Holand?</span>
<lb n="811"/><span>'Na puibligheacht ón bhliadhuin 1581, ionnar</span>
<lb n="812"/><span>thréig sí umhlughadh don Spáinn; agus bu Catoilicibh</span>
<lb n="813"/><span>iad an tan soin; gidh eagh, ó shoin a leith, lorg</span>
<lb n="814"/><span>Chalbhín leanuid na huachtaráin, agus toilidhid na</span>
<lb n="815"/><span>huile chreideamh 'na measg.  Do bhí 5 easbuig</span>
<lb n="816"/><span>faoi árd-easbog Utrecht an tan bu Catoilicibh íad,</span>
<lb n="817"/><span>agus anois níl aon acu.  Atá cóig coláistibh inte, agus</span>
<lb n="818"/><span>is iomdha saidhbhir innte, agus na bailte is deise isinn</span>
<lb n="819"/><span>domhan, agus go háiridhe 80 bailtibh díobh.</span></p>
<lb n="820"/>
<lb n="821"/><p><span>Dá seasamh duine ar chloiceach Gharcum créad</span>
<lb n="822"/><span>do dhearcach ionna thimchioll?</span>
<lb n="823"/><span>Iomad moigh féar-uaine agus 22 daingean an-láidir.</span>
<lb n="824"/><span>Créad é suainteas Holond?</span>
<lb n="825"/><span>Leóghan is seacht ngaethibh 'na chráig ris a</span>
<lb n="826"/><span>scríbhinn so:  Concordia res parvae crescunt,</span>
<lb n="827"/><span>discordia vero maximae dilabuntur.</span>
<lb n="828"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="829"/><p><span>Ar frídhe maighdean mhara 'bhfhogas do Edom</span>
<lb n="830"/><span>san bhliadhuin 1430?</span></p>
<lb n="831"/>
<lb n="832"/><p><span>Do frídhe, ag Purmerend; agus do nith agus do ghlan</span>
<lb n="833"/><span>na cailínidh do fuair í, ag cur éadach uirre; agus gí</span>
<lb n="834"/><span>nach raibhe caint ná éisteacht aice do fhoghluim</span>
<lb n="835"/><span>sníomh agus cárdáil uatha, agus do chromadh ré a cionn</span>
<lb n="836"/><span>an tan tífeach céus; agus do mhair ag ithe agus ag ól</span>
<lb n="837"/><span>agus ag obair 'na measg ar feadh dreimsi, agus a dúl</span>
<lb n="838"/><span>do ghnáth ealóghadh uatha don mhuir.</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>Ionn a gcathair Harlem san chríoch cuire an</span>
<lb n="841"/><span>chéad leabhar a gclógh?</span>
<lb n="842"/><span>Is eadh; ré Labhrás Coster, .i. Ofigidh</span>
<lb n="843"/><span>Thuili.</span></p>
<lb n="844"/>
<lb n="845"/><p><span>Agus a gcathair Laiden, .i. Lugdunum Batavorum,</span>
<lb n="846"/><span>atá pictiúr Lucáis a Laiden, air ar thairg</span>
<lb n="847"/><span>an t-Impir Rodolf a fholach do ór, .i. pécuidh,</span>
<lb n="848"/><span>ar lá an bhreitheamhnuis codh-nadúrra sin do</span>
<lb n="849"/><span>bheith rianuighthe ann.</span></p>
<lb n="850"/>
<lb n="851"/><p><span>Agus is annsa gcathair si bhí an táiliúir Joan</span>
<lb n="852"/><span>a Laidin, prímh-rígh Anabaptis (mar adubhairt</span>
<lb n="853"/><span>féin) san chríoch so.  Ba gnáth ar a chionn a</span>
<lb n="854"/><span>measg a thréatúiri coróin óir, agus beirt bhuachall ar</span>
<lb n="855"/><span>gach taobh dhe, claidhiomh ag aon díobh agus</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="856"/><p><span>Bíobladh ag duine oile, agus gibé nach n-adhrach ar</span>
<lb n="857"/><span>an modh sin é féin cuirfidh chum báis é, mar</span>
<lb n="858"/><span>do-rinnigh ré aon dá 14 mnáibh do bhí a n-éinfeacht</span>
<lb n="859"/><span>aige.</span></p>
<lb n="860"/>
<lb n="861"/><p><span>Losdun:  baile beag ionnar tóige mainistir</span>
<lb n="862"/><span>mhná riaghalta ré Mairghréad Contaois Holond,</span>
<lb n="863"/><span>Máthair Mactilde, agá raibhe 365 gin cloinne a</span>
<lb n="864"/><span>n-éinfheacht, do baiste ré Asbog Útrect, Oto, do</span>
<lb n="865"/><span>bhaist Eóin agus Isebél orra uile, iomad ingheana</span>
<lb n="866"/><span>prionsuigh agus daoine cumhachta, chum ar tóige é.</span></p>
<lb n="867"/>
<lb n="868"/><p><span>FLONDRES.</span></p>
<lb n="869"/>
<lb n="870"/><p><span>Idir an 23 c. 10 m. (atá) Flondres suighte agus an 28 c.</span>
<lb n="871"/><span>don fhaide, agus idir an 50 c. 30 m. agus an 51 c. 30 don</span>
<lb n="872"/><span>tuath-leithne.</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>Cionnas atá an Talamh Iachtarach suighte?</span>
<lb n="875"/><span>Holond agus an Mhuir Ghearmáineach don taobh</span>
<lb n="876"/><span>thuath, Palaitinat taobh shoir, an Fhraingc taobh</span>
<lb n="877"/><span>theas, agus an Mhuir Fhrangcach taobh shíar di.</span>
<lb n="878"/><span>Agus is é a fad 212 agus a leithead 110 míle.</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>Cá gnéith tíre í?</span>
<lb n="881"/><span>Tír fhulláin choram shaidhbhir, ann arbhar, a</span>
<lb n="882"/><span>ttorrthuibh, agus a bhfíon, ionnas go n-abarthar, dá</span>
<lb n="883"/><span>mbeith sí 4 bliadhna a síoth, go gcruinneadhóchadh</span>
<lb n="884"/><span>cailleamhuin seacht mbliadhna coga.</span>
<lb n="885"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="886"/><p><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="887"/><span>'Na 10 gcóigeadhuibh.  Ag so:</span></p>
<lb n="888"/>
<lb n="889"/><p><span>Créad bhreathnuigheas tú isna cóigighibh so?</span>
<lb n="890"/><span>Timchioll 180 cathair daingean láidir saidhbhir,</span>
<lb n="891"/><span>líonta do mhainistreacha agus eagluisibh fo a fuirean</span>
<lb n="892"/><span>do dhaoine cródha.</span></p>
<lb n="893"/>
<lb n="894"/><p><span>Cionnas chreidid?</span>
<lb n="895"/><span>An creideamh Catoiliceadh.</span>
<lb n="896"/><span>Cá líon easbuig innte?</span>
<lb n="897"/><span>10 n-easbuig faoi 2 aird-easbuig.</span>
<lb n="898"/><span>Créad adeirir ré cathair Léig?</span></p>
<lb n="899"/>
<lb n="900"/><p><span>Asbogóideacht faoí a bhfhuil 24 daingneachuibh,</span>
<lb n="901"/><span>1800 grágán, baile líonta do mhainistreachadh agus</span>
<lb n="902"/><span>do thoighthibh riaghalta do a gcuideachta.  San</span>
<lb n="903"/><span>chathair si ar aon-scoil, 9 macuibh ríogh, 24 do</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="904"/><p><span>macuibh diúicidhibh, agus 29 macuibh íarluidhibh.</span>
<lb n="905"/><span>Níl cothughadh coirp gan fhagháil san chríoch so,</span>
<lb n="906"/><span>agus mar barr ar gach sonas an chloch uasal, lapis</span>
<lb n="907"/><span>calaminarius.  Tá coláiste a nDouei, a bhfuil</span>
<lb n="908"/><span>coláiste do tóigeadh ré hórdughadh an dara Philip</span>
<lb n="909"/><span>Rígh Spáinne san bhliadhuin 1569.</span></p>
<lb n="910"/>
<lb n="911"/><p><span>Atá a Luxenburg 23 daingneacha, agus 1169 grágáin,</span>
<lb n="912"/><span>seacht n-íarluigheacht, agus an fásach mór</span>
<lb n="913"/><span>Adeanard ionna raibhe 500 míle 'na thimchiolla,</span>
<lb n="914"/><span>agus na spau chum a ttéid an chruinne d'fhagháil</span>
<lb n="915"/><span>sláinte.</span></p>
<lb n="916"/>
<lb n="917"/><p><span>Brabant:  ionna bhfhuil 26 daingneacha, 700</span>
<lb n="918"/><span>grágáin, agus cathair Lobháin, ionna bhfhuil 20</span>
<lb n="919"/><span>coláiste (sé mhíle a timchiolla), agas cathair</span>
<lb n="920"/><span>Bhreada ionna raibh Séarlus mhac Séarluis, Rígh</span>
<lb n="921"/><span>Sasana, agus a dhearbhráthair Séamus Diúc o' Yeork</span>
<lb n="922"/><span>ar deóruigheacht.</span></p>
<lb n="923"/>
<lb n="924"/><p><span>Flondres:  inna bhfhuil cathracha Gaunt,</span>
<lb n="925"/><span>Brughis, Ipres, Dunkirk, agus Scluse, cuan ionna</span>
<lb n="926"/><span>mbíonn 500 long ar feise a n-éinfheacht; Líl:</span>
<lb n="927"/><span>ionna bhfhuil taisge leabhar agus gréith, agus coláiste is</span>
<lb n="928"/><span>fearr a bhFhlondreas Frangcach (atá 32 daingean,</span>
<lb n="929"/><span>1178 grágán innte); Turnae:  do dhíol Rígh Sasana,</span>
<lb n="930"/><span>an 8 Énrigh, ré Rígh Frangc ar 100,000 p.</span></p>
<lb n="931"/>
<lb n="932"/><p><span>Artoís:  ba Frangca anallód íad do tuga res an</span>
<lb n="933"/><span>2 Éinrigh, Rí Frangc, do 2 Philip na Spáinne;</span>
<lb n="934"/><span>12 daingean, 7854 grágán atá innte.</span></p>
<lb n="935"/>
<lb n="936"/><p><span>Anault:  ionna bhfhuil 24 daingneacha agus 950</span>
<lb n="937"/><span>grágáin; Mons:  ag ar bhual Oráng Luxenburg agus</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="938"/><p><span>a shluagh Frangcach san bhliadhuin 1676 cath air</span>
<lb n="939"/><span>Belgium, .i. Bavais.</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>Namúr:  tá gual san chríoch so a múchann ola</span>
<lb n="942"/><span>agus a lasann uisge.</span></p>
<lb n="943"/>
<lb n="944"/><p><span>AN GHEARMÁIN.</span></p>
<lb n="945"/>
<lb n="946"/><p><span>Idir an 28 agus 41 c. don fhaide (atá) an Ghearmáin</span>
<lb n="947"/><span>suighte, agus an 45 agus an 54 don tuath-leithne.</span></p>
<lb n="948"/>
<lb n="949"/><p><span>Cionnas atá an Ghearmáin suighte?</span>
<lb n="950"/><span>Dubh-Lochlonn attuaith, an Mhuir Adriatic,</span>
<lb n="951"/><span>Turceadh, Hungaria agus Poland 'ttaobh shoir, a'</span>
<lb n="952"/><span>Bhaltic agus an Mhuir Gheirmáineach taobh theas,</span>
<lb n="953"/><span>Holond agus Flondreas, .i. Belgium, don taobh shíar;</span>
<lb n="954"/><span>agus is é a fad 640 míle, agus a leithead 550; agus is tír</span>
<lb n="955"/><span>fhulláin fhéar-uaine thorrthach ghleódhaerach cuid</span>
<lb n="956"/><span>di agus í áitighthe ré drong fhírinneach chneasta, agus</span>
<lb n="957"/><span>measuid gurab é sin is cíall don fhocal Geirmáin.</span>
<lb n="958"/><span>Tá sléibhte san taobh thuath di.</span></p>
<lb n="959"/>
<lb n="960"/><p><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="961"/><span>'Na 10 gcodcha, dá ngoirid circles.  Ag so dhuit</span>
<lb n="962"/><span>íad:</span>
<lb n="963"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="964"/><p><span>Burgondia.</span>
<lb n="965"/><span>Westph., atá Padarborn, Osnaburg, Duseldorp,</span>
<lb n="966"/><span>Aix-la-Chapel.</span>
<lb n="967"/><span>S. iachtarach, atá Hanover, Bremen, Stád,</span>
<lb n="968"/><span>Bronsuic, Hamburg, Lubeg.</span>
<lb n="969"/><span>S. uachtarach, atá Dresden, Leipsic, Berlin.</span>
<lb n="970"/><span>Atá 44 cathair ládir, 2,000 grágán a Sax.</span>
<lb n="971"/><span>R. iachtarach, atá Cologn, Bon, Treuers, Ments,</span>
<lb n="972"/><span>Hedelberg, Speirs, Worms.</span>
<lb n="973"/><span>R. uachtarach, atá Cassel, Dramstat, Freadhburg.</span>
<lb n="974"/><span>Francon.:  issan chríoch so atá an 2 aonach</span>
<lb n="975"/><span>is mó san Euróip, agus a sean-fhuireann na</span>
<lb n="976"/><span>Frangca.</span>
<lb n="977"/><span>Suab., atá Strasburg, Landau, Asburg, agus Alsache</span>
<lb n="978"/><span>ris a ttéid.</span>
<lb n="979"/><span>Bava., ionna bhfhuil 34 gcathair agus 46 bailte</span>
<lb n="980"/><span>daingean.</span>
<lb n="981"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="982"/><p><span>Austri, atá Grats, Insprunc, Bixen, ris a ttéid</span>
<lb n="983"/><span>an Bhohemia, .i. Pannonia.</span>
<lb n="984"/><span>Créad bhreaghnuidhir isna críochuibh si?</span>
<lb n="985"/><span>Tug Munster 15,000 fear a n-aghaidh Holond</span>
<lb n="986"/><span>san bhliadhuin 1672, agus do bhúadhuigh Dreasden,</span>
<lb n="987"/><span>baile puirt Rígh Poland.</span>
<lb n="988"/><span>Cia ionnar ruga máthair Nero?</span>
<lb n="989"/><span>A gCologn; agus atá 19 tteampuil porráiste,</span>
<lb n="990"/><span>cathedral, 37 mainistir, agus seacht toigh bocht nó</span>
<lb n="991"/><span>hospitals san chathair sin, dara tidiol an chathair</span>
<lb n="992"/><span>bheannuighthe.</span>
<lb n="993"/><span>Cá fhad roimhe Críost do tóige cathair Treuers?</span>
<lb n="994"/><span>1,300 bliadhuin.</span>
<lb n="995"/><span>Cia áit ionna n-ornuighthear an t-impir?</span>
<lb n="996"/><span>A gcathair Frangcfort.</span>
<lb n="997"/><span>Cia ionnar damnuigh eiriceacht Sheóin Huss,</span>
<lb n="998"/><span>Wicliff, agus Jeróm ó Phrague?</span>
<lb n="999"/><span>A gConstánce, ionna raibhe feis choitcheann.</span>
<lb n="1000"/><span>An í Uienna ceann-chathair na himpireacht'?</span></p>
<lb n="1001"/>
<lb n="1002"/><p><span>Is í; agus ní raibhe innte acht beag-dhaingean</span>
<lb n="1003"/><span>gusan bhliadhuin 1192, ionna ndearna Marcus na</span>
<lb n="1004"/><span>hAustrea bráigh don 1 Ridstard Rígh Sasana</span>
<lb n="1005"/><span>(agus é ag fille ón Talamh Bheannuighthe), ó bhfhuair</span>
<lb n="1006"/><span>ransom réar deárna cathair ádhluinn láidir dhí,</span>
<lb n="1007"/><span>agus gur fíora tairnghaire na gcóig leitreacha do bhí</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1008"/><p><span>scríobha ar a geatuídh, .i. A.É.I.O.U.:  Austria</span>
<lb n="1009"/><span>est imperare orbi universo.</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>Nach ag an arm do bhí tobhtha 'n impir?</span>
<lb n="1012"/><span>Is eagh; anallód.  Gidh eagh, anois, ré hordughadh</span>
<lb n="1013"/><span>an 10 Leo Pápa agus toil na bprionnsuigh,</span>
<lb n="1014"/><span>ar tobha móirsheisear aitáid: .i. Rígh na Bohemia,</span>
<lb n="1015"/><span>fear brataidh na himpireacht; 2 Ments, Chanceler</span>
<lb n="1016"/><span>na himpireacht; 3 Triers, Chancellor na Fraingce;</span>
<lb n="1017"/><span>4 Colen, Chancellor na hIottáille uile; 5 Bavaria,</span>
<lb n="1018"/><span>Dapifer, .i. fear fritheóla an impireacht; 6</span>
<lb n="1019"/><span>Saxoni, .i. Rígh Poland; 7 Palaitín, fear taisge</span>
<lb n="1020"/><span>na himpireacht; 8 Brandenburg, .i. Rígh Prusia.</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>Hanover do tobha san bhliauin 1693, agus 'na</span>
<lb n="1023"/><span>dhiaigh sin ar ar cuire coróin Sasana.</span></p>
<lb n="1024"/>
<lb n="1025"/><p><span>Créad adeirir ar Thrent?</span>
<lb n="1026"/><span>Cathair ádhluinn ionna raibhe feis choitcheann</span>
<lb n="1027"/><span>ón bhliadhuin 1546 gusan bhliadhuin 1563 mar a</span>
<lb n="1028"/><span>raibhe seacht gcairdearnál, 3 phátriarcuibh, 33</span>
<lb n="1029"/><span>aird-easbuig, 235 easbuig, seacht bhiocáiribh generálta,</span>
<lb n="1030"/><span>145 diaghairidh, ré iomad teachtuibh ó</span>
<lb n="1031"/><span>chríochuibh imchían, agus an-uibhir do dhaoinibh</span>
<lb n="1032"/><span>oile.</span></p>
<lb n="1033"/>
<lb n="1034"/><p><span>Nach a n-Inspruc atá taisge gréthibh iongantach</span>
<lb n="1035"/><span>na himpireacht'?</span>
<lb n="1036"/><span>Is eadh; agus is innte do bhí an bhain-phrionnsa</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1037"/><p><span>Sobiesgí dá coingmheál ó a céile, Séamus mhac</span>
<lb n="1038"/><span>Séamuis mhic Séarluis, Rígh Sasana.</span></p>
<lb n="1039"/>
<lb n="1040"/><p><span>An í Prague ceann-chathair na Bohemia?</span>
<lb n="1041"/><span>Is í, agus do bhí rígh uirre féin gusan bhliadhuin</span>
<lb n="1042"/><span>1620 ionnar ghabh an t-impir a hurlamhas ré</span>
<lb n="1043"/><span>foirneart.</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>Cionnas riaghaluighear an Ghearmáin?</span>
<lb n="1046"/><span>Adeirthear ré 300 cumhachtuibh, agus an t-impir</span>
<lb n="1047"/><span>'na uachtarán orra.</span></p>
<lb n="1048"/>
<lb n="1049"/><p><span>Cad í creideamh na Geármáinne?</span>
<lb n="1050"/><span>Is éigin an t-impir a bheith 'na Chatoliceach; is</span>
<lb n="1051"/><span>ceaduigheach na huile chreideamh ('na dhiaigh sin)</span>
<lb n="1052"/><span>do bheith ann.</span>
<lb n="1053"/><span>Cá líon aird-easbuig agus easbuig ann?</span>
<lb n="1054"/><span>Seacht n-aird-easbuig agus 40 easbuig.</span>
<lb n="1055"/><span>Cá líon áitibh ionna bhfhuil coláistibh ann?</span>
<lb n="1056"/><span>27 áitibh.</span>
<lb n="1057"/><span>Abair ainim, leith., fad, agus ríogh-phort oiléanuibh</span>
<lb n="1058"/><span>na Gearmáinne.</span>
<lb n="1059"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1060"/><p><span>Bohemia, ionna raibhe 78 cathracha, 32,000</span>
<lb n="1061"/><span>grágáin, áitighthe ré drong mhichair mhuinnteardha</span>
<lb n="1062"/><span>láidir agus mnáibh áidhle dreachamhuil.</span></p>
<lb n="1063"/>
<lb n="1064"/><p><span>Ag Poland príomh-bearna sa ls.... an impir agá</span>
<lb n="1065"/><span>choróna, is aige atá an chéad ghláim ag tobha</span>
<lb n="1066"/><span>impir.</span>
<lb n="1067"/><span>Palatín, agá bhfhuil mór-chumhachta idir bháis</span>
<lb n="1068"/><span>agus totha impir, príomh-bhlasadóir.</span>
<lb n="1069"/><span>Níl cur ag an impir ar Bhrunsuig.</span>
<lb n="1070"/><span>Brandenburg:  prímh-insgineach an impir, ionna</span>
<lb n="1071"/><span>bhfhuil 50 cathracha, 54 daingneacha do sheas</span>
<lb n="1072"/><span>'n-aghaidh Scandinavia go huile.</span></p>
<lb n="1073"/>
<lb n="1074"/><p><span>SUISSERLAND.</span>
<lb n="1075"/><span>Cionnas atá críoch Suiss soighte?</span>
<lb n="1076"/><span>Suabia a ttaobh thuath dhi, Tiról agus Venice don</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1077"/><p><span>taobh shoir, Savoi, Milan, agus Venice don taobh</span>
<lb n="1078"/><span>theas, Burgandia agus Dauphine don taobh shíar;</span>
<lb n="1079"/><span>agus is é a fad timcheall 206 míle agus a leithead 130.</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>Créad gné tíre í?</span>
<lb n="1082"/><span>Tír ainbhríoch shléibhteamhuil (acht isna gleinibh,</span>
<lb n="1083"/><span>do-bheir fíon agus arbhar uatha), ionna bhfhuil</span>
<lb n="1084"/><span>fuirean líonmhar chródha chneasta shaigheadiúirra,</span>
<lb n="1085"/><span>mar as fhollus don Euróip dar mhían agus do-ní a</span>
<lb n="1086"/><span>bhfhostóghadh.</span></p>
<lb n="1087"/>
<lb n="1088"/><p><span>Cionnas atá sí rannta?</span></p>
<lb n="1089"/>
<lb n="1090"/><p><span>'Na trí codcha, .i. cantons, grisons, agus prefecturs.</span>
<lb n="1091"/><span>Ag so na locha:</span>
<lb n="1092"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1093"/><p><span>Agas ní mór tugthar fo deara áit oile dá bhfuil</span>
<lb n="1094"/><span>ann acht Beden.</span>
<lb n="1095"/><span>Cionnas atá na Grisons rannta?</span>
<lb n="1096"/><span>'Na trí codcha:  Grei League, League na Deich</span>
<lb n="1097"/><span>n-Uachtaráin, agus League Thoigh Dé, ceann-phort</span>
<lb n="1098"/><span>S. Gall.</span>
<lb n="1099"/><span>Créad íad na prefecturs?</span>
<lb n="1100"/><span>Baden, Bramgarten, Melingin, agus is iad Surgans,</span>
<lb n="1101"/><span>Baden, agus Basil, a ríogh-phuirt.</span>
<lb n="1102"/><span>Cionnas stiúirighthear í?</span>
<lb n="1103"/><span>Gach canton fó a chumhachta féin; agus dlighid,</span>
<lb n="1104"/><span>a gcoga, cuidiughadh ré chéile.</span>
<lb n="1105"/><span>Créad as creideamh dóibh?</span>
<lb n="1106"/><span>Ó aimsir Sunglius atá Suric, Bern, Basel, agus</span>
<lb n="1107"/><span>Scaffhausen, ar a lorg; agus Catoilicibh na seacht</span>
<lb n="1108"/><span>gcantoin oile.  Toilighean na Grisons gach creideamh.</span>
<lb n="1109"/><span>Níl easbog ag na Suingleans.  Atá Easbog</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1110"/><p><span>Chonstance 'na uachtarán ar na Catoilicibh, Easbog</span>
<lb n="1111"/><span>Fríburg ar na Prefectur, agus Easbog Suden ar na</span>
<lb n="1112"/><span>Valtelines.</span></p>
<lb n="1113"/>
<lb n="1114"/><p><span>Agus adeirthear 97 áitibh tásgamhla bheith isna</span>
<lb n="1115"/><span>críochuibh, atá suighte idir an 28 cé. agus an 32. 140 m.</span>
<lb n="1116"/><span>don fhaide agus idir an 46 c. 40 m. agus an 47. 40 m.</span>
<lb n="1117"/><span>don tuaith-leithne.  Agus is go Beden is gnáth</span>
<lb n="1118"/><span>teachtuibh ó chríochuibh do theacht do cheileabhra</span>
<lb n="1119"/><span>ris an bpuibligheacht si; agus is innte is gnáth</span>
<lb n="1120"/><span>comhairle choitchean bheith ag comhcruinniughadh</span>
<lb n="1121"/><span>a huaisle, má bhíonn prionnsa coigcríochach ag</span>
<lb n="1122"/><span>déanamh leatrom orra.</span></p>
<lb n="1123"/>
<lb n="1124"/><p><span>IOTTÁILLE.</span></p>
<lb n="1125"/>
<lb n="1126"/><p><span>Idir an 36 agus 43 don fhaide atá an Iottáille suighte, agus</span>
<lb n="1127"/><span>idir an 36 agus 46 don tuath-leithne.</span></p>
<lb n="1128"/>
<lb n="1129"/><p><span>Cionnas atá an Iottáile suighte?</span>
<lb n="1130"/><span>Suissearland agus an Ghearmáin don taobh thuath,</span>
<lb n="1131"/><span>Adriatic don taobh shoir, an Mhuir Thiraneadhan</span>
<lb n="1132"/><span>don taobh theas agus an Fhraingc don taobh shíar</span>
<lb n="1133"/><span>dhi.  Agus is é a fad 840 agus a leithead 400 míle.</span>
<lb n="1134"/><span>Cá gné tíre í?</span></p>
<lb n="1135"/>
<lb n="1136"/><p><span>Gort bláth-bheannuighthe fhéur-uaine mhór-thorrthach</span>
<lb n="1137"/><span>ghnáth-ghlas-chrannach mhór-thoiceach</span>
<lb n="1138"/><span>a n-arbhar, a bhfhíon, a n-íasg, agus a bhfheóil, a modh</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1139"/><p><span>go ngoirthear luibh-ghort na hEuróipe dhi; agus atá</span>
<lb n="1140"/><span>sí rannta ionna dhá chuid déag, agus ag so dhuit a</span>
<lb n="1141"/><span>n-ainim, a bhfhad, a leithead, agus a ríogh-phort:</span></p>
<lb n="1142"/>
<lb n="1143"/><p><span>Agas adeirthear go bhfhuil 345 cinn-phuirt san</span>
<lb n="1144"/><span>Iottáille, a 44 a Savoi, a 40 (a) bPiemont, a 12</span>
<lb n="1145"/><span>a nGenoa, agus a 11 a Milan.</span></p>
<lb n="1146"/>
<lb n="1147"/><p><span>Ionn a gcathair Annesi a Savoi, ionnar chomhnuigh</span>
<lb n="1148"/><span>Proinsias Naomhtha de Sales, do adhnuiceadh</span>
<lb n="1149"/><span>é?</span>
<lb n="1150"/><span>Is eadh.</span>
<lb n="1151"/><span>An cathair láidir í Turín?</span>
<lb n="1152"/><span>Is eadh, gí gur gabha í ré forneart Frangcach</span>
<lb n="1153"/><span>san bhliadhuin 1640, agus arís do thug í féin san</span>
<lb n="1154"/><span>bhliadhuin 1696.</span>
<lb n="1155"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1156"/><p><span>An raibhe léigir trí mhí ag Orlans léithe san</span>
<lb n="1157"/><span>bhliadhuin 1706?</span>
<lb n="1158"/><span>Do bhí, agus do saora í ré cródhacht Ghearmáineach</span>
<lb n="1159"/><span>fuidh Phrionnsa Eugein a Savoi.</span>
<lb n="1160"/><span>Créad ba hainim do fhuireann na gcríoch a</span>
<lb n="1161"/><span>n-aimsir Hanibal?</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>Alabroges; agus do-rinne Hanibal síth idir dias</span>
<lb n="1164"/><span>dearbhráthair ba ríoghuibh orra an tan soin.  'Na</span>
<lb n="1165"/><span>dhiaigh sin ghabh Rómhánchuibh a hurlamhas, agus</span>
<lb n="1166"/><span>do-rinne an Germáineach cuid do ríoghacht na</span>
<lb n="1167"/><span>Burgondia dhi.  Anois níl cumhacht ag aon acht</span>
<lb n="1168"/><span>agá diúice féin uirre.  Agus atá 52 iarluigheacht,</span>
<lb n="1169"/><span>15 marcuiseacht, ré cóir baruntacht agus tighearnuis.</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>Genoa:  an raibhe cuid mhór don Iottáille fo a</span>
<lb n="1172"/><span>cumhachta anallód?</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>Do bhí.  Gidh eagh, anois, níl acht Luguria agus</span>
<lb n="1175"/><span>Corsica; agus is drong déagh-mhianach uasal ionn</span>
<lb n="1176"/><span>an uile ghníomh íad, cródha a gcoga an Talamh</span>
<lb n="1177"/><span>Beannuighthe agus a n-aghaidh Galluibh, ag cuidiughadh</span>
<lb n="1178"/><span>reis an Spáinn san bhliadhuin 1588.  Gí</span>
<lb n="1179"/><span>go n-abarthar ria go bhfhuil a muir gan íasg, a</span>
<lb n="1180"/><span>sléibhte gan fhéar, a mnáibh gan náire, agus a fir gan</span>
<lb n="1181"/><span>dísleacht, measuim gurab bréag an chuid dhéadheanach,</span>
<lb n="1182"/><span>do bhrígh gurab ceannuighthibh saidhbhir</span>
<lb n="1183"/><span>ar muir íad.  Atá Genoa féin suighte ar thaobh</span>
<lb n="1184"/><span>cnoic agá bhfhuil amharc mara agus talmhan; 'na</span>
<lb n="1185"/><span>puibligheacht agus 'na haird-easbogóideacht; agus is é a</span>
<lb n="1186"/><span>tiodiol, Mórdha.</span>
<lb n="1187"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1188"/><p><span>An ttug Mago ris na Cartagenians a hár?</span>
<lb n="1189"/><span>Do thug; agus do loisg í san bhliauin 335, dá</span>
<lb n="1190"/><span>creachadh ris na Sarasens, agus tabhuirt a fuireann</span>
<lb n="1191"/><span>a sclábhuidheacht.  San bhliadhuin 1684 tug</span>
<lb n="1192"/><span>Rígh Frangc ar a' Dóg maithfeachas (ar a ghlúine)</span>
<lb n="1193"/><span>do íarra.</span></p>
<lb n="1194"/>
<lb n="1195"/><p><span>Milan:  an í an dara cathair is fearr san Iottáille</span>
<lb n="1196"/><span>í?</span>
<lb n="1197"/><span>Is í, do réir an fhile; agus atá deich ngeata uire,</span>
<lb n="1198"/><span>dhá chéad eagluis fa a bhfhuireann d'eagluisibh;</span>
<lb n="1199"/><span>agus atá corp na naoimh so ionna feartuibh:  S.</span>
<lb n="1200"/><span>Ambrós, S. Gervasius, agus S. Protasius, a n-Eagluis</span>
<lb n="1201"/><span>Naoimh Ambrois, ionnar dearna an hiomuin Té</span>
<lb n="1202"/><span>Deum, etc.; tomba na ttrí ríogh a n-Eagluis S.</span>
<lb n="1203"/><span>Eustorgio; Naomh-Chathal Boromeus san Eagluis</span>
<lb n="1204"/><span>mhór ionna bhfhuil tairne do thairnídh an Chruis.</span>
<lb n="1205"/><span>Agas, mar meastar, atá 10 míle ionna timchiolla,</span>
<lb n="1206"/><span>300,000 duine innte, 11 chríoch fó a smacht.</span>
<lb n="1207"/><span>Aird-easbogóideacht í, agus is é a tidiol, Móir-Mhilan.</span>
<lb n="1208"/><span>An innte do rugadh S. Ambros agus S. Cathal</span>
<lb n="1209"/><span>Boremeus?</span></p>
<lb n="1210"/>
<lb n="1211"/><p><span>Is innte; agus do cuire léigir 40 uaire ria agus do</span>
<lb n="1212"/><span>gabha 20 uaire í.</span>
<lb n="1213"/><span>An áit láidir an chathair chían-aosta Cremóna?</span>
<lb n="1214"/><span>Is seadh; gé gur harga 5 uaire í ré Hanibal,</span>
<lb n="1215"/><span>ré Gots, ré Scabhónians, agus Lumbards.</span></p>
<lb n="1216"/>
<lb n="1217"/><p><span>Ar chuir Gearmáine (a n-aimsir ríghe Anna,</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1218"/><p><span>inghean tSéamuis rígh Sasana) léiger fuilteach</span>
<lb n="1219"/><span>fiubharach ria?</span></p>
<lb n="1220"/>
<lb n="1221"/><p><span>Do chuir; gídh eagh, do chosain Frangcuidh</span>
<lb n="1222"/><span>codh fuilteach fiubharach í.  Gidh eadh, is é</span>
<lb n="1223"/><span>breaghdhacht agus cródhacht Ghaoidhil do tháráil</span>
<lb n="1224"/><span>nár gabha í, mar as follus don chruinne, tré a</span>
<lb n="1225"/><span>bhfhuaradar féin meas agus cádhus mór ó rígh</span>
<lb n="1226"/><span>Frangc.</span></p>
<lb n="1227"/>
<lb n="1228"/><p><span>Mantua:  an tír ádhluinn thorramhuil í?</span>
<lb n="1229"/><span>Is eadh, agus cathair láidir a lár locha ionna bhfhuil</span>
<lb n="1230"/><span>20 míle 'na timchiolla; agus is innte do ruga Virgil</span>
<lb n="1231"/><span>an file, mar adeir féin ionna Ecclogs,</span></p>
<lb n="1232"/>
<lb n="1233"/><p><span>Mantua me genuit; Calabri rapuere; tenet nunc</span>
<lb n="1234"/><span>Parthenope; cecini pascua, rura, duces.</span></p>
<lb n="1235"/>
<lb n="1236"/><p><span>Swaines, tillage, arms I sung; Mantua gave</span>
<lb n="1237"/><span>Me life; Calabria death; Naples a grave.</span></p>
<lb n="1238"/>
<lb n="1239"/><p><span>"Aoiridh, treabhuidh, airm do chan mé; Mantua</span>
<lb n="1240"/><span>ghein mé; m'fheart Naple."</span></p>
<lb n="1241"/>
<lb n="1242"/><p><span>Cóig mhíle ó Mhantua atá Mormírolla, an baile</span>
<lb n="1243"/><span>marga is fearr san gcríoch so:  4 mhíle inna</span>
<lb n="1244"/><span>thimchiolla; agus is saidhbhir an cine Iúdaighe</span>
<lb n="1245"/><span>innte.</span></p>
<lb n="1246"/>
<lb n="1247"/><p><span>Venice:  cá gné áite í?</span>
<lb n="1248"/><span>Comhshoirigheach na Rómha agus bith beg, do</span>
<lb n="1249"/><span>réir an fhile:  atá 200 triath-phálás san gcathair si;</span>
<lb n="1250"/><span>32 mainistribh feardha; 28 mainistribh banda;</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1251"/><p><span>78 paráiste.  Agas atá sí suighte ar 72 oileán.</span>
<lb n="1252"/><span>Do réir mheasta atá 140,000 anam innte; 78 míle</span>
<lb n="1253"/><span>ionna compás.  Bu breagh na deich gcathracha</span>
<lb n="1254"/><span>dhéanamh a páláis.  Níl acht dó nó trí do thoibreacha</span>
<lb n="1255"/><span>innte, ionnas gurab éigin dá fuireann uisge</span>
<lb n="1256"/><span>fearranda do chumhdach réna bhfheadhm.</span></p>
<lb n="1257"/>
<lb n="1258"/><p><span>Cá fhad ó fhairge í?</span>
<lb n="1259"/><span>15 mhíle - cosanta ó a borb-thonna ré obair an-láidir</span>
<lb n="1260"/><span>uaithmhíalta:  35 míle a fad; 4,000 droichead</span>
<lb n="1261"/><span>atá innte; agus is é a tidiol, An Saidhbhir, agus</span>
<lb n="1262"/><span>tidiol a foirne, Uasal.</span>
<lb n="1263"/><span>An áit mhór ionna mbí an armáil?</span>
<lb n="1264"/><span>Is eadh; óir bhí 2 mhíle 'na thimchiolla, agus níl</span>
<lb n="1265"/><span>arm an-fhéadhma do mhuir ná do thír gan a</span>
<lb n="1266"/><span>bheith innte.  Atá 1,000 éidibh plát ór-shnáitheadh</span>
<lb n="1267"/><span>arna bhfholach do velvet.</span></p>
<lb n="1268"/>
<lb n="1269"/><p><span>Egluis San Marc, an breagh an obair í?</span>
<lb n="1270"/><span>Is eadh; déanta do oibir mhoisiac ar colamhnuibh</span>
<lb n="1271"/><span>marmor agus porpheri, líonta do íomhághthuibh,</span>
<lb n="1272"/><span>do thombuidh, agus do altóiribh saidbhir ré seóidibh</span>
<lb n="1273"/><span>uaisle, péarluidh, ór, agus airgead:  dar leat gur</span>
<lb n="1274"/><span>bhronn an stát uile a saidhbhreas go huile uirre.</span></p>
<lb n="1275"/>
<lb n="1276"/><p><span>Atá 200 pálás marmor san gcathruith so, sáth</span>
<lb n="1277"/><span>prionnsa ar bioth; 73 toigh ósta, .i. hospitals; 56</span>
<lb n="1278"/><span>cathaoir bhreathuimhnuis, .i. tríbunals; 67 porráistibh;</span>
<lb n="1279"/><span>26 mainistreacha mnáibh riaghalta; 54</span>
<lb n="1280"/><span>convent bráthar; 18 sepéil; 76 scolta saor; etc.</span>
<lb n="1281"/><span>An maighdean í an chathair si?</span>
<lb n="1282"/><span>Is eadh; óir níor héignigheamh ariamh í ré</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1283"/><p><span>fuireann san chruinne, óir do throid sí an Euróip</span>
<lb n="1284"/><span>uile a gcuideachta (acht Sasana amháin), agus do</span>
<lb n="1285"/><span>sheas 200 bhliadhuin go tréun a n-aghaidh Turcaidh.</span></p>
<lb n="1286"/>
<lb n="1287"/><p><span>Créad é incom nó fagháltas bliadhna na cathrach</span>
<lb n="1288"/><span>sa?</span>
<lb n="1289"/><span>5,320,000 ducet, is gan trácht ar a bhfhaghan</span>
<lb n="1290"/><span>gan fhios.</span></p>
<lb n="1291"/>
<lb n="1292"/><p><span>Padua:  an innte do hadhnuiceadh Antóin</span>
<lb n="1293"/><span>Naomhtha ó Phadugha?</span>
<lb n="1294"/><span>'N a bPadua na foghluma? - Is eadh; agus anois</span>
<lb n="1295"/><span>atá boltanas as a fheart bheir iongantas a gcroidhibh</span>
<lb n="1296"/><span>iolaireachuibh.</span></p>
<lb n="1297"/>
<lb n="1298"/><p><span>Florence:  an cathair fharsaing dheagh-thoighthighe</span>
<lb n="1299"/><span>í?</span>
<lb n="1300"/><span>Is eadh; "Ádhluinn," do réir tioduil; sé nó</span>
<lb n="1301"/><span>seacht do mhílte ionna compás; 88,000 toigh</span>
<lb n="1302"/><span>innte; 152 teampuill; 80 convent; 22 hospital,</span>
<lb n="1303"/><span>nó toigh bocht; 84 bráithreachas; 18 halla</span>
<lb n="1304"/><span>ceannuidhe; 72 cúirt córach; 17 bpáláis, agus iad</span>
<lb n="1305"/><span>sin ar na páláis is áidhlle san Iottáille; 160</span>
<lb n="1306"/><span>fighir nó samhlachas coitcheann.  Is ionnsa</span>
<lb n="1307"/><span>gcathair si atá an taisge taisibh agus gréthibh oile</span>
<lb n="1308"/><span>is dise san Euróip.  Aird-easbogóideacht í ionna</span>
<lb n="1309"/><span>raibhe feis choitchean san bhliadhuin 1439, chum</span>
<lb n="1310"/><span>a ttáinic an t-impir agus patriarc Chonstantinoble,</span>
<lb n="1311"/><span>ionnar adbhuidh teacht an Spioraid Naoimh ón</span>
<lb n="1312"/><span>Athair agus ón Mhac.</span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>Lucca:  an bhfhuil sí arna timchiolla do choill</span>
<lb n="1315"/><span>rodh-ádhluinn?</span>
<lb n="1316"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1317"/><p><span>Atá; agus ní ceaduigheach, go fiú na scine, arm</span>
<lb n="1318"/><span>fiubhrach do iomchar innte gan toil an uachtaráin.</span>
<lb n="1319"/><span>Leghorn:  an innte is gnáth do chabhlach</span>
<lb n="1320"/><span>Dhiúice mór na Tuscáin a bheith ar feis?</span>
<lb n="1321"/><span>Is innte; agus is daingean rodh-láidir í.</span>
<lb n="1322"/><span>Volatearra:  an ionghantach cliú a tiobruid</span>
<lb n="1323"/><span>teógha?</span></p>
<lb n="1324"/>
<lb n="1325"/><p><span>Is eadh; óir dearthar go bhfhiuchuit 9 ttroigh</span>
<lb n="1326"/><span>ar airde, agus go leighean carcus ar bith dá tteilgthear</span>
<lb n="1327"/><span>ionnta gan mhoill, agus na héanluidh darab é a</span>
<lb n="1328"/><span>gcrúath-chineamhuin itioll ós a gcionn go ttuitid</span>
<lb n="1329"/><span>maol scalta ionnta.</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>Róimh:  an cathair ádhluinn fharsuin í?</span>
<lb n="1332"/><span>Is eadh; ceann-chathair na hIottáille, ionat</span>
<lb n="1333"/><span>suighte na n-impridh agus anois na bPápuidh, cathair</span>
<lb n="1334"/><span>uasal fharsaing mhóir-iostach agus is oirdheirce san</span>
<lb n="1335"/><span>domhan, do réir an fhile:</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p><span>Roma armis terras, ratibusque subegerat undas,</span>
<lb n="1338"/><span>Atque idem fines orbis et urbis erant.</span></p>
<lb n="1339"/>
<lb n="1340"/><p><span>Old Rome did conquer all ye globe she found:</span>
<lb n="1341"/><span>Rome was the world and hers the world's bound.</span></p>
<lb n="1342"/>
<lb n="1343"/><p><span>"Chlaoi an Róimh gach 'bhfhuair don chruinne:</span>
<lb n="1344"/><span>Bu hí 'n bith, 's bu lé gach fuine."</span></p>
<lb n="1345"/>
<lb n="1346"/><p><span>An raibhe an Róimh 'na tobar astroluigheacht,</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1347"/><p><span>gintligheacht, agas diabhaluigheacht, go haimsir</span>
<lb n="1348"/><span>Chríost?</span></p>
<lb n="1349"/>
<lb n="1350"/><p><span>Do bhí; gidh eagh, go grod 'na dhíaigh sin, do</span>
<lb n="1351"/><span>réir Phóil Apstol, do bhí 'na tobar creideamh agus</span>
<lb n="1352"/><span>diadhachta, agus san bhlíadhuin 44 d'athruigh</span>
<lb n="1353"/><span>Peadar Apstol a chathaoir ó Antioch don Róimh,</span>
<lb n="1354"/><span>agus ann ríghe Agrippa chuir Festus, Governer Judea,</span>
<lb n="1355"/><span>'na bhráidh don Róimh é.</span></p>
<lb n="1356"/>
<lb n="1357"/><p><span>Ar feadh 300 bliadhuin an raibhe ainghreama</span>
<lb n="1358"/><span>mór' ar na Críostuighthibh san gcathair si?</span>
<lb n="1359"/><span>Do bhí - rodh-fhuilteach barbarrtha, ionnus</span>
<lb n="1360"/><span>gurab iomdha míle mairtíreach do marbha innte</span>
<lb n="1361"/><span>mar aon agus Peadar agus Pól Apstoil.</span></p>
<lb n="1362"/>
<lb n="1363"/><p><span>An é Constantín Mór (do ruga a Sasana) an</span>
<lb n="1364"/><span>chéad phátrún phuiblidhe bhí ag an gcreideamh</span>
<lb n="1365"/><span>san Róimh?</span></p>
<lb n="1366"/>
<lb n="1367"/><p><span>Is édh; agus is é thosuigh ar theampul Pheadair,</span>
<lb n="1368"/><span>agus do críochnuigh risan 5 Pól Pápa, agus atá ar na</span>
<lb n="1369"/><span>hoibreacha is áille san domhan.  Atá 520 troith</span>
<lb n="1370"/><span>a fhad, 385 a leithead.</span>
<lb n="1371"/><span>An air na seacht gcnocáin, Palatinus, Capitolinus,</span>
<lb n="1372"/><span>Umuallis, Aventinus, Esculinus, Caelius, agus Quaerinalis,</span>
<lb n="1373"/><span>atá an Róimh suighte?</span></p>
<lb n="1374"/>
<lb n="1375"/><p><span>Is eadh; agus atá 13 mhíle 'na timchiol taobh</span>
<lb n="1376"/><span>'stoigh dá balluigh, 300 teampol innte, agus do réir</span>
<lb n="1377"/><span>mheasta atá 200,000 duine innte.</span>
<lb n="1378"/><span>An ndeárna Aloricus san bhliadhuin 410 ann</span>
<lb n="1379"/><span>Róimh do chreacha?</span>
<lb n="1380"/><span>Do-rinn, agus Grenserius san bhliadhuin 455, na</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1381"/><p><span>Heruli san bhliadhuin 473, na Gots san bhliadhuin</span>
<lb n="1382"/><span>487, na Gots arís faoi Thotila san bhliadhuin 499,</span>
<lb n="1383"/><span>agus fá dheóigh an 5 Séarlus san bhliadhuin 1527,</span>
<lb n="1384"/><span>agus 'na dhiaigh so uile do thoiligh Dia (amhuil an</span>
<lb n="1385"/><span>Phenix) í 'éirghe as luaithre a creach-ár go bhfhuil</span>
<lb n="1386"/><span>anois ar na cathracha is glóirmhire sa Euróip.</span></p>
<lb n="1387"/>
<lb n="1388"/><p><span>An ar Port Mil, .i. droichead a' Mhuilin, do </span>
<lb n="1389"/><span>chonairc Constantín fighir na croisi isna spéiribh</span>
<lb n="1390"/><span>agus a' scríbhinn In hoc signo vinces?</span>
<lb n="1391"/><span>Is eadh.</span></p>
<lb n="1392"/>
<lb n="1393"/><p><span>Créad iad na prionnsuidh Eagluis agá bhfhuil</span>
<lb n="1394"/><span>cumhachta talmhuidh co maith ré neamhdha?</span>
<lb n="1395"/><span>1 An Pápa, agá bhfhuil seacht gcóigidheagh</span>
<lb n="1396"/><span>fuidh, .i. Romania, Ferrara, Urbinus, Marca (ionna</span>
<lb n="1397"/><span>bhfhuil cathair Loreta), Spoleto, Oidhreacht</span>
<lb n="1398"/><span>Pheadair, Campagnia, .i. Latium (ionna bhfhuil</span>
<lb n="1399"/><span>an Róimh); 2 an dara prionnsa, mór-mhaghister</span>
<lb n="1400"/><span>Mhalta (oileán do-ghabhála), agus is cionn nó uachtarán</span>
<lb n="1401"/><span>ar an órd uile, agus do-bheirid móid an creideamh</span>
<lb n="1402"/><span>do chosaint nó bás d'fhágháil; 3 an treas prionnsa,</span>
<lb n="1403"/><span>Maighistir na tTeutonics; 4 an ceathruadh</span>
<lb n="1404"/><span>prionnsa, aird-easbog Salsburg san Ghearmáin, an</span>
<lb n="1405"/><span>tí is saidhbhre:  anallód bhádair 'na ríogh ar</span>
<lb n="1406"/><span>Bavaria; 5 an cúigeadh prionnsa, prionnsa agus</span>
<lb n="1407"/><span>easbog Liég, anois 'na Elector Colen fuidh a</span>
<lb n="1408"/><span>bhfhuil 30 daingneacha:  Liég, Parrthas na hEagluisi;</span>
<lb n="1409"/><span>6 an seisiughadh prionnsa, easbog agus prionnsa</span>
<lb n="1410"/><span>Munster a Westphalia, daingean daoineach; agus</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="1411"/><p><span>an seachtughadh prionnsa, tighearna agus easbog</span>
<lb n="1412"/><span>Bhremen, atá anois ag Protestant; 8 an 8</span>
<lb n="1413"/><span>prionnsa, easbog agus tighearna Pasau, dearbhráthair</span>
<lb n="1414"/><span>Bavaria, .i. Joseph Joannes.</span></p>
<lb n="1415"/>
<lb n="1416"/><p><span>Nach iomdha áit ar feadh na Críostuigheachta</span>
<lb n="1417"/><span>ionna bhfhuil cur ag an Eagluis?</span>
<lb n="1418"/><span>As eadh:  mar atá, Vurtsberg agus Bamberg a</span>
<lb n="1419"/><span>bhFranconia.</span>
<lb n="1420"/><span>Cad í an áit í Loreta?</span></p>
<lb n="1421"/>
<lb n="1422"/><p><span>Cathair ládir dhaoineach ionna bhfhuil go míorbhuileach</span>
<lb n="1423"/><span>naomh-thoigh Mhuire Mháthar ionnar</span>
<lb n="1424"/><span>chomhnuigh sí an tan do bheannuigh an t-aingeal</span>
<lb n="1425"/><span>Gabriel di agus ar coimpre í ón Spiorad Naomh, chum</span>
<lb n="1426"/><span>a ttig ar iolarachas (ó gach críoch don chruinne)</span>
<lb n="1427"/><span>iomad Chríostuighthibh.</span></p>
<lb n="1428"/>
<lb n="1429"/><p><span>Nach Ársuidh is tidiol do Ravenna?</span>
<lb n="1430"/><span>Is eadh; agus atá uisge codh gann sin ann go</span>
<lb n="1431"/><span>ndubhairt an Sasanach:</span></p>
<lb n="1432"/>
<lb n="1433"/><p><span>Lodged at Ravenna, water sels so deare,</span>
<lb n="1434"/><span>A cistern to a vineyerd I prefer.</span></p>
<lb n="1435"/>
<lb n="1436"/><p><span>Naples:  an cathair ádhluinn í?</span>
<lb n="1437"/><span>Is eadh; óir atá 9 míle ionna timchiolla taobh</span>
<lb n="1438"/><span>astoigh dá múir, agus 18 don taobh amuidh, agus is</span>
<lb n="1439"/><span>fogus di Elisium na bhfhilidhe agus Vesubhius,</span>
<lb n="1440"/><span>trinntride do bhrúcht san bhliadhuin 1631, réar</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="1441"/><p><span>marbha 30,000 anam ré tuilte ribhe agus lasracha;</span>
<lb n="1442"/><span>agus san bhliadhuin 1706 do marbha 20,000 duine ar</span>
<lb n="1443"/><span>an modh gcéadna.</span></p>
<lb n="1444"/>
<lb n="1445"/><p><span>Ionn a gcathair Nola do ruga Paulinus</span>
<lb n="1446"/><span>Naomhtha?</span>
<lb n="1447"/><span>Is eadh; agus is innte fuair Augustus agus Cicero bás.</span>
<lb n="1448"/><span>Agus a gcathair Acuin, Tomás Naomhtha a Acuin.</span></p>
<lb n="1449"/>
<lb n="1450"/><p><span>A mhic mo chléibh, is iomdha críoch cathair</span>
<lb n="1451"/><span>easbogóideacht agus daingean san Iottáille (tré</span>
<lb n="1452"/><span>athchumair) d'fhágas gan ainimniughadh.</span>
<lb n="1453"/><span>Máiseadh aris dam cionnas stiúirighear í?</span></p>
<lb n="1454"/>
<lb n="1455"/><p><span>Fo 5 dhiúice, 2 phuiblidheacht (gan áireamh S.</span>
<lb n="1456"/><span>Maríno), Rígh na Spáinne, an Pápa, agus prionnsuigh</span>
<lb n="1457"/><span>oile is táire ná iad soin.  Agus is Catolicibh íad,</span>
<lb n="1458"/><span>acht na Vadois a Savoi.  Atá an Pápa, dá Phaitríarc,</span>
<lb n="1459"/><span>31 aird-easbuig, 288 easbuig, 15 áitibh</span>
<lb n="1460"/><span>ionna bhfhuil coláistidh, agus tuille oile.  Atá a</span>
<lb n="1461"/><span>Naples 14 prionnsuidh, 25 diúicidh, 30 marcuis,</span>
<lb n="1462"/><span>54 iarluidh, 400 barúin.</span></p>
<lb n="1463"/>
<lb n="1464"/><p><span>Créad é ainim, fad, leithead, agus ríogh-phort locha</span>
<lb n="1465"/><span>na hIottáille?</span>
<lb n="1466"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="1467"/><p><span>An ar an loch Lemanus goirir Geneva?</span>
<lb n="1468"/><span>Is eadh, do bhríogh gur í Geneva ríogh-phort</span>
<lb n="1469"/><span>na háite, suighte ar an abhuin Rosne a gcríoch</span>
<lb n="1470"/><span>Savoi; agus is cathair ro-láidir í fo stiúrughadh</span>
<lb n="1471"/><span>200 buirgéiseacha.</span></p>
<lb n="1472"/>
<lb n="1473"/><p><span>Cionnas riaghaluighear an Eagluis innte.</span>
<lb n="1474"/><span>Ré trí dronga, tuata, ársuidh, agus ministerí, agus sin</span>
<lb n="1475"/><span>do réir riaghala agus órdughadh Calbhín san bhliadhuin</span>
<lb n="1476"/><span>1541.</span></p>
<lb n="1477"/>
<lb n="1478"/><p><span>Nach fo stiúrughadh easbuig bhí sí?</span>
<lb n="1479"/><span>Is eadh, gusan bhliadhuin 1528 ionna díbre é</span>
<lb n="1480"/><span>feín agus a eagluis le fuireann na cathrach, dá</span>
<lb n="1481"/><span>ndubhairt Calbhín Suffragio meo comprobavi, agus</span>
<lb n="1482"/><span>atá ó shoin a leith 'na puiblidheacht, gí gur chuir</span>
<lb n="1483"/><span>diúice o Savoi agus dronguibh oile léigir minic gan</span>
<lb n="1484"/><span>tairbhe ria.</span></p>
<lb n="1485"/>
<lb n="1486"/><p><span>An ceaduigheach gach uile chreideamh innte?</span>
<lb n="1487"/><span>Is eadh; agus básuighear an t-adhltranach risan</span>
<lb n="1488"/><span>dlígh, nó cuirthear prionsúnacht 9 lá (ar arán agus</span>
<lb n="1489"/><span>uisge) air, nó díbiorrthar íad.  Gidh eagh so, níl</span>
<lb n="1490"/><span>meirdridh san chruinne is módh ná íad.</span></p>
<lb n="1491"/>
<lb n="1492"/><p><span>An bhfhuil 60,000 coróin gacha bliadhuin do</span>
<lb n="1493"/><span>ard-chíos nó do aimhe ag an gcathair si?</span>
<lb n="1494"/><span>Atá gan áireamh gach cíos príobháideach do-gheibhid;</span>
<lb n="1495"/><span>agus is é a harmsa nó suathantas (do réir</span>
<lb n="1496"/><span>órdughadh an Phápa) eochair, agus toil an impir,</span>
<lb n="1497"/><span>iolar, do réir an fhile.</span>
<lb n="1498"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="1499"/><p><span>Oileáin na hIodáile:</span></p>
<lb n="1500"/>
<lb n="1501"/><p><span>Tá oiléanuibh oile is táire ná íad so ar nach</span>
<lb n="1502"/><span>labhram orra.</span>
<lb n="1503"/><span>Silicia:  trí-bheannach; ionna bhfhuil an súmaire</span>
<lb n="1504"/><span>Charibdis, Sliabh Híbla, .i. cnoc na meala,</span>
<lb n="1505"/><span>Aetna, 12 chathair:  gráinnseach na huile mheas</span>
<lb n="1506"/><span>agus arbhar.</span>
<lb n="1507"/><span>Corsica, .i. Cirnus, Leracina cathrach Marian,</span>
<lb n="1508"/><span>Píla:  ré Genoa an chríoch so, ionna bhfhuil</span>
<lb n="1509"/><span>fuireann bhocht dhúrunta neamh-ólgach, aird-easbogóideacht,</span>
<lb n="1510"/><span>agus seacht easbuig.</span>
<lb n="1511"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="1512"/><p><span>Sardinia, .i. Ico, Jehnusa, cathrach Bosa, S.</span>
<lb n="1513"/><span>Reparata, Acuilastro; agus atá 3 aird-easbuig, 15</span>
<lb n="1514"/><span>easboguibh Catoilicibh:  críoch thorrthach.</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>Elba, .i. Ilva Galmaria:  ní leaghean íarann na</span>
<lb n="1517"/><span>críche si innte féin, acht a gcríoch oile.</span>
<lb n="1518"/><span>Abila:  ionna bhfhuil colamhnuibh Hercules ar a</span>
<lb n="1519"/><span>bhfhuil scríobhuinn Nil ultra.</span></p>
<lb n="1520"/>
<lb n="1521"/><p><span>Isclua:  ionna bhfhuil tobar co teith sin bhruthas</span>
<lb n="1522"/><span>feól agus íasg gan mhoill.</span></p>
<lb n="1523"/>
<lb n="1524"/><p><span>AN FHRAINGC.</span>
<lb n="1525"/><span>Cionnas atá an Fhraingc suighte?</span>
<lb n="1526"/><span>Idir an 15 céim agas an 29 céim don fhaide,</span>
<lb n="1527"/><span>agas idir an 42 céim agas an 51 céim don tuath-leithne.</span>
<lb n="1528"/><span>Cionnas atá an Fhraingc suighte?</span></p>
<lb n="1529"/>
<lb n="1530"/><p><span>A' Mhuir Mhór agus Chaol agus Flontreas don taobh</span>
<lb n="1531"/><span>thuath, an Iottáille agus an Ghermáin don taobh</span>
<lb n="1532"/><span>shoir, an Spáin agus an Mhuir Mheadhónach don</span>
<lb n="1533"/><span>taobh theas, agus an Mhuir Shiar don taobh shíar</span>
<lb n="1534"/><span>di; agus is é a fad 550 míle, agus a leithead 550; agus is</span>
<lb n="1535"/><span>féidir ré comórtas risan Iottáille ar áille fuinn agus</span>
<lb n="1536"/><span>fearuinn, faoi lomra féir, fíon agus arbhar, agus torrthuibh</span>
<lb n="1537"/><span>oile; dealbha 'na 12 cuid.  Ag so do gach cuid</span>
<lb n="1538"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="1539"/><p><span>An cathair ársuidh Amiens?</span>
<lb n="1540"/><span>Is eadh; ríogh-phort Constantín, Constans,</span>
<lb n="1541"/><span>Julian imprídh, is iomad oile, mar atá, Valentinian,</span>
<lb n="1542"/><span>Valens, Gratian, agus Theodosius.</span></p>
<lb n="1543"/>
<lb n="1544"/><p><span>Paris:  cionnas atá sí suighte?</span>
<lb n="1545"/><span>Ar oileán na Fraingce, darbh ainim anallód</span>
<lb n="1546"/><span>Lutesia, agus deirid gurab iad sliocht Japhet íad féin</span>
<lb n="1547"/><span>na sean-fhunndúiridh, agus atá an chathair si ar na</span>
<lb n="1548"/><span>cathrach' is módh agus is deisi san Euróip.  Trí</span>
<lb n="1549"/><span>mhíle a fad, agus dá mhíle go leith a leithead, agus do</span>
<lb n="1550"/><span>réir mheas atá 23,223 toigh innte, 487,680 duine</span>
<lb n="1551"/><span>innte, 32 páláis, 54 teampuill, 38 coláisti, 30</span>
<lb n="1552"/><span>hospitals, .i. bocht-ádhris, 4 mainistrecha móra, agus</span>
<lb n="1553"/><span>mór-uibhir eagluis oile, mar atá, Notre-Dam,</span>
<lb n="1554"/><span>Eagluis Mhuire:  a fad 71 troigh, a leithead 60</span>
<lb n="1555"/><span>troith, tóigthe ar 120 colamhnuibh - atá 45 sépéil</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="1556"/><p><span>innte, 4 clogáis 'n-airde 44 bunlámh, geatuidh</span>
<lb n="1557"/><span>íaruin agus fíghir 28 ríogh agá dul asteach - 24 duine</span>
<lb n="1558"/><span>a n-éinfheacht is éigin chum an chloig mhóir do</span>
<lb n="1559"/><span>chling.</span></p>
<lb n="1560"/>
<lb n="1561"/><p><span>A ngoirtear Tobar na Músuidh don chathair</span>
<lb n="1562"/><span>si?</span>
<lb n="1563"/><span>Goirthear; agus adeir Eusebius gurab sine í nó an</span>
<lb n="1564"/><span>Róimh.  A tidiol:  Cathair an tSíth.  Versals</span>
<lb n="1565"/><span>an pálás is deisi san domhan do réir an fhile:</span></p>
<lb n="1566"/>
<lb n="1567"/><p><span>Vir fuit ille domus quod conditor indicat ejus.</span></p>
<lb n="1568"/>
<lb n="1569"/><p><span>"An teagh úd gibé do-rinn,</span>
<lb n="1570"/><span>bu duin' é fiosach fír-ghrinn."</span></p>
<lb n="1571"/>
<lb n="1572"/><p><span>Agus iad so ar a lour:</span></p>
<lb n="1573"/>
<lb n="1574"/><p><span>Non orbis gentem, non urbem gens habet ulla,</span>
<lb n="1575"/><span>Urbsve domum, dominum nec domus ulla parem.</span></p>
<lb n="1576"/>
<lb n="1577"/><p><span>"Níl a samhuil san chruinne d'uaisle,</span>
<lb n="1578"/><span>nó cathair ag uaisle mar isi,</span>
<lb n="1579"/><span>is níl toigh ag cathair is áille,</span>
<lb n="1580"/><span>nó tríath ag áras mar an toigh so."</span>
<lb n="1581"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="1582"/><p><span>Ag so an t-Éirionnach ag cur an Bhlairne 'na</span>
<lb n="1583"/><span>compráid:</span></p>
<lb n="1584"/>
<lb n="1585"/><p><span>Atria Borbonidum tumido qui carmine laudas,</span>
<lb n="1586"/><span>Blarnia Cartiadum non tibi nota fuit!</span></p>
<lb n="1587"/>
<lb n="1588"/><p><span>"Gorta chút, a spusán</span>
<lb n="1589"/><span>'ní mórán do thoigh na Fraingce:</span>
<lb n="1590"/><span>is cosmhuil nach bhfhacais</span>
<lb n="1591"/><span>toigh Chorbmuic ón mBlairne!"</span></p>
<lb n="1592"/>
<lb n="1593"/><p><span>Rheims:  an ré a aird-easbog corónar Rígh</span>
<lb n="1594"/><span>Frangc?</span></p>
<lb n="1595"/>
<lb n="1596"/><p><span>Is eadh; agus ma' breóite nó as a tsligh, do Easbog</span>
<lb n="1597"/><span>Soissons is ceart é.  Do bhí 6 phrionnsa agus 4 phápa</span>
<lb n="1598"/><span>'na n-aird-easboguibh innte, agus is diúicidh iad do</span>
<lb n="1599"/><span>réir a ttittioll.  Do fríth 13 naoimh innte, agus is</span>
<lb n="1600"/><span>innte do cuire Béarla ar an mBíobla ar mbeith</span>
<lb n="1601"/><span>do Eagluis Shasanach Douei ar deóruigheacht</span>
<lb n="1602"/><span>innte.</span></p>
<lb n="1603"/>
<lb n="1604"/><p><span>Cia ionna n-adhnuicear ríoghuibh Frangc?</span>
<lb n="1605"/><span>A S. Denis, a ttombuidh saidhbhir.  A S.</span>
<lb n="1606"/><span>Gearmans fuir an 2 Séamus agus a chéile bás, Rígh</span>
<lb n="1607"/><span>Sasana.</span></p>
<lb n="1608"/>
<lb n="1609"/><p><span>Rouen:  is innte do ruga Uiliam de Conquer.</span>
<lb n="1610"/><span>Caen:  sean-chathair ionna mbíann 3,000 scoláire.</span>
<lb n="1611"/><span>Bourfleur:  ionnar loisge a Físmhnaoi Sun agus</span>
<lb n="1612"/><span>12 long Francach ré Fussel admiral.</span>
<lb n="1613"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="1614"/><p><span>Orlans:  sean-chathair ádhluin do shas go tréan</span>
<lb n="1615"/><span>a n-aghaidh Sasana faoi an bheann chródha Jóan</span>
<lb n="1616"/><span>de Orlans, agus do bhris go menic orra.  Gidh eagh,</span>
<lb n="1617"/><span>fá dheóigh do-rinne bráidh dhi, dá losga a gCompeighn</span>
<lb n="1618"/><span>mar upa.  Orlans tidiol dhara mac Rígh</span>
<lb n="1619"/><span>Frangc.</span></p>
<lb n="1620"/>
<lb n="1621"/><p><span>Cartres:  cathair ládir; tidiol - "Oidhre Orlans."</span>
<lb n="1622"/><span>Nogent:  an baile is deisi san bhFraingc.</span>
<lb n="1623"/><span>Lions:  cathair ládir fharsaing shaidhbhir</span>
<lb n="1624"/><span>dhaoineach agus an dara cathair ar mhéad is módh</span>
<lb n="1625"/><span>san bhFraingc, ionna raibhe 2 fheis choitcheann,</span>
<lb n="1626"/><span>.i. san bhliadhuin 1245 agus san bhliadhuin 1274;</span>
<lb n="1627"/><span>is innte ruga S. Ireneus.</span></p>
<lb n="1628"/>
<lb n="1629"/><p><span>Baione:  cuan is fearr go ríoghacht na Spáinne,</span>
<lb n="1630"/><span>agá bhfhuil cnoc air ó bhfhaicthear trí ríoghachta,</span>
<lb n="1631"/><span>'n Fhraingc, an Spáinn, agus Navarr; agus is fogus di</span>
<lb n="1632"/><span>fós oilén an chumhlúadair ionna ndearna dáil</span>
<lb n="1633"/><span>agus solamhuin phósta Rígh Frangc agus Infanta na</span>
<lb n="1634"/><span>Spáinne.</span></p>
<lb n="1635"/>
<lb n="1636"/><p><span>Tolous:  ionna mbíon cobhlach Rígh Frangc ar</span>
<lb n="1637"/><span>feist, agus ionnar adhnuiceadh (a n-eagluis S.</span>
<lb n="1638"/><span>Dominic) an Naomh Beannuighthe S. Tomás a</span>
<lb n="1639"/><span>Acuin.</span></p>
<lb n="1640"/>
<lb n="1641"/><p><span>Pamiers:  a Languedoc; easbogóideacht.  Do </span>
<lb n="1642"/><span>bhí Naomh Laoiseach a Marsels, an 12 Benedict</span>
<lb n="1643"/><span>Pápa, 4 cardionál, agus an Spondan foghluma 'na</span>
<lb n="1644"/><span>n-easbuig innte.</span></p>
<lb n="1645"/>
<lb n="1646"/><p><span>Avignon:  cathair fharsaing ádluing mhór-thráchtach</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="1647"/><p><span>choláisteach, ionnar raibhe Séamus</span>
<lb n="1648"/><span>mhac Séamuis mhic Shéarluis mhic Shéamuis,</span>
<lb n="1649"/><span>Rígh Sasana, ar deóruigheacht; agus is risan bPápa</span>
<lb n="1650"/><span>an chathair si, óir do cheannuigh an 6 Clement</span>
<lb n="1651"/><span>Pápa í ó Joanna bainríoghan Fhrangc, ionnar</span>
<lb n="1652"/><span>chomhnuigh a chomhorba gusan 11 Greaghóir</span>
<lb n="1653"/><span>Pápa, do athruigh don Róimh tré aisge na naoimh</span>
<lb n="1654"/><span>beannuighthe S. Catarína de Siena.</span></p>
<lb n="1655"/>
<lb n="1656"/><p><span>Vienna:  príomh-fháidh ar phríomh-fháidhibh na</span>
<lb n="1657"/><span>ríoghachta; agus is é S. Cresens an chéad easbog</span>
<lb n="1658"/><span>do bhí uirre.</span>
<lb n="1659"/><span>A Thaidhg, is liosta nísa mhó do ainimniughadh.</span>
<lb n="1660"/><span>Uime sin scuirfead díobh.</span></p>
<lb n="1661"/>
<lb n="1662"/><p><span>Mo achuinge ort, a athair dhílis ionmhuin:</span>
<lb n="1663"/><span>innis dam cionnas stiúrighthear an Fhraingc?</span>
<lb n="1664"/><span>Reis an rígh, agá bhfhuil an ríoghacht go huile</span>
<lb n="1665"/><span>fó a thoil féin; agus ní thuitean an oídhreacht ar</span>
<lb n="1666"/><span>ghin innghine; agus is Catoliceach é féin agus a ríoghacht,</span>
<lb n="1667"/><span>acht na Hugonots atá i Cevenes.</span></p>
<lb n="1668"/>
<lb n="1669"/><p><span>Atá 18 aird-easbuig, 112 easbuig, 140,000 sagart</span>
<lb n="1670"/><span>porráiste, 6 uachtaráin, 11 ord nó comhchruinniugh,</span>
<lb n="1671"/><span>1,356 mainistir mhanach, 16 ríogh-mhainistreacha</span>
<lb n="1672"/><span>móra manuidh, 557 mainistreacha mná riaghalta,</span>
<lb n="1673"/><span>12,400 prióireacht, 15,200 séapéil agus séplíní, 256</span>
<lb n="1674"/><span>Oird Mhalta, 14,777 mainistreacha Jacobins,</span>
<lb n="1675"/><span>Agustínibh, Pronsiasánuibh, Carmelítibh, Cartúsianibh,</span>
<lb n="1676"/><span>Benedicteanuibh, Bearnardianibh, Jesuits,</span>
<lb n="1677"/><span>Minims, Celestins, agus bráthribh oile, agá bhfuil</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="1678"/><p><span>9,000 toigh riaghalta, 252,000 metari nó saorsacht,</span>
<lb n="1679"/><span>17,000 acra fíneamhuin; agus ré ordughadh an</span>
<lb n="1680"/><span>atá 2 aird-easbog, 7 easbuig, 770 mainistreacha</span>
<lb n="1681"/><span>bráthar, 280 ban riaghalta, ionna bhfhuil coláisti</span>
<lb n="1682"/><span>ionnta, Paris, Bourdeaux, Poictiers, Orlans,</span>
<lb n="1683"/><span>Bourges, Angers, Caen, Montpellier, Cohors, Nants,</span>
<lb n="1684"/><span>Rheimes, Valens, Aix, Avignon, Pont a Mauson,</span>
<lb n="1685"/><span>Perpignan, Douai, Dól, Friburg, Oráng.</span></p>
<lb n="1686"/>
<lb n="1687"/><p><span>ESPÁIN.</span>
<lb n="1688"/><span>Idir an 9 agus an 24 c. don fhaide atá Espáin suighte agus</span>
<lb n="1689"/><span>idir an 35 (c.) 30 m. agus an 43 don tuath-leithne.</span></p>
<lb n="1690"/>
<lb n="1691"/><p><span>Cionnas atá an Spáinn suighte?</span>
<lb n="1692"/><span>An mhuir is Cuan Biscai don taobh thuath, an</span>
<lb n="1693"/><span>Mhuir Mheadhónach don taobh shoir, an Mhuir</span>
<lb n="1694"/><span>Mheadhónach agus Caol-mhuir Gibraltar don taobh</span>
<lb n="1695"/><span>theas, agus an Mhuir Mhór don táobh shíar; agus is</span>
<lb n="1696"/><span>é a fad timchioll 750 míle, a leithead 510; agus is</span>
<lb n="1697"/><span>tír shléibhteamhuil choilteach ghleinneach</span>
<lb n="1698"/><span>chairrgeamhuil, ro-theadh san samhra agus ro-fhuar</span>
<lb n="1699"/><span>san ngeimhre, ionna bhfuil torrthuibh iomadamhla,</span>
<lb n="1700"/><span>an fíon is fearr, agus arán, ionnus gurab féidir a</span>
<lb n="1701"/><span>rádh gurab inghean dlisteanach don nádúir í, agus</span>
<lb n="1702"/><span>áilleán na bprionnsuigh, agus toiceadh na Críostuighcheacht,</span>
<lb n="1703"/><span>tré a ttairngnighean do shaidhbhreas</span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="1704"/><p><span>ós na hAindíachuibh.  Agus atá sí rannta 'na</span>
<lb n="1705"/><span>13 chuid.</span>
<lb n="1706"/><span>Ag so do gach cuid:</span></p>
<lb n="1707"/>
<lb n="1708"/><p><span>An a gCompostela atá taisí Naomh Séum</span>
<lb n="1709"/><span>Apstol?</span>
<lb n="1710"/><span>Is eadh, agus a Valadolit a Sean-Chastíl do ruga</span>
<lb n="1711"/><span>S. Teresa.</span>
<lb n="1712"/><span>An cathair mhór í Madríd?</span>
<lb n="1713"/><span>Adeir na Spáinne go bhfhuil sí co mór ré Paris,</span>
<lb n="1714"/><span>agus is risan rígh céad-orlár gacha toigh innte munar</span>
<lb n="1715"/><span>ceannuighuaidh é.  Do thóig an dara Philip</span>
<lb n="1716"/><span>droithchead oireirc ar an abhuinn Tagus, bhíos gan</span>
<lb n="1717"/><span>uisge san samhra, dar lean an sean-fhocal go</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="1718"/><p><span>gcaithmheadh an rígh an droithchead do dhíol</span>
<lb n="1719"/><span>ar uisge chum abhna.  Is annsa Esurial cuirtear</span>
<lb n="1720"/><span>na ríoghuibh d'éis báis.</span></p>
<lb n="1721"/>
<lb n="1722"/><p><span>An í cathair Tholedo príomh-fháidh na Spáinne?</span>
<lb n="1723"/><span>Is í; agus a nAlcantara do ruga Naomh Peadar de</span>
<lb n="1724"/><span>Alcantara.  Dirthear gurab í cathair Sivil an</span>
<lb n="1725"/><span>chathair is saidhbhre san Euróip, óir is innte tig</span>
<lb n="1726"/><span>taisge na nAindiachuibh chum na Spáinneach.</span></p>
<lb n="1727"/>
<lb n="1728"/><p><span>Biscai, S. Andro, Toloso, S. Sabastin, Bilbo,</span>
<lb n="1729"/><span>Fontarabia, S. Andera; Galicia, Coruna (.i.</span>
<lb n="1730"/><span>Gróin), Baiona, Compostela (ionna bhfhuil corp</span>
<lb n="1731"/><span>S. Séam Ap.); Navarr, Tudela, Victoria a gcríoch</span>
<lb n="1732"/><span>Alva, Viana, Pampelúne; Sean-Chas., Avila,</span>
<lb n="1733"/><span>Segovia, Valadolid, Soria (ionnar claoidhe 40,000</span>
<lb n="1734"/><span>Romhánchuibh), Leon, Palencia, Salamanca, Cividad</span>
<lb n="1735"/><span>Rodrigo, Zamora, Aviles; Catalonia, Tortosa,</span>
<lb n="1736"/><span>Girón, Roses, Taragona, Urgel, Palamos; Aragon,</span>
<lb n="1737"/><span>Saragosa Iáco, Albarasin, Huesca, Tarasona,</span>
<lb n="1738"/><span>Mason; Valencia, Segorue, Orighuela, Xativa,</span>
<lb n="1739"/><span>Alicant, Culeira; Nua-Chaistíl, Toledo, Cuenca,</span>
<lb n="1740"/><span>Siguensa, Alcala Calatra, Alcantara, Badaios</span>
<lb n="1741"/><span>Placencia; Marcia, Cartagena (tug do Rómhánchuibh</span>
<lb n="1742"/><span>25,000 dr.); Andalucia, Baesa, Gibralter,</span>
<lb n="1743"/><span>Corduba, Cadiz, Medina Sidonia, Jaen; Granada,</span>
<lb n="1744"/><span>Guadi, Almeria, Malaga, Alumia, Osuna; Asturia</span>
<lb n="1745"/><span>(.i. Guipuscoa), S. Sabastin, Fonterabia.</span></p>
<lb n="1746"/>
<lb n="1747"/><p><span>Cionnas riaghaluighear an Spáinn?</span>
<lb n="1748"/><span>Réna rígh dlisteanach féin ó oidhreachta agá</span>
<lb n="1749"/><span>bhfhuil cumhachta uile, agus is Catoiliceach é féin agus</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="1750"/><p><span>a ríoghacht go huile, agus is é tiodiol an rígh "Catoiliceach."</span>
<lb n="1751"/><span>Atá 8 áird-easbuig, 42 easbuig, agus 20 baile ionna</span>
<lb n="1752"/><span>bhfhuil coláiste.</span>
<lb n="1753"/><span>Níl Spáinneach gan a bheith spéireamhuil.</span></p>
<lb n="1754"/>
<lb n="1755"/><p><span>Atá an Spáinn suighte idir 35 céim agus 24 céim</span>
<lb n="1756"/><span>do fhuide, agus idir 35 céim 30 m. agus 43 céim do</span>
<lb n="1757"/><span>thuath-leithne.</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>PORTINGAL.</span>
<lb n="1760"/><span>Cionnas atá Portingal suighte?</span>
<lb n="1761"/><span>Idir 10 céim 35 min. agus 13 céim 10 m. don fhuide,</span>
<lb n="1762"/><span>agus idir 37 céim 20 m. do thuath-leithne; an Spáinn</span>
<lb n="1763"/><span>don taobh thuath agus shoir dhí, agus an Mhuir Mhór</span>
<lb n="1764"/><span>don taobh theas agus shíar dhí; agus is é a fad 300 míle,</span>
<lb n="1765"/><span>a leithead 130.  Amhuil na Spáinne atá a fonn,</span>
<lb n="1766"/><span>agus í rannta 'na 6 cuid:</span>
<lb n="1767"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="1768"/><p><span>An cathair fhairsing shaidhbhir dhaoínech í</span>
<lb n="1769"/><span>Lisbon?</span>
<lb n="1770"/><span>Is eadh, agus an ríogh-phort.  Is innte do ruga</span>
<lb n="1771"/><span>S. Antóin ó Phadua, ós comhair gheata eagluis</span>
<lb n="1772"/><span>Muire ionna a bhfhuil corp S. Vincent currtha.</span></p>
<lb n="1773"/>
<lb n="1774"/><p><span>Estramadura:  ionna bhfhuil 130 mainistreacha,</span>
<lb n="1775"/><span>1,460 porráistidh, 5,000 toibreacha, 200 droithchead</span>
<lb n="1776"/><span>cloch.</span></p>
<lb n="1777"/>
<lb n="1778"/><p><span>Porta:  port ionna bhfhuil 4,000 toigh fo a</span>
<lb n="1779"/><span>bhfhuireann daoine.</span>
<lb n="1780"/><span>Cionnas stiúiridhear Portingal?</span>
<lb n="1781"/><span>Ó aimsir an dara Philip gusan bhliadhuin 1640</span>
<lb n="1782"/><span>fuidh chumhachta na Spáinne, agus ó shoin fó a</span>
<lb n="1783"/><span>rígh féin agá bhfhuil dlighe na críche ionna láimh</span>
<lb n="1784"/><span>féin.  Catoiliceach é féin agus a ríoghacht go huile,</span>
<lb n="1785"/><span>ionna bhfhuil 3 aird-easbuig, 10 easbuig, agus trí</span>
<lb n="1786"/><span>cathracha ionna bhfhuil coláistidh; agus bu hé</span>
<lb n="1787"/><span>sean-ainim na críche so Lusitania; agus deirthear</span>
<lb n="1788"/><span>200 abhuinn do bheith innte, óir is innte atá an</span>
<lb n="1789"/><span>abhuinn Minius ar a siubhlan long 100 míle agus í</span>
<lb n="1790"/><span>líonta do lúaidhe dhearg.  An Tagus (ar a bhfhuil</span>
<lb n="1791"/><span>an chathair Lisbon), agus an Ana, aibhne sníomhas</span>
<lb n="1792"/><span>thríd an Spáinn.</span></p>
<lb n="1793"/>
<lb n="1794"/><p><span>OILIÉN NA SPÁINNE.</span>
<lb n="1795"/><span>Créad íad na hoiléain is tásgamhla ag an Spáinn?</span>
<lb n="1796"/><span>Ag so dhuit a n-ainim, a bhfhad, a leithead, agus a</span>
<lb n="1797"/><span>ríogh-phort:</span>
<lb n="1798"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="1799"/><p><span>Agus is sléibhteamhuil coillteach íad na hoileáin</span>
<lb n="1800"/><span>so ionna bhfhásan fíon agus arán go hiomadamhuil.</span>
<lb n="1801"/><span>Níl nathar nimhe san oiléan Ivica, agus deirid go</span>
<lb n="1802"/><span>bhfhuil an dá oiléan oile ar an nós gcéadhna.</span>
<lb n="1803"/><span>Gidh eagh, a bhFhermenteara níl ann acht naithre</span>
<lb n="1804"/><span>nimhe go huile.</span></p>
<lb n="1805"/>
<lb n="1806"/><p><span>Agus is risan Spáinn na criochuibh so, agá</span>
<lb n="1807"/><span>bhfhuil visroi a Majorca, agus easbog; agus is tásgamhuil</span>
<lb n="1808"/><span>an coláiste atá innte, faoi a bhfhuireann Catolicibh</span>
<lb n="1809"/><span>dóibh.</span>
<lb n="1810"/><span>Oilén Gades, .i. Cales, .i. Tertosa, 13 mhíle a fad.</span>
<lb n="1811"/><span>Armáil na Spáinne, 1596, do gabha a n-aon-lá</span>
<lb n="1812"/><span>í ré Notingham, Essecs, agus Sir Valter Failli, ag</span>
<lb n="1813"/><span>losga 40 long Indiach:  luach a bhfuireann</span>
<lb n="1814"/><span>8,000,000.</span></p>
<lb n="1815"/>
<lb n="1816"/><p><span>SCANDINAVIA.</span>
<lb n="1817"/><span>Cionnas atá Sualand suighte?</span>
<lb n="1818"/><span>Idir 32 céim 30 (m.) agus 61 céim 30 m. don fhuide, agus</span>
<lb n="1819"/><span>idir 55 céim 55 m. agus 68 céim 52 min. don thuaith-leithne,</span>
<lb n="1820"/><span>an Lapland don taobh thuath, Muscovia</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="1821"/><p><span>don taobh shoir, an Bhailtic don taobh theas agus</span>
<lb n="1822"/><span>Fionn-Lochlonn don taobh shíar; agus is é a fad</span>
<lb n="1823"/><span>900 míle, agus a leithead 810; agus is tír shléibhteamhuil</span>
<lb n="1824"/><span>choillteach fhuar chairgeamhuil chródha í; agus</span>
<lb n="1825"/><span>adeirid gurab é mac Japhec mhac Naoi an chéad</span>
<lb n="1826"/><span>rígh do bhí uirre, agus go raibhe 100 ríogh dá shliocht</span>
<lb n="1827"/><span>innte 'na dhiaigh; agus is é tidiol garma atá ag an</span>
<lb n="1828"/><span>rígh "Rígh Sualand, Vandols, agus Goths, Móir-phrionnsa</span>
<lb n="1829"/><span>Finland, Diúice Estonia agus Chorosia,</span>
<lb n="1830"/><span>Tighearna Ingria"; agus is é a shuathantas trí coróna.</span></p>
<lb n="1831"/>
<lb n="1832"/><p><span>Créad é ainim, fad, leithead, agus ríogh-phort na</span>
<lb n="1833"/><span>gceire locha is mó san chríoch so?</span></p>
<lb n="1834"/>
<lb n="1835"/><p><span>Cionnas atá sí rannta?</span></p>
<lb n="1836"/>
<lb n="1837"/><p><span>'Na 30 gcóigidhibh agus so dhuit na seacht is</span>
<lb n="1838"/><span>tásgamhla díobh:</span>
<lb n="1839"/></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="1840"/><p><span>Ag Rusburg níl stad ar shnádhad an chompáis.</span>
<lb n="1841"/><span>An í Stocholm príomh-longphort an rígh?</span>
<lb n="1842"/><span>As í, agus í suighte a 6 oileáin ar adhamod sáighte</span>
<lb n="1843"/><span>san mhúir gusan bhliadhuin ionnar</span>
<lb n="1844"/><span>loisge go huile beagnach í.  Amhuil an phenix</span>
<lb n="1845"/><span>nuadh di ó shoin a leith; agus atá sí tóigthe do</span>
<lb n="1846"/><span>bhrícidh agus do chloch, a tempuill arna bhfholach</span>
<lb n="1847"/><span>do umha nó copair, do-bheir sgéimh bhreagh don</span>
<lb n="1848"/><span>chathair.</span></p>
<lb n="1849"/>
<lb n="1850"/><p><span>An Bhainriaghan Cristiana, cia raibhe an tan</span>
<lb n="1851"/><span>do thréig a coróin ar son a creideamh agus do-chuaidh</span>
<lb n="1852"/><span>don Róimh ionna bhfhuair bás?</span>
<lb n="1853"/><span>A bPálás Upsal.</span></p>
<lb n="1854"/>
<lb n="1855"/><p><span>Agus is iongantach na hoibreacha atá ar chlog</span>
<lb n="1856"/><span>uairean Lunden.  Agus is é as ceannuigheacht</span>
<lb n="1857"/><span>san chríoch so:  miotail, umha, copair, etc.;</span>
<lb n="1858"/><span>seidhiocha, craicuin fíadh, agus gabhar, seannuigh,</span>
<lb n="1859"/><span>etc.; crainn phín, gheimhis, agus darach; gir, tarr,</span>
<lb n="1860"/><span>agus mil, etc.</span></p>
<lb n="1861"/>
<lb n="1862"/><p><span>Cionnas stiúirighear í?</span>
<lb n="1863"/><span>Fo a rígh nó a bainriaghan féin; agus ó ghabhadair</span>
<lb n="1864"/><span>creideamh bu Catoilicidh iad go haimsir Lutéir,</span>
<lb n="1865"/><span>agus is é a lorg leainid anois.</span>
<lb n="1866"/><span>Cá líon aird-easbog innte?</span>
<lb n="1867"/><span>A haon, a nUpsal (agus sin ré órdughadh an treas</span>
<lb n="1868"/><span>Eugein Pápa san bhliadhuin 1148), faoi a bhfhuil</span>
<lb n="1869"/><span>sé heasbuig; agus níl acht dá bhaile ionna bhfhuil</span>
<lb n="1870"/><span>coláistidh.</span>
<lb n="1871"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="1872"/><p><span>Fuireann fhád-shaoghulach lucht na gcríoch so:</span>
<lb n="1873"/><span>mairid 146 bliadhuin.</span>
<lb n="1874"/><span>Oiléain Sualand:</span></p>
<lb n="1875"/>
<lb n="1876"/><p><span>DANIA.</span>
<lb n="1877"/><span>Cionnas atá peninsuladh Dubh-Lochlonn</span>
<lb n="1878"/><span>suighte?</span></p>
<lb n="1879"/>
<lb n="1880"/><p><span>Idir 30 céim agus 33 (m.) don fhuide, agus idir 54 céim</span>
<lb n="1881"/><span>10 m. agus 58 céim do thuath-leithne.  Atá an</span>
<lb n="1882"/><span>Bhaltic don taobh thuath agus soir, an Ghearmáin</span>
<lb n="1883"/><span>don taobh theas agus an Mhuir Gheirmáinneach don</span>
<lb n="1884"/><span>taobh shíar.  A fad 180 míle, a leithead 100; agus</span>
<lb n="1885"/><span>atá sí ar na críoch' is ársuidh san Euróip, áitighthe</span>
<lb n="1886"/><span>anallód ré fuireann chródha chath-bhuadhach</span>
<lb n="1887"/><span>thíránta.</span></p>
<lb n="1888"/>
<lb n="1889"/><p><span>An tír fhulláin chorom í?</span>
<lb n="1890"/><span>Is eadh; agus atá sí rannta 'na ceithre fairchibh</span>
<lb n="1891"/><span>ré cóir Holsten agus Slesaic, agas ag so duit</span>
<lb n="1892"/></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="1893"/><p><span>Agas níl oidhche ar feadh 2 mhí agus 3 seachtmhaidhne</span>
<lb n="1894"/><span>san chríoch so, san taobh thuath, ionna</span>
<lb n="1895"/><span>bhfhuil iomad súmairidh agus lochadh.</span></p>
<lb n="1896"/>
<lb n="1897"/><p><span>Cá mhéad míle a loch Vennoe?</span>
<lb n="1898"/><span>Fidhche míle a fad agus cúig a leithead.</span>
<lb n="1899"/><span>An í Copenhagen an chathair ríogha?</span>
<lb n="1900"/><span>Is í; cathair láidir dhaingean agus méaduighear a</span>
<lb n="1901"/><span>háille risan bhfolach copair atá ar a heagluis.</span>
<lb n="1902"/><span>Ar sheas an daingean láidir Crampe 13 mí léigir</span>
<lb n="1903"/><span>a n-aghaidh Valestin (general an impir) (agus) a</span>
<lb n="1904"/><span>shluagh Gearmáineach?</span>
<lb n="1905"/><span>Do sheas.</span></p>
<lb n="1906"/>
<lb n="1907"/><p><span>An ón bhaile bheag Angles táinic an fhuireann</span>
<lb n="1908"/><span>ó n-abarthar England ré Sasain?</span>
<lb n="1909"/><span>Deirid gurab eadh, agus gurab a Nuraniburg do</span>
<lb n="1910"/><span>chomhnuigh an t-annstrolaoch Ticho, gurab a</span>
<lb n="1911"/><span>nOdensee do hadhnuiceadh Canutus Naomhtha.</span>
<lb n="1912"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="1913"/><p><span>NORUAI.</span>
<lb n="1914"/><span>An marbhann na Lemmers (atá a méad luchóige)</span>
<lb n="1915"/><span>féar agus luibh na talmhan?</span>
<lb n="1916"/><span>Do-níd; agus a ndéis na fóghla cruinníd ar aon-láthair</span>
<lb n="1917"/><span>agus gheibhid bás, tré a n-éirghean boltonas</span>
<lb n="1918"/><span>do-bheir plágh agus tinneas ar lucht na críche; agus</span>
<lb n="1919"/><span>deirid gurab ón aeir a stuirm thaguid.</span></p>
<lb n="1920"/>
<lb n="1921"/><p><span>An daoine bochta iad fuireann na críche si?</span>
<lb n="1922"/><span>Is eadh; agus atá fuath nádúrra acu ar mhídh-chneastacht.</span>
<lb n="1923"/><span>Cionnas díberthear míolta móra, 'tá go ro-iomadamhuil</span>
<lb n="1924"/><span>ar chóstuidh na críche si?</span>
<lb n="1925"/><span>Deirthear ré teilgean ola chaster san mhuir.</span>
<lb n="1926"/><span>Cia stiúirigheas an ríoghacht?</span>
<lb n="1927"/><span>An rígh, réna chumhachta féin; agus bu Catolicidh</span>
<lb n="1928"/><span>íad go teacht Lutéir; agus a lorg-san leanuid anois.</span></p>
<lb n="1929"/>
<lb n="1930"/><p><span>Lunden príomh-fháidh, agus sé hesbuig faoi, ré</span>
<lb n="1931"/><span>ordugha an 4 Adrian Pápa.  Níl acht 2 bhaile</span>
<lb n="1932"/><span>ionna bhfhuil coláistí san chríoch so.</span>
<lb n="1933"/><span>Ocht n-oiléain Dhania:</span>
<lb n="1934"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="1935"/><p><span>Agas atá (na) hoilénuibh so don taobh shoir</span>
<lb n="1936"/><span>do Dhania agus do thaobh theas do Shualand, agus íad</span>
<lb n="1937"/><span>uile áitighthe dá bhfhuireann, agus go háirighthe</span>
<lb n="1938"/><span>Séland ionna bhfhuil an ríogh-chathair Copenhagen</span>
<lb n="1939"/><span>dá ngoirthí Haffnia, agus goirtí do Shéaland Codannomia.</span></p>
<lb n="1940"/>
<lb n="1941"/><p><span>FIONN-LOCHLONN.</span>
<lb n="1942"/><span>Cionnas atá Fionn-Lochlonn suighte?</span>
<lb n="1943"/><span>Idir 58 céim 30 m. agus 72 céim don leithne thuath,</span>
<lb n="1944"/><span>agus idir 25 agus 55 don fhaide; agus atá an Mhuir Théachta</span>
<lb n="1945"/><span>don taobh thuath, Sualand don taobh shoir, an</span>
<lb n="1946"/><span>Bhaltic don taobh theas agus an Mhuir Ghearmáineach</span>
<lb n="1947"/><span>don taobh shíar; agus is é a fad 1,000 míle, agus a leithne</span>
<lb n="1948"/><span>240; agus is tír (dar leat) "as beannughadh Dé" í agus "as</span>
<lb n="1949"/><span>an ghréin gharrtha", mar adeir an sean-fhocal -</span>
<lb n="1950"/><span>fuar fiarscamhuil cairgeamhuil sléibhteamhuil</span>
<lb n="1951"/><span>allta ainbhríoch, agus go háiridhthe san taobh thuath.</span>
<lb n="1952"/><span>Gidh eagh, tug Día na grása so di, iomad éisg</span>
<lb n="1953"/><span>ionna hinbhir agus fearbógadh ionna fásachuibh.</span></p>
<lb n="1954"/>
<lb n="1955"/><p><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="1956"/><span>'Na cúig míribh, .i. Babus, Aggerus, Bergen</span>
<lb n="1957"/><span>(an ríogh-phort), Drontim, Vartus; agus níl fios a</span>
<lb n="1958"/><span>bhfhad nó a leithead agam.</span>
<lb n="1959"/><span>Cia riaghaluigheas an chríoch so?</span>
<lb n="1960"/><span>Rígh Lochlonn, ón mbliadhuin 1359; agus is</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="1961"/><p><span>ionnann creideamh dóibh, óir leanuid lorg Lutéir</span>
<lb n="1962"/><span>go huile; agus atá aon aird-easbog agus 3 heasbuig</span>
<lb n="1963"/><span>innte - a n-aimsir Chatoiliceacht 6 easbuig a líon.</span></p>
<lb n="1964"/>
<lb n="1965"/><p><span>Abair:</span>
<lb n="1966"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="1967"/><p><span>Níl oileán gan eagluis díobh so, agus íad uile</span>
<lb n="1968"/><span>áitighthe.</span>
<lb n="1969"/><span>Suathantas 77 oiléain Feroe:  gabhar fad-róinneach</span>
<lb n="1970"/><span>ceathair-bheannach.</span></p>
<lb n="1971"/>
<lb n="1972"/><p><span>MUSCOVIA</span>
<lb n="1973"/><span>(.i. RUISIA ALBA).</span></p>
<lb n="1974"/>
<lb n="1975"/><p><span>Cionnas atá Muscovia suighte?</span>
<lb n="1976"/><span>Idir 50 agus 100 céim don fhaide, agus idir a 48 agus 72</span>
<lb n="1977"/><span>céim don tuath-leithne, agus an Mhuir Thuath don</span>
<lb n="1978"/><span>taobh thuath, an Tartari Mhóir don taobh shoir,</span>
<lb n="1979"/><span>an Tartari Bheag don taobh theas, Poland agus</span>
<lb n="1980"/><span>Sualand don taobh shíar; agus is é a fad 1,660 míle</span>
<lb n="1981"/><span>agus a leithead 1,530; agus is tír fhásamhuil rodh-fhuar</span>
<lb n="1982"/><span>san taobh thuath í, talamh thorthach ain-teadh</span>
<lb n="1983"/><span>san taobh theas, agus í áitighthe ré drong ainbhfhiosach</span>
<lb n="1984"/><span>fallsa aineóldhach claón chum coimhlíona</span>
<lb n="1985"/><span>an toil nádúrra.  Agus do bhríogh a móir-aidhbhne</span>
<lb n="1986"/><span>tá trácht mór ón bPersia aiceadh, agus ón</span>
<lb n="1987"/><span>Euróip a ttaobh na fairge, agus atá dá loch mhór</span>
<lb n="1988"/><span>innte darab ainim Belejeura, 120 míle ar fhad agus</span>
<lb n="1989"/><span>90 ar leithead, Limen, 320 míle ar fhad 140 ar</span>
<lb n="1990"/><span>leithead.</span>
<lb n="1991"/><span>An innte atá sléibhte Rífea?</span>
<lb n="1992"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="1993"/><p><span>Is eadh; agus atá 37 cóigeadhuibh a Muscovia,</span>
<lb n="1994"/><span>agus ag so dhuit ainim, fad, leithead, agus ríogh-phort</span>
<lb n="1995"/><span>na 14 cóigidheagh is tásgamhla díobh:  san taobh</span>
<lb n="1996"/><span>thuath: -</span>
<lb n="1997"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="1998"/><p><span>San taobh theas: -</span>
<lb n="1999"/><span>Cionnas atá Rusia suighte?</span>
<lb n="2000"/><span>Do gach taobh don abhuinn Tanais; cuid san</span>
<lb n="2001"/><span>Euróip, cuid san Asia; agus is í an abhuinn sin is</span>
<lb n="2002"/><span>teóruin idir an dá rann so don chruinne.  Bí lá</span>
<lb n="2003"/><span>sé mí a gcuid don impireacht mhór so, agus oidhche</span>
<lb n="2004"/><span>an fad céadna; bíodh an Mhuir Théachta 'na</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="2005"/><p><span>sléibhte eidhreadh agus seaca; agus is annsa chríoch</span>
<lb n="2006"/><span>sa tá na croinn is airde san domhan; níl suim</span>
<lb n="2007"/><span>ionna ngealamh do bhriosa ag cótuidh coidhleathna</span>
<lb n="2008"/><span>na críche si.</span></p>
<lb n="2009"/>
<lb n="2010"/><p><span>An cathair fharsaing dhaoineach Muscou?</span>
<lb n="2011"/><span>Is seadh; óir meastar 16 mhíle ionna timchiolladh,</span>
<lb n="2012"/><span>40,000 toigh, 2,000 teampoll do bheith</span>
<lb n="2013"/><span>innte, do bhrígh gurab í ceann-chathair na Ruisia</span>
<lb n="2014"/><span>í.  Is do adhamad atá urmhór a toighthibh tóigthe</span>
<lb n="2015"/><span>agus na ríoghachta go huile.</span></p>
<lb n="2016"/>
<lb n="2017"/><p><span>An bhfhuil sé ceaduigheach do Ghaill trácht agus</span>
<lb n="2018"/><span>ceannuigheacht a gcathair shaidhbhir iomad-daoineach</span>
<lb n="2019"/><span>Arcaingeal?</span>
<lb n="2020"/><span>Níl; óir chaill síad a saoírseacht an tan do</span>
<lb n="2021"/><span>díthcheanna an céad Shéarlus Rígh Sasana, óir</span>
<lb n="2022"/><span>ní lúgh ar an Csar an diabhal ná tréatúireach;</span>
<lb n="2023"/><span>uime sin an saorseacht do bhí acu do beana díobh</span>
<lb n="2024"/><span>é agus ní bhfhuaireadair ó shoin é.</span></p>
<lb n="2025"/>
<lb n="2026"/><p><span>Cionnas riaghaluighear an chríoch mhór so?</span>
<lb n="2027"/><span>Ré a himpir féin, agá bhfhuil ó shean agus ó shinseareacht</span>
<lb n="2028"/><span>a thoil féin mar dhlighe; agus is é dríodar</span>
<lb n="2029"/><span>eiriceacht na Gréige is creideamh don impir agus dá</span>
<lb n="2030"/><span>ríoghacht, acht a bhfhuil do phágána 'na measg;</span>
<lb n="2031"/><span>agus (glóir do Dhía) atá an creideamh Caitoilicibh</span>
<lb n="2032"/><span>'na measg dá sheóla, réar iompuidh a n-aon-chathair</span>
<lb n="2033"/><span>(do réir nuathuigheacht na bliadhna so</span>
<lb n="2034"/><span>1721) 40,000 duine ó phágántacht, aga glaca cuinn</span>
<lb n="2035"/><span>Chríost orra, agus ag déanamh luath agus tine dá n-íodholuibh.</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="2036"/><p><span>Atá patriarc, 4 príomh-fháidh, seacht</span>
<lb n="2037"/><span>aird-easbuig, agus 18 easbuig innte.  Is ó mhaighistreacht</span>
<lb n="2038"/><span>fhuireann na críche si ar an Eoróip uile</span>
<lb n="2039"/><span>do len an sean-fhocal Omne malum ab aquilone:</span>
<lb n="2040"/><span>"ón tuath tig an uile olc," .i. Sualandruibh.</span></p>
<lb n="2041"/>
<lb n="2042"/><p><span>POLAND</span>
<lb n="2043"/><span>(.i. SARMATIA).</span>
<lb n="2044"/><span>Cionnas atá Poland suighte?</span>
<lb n="2045"/><span>Idir 38 agus 61 céim don fhaide, agus idir 48 agus 57</span>
<lb n="2046"/><span>céim don tuath-leithne; an Mhuscovia, Livonia,</span>
<lb n="2047"/><span>agus an Bhaltic don taobh thuath; an Tartaria</span>
<lb n="2048"/><span>Bheag agus Muscovia do taobh soir; Hungaria,</span>
<lb n="2049"/><span>Transilbhania, agus Turceadh don taobh theas, an</span>
<lb n="2050"/><span>Bhaltic agus an Gheirmáinn don taobh shíar; agus is</span>
<lb n="2051"/><span>é a fad 780 míle agus a leithead 590.</span></p>
<lb n="2052"/>
<lb n="2053"/><p><span>Cá gné tíre í?</span>
<lb n="2054"/><span>Funn coram aoibhin, saidhbhir a mianachuibh</span>
<lb n="2055"/><span>luaighe, stáin, airgid, etc., a n-arbhar is a ttorrthuibh</span>
<lb n="2056"/><span>oile, ionnus go ngoirid gráinnseach na</span>
<lb n="2057"/><span>túatha dhi, agus í áitighthe ré fuireann chródha</span>
<lb n="2058"/><span>chneasta fhiall bháidheamhuil dhílis; agus atá sí</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="2059"/><p><span>rannta 'na 38 gcóigheadhuibh; agus ag so na 10</span>
<lb n="2060"/><span>gcóigeadhuibh is tásgamhla:</span></p>
<lb n="2061"/>
<lb n="2062"/><p><span>Agus breathnuighthear go bhfhuil 177 cathair</span>
<lb n="2063"/><span>agus daingean láidir san chríoch so.</span>
<lb n="2064"/><span>An a gcathair Cracau corónar an rígh?</span>
<lb n="2065"/><span>Is eadh; agus sin ré cairdionál príomhfháidh na</span>
<lb n="2066"/><span>cathrach Gneasne is regent nó riaghluightheóir go</span>
<lb n="2067"/><span>ttobhthar rígh.</span>
<lb n="2068"/><span>An risan ríogh sin tobhthar stiúirighear an</span>
<lb n="2069"/><span>ríoghachta?</span></p>
<lb n="2070"/>
<lb n="2071"/><p><span>Is eadh, maille ré comhairle uachtaráin nó</span>
<lb n="2072"/><span>prionnsuigh na ríoghachta; agus is Catoiliceadh íad,</span>
<lb n="2073"/><span>agus ní tobhthar rígh gan a bheith 'na Chatoiliceach.</span>
<lb n="2074"/><span>Is rodh-anamh bithbheannach do fhuireann na</span>
<lb n="2075"/><span>críche si; agus bí subháilceadh mhór orra an tan</span></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="2076"/><p><span>mharbhuid go dlisteanach Turcach:  cuirid cliteadh</span>
<lb n="2077"/><span>ionna mbaréad mar chomhartha an bhuadha.  Ag</span>
<lb n="2078"/><span>an Aithfreann, ag seasamh do éisteacht an tsoisgéil,</span>
<lb n="2079"/><span>tarnidhid na huaisle a n-arm dá chur a n-amhuil</span>
<lb n="2080"/><span>go bhfhuilid toileamhuil ar bhás d'fhagháil ag</span>
<lb n="2081"/><span>cosnamh an tsoisgéil.</span></p>
<lb n="2082"/>
<lb n="2083"/><p><span>An ttairnidhid na daoine suarracha a n-arm?</span></p>
<lb n="2084"/>
<lb n="2085"/><p><span>Níl cead airm acu acht a n-am cogadh.</span>
<lb n="2086"/><span>Agus atá dá áird-easbog, 18 easbuig, agus 4 bailte</span>
<lb n="2087"/><span>nó cathracha ionna bhfhuil coláistí.</span>
<lb n="2088"/><span>Is críoch choram an chríoch so; agus a tteanga</span>
<lb n="2089"/><span>na Sclavonianuibh is ionann pol agus coram.</span>
<lb n="2090"/><span>Livonia:  Finland do taobh tuath, Muscovi don</span>
<lb n="2091"/><span>taobh shoir, Lituania don taobh theas, an Baltic</span>
<lb n="2092"/><span>don taobh shíar - ionna bhfhuil an daingean rodh-láidir</span>
<lb n="2093"/><span>Nárn; agus ar eagla a shamhuilt a bheith san</span>
<lb n="2094"/><span>gcruinne beana na súile as fear a tóigthe.</span></p>
<lb n="2095"/>
<lb n="2096"/><p><span>Lituania:  Polonia don taobh thuath, Poland</span>
<lb n="2097"/><span>don taobh shoir, Polonia don taobh theas, Muscovi</span>
<lb n="2098"/><span>don taobh shíar.  San críoch so atá cathair Vilna,</span>
<lb n="2099"/><span>Breastnia Vilcómir.</span></p>
<lb n="2100"/>
<lb n="2101"/><p><span>Volinia:  arna timchiolla ré Lituania, Podolia,</span>
<lb n="2102"/><span>agus Rusia; a príomh-bhailte Ciavia agus Circasia ar</span>
<lb n="2103"/><span>imioll an inbhir Neiper.</span></p>
<lb n="2104"/>
<lb n="2105"/><p><span>Samagotia:  a ríogh-phort, Camia; Livonia</span>
<lb n="2106"/><span>don taobh thuath agus a' Baltic don taobh shíar.</span>
<lb n="2107"/><span>Podolía:  Lituania don taobh thuath, Rusia</span>
<lb n="2108"/><span>don taobh shoir, Neister don taobh theas, agus Polan</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="2109"/><p><span>don taobh shíar:  san chríoch so atá Camiensa,</span>
<lb n="2110"/><span>baile do-ghabhála.</span></p>
<lb n="2111"/>
<lb n="2112"/><p><span>Rusia Nigra:  Poland don taobh thuath agus shiar,</span>
<lb n="2113"/><span>Padolia don taobh shoir, Hungaria don taobh</span>
<lb n="2114"/><span>theas; a ríogh-phuirt Leopolis, Limburg, Grodec,</span>
<lb n="2115"/><span>agus Lucso; agus goirthear Nigra di mar eidirdhealbha</span>
<lb n="2116"/><span>idir í féin agus Rusia Alba na Muscovia.</span></p>
<lb n="2117"/>
<lb n="2118"/><p><span>Rutenia agus Rocsolonia:  goirthear Rusia Meredionalis</span>
<lb n="2119"/><span>díobh.</span>
<lb n="2120"/><span>Prusia, .i. Borosia: an Baltic don taobh thuath,</span>
<lb n="2121"/><span>Lituania don táobh shoir, Masovia don taobh</span>
<lb n="2122"/><span>theas, an abhuinn Vistula don taobh shíar.</span></p>
<lb n="2123"/>
<lb n="2124"/><p><span>Poland:  Mosavia don taobh thuath, Lituania</span>
<lb n="2125"/><span>don taobh shoir, Padolia don taobh theas, an</span>
<lb n="2126"/><span>Ghermáinn don taobh shíar; ríogh-phuirt, Guisna,</span>
<lb n="2127"/><span>Siradia, Posna, Minsc.</span></p>
<lb n="2128"/>
<lb n="2129"/><p><span>HUNGARIA</span>
<lb n="2130"/><span>(.i. PANONIA BHEG).</span>
<lb n="2131"/><span>Cionnas atá Hungaria suighte?</span>
<lb n="2132"/><span>Idir an 40 agus 47 céim don fhaide, agus idir an</span>
<lb n="2133"/><span>43 agus an 49 céim 10 m. don leithne thuath; Polond</span>
<lb n="2134"/><span>don taobh thuath, Trannsilbhania don taobh shoir,</span>
<lb n="2135"/><span>cóigidhibh na Danubia don taobh theas, Austria</span>
<lb n="2136"/><span>agus Moravia don taobh shíar; agus is é a fad 420 míle</span></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="2137"/><p><span>agus a leithead 290.  Tír ádhluinn shaidhbhir choram</span>
<lb n="2138"/><span>ghriothach altach thorrthach fhéar-uaidhne í,</span>
<lb n="2139"/><span>ionna bhfhuil míonach óir, airgid, umha, stáin,</span>
<lb n="2140"/><span>etc., líonta lán aráin agus fíona, go nach gcroma a</span>
<lb n="2141"/><span>ceann ar fheabhas do ríoghachta san gcruinne.</span>
<lb n="2142"/><span>Ní bhfhuil críoch is fearr aidhbhne ná í chum</span>
<lb n="2143"/><span>tráchta ná ceannuigheachta, tré a bhfhuil a fuirean</span>
<lb n="2144"/><span>miodh-shocair, mí-dhílis, an-tsaidhbhir.  Atá dá</span>
<lb n="2145"/><span>loch mhóra innte:  .i. Balaton, ionna bhfhuil 35</span>
<lb n="2146"/><span>míle ar fad agus 9 ar leithead, agus is é a ceann-phort</span>
<lb n="2147"/><span>Tihan; Fairge Nua an Fhidleir goirid ar an dara</span>
<lb n="2148"/><span>loch, ionna bhfhuil 20 míle.</span></p>
<lb n="2149"/>
<lb n="2150"/><p><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="2151"/><span>'Na cuid uachtair agus iachtair; agus is é fad an</span>
<lb n="2152"/><span>chuid uachtair 338 míle, agus a leithead 160.  Fad</span>
<lb n="2153"/><span>an chuid íachtaruidh 360, agus a leithead 290.</span>
<lb n="2154"/><span>Créad iad na cóigídh?</span>
<lb n="2155"/><span>Níl a bhfad ná a leithead ré stair ná cárda agam.</span>
<lb n="2156"/><span>Ag so a n-ainim:</span></p>
<lb n="2157"/>
<lb n="2158"/><p><span>Srigonium, príomh-chathair; 52 blíadhuin</span>
<lb n="2159"/><span>fuidh Thurcuibh gusan bhliadhuin 1596 ionnar</span>
<lb n="2160"/><span>ghabh Count Mansfield í, ionna bhfhuair bás.</span></p>
<lb n="2161"/>
<lb n="2162"/><p><span>Preasburg:  ar an Tanuibh; 34 m. tuath-shiar</span>
<lb n="2163"/><span>do Raabh, 46 soir do Bhienna; príomh-chathair.</span>
<lb n="2164"/><span>Pest:  ós comhghair Bhuda, ar an abhuinn</span>
<lb n="2165"/><span>Danubh; a seilbh an impir ón bhliadhuin 1686.</span>
<lb n="2166"/></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="2167"/><p><span>Colocso:  a gcontae Bat., ar an abhuin Danub,</span>
<lb n="2168"/><span>54 m. deas-shoir do Bhuda; ag an impir.</span>
<lb n="2169"/><span>Esperies:  1682 da ghabh Count Teceli í so do</span>
<lb n="2170"/><span>thaobh Turcuibh.</span>
<lb n="2171"/><span>Chascov: 1682 do thug an chathair si í féin</span>
<lb n="2172"/><span>do Count Teceli.</span>
<lb n="2173"/><span>Tochai:  coislén láidir a gcontae Semlim, suighte</span>
<lb n="2174"/><span>idir na haibhne Teies agus Bodrach.</span>
<lb n="2175"/><span>Agria:  san bhliadhuin 1597 ghabh Turcuibh í</span>
<lb n="2176"/><span>so ré bás iomad d'arm; a gcontae Sag.</span>
<lb n="2177"/><span>Solnoc; ar an abhuin Teis, fuidh chumhachta</span>
<lb n="2178"/><span>an impir ón bhliadhuin 1685.</span>
<lb n="2179"/><span>Segedin:  a gcontae Brodroch, ar an abhuinn</span>
<lb n="2180"/><span>Teis, .i. Tibiscus; ag an impir ón bhliadhain</span>
<lb n="2181"/><span>1686.</span>
<lb n="2182"/><span>Satmar:  arna timchiolla don abhuin Samosh;</span>
<lb n="2183"/><span>54 m. so. do Thocai.</span>
<lb n="2184"/><span>De Bresin, .i. Dubitsa:  a gcontae Debrecin;</span>
<lb n="2185"/><span>18 m. deas Callo, 86 so. do Bhúda.</span>
<lb n="2186"/><span>Mór-Varadin:  a gcontae Waredin, 75 m. begnach</span>
<lb n="2187"/><span>tuath do Temesver, ar Inbhir Keres.</span>
<lb n="2188"/><span>Temesvar:  fuidh Thurcuibh, ar imlibh Transilvania,</span>
<lb n="2189"/><span>54 m. tuath-shoir do Bhelgrád.</span>
<lb n="2190"/><span>Giulla:  a gcontae Waradin ar a' Loch Sarcad,</span>
<lb n="2191"/><span>28 m. deas do Waradin.</span>
<lb n="2192"/><span>Nua-Hausel:  1662, tré thine do ghlac púdar na</span>
<lb n="2193"/><span>háite si, ghabh Turcuíbh í.</span>
<lb n="2194"/><span>Raab:  don taobh theas don Danúb, ionn oileán</span>
<lb n="2195"/><span>Scut, 12 mhíle ó Vienna; do athghabha í 1597.</span>
<lb n="2196"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="2197"/><p><span>Gran, .i. Strigonium:  28 m. tu. sho. do Bhúda,</span>
<lb n="2198"/><span>35 m. so. do Raab, 110 m. so. ó Vienna.</span>
<lb n="2199"/><span>Buda:  an cheann-chathair, agus an daingean is</span>
<lb n="2200"/><span>láidre san chruinne.</span>
<lb n="2201"/><span>Canicha, .i. Canisia:  ghabh Turcuibh í so.</span>
<lb n="2202"/><span>Sigec:  1565 do ghabh Turcuibh an chathair si</span>
<lb n="2203"/><span>ionnar marbha Count Serenus; cúig teampuil;</span>
<lb n="2204"/><span>ceann chontae Bharanivar; 32 míle, begnach,</span>
<lb n="2205"/><span>soir do Siget, 74 m. deas do Bhuda.</span>
<lb n="2206"/><span>Albroial, .i. Alba Regalis, ionna gcoronuigh</span>
<lb n="2207"/><span>ríoghuibh Hungaria:  1601 do ath-ghabh Críostuighthibh</span>
<lb n="2208"/><span>í so, agus Turcuibh arís; a gcontae Ekekers</span>
<lb n="2209"/><span>di.</span>
<lb n="2210"/><span>Saruisa, Zarwisa.</span>
<lb n="2211"/><span>An í Preasburg san chuid uachtaruidh ceann-chathair</span>
<lb n="2212"/><span>na ríoghachta?</span>
<lb n="2213"/><span>Is í:  ó caille an chathair láidir dhaingean Gran;</span>
<lb n="2214"/><span>príomhfháidh na ríoghachta, aird-easbog agus chanceller</span>
<lb n="2215"/><span>agus breitheamh ar an chomhairle ríoghdha.</span>
<lb n="2216"/><span>An nderna an t-impir Rodolphus diúice do Sir</span>
<lb n="2217"/><span>Tomás Arundel, oidhre Choisleáin Wardor a Wiltsír</span>
<lb n="2218"/><span>a Sasana?</span>
<lb n="2219"/><span>Do-rinne, agus sin mar do bhris sé síos agus tug sé</span>
<lb n="2220"/><span>leis na 'aonar an bratach an Turcaidh mhóir ó</span>
<lb n="2221"/><span>Thór an Uisge a gcathair Gran san bhliadhuin 1595;</span>
<lb n="2222"/><span>agus do-rinnigh an chéad Shéamus Rígh Sasana barún</span>
<lb n="2223"/><span>de; agus atá na gairm céadna agá oighridh aniu.</span>
<lb n="2224"/><span>An é an t-impir stiúirigheas an ríoghacht so?</span>
<lb n="2225"/></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="2226"/><p><span>Is é; agus tobhthar a mhac is sine mar rígh.  Is</span>
<lb n="2227"/><span>Catoilicidh a n-urmhór, agus clann Lutéir an chuid</span>
<lb n="2228"/><span>oile; 2 áird-easbog, 13 heasbuig atá innte.  Ní</span>
<lb n="2229"/><span>bhfhuil suim ag fuireann na críche si a n-adhluighean</span>
<lb n="2230"/><span>ar bith acht a saidheadiúireacht faoi an</span>
<lb n="2231"/><span>impir, ag cathughadh ar a shon.  Tá trí fomhair</span>
<lb n="2232"/><span>arbhar san mbliadhuin innte.  Fásan féur uirdeacht</span>
<lb n="2233"/><span>fir.  Ní bhíon cruth nó oidhreacht ag buinneannach,</span>
<lb n="2234"/><span>agus ní ghlacan súan acht ar chrúadh-leabhuidh</span>
<lb n="2235"/><span>roimhe a pósta agus sin ag tiomchioll a 24.  Mar an</span>
<lb n="2236"/><span>gcéadna ní póstar fear gan a bheith 30 do aois.</span></p>
<lb n="2237"/>
<lb n="2238"/><p><span>Is ré Feardinand, mór-dhiúice Austrea, dearbhráthair</span>
<lb n="2239"/><span>an 5 Séarlus a ttaobh a mhná Áinne,</span>
<lb n="2240"/><span>inghean Uladislaus Rígh na Hungaria, tuga an</span>
<lb n="2241"/><span>chríoch so fo stiúrughadh Austrea, agus bu hí oighre</span>
<lb n="2242"/><span>na Bohemia d'éis bháis a dearbhráthar í, agus ag sin</span>
<lb n="2243"/><span>adhbhar aidhneas thiodail an impir ar na críochuibh</span>
<lb n="2244"/><span>so.</span></p>
<lb n="2245"/>
<lb n="2246"/><p><span>OILÉAIN DHANUBIA (.i. ISTER).</span>
<lb n="2247"/><span>Cionnas atá na deich gcóigidhibh atá idir</span>
<lb n="2248"/><span>Hungaria agus an Ghréig suighte?</span></p>
<lb n="2249"/>
<lb n="2250"/><p><span>Idir 42 agus 48 céim don fhaide, agus idir an 42 agus</span>
<lb n="2251"/><span>48 céim 40 m. don tuath-leithne; Hungaria agus</span>
<lb n="2252"/><span>Poland do taobh thuath, an Fhairge Dhubh agus</span>
<lb n="2253"/><span>Poland don taobh shoir, an Ghréig agus an Mhuir</span></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="2254"/><p><span>Phelaga don taobh theas, an Ghearmáinn agus an</span>
<lb n="2255"/><span>Mhuir Adriatic don taobh shíar; agus a' so ainim,</span>
<lb n="2256"/><span>fad, leithead, agus ríogh-phort gach críoch díobh:</span></p>
<lb n="2257"/>
<lb n="2258"/><p><span>Cá gné áite í so?</span>
<lb n="2259"/><span>Fearonn ionna bhfhuil sléibhte agus coillte, acht</span>
<lb n="2260"/><span>Romania amháin ionna bhfhuil fíon agus arbhar.</span></p>
<lb n="2261"/>
<lb n="2262"/><p><span>Sasana nó Saxons áitigheas Hermenstat a tTrannsilvania?</span></p>
<lb n="2263"/>
<lb n="2264"/><p><span>Is seadh; agus is ó bheith ar chúla choiltibh na</span>
<lb n="2265"/><span>Hungaria do goirre Trannsilvania dhi darbh ainim</span>
<lb n="2266"/><span>analód Dacia.  Is iomdha tarbh agus mart fiothfháin</span>
<lb n="2267"/><span>a gcoilte na críche si agus beathfhuidhe oile fiathfháin.</span>
<lb n="2268"/><span>Is ann fós atá na heich chum coga is fearra san</span>
<lb n="2269"/><span>taobh so don Euróip.  Bhí an chríoch so fad</span>
<lb n="2270"/><span>aimsir 'na n-íocuidhibh a sclábhuidheacht Turcach;</span>
<lb n="2271"/><span>acht an uair do bhuaile na Turca, do chuir a</span>
<lb n="2272"/><span>prionnsa é féin agus a chríoch fo thearmon impir na</span>
<lb n="2273"/><span>Germáinne.</span>
<lb n="2274"/></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="2275"/><p><span>Muldavia:  do-bheiridh an chríoch bheag so</span>
<lb n="2276"/><span>(gan congnamh uasail nó eagluiseach) 150,000</span>
<lb n="2277"/><span>coróin 'na bóraimhe do Pholand, agus 500 long lóin</span>
<lb n="2278"/><span>do chathair Constantinoble.</span></p>
<lb n="2279"/>
<lb n="2280"/><p><span>Sclavonia:  do marbha 100,000 Turcach ós</span>
<lb n="2281"/><span>comhghair na cathrach.</span></p>
<lb n="2282"/>
<lb n="2283"/><p><span>Scodra nó Scuteri san chríoch so:  fuireann</span>
<lb n="2284"/><span>chródha chruadh-oibreach áitigheas í; agus má cuirthear</span>
<lb n="2285"/><span>arbhar go gann innte tig (gan mhór-shaothar)</span>
<lb n="2286"/><span>go rodh-thorramhuil; agus do-bheir áirnéis óg uatha</span>
<lb n="2287"/><span>fá dhó san mbliadhuin.  Is ó lucht na críche si</span>
<lb n="2288"/><span>goirthear Sclábhuidhibh dona fogh-dhaoine, do</span>
<lb n="2289"/><span>bhrígh go bhfhuilid fo ghnáth-sclábhuigheacht</span>
<lb n="2290"/><span>Turcuidh, Venesianuibh, agus gach fuireann oile</span>
<lb n="2291"/><span>bhuadhuidheas 'na n-aghaidh.  Boinéid do nós</span>
<lb n="2292"/><span>Albunuidh chathuid, agus bearruid a ngrúag acht</span>
<lb n="2293"/><span>dlaoi bheag a mbaitheas an chinn ar nós Turcuidh.</span>
<lb n="2294"/><span>Ní póstar fear gan a bheith 30 bliadhuin d'aois,</span>
<lb n="2295"/><span>nó bean gan a beith 24; agus an bhean ag nach</span>
<lb n="2296"/><span>bhfhuil grúag dhubh do-níd féin dubh é.</span></p>
<lb n="2297"/>
<lb n="2298"/><p><span>Bulgaria:  ó fhuireann do Scitianuibh darbh</span>
<lb n="2299"/><span>ainim Bulgar do ghabh ceannas na críche si san</span>
<lb n="2300"/><span>bhliadhuin 566 hainimnighear, agus do bhuadhuigh a</span>
<lb n="2301"/><span>ríoghubh go meinic ar Rómhánchuibh agus Gréaguibh,</span>
<lb n="2302"/><span>agus do bhí a gceannas a Constantinoble.  Drong</span>
<lb n="2303"/><span>chródha dhána íad, agus na saichdiúiridh is fearr ag</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="2304"/><p><span>an Turcach.  Is é is ainim don abhuin Danub san</span>
<lb n="2305"/><span>chríoch so Ister.</span></p>
<lb n="2306"/>
<lb n="2307"/><p><span>Créad fad an droithchid atá ag cathair mhór</span>
<lb n="2308"/><span>Essec a Sclavonia?</span>
<lb n="2309"/><span>5 mhíle Sasanach; agus atá Sclavónia agus Bosnia</span>
<lb n="2310"/><span>fo an Impir; Romhania, Bulgaria, agus Searvia, ag</span>
<lb n="2311"/><span>an Turcach; Transilvania, Moldavia, agus Dalmasia,</span>
<lb n="2312"/><span>fo bhóraimhe an Impir; Volachia fo bhóraimhe</span>
<lb n="2313"/><span>Turcuidh; Ragusa, publidheacht bheag san Dalmatia,</span>
<lb n="2314"/><span>fo bhóraimhe an Impir, Venesianuibh,</span>
<lb n="2315"/><span>Turcuibh, agus an Phápa.</span>
<lb n="2316"/><span>Is ceaduigheach gach creideamh annta, acht is</span>
<lb n="2317"/><span>í creideamh an Eagluis Ghréaguidh is tréine ionnta.</span>
<lb n="2318"/><span>Atá 6 heasbuig, 5 aird-easbuig, agus patríarc don</span>
<lb n="2319"/><span>Eagluis Ghréagach a Romania, agus ní bhfhuil aon</span>
<lb n="2320"/><span>isna críochuibh oile.</span></p>
<lb n="2321"/>
<lb n="2322"/><p><span>Ann a tTransilbhania atá sliocht na leinbh do</span>
<lb n="2323"/><span>lean Pied Piobhair as Halberstad lámh ré cathair</span>
<lb n="2324"/><span>Bruinsig san nGearmáin?</span></p>
<lb n="2325"/>
<lb n="2326"/><p><span>Is eadh; do réir Verstegan, agus adeir gur fhosgail</span>
<lb n="2327"/><span>an Cnoc Hameden riompa agus gur íath 'na ndiaigh</span>
<lb n="2328"/><span>tré dhraoidheacht Phied, agus sin tré nár tuga an</span>
<lb n="2329"/><span>duais dó do gheall fuireann na háite sin dá</span>
<lb n="2330"/><span>ndíbeóradh an fhuirean loch frangcach bhí dá</span>
<lb n="2331"/><span>gcomhbhuaireadh, an ní do-rinn.</span></p>
<lb n="2332"/>
<lb n="2333"/><p><span>Deir Turcuibh ó gabha Constantinoble ré</span>
<lb n="2334"/><span>Mahomet gurab ré Mahomet cailtear í.</span>
<lb n="2335"/></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="2336"/><p><span>PRÍOMH-OILÉAINIBH DALMATIA.</span>
<lb n="2337"/><span>Créad é ainim, fad, leithead, agus ríogh-phuirt</span>
<lb n="2338"/><span>oiléainibh Dalmatia?</span></p>
<lb n="2339"/>
<lb n="2340"/><p><span>Agas atá an Saus do thaobh thuath na críche</span>
<lb n="2341"/><span>si, Dravus don taobh shoir, an Adriatic don taobh</span>
<lb n="2342"/><span>theas, Croatia don taobh shíar.</span></p>
<lb n="2343"/>
<lb n="2344"/><p><span>Is san chríoch so atá na cathrachuibh Regusa</span>
<lb n="2345"/><span>(.i. Epidarus), ar an Adriatic, íocas 12,000 ducat</span>
<lb n="2346"/><span>gacha bliadhuin risan Turcach, Sara (.i. Jadera)</span>
<lb n="2347"/><span>ionnar tóige tempoll a n-onóir S. Joan de Molvasia</span>
<lb n="2348"/><span>ré máirneuluibh, do ghell (a stoirm) a dhéanamh.</span></p>
<lb n="2349"/>
<lb n="2350"/><p><span>Do éignigh fomhuirthibh na críche drong do</span>
<lb n="2351"/><span>óg-mhnáibh Venis, tréarbh éigin dóibh 3,000 craiceann</span>
<lb n="2352"/><span>coinín agus 100 baruile arbhar do bhóraimhe</span>
<lb n="2353"/><span>do Venesianibh a thabhairt gacha bliadhuin - agá</span>
<lb n="2354"/><span>bhfhuil sí, acht cuid an Turcuidh dhi.</span>
<lb n="2355"/></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="2356"/><p><span>GRÉIG.</span>
<lb n="2357"/><span>Cionnas atá an Ghréig suighte?</span></p>
<lb n="2358"/>
<lb n="2359"/><p><span>Idir 45 agus 51 céim don fhuide, agus idir 34 agus 42</span>
<lb n="2360"/><span>céim 45 m. don tuath-leithne, cóigidhibh Danubia</span>
<lb n="2361"/><span>don taobh thuath, an Archipelaga don taobh</span>
<lb n="2362"/><span>shoir, an Mhuir Mheadhónuidh theas, an Mhuir</span>
<lb n="2363"/><span>Ghréagach (.i. Ionian) don taobh shíar dhi; agus</span>
<lb n="2364"/><span>is é a fad timchioll 470 míle, agus a leithead 340; agus</span>
<lb n="2365"/><span>is saidhbhir (amhuil na Hungaria) a ttorthuibh</span>
<lb n="2366"/><span>na talmhan í; agus a bhfhulláine ní a maighistir.</span>
<lb n="2367"/><span>Anallód ba hí tobar na foghluma, agus mír na</span>
<lb n="2368"/><span>cródhachta, agus bain-triath na cruinne, agus áilléan</span>
<lb n="2369"/><span>gach cura í; agus ag so dhuit ainim, fad, leithead,</span>
<lb n="2370"/><span>agus ríogh-phort sé chóigidhibh impireacht na</span>
<lb n="2371"/><span>Gréige:</span>
<lb n="2372"/></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="2373"/><p><span>Anna do Mhorea goirir an Ghréig nó Peloponesus?</span>
<lb n="2374"/><span>Is eadh; gidh eagh, is íad fuireann Achaia na</span>
<lb n="2375"/><span>fír-Ghréaga ag a raibh 26 ríoghuibh díobh féin</span>
<lb n="2376"/><span>dá stiúrughadh diaigh a ndiaigh; agus is ann Epirus</span>
<lb n="2377"/><span>atá Sliabh Pindus, idir Achaia agus Tesalia; atá</span>
<lb n="2378"/><span>Cnoc Oeta, Slíabh Helicon agus Parnasis a bhPhocis</span>
<lb n="2379"/><span>nó Livadia; Slíabh Citeron a mBoetia nó</span>
<lb n="2380"/><span>Stamusipa; Sliabh Olimpus, Ossa, agus Peilius, ann</span>
<lb n="2381"/><span>Elis san Tessalia; Sliabh Atos, .i. an cnoc</span>
<lb n="2382"/><span>beannuighthe, a Macedonia.</span>
<lb n="2383"/><span>Nach a nElis bhí íomháigh Jupiter?</span></p>
<lb n="2384"/>
<lb n="2385"/><p><span>Is seadh; agus do bhí 60 bhanlámh ionna hairde,</span>
<lb n="2386"/><span>agus í uile dá réir sin ar airmhead, déanta do ór agus</span>
<lb n="2387"/><span>ebhora.</span>
<lb n="2388"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="2389"/><p><span>Laconia:  is san críoch so do mharbh Hercuil</span>
<lb n="2390"/><span>an Hídra.</span>
<lb n="2391"/><span>A gcathair Argos a gcríoch Argolis do marbha</span>
<lb n="2392"/><span>an caiptín mór-bhuadhach Pirrus do urchar thíle</span>
<lb n="2393"/><span>do chaith sean-bhean ris.</span>
<lb n="2394"/><span>Corinthia:  ionna bhfhuil fuireann chródha,</span>
<lb n="2395"/><span>tabhartha do cheannuigheacht, anallód fo smacht</span>
<lb n="2396"/><span>Turcuidh gur ghabh Venesians a hurlamhas.</span>
<lb n="2397"/><span>Atica, .i. Atens, .i. Aithne, a ceann-chathair;</span>
<lb n="2398"/><span>tobar na foghluma agus na cródhachta.</span></p>
<lb n="2399"/>
<lb n="2400"/><p><span>Boetia:  Tebes a ceann-chathair.</span>
<lb n="2401"/><span>Phocis:  ionna bhfhuil Sliabh Parnasus agus láithreach</span>
<lb n="2402"/><span>Thempuill Apolo dá ngoirthí an Delphic</span>
<lb n="2403"/><span>Oracle, ionna ttiubhradh an diabhal fáir nó freagra</span>
<lb n="2404"/><span>ar a ádhruighthibh.</span></p>
<lb n="2405"/>
<lb n="2406"/><p><span>Locris:  is san muir ós comhghair na críche si,</span>
<lb n="2407"/><span>san bhliadhuin 1571, do feara (cath) idir Turcaidh</span>
<lb n="2408"/><span>agus Venesianuibh ionnar marbha (ós comhair cathrach</span>
<lb n="2409"/><span>Lepanto) 29,000 Turcach:  do-roinne braighdibh do</span>
<lb n="2410"/><span>4,000; do loisge nó do gabha 140 long cogadh;</span>
<lb n="2411"/><span>agus do saothra ó sclábhuigheacht 1,200 Críostuighthibh</span>
<lb n="2412"/><span>ag gabháil neart na críche.</span></p>
<lb n="2413"/>
<lb n="2414"/><p><span>Epirus:  dá raibhe Pirrthus (do chuir cogadh</span>
<lb n="2415"/><span>ar an Iottáille agus ar an Róimh) 'na rígh.  Is annso</span>
<lb n="2416"/><span>do bhí Scanderberg mór 'na riaghaluightheóir .i.</span>
<lb n="2417"/><span>'na Regent, do shas a n-aghaidh iomlán impirtheacht</span>
<lb n="2418"/><span>Turcuidh le lán dorn do dhaoine agus réar</span>
<lb n="2419"/><span>claoidhe an 2 Amurot mór agus Mahomet, imprighthibh</span></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="2420"/><p><span>Turcuidh agus págánuidh Albania.  Is íad eich</span>
<lb n="2421"/><span>na críche si ghnáthuighthidh Turcuidh a gcogadh,</span>
<lb n="2422"/><span>agus (do réir na Suiss) troidid ar thuarastal do bhríogh</span>
<lb n="2423"/><span>nach ttaithnuighean obair nó sclávuigheacht riú.</span></p>
<lb n="2424"/>
<lb n="2425"/><p><span>Macedonia:  anallód ríogh-chóigeadh na Gréige,</span>
<lb n="2426"/><span>dá raibhe Alastran Uaibhrech 'na rígh, do chuir</span>
<lb n="2427"/><span>urmhór na hAsia faoi féin agus do shuigh treas</span>
<lb n="2428"/><span>impireacht an domhuin san nGréig.</span></p>
<lb n="2429"/>
<lb n="2430"/><p><span>Thesalia:  deirthear gurab iad fuireann na</span>
<lb n="2431"/><span>críche si fuair eólus marcuigheacht ar tús.  So</span>
<lb n="2432"/><span>an chríoch a raibhe Achiles mire na Gréige 'na</span>
<lb n="2433"/><span>ríogh, ionna bhfhuil moigh ádhluinn Phersalia,</span>
<lb n="2434"/><span>mar ar feara cath fuilteach díbhfheirgeach idir</span>
<lb n="2435"/><span>Chaesar agus Pompei ar son impireacht an domhuin.</span>
<lb n="2436"/><span>An ndubhairt tú liom gur a Macedonia, .i.</span>
<lb n="2437"/><span>Trásia, atá Slíabh Atos?</span></p>
<lb n="2438"/>
<lb n="2439"/><p><span>Dubhras, agus atá ar airde shléibhte na cruinne;</span>
<lb n="2440"/><span>óir atá 40 míle 'na scáile; agus mar dubhras shuas,</span>
<lb n="2441"/><span>is í cathair Tesalonica príomh-chathair na críche</span>
<lb n="2442"/><span>si dochum ar sgríobh Pól Apstol, óir atá</span>
<lb n="2443"/><span>30 teampuill, 75 mainistreacha, 36 sinagogues nó</span>
<lb n="2444"/><span>teampuill Iúdaighthibh innte, agus dá choláiste ag</span>
<lb n="2445"/><span>an gcine Iúdaíghe.</span></p>
<lb n="2446"/>
<lb n="2447"/><p><span>Cia stiúirigheas an Ghréig?</span>
<lb n="2448"/><span>Turcuidh agus Benesianibh; agus atá mórán Catoilicibh</span>
<lb n="2449"/><span>'na measg.  Gidh eagh, is iomadamhladh íad</span>
<lb n="2450"/><span>eagluis thréigtheach na Gréige; agus do réir Gordon,</span>
<lb n="2451"/><span>11 aird-easbuig agus 14 heasbuig innte, agus do réir</span></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="2452"/><p><span>Echard atá 38 aird-easbuig agus 57 easbuig innte;</span>
<lb n="2453"/><span>agus níl fhios agam cia hacudh Gréaguidh ná</span>
<lb n="2454"/><span>Catolicibh íad.  Goireann an Scribtiúr Catjim nó</span>
<lb n="2455"/><span>Cittim do Ghréagachuibh, agus is ó Ghraecus mac</span>
<lb n="2456"/><span>Ceirops réar tóige cathair na hAithne goirthear</span>
<lb n="2457"/><span>Gréig dhi.</span></p>
<lb n="2458"/>
<lb n="2459"/><p><span>A Morea atá críoch Elis, Mesenia, Arcadia,</span>
<lb n="2460"/><span>Laconia, Argolis, agus Achaia fhíor.</span>
<lb n="2461"/><span>Ann Achaia atá Phocis, Aetolia, Doris, agus Locris.</span>
<lb n="2462"/><span>Epirus:  ionna bhfhuil cathair na haibhne</span>
<lb n="2463"/><span>Acheron, agus Cocitus, dá ngoirthear aibhne ithfrinn</span>
<lb n="2464"/><span>ar olcas a ndath agus a mblas.</span>
<lb n="2465"/><span>Ag an gcathair Duraso san chríoch so Albania</span>
<lb n="2466"/><span>do shas Sceva ar son Caesar a n-aghaidh Pompei,</span>
<lb n="2467"/><span>go raibhe 220 saighdibh ionna sgiath 'na seasamh,</span>
<lb n="2468"/><span>agus níor chaill acht leath-shúil san ngleó sin.</span>
<lb n="2469"/><span>Macedonia:  ionna bhfhuil cathair Pela, ionna</span>
<lb n="2470"/><span>ruga Alastran Uaibhreach, ó ngoirthí Peleas óg</span>
<lb n="2471"/><span>dhe.</span></p>
<lb n="2472"/>
<lb n="2473"/><p><span>Sidero Cospe, .i. Chrisilis, ionna a bhfhuil an</span>
<lb n="2474"/><span>iomad míonach óir agus airgid go bhfhaghan</span>
<lb n="2475"/><span>Turcachaibh begnach gacha mí 30,000 coróin</span>
<lb n="2476"/><span>aiste.</span></p>
<lb n="2477"/>
<lb n="2478"/><p><span>A ttaobh theas na críche si atá Tesalia ádhluinn</span>
<lb n="2479"/><span>mhórthach, ionna bhfhuil luibh-ghort parthasamhuil</span>
<lb n="2480"/><span>na Músuidh, .i. Gleann Tempe, 6 mhíle a bhfhad</span>
<lb n="2481"/><span>agus 5 a leithead idir Shliabh Olimpus agus Ossa; agus is</span></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="2482"/><p><span>san chríoch so do áitighdear na Mermidons ar a</span>
<lb n="2483"/><span>raibhe Achiles 'na chaptín.</span>
<lb n="2484"/><span>Migdonia:  san taobh shíar don Mhacedonia,</span>
<lb n="2485"/><span>ionna bhfhuil na cathrachuibh Stagira, .i. Wicaladi,</span>
<lb n="2486"/><span>Apolonia, Palene.</span></p>
<lb n="2487"/>
<lb n="2488"/><p><span>Neopolis, ar imioll na Trasia; Antigonia, Tesalonica,</span>
<lb n="2489"/><span>chum ar scríobh Pól Apstol, agus is cathair</span>
<lb n="2490"/><span>dhaoineach í, agus meastar 100,000 don chineadh</span>
<lb n="2491"/><span>Júdaighe bheith san gcathair so agus a gConstantinople</span>
<lb n="2492"/><span>faoi inghreama Turcach, agá bhfhuil ón bhliadhuin</span>
<lb n="2493"/><span>1453.</span></p>
<lb n="2494"/>
<lb n="2495"/><p><span>OILÉANUIBH NA GRÉIGE.</span>
<lb n="2496"/><span>Abair ainim fad, leithead agus ríogh-phuirt oiléanuibh</span>
<lb n="2497"/><span>iomdha na Gréige.</span></p>
<lb n="2498"/>
<lb n="2499"/><p><span>Ag so íad:</span>
<lb n="2500"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="2501"/><p><span>Agas atá gach oiléan díobh so áitighthe.</span>
<lb n="2502"/><span>Agas ag sin dhuit, a mhic mo chléibh, críochuibh</span>
<lb n="2503"/><span>na hEuróipe, agus atáim-si tuirseach ón obair si, do</span>
<lb n="2504"/><span>bhríogh nach bhfhuil aon do-bhéara dhamh dúais</span>
<lb n="2505"/><span>mo shaoithir.  Scuirfead don dul so, agus cuiread mo</span>
<lb n="2506"/><span>shean-chnámha chum suaidhnneasa do chomhlíona</span>
<lb n="2507"/><span>an tsean-fhocail:</span></p>
<lb n="2508"/>
<lb n="2509"/><p><span>A n-am na gorta nach crosta na tréairtha soin,</span>
<lb n="2510"/><span>an Gall go nguilean is go gcodhlann an tÉireanach?</span></p>
<lb n="2511"/>
<lb n="2512"/><p><span>Agas ná cuir a n-iongantas so oram, do bhríogh</span>
<lb n="2513"/><span>nach bhfhuil Gaodhuil ag nach bhfhuil adhbhar</span>
<lb n="2514"/><span>casuíde, do bhríogh a n-anam, .i. a mbeatha, a</span>
<lb n="2515"/><span>maoin, agus a ndúthchas, do bheith ag Danair gan</span>
<lb n="2516"/><span>chreideamh, etc.</span></p>
<lb n="2517"/>
<lb n="2518"/><p><span>ASIA.</span>
<lb n="2519"/><span>A Athair chátuidh, an codhladh dhuit?</span>
<lb n="2520"/><span>Ní trom é.</span>
<lb n="2521"/><span>Guidhim thú agus taistiol an Asia riom, agus ná fág</span>
<lb n="2522"/><span>clúid oilén nó ríoghacht innte gan fhoillsiughadh.</span>
<lb n="2523"/></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="2524"/><p><span>Breaghadh é, a Thaidhg!  Nach ndearnas</span>
<lb n="2525"/><span>craoibhsgaole ar chríochuibh na hEuróipe dhuit</span>
<lb n="2526"/><span>cheana?</span></p>
<lb n="2527"/>
<lb n="2528"/><p><span>Do-rinnis go deimhin.  Gidh eagh ní bhíad</span>
<lb n="2529"/><span>sásta (do réir t'eóluis) muna n-airisir ní éigin ar</span>
<lb n="2530"/><span>dháluibh an chuid so don chruinne.</span></p>
<lb n="2531"/>
<lb n="2532"/><p><span>Tá tú roidh-dhían oram, a mhic mo chroidhe.</span>
<lb n="2533"/><span>Mun' ar cairid, ní ar namhuid.</span></p>
<lb n="2534"/>
<lb n="2535"/><p><span>Is fíor soin, óir admhuíghim nach bhfuil san</span>
<lb n="2536"/><span>domhan (d'éis bháis do mháthar Úna Ní Bhruin)</span>
<lb n="2537"/><span>is ionnsa liom ná thú.  Uime sin labhórad beagán</span>
<lb n="2538"/><span>beag go hathchumair ar an rann soin.</span></p>
<lb n="2539"/>
<lb n="2540"/><p><span>Óir is é siughudha atá uirre bheith idir 55 agus</span>
<lb n="2541"/><span>180 céim don fhaide, agus idir 1 agus 72 don tuath-leithne,</span>
<lb n="2542"/><span>agus an Mhuir Théachta (deirid) don taobh</span>
<lb n="2543"/><span>thuath, an Mhuir Indiach don taobh shoir agus theas,</span>
<lb n="2544"/><span>an Mhuir Gheirmáineach, Európ, agus Africa, don</span>
<lb n="2545"/><span>taobh shíar.  Timchioll 6,460 míle a fad, 4,320 a</span>
<lb n="2546"/><span>leithead.</span>
<lb n="2547"/><span>Cionnas atá sí rannta?</span></p>
<lb n="2548"/>
<lb n="2549"/><p><span>'Na sé rannuibh, .i. Turceadh, Persia, Tartaria,</span>
<lb n="2550"/><span>India, China, agus na hoiléanuibh shoir; fo stiúrughadh</span>
<lb n="2551"/><span>4 himpridh, .i. an Gran Signeór, Sophia na</span>
<lb n="2552"/><span>Persia, Cam Mór na Tartari agus an Mór-Mhagul, agus</span>
<lb n="2553"/><span>timchioll 217 mion-ríoghuibh.</span></p>
<lb n="2554"/>
<lb n="2555"/><p><span>Créd íad na ríoghuibh?  Is liosta a n-ainimniughadh</span>
<lb n="2556"/><span>tré chruas a n-anma; uime sin so dhuit</span>
<lb n="2557"/><span>a líon do réir gach áit ionna bhfhuilid, óir atá san</span>
<lb n="2558"/><span>Mingrelia 4; Gurgistan 3; Turceasten 9; Japan</span></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="2559"/><p><span>68; Molucca 15; Borneo 3; India - taobh theas -</span>
<lb n="2560"/><span>an Ganges 50, Summa Tera 7, Jura 10, - don</span>
<lb n="2561"/><span>taobh shoir - 6; China 32; Cellon 9; Maldives 1.</span></p>
<lb n="2562"/>
<lb n="2563"/><p><span>Ag sin 217.</span>
<lb n="2564"/><span>Agus is ionnsan Asia atá na haibhne:</span>
<lb n="2565"/><span>Euphrates thosuigheas a slíabh Mochian nó</span>
<lb n="2566"/><span>Caspian san Armenia mhór agus ghreamuigheas don</span>
<lb n="2567"/><span>abhuin Heiddecel ag Parrthas, darab ainim don</span>
<lb n="2568"/><span>taobh shíar do Pharrthas Gihon agus don taobh shoir</span>
<lb n="2569"/><span>a n-anama féin, agus chailleas íad féin san Mhuir</span>
<lb n="2570"/><span>Phearsianach; Pison a thimchiollas críoch Havilah,</span>
<lb n="2571"/><span>.i. críoch an óir; Gihon, thimchiollas Ethiopia;</span>
<lb n="2572"/><span>Heiddecel, .i. Tigris, thosuigheas a loch fo bhun</span>
<lb n="2573"/><span>sléibhe Ararat agus raithcheas don taobh shoir don</span>
<lb n="2574"/><span>Asia, agus as sin don taobh uachtarach Pharrthais;</span>
<lb n="2575"/><span>Indus; Ganges; agus Obi.</span></p>
<lb n="2576"/>
<lb n="2577"/><p><span>Agus is san rann so atá na sléibhte Taurus agus</span>
<lb n="2578"/><span>Caucasus, roitheas ón taobh shoir don taobh shíar,</span>
<lb n="2579"/><span>agus Imaus roitheas ón taobh thuath don taobh</span>
<lb n="2580"/><span>theas.</span>
<lb n="2581"/><span>Agus deirtear gurab ó Asia, inghean Oceanus,</span>
<lb n="2582"/><span>agus Theitis, bean Japetus agus máthair Phrometeus,</span>
<lb n="2583"/><span>hainimnighthear an rann so don chruinne.</span>
<lb n="2584"/><span>Is san rann so, a bhFhrígía, atá an chathair</span>
<lb n="2585"/><span>úd do chlanna Míleadh darbh ainim a Laidion</span>
<lb n="2586"/><span>Artace.</span>
<lb n="2587"/><span>So roinn oile ar an Asia Mór agus Beag:  1 Notolia,</span>
<lb n="2588"/><span>an chuid mhór fo diúice mhór na Muscovia; 2</span></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="2589"/><p><span>Cám Mór na Tartaria; 3 Turceadh; 4 Persia;</span>
<lb n="2590"/><span>5 India; 6 China.</span></p>
<lb n="2591"/>
<lb n="2592"/><p><span>An ran is lugh, .i. Notolia; ionna bhfhuil</span>
<lb n="2593"/><span>Cilicia, Licaonia, Paplagonia, Pontus, Cappadocia,</span>
<lb n="2594"/><span>Bithinia, Phrígia, Misia, Lidia, Pamphilia, Aeolis,</span>
<lb n="2595"/><span>Ionia, Lícia, agus Caria.</span></p>
<lb n="2596"/>
<lb n="2597"/><p><span>Cilicia (.i. Caramania):  ionna bhfhuil iomad</span>
<lb n="2598"/><span>cróch; píoráidibh neamh-choimhghíallach'.</span>
<lb n="2599"/><span>Capadocia:  drong nimheamhuil go ndeir Strabo</span>
<lb n="2600"/><span>(dar díobh é féin) go marbhach a bhfhuil naithir</span>
<lb n="2601"/><span>nimhe.</span>
<lb n="2602"/><span>Bithnia:  ós comhghair Tracia, ar bhruach</span>
<lb n="2603"/><span>Pontus, .i. an Mhuir ó Loch Moeotis go Tenedos.</span>
<lb n="2604"/><span>Phrigia:  drong dhroch-mhúinte neamh-aireach,</span>
<lb n="2605"/><span>ó ttáinic Sero sapiunt Phryges.</span></p>
<lb n="2606"/>
<lb n="2607"/><p><span>Pamphilia dá ngoirthear Mopsopia.</span>
<lb n="2608"/><span>Aeolis:  deirtear gur cuid don Ghréig í, idir</span>
<lb n="2609"/><span>Iónia agas Troas, cathair Carne.</span>
<lb n="2610"/><span>Ionia, anois Sarciam, dá ngoirid Turcuibh</span>
<lb n="2611"/><span>Quiscum, idir Caria agus Aeolis.</span>
<lb n="2612"/><span>Albania:  cuan idir an Mhuir Caspian agus Ibéria.</span></p>
<lb n="2613"/>
<lb n="2614"/><p><span>TURCEADH.</span>
<lb n="2615"/><span>Cionnas atá Turceadh san Asia suighte?</span>
<lb n="2616"/><span>Idir 55 céim 50 m. agus 96 c. 40 m. don fhaide, agus</span>
<lb n="2617"/><span>idir 13 agus 47 céim 5 m. don leithne thuath, agus an</span></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="2618"/><p><span>Mhuir Euxean don taobh thuath, Persia agus a sumaire</span>
<lb n="2619"/><span>don taobh shoir, an Mhuir Arabianach don taobh</span>
<lb n="2620"/><span>theas, an Éigipt don taobh shíar; agus is é a fad</span>
<lb n="2621"/><span>timchioll 2,100 míle, agus a leithead 1,600.</span></p>
<lb n="2622"/>
<lb n="2623"/><p><span>Cá gné tíre í?</span>
<lb n="2624"/><span>Ní bhfhuil san domhan is fearr ná cuid di agus is</span>
<lb n="2625"/><span>measa ná cuid oile.  Is san chríoch so atá Sodom,</span>
<lb n="2626"/><span>.i. loch ionna ttuiteann na héanluigh do ittioll</span>
<lb n="2627"/><span>ós a cionn, tré mhalluigheacht na háite; goirthear</span>
<lb n="2628"/><span>an Mhuir Mharbhthach dí do bhrígh nach feas</span>
<lb n="2629"/><span>íasg ná 'shamhuilt do bheith innte.</span>
<lb n="2630"/><span>Cionnas atá sí rannta?</span></p>
<lb n="2631"/>
<lb n="2632"/><p><span>'Na sé codcha:</span>
<lb n="2633"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="2634"/><p><span>Agas deirthear nach bhfhuil críoch is liadh áitibh</span>
<lb n="2635"/><span>tásgamhladh ná í; óir ainimnighthear 300 bheith</span>
<lb n="2636"/><span>san Talamh Bheannuighthe .i. Palestín féin; a</span>
<lb n="2637"/><span>bhFrígia cathair na Troí agus Medella; a Lidia</span>
<lb n="2638"/><span>cathair Sardis; a gCaria Halicarnassus etc.; tásgamhuil</span>
<lb n="2639"/><span>tré chogadh Pompei agus Mitridates, na</span>
<lb n="2640"/><span>Gréaguidh agus Troíanuidh, cúirt Mhidas agus Chreasus</span>
<lb n="2641"/><span>etc.  Is san chríoch sa tá na seacht eagluisibh chum</span>
<lb n="2642"/><span>ar scríobh Eóin Bruinne, .i. Pergamus a Misia,</span>
<lb n="2643"/><span>Laodisia a bhFhrígia, Philadelphia Thratira agus</span>
<lb n="2644"/><span>Sardis a Lidia, Smirna agus Ephesus ionn Ionia.</span></p>
<lb n="2645"/>
<lb n="2646"/><p><span>Bitinia .i. Bebricia .i. Midonia, ó Bhitinius ón</span>
<lb n="2647"/><span>Trasia ainimnighthear í; a ceann chathair Scrutari,</span>
<lb n="2648"/><span>suighte ós comhair Constantinoble.</span></p>
<lb n="2649"/>
<lb n="2650"/><p><span>Calcedon, ionna raibhe feis choitcheann réar</span>
<lb n="2651"/><span>claoidhe Nestorius.</span></p>
<lb n="2652"/>
<lb n="2653"/><p><span>Libus ionna bhfhuil uagh Hanibal.  Do bhí feis</span>
<lb n="2654"/><span>oile a Nicea ré claoi ericeacht Arius san bhliadhuin</span>
<lb n="2655"/><span>314, ionna raibhe 318 easbuig, agus sin ré hórdughadh</span>
<lb n="2656"/><span>Chonstantín Mhór.</span></p>
<lb n="2657"/>
<lb n="2658"/><p><span>Ponntus ionna bhfhuil Cabria, .i. Diopolis, ionnar</span>
<lb n="2659"/><span>mhadhm Lucullus ar Mitridates, darbh éigin airgead</span>
<lb n="2660"/><span>na mhádhma do sgaba 'na dhiaigh, réar tóige</span>
<lb n="2661"/><span>an tóruidheacht agus ar saothradh é.  Ar bhrúach</span>
<lb n="2662"/><span>na habhna Tearmodon san chríoch so do áitigheadair</span>
<lb n="2663"/><span>na hAmasonianuibh.</span></p>
<lb n="2664"/>
<lb n="2665"/><p><span>Paphlagonia, ionna bhfhuil cathair Ghangra</span></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="2666"/><p><span>mar a raibhe feis choitchean san bhliadhuin 339.</span>
<lb n="2667"/><span>Is ón chríoch so shíolruidh Venesianuibh, ón na</span>
<lb n="2668"/><span>Heneti.</span></p>
<lb n="2669"/>
<lb n="2670"/><p><span>Galatia .i. Gaul-Aisia:  is san chríoch so atá an</span>
<lb n="2671"/><span>chloch uasal ametist, ré gclaoitear meisge.  Bu</span>
<lb n="2672"/><span>sean-nós ag fuireann na críche litreacha do chur</span>
<lb n="2673"/><span>san bhfheart ionna mbíodh a ngaol, ré go léigheadaois</span>
<lb n="2674"/><span>san saoghul thall an riocht ionnar fhág sé íad</span>
<lb n="2675"/><span>féin 'na ndíaigh.  Do scríobh Pól Apstol chuca,</span>
<lb n="2676"/><span>tréar thréig síad an nós roimh-ráidhte.</span></p>
<lb n="2677"/>
<lb n="2678"/><p><span>Capadosia:  do chomhnuigh S. Basil a gcathair</span>
<lb n="2679"/><span>Masaca san chríoch so.  Deirthear ó choga na</span>
<lb n="2680"/><span>Troí go haimsir Alastruin Uaibhridh gurab iad</span>
<lb n="2681"/><span>fuireann na cathrach Trepeasus drong dona hAmasónuibh.</span></p>
<lb n="2682"/>
<lb n="2683"/><p><span>Armenia Bheag:  do ghlac creideamh ó Pheadar</span>
<lb n="2684"/><span>agus ó Phól, mar as folus a scríbhinn Phóil chum na</span>
<lb n="2685"/><span>Galasianuibh.  Chum na chríche si do dhíbir an</span>
<lb n="2686"/><span>bhainriaghan Eudoxia S. John Criosostom; agus is</span>
<lb n="2687"/><span>ansa chríoch atá sléibhte Ararat, ionna bhfuil Árc</span>
<lb n="2688"/><span>Noah (do réir D. Náruidh) gan truailliughadh.</span>
<lb n="2689"/><span>Ag so mar adeir:  san bhliadhuin 1670 go raibhe</span>
<lb n="2690"/><span>Seón Druis, Sasanach, ar an tslíabh ag leigheas</span>
<lb n="2691"/><span>manuidh (do bhí ann) aga mhaom sicne, ó bhfhuair</span>
<lb n="2692"/><span>cros bheag déanta do ghrim don landaoir dá raibhe</span>
<lb n="2693"/><span>san Árc, agus cloch bheag ó thaobh na hÁirce; agus</span>
<lb n="2694"/><span>gur mheas sé gurab ó ghleóiteacht na haeir ós</span>
<lb n="2695"/><span>cion na háite bhí an Árc gan truailliugadh; agus</span></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="2696"/><p><span>measann an dochtúir 1,518,780 troith chompadh</span>
<lb n="2697"/><span>a méad na hÁirceadh.</span></p>
<lb n="2698"/>
<lb n="2699"/><p><span>Phrigia Bheag:  ón abhuinn Phrix hainimnighthear</span>
<lb n="2700"/><span>í.  Ar bhruach na habhna Scamanter san</span>
<lb n="2701"/><span>chríoch so do bhí cathair na Troí mar as folus</span>
<lb n="2702"/><span>aniu as a láithreach; agus a bhfhogus di sin tóigeadh</span>
<lb n="2703"/><span>Troas oile ré Alastran Uaibhreach, do críochnuidh</span>
<lb n="2704"/><span>ré Lisimacus, prionnsa do mhuintir Alastrainn.</span>
<lb n="2705"/><span>Deir an Laidhneonta go bhfhásan arbhar anois</span>
<lb n="2706"/><span>ar láithreach na Troí:  Jam sedes est ubi Troja</span>
<lb n="2707"/><span>fuit.</span></p>
<lb n="2708"/>
<lb n="2709"/><p><span>Phrigia Mhór:  ionnar ghearr Alastran Uaibhreach</span>
<lb n="2710"/><span>snaom Ghordon ó nach bhfhuair a scaoile.</span>
<lb n="2711"/><span>Do scríobh Pól Apstol chum Coloisi na críche si.</span></p>
<lb n="2712"/>
<lb n="2713"/><p><span>Misia:  ionna raibhe Cathair Pergamus agus an</span>
<lb n="2714"/><span>abhuinn Granicus, mar ar bhuaidhidh Alastran ar</span>
<lb n="2715"/><span>Dharius Rí Persia.  So an áit ó ar scríobh Dárius</span>
<lb n="2716"/><span>chum a Gheneráil san Notolia agá rádh ris gabháil</span>
<lb n="2717"/><span>do shloit ar thóin Alastruin agus annsin a chur chuige</span>
<lb n="2718"/><span>féin ré go ttiubhradh pionús dó.  San chríoch</span>
<lb n="2719"/><span>atá tor Abidos, ionna raibhe Héro, ós comhair</span>
<lb n="2720"/><span>Sheastos san Trasia, ionna raibhe Leander, do</span>
<lb n="2721"/><span>shnámha an chaol-mhuir atá idir an dá áit tré</span>
<lb n="2722"/><span>dhíoghruis a ghrádha do Héro.  Do mharbh iomad</span>
<lb n="2723"/><span>do fhuireann na críche si íad féin ar eagla tuitim</span>
<lb n="2724"/><span>ar lámha Philip na Macedonia.</span></p>
<lb n="2725"/>
<lb n="2726"/><p><span>Eolis:  ionnar ruga Sibilla Chumea.</span>
<lb n="2727"/><span>Ionia:  ionnar ruga Sibilla Eritrea a gcathair dá</span></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="2728"/><p><span>raibhe ceannuigheacht agus trácht ag Gaill.  San</span>
<lb n="2729"/><span>chríoch bhí iongantas do sheacht iongantais na</span>
<lb n="2730"/><span>cruinne, .i. Teampol Dhiana, 425 troith a fhad,</span>
<lb n="2731"/><span>220 a leithead, tóigtheadh ar 127 colamhnuibh</span>
<lb n="2732"/><span>marmair snaighte.  Gí go raibhe iomad fidhche</span>
<lb n="2733"/><span>bliadhuin dá thógbháil, do loisge a n-aon lá ré</span>
<lb n="2734"/><span>Erastrotus é, ré beith dá ainim a gcoimhne</span>
<lb n="2735"/><span>síorruidhe.</span></p>
<lb n="2736"/>
<lb n="2737"/><p><span>Lidia:  ionnar buaile airgead ar tús.  Deirthear</span>
<lb n="2738"/><span>gurab ó Lud mhac Sem mhic Noah ainimnighear</span>
<lb n="2739"/><span>í.  Do bhí Croesus an Saidhbhir 'na rígh san</span>
<lb n="2740"/><span>chríoch so, agus is innte do tionnsgnadh súgarthaoi</span>
<lb n="2741"/><span>ar tús.</span></p>
<lb n="2742"/>
<lb n="2743"/><p><span>Laria:  ionna bhfhuil Cnoc Latinus, ionnar frídhe</span>
<lb n="2744"/><span>imtheacht na gealuidh risan anstrolaoidheach</span>
<lb n="2745"/><span>Endimion.  San chríoch so atá tomba Mausolus</span>
<lb n="2746"/><span>do tóige risan mbainriaghan Artemesia, ionghantas</span>
<lb n="2747"/><span>oile na cruinne.</span></p>
<lb n="2748"/>
<lb n="2749"/><p><span>Caria:  críoch thréadamhuil.</span>
<lb n="2750"/><span>Licia:  ionna ttosuighean Sliabh Taurus agus is cuid</span>
<lb n="2751"/><span>di an Chimaera bhrúchtas aibhne teine agus ribhe, agus</span>
<lb n="2752"/><span>dá ngoirthaoi beathuigheach éagcéille dhí ar a</span>
<lb n="2753"/><span>raibhe ceann leómhuin, comm gabhair, agus erboll</span>
<lb n="2754"/><span>naithre nimhe, do chlaoidhe Belerophon do bhrígh</span>
<lb n="2755"/><span>go ttug fuireann dá háitiughadh réar scriosa péiste</span>
<lb n="2756"/><span>nimhe a gleinne, gabhair alltadh a cuim, agus leómhuin</span>
<lb n="2757"/><span>chraosacha a cionn.</span>
<lb n="2758"/><span>Licaonia:  a Listra do ruga Tiomoti Naomhtha;</span>
<lb n="2759"/><span>agus do shíl fuireann na críche si Pól Apstol agus Barnabas</span></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="2760"/><p><span>do adhradh mar dhéeibh gur bhac na hApstuil</span>
<lb n="2761"/><span>díobh é.</span></p>
<lb n="2762"/>
<lb n="2763"/><p><span>Pisidia:  sclábhuighibh Turcach gí go raibhe</span>
<lb n="2764"/><span>cródha anallód, agus is innte atá Antioc.</span>
<lb n="2765"/><span>Phampilia:  do-níthear éadach do ghuaireach</span>
<lb n="2766"/><span>ghabhar na críche si.</span>
<lb n="2767"/><span>Cilicia, a tTarsus:  san chríoch so do rugadh</span>
<lb n="2768"/><span>Pól Apstol, agus atá uisge Cidnus co' marbhthach sin</span>
<lb n="2769"/><span>go ndeirthear gurab ris do marbha Alastran Mór</span>
<lb n="2770"/><span>agus Fredric, Impir na Gearmáinne.</span>
<lb n="2771"/><span>Isaurica:  suighte ar gach taobh do Shliabh</span>
<lb n="2772"/><span>Taurus.</span></p>
<lb n="2773"/>
<lb n="2774"/><p><span>Ag sin críochuibh na Natolia.</span>
<lb n="2775"/><span>Siria, a ccríochuibh Phenisia:  do réir Gréaguidh</span>
<lb n="2776"/><span>críoch na bpailm.  Is san chríoch so atá Serepta</span>
<lb n="2777"/><span>ionna ndearna an fáidh Elias míorbhuile ar chuid</span>
<lb n="2778"/><span>bí na mná boichte Tír agus Sidon, Libanus agus Carmel.</span>
<lb n="2779"/><span>Coelosiria, ionna bhfhuil cathair Damascus agus</span>
<lb n="2780"/><span>Philadelphia.  Sí an chríoch so Parthas talmhuidhe</span>
<lb n="2781"/><span>na huile aoibhneas.</span>
<lb n="2782"/><span>Siropheenisia:  an chuid do Shlíabh Libanus atá</span>
<lb n="2783"/><span>san chríoch so atá líonta do chrannuibh fo a</span>
<lb n="2784"/><span>bhfhuireann don uile mheas agus ain-iomad péistibh</span>
<lb n="2785"/><span>síoda.  An abhuin Orontes (éirgheas a Coelosiria</span>
<lb n="2786"/><span>agus a chaileas í féin san Muir Mheadhónach, do-bheir</span>
<lb n="2787"/><span>uisge don phríomh-chathair, Antiochia) is príomh-abhuinn</span>
<lb n="2788"/><span>don chríoch so.</span></p>
<lb n="2789"/>
<lb n="2790"/><p><span>Diarbec, Palestín .i. an Talamh Bheannuighthe,</span>
<lb n="2791"/><span>ionna bhfhuil Gaillillea, Judea, Idumea, Samaria.</span>
<lb n="2792"/></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="2793"/><p><span>Gailillea uachtarach, ionna bhfhuil fairge Genasaret,</span>
<lb n="2794"/><span>Hamat, Rama, agus Capernaum, ionnar raibhe</span>
<lb n="2795"/><span>seirbhíseach an chapitín do leigheasa ré Íosa Críost</span>
<lb n="2796"/><span>ar Slánaightheóir, agus ar biadha ris 3,000 duine ar</span>
<lb n="2797"/><span>chúig aráin agus dá íasg.  Ar ttuitim do bhalluidh</span>
<lb n="2798"/><span>cathrach Aphec san chríoch do marbha 27,000 do</span>
<lb n="2799"/><span>arm Bhenhadad.  Do háitighibh ré sliocht Neptali,</span>
<lb n="2800"/><span>Aser, agus cuid do shliocht Dhan, san chríoch so.</span></p>
<lb n="2801"/>
<lb n="2802"/><p><span>Galilleadh iachtarach, do áitigh sliocht Sebulon</span>
<lb n="2803"/><span>agus Issacar:  agus atá an chathair Cana, ionnar oibrigh</span>
<lb n="2804"/><span>ar Slánaightheóir a chéad-mhíorbhuile, san chríoch</span>
<lb n="2805"/><span>so; agus Beitsaida, ionnar ruga na hapstuil Peadar,</span>
<lb n="2806"/><span>Andreu agus Philip; cathair Nasareat, agus cnoc Tabor</span>
<lb n="2807"/><span>ionnar aith-fhioghruidh ar Slánaightheóir é féin;</span>
<lb n="2808"/><span>Tarisceada, ionnar chaill Vespasian 1,200 dá shluagh</span>
<lb n="2809"/><span>dá gabháil; Gilboa, ionnar marbha Saul agus a mhac</span>
<lb n="2810"/><span>Jonatan; Naim, ionnar haithbheódhuigh mac na</span>
<lb n="2811"/><span>baintreabhuidh; Endor, ionnar cheileabhar Saul</span>
<lb n="2812"/><span>an rígh ris an Upa.</span></p>
<lb n="2813"/>
<lb n="2814"/><p><span>Samaria, ionnar áitigh tribh Ephraim agus Manases.</span>
<lb n="2815"/><span>Is san chríoch so atá Caesareadh, agus Adasa, ionnar</span>
<lb n="2816"/><span>mhadhm Macabeus ar shluagh Nicanor; Silo,</span>
<lb n="2817"/><span>ionnar glaca Arc an Reachta.</span></p>
<lb n="2818"/>
<lb n="2819"/><p><span>Judea, ionnar áitigh sliocht Júda, Simeon,</span>
<lb n="2820"/><span>Benjamen agus cuid do threibh Dhan.  San chríoch</span>
<lb n="2821"/><span>so atá Hebron ionnar hadhnuiceadh Sarah bean</span>
<lb n="2822"/><span>Abraham; Emaus .i. Nicopolis, agus Céila ionnar</span>
<lb n="2823"/><span>caomhuin Dávidh é féin ó Shaúl; Betlehem, ionnar</span>
<lb n="2824"/><span>ruga Íosa Críost agus ionnar marbha na leinibh ré</span></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="2825"/><p><span>hórdughadh Ioród; agas an chathair mhór Hierusalem,</span>
<lb n="2826"/><span>suighte ar shlíabh chairgeamhuil 'na trí</span>
<lb n="2827"/><span>codcha agus cuid Ioruadh:  so an chathair ann a</span>
<lb n="2828"/><span>raibhe iongantas na cruinne .i. tempoll mór</span>
<lb n="2829"/><span>Sholamh.</span></p>
<lb n="2830"/>
<lb n="2831"/><p><span>Idumea:  is íad sliocht Esau, dearbhráthair</span>
<lb n="2832"/><span>Jacob, do áitigh an chríoch.</span>
<lb n="2833"/><span>Bíonn earrach agus samhradh gan traocha san</span>
<lb n="2834"/><span>Talamh Bheannuighthe.</span></p>
<lb n="2835"/>
<lb n="2836"/><p><span>Arabia Desearta .i. Beriara:  tír fhásamhuil ionna</span>
<lb n="2837"/><span>mbáidhtear taistioluibh a sléibhte gaine séidear a</span>
<lb n="2838"/><span>stuirm gaoithe ó áit go háit, agus is annamh áitigheas</span>
<lb n="2839"/><span>an chríoch so acht bithbheannach nó bochtán</span>
<lb n="2840"/><span>deireóil.</span></p>
<lb n="2841"/>
<lb n="2842"/><p><span>Arabia Cairgeamhuil, ionnarab éigin trí nó ceathair</span>
<lb n="2843"/><span>do chéaduibh bheith a n-aon-bhuidhin (ar</span>
<lb n="2844"/><span>mbeith dóibh agus a gcamhuil ag taistioll na críche)</span>
<lb n="2845"/><span>dá gcaomhna fhéin ar fhuireann na críche atá go</span>
<lb n="2846"/><span>huile leigthe chum slad agus robáil.  Eire aon-chamhuil</span>
<lb n="2847"/><span>ó mharga go marga idir 600 agus 1000</span>
<lb n="2848"/><span>coróin, óir ní fháguid an láthair gan a n-eire, agus</span>
<lb n="2849"/><span>má bhíon ro-throm is éigin a n-éadromughadh go</span>
<lb n="2850"/><span>beith dá bhfhuirean ceart orra, agus mairid cheathra</span>
<lb n="2851"/><span>lá gan deoch.  San chríoch so atá 'n daingean</span>
<lb n="2852"/><span>láidir Petra do sheas go tréan a n-aghaidh Siranuibh,</span>
<lb n="2853"/><span>Rómhánchuibh, agus Iúdaighthibh, agus fhosglas</span>
<lb n="2854"/><span>an tslíghe go Palestín.  San chríoch so atá Sliabh</span>
<lb n="2855"/><span>Sinai, ionna ttug Dia an reacht do Mhaoisi, agus</span>
<lb n="2856"/><span>urmhór an fhásaidh ionna raibhe Clan Israel ria</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="2857"/><p><span>ndul go talamh Chanán dóibh.  Gí gurab san</span>
<lb n="2858"/><span>chríoch so tuga reacht dona daoíne, níl dlighe ná</span>
<lb n="2859"/><span>reacht innte acht ag éigniúgh gach ní leó dá</span>
<lb n="2860"/><span>bhféaduid.  Atá a fir drúisumhuil, gan reacht, gan</span>
<lb n="2861"/><span>riaghail, agas a mnáibh ar an modh gcéadna, an</span>
<lb n="2862"/><span>seal thoilighid agá chéile.</span></p>
<lb n="2863"/>
<lb n="2864"/><p><span>Arabia Faelix:  san chríoch atá cathair Media,</span>
<lb n="2865"/><span>ionnar ruga Mahomet agus ionna bhfhuil a thomba,</span>
<lb n="2866"/><span>ar a mbronnann an Gran Signiour gach bliadhuin</span>
<lb n="2867"/><span>folach velvet uaine, agus do-bhir an eagluis an sean-fholach</span>
<lb n="2868"/><span>mar thaise naomhtha uatha 'na ghreama</span>
<lb n="2869"/><span>beaga dá dhíol ré a bpuibuill.  Tá 3,000 lampa</span>
<lb n="2870"/><span>ar gnáth-lasa san eagluis, ionna bhfhuil 7 geatuidh</span>
<lb n="2871"/><span>iarinn ris, agus is bás do Chríostuighe teacht chum</span>
<lb n="2872"/><span>na háite si.</span></p>
<lb n="2873"/>
<lb n="2874"/><p><span>Meca:  an baile marga is fearr san chríoch si, óir</span>
<lb n="2875"/><span>tigid Arabiánuibh, Persianuibh, agus Indianuibh réna</span>
<lb n="2876"/><span>gceannuigheacht innte.  Is annsa chríoch so (ionna</span>
<lb n="2877"/><span>bhfuil na spíosarra is fearr san Asia) atá (más</span>
<lb n="2878"/><span>fíor) an Pheinix.</span></p>
<lb n="2879"/>
<lb n="2880"/><p><span>Caldea:  tír thorramhuil, ionna bhfhuil (do réir</span>
<lb n="2881"/><span>Phlini) dá fhóghmhar san mbliadhuin, agus do-bheir</span>
<lb n="2882"/><span>an talamh tora arbhar uatha 300-fillte:  gráinnseach</span>
<lb n="2883"/><span>na n-íarthach ar ar bhrunn Dia na huile líonmhuireacht.</span>
<lb n="2884"/><span>San chríoch so atá Moigh Sénar agus</span>
<lb n="2885"/><span>Tor Neamhrodh, a mBéarla, "Tower of Bable,"</span>
<lb n="2886"/><span>ionna raibhe miosgas na huile theangan; do bhí</span>
<lb n="2887"/><span>5,146 cuibhuidh ionna airde, agus marc shlighe agus iostuis</span></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="2888"/><p><span>fá guairt ré dul chum a airde.  San chríoch do </span>
<lb n="2889"/><span>bhí cathair na Babilóine, ionna raibhe 46 míle</span>
<lb n="2890"/><span>ionna timchiolla do mhúir láidir, obair 200,000</span>
<lb n="2891"/><span>duine a n-aon-bhliadhuin (ar a siubhladh sé carbuid</span>
<lb n="2892"/><span>a mbrollach a leithne), agus 50 cubhaidh 'na airde, agus a</span>
<lb n="2893"/><span>tuir ós cionn na mballuidh 30 cubhuidh, agus an tor</span>
<lb n="2894"/><span>mór (ionna raibhe íomháigh Jupiter agus a bhord óir)</span>
<lb n="2895"/><span>ós a gcionn sin uile.  Do bhí Cyrus rígh na Persia</span>
<lb n="2896"/><span>(d'éis a gabhála) trí lá a gcuid don mhór-chathair</span>
<lb n="2897"/><span>si sul a gcualuidh an chuid oile dhi é.  Agus</span>
<lb n="2898"/><span>roichean an abhuinn Euphrates trí a lár; uime</span>
<lb n="2899"/><span>sin ní hí so an Bhabhilóin úd atá aniu ar an</span>
<lb n="2900"/><span>abhuinn Tigris, acht Bagdad.</span></p>
<lb n="2901"/>
<lb n="2902"/><p><span>Asiria:  ó Asur mhac Sem ainimnighthear an</span>
<lb n="2903"/><span>chríoch so.  Agus bu sean-ghnás innte na mnáibh</span>
<lb n="2904"/><span>deasa thabhairt chum an mharga, ní mar scláibh</span>
<lb n="2905"/><span>acht chum nuachair, agus na hóig-fhir a ndeas-lámh</span>
<lb n="2906"/><span>do chur a bpoll trí landaoír, ag breith ar bharr</span>
<lb n="2907"/><span>chroibh ar na hóg-mhnáibh, agus dá mbaineadh</span>
<lb n="2908"/><span>comhairc (tré chruas a ghreama, gí beith dá</span>
<lb n="2909"/><span>máthair ag sáthadh beirín ionna cluasa) aiste, bu</span>
<lb n="2910"/><span>leis mar chéile í.  San chríoch so atá Geguamela,</span>
<lb n="2911"/><span>ionnar bhris Alastran ar Darius ag marbha 90,000</span>
<lb n="2912"/><span>dá mhuinntir agus 300 dá mhuinntir féin.  San chríoch</span>
<lb n="2913"/><span>atá cathair Neinive, do tóige ré Nemrod; agus do</span>
<lb n="2914"/><span>ainimnigh dá mhac nó dá ghníath Nennius í.</span>
<lb n="2915"/><span>Deirthear go raibhe 60 míle 'na timchioll.</span></p>
<lb n="2916"/>
<lb n="2917"/><p><span>Mesopotamia .i. Siria Áitighthe (.i. Cultha) .i.</span>
<lb n="2918"/><span>Padan Arom, trí a sníomhann na haibhne</span></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="2919"/><p><span>Euprhates, Tigris, agus Caboras.  Atá an chríoch so</span>
<lb n="2920"/><span>líonta don uile mhaith shaoghulta.  Atá dá ríoghacht</span>
<lb n="2921"/><span>do gach taobh don Slíabh Taurus san chríoch so,</span>
<lb n="2922"/><span>hainimnighthear ós na ríoghuibh déadhonacha do </span>
<lb n="2923"/><span>bhí orra, mar atá Alledeules agus Bahaman, do</span>
<lb n="2924"/><span>claoidhe ré Solimus, Impir na dTurcach, agus ré</span>
<lb n="2925"/><span>Abas, Sophia na Persia.</span></p>
<lb n="2926"/>
<lb n="2927"/><p><span>Turcomania .i. Armenia, drong bhreagh láidir</span>
<lb n="2928"/><span>mhóir-phearsanda.  So an chríoch ionna raibhe</span>
<lb n="2929"/><span>Aetas 'na rígh, ó ar ghoid Jason an lomar órdha.</span>
<lb n="2930"/><span>An ón Scítia táinig Turcuidh don Armenia?</span>
<lb n="2931"/><span>Is eadh; tré mhuir chaol na Caspia; agus do</span>
<lb n="2932"/><span>chaomhuin íad féin ann go haimsir Mhahomet.</span>
<lb n="2933"/><span>Soudan mór na Persia a d'fhostuigh íad ré dhul</span>
<lb n="2934"/><span>a n-aghaidh Chaliph na Babilóine, agus ar mbreith</span>
<lb n="2935"/><span>buadha dóibh ní fhuileónach dá n-ais íad; acht</span>
<lb n="2936"/><span>íad-san, fuidh an general tréan-bhuadhach Trangoliphix,</span>
<lb n="2937"/><span>do throideadair agus do bhuadhadair a</span>
<lb n="2938"/><span>n-aghaidh an tSaudáin; agus sin mar thosuigh</span>
<lb n="2939"/><span>ríoghacht Turchuibh san bPersia.</span></p>
<lb n="2940"/>
<lb n="2941"/><p><span>Créad an tidiol do lamhuigheas an Turcach</span>
<lb n="2942"/><span>dó féin?</span>
<lb n="2943"/><span>Rígh na ríogh, Tighearna na ttighearnuidh,</span>
<lb n="2944"/><span>Móir-impir Constantinoble agus Trebesond, Rígh rodh-chumhachtach</span>
<lb n="2945"/><span>na Persia, Siria, Arabia, agus Palestín,</span>
<lb n="2946"/><span>Tighearna na hEuróipe, na hAsia, agus na hAfrica,</span>
<lb n="2947"/><span>Prionnsa Meaca agus Alepo, Riaghaluightheóir Hierusaleim,</span>
<lb n="2948"/><span>agus Tighearna cumhachtach na huile fhairge</span>
<lb n="2949"/><span>agus oiléanuibh.  Agus is íad "janisaries" as tor</span></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="2950"/><p><span>díon' don mór-chumhachta so - drong tobhthar</span>
<lb n="2951"/><span>do Chríostuighthibh cuirthear ionna n-óige do</span>
<lb n="2952"/><span>fhoghluim theangthuibh, dhlighthibh, nós, agus</span>
<lb n="2953"/><span>creideamh na tTurcach.  Agus is díobh na Ciausiecht</span>
<lb n="2954"/><span>.i. na teachta chuireas Turcuidh ó ríoghacht</span>
<lb n="2955"/><span>go ríoghacht agus ó phrionnsa go prionnsa; na</span>
<lb n="2956"/><span>Sansiacs .i. governéri cathrach agus daingnibh; agus cinn</span>
<lb n="2957"/><span>feadhna dá ngoirid Bassa.  Beglerbeg .i. tighearna</span>
<lb n="2958"/><span>na ttighearnuidh, príomh-riaghaluightheóir na</span>
<lb n="2959"/><span>huile oile, fuidh a bhfhuil "aga" .i. general díobh</span>
<lb n="2960"/><span>féin ar arm 400,000 "janisaries"; agus is ar a ttobhtha</span>
<lb n="2961"/><span>so atá an t-impir.  Uime sin ní léig an eagla dó</span>
<lb n="2962"/><span>éagcóir nó leatrom do dhéanamh ar aon díobh.</span></p>
<lb n="2963"/>
<lb n="2964"/><p><span>Ag sin mar d'éirghe don bhuidhin beag romhráidhte</span>
<lb n="2965"/><span>(do chaomhuin íad féin a n-uaigneas</span>
<lb n="2966"/><span>Armenia) do bheith anois ar chumhachtuibh na</span>
<lb n="2967"/><span>cruinne.</span>
<lb n="2968"/><span>Créd is creideamh isna críochuibh si?</span></p>
<lb n="2969"/>
<lb n="2970"/><p><span>Creideamh Mahomet don impir agus dá uachtaráin.</span>
<lb n="2971"/><span>Atá Arians, Eusticians, Nestorians, págánuibh,</span>
<lb n="2972"/><span>Iúdaighthibh agus Catoilcibh 'na measg, agus go háiridh</span>
<lb n="2973"/><span>a gcathair mhór Jerusalem, ionna raibhe anallód</span>
<lb n="2974"/><span>seacht míle go leith 'na compás, 150,000 toigh</span>
<lb n="2975"/><span>innte, agus a bhfhuireann daoine, mar as follus as an</span>
<lb n="2976"/><span>mhéid díobh fuair bás don ghorta agus do crocha</span>
<lb n="2977"/><span>díobh, óir ní raibhe troigh timchioll na cathrach</span>
<lb n="2978"/><span>gan cuid díobh ar crocha ann.  Do mharbh</span>
<lb n="2979"/><span>Vespasian féin 1,100,000 díobh.  Anois níl tar</span></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="2980"/><p><span>10,000 duine innte fuidh sclábhuigheacht agus tíránacht</span>
<lb n="2981"/><span>Turcuibh ón bhliadhuin 1577.</span></p>
<lb n="2982"/>
<lb n="2983"/><p><span>Labhair ní éigin ar Mahomet agus ar a chreideamh.</span>
<lb n="2984"/><span>Do-dhéanad; óir, mar 'dubhras shuas, a gcathair</span>
<lb n="2985"/><span>Meidia, nó ann Itráribh, grágán beg 'bhfhogus</span>
<lb n="2986"/><span>don chathair, do ruga é.  Ba págánach a athair,</span>
<lb n="2987"/><span>Iúduigheach a mháthair, agus manach Nestorian darbh</span>
<lb n="2988"/><span>ainim Pahira Ergius Atodala a oide foghluim.</span></p>
<lb n="2989"/>
<lb n="2990"/><p><span>Agus do cuma reacht ris ar ocht n-aitheantuibh</span>
<lb n="2991"/><span>dá ngoirid Alcaron.  Ar tús, is cóir a chreideamh</span>
<lb n="2992"/><span>gurab aoin-Dia uileachumhachtach é Día, gurab</span>
<lb n="2993"/><span>é Mahomed a phríomh-fháidh, Abraham a charuid,</span>
<lb n="2994"/><span>Maois a theachtaire, agus Íosa anál Dé, agus gur ghabh</span>
<lb n="2995"/><span>Muire 'na bruinn é (ní ó choimpirt an Spioraid</span>
<lb n="2996"/><span>Naoimh acht ó bhola rósa), agus gurab iad a hochras</span>
<lb n="2997"/><span>áit a gheineamhuin.  Séanuid don Tríonnóid, agus do-bheirid</span>
<lb n="2998"/><span>pinudhas don tí labhras a n-aghaidh Íosa,</span>
<lb n="2999"/><span>agus nach ndearnadair féin acht a dhlíghe do cheartughadh.</span>
<lb n="3000"/><span>2. Is éigin don uile dhuine pósa chum</span>
<lb n="3001"/><span>a shliocht do mhéadughadh, agus ceathrar ban bheith</span>
<lb n="3002"/><span>pósta ag gach fear agus an líon meirdreach is toil ris.</span>
<lb n="3003"/><span>3. Is éigin do gach aon mír dá mhaoín do thabhairt</span>
<lb n="3004"/><span>do bhochtuibh.  4. Is dleacht urnuighthe seacht</span>
<lb n="3005"/><span>n-amuibh san ló.  5. Is dleacht an charghus mí</span>
<lb n="3006"/><span>éigin san mbliadhuin do dhéanamh.  6. Is dleacht</span>
<lb n="3007"/><span>bheith umhal dá ttuistightheibh. 7. Gan dúnmharbha</span></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="3008"/><p><span>do dhéanamh.  8. Déanamh do dhuine</span>
<lb n="3009"/><span>oile mar ba mían riot a dhéanamh dhuit féin.</span></p>
<lb n="3010"/>
<lb n="3011"/><p><span>Agus is iad Sarasinibh Arabia Fásamhuil (fuidh</span>
<lb n="3012"/><span>Mhahomet romh-ráidhte, ar ngabháil urlamhas</span>
<lb n="3013"/><span>chathrach Mheca ré tréatúireacht 'n-aghaidh Gréaguibh,</span>
<lb n="3014"/><span>agá raibhe sí ó cheart) do ghéill agus do ghabh</span>
<lb n="3015"/><span>an creideamh so ar tús.  Agus tosuighean bliadhuin</span>
<lb n="3016"/><span>an Alcaron ón bhlíadhuin do aois Chríost 617.</span></p>
<lb n="3017"/>
<lb n="3018"/><p><span>Media:  ionna raibhe cathair Tabris nó Tauris,</span>
<lb n="3019"/><span>16 mhíle ionna compás, 200,000 toighseach innte,</span>
<lb n="3020"/><span>agus páláis samhradh ríoghuibh na Persia.  Do</span>
<lb n="3021"/><span>réir ordughadh Omar tosuighean "aera" Turcuidh</span>
<lb n="3022"/><span>an 16 lá Juli an bhlíadhuin d'aois Chríost 622.</span></p>
<lb n="3023"/>
<lb n="3024"/><p><span>PERSIA.</span>
<lb n="3025"/><span>Cionnas atá an Phersia suighte?</span>
<lb n="3026"/><span>Idir 80 c. 10 m. agus 110 c. 25 m. don fhaide agus</span>
<lb n="3027"/><span>idir 24 c. 35 m. agus 42 ce. 30 mi. don tuath-leithne.</span>
<lb n="3028"/><span>Georgia agus muir Chaspia don taobh thuath, India</span>
<lb n="3029"/><span>don taobh shoir, Arabia don taobh theas agus Turceadh</span>
<lb n="3030"/><span>san Asia don taobh shíar; agus is é a fad timcheal</span>
<lb n="3031"/><span>1,620 míle, agus 900 míle a leithead.  Agus is tír</span>
<lb n="3032"/><span>ghaineamhuil fhúar fhásamhuil shléibhteamhuil</span>
<lb n="3033"/><span>an taobh thuath dhi; saidhbhir í a n-arbhar, a</span>
<lb n="3034"/><span>bhfhíon, a ttorthuibh, agus a n-iomad mínach san</span>
<lb n="3035"/><span>taobh theas agus shíar; áitighthe do fhuireann</span></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="3036"/><p><span>chéillighthe chneasta charrthannach nádúrtha</span>
<lb n="3037"/><span>chomhluadrach, tighearnamhuil gáibhtheach a</span>
<lb n="3038"/><span>mbia, a n-éadach, 'santughadh fogluim agus síothchána,</span>
<lb n="3039"/><span>leigthe ar fhilidheacht agus ar caomhna</span>
<lb n="3040"/><span>uaislidheacht; a mnáibh stáiteamhuil glan geanamhuil</span>
<lb n="3041"/><span>fíor-ghrádhach, dúileamhuil a gcaitheamh</span>
<lb n="3042"/><span>aimsire cneasta.</span></p>
<lb n="3043"/>
<lb n="3044"/><p><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="3045"/><span>'Na 13 cóigidhibh.  Ag so</span></p>
<lb n="3046"/>
<lb n="3047"/><p><span>An í cathair Isphaan ríogh-phort daoineach an</span>
<lb n="3048"/><span>impir?</span>
<lb n="3049"/><span>Is í; agus atá 16 míle ionna timchioll; coidhleadhan</span></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="3050"/><p><span>agus Paris na Fraingce í, a sráidibh saidhbhir</span>
<lb n="3051"/><span>salach smúiteach, do bhrígh nach bhfhuil páibhéireacht</span>
<lb n="3052"/><span>innte acht mar an gcuid oile don Asia.</span></p>
<lb n="3053"/>
<lb n="3054"/><p><span>Nach raibhe cathair Siras .i. Persepolis, dá</span>
<lb n="3055"/><span>ngoirthear anois Astacar (do tóige ré Perseus mac</span>
<lb n="3056"/><span>Perseus réar scriosa na Elamits do áitigh í)</span>
<lb n="3057"/><span>an ríogh-phort anallód?</span></p>
<lb n="3058"/>
<lb n="3059"/><p><span>Ba hí; agus do loisg Alastrann Uaibhrech í tré</span>
<lb n="3060"/><span>impidh na meirdre Lais, an ní do chuir go mór</span>
<lb n="3061"/><span>ar féin tré bhreaghacht agus áidhle a páláis ríogha;</span>
<lb n="3062"/><span>agus meastar an tan do ghabh sé í go bhfhuair innte</span>
<lb n="3063"/><span>187,000 talent, agus gur chuir dá saidhbhreas agus dá</span>
<lb n="3064"/><span>seóidibh eirigh 10,000 múile agus 50,000 camhuil</span>
<lb n="3065"/><span>roimhe don Macedonia.</span></p>
<lb n="3066"/>
<lb n="3067"/><p><span>An bhliadhuin 1406 do ghabh Cirus mac inghine</span>
<lb n="3068"/><span>Astiages, rígh Media agus oidhre an rígh Cambises,</span>
<lb n="3069"/><span>ríghe na Persia, agus do ríghe a shliocht ar feadh</span>
<lb n="3070"/><span>deich ndíne 'na dhiaigh, gusan bhliadhuin don</span>
<lb n="3071"/><span>domhan 3629, ionnar ghabh Darius Codomanus a</span>
<lb n="3072"/><span>ceannas, do claoidhe ré Alastran Uaibhrech.  D'éis</span>
<lb n="3073"/><span>Alastrain do bhí sliocht Artaxerces dá stiúrughadh</span>
<lb n="3074"/><span>ar feadh 28 ndíne gusan bhliadhuin do aois Chríost</span>
<lb n="3075"/><span>634, ionnar claoidhe Hormisda ré Haumar agus a</span>
<lb n="3076"/><span>Sharasenibh, .i. Turcuibh.</span></p>
<lb n="3077"/>
<lb n="3078"/><p><span>Susiana .i. Cuiseastan, don taobh shoir do</span>
<lb n="3079"/><span>Phersia.</span></p>
<lb n="3080"/>
<lb n="3081"/><p><span>Carmania, don taobh shoir do Susiana:  isan</span>
<lb n="3082"/><span>chríoch do-níthear na "scimiters" is fearr ag</span></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="3083"/><p><span>Turcuibh.  Uime sin, tráth búaile a gcabhlach</span>
<lb n="3084"/><span>ag Lapanto, ar eagladh Críostuighthibh do shealbha</span>
<lb n="3085"/><span>codh-maith sin do arm, do theilgeadair san muir</span>
<lb n="3086"/><span>íad.</span></p>
<lb n="3087"/>
<lb n="3088"/><p><span>Geadrosa, don taobh shoir do Charmania.</span>
<lb n="3089"/><span>Drangiana .i. Sigestan, don taobh thuath do</span>
<lb n="3090"/><span>Gheadrosa.</span>
<lb n="3091"/><span>Aria .i. Sargulsar, don taobh thuath (do) Drangiana.</span>
<lb n="3092"/><span>Arocosia, .i. Cabul, don taobh shoir do Aria</span>
<lb n="3093"/><span>ionna bhfhuil cathair Alecsandria.</span>
<lb n="3094"/><span>Paraponusia, don taobh thuath do Aracosia.</span>
<lb n="3095"/><span>Saca, ar imioll na Scitia ionna raibhe tús na</span>
<lb n="3096"/><span>Saxonuibh.</span></p>
<lb n="3097"/>
<lb n="3098"/><p><span>Hircania, taoibh shíar (do) Bhría, beagnach don</span>
<lb n="3099"/><span>taobh shoir do Saca, ionna raibhe ain-iomad dona</span>
<lb n="3100"/><span>beathfhuidhe allta, tigers, do réir Virgil, ag cuir</span>
<lb n="3101"/><span>meirle 'na gcompráid:  Hircanaeque admorunt</span>
<lb n="3102"/><span>ubera tigres.</span></p>
<lb n="3103"/>
<lb n="3104"/><p><span>Partia, .i. Eras nó Erach, atá Aria don taobh</span>
<lb n="3105"/><span>shoir, Caria don taobh sheas, Media don taobh</span>
<lb n="3106"/><span>shíar, agus Hircania don taobh thuath di.  Drong</span>
<lb n="3107"/><span>ón Scitia íad, fuireann ain-mhianach droich-bhéasach</span>
<lb n="3108"/><span>go ríghe Arsases mhic Darius Codomanus</span>
<lb n="3109"/><span>uirre, agus do gairmthí Arsacides dá ríoghuibh amhuil</span>
<lb n="3110"/><span>Saesair do imprídh na Rómha.  Do-rinn an rígh</span>
<lb n="3111"/><span>so d'ocht ríoghachtaibh déag a impridheacht, agus do</span>
<lb n="3112"/><span>mhair agá shliocht go Artabanus, do claoidh ré</span></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="3113"/><p><span>Artacserces, rígh na Persia.  Ba cródha fuireann</span>
<lb n="3114"/><span>na críche si ar an mbódha.</span>
<lb n="3115"/><span>Cionnas riaghaluighthear an Persia?</span></p>
<lb n="3116"/>
<lb n="3117"/><p><span>Ré a himpir féin amháin .i. an Saudon mór,</span>
<lb n="3118"/><span>atá 'na oidhre ceart ó shinnser; agus deirid Mahometanuibh</span>
<lb n="3119"/><span>oile gurab eiricibh an t-impir agus urmhór a</span>
<lb n="3120"/><span>mhuinntire.  Tá mórán mór Catolicibh gan toirmiosg</span>
<lb n="3121"/><span>san chríoch so, agus an-iomad mainistreacha agus</span>
<lb n="3122"/><span>eagluisibh san gcean-chathair Isphaan féin acu.</span>
<lb n="3123"/><span>Anallód, 's a n-aghaidh soir (ó ttig solus agus teas)</span>
<lb n="3124"/><span>do adhradaois a ndéeibh, mar do-ní Mahometibh</span>
<lb n="3125"/><span>'s a n-aghaidh ar Meca, ionnar thosuidh a gcreideamh,</span>
<lb n="3126"/><span>an cine Iúdaigh 's a n-aghaidh ar Jerusalem,</span>
<lb n="3127"/><span>Sabianuibh, a n-aghaidh ar an reult thuath.</span></p>
<lb n="3128"/>
<lb n="3129"/><p><span>TARTARIA .I. SCITIA</span>
<lb n="3130"/><span>Cionnas atá Tartaria suighte?</span></p>
<lb n="3131"/>
<lb n="3132"/><p><span>Idir 90 ce. agus 180 ceím don (fhaide) agus idir 72</span>
<lb n="3133"/><span>c. agus 35 ce. don tuaith-leithne, an Mhuir Thuath,</span>
<lb n="3134"/><span>dá ngoirid an Mhuir Théachta don taobh thuath,</span>
<lb n="3135"/><span>an Mhuir Shoir don taobh shoir, China agus an India</span>
<lb n="3136"/><span>don taobh theas, an Mhuir Caspian agus Muscovia</span>
<lb n="3137"/><span>don taobh shíar; agus is é a fad timchioll 3,990 míle,</span>
<lb n="3138"/><span>a leithead 2,400, agus is tír fhuar fhíarsamhuil shléibhteamhuil</span>
<lb n="3139"/><span>choillteach fhásamhuil lochach, ionna</span></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="3140"/><p><span>bhfhásan beagán rice agus féar.  Agas ag so duit</span>
<lb n="3141"/><span>na lochuibh:</span></p>
<lb n="3142"/>
<lb n="3143"/><p><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="3144"/><span>'Na cóig cóigidhibh ar gach taobh don slíabh</span>
<lb n="3145"/><span>Imaus .i.</span></p>
<lb n="3146"/>
<lb n="3147"/><p><span>Is é ainim Magog mhac Japhet mhic Noe do </span>
<lb n="3148"/><span>bhí ar an gcríoch si agus do shíollruidh í go haimsir</span>
<lb n="3149"/><span>no ríghe Scitia uirre, ó ar ghabh an chríoch uile</span>
<lb n="3150"/><span>a hainim.  Is cuid don chríoch so Sarmatia san</span>
<lb n="3151"/><span>Asia, agus cuid oile sa Euróip.  So máthair na hEuróipe</span>
<lb n="3152"/><span>agus na hAsia do réir Bhertar:  From hence indeed</span>
<lb n="3153"/><span>Huns, Herules, Franks, Bulgarians, Circassians,</span></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="3154"/><p><span>Swedei, Burgandians, Turks, Tartarians, Dutch,</span>
<lb n="3155"/><span>Cybers, Normans, Almaines, Ostrogothes, Titurins,</span>
<lb n="3156"/><span>Lombards, Vandols, Vissigothes etc.  Is uatha Huns</span>
<lb n="3157"/><span>Frangc, Bulgaribh, Herules, Sualand, Circasuibh,</span>
<lb n="3158"/><span>Borgoin, Dutch, Turca, Tartari, Ostrogot, Almáin,</span>
<lb n="3159"/><span>Normandi, Cibribh, Tituri, Lombarduibh, Vandol,</span>
<lb n="3160"/><span>agus Vissigotuibh.</span></p>
<lb n="3161"/>
<lb n="3162"/><p><span>Gaodhuil Albonn is Éireann uile, 's na Brigantes,</span>
<lb n="3163"/><span>sliocht niamh-Néimheadh, fuireann chródha íad,</span>
<lb n="3164"/><span>óir do claoidhe an Asia riú trí huaire go huile; agus</span>
<lb n="3165"/><span>tré mar do mharbh Cirus mac na Bainriaghan</span>
<lb n="3166"/><span>(Tomiriu) .i. Spargapises, do mhadhm sí go cródha</span>
<lb n="3167"/><span>air, ag marbha 200,000 dá mhuintir; agus ag buain</span>
<lb n="3168"/><span>a chinn de féin, dá theilgean a gcoire fola bruite,</span>
<lb n="3169"/><span>dubhairt:  "Satia te sanguine quem sitiisti" agus</span>
<lb n="3170"/><span>a ndiaigh na mná so níor lamhuigh aon ár na</span>
<lb n="3171"/><span>críche.</span></p>
<lb n="3172"/>
<lb n="3173"/><p><span>Do claoidhe Darius agus a 700,000 fear, maraon</span>
<lb n="3174"/><span>reis na hAmasonianuibh agus Hircanianuibh, ré Lantinus,</span>
<lb n="3175"/><span>rígh na Scitia.  Do bhí áidhneas mór idir</span>
<lb n="3176"/><span>an chríoch so agus Égipt a ttaobh ársuigheacht, agus do</span>
<lb n="3177"/><span>buadhuigh ré Scitia:  Scitarum gens semper antiquissima:</span>
<lb n="3178"/><span>"modh sinsireacht ag treabhuibh Scítia."</span></p>
<lb n="3179"/>
<lb n="3180"/><p><span>Atá do fhíachuidh ar Tartaria 60,000 fear do</span>
<lb n="3181"/><span>chur do chabhrughadh Turchuibh ar chonnartha</span>
<lb n="3182"/><span>dá bhfhuidhe bás gan oídhre mic, an oidhreachta</span>
<lb n="3183"/><span>do thuitim ar Cham Mór na Tartaria, agus an tan</span>
<lb n="3184"/><span>tobhthar Cam nuadh cuireann an Turcach bratach</span></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="3185"/><p><span>gaor-sheóideach mar chomhartha na connarrtha</span>
<lb n="3186"/><span>soin chuige.</span></p>
<lb n="3187"/>
<lb n="3188"/><p><span>Sarmatia Asiatica .i. Tartaria Deasarta .i.</span>
<lb n="3189"/><span>Muscovitica.  Ré cródhacht Sheóin Basiliades san</span>
<lb n="3190"/><span>bhliadhuin 1553 tugadh an chríoch so fo stiúrughadh</span>
<lb n="3191"/><span>Csar na Muscovia.</span></p>
<lb n="3192"/>
<lb n="3193"/><p><span>Tartaria Antiqua:  so an chríoch do líon an</span>
<lb n="3194"/><span>chruinneadh dá fuireann, agus ionna bhfhuil fásach</span>
<lb n="3195"/><span>Lop, agus an luibh mórthásgach rhubarb.</span>
<lb n="3196"/><span>Bactria, .i. Corassan, ar a raibhe Soroastes 'na</span>
<lb n="3197"/><span>rígh.  Deirthear gurab é ar tús do thionsguin</span>
<lb n="3198"/><span>astrolaoiacht agus do chuir a n-eagair é.</span></p>
<lb n="3199"/>
<lb n="3200"/><p><span>Sagatai, ar a raibhe Tamerlan mhac Ogg mhic</span>
<lb n="3201"/><span>Sachetai 'na rígh.  Do phós sé inghean an Cham</span>
<lb n="3202"/><span>Gino, tré a bhfhuair seilbh impireacht na Tartária.</span>
<lb n="3203"/><span>Do bhuadhuigh (réna arm 700,000 fear), a n-aghaidh</span>
<lb n="3204"/><span>Bajaset, impir na hÉigipte, Siria, Persia, agus</span>
<lb n="3205"/><span>Turceadh; do chríochnuigh an Musco maráon, agus</span>
<lb n="3206"/><span>impir mór na China roimhe.  Is ón Tamerlan so</span>
<lb n="3207"/><span>da tháinic an Magul Mórdha.  Ualach 8,000 camhuil</span>
<lb n="3208"/><span>do thug sé as Damascus, go cathair Sarmacand,</span>
<lb n="3209"/><span>ionnar ruga agus ionar adhnuiceadh é.</span></p>
<lb n="3210"/>
<lb n="3211"/><p><span>Catai:  is ionnsa chríoch so atá cathair Cambala,</span>
<lb n="3212"/><span>ionna bhfhuil pálás an Chaim, 28 (míle) ionna</span>
<lb n="3213"/><span>timchiolla - is gan trácht ar an bhfáidh-chathair:</span>
<lb n="3214"/><span>do bhíodh 50,000 fáidhe nó astrolaoch a n-éinfheacht</span>
<lb n="3215"/><span>innte.  Do-bheir ceannuighthibh gacha</span></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="3216"/><p><span>bliadhuin ualach 1,000 cairt do shíoda as China</span>
<lb n="3217"/><span>chum na cathracha so.</span></p>
<lb n="3218"/>
<lb n="3219"/><p><span>Xaindiu pálás an impir, codh-fhaid coidh-leathan,</span>
<lb n="3220"/><span>arna thimchiolla do thrí múiribh an-láidir;</span>
<lb n="3221"/><span>an chéad mhúir 8 míle 'na timchiolla, an</span>
<lb n="3222"/><span>dara múir 6 mhíle, an treas múir 4 mhíle, agus ag</span>
<lb n="3223"/><span>sin an pálás ríogha.  Atá iomad abhal-ghort, lubh-ghort,</span>
<lb n="3224"/><span>páirc fhiadha, innmhir éisg, agus coill chnuas-thorrthach</span>
<lb n="3225"/><span>áird-bhilech ghéag-uaine idir na múiribh</span>
<lb n="3226"/><span>roimh-ráidhte, ré croidhe, inntinn, agus súil an duine</span>
<lb n="3227"/><span>do shásughadh.</span>
<lb n="3228"/><span>San bhliadhuin 1212, ré lámh chródha thréan-bhuadhach</span>
<lb n="3229"/><span>an Cham Jocuchan Hacata, do claoidhe</span>
<lb n="3230"/><span>na Polandruibh a n-imlibh mara Euxion, Muscovia,</span>
<lb n="3231"/><span>Taurica, Chersonessus, Hungaria, Bosnia, Serbhia,</span>
<lb n="3232"/><span>Bulgaria, Persia, agus Turcéadh.</span></p>
<lb n="3233"/>
<lb n="3234"/><p><span>Ar mbás an Chaim cuireann móirsheisear dona</span>
<lb n="3235"/><span>prionnsuidh is árrachta agus is cumhachta an t-oidhre</span>
<lb n="3236"/><span>'na sheasamh ar éadach garbh dubh, agá rádh ris:</span>
<lb n="3237"/><span>"Má rígheir go ceart bu hé flaitheas Dé do dhúais;</span>
<lb n="3238"/><span>má rígheir go héagceart ní bhfhúidhir beann dá</span>
<lb n="3239"/><span>laghad don éadach so ré do fholach san úir."  Ris</span>
<lb n="3240"/><span>sin, agá chorónughadh, póguid a chosa ag minughadh</span>
<lb n="3241"/><span>dísleacht dó, agus is é a thidttiol Scáile na</span>
<lb n="3242"/><span>Scáilidh agus Mac an Dé do Bhásuigh.</span></p>
<lb n="3243"/>
<lb n="3244"/><p><span>An ris an Cham riaghaluighear an chríoch so?</span></p>
<lb n="3245"/>
<lb n="3246"/><p><span>Is eadh; agus sin ó shinnsireacht, ar a thoil féin.</span></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="3247"/><p><span>Mahometanuibh agus íodhal-adhruighthibh íad uile,</span>
<lb n="3248"/><span>acht beagán don chine Iúdaighe agus do Chríostuighthibh.</span></p>
<lb n="3249"/>
<lb n="3250"/><p><span>CHINA.</span>
<lb n="3251"/><span>Cionnas atá China suighte?</span>
<lb n="3252"/><span>Idir 145 céim 166 c. don fhaide, idir 19 ce. agus</span>
<lb n="3253"/><span>43 céim don tuath-leidhne; Tartaria don taobh</span>
<lb n="3254"/><span>thuath, Muir China don taobh shoir, an Mhuir</span>
<lb n="3255"/><span>Indiach don taobh theas, agus an India don taobh</span>
<lb n="3256"/><span>shíar; agus is é a fad timchioll 1380 míle agus a leithead</span>
<lb n="3257"/><span>1320; agus atá sí ar na críochuibh is áidhle aeir fuláine</span>
<lb n="3258"/><span>agus is saidhbhre san gcruinne, óir atá gan rodhfhuacht</span>
<lb n="3259"/><span>nó rodh-theas.  Talamh coram saidhbhir</span>
<lb n="3260"/><span>ann arbhar, a bhfhíon, agus a ttorthuibh oile, luibh agus</span>
<lb n="3261"/><span>bláth; a hinmhir iomdha, agus a lochuibh fo a</span>
<lb n="3262"/><span>bhfhuireann féin do íasg, agus go háiridhe a príomh-aibhne,</span>
<lb n="3263"/><span>Crocus Ciang.  Agus tá a sléibhte líonta</span>
<lb n="3264"/><span>do mhíanach óir agus airgid, agus í dealbha 'na 16</span>
<lb n="3265"/><span>cóigidhibh, ionna bhfuil 32 ríogh agus míle baile</span>
<lb n="3266"/><span>tásgamhuil, agus go háiridhe 748 díobh.</span></p>
<lb n="3267"/>
<lb n="3268"/><p><span>Ag so ainim, fad, leithead, agus ríogh-phort na</span>
<lb n="3269"/><span>gcóigidhibh.  San taobh thuath atá: -</span>
<lb n="3270"/></p>
</div>
<pb n="133"/>
<div><lb n="3271"/><p><span>San taobh theas: -</span></p>
<lb n="3272"/>
<lb n="3273"/><p><span>Agas is í Pecin ceann-chathair na himpireacht,</span>
<lb n="3274"/><span>suighte fo bhun sléibhe a ttalamh chorom, iarna</span>
<lb n="3275"/><span>timchiolla do mhúir bhríci rodh-árd ro-leathan ar</span>
<lb n="3276"/><span>a siubhlach dá fhear dheug marcach a n-aon-bhrollach;</span>
<lb n="3277"/><span>ar gach slighe go pálás an impir (ionna</span>
<lb n="3278"/><span>bhfhuil 6 mhíle 'na chompás; míle go leith fad an</span>
<lb n="3279"/><span>pháláis agus trí ceathramhna a leithead) naoi ngeata,</span>
<lb n="3280"/><span>agus gárda nó faire rodh-láidir ar gach geata</span>
<lb n="3281"/><span>díobh.</span></p>
<lb n="3282"/>
<lb n="3283"/><p><span>An éigin don athair a mhac do theagasg ionna</span>
<lb n="3284"/><span>adhluidhean féin?</span>
<lb n="3285"/><span>Is éigin, agus gan a léigean a seachrán adhluidhean</span>
<lb n="3286"/><span>oile.  Agus is sean-fhocal 'na measg:  dhá</span>
<lb n="3287"/><span>shúil bheith acu féin, aon-tsúil ag Európ, agus an</span>
<lb n="3288"/><span>chuid oile don chruinne dall.  Is imchían roimh</span>
<lb n="3289"/><span>an Euróip fuireadair clódh litreacha agus adhluighean</span>
<lb n="3290"/><span>na ngunuidh amach.  Is fíallmhar a ndeigh-sheirc</span>
<lb n="3291"/><span>íad don éagcruadh; acht don dall ní</span></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="3292"/><p><span>bhfhuil a ttruaighe, do bhríogh go bhfhuil</span>
<lb n="3293"/><span>láidir ar a mbeatha do shuilleadh a mórán do</span>
<lb n="3294"/><span>adhluidheanuibh.  Do-níthear fíon do shúgh luibhe</span>
<lb n="3295"/><span>san chríoch so do-bheir súguidh agus sláinte don</span>
<lb n="3296"/><span>duine.</span></p>
<lb n="3297"/>
<lb n="3298"/><p><span>Cunsai:  ionna bhfhuil loch biathuighear ré</span>
<lb n="3299"/><span>hiomad aibhne, agus go háirighe an abhuinn Cacamacano,</span>
<lb n="3300"/><span>agus dhá oileán pháláis ádhluinn ionna</span>
<lb n="3301"/><span>bpóstar uaisle na críche; 12,000 droithchid ar an</span>
<lb n="3302"/><span>abhuinn sin fuidh a ttéid long fo a láin seóil.</span></p>
<lb n="3303"/>
<lb n="3304"/><p><span>Do bhí anallód san chríoch so 70 ríogh, 1,593 baile</span>
<lb n="3305"/><span>múir láidir, 4,200 baile gan mhúir, 1,154 coisleán</span>
<lb n="3306"/><span>daingean, 591 cathair ádhluinn, agus uibhir dodháirmhe</span>
<lb n="3307"/><span>grágáin amhuil goma haon-chathair an</span>
<lb n="3308"/><span>chríoch uile.  Agus do réir mheasta atá 70,000,000</span>
<lb n="3309"/><span>anam innte agus bu hé cíos an rígh 120,000,000 coróin</span>
<lb n="3310"/><span>gacha bliadhuin; 300,000 coisighthibh agus 200,000</span>
<lb n="3311"/><span>marcach a shluagh 'dul chum catha, agus ní ceaduigheach</span>
<lb n="3312"/><span>dó, acht a gcosaint na críche, cogamh</span>
<lb n="3313"/><span>do dhéanamh.</span></p>
<lb n="3314"/>
<lb n="3315"/><p><span>Deirthear gurab é Vitei an céad rígh agus go</span>
<lb n="3316"/><span>raibhe a gceannas na críche 100 bliadhuin, agus a</span>
<lb n="3317"/><span>shliocht ar feadh 4,000 bliadhuin, agus corra 262</span>
<lb n="3318"/><span>rígh bhí dá shliocht; agus níor héigníomh í go ríghe</span>
<lb n="3319"/><span>Farfar, an 242 ríogh, ionnar claoidhe í ré foirneart</span>
<lb n="3320"/><span>Tartarianuibh fuidh Chisnbaan, general Usan, agus</span>
<lb n="3321"/><span>do bhí fo dhaoirsi na druinge sin 93 bliadhna, agus</span>
<lb n="3322"/><span>ann sin ré cródhacht Ghambu (dá ndeárna an</span>
<lb n="3323"/><span>ríoghacht uile rígh) do sáora í agus is é tittiol an</span></p>
</div>
<pb n="135"/>
<div><lb n="3324"/><p><span>rígh "Lóchrann na cruinne agus mac na gréine</span>
<lb n="3325"/><span>gartha."</span></p>
<lb n="3326"/>
<lb n="3327"/><p><span>Ba págánuidh íad gur thoiligh Día Proinnsias</span>
<lb n="3328"/><span>Naomhtha Xavier agus a shamhuil do chur 'na</span>
<lb n="3329"/><span>measg, ó bhfhuil a n-urmhór 'na gCatolicibh.</span></p>
<lb n="3330"/>
<lb n="3331"/><p><span>An talamh is measa san críoch uile a ttimchiol</span>
<lb n="3332"/><span>Pecin (dara ciall "umhal do Dhia") atá, óir</span>
<lb n="3333"/><span>deirthear, gí nach bhfhása ní, níll easbhuidh ní ar</span>
<lb n="3334"/><span>Phecin.</span></p>
<lb n="3335"/>
<lb n="3336"/><p><span>INDIA.</span>
<lb n="3337"/><span>Cionnas atá India suighte?</span>
<lb n="3338"/><span>Idir 82 c. agus 130 cé. don fhaide agus idir an 8 c.</span>
<lb n="3339"/><span>12 m. agus an 40 céim don tuath-leithne; Tartaria</span>
<lb n="3340"/><span>don taobh thuath, China agus a muir don taobh</span>
<lb n="3341"/><span>shoir, an Mhuir Indiach don taobh theas, Persia</span>
<lb n="3342"/><span>agus an Mhuir Indiach don taobh shíar; agus is féidir</span>
<lb n="3343"/><span>a rádh ria go bhfhuil a hionnmhus mar shaidhbhreas</span>
<lb n="3344"/><span>na hAmerica, a harbhar, a torrthuibh, agus a</span>
<lb n="3345"/><span>moighibh áillne féar-uaine mar an Euróip, a</span>
<lb n="3346"/><span>sléibhte, a teas, a feithidigh, agus a naithre nimhe</span>
<lb n="3347"/><span>mar an Africa, agus go meallan cealga a seóidibh,</span>
<lb n="3348"/><span>péarluidh, geamuidh, diamonduibh, agus clocha oile</span>
<lb n="3349"/><span>buadha agus biseadh, saidhbhreas na cruinne chuice</span>
<lb n="3350"/><span>féin; agus í rannta 'na trí himpridheacht, mar atá:</span>
<lb n="3351"/><span>Magul, ionna bhfhuil 1,660 míle ar fad agus 1,440 ar</span>
<lb n="3352"/><span>leithead, darab ríogh-phort Agria; India, don taobh</span></p>
</div>
<pb n="136"/>
<div><lb n="3353"/><p><span>so don abhuinn Ganges, ionna bhfhuil 800 míle</span>
<lb n="3354"/><span>ar fad agus 440 ar leithead, darab ríogh-phort Galcando;</span>
<lb n="3355"/><span>India, don taobh oile don abhuinn Ganges,</span>
<lb n="3356"/><span>ionna bhfhuil 1,950 míle ar fad agus 980 ar leithead,</span>
<lb n="3357"/><span>darab ríogh-phort Pegu; agus isé a bhfhad so uile</span>
<lb n="3358"/><span>1,690, agus a leithead 1,680.</span></p>
<lb n="3359"/>
<lb n="3360"/><p><span>Cionnas atá impireacht Magul suighte?</span>
<lb n="3361"/><span>Idir 105 agus 143 céim don fhaide agus idir an 19 cé.</span>
<lb n="3362"/><span>50 m. agus an 38 c. 30 m. don leithne thuath; an</span>
<lb n="3363"/><span>Tartaria don taobh thuath, an India don taobh</span>
<lb n="3364"/><span>shoir, an Mhuir Indiach don taobh theas, an</span>
<lb n="3365"/><span>Phersia agus Tartaria don taobh shíar.  Is ro-fhuar</span>
<lb n="3366"/><span>sléibhteamhuil bocht an taobh thuath, agus an taobh</span>
<lb n="3367"/><span>theas roidh-theath; saidhbhir a n-arbhar, a ttorrthuibh,</span>
<lb n="3368"/><span>etc., agus í rannta 'na 29 cóigidhibh.</span></p>
<lb n="3369"/>
<lb n="3370"/><p><span>Ag so na 6 cóigidhibh is tásgamhladh díobh:</span></p>
<lb n="3371"/>
<lb n="3372"/><p><span>Is é as ceárd isna críochuibh si drugs, musg,</span>
<lb n="3373"/><span>amber, conach, callico, muslin, saitín, taffiti, carpéid,</span>
<lb n="3374"/><span>miotail, porcelein, spíosruibh, seóduibh, etc.</span>
<lb n="3375"/><span>Agas adeirid go bhfhuil 132 bailtibh tásgamhla</span>
<lb n="3376"/><span>san chríoch so, mar atá:</span></p>
<lb n="3377"/>
<lb n="3378"/><p><span>Cathair fharsaing cheardach shaidbhir dhaoinech</span></p>
</div>
<pb n="137"/>
<div><lb n="3379"/><p><span>dhaingean Surat, ionnar shas Sir Seórsa</span>
<lb n="3380"/><span>Oxendeis san bhliadhuin 1663 go tréan a n-aghaidh</span>
<lb n="3381"/><span>Sevagi, prionnsa Indiach, dá bhúala, tré a bhfhuair</span>
<lb n="3382"/><span>féin cula na honóra ón impir, agus ó bhfhuair Sasana, ó</span>
<lb n="3383"/><span>bheith díobh cródha san eachtra sin, dó go leith</span>
<lb n="3384"/><span>san 100 don chustom.</span></p>
<lb n="3385"/>
<lb n="3386"/><p><span>Agria, an príomh-chathair agus is fearr san gcríoch,</span>
<lb n="3387"/><span>ionna bhfhuil 9 míle 'na fad.</span>
<lb n="3388"/><span>Cathair Labor:  deirid anallód go raibhe 60</span>
<lb n="3389"/><span>míle ionna timchioll agus 15 inna leithead.</span>
<lb n="3390"/><span>Cathair Jehan, ocht míle ionna compás.</span>
<lb n="3391"/><span>Dub é cíos rígh na Nairsinga 12 miliún píosa sé</span>
<lb n="3392"/><span>sgilinge gacha bliadhuin.  Du bu é líon a airm a</span>
<lb n="3393"/><span>gcoga 31,630 marcach, 60,000 coisighthe agas 558</span>
<lb n="3394"/><span>elephantuibh (an bethadhach is módh réasún</span>
<lb n="3395"/><span>nádúrrtha don uile bheathadhach .i. Omnium</span>
<lb n="3396"/><span>belluarum elephas est sapientissimus).  Risan arm</span>
<lb n="3397"/><span>do claoidhe Iodalcan, rígh cumhachtach oile.</span></p>
<lb n="3398"/>
<lb n="3399"/><p><span>Cambaia:  .i. Gusughra do ghabh Mahomet agus a</span>
<lb n="3400"/><span>shluagh Sarasenibh forlamhas na críche si ag</span>
<lb n="3401"/><span>ríghe innte, agus a mhac, agus mac a mhic, Badurius</span>
<lb n="3402"/><span>mhac Mamudius.  Do chuir Badurius so cogadh</span>
<lb n="3403"/><span>ar rígh Mandaoi, ag aisge cobhair Mhiramudius, an</span>
<lb n="3404"/><span>Scitiánach, ó Sagatai do Mhandaoi.  Do claoidhe</span>
<lb n="3405"/><span>Badurius riú, gí go raibhe aige 150,000 marcach,</span>
<lb n="3406"/><span>500,000 coisighthe, 1,000 gunna mór, 500 cobhradh</span>
<lb n="3407"/><span>faoi ór agus airgead, 500 cairt nó vagin fuidh phúdar</span>
<lb n="3408"/><span>agus piléar, agus 200 elephant.</span>
<lb n="3409"/></p>
</div>
<pb n="138"/>
<div><lb n="3410"/><p><span>San eachtra sin bu deacair ré Miramudius an</span>
<lb n="3411"/><span>chríoch d'fhágbháil, ó chuir a chois innte, tréar</span>
<lb n="3412"/><span>chuir léigir 12 bhliadhuin risan gcathair mhór</span>
<lb n="3413"/><span>Mando, ionna raibhe 3 míle ionna timchiolla, agus do</span>
<lb n="3414"/><span>ghabh í, réar shosuigh a ríoghacht mór Magul.</span>
<lb n="3415"/><span>Agus sin mar d'fhosgail rí Mandaoi bearna do rí</span>
<lb n="3416"/><span>bu tréine ná é féin, agus ar soighiughadh an impireacht</span>
<lb n="3417"/><span>sin, darab féidir aniu 300,000 marcach 'thabhairt</span>
<lb n="3418"/><span>chum catha.</span></p>
<lb n="3419"/>
<lb n="3420"/><p><span>Agus ní bhfhuil rígh is ionnsa réna íocaighthibh</span>
<lb n="3421"/><span>ná é, óir do-níd saoire luathgháire an tan bearrthar</span>
<lb n="3422"/><span>é, agus spréithibh bruit dáor-sheóideacha agus deaghbhaltanas</span>
<lb n="3423"/><span>ion ngach conair ionna ngabha, agus é ar</span>
<lb n="3424"/><span>mórdháil ar a nguaillibh ar gaora do phurpair,</span>
<lb n="3425"/><span>do ór, do chlocha uaisle, agus don uile phéarla as</span>
<lb n="3426"/><span>daoíre.</span></p>
<lb n="3427"/>
<lb n="3428"/><p><span>Cionnas atá India don taobh so don Ganges?</span>
<lb n="3429"/><span>Idir 114 agus 120 céi. don fhaide, agus idir an 8 cé.</span>
<lb n="3430"/><span>40 m. agus an 20 céim don tuath-leithne; Magul</span>
<lb n="3431"/><span>don taobh thuath, caol-mhuir Bhingal don taobh</span>
<lb n="3432"/><span>shoir, an Mhuir Mhór don taobh theas, agus caol-mhuir</span>
<lb n="3433"/><span>Cambaia don taobh shiar.  Agus is tír</span>
<lb n="3434"/><span>roidh-theith í ionna ttig fér agus arbhar, torrthuibh</span>
<lb n="3435"/><span>agas spíosarra, ré iomad seóidibh; agus is é a ceannuigheacht</span>
<lb n="3436"/><span>canach, síoda, drugs, piobar, ginger,</span>
<lb n="3437"/><span>cacos, dáts, etc.; agus í rannta 'na cóig ríoghachtuibh:</span>
<lb n="3438"/></p>
</div>
<pb n="139"/>
<div><lb n="3439"/><p><span>Is é as ceard isna críochuibh si torruibh, síoda,</span>
<lb n="3440"/><span>elephantuibh, meatoil, drugs, arbhar, piobar, ola,</span>
<lb n="3441"/><span>diamond saidhbhir, ór, besoar, rubi, topes, ametis.</span>
<lb n="3442"/><span>Agas deirid 193 áit thásgamhuil ionnta; agus do bhrígh</span>
<lb n="3443"/><span>nach bhfhuil eonuibh trácht a gcorp a gcríochuibh,</span>
<lb n="3444"/><span>is beag labhrad orra, acht gurab a Meiliapour</span>
<lb n="3445"/><span>d'fhulaing Tomás Apstol bás, agus gurab a nGoa</span>
<lb n="3446"/><span>atá taise Xavier Naomhtha, agus go bhfhuil ceannuigheacht</span>
<lb n="3447"/><span>ag Sasana a Madras .i.Fort S. George.</span>
<lb n="3448"/><span>Tá easbog Portue a Maliapar.</span>
<lb n="3449"/><span>Cionnas atá Indía don taobh thall don Ghanges</span>
<lb n="3450"/><span>suighte?</span></p>
<lb n="3451"/>
<lb n="3452"/><p><span>Idir 133 agus 153 don fhaide, agus idir an 2. 34 c. don</span>
<lb n="3453"/><span>tuath-leithne; Tartaria don taobh thuath, Súmaire</span>
<lb n="3454"/><span>Torcuin don taobh shoir, caol-mhuir Mhalaga don</span>
<lb n="3455"/><span>taobh theas, agus Súmaire Bingal don taobh shíar;</span>
<lb n="3456"/><span>agas í rannta 'na ceithre ríoghachtuibh rodh-shaibhir</span>
<lb n="3457"/><span>a n-arbhar, a ttorthubh, a síoda, a</span>
<lb n="3458"/><span>n-elephants, a meitil, a ndrugs, a bpiobar, a</span>
<lb n="3459"/><span>n-ola, a ndiomonnuibh saidhbhir, a n-ór, a mbeasoar,</span></p>
</div>
<pb n="140"/>
<div><lb n="3460"/><p><span>a rubis, a ttapeses, agus a n-ametists, etc.  Ní</span>
<lb n="3461"/><span>thig arbhar nó fíon a tToncuin.</span></p>
<lb n="3462"/>
<lb n="3463"/><p><span>Ag (so) ainim, fad, leithead, agus ríogh-phort na</span>
<lb n="3464"/><span>ríoghachtaibh sin: -</span></p>
<lb n="3465"/>
<lb n="3466"/><p><span>Tá iomad Catoilicibh isna críochuibh si ré</span>
<lb n="3467"/><span>dísleacht Naoimh Phroinnsiais Xavier, agus go háirmhighthe</span>
<lb n="3468"/><span>a ríoghacht Cochingin, ionnar shíol an</span>
<lb n="3469"/><span>creideamh.  Agas gí gur chrech-ár agus gur loisg</span>
<lb n="3470"/><span>rígh Siam ríoghacht Pagu agus nár fága inte acht</span>
<lb n="3471"/><span>ceiste na cathrach amháin, agus sin san bhliadhuin</span>
<lb n="3472"/><span>1598, níor stad sin rígh Tanga gan crech-ár oile</span>
<lb n="3473"/><span>do thabhairt uirre, mar a bhfhuair ualach 600</span>
<lb n="3474"/><span>elephant agus 600 gearrán do shaidhbhreas.  Do</span>
<lb n="3475"/><span>marbha an rígh, an bhainriaghan, agus a gclann ris,</span>
<lb n="3476"/><span>ag fágbháil na críche.  'Na dhiaigh sin do-rinnigh</span>
<lb n="3477"/><span>rígh Aracon a díoluim, as ar díbire é ré rígh Siam</span>
<lb n="3478"/><span>san bhliadhuin 1600, agus níor fhada a ríghe-san</span>
<lb n="3479"/><span>uirre an tan do claoidhe é ré rígh Barma, agá</span>
<lb n="3480"/><span>raibhe 100,000 fear, 40,000 elephants, réar buadhaidh</span>
<lb n="3481"/><span>sé ar dhá ríoghachtuibh dég; agus do shoigh</span>
<lb n="3482"/><span>a pálás impeardha a bPagu.  Agus adeir Gordon</span>
<lb n="3483"/><span>go bhfhuil comhnaidh a 70 áit isna hIndiachuibh</span>
<lb n="3484"/><span>ag Sasana.</span></p>
<lb n="3485"/>
<lb n="3486"/><p><span>Cionnas riaghaluidhear India?</span>
<lb n="3487"/></p>
</div>
<pb n="141"/>
<div><lb n="3488"/><p><span>Ré iomad mion-ríoghuibh agus na himpridh thuas;</span>
<lb n="3489"/><span>agus is é a gcreideamh págándacht, íodhal-adhracht,</span>
<lb n="3490"/><span>Mahometanacht, agus ain-iomad Críostuighthibh</span>
<lb n="3491"/><span>ré teagasg S. Xaxier.</span></p>
<lb n="3492"/>
<lb n="3493"/><p><span>OILÉANUIBH NA HASIA.</span>
<lb n="3494"/><span>Créd íad oilénuibh na hAsia?</span>
<lb n="3495"/><span>Is deacair sin do innsin óir dearthar go bhfhuil</span>
<lb n="3496"/><span>150,000 díobh.  Uime sin is roidh-liosta a</span>
<lb n="3497"/><span>n-áireamh acht na príomh-oiléanuibh amháin.</span></p>
<lb n="3498"/>
<lb n="3499"/><p><span>So íad don taobh shoir don Asia:</span></p>
<lb n="3500"/>
<lb n="3501"/><p><span>Agas is sléibhteamhuil, coilteach, fionnfhuar,</span>
<lb n="3502"/><span>fuláin, iomadamhuil a n-arbhar, a ttorrthuibh, agus</span>
<lb n="3503"/><span>a bhfhéar, etc., a n-ór, saidhbhir a n-airgead, a</span>
<lb n="3504"/><span>bpéarluighe, a n-elephantuibh, agus 'n-adhluighean</span>
<lb n="3505"/><span>an Japan, inna ríghe 66 a n-aoineacht.</span></p>
<lb n="3506"/>
<lb n="3507"/><p><span>Formosa, a fad 51 míle agus a leithead 45.</span>
<lb n="3508"/><span>Prímh-oilénuibh Philippi:</span>
<lb n="3509"/></p>
</div>
<pb n="142"/>
<div><lb n="3510"/><p><span>Deirthear go bhfhuil 11,000 díobh so agus gurab</span>
<lb n="3511"/><span>ó Philip na Spáinne ghabhuid a n-ainim, ón</span>
<lb n="3512"/><span>bhliadhuin 1564 ionnar ghabh sé urlamhas orra.</span>
<lb n="3513"/><span>Do bheannuigh Día na críochuibh so ré arbhar,</span>
<lb n="3514"/><span>rís, torrthuibh, agus meas spíosarra, óir goirthear</span>
<lb n="3515"/><span>Oiléin na Spíosarrthaibh díobh; agus is mór é a míanach</span>
<lb n="3516"/><span>óir agus airgid, agus is fuláin é a haér.</span></p>
<lb n="3517"/>
<lb n="3518"/><p><span>Taobh shíar:</span></p>
<lb n="3519"/>
<lb n="3520"/><p><span>Do bhí Ciprus líonta don uile mhaith gur ghabh</span>
<lb n="3521"/><span>an Turcach a hurlamhas, agus ní bhfhuil rath uire</span>
<lb n="3522"/><span>ó shoin.  Béata nó beannuighthe ghoirtheach</span>
<lb n="3523"/><span>Gréaguidh uirre ó fheabhas a fuinn.  Atá Siria</span>
<lb n="3524"/><span>don taobh shoir di, Éigipt don taobh theas,</span>
<lb n="3525"/><span>Pamphilia don taobh shíar, Cilísia .i. Caramania</span>
<lb n="3526"/><span>don táobh thuath; a muir na Cicilia di.</span></p>
<lb n="3527"/>
<lb n="3528"/><p><span>San bhliadhuin 1570 an 9 do Sept. do (ghabh)</span>
<lb n="3529"/><span>Turcachuibh a ceann-chathair, ionnar mharbhadair</span>
<lb n="3530"/><span>18,000 Críostuighthibh agus a bhfhuaireadair</span>
<lb n="3531"/><span>20,000,000,000 coróin airgid .i. ducad.</span></p>
<lb n="3532"/>
<lb n="3533"/><p><span>Tá oilén beag ain-bhriocht a Súmaire na Peirsia</span></p>
</div>
<pb n="143"/>
<div><lb n="3534"/><p><span>(do ghabha ré rígh Portingall) darab ainim Ormus</span>
<lb n="3535"/><span>(san bhliadhuin 1506), agus is é péarla 'mharguidh</span>
<lb n="3536"/><span>é, óir tig Persianuibh, Arabianuibh, agus Indianuibh</span>
<lb n="3537"/><span>réna n-earra innte.  So tásg Arabia uirre:</span></p>
<lb n="3538"/>
<lb n="3539"/><p><span>Si terrarum orbis, quaqua patet, annulus esset,</span>
<lb n="3540"/><span>Illius Ormusium gemma, decus, ars foret.</span>
<lb n="3541"/><span>If all ye world should be a ring, the stone</span>
<lb n="3542"/><span>And gemme thereof were Ormus Ile alone.</span></p>
<lb n="3543"/>
<lb n="3544"/><p><span>Bíodh 'n' fháinneadh an bith nach óg,</span>
<lb n="3545"/><span>Ormus bu cloch dá chronnóig.</span></p>
<lb n="3546"/>
<lb n="3547"/><p><span>Taobh theas:</span></p>
<lb n="3548"/>
<lb n="3549"/><p><span>Candea; goireann Indíachuibh Íath an tSolais di so,</span>
<lb n="3550"/><span>óir tig arbhar go hiomadamhuil san gcríoch aer-fhuláin</span>
<lb n="3551"/><span>so ionna bhfhuil go líonmhar ór, airgead, péarluidh,</span>
<lb n="3552"/><span>diomunduibh, agus spíosara.</span>
<lb n="3553"/></p>
</div>
<pb n="144"/>
<div><lb n="3554"/><p><span>Agas is cuid do oiléanuibh na spíosarrthaibh iad,</span>
<lb n="3555"/><span>saidhbhir a n-arbhar, a ttorrthuibh, agus a meas,</span>
<lb n="3556"/><span>a míonach óir, airgid, diomond, rubí, agus emerold.</span>
<lb n="3557"/><span>Uime sin atáid ar na hoiléanuibh is torrthamhla</span>
<lb n="3558"/><span>isna hIndiacha; roidh-theadh, míodh-fhulláin, lán</span>
<lb n="3559"/><span>naithre nimhe, agus go háiridhe oiléan Juva.</span></p>
<lb n="3560"/>
<lb n="3561"/><p><span>Agas is roidh-theaidh míodh-fhulláin ó ainteas</span>
<lb n="3562"/><span>gréine íad, gann a bhfhéar agus a n-arbhar, saidhbhir</span>
<lb n="3563"/><span>a spíosarra agus isna míonachuibh romh-ráidhte,</span>
<lb n="3564"/><span>do-bheir ar iomad iad féin a chur a gconntabhairt</span>
<lb n="3565"/><span>ag ranntughadh a saidhbhris.</span></p>
<lb n="3566"/>
<lb n="3567"/><p><span>Cionnas riaghaluighear íad so?</span>
<lb n="3568"/><span>Japan fuidh a himpir féin; Fermosa fuidh</span>
<lb n="3569"/><span>China; urmhór na bhPhilippinibh fuidh an Spáinn,</span>
<lb n="3570"/><span>agus an chuid nach bhfhuil atá ag Turca; Cilon fuidh</span>
<lb n="3571"/><span>rígh págánach; agus an chuid oile fuidh phágánuibh</span>
<lb n="3572"/><span>nó Mhahomet.</span></p>
<lb n="3573"/>
<lb n="3574"/><p><span>Agas sin dhuit, a mhic, cuid don eólus fuair</span>
<lb n="3575"/><span>misi ar Asia.  Agus ó choimhlíon mé do aisge,</span>
<lb n="3576"/><span>agus gur shiubhlas leith na cruinne riot, is cosmhuil</span>
<lb n="3577"/><span>gurab mithid dhamh a bheith currtha; agus bíodh</span>
<lb n="3578"/><span>a fhios agad nach bhfhuidhe taistiollach san</span></p>
</div>
<pb n="145"/>
<div><lb n="3579"/><p><span>mbith acht currthacht cruaghtan buaidhire agus</span>
<lb n="3580"/><span>annródha ar son a shaothair.  Uime sin is mithid</span>
<lb n="3581"/><span>dhamh-sa, atá a n-aois 76 do bhliadhna, mo</span>
<lb n="3582"/><span>shocracht do ghlaca a n-aiceadh mo leapthach, agus</span>
<lb n="3583"/><span>mé féin go huile a thoirbhiort do Dhía, agá mhola</span>
<lb n="3584"/><span>a nduanta diadha, a gcrónán shubháilceach agus a</span>
<lb n="3585"/><span>n-abhráin bheannuighthe mar do dhéanamh na</span>
<lb n="3586"/><span>sean-Ghaodhuil dhílis fhírinneacha dheagh-shurracha</span>
<lb n="3587"/><span>(athuidh Dé) do thug Día do romhuin</span>
<lb n="3588"/><span>roimhe an gcréatúir, a n-anamuibh roimhe a</span>
<lb n="3589"/><span>gcolna, neamh roimhe an talamh agus an tsíorruidheacht</span>
<lb n="3590"/><span>roimhe aimseardhacht.  Agas, a mhic,</span>
<lb n="3591"/><span>má leinair lorg na druinge romhráidhte, biadhair</span>
<lb n="3592"/><span>ag sealbha na glóire síorruidhe a gcathair an</span>
<lb n="3593"/><span>tsoimhneas agus an tsolais, chum go ttreóruidh Dia</span>
<lb n="3594"/><span>uileachumhachtach, an t-Athair do-rinnigh an</span>
<lb n="3595"/><span>domhan le "fiat" agus gach a bhfhuil ann, an Mac do</span>
<lb n="3596"/><span>dhoirt A fhuil (tré roi-mhéad A ghrádha) do</span>
<lb n="3597"/><span>shaora an duine, agas an Spiorad Naomh do</span>
<lb n="3598"/><span>lasas an duine risan uile dheigh-eagna, thú</span>
<lb n="3599"/><span>féin agus misi, do athair cían-aosta, Seán bocht ó</span>
<lb n="3600"/><span>Neachtuin.  Amen.</span></p>
<lb n="3601"/>
<lb n="3602"/><p><span>AFRICA.</span>
<lb n="3603"/><span>A athair onóruidh, a moch na maidhne, mola</span>
<lb n="3604"/><span>do Íosa Críost.</span>
<lb n="3605"/><span>A mhic mo chléibh, gach maidin is gach tráthnóna</span></p>
</div>
<pb n="146"/>
<div><lb n="3606"/><p><span>mola dhó do ghnáth; agus is maith liom an beannughadh</span>
<lb n="3607"/><span>ládhach sin 'bhíodh ag clann Dé anallód</span>
<lb n="3608"/><span>a bheith 'do bhéul.</span></p>
<lb n="3609"/>
<lb n="3610"/><p><span>Cia ar a ngoirthir clann Dé?</span>
<lb n="3611"/><span>Ar an gcine dhaonda go huile, agus go háiridhe na</span>
<lb n="3612"/><span>deagh-Chríostuighthibh chuireas do ghnáth íad</span>
<lb n="3613"/><span>féin fo choimeirge Dé.</span>
<lb n="3614"/><span>An Críostuighthibh gach a bhfhuil san Euróip?</span>
<lb n="3615"/><span>Cia bhfhuil do choimhne?  Nachar innisios</span>
<lb n="3616"/><span>dhuit cheana creideamh na hEuróipe agus na hAsia.</span>
<lb n="3617"/><span>Is fíor sin; gidh eagh, ní bhíad sásta go ttiubhrair</span>
<lb n="3618"/><span>solus beag dhamh ar dháluibh na hAfrica.</span></p>
<lb n="3619"/>
<lb n="3620"/><p><span>Ó, a Thaidhg, do chealguis mé, agus ó nach bhfhuil</span>
<lb n="3621"/><span>ionnam do dhiúltughadh tóigead mo sheólta aonuair</span>
<lb n="3622"/><span>amháin oile riot don chríoch sin ionna bhfhuil</span>
<lb n="3623"/><span>ann-teas gréine agus drúcht neamhdha do réir an</span>
<lb n="3624"/><span>fhile:</span></p>
<lb n="3625"/>
<lb n="3626"/><p><span>Quodque die solis violento excanduit aestu</span>
<lb n="3627"/><span>Humida nox reficit paribusque refrigerat horis.</span>
<lb n="3628"/><span>What by day is sunburnt ye night renews</span>
<lb n="3629"/><span>And just as much doth cool with pearly dews.</span></p>
<lb n="3630"/>
<lb n="3631"/><p><span>Mar gharas Phoebus féar is géug is bláth</span>
<lb n="3632"/><span>Bheir teas an reulta scéimh agus deagh-dhath dáibh.</span></p>
<lb n="3633"/>
<lb n="3634"/><p><span>Agus do bhí an chuid si don chruinne 146</span>
<lb n="3635"/><span>bliadhuin fuidh Vandols na Germáinne, réar</span></p>
</div>
<pb n="147"/>
<div><lb n="3636"/><p><span>héigneamh ó Rómhánchuibh í agus íad 'na ttighearnuibh</span>
<lb n="3637"/><span>uirre gus 428 bliadhuin, ionnar ghabh</span>
<lb n="3638"/><span>Gótuibh na Spáinne í ré foirneart, ar a ttáinig</span>
<lb n="3639"/><span>Rómhánchuibh Dia Domhna ag cathughadh riú agus</span>
<lb n="3640"/><span>na Spáinnibh.  Ar eagla saoíre an Tighearna do</span>
<lb n="3641"/><span>bhrisi ní lámhóghach a bhfreagradh, tréar bloghadh</span>
<lb n="3642"/><span>íad féin go huile ré Rómhánchuibh, agá raibhe a</span>
<lb n="3643"/><span>seilbh, gur thoiligh Dia a n-arguin aiste ré Hucba,</span>
<lb n="3644"/><span>general ádhbhar Nasmen, Caliph Sarasenibh.</span></p>
<lb n="3645"/>
<lb n="3646"/><p><span>Agus is é an siughudha atá ar an rann so don</span>
<lb n="3647"/><span>chruinne:  idir an 3 c. agus an 83 c. 30 m. don fhaide,</span>
<lb n="3648"/><span>agus idir an 35 c. 30 m. thuath agus 35 ce. 30 m. don</span>
<lb n="3649"/><span>theas-leithne, agus an Mhuir Mheadhónach don taobh</span>
<lb n="3650"/><span>thuath, an Mhuir Indíach agus Asia don taobh shoir,</span>
<lb n="3651"/><span>an Fhairge Mhór don taobh theas agus shíar dhi; agus</span>
<lb n="3652"/><span>is é a fad 4,800 míle agus a leithead 4,200, agus í dealbha</span>
<lb n="3653"/><span>'na hocht míribh .i.</span></p>
<lb n="3654"/>
<lb n="3655"/><p><span>Agas atá an rann so fó stiúrughadh 4 himpridh</span>
<lb n="3656"/><span>(Morocco, Abissina, Monomotapa, agus Monomugi) 43</span>
<lb n="3657"/><span>rioghuibh, an Turcaidh, agus Euróipianuibh.</span>
<lb n="3658"/></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="3659"/><p><span>ÉGIPT.</span>
<lb n="3660"/><span>Cionnas atá Éigipt suighte?</span>
<lb n="3661"/><span>Idir an 59 cé. 20 m. agus idir an 67 c. 30 (m.) don</span>
<lb n="3662"/><span>fhaide, agus idir an 21 c. 30 m. agus an 31 c. 50 mi.</span>
<lb n="3663"/><span>don tuath-leithne; an Mhuir Mheadhónach don</span>
<lb n="3664"/><span>taobh thuath, an Asia agus an Mhuir Ruadh don</span>
<lb n="3665"/><span>taobh shoir, Nubia don taobh theas, Barca agus</span>
<lb n="3666"/><span>Barbaria don taobh shíar, agus is é a fad mar atá</span>
<lb n="3667"/><span>shúas, etc.  Agus ní bhfhuil san chruinne ar imlibh</span>
<lb n="3668"/><span>Nílus is torramhladh ná í, óir atann an abhuinn</span>
<lb n="3669"/><span>so timchioll mí mheadhóin an tsamhradh 15</span>
<lb n="3670"/><span>troighthibh ar airde amach ar a himlibh, agus ní</span>
<lb n="3671"/><span>fearr lessughadh san domhan nó a huisge.  Is</span>
<lb n="3672"/><span>rodh-bhocht tirim gaineamhuil míodh-fhulláin an</span>
<lb n="3673"/><span>chuid oile dhi.  Is innte atá na locha Maredtis .i.</span>
<lb n="3674"/><span>Atitacon, Mecris .i. Busiaseadh.</span></p>
<lb n="3675"/>
<lb n="3676"/><p><span>Abair liom na cóig codcha na críoche sa?</span>
<lb n="3677"/><span>Betria, Sahio.</span>
<lb n="3678"/><span>An ngoirthí Oceana, nó Osiria, ón rí Osiris,</span>
<lb n="3679"/><span>don chríoch so?</span></p>
<lb n="3680"/>
<lb n="3681"/><p><span>Do goirthí; óir is ón rígh cumhachtach Remeses</span>
<lb n="3682"/><span>Egiptus tugthar Éigipt anois uirre.  Agus deirthear</span>
<lb n="3683"/><span>gurab íad fuireann na críche si fuair adhladhan</span>
<lb n="3684"/><span>na matematic amach ar tús.  Tug an chríoch so</span>
<lb n="3685"/><span>bía don Asia, do Africa, a n-aimsir Joseph mhac</span>
<lb n="3686"/><span>Jacob mhic Isaac mhic Ábrám.</span>
<lb n="3687"/></p>
</div>
<pb n="149"/>
<div><lb n="3688"/><p><span>Terra suis contenta bonis non indiga mercis</span>
<lb n="3689"/><span>Aut Jovis; in solo tanta est fiducia Nilo.</span>
<lb n="3690"/><span>The earth content with its own wealth doth crave</span>
<lb n="3691"/><span>No foreign marts, nor Jove himself; they have</span>
<lb n="3692"/><span>Their hopes in Nilus fruitful wave.</span></p>
<lb n="3693"/>
<lb n="3694"/><p><span>Níl a ndóchas 'ndia ná 'nduine</span>
<lb n="3695"/><span>Acht a Nílus, 'sa mór-thuile</span>
<lb n="3696"/><span>Bheir féar san bhfhonn, luibh, bláth, is meas,</span>
<lb n="3697"/><span>'S gach íarra taoi 'gcríochuibh gcoimhneas.</span></p>
<lb n="3698"/>
<lb n="3699"/><p><span>An ndubhairt tú liom gurab ó mhadhma na</span>
<lb n="3700"/><span>haidhbhne si tá líonmhuireacht torrthuibh na</span>
<lb n="3701"/><span>hÉigipte?</span></p>
<lb n="3702"/>
<lb n="3703"/><p><span>Dubhras; deirthear gurab a bParrthas thosuighean</span>
<lb n="3704"/><span>sí, agus go sníomhann trí cheart-lár na</span>
<lb n="3705"/><span>hÉigipte, agá roinn féin 'na seacht srothuibh, do-ní</span>
<lb n="3706"/><span>tuile 40 lá.  Timchioll an 15 lá do Jún, mar atá</span>
<lb n="3707"/><span>shuas, éirghes 15 cubhuidh ar airde, tré a bhfhásann</span>
<lb n="3708"/><span>luibh agus bláth; agus má éirghean 17 cubhuidh cuireann</span>
<lb n="3709"/><span>an talamh ar meisge, go nach ttugann an talamh</span>
<lb n="3710"/><span>a ttoradh go ceart uatha, agus fágan d'éis a tuile</span>
<lb n="3711"/><span>iomad créatúiribh beó 'na díaigh, do réir an fhile</span>
<lb n="3712"/><span>Ovid (Cf. Metamorphoses, 1, 422 sqq.):</span></p>
<lb n="3713"/>
<lb n="3714"/><p><span>Namque ubi deseruit madidos septemfluus agros</span>
<lb n="3715"/><span>Nilus et antiqua sua flumina reddidit alvo</span>
<lb n="3716"/><span>Plurima cultores versis animalia glebis</span>
<lb n="3717"/><span>Inveniunt.</span>
<lb n="3718"/></p>
</div>
<pb n="150"/>
<div><lb n="3719"/><p><span>From whence ye seven-mouth'd Nile ye fields forsakes</span>
<lb n="3720"/><span>And to his ancient channell himself betakes,</span>
<lb n="3721"/><span>The tillers of ye ground live creatures find</span>
<lb n="3722"/><span>Of sundry shapes ith' mud that's left behind.</span></p>
<lb n="3723"/>
<lb n="3724"/><p><span>Tréigean Nílus na seacht ttuilte</span>
<lb n="3725"/><span>An íath mhisgeach; dá sean-fhuine</span>
<lb n="3726"/><span>Triallann; iomad créatúir do-gheibh</span>
<lb n="3727"/><span>'Na diaigh san láib na saothruidhibh.</span></p>
<lb n="3728"/>
<lb n="3729"/><p><span>Is ann san abhuinn so ghnáthuidheas an crocadil,</span>
<lb n="3730"/><span>créatúir thig as uigh (a méad uigh ceirce frangcuibh),</span>
<lb n="3731"/><span>bheirid ar iomioll na trádha agus bheir teas</span>
<lb n="3732"/><span>na gréine chum críche.  Mar fhásan a n-aois</span>
<lb n="3733"/><span>fásann a méad codh-uathmhíalta sin go gcriochnuighean</span>
<lb n="3734"/><span>gach créatúir roimhe.  Dá tteangmhach</span>
<lb n="3735"/><span>go n-itheach sé duine, do ghuileach ós cionn a</span>
<lb n="3736"/><span>chinn, do-bheir an sean-fhocal, má ghuilean</span>
<lb n="3737"/><span>aon gan truaidhe, "Is déir crocadil atá ag an</span>
<lb n="3738"/><span>duine úd."  Ithean duine agus beathach; agus ar beith</span>
<lb n="3739"/><span>dá bhruiteacht lán, síneann ós comhair na gréine</span>
<lb n="3740"/><span>é féin, ag fosgla a bhéil, chum a ttig éan beag a</span>
<lb n="3741"/><span>méad smóluidh do phica an bhí as a fhíacla, tré</span>
<lb n="3742"/><span>a ttuitean a sámh.  Ris sin, roichean créatúir</span>
<lb n="3743"/><span>beag a méd luiche frangcuidh 'steach 'na bhéal,</span>
<lb n="3744"/><span>thollas a chroidhe agus a chlíabh, ré a marbhann é.</span>
<lb n="3745"/><span>Ag sin nach bhfuil aon dá thréine nach gclaoithear</span>
<lb n="3746"/><span>é.</span>
<lb n="3747"/></p>
</div>
<pb n="151"/>
<div><lb n="3748"/><p><span>Deirthear go bhfhuil 3,000 míle a bhfad na</span>
<lb n="3749"/><span>haidhbhne si.  Deirtear 40 cathair san chríoch</span>
<lb n="3750"/><span>so.</span></p>
<lb n="3751"/>
<lb n="3752"/><p><span>Alexandria .i. Scanderia, anallód tobar na</span>
<lb n="3753"/><span>foghluma an tan do bhí Ptolomieu 'na rígh uirre</span>
<lb n="3754"/><span>(anno m. 3681), óir innte bhí na 70 fir fhritil réar</span>
<lb n="3755"/><span>scríobha an Bíobla, agus atá aniu an toigh céadna</span>
<lb n="3756"/><span>ionna raibheadair an tan soin 'na mharthuinn.</span>
<lb n="3757"/><span>Is fíor-mhaith an marga anois féin í.  Do chuir</span>
<lb n="3758"/><span>Ptolomeus 700,000 leabhar ar a chostus féin do</span>
<lb n="3759"/><span>mhéadughadh leabhruibh na cathrach so.  Deirthear</span>
<lb n="3760"/><span>go raibhe 2,000 cathair san chríoch so, agus</span>
<lb n="3761"/><span>gurab innte bhí cathair Thebes, ar a raibhe 100</span>
<lb n="3762"/><span>geata do réir Homer, agus anois níl a láirtheach</span>
<lb n="3763"/><span>ann.</span></p>
<lb n="3764"/>
<lb n="3765"/><p><span>Goshen, ionad comhnuigh Jacob.</span>
<lb n="3766"/><span>Memphis, ríogh-phort Pharoa, ionna raibhe</span>
<lb n="3767"/><span>Joseph agus ionnar oibrigh Maoise a mhíorbhuile.</span>
<lb n="3768"/><span>Tá Gran Cairo anois ar a láithreach; do goirthí</span>
<lb n="3769"/><span>Babilóin na hÉigipte dhi, ionna raibhe 18,000</span>
<lb n="3770"/><span>sráid, agus geata a n-éadan gacha sráid díobh, ocht</span>
<lb n="3771"/><span>míle a bhfhad gach sráide; agus dá dhearbha sin do </span>
<lb n="3772"/><span>bhí Selimus réna shluagh mór-bhuadhach 3 lá ag</span>
<lb n="3773"/><span>gabháil tréthe.  Do-roinneadh fáistiona do Pharoa</span>
<lb n="3774"/><span>Amenophis, do bhí dall, dá bhfhuidhe fúal mná ag</span>
<lb n="3775"/><span>nach raibhe acht aon-fhear, agus é féin do nídhe ann,</span>
<lb n="3776"/><span>go bhfhuidheadh a amharc.  Do fhéach brígh</span>
<lb n="3777"/><span>uisge ain-iomad mnáibh agus ní bhfhuair acht aon</span></p>
</div>
<pb n="152"/>
<div><lb n="3778"/><p><span>'na measg ó bhfhuair a leigheas; do phós í, agus do</span>
<lb n="3779"/><span>loisg an chathair ghlé-bharubra, agus na mnáibh romh-ráidhte</span>
<lb n="3780"/><span>innte.</span></p>
<lb n="3781"/>
<lb n="3782"/><p><span>Is rodh-annamh fearuinn san chríoch so.  Is</span>
<lb n="3783"/><span>innte atá aon do sheacht iongantais an domhuin,</span>
<lb n="3784"/><span>.i. na Piramides, do tóige lé Cheops, agá raibhe</span>
<lb n="3785"/><span>100,000 fear; 20 bliadhuin dá déanamh; 60</span>
<lb n="3786"/><span>acradh fearuinn bhí fo an obair; déanta do</span>
<lb n="3787"/><span>mharmar; 1,000 troith ionna airde; agus do chosain</span>
<lb n="3788"/><span>an gháirleóg, na hinneamhuin, agus na phréamhacha</span>
<lb n="3789"/><span>d'itheadair an lucht oibre a ttógbháil na hoibre</span>
<lb n="3790"/><span>1,600 talenc airgid.</span></p>
<lb n="3791"/>
<lb n="3792"/><p><span>Don Mhuir Ruadh goirthear Muir Erítreeum, ó</span>
<lb n="3793"/><span>bhfhuair aon dona Sibels a hainim.  Do scríobh</span>
<lb n="3794"/><span>Sibel Cumea 10 leabhruibh do tuga chum Torcuinus</span>
<lb n="3795"/><span>Sapearbus agá iarra air a gceannach.  Do dhiúlt</span>
<lb n="3796"/><span>na fiacha do íarr an tsean-bhean do thabhairt orra,</span>
<lb n="3797"/><span>réar loisg sí 4 leabhra díobh.  Do aisg ar na sé</span>
<lb n="3798"/><span>leabhra an t-airgead céadna; ní thubhrach sin</span>
<lb n="3799"/><span>dí, tréar loisg 3 lebhra oile, agus 'na dhiaigh do iarr</span>
<lb n="3800"/><span>an ceannach céadna ar na 3 leabhra bhí gan losga.</span>
<lb n="3801"/><span>Lán do iongantas, tug Torcuin a hiarra di; ris</span>
<lb n="3802"/><span>sin d'imigh mar ghaoth ós a amharc, ag fágbháil</span>
<lb n="3803"/><span>na ttrí leabhruibh aige, ionna raibhe tairnghaire</span>
<lb n="3804"/><span>teacht Íosa Críost a gcoluinn daondha agus A ríoghacht.</span></p>
<lb n="3805"/>
<lb n="3806"/><p><span>Seacht n-iongantais:  1 na Piramides; 2</span>
<lb n="3807"/><span>Mausolaeum; 3 Tempoll Ephesus; 4 Balluidh</span>
<lb n="3808"/><span>Bhabilóin; 5 Colesus Rhodhes; 6 Íomháigh</span></p>
</div>
<pb n="153"/>
<div><lb n="3809"/><p><span>Jupiter a gcathair Eilis san nGréig, déanta do ór</span>
<lb n="3810"/><span>agus do ioburrtha, 60 cubhuidh ionna airde; 7 Tor</span>
<lb n="3811"/><span>Ptolomei Philodelphus san oiléan Phares, déanta</span>
<lb n="3812"/><span>do mharmhar bán.</span></p>
<lb n="3813"/>
<lb n="3814"/><p><span>Atá iomad cuasaibh lámh-dhéanadh, greanta</span>
<lb n="3815"/><span>do fhighiribh iomdha, láimh ré cathair Gran Caire,</span>
<lb n="3816"/><span>ionnar hadhnuiceadh iomad d'uaislibh na hÉigipte;</span>
<lb n="3817"/><span>agus gnáth-shoillseadh ag feart gach marbh, do mhair</span>
<lb n="3818"/><span>ar lasa ré hiomad aimsiribh, gur tugadh as an</span>
<lb n="3819"/><span>áit chum an aeir íad, agus an sin do múchadh íad.</span></p>
<lb n="3820"/>
<lb n="3821"/><p><span>An Tuirceis, Arabic agus Múric teangthaibh na</span>
<lb n="3822"/><span>háitesi, agus ghnáthuigheas lucht leanamhna Mathomet;</span>
<lb n="3823"/><span>acht do thaobh na sean-fhoirne is beagnach Críostuighthibh</span>
<lb n="3824"/><span>íad, agus gnáthuighid an tsean-theanga</span>
<lb n="3825"/><span>Éigipteach, agus deirthear S. Marc a bheith 'na easbog</span>
<lb n="3826"/><span>a nAlecsandría.</span></p>
<lb n="3827"/>
<lb n="3828"/><p><span>BARBARIA.</span>
<lb n="3829"/><span>Cionnas atá Barbaria suighte?</span></p>
<lb n="3830"/>
<lb n="3831"/><p><span>Idir an 8 agus an 60 c. don fhaide, agus idir an 28 c.</span>
<lb n="3832"/><span>25 m. agus an 35. 30 m. don leithne; an Mhuir</span>
<lb n="3833"/><span>Mheadhnach don taobh thuath, Barca don taobh</span>
<lb n="3834"/><span>shoir, Mount Atlas don taobh theas, agus Feis don</span>
<lb n="3835"/><span>taobh shíar.  Agus is tír shléibhteamhuil choillteach</span>
<lb n="3836"/><span>thorramhuil í, a n-arbhar, a bhfhíon, agus a</span>
<lb n="3837"/><span>meas; líonta do aibhne .i. Guadebor, Major,</span>
<lb n="3838"/><span>Nachan agus Omiribili.  Is innte atá Slíabh Atlas.</span>
<lb n="3839"/></p>
</div>
<pb n="154"/>
<div><lb n="3840"/><p><span>Agus ag so ainim, fad, leithead, agus ríogh-phóirt</span>
<lb n="3841"/><span>na críche:</span></p>
<lb n="3842"/>
<lb n="3843"/><p><span>Agus is drong thaidhbhseach mhór-chnámhach</span>
<lb n="3844"/><span>íad, dílis dá n-aoís ghrádha, agas do-shásuighthe</span>
<lb n="3845"/><span>a bhfhuath, agá bhfhuil na heich is fearr san</span>
<lb n="3846"/><span>chruinne.</span></p>
<lb n="3847"/>
<lb n="3848"/><p><span>Tunis:  ann Bono do ruga S. Agustin; agus Hippo,</span>
<lb n="3849"/><span>ar a raibhe 'na easbog.</span>
<lb n="3850"/></p>
</div>
<pb n="155"/>
<div><lb n="3851"/><p><span>Cartág, do tóige ré Dido an bhliadhuin don</span>
<lb n="3852"/><span>domhan 3078, 135 roimhe an Róimh, suighte ós</span>
<lb n="3853"/><span>comhair na Rómha, mar a chomhshuirigheach, do</span>
<lb n="3854"/><span>réir an fhile:</span></p>
<lb n="3855"/>
<lb n="3856"/><p><span>Urbs antiqua fuit (Tyrii tenuere coloni)</span>
<lb n="3857"/><span>Carthago, Italiam contra Tiberinaque longe</span>
<lb n="3858"/><span>ostia, dives opum studiisque asperrima belli.</span>
<lb n="3859"/><span>There was an antient city call'd as then</span>
<lb n="3860"/><span>Carthage and built by banish'd Tyrianmen</span>
<lb n="3861"/><span>just against old Tiber's mouth and Italy,</span>
<lb n="3862"/><span>great in wealth, skilled in martiall chivalry.</span></p>
<lb n="3863"/>
<lb n="3864"/><p><span>Ós comhghair 'n Iottáille 's Tiber</span>
<lb n="3865"/><span>tóige Cartág cródha saidhbhir</span>
<lb n="3866"/><span>ré Tirianuibh eólgach calma</span>
<lb n="3867"/><span>díbre a ndúthchas athardha.</span></p>
<lb n="3868"/>
<lb n="3869"/><p><span>Do claoidhe ris an Róimh í, tráth síle lé Cicilia,</span>
<lb n="3870"/><span>Sardinia agus Corsica do claoidhe dí féin; gí gur</span>
<lb n="3871"/><span>shas an captín cródha Hanibal 18 mbliadhna,</span>
<lb n="3872"/><span>chum a chlú síorruidhe, a n-aghaidh Rómháncuibh,</span>
<lb n="3873"/><span>do chlaoidh Scipio agus a shlúagh é féin agus í 'na</span>
<lb n="3874"/><span>dhíaigh sin arís, tráth do dhiúlt urruim don</span>
<lb n="3875"/><span>Róimh; níor fága cloch ós cionn cloiche innte, gur</span>
<lb n="3876"/><span>ath-thóigidh Caesar í.  Agus a n-aimsir Catoliceacht</span>
<lb n="3877"/><span>do bhí 120 easbuig fuidh a haird-easbogóideacht.</span></p>
</div>
<pb n="156"/>
<div><lb n="3878"/><p><span>As a láithreach, d'éis Vandols agus Sirianuibh a</span>
<lb n="3879"/><span>léirscrios, do tóige cathair Tunis.  San chríoch</span>
<lb n="3880"/><span>so atá an daingean Goleta do bhí dá thógbháil ag</span>
<lb n="3881"/><span>Spáinnibh 30 bliadhuin.  d'fháguidh Turcaidh '39</span>
<lb n="3882"/><span>lá chodh coram ris an talamh í.</span></p>
<lb n="3883"/>
<lb n="3884"/><p><span>Algiers:  do bhí prionnsa cumhachtach san</span>
<lb n="3885"/><span>chríoch so darbh ainim Ariadne, réar scrios na</span>
<lb n="3886"/><span>Spáinibh as Bugea san bhliadhuin 1514, dá ndearna</span>
<lb n="3887"/><span>an mórdhála Soliman Admiral a n-aghaidh Chríostuighthibh,</span>
<lb n="3888"/><span>do bhí 'na mhurrach 'na n-aghaidh</span>
<lb n="3889"/><span>go bhfhuair bás, ag fágbháil a oidhreachta réna</span>
<lb n="3890"/><span>umhachta ag an Turcach.</span></p>
<lb n="3891"/>
<lb n="3892"/><p><span>Númidia:  do réir an fhile is annamh iostas ag</span>
<lb n="3893"/><span>fuireann na críche si acht ar caoruigheacht.  So</span>
<lb n="3894"/><span>an Numidia ina (bhfuil) Beledulgerit, rinn mé</span>
<lb n="3895"/><span>dearmod.</span></p>
<lb n="3896"/>
<lb n="3897"/><p><span>Nulla domus, plaustris habitant, migrare per arva</span>
<lb n="3898"/><span>Mos, atque errantes circum-vectare penates.</span>
<lb n="3899"/><span>They dwell in waines, not houses, and do stray</span>
<lb n="3900"/><span>thro' fields, and with them leade their gods away.</span></p>
<lb n="3901"/>
<lb n="3902"/><p><span>As é bu háras don druing</span>
<lb n="3903"/><span>cartacha (leór bu farsaing),</span>
<lb n="3904"/><span>ag iomchar a ndée tré lár</span>
<lb n="3905"/><span>il-iomad críoch agus cnocán.</span></p>
<lb n="3906"/>
<lb n="3907"/><p><span>An raibhe 25 geata, 100,000 toigh a gcathair</span>
<lb n="3908"/><span>Morocco?</span>
<lb n="3909"/></p>
</div>
<pb n="157"/>
<div><lb n="3910"/><p><span>Deirid go raibhe; agus is áit dheas anois féin í,</span>
<lb n="3911"/><span>óir is í as ríogh-phort, agus is coláiste eagna agus foghluma</span>
<lb n="3912"/><span>don Bharbaria uile í.</span></p>
<lb n="3913"/>
<lb n="3914"/><p><span>Fes:  ionna raibhe 200 sráid fharsuing, 700</span>
<lb n="3915"/><span>mosque mhór, 42 marga, 686 tobar uisge agus 86</span>
<lb n="3916"/><span>geata; gidh eagh, atá anois ar ndul a ttraocha.</span>
<lb n="3917"/><span>Ailgiers:  cathair rodh-shaidhbhir dhaoineach</span>
<lb n="3918"/><span>láidir, agus cúan, 15,000 toigh, 100 mosque, sráidibh</span>
<lb n="3919"/><span>caola áitighthe go huile ré fomharuibh, .i. piráid.</span></p>
<lb n="3920"/>
<lb n="3921"/><p><span>Cartág, .i. Bersach, anallód comhshoirigheach na</span>
<lb n="3922"/><span>Rómha; easbogóideacht S. Ciprian, ionna raibhe</span>
<lb n="3923"/><span>iomad comhairleacha coitchean; anois a luairreadh.</span>
<lb n="3924"/><span>Utica:  cathair dhaingean dheas ionna bhfhuil</span>
<lb n="3925"/><span>Cato adhnuice.</span>
<lb n="3926"/><span>Ceuta:  áit bheag ro-láidir do shas go meinic</span>
<lb n="3927"/><span>cumhachta iomlán Bharbaria.</span>
<lb n="3928"/><span>Salli, Tunis agus Tripoli:  is daingneacha láidre íad</span>
<lb n="3929"/><span>líonta do fhomharuibh.  Tá na críocha so uile fo</span>
<lb n="3930"/><span>stiúrughadh an Turca, Impir na Morocco, agus Dei</span>
<lb n="3931"/><span>Tunis, Tripoli agus Algiers; agus is Mahometanibh íad,</span>
<lb n="3932"/><span>'na measg ionna bhfhuil Iúdaighthibh agus Críostuighthibh.</span></p>
<lb n="3933"/>
<lb n="3934"/><p><span>BELDULGERID, SAARA, .I. AN FÁSACH</span>
<lb n="3935"/><span>Cionnas atá Beldulgerid suighte?</span>
<lb n="3936"/><span>Idir an 5 c. agus an 60 c. 30 m. don fhaide, agus idir</span></p>
</div>
<pb n="158"/>
<div><lb n="3937"/><p><span>an 21. 45 m. agus an 32 c. don tuath-leithne; agus is</span>
<lb n="3938"/><span>é a fhad 3,000 míle, agus a leithne 820, agus is fásamhuil</span>
<lb n="3939"/><span>bocht an tír í acht isna gloinibh, iona ttig arbhar</span>
<lb n="3940"/><span>go líonmhar agus dats; rannta 'na seacht gcóigidhibh:</span></p>
<lb n="3941"/>
<lb n="3942"/><p><span>Agus deirid go bhfhuil 84 áitibh tásgamhla san</span>
<lb n="3943"/><span>chríoch, dá ngoridh Numiadia, do réir an taobh</span>
<lb n="3944"/><span>sin thall.  Agus is Mahometans nó págánuidh íad</span>
<lb n="3945"/><span>fuidh an Turcach.</span></p>
<lb n="3946"/>
<lb n="3947"/><p><span>SAARA .I. LIBIA</span>
<lb n="3948"/><span>Cionnas atá Saara suighte?</span></p>
<lb n="3949"/>
<lb n="3950"/><p><span>Idir an 4 c. agus 45 c. don fhaide, agus idir an 12</span>
<lb n="3951"/><span>c. agus an 28 c. don tuath-leithne; agus is é a fad 3,000</span>
<lb n="3952"/><span>míle agus a leithead 780.  Agus is tír roidh-theith</span></p>
</div>
<pb n="159"/>
<div><lb n="3953"/><p><span>bhocht ghaineamhuil díobhálach í, go háiridhe do</span>
<lb n="3954"/><span>thaistiolluidh; agus í rannta 'na cóig cóigidhibh:</span></p>
<lb n="3955"/>
<lb n="3956"/><p><span>Agas adeirid go bhfhuil 23 áitibh tásgamhla</span>
<lb n="3957"/><span>isna críochuibh so.  Agus goirthear Libia don</span>
<lb n="3958"/><span>chríoch so, ionna bhfhuil iomad meirlibh, amhuil</span>
<lb n="3959"/><span>Beldulgerid, agus nísa mheasa.  Do shiubhlach duine</span>
<lb n="3960"/><span>ocht lá, gan abhuinn, lochán, crann, nó dosán a</span>
<lb n="3961"/><span>fhaicsin innte; agus ní fhágan an ghrían súgh a</span>
<lb n="3962"/><span>luibh nó a gcrann gan dhiúl chuigthe féin, do</span>
<lb n="3963"/><span>réir an fhile:</span></p>
<lb n="3964"/>
<lb n="3965"/><p><span>Hinc facta est Lybie, raptis honoribus aestu,</span>
<lb n="3966"/><span>Arida.</span>
<lb n="3967"/><span>Hence Libia, all his moystures drawn on high</span>
<lb n="3968"/><span>By ye atractive sun, is made so dry.</span></p>
<lb n="3969"/>
<lb n="3970"/><p><span>Chuice go géur thárnuigheas grían:</span>
<lb n="3971"/><span>Úireacht Libia, an tirm-íath.</span></p>
<lb n="3972"/>
<lb n="3973"/><p><span>Agus atá na críochuibh so fo iomad mion-ríogh,</span>
<lb n="3974"/><span>ícaighthibh don Turcach, mar atá Beldulgerid;</span>
<lb n="3975"/><span>agus is Mahometanuibh an chuid nach bhfuil</span>
<lb n="3976"/><span>'na bpágánuibh.</span>
<lb n="3977"/></p>
</div>
<pb n="160"/>
<div><lb n="3978"/><p><span>TALAMH NA NEGROS.</span></p>
<lb n="3979"/>
<lb n="3980"/><p><span>Cionnas atá an chríoch so suighte?</span>
<lb n="3981"/><span>Idir an 3 agus 44 c. 20 (m.) don fhaide, agus idir an</span>
<lb n="3982"/><span>8 c. 25 m. agus an 23 c. 3 m. don tuath-leithne:</span>
<lb n="3983"/><span>Saara don taobh thuath; Nubia, Bornea, Biafar,</span>
<lb n="3984"/><span>don taobh shoir; Guinea agus an Mhuir Mhór don</span>
<lb n="3985"/><span>taobh theas; an Mhuir Mhór don taobh shíar; agus</span>
<lb n="3986"/><span>is é a fhad 2,400 míle, agus a leithead 720; agus is críoch</span>
<lb n="3987"/><span>fhulláin fhér-uaine thorramhuil mhesach a ttimchioll</span>
<lb n="3988"/><span>na n-aibhnibh Niger, Nubia, Nílus í, ionna</span>
<lb n="3989"/><span>bhfhuil míonach óir agus airgid, allach agus arbhar, agus</span>
<lb n="3990"/><span>an sliabh Cáp Verd; rannta 'na 13 cóigidhibh:</span>
<lb n="3991"/></p>
</div>
<pb n="161"/>
<div><lb n="3992"/><p><span>Agus deirid go bhfhuil 66 bailte tásgamhla san</span>
<lb n="3993"/><span>chríoch; agus is beg tathuigh do-nídh Europianuibh</span>
<lb n="3994"/><span>'na measg (acht go Cáp Verd amháin).  Fágad</span>
<lb n="3995"/><span>(iad) gan labhairt torra, acht amháin go ndelbhuid</span>
<lb n="3996"/><span>a ndia bán agus go ndéan a nduibh-rígh taibhse agus</span>
<lb n="3997"/><span>mórdháil, tré gan é féin nó a ríoghacht (a bheith)</span>
<lb n="3998"/><span>bán.</span></p>
<lb n="3999"/>
<lb n="4000"/><p><span>NUBIA</span>
<lb n="4001"/><span>Cionas atá Nubia suighte?</span>
<lb n="4002"/><span>Idir 48 c. 20 m. agus an 65 c. 40 m. don (fhaide),</span>
<lb n="4003"/><span>agus idir an 10 c. 5 m. agus an 23 cé. 5 m. don deas-leithne;</span>
<lb n="4004"/><span>agus an Barca agus Égipt don taobh thuath,</span>
<lb n="4005"/><span>Abissins agus Éigipt don taobh shoir, Abisins don</span>
<lb n="4006"/><span>taobh theas, Saara agus Talamh na Negros don taobh</span>
<lb n="4007"/><span>shiar; agus is é a fad 1,020 míle, agus a leithead 600;</span>
<lb n="4008"/><span>agus atá coimhleathan beagnach ar fad; agus is cosmhuil</span>
<lb n="4009"/><span>an chríoch so ré Negro, acht amháin na sléibhte</span>
<lb n="4010"/><span>gaine atá innte.</span></p>
<lb n="4011"/>
<lb n="4012"/><p><span>Agus atá sí rannta 'na sé cóigidhibh, agus ní</span>
<lb n="4013"/><span>bhfhuil agam acht a n-ainim:  Gorham, Cusa,</span>
<lb n="4014"/><span>Nubia, Duncala, Ialac agus Bugia.  Agus adeir</span>
<lb n="4015"/><span>Gordon go bhfhuil láithrech eagluisibh, pictiúiribh</span>
<lb n="4016"/><span>ar Slánaightheóra, Mhuire Mháthair, agus na</span>
<lb n="4017"/><span>naomhuibh réna fhaicsin san gcríoch so aniu.</span>
<lb n="4018"/><span>Atá ríoghacht Tombut 'na uachtarán ar Negro,</span>
<lb n="4019"/><span>acht begán ar cóstuidh na mara atá ag Holand agus</span>
<lb n="4020"/><span>ag Portingal.</span>
<lb n="4021"/></p>
</div>
<pb n="162"/>
<div><lb n="4022"/><p><span>GUINEA</span>
<lb n="4023"/><span>Cionnas atá Guinea suighte?</span>
<lb n="4024"/><span>Idir an 9 c. agus an 36 c. don fhaide agus idir an</span>
<lb n="4025"/><span>4 cé. 40 m. agus an 12 cé. 25 min. do tuath-leithne;</span>
<lb n="4026"/><span>Etiopia don taobh thuath, Biafar don taobh</span>
<lb n="4027"/><span>shoir, an Mhuir Mhór don taobh theas agus shíar;</span>
<lb n="4028"/><span>agus is é a fhad 1,800 míle agus a leithead 450; agus is</span>
<lb n="4029"/><span>críoch shaidhbhir thorramhuil mheasach fhéar-uaithne</span>
<lb n="4030"/><span>ain-teth í, marbhach do aoidhthuibh</span>
<lb n="4031"/><span>nach bí ag gnáthughadh a teas; agus í rannta 'na</span>
<lb n="4032"/><span>trí cuid .i.</span></p>
<lb n="4033"/>
<lb n="4034"/><p><span>Agus is iomdha mion-ríoghuibh orra, agus goirid</span>
<lb n="4035"/><span>impir don rí as cumhachta díobh; agus is íodhal-adhruighthibh</span>
<lb n="4036"/><span>a n-urmhór, agus an chuid nach bhfhuil</span>
<lb n="4037"/><span>amhla, is Críostuighthibh iad.</span></p>
<lb n="4038"/>
<lb n="4039"/><p><span>ETHIOPIA .I. ABISSINI.</span>
<lb n="4040"/><span>Cionnas atá Ethiopia astoigh suighte?</span>
<lb n="4041"/><span>Idir an 48 c. agus an 74 c. don fhaide, agus idir 14 c.</span>
<lb n="4042"/><span>theas agus a' 20 c. don tuath-leithne; Égipt don</span>
<lb n="4043"/><span>taobh thuath; Sancuebar, Ajan agus Obecs don</span>
<lb n="4044"/><span>taobh shoir; Monoemomugi don taobh theas;</span></p>
</div>
<pb n="163"/>
<div><lb n="4045"/><p><span>Congo, Biafar don taobh shiar; agus is é a fad 2,100</span>
<lb n="4046"/><span>míle, agus a leithead 1500, beagnach comhlethan</span>
<lb n="4047"/><span>isna huile áit.  Agus is tír thorramhuil mheasach</span>
<lb n="4048"/><span>do gach taobh don abhuin Nílus í; agus is bocht</span>
<lb n="4049"/><span>fásamhuil urmhór na codach oile.  Agus atá</span>
<lb n="4050"/><span>trí locha móra innte:  Saire, ionna bhfhuil 410</span>
<lb n="4051"/><span>míle ionna fhad agus 240 ionna leithead; Loch</span>
<lb n="4052"/><span>Saflan ionna bhfhuil 420 míle ionna fhad agus 210</span>
<lb n="4053"/><span>ionna leithead, a ríogh-phort Gorga; Loch Niger</span>
<lb n="4054"/><span>ionna bhfhuil 220 míle ionna fhad agus 100 ionna</span>
<lb n="4055"/><span>leithead, a ríogh-phort Uanc; agus is san chríoch atá</span>
<lb n="4056"/><span>Slíabh Amara.</span></p>
<lb n="4057"/>
<lb n="4058"/><p><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="4059"/><span>'Na hocht gcóigidhibh; ag so dhuit</span></p>
<lb n="4060"/>
<lb n="4061"/><p><span>Agas deirid go bhfhuil 50 bailte tásgamhla san</span>
<lb n="4062"/><span>chríoch so, a thimchiollas an abhuinn Gihon thig</span>
<lb n="4063"/><span>a Pharrthas.  Agus is ré a rígh féin (agá bhfhuil</span></p>
</div>
<pb n="164"/>
<div><lb n="4064"/><p><span>na cumhachta uile do réir a tholach agus a bhfhágan</span>
<lb n="4065"/><span>an choróin do réir a umhachta) Prester John; agus</span>
<lb n="4066"/><span>is Críostuighthibh íad a n-urmhór, ionna bhfhuil</span>
<lb n="4067"/><span>'na measg iomad Iúdaighthibh, Mahometanuibh</span>
<lb n="4068"/><span>agas págánuibh.  Agus fásann gach uile ní san</span>
<lb n="4069"/><span>chríoch so (acht cruinneachta), luibh, beathadhach</span>
<lb n="4070"/><span>agus bláth.  Fuathuighid mar an diabhal na gaibhneibh.</span></p>
<lb n="4071"/>
<lb n="4072"/><p><span>Agus atá Ethiopia Propria do ainim uirre; agus</span>
<lb n="4073"/><span>is innte do bhí an ríogh-chathair Saba, ó ttáinig</span>
<lb n="4074"/><span>an bhainriaghan do chluistin eagna Sholamh ó</span>
<lb n="4075"/><span>bhfhuair (fo a bruin) gin mhic, dár ainimnigh sí</span>
<lb n="4076"/><span>Dávidh; agas do goirthí (do thidioll) Dávidhibh</span>
<lb n="4077"/><span>dá ríoghuibh go haimsir an Chailtéanuidh do</span>
<lb n="4078"/><span>baiste ré Philip apstol, do thug Philip do thidioll</span>
<lb n="4079"/><span>dóibh go ríghe an deagh-rígh Seón, dá ngoirthí</span>
<lb n="4080"/><span>naomhtha nó "presiosus," agus do len an tidioll orra</span>
<lb n="4081"/><span>ó shoin a leith mar atá shuas Prester .i. presiosus</span>
<lb n="4082"/><span>John, idem hominum rex diuumque sacerdos .i.</span>
<lb n="4083"/><span>rígh na ndaoinibh agus sagart Dé.  Teasbéana é</span>
<lb n="4084"/><span>féin trí huair san mbliadhuin dá íocaighthibh, fo</span>
<lb n="4085"/><span>Cháisg, fo Nodhluic, agus a bhfhéil na Croisi.</span></p>
<lb n="4086"/>
<lb n="4087"/><p><span>Deirthear go bhfhuil leabhar ocht gcuid rén'</span>
<lb n="4088"/><span>fhaicsin aniu san chríoch, scríobha ris na hapstoil</span>
<lb n="4089"/><span>a gcathair Hierusalem; agus do thairg a rígh miliún</span>
<lb n="4090"/><span>óir agus miliún fear do Rígh Portingal, dá gcuireadh</span>
<lb n="4091"/><span>cogadh ar mídh-chreidmheachuibh.</span>
<lb n="4092"/></p>
</div>
<pb n="165"/>
<div><lb n="4093"/><p><span>ETHIOPIA TAOBH AMUIGH.</span>
<lb n="4094"/><span>Cionnas atá an Ethiopia so suighte?</span>
<lb n="4095"/><span>Idir 34 agus an 80 cé. don fhaide, agus idir an 19 c.</span>
<lb n="4096"/><span>don tuath agus an 35 céim don deas-leithne; agus an</span>
<lb n="4097"/><span>talamh Negro, Nubia, Abissina agus Éigipt don</span>
<lb n="4098"/><span>taobh thuath, an Mhuir Mhór don taobh shoir,</span>
<lb n="4099"/><span>theas agus shíar dí.  Agus is é a fad 2,850 míle,</span>
<lb n="4100"/><span>agus a leithead 1,770; agus is fonn aer-fhulláinn</span>
<lb n="4101"/><span>thorrthach ionna ttig mórán arbhar agus féur cuid</span>
<lb n="4102"/><span>di, agus cuid eile roidh-thedh rodh-lom.  Agus atá</span>
<lb n="4103"/><span>dá loch mhóra innte .i. Loch Acualunda a gcríoch</span>
<lb n="4104"/><span>Congo, ionna bhfhuil 90 míle 'na fad agus 80 'na</span>
<lb n="4105"/><span>leithead; Loch Lachaf a gcríoch Monomotapa,</span>
<lb n="4106"/><span>ionna bhfhuil 100 míle 'na fad agus 80 ionna leithead.</span>
<lb n="4107"/><span>Agus isna críochuibh so atá Sléibhte an Christil</span>
<lb n="4108"/><span>agus Cnuic an Saltpeter, Sliabh na Gréine ag Cáp</span>
<lb n="4109"/><span>an Dóchais Mhaith.</span></p>
<lb n="4110"/>
<lb n="4111"/><p><span>Cionnas atá sí rannta?</span>
<lb n="4112"/><span>'Na ceathradh ríoghachtuibh, (2) impridheacht,</span>
<lb n="4113"/><span>4 cóstuidh:</span>
<lb n="4114"/></p>
</div>
<pb n="166"/>
<div><lb n="4115"/><p><span>Agas (atá) 137 áitibh tásgamhla isna críochuibh</span>
<lb n="4116"/><span>so, agus is díobh, mar a síltear, ghoireas an Scribtiúir</span>
<lb n="4117"/><span>"Iath Ophir," ón ain-iomad óir geibhthear</span>
<lb n="4118"/><span>innte; óir atá 3,000 áit ionna bhfhuidhear a</span>
<lb n="4119"/><span>mhíonach innte.</span></p>
<lb n="4120"/>
<lb n="4121"/><p><span>Monomotapa .i. Bonemotacsa.  Is éigin do</span>
<lb n="4122"/><span>lucht na críche si 50,000 dá n-elephantuibh do</span>
<lb n="4123"/><span>mharbha, tré a líonmhuireacht.  Agus dob é</span>
<lb n="4124"/><span>gárda impir na háite si 200 maisteadh nó gadhair</span>
<lb n="4125"/><span>mhóra, agus do-bhir na curruibh (ar a ttugthar breith</span>
<lb n="4126"/><span>báis, do réir a gcionnta) dóibh ré n-ithe.</span></p>
<lb n="4127"/>
<lb n="4128"/><p><span>Congo (Sango) tug rígh na críche si 1,200,000</span>
<lb n="4129"/><span>fear do chathughadh Paulus Diasius, gineral rígh</span>
<lb n="4130"/><span>Portingal, isna críochuibh so; agus do thoiligh Dia</span>
<lb n="4131"/><span>gur mhadhm Paulus orra réna bheag-shluagh, agá</span>
<lb n="4132"/><span>scrios agus agá marbha.  Agus is lucht feóil dhaonda</span>
<lb n="4133"/><span>ithe íad lucht na críche si.</span>
<lb n="4134"/></p>
</div>
<pb n="167"/>
<div><lb n="4135"/><p><span>Cionnas riaghaluighear an Ethiopia?</span>
<lb n="4136"/><span>'Na ríoghachtuibh fo mhin-ríoghuibh, 'na himpridheacht</span>
<lb n="4137"/><span>fo a n-impridh; Abecs ag an Turcach,</span>
<lb n="4138"/><span>Aijan ag Turca, agus mion-ríoghuibh (ag) Holondruibh agus</span>
<lb n="4139"/><span>Portingaluibh; Cafres gan rígh, gan riaghail.  Atá,</span>
<lb n="4140"/><span>ré dúrachta Phortingal, iomad Críostuighthibh a</span>
<lb n="4141"/><span>measg Mahometanuibh agus págánuibh na críche si.</span></p>
<lb n="4142"/>
<lb n="4143"/><p><span>OILÉNUIBH NA HAFRICA.</span>
<lb n="4144"/><span>Ainimnigh na hoiléanuibh is tásgamhladh san</span>
<lb n="4145"/><span>taobh shoir don Afric.</span></p>
<lb n="4146"/>
<lb n="4147"/><p><span>Socotora:  a mbéul an Mhuir Ruaidh, agus na</span>
<lb n="4148"/><span>hoiléin oile ós comhair Sanguebar.</span>
<lb n="4149"/><span>Ag so ainim, fad, leithead, agus ríogh-phort oiléanuibh</span>
<lb n="4150"/><span>Madera:</span>
<lb n="4151"/></p>
</div>
<pb n="168"/>
<div><lb n="4152"/><p><span>Ag so ainim, fad, leithead, agus ríogh-phort oilénuibh</span>
<lb n="4153"/><span>Cáp Verd:</span></p>
<lb n="4154"/>
<lb n="4155"/><p><span>Is iad na hoiléin so Hesperides na n-aosta, agus anois</span>
<lb n="4156"/><span>is ré Portingal a ríghe; agus is é fáth fá ngoirthear Cap</span>
<lb n="4157"/><span>Verd de ó bheith do ghnáth glas, ón bhfhocal Laidne</span>
<lb n="4158"/><span>viridis.</span></p>
<lb n="4159"/>
<lb n="4160"/><p><span>Ag so ainim, fad, leithead, agus ríogh-phoirt oiléanuibh</span>
<lb n="4161"/><span>na gCanari .i. Oiléin an Fhurtúin:</span></p>
<lb n="4162"/>
<lb n="4163"/><p><span>Atá easbogóideacht san gcrích si, agus is Catoilicibh íad.</span>
<lb n="4164"/></p>
</div>
<pb n="169"/>
<div><lb n="4165"/><p><span>Madagascar:  fuidh iomad min-ríoghuibh, ionna</span>
<lb n="4166"/><span>bhfhuil mórán míonach agus a lán pirádibh nó</span>
<lb n="4167"/><span>fomhairibh, agus ionna ttig arbhar, féar, meas,</span>
<lb n="4168"/><span>súcra agus fíon.  Gí míodh-fhuláin í, mar atá</span>
<lb n="4169"/><span>oilénuibh Cáp Verd, acht son oiléanuibh Canari</span>
<lb n="4170"/><span>fásan na torrthuibh thuas go líonmhar ionnta.</span></p>
<lb n="4171"/>
<lb n="4172"/><p><span>Tenerif:  atá crann a lár na críche si, ós a</span>
<lb n="4173"/><span>chionn a ttig neul dubh le linn gacha raé, a</span>
<lb n="4174"/><span>fhearas uisge ré mbeathuighthear an chríoch uile;</span>
<lb n="4175"/><span>óir níl abhuinn ná tobar innte acht a bhfhaghan</span>
<lb n="4176"/><span>ón neul soin.  Tig arbhar, feur, meas, súcra, agus</span>
<lb n="4177"/><span>fíon, etc., go ro-líonmhar isna críochuibh soin oile.</span></p>
<lb n="4178"/>
<lb n="4179"/><p><span>Atá Socotora fuidh a rígh féin, S. Mauris fuidh</span>
<lb n="4180"/><span>Holond, Bourbun fuidh Fhrangcuibh, Madera agus</span>
<lb n="4181"/><span>Cáp Verd fuidh Phortingal, Canari fuidh Spáinibh,</span>
<lb n="4182"/><span>agus creideamh gacha oilén díobh do réir an uachtaráin.</span></p>
<lb n="4183"/>
<lb n="4184"/><p><span>Ag so ainim, fad, leithead, agus ríogh-phoirt</span>
<lb n="4185"/><span>oiléanuibh an taobh thuath.  Is iomdha íad, acht ní</span>
<lb n="4186"/><span>labhrad acht ar Malta:  agus is é a fad 35, a leithead 30.</span>
<lb n="4187"/><span>Agus is iath bhocht tirim theith í, ionn nach ttig</span>
<lb n="4188"/><span>acht coton nó conach, olan, anisseed, cuminseed</span>
<lb n="4189"/><span>etc.  Agus níl esbhuidh ní uirre ó ríoghacht na</span>
<lb n="4190"/><span>Sicilia; agus ó ghabh Turcaidh urlamha Rhodes,</span>
<lb n="4191"/><span>atá sí fo stiúrughadh Mór-mhaighistir Roidrí S.</span>
<lb n="4192"/><span>Seón ó Jerusalem, dá ttug an t-Impir, an 5 Selus,</span>
<lb n="4193"/><span>í; agus goirthear anois Roidrí Malta díobh.  Agus</span>
<lb n="4194"/><span>do ba hí Sasana an seisiughadh críoch don órd</span></p>
</div>
<pb n="170"/>
<div><lb n="4195"/><p><span>soin, agus ó thréig sí cuing an Phápa agus an creideamh</span>
<lb n="4196"/><span>Catoilice níl cur acu uirre, do bhríogh nach bhfhuil</span>
<lb n="4197"/><span>díobh acht Catolicibh.</span></p>
<lb n="4198"/>
<lb n="4199"/><p><span>Ag so ainim, fad, leithead, agus ríogh-phoirt oilénuibh</span>
<lb n="4200"/><span>an taobh theas:  S. Alaten; S. Helena, 70 míle;</span>
<lb n="4201"/><span>Desgabhál, 30 míle a fad; Anabo, S. Tomás, 60,</span>
<lb n="4202"/><span>60; Pavoasan, Oilén an Phrionnsa, 50, 50 míle.</span>
<lb n="4203"/><span>S. Helena:  Agus is líonmhar do thig súcra agus</span>
<lb n="4204"/><span>torthuibh oile isna críochuibh so, agus go mór-mhór</span>
<lb n="4205"/><span>a S. Helena (dá ngoirthear go fádhach "ceiste</span>
<lb n="4206"/><span>na mairnéaluibh").  Fuidh Phortingal atá S. Tomás,</span>
<lb n="4207"/><span>Anabon, agus Oilén an Phrionnsa; fuidh Shasana</span>
<lb n="4208"/><span>atá S. Helena.</span></p>
<lb n="4209"/>
<lb n="4210"/><p><span>Is roidh-dheas an craobhsgaoile sin, a athair</span>
<lb n="4211"/><span>chátuidh ionmhuin, do-rinnis dham, agus is mór na</span>
<lb n="4212"/><span>tiodhlaicibh do bhronn Dia ort.</span></p>
<lb n="4213"/>
<lb n="4214"/><p><span>Is fír sin, a mhic, agus atá mé fuidh Dhó, agus ní</span>
<lb n="4215"/><span>bhfhuil agam ré rádh acht is roidh-iongantach Dia</span>
<lb n="4216"/><span>ionna uile oibreacha; agus Día dílis do bhronn na</span>
<lb n="4217"/><span>tiodhlacuibh orrum-sa go roidh-líonmhar nár</span>
<lb n="4218"/><span>bhronn ar iomad do dhaoinibh oile, molam É</span>
<lb n="4219"/><span>ionna Mháthair Ghlóirmhear, Muire Bheannuighthe</span>
<lb n="4220"/><span>ag rádh, mar adubhras an tan bhádhas ar scoil</span>
<lb n="4221"/><span>'mo shean-bhuachuil, a mola Mhaighistráisi, mar</span></p>
</div>
<pb n="171"/>
<div><lb n="4222"/><p><span>d'órduigh an maighistir dhomh féin agus do mo</span>
<lb n="4223"/><span>chualuadair mar thema.  Ag so mar adubhairt:</span></p>
<lb n="4224"/>
<lb n="4225"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="4226"/><span>"A Riaghan Muire, a ghrian na cruinne, a mhían</span>
<lb n="4227"/><span>a bhfhuil ad eólus,</span>
<lb n="4228"/><span>a reult na mara, a phéarla thaithneamhach, a</span>
<lb n="4229"/><span>ghéag 'an abhuil órdha,</span>
<lb n="4230"/><span>a Mháthair Íosa, a Mháthair Chríosta, a Mháthair,</span>
<lb n="4231"/><span>a dhídean gacha peacach,</span>
<lb n="4232"/><span>a Mháthair mhilis chráidhbheach chreidmheach</span>
<lb n="4233"/><span>is fearr dar hoile ar talamh,</span>
<lb n="4234"/><span>a mhaighdin mheanmnach, a mhaighdean</span>
<lb n="4235"/><span>gheanmnach, a mhaighdean airmhidhneach</span>
<lb n="4236"/><span>thóigthe,</span>
<lb n="4237"/><span>a mhaighdean bhéasach, a mhaighdean ghlé-gheal,</span>
<lb n="4238"/><span>a mhaighdean mháordha mhómhar,</span>
<lb n="4239"/><span>a dhoruis neimhe, a chosg gach tinis, a chorp</span>
<lb n="4240"/><span>gan chionnta ón tsinnsear,</span>
<lb n="4241"/><span>a réulna na maidhne, a sgéimh na n-aingel, nach</span>
<lb n="4242"/><span>féidir leth t'fheartuibh d'innsin,</span>
<lb n="4243"/><span>a chúl mar ómbar, a ghnúis mar rósa, a shúil</span>
<lb n="4244"/><span>mar ro-lómhar-líaga,</span>
<lb n="4245"/><span>a chathaoir órdha, a chathaoir sheóideach, a</span>
<lb n="4246"/><span>chathaoir eóldhach na críonnacht,</span>
<lb n="4247"/><span>a óigh ghlic fhír-ghlan mhórdha mhín-gheal</span>
<lb n="4248"/><span>thóigthe chríonna ro-cheannais,</span>
<lb n="4249"/><span>a bhainriaghan Neimhe, go ttárnuighir misi is an</span>
<lb n="4250"/><span>uile chreidmheach go Flaitheas."</span>
<lb n="4251"/></p>
</div>
<pb n="172"/>
<div><lb n="4252"/><p><span>AMERICA.</span>
<lb n="4253"/><span>A athair dhíoghrois mo chléibh mo chroidhe agus</span>
<lb n="4254"/><span>mo chumuinn, cia a rabhuis anois?</span></p>
<lb n="4255"/>
<lb n="4256"/><p><span>Ar bhruach an Ruirthe, dá ngoirthear anois</span>
<lb n="4257"/><span>Liffe, ag meadhónughadh staid na críche ársuidh</span>
<lb n="4258"/><span>so fuidh Dhanair agus allmhurchuibh, atá agá créachtghuin</span>
<lb n="4259"/><span>ré tuile agus 500 bliadhuin, .i. ó ghabháltas</span>
<lb n="4260"/><span>Gall a leith, agus gan a saothra ag aon acht Dia</span>
<lb n="4261"/><span>amháin, do-ní ríoghuibh do thréaduidhibh, agus leagas</span>
<lb n="4262"/><span>lena sméide prionnsuighe cumhachtacha an tsaoghuil</span>
<lb n="4263"/><span>si, ag déana luaithre dá gcathrachuibh agus cairn</span>
<lb n="4264"/><span>aoilidh dá ttoighthibh.</span></p>
<lb n="4265"/>
<lb n="4266"/><p><span>Guidhim thú, a athair, agus léigemíd sin horuinn</span>
<lb n="4267"/><span>go ham oile, agus lorgairemís an chuid so don chruinne</span>
<lb n="4268"/><span>do fuair Cristóir Columbus amach san bhliadhuin</span>
<lb n="4269"/><span>1492, dá ngoirid anois America.</span></p>
<lb n="4270"/>
<lb n="4271"/><p><span>Is mór an siubhal sin dob áil riot a dhéanamh,</span>
<lb n="4272"/><span>a mhic, agus do bhríogh gurab taistiolluidh gach a</span>
<lb n="4273"/><span>bhfhuil is a mbiaigh, go bruinne an bhrátha, cia</span>
<lb n="4274"/><span>hiongnadh dhamh-sa gan comhnaighthe do dhéanamh,</span>
<lb n="4275"/><span>ná socruidheacht do ghlaca, an seal bhiad</span>
<lb n="4276"/><span>san mbeatha chlisíamuidh so.  Uime sin, a mhic,</span>
<lb n="4277"/><span>ar h'impidhe, ní fhágad do réir mo eóluis ríoghacht,</span>
<lb n="4278"/><span>cóigeadh, nó oilén, gan a thamhas, ar a fhad agus a</span>
<lb n="4279"/><span>leithead; agus ar tús risan rann uile.</span></p>
<lb n="4280"/>
<lb n="4281"/><p><span>Óir atá sí suighte idir 240 céim agus 348 céim do</span>
<lb n="4282"/><span>fhaide, agus idir an 63 cé. don tuath agus an 55 don</span>
<lb n="4283"/><span>deas-leithne; an íath ain-eólach don taobh thuath,</span></p>
</div>
<pb n="173"/>
<div><lb n="4284"/><p><span>an Mhuir Mhór don taobh shoir, caol-mhuir</span>
<lb n="4285"/><span>Magellan don taobh theas, agus an Mhuir Theas</span>
<lb n="4286"/><span>don taobh shiar; agus is é a fad 7,000 míle, agus a</span>
<lb n="4287"/><span>leithead 3,360, agus cuid di ionn nach bhfhuil 60</span>
<lb n="4288"/><span>míle ionna leithneacht.  Is annsan rann so atá</span>
<lb n="4289"/><span>abhuinn an Phlata, abhuinn Amason, abhuinn</span>
<lb n="4290"/><span>Canada agus an abhuin Orenic, .i. Oronóco, agus na</span>
<lb n="4291"/><span>locha Parim agus an Loch gan tSáile .i. Fairge gan</span>
<lb n="4292"/><span>tSáile.</span></p>
<lb n="4293"/>
<lb n="4294"/><p><span>Agus atá an rann so 'na dá cuid, dheas agus thuath,</span>
<lb n="4295"/><span>agus atá 5 críochuibh san taobh thuath agus ocht</span>
<lb n="4296"/><span>gcríochuibh san taobh theas, gan trácht ar na</span>
<lb n="4297"/><span>hoiléanuibh.  Issan taobh thuath:  Maxico,</span>
<lb n="4298"/><span>Granda, Florida, Canada, agus Terra Artica.  San</span>
<lb n="4299"/><span>táobh theas atá Firma, Peru, Cili, Brasil, Amason,</span>
<lb n="4300"/><span>Paragu, Magellanica, Arctica.</span></p>
<lb n="4301"/>
<lb n="4302"/><p><span>MAXICO.</span>
<lb n="4303"/><span>Cionnas atá an Hispáin Nuadh .i. Macsico</span>
<lb n="4304"/><span>suighte?</span></p>
<lb n="4305"/>
<lb n="4306"/><p><span>Idir an 254 c. agus an 293 cé. don leithne, agus idir</span>
<lb n="4307"/><span>an 7 cé. 20 m. agus an 29 cé. 4 m. don tuath-leithne;</span>
<lb n="4308"/><span>Florida don taobh thuath, Terra Firma agus Súmaire</span>
<lb n="4309"/><span>Maxico don taobh shoir, an mhuir theas agus shíar;</span>
<lb n="4310"/><span>agus is é 'fhad 2,460, agus a leithead 780.  Agus is críoch</span>
<lb n="4311"/><span>aer-fhulláin choram gan roidh-theas nó rodh-fhuacht,</span>
<lb n="4312"/><span>saidbhir a n-arbhar agus a meas, míonach</span>
<lb n="4313"/><span>óir agus airgid, aibhne iasg-líonmhar agus locha, .i.</span></p>
</div>
<pb n="174"/>
<div><lb n="4314"/><p><span>Nicaraca agus Mhacsico; agus í rannta 'na trí codcha</span>
<lb n="4315"/><span>móra .i. Guadalaira, Mecsico agus Guatimala.  Agus</span>
<lb n="4316"/><span>so síos gach cóigeadh ionn gach rann díobh,</span>
<lb n="4317"/><span>a n-ainim, a bhfhad, a leithead agus a ríogh-phort.</span></p>
<lb n="4318"/>
<lb n="4319"/><p><span>Atá dhá ghné uisge a Loch Mecsico: sailte agus neamhshailte.</span>
<lb n="4320"/><span>Atá an sailteadh gnáth stuirmheach nemh-iasgach,</span>
<lb n="4321"/><span>agus an neamhshailte sítheóilte íasgach; agus tá</span></p>
</div>
<pb n="175"/>
<div><lb n="4322"/><p><span>carraig a lár an locha, sruth uisge teith do ghnáth ag</span>
<lb n="4323"/><span>sníomh as ré leighistear othair; agus atá iomad luibh-ghortaibh</span>
<lb n="4324"/><span>ag snámh for an loch toisteadh ar snámh</span>
<lb n="4325"/><span>cliacha adhmuid ré sásugha fuireann na críche.</span></p>
<lb n="4326"/>
<lb n="4327"/><p><span>Agus deirtear 120 áitibh nó bailte tásgamhla</span>
<lb n="4328"/><span>san críoch so; agus is í an mhór-chathair Mexico</span>
<lb n="4329"/><span>príomh-phort na críche, anallód (amhuil Venis)</span>
<lb n="4330"/><span>tóigthe ar an loch, ionna mbíodh ríoghuibh</span>
<lb n="4331"/><span>Mhexico; agus tré mar do mille ré Ferdinando Cortes</span>
<lb n="4332"/><span>í san bhliadhuin 1521, do hathruidhibh gusan</span>
<lb n="4333"/><span>taobh oile don loch ar mhoigh choram ádhluinn í,</span>
<lb n="4334"/><span>ionna mbíonn Visroi na Spáinne, aird-easbog fuidh</span>
<lb n="4335"/><span>a bhfhuil 11 easbug in ... airgead</span>
<lb n="4336"/><span>dá bhuala, agus na huile príomh-chúirt.  Meastar</span>
<lb n="4337"/><span>4,000 Spáinnech agus 30,000 Indiach do bheith innte;</span>
<lb n="4338"/><span>agus atá sí ar na marguidh is módh san gcruinneadh.</span>
<lb n="4339"/><span>Deirthear 60 catrachadh anallód do bheith ar an</span>
<lb n="4340"/><span>loch so, agus anois níl ar marruinn díobh acht sé</span>
<lb n="4341"/><span>bailteadh móra agus 30 gragáin.  S. Juan de Ulva</span>
<lb n="4342"/><span>an cúan ionna ttig loingis go Mexico.  Agus is é</span>
<lb n="4343"/><span>ceard na críche so olan, conach, súcra, síoda,</span>
<lb n="4344"/><span>cochiníl, clúmh, mil, tombac, gingér, drugs etc.</span>
<lb n="4345"/><span>Agus is Catolicibh íad go huile.</span></p>
<lb n="4346"/>
<lb n="4347"/><p><span>GRANADA .i. NUADH-MEXICO</span>
<lb n="4348"/><span>Ceann-chathair na críche si Santa Fee suighteadh</span>
<lb n="4349"/><span>ar an abhuin Nort.  Is gnáth fuinn-chreathadh,</span></p>
</div>
<pb n="176"/>
<div><lb n="4350"/><p><span>tóirneach, agus tinntre san chríoch ghainmhidhe</span>
<lb n="4351"/><span>aer-fhulláin so atá áitighthe ré Spáinnibh</span>
<lb n="4352"/><span>agus a sean-fhunnadúiribh - fuireann nemh-fhíata,</span>
<lb n="4353"/><span>ligtheadh ar fhiadhach agus saorughadh na talmhann</span>
<lb n="4354"/><span>ó ghlac an Spáin seilbh na háiteadh; agus ghlac</span>
<lb n="4355"/><span>iomad díobh baisteadh agus oideachas na Spáinibh,</span>
<lb n="4356"/><span>agus an chuid nár umhlaidh go réidh don Spáin,</span>
<lb n="4357"/><span>riaghaluighthear iad ré taoiseachaibh dá ttoghthadh</span>
<lb n="4358"/><span>féin dá ngoirid Caicíces.</span></p>
<lb n="4359"/>
<lb n="4360"/><p><span>FLORIDA</span>
<lb n="4361"/><span>Cionnas atá Florida suighte?</span>
<lb n="4362"/><span>269 cé. 30 m. agus an 294 cé. 40 mín. don fhaide,</span>
<lb n="4363"/><span>agus idir an 25 c. agus an 40 c. don tuath-leithne;</span>
<lb n="4364"/><span>Canada don taobh thuath, an Mhuir Thuath don</span>
<lb n="4365"/><span>taobh shoir, Mexico agus a súmaire don thaobh theas,</span>
<lb n="4366"/><span>Granada don taobh shíar; agus is é a fad 1,200</span>
<lb n="4367"/><span>míle, agus a leithead 600.  Agus is íath ádhluinn í,</span>
<lb n="4368"/><span>sléibhteamhuil san taobh shoir, agus na mara; fearann</span>
<lb n="4369"/><span>leabhair féar-uaine fulláin, saidhbhir a n-arbhar</span>
<lb n="4370"/><span>agus a meas, a gcoilltibh píne, laura, pailme, cedar,</span>
<lb n="4371"/><span>cipre, etc., ionna bhfhuil leómhuin, liobuirt, agus</span>
<lb n="4372"/><span>naithre nimhe móra.</span></p>
<lb n="4373"/>
<lb n="4374"/><p><span>Agus atá an chríoch so rannta 'na 43 cóigibh,</span>
<lb n="4375"/><span>ionna bhfhuil 14 iostasuibh ag Spáinnibh agus 5 ag</span>
<lb n="4376"/><span>Sasanuibh, .i. atá Baile Shérluis, Londuin, Cambalc,</span>
<lb n="4377"/><span>Mellilot; cuid na Spáinne, S. Matha, S. Augustin,</span></p>
</div>
<pb n="177"/>
<div><lb n="4378"/><p><span>Arhalac, Ossachile, Hirittica san taobh shoir,</span>
<lb n="4379"/><span>Colima, Capaha, Cosa, Tascalura, Cuigata, Ecsualitino,</span>
<lb n="4380"/><span>Chagus agus Nacuater.  Agus is é as céard</span>
<lb n="4381"/><span>don chríoch do frídhe amach ór, airgead, péarluidh</span>
<lb n="4382"/><span>agus craicnibh; agus is íodhal-adhruighthibh sean-fhuireann</span>
<lb n="4383"/><span>na críche si acht an chuid di ghlac</span>
<lb n="4384"/><span>feis an Spáinn, atá 'na gCatolicibh.</span></p>
<lb n="4385"/>
<lb n="4386"/><p><span>Tá crann san gcríoch so ar a ttig torra, agus is</span>
<lb n="4387"/><span>neimh-marbhthach a shugh, agus sugh an chrainn</span>
<lb n="4388"/><span>mar an gcéadna, agus dá tteilgthidh duile an chrainn</span>
<lb n="4389"/><span>si a n-oisge, an créatúir d'ibheadh don uisge céadna</span>
<lb n="4390"/><span>do réabtha ar ball ré hat as a chéile.</span></p>
<lb n="4391"/>
<lb n="4392"/><p><span>Tá sean-fhuireann na críche si pearsanta deágh-chumtha,</span>
<lb n="4393"/><span>sgaoilte, cródha, agus geal a gcneis, agus</span>
<lb n="4394"/><span>umhluighid dá sinsiribh, is ceannfort air gach fine</span>
<lb n="4395"/><span>díobh; agus íodhol-adhruighthibh íad ag tabhairt</span>
<lb n="4396"/><span>urram agus cádhuis ro-mhór dá gcáirnibh geintlídhe,</span>
<lb n="4397"/><span>dá ngoirid Joanas nó Janis.</span></p>
<lb n="4398"/>
<lb n="4399"/><p><span>CANADA</span>
<lb n="4400"/><span>Cionnas atá Canada suighte?</span>
<lb n="4401"/><span>Idir an 266 agus an 330 don fhaide, agus idir an</span>
<lb n="4402"/><span>40 c. agus an 63 c. don tuaith-leithne; an Mhuir</span>
<lb n="4403"/><span>Thuath don taobh thuath agus shoir, Florida don</span>
<lb n="4404"/><span>taobh theas, Granada agus an Mhuir Thartaria don</span>
<lb n="4405"/><span>taobh shíar; agus is é a fad 2,700 míle, agus a leithead</span>
<lb n="4406"/><span>1500.  Agus is iath shléibhtemhuil, bhogach,</span>
<lb n="4407"/><span>chairgeamhuil a n-iomad do áitibh dhi, agus ionn</span></p>
</div>
<pb n="178"/>
<div><lb n="4408"/><p><span>áitibh oile coram chum féir agus arbhar, ionna</span>
<lb n="4409"/><span>bhfhuil aibhne íasgach, agus coilltibh fearbógach, agus</span>
<lb n="4410"/><span>an mhuir gan sáile.  Agus atá an chríoch so</span>
<lb n="4411"/><span>rannta 'na 11 cóigidhibh.  So a bhfhad, a leithead</span>
<lb n="4412"/><span>agus a ríogh-phoirt.  San taobh thuath atá:</span></p>
<lb n="4413"/>
<lb n="4414"/><p><span>Taobh theas atá:</span></p>
<lb n="4415"/>
<lb n="4416"/><p><span>Agas atá 75 suigheacháin táisgeamhla isna</span>
<lb n="4417"/><span>críochuibh so.  A Nuadh-Shasana atá Reading</span></p>
</div>
<pb n="179"/>
<div><lb n="4418"/><p><span>agus Salem, agus is í Boston ionadh comhnuidh an</span>
<lb n="4419"/><span>Ghovernéir; cathair dhaoinech, agus marga mór.  Ó</span>
<lb n="4420"/><span>Bhaile Muire goirthear Mairiland don chríoch.  Is</span>
<lb n="4421"/><span>daingean láidir Baile Shéamuis, agus timchioll 500</span>
<lb n="4422"/><span>toigh.  Agus atá na críochuibh so uile san taobh</span>
<lb n="4423"/><span>shíar greamuidh dá chéile (ó Shúmaire Florida san</span>
<lb n="4424"/><span>taobh theas go Súmaire S. Labhrás san taobh</span>
<lb n="4425"/><span>thuath), Carolina ar Virginia, Virginia ar Pinsilvania</span>
<lb n="4426"/><span>agus Mairiland, Mariland agus Pensilvania ar</span>
<lb n="4427"/><span>Yeorc agus Jersei, Jersei agus Yeork ar Shasana, Sasana</span>
<lb n="4428"/><span>agus Albuin ar Súmaire S. Labhrás, agus áitibh oile ar</span>
<lb n="4429"/><span>imill an chuain san taobh thuath go Cala Hudson.</span></p>
<lb n="4430"/>
<lb n="4431"/><p><span>Nuadh Yeork:  le Holondruibh, agá raibhe an</span>
<lb n="4432"/><span>chríoch so, goirthí Amsterdam dí, acht san bhliadhuin</span>
<lb n="4433"/><span>1664 tug Colonel Nichols fo chumhachta</span>
<lb n="4434"/><span>Sasana í; agus is aer-fhulláin í.</span></p>
<lb n="4435"/>
<lb n="4436"/><p><span>Albani:  trí fithchid míle ó Yeorc; tig fuireann</span>
<lb n="4437"/><span>100 ar gach baruille dá gcuirid.  Sopus ionna ttig</span>
<lb n="4438"/><span>arbhar go roidh-iomadamhuil; agus atá áit 'bhfhuisgeacht</span>
<lb n="4439"/><span>10 míle do Nuadh Yeorc (ar a uaithbhialltacht</span>
<lb n="4440"/><span>do shúmaire) dá ngoirthear Craos Ithfrinn.</span></p>
<lb n="4441"/>
<lb n="4442"/><p><span>Cionnus riaghaluighther na críochuibh so?</span></p>
<lb n="4443"/>
<lb n="4444"/><p><span>Fuidh a ngovernibh féin do réir tholach Rígh</span>
<lb n="4445"/><span>Sasana; sliocht Uiliam Pen ar Pinsilvania, agus an</span>
<lb n="4446"/><span>tighearna Baltimór ar Mariland, na Frangcaibh</span>
<lb n="4447"/><span>ar an Nua-Fhraingc, agus an chuid oile fuidh shean-fhuireann</span></p>
</div>
<pb n="180"/>
<div><lb n="4448"/><p><span>na críche, atá arr-iachtarach a bpearsuin,</span>
<lb n="4449"/><span>díreach láidir ain-chleachtach, choingmheas a</span>
<lb n="4450"/><span>gcraicneamh slim sleabhuin bláth, ré comailt ola</span>
<lb n="4451"/><span>éisg, meathacht iolair, agus geir Racoon de.  Agus an</span>
<lb n="4452"/><span>tan geinthear aon díobh, cuirear cláirínídh ris an</span>
<lb n="4453"/><span>naoidhin ó mhullach a chinn go trácht a bhonn, agus</span>
<lb n="4454"/><span>congmhid ceanguilte ar an modh sin é go ceann</span>
<lb n="4455"/><span>bliadhna, ionnas go mbíaigh díreach fearamhuil; agus</span>
<lb n="4456"/><span>a bhfhear-aoís ní fhuilingid féasóg orra, mar an</span>
<lb n="4457"/><span>mbastard Spáineach, acht stochuid ruibe ar ruibe</span>
<lb n="4458"/><span>as a ngíal é:  Judicat ex mento, non mente, puella</span>
<lb n="4459"/><span>maritum.  Agas is íodhol-aodhruighthibh dá</span>
<lb n="4460"/><span>mbunuas íad, gí go bhfhuil ain-iomad díobh 'na</span>
<lb n="4461"/><span>gCatolicibh, ré dísleacht na bhFhrangcach, agá</span>
<lb n="4462"/><span>bhfhuil easbog a gcathair Cuebec san Nuadh-Fhraingc.</span></p>
<lb n="4463"/>
<lb n="4464"/><p><span>TERRA ARCTICA.</span>
<lb n="4465"/><span>Goirid an t-ainim so dosna críochuibh so 'nar</span>
<lb n="4466"/><span>ndiaigh atá a gcircil na air an Pól attuath.  Níl</span>
<lb n="4467"/><span>fios a bhfhad ná a leithead agam fós, acht so a</span>
<lb n="4468"/><span>n-ainim:</span></p>
<lb n="4469"/>
<lb n="4470"/><p><span>Greenland, Spitsberg, Nova Semla, Iath Jesso,</span>
<lb n="4471"/><span>Nuadh-Lochlonn, Nuadh-Thuath-Bhreatuin.</span>
<lb n="4472"/></p>
</div>
<pb n="181"/>
<div><lb n="4473"/><p><span>Atá iomad mathghamhnuibh bána a Nova</span>
<lb n="4474"/><span>Sembla, a leanas a bhfhúadán tré shléibhte cuisne</span>
<lb n="4475"/><span>san muir; óir ní dhealran grían a gcuid don chríoch</span>
<lb n="4476"/><span>so ón 4 lá do November gusan 20 lá do Januari,</span>
<lb n="4477"/><span>do-bheir an rodh-chuisne sin.  Atá oilén beg san</span>
<lb n="4478"/><span>muir gcéadna ionna bhfhuil slíabh ar a bhfhuil</span>
<lb n="4479"/><span>crois, agá bhfhágthar máluidh mine agus scríbhin</span>
<lb n="4480"/><span>ar gach mála díobh, nó ar an gcrois, a litreacha</span>
<lb n="4481"/><span>Russia, agus gan aoineach dá gcomhdach nó dá</span>
<lb n="4482"/><span>gcoimhéad; agus do réir mheasta, is mar bhiadh</span>
<lb n="4483"/><span>don easbhoghach ag nach bhfhuil lón nó ceanach</span>
<lb n="4484"/><span>fágthar san áit sin íad, óir is iomdha crúatan,</span>
<lb n="4485"/><span>ocras, agus gorta, gheibh taistiolluidh na mara so ó</span>
<lb n="4486"/><span>bheith 'bhfhad ó bhía agus ó chabhair.</span></p>
<lb n="4487"/>
<lb n="4488"/><p><span>TUATH-OILÉINIBH AMERICA.</span>
<lb n="4489"/><span>Créad íad túath-oiléanuibh is tásgamhladh na</span>
<lb n="4490"/><span>hAmerica?</span></p>
<lb n="4491"/>
<lb n="4492"/><p><span>Ag so íad:</span>
<lb n="4493"/></p>
</div>
<pb n="183"/>
<div><lb n="4494"/><p><span>Agas is iomdha gnéth nathair nimhe uathmhíalta</span>
<lb n="4495"/><span>isna hoilénuibh si, acht Bermudus, ionn nach</span>
<lb n="4496"/><span>bhfhuil a samhuilt.  Agus is íath fhuar ainbhriot</span>
<lb n="4497"/><span>Neufoundland agus oilénuibh na túatha; acht an</span>
<lb n="4498"/><span>chuid oile, atáid torrthamhuil aér-aoibhinn do</span>
<lb n="4499"/><span>nádúir, nó ós na drúcht-fhrasa thuiteas gacha</span>
<lb n="4500"/><span>oidhche a mBarbados agus a Jamaica, ionna bhfhuil</span>
<lb n="4501"/><span>iomad sléibhte agus coiltibh.  Gídh eagh, bheir grían</span>
<lb n="4502"/><span>na maidhne ain-teas a Hispaniola atá íarna</span>
<lb n="4503"/><span>timchiolla do shléibhte.</span></p>
<lb n="4504"/>
<lb n="4505"/><p><span>Cuba, a ceannuigheacht:  ór, sinamon, ginger.</span>
<lb n="4506"/><span>Jamaica, a ceannuigheachta:  indico, conach,</span>
<lb n="4507"/><span>tombac, umha, piobar, toirtais, fhustic, logvod,</span>
<lb n="4508"/><span>etc.</span>
<lb n="4509"/><span>Hispaniola, a trácht:  allach, ginger, cochenéil,</span>
<lb n="4510"/><span>etc.</span>
<lb n="4511"/><span>Bermudas, a tráchta:  oráistidh, cocheneel,</span>
<lb n="4512"/><span>tombac, cedar, péarluidh, amber-ghréas.  Agus</span></p>
</div>
<pb n="184"/>
<div><lb n="4513"/><p><span>mar sin don chuid oile díobh, acht Nuathfonland,</span>
<lb n="4514"/><span>.i. Fonn Nua-fhála, agus oiléinibh oile attuath, ó ttig</span>
<lb n="4515"/><span>iasg, ola éisg, agus sionnuibh etc.</span></p>
<lb n="4516"/>
<lb n="4517"/><p><span>Créd as creideamh dóibh?</span></p>
<lb n="4518"/>
<lb n="4519"/><p><span>Sean-fhundúiribh na gcríoch so is íodhol-adhruighthibh</span>
<lb n="4520"/><span>íad; gach a bhfhuil fuidh Spáinibh</span>
<lb n="4521"/><span>agus Frangcuibh is Catoilicibh íad, agus gach a bhfhéadan</span>
<lb n="4522"/><span>a tharruing chum creideamh ionna ndéanuid a</span>
<lb n="4523"/><span>ndichioll; agus is acu atádh Cuba, Hispaniola, ionna</span>
<lb n="4524"/><span>bhfhuil dhá easbog, agus Porto Riogo; acht ar</span>
<lb n="4525"/><span>son na gcríoch atá fo Shasana is iomdha creideamh</span>
<lb n="4526"/><span>acu, agus ní fhuleónuid dá sclábhuidhibh iompógha</span>
<lb n="4527"/><span>'na gCríostighibh, agus gan trácht ar a ttarruing</span>
<lb n="4528"/><span>chum eólus éigin creideamh do bheith acu.</span></p>
<lb n="4529"/>
<lb n="4530"/><p><span>Ag so oilénuibh oile na gCaribe, Antille agus</span>
<lb n="4531"/><span>Lucaie:</span>
<lb n="4532"/></p>
</div>
<pb n="185"/>
<div><lb n="4533"/><p><span>Oilén S. Lusia agus Granada, níl a bhfhad nó a</span>
<lb n="4534"/><span>leithead agam, agus is é as prímh-cheard dona</span>
<lb n="4535"/><span>críochuibh so tombac, súcra, conach, ginger,</span>
<lb n="4536"/><span>cinamon, piobar, indigo, balsom, tea agus drugs.</span>
<lb n="4537"/><span>Agus is leis an bhFhraingc S. Lucia, agus Granada;</span>
<lb n="4538"/><span>agus an t-oilén beg air ar labhrus thuas, ionna</span>
<lb n="4539"/><span>raibhe máluidh míne, mesuim gurab í oilén</span>
<lb n="4540"/><span>na Croisi Naomhtha .i. S. Croix í, agus an drong</span>
<lb n="4541"/><span>ionna raibhe an daonndhacht air ar labhrus, gurab</span>
<lb n="4542"/><span>íad Frangcuibh (agá bhfuil an chríoch so) íad.</span>
<lb n="4543"/><span>Ag so oilénuibh Antilles agus Lucaie:</span>
<lb n="4544"/></p>
</div>
<pb n="186"/>
<div><lb n="4545"/><p><span>Is iomdha oilénuibh oile isna críochuibh so, mar</span>
<lb n="4546"/><span>atá Urcilla, Ruga, Oruba, agus Lucaión, Cignasco,</span>
<lb n="4547"/><span>S. Salvador, Tuma, Samana, Maiaguana, etc.</span>
<lb n="4548"/><span>Agus is Spáinnibh is príomh-thaoighisibh isna</span>
<lb n="4549"/><span>hoilénuibh si, ó a ttig na torrthuibh roimh-ráidhte.</span></p>
<lb n="4550"/>
<lb n="4551"/><p><span>Barmudas, hainmnighear ón Spáinneach Eóin</span>
<lb n="4552"/><span>Barmudas; agus is oiléanaibh rodh-fhulláin gan</span>
<lb n="4553"/><span>naithre nimhe íad, ionna bhfhuil úir thorramhuil</span>
<lb n="4554"/><span>do-bheir dá fhódhmhar san mbliadhuin, go gabhálthas</span>
<lb n="4555"/><span>Gall uirre, agus ós sin a leith an úir réna meas</span>
<lb n="4556"/><span>ag truailliughadh go mór.  Má tochaltar tobar</span>
<lb n="4557"/><span>fo uisge na fairge ionnta bu sailte an t-uisge, acht</span>
<lb n="4558"/><span>má bhíann ós a cionn an t-uisge bhus neamhshailte</span>
<lb n="4559"/><span>é.</span>
<lb n="4560"/></p>
</div>
<pb n="187"/>
<div><lb n="4561"/><p><span>TERRA FIRMA</span>
<lb n="4562"/><span>Cionnas atá an chéad-chuid so don taobh theas</span>
<lb n="4563"/><span>do America, .i. Terra Firma, suighte?</span></p>
<lb n="4564"/>
<lb n="4565"/><p><span>Idir an 293 c. agus an 329 céi. 25 min. don fhaide,</span>
<lb n="4566"/><span>agus idir an 10 c. 40 m. do thuath agus an 2 c. 40 m.</span>
<lb n="4567"/><span>do dheas-leithne; an Mhuir Thuath don taobh</span>
<lb n="4568"/><span>thuath agus shoir, Paru agus na hAmasonuibh don</span>
<lb n="4569"/><span>taobh theas, agus Istmas Dharien is a' Nua-Spáinn</span>
<lb n="4570"/><span>don táobh shíar; agus is é a fad timchioll 2,160 míle,</span>
<lb n="4571"/><span>agus a leithead 700; agus is íath roidh-theith í, saidhbhir</span>
<lb n="4572"/><span>a n-arbhar, a ttorthuibh, a míonach óir, airgid,</span>
<lb n="4573"/><span>agus clocha uaisle; a sléibhte agus a gcoillte lionta do</span>
<lb n="4574"/><span>bheathathaibh agus do fheithitibh allta bruideamhla,</span>
<lb n="4575"/><span>darab cosmhuil a sean-fhuireann, atá 'na meirlibh</span>
<lb n="4576"/><span>barbara.  Agus atá dá abhuinn mhóra san gcríoch</span>
<lb n="4577"/><span>so (go roidh-iomadamhuil do chrocadilibh atá</span>
<lb n="4578"/><span>líonta) .i. Orenoco agus S. Marta.  Ag so ainim,</span>
<lb n="4579"/><span>fad, leithead, ríogh-phoirt an 11 chuid dá bhfhuil</span>
<lb n="4580"/><span>sí dealbha:</span>
<lb n="4581"/></p>
</div>
<pb n="188"/>
<div><lb n="4582"/><p><span>Agas deirid seasgad do áitibh tásgamhla do</span>
<lb n="4583"/><span>bheith isna críochuibh si.</span></p>
<lb n="4584"/>
<lb n="4585"/><p><span>Panama:  baile beg cuain rodh-láidir san muir</span>
<lb n="4586"/><span>theas, marga mór; "ciste na Spáinne agus a hór-thaisge"</span>
<lb n="4587"/><span>tugthar ar (an) tír, gusan chuan-phort ádhluinn.</span>
<lb n="4588"/><span>Portobelo ré chur don Spáinn.  Darien, chum</span>
<lb n="4589"/><span>a ndeachuigh Albunuigh ré fóirneart san bhliadhuin</span>
<lb n="4590"/><span>1698.  Agus is é trácht na críche si ór, airgead,</span>
<lb n="4591"/><span>balsum, roisin, gum, long peabar, emerold, saphir,</span>
<lb n="4592"/><span>iasper, etc.  Agus atá governeóir faoi Vís-roigh</span>
<lb n="4593"/><span>Mhecsico san chríoch so, agá bhfhuil a stiúrughadh,</span>
<lb n="4594"/><span>acht beagán do lár na críche atá faoi a sean-fhuireann,</span>
<lb n="4595"/><span>atá 'na n-íodhol-adhruighthibh, acht ar</span>
<lb n="4596"/><span>son na Spáinnibh is Catoilicibh íad, agus gach a</span>
<lb n="4597"/><span>bhfhéaduid ompóghadh dona págánuibh; agus ré</span>
<lb n="4598"/><span>ordughadh an Phápa an cóigiúghadh Pól atá aird-easbog</span>
<lb n="4599"/><span>a S. Fe di Bagota, agus ceathrar easbogthuibh</span>
<lb n="4600"/><span>fuídh, .i. Paipaion, Panama, Cartagena, San</span>
<lb n="4601"/><span>Marta.</span>
<lb n="4602"/></p>
</div>
<pb n="189"/>
<div><lb n="4603"/><p><span>Do-bheir sean-fhuireann choirt-bhuidhe na críche</span>
<lb n="4604"/><span>si íad féin ar fhiadhach mar do-nídh sean-fhuireann</span>
<lb n="4605"/><span>iomlán America, agus a gcionn fine féin is taoighseach</span>
<lb n="4606"/><span>do gach clann díobh, agus bu híodhol-adhruighibh</span>
<lb n="4607"/><span>íad.</span></p>
<lb n="4608"/>
<lb n="4609"/><p><span>PERU</span>
<lb n="4610"/><span>Cionnas atá Peru suighte?</span>
<lb n="4611"/><span>Idir, nó fuidh, an 292 cé. agus an 316 cé. don</span>
<lb n="4612"/><span>fhuide, agus idir an 5 c. 40 m. tuath agus an 26 c. don</span>
<lb n="4613"/><span>deas-leithne; Terra Firma don taobh thuath,</span>
<lb n="4614"/><span>Amason don taobh shoir, Paragui agus Chili don</span>
<lb n="4615"/><span>taobh theas, a' Mhuir Dheas don taobh shíar; agus</span>
<lb n="4616"/><span>is é a fad 1,960 míle, agus timchioll 850 míle a leithead.</span>
<lb n="4617"/><span>Agus is tír shaidhbhir thorramhuil a n-arbhar, a</span>
<lb n="4618"/><span>bhfhéar, a meas, a n-uisge, agus a n-aibhne í; agus a</span>
<lb n="4619"/><span>sléibhte ro-shaidhbhir a mínach óir agus airgid, go</span>
<lb n="4620"/><span>ceart gurab fhéidir ceiste na nIndiach do ghairm</span>
<lb n="4621"/><span>dhi; agus is iath roidh-theidh truailidhe fásamhuil</span>
<lb n="4622"/><span>ionna himlibh (darab gnáth fonn creatha) í, agus í</span>
<lb n="4623"/><span>rannta 'na sé cóigighibh móra.  Agus ag so:</span>
<lb n="4624"/></p>
</div>
<pb n="190"/>
<div><lb n="4625"/><p><span>Agas adeirid 55 bailtibh tásgamhla do bheith</span>
<lb n="4626"/><span>isna críochuibh si, darab ríogh-phort Lima, cathair</span>
<lb n="4627"/><span>ádhluinn, fharsaing, choláisteach, mhainistreach,</span>
<lb n="4628"/><span>eagluiseach, agus iostasaibh niamhdha oile, aird-easbogóideacht,</span>
<lb n="4629"/><span>ionna bhfhuil Vís-roigh ón Spáinn,</span>
<lb n="4630"/><span>cúirt na mbreitheamhuin, inquisition ...</span>
<lb n="4631"/><span>coiláiste; agus cuan ionna nglacar pláta an rígh ré</span>
<lb n="4632"/><span>thabhairt go Panama.</span></p>
<lb n="4633"/>
<lb n="4634"/><p><span>Francisco del Cuito, ionna bhfhuil coláiste.</span>
<lb n="4635"/><span>Trucsillo, cathair fharsaing dheas.</span>
<lb n="4636"/><span>Cusco, anallód ríogh-phort ríghibh Indiaghibh,</span>
<lb n="4637"/><span>ceann-chathair Pheru; agus adeirthear an tan do</span>
<lb n="4638"/><span>ghabh Pisaro í, go bhfhuair an-tsaidhbhreas innte;</span>
<lb n="4639"/><span>cuid dá toightibh astoigh agus amuigh arna bhfhalach</span>
<lb n="4640"/><span>do phláta, giodh atá anois a ttraocha an-mhór.</span>
<lb n="4641"/><span>Agas is ceard na críche si:  ór, airgead, péarluidh</span>
<lb n="4642"/><span>saidhbhre, canach, tombac, cochineil, drugs .i.</span>
<lb n="4643"/><span>iacshláinte.  Atá chúig easbuig san chríoch fuidh</span>
<lb n="4644"/><span>an aird-easbog thuas, .i. Cusco, Arecuipa, Trucsillo,</span>
<lb n="4645"/><span>agus Guamanga.</span></p>
<lb n="4646"/>
<lb n="4647"/><p><span>Cuito:  ionna bhfhuil dha choláiste, agus gach (a)</span>
<lb n="4648"/><span>bhfhéadan na Spáinnibh do theagasg do shean-fhuireann</span>
<lb n="4649"/><span>na críche si is Catoilicibh iad.  Agus</span>
<lb n="4650"/><span>bu íodhol-adhruidhibh sean-fhuirean na críche si,</span>
<lb n="4651"/><span>mar as follus ó láithreachuibh a ndurthathaibh:</span>
<lb n="4652"/><span>aon díobh (atá 'nois ag Clann Dhominic) bhá arna</span>
<lb n="4653"/><span>fholach do shlintreach óir ó bhonn go barr; agus</span>
<lb n="4654"/><span>is é dia na gréine do hadhruidh san durthaidh</span></p>
</div>
<pb n="191"/>
<div><lb n="4655"/><p><span>so; agus ós ón ngréin, mar adeirtear, geintear an</span>
<lb n="4656"/><span>t-ór do fhoilidh an áit d'ór; agus dúrthach oile ba</span>
<lb n="4657"/><span>céile don durthach, ré 3 durthaibh oile arna</span>
<lb n="4658"/><span>bhfhalach d'airgead.</span></p>
<lb n="4659"/>
<lb n="4660"/><p><span>CHILI</span>
<lb n="4661"/><span>Cionnas atá Chili suighte?</span>
<lb n="4662"/><span>Idir an 297 agus an 307 (c.) 30 m. don fhaide, agus</span>
<lb n="4663"/><span>idir an 26 agus an 47 c. don deas-leithne; Peru don</span>
<lb n="4664"/><span>taobh thuath, Magellan don taobh theas, Paraguai</span>
<lb n="4665"/><span>agus Magellan don taobh shoir, an Mhuir Dheas don</span>
<lb n="4666"/><span>taobh shiar; agus is é a fad 1,960 míle, agus a leithead</span>
<lb n="4667"/><span>850.  Agas gí go bhfhuil fíon Spáinneach go leór</span>
<lb n="4668"/><span>innte, agus gleinibh saidhbhir chum arbhar agus meas,</span>
<lb n="4669"/><span>is iomdha volcano trinntrí ribhe innte, agus gnáth-fhonn-chreatha</span>
<lb n="4670"/><span>ionna sléibhte fúar fiar-sgámhuil</span>
<lb n="4671"/><span>(ionna bhfhuil iomad míonach óir agus airgid), do-bheir</span>
<lb n="4672"/><span>buaireadh, annródhagh, agas boichtine don</span>
<lb n="4673"/><span>drong áitightheas í.  Agus atá an chríoch so rannta</span>
<lb n="4674"/><span>'na trí codcha móra .i.</span></p>
<lb n="4675"/>
<lb n="4676"/><p><span>Agas adeirid 30 long-phortuibh tásgamhla do</span>
<lb n="4677"/><span>bheith isna críochuibh so; agus is í cathair S. Iago</span></p>
</div>
<pb n="192"/>
<div><lb n="4678"/><p><span>an ríogh-phort, ionna bhfhuil easbog agus príomhchúirt</span>
<lb n="4679"/><span>bhreitheamhnuis na críche.</span></p>
<lb n="4680"/>
<lb n="4681"/><p><span>Cathair Chili, .i. La Concepsion, easpogóideacht</span>
<lb n="4682"/><span>agus cuan ádhluinn, ionna bhfhuil mar earra ceannuigheachta</span>
<lb n="4683"/><span>ór, airgead, más, arbhar, mil, ostriges,</span>
<lb n="4684"/><span>agus meitil, etc.  Agus atá iomad dá sléibhte agá</span>
<lb n="4685"/><span>sean-fhuireann, atá 'na n-íodhal-adhruighthibh, agus</span>
<lb n="4686"/><span>an chuid oile ag Rígh na Spáinne, atá go huile 'na</span>
<lb n="4687"/><span>gCatoilicibh.  Atá éan san gcríoch so dá ngoirthear</span>
<lb n="4688"/><span>cuntur nó condor, a méad abhull-mhór,</span>
<lb n="4689"/><span>craosach madramhuil, agus má luighean ar chaora</span>
<lb n="4690"/><span>ná ar ghamhuin leagan d'aon-bhuille iad, agus caitheann</span>
<lb n="4691"/><span>caora d'aon-phruinn, agus ar sgeanadh don</span>
<lb n="4692"/><span>dúil gcéadna do-ní fuadán do dhuine agus do bheathadhach.</span>
<lb n="4693"/><span>Is cródha fuireann na críche se, bán</span>
<lb n="4694"/><span>pearsonta a gcom is a gcruth.</span></p>
<lb n="4695"/>
<lb n="4696"/><p><span>AMASON</span>
<lb n="4697"/><span>Cionnas atá Amoson suighte?</span>
<lb n="4698"/><span>Idir an 300 c. agus an 328 cé. don fhaide, agus idir</span>
<lb n="4699"/><span>an chéad chéim don tuath agus an 16 c. don deas-leithne;</span>
<lb n="4700"/><span>Terra Firma don taobh thuath, Brasil</span>
<lb n="4701"/><span>don taobh shoir, Paraguai don taobh theas, Peru</span>
<lb n="4702"/><span>don táobh shíar; agus is é a fad ...  Is é fáth</span>
<lb n="4703"/><span>fá ngoirid Amason don gcríoch so, do bhríogh</span>
<lb n="4704"/><span>iomad mnáibh armálta do theacht a n-aghaidh</span>
<lb n="4705"/><span>na Spáinnibh ag rochtuin na críche dóibh san</span></p>
</div>
<pb n="193"/>
<div><lb n="4706"/><p><span>bhliadhuin 1141.  Bheir an chríoch so torrthaibh</span>
<lb n="4707"/><span>iomdha ó chrannaibh agus ó úir, maille ré súccra,</span>
<lb n="4708"/><span>cacoa, agus tombac, arbhar, agus bláth, agus iomad</span>
<lb n="4709"/><span>míonachaibh óir agus airgid.</span></p>
<lb n="4710"/>
<lb n="4711"/><p><span>Ar ngabháil iomioll na críche se dona Spáinibh,</span>
<lb n="4712"/><span>táinig caogat náisiún, nó féin, ó iomoll na habhna</span>
<lb n="4713"/><span>Amason (ionnar áitigheadar do ghnáth) ag cathughadh</span>
<lb n="4714"/><span>riú, a modh go raibhe go leór ré déanamh</span>
<lb n="4715"/><span>ag Spáinibh cur futha san gcrích.  Agus is íodhol-adhruidhibh</span>
<lb n="4716"/><span>go huile íad gach aon nachar ghlac</span>
<lb n="4717"/><span>cuim na Spáinne, agus tré dhithchioll eagluis na</span>
<lb n="4718"/><span>Spáinibh atáid do ghnáth ag glaca creideimh agus</span>
<lb n="4719"/><span>baisteadh.</span></p>
<lb n="4720"/>
<lb n="4721"/><p><span>Agus atá caogad náisiún do shean-fhuireann na</span>
<lb n="4722"/><span>críche ag áitiughadh for imill innbhir Amason.</span>
<lb n="4723"/><span>Fuireann fhiadhta idir fhear agus mhnaí, óir is ó</span>
<lb n="4724"/><span>chródhacht na mban goirtear Amasons díobh.</span>
<lb n="4725"/><span>Agus bhus adhbhall-mhór tuitim uisge inbhire</span>
<lb n="4726"/><span>Amason ó idir dhá chnoc uathmhialtadh, tríd a</span>
<lb n="4727"/><span>snámha, ionna gcurachanaibh, sean-fhuireann na</span>
<lb n="4728"/><span>críche.</span></p>
<lb n="4729"/>
<lb n="4730"/><p><span>BRASIL</span>
<lb n="4731"/><span>Cionnas atá Brasil suighte?</span>
<lb n="4732"/><span>Idir an 320 c. agus an 348 c. don fhaide, agus idir an</span>
<lb n="4733"/><span>chéad céim agus an 23 c. 30 m. don deas-leithne;</span>
<lb n="4734"/><span>an Mhuir Shíar don taobh thuath agus dheas, an</span></p>
</div>
<pb n="194"/>
<div><lb n="4735"/><p><span>mhuir chéadhna agus Paraguai don taobh shoir,</span>
<lb n="4736"/><span>Paraguai agus Amason don táobh shíar dhi; agus is</span>
<lb n="4737"/><span>é a fad 1,600 míle agus a leithead 1,500.  Agas an</span>
<lb n="4738"/><span>chuid do frídhe amach di atá 'na gráinnseach</span>
<lb n="4739"/><span>arbhar, meas, agus éisg, sáor ó ain-iomad feithitibh</span>
<lb n="4740"/><span>allta agus nimheamhla, nach atá go roidh-líonmhar</span>
<lb n="4741"/><span>san gcuid oile do America.  Is breagh aoibhinn</span>
<lb n="4742"/><span>aedhar-fhulláin í, líonta do shúcradh, ombar,</span>
<lb n="4743"/><span>rossin, iachshláinte, tombac, ola éisg, confectiúir,</span>
<lb n="4744"/><span>agus crann-Brasil, etc.</span></p>
<lb n="4745"/>
<lb n="4746"/><p><span>Agus atá sí rannta 'na tighearnasuibh:  Para,</span>
<lb n="4747"/><span>Maragnan, Siara, Rio Grand, Paraiba, Tamaraca,</span>
<lb n="4748"/><span>Pernambuco, Seregippe, na hUile-Naoimh, Los</span>
<lb n="4749"/><span>Ilhes, Seguro, Espiritu Santo, Rio Janeiro, agus S.</span>
<lb n="4750"/><span>Vincent.  Agas is í Salvador ceann-chathair na</span>
<lb n="4751"/><span>críche darab gnáth-ainim "an cuan daingean rodh-láidir":</span>
<lb n="4752"/><span>aird-easbogóideacht, ionad comhnuighe</span>
<lb n="4753"/><span>an ghobheirnóir, príomh-chúirt breitheamhnuis,</span>
<lb n="4754"/><span>agus cuan fíor-mhaith.  Agus do bhríogh gurab é</span>
<lb n="4755"/><span>Rígh Portingal is maighistir san chríoch so, is</span>
<lb n="4756"/><span>Catoilicibh íad uile, agus gach a bhfhéadan do tharruing</span>
<lb n="4757"/><span>chum creideamh dá sean-fhuireann; agus an</span>
<lb n="4758"/><span>chuid nach bhfhuil fo a smacht, is íodhol-adhruighthibh</span>
<lb n="4759"/><span>go huile íad.  Atá dhá easbug</span>
<lb n="4760"/><span>innte.</span></p>
<lb n="4761"/>
<lb n="4762"/><p><span>Bhíodh sean-fhuireann na críche si nochtuidhe</span>
<lb n="4763"/><span>gan éadach, agus ag glaca súain dóibh ceangluid</span></p>
</div>
<pb n="195"/>
<div><lb n="4764"/><p><span>líon (déanta nó fidhte do choirt an chroinn haemac)</span>
<lb n="4765"/><span>do dhá chrann, agus sínid iad féin ionnsa líon céadna</span>
<lb n="4766"/><span>agus codluid go sáth.  Agus is ón líon agus an ionadh</span>
<lb n="4767"/><span>codhladh so gairmthear "hamocaibh" do leapthachadh</span>
<lb n="4768"/><span>máirnéaluibh san gcabhlach nGalta.</span></p>
<lb n="4769"/>
<lb n="4770"/><p><span>PARAGUAI</span>
<lb n="4771"/><span>Cionnas atá Paraguai suighte?</span>
<lb n="4772"/><span>Idir an 303 agus an 338 céim don fhaide, agus idir</span>
<lb n="4773"/><span>an 15 agus an 37 céim don deis-leithne; Amason</span>
<lb n="4774"/><span>don taobh thuath, an Mhuir Dheas don taobh</span>
<lb n="4775"/><span>shoir, Magellan don taobh dheas, Peru agus Chili</span>
<lb n="4776"/><span>don taobh shíar; is é a fad timchioll 1,000 míle,</span>
<lb n="4777"/><span>agus a leithead 1,000.  Agas is iath mhúir-shaidhbhir,</span>
<lb n="4778"/><span>aér-fhulláin, éisg-inbhir, shlíabh ór-mhíona í, ionna</span>
<lb n="4779"/><span>bhfhuil an abhuin mhór-thásgach La Pláta, hainimnighthear</span>
<lb n="4780"/><span>ó il-iomad a míonach airgid.</span></p>
<lb n="4781"/>
<lb n="4782"/><p><span>Agus atá an chríoch so dealbha 'na seacht</span>
<lb n="4783"/><span>gcóigidhibh.  Ag so...</span>
<lb n="4784"/></p>
</div>
<pb n="196"/>
<div><lb n="4785"/><p><span>Agas atá timchioll 30 bailte ainimneamhuil san</span>
<lb n="4786"/><span>chríoch so.  La Assumpsion agus S. Michael d'Estro</span>
<lb n="4787"/><span>na ríogh-phuirt, óir is easbogóideacht, príomh-chúirt</span>
<lb n="4788"/><span>dlighe agus ionad camhnuighe an ghoverneóra</span>
<lb n="4789"/><span>Assu.  Agus is é as ceard isna críochuibh</span>
<lb n="4790"/><span>so ór, airgead, bras, íarann, súcra, amethist, etc.</span>
<lb n="4791"/><span>Agus atá aird-easbog a bPláta fuidh a bhfhuil</span>
<lb n="4792"/><span>naoi easbuig:  Baranca, La Pás, Panama, S. Iago</span>
<lb n="4793"/><span>de Chilo, Imperialis.  Agas is Catolicibh iad na</span>
<lb n="4794"/><span>Spáinnibh agus gach a bhfhéaduid réna gcroidhe agus</span>
<lb n="4795"/><span>réna n-anam do tharuing do chum creideamh do</span>
<lb n="4796"/><span>phágánuibh, agá bhfhuil lár na críche go so.</span></p>
<lb n="4797"/>
<lb n="4798"/><p><span>Marbhthar iomad péistibh an-mhór neimhe san</span>
<lb n="4799"/><span>inbhear Rio de la Plata.  Is san chríoch so atá</span>
<lb n="4800"/><span>Slíabh an Chroistil, ón nglonngradh tig uaidh ré</span>
<lb n="4801"/><span>dealra agus drille na gréine, fuidh a bhfhuil abhuinn</span>
<lb n="4802"/><span>ag roith tréna lár; agus bí 24 huaire fithchead ó</span>
<lb n="4803"/><span>dhul don abhuinn san slíabh gusa fágáil, mar</span>
<lb n="4804"/><span>dearbhadh ré ní do léigean risan sruth.</span></p>
<lb n="4805"/>
<lb n="4806"/><p><span>MAGELANICA</span>
<lb n="4807"/><span>Cionnas atá Magelan suighte?</span>
<lb n="4808"/><span>Idir an 296 agus 323 céim don fhaide, agus idir an</span>
<lb n="4809"/><span>37 agus 57 céim don deas-leithne; Paraguai don</span>
<lb n="4810"/><span>taobh thuath, an Mhuir Shiar don taobh shoir,</span>
<lb n="4811"/><span>Caol-Mhuir Magelan don taobh dheas agus an Mhuir</span>
<lb n="4812"/><span>Dheas don taobh shíar; agus is é a fad 1,200 mhíle,</span>
<lb n="4813"/><span>agus a leithead 480; agus an chuid do frídhe amach</span></p>
</div>
<pb n="197"/>
<div><lb n="4814"/><p><span>dhi, is truaillidhe an fonn í.  Is ó Ferdinand</span>
<lb n="4815"/><span>Magellan, Portoguidheach réar frídhe an chríoch</span>
<lb n="4816"/><span>so ar ttús san bhliadhuin 1519, hainimnidhear an</span>
<lb n="4817"/><span>áit, agus is uaidh mar an gcéadna ainimnidhear</span>
<lb n="4818"/><span>Caol-Mhuir Magellain.</span></p>
<lb n="4819"/>
<lb n="4820"/><p><span>TERRA ARCTICA</span>
<lb n="4821"/><span>Ionna bhfhuil Iath Paphos, Nua-Holond, Nua</span>
<lb n="4822"/><span>Guineadh, Nua Seland, agus Iath Cuir; agus níl acht a</span>
<lb n="4823"/><span>n-ainim agam go fóill.  Agus gí nach do chríochuibh</span>
<lb n="4824"/><span>na hAmerica an Terra Australis incognito so, nár</span>
<lb n="4825"/><span>frídhe amach go fóill, agus nach bhfhuil cosmhuileacht</span>
<lb n="4826"/><span>a fagháil, cuiream ré hAmeríca é.  Agus fágam</span>
<lb n="4827"/><span>'leith na droinge 'nar ndiaigh craobhscaoile na</span>
<lb n="4828"/><span>críche si do dhéanamh.  Is cuid don chríoch</span>
<lb n="4829"/><span>Greénland, Spitsberg, Nova Seambladh, Terra</span>
<lb n="4830"/><span>Jesse, Nuadh-Lochlonn, agus Nuadh-Bhreatain.</span></p>
<lb n="4831"/>
<lb n="4832"/><p><span>OILÉNUIBH</span>
<lb n="4833"/><span>Atá iomad oilénuibh ar gach taobh don chuid</span>
<lb n="4834"/><span>do America, mar atá, oiléain Fernandeis agus na</span>
<lb n="4835"/><span>Tríonnóide; óir atá 5 nó 6 do mhíltibh a ttimchiolla</span>
<lb n="4836"/><span>Fernandes; agus atá iomad coillte agus gabhair</span>
<lb n="4837"/><span>ionnta, shantuigheas maruighthibh, dá mbíadha</span>
<lb n="4838"/><span>réna bhfheólfach.</span>
<lb n="4839"/></p>
</div>
<pb n="198"/>
<div><lb n="4840"/><p><span>Oilénuibh an taoibh shíar: na Madruidh, na</span>
<lb n="4841"/><span>gCoileóg, na tTreatuiridh, na Cocos, na Tuberon,</span>
<lb n="4842"/><span>an Dóchais Mhaith, na hAdhairce, an Uisge,</span>
<lb n="4843"/><span>Naomh Pheadair, Sanfond ós comhghair Peru,</span>
<lb n="4844"/><span>Nua Guineadh, agus Sholamh.</span></p>
<lb n="4845"/>
<lb n="4846"/><p><span>Agus ag so 18 oilénuibh Solamh:  Guadalcon,</span>
<lb n="4847"/><span>Isabela, ionna bhfhuil (do réir mheasta) 450 míle</span>
<lb n="4848"/><span>ionna bhfhad agus 30 ionna leithead, S. Nioclas,</span>
<lb n="4849"/><span>ionna bhfhuil 300 míle ionna compás, agus an chuid</span>
<lb n="4850"/><span>oile dona hoilénuibh sin, atá 200 míle ionna</span>
<lb n="4851"/><span>ttimchiolla codach díobh, agus an t-oilén is lúgh</span>
<lb n="4852"/><span>díobh, atá 50 míle ionna compás.  Agus is é</span>
<lb n="4853"/><span>ceannuigheacht na gcríoch so ór, spíosarruibh, agus</span>
<lb n="4854"/><span>aénluidh, etc., agus iad uile fó chumhachta na</span>
<lb n="4855"/><span>Spáinne.</span></p>
<lb n="4856"/>
<lb n="4857"/><p><span>Oilénuibh a taobh theas:  Terra del Fugo,</span>
<lb n="4858"/><span>oilén fada farsuing, mar adeir gach aon ...</span></p>
<lb n="4859"/>
<lb n="4860"/><p>
<lb n="4861"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Eólas ar an Domhan

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Eólas ar an Domhan

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
