Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Graiméir Ghaeilge na mBráthar Mionúr</title><author><name type="main">Ó Maolchonaire, Tuileagna; Eag. Mac Aogáin, Parthalán</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Deirdre D'Auria and Eilís Ní Mhearraí</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">L007</note>
                         <note type="L">xx</note>
                         <note type="B">1659 17L</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>L007</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Graiméir Ghaeilge na mBráthar Mionúr</title><author>Ó Maolchonaire, Tuileagna; Eag. Mac Aogáin, Parthalán</author><imprint><publisher>B.Á.C.: I.A.B.</publisher><date>1659 17L</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p/>
<lb n="0"/>
<lb n="1"/><p>
<lb n="2"/><span>A Madríd damh an tan do criochnaigheadh leam an ghramadach bheagso do</span>
<lb n="3"/><span>sgríobhadh don Athair Patraic Tirial do Naomh-Ord S. Froinsias ionnas go</span>
<lb n="4"/><span>madh sealbh díleas do é go rochdain Erenn agus iaramh.  Agus go madh</span>
<lb n="5"/><span>congnamh dhó do mheadughadh gloire Dé agus leasa in phobail, agus ní</span>
<lb n="6"/><span>congnamh soláis damh a thriall don Roimh don churso.  September</span>
<lb n="7"/><span>an cuigeadh la fichead, 1659.</span>
<lb n="8"/></p>
</div>
<pb n="xxi"/>
<div><lb n="9"/><p><span>Aitchím guidhe spesialta gach leighfios an leabharsa dha bhar seise agus da</span>
<lb n="10"/><span>bur ndearbhrathair, Tuileagna O Maolchonaire.</span>
<lb n="11"/></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="12"/><p><span>Bzzzzz1655ls 17L</span>
<lb n="13"/><span>Uzzzzz0001</span>
<lb n="14"/><span>QUARTA PARS</span>
<lb n="15"/><span>DE ARTE POETICA.</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>AN CEATHRAMHADH RANN</span>
<lb n="18"/><span>THRÁCHDAS AR</span>
<lb n="19"/><span>EALADHAIN AN DHÁNA GAOIDHEALDA.</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>DON DÁN.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Asé as dán ann comhrádh múisiocdha iar na eagar do réir</span>
<lb n="24"/><span>na siolla, na bhfocal agus na gceathramhan bhíos ag freagra a</span>
<lb n="25"/><span>chéile a nuimhir agus a bhfoghar.  Atáid trí gnéithe dána ag</span>
<lb n="26"/><span>an nGaoidheal .i. dán díreach, mar tá metrum a ngréig agus a</span>
<lb n="27"/><span>laidin, ógláchus mar tá rithmus a ngréig agus a laidin agus</span>
<lb n="28"/><span>brúilingeachd atá inmeadhónach eatorra araon.</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>Atáid seachd neithe na riachdanus ar an bhfilidh chuca so:</span>
<lb n="31"/><span>tomhus siolla, uaim, comhardadh, rinn, airdrinn, uaithne agus amus.</span>
<lb n="32"/><span>Atáid fós neithi iomdha oile na riachdanus air chuca so mur</span>
<lb n="33"/><span>tá, fios ronna agus coimhcheangail na nguthaidheadh, fios claochlúidh,</span>
<lb n="34"/><span>aicmeadh, bráithirse, cadaid, báthaidh, coimhcheangail,</span>
<lb n="35"/><span>cumhachd, ceannais na cconsaineadh agus fios na sínteadh.</span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>DONA GUTHADHAIBH.</span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>Atáid seachd litre déag a n-aibghitir na nGaoidheal.  Atáid</span>
<lb n="40"/><span>chúig litre dhíobh sin na nguthadhuibh, a trí leathan a, o, u:</span>
<lb n="41"/><span>a dhó caol, e, i.  An tan ghreamhuidheas dhá ghuthaidhe</span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="42"/><p><span>dhíbh sin d'aroile a n-éinshiolla, "defhoghrach" goirthear</span>
<lb n="43"/><span>díobh tre dhá fhoghar do bheith aca san tsiolla, mar atáid</span>
<lb n="44"/><span>dipthongi a ngréig agus a laidin.  A dhó dhég a líon sin, ao, ae, ai,</span>
<lb n="45"/><span>ea, eu, eo, ia, io, iu, ua, ui, oi.  Atáid trefhoghraigh gun</span>
<lb n="46"/><span>Ghaoidheal d'iomarcaidh seach ghréig agus laidin.  A cúig a líon</span>
<lb n="47"/><span>aoi, eoi, iai, iui, uai.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p>
<lb n="50"/><span>DONA CONSOINIBH.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>A dó dhég líon na cconsoineadh sul ghabhuid féin greim</span>
<lb n="53"/><span>dh'ároile nó suil do-niad claochlughadh re h dho ghabháil</span>
<lb n="54"/><span>greama dhíobh: b, c, d, f, g, l, m, n, p, r, s, t.  Budh follas</span>
<lb n="55"/><span>as na neithibhsi síos na consoine ghabhas greim d'aroile nó</span>
<lb n="56"/><span>chlaochluigheas re h.</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>D'AICMEADHUIBH NA cCONSOINEADH.</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Atáid sé haicme chonsaineadh ann.  consaine éadtroma -</span>
<lb n="61"/><span>bh, mh, dh, gh, r, l, n; bhoga - p, t, c; chruaidhe - b,</span>
<lb n="62"/><span>d, g; theanna - rr, ll, nn, m, ng - bíd so éttroma a ndiaigh</span>
<lb n="63"/><span>shínidh fhada; gharbha - th, ch, f; aimrid nó aonda - s.</span>
<lb n="64"/>
<pb n="84"/></p>
<lb n="65"/>
<lb n="66"/><p><span>DO BHRÁTHAIRSI NA GCONSAINEADH.</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>Atáid consaine áiridhe aga bhfuil gaol agus bráithirsi reiroile</span>
<lb n="69"/><span>sech na gconsaineadh oile.  B, m, p, f, atá braithirse eatorra;</span>
<lb n="70"/><span>g, c, mar sin; d, t, l, n, mar sin.  Atáid dá chonsaine gan</span>
<lb n="71"/><span>bráthairse re hénchonsaine - r, s - achd amháin go ndénann s</span>
<lb n="72"/><span>cadad ar dh agas ar th seach na cconsaine oile.</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>Asé as cadad ann, an séimhioghadh dho cheilt.  Do-ní gach</span>
<lb n="75"/><span>consaine cadad ar a comhghaol féin.  Do-niad na consaine</span>
<lb n="76"/><span>ionanna cadad eatorra an tan nach báithid a chéile.</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p>
<lb n="79"/><span>DO BhÁTHADH NÓ DO CHUMASG NA</span>
<lb n="80"/><span>cCONSAINE.</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>Gibé cruth a tteagmhaid dá chonsaine ionanna dhá chéile</span>
<lb n="83"/><span>a n-énfhocal, séimh nó lom, báithtear an dara consaine agus</span>
<lb n="84"/><span>mairidh an consaine oile lom, achd amháin r, l, n, muna</span>
<lb n="85"/><span>rabhuid a ndiaigh shínidh fhada.  M roimh b, nó bh re</span>
<lb n="86"/><span>m, énmhuin lom do-níthear díobh.  B lom re m, anaidh</span>
<lb n="87"/><span>na riochd féin.</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>"A fhir do-chuaidh don charruig</span>
<lb n="90"/><span>Gabhmaoid digh uaibh is ibhmid".  cóir.</span>
<lb n="91"/><span>"obmaid".  lochdach.</span>
<lb n="92"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="93"/><p><span>An tan theagmhus consaine cruaidh agus a bráithirsi dho</span>
<lb n="94"/><span>chonsaine bhuig dhá chéile, consaine bhog do-níthear díbh.</span>
<lb n="95"/><span>Mar sin dóibh iar n-uathadh dho ghabháil ghreama dhíobh;</span>
<lb n="96"/><span>.i. ch bhíos a ndiaigh ghuthaidhe leathuin, achd ch garbh</span>
<lb n="97"/><span>nach téid a cconsaine ar bith, mar tá "boiceann" uathaso,</span>
<lb n="98"/><span>"bog" agus "ceann"; "clacorr" uatha so, "clagh" agus "corr";</span>
<lb n="99"/><span>"braclan" uatha so "braich" agus "glan".  Ní hionann agus "clachcorr",</span>
<lb n="100"/><span>"brachglan" ó "méd na mbrach".  Bíodh a fhios agad</span>
<lb n="101"/><span>nach déntar cadad ná báthadh consaine d'oghum ná dho</span>
<lb n="102"/><span>sgríbhneorachd achd a gcomhfhocal amháin.  Gidheadh</span>
<lb n="103"/><span>do-níthear do ghaoidheilg agus do chanamhuin.</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>DO CHOIMHCHEANGAL NA GCONSAINE.</span></p>
<lb n="106"/>
<lb n="107"/><p><span>Asé as coimhcheangal consaine ann, an tan ghabhuid dhá</span>
<lb n="108"/><span>chonsaine greim d'aroile go ndéntar defhoghrach nó consaine</span>
<lb n="109"/><span>dúbalta díobh.  Atáid cheithre deafhoghraigh ann mar sin,</span>
<lb n="110"/><span>rr, ll, nn, ng.  Adéarad aroile gurab deafhoghrach p go bhfoghur</span>
<lb n="111"/><span>b agus f.  Bíd na deafhoghraigh ar dhá mhodh ó nádúir, mar so</span>
<lb n="112"/><span>"gearr", "geall", "crann", "long", agus ó shiocair .i. an tan</span>
<lb n="113"/><span>teagmhaid consaine ghabhas greim d'aroile dá chéile a</span>
<lb n="114"/><span>gcomhfhocal nó a ngreim comhfhocail, a ccomhfhocal</span>
<lb n="115"/><span>canamhna, nó a mbarr.  R, l, n, an tan teagmhuid dá n-aithghin</span>
<lb n="116"/><span>oile, teann nó éattrom, rr, ll, nn, do-níthear díobh achd a</span>
<lb n="117"/><span>ndiaigh shínidh fhada.  Foghur ll bhíos ag ln ar uairibh, mar</span>
<lb n="118"/><span>tá "méd na colna" agus "na holna".  Foghur nn bhíos ag dhá</span>
<lb n="119"/><span>n re cneas a chéile, mar tá "méd na Sionna" agus "ar mbeinne".</span>
<lb n="120"/><span>L nó ll, agus d nó dl, ll do-níthear díobh.  N nó nn agus d,</span>
<lb n="121"/><span>nn</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="122"/><p><span>do-níthear dhíbh.  Ní bhí ng achd ó nádúir muna raibh a</span>
<lb n="123"/><span>n-uirrdhioghadh.  Ní chuireann s re n ná re l, nó re r toirmeasg</span>
<lb n="124"/><span>ar choimhcheangal; "mear" agus "sruth", "mearruth" a</span>
<lb n="125"/><span>comhfhocal.  F mar sin, óir díchuirthear fh agus sh as a</span>
<lb n="126"/><span>n-áitibh a tús an fhocuil déigheanuigh dhon chomhfhocal</span>
<lb n="127"/><span>don ghreim comhfhocail, don chomhfhocal chanamhna,</span>
<lb n="128"/><span>achd sg, sb, sd, sm, ar nach téid séimhioghadh ná oirrdhioghadh.</span>
<lb n="129"/><span>Séimhioghadh as cóir a tús gach consaine oile dá</span>
<lb n="130"/><span>mbia ar tús an fhocail déigheanuigh dhíobh sin, muna bhaca</span>
<lb n="131"/><span>cadad, báthadh nó coimhcheangal consaine é.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>DHO CHUMHACHDUIBH NA GCONSAINEADH.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>Bogaighidh s dh, th, b, d, g, roimpe.  Cruadhuighidh s dh,</span>
<lb n="136"/><span>th, na diaigh, agus c an tan as c báthaidh nó cumuisg é, mar</span>
<lb n="137"/><span>tá "fleasgorr" uatha so "fleasg" agus "corr";  do-chuaidh an g</span>
<lb n="138"/><span>san ccoll agus do-rinne sg arís de iar mbeith bog na c chumuisg</span>
<lb n="139"/><span>dhó.  Brígh chonsaine éttruim bhíos ag consaine gharbh re</span>
<lb n="140"/><span>cneas s:</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>"An t-éadachsoin ar an eoch</span>
<lb n="143"/><span>Ní hégcosmhuil re heiteach".</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>An tan teagmhus consaine chruaidh agus consaine gharbh re</span>
<lb n="146"/><span>cneas a chéile, brígh chonsaine bhuig bhíos gun gconsaine</span>
<lb n="147"/><span>chruaidh agus brígh chonsaine éttruim gun gconsaine gharbh; "reachd"</span>
<lb n="148"/><span>agus "ceart", cóir do chomhardadh.  An tan theagmhus consaine</span>
<lb n="149"/><span>bhog agus consaine gharbh re cneas a chéile, brígh chonsaine</span>
<lb n="150"/><span>éttruim bhíos gun consaine gharbh; "slatcham" agus "altram",</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="151"/><p><span>cóir do chomhardadh.  An tan teagmhaid consaine teanna agus</span>
<lb n="152"/><span>éttroma re cneas a chéile brígh consaine n-éttrom bhíos</span>
<lb n="153"/><span>ag na consainibh teanna.  H umorra gin gurab litir í as iomdha</span>
<lb n="154"/><span>a cumhachda, do-ní consaine éttrom don chonsaine chruaidh;</span>
<lb n="155"/><span>do-ní éatrom do theand, mar tá m; do-ní garbh dhon bhug;</span>
<lb n="156"/><span>díbridh s agus f, achd sg, sb, sd, sm.</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>DO CHEANNAS NA gCONSAINE AR A CHÉILE.</span></p>
<lb n="159"/>
<lb n="160"/><p><span>S cédus rí na cconsaine; consaine bhoga iar sin; consaine</span>
<lb n="161"/><span>chruaidhe iar sin; consaine gharbha iar sin; consaine</span>
<lb n="162"/><span>éttroma agus teanna iar sin.</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>DONA SÍNTIBH.</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>Do thráchdamar ní éigin gonuige so go haithghearr ar na</span>
<lb n="167"/><span>litribh, mar atáid guthaidhe agus consaine.  Tiocfam anois ar na</span>
<lb n="168"/><span>síntibh bheanas ris na siollaibh, ór atá roifheidhm ag an</span>
<lb n="169"/><span>fhilidh ar a bhfhios do bheith aige.</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>Asé as síneadh ann treimhsi fhada nó ghearr do chaitheamh</span>
<lb n="172"/><span>ris an siolla aga rádh.  Atáid trí sínte san tshiolla ghaoidhealtha,</span>
<lb n="173"/><span>síneadh fada, síneadh gearr, síneadh meadhónach.  Síneadh</span>
<lb n="174"/><span>fada, ní fhuil ann achd an siolla do rádh go mall righin</span>
<lb n="175"/><span>mar tá "lá", agus dá rabh fáth comharthaidhe air, mar so</span>
<lb n="176"/><span>comharthaighthear é síneadh fada.  Síneadh gearr, síneadh sin re</span>
<lb n="177"/><span>gcantar an siolla go prap, aithghearr, mar atá so "fear".</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="178"/><p><span>Síneadh meadhónach, síneadh sin le ccantar an siolla gan</span>
<lb n="179"/><span>roluas, gan romhoille.  Ní gnáthuighthear an dá shíneadh</span>
<lb n="180"/><span>dhéighionach sin do chomharthughadh.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>Bíd na trefhoghraigh uile fada dho shíor, aoi, uai, iai, iui,</span>
<lb n="183"/><span>eoi.  Atáid deafhoghraigh áirridhe ann bhíos fada do shíor</span>
<lb n="184"/><span>mar táid so, ao, ua, eu, ia.  Mar sin ae, achd ar chuid insgne</span>
<lb n="185"/><span>thú ar an aimsir do láthair a bpearsain, "gonae" nó a leithéid;</span>
<lb n="186"/><span>gearr bhíos annsin.  Fada as gnáthuighe eo aoinshiolla achd</span>
<lb n="187"/><span>"deoch", "do neoch", "dhon eoch".  Ea, gearr nó meadhónach</span>
<lb n="188"/><span>bhíos do shíor, achd ar chuid innsgne thú a bpearsain; fada</span>
<lb n="189"/><span>bhíos annsin, mar tá "dhá mbuailtea" etcra.  Guthaidhe</span>
<lb n="190"/><span>re nguthaidhe, gearr bhíos murab trefhoghrach nó</span>
<lb n="191"/><span>deafhoghrach bhíos fada do shíor é.  "An la úd" agus "an ga</span>
<lb n="192"/><span>úd", cóir do chomhardadh.  An mhéd nach dubhramar</span>
<lb n="193"/><span>dona deafhoghrachaibh agus na guthaidhe aonda fós, as éidir</span>
<lb n="194"/><span>leo bheith fada nó gearr nó meadhónach mar theigéamhas</span>
<lb n="195"/><span>dóibh.</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>Consaine theanna deiridh fhocuil, síneadh meadhónach</span>
<lb n="198"/><span>bhíos rompa, mar tá "corr", "trom" etcra.  Éttrom bhíd idir</span>
<lb n="199"/><span>dhá ghuthaidhe, mar tá "coinne", "méd na luinge" etcra.</span>
<lb n="200"/><span>Consaine theann re huchd an uile chonsaine oile, síneadh</span>
<lb n="201"/><span>meadhónach bhíos roimhe, mar so "sbongc", "allt" etcra.  Consaine</span>
<lb n="202"/><span>éatrom re gconsaine mbog, no consaine bhog re gconsaine</span>
<lb n="203"/><span>n-éatrom, síneadh gearr bhíos rompa munab siolla fada ó nádúir</span>
<lb n="204"/><span>bhias ann: "arc", "do sgoilt", "macraidh" etcra.  Consaine</span>
<lb n="205"/><span>cruaidh iar cconsaine éatrom, síneadh meadhónach bhíos</span>
<lb n="206"/><span>roimhe: "lorg", "Tadhg", achd "bárda", "dona bráighdibh",</span></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="207"/><p><span>agus begán oile atá fada.  Consaine cruaidh re huchd chonsaine</span>
<lb n="208"/><span>éatruim, síneadh gearr bhíos roimhe muna rabha</span>
<lb n="209"/><span>fada ó nádúir, "agra", "togra".</span></p>
<lb n="210"/>
<lb n="211"/><p><span>S re huchd na huile chonsaine, síneadh gearr bhíos roimpe</span>
<lb n="212"/><span>muna rabh fada ó nádúir, "do loisg", "ceisd".  As éidir síneadh</span>
<lb n="213"/><span>gearr do chur a síneadh mheadhónach dá rabh consaine</span>
<lb n="214"/><span>éatrom re huchd chonsaine ghairbh nó s ann: "dona</span>
<lb n="215"/><span>manchaibh", dona hinsibh etcra.  Consaine ghabh re gconsaine</span>
<lb n="216"/><span>n-éatrom síneadh gearr bhíos roimhe munab siolla fada</span>
<lb n="217"/><span>ó nádúir bhias ann: "eithre", "dhona hothraibh" etcra.</span>
<lb n="218"/><span>Ní bhí síneadh meadhónach re huchd chonsaine aonda achd</span>
<lb n="219"/><span>m lom amháin.  Múinfidh gnáthughadh dhuit an mhéd nach</span>
<lb n="220"/><span>éidir dho chur a gcumuireachd dona síntibh annso.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>Do fhoillsigheamar gonuige so na litre agus na sínte</span>
<lb n="223"/><span>bheanus ris na siollaibh.  Tiocfamaoid anois ar na neithibh</span>
<lb n="224"/><span>oirdhearca oile atá na riachdanus ar an bhfilidh, agus nach</span>
<lb n="225"/><span>éidir dó a bhfios do bheith aige gan a bhfios so dh'fhagháil</span>
<lb n="226"/><span>ar tús .i.</span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>DO THOMHUS NA SIOLLA.</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>As de goirthear tomhus siolla annso, méd áiridhe dho siollaibh</span>
<lb n="231"/><span>dho réir na haisde theigéamhus ort, do chruinnioghadh a cceann</span>
<lb n="232"/><span>a chéile agus ceathramha do dhénumh díbh, mar foillseóchthar</span>
<lb n="233"/><span>na dhiaigh so isna haisdeadhuibh.</span>
<lb n="234"/>
<pb n="90"/></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>DO BHÁTHADH NA NGUTHAIDHE.</span>
<lb n="237"/><span>Comharthaigh annso an báthadh guthaidhe d'eagla nach</span>
<lb n="238"/><span>biadh tomhus na siolla mar budh cóir san cheathramhuin.</span>
<lb n="239"/><span>Asé as báthadh guthaidhe annso, an tan teagmhus guthaidhe</span>
<lb n="240"/><span>deiridh fhocuil nó iairmbéarla re guthaidhe ttosaigh iairmbéarla</span>
<lb n="241"/><span>go mbáthuid a chéile, ionnas nach bí achd brígh</span>
<lb n="242"/><span>aoinshiolla san tomhus ag an dá shiolla bhíos aca.  Ní</span>
<lb n="243"/><span>déntar báthadh guthaidhe idir iairmbéarla agus tús focuil.</span>
<lb n="244"/><span>Ní déntar báthadh guthaidhe itir dhá shiolla fhada.  Ní mar</span>
<lb n="245"/><span>sin dona siollaibh gearra.  Siolla fada agus siolla gearr, a</span>
<lb n="246"/><span>mbáthadh as córa.  "A Í Bhriain", ní dhéanann sin ná a</span>
<lb n="247"/><span>leithéid oile báthadh guthaidhe.</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>DON UAIM.</span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>Asé as uaim ann dhá fhocul dhéigheancha na ceathramhan</span>
<lb n="252"/><span>do bheith ar éinfhiodh, más í ceathramha dhéighionach an roinn</span>
<lb n="253"/><span>bhias ann.  Munab í, as éidir an dá fhocul bhus goire dhon</span>
<lb n="254"/><span>fhocul dhéigheanach do bheith ar éinlitir,  agas "uaim</span>
<lb n="255"/><span>ghnúisi" goirthear don uaim sin.  Gidheadh ná bíodh gnúis</span>
<lb n="256"/><span>gharbh .i. drochfhoghur ag an cheathramhain.</span></p>
<lb n="257"/>
<lb n="258"/><p><span>Gabhthar an uile ghuthaidhe ar son a chéile san uaim.</span>
<lb n="259"/><span>Dá ndeachadh h ar tús bhfocul ar a mbiaidh f, ris an litir</span>
<lb n="260"/><span>bhias na diaigh as cóir uaim dho chur, "a fhréamh rígh</span>
<lb n="261"/><span>Eoghaidh", "a fhlaith líne".  Ní bhí s mar sin.  Ní cóir</span></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="262"/><p><span>s re huchd nguthaidhe gan s oile na aghaidh.  Sg, sb, sd,</span>
<lb n="263"/><span>sm, ní cóir iad d'uaim re chéile ná s oile dh'uaim riu.  Sr,</span>
<lb n="264"/><span>sl, sn, cóir iad féin d'uaim re chéile agas s oile d'uaim</span>
<lb n="265"/><span>riu.  Ní cóir a n-uathadh re chéile, ná uathadh re s oile</span>
<lb n="266"/><span>riu.  Cóir a ttulshunnradh re chéile agus tulshunnradh s riu:</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>"Má tá san tshíoth an tshleagh ghorm</span>
<lb n="269"/><span>Nó an corn a mbíoth seadh ag Sanbh".</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>Ní cóir ph gan ph oile na aghaidh.  Dá tteagmhadh uirrdhioghadh</span>
<lb n="272"/><span>ar fhocul ris an bhfhiodh ndúthchasa .i. an litir</span>
<lb n="273"/><span>shealbhtha, as cóir uaim dho chur: "bean ar mbuachuill",</span>
<lb n="274"/><span>"feidhm ar bhfir", cóir dh'uaim.  Ní congnamh ná</span>
<lb n="275"/><span>toirmeasg uama iairmbéarla.  Dá dtigidh "do" pearsan nó</span>
<lb n="276"/><span>tuilréama nó sealbhuighthe, nó "mo" sealbhuighthi ar tús</span>
<lb n="277"/><span>bhfocul iar mbáthadh nguthaidhe ris an bhfocul bhias</span>
<lb n="278"/><span>na ndiaigh as cóir uaim dho chur: "dh'fhulang anró",</span>
<lb n="279"/><span>"dh'fhior énuaire", "m'fhear ionmhuine", cóir d'uaim.  A</span>
<lb n="280"/><span>leithéide oile mur sin.</span></p>
<lb n="281"/>
<lb n="282"/><p><span>DON ChOMHARDADH.</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>Bíd na trí neithesi síos, comhardadh, rinn, uaithne, ar dhá</span>
<lb n="285"/><span>mhodh, díreach nó bristi.  Asé as comhardadh díreach ann,</span>
<lb n="286"/><span>focuil do fhreagra a chéile do réir ghuthaidheadh, chonsaine</span>
<lb n="287"/><span>agus shínteadh.  Ní cóir guthaidhe gan a aithghin féin na aghaidh</span>
<lb n="288"/><span>a ccomhardadh.  Ní tabharthar freagra ar chonsaine thosuigh</span>
<lb n="289"/><span>an fhocuil a ccomhardadh.  Ní cóir gan consaine dhá aicme féin</span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="290"/><p><span>do bheith a n-aghaidh gach consaine oile dhá mbia san fhocul,</span>
<lb n="291"/><span>achd amháin nach fuil feidhm ar nísa mó iná dhá chonsaine</span>
<lb n="292"/><span>ar gach ttaoibh a n-aoinionadh.  Dá rabhad nísa lia bíd</span>
<lb n="293"/><span>cuid díobh ar nach ttugthar freagra, agus consaine bhairr</span>
<lb n="294"/><span>goirthear dhíbh sin: "drúichdsgreamh agus a mhúidsean",</span>
<lb n="295"/><span>cóir do chomhardadh; atáid trí chonsaine bhairr annsin,</span>
<lb n="296"/><span>ch, g, r.  Ní cóir s ná consaine bhog dho bharr.</span></p>
<lb n="297"/>
<lb n="298"/><p><span>Gach consaine as lúgha ceannas iná chéile asé as cóir</span>
<lb n="299"/><span>do bharr.  Cuimhnidh annso cumhachda cadaid agus báthaidh</span>
<lb n="300"/><span>na cconsaine d'eagla nach é a brígh féin do-bhéarthá dá</span>
<lb n="301"/><span>gach consaine san chomhardadh.  Ní do réir oghaim na sgríbhneoireachda</span>
<lb n="302"/><span>as cóir comhardhadh dho chur achd do réir</span>
<lb n="303"/><span>ghaoidheilge agus chanamhna.  "Caiththear" agus "faiceadh",</span>
<lb n="304"/><span>cóir do chomhardadh.  Gé atáid dhá chonsaine gharbha na</span>
<lb n="305"/><span>lár so "caiththear", foghar énchonsaine bhuig atá aca.  Ní</span>
<lb n="306"/><span>fuláir sínte ionanna do bheith sa chomhardadh.  Ní fuláir</span>
<lb n="307"/><span>fós comhthrom siolla agus a mbeith ar chomhair a chéile do</span>
<lb n="308"/><span>bheith ann.  As éidir na consaine bhíos ar aonbhall do bheith</span>
<lb n="309"/><span>tar a chéile; "macraidh" agus "saltair", cóir do chomhardadh.</span>
<lb n="310"/><span>Ní cuirthear comhardadh re hiarmbérla.  Ní cóir focul do</span>
<lb n="311"/><span>chomhardadh ris féin muna rabh claochlúdh céille san dara</span>
<lb n="312"/><span>hionadh aige, nó muna rabh breacadh ann.</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>Asé as breacadh ann, an tan tairrngeas an focul as mó</span>
<lb n="315"/><span>feidhm san leathrann, nó an úrlann, nó focul éigin dá mbia</span>
<lb n="316"/><span>san tsheoladh, na focla oile as ionann agus é féin bhíos san</span>
<lb n="317"/><span>leathrann, chuige, ionnas nach tabharthar brígh is na comhardaibh</span>
<lb n="318"/><span>dhóibh, mar atáid so:</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>"Así an chathaoir an chathaoir,</span>
<lb n="321"/><span>An chathaoir gan chomhthathaoir".</span>
<lb n="322"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="323"/><p><span>Do-chuadar an dá chathaoir oile san chathaoir atá na rinn.</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p>
<lb n="326"/><span>"Gráin ar na Luanuibh ón Luan,</span>
<lb n="327"/><span>Cáir uamhain resan énLuan".</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>"Ní mar do-ním dho-ní an bheach,</span>
<lb n="330"/><span>Do-ní teach suil do-chí an cioth".</span></p>
<lb n="331"/>
<lb n="332"/><p><span>"Go mbí re huchd gach aoinfhir,</span>
<lb n="333"/><span>Saoilidh a mbí a ngurt ghábhaidh".</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>"Coill na leithinsi as coill chrom,</span>
<lb n="336"/><span>Do chleithfhillsi go comhthrom".</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>"Ní tú an bheochnú nach beo gníomh,</span>
<lb n="339"/><span>Cnú bheo d'fheolchrú na n-airdríogh".</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>"An port nar iomdha ní ané,</span>
<lb n="342"/><span>As diongna é anochd gan ní".</span></p>
<lb n="343"/>
<lb n="344"/><p><span>"Mac Con fa calma croidhe,</span>
<lb n="345"/><span>Tarla lá ar Mhagh Mucruimhe,</span>
<lb n="346"/><span>Smachd na flatha ó mhuir go muir,</span>
<lb n="347"/><span>Lá catha ar Art do fhóguir".</span></p>
<lb n="348"/>
<lb n="349"/><p><span>"Giall ó mhac Bé Bhionn do Bhrian,</span>
<lb n="350"/><span>Giall dá chionn dod mhac, a Mhór".</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>Cóir dá fhocul re hénfhocul ar uairibh .i. an tan bhíos</span>
<lb n="353"/><span>caitheamh énfhocuil ortha, mar tá "druim ar dhruim", "saoi-daoi",</span>
<lb n="354"/><span>"sochar-dochar" etr.  Ní fuláir an chaoiche</span>
<lb n="355"/><span>do sheachna, mar tá "deighbhean" agus "deighsleagh" et cra.</span>
<lb n="356"/>
<pb n="94"/></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>DONA REANNAIBH AGUS DONA HAIRDREANNAIBH DÍRGHE.</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>Asé as rinn ann, an cédshiolla d'fhocal dá shiolla nó trí</span>
<lb n="361"/><span>siolla dho léigean tort agus comhardadh do chur ris an gcuid oile</span>
<lb n="362"/><span>dhe.  Rinn bearar ar an bhfhocul sin as giorra, agus airdrinn ar</span>
<lb n="363"/><span>an bhfocul oile, mar tá "glan" agus "bualadh" nó "marbhadh",</span>
<lb n="364"/><span>"soighidh" agus "ionnsoighidh" nó "fiafroighidh".  Ní théid</span>
<lb n="365"/><span>airdrinn tar thrí siolladhaibh.</span></p>
<lb n="366"/>
<lb n="367"/><p><span>DON UAITHNE DHÍREACH.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Asé as uaithne díreach ann .i. focuil do fhreagra a chéile do</span>
<lb n="370"/><span>rér chonsaine agus shínteadh.  As éigin na consaine agus na sínte</span>
<lb n="371"/><span>dho choimhéad annso, mar do-níthear san chomhardadh.</span>
<lb n="372"/><span>Ní déntar do choimhéad ar na guthaidhibh ann achd guthaidhe</span>
<lb n="373"/><span>déigheancha na bhfocul do bheith caol araon nó leathan</span>
<lb n="374"/><span>araon.</span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>Atáid cheithre gnéithi uaithne ann .i. uaithne énshiolla,</span>
<lb n="377"/><span>mar tá "fuar" agus "caol"; dhá shiolla, mar tá "bronnadh"</span>
<lb n="378"/><span>agus "ceangal"; trí siolla, mar tá "fuaruisge" agus "tánaisde";</span>
<lb n="379"/><span>cheithre siolla, mar tá "doinningneacha" agus "dubhmhailgheacha"</span>
<lb n="380"/><span>etcra.</span>
<lb n="381"/>
<pb n="95"/></p>
<lb n="382"/>
<lb n="383"/><p><span>DON CHOMHARDADH BHRISTE.</span></p>
<lb n="384"/>
<lb n="385"/><p><span>Asé as comhardadh briste ann focuil do fhreagra a chéile do</span>
<lb n="386"/><span>réir shínteadh agus ghuthaidheadh.  Ionann coimhéad as cóir</span>
<lb n="387"/><span>do thabhairt ar na síntibh agus ar na guthaidhibh annso agus san</span>
<lb n="388"/><span>chomhardadh dhíreach.  Gidheadh as cuma créd iad na consaine</span>
<lb n="389"/><span>bhias ann, na reanna agus na hairdreanna briste mar sin.</span></p>
<lb n="390"/>
<lb n="391"/><p><span>An t-uaithne briste umorra ní fhuil ann achd na sínte</span>
<lb n="392"/><span>amháin ionanna agus guthaidhe déigheanacha na bhfocul do</span>
<lb n="393"/><span>bheith caol araon nó leathan araon:</span></p>
<lb n="394"/>
<lb n="395"/><p><span>"Tug foghar bheach mbinn Éirne.</span>
<lb n="396"/><span>Codladh ar fhear n-easláinte.</span></p>
<lb n="397"/>
<lb n="398"/><p><span>DON AMUS.</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>Ní fhuil san amus achd foghar ionann do bheith ag na</span>
<lb n="401"/><span>guthaidhibh.  As beag nach ionann é agus an comhardadh briste</span>
<lb n="402"/><span>achd nach iarrann an t-amus comhthrom siolla ar uairibh:</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>"Más daondachd dealbhthar san dán,</span>
<lb n="405"/><span>Más dealbh nó laochdhachd nó lúth,</span>
<lb n="406"/><span>Do nós gach mheic roimhir ríogh,</span>
<lb n="407"/><span>Reic a ghníomh ní doiligh dhún".</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>Cuirid fós daoine áiridhe ea agus a a n-aghaidh a chéile a n-amus</span>
<lb n="410"/><span>go hannamh.  Ní mholaim iad sin do leanmhuin.  Cuirthear oi</span>
<lb n="411"/><span>shínidh ghirr agus ai a n-aghaidh a chéile ar uairibh mar tá "troigh"</span>
<lb n="412"/><span>agus "flaith".  Asé do-bheir sin, foghar ai bhíos ag oi annsin.  "Aoi</span>
<lb n="413"/><span>trasgairthi" do-bheirid na seinfhilidh air sin.  Gidheadh dob</span>
<lb n="414"/><span>éidir "ai trasgairthi" dho thabhuirt uirre.  Foghnuid fós</span>
<lb n="415"/><span>na comhardaidh féin ar son an amuis.</span>
<lb n="416"/>
<pb n="96"/></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>DO GhNÉITHIBH AN DÁNA BUDHEASDA.</span></p>
<lb n="419"/>
<lb n="420"/><p><span>Do Chéidneithibh, Don Dán Díreach.</span></p>
<lb n="421"/>
<lb n="422"/><p><span>Ó do fhoillsigheamar go so na neithe fhoghnas don fhilidh</span>
<lb n="423"/><span>d'fhagháil eolais ar gach ngné do dhán fa seach, as foillsighthe</span>
<lb n="424"/><span>anos na gnéithese féin ar an dán díreach.</span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>DON DAN DÍREACH.</span></p>
<lb n="427"/>
<lb n="428"/><p><span>Asé as dán díreach ann dán do-níthear le comhardadhuibh</span>
<lb n="429"/><span>dírghe maille re reannaibh agus re hairdreannaibh nó le huaithneadhuibh</span>
<lb n="430"/><span>dírghe.  Atáid chúig aisdeadha oirdhearca san</span>
<lb n="431"/><span>dán ndíreach .i. deibhidhe, sédnaídh, rannuidheachd mhór,</span>
<lb n="432"/><span>casbhairn agus rannuidheachd bheag.</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>DON DEIBHIDHE.</span></p>
<lb n="435"/>
<lb n="436"/><p><span>As amhloidh bhíos an deibhidhe, bíd seachd silla is</span>
<lb n="437"/><span>gach ceathramhuin di.  Bí an focul déigheanach don chédcheathramhuin</span>
<lb n="438"/><span>na rinn agus an focul déigheanach don dara</span>
<lb n="439"/><span>ceathramhuin na airdrinn ris.  Bí comhardadh ris gach bhfocal</span>
<lb n="440"/><span>oile dhá mbia san chédcheathramhuin ag tabhairt freagra</span>
<lb n="441"/><span>air san cheathramhuin déighionaigh.  As éidir aonfhocul</span>
<lb n="442"/><span>amháin do bheith ar tús na cédcheathramhan ris nach</span>
<lb n="443"/><span>ccuirfidhear comhardadh san dara ceathramhuin agus "urlann"</span>
<lb n="444"/><span>as ainm dhon fhocul sin.  Mar sin do-níthear an leathrann</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="445"/><p><span>déigheanach.  As amhluidh dho-níthear an cédleathrann dá</span>
<lb n="446"/><span>ngoirthear "seoladh", bí rinn agus ardrinn agus uaim agus seachd</span>
<lb n="447"/><span>siolla is gach ceathramhuin de agus ní hiarrthar chuige</span>
<lb n="448"/><span>achd sin:</span></p>
<lb n="449"/>
<lb n="450"/><p><span>"As ionann beantar Dia dhe,</span>
<lb n="451"/><span>An rí agus an té as táire,</span>
<lb n="452"/><span>Gá mó an cion, an chreach as mó,</span>
<lb n="453"/><span>Dá ndeach ó fhior a éanbhó".</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>DON TSÉDNAÍDH.</span></p>
<lb n="456"/>
<lb n="457"/><p><span>As amhluidh bhíos an tsédnaídh, bíd ochd siolla san chédcheathramhuin</span>
<lb n="458"/><span>don tsheola agus don leathrann innte, agus seachd</span>
<lb n="459"/><span>siolla san dara ceathramhuin.  Bí focul dá shiolla a ndeireadh</span>
<lb n="460"/><span>na cédcheathramhan don tseola agus don leathrann déigheanach.</span>
<lb n="461"/><span>Bí comhardadh risan bhfocal ccédna re huchd an fhocuil</span>
<lb n="462"/><span>déighionuigh don dara ceathramhuin.  Bí focul aoinshiolla</span>
<lb n="463"/><span>na dhiaigh sin.  Bíd na focuil oile ag freagra a chéile a ccomhardadh</span>
<lb n="464"/><span>achd an urlainn amháin óir as éidir urlann do bheith san uile</span>
<lb n="465"/><span>aisde.  Ní hé amháin achd as éidir dá urlainn do bheith a</span>
<lb n="466"/><span>n-aoinleathrann maille re riachdanus.  Bí uaim ón ccéid</span>
<lb n="467"/><span>cheathramhuin go a chéile san tsheola.  Bí focul aointshiolla ar</span>
<lb n="468"/><span>a dheireadh bhus cóir do chomhardadh risin bhfocul bhias</span>
<lb n="469"/><span>ar dheireadh an leathroinn déigheanuigh.  Ní hiarrthar</span>
<lb n="470"/><span>chuige achd sin agus tomhus siolla, mar adubhramair roimhe.</span>
<lb n="471"/><span>Uaim ghnúisi as fearr san tsheola.</span></p>
<lb n="472"/>
<lb n="473"/><p><span>"Tángadar teachda na nGaoidheal,</span>
<lb n="474"/><span>Glantar foirne fiochthar mhil;</span>
<lb n="475"/><span>Dáil choinnmhe chugaibh go Cruachuin,</span>
<lb n="476"/><span>Tugaidh coinnle is luachuir libh".</span>
<lb n="477"/>
<pb n="98"/></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>DON RANNUIDHEACHD MHÓIR.</span></p>
<lb n="480"/>
<lb n="481"/><p><span>As amhluidh bhíos an rannuidheachd mhór, bíd seachd siolla</span>
<lb n="482"/><span>'s gach cheathramhuin di agus focul aoinshiolla ar deireadh gacha</span>
<lb n="483"/><span>ceathramhan.  Bídh comhardadh re focul ndéigheanach chédcheathramhan</span>
<lb n="484"/><span>an leathrainn déigheanuigh ar tús nó a lár an</span>
<lb n="485"/><span>dara ceathramhan.  Bí fós uaithne ris an bhfocul gcéadna</span>
<lb n="486"/><span>ar deireadh an dara ceathramhan.  Bíd na focuil oile ag freagra</span>
<lb n="487"/><span>a chéile a gcomhardadh.  Bíd focuil déigheancha chédcheathramhan</span>
<lb n="488"/><span>an tsheolaidh na n-uaithne.  Bídh fós an focul</span>
<lb n="489"/><span>déigheanach dhe ag freagra fhocuil dhéighionuigh an</span>
<lb n="490"/><span>leithrainn a gcomhardadh.  Bíd na focuil oile ag freagra a</span>
<lb n="491"/><span>chéile do réir amuis amhuil</span></p>
<lb n="492"/>
<lb n="493"/><p><span>"An uaisle ar dtréigean ó tá,</span>
<lb n="494"/><span>Rem dhuanaibh bréige ní bhiú,</span>
<lb n="495"/><span>Go ttí leam lighe do Dhia,</span>
<lb n="496"/><span>Nach beam ní as sia ag righe riu".</span></p>
<lb n="497"/>
<lb n="498"/><p><span>DON CHASBHAIRN.</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>As amhluidh bhíos an chasbhairn, bídh uaim agus seachd siolla</span>
<lb n="501"/><span>is gach ceathramhuin di.  Bíd focuil déigheancha na gceathramhan</span>
<lb n="502"/><span>ag teachd d'uaithne re chéile.  Bíd focuil</span>
<lb n="503"/><span>déigheancha an tsheolaidh agus an leathrainn ag teachd a gcomhardadh</span>
<lb n="504"/><span>re chéile.  Bíd na focuil oile ag tabhairt freagra do réir</span>
<lb n="505"/><span>chomhardaidh san leathrann agus do réir amuis san tsheoladh ar</span>
<lb n="506"/><span>a chéile.  Focuil trí siolla bhíos ar dheireadh na gceathramhan:</span></p>
<lb n="507"/>
<lb n="508"/><p><span>"Muir lán ar ccraoi chonnlaine,</span>
<lb n="509"/><span>Do bhaoi an trágh dhá tairrngire".</span>
<lb n="510"/>
<pb n="99"/></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>DON RANNUIDHEACHD BHIG.</span></p>
<lb n="513"/>
<lb n="514"/><p><span>As ionann dénamh dhon rannuidheachd bhig agus don rannuidheachd</span>
<lb n="515"/><span>mhóir, achd amháin focul dá shiolla dho bheith ar</span>
<lb n="516"/><span>dheireadh gach ceathramhan don rannuidheachd bhig:</span></p>
<lb n="517"/>
<lb n="518"/><p><span>"Gé tá bás Dé na dheimhin,</span>
<lb n="519"/><span>Ceilidh a ghrás é dh'oighidh".</span></p>
<lb n="520"/>
<lb n="521"/><p><span>As iad sin chúig aisdeadha prinsiopálta nó oirdhearca an</span>
<lb n="522"/><span>dána dírigh ar a ngnáthuighthear duan agus adhmad do dhéanamh.</span></p>
<lb n="523"/>
<lb n="524"/><p><span>Atáid iomad d'aisdeadhuibh oile ann.  Gidheadh ní gnáthuighthear</span>
<lb n="525"/><span>duan do dhénamh orra .i.</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>1.  DROIGHNEACH DUBHCHON.</span></p>
<lb n="528"/>
<lb n="529"/><p><span>As amhluidh bhíos an droighneach, as éidir ó naoi siolla go</span>
<lb n="530"/><span>trí siolla dhég, do réir toile an fhile, do chur is gach gceathramhuin</span>
<lb n="531"/><span>di.  Bídh focul trí siolla ar dheireadh gacha</span>
<lb n="532"/><span>ceathramhan di.  Bí comhardadh re focal ndéigheanach na céidcheathramhan</span>
<lb n="533"/><span>ar tús nó a lár agus uaithne ar dheireadh an dara</span>
<lb n="534"/><span>ceathramhan.  Bíd na focuil oile ag freagra a chéile a gcomhardadh.</span>
<lb n="535"/><span>Ionann ceart don leathrann agus don tsheoladh, agus bíd a</span>
<lb n="536"/><span>bhfocuil dhéigheancha ag teachd a gcomhardadh re chéile:</span></p>
<lb n="537"/>
<lb n="538"/><p><span>"Do-ghébh róm gan fholta gan imreasain,</span>
<lb n="539"/><span>An slógh re finnshleasaibh corcra an chuirmlissin,</span>
<lb n="540"/><span>'S budh díol teineadh don uallchath Eamhnasoin,</span>
<lb n="541"/><span>Dealbhlasair bhuadhchlach bhleidheadh na bruighnesin".</span>
<lb n="542"/></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="543"/><p><span>2.  CEANNTRUIME NÓ CASBhAIRN CHEANNTROM.</span></p>
<lb n="544"/>
<lb n="545"/><p><span>Ionann coimhéad di sin agus don chasbhairn achd amháin</span>
<lb n="546"/><span>gurab focul cheithre siolla bhíos ar a deireadh agus go mbí ochd</span>
<lb n="547"/><span>siolladha san cheathramhuin di:</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>"Mac súd ar sliochd fhionnMhanannán,</span>
<lb n="550"/><span>Ag súd an sliochd seangmharfhollán,</span>
<lb n="551"/><span>A earla dlúith dromghlanfhollán,</span>
<lb n="552"/><span>Cúich re ndearna deaghMhanannán".</span></p>
<lb n="553"/>
<lb n="554"/><p><span>3.  SÉDNAOIDh MHÓR.</span></p>
<lb n="555"/>
<lb n="556"/><p><span>Ionann sin agus an tshédnaoidh oile achd focul thrí siolla</span>
<lb n="557"/><span>do bheith ar dheireadh na leathrann innte:</span></p>
<lb n="558"/>
<lb n="559"/><p><span>"Dh'fhior chogaidh comhuiltear síothcháin,</span>
<lb n="560"/><span>Seanfhocul nach sáruighthear;</span>
<lb n="561"/><span>Ní fhaghann síoth achd fear faghla,</span>
<lb n="562"/><span>Feadh Banbha na mbánfhoithreadh.</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>4.  SÉDNAOIDH MHEADHÓNACH.</span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>Mar tá so:</span></p>
<lb n="567"/>
<lb n="568"/><p><span>"Fearr silleadh na salm neimhdheidhe,</span>
<lb n="569"/><span>Dho-níthí ar leabthaibh linne;</span>
<lb n="570"/><span>Mairg do-gheibh an nglóir n-éttarbhaigh,</span>
<lb n="571"/><span>Óidh ar bhrégshalmaibh binne".</span></p>
<lb n="572"/>
<lb n="573"/><p><span>5.  RIONNARD.</span></p>
<lb n="574"/>
<lb n="575"/><p><span>Mar so:</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>"Róimh na féile Fánoid,</span>
<lb n="578"/><span>Fairche fhileadh Éirionn;</span>
<lb n="579"/><span>Grian na magh an míonfhonn,</span>
<lb n="580"/><span>A n-an giall gan ghéibheann".</span></p>
<lb n="581"/>
<lb n="582"/><p><span>Rionnard thrí n-ard sin agus atá rionnard dhá n-ard agus cheithre</span>
<lb n="583"/><span>n-ard ann os a chionn sin.</span>
<lb n="584"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="585"/><p><span>Atáid iomad d'aisdeadhaibh oile san dán díreach nach áirimhthear</span>
<lb n="586"/><span>annso.  Gibé len feirrde a bhfios sin d'fhagháil,</span>
<lb n="587"/><span>múinfidh an léaghthóireachd na seinleabhar dó iad.</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>DON BhRÚILINGEACHD.</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>Asé as brúilingeachd ann, dán do-níthear le comhardadhuibh</span>
<lb n="592"/><span>briste maille re huaithne nó re reannaibh bristi.  Bíd uaim</span>
<lb n="593"/><span>agus tomhus siolla annso mar bhíos san dán díreach.  As éidir</span>
<lb n="594"/><span>gach aon aisde do thabhuirt asteach annso.  Gidheadh, así</span>
<lb n="595"/><span>an chasbhairn as gnáithi ann:</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>"Muc chaoluigh ag clasaigheachd,</span>
<lb n="598"/><span>Fa bhun aoltuir th'eascarad".</span></p>
<lb n="599"/>
<lb n="600"/><p><span>Mar so leanus lorg rannuidheachda bige:</span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>"Atá a lán d'iochd is d'eineach</span>
<lb n="603"/><span>Isan chrios atá thorad".</span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>As annamh do-níthear na haisdeadha oile innte.  Gidheadh</span>
<lb n="606"/><span>as éidir a ndénamh mar so:</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>"Bruaigh na sroth lán as a los,</span>
<lb n="609"/><span>Ní ar a ccor atá in talamh".</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>Ionann coimhéd ceart don leathrann agus don tsheoladh</span>
<lb n="612"/><span>annso ar lorg rannuidheachda bige agus casbhairne agus gnáthuighthear</span>
<lb n="613"/><span>iomad seolta do chur re héinleathrann ann, an tan</span>
<lb n="614"/><span>leanus lorg casbhairne.</span>
<lb n="615"/>
<pb n="102"/></p>
<lb n="616"/>
<lb n="617"/><p><span>DON ÓGLÁCHUS.</span></p>
<lb n="618"/>
<lb n="619"/><p><span>Asé as ógláchus ann gné dhána do-níthear le tomhus siolla</span>
<lb n="620"/><span>agus le hamus.  Bíd aisdeadha iomdha annso.  Gidheadh ní tabharthar</span>
<lb n="621"/><span>anmanna áiridhe orrtha achd lorg na n-aisdeadh oile dho</span>
<lb n="622"/><span>leanmhuin dóibh.</span></p>
<lb n="623"/>
<lb n="624"/><p><span>An tan leanus lorg rannuidheachda móire nó rannuidheachda</span>
<lb n="625"/><span>bige bíd seachd siolla san cheathramhuin.  Bí amus re focal</span>
<lb n="626"/><span>ndéigheanach na cédcheathramhan a ttús nó a lár an dara</span>
<lb n="627"/><span>ceathramhan.  Bíd focail dhéigheancha na leathrann ag freagra</span>
<lb n="628"/><span>a chéile a n-amus.  Ionann coimhéd ceart don leathrann agus don</span>
<lb n="629"/><span>tseola:</span></p>
<lb n="630"/>
<lb n="631"/><p><span>"Más deóin fuaras nó éigean,</span>
<lb n="632"/><span>A ríoghan dhéidgheal dathta,</span>
<lb n="633"/><span>As cóir mo cheangal d'airgead,</span>
<lb n="634"/><span>Nó mo mharbhadh le bata".</span></p>
<lb n="635"/>
<lb n="636"/><p><span>"Ní fhuil san ghlór bhfhaoilidh n-ait,</span>
<lb n="637"/><span>Muna rabh méin mhaith dhá chóir,</span>
<lb n="638"/><span>Ní fhuil san chruth shéaghuinn shuairc,</span>
<lb n="639"/><span>Achd cloidheamh luaidhe a ttruaill óir".</span></p>
<lb n="640"/>
<lb n="641"/><p><span>Leanuidh fós lorg rannaidheachda móire mar so</span></p>
<lb n="642"/>
<lb n="643"/><p><span>"Truagh an dál, ón truagh an dháil,</span>
<lb n="644"/><span>Bhíos for shluagh an bheatha bháin,</span>
<lb n="645"/><span>Nach é as domhan dá gach aon,</span>
<lb n="646"/><span>Bhail a mbeidís a aos gráidh".</span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>Nó mar so a ccúig siolla:</span></p>
<lb n="649"/>
<lb n="650"/><p><span>"Uch as cian mo chuairt,</span>
<lb n="651"/><span>Re dhá uair dho ló;</span>
<lb n="652"/><span>Dá rabh sí nías sia,</span>
<lb n="653"/><span>Biaidh mo phian nías mó".</span>
<lb n="654"/></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="655"/><p><span>Mar so leanus lorg casbhairne: Bíd focuil trí siolla</span>
<lb n="656"/><span>tig le chéile d'amus ar dheireadh na ccédcheathramhan dhon</span>
<lb n="657"/><span>tsheoladh agus don leathrann agus focuil dá shiolladh thig re</span>
<lb n="658"/><span>chéile dh'amus ar dheireadh na cceathramhan ndéigheanach:</span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>"Fada atáid na hingheana,</span>
<lb n="661"/><span>Dho-chuaidh ar cheann na cruite</span>
<lb n="662"/><span>Ní hé moille a n-imtheachda,</span>
<lb n="663"/><span>Achd a tteagmháil san mhuine".</span></p>
<lb n="664"/>
<lb n="665"/><p><span>Mar so leanus lorg deibhidhe:</span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>"Sgítheach sin, a Chlanna Chuinn,</span>
<lb n="668"/><span>'S a shíol Oilealla Óluim;</span>
<lb n="669"/><span>Leigidh feasda bhar ndoghra dhíbh,</span>
<lb n="670"/><span>Córa dh'Olltachaibh imshníomh".</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>Nó mar so:</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>"Ó dho chuirsiom cath Crionna,</span>
<lb n="675"/><span>Ó dho gháirsiom ar ngriolla",</span>
<lb n="676"/><span>Ní bhia ar ar n-aire ó so amach,</span>
<lb n="677"/><span>Achd cluithe, fíon as fiadhach.</span></p>
<lb n="678"/>
<lb n="679"/><p><span>Nó mar so:</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>"As uime dho chuirinn Niall,</span>
<lb n="682"/><span>Dom leith dheis fa caomh an chiall,</span>
<lb n="683"/><span>Ar uaisle an leithe deis dil,</span>
<lb n="684"/><span>Do mhac rígh Éireann éachdaigh".</span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>Nó mar so:</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>"Mo dhá dhaltán níorsad liúin,</span>
<lb n="689"/><span>Niall Teamhra, Corc Caisil ciúin,</span>
<lb n="690"/><span>Ua Eoghain Mhóir, mór a rath,</span>
<lb n="691"/><span>Ua Cuinn mar Chonn cCédchathach".</span></p>
<lb n="692"/>
<lb n="693"/><p><span>As iomdha gné oile ar a ndéantar ógláchus.  Gibé len feirrde</span>
<lb n="694"/><span>nísa mhó dh'eolas d'fhágháil ann, múinfidh gnáthughadh</span>
<lb n="695"/><span>na ndán n-ógláchuis dó é.  FINIS.</span>
<lb n="696"/>
<pb n="104"/></p>
<lb n="697"/>
<lb n="698"/><p><span>DONA BÉIMEANNUIBH AS CÓIR DO ShEACHNA SAN</span>
<lb n="699"/><span>DÁN.</span></p>
<lb n="700"/>
<lb n="701"/><p><span>Do chédneithibh, ná bíodh cuimhne agad ar dhéanamh na</span>
<lb n="702"/><span>n-adhmad ag déanamh duaine nó comhfhad, ná ar dhéanamh</span>
<lb n="703"/><span>na nduan ag déanamh na n-adhmad.  Cuimhnigh a mholadh</span>
<lb n="704"/><span>iomchubhaidh do chur re cois gach focail.  Ná habuir "leomhanta"</span>
<lb n="705"/><span>re mnaoi, "sgothach" re muir, "maighreach" re coill, nó a leithéide</span>
<lb n="706"/><span>oile.  Ná bíodh sunnradh ná barr agat achd na n-áit iomchubhaidh</span>
<lb n="707"/><span>féin.  Ná bíodh sunnradh agad gan bharr nó gan</span>
<lb n="708"/><span>chéill teasaigheachda na ndiaigh, munab ní oirrdhearc</span>
<lb n="709"/><span>nó aonda do b'áil leat do thuigsin ann, nó muna abairtheá</span>
<lb n="710"/><span>"an bhean" ar son na n-uile mban, nó a leithéid oile.  Ná bíodh</span>
<lb n="711"/><span>bairr ionanna náid bairr oile fós achd go hannamh ag freagra</span>
<lb n="712"/><span>a chéile a ccomhardadh ná a rinn ná a n-uaithne ná a</span>
<lb n="713"/><span>n-amus agat.</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>Seachain an t-eimhealtus .i. aonfhocal do rádh go meinic</span>
<lb n="716"/><span>an tan nach biaidh tlachd air.  Ná bíodh gnúis gharbh ná</span>
<lb n="717"/><span>claoine ná seirbhe fhoghair ná neimhtheachd canamhna náid</span>
<lb n="718"/><span>focail chniopacha, mar tá "caintmhálla", "cnoc mhór," nó a</span>
<lb n="719"/><span>leithéide oile náid focuil chríona nach bhfuil ar</span>
<lb n="720"/><span>gnáthughadh ag na fileadhaibh oirrdhearca, nó geannfhocuil</span>
<lb n="721"/><span>chruaidhe, agad ad dhán.  Seachain an fairbrígh .i. aibhéil</span>
<lb n="722"/><span>gan résún.  Seachain an rúghrach .i. trí focuil budh cóir</span>
<lb n="723"/><span>dho chomhardadh re chéile dho bheith a n-aoinleathrann.</span>
<lb n="724"/><span>Asé as leasughadh ar sin an ceathramhadh focul do chur san</span>
<lb n="725"/><span>tseoladh nó breacadh do bheith ann.  Saoraidh foghar aoi</span>
<lb n="726"/><span>trasgairthe oi gearr aoinshiolla ar rughrach.  Seachain an</span>
<lb n="727"/><span>droichead uama .i. focuil na cceathromhan uile do bheith</span></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="728"/><p><span>ar aoinfhiodh muna rabha séimhioghadh nó oirrdhioghadh</span>
<lb n="729"/><span>ar chuid éigin díobh tar an ccuid oile.</span></p>
<lb n="730"/>
<lb n="731"/><p><span>Seachuin in maos agus an anshocra.  Seachain na comhfhocla</span>
<lb n="732"/><span>anshocra san uile bhall.  Narab dhot dheoin chuirfios tú nísa</span>
<lb n="733"/><span>mhó iná dhá fhocul a ccomhfhocul dá mbia agad ad dhán.</span>
<lb n="734"/><span>Seachuin na comhfhocla is na comhfhaduibh, go háiridhe an</span>
<lb n="735"/><span>tan tiad tar dhá shiolla muna rabhat ar deireadh</span>
<lb n="736"/><span>casbhairne.  Seachain in congmhálach agus an laoidheadhthórachd</span>
<lb n="737"/><span>ansaothrach san uile bhall.  Ná grádhaigh in tearcánach</span>
<lb n="738"/><span>ná an láindéanamh.  Asé as tearcánach ann an</span>
<lb n="739"/><span>cheathramha dhéighionach dho bheith taobh re dhá fhocul</span>
<lb n="740"/><span>más deibhidhe bhias ann, nó re trí foclaibh más aisde oile</span>
<lb n="741"/><span>bhias ann.  Asé as láindénamh ann cheithre focuil do bheith</span>
<lb n="742"/><span>san cheathromhuin déigheanaigh más deibhidhe bhias ann,</span>
<lb n="743"/><span>nó nísa lia más aisde oile bhias ann.</span></p>
<lb n="744"/>
<lb n="745"/><p><span>Seachuin na taobhrátha, mar tá "slat slaghadh", "eo Sionna";</span>
<lb n="746"/><span>na hanmanna búidhe, mar tá "a chnú chroidhe"; na focla</span>
<lb n="747"/><span>baramhla, mar tá "Earcail bhfear bhFuinidh", "leomhan</span>
<lb n="748"/><span>Leithe Cuinn";  na focla simplidhe, na haigeanta bunadhtha,</span>
<lb n="749"/><span>moladh na mball is na comhfhadaibh.  Seachuin na comhfhocla,</span>
<lb n="750"/><span>na comhfhocla canamhna, na greamanna comhfhocuil</span>
<lb n="751"/><span>ar deireadh na deibhidhe is na comhfhaduibh.  Bíoth</span>
<lb n="752"/><span>síneadh leabhar ag ceathramhnuibh na deibhidhe is gach</span>
<lb n="753"/><span>aonbhall agad.  Seachain an ceannfhada san tsédnaoidh</span>
<lb n="754"/><span>.i. iarmbérla gan báthadh nguthaidhe do bheith ré huchd</span>
<lb n="755"/><span>an fhocuil déigheanuigh don leathrann, mar so:</span></p>
<lb n="756"/>
<lb n="757"/><p><span>"An té dho chruthuigh in chruinne,</span>
<lb n="758"/><span>Ré shuthuin uirre ní fhuair".</span>
<lb n="759"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="760"/><p><span>Gé dho chumadar saoithe a leithéid sin, ní hannsin as</span>
<lb n="761"/><span>cóir a leanmhuin.</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>Fágbhuim fa chomhair na retoirice as mian liom do</span>
<lb n="764"/><span>sgríobhadh agus fa chomhair an oide dheaghaithnidh an mhéid</span>
<lb n="765"/><span>nar sgríobhamar do bhéimeannaibh an dána annso.</span>
<lb n="766"/></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="767"/><p><span>Bzzzzz1659ls 17L</span>
<lb n="768"/><span>GRAIMÉAR UÍ MAOLCHONAIRE.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>A N-AINM DÉ AN TIONNSGNADHSO.</span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>Atáid seacht litre dég san ngaoidhilg re bhfhuil riachdanas,</span>
<lb n="773"/><span>mar atá:</span></p>
<lb n="774"/>
<lb n="775"/><p><span>a, b, c, d, e, f, g, i, l, m, n, o, p, r, s, t, u.</span></p>
<lb n="776"/>
<lb n="777"/><p><span>Ní liter h ar an ádhbhar nach guthaidhe iná consaine í, gidheadh</span>
<lb n="778"/><span>atá foghnamh mór san ngaoidhilg ría, mur atá marbhadh nó</span>
<lb n="779"/><span>séimhiughadh gach litre do réir riachdanais foghair in fhocail</span>
<lb n="780"/><span>nó an tsiolla.  Roinntear litre na gaoidhilge ar dhá mhodh mar</span>
<lb n="781"/><span>do-níthear litre gach teangadh oile .i. a nguthaidhibh agus a cconsainibh.</span>
<lb n="782"/><span>Atáid na guthaidhe ar dhá mhodh,  cuid díbh leathan</span>
<lb n="783"/><span>agus cuid cáol.  A trí dhíbh leathan mar atá a, o, u, agus a dó caol,</span>
<lb n="784"/><span>mar atá e agus i.  Ní déntar siolla ar bith gan guthaidhe agus bí</span>
<lb n="785"/><span>énghuthaidhe ar uairibh na shiolla.  Sul labharthar nísa mhó</span>
<lb n="786"/><span>ar na siolladhoibh tráchtfam beagán ar athchuimre siolladh na</span>
<lb n="787"/><span>gaoidhilge.</span></p>
<lb n="788"/>
<lb n="789"/><p><span>As de ghoirmid "athchuimre siolladh" .i. liter, tiodal, nó</span>
<lb n="790"/><span>comhartha oile fhoghnas ar son litre, siolla nó focail, mar as</span>
<lb n="791"/><span>léir inar ndiaigh.  Bíd athchuimre na siolladh ar cheachtar do</span>
<lb n="792"/><span>dhá mhodh .i. cuid díbh a n-eagar na litreadh san líne agus cuid</span>
<lb n="793"/><span>oile os cionn na litreadh eidir in dá líne.</span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>An chuid díbh as gnáthuighe a n-eagar an líne, as iad so iad:</span>
<lb n="796"/></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="797"/><p><span>An chuid díbh as meince ós cionn an líne ag so síos íad agus a</span>
<lb n="798"/><span>mbrígh féin ós a ccíonn.  Ar tús, na huile ghuthaidhe os cionn</span>
<lb n="799"/><span>chonsaine bí a brígh féin agus brígh r roimpe aice, agus a mbrígh féin</span>
<lb n="800"/><span>agus brígh r rompa nó na ndiaigh ag o agus ag u.  Mar an ccédna bí</span>
<lb n="801"/><span>brígh m ag an ccomhartha so,  mur atá "cá"; agus brígh n ag an</span>
<lb n="802"/><span>ccomharthaso  mar atá "é", "en", in uair bíd os cíonn ghuthaidhe</span></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="803"/><p><span>sin.  Gidheadh dá rabhaid ós cionn chonsaine deiridh focail go</span>
<lb n="804"/><span>háiridhe, bí brígh do rogha guthaidhe aca risin cconsaine ar son</span>
<lb n="805"/><span>a mbíd, más rogha leat é, seach brígh in chonsaine na aonar;</span>
<lb n="806"/><span>acht cheana dá raibh an tiodalso  ós cionn s, do-ní féin agus</span>
<lb n="807"/><span>an s "acht" nó "ucht" taoibh risin s féin nó a ndeóigh ghuthaidhe,</span>
<lb n="808"/><span>mar so,:  "s" nó "as" ar son "acht".</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>Mar an ccédna in uair bhíos an tiodalsa, -, ar son siolla,</span>
<lb n="811"/><span>is ar son siolla ar a mbí h.  Maille ré h as gnáthuighe é mar atá</span>
<lb n="812"/><span>"bádh-" uadhaso, "bádhach"; nó "buadh-" uatha so,</span>
<lb n="813"/><span>"buadhach" nó "buadhachaigh".  Gidheadh in uair bhíos a siolla</span>
<lb n="814"/><span>in a mbeith l, r, nó n, ní cóir comhartha h do chur fair, mar</span>
<lb n="815"/><span>atá "congm",  "congmhail"; "congh-", "conghair"; "iom",</span>
<lb n="816"/><span>"iomain".  An chuid oile dona hathchuimribh agus dona tiodloibh</span>
<lb n="817"/><span>gona n-eisiompláiribh síosana:</span>
<lb n="818"/></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="819"/><p><span>Na huile chonsaine mar sin gnáthuighthior do chur os cíonn</span>
<lb n="820"/><span>litre ar bith, bí a brígh féin agus brígh guthaidhe defhoghraidh</span>
<lb n="821"/><span>nó trefhoghraidh roimpe aice agus má curthar comharthadh h uirre</span>
<lb n="822"/><span>na nod mar sin, cantar garbh nó éttrom do réir chinéoil an</span>
<lb n="823"/><span>chonsaine bhíos na nod.  An bhrígh chédna bhíos ag an tiodalso</span>
<lb n="824"/><span>~, mar so "b~", "badh", "báidh", "buadh", "buaidh", "biadh" nó</span>
<lb n="825"/><span>"biaidh" etcra.</span>
<lb n="826"/></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="827"/><p><span>Teagmhaid seacht n-aicíde dona guthaidhibh .i. cumasg,</span>
<lb n="828"/><span>coimhfhreagra, báthadh, iomlat, uirrdhiobhadh, lomadh, agus</span>
<lb n="829"/><span>treisioghadh.</span></p>
<lb n="830"/>
<lb n="831"/><p><span>DON CHUMMASG CÉDUS.</span></p>
<lb n="832"/>
<lb n="833"/><p><span>As eadh as comasg ann dhá ghuthaidhe nó trí ghuthaidhe</span>
<lb n="834"/><span>do chomascc a n-énshiolla ar chor nach biadh a fhoghar féin</span>
<lb n="835"/><span>iná a shoin go díreach ag énghuthaidhe dhíbh agus nach ccaillid</span>
<lb n="836"/><span>go hiomlán é, acht énfhoghar nó énshoin chomaisgtheach do</span>
<lb n="837"/><span>dhénomh dhíbh uile in uair sin.  Agus an tan do-níthear comascc</span>
<lb n="838"/><span>do dhá ghuthaidhe "defhoghrach" goirthear dhe, mar so "báid,"</span>
<lb n="839"/><span>"fead", "raed", "laogh", "siad", "siúr", "fuar", "suil" agus "coir".  Agus in</span>
<lb n="840"/><span>tán cumaisgthior trí ghuthaidhe as trefhoghrach goirthear dhíbh, mar</span>
<lb n="841"/><span>so, "maoir", "beoir", "liaigh", "Siúir" agus "buaidh".</span></p>
<lb n="842"/>
<lb n="843"/><p><span>DON CHOIMHFHREAGRA.</span></p>
<lb n="844"/>
<lb n="845"/><p><span>As eadh as coimhfhreagra ánn, dhá shiolla bhíos teannta</span>
<lb n="846"/><span>reroile a n-aonfhocal, gibé sórt dá mbía cédghuthaidhe an tsiolla</span>
<lb n="847"/><span>as déigheanuigh go ccaithfidh in guthaidhe déigheanach don tsiolla</span>
<lb n="848"/><span>as goire dhó roimhe san bhfhocal bheith don tsórt soin.  Agus</span>
<lb n="849"/><span>tabhair dot aire gurab é an siolla dá gach siolla mar sin chaoluigheas</span>
<lb n="850"/><span>nó leathnoigheas mar soin do réir chédghuthaidhe an</span>
<lb n="851"/><span>tsiolla as déigheanuighe dhíbh, mar so "cuirfead", "cíorfad".  Acht</span>
<lb n="852"/><span>gibé modh mar sin ní thig caol re leathan iná leathan ré caol</span>
<lb n="853"/><span>a bhfoclaibh dhá shiolla nó trí siolla etcra.  Atá éneiscceardadh</span>
<lb n="854"/><span>amháin uaithe so ar a laibheóram san bhfhorainm.</span></p>
<lb n="855"/>
<lb n="856"/><p><span>DON BHÁTHADH GUTHAIDHE.</span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>As eadh as báthadh guthaidhe ann dhá fhocal do bheith</span>
<lb n="859"/><span>neimhinmheadhónach do theagmháil dhá chéile agus an cédfhocal</span>
<lb n="860"/><span>díbh do chríochnughadh a nguthaidhe agus an dara focal do thionnsgnadh</span></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="861"/><p><span>ó ghuthaidhe nó ó f agus ó ghuthaidhe, agus an guthaidhe déigheanach</span>
<lb n="862"/><span>don chédfhocal sin do bháthadh.  Atáid dhá ghné</span>
<lb n="863"/><span>bháthaidh ann .i. báthadh ghuthaidhe bhíos geinearálta ag dán</span>
<lb n="864"/><span>agus ag prós agus báthadh guthaidhe bhíos sbesialta ag an dán amháin.</span></p>
<lb n="865"/>
<lb n="866"/><p><span>Atá in báthadh guthaidhe geinearálta ar dhá mhodh .i. eidir</span>
<lb n="867"/><span>dhá fhocal sgaoilte agus dá fhocal chomhchóirighthe agus báidhtear</span>
<lb n="868"/><span>annsin a sgríbhneoracht agus a ccanamhoin.  Gidheadh ní báidhtear</span>
<lb n="869"/><span>guthaidhe san bháthadh spesialta a sgríbhneoracht iná a ccanamhoin</span>
<lb n="870"/><span>acht a ccuma in dána amháin amhoil inneósam san phrosodia.</span>
<lb n="871"/><span>As eadh as báthadh guthaidhe geinearálta ann, in tan bhíos an</span>
<lb n="872"/><span>t-iarmbérlaso "mo", nó an t-iarmbérla "do", agus focal ar bith</span>
<lb n="873"/><span>thionnsgnas ó ghuthaidhe nó ó f agus guthaidhe go neimhinmheadhónach</span>
<lb n="874"/><span>= external na dhiaigh, báidhtear an o uile annsin ag ceangal d an</span>
<lb n="875"/><span>"do" nó m an "mo" don fhocal sin bhíos mar sin na dhiaigh</span>
<lb n="876"/><span>mar litir don fhocal chédna, nó amhoil badh í an m nó an d</span>
<lb n="877"/><span>badh litir shealbhtha don fhocal chédna.</span></p>
<lb n="878"/>
<lb n="879"/><p><span>DON MHO.</span></p>
<lb n="880"/>
<lb n="881"/><p><span>An pairtheagal nó an t-íarmbérlasa "mo", forainm sealbhaightheach</span>
<lb n="882"/><span>é ar son meus, mea, meum, agus gach ionadh in a tteagmhann</span>
<lb n="883"/><span>go neimhinmheadhónach na dhiaigh focal ar bith thionnsgnas ó</span>
<lb n="884"/><span>ghuthaidhe nó ó f agus ó ghuthaidhe, fágoibhthear an o amuigh as</span>
<lb n="885"/><span>sgríbhneoracht agus as canamhoin agus ceangaltar an m ris an bhfocal</span>
<lb n="886"/><span>bhíos na dhiaigh.  Agus dá madh focal thionnsgnas ó f agus guthaidhe</span>
<lb n="887"/><span>do bheith na dhiaigh, tig séimhiughadh ar an f, mar so</span>
<lb n="888"/><span>"mh'ionnlat", "m'fhothraghadh" ar son "mo ionnlat", "mo</span>
<lb n="889"/><span>fhothraghadh".</span></p>
<lb n="890"/>
<lb n="891"/><p><span>DON DO.</span></p>
<lb n="892"/>
<lb n="893"/><p><span>An "do" cédna, bí áit in a ndéntar báthadh ris agus áit nach</span>
<lb n="894"/><span>déntar; agus ar tí na n-ionadh sin do thuicsin seach aroile, tuicc</span>
<lb n="895"/><span>go mbí sé a dhá rann don oráid .i. ainm agus briathar.  In uair fhoghnas</span>
<lb n="896"/><span>don ainm báidhtear in o in gach áit a mbí, amhoil adubhramar,</span>
<lb n="897"/><span>agus as iad cáis don ainm re mbíd .i. ris an ccás tabharthach agus ris</span>
<lb n="898"/><span>an ccás ndíoghbhálach mar so "tabhuir bean d'Uilleac" pró</span>
<lb n="899"/><span>"do Uilleac".  In uair fhoghnas ré mbréithir bí ar uairibh re</span>
<lb n="900"/><span>modh ccríochnaighthe agus ar uairibh oile re modh neimhchríochnaighthe.</span></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="901"/><p><span>In uair bhíos re modh críochnaighthe ní báittear</span>
<lb n="902"/><span>an o, mar so "do éisteas", audivi; "do fhiarfaigh", interrogavi.</span>
<lb n="903"/><span>In uair bhíos ré modh neimhchríochnaighthe báidhtear in</span>
<lb n="904"/><span>uair sin an o, "as áil léam thú dh'éisteacht", volo te audire; "ní</span>
<lb n="905"/><span>háil leam thú d'éisteacht, nolo te audire;  "Ní háil leam sin</span>
<lb n="906"/><span>d'fhiarfaighe" nolo istud interrogare; ar son "do éisteacht",</span>
<lb n="907"/><span>"do fhiarfaighe".</span></p>
<lb n="908"/>
<lb n="909"/><p><span>As eadh as báthadh guthaidhe focal ccomhchóirighthe ann</span>
<lb n="910"/><span>dá ngoirthear "comhfhocal", in uile fhocal chríochnaigheas a</span>
<lb n="911"/><span>nguthaidhe agus in focal na dhiaigh go neimhinmheadhónach ag</span>
<lb n="912"/><span>tionnsgnadh ó ghuthaidhe nó ó f, agus guthaidhe deiridh an chédfhocail</span>
<lb n="913"/><span>do bháthadh a sgríbhneoracht agus a ccanamhoin acht</span>
<lb n="914"/><span>amháin gurab guthaidhe géarr bhíos ar deireadh an chédfhocail,</span>
<lb n="915"/><span>mar so "dorchughdar" uatha so, "dorcha" agus "ughdar" "soinimtheacht"</span>
<lb n="916"/><span>uatha so, "sona" agus "imtheacht".  Laibheóram nísa</span>
<lb n="917"/><span>mhó ar an modh ar a ccleachdar comhfhocal do dhénamh a</span>
<lb n="918"/><span>ndiaigh in bháthaidh consaine a ttráchtadh na cconsaineadh.</span></p>
<lb n="919"/>
<lb n="920"/><p><span>DON IOMLAT.</span></p>
<lb n="921"/>
<lb n="922"/><p><span>As eadh as iomlat ann, cumhachta a n-áitibh dh'áiridhe in</span>
<lb n="923"/><span>dá ghuthaidhe chaola d'athrughadh a n-áit a chéile agus na trí</span>
<lb n="924"/><span>ghuthaidhe leathna mar an ccédna go neamhfhoirimeallach, mar</span>
<lb n="925"/><span>so: gabhaidh gach uile shiolla gearr dá gach focal ilshiollach</span>
<lb n="926"/><span>aonda d'urmhór ón ccédsiolla amach bhíos taobh re haonghuthaidhe</span>
<lb n="927"/><span>iomlat acht roibheagán eiscceardadh mar so:</span>
<lb n="928"/></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="929"/><p><span>Mar an ccédna gach siolla ghabhas iomlat énghuthaidhe</span>
<lb n="930"/><span>fuilngidh na trí defhoghraigh ai, ui, agus oi d'iomlat a n-áit a</span>
<lb n="931"/><span>chéile.</span></p>
<lb n="932"/>
<lb n="933"/><p><span>Fuilngidh ea agus io mar an ccédna, mar so:</span></p>
<lb n="934"/>
<lb n="935"/><p><span>DON UIRRDHIOBHADH.</span></p>
<lb n="936"/>
<lb n="937"/><p><span>As eadh as uirrdhiobhadh ann, consaine n do theacht ría</span>
<lb n="938"/><span>nguthaidhe thosaigh focail a ndiaigh fhocail dh'áiridhe, mar so</span>
<lb n="939"/><span>"ar n-anom", "ar n-onóir", "ar n-ucht", "ar n-édach", "ar</span>
<lb n="940"/><span>n-iarann".</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>DON LOMADH.</span></p>
<lb n="943"/>
<lb n="944"/><p><span>As eadh as lomadh ánn, h do theacht re bhfocal thionnsgnas</span>
<lb n="945"/><span>ó ghuthaidhe a ndiaigh fhocal d'áiridhe, agus ar son gurab don</span>
<lb n="946"/><span>tshyntaxis as mó bheanas tráchtadh ar na foclaibh chuireas</span>
<lb n="947"/><span>lomadh, uirrdhiobhadh nó séimhioghadh, ar a shon sin ní misde</span>
<lb n="948"/><span>dhúin labhoirt annso orra ar son nach ann oireas.  Atáid</span>
<lb n="949"/><span>tuairim dheich bhfocal ann chuireas lomadh ar ghuthaidhe</span>
<lb n="950"/><span>mar so, "a" ar son foranma sealbhtha in uair shealbhas nó thionnsgnas</span>
<lb n="951"/><span>ó ghuthaidhe gibé cinél a mbía d'fhocal, do chinél bhannda</span>
<lb n="952"/><span>dá ngoireann in ghaoidhealg "baininnsge", mur "as ionmhuin</span>
<lb n="953"/><span>lé mnáoi a hucht", "a héudan", "a heochair", "a hannsacht";</span>
<lb n="954"/><span>"ní" ón diúltadh mar atá, "ní háil", "ní hionmhuin"; "ná"</span>
<lb n="955"/><span>ón diúltadh re modh bhfhuláireach, mar so "ná hamhairc",</span>
<lb n="956"/><span>"ná híarr"; "na" re bhfocal mbaininnsgne san ccás sealbhaightheach;</span>
<lb n="957"/><span>na trí preapoistse "go, le, re", mar so "go", "le",</span>
<lb n="958"/><span>"re", "héigeantas"; "héccóir"; na ceathra focail áirmhe nó</span>
<lb n="959"/><span>nuimhresi síos, "trí, sé, ceathra, ceithre", "hordlaighe", "hairm".</span>
<lb n="960"/>
<pb n="117"/></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>DON TREISIOGHADH.</span></p>
<lb n="963"/>
<lb n="964"/><p><span>As eadh as treisioghadh ann in uair tig ainm substainteach</span>
<lb n="965"/><span>feirinnsgne uathaidh thionnsgnas ó ghuthaidhe a ndíaidh na</span>
<lb n="966"/><span>bpairteagals agus "an" nó t do theacht in uair sin mar chuid</span>
<lb n="967"/><span>don fhocal sin resan nguthaidhe tosaigh sin, mar so "an,</span>
<lb n="968"/><span>t-éudach, t-adhbhor, t-uaibhreach".</span></p>
<lb n="969"/>
<lb n="970"/><p><span>DONA CONSAINIBH.</span></p>
<lb n="971"/>
<lb n="972"/><p><span>Atáid dá chonsaine .x. ann mar atá b, c, d, f, g, l, m, n, p,</span>
<lb n="973"/><span>r, s agus t.  Fuilngid na consaine go genearálta seacht n-aicíde</span>
<lb n="974"/><span>mar atá lomadh, séimhioghadh, uirrdhiobhadh, dúbladh, commasg,</span>
<lb n="975"/><span>cadad agus báthadh.  Acht cheana ní theagmhaid na haicíde sin</span>
<lb n="976"/><span>uile dá gach consaine, acht cuid díbh do chuid dona consainibh agus</span>
<lb n="977"/><span>cuid don chuid oile.</span></p>
<lb n="978"/>
<lb n="979"/><p><span>DON LOMADH.</span></p>
<lb n="980"/>
<lb n="981"/><p><span>As eadh as lomadh ánn, in consaine do bheith do sgríbhneoracht</span>
<lb n="982"/><span>nó do chanamhoin in a chruth nó in a shoin féin.</span></p>
<lb n="983"/>
<lb n="984"/><p><span>DON TSHÉIMHIOGHADH.</span></p>
<lb n="985"/>
<lb n="986"/><p><span>As eadh as séimhioghadh ánn h do theacht ar chonsaine; agus</span>
<lb n="987"/><span>tig ar gach consaine acht l, n, r agus s rompa so: b, d, g, m, nó</span>
<lb n="988"/><span>p, t, c, dá madh gnáth a ndiaigh s san ngaoidhilg íad.  Gach</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="989"/><p><span>uair tig ar chonsaine caillidh in consaine leath a bhríghe nó a</span>
<lb n="990"/><span>shoine san ccanamhoin, acht f agus s caillid a mbrígh san ccanamhoin.</span>
<lb n="991"/><span>Acht in uair bhíos s go neimhinmheadhónach ría nguthaidhe agus</span>
<lb n="992"/><span>séimhighthear an s agus brígh th bhíos an uair sin aice, mar so</span>
<lb n="993"/><span>"do shaoileas", "do sháitheas".  Bí an séimhioghadh</span>
<lb n="994"/><span>coimhdhíleas dá gach uile áit san bhfocal in a thús, in a lár,</span>
<lb n="995"/><span>in a dheireadh, agus as coimhionann bhíos go teagmhaiseach nó go</span>
<lb n="996"/><span>haicídeach agus go nádúrtha.</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>DON UIRRDHIOBHADH CONSAINE.</span></p>
<lb n="999"/>
<lb n="1000"/><p><span>As eadh as uirrdhiobhadh consaine ánn, consaine dh'áiridhe</span>
<lb n="1001"/><span>ria cconsaine dh'áiridhe thosaigh focail, dá ngoireann an</span>
<lb n="1002"/><span>ghaoidhealg "litir shealbhoighthe", agus an chuid thig mar sin</span>
<lb n="1003"/><span>do sgríobhadh agus do chanamhoin mar chuid don fhocal, agus</span>
<lb n="1004"/><span>báidhtear an consaine as litir shealbhoighthe san chanamhoin,</span>
<lb n="1005"/><span>acht gidheadh sgríobhthar araon íad acht amháin g, an uair</span>
<lb n="1006"/><span>tig n na consaine uirrdhiobhaighthe uirre, óir ní báidhtear an g</span>
<lb n="1007"/><span>acht defhoghrach do-níthear araon díbh.  Atáid trí neithe</span>
<lb n="1008"/><span>riachdanasacha dochum an uirdhiobhaighthe .i. consaine</span>
<lb n="1009"/><span>uirrdhiobhaighthear, litir uirrdhiobhaighthear agus focal nó</span>
<lb n="1010"/><span>cumhdach dh'áiridhe oibrigheas nó chuireas uirrdhiobhadh san</span>
<lb n="1011"/><span>oráid resan bhfocal uirrdhiobhaighthear.  Gabhaidh in uile</span>
<lb n="1012"/><span>ghuthaidhe uirrdhiobhadh.  An mhéad dona consainibh uirrdhiobhaighthior</span>
<lb n="1013"/><span>nó chuireas uirrdhiobhadh léighthear a ndeireadh</span>
<lb n="1014"/><span>in leabhráinse iad.  Gach áit a mbí focal baininnsgne uathaidh</span>
<lb n="1015"/><span>thionnsgnas ó s nó a n-aonchás oile a ndiaigh "an" nó "don" tig</span>
<lb n="1016"/><span>t résan s agus ní cantar acht an t amháin, mar so "an tsaoibhchiall",</span>
<lb n="1017"/><span>"don tslighe".  Gidheadh ní huirrdhiobhadh díleas é ar in</span>
<lb n="1018"/><span>adhbhar nach ttig an t mar sin acht a ndiaigh in dá fhocal sin</span>
<lb n="1019"/><span>"an" nó "don", agus nach dona foclaibh chuireas uirrdhiobhadh iad san,</span>
<lb n="1020"/><span>agus nach ttig t re s etcra.  Asé áit in ar dísle labhoirt ar na</span>
<lb n="1021"/><span>foclaibh chuireas uirrdhiobhadh san tsyntaxis, acht cheana, d'eagla nach</span>
<lb n="1022"/><span>roichfeadh linn rochdain chuige sin, as mian linn beagán do</span>
<lb n="1023"/><span>labhoirt annso féin orra.</span>
<lb n="1024"/>
<pb n="119"/></p>
<lb n="1025"/>
<lb n="1026"/><p><span>DON DÚBLADH.</span></p>
<lb n="1027"/>
<lb n="1028"/><p><span>As eadh as dúbladh ann dhá chonsaine ionanna do bheith</span>
<lb n="1029"/><span>gan litir ar bith oile eattorra san bhfhocal.  Atá trí chonsaine</span>
<lb n="1030"/><span>ghabhas dúbladh mar atá l, n, r.  Ní fhuilid choidhche dúbalta</span>
<lb n="1031"/><span>a ttús focail.  Ní ghabhait uirrdhiobhadh, iná, mar adubhramar</span>
<lb n="1032"/><span>roimhe, séimhiodhadh.  Gidheadh gach áit in a tteagmhaid a</span>
<lb n="1033"/><span>ttús focail, a ndiaigh fhocail chuireas séimhiodhadh cantar go</span>
<lb n="1034"/><span>héttrom íad; nó a ndiaigh fhocail lomas nó uirrdhiobhas</span>
<lb n="1035"/><span>cantar amhoil dhúbalta, mar atá "mo leanomh", "ar lleanamh"</span>
<lb n="1036"/><span>pro "mo leanomh", "ar leanomh" etcra.</span></p>
<lb n="1037"/>
<lb n="1038"/><p><span>DON CHUMASG.</span></p>
<lb n="1039"/>
<lb n="1040"/><p><span>Atáid dhá chonsoine ann ghabhas cummasg mar atá n agus g</span>
<lb n="1041"/><span>agus goirthear "defhoghrach consaine" in úair sin díbh, óir ní cantar</span>
<lb n="1042"/><span>ceachtar díbh na chruth féin go soilléir agus ní chailleann ceachtar</span>
<lb n="1043"/><span>díbh a bhrígh go hiomlán.  Bí uair oile do-níthear defhoghrach</span>
<lb n="1044"/><span>dhíbh nó ghabhait cumascc, mar so "teanga"; óir ní "tean ga"</span>
<lb n="1045"/><span>cantar ann acht "teanga".  Uair oile nach gabhait cumascc,</span>
<lb n="1046"/><span>mar so "tangus" óir ní hamhloidh cantar sin mar so, "tá ngus".</span>
<lb n="1047"/><span>Atá in defhoghrachso coimhdhíleas ag prós agus ag dán, agus atá</span>
<lb n="1048"/><span>defhoghrach oile ag na fileadhoibh fhoghnas dóibh mar atá p;</span>
<lb n="1049"/><span>óir adeirid go bhfuil cumascc f agus b ann, acht cheana ni</span>
<lb n="1050"/><span>fhuil a áit san fprós.</span></p>
<lb n="1051"/>
<lb n="1052"/><p><span>DON CHADAD.</span></p>
<lb n="1053"/>
<lb n="1054"/><p><span>As eadh as cadad ann, consaine dh'áiridhe tosaigh focail</span>
<lb n="1055"/><span>dan cóir bheith séimh ó cheart, do chanamhoin go lóm a ndiaigh</span>
<lb n="1056"/><span>chonsaine dh'áiridhe deiridh focail go neimhinmheadhónach</span>
<lb n="1057"/><span>roimhe, acht gé cóir an séimhioghadh do sgríobhadh, mar so:</span></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="1058"/><p><span>"bean thruagh" as cóir do sgríobhadh agus "bean truagh"</span>
<lb n="1059"/><span>as cóir do chanamhoin ann.  Atáid trí neithe riachdanasacha</span>
<lb n="1060"/><span>dochum an chadait, mar atá dhá fhocal neimhinmheadhónacha;</span>
<lb n="1061"/><span>consaine as cóir ó cheart do bheith séimh na chéidlitir ag an</span>
<lb n="1062"/><span>bhfocal déigheanach dhíbh; agus consaine na litir dhéigheanuigh</span>
<lb n="1063"/><span>ag an ccéudfhocal díbh, dana díleas cadad do dhénomh ar</span>
<lb n="1064"/><span>an cconsaine séimh; mar so:</span></p>
<lb n="1065"/>
<lb n="1066"/><p><span>            Cóir sgríobhtha        : Cóir chanamhna</span></p>
<lb n="1067"/>
<lb n="1068"/><p><span>m  :     : "am mhnaoi"              : "am mnaoi".</span>
<lb n="1069"/><span>mh : m   : "lámh bheag"             : "láimh beag".</span>
<lb n="1070"/><span>b  : b   : "do ghob mhór"           : "dot ghob mór".</span>
<lb n="1071"/><span>bh :     : "na taoibh mhíne"        : "na taoibh míne".</span>
<lb n="1072"/><span>p  :     : "an tsuip mhín"          : "in tshuip mín".</span></p>
<lb n="1073"/>
<lb n="1074"/><p><span>Consaine Chadaigheas Síosana:</span></p>
<lb n="1075"/>
<lb n="1076"/><p><span>g  : gh : mar :  "na cluig ghlórmhura" : "na cluig glórmhura".</span>
<lb n="1077"/><span>gh :    :     :  "in eanaigh ghuinn"   : "in eanuigh guinn".</span>
<lb n="1078"/><span>c  : ch : atá :  "in bhric chorcra"    : "in bhric corcra".</span>
<lb n="1079"/><span>ch :    :     :  "in eich cheanainn"   : "in eich ceanainn".</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>d  : dh :       :  "na sloigh dhoilghe"  : "na sloigh doilghe".</span>
<lb n="1082"/><span>dh :    : mar   :  "don bhruid thruaigh" : "don bhruid truaigh".</span></p>
<lb n="1083"/>
<lb n="1084"/><p><span>t  :    : atá : "don tslait thinn"          : "don tslait tinn".</span>
<lb n="1085"/><span>th :    :     : "don mhnaoi bhláiththigh" : "don mhnaoí bhláithtigh".</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>s   th :       : "cois thinn dhubh"  : "cos tinn dubh".</span>
<lb n="1088"/><span>n :    :       :  "bean dhaingean thuirseach"  :  "bean daingean tuirseach".</span>
<lb n="1089"/><span>l :    :       :  "fuil thais dearg"    : "fuil tais dearg".</span></p>
<lb n="1090"/>
<lb n="1091"/><p><span>m  : p :   "anam phíobaireachta"   : "anam píobaireachta".</span>
<lb n="1092"/><span>mh :   :   "damh fhéin"   .        : "damh féin".</span>
<lb n="1093"/><span>bh :   :   "an cliabh fpónuire"  : "in cliabh pónuire".</span>
<lb n="1094"/><span>p  : f :   "sop fhliuch"           : "soip fliucha>".</span></p>
<lb n="1095"/>
<lb n="1096"/><p><span>agus do-níthear cadat a n-aonfhocal i n-áit oile ar a laibheóram.</span>
<lb n="1097"/>
<pb n="121"/></p>
<lb n="1098"/>
<lb n="1099"/><p><span>DON BHÁTHADH CONSAINE.</span></p>
<lb n="1100"/>
<lb n="1101"/><p><span>As eadh as báthadh consaine ann .i. dá chonsaine éxamhla</span>
<lb n="1102"/><span>do dhol i n-aonchonsaine nó a cconsaine dhúbalta. agus ní</span>
<lb n="1103"/><span>theagmhann sin choidhche acht a ccomhfhocal .i. an tan theagmhaid</span>
<lb n="1104"/><span>consaine dh'áiridhe a ndeireadh focail don chomhfhocal agus</span>
<lb n="1105"/><span>consaine dh'áiridhe a ttosach an fhocail oile thig teannta nó</span>
<lb n="1106"/><span>go neimhinmheadhónach na dhiaigh don chomhfhocal; do-níthear</span>
<lb n="1107"/><span>in uair sin aonchonsaine, agus ar uairibh oile consaine dúbalta</span>
<lb n="1108"/><span>dhibh.  Atá gaol mór ag an ccadad agus ag an mbáthadh re chéile.</span>
<lb n="1109"/><span>Acht cheana as amhloidh bhíos in cadad eidir dhá fhocal aonda,</span>
<lb n="1110"/><span>agus an báthadh do ghnáth i n-áonfhocal chomhchóirighthe; agus</span>
<lb n="1111"/><span>do bhrígh gurab éigin dúin labhoirt ar na comhfhoclaibh</span>
<lb n="1112"/><span>ar tí go bhfoillsighthe línn cionnas do-níthear an báthadh</span>
<lb n="1113"/><span>consaine, ar a shon sin, ní fhuilmid ag gabháil rer n-ais a nochtadh</span>
<lb n="1114"/><span>gach modh ar a ndéntar comhfhocal do chuimhniughadh go</span>
<lb n="1115"/><span>balach.  Gidheadh cuimhneócham cuid díbh.</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>TRÁCHTADH BEAG AR NA COMHFHOCLAIBH.</span></p>
<lb n="1118"/>
<lb n="1119"/><p><span>Asé as comhfhocal ann, aonfhocal comhchóirighthe nó</span>
<lb n="1120"/><span>comhchumaisgtheach do dhénomh do dhá fhocal nó do thrí</span>
<lb n="1121"/><span>foclaibh, nó do nísa lia dá bhfoghnad don chéill, óir ní</span>
<lb n="1122"/><span>mheasaim go bhfuil teangoidh in ar mó úsáid agus in ar lugha</span>
<lb n="1123"/><span>cúmhgach comhfhocal iná in ghaoidhealg.  Roinnfeam na</span>
<lb n="1124"/><span>comhfhocail a ndá chuid .i.  comhfhocal uireasbhach agus</span>
<lb n="1125"/><span>comhfhocal iomlán.</span></p>
<lb n="1126"/>
<lb n="1127"/><p><span>Asé as comhfhocal uireasbhach ann, an tan theaghmaid</span>
<lb n="1128"/><span>focail dh'áiridhe a ttús an chomhfhocail nach cciallaigheann</span>
<lb n="1129"/><span>aoinní acht a ccomhfhocal d'urmhór, agus nach gnáth leo bheith</span>
<lb n="1130"/><span>leo féin nó na n-aonar choidhche acht a ttús comhfhocail</span>
<lb n="1131"/><span>do ghnáth.  Gidheadh cheana athroighid, médaighid nó laghdaighid</span>
<lb n="1132"/><span>ciall an fhocail le ccomhchóirighthior íad.  Asé as</span></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="1133"/><p><span>comhfhocal iomlán ann, focail aonda chialluigheas ní go haonda</span>
<lb n="1134"/><span>nó ar a n-aghoidh féin, do chomhrughadh nó do choimhcheangal</span>
<lb n="1135"/><span>a n-aonfhocal agus rannpháirtiughadh ón bhfocal iomlán a</span>
<lb n="1136"/><span>ccuid do chéill gach fhocail díbh go cumaisgthe nó go coimhcheangailte.</span>
<lb n="1137"/><span>Agus as féidir gach focal aonda ciallmhar do bheith in gach áit don</span>
<lb n="1138"/><span>chomhfhocal, a ttús, a lár nó a ndeireadh, acht beagán eisceardadh atá</span>
<lb n="1139"/><span>in ar ndiaigh.</span></p>
<lb n="1140"/>
<lb n="1141"/><p><span>Atáid tuairim ocht bpairteagal fichead nó focal nach bíd agus</span>
<lb n="1142"/><span>nach ccialluighid dh'urmhór acht a ccomhfhocal amháin:</span></p>
<lb n="1143"/>
<lb n="1144"/><p><span>"An": "antráth", "ainbhfeas", "anmhór" et cra.;</span>
<lb n="1145"/><span>"ath": "athghabháil", "aithghearacht";  "comh": "comhthrom",</span>
<lb n="1146"/><span>"coimhcheangal";  "dagh": "daghmhuintir", "deaighbhean";</span>
<lb n="1147"/><span>"deagh": "deaghdhuine", "deighfhior";  "droch":</span>
<lb n="1148"/><span>"drochurchar", "droichmhian";  "do": "doitheagaisg", "domhúinte";</span>
<lb n="1149"/><span>"dí": "díochoisg", "díchleith";  "eas": "easccáirdeas",</span>
<lb n="1150"/><span>"easláinte";  "éd": "éadaingean", "édirim", "éttirim";  "écc":</span>
<lb n="1151"/><span>"éaccruaidh", "éiccríonna";  "fel": "fealdhuine", "feilghníomh";</span>
<lb n="1152"/><span>"fo": "foighlés", "foighliocas";  "in": "indéunta",</span>
<lb n="1153"/><span>"ionghrádhuighthe";  "im": "iombualadh", "imdhéunamh";</span>
<lb n="1154"/><span>"mí": "míochairdeas", "míchiall";  "nemh": "neamhurchóideach",</span>
<lb n="1155"/><span>"neimhghlic";  "or": "ormháille", "oirbheanach";</span>
<lb n="1156"/><span>"prímh": "prímhchiall", "príomhadhbhor";  "rémh": "réamhráite",</span>
<lb n="1157"/><span>"rémhfhéachain";  "ra": "rachairdeas", "raichlisde";</span>
<lb n="1158"/><span>"ro": "rochruaidh", "roibheag";  "so": "soighníomh", "soghrádhach";</span>
<lb n="1159"/><span>"sith": "sithchealgach", "siothrann";  "tim":</span>
<lb n="1160"/><span>"tiomchuairt", nó "timdhibhe";  "tar": "tairchéimniughadh",</span>
<lb n="1161"/><span>"tarcaisniughadh";  "tuath": "tuaithchleas", "tuathamhoil";</span>
<lb n="1162"/><span>"ur": "uiríseal", "urghránna".  Tabhoir dot aire go bhfuilid</span>
<lb n="1163"/><span>cuid díbh nach gnáthoighthear re gach uile fhocal agus cuid oile</span>
<lb n="1164"/><span>coimhdhíleas dá gach focal dá bhfoghain siad.  Ag so an</span>
<lb n="1165"/><span>chuid as annmha dhíbh mar atá: "es", "éd", "ég", "im",</span>
<lb n="1166"/><span>"or", "sith", "tim", "tar", "tuath", agus "ur".  Mur an ccédna</span>
<lb n="1167"/><span>gurab áit participel in dus a laidin bhíos ag cuid d'áiridhe dona</span>
<lb n="1168"/><span>briathroibh agus "in" rompa mar so: "indénta", faciendus; acht,</span>
<lb n="1169"/><span>gidheadh, an chuid sin as mian linn a foillsiughadh a n-áit oile.</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>An comhfhocal iomlán, as do-áirmhe é óir féudaidh neach a chomhchórughadh</span>
<lb n="1172"/><span>fo na thoil féin, d'aicíd agus do shupstaint, do shupstaint agus</span>
<lb n="1173"/><span>d'aicíd, do dhá shubstaint agus do dhá aicíd, dh'ainm</span></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="1174"/><p><span>shupstainteach agus do bhréithir, dh'ainm aicídeach agus do bhréithir</span>
<lb n="1175"/><span>chumhachta.  As mór fhoghnas dochum na hórnáideachta agus</span>
<lb n="1176"/><span>go mórmhór an dána.  Gidheadh, asé modh comhchóirighthe as</span>
<lb n="1177"/><span>gnáithche ánn, an t-ainm agus an bhriathar do theacht re chéile</span>
<lb n="1178"/><span>mar so, "dubhualadh" nó "do ghortghlanadh".  Mar an ccédna</span>
<lb n="1179"/><span>gach áit a mbí concordantia eidir an tsupstaint agus an aicíd, así an</span>
<lb n="1180"/><span>aicíd as cóir do bheith a ttosach mar so, "geallámh" pro "láimhgheal",</span>
<lb n="1181"/><span>"móircheann" pro "ceannmhór".  Agus an úair bhíos an</span>
<lb n="1182"/><span>tsupstaint resan aicíd san oráid ní bhíd aráon achd do nádúir</span>
<lb n="1183"/><span>na haicíde .i. ar son cáile nó dísleachta, agus mar sin ní sheasann a</span>
<lb n="1184"/><span>ionnshamhoil sin do chomhfhocal leis féin uiread re haicíd san</span>
<lb n="1185"/><span>óráid gan substaint ag seasamh dhó, mar so "láimhgheal" nó</span>
<lb n="1186"/><span>"ceannmhór".  Asé as ciall dóibh, corp éigin ag a bhfhuil</span>
<lb n="1187"/><span>gile láimhe nó méid chinn mar cháilidheacht nó mar dhíslidheacht,</span>
<lb n="1188"/><span>agus mar nach bhfuil acht na cháilidheacht nó na dhíslidheacht</span>
<lb n="1189"/><span>ní sheasann gan supstaint re cceangaltar é mar so, "bean</span>
<lb n="1190"/><span>láimhgheal" nó "óinmhid ceannmhór" pro bean ag a mbí lámh</span>
<lb n="1191"/><span>gheal nó óinmhid ag a mbí ceann mór.  An uile áit ag a mbí</span>
<lb n="1192"/><span>concordantia eidir substaint agus aicíd fhocail énshiolla, as</span>
<lb n="1193"/><span>maiseamhoil tig dhóibh comhfhocail do dhéunamh dhíbh, mar</span>
<lb n="1194"/><span>so "luaithbheart", "máilltríall" et cra., muna mbacadh seirbhe</span>
<lb n="1195"/><span>chonsaineadh dh'áiridhe a ccomhthórainn na bhfocal ccomhchóirighthe.</span>
<lb n="1196"/><span>Acht gé mó bheanas a ndubhramar fós ar</span>
<lb n="1197"/><span>na comhfhoclaibh iomlána re rhetoric nó re hornáideacht na</span>
<lb n="1198"/><span>gaoidhilge iná risin áitse, ar a shon sin d'eagla nach roichfeadh</span>
<lb n="1199"/><span>línn sin do sgríobhadh, do mheasamar nar mhisde an beagán</span>
<lb n="1200"/><span>úd do labhairt annso air, gurab neithe ionchomhardhuighthe</span>
<lb n="1201"/><span>íad, agus ar iomadamhlacht chomhfhocal na gaoidhilge mar</span>
<lb n="1202"/><span>adubhramar roimhe.</span></p>
<lb n="1203"/>
<lb n="1204"/><p><span>Anos cheana laibheóram ar cháil éigin amhoil mar do-níthear</span>
<lb n="1205"/><span>báthadh guthaidhe agus consaine san chomhfhocal iomlán, agus ar</span>
<lb n="1206"/><span>tús don bháthadh guthaidhe.</span>
<lb n="1207"/></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="1208"/><p><span>An tan theagmhas dhá fhocal re chéile a ccomhfhocal</span>
<lb n="1209"/><span>iomlán agus an cédfhocal díbh gan bheith na fhocal énshiolla ag</span>
<lb n="1210"/><span>críochnughadh a nguthaidhe nó ó f agus ghuthaidhe, báittear an</span>
<lb n="1211"/><span>guthaidhe críochnaighthe sin an chédfhocail agus do-bheir an</span>
<lb n="1212"/><span>siolla bhíos resan nguthaidhe, mbáite sin coimhfhreagra don</span>
<lb n="1213"/><span>ghuthaidhe thosaigh sin an dara focail, mur so "tairbhinmhe"</span>
<lb n="1214"/><span>uatha so, "tarbha" agus "inbhe".  Mar an ccédna "uasluabhar"</span>
<lb n="1215"/><span>uatha so, "uasal" agus "uabhar"; et sic de caeteris.  Acht más</span>
<lb n="1216"/><span>focal énshiolla bhias a ttosach ní báithtear an guthaidhe in</span>
<lb n="1217"/><span>uair sin acht amháin é do thabhairt coimhfhreagra uadha, mar</span>
<lb n="1218"/><span>sin "gnéuaine" uathaso, "gné" agus "uaine"; "cao-arsaigh"</span>
<lb n="1219"/><span>uatha so, "caoí" agus "arsaigh" et cra.</span></p>
<lb n="1220"/>
<lb n="1221"/><p><span>DON BHÁTHADH CONSAINE A CCOMHFHOCAL.</span></p>
<lb n="1222"/>
<lb n="1223"/><p><span>Gach áit in a tteagoimh d agus d, lóm nó séimh, a ccomhthórainn</span>
<lb n="1224"/><span>comhfhocail aon d do-níthear dhíbh, mar so "abhradonn"</span>
<lb n="1225"/><span>uatha so "abhradh" agus "donn"; óir dá madh ó "abhra" agus "donn" do </span>
<lb n="1226"/><span>bhiadh, "abhradhonn" do bhiadh ánn.  Gach áit a tteagoimh mar</span>
<lb n="1227"/><span>sin d agus t nó dhá t dá chéile a ccomhthórainn, más lóm nó séimh</span>
<lb n="1228"/><span>bheid, aon t do-níthear dhíbh, mar so "sgaitiugh" ó "sgaith"</span>
<lb n="1229"/><span>agus "tiugh", "braitirim" ó "bhraith" agus "tirim".  Gach ionadh</span>
<lb n="1230"/><span>in a tteagoimh l agus l, ll agus l nó l agus d nó ll agus d</span>
<lb n="1231"/><span>dá chéile a ccomhthórainn mar sin, ll do-níthear dhíbh, mar so</span>
<lb n="1232"/><span>"geallamh" ó "gheal" agus "lámh" nó "geal" agus "damh", "imeallearg" ó</span>
<lb n="1233"/><span>"imeal" agus "learg" nó "dearg" et cra.  Gach ionad a mbíonn n agus n</span>
<lb n="1234"/><span>nó nn agus n nó n agus d a ccomhthórainnn mar sin, do-níthear</span>
<lb n="1235"/><span>dhá n díbh, mar so, "griannua" ó "ghrian" agus "núa", "grianniamhair" ó</span>
<lb n="1236"/><span>"ghrían" agus "diamhoir", "tafannuall" ó "thafann" agus "nuall",</span>
<lb n="1237"/><span>"fochannuall ó "fhochann" agus "nuall".  Gach áit a tteagoimh dhá m,</span>
<lb n="1238"/><span>lóm nó séimh, nó m lom nó séimh agus b, nó b agus m, a ccomhthórainn</span>
<lb n="1239"/><span>dá chéile do-níthear aoin m dhíbh, mar so "caoimín" ó "chaoimh"</span>
<lb n="1240"/><span>agus "mín", "taoimín" ó "thaobh" agus "mín", "camuinél "ó" cham"</span>
<lb n="1241"/><span>agus "muinél", "caimél" ó "cam" agus "bél".  Gach ionadh in a</span>
<lb n="1242"/><span>tteagoimh dhá g dá chéile mar an ccédna, lom nó séimh, do-níthear</span>
<lb n="1243"/><span>aon g dhíbh mar so "laiglés" ó "lag" agus "glés".  Gach</span></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="1244"/><p><span>áit in a tteagoimh g nó c lóm ar deireadh focail tosaigh agus c ar</span>
<lb n="1245"/><span>thosach an fhocail déigheanuigh, do-níthear aon c dhíbh, mar</span>
<lb n="1246"/><span>so "clocorr", "socam" ó "shoc" agus "cam" et cra.  Gach áit</span>
<lb n="1247"/><span>in a tteagoimh dhá s dá chéile ní bhí acht aon s ar a son araon,</span>
<lb n="1248"/><span>mar so "glasúil" ó "ghlas" agus "súil".  Gach áit a tteagoimh</span>
<lb n="1249"/><span>dhá r nó rr agus r, as r dhúbalta do-níthear díbh, mar so</span>
<lb n="1250"/><span>"conairréidh" ó "conair" agus "réidh", "Cathbharruadh" ó "Chathbharr"</span>
<lb n="1251"/><span>agus "ruadh".  Gidheadh dá raibh r ar deireadh an chédfhocail</span>
<lb n="1252"/><span>agus d - óir dá raibh d ann as séimh chaithfheas bheith - a ttosach</span>
<lb n="1253"/><span>in fhocail déigheanuigh, as gharbh chaithfeas bheith amhoil</span>
<lb n="1254"/><span>budh r an d, agus cantar é mar so "smérrubh" ar son "smér" agus</span>
<lb n="1255"/><span>"dubh" agus as mar sin as maiseamhla a ccanamhain giongo</span>
<lb n="1256"/><span>mbeidís in a ccomhfhocal in gach áit, óir as canamhoin dá r</span>
<lb n="1257"/><span>bhíos aca, agus ní lochd gan an d do sgríobhadh san chomhfhocal</span>
<lb n="1258"/><span>in uair sin acht rr amháin.  Gidheadh as gnáthach in d do</span>
<lb n="1259"/><span>sgríobhadh ar tí go ttuicthí ciall in fhocail.</span></p>
<lb n="1260"/>
<lb n="1261"/><p><span>Ní théid ch a ndiaigh ghuthaidhe leathain ar deireadh an</span>
<lb n="1262"/><span>chédfhocail agus consaine ar bith a n-aonchonsaine.  Gidheadh</span>
<lb n="1263"/><span>do-ní cadad ar g agus c a ttús an fhocail na dhiaigh mur so</span>
<lb n="1264"/><span>"cloichgér" uadha so, "cloch" agus "gér".  Gidheadh dá raibh</span>
<lb n="1265"/><span>an c a ndiaigh ghuthaidhe chaoil ar deireadh an chédfhocail</span>
<lb n="1266"/><span>agus g nó c ar thosach an fhocail déigheanuigh do-níthear én c</span>
<lb n="1267"/><span>lóm dhíbh, mar so "braclan" ó "bhraich" agus "glan", "bracruaidh"</span>
<lb n="1268"/><span>ó "bhraich" agus "cruaidh".  Gidheadh as gnáthach an consaine</span>
<lb n="1269"/><span>báithtear do sgríobhadh d'eagla éccinnteachta fá na mbunadhas</span>
<lb n="1270"/><span>gion gurab riachdanach é.  Acht cheana oiridh go mór don</span>
<lb n="1271"/><span>fhearacht dána fios báthaidh consaine do bheith ag neach.</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>Atáid sórt focal nach cóir a ttús comhfhocal mar atá</span>
<lb n="1274"/><span>briathra, iomarbhágha, dísbeagadh, bráthair nó siúr dísbeagadh,</span>
<lb n="1275"/><span>na haicídese, "olc" agus "maith" - óir as ar a son bhíos "deagh"</span>
<lb n="1276"/><span>agus "droch" - ainm fear céirde chríochnaigheas an "óir", sloinneadh,</span>
<lb n="1277"/><span>iomdhughadh, áirimh ar a mbía "déag" greamuighthe,</span>
<lb n="1278"/><span>samhlughadh nó briathar ag a mbía d ar a dheireadh, nó aird</span>
<lb n="1279"/><span>acht "síos" nó "síar" agus "noir" nó "niar" ré n-airdibh oile, agus</span>
<lb n="1280"/><span>nuimhir oile ar a laibheóram acht go soiche linn a mhíniughadh</span>
<lb n="1281"/><span>cia hiad na neithe féin.</span>
<lb n="1282"/></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="1283"/><p><span>TRÁCHTADh BEAG AR PHROSODIA NA GAOIDHILGE DÁ</span>
<lb n="1284"/><span>NGOIRTHEAR FILIDHEACHT NÓ FEARACHT DÁNA.</span></p>
<lb n="1285"/>
<lb n="1286"/><p><span>As eadh as prosodía ann eolas dénmha dána in a dhualgas</span>
<lb n="1287"/><span>féin.  As eadh as dán ánn, comhrádh cuimir, ciallmhar,</span>
<lb n="1288"/><span>ceolmhar iar na chuibhriughadh fá thórannoibh cinnte go n-áirithe</span>
<lb n="1289"/><span>áirmhe siolladh agus coimhtheachta foghar agus sínteadh.  Atáid</span>
<lb n="1290"/><span>trí sóirt dána ag an ngaoidhilg, mar atá dán díreach, brúilingeacht</span>
<lb n="1291"/><span>agus ógláchas.  Acht cheana as ar an ndán ndíreach laibheóram</span>
<lb n="1292"/><span>óir dá mbeith a eolas ag neach, ní fhuil documhal a bhfoghlaim</span>
<lb n="1293"/><span>eolais na brúilingeachta iná in ógláchais.</span></p>
<lb n="1294"/>
<lb n="1295"/><p><span>d'AISDIBH AN DÁNA DÍRIGH.</span></p>
<lb n="1296"/>
<lb n="1297"/><p><span>Ag leigean torainn labhoirt ar chorr-aistibh ná ar fho-aistibh</span>
<lb n="1298"/><span>iomadamhla an dána dírigh, atáid cúig príomhaisde ann .i.</span>
<lb n="1299"/><span>deibhidhe, sédna, rannuigheacht mhór, casbhairn agus rannuigheacht</span>
<lb n="1300"/><span>bheag.</span></p>
<lb n="1301"/>
<lb n="1302"/><p><span>d'ADHAILGNIBH NÓ DO RIACHDANASOIBH AN DÁNA DÍRIGH.</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>Atáid seacht ríachdanais aige .i. nuimhir cheathromhan,</span>
<lb n="1305"/><span>cinnteacht siolladh in gach ceathromhain, úaim, comhardadh,</span>
<lb n="1306"/><span>rínn agus airdrínn, uaithne agus ceann.  Atá an t-ochtmhadh ní ann</span>
<lb n="1307"/><span>as gnáthach san dán acht gé thig thairis .i. urlann.</span></p>
<lb n="1308"/>
<lb n="1309"/><p><span>Atáid na ceithre cédriachdanais díbh sin coitcheann ag in</span>
<lb n="1310"/><span>uile aiste agus ní bhí na trí riachdanais déigheanacha acht leannánta</span>
<lb n="1311"/><span>ag aistibh dh'áiridhe, mar so síos: rínn agus airdrinn - deibhidhe;</span>
<lb n="1312"/><span>uaithne ag rannuigheacht mhóir agus ag casbhairn; ceann -</span>
<lb n="1313"/><span>rannuigheacht bhig agus ag sédna.</span>
<lb n="1314"/>
<pb n="127"/></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>DON CHEATHROMHAIN.</span></p>
<lb n="1317"/>
<lb n="1318"/><p><span>As eadh as ceathromha ann nuimhir fhocal a bhfochair</span>
<lb n="1319"/><span>aroile in a mbia nuimhir chinnte shiolladh; agus téid dá cheathromhain</span>
<lb n="1320"/><span>san leathránn agus dá leathrann san rann agus an nuimhir rann as</span>
<lb n="1321"/><span>áil lé neach in a dhán.  An tan curthar an ránn a bhfochair</span>
<lb n="1322"/><span>aroile, "leathránn" is na hadhmadoibh, "comhad" is na duanoibh,</span>
<lb n="1323"/><span>goirthear don leath dhéigheanuigh dhe, agus seoladh don leath</span>
<lb n="1324"/><span>thoisigh in gach cuid aca.  Agus ó do labhramar ar adhmadoibh agus</span>
<lb n="1325"/><span>ar dhuanoibh inneósam a n-eidirdheiliughadh.  As eadh as dúan</span>
<lb n="1326"/><span>ánn dán in a mbí gach aon rann gona chéill féin ann féin go</span>
<lb n="1327"/><span>hiomlán gan coimhcheangal céille iná sileadh ó aon rann oile,</span>
<lb n="1328"/><span>agus gach comhad de go ccéill iomláin ann féin gan riachdanas</span>
<lb n="1329"/><span>conganta ón tseoladh dá sgarthaoí é féin agus an seoladh réroile.</span>
<lb n="1330"/><span>Acht gé bhíos ceangal céille eattorra in uair bhíd aráon agus nach</span>
<lb n="1331"/><span>iomlán an chiall do bhiadh san tseoladh a n-égmais an leathroinn,</span>
<lb n="1332"/><span>óir a ndiaigh an chomhaid do bheith dénta cumthar an</span>
<lb n="1333"/><span>seoladh ris dá réir féin.  Agus asé ba cúrsa saothruighthe do chách</span>
<lb n="1334"/><span>suím dh'áiridhe do dhuanoibh do dhéunamh ar gach aisde</span>
<lb n="1335"/><span>dhíbh sin thúas.</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p><span>An t-adhmad cheana, dán sin do-níodh an file infheadhma</span>
<lb n="1338"/><span>ar théma dh'áiridhe nó ar shlighthibh dh'áiridhe do réir</span>
<lb n="1339"/><span>aigeanta an fhile mar do thogradh féin, agus bí coimhéd na sligheadh</span>
<lb n="1340"/><span>sin ar fad san adhmad amhoil bhíos san oráid.  Bí an seóladh agus</span>
<lb n="1341"/><span>an leathrann ag tabhoirt chéille dá chéile agus as meinic nach biadh</span>
<lb n="1342"/><span>ciall san leathrann gan congnamh an tseolaidh agus na roinn ag</span>
<lb n="1343"/><span>ceangal céille re chéile mar as gnáthuighe.  Ar son gur gnáthach</span>
<lb n="1344"/><span>gach rann iomlán ann féin agus do bhrígh nach bhfuil docamhal</span>
<lb n="1345"/><span>a ndénomh na seoladh a bhfarradh na ccomhad nó na leathrann</span>
<lb n="1346"/><span>ar gach aisde, laibheóram ar tús ar dhénomh na leathrann ar</span>
<lb n="1347"/><span>gach aisde agus na dhiaigh sin laibheóram ar na seoltaibh, acht go</span>
<lb n="1348"/><span>labhram ar an ccuid oile dona riachdanasoibh.</span>
<lb n="1349"/>
<pb n="128"/></p>
<lb n="1350"/>
<lb n="1351"/><p><span>DON CHINNTEACHT SIOLLADH.</span></p>
<lb n="1352"/>
<lb n="1353"/><p><span>As eadh as cinnteacht siolladh ánn, seacht siolla gan bháthadh</span>
<lb n="1354"/><span>nguthaidhe do bheith in gach ceathromhain dá gach aisde don</span>
<lb n="1355"/><span>dán díreach mur so:</span></p>
<lb n="1356"/>
<lb n="1357"/><p><span>"Iomdha sgél maith ar Mhuire" et cra.</span></p>
<lb n="1358"/>
<lb n="1359"/><p><span>Acht sédna, ag a mbí ocht siolla san chédcheathromhain</span>
<lb n="1360"/><span>don tsheoladh agus don leathrann mar so:</span></p>
<lb n="1361"/>
<lb n="1362"/><p><span>"Mairg fhéuchas ar Inis Ceithlionn".</span></p>
<lb n="1363"/>
<lb n="1364"/><p><span>DON BHÁTHADH GUTHAIDHE FHILEATA.</span></p>
<lb n="1365"/>
<lb n="1366"/><p><span>Do bhrígh go tteagmhann an báthadh guthaidhe sin go meinic</span>
<lb n="1367"/><span>is na ceathromhnaibh agus nach éidir do neoch é féin do choimhéd</span>
<lb n="1368"/><span>air muna bheith eolas aige, do-conncas dúin labhairt</span>
<lb n="1369"/><span>ánnso air amhoil do gheallamair, agus ar tús ar na riachdanasoibh.</span>
<lb n="1370"/><span>Atáid ceithre riachdanais aige .i. focal comhardaigh chríochnaigheas</span>
<lb n="1371"/><span>a nguthaidhe, iarmbérla thionnsgnas ó ghuthaidhe, an</span>
<lb n="1372"/><span>focal comhardaigh do bheith a ttosach go neimhinmheadhónach</span>
<lb n="1373"/><span>agus an guthaidhe deirigh sin an fhocail agus guthaidhe tosaigh an</span>
<lb n="1374"/><span>iarmbérla nó ceachdar díbh do bheith geárr mar so:</span></p>
<lb n="1375"/>
<lb n="1376"/><p><span>"Anaidh re rogha a Rí Márr</span>
<lb n="1377"/><span>An togha gheárr así as fheárr".</span></p>
<lb n="1378"/>
<lb n="1379"/><p><span>Gidheadh an úair bhíos guthaidhe deiridh in fhocail geárr</span>
<lb n="1380"/><span>agus guthaidhe tosaigh an iarmbérla fada, as éidir báthadh guthaidhe</span>
<lb n="1381"/><span>do dhénomh nó gan a dhénamh mar so:</span></p>
<lb n="1382"/>
<lb n="1383"/><p><span>"Fuaras bogha ó Bhrían Bhuidhe"</span>
<lb n="1384"/><span>nó "Fuaras bogha ó Bhrian Óg".</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>Acht cheana as báithte as fearr é, óir ní gnáthach, bíodh go</span>
<lb n="1387"/><span>madh ionchosanta, gan bháthadh é.  Mar an ccédna dá</span>
<lb n="1388"/><span>rabhaid in dá ghuthaidhe fada ní cóir a mbáthadh mar so:</span></p>
<lb n="1389"/>
<lb n="1390"/><p><span>"Atáim fá iargnó ón éucht".</span>
<lb n="1391"/></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="1392"/><p><span>DON ÚAIM.</span></p>
<lb n="1393"/>
<lb n="1394"/><p><span>As eadh as uaim ann dhá fhocal nach iarmbérla dá gach</span>
<lb n="1395"/><span>ceathromhain do thionnsgnadh ó ghuthaidhe éigin nó ó</span>
<lb n="1396"/><span>chonsaine ionann, mar so:</span></p>
<lb n="1397"/>
<lb n="1398"/><p><span>"Iomdha sgél maith ar Mhuire,</span>
<lb n="1399"/><span>Fá moltar a míorbhaile,</span>
<lb n="1400"/><span>Do-ghébh ar an óigh n-iodhain,</span>
<lb n="1401"/><span>Sgél as cóir do chreideamhoin".</span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>Atáid dá ghné uama ann .i. fíorúaim agus úaim ghnúise; fíorúaim</span>
<lb n="1404"/><span>.i. an dá fhocal déigheanach don cheathromhain do dhéunamh</span>
<lb n="1405"/><span>úama.  Uaim ghnúise .i. an dá fhocal as foicsi don fhocal</span>
<lb n="1406"/><span>déigheanach don cheathromhain do dhénomh uama mar so:</span></p>
<lb n="1407"/>
<lb n="1408"/><p><span>"d'fhior chogaidh comhailltear síothcháin".</span></p>
<lb n="1409"/>
<lb n="1410"/><p><span>Acht cheana tabhoir dot aire nach dén agus nach ttoirmisg</span>
<lb n="1411"/><span>iarmbéarla úaim agus nach déntar comhardadh, uaithne, rinn ná</span>
<lb n="1412"/><span>airdrinn ré hiarmbérla.  Foghnaidh gach úaim aca ar son a</span>
<lb n="1413"/><span>chéile in gach ceathromhain acht an cheathromha dhéigheanach</span>
<lb n="1414"/><span>don leathrann in nach cóir acht fíorúaim.  Coimhéd mar an</span>
<lb n="1415"/><span>ccédna nach bhfoghnann, bíodh nach biadh lochdach,</span>
<lb n="1416"/><span>iarmbérla ar bith do theacht eidir an úaim ghnúisi agus focal</span>
<lb n="1417"/><span>déigheanach na ceathromhan, mar so:</span></p>
<lb n="1418"/>
<lb n="1419"/><p><span>"Do chosnas comha nar mhaith",</span></p>
<lb n="1420"/>
<lb n="1421"/><p><span>Óir goirid an t-áos dána uaim gharbh nó gnúis gharbh dhi sin.</span>
<lb n="1422"/><span>As amhloidh seachantar sin, an focal déigheanach do bheith</span>
<lb n="1423"/><span>na ainmnightheach ag an mbréithir, ut:</span></p>
<lb n="1424"/>
<lb n="1425"/><p><span>"D'fhior chogaidh comhailtear síothcháin"; vel econtra:</span></p>
<lb n="1426"/>
<lb n="1427"/><p><span>"An cogadh ceart bhuadhaigheas";.</span></p>
<lb n="1428"/>
<lb n="1429"/><p><span>nó na aicíd ag substaint, mar so:</span></p>
<lb n="1430"/>
<lb n="1431"/><p><span>"Gabham chugam conradh maith",.</span></p>
<lb n="1432"/>
<lb n="1433"/><p><span>nó na shubstaint ag aicíd, ut:</span></p>
<lb n="1434"/>
<lb n="1435"/><p><span>"Ní fear misi as maith conradh";.</span></p>
<lb n="1436"/>
<lb n="1437"/><p><span>nó na ghenedil ó shubstaint oile ut:</span></p>
<lb n="1438"/>
<lb n="1439"/><p><span>"Ní cothrom cogadh Banbha";.</span>
<lb n="1440"/></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="1441"/><p><span>nó: "Ag sin mac na mná tighe".</span></p>
<lb n="1442"/>
<lb n="1443"/><p><span>nó na bhréithir a ndiaigh anma ar a ndén gníomh, mar so:</span></p>
<lb n="1444"/>
<lb n="1445"/><p><span>"As breaghdha an bheansoin loitim";.</span></p>
<lb n="1446"/>
<lb n="1447"/><p><span>nó na shubstaint san chás ghearánach, stiúrfaidhear ó</span>
<lb n="1448"/><span>bhréithir ghníomhaigh, mar so:</span></p>
<lb n="1449"/>
<lb n="1450"/><p><span>"Ní beódha laoch loiteas mhnaoí, et cra.</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>Ní bhacann uirrdhiobhadh ná séimhioghadh ná lomadh úaim</span>
<lb n="1453"/><span>acht so in ar ndiaigh: an úair thig h ar p, as eadh as séimhioghadh</span>
<lb n="1454"/><span>dho f, agus mar sin as f do-ní uaim ris an uair sin, ut:</span></p>
<lb n="1455"/>
<lb n="1456"/><p><span>"Admhaim dhuit mo pheacadh féin".</span></p>
<lb n="1457"/>
<lb n="1458"/><p><span>Gach ionadh in a tteagoimh h ar f as leis an litir as neasa</span>
<lb n="1459"/><span>dhi do-níthear uaim más consaine nó guthaidhe í, mar so:</span></p>
<lb n="1460"/>
<lb n="1461"/><p><span>"Tagair liom a Fhlaith Éirne"</span></p>
<lb n="1462"/>
<lb n="1463"/><p><span>nó "Tagair leam a Fhlaith Life".</span></p>
<lb n="1464"/>
<lb n="1465"/><p><span>Agus s, óir as éuxamhail ó na litribh oile mar do-níthear úaim ría.</span>
<lb n="1466"/><span>Ar tús ní déntar uaim eidir s agus ceachdar dhíbh so, b, d, g, m,</span>
<lb n="1467"/><span>iná ré litir ar bith acht ris an litir ccédna.  Mar an ccédna</span>
<lb n="1468"/><span>ní déntar úaim iar ts a ndiaigh an phairteagoil "an" acht san</span>
<lb n="1469"/><span>modh ccédna.  Gidheadh fognaidh an uile s ar a ttig t a</span>
<lb n="1470"/><span>ndiaigh an phairteagail chédna d'uaim re chéile.  Mar an ccédna</span>
<lb n="1471"/><span>ní cóir s agus sh acht dhá sh nó dhá s nó dhá ts.  Mar an</span>
<lb n="1472"/><span>ccédna an tan bhíos sh reampa so, l, n, r, ní déntar úaim lé acht le</span>
<lb n="1473"/><span>sh resan litir ccédna.</span></p>
<lb n="1474"/>
<lb n="1475"/><p><span>DON CHOMHARDADH.</span></p>
<lb n="1476"/>
<lb n="1477"/><p><span>Sul laibheóram ar thuarusgbháil an chomhardaidh caithfeam</span>
<lb n="1478"/><span>labhoirt ar dhá ní .i. ar roinn fhileata na cconsaineadh maille</span>
<lb n="1479"/><span>rena n-uaisle féin tar a chéile agus ar na síntibh, óir do-níd na</span>
<lb n="1480"/><span>fileadha aithearrach ranna ar na consainibh tar mar adubhramar,</span>
<lb n="1481"/><span>ag gairm consaineadh ar leith dona consainibh ar ngabháil</span>
<lb n="1482"/><span>séimhighthe, dúblaidhthe agus cumaisg mar so síos.  Atáid cúig</span>
<lb n="1483"/><span>sórt consaine ánn dá ngoirthear "bog", "cruaidh", "garbh",</span>
<lb n="1484"/><span>"teann" agus "éttróm", agus s nach d'énshórt díbh, óir as eadh ghoireas</span>
<lb n="1485"/><span>an ghaoidhealg "consaine aimrid" di ar an adhbhor nach cóir</span>
<lb n="1486"/><span>do chomhardadh ría acht í féin sna chrothaibh a mbí amhoil</span>
<lb n="1487"/><span>adubhramair: na trí chonsaine bhoga, c, p, t; chruaidhe, b, d, g;</span>
<lb n="1488"/><span>gharbha, ch, th, f; na cúig chonsaine theanna mur atá, rr,</span></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="1489"/><p><span>ll, nn, m, ng; na seacht cconsaine éattroma, dh, gh, bh, mh,</span>
<lb n="1490"/><span>r, l, n.  Agus do-bheirid na filidh bárr uaisle agus ceannais do chuid</span>
<lb n="1491"/><span>díbh seach aroile mar atáid ar na suidhiughadh síosana .i. gach</span>
<lb n="1492"/><span>cuid díbh as uaisle ar tús.</span></p>
<lb n="1493"/>
<lb n="1494"/><p><span>Ar tús adeirid gurab í s ríoghan na cconsaineadh; na trí</span>
<lb n="1495"/><span>chonsaine bhoga iar sin, na trí chonsaine chruaidhe iaramh; na</span>
<lb n="1496"/><span>trí chonsaine gharbha iaramh; na cúig chonsaine theanna iar</span>
<lb n="1497"/><span>sin agus na seacht cconsaine éttroma fa dheóigh.  Tabhoir dot aire</span>
<lb n="1498"/><span>gurab annamh bhíos m fada acht a ndeireadh focail, mar so</span>
<lb n="1499"/><span>"atám", "mám" et cra. agus gurab annamh bhíos mar sin féin,</span>
<lb n="1500"/><span>óir as amhloidh bhíd na consaine theanna ar dheireadh focail</span>
<lb n="1501"/><span>ar na ccanamhoin go meadhónach, mar laibheóram na dhiaigh</span>
<lb n="1502"/><span>so na n-áit féin.  Atáid trí sínte ann .i. síneadh fada, geárr</span>
<lb n="1503"/><span>agus meadhónach.  Síneadh fada .i. an siolla do chanamhain go</span>
<lb n="1504"/><span>fada, mar so "bás", "rós", "fís"; síneadh geárr mar atá, an</span>
<lb n="1505"/><span>siolla do chanamhain go gearr, mar so "bas", "ros", "cailc",</span>
<lb n="1506"/><span>"fios"; síneadh meadhónach mar atá, an siolla do chanamhain</span>
<lb n="1507"/><span>gan bheith fada uile iná gearr uile, mar so "cainnteach",</span>
<lb n="1508"/><span>"barr", "geall", "donn".  As lór linn sin anos ar na síntibh</span>
<lb n="1509"/><span>acht gé gurab mían linn tuilleadh foirceadail do thabhoirt acht</span>
<lb n="1510"/><span>go roicheám chuige.</span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>DO ROINN AN CHOMHARDAIDH AGUS DÁ THUARASGBHÁIL.</span></p>
<lb n="1513"/>
<lb n="1514"/><p><span>Atáid dá shórt comhardaidh ánn mar atá, comhardadh slán</span>
<lb n="1515"/><span>agus comhardadh brisde.  As eadh as comhardadh slán ánn,</span>
<lb n="1516"/><span>gach focal do dhá fhocal do-bheir coimhtheacht dá chéile a</span>
<lb n="1517"/><span>nuimhir siolladh agus a n-ionannas guthaidhe agus fa ttuigthear cumasg</span>
<lb n="1518"/><span>a n-ionnamhlacht chonsaineadh d'énshórt nó consainidh</span>
<lb n="1519"/><span>chudramaigheas íad, agus sin do réir úird na siolladh, acht</span>
<lb n="1520"/><span>amháin consainidh thosaigh na bhfocal nach iarraid coimhtheacht</span>
<lb n="1521"/><span>do chonsainibh ar bith, acht amháin in uair theagmhas</span>
<lb n="1522"/><span>nuimhir as mó iná dhá chonsaine a bhfochair aroile, gurab</span>
<lb n="1523"/><span>cuma cía an t-eagar ar a ttiobharthar coimhtheacht dóibh</span>
<lb n="1524"/><span>acht go raibhe coimhtheacht aca.</span></p>
<lb n="1525"/>
<lb n="1526"/><p><span>C, "roc"; p, "shop"; t, "lot".</span>
<lb n="1527"/><span>B, "ab"; d, "gad"; g, "lag".</span></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="1528"/><p><span>Ch, "deachmhoidh"; th, "do leathnoidh"; f, "leanfoidh".</span>
<lb n="1529"/><span>Ll, "ball"; rr, "barr"; nn, "gann"; m, "am"; ng, "bang".</span>
<lb n="1530"/><span>Bh, "taobh"; dh, "Aodh"; gh, "laogh"; mh, "caomh"; r,</span>
<lb n="1531"/><span>"sáor"; l, "daol"; n, "faon", cóir do chomhardadh.  Atáid</span>
<lb n="1532"/><span>cuid dona consainibh an úair theagmhas a bhfhochair chonsaineadh</span>
<lb n="1533"/><span>dh'áiridhe iad athraigheas a mbrígh nó a nádúir dhíleas</span>
<lb n="1534"/><span>féin dochum comhardaidh do dhénamh, ar a laibheóram</span>
<lb n="1535"/><span>arís.  As eadh as comhardadh brisde ánn, dhá fhocal do-bheir</span>
<lb n="1536"/><span>coimhtheacht dá chéile a nuimhir siolladh, a n-ionnamhlacht</span>
<lb n="1537"/><span>guthaidheadh agus sínteadh, mar an ccomhardadh slán, gidheadh</span>
<lb n="1538"/><span>nach dén conndas fá chonsainibh a ttaoibh sóirt ná nuimhre, acht</span>
<lb n="1539"/><span>amháin nach consaineadha fhoghnas do chomhardadh shlán bhías</span>
<lb n="1540"/><span>ann.  Ní bhacann fós consaine do bheith ar deireadh focail agus</span>
<lb n="1541"/><span>deireadh an fhocail oile do bheith a nguthaidhe mur so: "ba",</span>
<lb n="1542"/><span>"blas"; "cas", "tlacht"; "aoi", "aois"; "blaoisg", "baois".</span></p>
<lb n="1543"/>
<lb n="1544"/><p><span>DON RÍNN AGUS DON AIRDRINN.</span></p>
<lb n="1545"/>
<lb n="1546"/><p><span>As eadh as rinn agus as airdrinn ánn, dhá fhocal, agus focal díbh</span>
<lb n="1547"/><span>nísa faide d'énshiolla iná in dara focal, do-bheir coimhtheacht</span>
<lb n="1548"/><span>mar chomhardadh dhá chéile, ón chédshiolla amach don fhocal</span>
<lb n="1549"/><span>as faide dhíbh; agus goirthear "rinn" don fhocal as giorra agus</span>
<lb n="1550"/><span>"airdrinn" don fhocal as faide mur so: rinn - "glas", "tachar",</span>
<lb n="1551"/><span>"gabhaidh"; airdrinn - "sonas", "cuartachadh", "fuarabhair".</span></p>
<lb n="1552"/>
<lb n="1553"/><p><span>DON UAITHNE.</span></p>
<lb n="1554"/>
<lb n="1555"/><p><span>As eadh as uaithne ánn, dá fhocal do-bheir coimhtheacht</span>
<lb n="1556"/><span>dá chéile mar an ccomhardadh acht a n-ionannas na nguthoidhe</span>
<lb n="1557"/><span>amháin agus iarraidh an t-uaithne coimhtheacht leithne agus caoile</span>
<lb n="1558"/><span>is na guthaidhibh agus a ndeireadh na ccumasg, mar so "caol", "maol",</span>
<lb n="1559"/><span>"trén", "fál", "fial" et cra.  Acht cheana más focal ilshiollach</span>
<lb n="1560"/><span>bhías ann ní beag lais coimhtheacht caoile agus leithne do bheith</span>
<lb n="1561"/><span>san tsiolla dhéigheanach dhíbh, mar so "adhbha" agus "biodhbha";</span>
<lb n="1562"/><span>"inmhe" agus "doinmhe"; "órmháille" agus "séinríghe".</span>
<lb n="1563"/>
<pb n="133"/></p>
<lb n="1564"/>
<lb n="1565"/><p><span>DON CHEANN.</span></p>
<lb n="1566"/>
<lb n="1567"/><p><span>As eadh as ceand ann, focal énshiolla iarras an cheathromha</span>
<lb n="1568"/><span>dhéigheanach don tsédna do bheith na fhocal déigheanach aice.</span></p>
<lb n="1569"/>
<lb n="1570"/><p><span>DON URLAIND.</span></p>
<lb n="1571"/>
<lb n="1572"/><p><span>As eadh as úrlann ann, focal bhíos a ttús na cédcheathromhan</span>
<lb n="1573"/><span>renab éidir gan comhardadh do chur; agus an uair nach bí urlann</span>
<lb n="1574"/><span>san leathrann "láindénamh" goirthear don leathránn.</span></p>
<lb n="1575"/>
<lb n="1576"/><p><span>DO NA HAISDIBH AR TÚS AGUS DON DEIBHIDHE CÉDUS.</span></p>
<lb n="1577"/>
<lb n="1578"/><p><span>As eadh as deibhidhe ann, aisde chríochnaigheas an chédcheathromha</span>
<lb n="1579"/><span>dhi a rinn agus an cheathromha dhéigheanach a</span>
<lb n="1580"/><span>n-airdrinn agus iarras comhardadh ris gach focal don cheathromhain</span>
<lb n="1581"/><span>déigheanoigh ó sin amach do bheith san chédcheathromhain,</span>
<lb n="1582"/><span>óir ní bhí aonfhocal a cceathromhain déigheanoigh leathroinn</span>
<lb n="1583"/><span>ar bith taobh amuigh don fhocal déigheanach nach éigin</span>
<lb n="1584"/><span>comhardadh do bheith ris san chédcheathromhain, iná aonfhocal</span>
<lb n="1585"/><span>san chédcheathromhain, taobh amuigh don urlainn, nach éigin</span>
<lb n="1586"/><span>comhardadh nó airdrínn do bheith ris san cheathromhain</span>
<lb n="1587"/><span>déigheanoigh.  Acht cheana ní hiarthar san tseoladh acht</span>
<lb n="1588"/><span>rinn agus airdrínn amháin do chomhardadh ar bith mar so:</span></p>
<lb n="1589"/>
<lb n="1590"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1591"/><span>"Óglách do bhí ag Muire Mhóir,</span>
<lb n="1592"/><span>Nach ttug eiteach na honóir,</span>
<lb n="1593"/><span>Leis narbh'áil don uile bhan,</span>
<lb n="1594"/><span>Amháin acht Muire Mháthar".</span></p>
<lb n="1595"/>
<lb n="1596"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1597"/><span>DON TSÉDNA.</span></p>
<lb n="1598"/>
<lb n="1599"/><p><span>As eadh as sédna ann, aisde ag a mbí ocht siolla</span>
<lb n="1600"/><span>san chéidcheathromhain don leathrann agus a seacht san dara</span>
<lb n="1601"/><span>ceathromhain agus chríochnaigheas an ccédcheathromha a bhfocal</span></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="1602"/><p><span>dá shiolla agus an cceathromha ndéigheanoigh a bhfocal</span>
<lb n="1603"/><span>énshiolla a ndiaigh fhocail doishiollaidh go neimhinmheadhónach,</span>
<lb n="1604"/><span>muna raibhe iarmbérla eattorra mar so:</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>"Rí na ndúl an rí do-roighne,</span>
<lb n="1607"/><span>Do-ní úr don choinnle chríon".</span></p>
<lb n="1608"/>
<lb n="1609"/><p><span>nó "Maighre geal fá eitibh eala,</span>
<lb n="1610"/><span>d'eitil re bhfear ttreagha téid".</span></p>
<lb n="1611"/>
<lb n="1612"/><p><span>Agus as don fhocal énshiolla sin goirthear "bráighe".  Agus an</span>
<lb n="1613"/><span>uair bhíos iarmbérla eidir an mbrághaid agus an focal doishiollach</span>
<lb n="1614"/><span>sin roimhe adeirthear bráighe ris, agus togthar mar bhinib giongo</span>
<lb n="1615"/><span>ccurthar mar locht ar an tsédna é ut:</span></p>
<lb n="1616"/>
<lb n="1617"/><p><span>"Cuimhnigh go bhfuil a rí ad rolla,</span>
<lb n="1618"/><span>Fuil na ttrí cColla ar do chúl".</span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>Gidheadh más iarmbérla é ceangaltar re báthadh nguthaidhe</span>
<lb n="1621"/><span>san bhfocal énshiolla sin bhíos ar deireadh; foghnaidh</span>
<lb n="1622"/><span>amhoil nach biadh ann ar énchor mar so:</span></p>
<lb n="1623"/>
<lb n="1624"/><p><span>"Acht iongnadh ag fior a bhFhomhóir,</span>
<lb n="1625"/><span>Ciodh fá ttiobhradh onóir d'aodh".</span></p>
<lb n="1626"/>
<lb n="1627"/><p><span>"Iomdha file ga bhfuil oigi</span>
<lb n="1628"/><span>Ga fighe a ttoigh oide dh'Eoin".</span></p>
<lb n="1629"/>
<lb n="1630"/><p><span>As amhloidh bhíos seoladh na sédna; ocht siolla san chédcheathromhain</span>
<lb n="1631"/><span>agus focal doishiollach ar dheireadh; na seacht</span>
<lb n="1632"/><span>siolla san dara ceathromhain agus focal énshiolla fa dheireadh innte</span>
<lb n="1633"/><span>gan conndas créd é an focal bhias roimhe, ní hionann agus an</span>
<lb n="1634"/><span>leathrann, agus an uaim eidir fhoclaibh comhthórann an</span>
<lb n="1635"/><span>dara ceathromhan; agus an focal énshiolla déigheanach an tseolta</span>
<lb n="1636"/><span>do choimhtheacht a ccomhardadh ris an mbrághaid mar so:</span></p>
<lb n="1637"/>
<lb n="1638"/><p><span>"Trí gártha as gnáthach na dhúnadh</span>
<lb n="1639"/><span>Dúnadh ard a n-ibhthear corm</span>
<lb n="1640"/><span>Gáir na stéd a ndáil na ndeighfhear,</span>
<lb n="1641"/><span>Gáir théd agus gáir gheimheal ngorm".</span>
<lb n="1642"/>
<pb n="135"/></p>
<lb n="1643"/>
<lb n="1644"/><p><span>DON RANNOIGHEACHT MHÓIR.</span></p>
<lb n="1645"/>
<lb n="1646"/><p><span>As eadh as rannuigheacht mhór ann, aisde chríochnaigheas</span>
<lb n="1647"/><span>gach ceathromha a bhfocal énshiolla agus in a mbí coimhtheacht</span>
<lb n="1648"/><span>uaithne ag dhá fhocal déigheanach an dá cheathromhan agus</span>
<lb n="1649"/><span>comhardadh re huaithne na cédcheathromhan san cheathromhain</span>
<lb n="1650"/><span>déigheanuigh mar so:</span></p>
<lb n="1651"/>
<lb n="1652"/><p><span>"Do-bheir buing bhéime ar do bhladh</span>
<lb n="1653"/><span>Druim do char ré féile ag fior".</span></p>
<lb n="1654"/>
<lb n="1655"/><p><span>"Ní héidir an ghuidhe ghnáth</span>
<lb n="1656"/><span>Tráth éigin nach fuighe fiach".</span></p>
<lb n="1657"/>
<lb n="1658"/><p><span>"Tar a> ais mur do fheac call</span>
<lb n="1659"/><span>Breac ina bharr lais ón lionn".</span></p>
<lb n="1660"/>
<lb n="1661"/><p><span>As amhloidh curthar seoladh ris; dá cheathromhain do chur</span>
<lb n="1662"/><span>re chéile agus focal déigheanach gach ceathromhan díbh ag teacht</span>
<lb n="1663"/><span>re chéile mur uaithne; agus comhardadh slán nó brisde ris gach</span>
<lb n="1664"/><span>focal oile don dara ceathromhain do bheith san chédcheathromhain;</span>
<lb n="1665"/><span>agus focal déigheanach an leathroinn mar so:</span></p>
<lb n="1666"/>
<lb n="1667"/><p><span>"File dhá ccarann Chloinn tTáil,</span>
<lb n="1668"/><span>Ní anann ag droing dá dheóin".</span></p>
<lb n="1669"/>
<lb n="1670"/><p><span>"Maighre taghaill mara mhóir</span>
<lb n="1671"/><span>Fóill ar abhainn ttana a threóir".</span></p>
<lb n="1672"/>
<lb n="1673"/><p><span>"Dealg atháloidh othras Taidhg,</span>
<lb n="1674"/><span>Dar n-antráthoibh tochta in tuilg</span>
<lb n="1675"/><span>Créucht oile ar fheolfhoghail ndeilg</span>
<lb n="1676"/><span>Loighe an deirg bheoghonaigh bhuirb".</span></p>
<lb n="1677"/>
<lb n="1678"/><p><span>Acht cheana ní dhligh uaithne na cédcheathromhan don tseoladh</span>
<lb n="1679"/><span>coimhtheacht a ccomhardadh re haonfhocal don rann uile.</span>
<lb n="1680"/>
<pb n="136"/></p>
<lb n="1681"/>
<lb n="1682"/><p><span>DON CHASBHAIRN.</span></p>
<lb n="1683"/>
<lb n="1684"/><p><span>As eadh as casbhairn ann, aisde chríochnaigheas gach ceathromha</span>
<lb n="1685"/><span>a bhfocal trí siolladh choimhthig re chéile dh'uaithne</span>
<lb n="1686"/><span>mar so:</span></p>
<lb n="1687"/>
<lb n="1688"/><p><span>"Puirt ríogh Achaidh Fhionnlogha</span>
<lb n="1689"/><span>Síodh Chathail a ccomhladha".</span></p>
<lb n="1690"/>
<lb n="1691"/><p><span>"Dá ghoin d'arm Í Iúghaine</span>
<lb n="1692"/><span>Do mharbh soin an síodhuighe".</span></p>
<lb n="1693"/>
<lb n="1694"/><p><span>As amhloidh curthar seoladh ria: dhá cheathromhain do chor</span>
<lb n="1695"/><span>re chéile ag a mbía uaithne; agus do nós na rannoigheachta móire,</span>
<lb n="1696"/><span>focal déigheanach in dara ceathromhan don tseoladh do theacht</span>
<lb n="1697"/><span>re focal déigheanach an leathroinn mar chomhardadh, mar so:</span></p>
<lb n="1698"/>
<lb n="1699"/><p><span>"Así an eacluis aoibhneasa</span>
<lb n="1700"/><span>In measroigh a mianghusa</span>
<lb n="1701"/><span>Sriobh tré tholchoibh taobhghlasa</span>
<lb n="1702"/><span>Na orthain d'fhior fhiabhrasa".</span></p>
<lb n="1703"/>
<lb n="1704"/><p><span>DON RANNOIGHEACHT BHIG.</span></p>
<lb n="1705"/>
<lb n="1706"/><p><span>As ionann dénamh don rannuigheacht bhig agus don rannuigheacht</span>
<lb n="1707"/><span>mhóir, mar adubhramar, acht gurab focal doishiollach</span>
<lb n="1708"/><span>bhíos ar deireadh gach ceathromhan don rannuigheacht bhig ut:</span></p>
<lb n="1709"/>
<lb n="1710"/><p><span>"Do teannadh ré digh ndrúchta,</span>
<lb n="1711"/><span>Idh lúbtha um cheangal ccéuchta"</span></p>
<lb n="1712"/>
<lb n="1713"/><p><span>"Sreabh go brúach na bróin mhaighreadh</span>
<lb n="1714"/><span>Do luach t'fhailgheadh n-óir dh'ionnladh".</span></p>
<lb n="1715"/>
<lb n="1716"/><p><span>"Bos ó Ghearóid bhán ghormgha</span>
<lb n="1717"/><span>Cros chomhdha seanfhóid Sadhbha".</span>
<lb n="1718"/></p>
</div>
<pb n="137"/>
<div><lb n="1719"/><p><span>Ionann modh ar a ccurthar seoladh ría agus ris an rannuigheacht</span>
<lb n="1720"/><span>mhóir acht eidirdheilioghadh na bhfocal n-aoinshiolladh agus</span>
<lb n="1721"/><span>doishiolladh sin dheireadh na cceathromhan ut:</span></p>
<lb n="1722"/>
<lb n="1723"/><p><span>"Rogha na cloinne Conall</span>
<lb n="1724"/><span>Togha na droinge adearam</span>
<lb n="1725"/><span>Tolg dar seoladh rug romham</span>
<lb n="1726"/><span>Conall tug d'Eoghan fhearann".</span></p>
<lb n="1727"/>
<lb n="1728"/><p><span>Atá ní oile adeirthior do bheith na riachdanas ar dhán .i. dúnadh</span>
<lb n="1729"/><span>nó iadhadh, in uair curthar nuimhir rann reroile madh a</span>
<lb n="1730"/><span>nduain nó a n-adhmad, agus asé as dúnadh ann .i. gibé rann,</span>
<lb n="1731"/><span>leathrann nó ceathromha, focal no cuid de, madh aoinshiolla</span>
<lb n="1732"/><span>nó nísa lía, nó litir a ttionnsgain an dán, a chríochnughadh</span>
<lb n="1733"/><span>san ní cédna.</span></p>
<lb n="1734"/>
<lb n="1735"/><p><span>DONA CONSAINIBH AR AR LABHRAMAR CHUDRAMAIGHEAS NÓ</span>
<lb n="1736"/><span>DO-NÍ ÁIT CHONSAINE d'AONSHÓRT.</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p><span>Atáid consaine dh'áiridhe ann an uair theagmhas re cneas</span>
<lb n="1739"/><span>consaine dh'áiridhe oile iad, athroigheas a mbrígh nádúrtha</span>
<lb n="1740"/><span>féin a mbrígh chonsaineadh do shórt oile mar laibheóram</span>
<lb n="1741"/><span>síosana.  Acht cheana sul laibheóram orra tabhoir na riaghlachasa</span>
<lb n="1742"/><span>síos dot aire as An Leabhor Cheapaireachta mar fhondament:</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>1.  Ar tús, ní cóir consaine na aonar acht re consaine dá aicme</span>
<lb n="1745"/><span>féin.</span></p>
<lb n="1746"/>
<lb n="1747"/><p><span>2.  Ní bhí feidhm comhardaidh do chonsainibh ar nísa lia ná</span>
<lb n="1748"/><span>dhá chonsaine ar gach táobh mar so, "na lúibsean" agus</span>
<lb n="1749"/><span>"drúichtsgreamh", cóir do chomhardadh reroile.</span></p>
<lb n="1750"/>
<lb n="1751"/><p><span>3.  Acht so síos: fuilngidh dá chonsaine a bhfocal gach a mbí</span>
<lb n="1752"/><span>san bhfocal oile do chonsainibh teanna agus éttroma do chomhardadh</span>
<lb n="1753"/><span>ris, ut "foghmhar" agus "gormghlan" cóir do chomhardadh.</span></p>
<lb n="1754"/>
<lb n="1755"/><p><span>4.  Ní théid s na consaine bog do bharr a ccomhardadh, mar</span>
<lb n="1756"/><span>as follas orra so síos atá lochdach:</span></p>
<lb n="1757"/>
<lb n="1758"/><p><span>"Nír loisg don toisgsin na toighi,</span>
<lb n="1759"/><span>Loisgfidh don toisg oile iad".</span>
<lb n="1760"/></p>
</div>
<pb n="138"/>
<div><lb n="1761"/><p><span>"Daoine bhan ccáisgsin gan chrodh</span>
<lb n="1762"/><span>San ráithsin Chraoibhe Cruachan".</span></p>
<lb n="1763"/>
<lb n="1764"/><p><span>5.  Fuilngidh an consaine bog consaine chruaidhe, theanna</span>
<lb n="1765"/><span>nó éttroma mar aon ris, dhá mhéd dhíbh theagmhas na</span>
<lb n="1766"/><span>fhochair a bhfocal don chomhardadh, agus do-níd coimhtheacht</span>
<lb n="1767"/><span>re consaine mbog agus gibé ar bith consaine é nach p bhias na></span>
<lb n="1768"/><span>fhochair, mar so "seachtmhain", "leantair" cóir do chomhardadh;</span>
<lb n="1769"/><span>"geangcthnúidh" agus "seantúir" .c.</span></p>
<lb n="1770"/>
<lb n="1771"/><p><span>6.  Brígh consaine éttroim bhíos ag consaine gharbh re cneas</span>
<lb n="1772"/><span>consaine bhuig, mar so "falc", "tacmhong", "slatcholl".</span></p>
<lb n="1773"/>
<lb n="1774"/><p><span>7.  Gach áit in a mbí consaine cruaidh agus consaine garbh re</span>
<lb n="1775"/><span>cneas a chéile, as eadh bhíos ag an cconsaine chruaidh brígh</span>
<lb n="1776"/><span>consaine bhuig, agus ag an cconsaine gharbh brígh consaine éttroim,</span>
<lb n="1777"/><span>mar so "gadchor", "bratradh".</span></p>
<lb n="1778"/>
<lb n="1779"/><p><span>8.  Gach áit a mbí ch re cneas s roimpe nó na diaigh brígh</span>
<lb n="1780"/><span>consaine éttroim bhíos aige, mar so "an teachso" agus "an fearso"</span>
<lb n="1781"/><span>cóir do chomhardadh íad; "cneaschaomh" agus "treaslaogh" cóir</span>
<lb n="1782"/><span>do chomhardadh iat amhloidh.</span></p>
<lb n="1783"/>
<lb n="1784"/><p><span>9.  Do-ní s cumhachta oile mar so: bogaigh sí na cúig consaine</span>
<lb n="1785"/><span>mar atá dh, th, b, d, g roimpe, agus cruaidhighidh sí trí chonsaine</span>
<lb n="1786"/><span>in a diaigh go neimhinmheadhónach .i. dh, th agus c a n-énchás</span>
<lb n="1787"/><span>dá ngoirthear "c chumaisg"; agus asé as c chumaisg ann an tan</span>
<lb n="1788"/><span>téid g dheirigh fhocail a ndiaigh s go neimhinmheadhónach</span>
<lb n="1789"/><span>agus c thosaigh in fhocail oile a n-éncholl san chomhfhocal do réir</span>
<lb n="1790"/><span>riaghla na ccomhfhocal.  Cruadhaighidh an s an c chumaisg</span>
<lb n="1791"/><span>sin mar so, "fleasgorr" uatha so, "fleasg" agus "corr".</span></p>
<lb n="1792"/>
<lb n="1793"/><p><span>Do dhruim an bhogtha sin do-ní s roimpe, as cóir na focailsi</span>
<lb n="1794"/><span>uile do chomhardadh reroile .i. "an leathso" agus "an fhleadhso";</span>
<lb n="1795"/><span>"an ceapso" agus "an ceadso", agus ní cóir aon dhá fhocal dhíbh</span>
<lb n="1796"/><span>re chéile sul tig an s na ndiaigh, mar so "leath", "fleadh", "ceap",</span>
<lb n="1797"/><span>"cead"; lochdach uile mar chomhardadh.</span></p>
<lb n="1798"/>
<lb n="1799"/><p><span>Curthar s deirigh fhocail agus s an bháirr tig air a ccomhardadh</span>
<lb n="1800"/><span>re haoin s, "an glassa" agus "na basa"; agus curthar consaine cruaidh</span>
<lb n="1801"/><span>agus consaine gárbh re haonchonsaine mbog .i. an uair thig t dheirigh</span>
<lb n="1802"/><span>fhocail ré casadh a lár an fhocail a ndiaigh th, mar so:</span></p>
<lb n="1803"/>
<lb n="1804"/><p><span>"Íota na díothta nach dearnadh,</span>
<lb n="1805"/><span>Íota iongnadh".</span>
<lb n="1806"/></p>
</div>
<pb n="139"/>
<div><lb n="1807"/><p><span>Curthar mar an ccédna dhá chonsaine éttroma an úair as a</span>
<lb n="1808"/><span>ccasadh thig consaine éttrom aca agus aonchonsain éttrom a</span>
<lb n="1809"/><span>ccoimhtheacht comhardaidh, mar so:</span></p>
<lb n="1810"/>
<lb n="1811"/><p><span>"Dol uaidhibh ní budh díor dhamh</span>
<lb n="1812"/><span>Ar ghuailnibh ríogh as ríoghan".</span></p>
<lb n="1813"/>
<lb n="1814"/><p><span>Mar an ccédna an uair thig "da" an tsamhlaighthe a</span>
<lb n="1815"/><span>ndiaigh l nó n, as consaine teann do chur ris a ccoimhtheacht</span>
<lb n="1816"/><span>ag iompódh an d sin an "da" a litir ionainn agus an litir sin dheirigh</span>
<lb n="1817"/><span>an fhocail, mur so "urra" mar rínn re "saoghallda" ag dénomh</span>
<lb n="1818"/><span>"saoghalla" dhe, nó consaine éttróm nó tróm, agus consaine cruaidh</span>
<lb n="1819"/><span>do chur ris ag fulang dhon "da" sin na riocht féin, mar so</span>
<lb n="1820"/><span>"orda" do rinn re "saoghalda".  Ó do labhramar an uiread</span>
<lb n="1821"/><span>sin ar na consainibh do thaobh na ccomhardadh adéuram an</span>
<lb n="1822"/><span>beagánso ar na guthaidhibh: An uair theagmhaid dhá</span>
<lb n="1823"/><span>ghuthaidhe re cneas aroile geárr as cóir an cédghuthaidhe dhíbh</span>
<lb n="1824"/><span>más guthaidhe do bhí geárr ariamh íad, mar so "an la úd",</span>
<lb n="1825"/><span>"an ga úd" chóir do chomhardadh; "an lá úd", "an dia</span>
<lb n="1826"/><span>úd" lochdach do chomhardadh.</span></p>
<lb n="1827"/>
<lb n="1828"/><p><span>Do-gheubha an foghlamaidh má do fhágbhamar dearmad a</span>
<lb n="1829"/><span>ngnáthughadh léughtha oibreadh na suadh.</span></p>
<lb n="1830"/>
<lb n="1831"/><p><span>DON BHRÚILINGEACHT.</span></p>
<lb n="1832"/>
<lb n="1833"/><p><span>As eadh as brúilingeacht ann dán iarras gach ní iarras an</span>
<lb n="1834"/><span>dán díreach gan do dhealughadh eattorra in a ndénamh acht</span>
<lb n="1835"/><span>nach bhfhoghnann san bhrúilingeacht acht comhardadh</span>
<lb n="1836"/><span>brisde fá a ttuigthear rínn agus airdrinn agus uaithne brisde mar so:</span></p>
<lb n="1837"/>
<lb n="1838"/><p><span>"Oighe choimealta na cclogad,</span>
<lb n="1839"/><span>An cloidheamhsa ag Cathal".</span></p>
<lb n="1840"/>
<lb n="1841"/><p><span>Nír labhramar ar uaithne bhrisde mar do labhramar ar an</span>
<lb n="1842"/><span>ccomhardadh bhrisde do bhrígh nach raibhe áit san dán díreach</span>
<lb n="1843"/><span>ag in uaithne mbrisde; gidheadh ní fhuil ann acht do nós</span>
<lb n="1844"/><span>an chomhardaidh bhrisde fa na consainibh.  Do-níthear an</span>
<lb n="1845"/><span>bhrúilingeacht ar gach aisde mar an ndán ndíreach.</span>
<lb n="1846"/></p>
</div>
<pb n="140"/>
<div><lb n="1847"/><p><span>Atá an t-ógláchas, nár smúain an t-ughdar d'fhágbháil</span>
<lb n="1848"/><span>amuigh, a ndiaigh an dara duilleog, agus dá madh olc leis an</span>
<lb n="1849"/><span>léightheóir an litir nó an t-eagar, tuigeadh nach easbaidh dúthrachta</span>
<lb n="1850"/><span>acht deifir fo deara et cra.</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>DON ÓGLÁCHAS.</span></p>
<lb n="1853"/>
<lb n="1854"/><p><span>As eadh as ógláchas ann gné dhána in nach bí acht sgáile</span>
<lb n="1855"/><span>dána a ccompráid in dána dírigh nach mór ceart iarras.  As</span>
<lb n="1856"/><span>éidir a dhénomh ar aithris gacha haisde.  Ar a shon sin as iad</span>
<lb n="1857"/><span>aisdeadha ré na gnáithche bheith ag dialladh don ógláchas .i.</span>
<lb n="1858"/><span>deibhidhe, sédna, rannoigheacht mhór agus rannuigheacht bheag,</span>
<lb n="1859"/><span>agus gné oile in a mbí an chédcheathromha cosmhail re casbhairn</span>
<lb n="1860"/><span>agus an dara ceathromha cosmhail re rannuigheacht mbig mar so:</span></p>
<lb n="1861"/>
<lb n="1862"/><p><span>"A Dhuibhghil an ccluin tú in gháir</span>
<lb n="1863"/><span>Sa toighse amoigh go mórdháil,</span>
<lb n="1864"/><span>Ní binn lais gach cluais do-chluin</span>
<lb n="1865"/><span>Gáir bhainnse Mhic Í Dháloigh".</span></p>
<lb n="1866"/>
<lb n="1867"/><p><span>An uair bhíos ar lorg deibhidhe ní íarrann do cheart acht</span>
<lb n="1868"/><span>rínn agus airdrínn amháin agus as ionann lais a mbeith brisde nó slán;</span>
<lb n="1869"/><span>agus asé ainm goirthear dhíbh san ógláchas "amas"; agus bí ar</span>
<lb n="1870"/><span>uairibh a n-áit reanna agus airdreanna, go mórmhór san tseoladh,</span>
<lb n="1871"/><span>dhá fhocal fhoghnas d'amas mar so:</span></p>
<lb n="1872"/>
<lb n="1873"/><p><span>"Buan a mhairg do Chorc Cláire</span>
<lb n="1874"/><span>Is do Mhórshluagh na Máighe".</span></p>
<lb n="1875"/>
<lb n="1876"/><p><span>Agus ar uairibh oile bí an rinn na focal énshiolla ag teacht mar</span>
<lb n="1877"/><span>amas ré siolla déigheanach fhocail trí siolla mar airdrinn mar</span>
<lb n="1878"/><span>so:</span></p>
<lb n="1879"/>
<lb n="1880"/><p><span>"Borb a threathan ar gach tráigh</span>
<lb n="1881"/><span>Niall mac Eachach Muighmheadháin".</span>
<lb n="1882"/></p>
</div>
<pb n="141"/>
<div><lb n="1883"/><p><span>Cuid oile bhíos de ar aithris sédna, íarraidh amas an dá</span>
<lb n="1884"/><span>bhrághad agus dá ccurthar amas re focal in dá shiolla as feirde, agus</span>
<lb n="1885"/><span>do-níthear gan é mar so:</span></p>
<lb n="1886"/>
<lb n="1887"/><p><span>"Gabh a Shíle a n-aghoidh haignidh,</span>
<lb n="1888"/><span>Ionar, falloing, feiléd sróill.</span>
<lb n="1889"/><span>Lean don cheird ar ar chrom Áine;</span>
<lb n="1890"/><span>Tuill bonn táille ar do thóin".</span></p>
<lb n="1891"/>
<lb n="1892"/><p><span>An chuid bhíos ar aithris rannuigheachta móire ní iarrann acht</span>
<lb n="1893"/><span>focal éigin aoinshiolla, ar nach ccuireann beann a bheith na</span>
<lb n="1894"/><span>uaithne bhrisde nó shlán nó gan a bheith, acht nach rabhoid</span>
<lb n="1895"/><span>na n-amas, dho bheith ar deireadh gach ceathromhan dá gach</span>
<lb n="1896"/><span>leathrann.  Gidheadh caithfidh amas do bheith re focal</span>
<lb n="1897"/><span>déigheanach na céidcheathromhan a n-áit éigin a ccreataigh</span>
<lb n="1898"/><span>na ceathromhan déigheanoighe ut:</span></p>
<lb n="1899"/>
<lb n="1900"/><p><span>"Do-bhéuradh Seaán a Bhál</span>
<lb n="1901"/><span>A chead do chách bheith amuigh".</span></p>
<lb n="1902"/>
<lb n="1903"/><p><span>Acht cheana dá raibh seoladh ris caithfidh focal déigheanach</span>
<lb n="1904"/><span>an dá leathrann teacht ré chéile a n-amas ut:</span></p>
<lb n="1905"/>
<lb n="1906"/><p><span>"Dá léigthí go suaimhneach dó</span>
<lb n="1907"/><span>Dhá dhigh nó a> trí dh'ól dá chuid,</span>
<lb n="1908"/><span>Do-bhéuradh Seaán a Bhál,</span>
<lb n="1909"/><span>A chead do chách bheith amuigh".</span></p>
<lb n="1910"/>
<lb n="1911"/><p><span>An chuid de leanas rannaigheacht mbig, ionann dénomh dhi</span>
<lb n="1912"/><span>agus don chuid leanas rannuigheacht mhóir acht gurab focail dhá</span>
<lb n="1913"/><span>shiolla bhíos ar dheireadh gach ceathromhan dise mar so:</span></p>
<lb n="1914"/>
<lb n="1915"/><p><span>"Ní chluinim sin a chláirseach,</span>
<lb n="1916"/><span>Fuaras páidheadh am éisteacht</span>
<lb n="1917"/><span>Do-bheir Dia a n-íoc a dhochair</span>
<lb n="1918"/><span>Roinn sochair dá gach éinneach".</span></p>
<lb n="1919"/>
<lb n="1920"/><p><span>"Ar do chláirsigh go ndúire,</span>
<lb n="1921"/><span>Ní bhí mo shúile acht druite,</span>
<lb n="1922"/><span>Ionann leam agus a claisdin,</span>
<lb n="1923"/><span>Do lámha d'fhaicsin uirre".</span>
<lb n="1924"/></p>
</div>
<pb n="142"/>
<div><lb n="1925"/><p><span>An chuid don ógláchas ag á mbí an chédcheathromha cosmhoil</span>
<lb n="1926"/><span>le casbhairn agus an dara ceathromha re rannuigheacht mbig ní</span>
<lb n="1927"/><span>fhuil do dhénamh uirre acht an dá fhocal treshiollach sin an</span>
<lb n="1928"/><span>roinn do theacht re chéile dh'amas agus an dá fhocal deshiolladh</span>
<lb n="1929"/><span>do theacht re chéile dh'amas mar an ccédna ut:</span></p>
<lb n="1930"/>
<lb n="1931"/><p><span>"Slán uaim don dá Aodhaire</span>
<lb n="1932"/><span>Go bhfuil an earr na ttosach;</span>
<lb n="1933"/><span>d'úamhan fhir na saobhthuicsi</span>
<lb n="1934"/><span>Ní bhiú ní as sía dhá nochdadh".</span></p>
<lb n="1935"/>
<lb n="1936"/><p><span>Finis.</span></p>
<lb n="1937"/>
<lb n="1938"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1939"/><span>Go ccongna in Coimdhe i sláinte anmo agus cuirp, agus a n-eagna, le</span>
<lb n="1940"/><span>gach aon dá léighfe in teaglomsa ghuidhfheas go caoíndúthruchtach</span>
<lb n="1941"/><span>ar an tí rothionnsgoin an ghramadachsa .i. Tádhg Óg,</span>
<lb n="1942"/><span>Mac Taidhg Dhaill Í Uiginn, agus ar an tí dá sgríobhthar, .i. an</span>
<lb n="1943"/><span>t-Athair Pátraic Tirial.</span></p>
<lb n="1944"/>
<lb n="1945"/><p>
<lb n="1946"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Graiméir Ghaeilge na mBráthar Mionúr

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Graiméir Ghaeilge na mBráthar Mionúr

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
