Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Caisleán Bhaile Chairbre</title><author><name type="main">Máire Ní Chinnéide.</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">Ir_Ros_1908_01</note>
                         <note type="L">37</note>
                         <note type="B">1908</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>Ir_Ros_1908_01</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Máire Ní Chinnéide.</author><title>Caisleán Bhaile Chairbre</title></analytic><monogr>
					<title level="j">Irish Rosary</title><imprint><publisher>Dominican Fathers</publisher><date>1908</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>CAISLEÁN BHAILE CHAIRBRE.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>MÁIRE NÍ CHINNÉIDE.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>“Agus an é sin Caisleán Bhaile Chairbre? an sean-fhothrach gránda</span>
<lb n="6"/><span>so ná fuil cuma ná slacht air?  Mhaise, go deimhin féin, is beag meas</span>
<lb n="7"/><span>a bheidh agam arís ar na rudaíbh is mó a thaithneann leat-sa, m'á's é seo</span>
<lb n="8"/><span>an caisleán breagh a bhí agat le taisbeáint dom!  Ár ndóigh, ní</span>
<lb n="9"/><span>hamhlaidh atá tú chum pictiúir — pictiúir, go bhfóiridh Dia orrainn — a</span>
<lb n="10"/><span>dhéanamh de'n tsean-chabhlach so!  Cuir uait i n-ainm Dé, & téanam</span>
<lb n="11"/><span>ort a bhaile — nó ragham ag triall ar an Observatory nó ar rud éigin</span>
<lb n="12"/><span>eile gur fiú féachaint air … Ní thiocfair, an eadh?  Beannacht</span>
<lb n="13"/><span>leat, má 'seadh, & go gcúitighthear do shaothar duit!”</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>D'imthigh mo dhearbhráthair leis annsoin, & ní deirim ná gurab amhlaidh</span>
<lb n="16"/><span>abhfearr liom é.  Cé go rabhamar an-cheanamhail ar a chéile — ní raibh</span>
<lb n="17"/><span>acht an bheirt againn ann — is beag meas a bhí ag ceachtar againn ar</span>
<lb n="18"/><span>na rudaíbh a thaithn leis an duine eile.  B'fhearr liomsa ná éinnidh eile</span>
<lb n="19"/><span>an lá a chaitheamh amuigh 'sna páirceannaibh ag féachaint ar na scamaill</span>
<lb n="20"/><span>sa spéir & ar an atharrughadh cuma a tháinig ortha gach ré nóimid, no</span>
<lb n="21"/><span>dul ar fán timcheall na duthaighe ag déanamh pictiúirí beaga de gach</span>
<lb n="22"/><span>dún no fothrach caisleáin nó a leithéid a bhí i ngiorracht deich míle dár</span>
<lb n="23"/><span>n-áit chomhnuighthe.  Díomaointeas ab'eadh iad so go léir, dar lem'</span>
<lb n="24"/><span>dhearbráthair, ámh — saghas caitheamh aimsire nár fhoghn acht do chailíníbh, &</span>
<lb n="25"/><span>ní féidir iad do chur i ghcomórtas le hiománuidheacht ná le rámhaidheacht</span>
<lb n="26"/><span>ná a samhailt siúd.  Mar sin is annamh a bhí sé im' theannta ar na</span>
<lb n="27"/><span>turusaibh seo, & nuair tháinig féin, ní bhíodh sé ró-shásta le n-a bhfaca sé.</span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>Tháinig ana-fhuadar orm chum oibre nuair bhí mo dhearbhráthair</span>
<lb n="30"/><span>imthighthe, agus do thógas mo phinn luaidhe & mo scuaibíní dathuighthe</span>
<lb n="31"/><span>amach as an mbosca acht sar ar thosnuigheas, d'fhanas tamaillín ag</span>
<lb n="32"/><span>féachaint ciacha taobh de'n chaisleán dob'fhearr chum pictiúir a dhéanamh</span>
<lb n="33"/><span>dhe.  Tá an caisleán féin suidhte ar innse bhig & a chosa beagnach</span>
<lb n="34"/><span>san uisce.  Tá Bágh an Daingean le feicsint lasmhuigh & Abh na</span>
<lb n="35"/><span>Fearta ag rith isteach ann.  “Ar an dtaobh thall de'n Ghabhailín”</span>
<lb n="36"/><span>tá Cathair Uibh Ráthaigh & a drom le Binn a' Tighe, & tá Cnoc na dTobar</span>
<lb n="37"/><span>ar an dtaobh thiar de'n chaisleán.  Tá crois le feicsint ar a bhárr</span>
<lb n="38"/><span>so, & deirtear linn gur dhein sagart paróiste a bhí annso Turus na</span>
<lb n="39"/><span>Croise do chur ar thaobhaibh an tSléibhe & go mbidhtear ag déanamh</span>
<lb n="40"/><span>urnaighthe ann fós.  Tá an ghrian ag taitneamh ar an uisce, & tá na</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="41"/><p><span>tonntacha beaga ag lonnradh mar airgead fé n-a soillse & iad ag</span>
<lb n="42"/><span>rinnce go ceólmhar ar a dtriall ar an muir mhóir.  Tá an deatach ag</span>
<lb n="43"/><span>eirghe ós na similéiríbh thall sa Chathair & tá obair an tsaoghail ar</span>
<lb n="44"/><span>siubhal ann, acht tá an áit seo chomh ciuin & dá mba i gcathair éigin na</span>
<lb n="45"/><span>marbh a bhí sé.  Níl fuaim le cloisint acht amháin “canntann na</span>
<lb n="46"/><span>n-éan” & amhrán na habhna & bfhéidir fothraimín beag anois is arís</span>
<lb n="47"/><span>nuair léimeann iasc san uisce.  Lá chum machtnuighthe is eadh é & ní</span>
<lb n="48"/><span>fada go dtuiteann na scuaibíní as mo láimh & go dtagann mar bheadh</span>
<lb n="49"/><span>néall codalta thar mo shúilibh.  Do cuireas díom é, ámhthach, & do</span>
<lb n="50"/><span>thosnuigheas ar obair.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>Ní raibh puinn déanta agam nuair do thuit an t-iongantas amach.</span>
<lb n="53"/><span>Ní raibh an ghrian ag taitneamh a thuille ná na héin ag déanamh ceoil,</span>
<lb n="54"/><span>acht bhí tuitim na hoidhche ann, & i n-ionad an tsean-fhothraigh luim,'sé bhí</span>
<lb n="55"/><span>ann ná caisleán breagh daingean láidir, & bhí mar bheadh taobh bainte</span>
<lb n="56"/><span>de'n chaisleán i dtreo is gurbh' fhéidir liom gach a raibh ar siubhal istigh</span>
<lb n="57"/><span>sa chaisleán d'fheicsint.  Bhí a lán daoine sa chaisleán idir fhearaibh &</span>
<lb n="58"/><span>mnáibh, acht ní rabhadar i dteannta a chéile ann.  Bhí éadach áluinn</span>
<lb n="59"/><span>dathamhail saidhdhir ortha go léir, gur mhór an deifridheacht idir é & an</span>
<lb n="60"/><span>t-éadach a bhíonn ar na daoiníbh fé láthair.  Bhí léinteacha síoda ar chuid</span>
<lb n="61"/><span>des na fhearaibh & bratacha go raibh fabhraí óir ortha, & bhí triúis & ionar</span>
<lb n="62"/><span>sróil ar chuid eile aca.  Bhí mionna de'n ór bhuidhe ar fholt na mban, &</span>
<lb n="63"/><span>bhí slabhraí óir & bioráin óir go raibh clocha loghmhora ionnta & fáinní óir</span>
<lb n="64"/><span>ortha go léir ná faca a leithéid riamh roimis seo.  Bhí dhá bhórd ar faid</span>
<lb n="65"/><span>an tseomra ba mhó sa chaisleán & bhí gach éan-tsaghas bidh & dighe ba</span>
<lb n="66"/><span>bhlasta ná a chéile leathta amách ortha.  Bhí lampaí práis & umha ar</span>
<lb n="67"/><span>crochadh as na frathachaibh & bhí teinteacha móra i lár an tseomra mar</span>
<lb n="68"/><span>rabhthas ag ullmughadh an bhidh, & bha gheal deas comportach an seomra</span>
<lb n="69"/><span>é, cé go raibh an sneachta ag teacht anuas go tuigh lasmuigh.  Bhí a lán</span>
<lb n="70"/><span>daoine 'na suidhe ar gach taobh des na bórdaibh & corn adhmaid no</span>
<lb n="71"/><span>meadar os comhair gach duine aca, & é lán d'fhíon iasachta no de shein-</span>
<lb n="72"/><span>mhiodh, & ní raibh éan-easbaidh ar an mbiadh acht chomh beag.  Bhí cruitire</span>
<lb n="73"/><span>ar thaobh an Taoisigh & bhí ceol binn na clairsighe le cloisint ó am go</span>
<lb n="74"/><span>ham, & dob' aereach sultmhar scléipeach an chuideachta iad.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>Dubhart cheana ná raibh na fir & na mná i dteannta 'chéile ag an</span>
<lb n="77"/><span>bhfleidh.  Is amhlaidh a bhí a nGrianán féin aca son, & dá dheise & dá ghile</span>
<lb n="78"/><span>an seomra a bhí ag na fearaibh, ba sheacht n-uaire níos deise & níos</span>
<lb n="79"/><span>gile an seomra a bhí ag na mnáibh.  Bhí lasracha na dteinteacha níos</span>
<lb n="80"/><span>lonnraighe ann & solus na lampaí níos gile, & geallaim duit go raibh</span>
<lb n="81"/><span>an biadh & an deoch an uile bhlúire chomh maith & bhíodar sa tseomra eile,</span>
<lb n="82"/><span>cé ná raibh an oiread des na fíontaibh iasachta úd nó des na “deocha</span>
<lb n="83"/><span>garbha gabhálta” eile ann.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>An fhaid is a bhíos ag féachaint ar na radharcannaibh breaghtha so</span>
<lb n="86"/><span>tháinig dubh-scamall idir mé & an caisleán.  Ba dhóigh liom go raibh na</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="87"/><p><span>soillse go léir múchta & gur imthigh an caisleán féin as mo radharc ar</span>
<lb n="88"/><span>fad.  Nuair chonnac arís é, bhí solus an lae ghil ag taitneamh air, & bhí</span>
<lb n="89"/><span>sluagh daoine na thimcheall & bhí báid sheoil sa' chuan thíos.  Bhí teanga</span>
<lb n="90"/><span>bhinn na Spáinne le cloisint ó chuid des na daoinibh seo, & bhí an dath</span>
<lb n="91"/><span>céadna & an folt céadna ortha atá ar roinnt mhaith dár ndaoine féin i</span>
<lb n="92"/><span>n-iarthar na hÉireann — ins na háiteachaibh is mó gur tháinig na Spáinnigh</span>
<lb n="93"/><span>ar tír ann.  Mná ab'eadh urmhór na nGaedheal a bhí ann & bhí na clócaí</span>
<lb n="94"/><span>breaghtha fairsinge ortha mar bhíonn ar na mnáibh fós i n-áiteachaibh.  Bhí</span>
<lb n="95"/><span>a gcuid earraidhe leathta amach aca go léir ar fhánaidh an chaisleáin —</span>
<lb n="96"/><span>fíonta & síoda & éadaighe eile ag na Spainnigh, & olann & uibheacha &</span>
<lb n="97"/><span>duileasc & a leithéid ag na Gaedhil, & bhí ceannuidheacht ar siubhal aca go</span>
<lb n="98"/><span>dian.  Do labhair gach duine aca a theanga féin, & do thuigeadar a</span>
<lb n="99"/><span>chéile go dian-mhaith.  Annso is annsúd bhí beirt nó triúr aca ag cainnt</span>
<lb n="100"/><span>le chéile & iad ag cur cursaí an tsaoghal tré chéile as Gaedhilg & as</span>
<lb n="101"/><span>Spáinís & iad chomh ceanamhail son ar a chéile & dá mba comharsoin sa</span>
<lb n="102"/><span>bhaile iad i n-ionad na gcéadta míle a bheith eatortha.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Annson, do thuit rud iongantach amach.  D'airigheas fuaim mór</span>
<lb n="105"/><span>éigin.  D'imthigh na Spainnigh & na Gaedhil i dteannta 'chéile as mo</span>
<lb n="106"/><span>radharc & 'na n-ionad bhí saighdiúirí Gallda ann — fir láidre cumasacha</span>
<lb n="107"/><span>go raibh an ceann bearrtha nach mór ag gach duine aca, & ionair leathair</span>
<lb n="108"/><span>ortha & lúireacha iarainn.  Bhí gunnaí móra aca & bhíodar tar éis puill</span>
<lb n="109"/><span>mhóir a dhéanamh ar thaobh an chaisleáin.  Bhí saighdiúirí na nGaedheal ann</span>
<lb n="110"/><span>leis ag iarraidh an chaisleáin a chosnamh acht is beag maitheas a bhí sna</span>
<lb n="111"/><span>pícíbh & sna gunnaíbh beaga a bí aca so seochas na n-úirlisí uathbhásacha</span>
<lb n="112"/><span>a bhí ag na Gaill.  Bhí misneach 'na gcroidhe, ámhthach, & throideadar go</span>
<lb n="113"/><span>dian duthrachtach, acht bhí an poll úd sa chaisleán ag dul i méid gach</span>
<lb n="114"/><span>nóimid & puill nuadha dá ndéanamh ann, & anois is arís do thuit blúire</span>
<lb n="115"/><span>de'n tsean-fhalla thíos & do leagadh roinnt de'n lucht chosanta fé.</span>
<lb n="116"/><span>Bhí an lá ag dul i gcoinnibh na nGaedheal i n-aimhdheoin a gcrodhachta &</span>
<lb n="117"/><span>a gcalmachta & ní raibh puinn chathuighthe orm nuair thuit an bhrat</span>
<lb n="118"/><span>dorchadais idir mé & an caisleán arís, cé nár fhéad sé screadach na</span>
<lb n="119"/><span>ndaoine ngortuighthe do bhaint dem' chluasaibh go ceann tamaill.  Níor</span>
<lb n="120"/><span>imthigh an dorchadas i n-eanchor an taca so & fé dheire do thuigeas</span>
<lb n="121"/><span>gurab amhlaidh a bhí tuitim na hoidhche ann arís.  Bhí a lán daoine</span>
<lb n="122"/><span>timcheall an chaisleáin & bhí bratacha & cótaí móra ar a n-urmhór mar</span>
<lb n="123"/><span>bhéidís chum turuis fhada a dhéanamh.  Bhí na mná ag gol go bog sámh,</span>
<lb n="124"/><span>& bhí roinnt leanbhaí ann leis, & a súile ar leathadh aca ag iarraidh a</span>
<lb n="125"/><span>dhéanamh amach cad a bhí ar siubhal.  Bhí bád ag teacht isteach sa chuan</span>
<lb n="126"/><span>& chomh luath & a tháinig, d'fhág na fir óga slán ag na mnáibh & ag</span>
<lb n="127"/><span>na leanbhaíbh & ag na seandaoiníbh & d'imthigheadar fé n-a dhéin.  Níor</span>
<lb n="128"/><span>thuigeas féin cad bhí ar siubhal acht chuir garsún an cheist ar shean-</span>
<lb n="129"/><span>fhear a bhí ag iarraidh na luinge a bhí ag tabhairt a thriúir mhac thar</span>
<lb n="130"/><span>sáile uaidh d'fheicsint tré dhorchadas na hoidhche.  Cuir an sean-fhear a</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="131"/><p><span>lámh ar fholt chasta an gharsúin & dubhairt, “Siad so na Géanna Fiadhna,</span>
<lb n="132"/><span>a Dhiarmuidín, a chara, & béidh tráct ortha i nÉirinn & clú & meas go</span>
<lb n="133"/><span>bráth.  Táid ag eitilt thar lear ag iarraidh congnamh do sholáthairt</span>
<lb n="134"/><span>dár sean-mháthair Éire & tiocfaid siad thar n-ais arís, lé congnamh Dé,</span>
<lb n="135"/><span>chum saoirse a bhaint amach dá dtír dúthchais.”  “Agus an dtiocfaidh</span>
<lb n="136"/><span>Séamus & Seán & Muiris thar n-ais, a shean-athair?” ars an garsún</span>
<lb n="137"/><span>arís.  Ní bhfuair sé éin-fhreagra, acht do neartuigh ar chaoineadh na</span>
<lb n="138"/><span>mban.  Bhíodhar go léir ag féachaint amach thar sáile, & chonnach go raibh</span>
<lb n="139"/><span>seól an bháid dhéidheannaigh á chailleamhaint fé dhorchadas na hoidhche.</span>
<lb n="140"/><span>Nuair bhí sé imthighthe as radharc ar fad, d'iompuigheas chum an chaisleáin</span>
<lb n="141"/><span>arís.  Ní raibh duine le feicsint 'na thimcheall & bhí breacadh an lae ag</span>
<lb n="142"/><span>teacht sa spéir anoir & i n-ionad géar-ghuil na mban ní raibh le cloisint</span>
<lb n="143"/><span>acht screadaigheal na n-éan mara, & na mílte aca, idir faoilinn & cuir-</span>
<lb n="144"/><span>liúin & eile, ag teacht isteach ó'n bhfairrge.  Annson, d'airigheas go</span>
<lb n="145"/><span>raibh fuaim éigin eile ann i dteannta scread na n-éan, saghas crónáin</span>
<lb n="146"/><span>a bhí ag teacht ó fhothrach an chaisleáin.  D'fhéachas isteach ann & chonnac</span>
<lb n="147"/><span>sluagh mór daoine brúighte ar a chéile ann, & iad go léir ar a nglúinibh.</span>
<lb n="148"/><span>Bhí saghas altorach i n-aice an fhalla leath-stigh & sagart ag léigheamh</span>
<lb n="149"/><span>Aifrinn ann.  Seanduine liath caithte ab'eadh é go raibh rian an</span>
<lb n="150"/><span>tsaoghail ar a éadan & ar a ghnúis tanaidhe, acht bhí rath Dé le feicsint</span>
<lb n="151"/><span>ann leis má tá sé le feicsint i ngnúis éinne.  Bhí an fhéachaint chéadna</span>
<lb n="152"/><span>beagnach, ar na daoinibh go léir — ba dhóigh leat ortha go raibh Flaithis</span>
<lb n="153"/><span>Dé le feicsint go soiléir aca ar an altóir bhoicht suaraigh úd.  Is</span>
<lb n="154"/><span>annamh a chidhtear a leithéid sna heaglaisibh móra maiseacha atá againn</span>
<lb n="155"/><span>fé láthair, faraoir!</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>Sar a rabhas i bhfad ag féachaint ortha, do rith garsún beag isteach &</span>
<lb n="158"/><span>saothar air, & do ghlaoidh sé amach go raibh na saighdiúirí ag teacht.</span>
<lb n="159"/><span>Chuaidh triúr nó ceathrar des na daoinibh ba láidre timcheall an</span>
<lb n="160"/><span>tsagairt, phreab an chuid eile 'na seasamh, & d'imthigheadar go léir chomh</span>
<lb n="161"/><span>tapaidh sin gur dhóigh leat gurab amhlaidh do shloigh an talamh siar iad.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>I gcionn cúig nóimidí ní raibh duine ná daonnaidhe san áit acht mé</span>
<lb n="164"/><span>féin.  Bhí an ghrian ag dul fé ar an uisce, & bhí an sean-fhothrach chomh</span>
<lb n="165"/><span>lom uaigneach & bhí nuair chonnac ar dtúis é.  D'airigheas scread ó'n</span>
<lb n="166"/><span>dtraen agus é ag dul siar go Rinn Áird, & mhothuigheas go raibh ocras</span>
<lb n="167"/><span>an domhain orm féin.  D'fhéachas ar m'uaireadóir & ba mhór an iongnadh</span>
<lb n="168"/><span>bhí orm nuair chonnac go raibh ceithre huaire an chluig caithte ó thánag</span>
<lb n="169"/><span>go dtí an caisleán ar dtúis.  Ní raibh solus mo dhóithin ann chum éan-</span>
<lb n="170"/><span>dathughadh a dhéanamh, & do cheapas nárbh' fhearr éinnidh a dheunfainn ná</span>
<lb n="171"/><span>triall abhaile.</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>Do gháir mo dhearbhráthair fúm — nidh nach iongnadh! — nuair chonnaic</span>
<lb n="174"/><span>se a raibh déanta agam de bhárr an lae, & ní chreidfeadh sé focal uaim</span>
<lb n="175"/><span>i dtaobh a bhfaca.  Deir sé gurab amhlaidh a tháinig taidbhreamh orm.</span>
<lb n="176"/><span>Ní fheadar!</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Caisleán Bhaile Chairbre

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Caisleán Bhaile Chairbre

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
