Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">Ir_H_J__1920</note>
                         <note type="L">8</note>
                         <note type="B">1920</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>Ir_H_J__1920</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">The Irish Home Journal</title><imprint><publisher>Ní fios</publisher><date>1920</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>AN BIOTÁILLE SA tSEAN-</span>
<lb n="2"/><span>AIMSIR IN ÉIRINN.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>EOIN MAC NÉILL T.D.E., OLLAMH.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Más fíor dom nár cleachtadar an</span>
<lb n="7"/><span>chraos-ól acht le linn na bhfleadh, ba</span>
<lb n="8"/><span>leór a bhfuaradar dá dhíoghbháil sa meid</span>
<lb n="9"/><span>sin.  Sa leabhar úd ar a dtugann</span>
<lb n="10"/><span>Seán Ó Donnabhain “Fragments of</span>
<lb n="11"/><span>Irish Annals,” tá tuarasgbháil ar an</span>
<lb n="12"/><span>gcraos-ól nach furusda a shárughadh</span>
<lb n="13"/><span>fághail i stair ná i seanchus.  Is</span>
<lb n="14"/><span>amhlaidh atá an t-ughdar a trácht ar</span>
<lb n="15"/><span>dhá mac Fhearghail rí Éireann, Aodh</span>
<lb n="16"/><span>Allán agus Niall Frasach agus ar na</span>
<lb n="17"/><span>tréithibh a bhain le gach duine acu leith ar</span>
<lb n="18"/><span>leith.  Fear deighbhéasach deighiomchair do</span>
<lb n="19"/><span>b'eadh Niall.  Fear ainshrianta ainmh-</span>
<lb n="20"/><span>ianach a dhearbhráthair Aodh.  I dtráth</span>
<lb n="21"/><span>bheith sultmhar — níor shultmhaire cách ná</span>
<lb n="22"/><span>é.  Bheir an sgéal tuairisg dúinn ar</span>
<lb n="23"/><span>an gcuma bíodh ar an tigh fleidhe maidin</span>
<lb n="24"/><span>lá ar n-a bhárach, tuairisg a chuireas i</span>
<lb n="25"/><span>dtuisgint dúinn nach bhfuil aon ní</span>
<lb n="26"/><span>úrnua faoi sholus gréine.  Do réir na</span>
<lb n="27"/><span>sgéalta, is de bharr fleidhe agus fíon-</span>
<lb n="28"/><span>óil a thárla easaontas idir na Fianaibh,</span>
<lb n="29"/><span>i dtreó gur mhilleadar agus gur</span>
<lb n="30"/><span>sgriosadar a chéile.  Tamall i ndiadh</span>
<lb n="31"/><span>aimsire Pádraig, ba rí ar Éirinn</span>
<lb n="32"/><span>Muircheartach Mac Earca.  Ba chalma</span>
<lb n="33"/><span>agus ba chumhachtach an t-árdrí Muir-</span>
<lb n="34"/><span>cheartach.  Do chuir sé a smacht go</span>
<lb n="35"/><span>daingean ar chúigeadaibh agus ar</span>
<lb n="36"/><span>tuathaibh fódla.  An cunntas atá ar a</span>
<lb n="37"/><span>bhás ag na séanchadhaibh is follus gur</span>
<lb n="38"/><span>fáithsgéal filidheachta é.  Do loisg</span>
<lb n="39"/><span>teine é, do mhill síon é, agus do bháith</span>
<lb n="40"/><span>fíon é.  Isé is tuigthe as an gcunntas</span>
<lb n="41"/><span>sin, go raibh an t-árdrí ag ól fleidhe</span>
<lb n="42"/><span>oidhche amháin, i dtigh Cleitigh ar bhruach</span>
<lb n="43"/><span>na báinne a bhí sé.  D'ól sé leis go dtí</span>
<lb n="44"/><span>go raibh sé ar lán-mheisge — do bháith fíon</span>
<lb n="45"/><span>é.  D'éirigh doineann agus anfadh</span>
<lb n="46"/><span>gaoithe — do mhill síon é.  Do chuaidh an</span>
<lb n="47"/><span>teach tré theinidh — do loisg teine é.</span>
<lb n="48"/><span>Do cailleadh an t-árdrí i lár an</span>
<lb n="49"/><span>tóiteáin agus é ar meisge.</span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>Do bhí an gnás sin caithte na bhfleadh</span>
<lb n="52"/><span>agus trom-óil an leanna le n-a linn</span>
<lb n="53"/><span>ag gach cineadh oá raibh i n-Iarthar</span>
<lb n="54"/><span>thuaisceart an domhain sa tseanaimsir.</span>
<lb n="55"/><span>Dá olcas é, níor b'ionann é agus an</span>
<lb n="56"/><span>gnáth-olachán, rud nach cuímhn liom</span>
<lb n="57"/><span>trácht air i seanchus Gaedheal.  Tuig-</span>
<lb n="58"/><span>imíd ó Ghildas go raibh daoine áirithe</span>
<lb n="59"/><span>de Fhlathaibh Breatan ró-dhúlmhar sa</span>
<lb n="60"/><span>chraosól, acht cé gurbh' iad na Breath-</span>
<lb n="61"/><span>naigh an cineadh ba ghoire gaol do</span>
<lb n="62"/><span>Ghaedhealaibh, ní fhágann sin gurbh'</span>
<lb n="63"/><span>ionann béasa dhóibh.  Tá a fhios againn</span>
<lb n="64"/><span>ó fhiadhnaise Tacitus go raibh béasa na</span>
<lb n="65"/><span>mBreathnach ag dul i n-olcas tas éis</span>
<lb n="66"/><span>géilleadh don Impireacht Rómhánaigh</span>
<lb n="67"/><span>dhóibh; gur bhrostuigh na taoisigh</span>
<lb n="68"/><span>Rómhánacha iad chun droichbhéasa do</span>
<lb n="69"/><span>chleachtadh, d'fonn go mbadh lughaide a</span>
<lb n="70"/><span>bhfearamhlacht agus a ndúil sa tsaoir-</span>
<lb n="71"/><span>seacht; agus fós gur dhroichbhéas de na</span>
<lb n="72"/><span>droichbhéasaibh sin, féasdaí breaghtha</span>
<lb n="73"/><span>galánta do chaitheamh go móir-mhinic.</span>
<lb n="74"/><span>Ní beag de chomhartha sin gur éirigheadar</span>
<lb n="75"/><span>ní ba craoisaighe craosólaighe faoi</span>
<lb n="76"/><span>cheannus na hImpireachta ná bhíodar</span>
<lb n="77"/><span>roimhe sin.  Níl amhras ar bith ná gurbh'</span>
<lb n="78"/><span>iomdha droch-iarsma d'fhág riagaltas</span>
<lb n="79"/><span>na Rómhánach ar an gcineadh bhreathnach</span>
<lb n="80"/><span>an méid dóibh a tháinig fó smacht na</span>
<lb n="81"/><span>hImpireachta.  An méid nár ghéill dí.</span>
<lb n="82"/><span>níor chailleadar a bhfearamhlacht, agus</span>
<lb n="83"/><span>nuair do thréig na Rómhánaigh an</span>
<lb n="84"/><span>Bhreatain, do chosnuigheadar a gceart</span>
<lb n="85"/><span>go cródha ar na Sasanaigh.</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>Ní thig liom a rádh ciacu a raibh na</span>
<lb n="88"/><span>Sasanaigh ní ba dúlmhaire san ól ná na</span>
<lb n="89"/><span>Breathnaigh nó nach raibh, an fhaid do bhí</span>
<lb n="90"/><span>a saoirse agus a reacht féin acu; acht</span>
<lb n="91"/><span>tá a lán fiadhnaise ar an méid seo,</span>
<lb n="92"/><span>nuair a daingnigheadh neart Feodálach</span>
<lb n="93"/><span>na Normannach ar Shasana, agus</span>
<lb n="94"/><span>bhféidir dá dheasgaibh sin, bhí cáil an</span>
<lb n="95"/><span>chraos-óil ar mhuinntir Shasan thar aon</span>
<lb n="96"/><span>chineadh eile i n-iarthar na hEórpa.</span>
<lb n="97"/><span>Dá bhrígh sin ní baoghal a rádh gur de</span>
<lb n="98"/><span>bárr gabáltais na Normannach i</span>
<lb n="99"/><span>nÉirinn a d'fhás an urchóid chéadna sa</span>
<lb n="100"/><span>sa tír seo.</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>Nuair a tháinig na Normanuaigh go</span>
<lb n="103"/><span>h-Éirinn, b'í sin an aimsir go díreach</span>
<lb n="104"/><span>n-ar thosuigh saoghal na mbailte mór sa</span>
<lb n="105"/><span>taoibh seo den domhan.  Bhí na Lochlan-</span>
<lb n="106"/><span>naigh tar éis socrughadh fútha i mBaile</span>
<lb n="107"/><span>Átha Cliath, i bPortláirge, i Luimneach,</span>
<lb n="108"/><span>i Loch gCarman, agus i n-áiteannaibh eile</span>
<lb n="109"/><span>cois cuain.  B'é toradh Cluana Tairbh,</span>
<lb n="110"/><span>ma's mall a tháinig sé i na thoradh, gur</span>
<lb n="111"/><span>thréigheadar a ndúil i mbroid agus i</span>
<lb n="112"/><span>bhfóirneart agus gur chlaoidheadar le</span>
<lb n="113"/><span>cúrsaí tráchtála, le ceannuigheacht agus</span>
<lb n="114"/><span>le maraidheacht ó thír go tír, ag díol sa</span>
<lb n="115"/><span>ceannach ollmhaitheasa gach tíre.  Do</span>
<lb n="116"/><span>chuir ríghthe Sasan a smacht go daingean</span>
<lb n="117"/><span>ar gach caladhphort a bhí ag cineadh</span>
<lb n="118"/><span>Lochlann i nÉirinn, agus má chuir,</span>
<lb n="119"/><span>thugadar comairce agus cabhair do</span>
<lb n="120"/><span>lucht ceannuigheachta i n-aghaidh uaisle</span>
<lb n="121"/><span>ná tíre idir Gaedhil agus Gaill.  Bhí</span>
<lb n="122"/><span>cairt ag gach baile cuain agus ag gach</span>
<lb n="123"/><span>baile margaidh ó rígh Sasan.  Tháinig</span>
<lb n="124"/><span>mórchuid de mhuinntir Shasan do chomh-</span>
<lb n="125"/><span>nuidhe sna bailtibh sin.  Ba ghearr go</span>
<lb n="126"/><span>raibh Béarla Shasan na ghnáth-theangaidh</span>
<lb n="127"/><span>isna cathrachaibh cois cuain, agus is</span>
<lb n="128"/><span>cinnte gur lean nósa agus gnása na</span>
<lb n="129"/><span>Sasanach sa tslighe chéadna.  Ba h-insna</span>
<lb n="130"/><span>cathrachaibh sin a chuir mhuinntir na h-</span>
<lb n="131"/><span>Éireann a gcéad-eolus ar antabhair ne</span>
<lb n="132"/><span>nó ar an tigh leanna.</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>Tá a dhearbhadh sin ar sgéal a léigh-</span>
<lb n="135"/><span>tear ag Seathrún Céitinn sa leabhar</span>
<lb n="136"/><span>darab ainm Trí Biorghaoithe an Bháis.</span>
<lb n="137"/><span>Deir an sgéal sin go ndeachaidh Éire-</span>
<lb n="138"/><span>annach anonn go Sasana uair amháin,</span>
<lb n="139"/><span>agus gur bhuail sé isteach i dtigh ósta.</span>
<lb n="140"/><span>Fuair sé fáilte agus féile dar leis</span>
<lb n="141"/><span>féin ó fhear an tighe agus óna mhuinntir,</span>
<lb n="142"/><span>acht nuair a bhí sé ag imtheacht, chuireadar</span>
<lb n="143"/><span>iongantas mór air.  Tháinig fear an</span>
<lb n="144"/><span>tighe chuige agus i n-ionad slán agus</span>
<lb n="145"/><span>beannacht a chur leis, dubhairt sé “make</span>
<lb n="146"/><span>reckoning,” agus bhain sé luach a raibh</span>
<lb n="147"/><span>ithte agus óltha aige dhe, rud nár thárla</span>
<lb n="148"/><span>dhó riamh an fhaid is bhí sé ina thír féin.</span>
<lb n="149"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="150"/><p><span>AGALLAMH AR ÍOSAGÁN.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>(Is fóirstinighe an t-agallamh seo</span>
<lb n="153"/><span>síos do aimsir na Nodlag ná ceacht</span>
<lb n="154"/><span>Gramadaighe.  Cumadh é ag cailín ann-</span>
<lb n="155"/><span>seo ar son rang páiste a bhí aici.</span>
<lb n="156"/><span>B'fhiú é a theagasc do pháistibh i ngach</span>
<lb n="157"/><span>áit i n-Éirinn.  Teagascthar go mall</span>
<lb n="158"/><span>é; baintear úsáid mhaith as gach ráidhte,</span>
<lb n="159"/><span>agus go h-áirithe as gach briathar.)</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>ÍOSAGÁN.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>1. Máirín:  Go mbeannuighidh Dia dhuit!</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>2. Brighdín:  Dia 's Muire dhuit!</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>1. Caidé mar tá tú?</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>2. Ní'l ádhbhar gearáin agam, buidheachas</span>
<lb n="170"/><span>do Dhia.  Caidé mar tá tú fhéin?</span></p>
<lb n="171"/>
<lb n="172"/><p><span>1. Tá mé mar tchidh tú.  Cá bhfuil tú</span>
<lb n="173"/><span>ag dul?</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>2. Tá mé ag dul a shiubhal (nó, ag</span>
<lb n="176"/><span>siubhal).  An dtiocfaidh tú liom?</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>1. Tá go maith.  Cá rachamuid?</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>2. Rachamuid go dtí an Teampall.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>1. Go dtí an Teampall!  Caidé atá</span>
<lb n="183"/><span>ar siubhal ann indiu?</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>2. Ní'l dadaidh ar leith ann; ach, nach</span>
<lb n="186"/><span>cuimhin leat caidé dubhairt an</span>
<lb n="187"/><span>sagart 's an scoil 's againne lá</span>
<lb n="188"/><span>amháin?</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>1. Ní cuimhin liom.  Caidé dubhairt sé?</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>2. Dubhairt sé gur chóir dúinn cuairt</span>
<lb n="193"/><span>a thabhairt ar Íosagán am ar bith</span>
<lb n="194"/><span>nach mbéadh dadaidh eile le deanamh</span>
<lb n="195"/><span>againn.  An cuimhin leat anois é?</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>1. Is cuimhin liom; ach, tá sé i ndiaidh</span>
<lb n="198"/><span>a ceathair anois, nach bhfuil fhios</span>
<lb n="199"/><span>agat?</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>2. Tá fhios agam i gceart; ach, is amh-</span>
<lb n="202"/><span>laidh is fearr.  Is dócha nach bhfuil</span>
<lb n="203"/><span>duine ar bith ag Íosagán anois.</span></p>
<lb n="204"/>
<lb n="205"/><p><span>1. Ó!  Tá mé dearbhtha nach mbeadh.  'Sé</span>
<lb n="206"/><span>leis féin.  Ná bíodh eagla ort nach</span>
<lb n="207"/><span>mbéadh duine éighinteacht i n-a</span>
<lb n="208"/><span>chuideachta.</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>2. Agus an saoileann tú go mbíonn</span>
<lb n="211"/><span>daoine 's an Teampall 'ach a'n</span>
<lb n="212"/><span>uair 's a' lá?</span></p>
<lb n="213"/>
<lb n="214"/><p><span>1. Saoilim go mbhíonn.  Tá fhios agam</span>
<lb n="215"/><span>go rabh a lán daoine ann oidhche ar</span>
<lb n="216"/><span>bith a rabh mise ann.</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>2. Ó!  Seadh!  Ins an oidhche.  Sin rud</span>
<lb n="219"/><span>eile.  Ach, nach mbíonn tú ann 'sa'</span>
<lb n="220"/><span>lá ar chor ar bith?</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>1. Ní bhím.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>2. Bhal, bím-se ann go tric minic;</span>
<lb n="225"/><span>agus is minic nach mbíonn aon-</span>
<lb n="226"/><span>duine ann ach mé fhéin agus</span>
<lb n="227"/><span>Íosagán.</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>1. Agus cad chuige a dtéid tú chuig an</span>
<lb n="230"/><span>Teampall chomh minic sin?</span></p>
<lb n="231"/>
<lb n="232"/><p><span>2. De bhrigh go bhfuil grádh agam ar</span>
<lb n="233"/><span>Íosagán; agus tá fhios agam go</span>
<lb n="234"/><span>bhfuil grádh mór aige orm.  Fuair</span>
<lb n="235"/><span>sé bás ar a' chrois ar mo shon,</span>
<lb n="236"/><span>agus ar son a bhfuil de dhaoine ar</span>
<lb n="237"/><span>dhruim an domhain.  An oidhche sul</span>
<lb n="238"/><span>a bhfuair sé bás, d'fhág sé an</span>
<lb n="239"/><span>t-Sacraimint Naomhtha againn 'sa'</span>
<lb n="240"/><span>dóigh a mairfeadh sé againn go deo.</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>1. Is fíor sin go díreach!  Tá grádh</span>
<lb n="243"/><span>mór ag Íosagán ar gach uile</span>
<lb n="244"/><span>dhuine ar an domhan, is cuma caidé</span>
<lb n="245"/><span>an tír ar as é, nó bíodh sé dubh nó</span>
<lb n="246"/><span>bán.</span></p>
<lb n="247"/>
<lb n="248"/><p><span>2. Tá, maise!  Caidé an fath nach</span>
<lb n="249"/><span>dtéid tú chun an Aifrinn gach</span>
<lb n="250"/><span>maidin?</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p><span>1. An dtéid tusa ann?</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>2. Téidhim; agus téidhim 'sa' Comaoine</span>
<lb n="255"/><span>fosta.</span></p>
<lb n="256"/>
<lb n="257"/><p><span>1. Is méara dhuit!  Ba mhaith liom dá</span>
<lb n="258"/><span>dtiocadh liom-sa Corp Chríosta a</span>
<lb n="259"/><span>ghabháil.</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>2. Agus cad chuige nach dtig leat?</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>1. Deir mo mháthair go bhfuil mé ro-óg</span>
<lb n="264"/><span>chuig sin go fóil.</span></p>
<lb n="265"/>
<lb n="266"/><p><span>2. Ní'l tú ro-óg ar chor ar bith.  Tá</span>
<lb n="267"/><span>aithne agam ar ghirsigh bhig atá níos</span>
<lb n="268"/><span>óige ná thusa agus théid sí 'na'</span>
<lb n="269"/><span>Comaoine gach maidin.</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>1. 'mBíonn mórán páisde ag an Altóir</span>
<lb n="272"/><span>gach lá.</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>2. Mo bhrón!  Ní bhíonn; ní bhíonn ach</span>
<lb n="275"/><span>cúigear nó seisear aici; agus</span>
<lb n="276"/><span>saoilim gur as Rang na Gaedhilge</span>
<lb n="277"/><span>iad uilig.</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>1. As Rang na Gaedhilge mise.  An</span>
<lb n="280"/><span>cuimhin leat caidé an t-ainm a</span>
<lb n="281"/><span>chuir an sagart ar an rang Gae-</span>
<lb n="282"/><span>dhilge is againne?</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>2. Is cuimhin liom go maith.  Bhí mé i</span>
<lb n="285"/><span>láthair an oidhche a thug sé an</span>
<lb n="286"/><span>t-ainm air:  “Rang Néillí Bige”</span>
<lb n="287"/><span>a thug sé air.</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>1. Nach deas an t-ainm sin?</span></p>
<lb n="290"/>
<lb n="291"/><p><span>2. Is deas go díreach.</span></p>
<lb n="292"/>
<lb n="293"/><p><span>1. Ar chuala tú iomrádh ar Néillí Bhig</span>
<lb n="294"/><span>ariamh?</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>2. Chuala — céad uair.  Bhí grádh mór</span>
<lb n="297"/><span>ag Néillí ar Íosagán ins an</span>
<lb n="298"/><span>t-Sacraimint Naomhtha.  Ghabh sí é</span>
<lb n="299"/><span>nuair a bhí sí an-óg: ní rabh sí ach</span>
<lb n="300"/><span>ceithre bliadhna d'aois.  Ó 'n lá sin</span>
<lb n="301"/><span>go dtí an lá a fuair sí bás is beag</span>
<lb n="302"/><span>lá a leig sí thairsti gan É a ghabháil.</span>
<lb n="303"/><span>Ní rabh sí cúig bliadhna d'aois</span>
<lb n="304"/><span>nuair a thug Íosagán chuige féin í.</span>
<lb n="305"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="306"/><p><span>1. An saoileann tú go bhfuil sí ins na</span>
<lb n="307"/><span>Flaithis anois?</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>2. Tá mé dearbhtha go bhfuil.  Agus</span>
<lb n="310"/><span>seo rud eile a bhfuil mé dearbhtha</span>
<lb n="311"/><span>de: go mbíonn brón mór ar</span>
<lb n="312"/><span>Néillí bhig nuair a amharcann sí</span>
<lb n="313"/><span>anuas ar maidin, agus nach bhfeic</span>
<lb n="314"/><span>sí ach triúr nó ceathrar de na</span>
<lb n="315"/><span>páistibh as a rang féin ag an</span>
<lb n="316"/><span>Altóir, agus an chuid eile i n-a</span>
<lb n="317"/><span>luighe ar a leapthachaibh gan smaoin-</span>
<lb n="318"/><span>eadh ar bith ar Íosagán dhílis.</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>1. Agus dá rachadh 'ach a'n duine a</span>
<lb n="321"/><span>bhfuil i Rang Néillí Bige chuig an</span>
<lb n="322"/><span>Altóir gach lá an mbéadh athas</span>
<lb n="323"/><span>oirthe?</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>2. Bhéadh, cinnte.  Agus rud níos fearr</span>
<lb n="326"/><span>le n-a chois: bhéadh athas mór ar</span>
<lb n="327"/><span>Íosagán.</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>1. Má's mar sin atá rachaidh mé 'na'</span>
<lb n="330"/><span>bhaile anois agus innseóchaidh mé</span>
<lb n="331"/><span>do mo mháthair caidé d'innis tú damh</span>
<lb n="332"/><span>fá Íosagán, agus tá mé cinnte go</span>
<lb n="333"/><span>leigfidh sí damh dul go dtí an</span>
<lb n="334"/><span>t-Aifreann gach lá ó seo amach.</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>2. Cuireann sé athas mór orm bheith ag</span>
<lb n="337"/><span>éisteacht leat as tú ag cainnt</span>
<lb n="338"/><span>mar sin.  Seo rud eile budh chóir</span>
<lb n="339"/><span>duit a dheanamh.</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>1. Caidé sin?</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>2. An chéad uair eile a bhéas tú ins an</span>
<lb n="344"/><span>Rang, innis do na girseachaibh</span>
<lb n="345"/><span>eile 'ach a'n rud a gcuala tú uaim,</span>
<lb n="346"/><span>agus ná bhí sásta go dtí go</span>
<lb n="347"/><span>bhfeicfidh tú an Rang go léir ag</span>
<lb n="348"/><span>an Altóir gach lá a n-éireóchaidh</span>
<lb n="349"/><span>an ghrian.</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>1. Dheanfaidh mé mo dhícheall; agus</span>
<lb n="352"/><span>bhéarfaidh mé geall duit, fhad is</span>
<lb n="353"/><span>bhéas mo shláinte agam, nach</span>
<lb n="354"/><span>bhfánaim ó'n Altóir lá ar bit de</span>
<lb n="355"/><span>mo shaoghal.</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>2. Beannacht Dé ort, a leinbh mo</span>
<lb n="358"/><span>chroidhe!  Budh chóir dúinn bheith 'sa'</span>
<lb n="359"/><span>bhaile anois.  Tá sé ag éirghe</span>
<lb n="360"/><span>mall agus:  Féach!</span></p>
<lb n="361"/>
<lb n="362"/><p><span>1. Tchidhim.  Níor mhothuigh mé an t-am</span>
<lb n="363"/><span>ag dul thart.  Caithfidh mé bheith ag</span>
<lb n="364"/><span>imtheacht anois.  Beannacht leat!</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>2. Go dtéidh tú slán; agus ná dean</span>
<lb n="367"/><span>dearmad bheith 'sa' Teampall</span>
<lb n="368"/><span>maidin i mbárach.  Béidh mé ag</span>
<lb n="369"/><span>súil leat.</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>1. Ní dheanfaidh.  Béidh mé annsin, le</span>
<lb n="372"/><span>cuidiughadh Dé.  Beannacht Dé go</span>
<lb n="373"/><span>ded leat!</span></p>
<lb n="374"/>
<lb n="375"/><p><span>MAIGHREADH NICH EOIN.</span>
<lb n="376"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="377"/><p><span>AN BIOTÁILLE SA tSEAN-</span>
<lb n="378"/><span>AIMSIR IN ÉIRINN.</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>EOIN MAC NÉILL T.D.E., OLLAMH.</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>Sé Shakespeare an chéad ughdar,</span>
<lb n="383"/><span>dom eolus-sa, adubhairt riamh go raibh</span>
<lb n="384"/><span>dúil ag muinntir na hÉireann san</span>
<lb n="385"/><span>uisge beathadh.  Do réir gach cosamh-</span>
<lb n="386"/><span>lachta ní raibh eolus ar bhith ar uisge</span>
<lb n="387"/><span>beathadh ná ar cheird a dhéanta i n-ár</span>
<lb n="388"/><span>dtír-ne sa tseanaimsir.  Ní i nÉirinn a</span>
<lb n="389"/><span>fuair an déoch sin a ainm, óir níl san</span>
<lb n="390"/><span>ainm seo uisge beathadh acht aistriu'</span>
<lb n="391"/><span>focal ar fhocal ar an ainm laidne aqua</span>
<lb n="392"/><span>vitae.  Is furusta aithinte a laighead</span>
<lb n="393"/><span>taithighe a bhí ag uaisle na nGaedheal,</span>
<lb n="394"/><span>ní deirim ag an sluag choitcheannta, ón</span>
<lb n="395"/><span>sgéal a hinnistear ar Mhac Mhathghamhna</span>
<lb n="396"/><span>i gcath Cionn Sáile.  Do chuir ceann-</span>
<lb n="397"/><span>phoirt na Sasanach buidéal uisge</span>
<lb n="398"/><span>beathadh chuige ar nós bronntanais dfhon</span>
<lb n="399"/><span>go bhfuigheadh sé fios ar chomhairle na</span>
<lb n="400"/><span>dtaoiseach Gaedhealach.  Is maith an</span>
<lb n="401"/><span>dearbh so go raibh an t-uisge beathadh</span>
<lb n="402"/><span>go fíorghann ag na Gaedhil, ma bhí sé</span>
<lb n="403"/><span>acu i n-aonchor, agus gur i measg na</span>
<lb n="404"/><span>nGall is mó a bhí a thaithighe.</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>Do léigheas i n-áit éigin nach cuimneach</span>
<lb n="407"/><span>liom anois, agus gur fada ó léigheas</span>
<lb n="408"/><span>é, go ndearnaidh riaghaltas Sasan i n-</span>
<lb n="409"/><span>aimsir Eilíse a lán dícheall chun thigthe</span>
<lb n="410"/><span>tábhairne do chothu' agus do chur i</span>
<lb n="411"/><span>líonmhaireacht i Sasana féin.  D'aon-</span>
<lb n="412"/><span>toisg a rinneadh so, d'fhonn go</span>
<lb n="413"/><span>mb'fhusaide smacht a chur ar an choit-</span>
<lb n="414"/><span>cheanntacht.  Tá 'fhíos ag lucht staire</span>
<lb n="415"/><span>go raibh an choitcheanntacht ag éirghe</span>
<lb n="416"/><span>borb míriaghalta san aimsir sin, agus</span>
<lb n="417"/><span>go raibh gach aon saghas mío-shástacht ag</span>
<lb n="418"/><span>fás tríotha.  Roinnt bhliadhanta roimhe</span>
<lb n="419"/><span>sin, nuair a bhí an t-athrú' creidimh dhá</span>
<lb n="420"/><span>chur ar bun, do rinneadh athrú' eile</span>
<lb n="421"/><span>san ain céadna.  Bhí mórán de thalamh</span>
<lb n="422"/><span>na ríoghachta i seilbh na mainistreach.</span>
<lb n="423"/><span>Na hÚird riaghalta so adubhairt rí</span>
<lb n="424"/><span>Sasan leó, tá siad go míriaghalta.</span>
<lb n="425"/><span>Tá siad drochbhéasach.  Tá siad díomh-</span>
<lb n="426"/><span>aoineach.  Bhain sé na fearannta dhíobh</span>
<lb n="427"/><span>agus thug dá chúirtéirí féin iad.  Ba</span>
<lb n="428"/><span>ghearr go raibh an saoghal nua níos</span>
<lb n="429"/><span>measa go mór ar gach uile dhóigh ná an</span>
<lb n="430"/><span>sean-t-saoghal.  Thar aon dream eile</span>
<lb n="431"/><span>amach dhá rádh gur cheart dóibh cruth ní</span>
<lb n="432"/><span>b'fhearr a chur ar chreideamh agus ar</span>
<lb n="433"/><span>chrábhadh agus fuaradar éisteacht ón</span>
<lb n="434"/><span>bpobal míoshásta.  B'iad sin na</span>
<lb n="435"/><span>Púritánaigh.  Chuireadar eagla mhór ar</span>
<lb n="436"/><span>lucht Stáit.  Chaitfidhe an Púritánacht</span>
<lb n="437"/><span>so a bhriseadh, nó a bhogadh.  Níor mhór</span>
<lb n="438"/><span>an bheart a imirt go glic, agus if glic</span>
<lb n="439"/><span>a himrigheadh.  Is Iongantac an neart</span>
<lb n="440"/><span>atá sa mhíoshástacht, acht tá rud amháin</span>
<lb n="441"/><span>a sgaoileas agus a sgaipeas an neart</span>
<lb n="442"/><span>sin, is é sin an t-ólachán:</span></p>
<lb n="443"/>
<lb n="444"/><p><span>Do líonadar Sasana leis na tighthibh</span>
<lb n="445"/><span>leanna, agus d'fhágadar an sluagh ag</span>
<lb n="446"/><span>snámh ar a mbolg ar lántuile an</span>
<lb n="447"/><span>ólacháin.</span></p>
<lb n="448"/>
<lb n="449"/><p><span>Is na dhiadh sin, agus ina lorg sin, a</span>
<lb n="450"/><span>cuireadh na tighthe tabhairnc ar bun ar</span>
<lb n="451"/><span>fud Éireann.  Ní baoghal a rádh go</span>
<lb n="452"/><span>rabhadar chomh éifeachtach céadna</span>
<lb n="453"/><span>sa tír seo, nó geall leis, agus</span>
<lb n="454"/><span>do bhíodar i Sasana.  Do léigheas féin</span>
<lb n="455"/><span>i leabhar éigin, agus ní deimhneach liom</span>
<lb n="456"/><span>anois cia an leabhar é, ag trácht dó ar</span>
<lb n="457"/><span>stáid na hÉireann go haithgearr roimh</span>
<lb n="458"/><span>an Act of Union, go raibh license nó</span>
<lb n="459"/><span>cead díolta biotáille ag gach seachtmhadh</span>
<lb n="460"/><span>tigh i nÉirinn.  Tá a fhios ag cách gur</span>
<lb n="461"/><span>mór a chuidigh an t-ólachán le fóirneart</span>
<lb n="462"/><span>an námhad le linn na hEirghe Amach.</span>
<lb n="463"/><span>Mar adeir an Seoigheach san amhrán úd</span>
<lb n="464"/><span>“The Boys of Wexford.”</span></p>
<lb n="465"/>
<lb n="466"/><p><span>Ba mhaith liom go dtuigfeadh fir óga</span>
<lb n="467"/><span>agus mná óga na hÉireann, nach duil</span>
<lb n="468"/><span>dá gcineadh a bheith tugtha don ólachán.</span>
<lb n="469"/><span>Ní h-ionann an t-ólachán agus an t-ól.</span></p>
<lb n="470"/>
<lb n="471"/><p><span>Acht ní h-ionann an aimsir seo agus</span>
<lb n="472"/><span>an tseanaimsir.  Sa tseanaimsir ní</span>
<lb n="473"/><span>raibh an biotáille dhá sháthadh faoi shróin</span>
<lb n="474"/><span>duine gach uair sa ló agus gach áit</span>
<lb n="475"/><span>dá dtéigheadh.  Ní bhíodh aon tráth óil ag</span>
<lb n="476"/><span>ár sinnsearaibh acht an tráth do</span>
<lb n="477"/><span>thigidís i gceann a chéile ag caitheamh</span>
<lb n="478"/><span>fleidhe.  Bíonn a holc féin ag</span>
<lb n="479"/><span>gach aimsir agus bíonn leigheas ar leith</span>
<lb n="480"/><span>i n-aghaidh uile na haimsire.  Sé an</span>
<lb n="481"/><span>leigheas atá againne ar olc ar n-aimsire</span>
<lb n="482"/><span>féin, más mian leat an t-ólachán a</span>
<lb n="483"/><span>sheachaint, seachain an t-ól.</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>Ní leor dúinn an t-ól a sheachaint</span>
<lb n="486"/><span>dúinn féin.  Is cóir dúinn gan a bheith</span>
<lb n="487"/><span>pháirteach i n-ól na comhursan.  Do</span>
<lb n="488"/><span>nós na tréatála atáim ag tagairt.</span>
<lb n="489"/><span>Is fáda ó thuig an file urchóid an nóis</span>
<lb n="490"/><span>sin, gur nocht sé smaointe air sa rann</span>
<lb n="491"/><span>so:</span></p>
<lb n="492"/>
<lb n="493"/><p><span>“Nós do mhill na mílte i n-Éirinn áin,</span>
<lb n="494"/><span>Ól na buidhne is íoc an aon-sparáin.”</span>
<lb n="495"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="496"/><p><span>LIOM.  AGAM.  THARAM, &rl.</span></p>
<lb n="497"/>
<lb n="498"/><p><span>AN SGÉAL:  Bhí mé a'siubhal ar</span>
<lb n="499"/><span>an bhóthar lá.</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>Bhí mé a'siubhal ar an bhóthar lá.</span>
<lb n="502"/><span>Bhí madadh liom, agus bhí bata in mo</span>
<lb n="503"/><span>láimh agam.  Chuaidh fear tharam, agus</span>
<lb n="504"/><span>hata air.  Thug sé a hata damh, agus</span>
<lb n="505"/><span>thug sé mo bhearad uaim.  Chuir mé orm</span>
<lb n="506"/><span>an hata; ach, ní mór (cha mhór, is beag)</span>
<lb n="507"/><span>nach rabh sé orm nuair a bhain sé díom</span>
<lb n="508"/><span>arís é, agus as go brath leis.</span></p>
<lb n="509"/>
<lb n="510"/><p><span>Bhí mo chroidhe ag léimnigh istuigh</span>
<lb n="511"/><span>ionnam, agus is maith nar léim sé</span>
<lb n="512"/><span>asam:  Bhí mo luirgneacha a' crothadh</span>
<lb n="513"/><span>faom leis an eagal a bhí orm.</span></p>
<lb n="514"/>
<lb n="515"/><p><span>Chuir mé gasúr chuige ar ath-lá, agus</span>
<lb n="516"/><span>thug an gasúr an hata annsorm</span>
<lb n="517"/><span>(= ionnsuidhe orm = chugam).</span></p>
<lb n="518"/>
<lb n="519"/><p><span>Lá eile bhí mé a'siubhal ar an bhóthar.</span>
<lb n="520"/><span>Bhí an gaduidhe a'siubhal rómham, agus</span>
<lb n="521"/><span>claidheamh in a láimh aige.  Shiubhail mé</span>
<lb n="522"/><span>thairis; ach, rith seisean tharam arís,</span>
<lb n="523"/><span>agus fearg mhór air.  Thionntuigh sé ar</span>
<lb n="524"/><span>a sháil agus labhair sé go chrosta liom.</span>
<lb n="525"/><span>Bhí troid eadram agus é annsin.  Chuir</span>
<lb n="526"/><span>sé an claidheamh fríom.  Bhí sgian in mo</span>
<lb n="527"/><span>láimh agam, agus chuir mé an sgian</span>
<lb n="528"/><span>fríd.  Thainig fear eadrainn annsin,</span>
<lb n="529"/><span>agus sgar sé ó chéile sinn.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>Thainig mé 'na' bhaile ar charrán.</span>
<lb n="532"/><span>Ní raibh mé ach 'sa' bhaile nuair a thuit</span>
<lb n="533"/><span>mé i laige ar an urlár.  Bhí mé in mo</span>
<lb n="534"/><span>luighe ar mo leabaidh agus mé lag gan</span>
<lb n="535"/><span>lúth ar féadh sé míosa.</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>Chuala mé go bhfuair an gaduidhe</span>
<lb n="538"/><span>bás.  Bheirim maitheamhnas dó ó mo</span>
<lb n="539"/><span>chroidhe amach; agus tá súil agam gur</span>
<lb n="540"/><span>mhaith Dia dó fosta.</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>Sin mo sgéal-sa: agus má's bréag</span>
<lb n="543"/><span>é, is iomdha sgéal nach bhsuil fíor; ach,</span>
<lb n="544"/><span>dheanfaidh sé cúis chomh maith leis an</span>
<lb n="545"/><span>fhírinne, agus d'fhéadfaidhe (b'Fhéidir)</span>
<lb n="546"/><span>níos fearr.</span>
<lb n="547"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="548"/><p><span>CÉADAOIN AN LUAITHRIGH.</span></p>
<lb n="549"/>
<lb n="550"/><p><span>Ní dócha, a phobul, go bhfuil aon nídh</span>
<lb n="551"/><span>le fághail fé bhun Dé ar an dtalamh so</span>
<lb n="552"/><span>is mó gur cheart gráin a bheith air agus</span>
<lb n="553"/><span>fuath a bheith dhó 'ná naomhthacht bhréagach.</span>
<lb n="554"/><span>Rud grána d'aon duine iseadh bheith 'ghá</span>
<lb n="555"/><span>leigint air go bhfuil tréithe maithe ann</span>
<lb n="556"/><span>agus gan iad ann, agus a fhios aige ná</span>
<lb n="557"/><span>fuilid.  Bréag 'na beathaidh iseadh</span>
<lb n="558"/><span>beatha an duine sin.  Ach nuair a</span>
<lb n="559"/><span>luighean duine amach ar a chur i</span>
<lb n="560"/><span>n-iúil dúinn go léir gur duine</span>
<lb n="561"/><span>ana naomhtha é, agus a fhios aige istigh</span>
<lb n="562"/><span>na chroidhe ná fuil sé ach ghá leigint air,</span>
<lb n="563"/><span>is ró dheacair ainm a dh'fhághail a bheidh</span>
<lb n="564"/><span>olch a dhóithin do'n ghníomh feill atá ag</span>
<lb n="565"/><span>an nduine sin 'á dhéanamh.  Tá sé olc</span>
<lb n="566"/><span>a dhóithin ag duine bheith 'n-a dhroch</span>
<lb n="567"/><span>pheacach i láthair Dé, ach bheith 'ghá leigint</span>
<lb n="568"/><span>air, sa n-am gcéadna, i láthair daoine,</span>
<lb n="569"/><span>gur naomh é!  Is ró dheacair do Dhia</span>
<lb n="570"/><span>na glóire, moladh go deo leis, foidh-</span>
<lb n="571"/><span>neamh leis an nduine sin</span></p>
<lb n="572"/>
<lb n="573"/><p><span>Ar dhaoine de'n tsórd san iseadh do</span>
<lb n="574"/><span>labhair an Slánuightheóir an chaint seo</span>
<lb n="575"/><span>atá i Soisgéal an lae seo againn.</span>
<lb n="576"/><span>“Deinid siad,” ar seisean, “a gcean-</span>
<lb n="577"/><span>nacha mí-lítheach i dtreó gur dhóich le</span>
<lb n="578"/><span>daoine iad a bheith ag dhéanamh tros-</span>
<lb n="579"/><span>gaidh.”  Ansan deir sé focal eile agus</span>
<lb n="580"/><span>is cóir dúinn machtnamh a dhéanam air</span>
<lb n="581"/><span>go dlúth.  “Deirim libh, go deimhin,”</span>
<lb n="582"/><span>ar seisean, “go bhfuil a ndíoluigheacht</span>
<lb n="583"/><span>féin fághalta achu.”</span></p>
<lb n="584"/>
<lb n="585"/><p><span>Tá an baothaire againn anois chómh</span>
<lb n="586"/><span>maith agus a bhí an uair sin.  Déanfaidh</span>
<lb n="587"/><span>sé gníomhartha fóghanta, gníomhartha do</span>
<lb n="588"/><span>chuirfeadh isteach go flathas Dé é, do</span>
<lb n="589"/><span>chosaibh tiorma, dá mb'áil leis gan iad</span>
<lb n="590"/><span>do lot le n-a chuid baothaireachta, ach</span>
<lb n="591"/><span>gníomhartha ná fuil aon rud d'á mbárr</span>
<lb n="592"/><span>aige ach an moladh a gheibhean sé, mar is</span>
<lb n="593"/><span>chuige sin a dhéinean sé iad.</span></p>
<lb n="594"/>
<lb n="595"/><p><span>Tá an fear eile úd againn, leis, an</span>
<lb n="596"/><span>fear … atá 'ná naomh lasmuich agus</span>
<lb n="597"/><span>'na dhiabhal laistigh, an tuama aolta.</span>
<lb n="598"/><span>Tá a thuarasdal gearrtha amach dó san</span>
<lb n="599"/><span>leis, agus gheobhaidh sé é.  Is olc an</span>
<lb n="600"/><span>tuarasdal é, ach tá sé tuillte go</span>
<lb n="601"/><span>maith aige.  Bréag ab eadh a bheatha go</span>
<lb n="602"/><span>léir ar an saoghal so.  Cá bhféadfadh</span>
<lb n="603"/><span>sé dul ar an saoghal eile ach síos go</span>
<lb n="604"/><span>h-Ifrean, ag triall ar athair na</span>
<lb n="605"/><span>mbréag?  Síos a raghaid siad araon.</span>
<lb n="606"/><span>Is é athair na mbréag athair an uabhair.</span>
<lb n="607"/><span>Is le h-athair an uabhair an baothaire.</span>
<lb n="608"/><span>Is ar an uabhar a mhair sé i gcaitheamh a</span>
<lb n="609"/><span>shaoghail.  Éileóchaidh an mac mallacht</span>
<lb n="610"/><span>ain an bheirt agus gheobhaidh sé an bheirt.</span>
<lb n="611"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="612"/><p><span>I. MODH COINGHEALLACH</span></p>
<lb n="613"/>
<lb n="614"/><p><span>1 — (a) Thuitfeadh an leabhar ach ab é</span>
<lb n="615"/><span>(mura mbéadh) mise.</span></p>
<lb n="616"/>
<lb n="617"/><p><span>(b) Bhrisfeadh Cáit an fhuinneóg ach ab</span>
<lb n="618"/><span>é mise.</span></p>
<lb n="619"/>
<lb n="620"/><p><span>(c) Bhuailfeadh sí Brighid, acht ab é</span>
<lb n="621"/><span>mise.</span></p>
<lb n="622"/>
<lb n="623"/><p><span>“Ach ab é mise bhris-</span>
<lb n="624"/><span>feadh sí an fhuinneóg.”</span></p>
<lb n="625"/>
<lb n="626"/><p><span>(c). “Ach ab é mise, bhuailfeadh</span>
<lb n="627"/><span>sí Brighid.”</span></p>
<lb n="628"/>
<lb n="629"/><p><span>Is í atá dána!  Ach</span>
<lb n="630"/><span>ab é mise bhrisfeadh sí an fhuinn-</span>
<lb n="631"/><span>eóg: agus ach ab é mise bhuail-</span>
<lb n="632"/><span>feadh sí Brighid.</span></p>
<lb n="633"/>
<lb n="634"/><p><span>(a) Ar thuit an leabhar?</span></p>
<lb n="635"/>
<lb n="636"/><p><span>Níor thuit; ach, thuitfeadh sé ach ab</span>
<lb n="637"/><span>é tusa.</span></p>
<lb n="638"/>
<lb n="639"/><p><span>Similarly: ar bhris; ar bhuail.</span></p>
<lb n="640"/>
<lb n="641"/><p><span>(b) AN dtuitfeadh …?  Thuitfeadh.</span></p>
<lb n="642"/>
<lb n="643"/><p><span>AN mbrisfeadh sí an fhuinneóg?</span></p>
<lb n="644"/>
<lb n="645"/><p><span>AN mbhuailfeadh sí Brighid?</span></p>
<lb n="646"/>
<lb n="647"/><p><span>II. </span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>Rithfinn, Bhrisfinn, Bhuailfinn.</span></p>
<lb n="650"/>
<lb n="651"/><p><span>(1) “Dá mbéadh rud ar bith cearr le</span>
<lb n="652"/><span>mo chorp rithfinn chuig an dochtúir</span>
<lb n="653"/><span>ar dtús.” — Agallamh I.</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>(2) A Cháit, ach ab é mise, caidé</span>
<lb n="656"/><span>dhéansá?</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>Cáit:  Bhrisfinn an fhuinneóg; agus</span>
<lb n="659"/><span>bhuailfinn Brighid.</span></p>
<lb n="660"/>
<lb n="661"/><p><span>Rithfinn,</span>
<lb n="662"/><span>bhrisfinn, bhuailfinn.</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>III. </span></p>
<lb n="665"/>
<lb n="666"/><p><span>An rithfeá, mbrisfeá, mbuailfeá.</span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>Dá mbéadh rud ar bith cearr le do</span>
<lb n="669"/><span>chorp, caidé dhéanfá?  Rithfinn,</span>
<lb n="670"/><span>&c.</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>An rithfeá?  Rithfinn.</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>Dá mbuailfinn thú caidé dhéanfá?</span></p>
<lb n="675"/>
<lb n="676"/><p><span>Bhrisfinn do shrón.</span></p>
<lb n="677"/>
<lb n="678"/><p><span>An mbrisfeá Bhrisfinn.</span></p>
<lb n="679"/>
<lb n="680"/><p><span>A Cháit, ach ab é mise, an mbrisfeá</span>
<lb n="681"/><span>an fhuinneóg?  Bhrisfinn.</span></p>
<lb n="682"/>
<lb n="683"/><p><span>An mbuailfeá Brighid?  Bhuail-</span>
<lb n="684"/><span>finn.</span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>an rithfeá, an mbris-</span>
<lb n="687"/><span>feá, an mbuailfeá</span></p>
<lb n="688"/>
<lb n="689"/><p><span>(4) </span>
<lb n="690"/><span>Thuitfeadh</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>Bhrisfeadh</span></p>
<lb n="693"/>
<lb n="694"/><p><span>Bhuailfeadh</span></p>
<lb n="695"/>
<lb n="696"/><p><span>An mbrisfeadh</span></p>
<lb n="697"/>
<lb n="698"/><p><span>An mbuailfeadh</span></p>
<lb n="699"/>
<lb n="700"/><p><span>Dá mbéadh</span></p>
<lb n="701"/>
<lb n="702"/><p><span>Rithfinn</span></p>
<lb n="703"/>
<lb n="704"/><p><span>Caidé dhéanfá</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>Bhrisfinn</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>Bhuailfinn</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>Dá mbéadh</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>Caidé dhéanfá</span></p>
<lb n="713"/>
<lb n="714"/><p><span>Rithfinn</span></p>
<lb n="715"/>
<lb n="716"/><p><span>An rithfeá</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>Dá mbuailfinn</span>
<lb n="719"/><span>Bhrisfinn</span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>An mbrisfeá</span></p>
<lb n="722"/>
<lb n="723"/><p><span>An mbuailfeá</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>(5)</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>1. Bhris finn.</span></p>
<lb n="728"/>
<lb n="729"/><p><span>2. Bhris feá.</span></p>
<lb n="730"/>
<lb n="731"/><p><span>3. Bhris feadh sé.</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p>
<lb n="734"/><span>1 (a) Bhrisfeadh Cáit.  </span></p>
<lb n="735"/>
<lb n="736"/><p><span>(b) Bhrisfeadh sé, sí, sinn, &c.</span>
<lb n="737"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="738"/><p><span>II — MODH COINGEALLACH.</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>Agallamh —</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>THUITFEADH AN LEABHAR.</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>Pádraig:  Thuitfeadh an leabhar ar an</span>
<lb n="745"/><span>urlár, ach ab é mise.</span></p>
<lb n="746"/>
<lb n="747"/><p><span>Bhrisfeadh Cáit an fhuinneóg leis an</span>
<lb n="748"/><span>bhata, ach ab é mise: agus bhuail-</span>
<lb n="749"/><span>feadh sí Brighidh: O!  'Sí atá dána!</span></p>
<lb n="750"/>
<lb n="751"/><p><span>Pádraig (ag labhairt le Cáit):  A Cháit,</span>
<lb n="752"/><span>an mbrisfeá an fhuinneóg ach ab é</span>
<lb n="753"/><span>mise?</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>Cáit:  Bhrisfinn, cinnte.</span></p>
<lb n="756"/>
<lb n="757"/><p><span>Pádraig:  Agus an mbuailfeá Brighid?</span></p>
<lb n="758"/>
<lb n="759"/><p><span>Cáit: Bhuailfinn.</span></p>
<lb n="760"/>
<lb n="761"/><p><span>Pádraig:  Bhal, dá mbrisfeá an fhuin-</span>
<lb n="762"/><span>neóg, bhrisfinn do shrón; agus dá</span>
<lb n="763"/><span>mbuailfeá Brighid bhuailfinn go</span>
<lb n="764"/><span>teann te thú.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>Cáit:  Dá mbuailfeá mé, 'bhfuil fhios</span>
<lb n="767"/><span>agat caidé dheanfainn-sé?</span></p>
<lb n="768"/>
<lb n="769"/><p><span>Pádraig:  Ní'l fhios agam ar chor ar</span>
<lb n="770"/><span>bith caidé dhéanfá.  An gcaoinfeá?</span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>Cáit:  Maise, Ní chaoinfinn.</span>
<lb n="773"/><span>Pádraig:  Innis damh caidé dhéanfá?</span></p>
<lb n="774"/>
<lb n="775"/><p><span>Cáit:  Rithfinn amach, is thógfáinn cloch</span>
<lb n="776"/><span>is bhrisfinn d'fhuinneóg i smidir-</span>
<lb n="777"/><span>ínibh.</span></p>
<lb n="778"/>
<lb n="779"/><p><span>Pádraig:  Go bhfóiridh Dia orainn!</span>
<lb n="780"/><span>Má's mar sin atá, ní bhuailfidh mé</span>
<lb n="781"/><span>ar chor ar bith thú.</span></p>
<lb n="782"/>
<lb n="783"/><p><span>Cáit:  Is fearr duit gan mo bhualadh.</span>
<lb n="784"/><span>Comhairle Chuilmcille comhairle gan</span>
<lb n="785"/><span>gó (= bréag.)  Rud nac mbain</span>
<lb n="786"/><span>duit ná bain dó.</span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>Pádraig (ag labhairt leis an Rang):</span>
<lb n="789"/><span>Tabhairigidh aire do'n chailín sin!</span>
<lb n="790"/><span>Dubhairt sí dá mbuailfinn í go</span>
<lb n="791"/><span>rithfeadh sí amach, is go dtógfadh sí</span>
<lb n="792"/><span>cloch, is go mbrisfeadh sí m'fhuin-</span>
<lb n="793"/><span>neóg i smidirínibh.  Béidh mé</span>
<lb n="794"/><span>críonna, agus ní bhuailsidh mé ar</span>
<lb n="795"/><span>chor ar bith í.</span></p>
<lb n="796"/>
<lb n="797"/><p><span>III. MODH COINGEALLACH.  MAR</span>
<lb n="798"/><span>NIGHFINN LEANBH.</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>bh — Finn</span></p>
<lb n="801"/>
<lb n="802"/><p><span>— Feá</span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p><span>— Feadh</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>— óchainn</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>— óchthá</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>— óchadh</span></p>
<lb n="811"/>
<lb n="812"/><p><span>1. Dá mbéadh — Leanbh le nighe agam,</span>
<lb n="813"/><span>seo mar</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>2. Nighfinn — é:—</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>3. Gheobhainn — Tubán, galamhnach</span>
<lb n="818"/><span>(soap) agus spúins.</span></p>
<lb n="819"/>
<lb n="820"/><p><span>Gheobhainn — Éadach le uisge fionn-</span>
<lb n="821"/><span>fhuar (tepid).</span></p>
<lb n="822"/>
<lb n="823"/><p><span>5. Nighfinn — A cheann ar dtús agus é</span>
<lb n="824"/><span>ar mo ghlúnaibh.</span></p>
<lb n="825"/>
<lb n="826"/><p><span>6. Chuirfinn — Isteach 's an uisge é.</span></p>
<lb n="827"/>
<lb n="828"/><p><span>7. Nighfinn — síos é.  Is cosamhail</span>
<lb n="829"/><span>(dócha).</span></p>
<lb n="830"/>
<lb n="831"/><p><span>8. Go gcaoinfeadh — Sé</span></p>
<lb n="832"/>
<lb n="833"/><p><span>9. Dá gcaoinfeadh — Sé,</span>
<lb n="834"/><span>Is dual do leanbh caoineadh agus é</span>
<lb n="835"/><span>d'á nighe.</span></p>
<lb n="836"/>
<lb n="837"/><p><span>10. Bhuailfinn — Go teann te é; agus</span></p>
<lb n="838"/>
<lb n="839"/><p><span>11. Bhéadh — Faill mhaith agam ar sin do</span>
<lb n="840"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="841"/>
<lb n="842"/><p><span>12. Bhuailfinn — é mar is duine crosta</span>
<lb n="843"/><span>canncrach mé; ach</span></p>
<lb n="844"/>
<lb n="845"/><p><span>13. Dá mbadh — A mháthair</span>
<lb n="846"/><span>a bhéadh — ann,</span></p>
<lb n="847"/>
<lb n="848"/><p><span>14. Ní bhuailfeadh — sí ar chor ar bith é;</span>
<lb n="849"/><span>ach,</span></p>
<lb n="850"/>
<lb n="851"/><p><span>15. Phógfadh — sí go dílis é, agus</span></p>
<lb n="852"/>
<lb n="853"/><p><span>16. Gheallfadh — sí</span></p>
<lb n="854"/>
<lb n="855"/><p><span>17. Go dtabhairfeadh — sí milseán dó.</span></p>
<lb n="856"/>
<lb n="857"/><p><span>Annsin</span></p>
<lb n="858"/>
<lb n="859"/><p><span>18. Sguirfeadh — sé de'n chaoineadh.</span></p>
<lb n="860"/>
<lb n="861"/><p><span>Nuair</span>
<lb n="862"/><span>a bhéadh — sé nighte agam</span></p>
<lb n="863"/>
<lb n="864"/><p><span>19. Thógfainn — amach as an uisge é.</span></p>
<lb n="865"/>
<lb n="866"/><p><span>20. Thriomóchainn — (thiormóchainn) go</span>
<lb n="867"/><span>cúramach é.</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>21. Chuirfinn — a leine air; chuirfinn</span>
<lb n="870"/><span>an fáisgtheóir (binder) air; agus</span>
<lb n="871"/><span>chuirfinn air an chuid eile de n-a</span>
<lb n="872"/><span>cheirteachaibh (wee duds); agus</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>22. Chóireochainn — go galánta é.</span></p>
<lb n="875"/>
<lb n="876"/><p><span>23. Dá mbádh — a mháthair a bhéadh ann,</span></p>
<lb n="877"/>
<lb n="878"/><p><span>24. Phógfadh — sí arís é: agus</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>25. Déarfadh — sí leis bheith in-a ghasúr</span>
<lb n="881"/><span>(gharsún) mhaith, agus gan é fhéin a</span>
<lb n="882"/><span>shalughadh.</span></p>
<lb n="883"/>
<lb n="884"/><p><span>26. D'éireóchainn — annsin, agus</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>27. Dhéanfainn — réidh an meadhon-lae</span>
<lb n="887"/><span>(dinnéar).</span></p>
<lb n="888"/>
<lb n="889"/><p><span>28. Rachadh — an leanbh ar lámhacán ar</span>
<lb n="890"/><span>an urlár, agus</span></p>
<lb n="891"/>
<lb n="892"/><p><span>29. Shalóchadh — sé é fhéin asís; agus</span>
<lb n="893"/><span>gan i bhfad (roimh i bhfad)</span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>30. Bhéadh — sé seacht n-uaire ní ba</span>
<lb n="896"/><span>mheasa ná bhí sé asiamh.</span></p>
<lb n="897"/>
<lb n="898"/><p><span>31. Sin — nós na leanbh.</span></p>
<lb n="899"/>
<lb n="900"/><p><span>32. Go mbeannuighidh — Dia iad; agus</span></p>
<lb n="901"/>
<lb n="902"/><p><span>33. Go ndéanaidh — Sé sinne cosamhail</span>
<lb n="903"/><span>leobhtha; óir</span></p>
<lb n="904"/>
<lb n="905"/><p><span>34. Deir — Sé féin linn</span></p>
<lb n="906"/>
<lb n="907"/><p><span>“Mura bhfilltí agus mura mbíonn</span>
<lb n="908"/><span>sibh in mur leanaibh, ní rachaidh sibh</span>
<lb n="909"/><span>isteach i Righeachta Neimhe.”</span></p>
<lb n="910"/>
<lb n="911"/><p><span>(Mura bhfilltí = unless you be con-</span>
<lb n="912"/><span>verted: fill, return.)</span>
<lb n="913"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="914"/><p><span>“Dia Luain, Dia Mairt,</span>
<lb n="915"/><span>Dia Luain, Dia Mairt,</span>
<lb n="916"/><span>Dia Luain, Dia Mairt,</span>
<lb n="917"/><span>“Agus Dia Ceadaoin.”</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>Ní gádh do Shasanach choidhche aon</span>
<lb n="920"/><span>eagla bheith aige roimis an Éireanach</span>
<lb n="921"/><span>an fháidh ná bheidh ag an Éireanach ach</span>
<lb n="922"/><span>an Béarla briste.  Ní bhíon lasthíor de</span>
<lb n="923"/><span>chaint bhriste ach aigne bhriste.</span></p>
<lb n="924"/>
<lb n="925"/><p><span>— AN tATH PEADAR.</span>
<lb n="926"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="927"/><p><span>GIOTAÍ.</span></p>
<lb n="928"/>
<lb n="929"/><p><span>Beidh duais le fáil gach mí ar an</span>
<lb n="930"/><span>scéilín nó an tomhas nó an rann is</span>
<lb n="931"/><span>fear a cuirfear chughann ach gan é bheith</span>
<lb n="932"/><span>ró-fhada.</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>TOMHAISEANNA.</span></p>
<lb n="935"/>
<lb n="936"/><p><span>Chaith mé suas é, chomh geal le sneachta</span>
<lb n="937"/><span>Is thuit sé anuas 'na ór bhuidhe ar leachta.</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>— Ubh</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>Saighdiúirín dearg i mbárr na gcrann,</span>
<lb n="942"/><span>Cloch 'na lár is caipín ar a cheann.</span></p>
<lb n="943"/>
<lb n="944"/><p><span>— Caor sgeiche.</span></p>
<lb n="945"/>
<lb n="946"/><p><span>Siúd thall ort é, ní trom leat é,</span>
<lb n="947"/><span>Ní ball de bhallaibh do chuirp é,</span>
<lb n="948"/><span>Is tá sé ort 'na dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="949"/>
<lb n="950"/><p><span>— D'ainm.</span></p>
<lb n="951"/>
<lb n="952"/><p><span>Bíonn sé ar mhóinfhéar is ní gearrtar é,</span>
<lb n="953"/><span>Bíonn sé san abhainn is ní báidhtear é,</span>
<lb n="954"/><span>Bíonn sé san siopa is ní díoltar é.</span></p>
<lb n="955"/>
<lb n="956"/><p><span>— Ga Gréine.</span></p>
<lb n="957"/>
<lb n="958"/><p><span>Capall bán 's a dhruim le h-aill</span>
<lb n="959"/><span>Agus é ag plubarach.</span></p>
<lb n="960"/>
<lb n="961"/><p><span>— Eas.</span></p>
<lb n="962"/>
<lb n="963"/><p><span>AN CHÉAD SHEANS EILE.</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>Bhí Páidín Ruadh ag dul a pósadh</span>
<lb n="966"/><span>agus chuaidh Micheál mac an Tiomanaí</span>
<lb n="967"/><span>chuige go bhfeiceadh sé an bhfaghadh</span>
<lb n="968"/><span>sé a thiomáint.  Dúbhairt Páidín leis</span>
<lb n="969"/><span>gur tháinig sé ró-dhéidheanach “Uell,</span>
<lb n="970"/><span>anois, a Pháidín,” arsa Micheál, “Tá</span>
<lb n="971"/><span>éagcóir déanta agat orm.  Nach bhfuil</span>
<lb n="972"/><span>fios agat gur phos d'athair cheithre</span>
<lb n="973"/><span>h-uaire agus gur orm-sa do thuit an</span>
<lb n="974"/><span>t-ádh agus an plé siúr é do thiomáint</span>
<lb n="975"/><span>gach uair?”  “Mhaise, a Mhichíl, a</span>
<lb n="976"/><span>chara,” arsa Páidín, “is truagh liom</span>
<lb n="977"/><span>nach féidir liom rud a dhéanamh ort</span>
<lb n="978"/><span>an turas so, ach bead ag dul a</span>
<lb n="979"/><span>pósadh níos mó ná aon uair amháin</span>
<lb n="980"/><span>le congnamh Dé, agus geallaim dhuit</span>
<lb n="981"/><span>go bhfaghaidh tú an chéad sheans eile!”</span></p>
<lb n="982"/>
<lb n="983"/><p><span>“TÁ AN DIABHAL ORT.”</span></p>
<lb n="984"/>
<lb n="985"/><p><span>San aimsir chuaidh thart sar a tógadh</span>
<lb n="986"/><span>na droichid bhí fear áirithe ag iomchar</span>
<lb n="987"/><span>sagairt treasna aibhne i n-Omeith.</span>
<lb n="988"/><span>Tharla dhó gur sheas sé ar chlochaibh</span>
<lb n="989"/><span>géura ag dhul thríd an abhainn ionnus</span>
<lb n="990"/><span>go ndearna sé tuisle uair nó dhó.</span>
<lb n="991"/><span>“Tá an diabhal ort,” arsa 'sagart;</span>
<lb n="992"/><span>“má tá,” ars'an fear, “ní fuide</span>
<lb n="993"/><span>bhéas!” agus leis sin do chaith sé</span>
<lb n="994"/><span>an sagart síos san abhainn, dá chur a</span>
<lb n="995"/><span>n-umhail do gurb' é féin an diabhal!!</span></p>
<lb n="996"/>
<lb n="997"/><p><span>FÁILTE.</span></p>
<lb n="998"/>
<lb n="999"/><p><span>Suidh, a mhinic nár thig;</span>
<lb n="1000"/><span>Mar dá suidheadh minic nár thig</span>
<lb n="1001"/><span>Chomh minic le minic a thig,</span>
<lb n="1002"/><span>Ní bhfaghadh minic a thig fáilte!</span></p>
<lb n="1003"/>
<lb n="1004"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Aiste, Ceachtanna Gaeilge, Agallamh

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Aiste, Ceachtanna Gaeilge, Agallamh

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
