Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">IMN1916</note>
                         <note type="L">i</note>
                         <note type="B">1916</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>IMN1916</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">Irisleabhar Muighe Nuadhad</title><imprint><publisher>Muintir Gill</publisher><date>1916</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>THE COLUMBAN RECORD</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>IRISLEABHAR MUIGHE NUADHAD</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>AR NA CHUR AMACH DO</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>CHUALLACHT CHUILM CILLE,</span>
<lb n="8"/><span>COLÁISTE PHÁDRAIG, MAGH NUADHAD</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>Beir mo bheannacht lat siar,</span>
<lb n="11"/><span>As briste mo chroidhe im chliabh;</span>
<lb n="12"/><span>Dá tteccmadh écc dála damh,</span>
<lb n="13"/><span>Is ar méad grádha Gaodhal.</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>— Colm Cille.</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>Ar na chlóbhualadh ag</span>
<lb n="18"/><span>MUINTIR DOLLARD</span>
<lb n="19"/><span>agus</span>
<lb n="20"/><span>Ar na chraobhscaoileadh don choitchiantacht ag</span>
<lb n="21"/><span>MUINTIR GILL</span>
<lb n="22"/><span>I mBaile Átha Cliath.</span></p>
<lb n="23"/>
<lb n="24"/><p><span>1916</span>
<lb n="25"/></p>
</div>
<pb n="ii"/>
<div><lb n="26"/><p><span>DOLLARD</span>
<lb n="27"/><span>PRINTINGHOUSE</span>
<lb n="28"/><span>DUBLIN</span>
<lb n="29"/><span>LIMITED.</span>
<lb n="30"/></p>
</div>
<pb n="iii"/>
<div><lb n="31"/><p/>
</div>
<pb n="iv"/>
<div><lb n="32"/><p/>
</div>
<pb n="v"/>
<div><lb n="33"/><p/>
</div>
<pb n="vi"/>
<div><lb n="34"/><p><span>RISTÉARD DE HINDEBERG — SAGART AGUS OLLAMH.</span>
<lb n="35"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="36"/><p><span>IRISLEABHAR MUIGHE NUADHAD.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>THE COLUMBAN RECORD.</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>AN CEATHRAMHADH BLIADHAIN DÉAG.  1916.</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>PÁDRAIG SÁIRSÉAL.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>“A Phádraig Sáirséal is duine le Dia thú</span>
<lb n="45"/><span>Is beannuighthe an talamh ar shiubhail tu riamh air:</span>
<lb n="46"/><span>Go mbeannuighidh an ghealach gheal 's an ghrian</span>
<lb n="47"/><span>duit</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>Ó thug tú an lá ó lámhaibh Ríogh Liam leat!”</span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>(Slán chum Pádraig Sáirséal).</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>DUBHAIRT Lord Macaulay agus é ag cur</span>
<lb n="54"/><span>síos ar bheatha agus imtheachtaibh shaighdiúra</span>
<lb n="55"/><span>Shasanaigh dárbh' ainm dó Clive, dubhairt</span>
<lb n="56"/><span>sé go raibh togha eóluis ag gach gasúr</span>
<lb n="57"/><span>atá ag dul ar scoil ar neithibh nach raibh</span>
<lb n="58"/><span>baint ar bith aca le stair a thíre, acht nach</span>
<lb n="59"/><span>raibh eólus ar bith ag a bhfurmhór de dhaoinibh</span>
<lb n="60"/><span>fásta ar rudaíbh agus ar dhaoinibh atá fighte,</span>
<lb n="61"/><span>fuaighte, le stair a dtíre dúthchais féin.</span>
<lb n="62"/><span>Ní móide go bhfuil lom-chlár na fírinne</span>
<lb n="63"/><span>ins an rádh sin.  Ní móide nach bhfuil</span>
<lb n="64"/><span>áidhbhéil eicínt ann.  Acht mar sin fhéin</span>
<lb n="65"/><span>ní breág amach 's amach atá ann mar tá</span>
<lb n="66"/><span>daoine de'n chineál sin ann.</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>Agus ní'l sé d'iachall orainn imtheacht</span>
<lb n="69"/><span>as Éirinn le na daoinibh iongantacha seo</span>
<lb n="70"/><span>d'fheicsint.  Is iomdha fear agus bean</span>
<lb n="71"/><span>i n-Éirinn indiu nár chuala trácht ariamh</span>
<lb n="72"/><span>ar an laochradh curata, cróganta a throid</span>
<lb n="73"/><span>ar son Chaitlín ní Uallacháin i n-allód.</span>
<lb n="74"/><span>B'fhéidir nach ortha féin atá a mhilleán</span>
<lb n="75"/><span>ar fad.  'San oideachas atá dá fhagháil</span>
<lb n="76"/><span>anois ag óglaigh na h-Éireann is mó an</span>
<lb n="77"/><span>aire tugtar do rudaibh a bhaineas le Sasana</span>
<lb n="78"/><span>agus le tíorthaibh eile 'ná mar tugtar do</span>
<lb n="79"/><span>rudaibh a thárla i n-Éirinn agus a bhaineas</span>
<lb n="80"/><span>léithi.  Ar an ádhbhar sin ceapann a lán</span>
<lb n="81"/><span>díobh nach raibh aon laoch tréan ná aon</span>
<lb n="82"/><span>ghaisgidheach calma i n-Éirinn ariamh;</span>
<lb n="83"/><span>ceapann siad nach raibh ins na h-Éireanna-</span>
<lb n="84"/><span>chaibh riamh acht sglábhuidhthe agus cladhairí</span>
<lb n="85"/><span>meathta; gach uile gníomh gaisge a dearnadh</span>
<lb n="86"/><span>ariamh cheapaidís gur Sasanach a rinne é</span>
<lb n="87"/><span>gan amhras.  Is mór an náire é sin.  Is</span>
<lb n="88"/><span>truagh an sgéal é.  Mar bhí laochradh le</span>
<lb n="89"/><span>fagháil i gcomhnuidhe i n-Éirinn le h-iarracht</span>
<lb n="90"/><span>gaisgeamhail a dhéanam ar slabhraí na</span>
<lb n="91"/><span>daoirse agus na h-anbhruide a bhriseadh;</span>
<lb n="92"/><span>bhí laochradh le fagháil nach ndeachaidh ar</span>
<lb n="93"/><span>gcúl i n-aimsir tagartha na teangmhála,</span>
<lb n="94"/><span>laochradh nach raibh meathtacht ag baint leó</span>
<lb n="95"/><span>i n-aimsir chosgartha na fola.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>Ins an aimsir atá ann indiu ní'l cainnt</span>
<lb n="98"/><span>ar aon rud acht ar chogadh agus ar chródhacht</span>
<lb n="99"/><span>— gach tír ag maoidheamh as a saighdiúiríbh</span>
<lb n="100"/><span>féin.  Dá bhrígh sin ní dochar dhúinn</span>
<lb n="101"/><span>féachaint siar tré stair ar dtírín féin</span>
<lb n="102"/><span>agus na cogtha agus laochradh a throid</span>
<lb n="103"/><span>ionnta d'fheiceál.  Ins an aiste seo beidh</span>
<lb n="104"/><span>tráchtas againn ar dhuine de na Gaedhealaibh</span>
<lb n="105"/><span>a b'iongantaighe agus budh laochda dár</span>
<lb n="106"/><span>mhair i n-Éirinn riamh, ar dhuine a mairfidh</span>
<lb n="107"/><span>a ainm agus a chlú fad 's beó Clanna</span>
<lb n="108"/><span>Gaedheal, i. an laoch calma curata —</span>
<lb n="109"/><span>Pádraig Sáirséal.</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>Ní mórán atá le h-innsint i dtaobh a</span>
<lb n="112"/><span>óige, acht gur cuireadh go dtí 'n Fhrainnc</span>
<lb n="113"/><span>é le h-ealadhain shaighdiúrachta d'fhoghluim.</span>
<lb n="114"/><span>Dob' í Anna ní Mhórdha, inghean Ruaidhrí</span>
<lb n="115"/><span>a mháthair, agus ar an ádhbhar sin ní</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="116"/><p><span>h-iongnadh tír-ghrádh a bheith aige.  Tháinig</span>
<lb n="117"/><span>an Sáirséalach ar ais go h-Éirinn le Rígh</span>
<lb n="118"/><span>Séamus 'sa mbliadhain 1689, le troid i</span>
<lb n="119"/><span>n-aghaidh Liam.</span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>'San uair seo a tháinig Pádraig Sáirséal</span>
<lb n="122"/><span>ar ais go h-Éirinn bhí sé chomh breagh d'fhear</span>
<lb n="123"/><span>agus chífeá id' shiubhal lae.  Bhí sé timcheall</span>
<lb n="124"/><span>ocht mbliadna déag ar fhichid d'aois.</span>
<lb n="125"/><span>Catoiliceach dúthrachtach do b'eadh é, agus</span>
<lb n="126"/><span>tháinig an Ghaedilg bhlasta chomh furasta d'á</span>
<lb n="127"/><span>theangain 's tháinig an Béarla.  Bhí sé os</span>
<lb n="128"/><span>cionn sé troigh i n-áirde.  Fear láidir,</span>
<lb n="129"/><span>deagh-chumtha, iomlán-déanta, dathamhail a</span>
<lb n="130"/><span>bhí ann agus fear fial flaitheamhail freisin.</span>
<lb n="131"/><span>Bhí gnúis cneasta, geanamhail air, a raibh</span>
<lb n="132"/><span>soineanntacht agus subháilce, cródhacht</span>
<lb n="133"/><span>agus calmacht ann.  Agus ní h-iongnadh</span>
<lb n="134"/><span>sin mar duine macánta gan claon gan</span>
<lb n="135"/><span>feall do b'eadh é.  Ar an ádhbhar sin bhí</span>
<lb n="136"/><span>meas ag a náimhdibh agus ag a cháirdibh air</span>
<lb n="137"/><span>agus urraim aca dhó.  Deirtear gur iarr</span>
<lb n="138"/><span>muinntir Liam air, Séamus a thréigeadh</span>
<lb n="139"/><span>agus troid ar thaobh Liam.  Acht rinneadar</span>
<lb n="140"/><span>dearmad ar é bheith 'n-a Éireannach.  Bhí an</span>
<lb n="141"/><span>Sáirséalach ró-uasal agus ró-chneasta le</span>
<lb n="142"/><span>cuimhneamh ar ghníomh fealltach mar sin,</span>
<lb n="143"/><span>agus do dhiúltuigh sé go feargach.</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>Tar éis teacht go h-Éirinn dhó, cuireadh</span>
<lb n="146"/><span>go Gaillimh é le buidhin bhig fear le</span>
<lb n="147"/><span>Connachtaibh a chosaint.  Ar an ádhbhar sin</span>
<lb n="148"/><span>ní raibh sé ag ionnsughadh Dhoire le sluagh</span>
<lb n="149"/><span>Shéamuis ar feadh Samhraidh 1689.  Bhí sé</span>
<lb n="150"/><span>ag Cath na Bóinne acht má bhí féin ní bhfuair</span>
<lb n="151"/><span>sé tada le déanamh ann.  Deireann</span>
<lb n="152"/><span>staruidhte eicínt gurbh' é an Sáirséalach</span>
<lb n="153"/><span>agus a dhá chéad de mharcachaibh a thug</span>
<lb n="154"/><span>Séamus leis mar lucht cosanta dhó féin,</span>
<lb n="155"/><span>agus é ag teicheadh le n-a anam ó fhaithche an</span>
<lb n="156"/><span>chatha.  Deirtear freisin go raibh an</span>
<lb n="157"/><span>Sáirséalach agus oifigeach ó shluagh Liam</span>
<lb n="158"/><span>ag cainnt le chéile tar eis an chatha agus</span>
<lb n="159"/><span>go ndubhairt Pádraig leis nuair a bhí sé</span>
<lb n="160"/><span>ag maoidheamh as an mbuadh — “Déan</span>
<lb n="161"/><span>malairt taoiseach linn-ne,” ar sé, “agus</span>
<lb n="162"/><span>bíodh gach rud eile mar bhí sé agus troid-</span>
<lb n="163"/><span>fimíd arís sibh.”  Agus ní móide nach raibh</span>
<lb n="164"/><span>mórán de'n bhfírinne aige.</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>Nuair a fuair Séamus é féin go slán</span>
<lb n="167"/><span>sábhalta i mBaile Átha Cliath do chomhairligh</span>
<lb n="168"/><span>sé d'á lucht leanamhna géilleadh do Liam.</span>
<lb n="169"/><span>Acht níor ghlac an Sáirséalach 'ná na</span>
<lb n="170"/><span>Gaedhil eile an chomhairle sin.  Má bhí</span>
<lb n="171"/><span>Cath na Bóinne tugtha ag Liam ortha féin</span>
<lb n="172"/><span>cé'n dochar é?  Bheadh a lá féin acu fós.</span>
<lb n="173"/><span>Do chomhairligh an Sáirséalach i gcomhnuidhe</span>
<lb n="174"/><span>an t-Sionnain a chosaint, agus anois do</span>
<lb n="175"/><span>chruinnigh an sluagh Gaodhlach ar fad</span>
<lb n="176"/><span>thimcheall Bhéil Átha Luain agus Luimnigh.</span>
<lb n="177"/><span>Thángadar ó gach áird de'n tír ann.</span>
<lb n="178"/><span>Thángadar 'n-a mbeirt agus 'n-a dtriúr</span>
<lb n="179"/><span>ann agus thángadar 'n-a gcéadtaibh agus</span>
<lb n="180"/><span>'n-a gcaogaid ann.  Bhí muinighin mhór</span>
<lb n="181"/><span>acu as Pádraig Sáirséal mar chonnaiceadar</span>
<lb n="182"/><span>go raibh sé dílis cneasta agus nach dtréig-</span>
<lb n="183"/><span>feadh sé iad mar rinne Séamus.</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>D'ionnsuigh Douglas Béal Átha Luain 'sa</span>
<lb n="186"/><span>Iúl 1690.  Bhí an Sáirséalach i Luimneach an</span>
<lb n="187"/><span>t-am sin acht nuair chuala sé go raibh Béal</span>
<lb n="188"/><span>Átha Luain d'á ionnsughadh do dhein sé</span>
<lb n="189"/><span>air.  Nuair airigh Douglas go raibh Pádraig</span>
<lb n="190"/><span>ag teacht fá n-a dhéin do ghlac sé eagla</span>
<lb n="191"/><span>roimhe agus do ghlan leis th'réis bheith ag</span>
<lb n="192"/><span>ionnsughadh na cathrach le deich laetheannta.</span>
<lb n="193"/><span>Annsin do thug Liam agus a shluagh a</span>
<lb n="194"/><span>n-aighthe ar Luimneach.  Shroicheadar Baile</span>
<lb n="195"/><span>Chonlis — baile beag a bhí timcheall seacht</span>
<lb n="196"/><span>míle soir ó dheas ó Luimneach — an seachtmhadh</span>
<lb n="197"/><span>lá de Lughnasa, agus chuireadar fútha</span>
<lb n="198"/><span>annso.  Bhí timcheall ocht míle ar fhichid</span>
<lb n="199"/><span>d'fhearaibh ag Liam acht ní raibh acht</span>
<lb n="200"/><span>tuairim deich míle istigh 'sa gcathair ag</span>
<lb n="201"/><span>a raibh aon ghléas-chogaidh.  Nuair chonnaic</span>
<lb n="202"/><span>Iarla Thíre Chonaill agus Lausun an</span>
<lb n="203"/><span>oiread sin fear i n-a n-aghaidh agus nuair</span>
<lb n="204"/><span>a bhí ballaí agus dúna na cathrach</span>
<lb n="205"/><span>scrúduighthe aca dubhradar nárbh' fhéidir</span>
<lb n="206"/><span>seilbh na cathrach a chongbháil i n-aghaidh</span>
<lb n="207"/><span>Liam agus nach raibh le déanamh acu acht</span>
<lb n="208"/><span>géilleadh dhó — mar órduigh Séamus dóibh</span>
<lb n="209"/><span>ag imtheacht dhó.</span>
<lb n="210"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="211"/><p><span>Acht ní raibh an Sáirséalach ar aon</span>
<lb n="212"/><span>chomhairle leó.  Ní bheadh géilleadh aige-san</span>
<lb n="213"/><span>chor ar bith.  Dubhairt sé leó imtheacht dá</span>
<lb n="214"/><span>mba mhaith leó, acht nach dtréigfidh seisean</span>
<lb n="215"/><span>chaoi ar bith cathair Luimnigh.  Bhí na Gaedhil</span>
<lb n="216"/><span>ar aon inntin leis agus do chuir a bhriathra</span>
<lb n="217"/><span>dóchas agus meisneach ionnta.  Nuair nach</span>
<lb n="218"/><span>ndéanfaí rud ortha d'imthigh Lausun agus</span>
<lb n="219"/><span>Iarla Thíre Chonaill go Gaillimh ag breith</span>
<lb n="220"/><span>leó na saighdiúirí Franncacha agus mór-</span>
<lb n="221"/><span>chuid de'n lón chogaidh.  Acht mar deir</span>
<lb n="222"/><span>staruidhe áirithe, b'amhlaidh a b'fhearr é</span>
<lb n="223"/><span>iad seo d'imtheacht mar bhí an dríodar</span>
<lb n="224"/><span>imthighthe leó.  Agus cé déarfas nach dríodar</span>
<lb n="225"/><span>a b'eadh iad agus an chathair a thréigint cé</span>
<lb n="226"/><span>go raibh na Gaedhil réidh riartha ar í chosaint.</span>
<lb n="227"/><span>Acht níor chuir sin aon droch-mhisneach nó</span>
<lb n="228"/><span>lag-spiridighe ar an lucht cosanta.  Níor</span>
<lb n="229"/><span>thuit a lug ar a lag aca.  Níor thuit go</span>
<lb n="230"/><span>deimhin acht i n-ionad sin is amhlaidh</span>
<lb n="231"/><span>thosuigheadar ag ollmhughadh leis an troid</span>
<lb n="232"/><span>go dian dúthrachtach.  Rinneadar trínsí</span>
<lb n="233"/><span>agus mótaí agus claiseacha.  Tugadh</span>
<lb n="234"/><span>cheannas an mharc-shluaigh do'n tSáirséalach.</span>
<lb n="235"/><span>Marcach tréan do b'eadh é agus taoiseach</span>
<lb n="236"/><span>críonna freisin.</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>Ar an naomhadh lá de Lughnasa 1690</span>
<lb n="239"/><span>thosuigh Liam ag ionnsughadh na cathrach.  Cheap</span>
<lb n="240"/><span>sé nach raibh le déanamh aige acht cúpla</span>
<lb n="241"/><span>piléar a chaitheamh le na sean-bhallaíbh, acht</span>
<lb n="242"/><span>bhí dul amugha air.  Ní raibh ag éirghe leis</span>
<lb n="243"/><span>chomh geal 's cheap sé ar dtús acht, “Fan,”</span>
<lb n="244"/><span>ar seisean, “go dtiocfaidh mo ghunnaí</span>
<lb n="245"/><span>móra ó Phortláirge agus muna ndéanfad</span>
<lb n="246"/><span>brúscar de chathair Luimnigh ní mise Rí</span>
<lb n="247"/><span>Shasana.”  Acht fan go fóill a Liam!  “Ní</span>
<lb n="248"/><span>mar síltear, bítear” i gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>San am chéadna 's bhí Liam ag smaoineamh</span>
<lb n="251"/><span>ar an spórt a bheadh aige nuair a thiocfadh</span>
<lb n="252"/><span>na gunnaí móra bhí fear eile ag smaoineamh</span>
<lb n="253"/><span>ar na gunnaibh móra freisin, acht níorbh'</span>
<lb n="254"/><span>ionann a smaointe.  Le sgéal fada a</span>
<lb n="255"/><span>ghiorrchaint tháinic fear a thréig sluagh</span>
<lb n="256"/><span>Liam isteach go Luimneach le sgeal go</span>
<lb n="257"/><span>raibh lón-chogaidh ag teacht go Liam agus</span>
<lb n="258"/><span>go raibh sé i gCaiseal an lá sin (Dia</span>
<lb n="259"/><span>Domhnaigh).  Nuair a chuala an Sáirséalach</span>
<lb n="260"/><span>sin do shocruigh sé muinntir an lóin d'ionn-</span>
<lb n="261"/><span>sughadh agus breith ar an lón.  Thug se cúig</span>
<lb n="262"/><span>chéad d'á mharcachaibh cróganta leis agus</span>
<lb n="263"/><span>an oidhche sin, oidhche Dia Domhnaigh, chuadar</span>
<lb n="264"/><span>treasna na h-aibhne go dtí'n taobh ó</span>
<lb n="265"/><span>thuaidh agus le dalla mullóg d'imirt ar</span>
<lb n="266"/><span>shluagh Liam do chuadar soir go Cill-Dá-Lua.</span>
<lb n="267"/><span>Do chuadar treasna na h-aibhne annso agus</span>
<lb n="268"/><span>isteach leo go Conndae Thiobruid Árann.</span>
<lb n="269"/><span>Acht bhí fear maith ag an Sáirséalach ag</span>
<lb n="270"/><span>déanamh eóluis an bhealaigh dhóibh — Ó</span>
<lb n="271"/><span>hÓgáin, do bhí ar a theicheadh.  Bhí eólas aige-</span>
<lb n="272"/><span>san ag gach sgailp agus gleann sa Mhumhan</span>
<lb n="273"/><span>agus do threóruigh sé iad tré bhealaighibh</span>
<lb n="274"/><span>aisdréanacha nó gur shroicheadar gleannta</span>
<lb n="275"/><span>Sliabh Fhéilim agus an ghrian ag éirghe.</span>
<lb n="276"/><span>Leigeadar a sgíth annso, agus d'fhanadar</span>
<lb n="277"/><span>i suidheachán i dtom coille ar feadh an lae.</span>
<lb n="278"/><span>Chuir an Sáirséalach teachtairí amach le sgéal</span>
<lb n="279"/><span>d'fhagháil i dtaobh lucht an lóin-chogaidh,</span>
<lb n="280"/><span>agus is gearr go dtángadar seo ar ais</span>
<lb n="281"/><span>agus eólus aca ar an áit a raibh lucht</span>
<lb n="282"/><span>an lóin ag cur fútha i gcomhair na h-oidhche.</span>
<lb n="283"/><span>Baile an Fhaoitigh do b'ainm do'n áit sin</span>
<lb n="284"/><span>agus ní raibh sé níos mó ná ocht míle nó</span>
<lb n="285"/><span>mar sin ó Luimneach.</span></p>
<lb n="286"/>
<lb n="287"/><p><span>Bhí go maith.  'Sa mheadhon oidhche d'éirigh</span>
<lb n="288"/><span>an Sáirséalach agus a chúig chéad marcach</span>
<lb n="289"/><span>amach as an ngleann agus níor tharraing-</span>
<lb n="290"/><span>eadar srian nó go shroicheadar Baile</span>
<lb n="291"/><span>Chuilinn.  Ins an mbaile seo fuaireadar</span>
<lb n="292"/><span>amach focal faire muinntire an lóin.</span>
<lb n="293"/><span>Agus cé'n focal faire a bheadh acu acht</span>
<lb n="294"/><span>“Sáirséalach.”  Is dóca gur chuir Pádraig</span>
<lb n="295"/><span>drannadh gháire as nuair a fuair sé an</span>
<lb n="296"/><span>t-eólus sin.  D'imthigheadar leó annsin</span>
<lb n="297"/><span>go h-aireach faiteach nó go dtángadar i</span>
<lb n="298"/><span>n-aice leis an lón-chogaidh.  Annsin thug</span>
<lb n="299"/><span>an Sáirséalach órdughadh d'a mharc-shluagh</span>
<lb n="300"/><span>gan focal a labhairt nó go mbeidís suas leis</span>
<lb n="301"/><span>na gárdaibh agus annsin réabadh isteach</span>
<lb n="302"/><span>ar lucht an lóin mar chith-theineadh.</span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>Chualaidh fear de na gárdaibh torann</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="305"/><p/>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="306"/><p><span>crúdh chapall, dar leis, acht dubhairt sé leis</span>
<lb n="307"/><span>féin gur bh'iad a mhuinntir fhéin a bhí ann.</span>
<lb n="308"/><span>Is gearr go bhfaca sé marcaigh os a chomhair</span>
<lb n="309"/><span>amach agus taoiseach tréan mar cheann</span>
<lb n="310"/><span>ortha.  Chuir sé forrán ortha cé'n focal</span>
<lb n="311"/><span>faire a bhí acu.  'Sé an freagra a fuair sé —</span>
<lb n="312"/><span>“'Sé an Sáirséalach an focal agus 'sé</span>
<lb n="313"/><span>an Sáirséalach an fear,” agus sgeinneadar</span>
<lb n="314"/><span>thairis mar sidhe-ghaoithe.</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>Bhí lucht an lóin 'n-a dtoirchímh suain</span>
<lb n="317"/><span>agus 'n-a suan-chodlata.  Nuair a dhúisigh-</span>
<lb n="318"/><span>eadar — an méid dhíobh a dhúisigh — ní raibh</span>
<lb n="319"/><span>fhios acu beirthe nó beó cá rabhadar.  Bhí</span>
<lb n="320"/><span>sé 'n-a dhearg-raic ann.  Rinne Pádraig</span>
<lb n="321"/><span>Sáirséal agus a laochradh ruathar forránach</span>
<lb n="322"/><span>sanntach agus aoinne a tháinig rómpa 'n-a</span>
<lb n="323"/><span>mbuillíbh ní raibh an dara buille ag teas-</span>
<lb n="324"/><span>dáil uaidh.  Ba mhillteach an t-ár é go</span>
<lb n="325"/><span>cinnte.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>Bhí seilbh an lóin-chogaidh acu anois acht</span>
<lb n="328"/><span>níorbh' fhéidir leó na gunnaí móra agus</span>
<lb n="329"/><span>an púdar a bhreith leó.  Ar an ádhbhar sin</span>
<lb n="330"/><span>líonadar na gunnaí móra le púdar, agus</span>
<lb n="331"/><span>do chuir a mbéil síos 'sa dtalamh.  Rinneadar</span>
<lb n="332"/><span>cárnán mór de'n chuid eile de'n phúdar</span>
<lb n="333"/><span>i n-aice le na gunnaíbh, agus chuireadar na</span>
<lb n="334"/><span>báid beaga agus gach trucaill eile a bhí</span>
<lb n="335"/><span>ann ar mhullach a chéile os cionn an chárnáin</span>
<lb n="336"/><span>phúdair.  Annsin rinne siad claisín beag</span>
<lb n="337"/><span>phúdair 'sa chaoi go dtarraingeóchaidhe an</span>
<lb n="338"/><span>teine isteach go dtí'n púdar.  Thug siad</span>
<lb n="339"/><span>teine dhó annsin agus do dhruideadar siar</span>
<lb n="340"/><span>uaidh.  Is gearr gur shroich an lasair an</span>
<lb n="341"/><span>púdar agus do phléasg é.  Do bodharuidheadh</span>
<lb n="342"/><span>iad leis an bpléasgadh agus dalladh iad</span>
<lb n="343"/><span>leis an lasair.  D'fhreagair na cnuic agus</span>
<lb n="344"/><span>na gleannta ar ais an torann agus</span>
<lb n="345"/><span>dúisigheadh daoine leis a bhí cúig mhíle déag</span>
<lb n="346"/><span>bealaigh uaidh.</span></p>
<lb n="347"/>
<lb n="348"/><p><span>Annsin d'fhill Pádraig agus a mharc-</span>
<lb n="349"/><span>shluagh ar ais go Luimneach.  Ní h-é an</span>
<lb n="350"/><span>bóthar a tháiniceadar a thugadar ortha féin</span>
<lb n="351"/><span>ag filleadh dhóibh.  Bhí fhios ag an Sáirséalach</span>
<lb n="352"/><span>go gcloisfeadh Liam agus a shluagh pléascadh</span>
<lb n="353"/><span>uamhnach na ngunnaí agus an phúdair, agus</span>
<lb n="354"/><span>nach móide nach dtiocfadh dream díobh</span>
<lb n="355"/><span>féachaint céard do thárla.  Do b'fhíor dó.</span>
<lb n="356"/><span>Ní mór ná imthighthe a bhíodar nuair tháinig</span>
<lb n="357"/><span>marc-shluagh Liam, mar bhí tuairim aca</span>
<lb n="358"/><span>céard do thárla.  Acht mar sin fhéin do</span>
<lb n="359"/><span>baineadh geit asta nuair a chonnaiceadar</span>
<lb n="360"/><span>lucht cosanta an lóin agus gach mac</span>
<lb n="361"/><span>máthair acu ag fuarughadh 'n-a chorp gan</span>
<lb n="362"/><span>cor asta, agus nuair a chonnaiceadar an</span>
<lb n="363"/><span>cárnán luaithrighe — b'shin é an méid de'n</span>
<lb n="364"/><span>lón chogaidh a bhí fágtha acu anois, — agus</span>
<lb n="365"/><span>nuair a chualadar torann marc-shluaigh</span>
<lb n="366"/><span>an t-Sáirséalaigh agus iad ag filleadh</span>
<lb n="367"/><span>cos i n-áirde go Luimneach.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Níor tharraing Pádraig agus a mharcaigh</span>
<lb n="370"/><span>srian nó go rabhadar istigh 'sa gcathair 'na</span>
<lb n="371"/><span>raibh a gcaraid agus a gcomhursain.  Agus</span>
<lb n="372"/><span>munar fearadh fíor-chaoin fáilte rómpa;</span>
<lb n="373"/><span>munar chuir lucht cosanta Luimnigh gáiridhe</span>
<lb n="374"/><span>maoidhte asta go lúthgháireach, muna rinn-</span>
<lb n="375"/><span>eadar comh-mholadh croidheamhail leis an</span>
<lb n="376"/><span>Sáirséalach, munar thosuigh na mná ag</span>
<lb n="377"/><span>gol le méid a n-áthais, “munar fliuchadh</span>
<lb n="378"/><span>le deoraibh iad agus munar múchadh le</span>
<lb n="379"/><span>pógaibh iad,” ní lá go maidin é.  Budh mhór</span>
<lb n="380"/><span>é meas agus cliú an t-Sáirséalaigh tar</span>
<lb n="381"/><span>éis an lae sin agus an ghaisge úd agus</span>
<lb n="382"/><span>budh mhaith an aghaidh air é.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>Acht bhí a mhalairt de scéal ag sluagh</span>
<lb n="385"/><span>Liam.  Nuair a chualadar an droch-thuair-</span>
<lb n="386"/><span>isg d'imthigh a meisneach uatha ar fad,</span>
<lb n="387"/><span>agus nuair a chualadar gáire maoidhte</span>
<lb n="388"/><span>na nGaedheal tháinic fearg agus gráin</span>
<lb n="389"/><span>ortha.  Acht ba cheann-dána an fear Liam.</span>
<lb n="390"/><span>Chuir sé fios ar lón-chogaidh eile agus</span>
<lb n="391"/><span>nuair a fuair sé é thosuigheadar ag ionn-</span>
<lb n="392"/><span>sughadh ballaí Luimnigh arís.  Bhí na sliogáin</span>
<lb n="393"/><span>ag teacht chomh tiugh le cloich-shneachta.</span>
<lb n="394"/><span>Acht má bhí féin bhí meisneach agus muinighin</span>
<lb n="395"/><span>ag an lucht cosanta.  Na mná féin,</span>
<lb n="396"/><span>bhíodar ag cuidiughadh le na fearaibh mar</span>
<lb n="397"/><span>chuidigh na mná i nDoire roimhe sin.  'Sa</span>
<lb n="398"/><span>dheireadh briseadh bearna mhór ins na</span>
<lb n="399"/><span>ballaíbh.  Isteach le sluagh Liam.  Acht</span>
<lb n="400"/><span>nuair a chonnaic na Gaedhil an námha taobh</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="401"/><p><span>istigh de bhallaíbh na cathrach tháinic fearg</span>
<lb n="402"/><span>ortha agus rinneadar ruathar forránach</span>
<lb n="403"/><span>sanntach ortha.  Do throideadar go dian,</span>
<lb n="404"/><span>díocasach, neamh-ghéillteach.  'Sa dheireadh</span>
<lb n="405"/><span>cuireadh iachall ar shluagh Liam glanadh</span>
<lb n="406"/><span>leó as an gcathair i láimh le luaith.  Bhí</span>
<lb n="407"/><span>na Sasanaigh cortha de'n chogadh anois agus</span>
<lb n="408"/><span>níor cheileadar sin acht an oiread.  Annsin</span>
<lb n="409"/><span>tháinic fearg ar Liam agus d'imthigh leis</span>
<lb n="410"/><span>agus stad ná comhnuidhe ní dhearna sé</span>
<lb n="411"/><span>gur shroich sé Portláirge agus as sin</span>
<lb n="412"/><span>chuaid sé anonn go Sasana.  Do ghlan a</span>
<lb n="413"/><span>shluagh leó freisin ó Luimneach th'réis iad</span>
<lb n="414"/><span>bheith 'ghá ionnsughadh le trí seachtmhaine.</span></p>
<lb n="415"/>
<lb n="416"/><p><span>Ba mhór an t-áthas a bhí ar na Gaedhealaibh</span>
<lb n="417"/><span>istigh 'sa gcathair nuair a chonnacadar</span>
<lb n="418"/><span>Liam — an taoiseach cliste — agus a arm</span>
<lb n="419"/><span>mór ag teicheadh uatha.  Ba subhach, sábhach, so-</span>
<lb n="420"/><span>mheanmnach iad.  Agus ní gan fáth a bhí</span>
<lb n="421"/><span>áthas ortha, mar do bhí moladh tuillte acu</span>
<lb n="422"/><span>go cinnte agus iad bheith i n-ann ballaí</span>
<lb n="423"/><span>Luimnigh a chosaint ar an arm sin, agus</span>
<lb n="424"/><span>gan lón-chogaidh ar bh'fiú trácht air aca.</span>
<lb n="425"/><span>Acht bhí an Sáirséalac n-a measg, agus</span>
<lb n="426"/><span>níor bheag sin.  Ní móide gur thaithnigh le</span>
<lb n="427"/><span>Lausun agus le h-Iarla Thíre Chonaill</span>
<lb n="428"/><span>an chaoi ar éirigh leis an Sáirséalach agus</span>
<lb n="429"/><span>le lucht cosanta Luimnigh th'réis iad féin</span>
<lb n="430"/><span>a thréigint na cathrach.  Bhí faitchíos ortha</span>
<lb n="431"/><span>anois go mbeadh Rí Séamus feargach leó</span>
<lb n="432"/><span>agus ar an ádhbhar sin d'imthigheadar go</span>
<lb n="433"/><span>dtí'n Fhrainnc leis an gcéad sgéal a bheith</span>
<lb n="434"/><span>acu.</span></p>
<lb n="435"/>
<lb n="436"/><p><span>Ar feadh an ama seo ní raibh Pádraig</span>
<lb n="437"/><span>Sáirséal díomhaoin.  Bhí sé ag cosaint áth</span>
<lb n="438"/><span>na Sionainne agus bhí sé féin agus a chuid</span>
<lb n="439"/><span>fear ar an aireachas i gcomhnuidhe agus</span>
<lb n="440"/><span>réidh riartha chun troda.  B'é Pádraig</span>
<lb n="441"/><span>do chuir dóchas agus meisneach i gcroidhtibh</span>
<lb n="442"/><span>na nGaedheal ó thús deireadh.  Maradh</span>
<lb n="443"/><span>eisean bheadh Éire fá chumhacht Liam anois.</span>
<lb n="444"/><span>Theasbáin sé d'á shaighdiúiríbh céard is tír-</span>
<lb n="445"/><span>ghrádh ann agus ní raibh le déanamh aige acht</span>
<lb n="446"/><span>sin.  Do rinneadar aithris air agus 'sa</span>
<lb n="447"/><span>dheireadh dhéanfaidís aon rud a d'iarrfadh</span>
<lb n="448"/><span>sé ortha a dhéanamh — bhí an oiread sin</span>
<lb n="449"/><span>ghrádha acu dhó agus an oiread sin mhuinighin</span>
<lb n="450"/><span>acu as.  Acht bhí daoine eile ann agus ní</span>
<lb n="451"/><span>maith a thaithnigh sin leó chor ar bith.  Bhí éad</span>
<lb n="452"/><span>ortha leis an Sáirséalach agus ní raibh uatha</span>
<lb n="453"/><span>acht deis chun feall d'imirt air.  Agus</span>
<lb n="454"/><span>Séamus féin, ba bheag é a mheas ar Phádraig</span>
<lb n="455"/><span>th'réis a raibh déanta aige ar a shon.  Go</span>
<lb n="456"/><span>cinnte rinne sé Iarla Leamhcáin de, acht</span>
<lb n="457"/><span>níor mhór dhó sin a dhéanamh.</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>'Sa mbliadhain 1691 tháinig oifigeach</span>
<lb n="460"/><span>darbh' ainm dhó San Rút go h-Éirinn.  Thug</span>
<lb n="461"/><span>Séamus ceannas an airm ar fad dhó-san.</span>
<lb n="462"/><span>Acht ba cheart gur do'n tSáirséalach a</span>
<lb n="463"/><span>thabharfadh sé é mar bhí Pádraig 'n-a</span>
<lb n="464"/><span>thaoiseach ní b'fhearr 'ná an t-oifigeach</span>
<lb n="465"/><span>postamhail, uaibhreach, ceann-dána so,</span>
<lb n="466"/><span>nach raibh eólas ar bith aige ar an tír.  Acht</span>
<lb n="467"/><span>bhí éad aca le Pádraig agus choinnigheadar</span>
<lb n="468"/><span>ar gcúl é mar coinnigheadh ar gcúl Eoghan</span>
<lb n="469"/><span>Ruadh Ó Néill leath-chéad bliadhan roimhe</span>
<lb n="470"/><span>sin.  Níor thaithnigh le na Gaedhealaibh</span>
<lb n="471"/><span>allmhurach mar San Rút a bheith mar</span>
<lb n="472"/><span>taoiseach ortha, go mór-mhór ós rud é gur</span>
<lb n="473"/><span>b'é a dtuairim go raibh an Sáirséalach 'n-a</span>
<lb n="474"/><span>fhear i bhfad níos oireamhnaighe chun airm</span>
<lb n="475"/><span>a stiúradh.  Maidir le Pádraig féin bhí an</span>
<lb n="476"/><span>oiread sin grádha aige do'n chúis, agus an</span>
<lb n="477"/><span>oiread sin céille 'n-a cheann nár mhian</span>
<lb n="478"/><span>leis troid ná easaontas a chur ar siubhal</span>
<lb n="479"/><span>ameasg na saighdiúirí, agus gábhadh le n-a</span>
<lb n="480"/><span>gcumhacht ar fad leis an námhaid a chlaoidh.</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>D'ionnsuigh Sincil Béal Átha Luain an</span>
<lb n="483"/><span>ath-uair sa Mheitheamh.  Acht do throid na</span>
<lb n="484"/><span>Gaedhil go dian díocasach agus maradh</span>
<lb n="485"/><span>postamhlacht agus éirghe i n-áirde San</span>
<lb n="486"/><span>Rút bheadh an lá acu.  Dubhairt an Sáir-</span>
<lb n="487"/><span>séalach leis go mba cheart aire a thabhairt</span>
<lb n="488"/><span>mar bhí eólas aige ar ealadhantaibh na</span>
<lb n="489"/><span>Sacsan.  Acht is annso do bhris uaibhreacht</span>
<lb n="490"/><span>San Rúth amach.  Nach cuma dhuit-se?</span>
<lb n="491"/><span>ar seisean go géar faobhrach.  Dar</span>
<lb n="492"/><span>ndóigh ní tusa an taoiseach.  Seachan do</span>
<lb n="493"/><span>ghnó féin.  Bhí an comhairle ceart ag</span>
<lb n="494"/><span>Pádraig.  D'ionnsuigh na Sasanaigh an</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="495"/><p><span>chathair an oidhche sin agus fuaireadar</span>
<lb n="496"/><span>seilbh Átha Luain gan mórán troda.  Bhí</span>
<lb n="497"/><span>fhios ag San Rút gur air féin a bhí a</span>
<lb n="498"/><span>mhilleán, agus shocruigh sé cath a thabhairt</span>
<lb n="499"/><span>do Sincil ag Eachdhruim Uí Cheallaigh.  Bhí</span>
<lb n="500"/><span>easaontas idir é féin agus an Sáirséalach</span>
<lb n="501"/><span>agus ar an ádhbhar sin thug sé órdughadh</span>
<lb n="502"/><span>do Phádraig dhul go dtí áit iargcúlach</span>
<lb n="503"/><span>d'fhaithche na troda agus fanacht ann.  “Beidh</span>
<lb n="504"/><span>an buidheachas ar fad agam-sa,” ar seisean</span>
<lb n="505"/><span>— bhí sé chomh cinnte sin ar bhuaidh d'fhagháil.</span>
<lb n="506"/><span>Níor innis sé pioc de'n t-Sáirséalach</span>
<lb n="507"/><span>faoi'n slighe a bhí faoi leanamhaint 'san</span>
<lb n="508"/><span>gcath an lá sin.  Bhí a shliocht air, mar</span>
<lb n="509"/><span>nuair sguaibeadh a chloigeann d'á chorp</span>
<lb n="510"/><span>le sliogán ní raibh fhios ag éinne céard ba</span>
<lb n="511"/><span>cheart a dhéanamh.  Bhí gach rud 'n-a rí-rá i</span>
<lb n="512"/><span>sluaigh na nGaedheal.</span></p>
<lb n="513"/>
<lb n="514"/><p><span>Maidir leis an Sáirséalach bhí sé chomh</span>
<lb n="515"/><span>fada sin ar gcúl nach raibh fhios aige go</span>
<lb n="516"/><span>ceann i bhfad go raibh San Rút ar lár.</span>
<lb n="517"/><span>Nuair fuair sé sin amach bhí an lámh uachtair</span>
<lb n="518"/><span>ag Sincil agus ní raibh le déanamh ag</span>
<lb n="519"/><span>Pádraig acht fuighleach an airm a thabhairt</span>
<lb n="520"/><span>go Luimneach.  Go cinnte b'fhíor do'n</span>
<lb n="521"/><span>fhile nuair dubhairt sé: —</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>“Tá leasughadh ag Ua Ceallaigh nach gain-</span>
<lb n="524"/><span>eamh ná aoileach</span>
<lb n="525"/><span>Acht saighdiúirí tapaidhe dhéanadh gaisgeadh</span>
<lb n="526"/><span>le píce;</span>
<lb n="527"/><span>Do fágadh iad i n-Eachdhruim 'na sraith-</span>
<lb n="528"/><span>eannaibh sínte</span>
<lb n="529"/><span>Mar bheadh feóil chapaill ag madraidhibh dá</span>
<lb n="530"/><span>sgaoileadh!”</span></p>
<lb n="531"/>
<lb n="532"/><p><span>Do lean Sincil go Luimneach iad agus</span>
<lb n="533"/><span>tar éis beagán troda socruigheadh síothcháin</span>
<lb n="534"/><span>eatortha an tríomhadh lá de Dheireadh</span>
<lb n="535"/><span>Fóghmhair 1691.  D'aontuigheadar go mbeadh</span>
<lb n="536"/><span>an oiread ceart le fagháil ag Catoilic-</span>
<lb n="537"/><span>eachaibh na h-Éireann 's bhí le fagháil acu i</span>
<lb n="538"/><span>n-aimsir an dara Shéarluis, agus d'aon-</span>
<lb n="539"/><span>tuigheadar go mbeadh cead ag saighdiúiríbh</span>
<lb n="540"/><span>Shéamuis dhul go dtí'n Fhrainnc.</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>Dhá lá i n-a dhiaidh sin tháinic cabhlach</span>
<lb n="543"/><span>Franncach go Luimneach le lón-chogaidh</span>
<lb n="544"/><span>agus 3,000 saighdiúirí.  Acht Éireannach</span>
<lb n="545"/><span>cneasta gan claon do b'eadh Pádraig</span>
<lb n="546"/><span>Sáirséal.  Dá mba mhaith leis bheith fealltach</span>
<lb n="547"/><span>anois, bhí aige.  Acht ar seisean leó:—</span>
<lb n="548"/><span>“Tá sibh deireannach anois, mar tá m'fhocal</span>
<lb n="549"/><span>tugtha agam go gcóimhlíonfadh mé an</span>
<lb n="550"/><span>t-síothcháin agus ní bheidh sé de mhasla</span>
<lb n="551"/><span>ar chliú saighdiúirí na nGaedheal gur bhris</span>
<lb n="552"/><span>mé m'fhocal.”  Acht is beag do luigh sé ar</span>
<lb n="553"/><span>chorghuas na Sacsan iad-san a dhul thar</span>
<lb n="554"/><span>fhocal an mhargaidh.  Tá daoine ag cainnt</span>
<lb n="555"/><span>agus ag síor-chainnt indiu ar “feall”</span>
<lb n="556"/><span>na nGearmánach fá dhul isteach 'sa mBeilge.</span>
<lb n="557"/><span>Acht ba cheart do na daoinibh seo cuimh-</span>
<lb n="558"/><span>niughadh freisin ar “Shíothcháin Luimnigh”</span>
<lb n="559"/><span>agus ar an chaoi ar choimhlíon na Sasanaigh</span>
<lb n="560"/><span>an geall a thugadar.  Ní móide nach</span>
<lb n="561"/><span>“giota pháipéir” a bhí ann, dar le na</span>
<lb n="562"/><span>daoinibh cneasta seo.</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>Chuaidh an Sáirséalach agus 20,000 d'á</span>
<lb n="565"/><span>shaighdiúiríbh ar bhord na long bhFranncach</span>
<lb n="566"/><span>agus d'imtigh leo anonn go dtí'n Fhrainnc.</span>
<lb n="567"/><span>B'shin iad na “Géana Fiadhaine.”  Agus</span>
<lb n="568"/><span>nár bhocht an sgéal ag na laochraibh seo ag</span>
<lb n="569"/><span>fágáil slán agus beannacht go deó le</span>
<lb n="570"/><span>“bán-chnuic Éireann óighe.”  Ní h-iongnadh</span>
<lb n="571"/><span>ar bith na frasa deór ag tuitim leó nuair</span>
<lb n="572"/><span>a chuimhnigheadar ar a dtírín dhúthchais agus</span>
<lb n="573"/><span>chomh dúthrachtach díocasach ar oibrigheadar</span>
<lb n="574"/><span>le saoirse d'fhagháil dí.</span></p>
<lb n="575"/>
<lb n="576"/><p><span>Do marbhadh an Sáirséalach bocht ag Cath</span>
<lb n="577"/><span>Landen 1693.  Bhí marc-shluagh faoi agus</span>
<lb n="578"/><span>bhíodar ag déanamh ruathair shanntaigh agus</span>
<lb n="579"/><span>Pádraig dar ndóigh 'n-a fhear thosaigh nuair</span>
<lb n="580"/><span>a caitheadh urchar tré n-a chroidhe uasal.</span>
<lb n="581"/><span>Do chuir sé a lámh ar a chroidhe agus é sínte</span>
<lb n="582"/><span>go lag leóinte ar fhaithche na troda agus</span>
<lb n="583"/><span>nuair chonnaic sé a chuid fola ag teacht —</span>
<lb n="584"/><span>“Ó,” ar seisean, “dá mb'é thoil Dé é</span>
<lb n="585"/><span>gur ar son Éireann a bheidhinn ag dortadh</span>
<lb n="586"/><span>mo chod' fola, bheinn sásta.”  B'iad sin</span>
<lb n="587"/><span>na focla deireannacha a tháinig ó bhéal</span>
<lb n="588"/><span>an Éireannaigh laochda — Pádraig</span>
<lb n="589"/><span>Sáirséal.</span>
<lb n="590"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="591"/><p><span>Gaisgidheach curata, taoiseach tréan,</span>
<lb n="592"/><span>Gaedheal dúthrachtach, agus fear cneasta</span>
<lb n="593"/><span>cineálta gan claon gan caime do b'eadh</span>
<lb n="594"/><span>an Sáirséalach.  D'oibrigh sé go dian</span>
<lb n="595"/><span>díocasach le saoirse d'fhagháil do na</span>
<lb n="596"/><span>h-Éireannachaibh agus níor stad sé nó</span>
<lb n="597"/><span>go bhfuair sé deimhne go mbeadh Catoilicigh</span>
<lb n="598"/><span>na h-Éireann saor ó anbhruid agus</span>
<lb n="599"/><span>géirleanamhaint.  Acht ní raibh 'sa deimhne</span>
<lb n="600"/><span>sin acht focal Shasanaigh.  Bhí an Sáirséalach</span>
<lb n="601"/><span>féin cneasta agus cheap sé go raibh gach</span>
<lb n="602"/><span>uile dhuine cneasta freisin.  Fairíor</span>
<lb n="603"/><span>géar!  Is ciall ceannaigh do mhúin ceacht dhó.</span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>Ba chóir go gcuimhneóchadh feara Fáil ar</span>
<lb n="606"/><span>an Sáirséalach — go mór-mhór ins an</span>
<lb n="607"/><span>aimsir atá ann indiu.  Ba cheart go</span>
<lb n="608"/><span>gcuimhneochaidís gur ar son Éireann do</span>
<lb n="609"/><span>throid sé agus gur ar a son do fuair sé</span>
<lb n="610"/><span>bás.  Ba cheart go ndéanfaidís aithris</span>
<lb n="611"/><span>air agus bheith réidh riartha i gcomhnuidhe ar</span>
<lb n="612"/><span>throid ar son a dtíre féin.  Da mba rud</span>
<lb n="613"/><span>é go ndéanfadh feara Fáil uile aithris</span>
<lb n="614"/><span>ar Phádraig Sáirséal, ar a chródhacht agus</span>
<lb n="615"/><span>ar a chalmacht agus ar a thír-ghrádh ní fada</span>
<lb n="616"/><span>go mbeadh slabhraí an námhaid sgaoilte</span>
<lb n="617"/><span>agus an chraobh agus an choróinn arís ag</span>
<lb n="618"/><span>ar máithrín dílis — Caitlín Ní Uallacháin.</span></p>
<lb n="619"/>
<lb n="620"/><p><span>“A Phádraig Sáirséal, guidhe gach nduine</span>
<lb n="621"/><span>leat,</span>
<lb n="622"/><span>Mo ghuidhe-se féin, is guidhe Mhic Mhuire</span>
<lb n="623"/><span>leat;</span>
<lb n="624"/><span>Ó thóg tu an t-Áth Caol, ag gabháil tré</span>
<lb n="625"/><span>Bhiorra dhuit</span>
<lb n="626"/><span>'S gur ag Cuileann Ó gCuanach buadhadh</span>
<lb n="627"/><span>leat Luimneach.”</span></p>
<lb n="628"/>
<lb n="629"/><p><span>MÍCHEÁL S. Ó FALLAMHAIN.</span>
<lb n="630"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="631"/><p><span>Sioc agus síor-ghaoth.</span>
<lb n="632"/><span>Tuar fola go fíor.</span>
<lb n="633"/><span>Is feárr sioc féin nó síor-ghaoth.</span>
<lb n="634"/><span>An Earagal mhór ar an Treas Ghort go bhfacaidh mé í.</span>
<lb n="635"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="636"/><p><span>LOINGEAR MAC LABHAIR.</span></p>
<lb n="637"/>
<lb n="638"/><p><span>BHÍ rí i nÉirinn fadó agus ní raibh aige</span>
<lb n="639"/><span>acht aon mhac amháin, agus b'é a ainm</span>
<lb n="640"/><span>Loingear Mac Labhair.  Thóg sé suas in</span>
<lb n="641"/><span>aibidil phrionnsa óig é.</span></p>
<lb n="642"/>
<lb n="643"/><p><span>D'éirigh Loingear Mac Labhair amach</span>
<lb n="644"/><span>maidin lae bhreagha, agus tháinig sé isteach</span>
<lb n="645"/><span>i ngarrison duine uasail i na raibh copaí</span>
<lb n="646"/><span>seacht dtroighthe de bhalla.  Ní chuiridís</span>
<lb n="647"/><span>mac ríogh le bainríoghán fear nach rachadh</span>
<lb n="648"/><span>ar bharr an bhalla go léim agus ar ais</span>
<lb n="649"/><span>ar a chúl gan truisle gan tuirling.  Bhí</span>
<lb n="650"/><span>ceathrar óinseach, cúigear amadán, agus</span>
<lb n="651"/><span>fear le cúthach black ag sgigeadh agus</span>
<lb n="652"/><span>ag magadh faoi.  D'éirigh sé go trí trioslóg,</span>
<lb n="653"/><span>go trí léim coise ar bacóid go trí árd-</span>
<lb n="654"/><span>léim, agus chuaidh sé ar bhárr an bhalla</span>
<lb n="655"/><span>agus ar ais ar a chúl gan truisle gan</span>
<lb n="656"/><span>tuirling.  Shiubhal sé, a chú agus a ghunna</span>
<lb n="657"/><span>leis go diuin agus deireadh lae; an</span>
<lb n="658"/><span>giorrán bán ag dul ar scáth na copóige</span>
<lb n="659"/><span>agus an chopóg ag dul ar scáth an ghior-</span>
<lb n="660"/><span>ráin bháin, agus nuair bhí sé ag filleadh</span>
<lb n="661"/><span>a bhaile casadh an fear leis nach raibh acht</span>
<lb n="662"/><span>dhá troigh go leith ar áirde.</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>“Go mbeannuighidh Dia dhuit, a mhic an</span>
<lb n="665"/><span>ríogh,” ars' an fear beag.</span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>“Go mbeannuighidh Dia agus Muire</span>
<lb n="668"/><span>dhuit,” arsa mac an ríogh.</span></p>
<lb n="669"/>
<lb n="670"/><p><span>“Ní imreóchthá cluiche cárdaí,” ars' an</span>
<lb n="671"/><span>fear beag.</span></p>
<lb n="672"/>
<lb n="673"/><p><span>“Ní cleachtadh liom cárdaí iomchar as</span>
<lb n="674"/><span>baile,” arsa mac an ríogh.</span></p>
<lb n="675"/>
<lb n="676"/><p><span>“Well,” ars' an fear beag, “níor</span>
<lb n="677"/><span>shiubhal mise míle as baile gan iad a</span>
<lb n="678"/><span>bheith liom, agus má's róghain leat imreóchamuid</span>
<lb n="679"/><span>cluiche.”</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>Tharraing sé amach na cárdaí agus</span>
<lb n="682"/><span>d'imreadar an cluiche, agus chuir mac an</span>
<lb n="683"/><span>ríogh an cluiche air.</span></p>
<lb n="684"/>
<lb n="685"/><p><span>“Tabhair do bhreith anois,” ars' an fear</span>
<lb n="686"/><span>beag.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>“'Sé breith a bheirim anois, bárr cnuic</span>
<lb n="689"/><span>agus gleannta m'athar 'chur fá bha gheala.”</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>Nuair bhreathnuigh sé uaidh, chonnaic sé</span>
<lb n="692"/><span>bárr cnuic a athar fá bha gheala mar a bheadh</span>
<lb n="693"/><span>caora air.</span></p>
<lb n="694"/>
<lb n="695"/><p><span>Nuair chuaidh sé a bhaile chuir sé trí</span>
<lb n="696"/><span>osnaidhe, trí bhriseadh le croidhe agus trí</span>
<lb n="697"/><span>gháirídhe as.</span></p>
<lb n="698"/>
<lb n="699"/><p><span>“Is cosmhail le mac ríogh fa gheasaibh thú,”</span>
<lb n="700"/><span>ars' an t-athair leis.</span></p>
<lb n="701"/>
<lb n="702"/><p><span>“Níl go fóill,” ars' an mac, ag</span>
<lb n="703"/><span>innsint dó an rud a thuit amach idir é</span>
<lb n="704"/><span>féin agus Mac Ui Lóráin.  Chaith sé an oidhche</span>
<lb n="705"/><span>sin, trian le fiannaidheacht, trian le</span>
<lb n="706"/><span>sgéalaidheacht agus trian le sailim sámh agus</span>
<lb n="707"/><span>mór-chodlata.  Nuair a d'éirigh sé ar</span>
<lb n="708"/><span>maidin, thóg sé leis a ghunna agus a mhadadh</span>
<lb n="709"/><span>agus shiubhal sé ar an mbealach chéadna.</span>
<lb n="710"/><span>Nuair a bhí diuin agus deireadh lae ag</span>
<lb n="711"/><span>tigheacht, casadh Mac Ui Lóráin leis.</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>“Ní imreóchthá cluiche cárdaí, a mhic</span>
<lb n="714"/><span>an ríogh,” ar seisean.</span></p>
<lb n="715"/>
<lb n="716"/><p><span>“Imreóchad,” arsa mac an ríogh.</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>Leagadar síos na cárdaí, agus chuir</span>
<lb n="719"/><span>mac an ríogh an cluiche air.</span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>“Tabhair do bhreith anois,” arsa Mac</span>
<lb n="722"/><span>Ui Lóráin.</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>“'Sé breith a bheirim, cebé bean is</span>
<lb n="725"/><span>breághtha do thabhairt fa mo dhéin, agus</span>
<lb n="726"/><span>gan neart a bheith agat a scaradh go</span>
<lb n="727"/><span>sgarfaidh an bás.”</span></p>
<lb n="728"/>
<lb n="729"/><p><span>Nuair a chuaidh sé a bhaile agus chrom sé</span>
<lb n="730"/><span>faoi dhoras a athar, chuir sé trí osnaidhe,</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="731"/><p><span>trí bhriseadh le croidhe agus trí gháiríde as.</span>
<lb n="732"/><span>Bhí an bhean roimhe b'áille dá bhfaca sé</span>
<lb n="733"/><span>ariamh.</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>“Is cosmhail le mac ríogh fa gheasaibh thú,”</span>
<lb n="736"/><span>ars' an bhean.</span></p>
<lb n="737"/>
<lb n="738"/><p><span>“Níl go fóill,” ar seisean.</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>“Bheirim-sa cómhairle duit,” ar sise,</span>
<lb n="741"/><span>“gan níos mó dá chómhluadar chongbháil.”</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>D'éirigh sé amach maidin an tríomhadh lae</span>
<lb n="744"/><span>agus shiubhal sé ar an mbealach chéadna.</span>
<lb n="745"/><span>Nuair bhí diuin agus deireadh an lae ag tigheacht,</span>
<lb n="746"/><span>casadh leis an fear beag.</span></p>
<lb n="747"/>
<lb n="748"/><p><span>“Ní imreóchthá cluiche cárdaí, a mhic</span>
<lb n="749"/><span>an ríogh.”</span></p>
<lb n="750"/>
<lb n="751"/><p><span>“Imreóchad,” arsa mac an ríogh, ar</span>
<lb n="752"/><span>seisean, agus chuir Mac Ui Lóráin an cluiche</span>
<lb n="753"/><span>air.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>“Tabhair do bhreith anois,” arsa mac</span>
<lb n="756"/><span>an ríogh.</span></p>
<lb n="757"/>
<lb n="758"/><p><span>“'Sé breith a bheirim,” ars' an fear</span>
<lb n="759"/><span>beag, “gan an darna béile ithe ar aon</span>
<lb n="760"/><span>bhord, ná an darna oidhche ar aon leabaidh,</span>
<lb n="761"/><span>go bhfághaidh tú fios fáth an an-sgéil nó</span>
<lb n="762"/><span>claidheamh an an-sgeulaidhe.”</span></p>
<lb n="763"/>
<lb n="764"/><p><span>D'innis sé an sgéal dá mhnaoi.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>“Siodh fút,” ar sise, “so é ráithche an</span>
<lb n="767"/><span>gheimhridh.  Ní móide go bhfuightheá biadh</span>
<lb n="768"/><span>do bhéil ná lóistín oidhche, agus tá trí</span>
<lb n="769"/><span>ráithche na bliadhna rómhat amach.”</span></p>
<lb n="770"/>
<lb n="771"/><p><span>“Déanfaidh mé do chómhairle,” arsa</span>
<lb n="772"/><span>mac an ríogh.  Nuair tháinig lá Bríghde,</span>
<lb n="773"/><span>d'iomdhaigh sé ar thuairisg an sgéil.</span></p>
<lb n="774"/>
<lb n="775"/><p><span>“'Nois,” ar sise, “seo é ráithche an</span>
<lb n="776"/><span>earraigh, agus ní móide go bhfuightheá lóistín</span>
<lb n="777"/><span>oidhche ná biadh do bhéil.  B'fhearr</span>
<lb n="778"/><span>liomsa aon fhear amháin le lóistín</span>
<lb n="779"/><span>oidhche a thabhairt go stráinséirídhibh ná</span>
<lb n="780"/><span>ceathrar ban.”</span></p>
<lb n="781"/>
<lb n="782"/><p><span>Shuidh sé faoi go dtáinig maidin lae</span>
<lb n="783"/><span>Lughnasa.  Thosuigh sé leis ar thuairisg an</span>
<lb n="784"/><span>sgéil.</span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>“'Nois,” ar sise, “cuir do shrón fút,</span>
<lb n="787"/><span>agus is maith an bharamhail nach dtiocfaidh tú</span>
<lb n="788"/><span>thar n-ais arís.”</span></p>
<lb n="789"/>
<lb n="790"/><p><span>Shiubhal sé leis, an lá soin, go raibh</span>
<lb n="791"/><span>diuin agus deireadh an lae ag tigheacht,</span>
<lb n="792"/><span>agus chonnaic sé an solas i bhfad uaidh.  Bhuail</span>
<lb n="793"/><span>sé an doras, agus fuair sé cúirt annsoin</span>
<lb n="794"/><span>nach raibh bun cleite isteach ná bárr cleite</span>
<lb n="795"/><span>amach acht aon chleit' amháin peacóige ag</span>
<lb n="796"/><span>congbháil dídine agus fáscóidh.  Cé bhí sa teach</span>
<lb n="797"/><span>acht uncail dó.  D'iomdhaigh sé suipéar dó.</span>
<lb n="798"/><span>Do chaitheadar an oidhche sin trian le</span>
<lb n="799"/><span>fiannaidheacht, trian le sgéalaidheacht agus</span>
<lb n="800"/><span>trian le sailim sámh agus mór-chodlata.  Ar</span>
<lb n="801"/><span>maidin d'innis mac an ríogh a scéal dá</span>
<lb n="802"/><span>uncail.  Dubhairt an t-uncail:</span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p><span>“Shiubhlas an domhan, ” ar seisean,</span>
<lb n="805"/><span>“faoi thalamh agus os cionn talmhan agus áiteadh</span>
<lb n="806"/><span>an fhir sin, ní fhaca mé ariamh go fóill.”</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>Annsoin d'iomdhaigh sé bricfeasta dhó.</span>
<lb n="809"/><span>“'Nois,” ar seisean, “seo capall do mo</span>
<lb n="810"/><span>chuid-se, agus tá dearbhráthair domsa i</span>
<lb n="811"/><span>bhfoisceacht céad míle duit agus siubhlann</span>
<lb n="812"/><span>seisean an domhan faoi agus os cionn talmhan</span>
<lb n="813"/><span>agus mura bhfuil tuairisg aige-sean cá bhfuil</span>
<lb n="814"/><span>áiteadh an fhir sin, níl fhios agam cad a</span>
<lb n="815"/><span>dhéanfas tú.”</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>Chroch sé leis an capall.  Ní raibh call</span>
<lb n="818"/><span>dó srían iontóghadh i na bhéal go dtug sé</span>
<lb n="819"/><span>fa dhéin teach a dhearbhráthara é.  Bhuail sé</span>
<lb n="820"/><span>an doras.  Bhí cúirt annsoin nach raibh bun</span>
<lb n="821"/><span>cleite isteach ná bárr cleite amach, acht</span>
<lb n="822"/><span>aon chleit' amháin peacóige ag congbháil</span>
<lb n="823"/><span>dídine agus fáscóidh.  Chuaidh sé isteach agus bhí</span>
<lb n="824"/><span>an fear roimhe a raibh gruaig a chinn chómh</span>
<lb n="825"/><span>geal le slisne lín.  D'éirigh sé agus chraith sé</span>
<lb n="826"/><span>lámha leis agus chuir sé céad míle fáilte</span>
<lb n="827"/><span>agus sláinte roimh mac ríogh 'n-Éirinn, agus</span>
<lb n="828"/><span>dubhairt:</span></p>
<lb n="829"/>
<lb n="830"/><p><span>“Uair 'sa seacht mbliadhain a chím duine</span>
<lb n="831"/><span>ag tigheacht an baile seo, nó go cé an</span>
<lb n="832"/><span>ócáid a bhfuil tú air?”</span></p>
<lb n="833"/>
<lb n="834"/><p><span>“Tá mé fá mhór-mhóide agus fá mhór-</span>
<lb n="835"/><span>ghreamannaí an t-saoghail gan an darna</span>
<lb n="836"/><span>béile ithe ar aon bhórd, ná an darna oidhche</span>
<lb n="837"/><span>ar aon leabaidh go bhfaghaidh mé fios fáth</span>
<lb n="838"/><span>an an-sgéil agus claidheamh an an-sgéalaidhe,”</span>
<lb n="839"/><span>arsa mac an ríogh.</span></p>
<lb n="840"/>
<lb n="841"/><p><span>“Is maith mar thárla,” ars' an fear</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="842"/><p><span>eile.  “Seo iad na trí lae romhat amach</span>
<lb n="843"/><span>a bhfuil an t-oileán éirighthe ó'n ndraoidheacht.</span>
<lb n="844"/><span>Tá caol fairrge eadrainn agus an t-oileán.</span>
<lb n="845"/><span>Seo capall do mo chuid-se anois agus fág</span>
<lb n="846"/><span>capall mo dhearbhráthar i do dhiaidh.  Nuair</span>
<lb n="847"/><span>gheobhas tú ar an talamh, tá geata eadraibh</span>
<lb n="848"/><span>agus an caisleán.  Tá ionad cruithe fir ar</span>
<lb n="849"/><span>an ngeata, agus buail trí buille de'n</span>
<lb n="850"/><span>fhuip air, agus cuirfidh sé trí uaille as.</span>
<lb n="851"/><span>Ní fhacas-sa searrach na gcapall, gamhain</span>
<lb n="852"/><span>na mbó ná leanbh fá bhroinn mná nach</span>
<lb n="853"/><span>n-iontóchadh sé trí h-uaire fa n-a broinn,</span>
<lb n="854"/><span>agus dúiseóchaidh sé an fáthach agus deirfidh sé</span>
<lb n="855"/><span>leat gur mór an bainne cíoch a d'ól tú agus a</span>
<lb n="856"/><span>dhúiseacht.  Iontuigh an srían i mbéal an</span>
<lb n="857"/><span>chapaill, agus tabhair d'aghaidh ar an talamh,</span>
<lb n="858"/><span>agus má éirigheann leat an capall a</span>
<lb n="859"/><span>thabhairt slán as an bhfairrge, níl aon</span>
<lb n="860"/><span>dualgas aige ort.”</span></p>
<lb n="861"/>
<lb n="862"/><p><span>D'iontuigh sé, agus lean an fáthach é agus</span>
<lb n="863"/><span>ghearr sé a raibh siar ón ndiallaid, agus</span>
<lb n="864"/><span>an méid a bhí ar an talamh, ní raibh aon</span>
<lb n="865"/><span>dhualgas aige air.</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>“Is maith an buachaill thú,” ars' an</span>
<lb n="868"/><span>fáthach.  “Tá trian de do gheasaibh uait,</span>
<lb n="869"/><span>acht tá dhá dtrian romhat amach — an chuid</span>
<lb n="870"/><span>is cruaidhe dhe.”</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>“Ó, is maith an dualgas agam duit do</span>
<lb n="873"/><span>chapall deas breagh a bheith caillte agat</span>
<lb n="874"/><span>mar gheall orm,” arsa Loingear Mac</span>
<lb n="875"/><span>Labhair.</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>“Is cuma sin.  Gheobhaidh mé capall i</span>
<lb n="878"/><span>mbárach acht ní féidir duine d'fhághail.”</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>Chaitheadar arís an oidhche trian le</span>
<lb n="881"/><span>fiannaidheacht, trian le scéalaidheacht agus</span>
<lb n="882"/><span>trian le sailm sámh agus mór-chodlata.</span>
<lb n="883"/><span>Maidin lá'r na mhárach d'iomdhaigh sé</span>
<lb n="884"/><span>capall dó.</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>“'Nois, déan an rud céadna mar a</span>
<lb n="887"/><span>rinne tú indé indiu, agus ar an bpoinnse</span>
<lb n="888"/><span>a mbuaileann tú an trí buille de'n fhuip</span>
<lb n="889"/><span>ar an gcuaille comhraic iontuigh an capall</span>
<lb n="890"/><span>ar an bhfairrge, agus má thig tú slán tá</span>
<lb n="891"/><span>an sgéal go maith.”</span></p>
<lb n="892"/>
<lb n="893"/><p><span>Lean an fáthach é, agus ghearr sé an</span>
<lb n="894"/><span>capall agus leath na diallaide dhe.  Bhí</span>
<lb n="895"/><span>fear an chapaill ag feitheamh air a bhfeicfeadh</span>
<lb n="896"/><span>sé slán é.</span></p>
<lb n="897"/>
<lb n="898"/><p><span>“Ó is maith an fear thú.  Tá dhá dtrian</span>
<lb n="899"/><span>de do gheasaibh curtha isteach agat, acht tá</span>
<lb n="900"/><span>an trian is cruaidhe dhe le cur isteach.”</span></p>
<lb n="901"/>
<lb n="902"/><p><span>Chaitheadar an oidhche sin trian le fiann-</span>
<lb n="903"/><span>aidheacht, trian le sgéalaidheacht, agus</span>
<lb n="904"/><span>trian le sailim sámh agus mór-chodlata.</span>
<lb n="905"/><span>Ar an maidin, lá'r na mhárach, d'iomdhuigh</span>
<lb n="906"/><span>sé capall eile dó.</span></p>
<lb n="907"/>
<lb n="908"/><p><span>“'Nois,” ar seisean, “ná cuir ceist ar</span>
<lb n="909"/><span>bith ar an gcuaille comhraic, acht gabh isteach</span>
<lb n="910"/><span>seomra an chaisleáin, agus beidh tú ag dul</span>
<lb n="911"/><span>ó sheomra go seomra go dtigidh tú ar</span>
<lb n="912"/><span>an dara seomra déag agus gheobhaidh tú an</span>
<lb n="913"/><span>claidheamh annsoin.  Tá an claidheamh sin</span>
<lb n="914"/><span>crochta annsoin ar bárr an bhalla le trí</span>
<lb n="915"/><span>chéad bliadhain gan aoinne dá lámhsughadh.</span>
<lb n="916"/><span>Tá soillse uaidh a bhfeicfeá bioráin bheaga</span>
<lb n="917"/><span>uaidh, an oidhche is dorcha sa mbliadhain.</span>
<lb n="918"/><span>Nuair a bhainfeas tú an claidheamh as a</span>
<lb n="919"/><span>ghreim, déanfaidh sé fearta féile ort.”</span></p>
<lb n="920"/>
<lb n="921"/><p><span>Nuair tháinig an claidheamh in a láimh, chuir</span>
<lb n="922"/><span>sé trí uaille as a scannróchadh na mairbh</span>
<lb n="923"/><span>ó'n gcill, agus d'éirigh an fáthach ó'n a</span>
<lb n="924"/><span>dhúiseacht agus dubhairt:</span></p>
<lb n="925"/>
<lb n="926"/><p><span>“Is mór an bainne cíoch a d'ól tú agus a</span>
<lb n="927"/><span>dul ag lámhsughadh claidhimh nár láimhsigheadh</span>
<lb n="928"/><span>le trí chéad bliadhain.”</span></p>
<lb n="929"/>
<lb n="930"/><p><span>“Ó,” arsa mac an ríogh, “fhad is tá an</span>
<lb n="931"/><span>claidheamh in mo láimh agam, ní sparáilfidh</span>
<lb n="932"/><span>mé ort é.”</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>Annsoin d'oibrigh an fáthach le cúthach.</span>
<lb n="935"/><span>Dubhairt Loingear Mac Labhair leis:</span></p>
<lb n="936"/>
<lb n="937"/><p><span>“Is le carthannas a tháinig mé fá do</span>
<lb n="938"/><span>dhéin, acht tháinig me ag iarraidh impidhe</span>
<lb n="939"/><span>ort go n-innseóchaidh tú dhom cad é brigh</span>
<lb n="940"/><span>fios fáth an an-sgéil.”  Stad sé é.</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>“Bhí an sgéal sin chómh gránda agus chómh</span>
<lb n="943"/><span>mío-thaithneamhail agus nach raibh mé le n-a</span>
<lb n="944"/><span>innsint go h-aoinne acht aon duine amháin.</span>
<lb n="945"/><span>Nuair a bhí m'athair annso, níor tháinig</span>
<lb n="946"/><span>suas dó acht mise agus deirbhshiúr dom.  Bhí</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="947"/><p><span>sé cómhairthe nach raibh ins na seacht</span>
<lb n="948"/><span>ríoghachta lánamhain ba bhreaghtha ná sinn.</span>
<lb n="949"/><span>Bhí sé cómhairthe nach raibh ins na seacht</span>
<lb n="950"/><span>ríoghachta caisleán ar bith ba bhreaghtha</span>
<lb n="951"/><span>[breaghachta] ná an caisleán so ná oileán</span>
<lb n="952"/><span>ba shaidhbhre ná é.  Mar bhí an t-ainm ar an</span>
<lb n="953"/><span>gcaisleán agus ar an oileán, do chuarduigh</span>
<lb n="954"/><span>m'athair na seacht náisiúin ag iarraidh</span>
<lb n="955"/><span>mná saidhbhre domsa.  Bhí rí sa Domhan</span>
<lb n="956"/><span>Thoir agus inghean aige, agus bhí sé</span>
<lb n="957"/><span>ar na páipéiribh cebé meadhachan a dhéan-</span>
<lb n="958"/><span>fadh sí go raibh seacht meadhachain óir</span>
<lb n="959"/><span>le fághail aicí.  D'iomdhaigheamar annsan</span>
<lb n="960"/><span>ár gcuid luingseacha gur thugamar a</span>
<lb n="961"/><span>n-aghaidh go'n mhuir agus a ndeireadh go'n tír.</span>
<lb n="962"/><span>Tharraingeamar ár gcuid ancairídhe.  Níor</span>
<lb n="963"/><span>fhágamar cábla luinge gan súghadh, mada-</span>
<lb n="964"/><span>rámha gan ró-bhriseadh gur théigeamar siar</span>
<lb n="965"/><span>i ndoimhneacht na fairrge flich-sheolta,</span>
<lb n="966"/><span>róinnte slich-sheolta, lopáinte bheaga agus</span>
<lb n="967"/><span>mhóra, sgodáin bhéil-dheirge na fairrge</span>
<lb n="968"/><span>thiar ag tigheacht ar bois agus ar bárr na</span>
<lb n="969"/><span>mada-rámha ag déanamh an cheóil sídhe go'n</span>
<lb n="970"/><span>oróidheachta go ndeachamar do'n Domhan</span>
<lb n="971"/><span>Thoir, gur dearnadh an pósadh, agus</span>
<lb n="972"/><span>cuireadh seacht meadhachain óir isteach leithi.</span>
<lb n="973"/><span>Nuair chaitheamar an bhainfheis níor mhór</span>
<lb n="974"/><span>leithi seisear cailíní as a tír féin, agus</span>
<lb n="975"/><span>thugamar an méad sin dí mar shásamh.  Bhí</span>
<lb n="976"/><span>cailín dubh ar an seisear, agus séard a bhí</span>
<lb n="977"/><span>innti fear i leabaidh mná.  Nuair tháinig-</span>
<lb n="978"/><span>eamar anuas annso, chuaidh mé amach ag</span>
<lb n="979"/><span>fiadhach, agus uair bhí mé ag tigheacht</span>
<lb n="980"/><span>a bhaile chonnaic mé í féin agus an cailín</span>
<lb n="981"/><span>dubh ag déanamh rud éigin nár thaithin</span>
<lb n="982"/><span>liom.  Nuair a d'aithris mé an sgéal, dá</span>
<lb n="983"/><span>dtugainn an t-aer anuas ar an dtalamh,</span>
<lb n="984"/><span>ní raibh aon mhaith i n-aon rud a dhéanfainn.</span>
<lb n="985"/><span>Ní raibh eadrainn acht troid agus camhlainn.</span>
<lb n="986"/><span>Bhí mé lá annso ag dul ar gnó, agus cebé</span>
<lb n="987"/><span>rud tháinig eadrainn, níor aithrigh mé go</span>
<lb n="988"/><span>dtáinig sí leis an tslaitín dhraoidheachta</span>
<lb n="989"/><span>agus gur bhuail sí leis an tslaitín mé go</span>
<lb n="990"/><span>ndearnaidh sí sean-ghearrán bán díom.</span>
<lb n="991"/><span>Bhí mé in mo shean-ghearrán bán agus ní</span>
<lb n="992"/><span>raibh neart agam druidim ó'n gcaisleán ar</span>
<lb n="993"/><span>eagla go n-íosadh na beithidhigh éigcéillidhe mé.</span>
<lb n="994"/><span>Ní raibh slíghe cothuighthe agam acht tarraing</span>
<lb n="995"/><span>suip ó na drisneacha go dtáinig taca na</span>
<lb n="996"/><span>Féile Pádraig.  Bhí mé ag leigint cíoth</span>
<lb n="997"/><span>sneachta tharm ag bun mo stábla.  Bhí</span>
<lb n="998"/><span>faitchíos uirri go mairfinn bliadhain eile.</span>
<lb n="999"/><span>Tháinig sí orm leis an tslaitín dhraoidheachta</span>
<lb n="1000"/><span>agus rinne sí madra allaidh díom.  Bhí</span>
<lb n="1001"/><span>mé in mo mhadra allaidh annsoin.</span></p>
<lb n="1002"/>
<lb n="1003"/><p><span>“Tháinig captaoin agus soitheach anuas</span>
<lb n="1004"/><span>as an Domhan Thoir agus ní raibh aon rud</span>
<lb n="1005"/><span>ar bórd aige acht rud a d'oil teach duine</span>
<lb n="1006"/><span>uasail.  Mar bhí ciall duine agam rinne</span>
<lb n="1007"/><span>mé mór leis an gcaptaoin agus chroch</span>
<lb n="1008"/><span>sé suas go h-áit a h-athar mé sa Domhan</span>
<lb n="1009"/><span>Thoir.  Bhí mé ag déanamh 'chuile seirbhíse</span>
<lb n="1010"/><span>a thiocfadh le duine de mo shórt a dhéanamh</span>
<lb n="1011"/><span>dó.  Do ghlac sé annsoin oiread páirt</span>
<lb n="1012"/><span>ionnam gur sháith sé sop istigh sa gcaisleán</span>
<lb n="1013"/><span>dom.</span></p>
<lb n="1014"/>
<lb n="1015"/><p><span>“Ní raibh aon mhalrach dá rugadh dá</span>
<lb n="1016"/><span>máthair nach dtabharfai ar siubhal idir a</span>
<lb n="1017"/><span>bhreith agus a bhaisteadh.  Chuir sí fios</span>
<lb n="1018"/><span>anuas ar a h-inghin ar baramhail gurbh í</span>
<lb n="1019"/><span>is fearr a bhéarfadh aire ar an leanbh.</span>
<lb n="1020"/><span>An oidhche chéadna tháinig sí sa gcaisleán</span>
<lb n="1021"/><span>rug an mháthair malrach, agus i ndiaidh</span>
<lb n="1022"/><span>an seisear eile a bheith a ngárdadh, tugadh</span>
<lb n="1023"/><span>ar siubhal idir an bhreith agus an baisteadh é.</span>
<lb n="1024"/><span>Nuair a chuaidh an inghean suas thug sí</span>
<lb n="1025"/><span>droch-aiste orm, agus dubhairt sí go</span>
<lb n="1026"/><span>ndéanfainn mí-bhrigh a chuirfeadh fearg</span>
<lb n="1027"/><span>ortha.</span></p>
<lb n="1028"/>
<lb n="1029"/><p><span>“An oidhche chéadna chonnaic mé an láimh</span>
<lb n="1030"/><span>fada dubh ag dul tríd an seimiléar agus</span>
<lb n="1031"/><span>ón seimiléar go dtí an cliabhán agus ag</span>
<lb n="1032"/><span>tabhairt an leinbh leis.  Bhí fhios agam dhá</span>
<lb n="1033"/><span>n-imtheóchadh an leanbh le mo linn go gcuir-</span>
<lb n="1034"/><span>feadh sí an milleán orm.  D'éirigh mé agus</span>
<lb n="1035"/><span>rug mé rusta láimhe air agus ghearr mé</span>
<lb n="1036"/><span>an lámh, agus shabháil mé an leanbh.</span></p>
<lb n="1037"/>
<lb n="1038"/><p><span>“Ar maidin annsoin nuair chonnaic sí go</span>
<lb n="1039"/><span>raibh an leanbh sabháilte agam thug sí amach</span>
<lb n="1040"/><span>an leanbh agus chuir sí i mainséar an</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1041"/><p><span>chapaill é.  Bhí fuil sicínidhe marbhtha</span>
<lb n="1042"/><span>dá máthair, agus chuimil sí go mo bhéal agus go</span>
<lb n="1043"/><span>mo bhrollach í, agus annsoin ba doiligh mo</span>
<lb n="1044"/><span>shabháil.</span></p>
<lb n="1045"/>
<lb n="1046"/><p><span>“‘'Nois,” ar sise, “feiceann tú go</span>
<lb n="1047"/><span>bhfuil do leanbh ithte ag an madra allaidh.”</span></p>
<lb n="1048"/>
<lb n="1049"/><p><span>“‘Ní chreidim an scéal,” ars' an t-athair,</span>
<lb n="1050"/><span>“ar an ádhbhar nach bhfacas aon mhadadh fá</span>
<lb n="1051"/><span>dhíon tigh chómh cneasta leis.”</span></p>
<lb n="1052"/>
<lb n="1053"/><p><span>“Nuair nach marbhóchadh sé mise b'éigin dó</span>
<lb n="1054"/><span>soitheach agus fuireann a chur suas i n-a tír</span>
<lb n="1055"/><span>féin leithi.  Nuair fuair mé imthighthe í, thosuigh</span>
<lb n="1056"/><span>mé ag déanamh mór leis gur rug mé ar</span>
<lb n="1057"/><span>bhárr chóta mhóir air go dtug mé isteach</span>
<lb n="1058"/><span>i mainséar capaill é, agus go bhfuair</span>
<lb n="1059"/><span>sé a leanbh slán sabháilte.  Nuair bhí sin</span>
<lb n="1060"/><span>déanta agam, do chuimhnigheas gur chuir</span>
<lb n="1061"/><span>sí lámh an fháthaigh fá'n aoileach.  Rug mé</span>
<lb n="1062"/><span>ar bhárr chóta mhóir air agus thug mé i n-áit</span>
<lb n="1063"/><span>a raibh lámh an fháthaigh curtha go bhfuair sé</span>
<lb n="1064"/><span>lámh an fháthaigh.</span></p>
<lb n="1065"/>
<lb n="1066"/><p><span>“Nuair do bhí 'chuile sórt déanta annsoin,</span>
<lb n="1067"/><span>chuir mé m'eorball in mo bhéal.  Níor</span>
<lb n="1068"/><span>fhágaidh mé claidhe ná tom ná teórann</span>
<lb n="1069"/><span>go ndeachaidh mé seacht míle déag ó bhaile</span>
<lb n="1070"/><span>go dtáinig mé isteach ar lawn duine uasail</span>
<lb n="1071"/><span>go bhfuair mé beirt stócach, dhá chamáin óir</span>
<lb n="1072"/><span>agus liathróid airgid ag imirt i n-aghaidh</span>
<lb n="1073"/><span>a chéile.  Nuair a bhí siad tuirseach de'n</span>
<lb n="1074"/><span>imirt bhí mise ag dearcadh ortha in mo</span>
<lb n="1075"/><span>mhadra allaidh.  Arsa ceann aca —</span></p>
<lb n="1076"/>
<lb n="1077"/><p><span>“‘Nach deas an suarachas duit a bheith ag</span>
<lb n="1078"/><span>dearcadh orainn, 'do mo bhualadh le slaitín</span>
<lb n="1079"/><span>draoidheachta.  Chuaidh mé thimcheall an</span>
<lb n="1080"/><span>chaisleáin agus d'airigheas an éigean bocht</span>
<lb n="1081"/><span>ins an teach.  D'fhiafhruigh mé de cheann des</span>
<lb n="1082"/><span>na stócachaibh cad é air do thárla.</span></p>
<lb n="1083"/>
<lb n="1084"/><p><span>“‘Ó tá, m'athair atá tinn le trí seacht-</span>
<lb n="1085"/><span>mhaine, agus ní féidir le aon dhochtúir a</span>
<lb n="1086"/><span>leigheas.”</span></p>
<lb n="1087"/>
<lb n="1088"/><p><span>“‘Ó gabh isteach, agus innis dó go bhfuil</span>
<lb n="1089"/><span>dochtúir annso nár thárlaigh rud ar bith</span>
<lb n="1090"/><span>air ariamh gan a leigheas.”</span></p>
<lb n="1091"/>
<lb n="1092"/><p><span>“Glaodhadh isteach orm annsoin i seomra</span>
<lb n="1093"/><span>uaigneach.  Bhí mé d'á chur síos agus suas</span>
<lb n="1094"/><span>gur bhuail mé buille i n-uaithric a chinn agus</span>
<lb n="1095"/><span>a bhain de'n mhuinéal é, agus nuair bhí mé</span>
<lb n="1096"/><span>ag dul a bhaile chroch mé an bheirt stócach</span>
<lb n="1097"/><span>liom, agus ba iad an bheirt a thug an</span>
<lb n="1098"/><span>draoidheadóir leis iad.  Nuair tháinig mé</span>
<lb n="1099"/><span>a bhaile má's síos a bhí mé suas a fágadh mé.</span>
<lb n="1100"/><span>Múchadh le pógaibh mé, fliuchadh le</span>
<lb n="1101"/><span>deóraibh mé agus tromadh le brataibh</span>
<lb n="1102"/><span>síoda agus sreóla mé.”</span></p>
<lb n="1103"/>
<lb n="1104"/><p><span>B'éigin do mhac an ríogh annsoin dul fa</span>
<lb n="1105"/><span>dhéin an draoidheadóra gur b'éigin dó</span>
<lb n="1106"/><span>an claidheamh a thaisbeáint dó.</span></p>
<lb n="1107"/>
<lb n="1108"/><p><span>“Ó, is mór an gnó a rinne tú,” ars'</span>
<lb n="1109"/><span>an draoidheadóir.</span></p>
<lb n="1110"/>
<lb n="1111"/><p><span>“Níl aon bhuidheachas agam ort faoi</span>
<lb n="1112"/><span>sin,” ar seisean.</span></p>
<lb n="1113"/>
<lb n="1114"/><p><span>“Tá rud déanta agat,” ar seisean,</span>
<lb n="1115"/><span>“a sháruigh ag naoi bhfeara déag.  Tá</span>
<lb n="1116"/><span>claidheamh agat is breaghtha atá san</span>
<lb n="1117"/><span>domhain.”</span></p>
<lb n="1118"/>
<lb n="1119"/><p><span>“Níl sé leath chómh maith agus tá a</span>
<lb n="1120"/><span>theastas,” arsa Loingear Mac Labhair.</span></p>
<lb n="1121"/>
<lb n="1122"/><p><span>“Ó, taisbeánfaidh mise duit gurb é</span>
<lb n="1123"/><span>an claidheamh is fearr sa domhan é.”</span></p>
<lb n="1124"/>
<lb n="1125"/><p><span>“Taisbeán annso é, agus taisbeánfaidh</span>
<lb n="1126"/><span>mise duit go bhfuil claidheamh sa domhan</span>
<lb n="1127"/><span>níos fearr ná é.”</span></p>
<lb n="1128"/>
<lb n="1129"/><p><span>Nuair a thug sé an claidheamh go mac</span>
<lb n="1130"/><span>an ríogh, do ghlac sé é agus bhuail sé i</span>
<lb n="1131"/><span>n-uaithric a chinn é agus bhain an ceann de'n</span>
<lb n="1132"/><span>mhuinéal.  Chuir sé an ceann seacht</span>
<lb n="1133"/><span>n-iomairí agus seacht n-ácra.  D'éirigh an</span>
<lb n="1134"/><span>ceann agus b'áil leis dul ar an gcolainn.</span>
<lb n="1135"/><span>Bhuail seisean cos air.</span></p>
<lb n="1136"/>
<lb n="1137"/><p><span>“Dá dtéighinn ar an gcolainn,” ars'</span>
<lb n="1138"/><span>an ceann, “ní chuirfeadh an domhan</span>
<lb n="1139"/><span>anuas mé.”</span></p>
<lb n="1140"/>
<lb n="1141"/><p><span>Chuaidh mac an ríogh a bhaile, agus múchadh</span>
<lb n="1142"/><span>le pógaibh é, fliuchadh le deóraibh é, agus</span>
<lb n="1143"/><span>tromadh le brataibh síoda agus sreóla é.</span></p>
<lb n="1144"/>
<lb n="1145"/><p><span>Fuaireas an sgéal seo ó Sheaghan Cox,</span>
<lb n="1146"/><span>Deibhlin ó Dheas, Cluain Cearbhán (Louis-</span>
<lb n="1147"/><span>bourgh), Conndae Mhuigh Eó.</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>M. MAC AN MHÍLIDH.</span>
<lb n="1150"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1151"/><p><span>THALL IS I bhFUS.</span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>(SELECTED FROM COLLEGE LIBRARY MSS.)</span></p>
<lb n="1154"/>
<lb n="1155"/><p><span>The following is a miscellaneous selection of religious poems taken from the</span>
<lb n="1156"/><span>Murphy Collection of MSS.  Duplicates of all of them have been found in this collection;</span>
<lb n="1157"/><span>of some triplicates and even quadruplicates were discovered.  We have compared</span>
<lb n="1158"/><span>the poems which follow with the other copies existing in our library, so as to obtain</span>
<lb n="1159"/><span>the best possible reading.  All are of unknown authorship. — “MÓIN AN LÍN.”</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>1.</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>Aoibhinn do lucht an eolais mar is dóibh is</span>
<lb n="1164"/><span>aithnid Dia,</span>
<lb n="1165"/><span>An cnoc is aoirde is é is fuaire cé gurab</span>
<lb n="1166"/><span>uaidh is giorra an ghrian.</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>(Murphy MS., 3 f 20, page 227; and 4 b 2.)</span></p>
<lb n="1169"/>
<lb n="1170"/><p><span>2.</span></p>
<lb n="1171"/>
<lb n="1172"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>A Chríost na n-abstal do dhealbhuigh</span>
<lb n="1175"/><span>spéartha ar dtúis,</span>
<lb n="1176"/><span>Do chruthuigh flaithis is talamh re saor-thoil</span>
<lb n="1177"/><span>dúinn,</span>
<lb n="1178"/><span>Sinn-ne ó dhealbhais eatortha i ndaorbhroid</span>
<lb n="1179"/><span>chumhaing,</span>
<lb n="1180"/><span>Mínigh feasta linn t'fhearg is réidhigh ár</span>
<lb n="1181"/><span>bpúnc.</span></p>
<lb n="1182"/>
<lb n="1183"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1184"/>
<lb n="1185"/><p><span>Sinn fá ndeara gach sgamail dar léigis</span>
<lb n="1186"/><span>chughainn,</span>
<lb n="1187"/><span>Fá dhaoirse ag Danaraibh Sacsan gach lae</span>
<lb n="1188"/><span>dár mbrúghadh,</span>
<lb n="1189"/><span>Do bhrígh nár leanamar cantann do bhréithre</span>
<lb n="1190"/><span>ar dtúis,</span>
<lb n="1191"/><span>Acht líonta do ghangaid gan seasamh dá</span>
<lb n="1192"/><span>chéile i rún.</span></p>
<lb n="1193"/>
<lb n="1194"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1195"/>
<lb n="1196"/><p><span>Do bhadhas-sa sealad ar mearbhall céille</span>
<lb n="1197"/><span>is iúil,</span>
<lb n="1198"/><span>Go rinnceach, ragairneach, meanmnach,</span>
<lb n="1199"/><span>aorach, súghach,</span>
<lb n="1200"/><span>Gan cuimhneamh agam ar aithearrach saoghail</span>
<lb n="1201"/><span>am' chionn,</span>
<lb n="1202"/><span>Go h-aois dom' chrapadh 's gur dalladh mé</span>
<lb n="1203"/><span>ar aon-rosc súl.</span></p>
<lb n="1204"/>
<lb n="1205"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1206"/>
<lb n="1207"/><p><span>Críoch mo labhartha is gairid go mbéad</span>
<lb n="1208"/><span>ar siubhal</span>
<lb n="1209"/><span>I líonta an mhalartaigh mheallas na céadta</span>
<lb n="1210"/><span>liom;</span>
<lb n="1211"/><span>An uair is claoidhte marbh mo shean-chorp</span>
<lb n="1212"/><span>léigthe i n-úir,</span>
<lb n="1213"/><span>A Chríost na h-agair ar m' anam a saothar</span>
<lb n="1214"/><span>súd.</span></p>
<lb n="1215"/>
<lb n="1216"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>Guidhim go daingean thú, a athair mhic Dé</span>
<lb n="1219"/><span>na ndúl,</span>
<lb n="1220"/><span>Guidhim do bhanaltra bheannuighthe taobh</span>
<lb n="1221"/><span>leat dlúith,</span>
<lb n="1222"/><span>Guidhim na h-aingil, na h-apstail go léir</span>
<lb n="1223"/><span>'sa n-úird,</span>
<lb n="1224"/><span>Slighe do thabhairt dom eadraibh féin 'san</span>
<lb n="1225"/><span>gcúirt.</span></p>
<lb n="1226"/>
<lb n="1227"/><p><span>(Murphy MS. 3 c 14, page 308; also in pp. 349-50 of the same MS.; and 3 f 20).</span>
<lb n="1228"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1229"/><p><span>3.</span></p>
<lb n="1230"/>
<lb n="1231"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1232"/>
<lb n="1233"/><p><span>Ná faic gach nidh chidhtear dhuit,</span>
<lb n="1234"/><span>Beag an díoghbháil do-ghní tost,</span>
<lb n="1235"/><span>Éist re chómhrádh ndaoine nglic,</span>
<lb n="1236"/><span>Tuig agus léig mórán tart.</span></p>
<lb n="1237"/>
<lb n="1238"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1239"/>
<lb n="1240"/><p><span>Mairg duine mhaireas i bhfad</span>
<lb n="1241"/><span>Muna maith chaitheas a ré,</span>
<lb n="1242"/><span>Mar chlaidheamh ag cruinniughadh meirge</span>
<lb n="1243"/><span>Fá chómhair dibhfeirge Dé.</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1246"/>
<lb n="1247"/><p><span>Ród mór, fairsing, réidh le maoidheamh</span>
<lb n="1248"/><span>Fuair S. Proinnsias, cóimhréidh fuair,</span>
<lb n="1249"/><span>Go múr nimhe, le cruadhas crábhaidh</span>
<lb n="1250"/><span>An tslighe thuas le fánaidh fuair.</span></p>
<lb n="1251"/>
<lb n="1252"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1253"/>
<lb n="1254"/><p><span>Dá mbiadh go bhfaghadh fear fill</span>
<lb n="1255"/><span>Seal dá ré 'na ré aoibhinn,</span>
<lb n="1256"/><span>Atáid cách dá chur i gcairt</span>
<lb n="1257"/><span>Nac gnáth a dhul gan díoghailt.</span></p>
<lb n="1258"/>
<lb n="1259"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1260"/>
<lb n="1261"/><p><span>Annamh naomhthar neach gan clú,</span>
<lb n="1262"/><span>Ró-thoil do'n daonnacht ag Dia;</span>
<lb n="1263"/><span>Is iomdha cúis 'nar cruaidh dó,</span>
<lb n="1264"/><span>Ró-chruas gibé 'na mbiadh.</span></p>
<lb n="1265"/>
<lb n="1266"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>Ó's éigean d'fhear oinigh</span>
<lb n="1269"/><span>Bréag uair éigin d'áitiughadh,</span>
<lb n="1270"/><span>Truagh, a Mhuire, a mhéid do locht</span>
<lb n="1271"/><span>Bréag an duine gan daonnacht.</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1274"/>
<lb n="1275"/><p><span>Gidh ná dáileann Rí nimhe</span>
<lb n="1276"/><span>Ionmhas d'fhear an deagh-chroidhe,</span>
<lb n="1277"/><span>Ní faitbhéim dó beith lom,</span>
<lb n="1278"/><span>Neach gan féile ní fhóghnann.</span></p>
<lb n="1279"/>
<lb n="1280"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="1281"/>
<lb n="1282"/><p><span>Atáid fá chómhair an duine</span>
<lb n="1283"/><span>Teach nimhe is ifreann na bpian,</span>
<lb n="1284"/><span>Is urus a aithint ar a ghníomh</span>
<lb n="1285"/><span>Cia acu slighe 'na mbiadh a thriall.</span></p>
<lb n="1286"/>
<lb n="1287"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="1288"/>
<lb n="1289"/><p><span>Bíonn duine i bpéin is é beo,</span>
<lb n="1290"/><span>Bíonn duine beo is gan é slán,</span>
<lb n="1291"/><span>Bíonn duine slán is gan é buan,</span>
<lb n="1292"/><span>Bí díol fuatha ar a mbí grádh.</span></p>
<lb n="1293"/>
<lb n="1294"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>Úir mo charad seach úir eile</span>
<lb n="1297"/><span>Ní aithnim agus mé 'san uaigh,</span>
<lb n="1298"/><span>Ag so am láimh é, is ní aithnim</span>
<lb n="1299"/><span>Cnámh an té aithnighim uaim.</span></p>
<lb n="1300"/>
<lb n="1301"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="1302"/>
<lb n="1303"/><p><span>Is é is bás dá ríribh ann</span>
<lb n="1304"/><span>Tréigean Dé, dul go h-ifreann;</span>
<lb n="1305"/><span>Beag cás tig as an teach sin</span>
<lb n="1306"/><span>Bás eile ní h-uireasbaidh.</span></p>
<lb n="1307"/>
<lb n="1308"/><p><span>(Murphy MS.  3 f 19, pp.  57-9; also 3 f</span>
<lb n="1309"/><span>20 and 4 b 2.)</span></p>
<lb n="1310"/>
<lb n="1311"/><p><span>4.</span></p>
<lb n="1312"/>
<lb n="1313"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1314"/>
<lb n="1315"/><p><span>Leig dod' bhaois a bhean an sgátháin,</span>
<lb n="1316"/><span>Sguir don chéird so chuiris romhat,</span>
<lb n="1317"/><span>Ísligh th'uaill, a fhéata fhinngheal,</span>
<lb n="1318"/><span>Féach an uaigh, a inghean óg.</span>
<lb n="1319"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1320"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1321"/>
<lb n="1322"/><p><span>A chuirp áluinn ní cóir céadfadh,</span>
<lb n="1323"/><span>Red' chlaonadh súl ná bhí, a bhean;</span>
<lb n="1324"/><span>Do chuaidh aois do chean' thar chuimhne,</span>
<lb n="1325"/><span>Ná lean baois ná suirghe acht seal.</span></p>
<lb n="1326"/>
<lb n="1327"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1328"/>
<lb n="1329"/><p><span>Níl acht cré ad' chriosaibh órdha,</span>
<lb n="1330"/><span>Níl acht cré ad' chulaith shróill,</span>
<lb n="1331"/><span>Féach nach bhfuil do ghné ar do ghlacaibh,</span>
<lb n="1332"/><span>Ní bhfuil acht cré ad' hataíbh óir.</span></p>
<lb n="1333"/>
<lb n="1334"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1335"/>
<lb n="1336"/><p><span>An uair chuirfeas ceárd na ndaoine</span>
<lb n="1337"/><span>Dath an ghuail ar do ghnúis ghil,</span>
<lb n="1338"/><span>An bhrágha nó an béal corcra,</span>
<lb n="1339"/><span>Féach an gránna an sompla sin.</span></p>
<lb n="1340"/>
<lb n="1341"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1342"/>
<lb n="1343"/><p><span>Cáidhe an t-ucht nó an chíoch chóirgheal!</span>
<lb n="1344"/><span>Cáidhe an tsúil mhall fá mór n-uilc!</span>
<lb n="1345"/><span>Cáidhe ciabh na bhfionndual bhfighte!</span>
<lb n="1346"/><span>Díombuan sgiamh do chríche, a chuirp.</span></p>
<lb n="1347"/>
<lb n="1348"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1349"/>
<lb n="1350"/><p><span>Cáidhe an bhos nó'n trácht tana,</span>
<lb n="1351"/><span>Nó'n taobh aoibhgheal mar uan tonn!</span>
<lb n="1352"/><span>Bíodh t'aire ar an uaigh, a bhréigbhean.</span>
<lb n="1353"/><span>Cáidhe an ghruadh nó'n déidgheal dhonn!</span></p>
<lb n="1354"/>
<lb n="1355"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1356"/>
<lb n="1357"/><p><span>Cáidhe tairbhe na gcorn gcumhdach!</span>
<lb n="1358"/><span>Cáidhe an sróll do-chidhinn fád' chorp!</span>
<lb n="1359"/><span>Féach an chré, mar sin na séada;</span>
<lb n="1360"/><span>Níl acht gné an éaga ort.</span></p>
<lb n="1361"/>
<lb n="1362"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="1363"/>
<lb n="1364"/><p><span>Ní tú amháin do mheall an saoghal;</span>
<lb n="1365"/><span>Seachnam ifreann, iarram neamh;</span>
<lb n="1366"/><span>Gé mór gcéad tárla mar 'taoi-se,</span>
<lb n="1367"/><span>Créad tairbhe do bhaoise, a bhean?</span></p>
<lb n="1368"/>
<lb n="1369"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="1370"/>
<lb n="1371"/><p><span>An lá thiocfas triath na n-aingeal</span>
<lb n="1372"/><span>D'agradh a chéasta 'san chroich dheirg,</span>
<lb n="1373"/><span>Cia chasfar le crann an tí seo</span>
<lb n="1374"/><span>An tan lasfas Íosa i bhfeirg?</span></p>
<lb n="1375"/>
<lb n="1376"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="1377"/>
<lb n="1378"/><p><span>Eagal liom-sa lá na breithe</span>
<lb n="1379"/><span>Go mbiadh Dia mar 'deir an stair,</span>
<lb n="1380"/><span>Sinn ag seilg ar an mbreith mbaoghlaigh</span>
<lb n="1381"/><span>Go breith do'n fheirg fhaobhraigh air.</span></p>
<lb n="1382"/>
<lb n="1383"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="1384"/>
<lb n="1385"/><p><span>Muire ógh is aigne liom-sa,</span>
<lb n="1386"/><span>Lá tiomsuighthe na dtrí sluagh,</span>
<lb n="1387"/><span>Guidhe na mná bhus díon damh-sa,</span>
<lb n="1388"/><span>Ó 'tá mo ghníomh fallsa, fuar.</span></p>
<lb n="1389"/>
<lb n="1390"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="1391"/>
<lb n="1392"/><p><span>Saor mé, a Mhichíl, a mhaoir mh'anma,</span>
<lb n="1393"/><span>D'éis a ndeinim do dhán deit;</span>
<lb n="1394"/><span>Ó tá guais mo chean' am' chionn-sa,</span>
<lb n="1395"/><span>Neamh i n-ár nduais liom-sa léig.</span></p>
<lb n="1396"/>
<lb n="1397"/><p><span>(Murphy MS.  3 f 19, pp.  40-42; a second</span>
<lb n="1398"/><span>copy of it is to be found in 3 f 20, pp.</span>
<lb n="1399"/><span>164-5).</span></p>
<lb n="1400"/>
<lb n="1401"/><p><span>5.</span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1404"/>
<lb n="1405"/><p><span>Seisear is fearr d'fhuil Ádhaimh,</span>
<lb n="1406"/><span>Lucht an crábhadh do mhóradh,</span>
<lb n="1407"/><span>An eagna is iad do chruthuigh,</span>
<lb n="1408"/><span>Dream do chongaibh a bpósadh.</span></p>
<lb n="1409"/>
<lb n="1410"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1411"/>
<lb n="1412"/><p><span>Inneosad ainmme an tseisir,</span>
<lb n="1413"/><span>Lucht leighis gacha thaoma;</span>
<lb n="1414"/><span>Eagna Dé do bhí acu;</span>
<lb n="1415"/><span>Sé gnúise daithte dealbhtha.</span>
<lb n="1416"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1417"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1418"/>
<lb n="1419"/><p><span>Aibel mac Ádhaimh oirdheirc</span>
<lb n="1420"/><span>Do torchradh le Cáin colach;</span>
<lb n="1421"/><span>Uime sin, is sgéal fíre,</span>
<lb n="1422"/><span>Tugadh díle tar an ndomhan.</span></p>
<lb n="1423"/>
<lb n="1424"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1425"/>
<lb n="1426"/><p><span>Mac mic do Mhatusalem,</span>
<lb n="1427"/><span>Naoi mac Láimhfiadhaigh an deighfhear,</span>
<lb n="1428"/><span>Do roinn an domhan dá mhac,</span>
<lb n="1429"/><span>Dob' é an t-Ádhamh fá dheireadh.</span></p>
<lb n="1430"/>
<lb n="1431"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1432"/>
<lb n="1433"/><p><span>Abraham ceann na h-aoise,</span>
<lb n="1434"/><span>Díobh is Maoise mac Amhra;</span>
<lb n="1435"/><span>Dob' é neamh críoch a mbeatha,</span>
<lb n="1436"/><span>Mo chean don cheathrar chalma.</span></p>
<lb n="1437"/>
<lb n="1438"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>Dís eile a gceann an cheathrair</span>
<lb n="1441"/><span>Dár cheaduigh Dia gach crábhadh,</span>
<lb n="1442"/><span>Dís is fearr ná gach nduine</span>
<lb n="1443"/><span>Eóin Bruinne is Muire a Mháthair.</span></p>
<lb n="1444"/>
<lb n="1445"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1446"/>
<lb n="1447"/><p><span>Ag so an seisear adubhart</span>
<lb n="1448"/><span>'Gá mbí bunadh gach breithe;</span>
<lb n="1449"/><span>Fuair siad ó Dhia mar ghrásaibh</span>
<lb n="1450"/><span>Bheith fá lámhaibh a dheise.</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>(Murphy MS.  3 f 19, pp.  50-51; also</span>
<lb n="1453"/><span>in 3 c 14, 3 c 11, 3 f 20, and 4 b 2).</span></p>
<lb n="1454"/>
<lb n="1455"/><p><span>6.</span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>Do mholadh Dé ná bí tuirseach,</span>
<lb n="1458"/><span>Bíd a ghrásta ag triall go mall,</span>
<lb n="1459"/><span>Mealltar Rí Nimhe mar leanbán,</span>
<lb n="1460"/><span>A dhuine ná bí ad' bhalbhan dhall.</span></p>
<lb n="1461"/>
<lb n="1462"/><p><span>(Murphy MS., 3 f 19, page 51; also 3 c 5,</span>
<lb n="1463"/><span>page 16).</span></p>
<lb n="1464"/>
<lb n="1465"/><p><span>7.</span></p>
<lb n="1466"/>
<lb n="1467"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1468"/>
<lb n="1469"/><p><span>Atáim ag tuitim ní h-ionann is riamh anois,</span>
<lb n="1470"/><span>Mar sgáil gan fuinneamh, gan mire, gan</span>
<lb n="1471"/><span>rian, gan rith,</span>
<lb n="1472"/><span>I ndiaidh gach turais dá dtugas le mian</span>
<lb n="1473"/><span>mo chuirp,</span>
<lb n="1474"/><span>Noch d'fhágfad curtha 'na chonablach piast</span>
<lb n="1475"/><span>fá'n lic.</span></p>
<lb n="1476"/>
<lb n="1477"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1478"/>
<lb n="1479"/><p><span>Fáth mo thuirse nár thuigeas go mbéinn mar</span>
<lb n="1480"/><span>sin</span>
<lb n="1481"/><span>An tráth ba mhinic mé ar mire thar riaghlaibh</span>
<lb n="1482"/><span>chirt,</span>
<lb n="1483"/><span>Gan tábhácht san ionad 'na bhfuilim ag</span>
<lb n="1484"/><span>triall anois,</span>
<lb n="1485"/><span>Acht tabháirneach, imirtheach, tuilte do</span>
<lb n="1486"/><span>chliathaibh chlis.</span></p>
<lb n="1487"/>
<lb n="1488"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1489"/>
<lb n="1490"/><p><span>Lucht ráis le mire ní fhuilingid srianta is</span>
<lb n="1491"/><span>spuir,</span>
<lb n="1492"/><span>Is táid ar buile agus tuigsin is ciall acu,</span>
<lb n="1493"/><span>Ag trághadh is ag tuitim go bhfuilid gach</span>
<lb n="1494"/><span>bliadhain dá dtig,</span>
<lb n="1495"/><span>Mar bhláith na coille nó luisne do shliabh</span>
<lb n="1496"/><span>'na rith.</span></p>
<lb n="1497"/>
<lb n="1498"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1499"/>
<lb n="1500"/><p><span>D'fhás am' chuisleanna uisge is do liath</span>
<lb n="1501"/><span>mo stuith</span>
<lb n="1502"/><span>Táinig daille orm chuireas mé siar is soir,</span>
<lb n="1503"/><span>Tráth am' fhurtacht ní tugtar dam liaigh</span>
<lb n="1504"/><span>ar bith</span>
<lb n="1505"/><span>Is fearr ná tusa mhic Mhuire is a Dhia</span>
<lb n="1506"/><span>atá ar nimh.</span></p>
<lb n="1507"/>
<lb n="1508"/><p><span>(Murphy MS.  3 c 11, pp.  88-9; also in</span>
<lb n="1509"/><span>4 b 2, 3 c 14, 3 f 20, and 4 a 19).</span>
<lb n="1510"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1511"/><p><span>8.</span></p>
<lb n="1512"/>
<lb n="1513"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1514"/>
<lb n="1515"/><p><span>A dhuine ná déanaidh uaill</span>
<lb n="1516"/><span>Ar bhréig an bheatha díombuain</span>
<lb n="1517"/><span>Leis an bhfear is ceann ar chách,</span>
<lb n="1518"/><span>Do chlann uile is do chonách.</span></p>
<lb n="1519"/>
<lb n="1520"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1521"/>
<lb n="1522"/><p><span>Tréig an t-uabhar, ná déin goid,</span>
<lb n="1523"/><span>Déin faoistin go minic,</span>
<lb n="1524"/><span>Ná bí go bréagach, a mhic,</span>
<lb n="1525"/><span>Seachain éitheach is imirt.</span></p>
<lb n="1526"/>
<lb n="1527"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1528"/>
<lb n="1529"/><p><span>Seachain col is mná táth,</span>
<lb n="1530"/><span>Ná déin gáire tré thruaigh,</span>
<lb n="1531"/><span>Ní feas, ciodh maith ataoi-se,</span>
<lb n="1532"/><span>Nach tú is túisge chum na h-uaighe.</span></p>
<lb n="1533"/>
<lb n="1534"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1535"/>
<lb n="1536"/><p><span>Ná déin fiadhnaise bhréige</span>
<lb n="1537"/><span>Ná déin éigean ar an bhfann,</span>
<lb n="1538"/><span>Ná déin, cé bheir na dheacair,</span>
<lb n="1539"/><span>Nidh bhus peaca ar t' anam.</span></p>
<lb n="1540"/>
<lb n="1541"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1542"/>
<lb n="1543"/><p><span>Roinn do chuid ar na bochtaibh,</span>
<lb n="1544"/><span>Ar na luchtaibh i ndealbhadh,</span>
<lb n="1545"/><span>Déin maith ortha má fhéadair,</span>
<lb n="1546"/><span>Agus méaduigh a meanma.</span></p>
<lb n="1547"/>
<lb n="1548"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>Má 's fada uait an tslighe</span>
<lb n="1551"/><span>Ná tréig an t-aifreann uirthi;</span>
<lb n="1552"/><span>Má's olc adeir gach neach</span>
<lb n="1553"/><span>Déin tocht agus taithleach.</span></p>
<lb n="1554"/>
<lb n="1555"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1556"/>
<lb n="1557"/><p><span>Ná luigh lámh ar neach gan treoir,</span>
<lb n="1558"/><span>Ná bí iongantach ar sheanóir,</span>
<lb n="1559"/><span>Do chách uile thar do cheann</span>
<lb n="1560"/><span>Déin a dhuine mar adeirim.</span></p>
<lb n="1561"/>
<lb n="1562"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>Trí neithe as nach déanta d'aoinneach uaill,</span>
<lb n="1565"/><span>Gur críoch dó éag 's gan sgéal an laoi tig</span>
<lb n="1566"/><span>uair,</span>
<lb n="1567"/><span>Is airís nach léir dó d'éis bheith sínte i</span>
<lb n="1568"/><span>n-uaigh,</span>
<lb n="1569"/><span>An síos do théigheann nó an réidh do'n</span>
<lb n="1570"/><span>ríoghbhrog thuas.</span></p>
<lb n="1571"/>
<lb n="1572"/><p><span>(Murphy MS.  3 f 19, page 37; also in 4 a 19, 4 b 7, 4 b 2, and 3 f 20.)</span>
<lb n="1573"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="1574"/><p><span>AMHRÁIN GHRÁDHA.</span></p>
<lb n="1575"/>
<lb n="1576"/><p><span>Sean-bhean darab ainm Siobhán Ní Dhúaláin is eadh a chan dómh-sa na h-amhráin</span>
<lb n="1577"/><span>seo thíos, ar feadh na laethannta saoire seo caithte againn.  Tá sí na cómhnuidhe i</span>
<lb n="1578"/><span>mbotháinín chluthmhar i ngiorracht d'Oifig an Phuist athá i gCurrach Beithe i n-Oirthear</span>
<lb n="1579"/><span>Chorcaighe.  Níl dada eile le déanamh aici ach sean-streanncáin mar iad seo a thabhairt</span>
<lb n="1580"/><span>amach, mar tá sí 'na h-aonarán sa dtig, agus an buin-chíos ag teacht isteach chúichi le h-aghaidh</span>
<lb n="1581"/><span>na seachtmhaine.  Dá bhrígh sin, níl tart, fuacht, ná ocras ag cur uirthi, agus cead suidhe agus</span>
<lb n="1582"/><span>éirighe aici, ar a toil féin.  A chonách san uirthi, mar má's fíor a sgéalta, is maith athá sé</span>
<lb n="1583"/><span>tuillte aici, agus aige lucht a cómh-aimsire.</span></p>
<lb n="1584"/>
<lb n="1585"/><p><span>Má tá litiriughadh neamh-choitcheannta uaireannta agam ins na h-amhránaibh seo</span>
<lb n="1586"/><span>leanas, biodh a fhios agat, gur d'aon-ghnó a sgríobhadh mar sin iad, chun fuaim agus blas</span>
<lb n="1587"/><span>ceart na cainnte a fhoillsiughadh nuair ab fhéidir a dhéanamh.</span></p>
<lb n="1588"/>
<lb n="1589"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1590"/>
<lb n="1591"/><p><span>Tá “Máire Bheag do Barra,” mar thiodal amhráin ag leathanach a 168 san tarna</span>
<lb n="1592"/><span>cuid de'n leabhar úd, “Poets and Poetry of Munster.”  An dá bhéarsa ag a thosach,</span>
<lb n="1593"/><span>táid beag nach ar aon fhocal leis an gcéad cheann agus an ceathramhadh ceann thíos annso,</span>
<lb n="1594"/><span>ach do dh'oirfeadh na chúig cinn eile d'aon amhrán grádha ar bith, cómh maith agus don cheann</span>
<lb n="1595"/><span>fé láthair.  Tá sean-aithne ag an léightheóir ar an dtarna ceathramhain, mar tá sé le</span>
<lb n="1596"/><span>fághail i ngach cnuasach amhrán, nach mór.  Tá sé ag leathanach a 224 san chéad chuid de</span>
<lb n="1597"/><span>“Poets and Poetry of Munster”; ag leathanach a 73 san treas chuid d'Irisleabhar na</span>
<lb n="1598"/><span>Gaedhilge; agus ag leathanach a naoi i bhFuinn na Smól, cuid a h-aon.  Ní mar a chéile ar</span>
<lb n="1599"/><span>fad iad san, ámh, mar do réir an tsean-fhocail:—</span></p>
<lb n="1600"/>
<lb n="1601"/><p><span>“Bíonn seacht gcuma ar an amhrán,</span>
<lb n="1602"/><span>Agus dá innsint déag ar an sgéal.”</span></p>
<lb n="1603"/>
<lb n="1604"/><p><span>MÁIRÍN DO BARRA.</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>1. A Mháirín do Barra, do mhairbhís-se m'intinn,</span>
<lb n="1607"/><span>Chuir beó 'dtalamh me gan fhios dom bmuinntir,</span>
<lb n="1608"/><span>Ar mo luighe dom ar mo leabaidh, 's ort a bhím ag cuimhneamh,</span>
<lb n="1609"/><span>Agus ar m'éirghe ar maidin 'seadh chealghais mo chroidhe-se.</span></p>
<lb n="1610"/>
<lb n="1611"/><p><span>2. 'S a Mháirín, 's a mhúirnín, is a lúibín na gcraobh-fholth,</span>
<lb n="1612"/><span>'Cuimhin leat mar a shiubhlfaimís drúcht agus féar glas,</span>
<lb n="1613"/><span>Ar thógáilt na n-ubhall-bhuidhe, na gcona is na gcaorthainn,</span>
<lb n="1614"/><span>'S do pháirt-se níor dhiúltuigheas, cé gur dubhach-chroidheach me 't-éagmais.</span>
<lb n="1615"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="1616"/><p><span>3. An cuimhin leat an oidhche do bhíomair sa t-seomra,</span>
<lb n="1617"/><span>Do cheann ar mo chuislinn, agus mise ad shíor-chómhairleach?</span>
<lb n="1618"/><span>Fuaras-sa turainn agus mhill sé go mór me</span>
<lb n="1619"/><span>'nDiaidh na mná-finne is ná feadar cá ndeaghaidh [ngeobhadh?] sí.</span></p>
<lb n="1620"/>
<lb n="1621"/><p><span>4. A Mháire glac mo chomhairle, is ní sheólfad ort aimhleas,</span>
<lb n="1622"/><span>Ná gaibh leis an stróinse, fear ceól-sídhe na h-adhairche.</span>
<lb n="1623"/><span>Gaibh leis an óig-fhear, go nglaodhtar ó Floinn air,</span>
<lb n="1624"/><span>Agus pós é, a ghrádh an réidhtigh, ós é is toil led' mhuinntir.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>5. Agus raghad go dtí an domhan toir, mar a bhfuil mo rún 'sí Máire,</span>
<lb n="1627"/><span>Sí is glaise súil, agus is ciúine a dheineann gáire,</span>
<lb n="1628"/><span>Mar is plannda dhon síol-cheart í, go h-iarsgoth a gráine,</span>
<lb n="1629"/><span>An fhaid is mhairfead beó coidhche, ní sgaoilfidh a grádh dhíom.</span></p>
<lb n="1630"/>
<lb n="1631"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1632"/>
<lb n="1633"/><p><span>1. Tá cailín banamhail béasta ar an dtaobh so leasteas go rabhas,</span>
<lb n="1634"/><span>Go dtaithnigheann liom a tréithe thar aon bhean dá bhfuil cois abhainn.</span>
<lb n="1635"/><span>Níor bhfada liom lá gréine bheith i n-aon áit dá mbeitheá ann,</span>
<lb n="1636"/><span>Is 'á 'neósainn brígh mo sgéal duit, ba bhaoghal liom ná geóbhthá liom.</span></p>
<lb n="1637"/>
<lb n="1638"/><p><span>2. Dá mb'eól dom sgríobhadh dhéanamh, nó an Ghaedhilg-se léigheamh le meabhair,</span>
<lb n="1639"/><span>Ní dh'iarrfainn fhéin ar aoinne, na bréithre so bhreith thar abhainn.</span>
<lb n="1640"/><span>Chuirfinn leitir chughat fé shéaladh, 's do thréithe do chuirfinn ann,</span>
<lb n="1641"/><span>Is mura bhfainfir agam i n-Éirinn, is meón liom dul leat anonn.</span></p>
<lb n="1642"/>
<lb n="1643"/><p><span>3. Chuireas leitir sgríbhte, síos go dtí grádh mo chléibh.</span>
<lb n="1644"/><span>Chuir sí chugam aníos é, go raibh a croidhe istig chomh dubh le daol;</span>
<lb n="1645"/><span>Com ba dheise bhí 'ci, ná síoda 's ná clúmh na n-éan;</span>
<lb n="1646"/><span>Is nách trom an osnadh bhíonn agam, nuair a chuimhnighim ar ghníomhartha an t-saoghail.</span></p>
<lb n="1647"/>
<lb n="1648"/><p><span>4. Tá cailín beag im dhiaidh-se, chomh fial agus do cheap Mac Dé,</span>
<lb n="1649"/><span>Síol fuip agus spíora, mo dhiachair a bheith sgartha léi.</span>
<lb n="1650"/><span>Tosnóchad i mbliadhna ar iarmhais a chuir chugham fhéin.</span>
<lb n="1651"/><span>Pósfaidh mé mo chiallach, is bíodh an diabhal aige lucht na mbréag.</span></p>
<lb n="1652"/>
<lb n="1653"/><p><span>5. Thíos aige coill an Iúrlainn, tá mo roghan agus searc mo chléibh,</span>
<lb n="1654"/><span>Ba dheas é a leagadh súl súd, ba ró-dheas é a cois i mbróig,</span>
<lb n="1655"/><span>Com mín suidhte córach, ná córda is é fighte, dlúth,</span>
<lb n="1656"/><span>'Sé mo bhrón ná fuilimíd pósta ar bórd luinge dul anonn.</span>
<lb n="1657"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="1658"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1659"/>
<lb n="1660"/><p><span>San leabhar úd, “Old Irish Folk Music and Songs” (Joyce), tá fonn dá ngoirtear</span>
<lb n="1661"/><span>“Lamentation of O'Reilly's Bride,” le fághail ag leathanach a 263.  Deirtear annsan</span>
<lb n="1662"/><span>gur báthadh an fear agus é ag dul treasna na Sionainne, lá a phósta.  Ní móide ná gurab</span>
<lb n="1663"/><span>ar an bhfear chéadna a chuirtear síos im' dhán-sa.  Ní fheaca aon mhac-shamhail den</span>
<lb n="1664"/><span>“Chaoineadh” i gcló fós, ach seo dhíbh-se é, mar atá sé ar an láimh-sgríbhinn 3 B 21, i</span>
<lb n="1665"/><span>leabharlann an choláiste seo againn-ne.</span></p>
<lb n="1666"/>
<lb n="1667"/><p><span>1. Is baintreabhach is maighdean me, fágbhadh go h-óg.</span>
<lb n="1668"/><span>An gcualabhair, a dhaoine, gur báthadh mo dhian-stóir.</span>
<lb n="1669"/><span>Dá mbeinn-se ins an abhainn mhóir, is mó dhá láimh bheith rómhat,</span>
<lb n="1670"/><span>Is deimhin duit, a mhic Uí Raghallaigh, go leighisfinn do bhrón.</span></p>
<lb n="1671"/>
<lb n="1672"/><p><span>2. Nach é súd an sgéal cráidhte, ag do mháthair is t'athair,</span>
<lb n="1673"/><span>'S ag banaltra na gcích mánla, do tháil ort ad' leanbh,</span>
<lb n="1674"/><span>Is dod mhnaoi pósta, an grádh geal ná tháinigh chum do leabthan.</span>
<lb n="1675"/><span>An uair chuaidh tú ins an t-snámh, ní raibh i ndán duit casadh a bhaile.</span></p>
<lb n="1676"/>
<lb n="1677"/><p><span>Tá dá bhéarsa eile ag teacht díreach i ndiaidh na gceathramhan so sa láimh-sgríbhinn, ach</span>
<lb n="1678"/><span>níl aon bhaint aca leis an amhrán.  Seo mar adubhairt an t-sean-bhean dom é:—</span></p>
<lb n="1679"/>
<lb n="1680"/><p><span>1. Is ar maidin Dé Luain ar mo ghóbhailt cois na trágha dhom,</span>
<lb n="1681"/><span>Cé casfaidhe ins an t-slighe orm ná Raghallaigh an Chúil-bháin.</span>
<lb n="1682"/><span>Bhí luisne 'na ghruadhna agus a ghruaig ag curláil,</span>
<lb n="1683"/><span>Sé mo mhilleadh agus mo bhuaireamh mar fuaradh tu ar lár.</span></p>
<lb n="1684"/>
<lb n="1685"/><p><span>2. Cuimhin libh an lá úd is an tráigh so lán d'fhearaibh,</span>
<lb n="1686"/><span>'Dir shagairt is bhráithre agus iad ag trácht ar ár n-anaim?</span>
<lb n="1687"/><span>Bhí ceól fiddle os ceann clár ann, is an chláirsigh dá spreagadh,</span>
<lb n="1688"/><span>Agus dháréag mná mánla (ag) cuir mo ghrádh-sa chun leapthan.</span></p>
<lb n="1689"/>
<lb n="1690"/><p><span>3. Mo chreach mar a bhís-se ar an dtriúr a chuaidh go Teampall Tuinne</span>
<lb n="1691"/><span>'Tionnlacan Father Peter, is é i n-aois a cheathar fichid.</span>
<lb n="1692"/><span>Bhí mo shúile a' snoighe 'nam [ionnam] leis, ach mo bhrón-chreach níor chasais,</span>
<lb n="1693"/><span>Is gurab é féasta do phósta, bhí ar do thórramh dhá sgaipeadh.</span></p>
<lb n="1694"/>
<lb n="1695"/><p><span>4. San dá láimh go dtréigidh an té rinn an bád úd,</span>
<lb n="1696"/><span>Is ní h-é an saor a thugaim cionntach, ach an siúnta ná raibh láidir.</span>
<lb n="1697"/><span>Dá raghainn go Ceann tSáile a d'iarraidh áthrach ba dhaoire,</span>
<lb n="1698"/><span>Ní bhéadh mo ghrádh báidhte ar an t-sráid seo Cluain Tuinneach.</span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>5. 'S mo thruagh mhór do dhearbhráithreacha, is níor áirmhigheas fós t-athair,</span>
<lb n="1701"/><span>Ná banarthla na gcícheanna bána, 'sí a thál ort-sa bainne.</span>
<lb n="1702"/><span>Níor dh'áirmhigheas do bhean phósta, nár luigh riamh leat ar leabaidh,</span>
<lb n="1703"/><span>'S nuair do shíl a bheith ad phógadh, ar do thórramh bhí an sgaipeadh.</span>
<lb n="1704"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="1705"/><p><span>Chífear gur mór an chosmhalacht atá idir an t-amhrán so agus an ceann thuas agam-sa,</span>
<lb n="1706"/><span>go mór-mór idir na bhéarsaí deireannacha díobh.  Ní fuláir nó gur ársa an t-amhrán</span>
<lb n="1707"/><span>é, mar is minic a cumadh amhrán d'Éirinn bhoicht ar an bhfonn céadna, agus an Rí Séamas a</span>
<lb n="1708"/><span>d'iarraidh riaghaltais na tíre a bhaint amach dó fhéin.  Tá ceann díobh le fághail ag</span>
<lb n="1709"/><span>leathanach a 170 san leabhar úd, “Songs of the Munster Bards” (J. C. Mangan), 'na</span>
<lb n="1710"/><span>dtosnuigheann Éire ag caoineadh gur “baintreabhach is gur maighdean í.”</span></p>
<lb n="1711"/>
<lb n="1712"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>1. “Lá dá rabhas am aonar, im shuidhe ar bhinn an t-sléibhe amuigh</span>
<lb n="1715"/><span>Mo spreóite coise taobh liom, lag marbh gan aon bhrígh,</span>
<lb n="1716"/><span>Gaibh chugham Rí na Gréige, is bhuail sé me san aon chois,</span>
<lb n="1717"/><span>Is tá mo chíos ag glaodhach orm, ó chaill mo chois a brígh.</span></p>
<lb n="1718"/>
<lb n="1719"/><p><span>2. A Mháire, ná bí 't-óinseach, gaibh go ciúin an bóthar,</span>
<lb n="1720"/><span>N'fheadaraís-se fós, an pósta do bhís,</span>
<lb n="1721"/><span>Go n-dearbhóchainn na móide, nár cheangaluigheadh riamh fós me,</span>
<lb n="1722"/><span>Mara bhfillir, agus me phósadh, beid go ró-lag am' luighe.”</span></p>
<lb n="1723"/>
<lb n="1724"/><p><span>3. “'S a bhachaigh bhuidhe na léige, leog dod ráidhte béil liom,</span>
<lb n="1725"/><span>Faigh-se bean duit fhéineach, a ghéillfidh dot shlighe.</span>
<lb n="1726"/><span>Chuir dá mhála dhéag ort, aduas os ceann a chéile,</span>
<lb n="1727"/><span>Bíodh seasamh fada is féachaint 'gat, i ndoras gach aon tighe.”</span></p>
<lb n="1728"/>
<lb n="1729"/><p><span>4. “Má's bacach mé 'thá ar aon chois, is eol dom siubhal go h-éadtrom,</span>
<lb n="1730"/><span>Nín aon bhaile-chuain i n-Éirinn, ná tógfad ann tigheas,</span>
<lb n="1731"/><span>'Bhfuil ó Chorcaigh go Móin Éile, is go B'laith Cliath na dtéarmaí,</span>
<lb n="1732"/><span>Baile Nuadh an aonaigh is Béal Achadh Buidhe.”</span></p>
<lb n="1733"/>
<lb n="1734"/><p><span>5. “Is anois ar theacht an t-Samhraidh, ní bheidh am chroidhe aon ghanntar,</span>
<lb n="1735"/><span>Beidh 'gam prátaí ramhra, leamhnacht agus ím,</span>
<lb n="1736"/><span>Beidh clóca dhon bhfaisean Ghallda, ar na cailíní sa Teamhracht,</span>
<lb n="1737"/><span>Bróg dheas Gallda, is gan aon dabht stócaí.”</span></p>
<lb n="1738"/>
<lb n="1739"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1740"/>
<lb n="1741"/><p><span>Ag leathanach 72 san dtarna cuid de'n leabhar úd “Poets and Poetry of Munster,”</span>
<lb n="1742"/><span>a chuir Seaghan Ó Dálaigh le céile, tá dán le fághailt fé'n tiodal “Tiocfadh an Bás ar</span>
<lb n="1743"/><span>cuaird chugat.”  Tá sé ag cur síos ar an rud chéadna agus an dán so leanas.  An dara bhéarsa</span>
<lb n="1744"/><span>athá aige sin, tá sé go h-ana-chosamhail leis an gcéad cheathramha den cheathramhadh bhéarsa</span>
<lb n="1745"/><span>seo agam-sa, ach maidir leis an gcuid eile, níl aon bhaint aca le n-a chéile.  San dán úd</span>
<lb n="1746"/><span>Uí Dhálaigh, is amhlaidh athá an bhean ag cur síos ar a fheabhas is athá sí féin, agus ar an sonas</span>
<lb n="1747"/><span>is an seasgaireacht a bhíodh aca agus iad pósta le na chéile, i n-ionad dioghaltas agus díbhfeirg</span>
<lb n="1748"/><span>Dé a bheith á bhagairt aici ar an bhfear a mheall í.</span>
<lb n="1749"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="1750"/><p><span>1. Och mo lándig, nach marbh a thárla,</span>
<lb n="1751"/><span>Fé cheann trí ráithe sul ar thánganaís,</span>
<lb n="1752"/><span>Ar eagla fearg do chuir ar Rígh na nGrást geal,</span>
<lb n="1753"/><span>'S nách beadh sé páirteach liom, lá an bháis um shliabh.</span>
<lb n="1754"/><span>Mar is bean do chráidheadh me le h-aoinne ámhain,</span>
<lb n="1755"/><span>'S ná tuigeann mo chás, cé go ndeaghaidh sé dhíom.</span>
<lb n="1756"/><span>Beidh a chumhang go deo orm, go ndóghfar bhárr' orm</span>
<lb n="1757"/><span>Do choinnle bána os ceann mo chinn.</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>2. Nín aon chúilfhionn mhaordha, thá gan chéile</span>
<lb n="1760"/><span>Mo chomhairle déanaig, is ní miste dhíbh,</span>
<lb n="1761"/><span>Gan bhúr gcluasa dh'éisteacht le cómhrádh aoinfhir,</span>
<lb n="1762"/><span>Nú geóbhaidh céasadh gan stad á greim.</span>
<lb n="1763"/><span>Mar a thógadh éad dubh, os ceann ban Éireann,</span>
<lb n="1764"/><span>Agus rinneadh an tréason ar ubhall an chrainn,</span>
<lb n="1765"/><span>Gach tor' á éagmais le fághailt gan aon rud,</span>
<lb n="1766"/><span>'S á mbeath' ag teacht saor chughainn ó Iosa Críost.</span></p>
<lb n="1767"/>
<lb n="1768"/><p><span>3. 'S nár bhreagh dhon óig-bhean, a bheith á tórramh</span>
<lb n="1769"/><span>Ná sínte i gcómhrainn, i nGlóire Chríost,</span>
<lb n="1770"/><span>An Mhaighdean Ghlórmhar a bheith á seóladh,</span>
<lb n="1771"/><span>Agus C'róinn na h-óige 'ci, le fághailt gan moill,</span>
<lb n="1772"/><span>Seochas min' [mionn'] is móide, á bhfághailt ó stróinse,</span>
<lb n="1773"/><span>Á mhaoidheamh le mórtas go bpósfadh í,</span>
<lb n="1774"/><span>Chuirfeadh coirthe 'mó [iomdha] uirthi, agus com ar eolas,</span>
<lb n="1775"/><span>Agus dh'fhágfadh brón uirthi rith a saoighil.</span></p>
<lb n="1776"/>
<lb n="1777"/><p><span>4. 'S tiocfaidh an Bás ar cuaird chughat uair roimhe lá,</span>
<lb n="1778"/><span>'S bainfidh sé cunntas cruaidh díot, gach cuan dár bhuail tú ar mhná,</span>
<lb n="1779"/><span>Beir-se i rúimín uaigneach is bairthlín bán aduas ort,</span>
<lb n="1780"/><span>'S nár bhreagh an airthighe an uair sin, an té a gheóbhadh uain ar í rádh.</span>
<lb n="1781"/><span>Cuimhnig ar an saoghal so, is ar Aon-mhac na nGrást,</span>
<lb n="1782"/><span>D'fhuiling an pháis 'n-ár dtaobh-na, agus do shaor sinn ós gach cán,</span>
<lb n="1783"/><span>'S bpósar í sa tsaoghal so, agus ná tabhair (i) leabhar san éitheach,</span>
<lb n="1784"/><span>Tá an bás 'nár gceann le céile, agus éigfimíd annsúd.</span></p>
<lb n="1785"/>
<lb n="1786"/><p><span>“CLAIS NA GAINIMHE.”</span>
<lb n="1787"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="1788"/><p><span>AMHRÁN LÁ AN BHREITHIMH.</span></p>
<lb n="1789"/>
<lb n="1790"/><p><span>Is amhlaidh a bhí fear oibre darbh' ainm Partholán Mac Muirchearta n-a chomhnaidhe,</span>
<lb n="1791"/><span>timcheall is céad bliadhan ó shoin, i mBaile an Bhuiléir i n-aice an Daingin.  Bhí sé go</span>
<lb n="1792"/><span>h-ana mhaith cun filidheachta a dhéanamh, agus is mó amhrán breagh a cheap sé.  Bhí ana</span>
<lb n="1793"/><span>fhonn air bheith ag trácht ar Chriost agus A Mháthair, agus ar rudaíbh a bhaineann leis an</span>
<lb n="1794"/><span>gcreideamh, agus a bheith ag déanamh amhrán n-a dtaobh.  Sar a bhfuair sé bás tháinig sórt</span>
<lb n="1795"/><span>éigin galair ar a theangain agus 'sé rud adubhairt duine d'a chómharsanaibh d'á bharr</span>
<lb n="1796"/><span>ná gurbh' é an diabhal a chuir cealg ar a theangain cun pionós a chur air i dtaoibh ar</span>
<lb n="1797"/><span>dhein sé d'amhránaibh breaghtha beannuighthe ar Phais Ár Slánuightheora.  Seo ceann díobh</span>
<lb n="1798"/><span>a fuaireas ó Mhuiris Ua Ceinnéide ó'n nDaingean.</span></p>
<lb n="1799"/>
<lb n="1800"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1801"/>
<lb n="1802"/><p><span>Mo chuig céad míle mairg, cad a dhéanfaim i gcómhair lá an sgeimhle agus an Chatha,</span>
<lb n="1803"/><span>Nuair a tiocfaidh Mac Dílis Athar siorraidhe na bhflaitheas,</span>
<lb n="1804"/><span>Ag éileamh a chuid fola is a mhaisle.</span>
<lb n="1805"/><span>Annsan labharfaidh go h-áird an t-aingeal,</span>
<lb n="1806"/><span>Agus cuirfidh gairm ar shliocht Ébha 'gus Ádhaimh,</span>
<lb n="1807"/><span>Cun seasaimh ar shliabh Calbhairí an Chatha,</span>
<lb n="1808"/><span>Mar a bhfuighid a ngníomhartha sgriobhtha n-a n'éadan le tathaint.</span></p>
<lb n="1809"/>
<lb n="1810"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1811"/>
<lb n="1812"/><p><span>Annsan lasfaidh na spéartha agus réabfaidh an talamh,</span>
<lb n="1813"/><span>Le ceathannaibh tréana agus le caorthaibh á gcaitheamh.</span>
<lb n="1814"/><span>Annsan osglóchaidh na tuamaí agus éireócaidh na mairbh,</span>
<lb n="1815"/><span>Agus glaodhfar cun cunntais lucht ughdair na beatha.</span></p>
<lb n="1816"/>
<lb n="1817"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1818"/>
<lb n="1819"/><p><span>'San tiocfaidh Íosa Mac Dé naomhtha, S'é Lonnradh n-a n-aingeal</span>
<lb n="1820"/><span>N'a chathaoir dhiocht-órdha agus é ag éisteacht le n-a mbeartaibh.</span>
<lb n="1821"/><span>Labharfaidh go h-árd chómhachtach trí n-a ghlóire le n-Athair,</span>
<lb n="1822"/><span>S'é an Cruthnuightheoir soillseach gan cuimhse na dtrí bPearsan.</span></p>
<lb n="1823"/>
<lb n="1824"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1825"/>
<lb n="1826"/><p><span>Cad a dhéanfhaidh sliocht Ádhaimh, a Athair shíorraidhe na bhflaitheas,</span>
<lb n="1827"/><span>Nó an dtabharfar daor iad, d'fhuilingeas thar a gceann céadna?</span>
<lb n="1828"/><span>Tá an Breitheamhnachas láithreach gan spás le tabhairt orra,</span>
<lb n="1829"/><span>Nó an léigfeam go bráth iad le Sátan fé ghlasaibh?</span>
<lb n="1830"/></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="1831"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1832"/>
<lb n="1833"/><p><span>A Mhic Fhioramhlaigh naomhtha, is tu féin d'fhuiling an mhaisle.</span>
<lb n="1834"/><span>A Rí fhoithnigh na Páise ná léig ar ghuailnibh a mhaitheas,</span>
<lb n="1835"/><span>Pé nídh is toil leat, s'é is sáth liom-sa a Dhia shiorraidhe an tsoluis,</span>
<lb n="1836"/><span>Mar do cheannóchadh do chuid fola naomhtha gac ar chruithnigheas ná ar cheapas.</span></p>
<lb n="1837"/>
<lb n="1838"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1839"/>
<lb n="1840"/><p><span>'San labharfaidh An t-Árd-Mhac na ngrásta fé fheirg.</span>
<lb n="1841"/><span>Crithfidh na flaithis árda agus ceithre ceathardha an domhain cloisfidh.</span>
<lb n="1842"/><span>Beidh Ifreann dubh Shátain ag gíoscán is ag osgail</span>
<lb n="1843"/><span>A d'iarraidh gac brácha do gheobhaidh daor a shlogadh.</span></p>
<lb n="1844"/>
<lb n="1845"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1846"/>
<lb n="1847"/><p><span>Cá bh'fhuil t'Aturnae an lá úd ná an coinnseiléar breibe?</span>
<lb n="1848"/><span>Cá bh'fhuil Hérod claon lúbach agus dream dubh na fola?</span>
<lb n="1849"/><span>Cá bh'fhuil Hector is Páiris no Hómer a mealladh?</span>
<lb n="1850"/><span>Agus na Saesair ba thréine nach tréith atá a seasaimh.</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="1853"/>
<lb n="1854"/><p><span>Cá bh'fhuil Cailbhin is Lútair d'iompuig an Laidean,</span>
<lb n="1855"/><span>Thug maisle do'n dteampall d'fhágh Íosa ag Peadar?</span>
<lb n="1856"/><span>Anois a cuirim ar an linn iad le dream dubh na fola</span>
<lb n="1857"/><span>Go h-Ifreann síorraidhe agus go deo deo nár chasaid.</span></p>
<lb n="1858"/>
<lb n="1859"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="1860"/>
<lb n="1861"/><p><span>Misneach! a Ghaedhealaí, glacaidh dóchas agus lasaidh,</span>
<lb n="1862"/><span>Beidh bhúr gcoinnseiléar naomhtha i bpléidhe díbh na seasamh.</span>
<lb n="1863"/><span>S'í an Coinnseiléar ná tréithfidh agus ná caillfidh lá an chatha</span>
<lb n="1864"/><span>Mar cuirfidh ár gcúis d'á glaodhach agus tabharfaidh saor sinn ó'n Bhreitheamh.</span></p>
<lb n="1865"/>
<lb n="1866"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="1867"/>
<lb n="1868"/><p><span>Comán ná fuighead?  Mar s'í an Mhaighdean gan pheaca í</span>
<lb n="1869"/><span>A labharfaidh go cráibhtheach i nguth árd le n-a leanbh</span>
<lb n="1870"/><span>Mise do Mháthair, is me iomchuir tu agus bheathaigh,</span>
<lb n="1871"/><span>Is me an Mhátair do thál ort i stábla an asail.</span></p>
<lb n="1872"/>
<lb n="1873"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="1874"/>
<lb n="1875"/><p><span>Is me chuaidh leat go h-Aegypt amach ar na ceallaibh</span>
<lb n="1876"/><span>Agus a lean tu sa bhfásach ag rith i n-aghaidh an airm,</span>
<lb n="1877"/><span>Níor thréigeas tu i n-aonchor ná i ndreimire na croite</span>
<lb n="1878"/><span>Go dtí go bhfuaireas ar lár tu sínte lag marbh.</span></p>
<lb n="1879"/>
<lb n="1880"/><p><span>Dream dubh na fola = na Iúdáigh; comán = cad na thaobh.</span>
<lb n="1881"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="1882"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="1883"/>
<lb n="1884"/><p><span>Gan puinn agam id thimcheall acht Ióseph agus Peadar</span>
<lb n="1885"/><span>Símón agus a mháthair agus na Máirí a bhí i t-aice,</span>
<lb n="1886"/><span>Do chaoineamar tu a ghrádh dhil agus do bhuaileamar ár mbasa</span>
<lb n="1887"/><span>Agus anois ná h-éithig-se do Mháthair d'iomchuir tu is do bheathaig.</span></p>
<lb n="1888"/>
<lb n="1889"/><p><span>XIII.</span></p>
<lb n="1890"/>
<lb n="1891"/><p><span>Is tu mo Mháthair gan aon locht nár dhein riamh peacha</span>
<lb n="1892"/><span>Mar do thoig m'athair naomhthach tu leis i síorraidheacht sa flaithis</span>
<lb n="1893"/><span>Anois, aithnid go h-umhal, gheobhair uaim, tá sé sgriobhtha n-a bPearsain</span>
<lb n="1894"/><span>Tu bheith id' Bhanríoghán go deo orra i dtalamh na beatha.</span></p>
<lb n="1895"/>
<lb n="1896"/><p><span>CIARRAIDHEACH.</span></p>
<lb n="1897"/>
<lb n="1898"/><p><span>LÁIRÍN RIOCAIRD MHÓIR.</span></p>
<lb n="1899"/>
<lb n="1900"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1901"/>
<lb n="1902"/><p><span>Fuath uaim péin 1 ar an mí-ádh,</span>
<lb n="1903"/><span>Mairg dom mar chéile 'riamh é.</span>
<lb n="1904"/><span>Is gur 2 domsa bhí sé greamuighthe,</span>
<lb n="1905"/><span>Mo chréacht, mhaoith agus m'éagcaoin.</span></p>
<lb n="1906"/>
<lb n="1907"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>Ag dul trí mhainistir Chnuic Mhuaidh dhom</span>
<lb n="1910"/><span>Rinneadh orm gníomh gan náire,</span>
<lb n="1911"/><span>Gur sciob Finnbhear 'gus a sluagh sídh</span>
<lb n="1912"/><span>Mo chapaillín uaim ó'n mála.</span></p>
<lb n="1913"/>
<lb n="1914"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1915"/>
<lb n="1916"/><p><span>Is dá bhfágaidís agam an croiceann</span>
<lb n="1917"/><span>'Gheobhainn air tobac ráithche,</span>
<lb n="1918"/><span>Ach níor fhág siad agam 'na leabaidh</span>
<lb n="1919"/><span>Ach ministéir liath agus cáir air.</span></p>
<lb n="1920"/>
<lb n="1921"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1922"/>
<lb n="1923"/><p><span>Ach d'éirigh mise ar maidin,</span>
<lb n="1924"/><span>Agus dhearg mé mo phíopa.</span>
<lb n="1925"/><span>Do chuir mé Cnoc-Meadhbh rómham</span>
<lb n="1926"/><span>Lé sásadh a bhainnt díobhtha.</span></p>
<lb n="1927"/>
<lb n="1928"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1929"/>
<lb n="1930"/><p><span>Cé casadh orm acht Finnbhear</span>
<lb n="1931"/><span>Ar thalamh-bhán aoibhinn aerach</span>
<lb n="1932"/><span>'Mbeannuighthear dhuit, a Riocaird Mhóir,</span>
<lb n="1933"/><span>Nó cé air bhfuil do éiliughadh? 3</span></p>
<lb n="1934"/>
<lb n="1935"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1936"/>
<lb n="1937"/><p><span>Má's fíor gur tú féin Finnbhear</span>
<lb n="1938"/><span>Is ort-sa atá mo éiliughadh,</span>
<lb n="1939"/><span>'S muna dtugaidh dhom mo láirín</span>
<lb n="1940"/><span>Béidh mé ar bheagán chéille.</span></p>
<lb n="1941"/>
<lb n="1942"/><p><span>1 Is ionann “péin” agus “féin.”  Sé “péin”</span>
<lb n="1943"/><span>an fhuaim a bhí ag an sean-fhear a thug an dán</span>
<lb n="1944"/><span>dom.</span></p>
<lb n="1945"/>
<lb n="1946"/><p><span>2 Badh dhóigh leat nach ceart an “gur” annseo</span>
<lb n="1947"/><span>acht tá rud eicínt i gcruth “agus a rádh” ann</span>
<lb n="1948"/><span>nach bhfuil curtha síos ann.  Is minic a bhíonn a</span>
<lb n="1949"/><span>leithéid sin de rann againn i nGaedhilg.  Tá a</span>
<lb n="1950"/><span>lán aca san dán seo.</span></p>
<lb n="1951"/>
<lb n="1952"/><p><span>3 Ní'l a fhios agam an é “éiliughadh” an focal</span>
<lb n="1953"/><span>adubhairt an seanchaidhe, ach tá mé cinnte gur</span>
<lb n="1954"/><span>ionann brígh “éiliughadh” agus an focal adubhairt</span>
<lb n="1955"/><span>sé.  Is beag nach ionann an fhuaim freisin.</span>
<lb n="1956"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="1957"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1958"/>
<lb n="1959"/><p><span>Má's capaillín í chomh maith sin</span>
<lb n="1960"/><span>Is mairg duit scar 1 léithi,</span>
<lb n="1961"/><span>Ach de bhrígh ar bualadh d'ór an rí</span>
<lb n="1962"/><span>Ní fheicfidh tú choidhch' ach a scáile.</span></p>
<lb n="1963"/>
<lb n="1964"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="1965"/>
<lb n="1966"/><p><span>Bhí sin dona go leor,</span>
<lb n="1967"/><span>Mó nóta 'gus mo bhanna i n-géibheann,</span>
<lb n="1968"/><span>A luach gan íoc go fóill,</span>
<lb n="1969"/><span>Mo chréacht, mhaoith agus m'éagcaoin.</span></p>
<lb n="1970"/>
<lb n="1971"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="1972"/>
<lb n="1973"/><p><span>Ach dearbhóchainn duit a chuairt air,</span>
<lb n="1974"/><span>Amháin seo muna n-innsinn bréag duit,</span>
<lb n="1975"/><span>Go bhfuil sí i g-Cnoc Chruachain</span>
<lb n="1976"/><span>Ag uachtarán na bruidhne.</span></p>
<lb n="1977"/>
<lb n="1978"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="1979"/>
<lb n="1980"/><p><span>Do ghluais mé liom annsúd,</span>
<lb n="1981"/><span>Agus lean mé an bóthar díreach</span>
<lb n="1982"/><span>Ní dhearna mé scíth 'ná stad</span>
<lb n="1983"/><span>Gur sheas mé i lár na bruidhne.</span></p>
<lb n="1984"/>
<lb n="1985"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="1986"/>
<lb n="1987"/><p><span>Do sheasadar ar a gcosaibh,</span>
<lb n="1988"/><span>Thosnuigheadar ag gáirídhe,</span>
<lb n="1989"/><span>Seo é Riocard Mór</span>
<lb n="1990"/><span>Is tá sé ar thóir a láirín.</span></p>
<lb n="1991"/>
<lb n="1992"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="1993"/>
<lb n="1994"/><p><span>Leigidh de bhur gcuid magaidh,</span>
<lb n="1995"/><span>Fuair mé féin mo sháith dhíobh,</span>
<lb n="1996"/><span>Muna dtugaidh sibh dhom mo láirín</span>
<lb n="1997"/><span>Ní thiubhrad gach re 'seadh díbh.</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>XIII.</span></p>
<lb n="2000"/>
<lb n="2001"/><p><span>Go deimhin duit, a Riocaird Mhóir,</span>
<lb n="2002"/><span>Ní 'gainne atá do láirín,</span>
<lb n="2003"/><span>Tá sí i gCnoc Bhaile Bhristéir</span>
<lb n="2004"/><span>Ag bainrioghain na mban-sídhe ann.</span></p>
<lb n="2005"/>
<lb n="2006"/><p><span>XIV.</span></p>
<lb n="2007"/>
<lb n="2008"/><p><span>Ghluais mé liom annsúd,</span>
<lb n="2009"/><span>Lean mé an bóthar díreach,</span>
<lb n="2010"/><span>Bhí me i gCnoc Bhaile Bhristéir</span>
<lb n="2011"/><span>Sar a raibh an meadhon lae críochnuighthe.</span></p>
<lb n="2012"/>
<lb n="2013"/><p><span>XV.</span></p>
<lb n="2014"/>
<lb n="2015"/><p><span>Labhair mé leis an bhainrioghain,</span>
<lb n="2016"/><span>Má bhí fá cheart a dhéanamh,</span>
<lb n="2017"/><span>Nach nglacfainn fáth na leith-scéil</span>
<lb n="2018"/><span>Muna amháin mo chapaillín saorach.</span></p>
<lb n="2019"/>
<lb n="2020"/><p><span>XVI.</span></p>
<lb n="2021"/>
<lb n="2022"/><p><span>Go deimhin duit, a Riocaird Mhóir.</span>
<lb n="2023"/><span>Ní againne atá do láirín,</span>
<lb n="2024"/><span>Tá sí i nGleann na Smól</span>
<lb n="2025"/><span>Ag cruitire ceóil le ráithche,</span></p>
<lb n="2026"/>
<lb n="2027"/><p><span>XVII.</span></p>
<lb n="2028"/>
<lb n="2029"/><p><span>Ghluais me liom annsúd,</span>
<lb n="2030"/><span>Lean mé an bóthar díreach,</span>
<lb n="2031"/><span>Bhí me i n-Gleann na Smól</span>
<lb n="2032"/><span>Le tuitim ceo na h-oidhche.</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>XVIII.</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>Siúd mar bhí an tsaoghlacht mhór</span>
<lb n="2037"/><span>Léir mar is feictear domhsa.</span>
<lb n="2038"/><span>Fir agus mná an domhain</span>
<lb n="2039"/><span>Is gur ann a bhí an súgradh.</span></p>
<lb n="2040"/>
<lb n="2041"/><p><span>XIX.</span></p>
<lb n="2042"/>
<lb n="2043"/><p><span>D'éirigh an cruitire ceoil</span>
<lb n="2044"/><span>Is thosnuigh an tiúin dá stiúrughadh</span>
<lb n="2045"/><span>Is luathmhar aerach aigeantach</span>
<lb n="2046"/><span>A dhamhsuigheas leo an cúrsa.</span></p>
<lb n="2047"/>
<lb n="2048"/><p><span>XX.</span></p>
<lb n="2049"/>
<lb n="2050"/><p><span>Labhair mé féin ar buile</span>
<lb n="2051"/><span>Leis an bhfirín crutach gránda,</span>
<lb n="2052"/><span>Muna dtugadh sé dhom mo láirín</span>
<lb n="2053"/><span>Go mbrisfinn a chuid eile de chnámhaibh.</span></p>
<lb n="2054"/>
<lb n="2055"/><p><span>1 Is ionann “scar” agus “scaramhaint” nó</span>
<lb n="2056"/><span>“scaradh.”</span>
<lb n="2057"/></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2058"/><p><span>XXI.</span></p>
<lb n="2059"/>
<lb n="2060"/><p><span>Go deimhin duit, a Riocaird Mhóir,</span>
<lb n="2061"/><span>Ní againne atá do láirín,</span>
<lb n="2062"/><span>Tá sí in Almhain Laighean</span>
<lb n="2063"/><span>Ar “heighir” 1 ag mo mháthair.</span></p>
<lb n="2064"/>
<lb n="2065"/><p><span>XXII.</span></p>
<lb n="2066"/>
<lb n="2067"/><p><span>Ghluais mé liom annsúd</span>
<lb n="2068"/><span>Go h-Almhain Laighean na bhfiannaidh.</span>
<lb n="2069"/><span>Cé casadh orm ach an chailleach</span>
<lb n="2070"/><span>Is níor mhaiseach iad a briathra.</span></p>
<lb n="2071"/>
<lb n="2072"/><p><span>XXIII.</span></p>
<lb n="2073"/>
<lb n="2074"/><p><span>Labhair sí liom go garbh,</span>
<lb n="2075"/><span>Bhris sí amach sa mBéarla,</span>
<lb n="2076"/><span>“What's your quest, you rascal,</span>
<lb n="2077"/><span>You've cheek enough for a Kaiser.”</span></p>
<lb n="2078"/>
<lb n="2079"/><p><span>XXIV.</span></p>
<lb n="2080"/>
<lb n="2081"/><p><span>Is cuma liom a chaillighe</span>
<lb n="2082"/><span>Acht seachain orm an Béarla,</span>
<lb n="2083"/><span>Labhair liom i dteangain bhlasta</span>
<lb n="2084"/><span>Is cleachtach linn in Éirinn.</span></p>
<lb n="2085"/>
<lb n="2086"/><p><span>XXV.</span></p>
<lb n="2087"/>
<lb n="2088"/><p><span>Go deimhin duit, a Riocaird Mhóir,</span>
<lb n="2089"/><span>Ní againn atá do láirín,</span>
<lb n="2090"/><span>Tá sí i Rath Chruachain</span>
<lb n="2091"/><span>Ar “heighir” ag mo mháighistir.</span></p>
<lb n="2092"/>
<lb n="2093"/><p><span>XXVI.</span></p>
<lb n="2094"/>
<lb n="2095"/><p><span>Ghluais mé liom annsúd</span>
<lb n="2096"/><span>Go Rath Chruachain cinnte</span>
<lb n="2097"/><span>'Gus an tan a raibh mé thuas 'seadh</span>
<lb n="2098"/><span>Do chuir mé mo chuairt i gcuimhne.</span></p>
<lb n="2099"/>
<lb n="2100"/><p><span>XXVII.</span></p>
<lb n="2101"/>
<lb n="2102"/><p><span>Níl ceard anuas ó'n bhflaitheas</span>
<lb n="2103"/><span>Nach gheobhthá ann ag gluaiseacht,</span>
<lb n="2104"/><span>Figheadóirí na cruinne</span>
<lb n="2105"/><span>Agus tailliúra 'ná slóightibh.</span></p>
<lb n="2106"/>
<lb n="2107"/><p><span>XXVIII.</span></p>
<lb n="2108"/>
<lb n="2109"/><p><span>Bhíodar uilic ag cárdáil,</span>
<lb n="2110"/><span>Ag cíoradh agus ag sníomhachán.</span>
<lb n="2111"/><span>Is muna mbéadh Máire Ní Bhaoighille,</span>
<lb n="2112"/><span>Bhainfeadh siad díom na cluasa.</span></p>
<lb n="2113"/>
<lb n="2114"/><p><span>XXIX.</span></p>
<lb n="2115"/>
<lb n="2116"/><p><span>Mhaitheadar cíos dhá bhliadhan dhom,</span>
<lb n="2117"/><span>Acht chongbhuigh siad an láirín.</span>
<lb n="2118"/><span>Agus tá mé maith go leor</span>
<lb n="2119"/><span>Mar níor chaill mé mo chiall ná mo</span>
<lb n="2120"/><span>chuimhne.</span></p>
<lb n="2121"/>
<lb n="2122"/><p><span>1 Sé “heighir” adubhairt an seanchaidhe.  Is</span>
<lb n="2123"/><span>ionann é sin agus “hire” i mBearla.  Is dócha</span>
<lb n="2124"/><span>nárbh fhéidir leo a athrughadh isteach i nGaedhilg</span>
<lb n="2125"/><span>ar dtúis.</span></p>
<lb n="2126"/>
<lb n="2127"/><p><span>Is ait an dán é acht tá faithchíos orm nach bhfuil sé go léir annseo.  Ní raibh sé de ghlan-mheabhair</span>
<lb n="2128"/><span>ag an seanchaidhe agus é d'á ghabháil.</span></p>
<lb n="2129"/>
<lb n="2130"/><p><span>Micheál Mac Aodhagáin, atá 'na chómhnuidhe i bparróiste an Chnuic, Conndae Mhuigheó, iseadh</span>
<lb n="2131"/><span>thug dom é.  Ní h-é seo thuas an chéad phíosa a thug sé do'n “Irisleabhar” le déidheanaighe. —</span></p>
<lb n="2132"/>
<lb n="2133"/><p><span>T. A. Mac C.</span>
<lb n="2134"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2135"/><p><span>SEAN-SGÉAL Ó CHAIRBRE CHORCAIGHE.</span></p>
<lb n="2136"/>
<lb n="2137"/><p><span>DO bhí fear 'na chómhnuidhe i gcondae</span>
<lb n="2138"/><span>Chorcaighe san am fadó nuair do thuiteadh</span>
<lb n="2139"/><span>an manna as an bhflaitheas gach aon</span>
<lb n="2140"/><span>tráthnóna agus ní raibh de shlighe bheatha eile</span>
<lb n="2141"/><span>aige acht an manna do bhailiughadh isteach</span>
<lb n="2142"/><span>chun bhídh dó féin.  Ní raibh an saoghal</span>
<lb n="2143"/><span>go ró-olc aige mar sin agus do lean na</span>
<lb n="2144"/><span>laethanta ar a chéile agus bhí an bheatha</span>
<lb n="2145"/><span>go h-aonaránach aige.  Aon lá amháin</span>
<lb n="2146"/><span>do bhuail fear bocht siubhail isteach chuige</span>
<lb n="2147"/><span>agus cailín bhreagh dheas d'inghin in aoin-</span>
<lb n="2148"/><span>fheacht leis agus d'iarradar cead bheith</span>
<lb n="2149"/><span>istigh i gcóir na h-oidhche.  Chóm maith do</span>
<lb n="2150"/><span>fuaradar.  Lá ar na bháireach a bhí chúghainn</span>
<lb n="2151"/><span>nuair d'éirigh an bheirt chun bheith ag</span>
<lb n="2152"/><span>imtheacht ar an mbóthar airís do mhothuigh</span>
<lb n="2153"/><span>fear an tíghe grádh mór 'na chroidhe do'n</span>
<lb n="2154"/><span>chailín óg agus d'iarr sé ar a h-athair</span>
<lb n="2155"/><span>í 'thabhairt dó mar mhnaoí.</span></p>
<lb n="2156"/>
<lb n="2157"/><p><span>“Cionnus d'fhéadfá-sa í 'chothúghadh?”</span>
<lb n="2158"/><span>arsa'n fear siubhail leis.</span></p>
<lb n="2159"/>
<lb n="2160"/><p><span>“Níos fearr ná mar d'fhéadfá féin,”</span>
<lb n="2161"/><span>ar seisean agus d'innis sgéal an mhanna</span>
<lb n="2162"/><span>dóibh.</span></p>
<lb n="2163"/>
<lb n="2164"/><p><span>Annsin dúbhairt an cailín go mba mhaith</span>
<lb n="2165"/><span>léi fanamhaint 'san áit sin agus do ghéill</span>
<lb n="2166"/><span>a h-athair.  Pósadh an bheirt annsin agus</span>
<lb n="2167"/><span>do chuaidh an sean-fhear chun siubhail leis</span>
<lb n="2168"/><span>féin airís.</span></p>
<lb n="2169"/>
<lb n="2170"/><p><span>Do lean na bliadhanta ar a chéile agus</span>
<lb n="2171"/><span>d'éirigh an saoghal ag an mbeirt mar ní</span>
<lb n="2172"/><span>raibh aon easba ortha.  Bhí aon leanbh</span>
<lb n="2173"/><span>amháin acu, buachaill breagh dathamhail,</span>
<lb n="2174"/><span>agus Seaghán an ainm do tugadh air.  Bhí</span>
<lb n="2175"/><span>grádh mór ag Seaghán do sna leabhraibh</span>
<lb n="2176"/><span>agus bhí sé ag dul ar aghaidh go maith</span>
<lb n="2177"/><span>ionnus ná raibh a leithéid eile sa chondae</span>
<lb n="2178"/><span>agus bhí mórchúis ar a mháthair agus ar a</span>
<lb n="2179"/><span>athair as.  Fé dheireadh fuair an sean-fhear</span>
<lb n="2180"/><span>bás agus do cuireadh é acht mar sin féin</span>
<lb n="2181"/><span>ní raibh an sgéal go ró-olc ag an mbeirt</span>
<lb n="2182"/><span>eile toisg an manna do bheith acu i gcómh-</span>
<lb n="2183"/><span>nuidhe.  Théidheadh an bhean amach gach aon</span>
<lb n="2184"/><span>lá dh'á bhailiughadh isteach acht níorbh fhada</span>
<lb n="2185"/><span>gur buaileadh tuirseach í agus ar sise léi</span>
<lb n="2186"/><span>féin, “Nách mór an díthchéille dómh-sa</span>
<lb n="2187"/><span>bheith ag obair mar seo gach aon lá?  Ní</span>
<lb n="2188"/><span>dhéanfad a thuille acht chuirfead isteach</span>
<lb n="2189"/><span>oiread agus a dhéanfaidh an gnó dúinn go</span>
<lb n="2190"/><span>ceann seachtmhaine.”  Dhein sí amhlaidh</span>
<lb n="2191"/><span>acht 'sé rud a tháinig as nár thuit a thuille</span>
<lb n="2192"/><span>de'n mhanna as san amach agus bhí easba</span>
<lb n="2193"/><span>mór ar an mnaoí agus do b'éigean dí</span>
<lb n="2194"/><span>dul amach ag obair 'sna páirceannaibh chun</span>
<lb n="2195"/><span>slighe bheatha do thuilleadh dí féin agus d'á</span>
<lb n="2196"/><span>mac agus ó ná raibh aon taithighe aici ar an</span>
<lb n="2197"/><span>obair ba bhrónach an sgéal aici é.  Do</span>
<lb n="2198"/><span>thosnuigh sí ad iarraidh déirce ar na</span>
<lb n="2199"/><span>daoinibh agus iad ag dul isteach go</span>
<lb n="2200"/><span>dtí an seipéal chun go leanfadh an mac</span>
<lb n="2201"/><span>ar an léigheann agus maidir leis an</span>
<lb n="2202"/><span>mac féin ní raibh a leithéid 'san dtír</span>
<lb n="2203"/><span>uile ar a dhathamhlacht agus a ghéar-</span>
<lb n="2204"/><span>intleacht.</span></p>
<lb n="2205"/>
<lb n="2206"/><p><span>Lá áirithe agus é ag an scoil mar ba</span>
<lb n="2207"/><span>ghnáthach d'airigh sé an chainnt go léir</span>
<lb n="2208"/><span>ag na daoinibh i dtaobh thighearna mhóir a bhí</span>
<lb n="2209"/><span>i mBaile Átha Cliath agus na h-inghine</span>
<lb n="2210"/><span>deise a bhí aige ná raibh a leithéid riamh le</span>
<lb n="2211"/><span>feicsint roimhe seo.  D'airigh sé leis</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="2212"/><p><span>cionnus mar do bhí na fir óga go léir ad</span>
<lb n="2213"/><span>iarraidh í 'fhagháil mar mhnaoí acht ná béadh</span>
<lb n="2214"/><span>sí sásta le h-aoinne acu.  Chuaidh Seaghán</span>
<lb n="2215"/><span>abhaile agus d'innis d'á mháthair ar chuala</span>
<lb n="2216"/><span>sé agus dúbhairt léi go n-imtheóchadh</span>
<lb n="2217"/><span>sé féin chun iarracht do dhéanamh pé olc</span>
<lb n="2218"/><span>maith d'éiróchadh leis.</span></p>
<lb n="2219"/>
<lb n="2220"/><p><span>“Airiú, a amadáin bhig,” ar sise leis,</span>
<lb n="2221"/><span>“cad é an bhreith a bhéadh ag bhúr leithéidí</span>
<lb n="2222"/><span>imeasc na n-uasal go léir.”</span></p>
<lb n="2223"/>
<lb n="2224"/><p><span>“Is cuma liom,” arsa Seaghán, “táim</span>
<lb n="2225"/><span>chun imthighthe pé i nÉirinn é.”</span></p>
<lb n="2226"/>
<lb n="2227"/><p><span>“Tá go maith,” ar sise ar bhall nuair</span>
<lb n="2228"/><span>nár fhéad sí a chur 'na luighe air ná raibh</span>
<lb n="2229"/><span>aon bhreith aige.  “Bíodh agat ó tá tú chómh</span>
<lb n="2230"/><span>righin sin acht fan go dtí an Domhnach ar</span>
<lb n="2231"/><span>an chuid is lugha de agus pé beag mór a</span>
<lb n="2232"/><span>gheobhad ag dorus an tséipéil tiubhrad a</span>
<lb n="2233"/><span>leath dhuit-se.”</span></p>
<lb n="2234"/>
<lb n="2235"/><p><span>Do dhein sé mar sin agus do thug a</span>
<lb n="2236"/><span>mháthair roinnt airgid dó agus dúbhairt</span>
<lb n="2237"/><span>leis imtheacht in ainm Dé.  Ní raibh mórán</span>
<lb n="2238"/><span>de'n bhóthar curtha dhe aige nuair do casadh</span>
<lb n="2239"/><span>fear bocht air agus d'iarr rud éigin</span>
<lb n="2240"/><span>ar son Dé.  Thug Seaghán cuid de'n airgead</span>
<lb n="2241"/><span>dó agus lean air.  Ba ghearr gur bhuail</span>
<lb n="2242"/><span>an tarna fear air agus d'iarr rud éigin</span>
<lb n="2243"/><span>ar son Dé chun bhidh do cheannach.  Thug sé</span>
<lb n="2244"/><span>roinnt eile de'n airgead do'n fhear so</span>
<lb n="2245"/><span>agus siúd ar aghaidh leis airís.</span></p>
<lb n="2246"/>
<lb n="2247"/><p><span>“Tabhair dhom rud éigin ar son Dé</span>
<lb n="2248"/><span>agus Muire,” arsa'n guth agus chonnaic</span>
<lb n="2249"/><span>Seaghán an trímhadh fear 'na sheasamh os a</span>
<lb n="2250"/><span>chómhair amach.</span></p>
<lb n="2251"/>
<lb n="2252"/><p><span>“Níl agam acht cupla pinginn,” ar</span>
<lb n="2253"/><span>seisean, “agus dá dtabharfainn duit-se</span>
<lb n="2254"/><span>iad is amhlaidh do gheobhainn bás de'n ocras</span>
<lb n="2255"/><span>acht siubhal leat go dtí an tigh ósda so thall</span>
<lb n="2256"/><span>agus pé rud a gheobhad ar an airgead beidh</span>
<lb n="2257"/><span>cuid de agat-sa.”</span></p>
<lb n="2258"/>
<lb n="2259"/><p><span>D'imthigheadhar ortha fá dhéin an tighe</span>
<lb n="2260"/><span>ósda agus ar an slíghe dhóibh d'innis Seaghán</span>
<lb n="2261"/><span>cúrsaí an sgéil do'n fhear bocht cionnus</span>
<lb n="2262"/><span>mar ba mhaith leis dul ag feicsint inghine</span>
<lb n="2263"/><span>an tighearna acht ná raibh aon airgead aige.</span>
<lb n="2264"/><span>Chuadar an bheirt isteach agus d'iarr</span>
<lb n="2265"/><span>Seaghán bológ aráin agus deoch bainne</span>
<lb n="2266"/><span>ar mhnaoí an tighe agus fuair sé iad.</span></p>
<lb n="2267"/>
<lb n="2268"/><p><span>“Gearr an bhológ,” ar seisean leis an</span>
<lb n="2269"/><span>bhfear mbocht, “ó is tú an té is sine.”</span></p>
<lb n="2270"/>
<lb n="2271"/><p><span>“Ní dhéanfad,” arsa'n fear bocht mar</span>
<lb n="2272"/><span>do bhí náire air, acht chuir Seaghán d'fhiachaibh</span>
<lb n="2273"/><span>air é 'dhéanamh.  Annsin d'ith agus d'ól</span>
<lb n="2274"/><span>an bheirt a ndóithin acht mar sin féin níor</span>
<lb n="2275"/><span>imthig an arán ná an bhainne i luighead</span>
<lb n="2276"/><span>chor ar bith.  D'éirigheadar agus chuadar</span>
<lb n="2277"/><span>amach agus bhí iongnadh croidhe ar mhnaoí</span>
<lb n="2278"/><span>an tighe ósda mar do shaoíl sí nár itheadar</span>
<lb n="2279"/><span>pioc.</span></p>
<lb n="2280"/>
<lb n="2281"/><p><span>Dála Sheagháin d'imthigh sé féin agus</span>
<lb n="2282"/><span>an fear bocht leo.</span></p>
<lb n="2283"/>
<lb n="2284"/><p><span>“Seadh, a Sheagháin,” arsa'n fear bocht,</span>
<lb n="2285"/><span>“thugais déirc dómh-sa trí huaire indiú</span>
<lb n="2286"/><span>mar is mise d'iarr cabhair ort trí h-uaire</span>
<lb n="2287"/><span>ar son Dé.  Ba chóir go ndéanfainn rud</span>
<lb n="2288"/><span>éigin duit-se anois.  Seo dhuit fáinne óir</span>
<lb n="2289"/><span>agus aon uair a bhéidh airgead uait níl</span>
<lb n="2290"/><span>le déanamh agat acht an mian do bheith id</span>
<lb n="2291"/><span>aigne agus láithreach bonn béidh airgead</span>
<lb n="2292"/><span>go leór mar a mbéidh an fáinne.”</span></p>
<lb n="2293"/>
<lb n="2294"/><p><span>Thóg Seaghán an fáinne agus níorbh</span>
<lb n="2295"/><span>fhada go raibh a phócaí go léir lán d'ór</span>
<lb n="2296"/><span>bhuidhe i dtreo gur ar éigin d'fhéad</span>
<lb n="2297"/><span>sé siubhal.  Annsin do chas sé chun a</span>
<lb n="2298"/><span>bhuidheachais do ghabháil leis an bhfear mbocht</span>
<lb n="2299"/><span>acht ní raibh tásg ná tuairisg air.  D'imthigh</span>
<lb n="2300"/><span>Seaghán leis agus cheannuigh culaith bhreagh</span>
<lb n="2301"/><span>éadaigh agus do dhein sé ar chaisleán</span>
<lb n="2302"/><span>an tighearna agus chuaidh suas go dtí an</span>
<lb n="2303"/><span>doras go dána.  Leigeadh isteach é agus</span>
<lb n="2304"/><span>cuireadh fáilte roimhe mar ba dhóigh leo gur</span>
<lb n="2305"/><span>phrionnsa éigin a bhí ann.  Bhí dinnéir mhór</span>
<lb n="2306"/><span>acu agus do bhí Seaghán 'na shuidhe in aice</span>
<lb n="2307"/><span>inghine an tighearna agus thuit i ngrádh léi.</span>
<lb n="2308"/><span>Bhí sé ag ól go dtí gur thuit a chodladh air</span>
<lb n="2309"/><span>agus do b'éigean é 'bhreith go dtí a sheomra</span>
<lb n="2310"/><span>féin agus ag teacht isteach san seomra</span>
<lb n="2311"/><span>dó thuit an fáinne d'á mhéar i gan fhios dó.</span>
<lb n="2312"/><span>Maidin i mbáireach a bhí chúghainn thárla</span>
<lb n="2313"/><span>do inghin an tighearna bheith ag gabháil thar</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="2314"/><p><span>doras an tseomra agus fuair sí an fáinne</span>
<lb n="2315"/><span>agus do bhí fhios aici gur le Seaghán é.</span></p>
<lb n="2316"/>
<lb n="2317"/><p><span>“Anois,” ar sise léi féin, “féadaim sult</span>
<lb n="2318"/><span>do bhaint as mar gheall ar an bhfáinne.”</span>
<lb n="2319"/><span>Chuir sí isteac i mbosca é agus san am</span>
<lb n="2320"/><span>gcéadna thárla gur mhian léi bheith chómh</span>
<lb n="2321"/><span>saidhbhir le h-inghin an rí ionnus go bpósfadh</span>
<lb n="2322"/><span>mac an rí í agus láithreach bonn bhí an</span>
<lb n="2323"/><span>bosca lán d'ór bhuidhe i dtreó nár fhéad</span>
<lb n="2324"/><span>sí é 'dhúnadh.  Annsin do chuir sí i mbosca</span>
<lb n="2325"/><span>eile é agus thárla an rud céadna.  Tháinig</span>
<lb n="2326"/><span>eagla uirthi d'á bhrígh sin agus chuir sí an</span>
<lb n="2327"/><span>fáinne 'na póca.</span></p>
<lb n="2328"/>
<lb n="2329"/><p><span>Acht nuair dhúisigh Seaghán agus do</span>
<lb n="2330"/><span>chonnaic sé an fáinne do bheith caillte aige,</span>
<lb n="2331"/><span>tháinig brón mór chroidhe air agus ar</span>
<lb n="2332"/><span>seisean leis féin, “Anois díreach atáim</span>
<lb n="2333"/><span>scriosta.”  Chuir sé tuairisg an fháinne</span>
<lb n="2334"/><span>ar na daoinibh mór dtímpall acht ní fheaca</span>
<lb n="2335"/><span>aoinne é.  Acht do thosnuigh inghean an</span>
<lb n="2336"/><span>tighearna ag magadh fé i dtaobh an fháinne</span>
<lb n="2337"/><span>agus do bhí fhios aige annsin go raibh sé</span>
<lb n="2338"/><span>aici acht níor fhéad sé chor ar bith é 'fhághail</span>
<lb n="2339"/><span>uaithi agus siúd leis abhaile airís.</span></p>
<lb n="2340"/>
<lb n="2341"/><p><span>Do bhí brón mór air agus shín sé é féin</span>
<lb n="2342"/><span>ins an ráithnigh cois sean-dúin a bhí ann</span>
<lb n="2343"/><span>go dtí go dtiocfadh an oidhche mar ní leig-</span>
<lb n="2344"/><span>feadh an náire dó dul abhaile 'san ló.</span>
<lb n="2345"/><span>Fad is do bhí sé sínte ann tháinig trí chait</span>
<lb n="2346"/><span>as an ndún amach agus iad ag cómhrádh le</span>
<lb n="2347"/><span>chéile.</span></p>
<lb n="2348"/>
<lb n="2349"/><p><span>“Nach fada atá ár gcócaire uainn?”</span>
<lb n="2350"/><span>arsa ceann acu.  “Ní fheadar an domhan</span>
<lb n="2351"/><span>cad a thuit amach dó,” arsa ceann eile.</span>
<lb n="2352"/><span>“Ba chóir go mbéadh sé annso anois,”</span>
<lb n="2353"/><span>arsa'n trímhadh cat.</span></p>
<lb n="2354"/>
<lb n="2355"/><p><span>Ní raibh an focal acht díreach as a bhéal</span>
<lb n="2356"/><span>aige nuair do tháinig an ceathramhadh ceann</span>
<lb n="2357"/><span>acu isteach.</span></p>
<lb n="2358"/>
<lb n="2359"/><p><span>“Cad fé ndeara dhuit bheith chómh déidh-</span>
<lb n="2360"/><span>eanach?” arsa'n triúr go feargach.</span></p>
<lb n="2361"/>
<lb n="2362"/><p><span>“A leithéid seo,” ar seisean, agus</span>
<lb n="2363"/><span>d'innis dóibh an sgéal tríd síos cionnus</span>
<lb n="2364"/><span>mar do bhuail Seaghán uime agus gur thug</span>
<lb n="2365"/><span>sé an fáinne do.</span></p>
<lb n="2366"/>
<lb n="2367"/><p><span>“Agus,” ar seisean ar leanamhaint,</span>
<lb n="2368"/><span>“chuadhas féin go dtí caisleán an tighearna</span>
<lb n="2369"/><span>féachaint cionnus a dh'éiróchadh leis agus</span>
<lb n="2370"/><span>nuair do bhíos ag léimrigh thar an mbórd</span>
<lb n="2371"/><span>do bhuail an tighearna buille d'á sciain</span>
<lb n="2372"/><span>ar m'earball agus thuit cuid de'n fhuil</span>
<lb n="2373"/><span>'na bhiadh agus d'ith sé í agus anois atá</span>
<lb n="2374"/><span>sé i riocht bháis acht níl leigheas air go</span>
<lb n="2375"/><span>bhfaghaidh sé deoch uisge as Tobar Bhríghde</span>
<lb n="2376"/><span>i gCondae Chorcaighe, rud ná faghaidh go</span>
<lb n="2377"/><span>deo.”</span></p>
<lb n="2378"/>
<lb n="2379"/><p><span>Níor fhan Seaghán le na thuille do chlos</span>
<lb n="2380"/><span>acht d'éirigh agus siúd leis go dtí an</span>
<lb n="2381"/><span>tobar mar níor bhfada ó na áit féin é.</span>
<lb n="2382"/><span>Do líon sé buidéal de'n uisge agus as</span>
<lb n="2383"/><span>go bráth leis go Baile Átha Cliath i bhfuirm</span>
<lb n="2384"/><span>dochtúra.  Do chuaidh sé suas go dtí an</span>
<lb n="2385"/><span>caisleán agus chonnaic sé na dochtúirí</span>
<lb n="2386"/><span>go léir mor dtímpall an tighearna acht</span>
<lb n="2387"/><span>níorbh fhios d'aoinne acu cad a bhí air in</span>
<lb n="2388"/><span>aon chor agus níor fhéadadar é 'leigheas.</span>
<lb n="2389"/><span>Tháinig Seaghán isteach agus ar seisean,</span>
<lb n="2390"/><span>“Tig liom-sa an tighearna do leigheas.”</span>
<lb n="2391"/><span>Annsin thugadar biadh agus lóistin dó</span>
<lb n="2392"/><span>agus tar éis an bhídh d'ithe thug sé deoch an</span>
<lb n="2393"/><span>uisge do'n tighearna agus láithreach bonn</span>
<lb n="2394"/><span>do bhí sé chómh maith 'na shláinte agus do</span>
<lb n="2395"/><span>bhí aon lá riamh.</span></p>
<lb n="2396"/>
<lb n="2397"/><p><span>Annsin 'seadh bhí an t-áthas i dteaghlach</span>
<lb n="2398"/><span>an tighearna agus ar an dtighearna féin</span>
<lb n="2399"/><span>agus do dhéineadar seó mór de Sheaghán</span>
<lb n="2400"/><span>agus chaitheadar an oidhche ag déanamh</span>
<lb n="2401"/><span>gáirdeachais.  Mar sin féin níor fhéad</span>
<lb n="2402"/><span>Seaghán an fáinne d'fhághail ó inghin an</span>
<lb n="2403"/><span>tighearna agus thuit a chroidhe air agus</span>
<lb n="2404"/><span>siúd chun siubhail abhaile airís é go brónach.</span>
<lb n="2405"/><span>Tháinig sé go dtí coill mhór a bhí ann agus</span>
<lb n="2406"/><span>chaith sé é féin fé scáth dara móire agus</span>
<lb n="2407"/><span>shaoil sé go mb'fhearra dhó bheith marbh.</span>
<lb n="2408"/><span>Níorbh fhada dhó ann nuair do thug sé</span>
<lb n="2409"/><span>fé ndeara triúr buachaillí tamaillín uaidh</span>
<lb n="2410"/><span>agus iad ag troid le chéile.  Dhein Seaghán</span>
<lb n="2411"/><span>ortha agus labhair leo.</span></p>
<lb n="2412"/>
<lb n="2413"/><p><span>“Cuir uaibh,” ar seisean, “cad fé</span>
<lb n="2414"/><span>ndear an troid seo eadraibh?”</span>
<lb n="2415"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="2416"/><p><span>“A leithéid seo,” arsa'n t-é ba shine</span>
<lb n="2417"/><span>agus d'innis sé dhó cionnus mar do chuir</span>
<lb n="2418"/><span>a n-athair fé scáth an chrainn mhóir a bhí ann</span>
<lb n="2419"/><span>fáinne óir le n-a bhféadfadh duine imtheacht</span>
<lb n="2420"/><span>in aon áit ba mhaith leis fé cheann dhá</span>
<lb n="2421"/><span>nóimeat, agus corn ná béadh folamh go</span>
<lb n="2422"/><span>deó agus cláirseach ar a bhféadfá an</span>
<lb n="2423"/><span>ceól ba bhinne dár chuala cluas riamh do</span>
<lb n="2424"/><span>sheinnt agus dubhairt an mac ba shine gur</span>
<lb n="2425"/><span>leis féin iad uile agus do b'é sin fé</span>
<lb n="2426"/><span>ndéar an troid eatortha.</span></p>
<lb n="2427"/>
<lb n="2428"/><p><span>“Tá sé chómh maith agaibh dul abhaile</span>
<lb n="2429"/><span>go síothchánta,” ar Seaghán, “agus déan-</span>
<lb n="2430"/><span>faidh mé machtnamh ar an gceist anocht.</span>
<lb n="2431"/><span>Tagaidh annso imbáireach airís agus</span>
<lb n="2432"/><span>geallaim-se díbh ná béidh aon fháth troda</span>
<lb n="2433"/><span>agaibh annsin.”</span></p>
<lb n="2434"/>
<lb n="2435"/><p><span>Do dheineadar mar adubhairt sé leo.</span>
<lb n="2436"/><span>Chómh luath agus a bhíodar as radharc uaidh</span>
<lb n="2437"/><span>níor dhein Seaghán aon mhoill acht do thóg</span>
<lb n="2438"/><span>an leac mhór a bhí ann agus fuair an</span>
<lb n="2439"/><span>fáinne agus an corn agus an chláirseach</span>
<lb n="2440"/><span>dhó féin.  Ba ghearr an mhoill air imtheacht</span>
<lb n="2441"/><span>go dtí caisleán an tighearna agus do</span>
<lb n="2442"/><span>bhí na daoine díreach chun suidhe chun</span>
<lb n="2443"/><span>dhinnéir.  Do sheinn Seaghán an chruit agus</span>
<lb n="2444"/><span>ba bhinn an ceól do dhein sé agus do bhí</span>
<lb n="2445"/><span>áthas mór ar na daoinibh nuair do chualadar</span>
<lb n="2446"/><span>é.  D'ól Seaghán a dhóithin as an gcorn agus</span>
<lb n="2447"/><span>do thosuigh a chodladh ag tuitim air.</span></p>
<lb n="2448"/>
<lb n="2449"/><p><span>“Is leór an méid seo,” ar seisean agus</span>
<lb n="2450"/><span>leis sin chuir sé a bhacla mór dtímpall</span>
<lb n="2451"/><span>inghine an tighearna agus láithreach bonn</span>
<lb n="2452"/><span>do bhíodar ag an sean-dún airís.  Acht do</span>
<lb n="2453"/><span>bhí iomad ólta ag Seaghán agus thuit sé</span>
<lb n="2454"/><span>'na chodladh agus ba ghearr ar inghean an</span>
<lb n="2455"/><span>tighearna bheith thar n-ais ag an gcaisleán</span>
<lb n="2456"/><span>airís agus an cruit agus an corn aici.</span></p>
<lb n="2457"/>
<lb n="2458"/><p><span>Nuair do dhúisigh Seaghán bocht bhí sé mar</span>
<lb n="2459"/><span>a bhéadh na gealt nuair do chonnaic sé</span>
<lb n="2460"/><span>sé go raibh a mhaoin imthighthe uaidh, agus</span>
<lb n="2461"/><span>siúd chun siubhail é tríd an tír ar nós</span>
<lb n="2462"/><span>leomhain.  Ar ball tháinig sé go dtí úbhall-</span>
<lb n="2463"/><span>ghort mór agus nuair do chonnaic sé</span>
<lb n="2464"/><span>na h-úbhla breaghtha ar na crannaibh níor</span>
<lb n="2465"/><span>fhéad sé gan ceann acu d'ithe mar do</span>
<lb n="2466"/><span>bhí ocras agus tart mór air.  Thóg sé an</span>
<lb n="2467"/><span>ceann ba ghiorra dhó agus chómh luath agus</span>
<lb n="2468"/><span>do chuir sé 'na bhéal é d'éirigh dhá adhairc</span>
<lb n="2469"/><span>mhóra ar a éadan.  Annsin 'seadh do bhí</span>
<lb n="2470"/><span>an sgéal go h-uathbhásach ar fad aige</span>
<lb n="2471"/><span>agus is ar éigin ná fuair sé bás leis an</span>
<lb n="2472"/><span>scannradh a bhí air.  Acht do chonnaic sé</span>
<lb n="2473"/><span>crann eile uaidh agus bhíodar na h-úbhla</span>
<lb n="2474"/><span>níos bhreaghtha fós air 'ná mar do bhí ar an</span>
<lb n="2475"/><span>gcéad chrann.</span></p>
<lb n="2476"/>
<lb n="2477"/><p><span>“Caitfead ceann acu súd d'fhághail,”</span>
<lb n="2478"/><span>ar seisean leis féin, “pé rud a thuitfidh</span>
<lb n="2479"/><span>amach dhom.”</span></p>
<lb n="2480"/>
<lb n="2481"/><p><span>Thóg sé ceann acu agus ní túisge do</span>
<lb n="2482"/><span>chuir sé 'na bhéal é ná do thuit na h-adharca</span>
<lb n="2483"/><span>anuas d'á cheann agus bhí sé ní b'fhearr</span>
<lb n="2484"/><span>agus ní ba dhathamhla ná mar do bhí aon lá</span>
<lb n="2485"/><span>riamh.  Bhí áthas mór chroidhe air leis,</span>
<lb n="2486"/><span>dar ndóigh, agus ar seisean as a mhachtnamh,</span>
<lb n="2487"/><span>“Tá beirthe agam ort i ndeireadh na dála,</span>
<lb n="2488"/><span>a chailín.”</span></p>
<lb n="2489"/>
<lb n="2490"/><p><span>D'imthigh sé annsin agus do bhailigh sé</span>
<lb n="2491"/><span>oiread de'n dhá shórd úbhall agus d'fhéad</span>
<lb n="2492"/><span>sé iomchar agus tháinig go tapaidh go dtí</span>
<lb n="2493"/><span>caisleán an tighearna.  Nuair do chonnaic</span>
<lb n="2494"/><span>na daoine a bhí ann a bhreaghthacht a bhí na</span>
<lb n="2495"/><span>h-úbhla ní bheidís sásta gan iad do bheith</span>
<lb n="2496"/><span>acu.  Thug Seaghán a ndóithin de sna droch-</span>
<lb n="2497"/><span>úbhlaibh dóibh ionnus tréis a n-ithte dóibh ná</span>
<lb n="2498"/><span>raibh duine 'san áit uile gan adharca</span>
<lb n="2499"/><span>ar a cheann aige.  Annsin 'seadh bhí an</span>
<lb n="2500"/><span>trioblóid agus an scannradh ortha go</span>
<lb n="2501"/><span>léir agus d'iarradar d'athcuinge ar</span>
<lb n="2502"/><span>Seaghán na h-adharca 'bhaint díobh.</span></p>
<lb n="2503"/>
<lb n="2504"/><p><span>“Ní dhéanfaidh mé, go deimhin,” arsa</span>
<lb n="2505"/><span>Seaghán, “annsin fanfaidh siad go dtí</span>
<lb n="2506"/><span>go ngeallfaidh sibh inghean an tighearna</span>
<lb n="2507"/><span>do thabhairt dom mar mhnaoi agus mo</span>
<lb n="2508"/><span>dhá fháinne agus an corn agus an chruit</span>
<lb n="2509"/><span>do thabhairt thar n-ais dom.”</span></p>
<lb n="2510"/>
<lb n="2511"/><p><span>Agus do ghealladar an rud sin dó agus</span>
<lb n="2512"/><span>thugadar inghean an tighearna dhó mar</span>
<lb n="2513"/><span>mhnaoí os chómhair na ndaoine go léir a</span>
<lb n="2514"/><span>bhí ann agus annsin do thug Seaghán</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="2515"/><p><span>na h-úbhla eile dóibh agus thuit na</span>
<lb n="2516"/><span>h-adharca díobh láithreach.  Do pósadh</span>
<lb n="2517"/><span>Seaghán agus inghean an tighearna ann-</span>
<lb n="2518"/><span>sin agus chaitheadar oidhche mór ag</span>
<lb n="2519"/><span>déanamh suilt agus gáirdeachais.  Tháinig</span>
<lb n="2520"/><span>Seaghán agus a bhean abhaile go dtí an</span>
<lb n="2521"/><span>tsean-áit agus thóg sé suas caisleán mór</span>
<lb n="2522"/><span>breagh ná raibh a leithéid 'san dtír uile</span>
<lb n="2523"/><span>agus do líon sé seomra mór d'ór bhuidhe</span>
<lb n="2524"/><span>i dtreó ná béadh aon easba choidhche air</span>
<lb n="2525"/><span>as sin amach.  Annsin d'imthigh sé agus do</span>
<lb n="2526"/><span>chuir sé na fáinní agus an corn agus an</span>
<lb n="2527"/><span>chruit go doimhin 'san dtalamh agus ní</span>
<lb n="2528"/><span>bhfuair aoinne fós iad agus ní bhfuighidh go</span>
<lb n="2529"/><span>deó is dóca.</span></p>
<lb n="2530"/>
<lb n="2531"/><p><span>Sin é agaibh mo sgéal agus muna bhfuil</span>
<lb n="2532"/><span>sibh sásta leis níl leigheas agam orraibh.</span></p>
<lb n="2533"/>
<lb n="2534"/><p><span>S. Ó D.</span>
<lb n="2535"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="2536"/><p><span>AG LABHAIRT NA GAEDHILGE.</span></p>
<lb n="2537"/>
<lb n="2538"/><p><span>DO bhíos lá le déidheannaighe ag léigheadh</span>
<lb n="2539"/><span>“Irisleabhar Mhuighe-Nuadhat” 1902-3 —</span>
<lb n="2540"/><span>an cheud uimhir do'n “Irisleabhar” do</span>
<lb n="2541"/><span>cuireadh i gclódh ariamh.  Do léigheas</span>
<lb n="2542"/><span>móran rudaí ann a chuir íongantas orm</span>
<lb n="2543"/><span>agus fós móran a chuir áthas orm.  Do</span>
<lb n="2544"/><span>réir an chunntais do gheibhthear san</span>
<lb n="2545"/><span>“Irisleabhar” sin do-bhí cúis na Gaedhilge</span>
<lb n="2546"/><span>go h-ana íosal ar fad nuair a cuireadh</span>
<lb n="2547"/><span>Cuallacht Choluim Cille ar bun.  Do réir</span>
<lb n="2548"/><span>na tuairisge a thug Donnchadh Ua Dochartaigh</span>
<lb n="2549"/><span>i bpaipéir éigin do léigh sé i Roinn Muire</span>
<lb n="2550"/><span>do bhíodar na mic léighinn an fhaid sin ar</span>
<lb n="2551"/><span>gcúl nár smuainigheadar ar aon chor ar</span>
<lb n="2552"/><span>an scrios a bhí teanga agus spiorad</span>
<lb n="2553"/><span>Sagsan ag deánamh do'n tír.  Nuair</span>
<lb n="2554"/><span>a chuir mac-léighinn éigin (an t-Athair</span>
<lb n="2555"/><span>Seaghan Ua Chian anois) obair na Gaedhilge</span>
<lb n="2556"/><span>ós a gcómhair i dtús is é an rud a leath-</span>
<lb n="2557"/><span>nuigheadar a súile le h-íongantas — níor</span>
<lb n="2558"/><span>smuainigh móran aca ar an nídh sin go</span>
<lb n="2559"/><span>dtí'n oidhche sin.</span></p>
<lb n="2560"/>
<lb n="2561"/><p><span>Sin é an rud do chuir íongantas orm-sa —</span>
<lb n="2562"/><span>le rádh go raibh an teanga ag gluaiseacht</span>
<lb n="2563"/><span>comh tapaidh sin agus gan suim d'á cur</span>
<lb n="2564"/><span>ann ag mhacaibh léighinn Mhuighe-Nuadhat.</span>
<lb n="2565"/><span>Acht do bhí rud eile a chuir íongantas níos</span>
<lb n="2566"/><span>mó orm agus a chuir ull-gháirdeachas orm</span>
<lb n="2567"/><span>le na chois — sé sin gur thosuigh siad ag</span>
<lb n="2568"/><span>obair go dícheallach comh luach a's shómhraigh-</span>
<lb n="2569"/><span>eadar mar bhí an sceul.  Thuigeadar go</span>
<lb n="2570"/><span>h-ana tapaidh an léir-scrios a bhí d'á</span>
<lb n="2571"/><span>dheánamh ar theangaidh na h-Éireann;</span>
<lb n="2572"/><span>thuigeadar shan am ceudna ma bhí leigheas</span>
<lb n="2573"/><span>ar bith le fághail gur 'na measg féin a</span>
<lb n="2574"/><span>gheobhthaí é.  Comh luach agus thuigeadar</span>
<lb n="2575"/><span>an méid sin thosuigheadar ag obair ar</span>
<lb n="2576"/><span>a sean-dhícheall.  Ó'n am sin i leith atá an</span>
<lb n="2577"/><span>obair ag dul ar aghaidh.</span></p>
<lb n="2578"/>
<lb n="2579"/><p><span>Seo ceist agam orraibhse, a mhaca-</span>
<lb n="2580"/><span>léighinn na h-aimsire seo: an bhfuil an</span>
<lb n="2581"/><span>spiorad ceudna d'ár spreagadh-ne indiu</span>
<lb n="2582"/><span>a bhí ag spreagadh na mac-léighinn an</span>
<lb n="2583"/><span>uair sin?  An bhfuil an déine ceudna</span>
<lb n="2584"/><span>le feiceal in obair na Gaedhilge?</span>
<lb n="2585"/><span>Deirfidh an chuid is mó agaibh go bhfuil,</span>
<lb n="2586"/><span>agus tuilleadh déine le 'na cois.  Acht</span>
<lb n="2587"/><span>sílim féin gur ionann í cúis na Gaedhilge</span>
<lb n="2588"/><span>agus móran neithe eile: gnídhthear níos</span>
<lb n="2589"/><span>mó oibre i dtús nó ann am ar bith eile.</span>
<lb n="2590"/><span>Uair amháin a théid an cheud spreagadh i</span>
<lb n="2591"/><span>leath-taobh bíonn cineal éigin leisge ag</span>
<lb n="2592"/><span>baint leis na h-oibridhibh.</span></p>
<lb n="2593"/>
<lb n="2594"/><p><span>An méid a bhí ar chumas mac-léighinn</span>
<lb n="2595"/><span>Mhuighe-Nuadhat deánamh ar son na</span>
<lb n="2596"/><span>Gaedhilge shan am sin righneadar é.  Cinnte</span>
<lb n="2597"/><span>budh chóir dúinne an cleas ceudna do</span>
<lb n="2598"/><span>dheánamh.  Anois bhí rud amháin ná raibh</span>
<lb n="2599"/><span>siadsan i n-innmhe cuir i bhfeidhm go</span>
<lb n="2600"/><span>coitcheannta, 'sé sin caint na Gaedhilge.</span>
<lb n="2601"/><span>Bhí móran aca nach raibh focal Gaedhilge</span>
<lb n="2602"/><span>'na gceann, agus “nemo dat quod non</span>
<lb n="2603"/><span>habet.”  Acht ní mar sin atá an sceul</span>
<lb n="2604"/><span>againne.  Ní dóigh liom go bhfuil mac-</span>
<lb n="2605"/><span>léighinn sa Cholaiste fa láthair nach bhfuil</span>
<lb n="2606"/><span>an beagán nó an móran Gaedhilge aige.</span>
<lb n="2607"/><span>Olc a's bhí Bórd an Idir-mheadhon d'obair</span>
<lb n="2608"/><span>ár dteangadh righne sé an méid sin — go</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="2609"/><p><span>dtug sé eolas do ghach duine ar leabhar</span>
<lb n="2610"/><span>no beirt Gaedhilge.  Thug sé dúinn ádhbhar</span>
<lb n="2611"/><span>an troda — na “munitions” mar</span>
<lb n="2612"/><span>adeirfea 'sa Bheurla.</span></p>
<lb n="2613"/>
<lb n="2614"/><p><span>Sin an obair atá rómhainne anois úsaid</span>
<lb n="2615"/><span>do dheánamh de'n mhéid eolais atá againn —</span>
<lb n="2616"/><span>an méid Gaedhilge atá againn do labhairt</span>
<lb n="2617"/><span>gach uair 'sa lá agus le gach mhac-léighinn</span>
<lb n="2618"/><span>eile sa Cholaiste.  “Beatha teangadh í</span>
<lb n="2619"/><span>labhairt” agus ma's mian linne anois</span>
<lb n="2620"/><span>an teanga d'athbheóghadh dáríribh labhara-</span>
<lb n="2621"/><span>maois í.  Atá sean-fhocal ann:  “Ní fhuil</span>
<lb n="2622"/><span>gar i gcaint”; deirimse libh gur, i</span>
<lb n="2623"/><span>dtaobh na Gaedhilge, ag an chaint atá</span>
<lb n="2624"/><span>iomlán le deánamh.  Dá mbéadh an seans</span>
<lb n="2625"/><span>[uain] ceudna ag na mhacaibh-léighinn</span>
<lb n="2626"/><span>do chuir tús ar an “Chuallacht” a's atá</span>
<lb n="2627"/><span>againne chuirfidís i bhféidhm é.  Do theip</span>
<lb n="2628"/><span>ortha an chaint do leathughadh.  Thuigeadar</span>
<lb n="2629"/><span>amhthach gur fuar follamh a bhéadh an obair</span>
<lb n="2630"/><span>gan an chaint do bheith ar siubhal.  Ins</span>
<lb n="2631"/><span>an “Irisleabhar” do luadhamar thuas atá</span>
<lb n="2632"/><span>scríobhtha na focla adubhairt duine éigin</span>
<lb n="2633"/><span>tamall roimhe sin:  “In an institution</span>
<lb n="2634"/><span>such as this College, I believe in the force</span>
<lb n="2635"/><span>of tradition.  Make a generation of</span>
<lb n="2636"/><span>Maynooth-men Irish-speaking and the</span>
<lb n="2637"/><span>tradition will never die…  If you once</span>
<lb n="2638"/><span>make Maynooth Irish in speech, you need</span>
<lb n="2639"/><span>have no fear — the country will follow”</span>
<lb n="2640"/><span>(l. 80).</span></p>
<lb n="2641"/>
<lb n="2642"/><p><span>Corp-chlár [lom-chlár] na fírinne an</span>
<lb n="2643"/><span>méid sin — pé duine adubhairt é.  Do-bheir</span>
<lb n="2644"/><span>sé comhairle ár leasa dúinne ma leana-</span>
<lb n="2645"/><span>muid é.  Nár chóir dúinn iaracht mhaith</span>
<lb n="2646"/><span>láidir do dheánamh.  “Tús maith leath na</span>
<lb n="2647"/><span>h-oibre” — ní h-eadh acht dhá-thrian na</span>
<lb n="2648"/><span>h-oibre, 'sa gnó so ar aon chor.  Ma</span>
<lb n="2649"/><span>ghnídhthear tús maith leanfar dhó agus mar</span>
<lb n="2650"/><span>adubhairt an fear úd thuas leanfaidh</span>
<lb n="2651"/><span>an tír sinn — leanfaidh Éire Mágh-Nuadhat.</span></p>
<lb n="2652"/>
<lb n="2653"/><p><span>“AN LÚB.”</span>
<lb n="2654"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="2655"/><p><span>AN LAEDER.</span></p>
<lb n="2656"/>
<lb n="2657"/><p><span>Do thug Seaghan Ua Seaghdha buinchíosuidhe</span>
<lb n="2658"/><span>thíos in Uibh Ráthach an t-amhrán so dhom.</span>
<lb n="2659"/><span>Ní fheadar cé scríobh é.  Do fuair seisean</span>
<lb n="2660"/><span>óna athair é.</span></p>
<lb n="2661"/>
<lb n="2662"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="2663"/>
<lb n="2664"/><p><span>'Sí an Laeder í déanamh le dúthracht</span>
<lb n="2665"/><span>De phlannc an dair cumhrach o'n nGleann Ath</span>
<lb n="2666"/><span>Nar leagadh aon mhaide ar an ndrúcht de</span>
<lb n="2667"/><span>Chun gur scriosadh an fiun de le tál.</span></p>
<lb n="2668"/>
<lb n="2669"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="2670"/>
<lb n="2671"/><p><span>Da siubhalochainn muir bráonach na dtonnta</span>
<lb n="2672"/><span>N'fheicfinn-se a múnla ar aon traigh</span>
<lb n="2673"/><span>Agus nach áereach do'n té leagfadh súil</span>
<lb n="2674"/><span>uirrthi</span>
<lb n="2675"/><span>Agus do dhein daingean dlúth i gan cháim.</span></p>
<lb n="2676"/>
<lb n="2677"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="2678"/>
<lb n="2679"/><p><span>An té cifeadh mo Laeder i gcomhgarach</span>
<lb n="2680"/><span>La briste na dtonn ins an mbágh</span>
<lb n="2681"/><span>Agus i ag máirseail an bhorraidh 's gach</span>
<lb n="2682"/><span>cúinne</span>
<lb n="2683"/><span>'Sí an seabhac í nar chul riamh da námhaid.</span></p>
<lb n="2684"/>
<lb n="2685"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="2686"/>
<lb n="2687"/><p><span>Thar bhádaibh na Daingin gur sciurt sí</span>
<lb n="2688"/><span>La anaithe 'gus dubh scallai fáin</span>
<lb n="2689"/><span>Thar bhainnce na borraidh nior dhiultuig</span>
<lb n="2690"/><span>Acht í máirseal na dtonn le mórdháil.</span></p>
<lb n="2691"/>
<lb n="2692"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="2693"/>
<lb n="2694"/><p><span>Conacsa macasamhail mo Laeder</span>
<lb n="2695"/><span>'Ge nDaingean ge'n gcéibh thiar fadó</span>
<lb n="2696"/><span>Fe bhrataibh gur thaisteal o'n nGreig</span>
<lb n="2697"/><span>chughainn</span>
<lb n="2698"/><span>Agus talamh do dhein sí os mo chomhair.</span></p>
<lb n="2699"/>
<lb n="2700"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="2701"/>
<lb n="2702"/><p><span>Pol Leacaidh do b'ainm dá h-aoladh</span>
<lb n="2703"/><span>Agus pictiúr ro neata ar a bógha</span>
<lb n="2704"/><span>Gan beatha do mhairfinn ga h-aodhaireacht</span>
<lb n="2705"/><span>Da mbeadh bliadhan agus céad in aon lo.</span></p>
<lb n="2706"/>
<lb n="2707"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="2708"/>
<lb n="2709"/><p><span>Sí an Laeder í ar séirse glan gaoithe</span>
<lb n="2710"/><span>Dhein talamh gan moill dom ar lamh</span>
<lb n="2711"/><span>Dia id shaoradh 'gus i t-aodhaireacht agus</span>
<lb n="2712"/><span>id choinnleacht</span>
<lb n="2713"/><span>Agus an cuid eile ded bhuidhean do theacht</span>
<lb n="2714"/><span>slán.</span></p>
<lb n="2715"/>
<lb n="2716"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="2717"/>
<lb n="2718"/><p><span>Ma leigeann tu aon mhogall lín lei</span>
<lb n="2719"/><span>Ó Bhealach go Poinnt a's go Port</span>
<lb n="2720"/><span>Go mbeidh an Réidh seo na trean casaibh</span>
<lb n="2721"/><span>timcheall</span>
<lb n="2722"/><span>Agus seachain an taoide ar an dtraigh.</span></p>
<lb n="2723"/>
<lb n="2724"/><p><span>Seo comhairle a thug an t-ughdar féin do dhuine</span>
<lb n="2725"/><span>a bhí breóite o'n bhfairrge.</span></p>
<lb n="2726"/>
<lb n="2727"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="2728"/>
<lb n="2729"/><p><span>A Dhiarmuid glac feasta mo chomhairle</span>
<lb n="2730"/><span>Agus tabhair ainnir deas óg chughat ar lár</span>
<lb n="2731"/><span>Biodh sí milis deagh-chomhairlighthe</span>
<lb n="2732"/><span>Agus biodh a leaca mar an roisi ins an</span>
<lb n="2733"/><span>ndeárd.</span></p>
<lb n="2734"/>
<lb n="2735"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="2736"/>
<lb n="2737"/><p><span>Biodh gach folt ag tuitim go feór léi</span>
<lb n="2738"/><span>Agus 'gus cosmhail le h-ór gach aon táth</span>
<lb n="2739"/><span>Tabhair sealadh de'n maidin d'a pógadh</span>
<lb n="2740"/><span>'S na feicim go deo thu in aon bhád.</span></p>
<lb n="2741"/>
<lb n="2742"/><p><span>T. Ua M.</span></p>
<lb n="2743"/>
<lb n="2744"/><p><span>NOTAÍ.</span></p>
<lb n="2745"/>
<lb n="2746"/><p><span>I. 4. Fiun — I have been unable to find this</span>
<lb n="2747"/><span>word as it stands in any dictionary.  I took it</span>
<lb n="2748"/><span>down as Seaghan pronounced it.  The meaning</span>
<lb n="2749"/><span>he attached to it was “bark.”  There is a word</span>
<lb n="2750"/><span>feannadh which means to flay or to skin, and</span>
<lb n="2751"/><span>probably it is from the same root.</span></p>
<lb n="2752"/>
<lb n="2753"/><p><span>III. 3. Bhorraidh — This word as pronounced</span>
<lb n="2754"/><span>by the old man is given.  In the dictionary it is</span>
<lb n="2755"/><span>written barra.</span></p>
<lb n="2756"/>
<lb n="2757"/><p><span>IV. 2. fáin — Probably a genitive of fán used</span>
<lb n="2758"/><span>adjectivally and meaning treacherous or</span>
<lb n="2759"/><span>scattering.</span></p>
<lb n="2760"/>
<lb n="2761"/><p><span>VI. 1. D'á h-aoladh — I am not sure of the</span>
<lb n="2762"/><span>correctness of this expression.  I took it down</span>
<lb n="2763"/><span>phonetically.  It means whitening her, i.e.,</span>
<lb n="2764"/><span>painted on her in white letters.</span></p>
<lb n="2765"/>
<lb n="2766"/><p><span>VII. 3. Coinnleacht — Colloquial form of coimh-</span>
<lb n="2767"/><span>deacht.</span></p>
<lb n="2768"/>
<lb n="2769"/><p><span>VIII. — The place-names here given are those</span>
<lb n="2770"/><span>of passages between rocks and the points of</span>
<lb n="2771"/><span>these rocks as used by the fishermen even to</span>
<lb n="2772"/><span>the present day.</span>
<lb n="2773"/></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="2774"/><p><span>CUALLACHT CHUILM CILLE.</span></p>
<lb n="2775"/>
<lb n="2776"/><p><span>THE LEAGUE OF ST. COLUMBA.</span></p>
<lb n="2777"/>
<lb n="2778"/><p><span>FOUNDED 1898.</span></p>
<lb n="2779"/>
<lb n="2780"/><p><span>OBJECT:— To foster in the students a due appreciation of the value in the</span>
<lb n="2781"/><span>cause of Religion, and of the consequent claims upon the attention of Ecclesiastics,</span>
<lb n="2782"/><span>of studies —</span></p>
<lb n="2783"/>
<lb n="2784"/><p><span>(a) In National Literature and Language;</span></p>
<lb n="2785"/>
<lb n="2786"/><p><span>(b) In National History, especially Ecclesiastical;</span></p>
<lb n="2787"/>
<lb n="2788"/><p><span>(c) In Irish Hagiology, Archæology, Social Manners, and Customs;</span></p>
<lb n="2789"/>
<lb n="2790"/><p><span>and to encourage among its members the cultivation of these various departments,</span>
<lb n="2791"/><span>in order that they may be more zealous and better qualified to labour in extending and</span>
<lb n="2792"/><span>controlling movements connected with those objects, and so perpetuate the truly</span>
<lb n="2793"/><span>Religious and Catholic Nationality represented by, and identified with them.</span></p>
<lb n="2794"/>
<lb n="2795"/><p><span>Ag seo síos na cunntais ó na roinnibh.</span></p>
<lb n="2796"/>
<lb n="2797"/><p><span>ROINN MHUIRE.</span></p>
<lb n="2798"/>
<lb n="2799"/><p><span>An Choiste:— Maolmhuire Almán,</span>
<lb n="2800"/><span>uachtarán;  Aodh Ó Conalláin, leas-</span>
<lb n="2801"/><span>uachtarán;  Seumas ua Connaill, fear le</span>
<lb n="2802"/><span>scríobhadh;  Diarmuid Ó Piogóid, fear an</span>
<lb n="2803"/><span>airgid;  Micheál Mac Giolla Ceárr, Dáithí</span>
<lb n="2804"/><span>Ó Conchubhair;  Micheál Mac-an-Mhílidh,</span>
<lb n="2805"/><span>Seán Mac Conbhaighe, Liam Ó Laoidhleas,</span>
<lb n="2806"/><span>Pádraig Ó Néill.</span></p>
<lb n="2807"/>
<lb n="2808"/><p><span>Do cuireadh trí buidhean deug is fiche</span>
<lb n="2809"/><span>ar siubhal i dtosach na bliadhna —</span>
<lb n="2810"/><span>buidheanta iad seo a bhí seasmhach buan,</span>
<lb n="2811"/><span>agus do leanadar an mhór-cuid aca do'n</span>
<lb n="2812"/><span>obair suas go dtí'n Nodlag.  Indiaidh na</span>
<lb n="2813"/><span>laethe saoire ní raibh an scéal comh maith</span>
<lb n="2814"/><span>ar feadh tamaill, acht ní raibh sé ach tamall</span>
<lb n="2815"/><span>mar do thosuigh na buidheanta a gcuid oibre</span>
<lb n="2816"/><span>ar éis a chéile agus anois tá tuairim</span>
<lb n="2817"/><span>fiche buidhean ar siúbhal.  Tá súil againn</span>
<lb n="2818"/><span>go mbeidh sé mar seo aca go dtí deireadh</span>
<lb n="2819"/><span>na bliadna.  Ní raibh dráma Gaedhealach</span>
<lb n="2820"/><span>againn i mbliadna agus ar an adhbhar</span>
<lb n="2821"/><span>sin ní raibh na mic-léighinn chomh gonnta a</span>
<lb n="2822"/><span>dul isteach ins na buidheantaibh Gaedhealacha:</span>
<lb n="2823"/><span>rud eile, ní raibh an óráid gnáthach againn</span>
<lb n="2824"/><span>i dtosach na bliadna; nuair a chímid seo</span>
<lb n="2825"/><span>féadamuid a bheith an-sásta leis an dóigh a</span>
<lb n="2826"/><span>chuaidh cúis na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="2827"/>
<lb n="2828"/><p><span>Do b'é Seumas Ua Connaill a bhí mar</span>
<lb n="2829"/><span>Fear Cheannais ar Chúirt-na-nGaedheal.</span>
<lb n="2830"/><span>D'eirigh leis go sár-mhaith.  Saoilim gur</span>
<lb n="2831"/><span>seo an bliadhain is feárr a bhí ag an Cúirt</span>
<lb n="2832"/><span>go fóil, agus ní barraidheacht a rádh gur</span>
<lb n="2833"/><span>bé Seumas fé ndeara seo.</span></p>
<lb n="2834"/>
<lb n="2835"/><p><span>Ní raibh an bhuidhean cheoil againn i</span>
<lb n="2836"/><span>mbliadhna ach bhí buidhean againn a bfheárr ná</span>
<lb n="2837"/><span>san .i. “buidhean an tSoisgéil.”  B'é toil</span>
<lb n="2838"/><span>Dé go dtug an t-Athair Peadar Ua</span>
<lb n="2839"/><span>Laoghaire “Na Cheithre Soisgéil” dúinn.</span>
<lb n="2840"/><span>Ba dheas agus ba láidir an breith-bhuidheachais</span>
<lb n="2841"/><span>dó an bhuidhean seo do chur ar bun i Magh</span>
<lb n="2842"/><span>Nuadhad i mbliadhna chun “Naoimh Mhaitiú”</span>
<lb n="2843"/><span>a léigheamh agus a mhíniughadh 'nár dteangain</span>
<lb n="2844"/><span>féin.  “Ó thosac Shamhna go Lár Feabhra”</span>
<lb n="2845"/><span>bí sluagh breágh a' teacht go buidhean an</span>
<lb n="2846"/><span>tSoisgéil agus ní raibh aon neamh-shuim san</span>
<lb n="2847"/><span>obair.  Beirmíd buidheachas do Mhaolmhuire</span>
<lb n="2848"/><span>Almán — an múinteóir — a dhuthrachtaighe agus</span>
<lb n="2849"/><span>a fheabhas a stiúirigh se an bhuidhean i</span>
<lb n="2850"/><span>gcaitheamh na h-aimsire sin.</span></p>
<lb n="2851"/>
<lb n="2852"/><p><span>M. MAC GIOLLA CEÁRR.</span>
<lb n="2853"/></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="2854"/><p><span>ROINN NAOIMH IOSAIMH.</span></p>
<lb n="2855"/>
<lb n="2856"/><p><span>Lucht ceannais na h-oibre: — Pádraig</span>
<lb n="2857"/><span>Mac Cuain, Peadar Mac Tomáis, Peadar</span>
<lb n="2858"/><span>Ua Dubhshláine, Séamas Ua Fearghas,</span>
<lb n="2859"/><span>Pádraig Ua Curraidhin, Micheál Mac</span>
<lb n="2860"/><span>Amhaltoinn.</span></p>
<lb n="2861"/>
<lb n="2862"/><p><span>Cursaí na h-oibre:— Ag féachaint siar</span>
<lb n="2863"/><span>dhúinn ar an mbliadhain atá caithte, tá</span>
<lb n="2864"/><span>cunntas maith le tabhairt againn ar an</span>
<lb n="2865"/><span>obair a deineadh le n-a linn chun an Ghaedhilg</span>
<lb n="2866"/><span>do chraobhsgaoileadh 'nár measc.  Do</span>
<lb n="2867"/><span>cuireadh seacht mbuidhne déag ar bun</span>
<lb n="2868"/><span>i dtosach na bliadhna agus leanadar an formhór</span>
<lb n="2869"/><span>díobh leis an ndeagh-obair gan sos ná stad</span>
<lb n="2870"/><span>go deireadh na bliadhna.  Bhí an spiorad</span>
<lb n="2871"/><span>fíor-Ghaodhalach ionnta agus bhíodar lom</span>
<lb n="2872"/><span>'n-dáiríribh ag foghluim agus ag labhairt a</span>
<lb n="2873"/><span>dteangan dúthchais.  Níorbh é sin iomláine</span>
<lb n="2874"/><span>na h-oibre, amhthach.  Ní h-amháin ins an</span>
<lb n="2875"/><span>buidhnibh a bhí an chúis 'á cur ar aghaidh.  Bhí</span>
<lb n="2876"/><span>a lán daoine ná raibh ins na buidhnibh cor</span>
<lb n="2877"/><span>ar bith acht thaisbeánadar ar shlightibh eile go</span>
<lb n="2878"/><span>raibh meas agus cion acu ar theangain na</span>
<lb n="2879"/><span>h-Éireann.  Nuair a bhíodh diaspóireacht</span>
<lb n="2880"/><span>ar siubhal nó paipéar 'á léigheamh sa Chúirt,</span>
<lb n="2881"/><span>bhidís le feiscint ann; nuair a bhíodh “An</span>
<lb n="2882"/><span>Soisgéal Naomhtha” 'á mhíniughadh agus comhrádh</span>
<lb n="2883"/><span>'á dhéanamh air, sa nGaedhilg, bhíodh cuid</span>
<lb n="2884"/><span>mhaith díobh ann, leis; annsan nuair a</span>
<lb n="2885"/><span>bhíodh cuirm cheoil ann, puirt bhríoghmhara,</span>
<lb n="2886"/><span>cheólmhara, da spreagadh agus amhráin bhreághtha,</span>
<lb n="2887"/><span>Ghaodhalacha dá ngabháil, thagaidís isteach ag</span>
<lb n="2888"/><span>éisteacht leo agus ní cloistí oiread agus</span>
<lb n="2889"/><span>focal Béarla ann.</span></p>
<lb n="2890"/>
<lb n="2891"/><p><span>I ndiaidh san is uile, bhí daoine ann agus</span>
<lb n="2892"/><span>ba chuma léo i dtaobh na Gaedhilge, daoine</span>
<lb n="2893"/><span>eile a raibh meas éigin acu uirthi, ach go</span>
<lb n="2894"/><span>mbfheárr leó an obair agus an duadh go léir</span>
<lb n="2895"/><span>ag daoinibh eile.</span></p>
<lb n="2896"/>
<lb n="2897"/><p><span>Níl leigheas againn ar a leithéidí sin</span>
<lb n="2898"/><span>ach bheith cráidthe leó— geóbhaid siad ciall</span>
<lb n="2899"/><span>ar ball.  Bheirimíd ár míle buidheachas dos</span>
<lb n="2900"/><span>na múinnteóiribh mar gheall ar a fhonn-</span>
<lb n="2901"/><span>mhaire 's a bhíodar chun an Ghaedhilg do</span>
<lb n="2902"/><span>mhúineadh agus gan puinn aca féin d'á bhárr.</span>
<lb n="2903"/><span>Go gcúiteochaidh Dia a saothar leo agus le gach</span>
<lb n="2904"/><span>uile duine a oibrigheann do chun leasa</span>
<lb n="2905"/><span>clanna Gaedhal.</span></p>
<lb n="2906"/>
<lb n="2907"/><p><span>M. m. A.</span></p>
<lb n="2908"/>
<lb n="2909"/><p><span>TIG NA SÓISEAR.</span></p>
<lb n="2910"/>
<lb n="2911"/><p><span>An coiste i dTigh na Sóisear i mbliadhna;</span>
<lb n="2912"/><span>Tomás A. Mac Ceóinín, Pádraig Ua</span>
<lb n="2913"/><span>Ruairc, Ioseph Mac Dághaid, Seaghán Ó</span>
<lb n="2914"/><span>Cuinn agus Pádraig Ó Loingsigh.</span></p>
<lb n="2915"/>
<lb n="2916"/><p><span>I dtosach na bliadhna cuireadh ar siubhal</span>
<lb n="2917"/><span>annseo cúig buidhne ar fhichid agus gan ghó</span>
<lb n="2918"/><span>do rinne siad obair mhaith ar son na</span>
<lb n="2919"/><span>teangan go dtí an Nodlaig.  Dar ndóigh</span>
<lb n="2920"/><span>thuit cúpla aca as a chéile gan mhoill ach ní</span>
<lb n="2921"/><span>chuirfeadh an tubaist sin imnídhe ar éinne,</span>
<lb n="2922"/><span>óir, in ionad aon mhaith do dhéanamh, is</span>
<lb n="2923"/><span>amhlaidh do dhéanfadh siad díoghbháil dúinn</span>
<lb n="2924"/><span>féin agus do'n obair a bhí idir lámhaibh</span>
<lb n="2925"/><span>againn.  Is searbh an rud an fhírinne,</span>
<lb n="2926"/><span>ach caithfear a admháil go raibh a mhalairt</span>
<lb n="2927"/><span>de scéal againn an dara leath-bhliadhain,</span>
<lb n="2928"/><span>mar níor éirigh linn in aon chor.  Ní</span>
<lb n="2929"/><span>raibh an tréan-dúthracht le tabhairt fé</span>
<lb n="2930"/><span>ndeara annsin mar bhí cheana, agus do</span>
<lb n="2931"/><span>réir cosmhaileachta ní raibh an fonn-oibre</span>
<lb n="2932"/><span>céadhna ar na macaibh-léighinn in aon chor.</span>
<lb n="2933"/><span>I ndiaidh ar ndiaidh do thuiteadar na</span>
<lb n="2934"/><span>buidheanta as a chéile go dtí nach raibh</span>
<lb n="2935"/><span>a leath acu ar siubhal.  Cuid mhaith des</span>
<lb n="2936"/><span>na múinteóiríbh ní'l siad in an na buidhne</span>
<lb n="2937"/><span>do stiúradh 'sa cheart agus é sin fé</span>
<lb n="2938"/><span>ndear a lán aca tuitim as a chéile.</span>
<lb n="2939"/><span>Badh mhaith an scéal dá gcuirfídhe cosg leis</span>
<lb n="2940"/><span>an mí-ádh seo gan mhoill.</span></p>
<lb n="2941"/>
<lb n="2942"/><p><span>An tríomhadh lá déag de mhí Deireadh</span>
<lb n="2943"/><span>Fóghmhair bhí cóimhthionól againn le h-aghaidh</span>
<lb n="2944"/><span>chuirmí cheóil mar is gnáthach linn i dtosach</span>
<lb n="2945"/><span>oibre na cuallachta.  Dob é an Dochtúir Ó</span>
<lb n="2946"/><span>Cléirigh fear cheannais ar an dtionól, agus</span></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="2947"/><p><span>bhí an t-Athair Ó Brosnacháin agus an</span>
<lb n="2948"/><span>t-Athair Ó Néill 'nár measg freisin.</span>
<lb n="2949"/><span>Fíor-Ghaedheal iseadh an Dochtúir Ó Cléirigh.</span>
<lb n="2950"/><span>Do dhéin sé cainnt linn an oidhche úd</span>
<lb n="2951"/><span>agus táim deimhneach go ndeachaidh a chainnt</span>
<lb n="2952"/><span>in éifeacht.  Mar thoradh na cainnte sin bhí</span>
<lb n="2953"/><span>gach uile dhuine lán de mhisneach agus do</span>
<lb n="2954"/><span>chuireamar rómhainn go dian, seasmhach</span>
<lb n="2955"/><span>go ndeanfaimís ar gcuid féin san obair.</span>
<lb n="2956"/><span>Rinne an t-Athair Ó Brosnacháin agus</span>
<lb n="2957"/><span>an t-Athair Ó Néill cainnt linn freisin</span>
<lb n="2958"/><span>agus do theasbáineadar amach go soiléir</span>
<lb n="2959"/><span>gurbh' iad na buidhne an áit dob' fhearr</span>
<lb n="2960"/><span>chun na teangan d'fhóghluim agus a labhairt</span>
<lb n="2961"/><span>'sa cheart.</span></p>
<lb n="2962"/>
<lb n="2963"/><p><span>Ní'l le déanamh agam anois ach buidheachas</span>
<lb n="2964"/><span>do ghabháil leis na gcómhairlightheóiríbh,</span>
<lb n="2965"/><span>agus le cáirdibh eile nach iad, mar gheall</span>
<lb n="2966"/><span>ar an gcómhairle a thugadar dúinn, a</span>
<lb n="2967"/><span>bhí mar mhaithe leis na buidhnibh agus leis</span>
<lb n="2968"/><span>an obair mhóir a bhí ar siubhal againn.</span></p>
<lb n="2969"/>
<lb n="2970"/><p><span>T. A. Mac C.</span></p>
<lb n="2971"/>
<lb n="2972"/><p><span>Adeir siad, an géilleadh thugtar do na sean-sgeultaibh agus do na sean-chain-</span>
<lb n="2973"/><span>teannaibh seo, gur ag dul i luighead bhíonn sé ó shliocht go sliocht, gach aois mar thagann</span>
<lb n="2974"/><span>ag dul i n-geur-chúiseacht agus i neamh-shimplidheacht; an rud do chreidfeadh an tsean-</span>
<lb n="2975"/><span>mháthair ó n-a croidhe an fhaid 's do mhairfeadh sí, ná creidfeadh a hinghean as a diaidh acht</span>
<lb n="2976"/><span>an fhaid 's do bheadh sí in a páiste, agus a hinghean sin arís, dá mbadh amhlaidh 's ná beadh</span>
<lb n="2977"/><span>innte acht aoirde an stóil, an drae phioc toradh thabharfadh sí air.  Acht badh fhéidir nach</span>
<lb n="2978"/><span>mar a cheile atá gach aoinneach, agus go bhfuil páistí ar an saoghal i gcomhnuidhe, a bhfuil</span>
<lb n="2979"/><span>croidhe agus aigne an pháiste aca.  Ní fearrde dhon saoghal, muna bhfuil.  Bíodh an sean-</span>
<lb n="2980"/><span>sgeul fíor nó ná bíodh, atá an-chuid focal agus ráidhte ann a bhfuil gear-chúis go leór</span>
<lb n="2981"/><span>ag baint leó.  Atá líomhthacht cainte agus brígh ann, agus gach aon rud atá in a thosach</span>
<lb n="2982"/><span>tagann sé amach go deas le n-a chéile in a dheireadh, gach aon rud fighte ar a chéile mar</span>
<lb n="2983"/><span>is cóir.  As na sean-sgeultaibh is eadh mhúintear a gcéird do na filíbh, agus is iad na</span>
<lb n="2984"/><span>filí dheunann caitheamh aimsire don domhan agus chuireann na daoine ó bheith ag síor-</span>
<lb n="2985"/><span>chuimhneamh ar a ngoile agus ar a bpóca. — Dr. Sheehan in “Gabha na Coille” (pp. 8-9).</span>
<lb n="2986"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Eagrán 1916

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Eagrán 1916

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
