Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">IMN1908</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1908</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>IMN1908</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">Irisleabhar Muighe Nuadhad</title><imprint><publisher>M. H. Gill agus a Mhac</publisher><date>1908</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Irisleabhar Muighe Nuadhad</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Irisleabhar III</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>An Cháisg 1908</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Uimhir 2</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>Cóimh-Cheangal na nGaedheal Uile</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>"Clanna Gaedheal guala ar ghualainn."</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Léightear i seanchus na hÉireann go</span>
<lb n="14"/><span>ndeachaidh triúr laoch mar aon le n-a lucht</span>
<lb n="15"/><span>leanamhna anonn do'n chrích ar a dtugtar</span>
<lb n="16"/><span>Alba anois, agus gur thóg siad seilbh na tíre</span>
<lb n="17"/><span>sin dá mhíle bliadhan ó shin nach mór.  Bhí</span>
<lb n="18"/><span>cineadh eile ann rómpa, acht b'éigean dó</span>
<lb n="19"/><span>géilleadh dóibh sin.  Adeir an seanchus gur</span>
<lb n="20"/><span>imthigh an triúr sin ó Éirinn timcheall dá</span>
<lb n="21"/><span>chéad bliadhain roimh aimsir Phádraig, agus</span>
<lb n="22"/><span>go ndearnadh ríoghacht fá leith d'Albain san</span>
<lb n="23"/><span>mbliadhain ba aois do'n Tighearna a ceathair</span>
<lb n="24"/><span>déag is ceithre fichid ar chúig céad, nuair</span>
<lb n="25"/><span>bhí Aodh mac Ainmire i bhflaitheas na</span>
<lb n="26"/><span>hÉireann.  Acht, ó's rud é go bhfuiltear ag</span>
<lb n="27"/><span>a shuidhiughadh anois nach inchreidte seanchus</span>
<lb n="28"/><span>na hÉireann ins na neithibh seo, caithfidh mé</span>
<lb n="29"/><span>a admháil nach bhfuil agam d'ughdarthás leis</span>
<lb n="30"/><span>an imtheacht sin an trír laoch acht a n-abrann</span>
<lb n="31"/><span>na sean-sgríbhne, agus go mb'fhéidir nach</span>
<lb n="32"/><span>bhfuil ionnta sin ó thús go deireadh acht</span>
<lb n="33"/><span>bréaga baoise nó finnsgéal filidheachta.</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>Má's eadh féin, ní féidir a rádh nach bhfuil</span>
<lb n="36"/><span>gaol an-dlúth idir mhuintir an dá dhúthaigh .i.</span>
<lb n="37"/><span>muintir na hÉireann is muintir na hAlban.</span>
<lb n="38"/><span>An chosamhlacht atá idir an dá chanamhain atá</span>
<lb n="39"/><span>ar labhairt indiu thuaidh is theas, taisbeánann</span>
<lb n="40"/><span>sí go soiléir gur shíolruigh an dá shliocht ó</span>
<lb n="41"/><span>aon chineadh amháin.  Adeirtear gur fearr</span>
<lb n="42"/><span>do thuigfeadh "cainteoir cluas" ó Chiarraidhe</span>
<lb n="43"/><span>nó ó Dhéisibh Mumhan Gaedhealg na n-Albanach</span>
<lb n="44"/><span>ná Gaedhealg na gConallach.  Ní fheadar</span>
<lb n="45"/><span>féin cia aca fíor nó bréag an méid sin;</span>
<lb n="46"/><span>acht tá a fhios agam go rí-mhaith nach ró-</span>
<lb n="47"/><span>dheacair ar fad do "léightheoir súl" a</span>
<lb n="48"/><span>mbéadh eolas aige ar chanamhain na</span>
<lb n="49"/><span>n-Éireannach, brígh agus bunadhas na bhfocal</span>
<lb n="50"/><span>n-Albanach do thuigsin.  Is fearr chruthuigheas</span>
<lb n="51"/><span>an ní céadna sin go raibh Éireannaigh is</span>
<lb n="52"/><span>Albanaigh i n-a n-aon chineadh amháin i n-allód</span>
<lb n="53"/><span>ná aon rud dár cuireadh síos riamh i gcairt</span>
<lb n="54"/><span>nó i sgríbhinn.</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>Tá sé cinnte fós go mbíodh an-mhuinn-</span>
<lb n="57"/><span>teardhas is an-chómbáidh ag muintir na</span>
<lb n="58"/><span>hÉireann le muintir na hAlban, agus</span>
<lb n="59"/><span>ag muintir na hAlban le muintir na</span>
<lb n="60"/><span>hÉireann, na céadta bliadhan sul a</span>
<lb n="61"/><span>dtáinig aon tSasanach go dtí an t-oileán</span>
<lb n="62"/><span>seo.  Bhíodh dlúith-charadas idir Áird-rí na</span>
<lb n="63"/><span>Teamhrach agus Rí na hAlban.  Níor bh'</span>
<lb n="64"/><span>aon charadas gan bhrígh gan éifeacht é acht an</span>
<lb n="65"/><span>oiread.  Ní dhéintí Entente Cordiale bréige</span>
<lb n="66"/><span>an uair sin.  Nuair bhíthí ag súil go mbéadh</span>
<lb n="67"/><span>cogadh ag námhaid éigin dá chur ar an Áird-</span>
<lb n="68"/><span>rígh, ba ghearr an mhoill ar Rígh na hAlban</span>
<lb n="69"/><span>cabhair is congnamh fear agus neart arm</span>
<lb n="70"/><span>faobhair is teineadh do chur chuige dá chosaint</span>
<lb n="71"/><span>ar cibé cur isteach do déanfaidhe air.</span>
<lb n="72"/><span>Do-ghníodh Áird-rí Éireann an ní céadna</span>
<lb n="73"/><span>nuair a bhíodh leathtrom ar Rígh Alban i n-a</span>
<lb n="74"/><span>ríoghacht féin.  Is dócha gur de dheascaibh</span>
<lb n="75"/><span>comhair cáirdeasa cogaidh do socaruigheadh</span>
<lb n="76"/><span>eatorra do-ghníthi é sin.  Do-bheir Seathrún</span>
<lb n="77"/><span>Céitinn cunntas i n-a stáir ar chonnradh do</span>
<lb n="78"/><span>rinneadh ag Mór-dháil Druimceait.  Tá</span>
<lb n="79"/><span>trácht ar an gcóimhthionól gcéadna i sean-</span>
<lb n="80"/><span>leabhraibh eile, agus do réir deallraimh, do</span>
<lb n="81"/><span>bhí lámh ag Naomh Colm Cille san gcómhairle</span>
<lb n="82"/><span>ar ar cinneadh ann.  Ní móide nach bhfuil</span>
<lb n="83"/><span>cuid de 'n fhírinne ins na cunntaisíbh seo,</span>
<lb n="84"/><span>acht cibé aca atá nó nach bhfuil, is iomdha</span>
<lb n="85"/><span>uair do chabhruigh na hAlbanaigh leis na</span>
<lb n="86"/><span>hÉireannchaibh ins na bliadhntaibh do chuaidh</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="87"/><p><span>tharainn, agus is iomdha uair do dhíol na</span>
<lb n="88"/><span>hÉireannaigh an comhar leo.  Ar an gcuma</span>
<lb n="89"/><span>sin is eadh do chosnaidís iad féin agus a</span>
<lb n="90"/><span>ndream daoine ar leith ar gach fogha dá</span>
<lb n="91"/><span>dtabhradh námhaid iasachta fútha.  An Gaedheal</span>
<lb n="92"/><span>i n-uachtar ar an dá thaobh de Shruth na</span>
<lb n="93"/><span>Maoile, muinteardhas agus mór-chaidreamh</span>
<lb n="94"/><span>idir an dá aicme, an fhaid is do bhí an sgéal</span>
<lb n="95"/><span>amhlaidh, níor bhaoghal go mbrisfeadh aon</span>
<lb n="96"/><span>eachtrannach isteach ortha, agus má bhrisfeadh</span>
<lb n="97"/><span>féin, níor bhaoghal nach gcuirfidhe d'fhiachaibh</span>
<lb n="98"/><span>air teicheadh leis thar sáile a bhaile chum a</span>
<lb n="99"/><span>dhúithche féin.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>Agus chum an méid sin do dheimhniughadh,</span>
<lb n="102"/><span>féadtar féachaint isteach i leabhraibh an</span>
<lb n="103"/><span>tseanchusa.  Tháinig na Lochlannaigh go</span>
<lb n="104"/><span>hÉirinn, díreach mar tháinig siad go hAlbain</span>
<lb n="105"/><span>agus go Sacsaibh agus go dúthaighibh nach iad.</span>
<lb n="106"/><span>Do chuireadar fútha i Sacsaibh.  Do rinneadar</span>
<lb n="107"/><span>ríghthe dá n-uaislibh féin agus do riaghluigh-</span>
<lb n="108"/><span>eadar an tír sin ar feadh suim mhaith de</span>
<lb n="109"/><span>bhliadhnaibh.  Ní dhearnadar a leithéid sin i</span>
<lb n="110"/><span>n-Albain ná i n-Éirinn, bíodh go rabhadar</span>
<lb n="111"/><span>fá réim agus fá mhór-chomhacht ins na críochaibh</span>
<lb n="112"/><span>sin ar feadh tuilleadh agus dá chéad bliadhain.</span>
<lb n="113"/><span>Fá dheireadh, chuir na Gaedhil .i.  Gaedhil na</span>
<lb n="114"/><span>hÉireann agus Gaedhil na hAlban dian-ár</span>
<lb n="115"/><span>agus dearg-ruathar ortha i machaire Chluain-</span>
<lb n="116"/><span>tairbh!</span></p>
<lb n="117"/>
<lb n="118"/><p><span>Acht tháinig lá na haimiléise san deireadh</span>
<lb n="119"/><span>thiar.  Do marbhadh Brian Bóramha, Áird-rí</span>
<lb n="120"/><span>na hÉireann, ins an machaire chlúmhail úd</span>
<lb n="121"/><span>i n-ar traochadh na slóighte Danar.  Do</span>
<lb n="122"/><span>b' eisean ba chrann cosanta agus ceap</span>
<lb n="123"/><span>caomhanta ar na Gaedhealaibh ar an taobh i</span>
<lb n="124"/><span>bhfus de 'n tSruth.  An fhaid is do mhair sé</span>
<lb n="125"/><span>do dhlúthuigh sé treabha na hÉireann go</span>
<lb n="126"/><span>daingean docht le chéile, i gcás gur bh'</span>
<lb n="127"/><span>fhéidir leo iad féin do chosain ar an námhaid</span>
<lb n="128"/><span>gránda do ghabh seilbh i gcuid dá bhfearannaibh</span>
<lb n="129"/><span>dúthchais agus i n-a mbailtibh puirt.  Do b'é</span>
<lb n="130"/><span>toil Dé gur marbhadh an mac ba thánaiste</span>
<lb n="131"/><span>do Bhrian san mór-chath chéadna, agus a mhac</span>
<lb n="132"/><span>siúd i n-a theannta sin.  Do ghabh Donnchadh an</span>
<lb n="133"/><span>Áird-ríoghacht d'éis bháis Mhaelsheachlainn, acht</span>
<lb n="134"/><span>"Áird-rí go bhfreasabhradh" do b'eadh é gan</span>
<lb n="135"/><span>amhras.  Níor bh'fada go raibh an uile shaghas</span>
<lb n="136"/><span>droch-oibre agus an uile shaghas cogaidh agus</span>
<lb n="137"/><span>coimheasgair ar siubhal ar feadh na dúthaighe go</span>
<lb n="138"/><span>léir ó Dhun na nGall go Corcaigh na gcuan.</span>
<lb n="139"/><span>Ní gábhadh dham a rádh nár cuimhnigheadh ar</span>
<lb n="140"/><span>sean-charadas na nGaedheal an fhaid is do</span>
<lb n="141"/><span>leanadh de 'n easaontas agus de 'n troid.</span>
<lb n="142"/><span>Ní raibh sé de ghliocas ag Éireannchaibh fan-</span>
<lb n="143"/><span>mhain go ciúin socair agus iad féin d'</span>
<lb n="144"/><span>ollamhughadh fá chomhair cibé namha do leagfadh</span>
<lb n="145"/><span>cos ar thalamh na hÉireann.  Dá bhrígh sin,</span>
<lb n="146"/><span>do bhéadh sé fánach ag duine aon tsúil bheith</span>
<lb n="147"/><span>aige go gcoiméadfaidhe cuimhne ar chóimh-</span>
<lb n="148"/><span>cheangal na nGaedheal uile, do chleachtaoi</span>
<lb n="149"/><span>leis na ciantaibh ag an dá aicme thall agus</span>
<lb n="150"/><span>i bhfus.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>Má thug na hÉireannaigh faillighe san sean-</span>
<lb n="153"/><span>chaidreamh do shaothrughadh, do rinne na</span>
<lb n="154"/><span>hAlbanaigh an cleas céadna, cibé cúis fá</span>
<lb n="155"/><span>ndearr é.  Do bhí a rian ortha araon.  Do</span>
<lb n="156"/><span>sheol na Sasanaigh go breagh réidh isteach</span>
<lb n="157"/><span>go cuan Locha gCarmain, agus gan cor dá</span>
<lb n="158"/><span>chur díobh ag fearaibh Fáil!  An greim</span>
<lb n="159"/><span>fuaireadar i dtalamh Fódla an uair sin, níor</span>
<lb n="160"/><span>sgaoileadh fós é.  Do brúghadh isteach ar</span>
<lb n="161"/><span>Ghaedhealaibh Alban ar bhealach eile.  Do</span>
<lb n="162"/><span>hóirdneadh 'n-a ríghthibh ortha daoine nach raibh</span>
<lb n="163"/><span>an fholaidheacht cheart ionnta, daoine nach</span>
<lb n="164"/><span>raibh morán d' fhuil uasail na nGaedheal ag</span>
<lb n="165"/><span>rith i n-a gcuisleannaibh.  Nuair tháinig na</span>
<lb n="166"/><span>Stíobhardaigh i seilbh flaitheasa na hAlban,</span>
<lb n="167"/><span>do thosuigh an cogadh idir ríghthibh na machairí</span>
<lb n="168"/><span>agus tighearnaíbh na n-oileán.  An t-iarsma</span>
<lb n="169"/><span>de Ghaedhealaibh na hÉireann do chuimhnigh ar</span>
<lb n="170"/><span>an sean-dlúth-charadas, do chabhruigheadar go</span>
<lb n="171"/><span>fial flaitheamhail le n-a gcómh-Ghaedhealaibh;</span>
<lb n="172"/><span>acht i n-aimhdheoin a ndíchill, do buadhadh ar</span>
<lb n="173"/><span>Chlainn Dómhnaill.  Do b' shin deireadh curtha</span>
<lb n="174"/><span>le comhacht na nGaedheal i n-Albain.  An</span>
<lb n="175"/><span>cóimh-cheangal do bhí riamh idir an dá dhúthaigh,</span>
<lb n="176"/><span>annsin is eadh d' imthigh sí go hiomlán as</span>
<lb n="177"/><span>cuimhne.</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>Is iomdha leathtrom agus géar-chrádh</span>
<lb n="180"/><span>d' fhulaing an Gaedheal bocht ó'n uair sin</span>
<lb n="181"/><span>anall.  Is iomdha feill-bheart agus foir-</span>
<lb n="182"/><span>éigin do himreadh air, agus is iomdha gníomh</span>
<lb n="183"/><span>gráineamhail do rinneadh chum é do choiméad</span>
<lb n="184"/><span>fá chois.  D' imthigh mío-rath agus mío-fhortún</span>
<lb n="185"/><span>air, acht ní dóigh liom gur buaileadh i n-a</span>
<lb n="186"/><span>threo aon ní chomh holc leis an ain-eolas.</span>
<lb n="187"/><span>Do bhéadh sé gan teagasg gan fhoghlaim ar</span>
<lb n="188"/><span>fad muna mbéadh go gcleachtaoi obair na</span>
<lb n="189"/><span>sgolaidheachta "i gan fhios do'n dligheadh" i</span>
<lb n="190"/><span>gcorr-áit annseo agus annsiúd.  Acht do</span>
<lb n="191"/><span>réir mar bhí an aimsir ag sleamhnughadh thart,</span>
<lb n="192"/><span>ní ag dul i méid do bhí dúil na ndaoine san</span>
<lb n="193"/><span>léigheann.  Má's eadh féin, ba dhual is ba</span>
<lb n="194"/><span>dhúthchas do'n Ghaedheal an dúil chéadna sin,</span>
<lb n="195"/><span>acht do dalladh a intinn chomh mór sin nach</span>
<lb n="196"/><span>raibh ann acht nár cailleadh í, agus mórán dá</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="197"/><p><span>dheigh-thréithibh eile i n-a teannta.  De 'n</span>
<lb n="198"/><span>dalladh intinne tháinig gur chaith sé an uile</span>
<lb n="199"/><span>shaghas droch-mheasa air féin agus ar cibé ní</span>
<lb n="200"/><span>do bhain le n-a thír is le n-a dhúthchas.  Do bhí</span>
<lb n="201"/><span>fuath aige dá theangaidh bhinn bhlasta féin.</span>
<lb n="202"/><span>Do shaoil sé gur bh' í sin an t-aon rud</span>
<lb n="203"/><span>amháin do bhí ag teacht idir é agus mór-</span>
<lb n="204"/><span>shaidhbhreas an tsaoghail.  Níor mhór do 'n</span>
<lb n="205"/><span>tSasanach bheith lán-tsásta i n-a aigneadh;</span>
<lb n="206"/><span>do bhí a ghnó déanta go háluinn aige.</span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>Tháinig an dalladh intinne céadna ar na</span>
<lb n="209"/><span>hAlbanachaibh.  Is fiú dhúinn machtnamh do</span>
<lb n="210"/><span>dhéanamh ar na foclaibh seo: "Diaidh ar</span>
<lb n="211"/><span>ndiaidh, do ghoid na Sasanaigh agus a dteanga</span>
<lb n="212"/><span>mhadramhail isteach i dtír na mbeann; agus</span>
<lb n="213"/><span>ar bhfaghbháil cúraim ár gcuid sgol dóibh,</span>
<lb n="214"/><span>adubhairt siad le n-ár gclainn go raibh ár</span>
<lb n="215"/><span>gcanamhain féin agus ár gcleachttha féin gan</span>
<lb n="216"/><span>maitheas ar bith dúinn féin nó d' éinneach</span>
<lb n="217"/><span>eile, muna rabhadar millteach dochrach; agus</span>
<lb n="218"/><span>dá luaithe do chuirfimís i leathtaoibh agus</span>
<lb n="219"/><span>do leigfimís ar dío-chuimhne iad, gur ab eadh</span>
<lb n="220"/><span>is luaithe do rachaimís ar aghaidh agus do</span>
<lb n="221"/><span>dhaingneochaimís ár sochar san tsaoghal so.</span>
<lb n="222"/><span>Fuaireadar greim ar ár gcloinn ar an gcuma</span>
<lb n="223"/><span>sin, agus tré bhéal lucht labhartha an Bhéarla,</span>
<lb n="224"/><span>do mhúineadar dóibh masla do thabhairt dá</span>
<lb n="225"/><span>gcaint mháithreamhail dúthchasaigh, agus bheith i</span>
<lb n="226"/><span>n-a Sasanachaibh amhail an lucht teagaisg féin.</span>
<lb n="227"/><span>Do ghabhadar lán-ghreim ar gach cothrom agus</span>
<lb n="228"/><span>mío-chothrom d' fhéadadar do chleachtadh chum</span>
<lb n="229"/><span>stáir ár dtíre do leigean ar dío-chuimhne,</span>
<lb n="230"/><span>agus chum sinn féin do tharrang chum siubhal ó</span>
<lb n="231"/><span>gach ní le n-a bhféadfaimíd cuimhniughadh ar</span>
<lb n="232"/><span>na daoinibh ór shíolruigheamar, agus ó</span>
<lb n="233"/><span>bheith ag smaoineadh 'n-ár aigneadh ar caidé</span>
<lb n="234"/><span>mar do bhí ár dtír agus ár dteanga ins na</span>
<lb n="235"/><span>laetheanntaibh do chuaidh thart." 1</span></p>
<lb n="236"/>
<lb n="237"/><p><span>Is mar sin díreach do bhí an sgéal ag na</span>
<lb n="238"/><span>Gaedhealaibh go huile go dtí le fír-dhéidhean-</span>
<lb n="239"/><span>aighe; muintir Shasana ar croidhe a ndíchill</span>
<lb n="240"/><span>ag iarraidh an Ghaedhealg do chur chum báis,</span>
<lb n="241"/><span>agus na daoine a raibh an Gaedhealg i n-a</span>
<lb n="242"/><span>mbéal aca, ar croidhe a ndíchill ag iarraidh í</span>
<lb n="243"/><span>do chaitheamh uatha.  Acht tá athrughadh aignidh</span>
<lb n="244"/><span>tar éis teacht ar an dá shliocht, ar Gaedh-</span>
<lb n="245"/><span>ealaibh Éireann agus ar Gaedhealaibh Alban.</span>
<lb n="246"/><span>Táid ceaptha ar gan leigean dá dteangaidh</span>
<lb n="247"/><span>bás d'fhaghbháil.  Táid ceaptha ar stáir a</span>
<lb n="248"/><span>dtíre do bhreithniughadh agus do theagasg dá</span>
<lb n="249"/><span>n-aos óg ar leith.  Táid ceaptha ar a chur i</span>
<lb n="250"/><span>n-iúil do'n tsaoghal gur dream daoine fá</span>
<lb n="251"/><span>leith iad, agus nach mbéid sásta bheith i n-a</span>
<lb n="252"/><span>Sasanachaibh go deo.</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>Táthar ag obair go dian dúthrachtach ar</span>
<lb n="255"/><span>gach taobh chum na Gaedhilge do thabhairt ar</span>
<lb n="256"/><span>láimh shábhála.  Tá obair as cuimse ar siubhal</span>
<lb n="257"/><span>i n-Éirinn agus i n-Albain chum na neithe seo</span>
<lb n="258"/><span>uile do chur i bhfeidhm.  Acht sé rud adéar-</span>
<lb n="259"/><span>fainn-se gur mór an truagh gan an cluiche</span>
<lb n="260"/><span>dá imirt againn as láimh a chéile i gcoinne</span>
<lb n="261"/><span>ár námhad.  Is beag caidreamh atá eadrainn</span>
<lb n="262"/><span>indiu seachas mar bhíodh ins na laetheanntaibh</span>
<lb n="263"/><span>do ghabh tharainn.  Ní dhearnamar mórán go</span>
<lb n="264"/><span>fóill chum an sean-charadas d'athnuadhchain.</span>
<lb n="265"/><span>Ná bíodh seo le casadh linn feasta.  Cuiri-</span>
<lb n="266"/><span>mís aithne ar a chéile.  "Is dearbhráithre</span>
<lb n="267"/><span>Gaedhil na hÉireann agus Gaedhil na</span>
<lb n="268"/><span>hAlban; táimíd, dáiríribh, i n-ár n-aon</span>
<lb n="269"/><span>dream amháin.  Mar sin, ba chóir go mbéadh</span>
<lb n="270"/><span>caradas bláth-chroidheach eadrainn.  Seasa-</span>
<lb n="271"/><span>imís amach go daingean docht i bhfochair a</span>
<lb n="272"/><span>chéile.  Nach é sochar na hAlban sochar na</span>
<lb n="273"/><span>hÉireann, mar adubhairt Naomh Colm Cille</span>
<lb n="274"/><span>féin?  Má bhéimíd ceangailte le chéile arís</span>
<lb n="275"/><span>ar an dóigh sin, ar an modh úd, agus an</span>
<lb n="276"/><span>cuspóir úd againn d'aithin Colm Cille</span>
<lb n="277"/><span>dúinn, go deimhin is go dearbhtha, soirbheochar</span>
<lb n="278"/><span>dúinn go mór; fásfaimíd suas i n-ár</span>
<lb n="279"/><span>gcineadh mar "bhláth na raon"; sgaoilfear</span>
<lb n="280"/><span>ár n-iomrádh ar feadh an tsaoghail go léir</span>
<lb n="281"/><span>arís, agus ní fhuighidh na Sasanaigh buaidh</span>
<lb n="282"/><span>orainn go bráth." 2</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>FIONN</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>(Mo dhearmhad! ní fhuil trácht ná iomrádh agam ar</span>
<lb n="287"/><span>na manannachaibh ná ar a gcanamhain.  Acht, féadfaidh</span>
<lb n="288"/><span>mé teacht ortha araon leis an aimsir. - F.)</span></p>
<lb n="289"/>
<lb n="290"/><p><span>1 Guth na Bliadhna, an t-Earrach, 1907</span></p>
<lb n="291"/>
<lb n="292"/><p><span>2 Ibidem.</span>
<lb n="293"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="294"/><p><span>Cill Chonnla</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>"Deoraidhthe gan scíth gan sos</span>
<lb n="297"/><span>Mianaid a dtír is a ndúthchas."</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="300"/>
<lb n="301"/><p><span>Céad slán leat a shráid-bhail' aoibhinn!</span>
<lb n="302"/><span>Óm' chuimhne ní scarfar lem' ré</span>
<lb n="303"/><span>M'árus caol aolmhar cois sléibhe,</span>
<lb n="304"/><span>'S na machairí bhí mín agus réidh.</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="307"/>
<lb n="308"/><p><span>Céad slán le ham úd na scoile,</span>
<lb n="309"/><span>Na cailíní bhí greannamhail 'gus groidhe,</span>
<lb n="310"/><span>Na buachaillí bhí gluine le gliocas,</span>
<lb n="311"/><span>'Sí a gcuimhne mo gháirdeachas croidhe!</span></p>
<lb n="312"/>
<lb n="313"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>An máighistir bhí caoin 'gus ceannsa,</span>
<lb n="316"/><span>Gan cúram ar bith eile dhá chrádh,</span>
<lb n="317"/><span>Acht "raon madhma" 'chur ar an mBéarla</span>
<lb n="318"/><span>Bhí 'briseadh ar an nGaedhilge gach lá.</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>A bhean mhín mhánla nádúrtha,</span>
<lb n="323"/><span>B' aici bhí cúram na mbé n-óg;</span>
<lb n="324"/><span>'S 'ch aon mhaicín bán ba gheal léi,</span>
<lb n="325"/><span>Ní leigfidhe a bhaile gan póg.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>Acht 'bhfad níos dílse dom' chroidhe 'stigh</span>
<lb n="330"/><span>Ná b'fhéidir liom 'cheapadh nó 'rádh,</span>
<lb n="331"/><span>Tá crónán an tsrutháin 'sa ngleann sin,</span>
<lb n="332"/><span>Nach scarfaidh óm' chuimhne go bráth.</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>'Sé'n aon ghné amháin atá fágtha,</span>
<lb n="337"/><span>Gan sal luit an tubaiste chlaoin,</span>
<lb n="338"/><span>Chuir críonadh 'gus cnaoidh ar na bántaibh,</span>
<lb n="339"/><span>'Gus a thiomáin Clann Chonnla i gcéin.</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>Tá'n sruthán ag sníomhadh trí riasc ann,</span>
<lb n="344"/><span>Áit chómhdhál' na n-éan fiadháin go léir;</span>
<lb n="345"/><span>Is fras 'san bhfóghmhar bhíonns naoisc ann,</span>
<lb n="346"/><span>'S géabhaí 'san ngeimhreadh dá réir.</span></p>
<lb n="347"/>
<lb n="348"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="349"/>
<lb n="350"/><p><span>Mar ghluaiseacht an ghirrfhiaidh tá 'casadh</span>
<lb n="351"/><span>Ó'n chonrait 'tá dian ar a thóir</span>
<lb n="352"/><span>'Seadh sníomhas as síneas an sruth seo,</span>
<lb n="353"/><span>'Síor-tnúth leis an bhfairrge mhóir.</span></p>
<lb n="354"/>
<lb n="355"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>Lé truslóg 'bhfus 'gus glugar taobh thall</span>
<lb n="358"/><span>Ar dhamhsa 'réir ceol na fuiseóige</span>
<lb n="359"/><span>Bhíos 'silt a ghlóir go hárd ós a chomhair,</span>
<lb n="360"/><span>Tráth le cumha, tráth le bród a hóige.</span></p>
<lb n="361"/>
<lb n="362"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>Fó-oidhche spéir-ghealaighe ba ghnáth liom</span>
<lb n="365"/><span>'Bheith ag éisteacht le crónán mo rúin,</span>
<lb n="366"/><span>Mór-chiúineas ag gor ar na sléibhtibh,</span>
<lb n="367"/><span>'S na réalta beag' ag caochadh le suan.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>Mo léan! mé i gcéin ó Chill-Chonnla,</span>
<lb n="372"/><span>'Gus ó'n gcoill bheag in ar oileadh mé,</span>
<lb n="373"/><span>Céad-searc mo chroidhe 'gus mo ghrádh geal;</span>
<lb n="374"/><span>Béad go doirbh do-shásta lem' ré.</span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>Dúire 's doilbheas ghabh mo chroidhe 'stigh,</span>
<lb n="379"/><span>Ó d'fhágas ó thús m' árus mín réidh,</span>
<lb n="380"/><span>Meallta le geallta, mo chrádh 's mo léan!</span>
<lb n="381"/><span>'Bhfad óm' thírín, óm' shrutháinín féin.</span></p>
<lb n="382"/>
<lb n="383"/><p><span>PÁDRAIG MAC AODHA</span>
<lb n="384"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="385"/><p><span>Saothar na mban i n-aithbheodhughadh na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="386"/>
<lb n="387"/><p><span>Do b'fhada ar Éire an aindeise -</span>
<lb n="388"/><span>Agus leanann cuid di fós di -</span>
<lb n="389"/><span>Agus clann Mhilésius atuirseach</span>
<lb n="390"/><span>Ag Danair 's agá slóightibh,</span>
<lb n="391"/><span>Gur scaip inghean Mhaoilsheachlainn</span>
<lb n="392"/><span>An scamall is an brón díobh</span>
<lb n="393"/><span>Nuair d'fhág Tuirgésius marbh</span>
<lb n="394"/><span>Agus an-chuid dá chómhfhogus.</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>Diarmaid Ó Riain.</span></p>
<lb n="397"/>
<lb n="398"/><p><span>Ní fada siar ó bhí ár dteanga ag dul i</span>
<lb n="399"/><span>n-aimhréidhe.  Ba dh' fhóbair di sleamhnughadh ar</span>
<lb n="400"/><span>fad uainn, acht do rug "d'fhóbair" saor í.</span>
<lb n="401"/><span>Nuair do bhí sí i n-eibir an chríonadh, d'éirigh</span>
<lb n="402"/><span>laochraidhe lúthmhara leomhan-chroidheacha go</span>
<lb n="403"/><span>raibh misneach agus dóchas ionnta, agus níl</span>
<lb n="404"/><span>innsint scéil ar a ndearnadar chum obair</span>
<lb n="405"/><span>na Gaedhilge d'aith-phréamhughadh agus do</span>
<lb n="406"/><span>chraobhscaoileadh, agus chum sprid náisiúnta</span>
<lb n="407"/><span>agus dála dúthchais do bhrostughadh agus do</span>
<lb n="408"/><span>shocrughadh i gcroidhthibh Gaedheal.  Ar mbeith</span>
<lb n="409"/><span>tamall ag obair dóibh, d'éirigh leo go maith.</span>
<lb n="410"/><span>Gan amhras - agus baineann so le deall-</span>
<lb n="411"/><span>ramh - ba mhinic dóibh i gcruadhtain is i</span>
<lb n="412"/><span>gcruadh-cháis, acht do rugadar an bhuaidh ar</span>
<lb n="413"/><span>gach toirmisc, agus is amhlaidh atá an sgéal</span>
<lb n="414"/><span>againn indiu, tá an Ghaedhilg ag dul i</span>
<lb n="415"/><span>dtreise ó lá go lá.</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>Acht mara n-áireómhthaidhe an fír-bheagán</span>
<lb n="418"/><span>aca, ní mór de choidreamh ná de chongnamh a</span>
<lb n="419"/><span>thugadar ár mbantracht san obair.  Níl fé 'n</span>
<lb n="420"/><span>spéir talamh gur mó go mbíonn urraim do</span>
<lb n="421"/><span>mhnáibh ann ná mar bhíonn dóibh i n-Éirinn.  Bhí</span>
<lb n="422"/><span>an nós san fé réim is fé onóir annso riamh.</span>
<lb n="423"/><span>Agus ní hiongnadh go mbeadh, mar bíd</span>
<lb n="424"/><span>inghneana na hÉireann uasal deighbhéasach</span>
<lb n="425"/><span>de ghnáth.  Annsan nuair do cuireadh an</span>
<lb n="426"/><span>Connradh ar bun, do cheapadar na mná</span>
<lb n="427"/><span>gur saothar d' fhearaibh é, agus ná raibh baint</span>
<lb n="428"/><span>aca féin leis de bhárr a mbandachta.  Ar</span>
<lb n="429"/><span>an adhbhar san, d' fhanadar uaidh gur cuireadh</span>
<lb n="430"/><span>i n-iúil dóibh go raibh gnó oireamhnach fé leith</span>
<lb n="431"/><span>aca le déanamh ann.  Acht mar sin féin, má</span>
<lb n="432"/><span>tá aon ní san obair seo na Ga dhilge is mó</span>
<lb n="433"/><span>ná a chéile go bhfuil faillighe á dhéanamh uirthi</span>
<lb n="434"/><span>anois, sí ceist na mban í.  Agus ní gan fáth</span>
<lb n="435"/><span>adeirim gur mór go léir an dearmad é</span>
<lb n="436"/><span>bantracht na hÉireann do choimeád siar sa</span>
<lb n="437"/><span>ghnó, gan iad do leogan i measc na foirne</span>
<lb n="438"/><span>chum páirt do ghabháil san obair.</span></p>
<lb n="439"/>
<lb n="440"/><p><span>Is 'mó slighe 'n-a bhféadfadh mná na</span>
<lb n="441"/><span>hÉireann congnamh do thabhairt do Chonnradh</span>
<lb n="442"/><span>na Gaedhilge anois féin, agus ná fuil san</span>
<lb n="443"/><span>dá dhéanamh aca acht ag duine annso is</span>
<lb n="444"/><span>annsúd.  Mar sin, ní misde dham a fhiafruighe</span>
<lb n="445"/><span>annso, cad iad na slighthe 'n-a bhféadfadh mná</span>
<lb n="446"/><span>na tíre cuid de 'n tsaothar do thógaint dínn.</span></p>
<lb n="447"/>
<lb n="448"/><p><span>Is mór an cumas agus an chómhacht atá</span>
<lb n="449"/><span>aca 'n-a dteaghlach féin chum an t-aos óg do</span>
<lb n="450"/><span>chur ag labhairt na Gaedhilge.  Ní bhainfear</span>
<lb n="451"/><span>tairbhe as ár saothar, ná críoch as an bhfothrom</span>
<lb n="452"/><span>mór, go dtí go mbeidh an teanga ag na</span>
<lb n="453"/><span>leanbhaíbh ó thosach óige; agus ní bheidh sí aca</span>
<lb n="454"/><span>san go dtí go gcloisfear í sa bhaile.  B'fhéidir</span>
<lb n="455"/><span>go bhfoghluimeoghaidís ar scoil í?  B'fhéidir</span>
<lb n="456"/><span>é, acht san am chéadna, ní hádhbhar chum</span>
<lb n="457"/><span>éachta a dhéanamh duine ná beidh taithighe aige</span>
<lb n="458"/><span>uirthi ó'n gcliabhán.  Ar an adhbhar san, ní</span>
<lb n="459"/><span>foláir tosnughadh i n-am; agus ar na mnáibh</span>
<lb n="460"/><span>a théidheann sé an tosach san do dhéanamh:</span>
<lb n="461"/><span>an teanga do labhairt leis na leanbhaíbh ó</span>
<lb n="462"/><span>dhubh go dubh, agus ó cheann ceann na</span>
<lb n="463"/><span>seachtmhaine.</span></p>
<lb n="464"/>
<lb n="465"/><p><span>Do b'áil liom cur síos annso ar an sochar</span>
<lb n="466"/><span>uathbhásach a thiocfadh do'n tír dá gcuireadh</span>
<lb n="467"/><span>an bhantracht sprid foghanta 'n-a gcloinn ó</span>
<lb n="468"/><span>thosach.  "Is treise fé thrí anam ná an dlighe,"</span>
<lb n="469"/><span>adubhairt duine tábhachtach léigheannta.  Agus</span>
<lb n="470"/><span>do b'fhíor dhó leis.  Féach an ghéir-leanamhain</span>
<lb n="471"/><span>d'imreadh ar an dtír seo.  Gach ní bhí ar</span>
<lb n="472"/><span>seilbh ag muinntir na hÉireann, d'fhuaduigh-</span>
<lb n="473"/><span>eadh agus d'ídigheadh é aige dlighthibh cama</span>
<lb n="474"/><span>píonósacha do ceapadh chum iad do chur fé</span>
<lb n="475"/><span>chois.  I n-aimhdheoin na gclaon-dlighe, ámh-</span>
<lb n="476"/><span>thaigh, d'fhan aca an spriuchadh do corruigheadh</span>
<lb n="477"/><span>ionnta i n-a n-óigeacht.  Pé rud a chloisfidh</span>
<lb n="478"/><span>an leanbh, raghaidh sé tré n-a aigne agus</span>
<lb n="479"/><span>fanfaidh ann.  Má airigheann sé fuaim na</span>
<lb n="480"/><span>Gaedhilge, agus trácht ar sheanchasa thíre,</span>
<lb n="481"/><span>tiocfaidh grádh 'n-a chroidhe do thalamh na</span>
<lb n="482"/><span>hÉireann.  Is ceart do'n mháthair gan aon</span>
<lb n="483"/><span>ócáid do leogaint tháirsi gan an spréidh sin</span>
<lb n="484"/><span>do choinneáilt ar lasadh, agus chur 'n-a</span>
<lb n="485"/><span>luighe ar na leanbhaíbh gurab í ár dtír dhúth-</span>
<lb n="486"/><span>chais féin an tír is áilne agus is gleóidhte</span>
<lb n="487"/><span>fé'n spéir; gurab í is binne ceól abhann;</span>
<lb n="488"/><span>gur taithneamhaighe sheinnid na héanlaith ós</span>
<lb n="489"/><span>cionn bánta na Fódla ná ar aon bhall eile</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="490"/><p><span>ar fuaid an domhain; gur chruthaigh Dia</span>
<lb n="491"/><span>na n-uile-chomhacht talamh na hÉireann do</span>
<lb n="492"/><span>Chlannaibh Gaedheal, agus dá bhrígh sin, gur</span>
<lb n="493"/><span>cheart dóibh measa bheith aca uirthi; nó, mar</span>
<lb n="494"/><span>adubhairt an file:-</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>"Ní hiongnadh d'inis na neart</span>
<lb n="497"/><span>Beith deireóil d'éis a hannsacht</span>
<lb n="498"/><span>D'fhine Ghaoidheal na ngníomh náir,</span>
<lb n="499"/><span>Gach aoin-fhear díobh gan díogbháil."</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>- Céitinn.</span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>Má dheineann an mháthair an méid sin, níl</span>
<lb n="504"/><span>aon bhaoghal ná go mbeidh an linn seo ag</span>
<lb n="505"/><span>teacht 'n-a bhfíor-Ghaedhealaibh.</span></p>
<lb n="506"/>
<lb n="507"/><p><span>Ba mhór an díoghbháil agus an léir-sgrios</span>
<lb n="508"/><span>do tháinig ar an dteanga de bhárr scoileanna</span>
<lb n="509"/><span>na tíre, agus de réir mar is fios dúinn, ní</span>
<lb n="510"/><span>mór a bhí sí fé mheas ag na huachtaráin.</span>
<lb n="511"/><span>Nuair mhachtnaimíd air sin i gcompráid leis</span>
<lb n="512"/><span>an méid atá dá dhéanamh ionnta anois, ní</span>
<lb n="513"/><span>bheidh iongnadh orainn um a laighead mná go</span>
<lb n="514"/><span>bhfuil an Ghaedhilg aca.  Níl aon leith-sgéal</span>
<lb n="515"/><span>aca anois, ámhthach.  Tá an teanga dá</span>
<lb n="516"/><span>múineadh i ngach sgoil i nÉirinn geall leis,</span>
<lb n="517"/><span>agus i gcraobhacha Chonnradh na Gaedhilge,</span>
<lb n="518"/><span>atá i bhfeidhm go daingean i ngach áird;</span>
<lb n="519"/><span>agus ba cheart go bhfuighfidhe na mná go</span>
<lb n="520"/><span>líonmhar ortha súd, i dtreo go mbeadh sé ar</span>
<lb n="521"/><span>a gcumas an t-aos óg a thabhairt suas tríd</span>
<lb n="522"/><span>an nGaedhilg.  Tá tagartha agam cheana do</span>
<lb n="523"/><span>thábhacht an ní seo.</span></p>
<lb n="524"/>
<lb n="525"/><p><span>Is eól dúinn gur ar an mhnaoi a théidheann</span>
<lb n="526"/><span>curam an tighe.  Gabhann an fear amach ar</span>
<lb n="527"/><span>maidin chum obair an lae do dhéanamh, agus</span>
<lb n="528"/><span>ní thagann sé a bhaile go tráthnóna; fágann</span>
<lb n="529"/><span>sé riaradh an tighe fé n-a mhnaoi, agus ba</span>
<lb n="530"/><span>cheart di a fhiafruighe dhi féin anois is arís,</span>
<lb n="531"/><span>cionnus a chóimh-líonann sí a dualgas.  An</span>
<lb n="532"/><span>labhrann sí an Gaedhilg le lucht an teaghlaigh?</span>
<lb n="533"/><span>An múineann sí na paidreacha i nGaedhilg</span>
<lb n="534"/><span>dá cloinn?  An mbíonn ag obair di cailíní</span>
<lb n="535"/><span>aimsire a labhrann an Ghaedhilg?  An bhfuil</span>
<lb n="536"/><span>báidh aici le liteardhacht is le stair, le ceol</span>
<lb n="537"/><span>is le hamhráin na tíre, nó an dtugann sí</span>
<lb n="538"/><span>congnamh dóibh?  An gceannuigheann sí</span>
<lb n="539"/><span>deantúisí na hÉireann, nó an ndeineann sí</span>
<lb n="540"/><span>a áiteamh ar a chómh-bhantracht iad do ghlacadh</span>
<lb n="541"/><span>de rogha thar earraidhibh iasachta?  Ceisteanna</span>
<lb n="542"/><span>feidhmeamhla iad san, agus ná beireadh aoinne</span>
<lb n="543"/><span>leis, t'réis iad do scrúdughadh, gur beag</span>
<lb n="544"/><span>é páirt na mban i saothrughadh na Gaedhilge.</span>
<lb n="545"/><span>Is beag dá mhearbhall orm ná go mbeidh sé</span>
<lb n="546"/><span>n-a thuairim ag gach n-aon nach ceart dóibh</span>
<lb n="547"/><span>moill do dhéanamh i lár na broide seo, acht</span>
<lb n="548"/><span>tosnughadh ar an obair, mar is treise go</span>
<lb n="549"/><span>mór cómhacht na máthar ná cómhacht an athar</span>
<lb n="550"/><span>chum leasa nó chum aimhleasa an aosa óig.</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>Sara gcuirfead críoch leis an roinn seo</span>
<lb n="553"/><span>de'n tráchtadh, ba mhaith liom teacht thar</span>
<lb n="554"/><span>an éirghe i n-áirde a bhíodh ag máithreachaibh</span>
<lb n="555"/><span>na tíre seo le fada de bhliadhantaibh go</span>
<lb n="556"/><span>mbídís ag maoidheamh as na hainmneachaibh</span>
<lb n="557"/><span>breaghtha galánta, dar leo, do thugaidís ar</span>
<lb n="558"/><span>a leanbhaíbh.  Ní raibh san nós sin acht aithris</span>
<lb n="559"/><span>ar dhaoinibh iasachta.  Beidh sé n-a mhasla is</span>
<lb n="560"/><span>n-a ghuith ortha go ceann i bhfad go ndeagh-</span>
<lb n="561"/><span>adar an fhaid sin i n-olcas is i ndíth céille</span>
<lb n="562"/><span>go gcaithidís uatha ainmneacha naomhtha a</span>
<lb n="563"/><span>sinnsear, agus ainmneacha eile gan bhrígh gan</span>
<lb n="564"/><span>chiall a chur 'n-a n-ionad.  Acht is sólásach</span>
<lb n="565"/><span>an sgéal é go bhfuil atharrach intinne ag</span>
<lb n="566"/><span>cuid aca, bíodh gur nár le n-a bhfurmhór</span>
<lb n="567"/><span>casadh ar a gcéill chirt anois féin.</span></p>
<lb n="568"/>
<lb n="569"/><p><span>Tugaimís anois breithniughadh ar thaobh eile</span>
<lb n="570"/><span>de'n tsaothar.  B'shin nós de nósaibh na</span>
<lb n="571"/><span>hÉireann riamh go dtugtaoi togha na haire</span>
<lb n="572"/><span>is na hurrai me do gach comhluadar agus do</span>
<lb n="573"/><span>gach cuideachtain go mbídís na mná páirteach</span>
<lb n="574"/><span>ann.  D'éisan tsaoghail, is iad na mná a</span>
<lb n="575"/><span>riarann an domhan.  Éan ní go mbíonn lámh</span>
<lb n="576"/><span>aca san ann, téidheann sé chum cinn.  Is</span>
<lb n="577"/><span>iad is fearr chum na bhfear a ghríosadh chum</span>
<lb n="578"/><span>oibre, agus ar an dtaobh amuigh dár ndual-</span>
<lb n="579"/><span>gas chum Dé na Glóire, sé ár ndualgas</span>
<lb n="580"/><span>chum Éireann is déine agus is dlúithe atá</span>
<lb n="581"/><span>ceangailte orainn.  Dá bhrígh sin, ba mhaith</span>
<lb n="582"/><span>liom an fhírinne ró-éifeachtamhail seo do</span>
<lb n="583"/><span>shíol-chur i gcroidhthibh ár mbantracht, gurab</span>
<lb n="584"/><span>éachtach an obair a bheadh ar a gcumas a</span>
<lb n="585"/><span>dhéanamh, dá mba rud é go leanfaidís do'n</span>
<lb n="586"/><span>Ghaedhilg, agus páirt do ghabháil léi.  Creid-</span>
<lb n="587"/><span>thear uaim-se é, dá ndéanfaidís amhlaidh, go</span>
<lb n="588"/><span>raghadh an Connradh ar aghaidh, agus níor</span>
<lb n="589"/><span>bh'fhada go mothóghfaidhe ár dteanga dá</span>
<lb n="590"/><span>spreagadh ar gach taobh.  "Tosnughadh maith</span>
<lb n="591"/><span>leath na hoibre"; tagaidís isteach; bídís</span>
<lb n="592"/><span>'n-a mballaibh beathadh i gcorp an tsaothair</span>
<lb n="593"/><span>mhóir seo, agus cuiridís le chéile chum an</span>
<lb n="594"/><span>bháire do chasadh.  Annsan feiceam cia</span>
<lb n="595"/><span>bhuaidhfidh ar Chlannaibh Gaedheal.</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>Tá súil agam gur gearr go bhfeicfimíd</span>
<lb n="598"/><span>iarracht láidir dá dhéanamh chum mná na</span>
<lb n="599"/><span>hÉireann do thabhairt ar shlóighthibh Chonnradh</span>
<lb n="600"/><span>na Gaedhilge.  Agus cionnus a thiocfar air</span>
<lb n="601"/><span>sin?  Caithfear a mhínuighadh dhóibh agus a chur</span>
<lb n="602"/><span>i n-a luighe ortha an fhíor-chuma 'n-a bhfuil</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="603"/><p><span>oighreacht ár sinnsear fé láthair; go bhfuil</span>
<lb n="604"/><span>troid ar siubhal ar son beathadh anma na</span>
<lb n="605"/><span>hÉireann, ar son ár náisiúntacht is ár</span>
<lb n="606"/><span>dteanga, agus ar son gach ní ar a bhfuil</span>
<lb n="607"/><span>cion i gcroidhthibh fíor-Ghaedheal; gurab é</span>
<lb n="608"/><span>príomh-rún muinntir na Gaedhilge ár</span>
<lb n="609"/><span>dteanga féin a chur dá labhairt, agus ar an</span>
<lb n="610"/><span>adhbhar san, nach mór dúinn dícheall gach</span>
<lb n="611"/><span>duine i gcóir na hoibre.  Cuirtear na mná</span>
<lb n="612"/><span>ag machtnamh air sin, agus ní fada go mbeidh</span>
<lb n="613"/><span>malairt scéil le hinnsint um a laighead</span>
<lb n="614"/><span>saothair a dheinid mná na hÉireann i n-aith-</span>
<lb n="615"/><span>bheodhughadh na Gaedhilge.</span>
<lb n="616"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="617"/><p><span>Léightear an méid seo i mo dhiaidh ag</span>
<lb n="618"/><span>Seathrún Céitinn san gceathramhadh alt de</span>
<lb n="619"/><span>an dara leabhar ar a dtugtar, Trí Bior-</span>
<lb n="620"/><span>Ghaoithe an Bháis:</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>"Ar geineadh Muire i bpeacadh an</span>
<lb n="623"/><span>t-sinnsir?... adeir Pól, Róm., v.12,</span>
<lb n="624"/><span>"do pheacuigheadar na huile in Ádhamh"</span>
<lb n="625"/><span>Ionann sin le rádh agus go raibh peacadh an</span>
<lb n="626"/><span>t-sinnsir ar an uile duine ó Ádhamh.  Mo</span>
<lb n="627"/><span>fhreagra ar briathraibh Póil go bhfeudaid</span>
<lb n="628"/><span>siad bheith fírinneach tar ceann go mbeadh</span>
<lb n="629"/><span>duine nó dias ar n-a n-eisceacht ó pheacadh</span>
<lb n="630"/><span>an t-sinnsir...  Ní hiontuigthe go</span>
<lb n="631"/><span>héigeantach asta go raibh peacadh an</span>
<lb n="632"/><span>t-sinnsir ar Muire...  Óir atáid dá</span>
<lb n="633"/><span>shingin choitcheanna ann, mar atá singin</span>
<lb n="634"/><span>choitcheann deimhnightheach agus singin choit-</span>
<lb n="635"/><span>cheann diultuightheach; agus fuilngidh an</span>
<lb n="636"/><span>t-singin choitcheann deimhnightheach eisceacht</span>
<lb n="637"/><span>go minic; óir dá n-abradh duine an pobal</span>
<lb n="638"/><span>uile do bheith san dteampall do ghnáth-mhodh</span>
<lb n="639"/><span>labhartha, is fíor dhó é, cia do bheadh duine nó</span>
<lb n="640"/><span>dias díobh gan bheith ann; agus san gcéill</span>
<lb n="641"/><span>sin is fíor gach rádh coitcheann deimhnightheach</span>
<lb n="642"/><span>dá bhfaghthar san Scriptúr.  Ní mar sin</span>
<lb n="643"/><span>cheana do an rádh coitcheann diultuightheach,</span>
<lb n="644"/><span>ní fhuilngeann eisceacht; óir dá n-abradh</span>
<lb n="645"/><span>duine ná beadh aon duine do an phobal san</span>
<lb n="646"/><span>dteampall, ní fíor dhó é, dá raibh duine nó</span>
<lb n="647"/><span>dias díobh ann.  Tuigtear an t-eidirdheal-</span>
<lb n="648"/><span>ughadh atá idir an dá shingin úd, as an ní</span>
<lb n="649"/><span>léightear, Iohan. 1. 3, "is maille ris-sin do</span>
<lb n="650"/><span>rinneadh na huile agus ní dhearnadh aon ní</span>
<lb n="651"/><span>gan é."  Tuig gurab uime adeir nach</span>
<lb n="652"/><span>dearnadh aon ní gan é do thoirmeasc an</span>
<lb n="653"/><span>t-seachráin adeuradh ar son na faisnéise</span>
<lb n="654"/><span>deimhnighthe úd go bhfeudfadh ní éigin</span>
<lb n="655"/><span>substainteach do bheith ar n-a dheunamh nach é</span>
<lb n="656"/><span>Dia dogheunadh.  Gidheadh ní fhuilngeann an</span>
<lb n="657"/><span>diúltadh coitcheann an tuicsin sin do bhuain</span>
<lb n="658"/><span>as.  Uime sin is eadh freagraim do an ionad</span>
<lb n="659"/><span>úd Póil, do bhrígh gur rádh coitcheann</span>
<lb n="660"/><span>deimhnightheach é agus nach rádh coitcheann</span>
<lb n="661"/><span>diúltuightheach, nach iontuighthe go n-abair gur</span>
<lb n="662"/><span>luigh peacadh Ádhaimh ar an uile dhuine, gur</span>
<lb n="663"/><span>luigh ar Muire; do bhrígh do réir a ndubhra-</span>
<lb n="664"/><span>mar go bhfeudtar í d'eisceacht ó an rádh</span>
<lb n="665"/><span>fhuráilteach úd Póil agus ó n-a chosmhailibh</span>
<lb n="666"/><span>eile." .i.</span></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>Ag seo ionad atá san leabhar sin do scríobh</span>
<lb n="669"/><span>an Dochtúir Céitinn ar an aifreann .i.  Eochair</span>
<lb n="670"/><span>Sciath an Aifrinn:-</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>"Bíodh a fhios agat, a léightheoir, go mbíd</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="673"/><p><span>ceithre modha ar a ndeuntar claochlódh ar na</span>
<lb n="674"/><span>neithibh, do réir S. Tomáis .i. an Dochtúir</span>
<lb n="675"/><span>Ainglidhe.  An cheud modh díobh, ní do thabhairt</span>
<lb n="676"/><span>ó neamhní chum bheith in a ní, agus is é sin</span>
<lb n="677"/><span>claochlódh tháinig ar an domhan mhór ar n-a</span>
<lb n="678"/><span>chruthughadh.  An dara modh, chlaoclódh aicide</span>
<lb n="679"/><span>in aicid eile, mar atá claochlódh teasa</span>
<lb n="680"/><span>i bhfuacht gan milleadh na subieicte in a</span>
<lb n="681"/><span>mbíd, mar atá teas do bheith i láimh dhuine</span>
<lb n="682"/><span>agus an teas sin do claochlódh i bhfuacht gan</span>
<lb n="683"/><span>milleadh na láimhe.  An treas modh, chlaochlódh</span>
<lb n="684"/><span>substainteach, leathrannach, mar a dtig</span>
<lb n="685"/><span>malairt ar rann de an t-substaint .i. ar an</span>
<lb n="686"/><span>bhfoirm, agus gan a dhul ar an rann eile .i.</span>
<lb n="687"/><span>ar an ádhbhar.  Ag seo sompla ar sin .i. an</span>
<lb n="688"/><span>tan iompuighthear feoil i gcrumhaibh; óir téid</span>
<lb n="689"/><span>claochlódh ar rann de an t-substaint seo</span>
<lb n="690"/><span>na feola .i. ar an bhfoirm, agus téid an</span>
<lb n="691"/><span>fhoirm i rann 2 substainte eile .i. i bhfoirm</span>
<lb n="692"/><span>crumh, gidheadh (f)anaidh an rann eile .i. an</span>
<lb n="693"/><span>t-adhbhar go hionann in gach cuid díobh.  An</span>
<lb n="694"/><span>ceathramhadh claochlódh in a gclaochluighthear</span>
<lb n="695"/><span>substaint iomlán idir ádhbhar agus foirm</span>
<lb n="696"/><span>i substaint iomlán eile, amhail do ghnidhthear</span>
<lb n="697"/><span>san gclaochlódh choisreagtha so, mar a n-iom-</span>
<lb n="698"/><span>puighthear substaint aráin idir ádhbhar agus</span>
<lb n="699"/><span>foirm i substaint Chuirp Chríost" .i.</span></p>
<lb n="700"/>
<lb n="701"/><p><span>Feuch a bhfuil do fhoclaibh in san dá dheis-</span>
<lb n="702"/><span>mireacht 3 so: -</span></p>
<lb n="703"/>
<lb n="704"/><p><span>Atá sé ar a eisceacht, he is an exception.</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>é d'eisceacht ó, to except him from</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>eisceacht d'fulaing, to suffer exception</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>Ní hiontuigthe go héigeantach as, it is not</span>
<lb n="711"/><span>to be understood necessarily from.</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>singin, signum</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>coitcheann, universal</span></p>
<lb n="716"/>
<lb n="717"/><p><span>deimnightheach, affirmative</span></p>
<lb n="718"/>
<lb n="719"/><p><span>diultuightheach, negative</span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>do ghnáth mhodh labhartha, in the ordinary</span>
<lb n="722"/><span>way of speaking</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>rádh, proposition</span></p>
<lb n="725"/>
<lb n="726"/><p><span>eidirdhealughadh, to distinguish, a distinc-</span>
<lb n="727"/><span>tion</span></p>
<lb n="728"/>
<lb n="729"/><p><span>seachrán, error</span></p>
<lb n="730"/>
<lb n="731"/><p><span>faisnéis, statemcnt, predicate</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p><span>tuicsin do bhuain as, to take a meaning</span>
<lb n="734"/><span>from,</span></p>
<lb n="735"/>
<lb n="736"/><p><span>ionad, a passage in a book, a quotation</span></p>
<lb n="737"/>
<lb n="738"/><p><span>cosmhail, what is parallel or similar</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>aicid, -e, accident,4</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>subieict -e, subject</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>substaint, substance</span></p>
<lb n="745"/>
<lb n="746"/><p><span>substainteach, substantial</span></p>
<lb n="747"/>
<lb n="748"/><p><span>leathrannach, incomplete</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>iomlán, complete</span></p>
<lb n="751"/>
<lb n="752"/><p><span>foirm, form</span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>ádhbhar, matter</span></p>
<lb n="755"/>
<lb n="756"/><p><span>Ní beag liom an méid sin romham 5 chum a</span>
<lb n="757"/><span>chur i gcéill nach cóir focal do cheapadh san</span>
<lb n="758"/><span>bhfeallsa go mbeidh na sean-leabhrtha móra</span>
<lb n="759"/><span>léighte againn, go mbuailfear amach gach</span>
<lb n="760"/><span>gráinne as a bhfuil ann de phunannaibh.  Ní</span>
<lb n="761"/><span>cneasta dhúinn a mhalairt de shíol do chur.</span>
<lb n="762"/><span>Is iomdha piac dochím ag teacht aníos tré an</span>
<lb n="763"/><span>talamh an aimsear seo, agus ní chum aon</span>
<lb n="764"/><span>tairbhe do dheunamh dhúinn atá siad ag teacht,</span>
<lb n="765"/><span>acht chum súghlach na talmhan do tharraing</span>
<lb n="766"/><span>chucha féin agus fíor-shíol na Gaedhilge do</span>
<lb n="767"/><span>mhúchadh.  Ná bíodh cead ag aoinne fós focal</span>
<lb n="768"/><span>do cheapadh dhúinn.  B'fhearr liom logica</span>
<lb n="769"/><span>agus psicologia mar anmna ioná eolas</span>
<lb n="770"/><span>áitimh agus eolas anma.  6 Bfhearr liom an</span>
<lb n="771"/><span>Laidean do chur ann ioná an droch-Ghaedhealg.</span>
<lb n="772"/><span>Bfearr liom deagh-fhocal éigin ioná an focal</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="773"/><p><span>bréige.  Bfearr liom focal do fheicsin ann</span>
<lb n="774"/><span>ar aithnidh dam a athair agus a mháthair ioná</span>
<lb n="775"/><span>focal ainteastach 7 do fhás in inchinn an</span>
<lb n="776"/><span>scoláire gan léigheann.</span></p>
<lb n="777"/>
<lb n="778"/><p><span>Agus an bhfuil leabhrtha seanchusa na</span>
<lb n="779"/><span>hÉireann gan fromhadh fós againn?  Cionnas</span>
<lb n="780"/><span>do-bheurthá cion stáire 8 ar an scribhinn in a</span>
<lb n="781"/><span>mbeadh gach focal suarach, dearóil ná deur-</span>
<lb n="782"/><span>fadh muinntear na tuaithe féin, iad sin a</span>
<lb n="783"/><span>bhfuil tuicsin aca sa nGaedhilg, mar atá "ní</span>
<lb n="784"/><span>féidir bob do bhualadh ar an righ," ""chomh</span>
<lb n="785"/><span>siuireáilte is atá ceann ar ghanndal, arsa</span>
<lb n="786"/><span>an righ, "mara n-inneosaidh sibh dam láithreach</span>
<lb n="787"/><span>bonn gach aon rud fébh mar a thuit sé amach</span>
<lb n="788"/><span>ní fhágfainn mac máthar agaibh ná cuirfidh mé</span>
<lb n="789"/><span>tairgne i mbeo aige.""  "Atá a fhios againn</span>
<lb n="790"/><span>cionnas mar do bhí an sceul i dtaobh an</span>
<lb n="791"/><span>chreidimh."  "D'éirig go seoidh le hobair</span>
<lb n="792"/><span>naomh Pádraig."  "D'imthig leis bog, te fé</span>
<lb n="793"/><span>dhéin an ghotha" .i. go dtí an áit in ar</span>
<lb n="794"/><span>chualadh guth an duine (?).  ""Dá bhfuighbhinn-</span>
<lb n="795"/><span>se mo chrúba i gcroiceann an bhitheamhnaig</span>
<lb n="796"/><span>sin," arsa an righ, agus rl..."</span></p>
<lb n="797"/>
<lb n="798"/><p><span>Ní ag righ do chloisfidhe a leithéid acht ag</span>
<lb n="799"/><span>sceulaidhe na hiarta.  Bfearr liom dá</span>
<lb n="800"/><span>mbeadh póna againn, go gcuirfidhe isteach</span>
<lb n="801"/><span>ann fá ghlas gach "bob" agus "tagaighthe"</span>
<lb n="802"/><span>agus "abair is go" agus "an fear go bhfuil</span>
<lb n="803"/><span>eolas aige" agus gach aon cheann riamh aca</span>
<lb n="804"/><span>sin.  Ná tuig uaim gurab i scríbhinnibh</span>
<lb n="805"/><span>muinntir Coluimcille 9 do-chonnacas na</span>
<lb n="806"/><span>focail sin.  Ní headh acht gur fáth imshníomha</span>
<lb n="807"/><span>dam a rian do fheicsin tarsa.  Boladh breaghdha</span>
<lb n="808"/><span>cumhra, boladh na móna amach ó an teinteán,</span>
<lb n="809"/><span>acht ní hé is measa do an mbiadh do chaithfeá</span>
<lb n="810"/><span>a bheith saor uaidh.  Dá mbeitheá ag cuimhneamh</span>
<lb n="811"/><span>agus ag cuardach go deo, ní bhfuighbhtheá ó na</span>
<lb n="812"/><span>daoinibh na focail do bheadh uait chum scríobh-</span>
<lb n="813"/><span>adh ar stáir críche.  Cadé an Ghaedhealg do</span>
<lb n="814"/><span>churfá orra so: sovereignty, began to reign,</span>
<lb n="815"/><span>defensive alliance, entente cordiale, transient,</span>
<lb n="816"/><span>condition of country, development, institu-</span>
<lb n="817"/><span>tions?  An amhlaidh do cheapfá focail dóibh</span>
<lb n="818"/><span>sin?  Agus cadé an chiall duit focail do</span>
<lb n="819"/><span>cheapadh, agus iad ceaptha cheana ag sean-</span>
<lb n="820"/><span>ughdaraibh na Gaedhilge?</span></p>
<lb n="821"/>
<lb n="822"/><p><span>Má adeir aoinne ná tiocfadh an t-athair</span>
<lb n="823"/><span>Peadar ó Laoghaire liom sa méid adubhart,</span>
<lb n="824"/><span>mo fhreagra air: ná adubhairt an t-athair</span>
<lb n="825"/><span>Peadar riamh nach éigean dúinn leabhrtha</span>
<lb n="826"/><span>móra na Gaedhilge do léigheamh agus ná</span>
<lb n="827"/><span>adubhairt gur cóir do an duine do bheadh ag</span>
<lb n="828"/><span>tráchtadh ar seanchus na hÉireann nó ar an</span>
<lb n="829"/><span>bhfeallsa gach focal leibideach do scríobhadh.</span>
<lb n="830"/><span>Is fearr gníomh ioná teagasc.  Feuch cad atá</span>
<lb n="831"/><span>sé féin a <do> dheunamh.  Atá sé ag cur</span>
<lb n="832"/><span>Gaedhealg na haimsire seo ar an sean-</span>
<lb n="833"/><span>leabhar sin .i. ar Cath Ruis na Rígh for Bóinn.</span>
<lb n="834"/><span>Ag seo síos deismireacht do bhaineas as.</span>
<lb n="835"/><span>Bíodh a scríobhadh féin aige: -</span></p>
<lb n="836"/>
<lb n="837"/><p><span>""Cad é an cúntas atá agat dom ar a</span>
<lb n="838"/><span>ngléus agus ar a líon agus ar a neart?"</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>"Dar mo bhriathar-sa, a rígh," arsa Iriel,</span>
<lb n="841"/><span>"ní ró-mhaith an cúntas atá agam duit ortha.</span>
<lb n="842"/><span>Níl áth ar Bóinn gan iad 'n-a ngárda</span>
<lb n="843"/><span>líonmhar ar an gceann theas dé.  Tá Ros na</span>
<lb n="844"/><span>Rígh agus an talamh, árd agus íseal, 'n-a</span>
<lb n="845"/><span>thimpal, lán dá gcapailibh agus dá ngiollaibh,</span>
<lb n="846"/><span>agus tá na bóithre mór thimpal lán díobh.</span>
<lb n="847"/><span>Tá gléus áluinn uasal ortha.  Is cuma nú</span>
<lb n="848"/><span>lasair ríghthighe i lár machaire an gléus airm</span>
<lb n="849"/><span>agus éide agus éadaig atá ortha."</span></p>
<lb n="850"/>
<lb n="851"/><p><span>"An fíor, a Iriel ghálaig ghlúnghil," arsa</span>
<lb n="852"/><span>Conchubhar, "an nídh seo adeir na fir, go</span>
<lb n="853"/><span>bhfuil trí catha ar an machaire, ar ár láimh clé</span>
<lb n="854"/><span>ag feitheamh linn?"</span></p>
<lb n="855"/>
<lb n="856"/><p><span>"Ní h-ar an machaire atáid siad, a rígh,"</span>
<lb n="857"/><span>arsa Iriel.  "Istig ansud iseadh atáid siad</span>
<lb n="858"/><span>sa rois n-a ngabhan Bóinn 'n-a thimpal.</span>
<lb n="859"/><span>Táid trí catha ann de chlanaibh Deirg agus</span>
<lb n="860"/><span>iad i gceilg ag feitheamh linn.  Is cuma nú</span>
<lb n="861"/><span>lasair an spréacharnach atá agá n-arm a</span>
<lb n="862"/><span>dhéanamh tré chranaibh an ruis.  Na fir úd a</span>
<lb n="863"/><span>chuaidh uainn ag breithniú' an tslóigh ní</span>
<lb n="864"/><span>thiocfidh siad thar n-ais chúghainn.  Dheineadar</span>
<lb n="865"/><span>an gníomh uasal agus tá onóir mhór ag dul</span>
<lb n="866"/><span>dóibh.'</span></p>
<lb n="867"/>
<lb n="868"/><p><span>Nuair airig Conchúbhar an tuairisg sin ar</span>
<lb n="869"/><span>an namhaid a bhí i Ros na Rígh ag feitheam</span>
<lb n="870"/><span>leis do ghlaoidh sé chuige a lucht cómhairle,</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>"Maith, a Ulta," ar seisean, "cadé bhúr</span>
<lb n="873"/><span>gcómhairle dhúinn i dtaobh an chatha so atá le</span>
<lb n="874"/><span>troid againn?"</span></p>
<lb n="875"/>
<lb n="876"/><p><span>"Isí ár gcomhairle," ar siad-san, "fanmhaint</span>
<lb n="877"/><span>go dtagaid ár dtreóin agus ár dtaoisig</span>
<lb n="878"/><span>agus ár dtighernmais agus ár bhfuilingidhthe</span>
<lb n="879"/><span>catha."</span></p>
<lb n="880"/>
<lb n="881"/><p><span>Do deineadh an chómairle sin agus do</span>
<lb n="882"/><span>fanadh."</span>
<lb n="883"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="884"/><p><span>Ná fuil annsin acht Gaedhealg tuaithe?</span>
<lb n="885"/><span>Atá Gaedhealg tuaithe ag an athair Peadar.</span>
<lb n="886"/><span>Má atá, is annamh doghní eugcóir uirre le</span>
<lb n="887"/><span>n-a cur tar a hacfuinn.  Nuair do bhí sé ag</span>
<lb n="888"/><span>cur Gaedhilge ar "all rights reserved," sé</span>
<lb n="889"/><span>rud do scríobh ná "Fógarthar gach ceart</span>
<lb n="890"/><span>ar chosnamh."  Ní hí an Ghaedhealg tuaithe do</span>
<lb n="891"/><span>bhí annsin aige.</span></p>
<lb n="892"/>
<lb n="893"/><p><span>Atáim ag iarraidh annso dá ní ar muinn-</span>
<lb n="894"/><span>tir Coluimcille.  An ceud ní díobh .i. na</span>
<lb n="895"/><span>focail bhaineas le feallsa agus le diadhacht</span>
<lb n="896"/><span>do thiomsughadh agus do thionól, 11 agus leabhar</span>
<lb n="897"/><span>beag do dheunamh díobh.</span></p>
<lb n="898"/>
<lb n="899"/><p><span>An dara ní .i. a chosmail de dhíoghluim 12</span>
<lb n="900"/><span>do dheunamh ar leabhraibh seanchusa.  Badh</span>
<lb n="901"/><span>cóir eolas cruinn do chur le gach focal, mar</span>
<lb n="902"/><span>atá nuimhir 13 an leathanaigh agus l.  Níl maith ar</span>
<lb n="903"/><span>bith in aon shocal ná beadh eolas an ionaid in</span>
<lb n="904"/><span>a bhfuaradh <frith> é ag gabhail leis.  Ní ceart</span>
<lb n="905"/><span>a iarraidh ar aoinne muinghín do beith aca</span>
<lb n="906"/><span>asainn féin acht asan ughdar do thug an</span>
<lb n="907"/><span>focal dúinn.  Annsin do beadh dá leabhar</span>
<lb n="908"/><span>beag maith againn, do bheadh an síol ceart</span>
<lb n="909"/><span>againn agus ní bheidhmís i dtaobh le fiadh-</span>
<lb n="910"/><span>ailibh.</span></p>
<lb n="911"/>
<lb n="912"/><p><span>Atá a fhios ag muinntir an Choláiste nach</span>
<lb n="913"/><span>le mioscais ná le míorún atáim.  Atá a fhios</span>
<lb n="914"/><span>aca ná fuil uaim acht iad do chur ar leasa</span>
<lb n="915"/><span>n-aigne agus iad do chur ag deunamh na</span>
<lb n="916"/><span>hoibre is mó do raghadh chum tairbhe don</span>
<lb n="917"/><span>Ghaedhilg.</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>MICHEUL Ó SÍUTHCHÁIN.</span></p>
<lb n="920"/>
<lb n="921"/><p><span>1 i.e.  "Omnis" agus "nullus."  Feuch S.  Thomae, Peri</span>
<lb n="922"/><span>Hermen. , Lib., 1., lect.  10, pps.  23, 24. is iad sin na</span>
<lb n="923"/><span>leabhrtha do bhíodh ag Seathrun Céitinn.</span></p>
<lb n="924"/>
<lb n="925"/><p><span>2 Ní hiongna gan na scribhinne do theacht le n-a chéile</span>
<lb n="926"/><span>ar na foclaibh seo.  Comhartha glaine ar aon schribhinn</span>
<lb n="927"/><span>díobh an áit seo do bheith do réir feallsa na scol innte.</span>
<lb n="928"/><span>An scribhinn is fearr dá bhfuil sa choláiste, atá sí ag</span>
<lb n="929"/><span>an Dochtuir ó Hicidhe ar iasacht ó an leabharlainn.</span>
<lb n="930"/><span>Bhí sí leath-chaithte nuair fuair sé í, agus do rinne í do</span>
<lb n="931"/><span>dheisiughadh.  Dóbair gurab í foirm na gcrumh nó na</span>
<lb n="932"/><span>leamhan do raghadh innte.</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>3 Deismireacht .i. quotatíon, íllustratíon.  Rann deis.</span>
<lb n="935"/><span>mireachta, a stanza of quotatíon, Keating F.  F., p.  100,</span>
<lb n="936"/><span>líne r8; p.  2i4, línc 10.  Comyn.  K. uses áith-léighim as</span>
<lb n="937"/><span>verb "I quote," e. s. a. c. II., last paragraph but one.</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>4 "Aicíd" atá sa scribhinn.  Adeir Dr. Ó Hicidhe gur</span>
<lb n="940"/><span>chóir "aicid" do bheith ann.  Adeir fós gur fearr</span>
<lb n="941"/><span>"fealsamha" nó "fealsaimhe" ioná "feallsa."</span></p>
<lb n="942"/>
<lb n="943"/><p><span>6 Eolas.  Sin focal an-mhinic ag lucht ceaptha na</span>
<lb n="944"/><span>bhfocal.  Fuaim-eolas bhíos ag cuid aca ar Phonetics.</span>
<lb n="945"/><span>Ionann fuaim agus noise.  Foghar, an focal ceart.</span>
<lb n="946"/><span>Atá sé ins na Gluasaibh.  Teagasc na bhfogar, thug-</span>
<lb n="947"/><span>aimíd ar Phoenetics ag Coláiste na Rinne.</span></p>
<lb n="948"/>
<lb n="949"/><p><span>9 "Connradh Chuilm Naomhtha" i ngnáth-Ghaedhilg na</span>
<lb n="950"/><span>haimsire seo <F. an Ir.></span></p>
<lb n="951"/>
<lb n="952"/><p><span>10 Bíonn an sceul so idir Gaedhealg agus Beurla sa</span>
<lb n="953"/><span>Cork Weekly Examiner gach aon Satharn.</span>
<lb n="954"/></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="955"/><p><span>Seanmóir Na n-Aithreach Naomhtha</span></p>
<lb n="956"/>
<lb n="957"/><p><span>'Gcuala sibh luadh 'riamh ar Sheanmóir na n-Aithreach Naomhtha,</span>
<lb n="958"/><span>Nó ar an pháis chruaidh chruaidh d'fhulaing Críosda?</span>
<lb n="959"/><span>Nuair a bánadh na flaithis</span>
<lb n="960"/><span>Nuair a cuireadh na seacht sinnsear 'mach as</span>
<lb n="961"/><span>Cuid ins an aer, cuid ins an talamh,</span>
<lb n="962"/><span>Agus cuid i n-ifreann dámanta dá ndámnadh go síorraidhe,</span>
<lb n="963"/><span>Sin an t-am labhair Mac Dé go páirteach 'ca:</span>
<lb n="964"/><span>"'Athair, goidé a ghlacfá agus síol Ádhaimh agus Éabha</span>
<lb n="965"/><span>A shábháil ó ifreann dámanta ó'n teinidh láidir?"</span>
<lb n="966"/><span>"Cha nglacaim duais, bríob, nó sásadh;</span>
<lb n="967"/><span>Tá mé réidh go dtí lá na breithe leóbhtha;</span>
<lb n="968"/><span>Go bhfuighidh mé fuil Mic Ríogh gan choir gan cham</span>
<lb n="969"/><span>A dhórtadh ar a son chan fhoghann siad párdún."</span>
<lb n="970"/><span>"Geallaim-se sin duit, a Dháid, acht síol Ádhaimh agus Éabha</span>
<lb n="971"/><span>A shábháil ó ifreann dámanta ó'n teinidh láidir."</span>
<lb n="972"/><span>Sin an t-am ar thuirling Mac Dé fá bhroinn Mhuire</span>
<lb n="973"/><span>Mar gha gréine, mar ghloine gan sgoilteadh gan sgáineadh.</span>
<lb n="974"/><span>D'iomchair sí é ar feadh na trí ráithe:</span>
<lb n="975"/><span>D'iomchair sí é go faitcheach náireach:</span>
<lb n="976"/><span>D'iomchair sí é go bhfuair sí 'n a' stábla</span>
<lb n="977"/><span>Gan teas teineadh gan bean a cruadail.  2</span>
<lb n="978"/><span>Sin an t-am a rabh sí sásta;</span>
<lb n="979"/><span>Acht ba ghearr 'ndiaidh sin go rabh sí cráidhte.</span>
<lb n="980"/><span>Nuair thainic rí Herod isa shlóighte,</span>
<lb n="981"/><span>Chuir siad na mílte páiste 'un báis an lá sin</span>
<lb n="982"/><span>Ar a'n iúl 3 go muirbhfeadh siad Rí na nGrásta;</span>
<lb n="983"/><span>Acht d'imthigh Mac Dé i dtreoir is i misneach.</span>
<lb n="984"/><span>D'imthigh sé isa chuid easbal ag teagasg na bpeacach</span>
<lb n="985"/><span>Go dtainic an t-aingeal ó na flaithis:</span>
<lb n="986"/><span>"Is mithid duit éirghe isa dhul a bhaile,</span>
<lb n="987"/><span>A dhul is an dá fhichid lá a throsgadh."</span></p>
<lb n="988"/>
<lb n="989"/><p><span>"Chan fhágaim-se thu," ars' Eoin Bruinne.  4</span>
<lb n="990"/><span>"Chan fhágann, nó mise," arsa Peadar.</span>
<lb n="991"/><span>"Ó, ná labhair comh dóchasach, a Pheadair;</span>
<lb n="992"/><span>Séanfaidh do bhéal dubh</span>
<lb n="993"/><span>Trí huaire sul a dtí maidin."</span></p>
<lb n="994"/>
<lb n="995"/><p><span>Lean a chuid easbal é, fuair siad amach é.</span>
<lb n="996"/><span>Sheas siad suas ag na guailne geala.</span>
<lb n="997"/><span>"Imthigidh uaim is ná fanaigidh agam,</span>
<lb n="998"/><span>Tá mé braithte is béidh mé gaibhte,</span>
<lb n="999"/><span>Is béidh mé i láimh mo námhad sul a dtí maidin."</span>
<lb n="1000"/><span>D'imthigh Eoin Bruinne go rabh sé ag Muire Mháthair;</span>
<lb n="1001"/><span>"A Eoin Bruinne, an bhfaca tu mo pháiste?"</span>
<lb n="1002"/><span>"Chonnaic mé é, a Naoimh-bhean Beannuighthe,</span>
<lb n="1003"/><span>Ar chrann na páise is iad dá ghearradh."</span>
<lb n="1004"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1005"/><p><span>D'imthigh an Mhaighdean Bheannuighthe faoi chró a ró-sgoilte.</span>
<lb n="1006"/><span>Nuair a chualaidh na Iúdaigh gur ab í Máthair Dé,</span>
<lb n="1007"/><span>Thóg siad suas í ar chulaidh éadaigh,</span>
<lb n="1008"/><span>Agus chaith siad amach í fá chlocha na sráide.</span>
<lb n="1009"/><span>Ghearr siad a glún a míne agus a bosa geala,</span>
<lb n="1010"/><span>A héadan ró-mheas ariamh mhothuigh 5 (?)</span>
<lb n="1011"/><span>"Ó! a Mhic, goidé dheánfas tu le do Mháthair."</span>
<lb n="1012"/><span>"Bíodh foighid agat, a Mháthair,</span>
<lb n="1013"/><span>Go mbéidh mé trí huaire ar chrann na páise.</span>
<lb n="1014"/><span>Nuair a bhéidh mise naoi n-oidhche ar oileán Phádraig, 6</span>
<lb n="1015"/><span>Níl a'n dhuine chaoineas mo bhás</span>
<lb n="1016"/><span>Nach fogus dó flaitheas na ngrásta."</span></p>
<lb n="1017"/>
<lb n="1018"/><p><span>1  Is baoghalach nach bhfuil an t-iomlán de'n "tseanmóir" áluinn seo agam</span>
<lb n="1019"/><span>Fear darbh ainm Brian Ó Loingsigh as Breifne thug damh a bhfuil agam de.</span>
<lb n="1020"/><span>Chuir an Craoibhín Aoibhinn Dánta Diadha Chúige Connacht i gcló cúpla bliadhain</span>
<lb n="1021"/><span>ó shin, agus anuraidh thug an Dochtúir Ó Síothcháin dúinn níos mó ná deich</span>
<lb n="1022"/><span>n-urnaighthe fichead do sgríobh sé síos ó bhéal na ndaoine i n-a dhúthaigh féin, acht</span>
<lb n="1023"/><span>níor bailigheadh an litridheacht spioradálta atá ag Gaedhilgeoiríbh Uladh go</span>
<lb n="1024"/><span>fóill.  Ba chóir do dhuine éigin tosughadh ar an obair sin gan moill ar bith do</span>
<lb n="1025"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="1026"/>
<lb n="1027"/><p><span>2  .i. comhluadar.  Bean a cruadail .i. bean chabhrach.</span></p>
<lb n="1028"/>
<lb n="1029"/><p><span>3. .i. i dteannta a chéile.</span></p>
<lb n="1030"/>
<lb n="1031"/><p><span>4  "Baisteadh" adubhairt an fear a d'aisthris, acht bhí Eoin baistidh marbh an</span>
<lb n="1032"/><span>t-am úd.  Eoin Bruinne .i. an t-Eoin do leag a cheann ar bhruinn ár</span>
<lb n="1033"/><span>Slánuightheora.</span></p>
<lb n="1034"/>
<lb n="1035"/><p><span>5.  .i. dár tugadh árd-urraim ariamh (?)</span></p>
<lb n="1036"/>
<lb n="1037"/><p><span>6  Is dóigh liom gur ab ionann "oileán Phádraig" agus an t-oileán i Loch</span>
<lb n="1038"/><span>Dearg mar a ndéantar an turas gach bliadhain.</span>
<lb n="1039"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1040"/><p><span>Ádhbhar Sagairt</span></p>
<lb n="1041"/>
<lb n="1042"/><p><span>Ba mhaidin bhreagh gheal i dtoiseach an</span>
<lb n="1043"/><span>tsamhraidh í agus bhí sgáile na néal</span>
<lb n="1044"/><span>bán ag eitealladh trasna taobh na gcnoc.</span>
<lb n="1045"/><span>Ar an sráidos comhair tighe tuighe ísil aol-</span>
<lb n="1046"/><span>bháin bhí sagart ag siubhal anonn is anall go</span>
<lb n="1047"/><span>mall.  Amach os a chionn bhí gasúr cos-</span>
<lb n="1048"/><span>nochtuighthe ag rith anuas le fánaidh, agus</span>
<lb n="1049"/><span>madadh mór dubh-bhuidhe ag preabadaigh i</span>
<lb n="1050"/><span>n-a thimcheall.  Bhí na fuiseogaí ag gabháil</span>
<lb n="1051"/><span>cheoil thuas san spéir, agus bhí bean an tighe</span>
<lb n="1052"/><span>ag crónán amhráin duithi féin ag dul fá n-a</span>
<lb n="1053"/><span>cuid oibre.</span></p>
<lb n="1054"/>
<lb n="1055"/><p><span>"'Bhfuair tú do chuid eallaigh uilig indiu,</span>
<lb n="1056"/><span>a Dhonnchadh?" ars' an sagart leis an</span>
<lb n="1057"/><span>ghasúr, nuair shroich sé an tsráid.</span></p>
<lb n="1058"/>
<lb n="1059"/><p><span>"Fuair, a uncail," arsa Donnchadh, agus</span>
<lb n="1060"/><span>luisne mheidhreach ar a phluic.</span></p>
<lb n="1061"/>
<lb n="1062"/><p><span>"Goidé tá tú ag dul a dhéanamh anois?"</span>
<lb n="1063"/><span>ars' an sagart.</span></p>
<lb n="1064"/>
<lb n="1065"/><p><span>"Níl dadaidh le déanamh agam go dtí an</span>
<lb n="1066"/><span>tráthnóna acht a bheith ag foghlaim na Laidne</span>
<lb n="1067"/><span>agus Céimseata."</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>"Nach ndéanfaidh tú do sgríste sul a</span>
<lb n="1070"/><span>dtoiseochaidh tú ar an fhoghlaim?"</span></p>
<lb n="1071"/>
<lb n="1072"/><p><span>"Nílim tuirseach," arsa Donnchadh; agus</span>
<lb n="1073"/><span>isteach leis fá choinne a chuid leabhar.  Thainic</span>
<lb n="1074"/><span>sé amach arís go luath, dhá leabhar faoi n-a</span>
<lb n="1075"/><span>asgaill aige, agus é ag ithe ceapaire aráin</span>
<lb n="1076"/><span>choirce is ime a thug a mháthair dhó.  Ba ghoirid</span>
<lb n="1077"/><span>go raibh sé féin agus an sagart i n-a suidhe</span>
<lb n="1078"/><span>ar suidheachán a bhí ag ceann na sráide agus</span>
<lb n="1079"/><span>iad ag gabháil do na leabhair.</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>An sílfeadh éinne go raibh an sagart óg</span>
<lb n="1082"/><span>sin le n-a bhás?  Bhí cuma láidir folláin</span>
<lb n="1083"/><span>air, acht faraor! bhí an droch-obair déanta</span>
<lb n="1084"/><span>ag an chréachta air cheana.  Chaith sé an</span>
<lb n="1085"/><span>geimhreadh san Eilbhéis, acht má chaith féin,</span>
<lb n="1086"/><span>níor bh' aon mhaitheas dó é.  Dubhradh leis nach</span>
<lb n="1087"/><span>raibh a leigheas ann, cidh go mb'fhéidir go</span>
<lb n="1088"/><span>mbéadh roinnt bhliadhan aige san tsaoghal seo</span>
<lb n="1089"/><span>go fóill.  Bhí sé socair aige na bliadhantaí</span>
<lb n="1090"/><span>sin a chaitheamh le n-a dhearbhráthair agus i</span>
<lb n="1091"/><span>measg a cháirde mar a rugadh is tógadh é.</span>
<lb n="1092"/><span>Ní raibh 'dhath dá bhuaidhreadh acht amháin nach</span>
<lb n="1093"/><span>raibh sé ábalta oibrughadh ar son Dé agus</span>
<lb n="1094"/><span>daoine mar ba ghnáth leis.  Corr-uair nuair</span>
<lb n="1095"/><span>bhíodh sé féin is Pádraig is Máire ag comhrádh</span>
<lb n="1096"/><span>cois na teineadh, tar éis dul i n-a luighe do</span>
<lb n="1097"/><span>na páistí, deireadh sé nach raibh fhios aige cad</span>
<lb n="1098"/><span>chuige a raibh Dia ag leigint dó bheith beo,</span>
<lb n="1099"/><span>agus gan maitheas ar bith dá dhéanamh aige.</span>
<lb n="1100"/><span>"Arú! a shagairt, a ghrádh," deirfeadh Máire,</span>
<lb n="1101"/><span>"dá mbéadh leath na sagart ag déanamh an</span>
<lb n="1102"/><span>oiread maitheasa is tá sibh-se a dhéanamh, ba</span>
<lb n="1103"/><span>shéanach an saoghal é."</span></p>
<lb n="1104"/>
<lb n="1105"/><p><span>"Síleann tusa sin, a Mháire, acht is beag</span>
<lb n="1106"/><span>atá fhios agat cá mhéad atá dá dhéanamh ag</span>
<lb n="1107"/><span>sagairt eile agus cá beagán atá mise a</span>
<lb n="1108"/><span>dhéanamh."</span></p>
<lb n="1109"/>
<lb n="1110"/><p><span>"Och! Och! bígidh 'bhur dtost, a Athair</span>
<lb n="1111"/><span>Donnchadh.  Nach dtabhrann bhur gcuid cainnte</span>
<lb n="1112"/><span>féin suaimhneas is síothcháin do ghach aon</span>
<lb n="1113"/><span>dhuine, beag nó mór, a castar oraibh.  Muna</span>
<lb n="1114"/><span>mbéadh acht méar gortuighthe ag leanbh, bhéadh</span>
<lb n="1115"/><span>sibh dá leigheas."  Agus b' fhíor duithi.</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>Goidé 'n sórt gasúir a bhí i nDonnchadh óg,</span>
<lb n="1118"/><span>a mbíodh an t-Athair Donnchadh ag teagasg</span>
<lb n="1119"/><span>na Laidne is Céimseata dhó?  Nuair bhí sé</span>
<lb n="1120"/><span>i n-a tháchrán bhí dúil mhór aige i n-urnaighthe.</span>
<lb n="1121"/><span>Ba ghnáthach leis bheith ar a ghlúna fiche uair</span>
<lb n="1122"/><span>san lá ag cleachtadh na bpaidreacha a bhí</span>
<lb n="1123"/><span>aige.  Mar gheall air sin, bhíodh a mháthair</span>
<lb n="1124"/><span>agus daoine eile ag fiosrughadh de an mbéadh</span>
<lb n="1125"/><span>sé 'n-a shagart, agus is iomdha uair d'fhreag-</span>
<lb n="1126"/><span>air sé dóbhtha, "Béidh Donnchadh beag 'n-a</span>
<lb n="1127"/><span>shagart," gan fhios a bheith aige goidé a bhí</span>
<lb n="1128"/><span>sé a ráidht.  Acht ní raibh sé i bhfad ag dul</span>
<lb n="1129"/><span>ar sgoil gur chaill sé an port sin, agus i</span>
<lb n="1130"/><span>gceann tamaill, dá bhfiafróchadh a mháthair</span>
<lb n="1131"/><span>nó duine ar bith eile de, "'Bhfuil tú ag</span>
<lb n="1132"/><span>smaoitiughadh anois ar bheith 'do shagart,"</span>
<lb n="1133"/><span>chromfadh sé a cheann gan freagra a thabhairt</span>
<lb n="1134"/><span>uaidh; nó, dá dtiubhradh a mháthair air múineadh</span>
<lb n="1135"/><span>a bheith air agus freagra inteacht a thabhairt,</span>
<lb n="1136"/><span>deirfeadh sé nach raibh fhios aige.</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>An amhlaidh nár mhian leis bhéith 'n-a shagart</span>
<lb n="1139"/><span>anois nuair bhí sé ag éirghe ciallmhar tuig-</span>
<lb n="1140"/><span>seanach?  Ní hamhlaidh.  Ní leigfeadh an</span>
<lb n="1141"/><span>náire dhó innse goidé ba mhian leis, acht i n-a</span>
<lb n="1142"/><span>intinn féin, ba mhinic a bhíodh sé ag léigheadh</span>
<lb n="1143"/><span>aifrinn, ag seanmóireacht is ag déanamh</span>
<lb n="1144"/><span>oibreacha eile a ghníosan sagart.  Is mar</span>
<lb n="1145"/><span>sin a bhí an sgéal aige an chéad uair a thoisigh</span>
<lb n="1146"/><span>sé ag amharc roimhe ar an tráth a mbéadh sé</span>
<lb n="1147"/><span>'n-a fhear.</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>Acht ag dul i n-aois dó, do réir mar bhí</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1150"/><p><span>sé ag fágháil eolais ar ghníomharthaibh daoine</span>
<lb n="1151"/><span>cliúiteach agus ar an chreideamhaint a bhí ag</span>
<lb n="1152"/><span>dul dóbhtha, bhí a mhiana ag éirge níos saogh-</span>
<lb n="1153"/><span>alta agus bhí athrughadh mór ag teacht ar a</span>
<lb n="1154"/><span>chuid aisling.  Is beag nár léigh sé is nár</span>
<lb n="1155"/><span>chuala sé ariamh fá aon fhear ainmneamhail</span>
<lb n="1156"/><span>nach mbéadh sé ag brath ar aithris a dhéanamh</span>
<lb n="1157"/><span>air ar feadh lae nó lae go leith i n-a dhiaidh.</span>
<lb n="1158"/><span>Léigh sé an óráid a rinne Roibeard Emmet</span>
<lb n="1159"/><span>i dtigh na Cúirte sul ar cuireadh breathamhnas</span>
<lb n="1160"/><span>báis air, agus chríochnuigh sé a chomhairle go</span>
<lb n="1161"/><span>mbéadh aige féin le hinnse, comh maith is bhí</span>
<lb n="1162"/><span>ag Emmet, nár chan sé gó ariamh.  Chuala sé</span>
<lb n="1163"/><span>sean-fhear ag innse sgéaltaí fá chleasaidh-</span>
<lb n="1164"/><span>eacht Eoghain na mBréag, agus chrom sé gan</span>
<lb n="1165"/><span>mhoill ar cheapadh cleas, agus ar chumadh na</span>
<lb n="1166"/><span>mbréag a bhéadh riachtanach leis na cleasa</span>
<lb n="1167"/><span>sin a dhéanamh.  Lá bhí an máighistir scoile</span>
<lb n="1168"/><span>ag cainnt fá 'n fhile Sasanach, Pope, dubhairt</span>
<lb n="1169"/><span>sé nár ghnáthach aon spórt nó sult a bheith ar</span>
<lb n="1170"/><span>siubhal ag an fhear sin nuair bhí sé 'n-a ghasúr,</span>
<lb n="1171"/><span>acht a bheith ag foghlaim ag foghlaim i gcomh-</span>
<lb n="1172"/><span>naidhe, agus gur bh' í an obair sin a thuill an</span>
<lb n="1173"/><span>chliú agus an onóir dó.  Chuir Donnchadh</span>
<lb n="1174"/><span>Pope roimhe mar shompla agus chaith sé</span>
<lb n="1175"/><span>chomhair a bheith dhá lá uilig ag léigheadh is ag</span>
<lb n="1176"/><span>in-fhiúchadh sean-leabhair dántaí Béarla.  I</span>
<lb n="1177"/><span>ndeireadh na haimsire sin chonnaictheas dó</span>
<lb n="1178"/><span>gur deise a bheith ag caitheamh léim nó ag</span>
<lb n="1179"/><span>imirt cnaipe ná bheith ag saothrughadh cliú is</span>
<lb n="1180"/><span>áird-mheasa dó fein ag an fhoghlaim.  Ba</span>
<lb n="1181"/><span>dhaoine móra galánta, dar leis, siopadóirí</span>
<lb n="1182"/><span>an pharráiste, agus na máighistrí scoile, agus</span>
<lb n="1183"/><span>go mór-mhór an dochtúir agus cúpla daoine</span>
<lb n="1184"/><span>a thainic ó'n Oileán Úr, agus bhíodh Donnchadh</span>
<lb n="1185"/><span>ag déanamh aithrise i n-a intinn féin ar a</span>
<lb n="1186"/><span>léithid seo de'n dream sin indiu agus ar a</span>
<lb n="1187"/><span>léithid siúd díobhtha i mbárach.  Bhíodh dúil</span>
<lb n="1188"/><span>aige i slighidh bheathadh a athar féin go minic</span>
<lb n="1189"/><span>fósta.  Leis an fhírinne a ráidht, is beag</span>
<lb n="1190"/><span>céard agus is beag sórt saoghail nach raibh</span>
<lb n="1191"/><span>sé toilteanach a thoghadh dó féin uair inteacht,</span>
<lb n="1192"/><span>agus nuair bhéadh céard amháin dá thaithniughadh,</span>
<lb n="1193"/><span>ní bhéadh sé acht ag ceapadh gach rud a bhéadh</span>
<lb n="1194"/><span>sé féin a dhéanamh agus a ráidht, dá mbéadh</span>
<lb n="1195"/><span>an céard sin dá chleachtadh aige, gan smaoit-</span>
<lb n="1196"/><span>iughadh an fearr leis céard ar bith eile.</span></p>
<lb n="1197"/>
<lb n="1198"/><p><span>Corr-uair, ámhthach, shílfeadh sé gur mór an</span>
<lb n="1199"/><span>sult is an greann a bhíos ag tuata thar mar</span>
<lb n="1200"/><span>bhíos ag sagart.  B' uaigneach leis duine a</span>
<lb n="1201"/><span>bheith 'n-a chomhnaidhe leis féin gan cuideacht</span>
<lb n="1202"/><span>ar bith acht aon tsean-bhean amáin, agus b'</span>
<lb n="1203"/><span>an-mhór leis rinnce is comhluadar de ghach</span>
<lb n="1204"/><span>aon sórt.  Bhí guth a chogubhais ag ráidht leis</span>
<lb n="1205"/><span>fósta nach ceart d' ádhbhar sagairt a bheith</span>
<lb n="1206"/><span>ag caitheamh píopa le gasúraí eile i gan fhios</span>
<lb n="1207"/><span>d' éinne, ná a bheith ag goid slaite an</span>
<lb n="1208"/><span>mháighistir, ná a bheith ag piocadh fraochóg</span>
<lb n="1209"/><span>nuair ba chóir dó bheith ar sgoil.  Mar bhí</span>
<lb n="1210"/><span>dúil aige i ndiabhlaidheacht de 'n tsórt sin,</span>
<lb n="1211"/><span>is beag nach raibh sé cinnte nach dtoghfadh</span>
<lb n="1212"/><span>sé beatha chruaidh chráibhtheach an tsagairt</span>
<lb n="1213"/><span>choidhche.</span></p>
<lb n="1214"/>
<lb n="1215"/><p><span>Acht ba bheag a bhí fhios aige goidé bhí</span>
<lb n="1216"/><span>i ndán ag Dia dhó.  Thainic séipleanach nua</span>
<lb n="1217"/><span>chuig an pharráiste, agus chuir cumann an</span>
<lb n="1218"/><span>Chroidhe Naomhtha ar bun ann.  Ceann de na</span>
<lb n="1219"/><span>riaghlaibh a bhí ag daltaibh an Cumainn seo,</span>
<lb n="1220"/><span>Corp is Fuil ár Slánuightheora a ghlacadh uair</span>
<lb n="1221"/><span>san mhí.  Rinne an sagart seanmóir mhór ag</span>
<lb n="1222"/><span>craobhsgaoileadh maitheasa an Chumainn do'n</span>
<lb n="1223"/><span>phobal.  D'áitigh an tseanmóir ar Donnchadh</span>
<lb n="1224"/><span>óg gur cheart dó iarraidh a dhéanamh ar bheith</span>
<lb n="1225"/><span>'n-a bhuachaill níos fearr ná bhí sé le goirid.</span>
<lb n="1226"/><span>An chéad Satharn i ndiaidh sin, chuaidh sé go</span>
<lb n="1227"/><span>dtí teach an phobail go luath ar maidin le</span>
<lb n="1228"/><span>dul chum an tsagairt.  Ní raibh acht triúr nó</span>
<lb n="1229"/><span>ceathrar ann nuair chuaidh sé isteach.  Níor</span>
<lb n="1230"/><span>mhothuigh Donnchadh smaointe cráibhtheacha ag</span>
<lb n="1231"/><span>líonadh a chroidhe ariamh roimhe mar bhíodar dá</span>
<lb n="1232"/><span>líonadh an lá údaidh ins an teampall</span>
<lb n="1233"/><span>uaigneach.  Rinne sé turas na Croise is</span>
<lb n="1234"/><span>dubhairt a lán urnaighthe.  Má rinneadh</span>
<lb n="1235"/><span>faoistean mhaith ariamh, rinne seisean í an</span>
<lb n="1236"/><span>Satharn sin.  Ní baoghal dó go mbéidh mórán</span>
<lb n="1237"/><span>as bealach aige le hinnse do'n tsagart</span>
<lb n="1238"/><span>nuair thiocfas sé chuige arís i gcionn na</span>
<lb n="1239"/><span>míosa.  Ní baoghal dó leanamhaint dá shean-</span>
<lb n="1240"/><span>diabhlaidheacht agus dá dhroch-chleasaidheacht.</span>
<lb n="1241"/><span>Comh luath is phill sé a bhaile, chaith sé uaidh</span>
<lb n="1242"/><span>sean-phíopa is giota tobac a bhí i bhfolach</span>
<lb n="1243"/><span>aige i bpoll bheag i mballa an bhói-thighe.</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>Maidin lá ar n-a bhárach, d'fhan sé ar a</span>
<lb n="1246"/><span>ghlúna ag an altóir i ndiaidh an aifrinn, ag</span>
<lb n="1247"/><span>cainnt i n-a chroidhe le Iosa agus ag tabhairt</span>
<lb n="1248"/><span>buidheachais dó.  Níorbh' fhiú dadaidh, dar leis</span>
<lb n="1249"/><span>an uair sin, siamsa agus saidhbhreas an</span>
<lb n="1250"/><span>domhain seo uilig a léir.  Connaictheas dó</span>
<lb n="1251"/><span>gur bh'ionann é féin a thabhairt d' Íosa go</span>
<lb n="1252"/><span>bráth agus bheith 'n-a shagart.  Seo mar</span>
<lb n="1253"/><span>labhair sé i n-a chroidhe féin: "A Íosa, is</span>
<lb n="1254"/><span>fearr tusa 'ná ghach aon rud.  Déanfaidh mé</span>
<lb n="1255"/><span>gach ní is mian leat feasta.  Ní dhéanfaidh</span>
<lb n="1256"/><span>mé aon ní choidhche nach maith leat.  Tréigfidh</span>
<lb n="1257"/><span>mé pléisiúraí an tsaoghail seo go bráth ar</span>
<lb n="1258"/><span>do shon-sa.  Béidh mé 'mo shagart."</span>
<lb n="1259"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1260"/><p><span>Ní raibh fhios ag éinne acht amháin ag Dia</span>
<lb n="1261"/><span>agus aige féin an deagh-rún a rinne sé an</span>
<lb n="1262"/><span>lá sin i ndiaidh a Chomaoine.  Thug a mháthair</span>
<lb n="1263"/><span>fá dear go raibh sé níos dúthrachtaighe ag a</span>
<lb n="1264"/><span>chuid urnaighthe agus níos fonnmhaire fá dhul</span>
<lb n="1265"/><span>ar sgoil ná bhíodh sé.  Chonnaic na buachaillí</span>
<lb n="1266"/><span>ar ghnáth leis dul leobhtha go raibh Donnchadh</span>
<lb n="1267"/><span>dá seachaint nuair bhéadh siad ag caitheamh</span>
<lb n="1268"/><span>tobac nó ag déanamh uisce faoi thalamh,</span>
<lb n="1269"/><span>agus bhíodar go brónach mío-shásta, mar bhíodh</span>
<lb n="1270"/><span>sé 'n-a cheann-phort ortha go minic, agus ba</span>
<lb n="1271"/><span>eisean a gcrann cosanta i mbearna an</span>
<lb n="1272"/><span>bhaoghail i gcomhnaidhe.  Acht ba chuma le</span>
<lb n="1273"/><span>Donnchadh a mbrón is a mío-shástacht; lean sé</span>
<lb n="1274"/><span>dá chomhairle féin gan bac leobhtha.</span></p>
<lb n="1275"/>
<lb n="1276"/><p><span>D'éirigh leis go maith ar sgoil go dtainic</span>
<lb n="1277"/><span>a uncal a bhaile ó'n Eilbhéis an t-earrach</span>
<lb n="1278"/><span>i ndiaidh sin.  Bhí air toisiughadh ar bhuachaill-</span>
<lb n="1279"/><span>eacht annsin agus fanamhaint sa bhaile ó</span>
<lb n="1280"/><span>sgoil.  Níor mhisde é é, ámh, mar chaith-</span>
<lb n="1281"/><span>eadh sé cuid mhór de'n lá ag foghlaim na</span>
<lb n="1282"/><span>Laidne agus Céimseata agus neithe a</span>
<lb n="1283"/><span>b' fhearr ná iad ó n-a uncal.  Ní raibh aon</span>
<lb n="1284"/><span>chuspóir áirithe ag ceachtar aca nuair</span>
<lb n="1285"/><span>chromadar ar an Laidin is Céimseata ar</span>
<lb n="1286"/><span>dtúis, acht bhí dúil ag an tsagart i dteagasg,</span>
<lb n="1287"/><span>agus shíl Donnchadh nach mbéadh aon rud comh</span>
<lb n="1288"/><span>aoibhinn taitneamhach leis an fhoghlaim, dá</span>
<lb n="1289"/><span>mbéadh na múinteoirí uilig cosmhail le n-a</span>
<lb n="1290"/><span>mhúinteoir féin.  I gcionn tamaill thainic</span>
<lb n="1291"/><span>sgéal amach san pháipéar nuaidheachta a thug</span>
<lb n="1292"/><span>cuspóir dóbhtha, agus a ghríosuigh an bheirt</span>
<lb n="1293"/><span>chum a ndíchill a dhéanamh ag an obair a bhí</span>
<lb n="1294"/><span>idir lámha aca.</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>Bhí árd-sgoil san bhaile mhór ba ghiorra</span>
<lb n="1297"/><span>dóbhtha, agus sé sgéal a thainic amach san</span>
<lb n="1298"/><span>pháipéar nuaidheachta go raibh oideachas saor</span>
<lb n="1299"/><span>le fágháil ins an árd-sgoil sin ag an</span>
<lb n="1300"/><span>bhuachaill faoi trí bliadhna déag a b' fhearr</span>
<lb n="1301"/><span>ag scrúdadh a bhéadh ann i mí Lughnasa.  Bhí</span>
<lb n="1302"/><span>muinighin ag a uncal as Donnchadh go</span>
<lb n="1303"/><span>mbuaidhfeadh sé ar aon bhuachaill comh óg leis</span>
<lb n="1304"/><span>san chondae, acht níor leig sé air.  Dubhairt</span>
<lb n="1305"/><span>sé le Pádraig agus le Máire oidhche amháin</span>
<lb n="1306"/><span>go raibh sé comh maith aca an gasúr a chur</span>
<lb n="1307"/><span>isteach fá choinne an scrúdtha.</span></p>
<lb n="1308"/>
<lb n="1309"/><p><span>"Goidé 'n seans a bhéadh aige-sean le</span>
<lb n="1310"/><span>taoibh buachaillí an chondae uilig"? arsa</span>
<lb n="1311"/><span>siad-san.</span></p>
<lb n="1312"/>
<lb n="1313"/><p><span>"Ní abraim," arsa an t-Athair Donnchadh,</span>
<lb n="1314"/><span>"go mbéadh seans ar bith aige, acht is furas</span>
<lb n="1315"/><span>an scrúdadh a sheasamh, agus ní mío-mhaiseach</span>
<lb n="1316"/><span>díombuaidh.  Ba mhaith liom-sa fheiceál goidé</span>
<lb n="1317"/><span>is féidir le mo dhalta féin a dhéanamh</span>
<lb n="1318"/><span>i gcomórtas mar seo, agus cé 'n maitheas</span>
<lb n="1319"/><span>atá ionnam féin mar mhúinteoir."</span></p>
<lb n="1320"/>
<lb n="1321"/><p><span>"Déanaidh sibh-se bhur rogha rud leis,"</span>
<lb n="1322"/><span>arsa Máire.  "Ní chrothnóchaidh sinne uainn</span>
<lb n="1323"/><span>é lá amháin, agus ní mhairfidh an scrúdadh</span>
<lb n="1324"/><span>acht an fhad sin."  Acht cidh gur mar sin a</span>
<lb n="1325"/><span>labhair sí, bhí dóchas aici cheana nach lá amháin</span>
<lb n="1326"/><span>a chaithfeadh Donnchadh ins an árd-sgoil, acht</span>
<lb n="1327"/><span>cúpla bliadhain, agus nach a bhaile a thiocfadh</span>
<lb n="1328"/><span>sé i gcionn na haimsire sin, acht go rachadh</span>
<lb n="1329"/><span>sé go dtí Coláiste Maighe Nuadhat.</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>Nuair labhair an sagart le Donnchadh féin</span>
<lb n="1332"/><span>fá dhul isteach fá choinne an scrúdtha, sé</span>
<lb n="1333"/><span>céad smaoineadh a thainic chuige go mbéadh lá</span>
<lb n="1334"/><span>mór aige san bhaile mhór.  Tar éis sin bhí</span>
<lb n="1335"/><span>súil aige go mbuaidhfeadh sé ag an scrúdadh,</span>
<lb n="1336"/><span>agus go mbéadh sé i n-a chomhnaidhe san bhaile</span>
<lb n="1337"/><span>mhór.  Bhí dóchas beag eile ag féachadh éirghe</span>
<lb n="1338"/><span>i n-a bhrollach, agus is furas a thomhas gurbh</span>
<lb n="1339"/><span>é sin an dóchas céadna a bhí ag a mháthair,</span>
<lb n="1340"/><span>acht bhí an dóchas sin dá mhúchadh i measg a</span>
<lb n="1341"/><span>smaointe éagsamhla eile.  Nach raibh a dheagh-</span>
<lb n="1342"/><span>rún bheith 'n-a shagart comh daingean seasmhach</span>
<lb n="1343"/><span>is bhí sé an lá a rinne sé é?  Leis an fhírinne</span>
<lb n="1344"/><span>a ráidht, is annamh a smaoitigh sé air ó shoin.</span>
<lb n="1345"/><span>Bhí barraidheacht rudaí ag baint leis an am fá</span>
<lb n="1346"/><span>láthair aige le smaoitiughadh ortha gan</span>
<lb n="1347"/><span>smaoitiughadh ar an am a bhí le teacht.  Idir</span>
<lb n="1348"/><span>dul ar sgoil, buachailleacht, déanamh mion-</span>
<lb n="1349"/><span>oibreacha fá 'n tigh agus dul ar teachtaireacht</span>
<lb n="1350"/><span>do'n siopa agus d' áiteacha eile, bhí sé</span>
<lb n="1351"/><span>gnóthach go maith, gan trácht ar an fhoghlaim</span>
<lb n="1352"/><span>ar chor ar bith.  Ní chuirfeadh an gnó bhí le</span>
<lb n="1353"/><span>déanamh aige mórán coisg ar smaoineadh</span>
<lb n="1354"/><span>duine móir, is dócha, acht,</span></p>
<lb n="1355"/>
<lb n="1356"/><p><span>Is mór le na páistí</span>
<lb n="1357"/><span>Rud is beag le daoine fásta.</span></p>
<lb n="1358"/>
<lb n="1359"/><p><span>Agus gan amhras, b' an-mhór le Donnchadh</span>
<lb n="1360"/><span>cuid mhaith dá chuid oibre.  Agus ní hé a chuid</span>
<lb n="1361"/><span>oibre amháin a mbíodh sé ag smaoitiughadh air.</span>
<lb n="1362"/><span>Bhíodh sé ag brionglóideadh san oidhche agus</span>
<lb n="1363"/><span>go minic san lá, fósta, fá 'n sult a bhí aige</span>
<lb n="1364"/><span>oidhche a chaith sé i dtigh a athar mhóir, fá 'n</span>
<lb n="1365"/><span>ghreann a bhí ar an aonach, nó fá chuairt a</span>
<lb n="1366"/><span>bhéadh le tabhairt aige ar dhaoine muinn-</span>
<lb n="1367"/><span>teardha le n-a mháthair i bparráiste eile.</span>
<lb n="1368"/><span>Mar gheall ar na neithe sin go léir, ní bhéadh</span>
<lb n="1369"/><span>éinne ag brath go mbéadh a dheagh-rún</span>
<lb n="1370"/><span>i n-intinn an ghasúir go minic.  Níor bheag</span>
<lb n="1371"/><span>dó nach raibh sé dearmadtha ar fad aige,</span>
<lb n="1372"/><span>agus ní raibh, óir nuair thiocfadh cathughadh</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1373"/><p><span>chuige bheith ag cuimhneamh ar aon phléisiúr</span>
<lb n="1374"/><span>nó ar aon rud eile nach bhfoirfeadh do</span>
<lb n="1375"/><span>shagart, theannfadh sé a phúisíní, agus deir-</span>
<lb n="1376"/><span>feadh i n-a aigneadh, "Ní bhéidh a léithid sin</span>
<lb n="1377"/><span>agam-sa choidhche; béidh mise 'mo shagart."</span></p>
<lb n="1378"/>
<lb n="1379"/><p><span>Acht b' iongantach le duine nár shíl sé ar</span>
<lb n="1380"/><span>chor ar bith gur toiseach maith ar an obair</span>
<lb n="1381"/><span>foghlaim na Laidne agus gur chéim eile ar</span>
<lb n="1382"/><span>an bhealach cheart é dá mbuaidhfeadh sé ag</span>
<lb n="1383"/><span>an scrúdadh agus dá rachadh chum na hárd-</span>
<lb n="1384"/><span>sgoile.  Rud eile a chuirfeadh iongantas ort,</span>
<lb n="1385"/><span>ní dhearna sé socrughadh ariamh ná fiú smao-</span>
<lb n="1386"/><span>ineadh ar socrughadh cé'n dóigh nó cé'n uair a</span>
<lb n="1387"/><span>innseochadh sé dá thuismightheoirí gur mhian</span>
<lb n="1388"/><span>leis bheith n-a shagart, ná ar goidé bhí riach-</span>
<lb n="1389"/><span>tanach air a dhéanamh ar aon chor.  B'fhéidir</span>
<lb n="1390"/><span>gur deacair doilbhir dói-réidhtighthe na ceis-</span>
<lb n="1391"/><span>teanna sin ag buachaill nach mbíodh mío-shásta</span>
<lb n="1392"/><span>go minic.  B'fhéidir gur ab é toil Dé é go</span>
<lb n="1393"/><span>gcuirfidhe a intinn i gcrích do réir a chaoi</span>
<lb n="1394"/><span>agus a chomhairle féin.</span></p>
<lb n="1395"/>
<lb n="1396"/><p><span>Níor mhothuigh Donnchadh an t-am ag</span>
<lb n="1397"/><span>sleamhnughadh thart go dtainic lá an scrúdtha.</span>
<lb n="1398"/><span>Bhí fonn maith air nuair phill siad a bhaile an</span>
<lb n="1399"/><span>oidhche sin.  D' éirigh leis go maith ag an</span>
<lb n="1400"/><span>scrúdadh, dar leis, acht níor mheasa leis sin</span>
<lb n="1401"/><span>ná a bhfaca sé agus a gcuala sé san bhaile</span>
<lb n="1402"/><span>mhór.  Coicthigheas i ndiaidh sin, thainic litir</span>
<lb n="1403"/><span>chuig a athair dá ráidht leis gur bhuaidh a mhac</span>
<lb n="1404"/><span>ar a raibh de bhuachaillí ag an scrúdadh agus</span>
<lb n="1405"/><span>go bhfosglochthaoi an árd-sgoil i ndeireadh na</span>
<lb n="1406"/><span>seachtmhaine.</span></p>
<lb n="1407"/>
<lb n="1408"/><p><span>Ní raibh an méad fuadair agus fuastair</span>
<lb n="1409"/><span>ar siubhal ag Máire Ní Chuinn ó'n lá a</span>
<lb n="1410"/><span>pósadh í is bhí ar feadh sé nó seacht lá</span>
<lb n="1411"/><span>tar éis na litre sin a fhágháil do Phádraig.</span>
<lb n="1412"/><span>Bhí stocaí le cniteáil, éadach úr le fágháil,</span>
<lb n="1413"/><span>léiní le ceannach, agus cuimhneamh le</span>
<lb n="1414"/><span>déanamh ar mhíle mion-rudaí a bhéadh ag</span>
<lb n="1415"/><span>teastáil ó Dhonnchadh, do reir a baramhla-sa.</span></p>
<lb n="1416"/>
<lb n="1417"/><p><span>Oidhche i dtoiseach Meadhoin Fóghmhair, d'fhág</span>
<lb n="1418"/><span>a uncal agus a athair agus a mháthair slán is</span>
<lb n="1419"/><span>beannacht ag Donnchadh bocht i dtigh áirithe</span>
<lb n="1420"/><span>san bhaile mhór.  Bhí mac léighinn amháin eile</span>
<lb n="1421"/><span>ar lóistin san tigh céadna, "an mac</span>
<lb n="1422"/><span>léighinn," adubhairt uachtarán na hárd-</span>
<lb n="1423"/><span>sgoile leobhtha, "b'fhearr dá raibh ann"  Ní</span>
<lb n="1424"/><span>raibh an mac léighinn sin istigh anois, agus bhí</span>
<lb n="1425"/><span>Donnchadh i n-a shuidhe leis féin i seomra</span>
<lb n="1426"/><span>bheag fhuar nach raibh acht beagán trosgáin</span>
<lb n="1427"/><span>agus leithscéal teineadh guail ann.  Thoisigh</span>
<lb n="1428"/><span>na deora móra ag tuitim ó n-a shúile agus</span>
<lb n="1429"/><span>osnaidhe dólásacha ag luascadh i n-a chliathán.</span>
<lb n="1430"/><span>Nuair thainic bean an tighe isteach i gcionn</span>
<lb n="1431"/><span>tamaill, fuair sí i n-a chnap codlata é.</span>
<lb n="1432"/><span>Mhúsgail sí é, agus chuaidh sé 'n-a luighe níos</span>
<lb n="1433"/><span>brónaighe ná chuaidh sé ariamh roimhe.</span></p>
<lb n="1434"/>
<lb n="1435"/><p><span>D'éirigh sé go breagh luath lá ar n-a bhárach</span>
<lb n="1436"/><span>agus chuaidh i gcuideacht an mhic léighinn eile</span>
<lb n="1437"/><span>do'n aifreann san teampall.  Ar dteacht</span>
<lb n="1438"/><span>ar ais dóbhtha, thoisigh Donnchadh ag cur ceis-</span>
<lb n="1439"/><span>teanna ar a chompánach fá nósanna agus fá</span>
<lb n="1440"/><span>riaghla na hárd-sgoile.  Fuair sé freagra</span>
<lb n="1441"/><span>goirid ar chúpla ceist ar dtúis, acht nuair</span>
<lb n="1442"/><span>chonnaic a chompánach go raibh sé ag leana-</span>
<lb n="1443"/><span>mhaint de 'n fhiafruighe, "A bhuachaill," arsa</span>
<lb n="1444"/><span>seisean, "béidh fhios agat am go leor.</span>
<lb n="1445"/><span>Muirbheochar mise muna mbéidh an fhilidheacht</span>
<lb n="1446"/><span>seo agam de ghlan-mheabhair, agus níl am</span>
<lb n="1447"/><span>agam le bheith ag cainnt leat."</span></p>
<lb n="1448"/>
<lb n="1449"/><p><span>Dubhairt sé an méad sin comh tapaidh is</span>
<lb n="1450"/><span>thainic leis ar eagla go gcaillfeadh sé</span>
<lb n="1451"/><span>bomaite, agus chrom sé ar chlabaireacht na</span>
<lb n="1452"/><span>filidheachta dó féin arís.</span></p>
<lb n="1453"/>
<lb n="1454"/><p><span>Maidin lá ar n-a bhárach, bhí Donnchadh féin</span>
<lb n="1455"/><span>ag gabháil do 'n fhilidheact, agus eagla air</span>
<lb n="1456"/><span>nach mbéadh a chraiceann slán san tráthnóna</span>
<lb n="1457"/><span>muna mbéadh eolas aige oirthi.  Bhí súil aige</span>
<lb n="1458"/><span>go mbéadh sé ábalta sásamh a thabhairt do na</span>
<lb n="1459"/><span>múinteoirí, agus a mbuillí a choinneáil uaidh.</span>
<lb n="1460"/><span>Thug buachaillí eile comhairle dhó gan oib-</span>
<lb n="1461"/><span>riughadh go ró-chruaidh.  "Nach mbéidh na</span>
<lb n="1462"/><span>máighistrí do do mharbhadh ghach aon lá cibé</span>
<lb n="1463"/><span>rud dhéanfaidh tú," arsa siad-san, "agus</span>
<lb n="1464"/><span>tá sé comh maith agat gan a beith do do</span>
<lb n="1465"/><span>mharbhadh fhéin fósta, mar tá an spailpín</span>
<lb n="1466"/><span>gránda atá ar lóistin leat ag déanamh."</span>
<lb n="1467"/><span>Bhí aoibh-gháire ar aghaidh ag éisteacht</span>
<lb n="1468"/><span>leobhtha, amhail mar bhéadh sé ag ráidht i n-a</span>
<lb n="1469"/><span>intinn féin: "'Tchífidh sibh go mbéidh níos mó</span>
<lb n="1470"/><span>agam de bhárr mo shaothair ná tá ag an</span>
<lb n="1471"/><span>spailpín sin."</span></p>
<lb n="1472"/>
<lb n="1473"/><p><span>Le sgéal fada a dhéanamh goirid, ní</span>
<lb n="1474"/><span>dheachaidh coicthigheas thart go dtainic Donn-</span>
<lb n="1475"/><span>chadh amach as sgoil tráthnóna amháin agus</span>
<lb n="1476"/><span>raona gorma trasna a bhosa agus a shúile</span>
<lb n="1477"/><span>dearg le gul.  Is iomdha uair idir sin agus</span>
<lb n="1478"/><span>Nodlaig thainic sé amach san riocht chéadna.</span>
<lb n="1479"/><span>Cidh gur searbh an fhírinne, deirfidh mé gur</span>
<lb n="1480"/><span>fhág sé an árd-sgoil go minic agus raona</span>
<lb n="1481"/><span>dubh-ghorma, ní ar a bhosa amháin, acht ar a</span>
<lb n="1482"/><span>lurganna, agus ar a aghaidh, agus ar chorp,</span>
<lb n="1483"/><span>agus cnapa nimhneacha frithire ar cheann.</span>
<lb n="1484"/><span>Is cinnte gur thuill Donnchadh cuid de 'n</span>
<lb n="1485"/><span>leadradh a fuair sé, agus go raibh fhios sin</span>
<lb n="1486"/><span>aige go maith.  B'fhéidir gur mhol cogubhas na</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1487"/><p><span>múinteoirí gach a ndearna siad; b'fhéidir</span>
<lb n="1488"/><span>nár mhol; acht níl aon amhras ann gur féidir</span>
<lb n="1489"/><span>eolas a chur i n-intinn an aosa óig gan</span>
<lb n="1490"/><span>cráibhtheacht a chur as a n-anam agus gan</span>
<lb n="1491"/><span>sonas a chur as a saoghal.</span></p>
<lb n="1492"/>
<lb n="1493"/><p><span>Má's fada an lá, tig an oidhche fá dheireadh.</span>
<lb n="1494"/><span>Nuair bhí Nodlaig ag tarraingt air, bhí sean-</span>
<lb n="1495"/><span>spiorad croidheamhail ceanamhail ag teacht</span>
<lb n="1496"/><span>chuige arís.  Stad sé de'n íde béil a thabhairt</span>
<lb n="1497"/><span>agus de'n mhagadh faoi 'n "spailpín ghránda,"</span>
<lb n="1498"/><span>agus bhíodh comhrádh carthannach eatorra go</span>
<lb n="1499"/><span>minic.  Bhí sé dearmadach ar a bhfuair sé de</span>
<lb n="1500"/><span>dhroch-úsáid agus de tharcuisne ar feadh na</span>
<lb n="1501"/><span>ráithe.  Nach aoibhinn bheith ag amharc ar</span>
<lb n="1502"/><span>fhuinneógaí galánta na siopa nuair bhíonn</span>
<lb n="1503"/><span>siad córuighthe i gcóir na Nodlag, agus bheith</span>
<lb n="1504"/><span>ag ceannacht áilleagán agus féirín le</span>
<lb n="1505"/><span>tabhairt a bhaile leat i gcionn cúpla lá?</span></p>
<lb n="1506"/>
<lb n="1507"/><p><span>Má ba mhór a lúthgháir ag dul a bhaile do</span>
<lb n="1508"/><span>Dhonnchadh, níor lugha a bhrón agus a bhriseadh</span>
<lb n="1509"/><span>croidhe nuair thuirling sé ó charr ag ceann</span>
<lb n="1510"/><span>an bhaile mhóir deich laethe i ndiaidh sin.  Bhí</span>
<lb n="1511"/><span>an Laidin, agus an Ghréigis, agus pictiúirí</span>
<lb n="1512"/><span>gránda na máighistir, agus an bualadh agus</span>
<lb n="1513"/><span>an leadradh uilig a léir ag éirghe suas fríd</span>
<lb n="1514"/><span>a chéile i n-a chuimhne.  Is fearr gan mórán</span>
<lb n="1515"/><span>a ráidht fá 'n dóigh ar chaith sé fuighleach na</span>
<lb n="1516"/><span>bliadhna, nó fá 'n dóigh ar éirigh leis ag an</span>
<lb n="1517"/><span>scrúdadh, nó fá 'n dóigh a raibh amhras ag a</span>
<lb n="1518"/><span>uncal nach ag dul i bhfeabhas a bhí sé ag an</span>
<lb n="1519"/><span>árd-sgoil, cidh nár fhéad aon duine mí-ghníomh</span>
<lb n="1520"/><span>mór ar bith a chur i n-a leith.</span></p>
<lb n="1521"/>
<lb n="1522"/><p><span>Bhí tuilleadh is dá bhliadhain caithte ag</span>
<lb n="1523"/><span>Donnchadh Ua Cuinn ins an árd-sgoil ag an</span>
<lb n="1524"/><span>am a bhfuilim ag trácht air anois.  Ba lá</span>
<lb n="1525"/><span>saor do na mic léighinn é.  Bhí triúr aca i</span>
<lb n="1526"/><span>n-a seasamh ag crois-bhealach i n-aice leis an</span>
<lb n="1527"/><span>bhaile mhór ag féacháil an dtiocfadh buachaillí</span>
<lb n="1528"/><span>eile an bealach sin.  Mar bhéadh an mío-ádh</span>
<lb n="1529"/><span>air, d'fhág Donnchadh "an spailpín gránda"</span>
<lb n="1530"/><span>i n-a dhiaidh, agus thug a cheann amach asan</span>
<lb n="1531"/><span>bhaile mhór.  Nuair chonnaic an triúr ag</span>
<lb n="1532"/><span>déanamh ortha é, dubhairt fear aca go raibh sé</span>
<lb n="1533"/><span>comh maith aca leigint dó teacht leobhtha</span>
<lb n="1534"/><span>siocair is gur buachaill é a dtiocfadh leis</span>
<lb n="1535"/><span>rún a choinneáil.  Bhí an bheirt eile sásta.</span>
<lb n="1536"/><span>Bhí bród ar Dhonnchadh nuair d'innis siad dó</span>
<lb n="1537"/><span>nár mhisde leobhtha a chuideacht.  Níor thuit</span>
<lb n="1538"/><span>aon rud a b'fiú a innse amach go raibh an</span>
<lb n="1539"/><span>ceathrar i n-a suidhe i dtigh leanna agus ceithre</span>
<lb n="1540"/><span>gloine fíona ar an tábla ós a gcomhair,</span>
<lb n="1541"/><span>agus páca cárda dá roinnt ag duine</span>
<lb n="1542"/><span>aca.</span></p>
<lb n="1543"/>
<lb n="1544"/><p><span>Ba é sin an chéad ghloine fíona a chuir</span>
<lb n="1545"/><span>Donnchadh chuig a bhéal riamh.  Ní dhearna sé</span>
<lb n="1546"/><span>caill ar bith an lá sin, acht bíonn baoghal</span>
<lb n="1547"/><span>báidhthe ann i gcomhnaidhe nuair bhíonn an sioc</span>
<lb n="1548"/><span>briste.  Sul ar sgar sé leis an triúr eile,</span>
<lb n="1549"/><span>gheall sé dóbhtha go gcaithfeadh sé lá eile</span>
<lb n="1550"/><span>leobhtha roimh i bhfad.  Ní raibh mórán airgid</span>
<lb n="1551"/><span>ag Dónnchadh nuair thainic an lá sin, acht</span>
<lb n="1552"/><span>fuair sé beagán ar iasacht ó dhuine de'n</span>
<lb n="1553"/><span>triúr a raibh ciste cumainn na peile faoi</span>
<lb n="1554"/><span>n-a chúram aige.  Bhí toiseach déanta aige</span>
<lb n="1555"/><span>anois ar an ólachán agus ar an iasacht -</span>
<lb n="1556"/><span>acht ní raibh baramhail an phótaire aige go</span>
<lb n="1557"/><span>fóill gur ab ionann airgead a fhágháil ar</span>
<lb n="1558"/><span>iasacht agus é a fhagháil mar bhronntachas.</span></p>
<lb n="1559"/>
<lb n="1560"/><p><span>Bhí a uncal beo ar feadh an ama seo uilig,</span>
<lb n="1561"/><span>agus munab é go mbíodh slaghdán air anois</span>
<lb n="1562"/><span>agus arís, ní shílfeá go raibh mórán cearr</span>
<lb n="1563"/><span>leis.  Bhí sé comh carthannach, comh cráibhtheach,</span>
<lb n="1564"/><span>comh deigh-ghníomhach comh sultmhar, comh</span>
<lb n="1565"/><span>soilbhir is bhí sé riamh.  Má bhí dadaidh dá</span>
<lb n="1566"/><span>bhuaidhreadh, ní raibh fhios ag éinne acht aige</span>
<lb n="1567"/><span>féin.  Bí amhras aige nach raibh Donnchadh ag</span>
<lb n="1568"/><span>teacht ar aghaidh mar ba chóir.  Scríobh uacht-</span>
<lb n="1569"/><span>arán na hárd-sgoile chuige cúpla uair go</span>
<lb n="1570"/><span>raibh an buachaill ag déanamh faillighe i n-a</span>
<lb n="1571"/><span>chuid oibre, agus muna mbéadh sin, go mbéadh</span>
<lb n="1572"/><span>an buaidh léighinn aige thar a raibh i n-Eirinn</span>
<lb n="1573"/><span>ins na scrúdtha.  Chreidfeadh an t-Athair</span>
<lb n="1574"/><span>Donnchadh an sgéal seo corr-uair.  Uaireann-</span>
<lb n="1575"/><span>ta eile smaoiteochadh sé gur amuigh as an</span>
<lb n="1576"/><span>sgéal a bhí sé féin nuair shíl sé go raibh mac a</span>
<lb n="1577"/><span>dhearbhráthar níos géar-chúisighe na éinne eile.</span></p>
<lb n="1578"/>
<lb n="1579"/><p><span>"Dar ndóigh," adeirfeadh sé, "fuair</span>
<lb n="1580"/><span>Donnchadh duais, beag nó mór, ins gach</span>
<lb n="1581"/><span>sgrúdadh.  Dá mbéadh sé leisgeamhail, ní</span>
<lb n="1582"/><span>fhuigheadh sé dadaidh.  Tá an t-Athair Brian</span>
<lb n="1583"/><span>meallta i n-a thaoibh agus ag dréim le</span>
<lb n="1584"/><span>barraidheacht uaidh."  Níor mhaith leis an</span>
<lb n="1585"/><span>Athair Donnchadh mío-mhuinighin a bheith aige as</span>
<lb n="1586"/><span>éinne dá mbéadh neart air, agus is dóiche</span>
<lb n="1587"/><span>gur ab é sin an fáth nach dtug sé fá dear</span>
<lb n="1588"/><span>ar feadh na laetheannta saoire go raibh a</span>
<lb n="1589"/><span>dheigh-mhian chomhair a bheith caillte ag a dhalta,</span>
<lb n="1590"/><span>agus go mbíodh cuid mhór rud ar siubhal aige</span>
<lb n="1591"/><span>i gan fhios dó féin agus dá thuismightheoirí.</span></p>
<lb n="1592"/>
<lb n="1593"/><p><span>Maidin amháin, thainic fear na litreach</span>
<lb n="1594"/><span>isteach chuig Mháire Ní Chuinn agus litir aige</span>
<lb n="1595"/><span>do'n tsagart.  Chuaidh Máire go ciúin socair</span>
<lb n="1596"/><span>suas chum an tseomra, an litir i n-a láimh</span>
<lb n="1597"/><span>aici.</span>
<lb n="1598"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1599"/><p><span>"Ná bíodh eagla ort do chosa a leigint ar</span>
<lb n="1600"/><span>an urlár, a Mháire," ars' an sagart; "táim</span>
<lb n="1601"/><span>músgailte le fada."</span></p>
<lb n="1602"/>
<lb n="1603"/><p><span>Thug Máire an litir dó.  D'fhosgail sé í</span>
<lb n="1604"/><span>agus is é seo an scéal a léigh sé:</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>A Dhonnchadh dhílis,</span></p>
<lb n="1607"/>
<lb n="1608"/><p><span>Tá scéal brónach agam duit an uair seo.</span>
<lb n="1609"/><span>Fá thuairim mí ó shoin cuireadh fios orm le dul</span>
<lb n="1610"/><span>a amharc mic léighinn a bhí i riocht báis leis</span>
<lb n="1611"/><span>an ólachán.  Nuair bhisigh sé d'innis sé damh go</span>
<lb n="1612"/><span>raibh trí mhac léighinn eile ar meisge comh maith</span>
<lb n="1613"/><span>leis féin.  Is truaigh liom a rádh gur fear aca</span>
<lb n="1614"/><span>mac do dhearbhráthar.  Do dhíbir mé an triúr eile</span>
<lb n="1615"/><span>ó'n árd-sgoil lá ar n-a bhárach.  Shíl mé gur bh'iad</span>
<lb n="1616"/><span>a mhill Donnchadh agus nach ndéanfadh seisean</span>
<lb n="1617"/><span>dadaidh as bealach nuair bhíodar imthighthe.  Thug</span>
<lb n="1618"/><span>mé comhairle a leasa dó agus gheall sé damh go</span>
<lb n="1619"/><span>nglacfadh sé í; acht coicthigheas i ndiaidh sin bhí sé</span>
<lb n="1620"/><span>ar meisge arís.  Ní raibh fhios agam goidé ba chóir</span>
<lb n="1621"/><span>damh a dheanamh.  Ba thruaigh liom buachaill comh</span>
<lb n="1622"/><span>óg is comh cliste a ruaigeadh as an árd-sgoil, go</span>
<lb n="1623"/><span>mór-mhór mar bhí sé gaolmhar duit-se.  Chonnaic-</span>
<lb n="1624"/><span>theas damh, fósta, nár cheart damh é a choinneáil ar</span>
<lb n="1625"/><span>eagla go gcuirfeadh sé buachaillí eile ar seachrán.</span>
<lb n="1626"/><span>D'athchuing agus d'impidh sé féin orm leigint dó</span>
<lb n="1627"/><span>fanamhaint agus gan a innse duit-se ná dá athair,</span>
<lb n="1628"/><span>agus gheall sé nach mblaisfeadh sé biotáilte an</span>
<lb n="1629"/><span>fhad a bhéadh sé ar an árd-sgoil.  Rinne mé mar</span>
<lb n="1630"/><span>d'iarr sé orm, go maithidh dia damh é!  Bhuail mé</span>
<lb n="1631"/><span>isteach chuige aréir.  Bhí sé féin agus ceathrar</span>
<lb n="1632"/><span>eile - cuid aca níos óige ná é féin - ar leith-</span>
<lb n="1633"/><span>mheisge agus buidéal mór fíona ar an tábla aca.</span>
<lb n="1634"/><span>'Tchíonn tú féin nach féidir liom-sa leigint dó</span>
<lb n="1635"/><span>fanamhaint annseo níos faide.  Shíl mé gur fearr</span>
<lb n="1636"/><span>iarraidh ort é a thabhairt a bhaile ná é a chur ar</span>
<lb n="1637"/><span>shiubhal.  Cuir fá n-a choinne gan mhoill, ná is mór</span>
<lb n="1638"/><span>an sgannal é do na mic léighinn eile.</span></p>
<lb n="1639"/>
<lb n="1640"/><p><span>Tá súil agam go bhfuil tú ag éirghe folláin</span>
<lb n="1641"/><span>slán arís.  Tá brón mór orm gur bh' éigin damh</span>
<lb n="1642"/><span>a léithid seo de litir a chur ag triall ort, go</span>
<lb n="1643"/><span>mór-mhór nuair nach bhfuil do shláinte ar fóghnamh.</span>
<lb n="1644"/><span>Mise, do shean-chara,</span></p>
<lb n="1645"/>
<lb n="1646"/><p><span>Brian Ua Néill.</span></p>
<lb n="1647"/>
<lb n="1648"/><p><span>Is beag nach raibh súile an Athar Donnchadh</span>
<lb n="1649"/><span>lán nuair chríochnuigh sé an litir.  An páiste</span>
<lb n="1650"/><span>soinneanda géar-chúiseach sin, mac do lána-</span>
<lb n="1651"/><span>mhain úirísil ionnraice i n-a phótaire anois,</span>
<lb n="1652"/><span>agus mar sgannal do pháistí eile!  An</span>
<lb n="1653"/><span>t-Athair Donnchadh féin ba chionntach le n-a</span>
<lb n="1654"/><span>chur ionns' ar an árd-sgoil.  Ní iongnadh é</span>
<lb n="1655"/><span>gur ghoill an litir sin ar a chroidhe.</span></p>
<lb n="1656"/>
<lb n="1657"/><p><span>Bhí ocht sgilling is fiche ag mic léighinn eile</span>
<lb n="1658"/><span>agus ag daoine nach iad ar Dhonnchadh nuair</span>
<lb n="1659"/><span>bhuail uachtarán na hárd-sgoile isteach chuige</span>
<lb n="1660"/><span>an oidhche sin.</span></p>
<lb n="1661"/>
<lb n="1662"/><p><span>"Dá olcas an sgéal," arsa seisean leis</span>
<lb n="1663"/><span>féin, "ní bhéidh ag aon dhuine le rádh gur</span>
<lb n="1664"/><span>imthigh mé gan mo chuid fiacha a dhíol."</span></p>
<lb n="1665"/>
<lb n="1666"/><p><span>Acht cá 'n áit a raibh an t-airgead le</span>
<lb n="1667"/><span>fágháil?  Chuimhnigh sé ar an gheallamhain</span>
<lb n="1668"/><span>sólásaigh sin ár dTighearna: "Iarr agus</span>
<lb n="1669"/><span>gheobhaidh tú."  Ghabh sé ar a ghlúna agus</span>
<lb n="1670"/><span>d'iarr cabhair ó Dhia agus ó n-a Mháthair</span>
<lb n="1671"/><span>go dúthrachtach dícheallach.  I ndiaidh sin</span>
<lb n="1672"/><span>chonnaictheas dó nach raibh a chás comh olc is shíl</span>
<lb n="1673"/><span>sé go raibh i gcéaduair - b'fhéidir go gcuir-</span>
<lb n="1674"/><span>fidhe breitheamhnas aithrighe mór air, agus</span>
<lb n="1675"/><span>nach ruaigfidhe é go dtí deireadh na bliadhna</span>
<lb n="1676"/><span>ar chor ar bith - rachadh sé ar sgoil lá ar n-a</span>
<lb n="1677"/><span>bhárach go bhfeicfeadh sé goidé thuitfeadh</span>
<lb n="1678"/><span>amach.  Chuaidh sé ar sgoil, acht níor leig an</span>
<lb n="1679"/><span>t-uachtarán air an bhfaca sé é nó nach bhfaca.</span>
<lb n="1680"/><span>B'olc an comhartha sin, dar leis.  Bhí sé</span>
<lb n="1681"/><span>lán-chinnte anois nach raibh 'dhath idir é féin</span>
<lb n="1682"/><span>is an donas.  Bhí a fhiacha dá bhuaidhreadh</span>
<lb n="1683"/><span>níos measa ná riamh.  Acht bhí dóchas aige go</span>
<lb n="1684"/><span>dtógfadh na paidreacha as an abar é, mar</span>
<lb n="1685"/><span>thóg siad go minic roimhe.  Ar an ádhbhar</span>
<lb n="1686"/><span>sin, chrom sé ar ghuidhe an oidhche sin arís.</span></p>
<lb n="1687"/>
<lb n="1688"/><p><span>Sul ar éirigh sé ó n-a ghlúna bhí comhairle</span>
<lb n="1689"/><span>ceaptha aige.</span></p>
<lb n="1690"/>
<lb n="1691"/><p><span>Bhí scríbhneoir Sasanach ann ar ghnáth leis</span>
<lb n="1692"/><span>a chuid aistí a scríobhadh an fhad is bhéadh sé</span>
<lb n="1693"/><span>ag ól leanna i dtigh ósda.  Sin an cuspóir</span>
<lb n="1694"/><span>a bhí i n-aigneadh Dhonnchadha anois.  An as</span>
<lb n="1695"/><span>na paidreacha a thainig sé, 'do bharamhail?</span>
<lb n="1696"/><span>Shílfeá nach bhféadfadh aon mhaitheas teacht</span>
<lb n="1697"/><span>as leanamhaint lorg scríbhneora meisgeamhla</span>
<lb n="1698"/><span>de Shasanach, acht "ní mar shíltear bítear."</span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>Ar chaoi ar bith, bhí eolas ag Donnchadh ar</span>
<lb n="1701"/><span>tigh leanna giota ó'n bhaile mhór nach mbíodh</span>
<lb n="1702"/><span>mórán daoine ann.  Chuir sé roimhe dul go</span>
<lb n="1703"/><span>dtí 'n teach sin lá ar n-a bhárach, páipéar</span>
<lb n="1704"/><span>scríobhtha agus peann a thabhairt leis, braon</span>
<lb n="1705"/><span>beag fíona a fhágháil agus sgéal a sgríobhadh</span>
<lb n="1706"/><span>i gcóir páipéir nuaidheachta sul a bhfágfadh sé</span>
<lb n="1707"/><span>an teach.  Agus cé'n sórt sgéil a sgríobhfadh</span>
<lb n="1708"/><span>sé?  Nach ndéanfadh a chuid eachtraí féin</span>
<lb n="1709"/><span>sgéal maith, cuir i gcás go mbéadh críoch</span>
<lb n="1710"/><span>níos séanmhaire ortha?  Smaoitigh Donnchadh</span>
<lb n="1711"/><span>go ndéanfadh.  Sé críoch do cheap sé le</span>
<lb n="1712"/><span>cur ar an sgéal, go bhfuair an mac léighinn</span>
<lb n="1713"/><span>meisceamhail ceithre phunt ar ar scríobh sé</span>
<lb n="1714"/><span>san tigh leanna, gur dhíol sé a fhiacha, agus</span>
<lb n="1715"/><span>gur thug fuighleach an airgid go Baile A'</span>
<lb n="1716"/><span>Cliath é, mar a bhfuair sé obair fhóirstineach</span>
<lb n="1717"/><span>dó féin agus mar a raibh sé i n-a chomhnaidhe</span>
<lb n="1718"/><span>go measardha macánta ó shoin.</span></p>
<lb n="1719"/>
<lb n="1720"/><p><span>Bhí an sgéal agus a dtiocfadh as dá gcur</span>
<lb n="1721"/><span>fríd a chéile aige tar éis dul a luighe dó,</span>
<lb n="1722"/><span>agus ní raibh fonn codlata air go raibh sé</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1723"/><p><span>giota maith siar san oidhche.  Bhí sé ag</span>
<lb n="1724"/><span>srannadh leis ag an am a bhí a uncal ag</span>
<lb n="1725"/><span>léigheamh na litre úd i n-a leabaidh.</span></p>
<lb n="1726"/>
<lb n="1727"/><p><span>Níor fhan an t-uncal i bhfad n-a luighe.</span>
<lb n="1728"/><span>D'iarr sé ar an fhear a bhí ag obair ag</span>
<lb n="1729"/><span>Pádraig an capall a chur san charr gan</span>
<lb n="1730"/><span>mhoill, mar bhí air dul chum an bhaile mhóir.</span>
<lb n="1731"/><span>Bhí sé gaibhte le na ceisteanna a bhí Máire</span>
<lb n="1732"/><span>a chur air, acht nuair bhí sé imthighthe, ní raibh</span>
<lb n="1733"/><span>sise ábalta acht a rádh nach raibh fhios aici</span>
<lb n="1734"/><span>goidé bhí cearr, agus gur iongantach nach</span>
<lb n="1735"/><span>bhfanfadh sé go ndéanfadh sí bannóg bheag le</span>
<lb n="1736"/><span>cur ionns'ar Dhonnchadh leis.</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p><span>Nuair shroich an t-Athair Donnchadh an ard-</span>
<lb n="1739"/><span>sgoil, ní raibh mac a dhearbhráthar annsin.</span>
<lb n="1740"/><span>Chuaidh sé do'n teach a raibh sé ar lóistin</span>
<lb n="1741"/><span>ann.  D'innis bean an tighe dhó go raibh</span>
<lb n="1742"/><span>Donnchadh tar éis dul amach.</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>"Cé'n bealach a ndeachaidh sé" arsa seisean.</span>
<lb n="1745"/><span>Thasbáin sí dó é.</span></p>
<lb n="1746"/>
<lb n="1747"/><p><span>Chuaidh sé suas ar charr agus d'iarr ar an</span>
<lb n="1748"/><span>tiománaidhe dul an bealach céadna.  Rug</span>
<lb n="1749"/><span>sé ar Dhonnchadh fá thuairim fiche slat ar an</span>
<lb n="1750"/><span>taoibh i bhfus de'n tigh ósda.  Thuirling sé</span>
<lb n="1751"/><span>ó'n charr agus thug a thuarasdal do'n</span>
<lb n="1752"/><span>tiománaidhe.  Bhí intinn Dhonnchadha tugtha</span>
<lb n="1753"/><span>comh mór sin do'n sgéal nach dtug sé fá</span>
<lb n="1754"/><span>dear an carrag teacht i n-a dhiaidh gur</span>
<lb n="1755"/><span>stad sé chomhair a bheith le n-a chois.  Ní raibh</span>
<lb n="1756"/><span>sé músgailte ó n-a aisling i gceart nuair</span>
<lb n="1757"/><span>chuala sé glór binn a uncail ag ráidht:</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>"Go mbeannuighidh Dia dhuit, A Dhonnchadh.</span>
<lb n="1760"/><span>Nach n-aithnigheann tú mé?"</span></p>
<lb n="1761"/>
<lb n="1762"/><p><span>Níor fhreagair Donnchadh focal.</span></p>
<lb n="1763"/>
<lb n="1764"/><p><span>"Ná bíodh aon eagla ort rómham-sa, a</span>
<lb n="1765"/><span>Dhonnchadh," arsa an sagart, agus rinne sé</span>
<lb n="1766"/><span>craitheadh lámh go carthannach leis an bhuachaill</span>
<lb n="1767"/><span>ag an am céadna.  Thoisigh Donnchadh ar ghul.</span></p>
<lb n="1768"/>
<lb n="1769"/><p><span>"Anois, a Dhonnchadh, bíodh ciall agat,</span>
<lb n="1770"/><span>agus ná bí ag gul mar leanbh.  Níl aon</span>
<lb n="1771"/><span>urchóid déanta agat go fóill nach féidir a</span>
<lb n="1772"/><span>mhaitheamh," ars' an t-uncal.</span></p>
<lb n="1773"/>
<lb n="1774"/><p><span>"An le mo thabhairt a bhaile leat a thainic</span>
<lb n="1775"/><span>tú?" arsa Donnchadh go dubhrónach.</span></p>
<lb n="1776"/>
<lb n="1777"/><p><span>"Níl fhios agam go fóill," ars' an sagart,</span>
<lb n="1778"/><span>"acht ba mhaith liom dá n-innseochtha damh gach</span>
<lb n="1779"/><span>rud a thuit amach le goirid.  Innis an ghlan-</span>
<lb n="1780"/><span>fhírinne damh, agus geallaim duit nach misde</span>
<lb n="1781"/><span>tú é."</span></p>
<lb n="1782"/>
<lb n="1783"/><p><span>Bhí eachtraí Dhonnchadha dá n-aithris i n-a</span>
<lb n="1784"/><span>gceann agus i n-a gceann ó shin go dtí 'n</span>
<lb n="1785"/><span>oidhche.  Bhí faitcheas mór air ar dtúis, acht</span>
<lb n="1786"/><span>nuair socruigheadh i seomra bheag chompórtach</span>
<lb n="1787"/><span>i dtigh ósda iad le dinnéir breagh rómpa, is</span>
<lb n="1788"/><span>beag nach raibh sé ag maoidheamh as a chuid</span>
<lb n="1789"/><span>gníomhartha mar dá mba ghníomhartha iad a</span>
<lb n="1790"/><span>mbéadh bród ag duine asta.  Ar gcluinsint</span>
<lb n="1791"/><span>do 'n tsagart goidé 'n dóigh a raibh a dhalta</span>
<lb n="1792"/><span>ag dul a dhíol a chuid fiacha, ní mór nár</span>
<lb n="1793"/><span>phléasg sé leis an gháire.  Agus rinne</span>
<lb n="1794"/><span>Donnchadh féin gáire croidheamhail fósta.</span></p>
<lb n="1795"/>
<lb n="1796"/><p><span>"Innis damh anois goidé is mian leat,"</span>
<lb n="1797"/><span>ars' an sagart.</span></p>
<lb n="1798"/>
<lb n="1799"/><p><span>"Is mian liom fanamhaint ar sgoil agus</span>
<lb n="1800"/><span>seans eile a bheith agam, dá mb'fhéidir é."</span></p>
<lb n="1801"/>
<lb n="1802"/><p><span>"Ní shílim gur féidir sin acht dá bhfuightheá</span>
<lb n="1803"/><span>seans eile, cá fad ba mhian leat fanamhaint</span>
<lb n="1804"/><span>ar sgoil?"</span></p>
<lb n="1805"/>
<lb n="1806"/><p><span>"Go mbéinn réidh le dul go Coláiste</span>
<lb n="1807"/><span>Maighe Nuadhad."</span></p>
<lb n="1808"/>
<lb n="1809"/><p><span>"An bhfuil 'fhios agat nach ceart duit</span>
<lb n="1810"/><span>dul annsin muna nglaoidheann Dia ort le</span>
<lb n="1811"/><span>bheith i do shagart?  Deir Dia gur ab é féin</span>
<lb n="1812"/><span>a thogas a shagairt, agus is uathbhásach an</span>
<lb n="1813"/><span>choir é, duine a bheith 'n a shagart nach dtoghann</span>
<lb n="1814"/><span>Dia.  Tá am go leor agat go fóill le</span>
<lb n="1815"/><span>smaoitiughadh ar an cheist sin.  Táim-se ag</span>
<lb n="1816"/><span>dul a amharc an uachtaráin anois.  Féadann</span>
<lb n="1817"/><span>tusa an t-am a chaitheamh mar is maith leat</span>
<lb n="1818"/><span>go dtiocfaidh mé ar ais."</span></p>
<lb n="1819"/>
<lb n="1820"/><p><span>Bhí an oidhche ann nuair bheannuigh an</span>
<lb n="1821"/><span>t-Athair Donnchadh isteach i seomra uachtaráin</span>
<lb n="1822"/><span>na hÁrd-sgoile.</span></p>
<lb n="1823"/>
<lb n="1824"/><p><span>"Céad míle fáilte rómhat, a Athair</span>
<lb n="1825"/><span>Donnchadh," ars' an t-uachtarán.  "Ba</span>
<lb n="1826"/><span>eagla damh go raibh tú imthighthe gan teacht</span>
<lb n="1827"/><span>isteach.  Suidh síos go mbéidh comhrádh againn</span>
<lb n="1828"/><span>fá'n am fad ó."</span></p>
<lb n="1829"/>
<lb n="1830"/><p><span>Shuidheadar síos.  Rinneadh tae réidh dóbhtha.</span>
<lb n="1831"/><span>Bhain a gcomhrádh le gach aon rud.  Is iomdha</span>
<lb n="1832"/><span>duine a bhí ar an sgéal céadna le Máire Ní</span>
<lb n="1833"/><span>Chuinn nuair dubhairt sí go gcuirfeadh cainnt</span>
<lb n="1834"/><span>an Athar Donnchadh suaimhneas agus lúthghair</span>
<lb n="1835"/><span>ar aon dhuine, agus ba duine aca sin an t-</span>
<lb n="1836"/><span>Athair Brian Ua Néill.  Nuair glanadh na</span>
<lb n="1837"/><span>soithighe ó'n tábla i ndiaidh an tae, agus</span>
<lb n="1838"/><span>nuair dhruid an bheirt níos comhgaraighe do'n</span>
<lb n="1839"/><span>teinidh, shílfeá nach raibh gruaim ar aghaidh</span>
<lb n="1840"/><span>luisneamhal an uachtaráin nó buaidhirt i n-a</span>
<lb n="1841"/><span>chroidhe ariamh.  Chas an t-Athair Donnchadh</span>
<lb n="1842"/><span>cúrsa an chomhráidh anois go raibh cás</span>
<lb n="1843"/><span>Donnchadha óig dá phléidh aca.  B' é deireadh</span>
<lb n="1844"/><span>an chomhráidh go raibh an t-Athair Ua Néill</span>
<lb n="1845"/><span>sásta le seans eile a thabhairt dó "acht,"</span>
<lb n="1846"/><span>arsa seisean, "caithfidh sé imtheacht gan</span>
<lb n="1847"/><span>mhoill má bhlasfaidh sé biotáilte arís, agus</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1848"/><p><span>caithfidh sé gan a bheith i gcuideacht aon mhic</span>
<lb n="1849"/><span>léighinn eile go ceann na bliadhna acht</span>
<lb n="1850"/><span>amháin an fhad is bhíonn sé ar sgoil nó</span>
<lb n="1851"/><span>ag imirt peile."  Ba dhóigh leis an</span>
<lb n="1852"/><span>Athair Brian gur beag an maitheas dó</span>
<lb n="1853"/><span>seans eile a thabhairt do 'n bhuachaill, agus</span>
<lb n="1854"/><span>b'fhearr i bhfad leis gan a léithid a dhéanamh,</span>
<lb n="1855"/><span>acht chaith sé géilleadh do bhladaireacht an</span>
<lb n="1856"/><span>Athar Donnchadh.</span></p>
<lb n="1857"/>
<lb n="1858"/><p><span>Bhí lúthgháir mhór ar an Athair Donnchadh</span>
<lb n="1859"/><span>nuair d'fhág sé seomra an uachtaráin, agus</span>
<lb n="1860"/><span>ní mór a rádh nach lugha lúthgháir a dhalta</span>
<lb n="1861"/><span>cúpla bomaite i ndiaidh sin ar gcluinsint</span>
<lb n="1862"/><span>sgéil a uncail dó.  Chaith an bheirt an oidhche</span>
<lb n="1863"/><span>sin agus bunadhas lá ar n-a bhárach i</span>
<lb n="1864"/><span>gcuideacht a chéile.  Is beag a labhair siad</span>
<lb n="1865"/><span>fá 'n tubaiste ba chionntach le n-a mbeith</span>
<lb n="1866"/><span>san áit amháin.</span></p>
<lb n="1867"/>
<lb n="1868"/><p><span>Ní raibh deireadh ar an mhéad deagh-rún</span>
<lb n="1869"/><span>bhí Donnchadh a cheapadh i n-a intinn.  Bhí</span>
<lb n="1870"/><span>dóchas aige gur thogh Dia é le bheith n-a</span>
<lb n="1871"/><span>shagart, agus go maithfeadh sé dhó an</span>
<lb n="1872"/><span>fhaillighe a thug sé ceann san deagh-rún a</span>
<lb n="1873"/><span>rinne sé an Domhnach úd.</span></p>
<lb n="1874"/>
<lb n="1875"/><p><span>"Tá fhios agam go maith gur mhian leat</span>
<lb n="1876"/><span>bheith 'do bhuachaill mhaith chráibhtheach ó seo</span>
<lb n="1877"/><span>amach, a Dhonnchadh," ars' a uncal leis</span>
<lb n="1878"/><span>tamall beag sul ar sgar siad le 'n-a chéile,</span>
<lb n="1879"/><span>"acht b'fhéidir nach bhfuil fhios agat cé'n</span>
<lb n="1880"/><span>dóigh is fearr agus is fusa éireochaidh leat.</span></p>
<lb n="1881"/>
<lb n="1882"/><p><span>"Níl fhios agam," arsa Donnchadh.</span></p>
<lb n="1883"/>
<lb n="1884"/><p><span>"Iarr grása ar Dhia agus ar Mhuire comh</span>
<lb n="1885"/><span>muinighineach is comh saothrach is d'iarr tú</span>
<lb n="1886"/><span>cabhair ortha le do chuid fiacha a dhíol, agus</span>
<lb n="1887"/><span>comh cinnte is táim-se ag tabhairt an airgid</span>
<lb n="1888"/><span>sin duit anois, gheobhaidh thú grása le gach</span>
<lb n="1889"/><span>olcas a sheachaint feasta," ars' an sagart.</span>
<lb n="1890"/><span>Agus chuir sé dhá phunt i láimh Donnchadha</span>
<lb n="1891"/><span>ag an am céadna.</span></p>
<lb n="1892"/>
<lb n="1893"/><p><span>"Ní shílim go bhfuil aon chomhairle eile</span>
<lb n="1894"/><span>agam le tabhairt duit," arsa seisean go</span>
<lb n="1895"/><span>meidhreach annsin, "acht an rann seo:</span></p>
<lb n="1896"/>
<lb n="1897"/><p><span>Síos go bun ifrinn nó suas go dtí 'n Rí</span>
<lb n="1898"/><span>Má théidhir i d' aonar is goirid an tslige.</span></p>
<lb n="1899"/>
<lb n="1900"/><p><span>Caithfidh tusa siubhal i d' aonar go ceann</span>
<lb n="1901"/><span>tamaill anois, agus tá súil agam gur goirid</span>
<lb n="1902"/><span>leat do shlighe suas."</span></p>
<lb n="1903"/>
<lb n="1904"/><p><span>Chuaidh Donnchadh amach giota ar an charr</span>
<lb n="1905"/><span>le n-a uncal an tráthnóna sin.  Ba mhian</span>
<lb n="1906"/><span>leis ceist amháin a chur air, acht bhí faitcheas</span>
<lb n="1907"/><span>air.  Fá dheireadh chogair sé i n-a chluais:</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>"Bhfuil fhios ag mo mháthair?"</span></p>
<lb n="1910"/>
<lb n="1911"/><p><span>"Níl."</span></p>
<lb n="1912"/>
<lb n="1913"/><p><span>"An n-innseochaidh tú duithi orm?"</span></p>
<lb n="1914"/>
<lb n="1915"/><p><span>"Ní innseochaidh."</span></p>
<lb n="1916"/>
<lb n="1917"/><p><span>D'fhágadar slán ag a chéile.  Ghluais</span>
<lb n="1918"/><span>Donnchadh roimhe chum an bhaile mhóir ar ais,</span>
<lb n="1919"/><span>a chroidhe lán de bhuidheachas agus de ghrádh</span>
<lb n="1920"/><span>dá uncal, agus lán de rúin daingeana nach</span>
<lb n="1921"/><span>dtiubhradh sé aon chúis bhuaidheartha dhó níos</span>
<lb n="1922"/><span>mó.</span></p>
<lb n="1923"/>
<lb n="1924"/><p><span>Dúnán</span>
<lb n="1925"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1926"/><p><span>San nGaedhealtacht</span></p>
<lb n="1927"/>
<lb n="1928"/><p><span>Raibh tú riamh san nGaedhealtacht, a chara?</span>
<lb n="1929"/><span>Mara raibh, is í mo chomhairle dhuit turas do</span>
<lb n="1930"/><span>thabhairt ann gan mhoill, mar is fiú dhuit a</span>
<lb n="1931"/><span>dhéanamh.  Is minic do smaoitigh mé féin ar</span>
<lb n="1932"/><span>tamall do chaitheamh ann, mar do ghabh mé</span>
<lb n="1933"/><span>tríthe cúpla uair ag rothaireacht agus thaithnigh</span>
<lb n="1934"/><span>a bhfacas agus a gcualas comh maith sin liom</span>
<lb n="1935"/><span>gur cheapas i m'aigneadh gan samhradh eile</span>
<lb n="1936"/><span>do leigint tharm nach gcaithfeadh mé tamall</span>
<lb n="1937"/><span>beag de, ar a laighead, ins an nGaedhealtacht.</span>
<lb n="1938"/><span>Ar an ádhbhar sin, lá breagh samhraidh i</span>
<lb n="1939"/><span>meadhon Iúil, d'fhág mé Doire ag tabhairt</span>
<lb n="1940"/><span>m'aghaidh ar Chloich-chin n-fhaolaigh.</span></p>
<lb n="1941"/>
<lb n="1942"/><p><span>Trí bliadhain ó shoin, ní raibh aon iomrádh</span>
<lb n="1943"/><span>le cloisint ar an áit seo.  Níl mé féin 'mo</span>
<lb n="1944"/><span>chomhnuidhe i bhfad uaithe, acht mar sin féin,</span>
<lb n="1945"/><span>níor chuala mé focal fá dtaobh di go dtí</span>
<lb n="1946"/><span>gur cuireadh an Coláiste Gaedhealach ar bun</span>
<lb n="1947"/><span>ann!  I n-a dhiaidh sin, thosuigh daoine ag</span>
<lb n="1948"/><span>cainnt fá dtaobh di, agus leathnuigh a meas</span>
<lb n="1949"/><span>agus a clú ar fuaid na tíre.  Bá é "Dáil</span>
<lb n="1950"/><span>Uladh" do thogh an áit seo i gcóir an</span>
<lb n="1951"/><span>choláiste, acht ní hí sin an chéad áit bhí i</span>
<lb n="1952"/><span>n-aigneadh lucht na Dála.  Bhí Bunbeag</span>
<lb n="1953"/><span>toghtha aca ar dtús mar áit oireamhnaigh.</span>
<lb n="1954"/><span>Baile beag cois na fairrge is eadh Bunbeag.</span>
<lb n="1955"/><span>Acht níor éirigh leo an cor sin, mar bhí rian</span>
<lb n="1956"/><span>na Sasanach ann.  Ní raibh aon teach oireamh-</span>
<lb n="1957"/><span>nach i mBunbeag le haghaidh an choláiste acht</span>
<lb n="1958"/><span>amháin teach na cúirte.  An tighearna</span>
<lb n="1959"/><span>talmhan ar leis an teach seo, ba oifigeach</span>
<lb n="1960"/><span>airm é, agus nuair d'iarr na Gaedhilgeoirí</span>
<lb n="1961"/><span>air an teach do thabhairt ar iasacht dóibh, ba</span>
<lb n="1962"/><span>dhóigh leat gurbh' é a shrón féin bhí uatha.</span>
<lb n="1963"/><span>"Go bhfóiridh Dia orainn," ar seisean leis</span>
<lb n="1964"/><span>féin.  "An dóigh leo go gcabhróchaidh mise</span>
<lb n="1965"/><span>leo 'n-a bhfeill-bheartaibh; go deimhin, ní</span>
<lb n="1966"/><span>chabhróchaidh.  Imthighidh libh anois, a chladhairí,</span>
<lb n="1967"/><span>agus ná tagaidh annseo arís."  Mheas an</span>
<lb n="1968"/><span>t-oifigeach go raibh buaidhte aige ar lucht na</span>
<lb n="1969"/><span>Gaedhilge, agus bhí lúthgháir mhór air; acht is</span>
<lb n="1970"/><span>deacair na Gaedhilgeoirí do chur ar teicheadh,</span>
<lb n="1971"/><span>agus sa chás seo, thug siad aghaidh ar áit eile</span>
<lb n="1972"/><span>B'é an áit seo Cloch-chinn-fhaolaigh.</span></p>
<lb n="1973"/>
<lb n="1974"/><p><span>An lá d' fhágas Doire, ba é an chéad</span>
<lb n="1975"/><span>lá breagh bhí ann le fada, agus b'fhuirist é</span>
<lb n="1976"/><span>sin d'aithint ó'n tír féin.  D'éis na fearthainne</span>
<lb n="1977"/><span>bhí an sgrios ar gach ní, nach mór.  Bhí</span>
<lb n="1978"/><span>comhartha na haicíde ar na prátaíbh.  Bhí na</span>
<lb n="1979"/><span>portaigh uilig fá uisge, agus srutháin bheaga</span>
<lb n="1980"/><span>ag rith le fánaidh síos na sléibhte agus na</span>
<lb n="1981"/><span>bóithre.  Tháinig scata daoine isteach ag</span>
<lb n="1982"/><span>port éigin, agus thosuigh siad ag caint le n-a</span>
<lb n="1983"/><span>chéile as Gaedhilg.  Ba bhinn liom a gcloisint.</span>
<lb n="1984"/><span>Chuir mé cluas orm féin agus fá dheireadh</span>
<lb n="1985"/><span>labhair mé leo.  Tháinig iongantas mór ortha.</span>
<lb n="1986"/><span>Daoine ag teacht ó Thobar an Dúin do b'eadh</span>
<lb n="1987"/><span>iad.  Tobar naomhtha is eadh é sin nach bhfuil</span>
<lb n="1988"/><span>i bhfad ó Leitir Ceannain.  Do-ghní siad</span>
<lb n="1989"/><span>tu ras ann gach bliadhain i rith an tsamhraidh.</span>
<lb n="1990"/><span>Ar lá fhéile Mhuire a théid siad ann go</span>
<lb n="1991"/><span>coitcheannta.  Is iomdha duine fuair leigheas</span>
<lb n="1992"/><span>ann.  Beireann siad buidéil leo.  Líonann</span>
<lb n="1993"/><span>siad na buidéil le huisge an tobair, agus</span>
<lb n="1994"/><span>cuireann siad féar i mbéal an bhuidéal mar</span>
<lb n="1995"/><span>chorc.  Ní dhéanfadh aon rud eile an gnó.</span>
<lb n="1996"/><span>Bhí seanchas breagh Gaedhilge againn go dtí</span>
<lb n="1997"/><span>gur scaras leo ag Caiseal na gCorr.</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>Is é Caiseal na gCorr an port is giorra</span>
<lb n="2000"/><span>do'n choláiste, agus áit uaigneach atá ann i</span>
<lb n="2001"/><span>ndáríribh.  Níl teach le feiceál ar aon</span>
<lb n="2002"/><span>taobh.  Éirgheann Airgeal go mórdhálach</span>
<lb n="2003"/><span>ós a chionn.  Is cosmhail le cruaich mhóna é,</span>
<lb n="2004"/><span>agus is annamh nach mbíonn sgamall ar a</span>
<lb n="2005"/><span>bhárr agus sneachta fósta.  Ba dhóigh le</span>
<lb n="2006"/><span>duine gur sliabh teineadh bhí ann san am fad</span>
<lb n="2007"/><span>ó, tá sé comh lom sin gan fiú ribín féir ag</span>
<lb n="2008"/><span>fás ar a thaobh.  Is é an sliabh is aoirde sa</span>
<lb n="2009"/><span>chonndae é.  "Cill bheag" an chiall atá le</span>
<lb n="2010"/><span>n-a ainm.  Bhí trucaillí ag fanacht orainn</span>
<lb n="2011"/><span>ag an bport, agus Gaedhilg dá spreagadh</span>
<lb n="2012"/><span>ar gach taobh ag na tiomáinidhthibh.  Go dearbhtha,</span>
<lb n="2013"/><span>bhí sinn i measg na Gaedhealtachta fá</span>
<lb n="2014"/><span>dheireadh.</span></p>
<lb n="2015"/>
<lb n="2016"/><p><span>Tá an Ghaedhilg ag gach aon duine atá sa</span>
<lb n="2017"/><span>dúithche seo, cibé aca beag nó mór, óg nó</span>
<lb n="2018"/><span>aosta é, agus rud níos fearr ná sin, tá</span>
<lb n="2019"/><span>dúil mhór aca san teangaidh.  Tá Béarla</span>
<lb n="2020"/><span>maith ag cuid mhór aca, acht mar sin féin, ní</span>
<lb n="2021"/><span>labhrann siad acht an Ghaedhilg eatorra féin.</span>
<lb n="2022"/><span>Ar dtús ba chúis gháire dhóibh na daoine</span>
<lb n="2023"/><span>iasachta léigheannta d'fheicsin ag teacht chuca</span>
<lb n="2024"/><span>féin chum na teangadh a bhí aca ó'n gcliabhán</span>
<lb n="2025"/><span>d'fhoghluim.  Nuair thuig siad an obair i</span>
<lb n="2026"/><span>gceart, thug siad congnamh do na scoláiríbh</span>
<lb n="2027"/><span>ins gach ní comh maith is do b'fhéidir leo.</span>
<lb n="2028"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="2029"/><p><span>Acht, fáiríor! má's Gaedhealach an áit é,</span>
<lb n="2030"/><span>is bocht é fósta.  Ní fhaca mé i n-aon áit</span>
<lb n="2031"/><span>eile i nÉirinn talamh comh bocht sin.  Chuir-</span>
<lb n="2032"/><span>feadh sé iongantas agus brón ar do</span>
<lb n="2033"/><span>chroidhe - na cnuic loma gan crann ná féar</span>
<lb n="2034"/><span>ag fás ortha, acht iad ag éirghe go díreach:</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>Ag bagairt a gcinn tar dhruim a chéile.</span></p>
<lb n="2037"/>
<lb n="2038"/><p><span>San am chéadna, tá eibhear 1 go leor ann.</span>
<lb n="2039"/><span>Níl ó na daoinibh acht coiréal do chur ar bun</span>
<lb n="2040"/><span>agus do shaothrughadh chum go mbéadh obair i</span>
<lb n="2041"/><span>gcóir gach fir sa pharóiste agus i bparóistíbh</span>
<lb n="2042"/><span>eile comh maith.  Le heasbaidh oibre théid na</span>
<lb n="2043"/><span>hógánaigh i scaiftíbh anonn go hAlbain agus</span>
<lb n="2044"/><span>go Sasana gach bliadhain mar spailpíní</span>
<lb n="2045"/><span>fánacha.  An fhaid agus bhíonn siad as baile</span>
<lb n="2046"/><span>saothruigheann na mná na páirceanna, agus</span>
<lb n="2047"/><span>nuair thig na buachaillí thar ais arís bíonn</span>
<lb n="2048"/><span>gach ní réidh 'n-a gcóir.  Níl rud ar bith le</span>
<lb n="2049"/><span>déanamh aca acht a sgíth do leigint, agus níl</span>
<lb n="2050"/><span>aon bhaoghal nach ndéanann siad amhlaidh.</span></p>
<lb n="2051"/>
<lb n="2052"/><p><span>Scuabann an t-imirce cuid mhór eile de</span>
<lb n="2053"/><span>na daoinibh óga, agus go speisialta de na</span>
<lb n="2054"/><span>cailíníbh.  Níl 'fhios agam goidé an fáth, acht</span>
<lb n="2055"/><span>tá dúil nimhneach aca san tír thall.  Tá</span>
<lb n="2056"/><span>eolas agam ar dhuine bhí toilteanach rud</span>
<lb n="2057"/><span>éigin do dhéanamh ar son aon chailín ar mhaith</span>
<lb n="2058"/><span>leithe teacht chuice agus céard d' fhoghluim.</span>
<lb n="2059"/><span>Rinne an sagart a dhícheall; d'iarr sé ar a</span>
<lb n="2060"/><span>lán aca dul chum an duine seo, acht b'fhearr</span>
<lb n="2061"/><span>leo uilig seoladh thar lear go dtí an</span>
<lb n="2062"/><span>t-Uileán Úr.  Anois agus arís, thig duine</span>
<lb n="2063"/><span>éigin ar ais ó Ameriocá chum comhnuidhthe</span>
<lb n="2064"/><span>'n-a áit dúthchais.  Sin rud a rinne ceann</span>
<lb n="2065"/><span>de na feirmeoiríbh is saidhbhre dá bhfuil</span>
<lb n="2066"/><span>ann anois.  Chaith sé ocht mbliadhna déag</span>
<lb n="2067"/><span>thall.  Nuair bhí cnuasach beag airgid aige,</span>
<lb n="2068"/><span>tháinig sé ar ais agus cheannuigh sé teach</span>
<lb n="2069"/><span>mór.  Tá an saoghal ag éirghe go geal leis</span>
<lb n="2070"/><span>anois, ní nach iongnadh, agus ó nár chaill</span>
<lb n="2071"/><span>sé snas a chud Gaedhilge, labhrann sé go</span>
<lb n="2072"/><span>cruinn beacht anois í.  Dubhairt sé liom</span>
<lb n="2073"/><span>gurab iomdha seanchas Gaedhilge do bhí aige</span>
<lb n="2074"/><span>san Domhan Thiar.</span></p>
<lb n="2075"/>
<lb n="2076"/><p><span>Dia Domhnaigh thug mé m'aghaidh ar an</span>
<lb n="2077"/><span>teampall beag ag Gort-a-choirce.  Ba dheas</span>
<lb n="2078"/><span>an radharc é, na daoine ag bailiughadh</span>
<lb n="2079"/><span>isteach ó gach áird de'n dúithche.  Chuir sé</span>
<lb n="2080"/><span>i gcuimhne dham an t-amhrán binn sin do chum</span>
<lb n="2081"/><span>Tadhg Ua Súilleabháin:</span></p>
<lb n="2082"/>
<lb n="2083"/><p><span>Bhí siad 'n-a seasamh taobh amuigh ar feadh</span>
<lb n="2084"/><span>tamaill, dream fear annseo ag cur cúrsaí</span>
<lb n="2085"/><span>na talmhan trí n-a chéile, dream ban ann-</span>
<lb n="2086"/><span>siúd ag comhrádh le n-a chéile, ar imtheachtaibh</span>
<lb n="2087"/><span>na comharsanachta ó chasadh ar a chéile iad</span>
<lb n="2088"/><span>seachtmhain roimhe sin.  D'éis tamaill buail-</span>
<lb n="2089"/><span>tear an clog agus théid siad uilig isteach.</span>
<lb n="2090"/><span>Deir an sagart na paidreaca roimh Aifreann</span>
<lb n="2091"/><span>as Gaedhilg.  Déanann sé seanmóir Gaedhilge</span>
<lb n="2092"/><span>agus innseann sé na fógraí dhóibh as</span>
<lb n="2093"/><span>Gaedhilg.  Taobh amuigh de chorp an Aifrinn,</span>
<lb n="2094"/><span>labhrann sé gach focal i nGaedhilg.  Tar éis</span>
<lb n="2095"/><span>an Aifrinn théid na daoine isteach i roilig</span>
<lb n="2096"/><span>bhig 'n-a bhfuil a sinnsear agus a ngaolta</span>
<lb n="2097"/><span>curtha fá'n bhfód.  Sul má dtí i bhfad cloisim</span>
<lb n="2098"/><span>an caoineadh ag éirghe san aer.  'Tchím na</span>
<lb n="2099"/><span>mná sínte ar na huaighibh agus iad ag</span>
<lb n="2100"/><span>glaodhach ar na mairbh.  Chuaidh an caoineadh</span>
<lb n="2101"/><span>sin trém' chroidhe, agus is minic bhíos sé</span>
<lb n="2102"/><span>im' chluasaibh fós.</span></p>
<lb n="2103"/>
<lb n="2104"/><p><span>Ba mhaith liom trácht annseo ar go leor</span>
<lb n="2105"/><span>rudaí eile chasadh orm san nGaedhealtacht,</span>
<lb n="2106"/><span>acht is mithid dam stad.  B'fhéidir go scríobh-</span>
<lb n="2107"/><span>fainn cunntas eile uirthe san am atá</span>
<lb n="2108"/><span>le teacht.</span></p>
<lb n="2109"/>
<lb n="2110"/><p><span>Gort an Choirce</span>
<lb n="2111"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2112"/><p><span>Sean-Sgéal 1</span></p>
<lb n="2113"/>
<lb n="2114"/><p><span>Gaedhilg shimplidhe le haghaidh an aosa óig.</span></p>
<lb n="2115"/>
<lb n="2116"/><p><span>Bhí rí ann am amháin, agus bhí trí mac aige,</span>
<lb n="2117"/><span>agus ba mhaith leis an ríoghacht a bhí aige a</span>
<lb n="2118"/><span>thabhairt do'n mhac a b'fhearr a shílfeadh sé a</span>
<lb n="2119"/><span>bhéadh 'n-a chionn dó.  Bhí fear aige, a dtabh-</span>
<lb n="2120"/><span>radh siad an Sean-dall 2 air, le comhairle a</span>
<lb n="2121"/><span>thabhairt air, agus sgairt an rí air lá amháin</span>
<lb n="2122"/><span>a theacht isteach go dtabharfadh sé comhairle dó</span>
<lb n="2123"/><span>le goidé mar a b'fhearr a gheobhadh sé amach</span>
<lb n="2124"/><span>cé aca do'n triúr mac a b'fhearr bhéadh 'n-a</span>
<lb n="2125"/><span>chionn dó.  D'iarr an Sean-dall air a dhul</span>
<lb n="2126"/><span>a luighe, agus cur i gcéill go rabh an bás air,</span>
<lb n="2127"/><span>agus é 'sgairtigh ar an triúr mac chun an</span>
<lb n="2128"/><span>tseomra, an áit 'n-a rabh sé 'n-a luighe, é</span>
<lb n="2129"/><span>'ráidhtigh leobhtha go rabh an bás air.  Rinn</span>
<lb n="2130"/><span>sé sin, agus thainic an triúr mac chun an</span>
<lb n="2131"/><span>tseomra, an áit 'n-a rabh sé 'n-a luighe, agus</span>
<lb n="2132"/><span>d'fhiafruigh siad dó goidé bhí air.  Dubhairt</span>
<lb n="2133"/><span>sé leobhtha gur shíl sé go rabh an bás air.</span>
<lb n="2134"/><span>D'fhiafruigh siad dó an rabh fhios aige rud ar</span>
<lb n="2135"/><span>bith a dheánfadh maith dó.  Dubhairt sé nach</span>
<lb n="2136"/><span>rabh fhios aige rud ar bith a dheánfadh maith</span>
<lb n="2137"/><span>dó acht luibh a bhí ag fás i ngarradh Ríogh an</span>
<lb n="2138"/><span>Domhain Thoir, agus dá bhfuigheadh sé an luibh</span>
<lb n="2139"/><span>sin, go bhfuigheadh sé biseach.  Dubhairt ghach</span>
<lb n="2140"/><span>a'n dhuine do'n triúr mac go rachadh siad ar</span>
<lb n="2141"/><span>siubhal go garradh Ríogh an Domhain Thoir,</span>
<lb n="2142"/><span>agus dá mba rud go dtiocfadh 3 'fhágháil, go</span>
<lb n="2143"/><span>bhfuigheadh siad é dó.</span></p>
<lb n="2144"/>
<lb n="2145"/><p><span>Ar maidin 4 rinn an triúr réidh, agus shiubhal</span>
<lb n="2146"/><span>siad leobhtha go dtainic siad fad le trí</span>
<lb n="2147"/><span>crois-bhealaigh, agus chuaidh ghach a'n dhuine</span>
<lb n="2148"/><span>aca bealach dóbhtha fhéin.  Bhí siad le</span>
<lb n="2149"/><span>bheith ag na trí crois-bhealaigh bliadhain</span>
<lb n="2150"/><span>ó'n lá sin.  An mac a b'óige, shiubhal sé leis</span>
<lb n="2151"/><span>go dteacha sé fad leis an áit a rabh aige dul</span>
<lb n="2152"/><span>síos faoi an talamh.  Nuair chuaidh sé síos,</span>
<lb n="2153"/><span>bhí bealach mór síos a bhí maith.  Shiubhal sé</span>
<lb n="2154"/><span>fiche míle i ndiaidh a dhul síos sul ar casadh</span>
<lb n="2155"/><span>a'n teach dó.  Thainic an oidhche air nuair a</span>
<lb n="2156"/><span>bhí sé fad leis an teach.  Chuaidh sé chun an</span>
<lb n="2157"/><span>dorais agus d'iarr sé lóistin go maidin.</span></p>
<lb n="2158"/>
<lb n="2159"/><p><span>D'iarr fear an toighe air a theacht isteach</span>
<lb n="2160"/><span>agus go bhfuigheadh sé sin, agus nuair a bhí</span>
<lb n="2161"/><span>siad 'n-a suidhe cois na teine ag caint, deir</span>
<lb n="2162"/><span>fear an toighe leis: "Is cosmhail duit-se</span>
<lb n="2163"/><span>gur tógadh thu go han-mhaith in do shaoghal."</span></p>
<lb n="2164"/>
<lb n="2165"/><p><span>"Tógadh, muise," deir sé.  "Mac ríogh</span>
<lb n="2166"/><span>at' ionnam," ag innse dó c'an áit a rabh sé</span>
<lb n="2167"/><span>ag dul.</span></p>
<lb n="2168"/>
<lb n="2169"/><p><span>Deir fear an toighe leis: "Tá tú fada</span>
<lb n="2170"/><span>go leor, ná chan fhuair a'n fhear ariamh go</span>
<lb n="2171"/><span>fóill isteach i ngarradh Ríogh an Domhain</span>
<lb n="2172"/><span>Thoir."</span></p>
<lb n="2173"/>
<lb n="2174"/><p><span>"Is cuma liom" adeir mac an ríogh:</span>
<lb n="2175"/><span>"dheánfaidh mé mo dhícheallt, agus má</span>
<lb n="2176"/><span>sháruigheann sé mé, níl agam acht pilleadh."</span></p>
<lb n="2177"/>
<lb n="2178"/><p><span>"Bhal," adeir fear an toighe leis, "tá</span>
<lb n="2179"/><span>dearbhráthair agam-sa 'n-a chomhnuidhe fiche</span>
<lb n="2180"/><span>míle as seo, agus tiocfaidh leis-sean níos</span>
<lb n="2181"/><span>mó a innse duit ná thig liom-sa."</span></p>
<lb n="2182"/>
<lb n="2183"/><p><span>B'fhíor é.</span></p>
<lb n="2184"/>
<lb n="2185"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a bhárach, shiubhal sé leis</span>
<lb n="2186"/><span>fiche míle sul ar casadh a'n teach dó.</span>
<lb n="2187"/><span>Thainic an oidhche air, agus chuaidh sé isteach i</span>
<lb n="2188"/><span>dtoigh' dearbhráthar an fhir a rabh 5 sé ar</span>
<lb n="2189"/><span>lóistin aige oidhche roimhe sin, agus d'iarr sé</span>
<lb n="2190"/><span>lóistin.  Dubhairt fear an toighe sin go</span>
<lb n="2191"/><span>bhfuigheadh sé lóistin go maidin.</span></p>
<lb n="2192"/>
<lb n="2193"/><p><span>Bhí siad 'n-a suidhe cois na teine ag caint.</span>
<lb n="2194"/><span>Deir fear an toighe le mac an ríogh: "Is</span>
<lb n="2195"/><span>cosmhail duit-se gur tógadh thu go maith in</span>
<lb n="2196"/><span>do shaoghal."</span></p>
<lb n="2197"/>
<lb n="2198"/><p><span>"Muise, tógadh," deir mac an ríogh, ag</span>
<lb n="2199"/><span>innse dó gur mac ríogh bhí ionn, agus ag</span>
<lb n="2200"/><span>innse dó c'an áit a rabh sé ag dul, agus olc</span>
<lb n="2201"/><span>is mar a thug an chéad fhear a rabh sé ar</span>
<lb n="2202"/><span>lóisdin aige, thug an darna fear uchtach 6 dó</span>
<lb n="2203"/><span>trí huaire comh holc is thug an chéad fhear.</span>
<lb n="2204"/><span>Dubhairt sé leis go rabh sé comh maith aige</span>
<lb n="2205"/><span>pilleadh chun an bhaile ar ais, foir 7 nach</span>
<lb n="2206"/><span>bhfuair a'n fhear isteach i ngarradh Ríogh an</span>
<lb n="2207"/><span>Domhain Thoir leis an luibh sin a bhaint.</span></p>
<lb n="2208"/>
<lb n="2209"/><p><span>"Is cuma liom" deir mac an ríogh; cha</span>
<lb n="2210"/><span>phillim 8 go ndeánfaidh mé mo dícheallt."</span></p>
<lb n="2211"/>
<lb n="2212"/><p><span>"Bhal," deir an fear seo leis a rabh sé ar</span>
<lb n="2213"/><span>lóistin aige, "tá deirbhshiúr agam-sa 'n-a</span>
<lb n="2214"/><span>comhnuidhe fiche míle as seo, agus cha casthar</span>
<lb n="2215"/><span>a'n teach duit go dtéid tu fad le teach mo</span>
<lb n="2216"/><span>dheirbhsheathar, agus tá sise 'n-a comhnuidhe</span>
<lb n="2217"/><span>níos deise do chaisleán Ríogh an Domhain</span>
<lb n="2218"/><span>Thoir, agus thig leithe níos mó 'innse duit ná</span>
<lb n="2219"/><span>thig liom-sa.</span></p>
<lb n="2220"/>
<lb n="2221"/><p><span>B'fhíor é.</span></p>
<lb n="2222"/>
<lb n="2223"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a bhárach, shiubhal sé leis na</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2224"/><p><span>fiche míle go dtainic sé fad le teach</span>
<lb n="2225"/><span>deirbhsheathar an fhir a rabh sé ar lóistin aige</span>
<lb n="2226"/><span>an oidhche roimhe.  Chuaidh sé isteach agus</span>
<lb n="2227"/><span>d'iarr sé lóistin uaithe go maidin.  Dubhairt</span>
<lb n="2228"/><span>sí go dtabharfadh sí sin dó.</span></p>
<lb n="2229"/>
<lb n="2230"/><p><span>Nuair a bhí siad 'n-a suidhe ag cos na</span>
<lb n="2231"/><span>teine ag caint, dubhairt an bhean sin leis</span>
<lb n="2232"/><span>gur cosmhail dó gur tógadh é go han-mhaith</span>
<lb n="2233"/><span>'n-a shaoghal.</span></p>
<lb n="2234"/>
<lb n="2235"/><p><span>"Muise, tógadh mé" deir sé, "go maith</span>
<lb n="2236"/><span>in mo shaoghal," deir sé, ag innse duithe gur</span>
<lb n="2237"/><span>mac ríogh bhí ionn, agus ag innse duithe c'an</span>
<lb n="2238"/><span>áit a rabh sé ag dul.</span></p>
<lb n="2239"/>
<lb n="2240"/><p><span>"Ó, bhal," adeir sise leis, "pill chun an</span>
<lb n="2241"/><span>bhaile, foir can fhuair a'n fhear ariamh go</span>
<lb n="2242"/><span>fóill isteach go garradh Ríogh an Domhain</span>
<lb n="2243"/><span>Thoir leis an luibh a bhaint.  Chan fhuil bealach</span>
<lb n="2244"/><span>ar bith le fágháilt isteach chun an gharraidh.</span>
<lb n="2245"/><span>Caithfidh tu dhul isteach go caisleán an ríogh,</span>
<lb n="2246"/><span>agus tá casán fríd chaisleán an ríogh a</span>
<lb n="2247"/><span>bheirfeas tu isteach chun an gharraidh, agus tá</span>
<lb n="2248"/><span>an rí a-fhéin ghach a'n lá agus gunna lódáilte</span>
<lb n="2249"/><span>aige istigh ina 9 seomra ag coimhéad ar eagla</span>
<lb n="2250"/><span>go bhfuigheadh a'n dhuine isteach chun an</span>
<lb n="2251"/><span>gharraidh leis an luibh a bhaint."</span></p>
<lb n="2252"/>
<lb n="2253"/><p><span>"Is cuma liom," adeir mac an ríogh;</span>
<lb n="2254"/><span>"nuair thainic mé an fad seo, fiafróchaidh</span>
<lb n="2255"/><span>mé leis."</span></p>
<lb n="2256"/>
<lb n="2257"/><p><span>"Bhal," adeir an bhean seo leis, "níl a'n</span>
<lb n="2258"/><span>teach anois idir mo theach-sa agus caisleán</span>
<lb n="2259"/><span>an ríogh, agus béidh agat le siubhal fiche míle,</span>
<lb n="2260"/><span>agus casfar fairrge ort.  Bheirfidh mise</span>
<lb n="2261"/><span>gearrán bán at' agam duit le thu thabhairt</span>
<lb n="2262"/><span>na fiche míle.</span></p>
<lb n="2263"/>
<lb n="2264"/><p><span>B'fhíor é.</span></p>
<lb n="2265"/>
<lb n="2266"/><p><span>Ar maidin lá ar na bhárach, fuair sé an</span>
<lb n="2267"/><span>gearrán bán agus chuaidh sé a mharcaidheacht 10</span>
<lb n="2268"/><span>ar an ghearrán bán agus shiubhal sé leis.</span>
<lb n="2269"/><span>Nuair a chuaidh sé féin agus an gearrán bán</span>
<lb n="2270"/><span>píosa, bhí an gearrán bán fíor-fhallsa, agus</span>
<lb n="2271"/><span>cha rabh sé ag siubhal dó.  Bhuail sé buile</span>
<lb n="2272"/><span>ar an ghearrán bán.  Deir an gearrán bán</span>
<lb n="2273"/><span>leis:-</span></p>
<lb n="2274"/>
<lb n="2275"/><p><span>"Chan fhuil maith duit a bheith 'mo bhualadh-</span>
<lb n="2276"/><span>sa ná cha thig liom-sa 'dhath 11 a mhaith a dheánadh</span>
<lb n="2277"/><span>duit," dubhairt an sean-ghearrán bán, "acht</span>
<lb n="2278"/><span>tá capall beag in san stábla ag mo</span>
<lb n="2279"/><span>mhaighistreas, agus dá bhfuightheá an capall</span>
<lb n="2280"/><span>beag, dheánfadh sise maith innteach duit.  Tá</span>
<lb n="2281"/><span>sé comh maith agat pilleadh agus mise a</span>
<lb n="2282"/><span>fhágáilt 'do dhiaidh.  Béidh mo mhaighistreas-sa</span>
<lb n="2283"/><span>doicheallach an capall beag a thabhairt</span>
<lb n="2284"/><span>duit, agus ná corruigh thusa go bhfuighidh tu</span>
<lb n="2285"/><span>an capall beag."</span></p>
<lb n="2286"/>
<lb n="2287"/><p><span>B'fhíor é.</span></p>
<lb n="2288"/>
<lb n="2289"/><p><span>Phill sé, é féin agus an sean-ghearrán</span>
<lb n="2290"/><span>bán.</span></p>
<lb n="2291"/>
<lb n="2292"/><p><span>"Goidé phill tú?" deir maighistreas an</span>
<lb n="2293"/><span>tsean-ghearráin bháin leis.</span></p>
<lb n="2294"/>
<lb n="2295"/><p><span>"Ó, tá," deir sé, "cha deán 12 an sean-</span>
<lb n="2296"/><span>ghearrán bán a dhath a mhaith damh, acht," deir</span>
<lb n="2297"/><span>sé, "tá capall beag ins an stábla, agus</span>
<lb n="2298"/><span>má bheir tu damh í, dheánfaidh sise maith</span>
<lb n="2299"/><span>damh."</span></p>
<lb n="2300"/>
<lb n="2301"/><p><span>"Ó," deir sise, "chan fhoghann tu an</span>
<lb n="2302"/><span>capall beag ar chor ar bith."</span></p>
<lb n="2303"/>
<lb n="2304"/><p><span>"Ó," deir sé, "caithfidh tu an capall beag</span>
<lb n="2305"/><span>a thabhairt damh.</span></p>
<lb n="2306"/>
<lb n="2307"/><p><span>"Bhal," deir sí, "b'fhéidir go mbéadh sé</span>
<lb n="2308"/><span>comh maith agam an capall beag a thabhairt</span>
<lb n="2309"/><span>duit."</span></p>
<lb n="2310"/>
<lb n="2311"/><p><span>Fuair sé an capall beag, agus chuaidh sé</span>
<lb n="2312"/><span>a mharcaidheacht ar an chapall beag, agus</span>
<lb n="2313"/><span>shiubhal sé leis fiche míle go dtainic sé fad</span>
<lb n="2314"/><span>le fairrge.</span></p>
<lb n="2315"/>
<lb n="2316"/><p><span>"'Nois" adeir an capall beag leis, "tá</span>
<lb n="2317"/><span>naoi míle do fhairrge annseo," adeir sí,</span>
<lb n="2318"/><span>"agus tá agam le dhul trasna, agus má</span>
<lb n="2319"/><span>choinn'eann tusa mo dhruim-sa, léimfidh mise</span>
<lb n="2320"/><span>trasna."</span></p>
<lb n="2321"/>
<lb n="2322"/><p><span>Dubhairt sé go ndeánfadh sé sin.</span></p>
<lb n="2323"/>
<lb n="2324"/><p><span>D'éirigh an capall beag i n'áirde, agus</span>
<lb n="2325"/><span>léim sí trasna thar na naoi míle do fhairrge.</span></p>
<lb n="2326"/>
<lb n="2327"/><p><span>"'Nois," adeir an capall beag leis, "tá</span>
<lb n="2328"/><span>againn le dhul thar naoi míle do theine, agus</span>
<lb n="2329"/><span>má choinn'eann tusa mo dhruim-sa, léimfidh</span>
<lb n="2330"/><span>mise trasna."</span></p>
<lb n="2331"/>
<lb n="2332"/><p><span>"Dubhairt sé go ndeánfadh sé sin.</span></p>
<lb n="2333"/>
<lb n="2334"/><p><span>D'éirigh an capall beag i n'áirde, agus</span>
<lb n="2335"/><span>léim sí trasna thar na naoi míle do theine.</span></p>
<lb n="2336"/>
<lb n="2337"/><p><span>"'Nois," adeir an capall beag leis, "tá</span>
<lb n="2338"/><span>againn le dhul thar naoi míle do ghárdaí</span>
<lb n="2339"/><span>saighdiuirí atá ag an rígh; má choinn'eann</span>
<lb n="2340"/><span>tusa mo dhruim-sa, léimfidh mise trasna na</span>
<lb n="2341"/><span>naoi míle do ghárdaí saighdiuirí.</span></p>
<lb n="2342"/>
<lb n="2343"/><p><span>Dubhairt seisean go gcoinneochadh.</span></p>
<lb n="2344"/>
<lb n="2345"/><p><span>D'éirigh an capall beag i n-áirde, agus</span>
<lb n="2346"/><span>léim sí trasna na naoi míle do ghárdaíbh</span>
<lb n="2347"/><span>saighdiuirí.</span></p>
<lb n="2348"/>
<lb n="2349"/><p><span>"'Nois," adeir an capall bán, "cha</span>
<lb n="2350"/><span>deanaim-sa 'dhath a mhaith duit níos mó, acht</span>
<lb n="2351"/><span>fanfaidh mé annseo trí huaire ag feitheadh</span>
<lb n="2352"/><span>leat."</span></p>
<lb n="2353"/>
<lb n="2354"/><p><span>B'fhíor é.</span></p>
<lb n="2355"/>
<lb n="2356"/><p><span>Shiubhal mac an ríogh leis go dteacha sé</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2357"/><p><span>fad le caisleán Ríogh an Domhain Thoir.</span>
<lb n="2358"/><span>Chuaidh sé isteach agus bhí seomra ar gach</span>
<lb n="2359"/><span>taobh de'n chasán bhí ag dul fríd an chaisleán.</span>
<lb n="2360"/><span>Bhí an rí é féin istoigh i bhfear 13 de na seomra</span>
<lb n="2361"/><span>seo, agus gunna lódáilte aige 'n-a luighe ar</span>
<lb n="2362"/><span>thábla, agus é 'n-a chodladh.  Shiubhal mac an</span>
<lb n="2363"/><span>ríogh leis go dteacha sé isteach chun an</span>
<lb n="2364"/><span>gharraidh, agus bhain sé lán pocáin 14 de'n</span>
<lb n="2365"/><span>luibh.  Phill sé ar ais isteach go caisleán</span>
<lb n="2366"/><span>an ríogh, agus 'réir mar bhí sé 'siubhal fríd</span>
<lb n="2367"/><span>an chaisleán, bhí sé ag amharc isteach in ghach</span>
<lb n="2368"/><span>a'n seomra.  Bhí nighean an ríogh istoigh i</span>
<lb n="2369"/><span>bhfear de na seomra sin, agus í 'glacaint a</span>
<lb n="2370"/><span>dinnéar.  D'amharc seisean isteach.  D'iarr</span>
<lb n="2371"/><span>sí air a dhul isteach.  Chuaidh, agus thuit sise</span>
<lb n="2372"/><span>i ngrádh leis agus bhí sí ag iarraidh air</span>
<lb n="2373"/><span>fanacht aici.  Dubhairt seisean nach bhfanfadh,</span>
<lb n="2374"/><span>go rachadh sé chun an bhaile leis an luibh 'uig</span>
<lb n="2375"/><span>a athair.  "Acht seo fáinne óir," adeir sé,</span>
<lb n="2376"/><span>"at' orm, agus bheirfidh mé duit é, agus</span>
<lb n="2377"/><span>mur' rabh mise ar ais roimhe bhliadhain, thig</span>
<lb n="2378"/><span>leat-sa tharraingt orm-sa 15, agus tá m'ainm</span>
<lb n="2379"/><span>ar an fháinne, agus mur' rabh mise beo nuair</span>
<lb n="2380"/><span>rachas tú fad liom, thig leat an fáinne</span>
<lb n="2381"/><span>thabhairt do mo athair."</span></p>
<lb n="2382"/>
<lb n="2383"/><p><span>Shiubhal seisean leis go dtainic sé fad</span>
<lb n="2384"/><span>leis an chapall beag, agus chuaidh sé</span>
<lb n="2385"/><span>'mharcaidheacht ar an chapall beag, agus léim</span>
<lb n="2386"/><span>an capall beag thar ghach a'n chontabhairt go</span>
<lb n="2387"/><span>dtainic sé féin agus an capall beag fad</span>
<lb n="2388"/><span>leis an bhean a thug an capall beag dó.</span>
<lb n="2389"/><span>Shiubhal sé leis annsin chun an bhaile ag</span>
<lb n="2390"/><span>tarraingt ar toigh a athar go dtainic sé fad</span>
<lb n="2391"/><span>leis na trí crois-bhealaigh ar fhág 16 an dá</span>
<lb n="2392"/><span>dhearbhráthair eile é.  Bhí an dá dearbhráthair</span>
<lb n="2393"/><span>eile 'n-a suidhe ag na croisbhealaigh ag</span>
<lb n="2394"/><span>feitheadh air.</span></p>
<lb n="2395"/>
<lb n="2396"/><p><span>Nuair thainic sé fad leobhtha chuir siad</span>
<lb n="2397"/><span>fáilte mhór roimhe.  D'iarr siad air suidhe</span>
<lb n="2398"/><span>agus a sgíste dheánadh.  Shuidh seisean ag</span>
<lb n="2399"/><span>deánadh a sgíste agus cha rabh sé i bhfad 'n-a</span>
<lb n="2400"/><span>shuidhe nuair thuit sé 'n-a chodladh, agus nuair</span>
<lb n="2401"/><span>a fuair na dá dhearbhráthair eile 'n-a</span>
<lb n="2402"/><span>chodladh é, thóg siad an pocán luibh, agus</span>
<lb n="2403"/><span>shiubhal siad chun an bhaile 'uig a n-athair, agus</span>
<lb n="2404"/><span>thug siad dó an pocán luibh, agus d'innis siad</span>
<lb n="2405"/><span>do'n athair gur iad fhéin a fuair an luibh.</span></p>
<lb n="2406"/>
<lb n="2407"/><p><span>Nuair a mhusgail seisean d'éirigh sé agus</span>
<lb n="2408"/><span>d'amharc sé ghach a'n taobh de, agus bhí na dá</span>
<lb n="2409"/><span>dhearbhráthair ar shiubhal a bhaile leis an luibh.</span>
<lb n="2410"/><span>Shiubhal sé leis chun an bhaile comh athchomair 17</span>
<lb n="2411"/><span>is thiocfadh leis, agus d'innis do'n athair gur</span>
<lb n="2412"/><span>eisean a fuair an luibh.  Cha chreidfeadh an</span>
<lb n="2413"/><span>t-athair é.  Dubhairt an t-athair leis go</span>
<lb n="2414"/><span>gcaithfeadh sé siubhal leis i mbéal a chinn.  18</span>
<lb n="2415"/><span>Bhí sé ag siubhal leis ghach a'n áit agus cha</span>
<lb n="2416"/><span>leigfeadh an rí dó theacht dhá chomhair 19.</span></p>
<lb n="2417"/>
<lb n="2418"/><p><span>Bliadhain ó'n lá sin, bhí an rí thuas ar lofta</span>
<lb n="2419"/><span>an chaisleáin agus chonnaic sé an cailín ag</span>
<lb n="2420"/><span>teacht chuige ba bhreaghtha chonnaic sé ariamh.</span>
<lb n="2421"/><span>Rith sé go dteacha sé fad le doras an</span>
<lb n="2422"/><span>chaisleáin, agus sheas sé go dtainic an</span>
<lb n="2423"/><span>cailín breagh seo fad leis.  D'fhiafruigh sé di</span>
<lb n="2424"/><span>cárb as í ná goidé thug an bealach seo í.</span>
<lb n="2425"/><span>D'innis sí dó gur nighean Ríogh an Domhain</span>
<lb n="2426"/><span>Thoir a bhí innte, agus go rabh sí ag teacht a</span>
<lb n="2427"/><span>chuartughadh an mhic a b'óige a bhí aige-san,</span>
<lb n="2428"/><span>foir gur gheall sé go bhpósfadh sé í an lá bhí</span>
<lb n="2429"/><span>sé i ngarradh a hathar-san 'choinne na luibh,</span>
<lb n="2430"/><span>"agus seo fáinne óir a thug sé damh," deir</span>
<lb n="2431"/><span>sí, "agus mur' gcreididh tu mé, tá a ainm</span>
<lb n="2432"/><span>ar an fháinne;" agus shín sí an fáinne óir</span>
<lb n="2433"/><span>chuige.</span></p>
<lb n="2434"/>
<lb n="2435"/><p><span>Chreid an rí í agus chuir sé ar siubhal</span>
<lb n="2436"/><span>'choinne an mhic a b'óige.  Pósadh an mac a</span>
<lb n="2437"/><span>b'óige agus nighean Ríogh an Domhain Thoir ar</span>
<lb n="2438"/><span>a chéile.  Thug an rí an dúithche a bhí aige-san</span>
<lb n="2439"/><span>do'n mhac a b'óige agus do nighin Ríogh an</span>
<lb n="2440"/><span>Domhain Thoir.  Chuir sé an mac is sine agus</span>
<lb n="2441"/><span>an darna mac ar siubhal agus cha dtug sé</span>
<lb n="2442"/><span>'dhath dóbhtha.</span></p>
<lb n="2443"/>
<lb n="2444"/><p><span>S. UA D. do sholáthruigh.</span></p>
<lb n="2445"/>
<lb n="2446"/><p><span>1 Fuair mé an sgéal seo ó Mhícheál Ua Dubhchon.  Tá</span>
<lb n="2447"/><span>seisean i n-a chomhnuidhe i mBun-na-dtrí-sruthán i</span>
<lb n="2448"/><span>nGleann-bháirr i bhfogus do Leitirceannain i gCon-</span>
<lb n="2449"/><span>dae Dún na nGall. - S. ua D.  2 Seer, wizard.</span></p>
<lb n="2450"/>
<lb n="2451"/><p><span>3 Thig liom (or damh) a fhágháil, I can get it; thig a</span>
<lb n="2452"/><span>fhágháil, it can be got</span></p>
<lb n="2453"/>
<lb n="2454"/><p><span>4 "An maidin" dubhairt an sgéalaidhe</span></p>
<lb n="2455"/>
<lb n="2456"/><p><span>5 "Bhí" adubhairt an sgéalaidhe  6 .i. misneach</span></p>
<lb n="2457"/>
<lb n="2458"/><p><span>7 Vide foclóir: "óir"</span></p>
<lb n="2459"/>
<lb n="2460"/><p><span>8 .i. ní fhillfead</span></p>
<lb n="2461"/>
<lb n="2462"/><p><span>9 I n-ionad "i"; cf, Sgéalaidhe Óirghiall, l.  139</span></p>
<lb n="2463"/>
<lb n="2464"/><p><span>10 Pron. mharcacht</span></p>
<lb n="2465"/>
<lb n="2466"/><p><span>11 .i. a dhath de mhaith, its colour of good, a bit of good</span></p>
<lb n="2467"/>
<lb n="2468"/><p><span>12 .i. ní dhéanfaidh; cf. cha dean Sc.  Gaelic</span></p>
<lb n="2469"/>
<lb n="2470"/><p><span>13 i. ceann de na seomraíbh  14 .i. mála</span></p>
<lb n="2471"/>
<lb n="2472"/><p><span>15 .i. teacht chugam  19 "A d'fhág" adubhairt an sg.</span></p>
<lb n="2473"/>
<lb n="2474"/><p><span>17 .i. tapaidh  18 .i. a chosa is a lámha faoi</span></p>
<lb n="2475"/>
<lb n="2476"/><p><span>19 .i. i n'aice</span>
<lb n="2477"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2478"/><p><span>Dán Diadha 1</span></p>
<lb n="2479"/>
<lb n="2480"/><p><span>Mo Dhia, mo shólás, mo bheatha, mo bhrígh, mo luthgháir, mo lón fós,</span>
<lb n="2481"/><span>Agus tabhair damh smaoitiughadh oidhche agus lá ort-sa, a Dhia gach sólás.</span>
<lb n="2482"/><span>Méaduigh mo ghrádh, m' osnadh agus mo bhrón, agus fosgail mo bhéal chun ráidhte,</span>
<lb n="2483"/><span>Agus tabhair damh smaoitiughadh go cinnte gnáthach ar Íosa, Muire agus Iósap.</span></p>
<lb n="2484"/>
<lb n="2485"/><p><span>Sgrios uaim mo choirthe; Ó, mo Dhia mhilis, ná diúltuigh mé,</span>
<lb n="2486"/><span>Agus tabhair damh smaoitiughadh go síorraidhe ar Íosa Críost a céasadh.</span>
<lb n="2487"/><span>I ngrádh agus i n-onóir do naomh-pháise, pronn orainn na tiodhlaicthe neamhdha seo,</span>
<lb n="2488"/><span>Agus tabhair dúinn smaoitiughadh go cinnte gnáthach ar Íosa, Muire agus Iósap.</span></p>
<lb n="2489"/>
<lb n="2490"/><p><span>Glóir do Dhia an t-Athair go síorraidhe, is ort atáim ag iarraidh párdúin,</span>
<lb n="2491"/><span>Agus do'n Mhac a fuair bás is dóirt a chuid fola go humhal,</span>
<lb n="2492"/><span>Agus do'n Spiorad Naomhtha go léir 'n-a dtrí, dóirt orainn anuas do ghrásta,</span>
<lb n="2493"/><span>Agus tabhair dúinn smaoitiughadh go minic ar Íosa, Muire agus Iósap.</span></p>
<lb n="2494"/>
<lb n="2495"/><p><span>A Naomh-chros Íosa Críost, Ó, mo Thighearna is m'áird-dídean,</span>
<lb n="2496"/><span>Mo ghárda buan oidhche agus lá, gidh gur minic do thuill mé do dhíombuadh, 2</span>
<lb n="2497"/><span>Ó, mo Dhia, tabhair damh as so suas gach ní mar a theasbhánann 3 tú dúinne,</span>
<lb n="2498"/><span>Agus mar ghrádh ort mo chros d'iomchar 'do dhiaidh, 'Íosa, Muire agus Iósap.</span></p>
<lb n="2499"/>
<lb n="2500"/><p><span>'Athair na bhflaitheas, Ó, a Rí na Ríogh, go n-onóruighidh an saoghal go léir thú -</span>
<lb n="2501"/><span>Do'n Mhac agus do'n Spiorad Naomh onóir, glóir agus cómhacht -</span>
<lb n="2502"/><span>Go moltar thú le céim is cliú agus le gach críostaidhe eolach,</span>
<lb n="2503"/><span>Agus gur ab é ár gceol oidhche agus lá, Íosa, Muire agus Iósap.</span></p>
<lb n="2504"/>
<lb n="2505"/><p><span>Go mbeannuighthear thú, a Thighearna Dia, Ó, 'Rí na Glóire síorraidhe,</span>
<lb n="2506"/><span>Agus na hanmanna truaighe atá i bpéin, deonuigh ar a saoradh;</span>
<lb n="2507"/><span>Sgaoil na glaisa cheanglas iad, agus le do thrócaire, a Thighearna, fuasgail,</span>
<lb n="2508"/><span>Agus go raibh a sólás go síorraidhe i n-Íosa, Muire agus Iósap.</span></p>
<lb n="2509"/>
<lb n="2510"/><p><span>Agruighim 4 thú, a Mhaighdean Mhuire - is mise an peacach deorach -</span>
<lb n="2511"/><span>Do bheannacht-sa agus do Mhic 5 araon le mo choirthe uilig do chóiriughadh.</span>
<lb n="2512"/><span>Ó, a charaid na bhfeart, éighmhim 6 leat leis na hainmneacha go cinnte 'mheabhrughadh,</span>
<lb n="2513"/><span>Agus go ndéanaid sgíste i lár mo chroidhe, Íosa, Muire agus Iósap.</span></p>
<lb n="2514"/>
<lb n="2515"/><p><span>A Athair na bhfeart, tabhair damh-sa neart agus stiúruigh m' uile ghníomhartha,</span>
<lb n="2516"/><span>In do chréachta slánuighthe foluigh mé, bhí ag dórtadh fola le mo shaoradh.</span>
<lb n="2517"/><span>A charaid na bhfeart éighmhim leat leis na hainmneacha go cinnte 'mheabhrughadh,</span>
<lb n="2518"/><span>Agus stiúruigh mé ar uair mo bháis, Íosa, Muire agus Iósap.</span></p>
<lb n="2519"/>
<lb n="2520"/><p><span>T.Ó.B. do sholáthruigh</span></p>
<lb n="2521"/>
<lb n="2522"/><p><span>1  Tá an bhean d'aithris an dán seo damh i n-a comhnuidhe i gCloich-chinn-fhaolaigh i bhfogus do'n</span>
<lb n="2523"/><span>Choláiste.  Neillí Ní Choluim is annm duithi.  Dubhairt sí gur bh'é San Alfons Ligóri do chum é</span>
<lb n="2524"/><span>agus gur bh'uncal duithi féin d'aistrigh go Gaedhilg é.</span></p>
<lb n="2525"/>
<lb n="2526"/><p><span>2  fearg, mallacht.</span></p>
<lb n="2527"/>
<lb n="2528"/><p><span>3 pron. theasanann</span></p>
<lb n="2529"/>
<lb n="2530"/><p><span>4 I beseech</span></p>
<lb n="2531"/>
<lb n="2532"/><p><span>5 .i. do bheannacht-sa agus beannacht do Mhic.</span></p>
<lb n="2533"/>
<lb n="2534"/><p><span>6. pron. éifim</span>
<lb n="2535"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2536"/><p><span>An Creideamh agus an Ghaedhealg</span></p>
<lb n="2537"/>
<lb n="2538"/><p><span>Tagraim libh, a Chlann Éibhir,</span>
<lb n="2539"/><span>Leath bhur lúith nach lán-léir libh;</span>
<lb n="2540"/><span>Méala dhaoibh thar aoin eile</span>
<lb n="2541"/><span>Ag dul d'éag do'n Ghaoidhilg.</span></p>
<lb n="2542"/>
<lb n="2543"/><p><span> - Mícheál óg Ua Longáin.</span></p>
<lb n="2544"/>
<lb n="2545"/><p><span>Thárla comhrádh idir triúr mac léighinn san</span>
<lb n="2546"/><span>choláiste seo tamall goirid ó shin.  Is é ní</span>
<lb n="2547"/><span>ba bhun-ádhbhar do'n chaint: An Creideamh</span>
<lb n="2548"/><span>agus an Ghaedhealg.  Do bhí go leor rudaí</span>
<lb n="2549"/><span>le rádh ag beirt aca, acht an tríomhadh duine,</span>
<lb n="2550"/><span>níor tháinig leis focal do rádh; níor leigeadh</span>
<lb n="2551"/><span>dó.  Duine is eadh é nach féidir leis ceist ar</span>
<lb n="2552"/><span>bith do phléidhe gan teacht ar a bun-fhréimh</span>
<lb n="2553"/><span>agus ar a bunadhas, agus, ar ndóigh, do bhí</span>
<lb n="2554"/><span>gach aon cheart ag an bheirt gan cead a chinn</span>
<lb n="2555"/><span>do thabhairt dó agus é ag tosughadh ag a</span>
<lb n="2556"/><span>mbodhradh le sgéaltaibh agus le heachtraidhibh</span>
<lb n="2557"/><span>do thuit amach ní fios cá fad ó shin.  Acht</span>
<lb n="2558"/><span>tá dubh agus páipéar go fairsing i n-a</span>
<lb n="2559"/><span>thimcheall anois; níl bac ná cur isteach dá</span>
<lb n="2560"/><span>chur ag éinneach air; rachaidh sé siar ar stáir</span>
<lb n="2561"/><span>na hÉireann, agus an duine nach bhfuil sásta</span>
<lb n="2562"/><span>ar dhul siar i n-éindigh leis, fanadh sé mar a</span>
<lb n="2563"/><span>bhfuil aige ins an aimsir seo.</span></p>
<lb n="2564"/>
<lb n="2565"/><p><span>(A) Sean-scoltacha na hÉireann</span></p>
<lb n="2566"/>
<lb n="2567"/><p><span>Measaim nach raibh riamh san domhan</span>
<lb n="2568"/><span>cineadh comh clúmhail i gcúrsaíbh léighinn agus</span>
<lb n="2569"/><span>eolais agus do bhí cineadh na hÉireann</span>
<lb n="2570"/><span>tráth.  Tamall goirid tar éis bás d'fhagháil</span>
<lb n="2571"/><span>do Phádraig do cuireadh ar bun an chéad</span>
<lb n="2572"/><span>sgoil de na sgoltachaibh ba mhó clú agus</span>
<lb n="2573"/><span>do b'aoirde cáil dá raibh riamh i dtír</span>
<lb n="2574"/><span>ar bith.  As an chreideamh d'fhás na sgoltacha</span>
<lb n="2575"/><span>sin.  Manaigh naomhtha do bhí ins na daoinibh</span>
<lb n="2576"/><span>do chuir ar bun iad.  Fíor-spioraid an chrei-</span>
<lb n="2577"/><span>dimh agus na naomhthachta do bhrosluigh iad</span>
<lb n="2578"/><span>chum na deagh-oibre seo.  Do chruinnigh siad</span>
<lb n="2579"/><span>a gcuid deisgiobal i gceann a chéile i n-áit-</span>
<lb n="2580"/><span>eachaibh uaigneacha iargculta i n-a raibh an</span>
<lb n="2581"/><span>talamh bocht neamh-thorthamhail.  Do shaothruigh</span>
<lb n="2582"/><span>siad an talamh.  Do sholáthair siad biadh</span>
<lb n="2583"/><span>agus beatha dhóibh féin agus do bhochtaibh Dé</span>
<lb n="2584"/><span>de bhárr a gcuid saothair.  Ní thug siad</span>
<lb n="2585"/><span>faillighe san léigheann ná i n-obair sgolaidh-</span>
<lb n="2586"/><span>eachta acht oiread.  Do chuir siad eolas ar</span>
<lb n="2587"/><span>an Sgrioptúir naomhtha.  D'fhoghluim siad na</span>
<lb n="2588"/><span>sean-teangthacha, an Laidean, an Ghréigis,</span>
<lb n="2589"/><span>agus níor shos do'n Eabhrais féin é.  Do</span>
<lb n="2590"/><span>bhain an obair sin uile leis an chreideamh;</span>
<lb n="2591"/><span>acht do rinne siad aon ní amháin eile thuilleas</span>
<lb n="2592"/><span>ár meas agus ár mbuidheachas comh maith</span>
<lb n="2593"/><span>céadna .i. an Ghaedhealg do shaothrughadh.</span></p>
<lb n="2594"/>
<lb n="2595"/><p><span>Leis na céadtaibh bliadhan do chleacht na</span>
<lb n="2596"/><span>Gaedhil sgéalaidheacht agus seoirt eile litri-</span>
<lb n="2597"/><span>dheachta, acht níor chleacht siad sgríobhnóireacht</span>
<lb n="2598"/><span>le linn ré na págántachta.  I dtosach ré na</span>
<lb n="2599"/><span>críostaidheachta, rinne na manaigh atharach</span>
<lb n="2600"/><span>mór ar an sgéal.  D' fhoghluim siad sgríobh-</span>
<lb n="2601"/><span>nóireacht ó na daoinibh tháinig ó'n Róimh a</span>
<lb n="2602"/><span>ndeas, agus annsin thosuigh siad ag a múineadh</span>
<lb n="2603"/><span>do na hÉireannchaibh.  Do sholáthair siad an</span>
<lb n="2604"/><span>dubh agus an meamram - bhí siad sin an-</span>
<lb n="2605"/><span>daor an uair úd - agus do chuir siad síos</span>
<lb n="2606"/><span>ar an meamram na sgéalta agus gach seort</span>
<lb n="2607"/><span>eile litridheachta do bhíodh na seanchaidhthe do</span>
<lb n="2608"/><span>chleachtadh leis na ciantaibh.  Do lean na</span>
<lb n="2609"/><span>manaigh ar an saothrughadh sin na Gaedhilge</span>
<lb n="2610"/><span>an fhaid is do mhair na sgoltacha.  Níl toradh</span>
<lb n="2611"/><span>a gcuid saothair go hiomlán againn anois.</span>
<lb n="2612"/><span>Leabhar mór a dtugtar "Leabhar na hUidhre"</span>
<lb n="2613"/><span>air, do cuireadh le chéile i gCluain-mhic-</span>
<lb n="2614"/><span>Nóis é i dtimcheall tosach na dara haoise</span>
<lb n="2615"/><span>déag.  Tá sé sin againn fós - nó cuid de</span>
<lb n="2616"/><span>ba chirte dham do rádh - agus mór-chuid de</span>
<lb n="2617"/><span>na leabhraibh do sgríobhadh ó'n uair sin anuas;</span>
<lb n="2618"/><span>acht is beag rud dár sgríobhadh roimh an am</span>
<lb n="2619"/><span>sin nár cailleadh ó shin ar dóigh éigin, le teinidh,</span>
<lb n="2620"/><span>nó le faobhar, nó le huisge.</span></p>
<lb n="2621"/>
<lb n="2622"/><p><span>Mar sin féin, tá rian na sgoltach Éirean-</span>
<lb n="2623"/><span>nach go soiléir le feicsin ar an Móir-thír go</span>
<lb n="2624"/><span>fóill.  Ó'n séamhadh aois go dtí an dara</span>
<lb n="2625"/><span>aois déag d'imthigheadh mórán manach as an</span>
<lb n="2626"/><span>tír seo leis an creideamh do chraobhsgaoileadh</span>
<lb n="2627"/><span>agus le múineadh do dhéanamh ar fud na</span>
<lb n="2628"/><span>hEorpa.  Do theagasgadh siad gach uile sheort</span>
<lb n="2629"/><span>léighinn.  Is tríd an Ghaedhilg do-ghníthí an</span>
<lb n="2630"/><span>teagasg!!  Ní haon bhréag ná magadh é.</span>
<lb n="2631"/><span>I n-a lán de na cathrachaibh móra ar an Móir-</span>
<lb n="2632"/><span>thír ta sean-láimhsgríbhne tháinig anuas ó</span>
<lb n="2633"/><span>aimsir na sgoltach Éireannach úd - mac-</span>
<lb n="2634"/><span>samhla den Tiomna Nua agus de'n Sean-</span>
<lb n="2635"/><span>tiomna agus de sgríbhnibh na n-úghdar.  Dá</span>
<lb n="2636"/><span>bhféachadh duine ortha seo, 'tchífeadh sé giotaí</span>
<lb n="2637"/><span>beaga Gaedhilge annseo agus annsiúd</span>
<lb n="2638"/><span>ionnta.  Gluaiseanna iad sin do sgríobh na</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2639"/><p><span>hoidí múinte le brígh na bhfocal Laidne do</span>
<lb n="2640"/><span>chur i dtuigsin dá gcuid sgoláire.  Do</span>
<lb n="2641"/><span>bailigheadh i gceann a chéile gach aon ghiota</span>
<lb n="2642"/><span>de na giotaíbh Gaedhilge sin.  Do tugadh</span>
<lb n="2643"/><span>amach i leabhar iad le goirid, i dtreo gur</span>
<lb n="2644"/><span>féidir duit i ad do léigheadh má thuigeann tú</span>
<lb n="2645"/><span>an chaint atá ionnta.  Acht, cibé aca thuig-</span>
<lb n="2646"/><span>eann nó nach dtuigeann tú í, cruthuigheann</span>
<lb n="2647"/><span>siad go glan go ndearnaidh na manaigh feidhm</span>
<lb n="2648"/><span>de'n Ghaedhilg ar an dóigh adeirim, agus go</span>
<lb n="2649"/><span>raibh baint an-dlúith ag an Ghaedhilg le</span>
<lb n="2650"/><span>soisgéalughadh an chreidimh le linn aois an</span>
<lb n="2651"/><span>ain-eolais agus an dorchadais.</span></p>
<lb n="2652"/>
<lb n="2653"/><p><span>(B) Na Leabhair Chló-bhuailte</span></p>
<lb n="2654"/>
<lb n="2655"/><p><span>Do cuireadh deireadh le réim na sgoltach?</span>
<lb n="2656"/><span>agus do cuireadh deireadh le rudaí nár bh'</span>
<lb n="2657"/><span>iad.  Do chuaidh cumhacht na nGaedheal féin</span>
<lb n="2658"/><span>ar gcúl i ndeireadh na séamhadh aoise déag</span>
<lb n="2659"/><span>le linn Éilís bheith i n-a bainríoghain ar</span>
<lb n="2660"/><span>Shasana.  Tugadh steall as bhuidéal nimhe d'</span>
<lb n="2661"/><span>Ua Domhnaill; síothcháin, sógh ná suaimhneas</span>
<lb n="2662"/><span>ní fhuair Ua Néill nó go mb' éigin do imirce</span>
<lb n="2663"/><span>do dhéanamh thar sáile anonn.  Do bhí gach aon</span>
<lb n="2664"/><span>ní réidh annsin le sean-chreideamh ársa na</span>
<lb n="2665"/><span>nGaedheal do chur fá chois.  Éinneach nár</span>
<lb n="2666"/><span>mhaith leis an creideamh Gallda do ghlacadh,</span>
<lb n="2667"/><span>do chaith sé a fhearann dúthchais do thréigean;</span>
<lb n="2668"/><span>dá ndiúltadh sé, do ropadh claidheamh thríd</span>
<lb n="2669"/><span>a chroidhe.  Do thréig muintir na hÉireann</span>
<lb n="2670"/><span>saidhbhreas agus iol-mhaitheas an tsaoghail.</span>
<lb n="2671"/><span>Do ghabh an Sasanach lán-ghreim ortha.  Do</span>
<lb n="2672"/><span>dhíol sé asta leis an Bhíobla Gaedhilge!  Do</span>
<lb n="2673"/><span>scaip sé na leabhair i n-aisge i measg na</span>
<lb n="2674"/><span>ndaoine bocht; - acht do cuireadh isteach go</span>
<lb n="2675"/><span>tobann ar a chuid cleas.</span></p>
<lb n="2676"/>
<lb n="2677"/><p><span>Ins an bhliadhain 1606 do mhol an t-Athair</span>
<lb n="2678"/><span>Flaithrí Ua Maoilconaire, sagart Connachtach,</span>
<lb n="2679"/><span>do'n treas Pilib, Rí na Spáinne, coláiste</span>
<lb n="2680"/><span>do chur ar bun i Lobhán fá choinne Úird San</span>
<lb n="2681"/><span>Phroinséis.  Do hosgladh an coláiste trí</span>
<lb n="2682"/><span>bliadhna i n-a dhiaidh sin.  Do cuireadh ar bun</span>
<lb n="2683"/><span>é leis an creideamh do chur chum tosaigh</span>
<lb n="2684"/><span>i n-Éirinn.  Do thuig na sagairt Éireannacha</span>
<lb n="2685"/><span>do bhí ann goidé an cleas do bhí an Sasanach</span>
<lb n="2686"/><span>mór-chroidheach d'imirt san mbaile.  Do bhí a</span>
<lb n="2687"/><span>fhios aca goidé an bealach a raibh sé ag iarr-</span>
<lb n="2688"/><span>aidh an creideamh Catoiliceach do lot agus</span>
<lb n="2689"/><span>do mhilleadh.  Ar an ádhbhar sin, do sholáthair</span>
<lb n="2690"/><span>siad gléas cló-bhuailte.  Do rinneadh cló</span>
<lb n="2691"/><span>Gaedhealach dóibh san bhliadhain 1611.  Do</span>
<lb n="2692"/><span>thosuigh siad ag tabhairt amach leabhar</span>
<lb n="2693"/><span>Gaedhilge.  Tasbáineann sean-chunntas</span>
<lb n="2694"/><span>Laidne 'tuige a ndearnadh sin.  "Níor</span>
<lb n="2695"/><span>bh'fhéidir le Catoilicighibh Ríoghachta na</span>
<lb n="2696"/><span>hÉireann an ní céadna seo do dhéanamh, de</span>
<lb n="2697"/><span>bhrígh go raibh siad fá dhaor-smacht ag na</span>
<lb n="2698"/><span>heiricidhibh.  Do cuireadh i gcló an uair</span>
<lb n="2699"/><span>sin cuid mhaith de leabhraibh Gaedhilge, do</span>
<lb n="2700"/><span>rinne maitheas mór d' anmannaibh na gcreid-</span>
<lb n="2701"/><span>mheach."  Do tugadh amach, "Teagasg</span>
<lb n="2702"/><span>Críostaidhe Uí hEoghusa," san bhliadhain 1618.</span>
<lb n="2703"/><span>Do cló-bhuaileadh "Scáthán na hAithrighe"</span>
<lb n="2704"/><span>(Aodh Mac Cathmhaoil) an bhliadhain chéadna.</span>
<lb n="2705"/><span>Níor cuireadh críoch leis an obair mhaith seo</span>
<lb n="2706"/><span>go ceann i bhfad.  Ar na leabhraibh tháinig</span>
<lb n="2707"/><span>ó'n choláiste chéadna tá siad seo leanas:-</span>
<lb n="2708"/><span>"Scáthán an Chrábhaidh" (Flaithrí Ua Maoil-</span>
<lb n="2709"/><span>conaire), "Párrthas an Anma" (Antoine</span>
<lb n="2710"/><span>Gearnóin) agus "Lóchrann na gCreidmheach"</span>
<lb n="2711"/><span>(Proinsias Ua Maolmhuaidh).</span></p>
<lb n="2712"/>
<lb n="2713"/><p><span>Muna gcuimhnigheann sinn ar ar ghabh na</span>
<lb n="2714"/><span>Gaedhil tríd ar feadh na seachtmadh aoise</span>
<lb n="2715"/><span>déag agus na hochtmhadh aoise déag, ní</span>
<lb n="2716"/><span>féidir linn a mheas i gceart a fheabhas do</span>
<lb n="2717"/><span>choimhéad na leabhair seo fíor-spioraid an</span>
<lb n="2718"/><span>chreidimh i gcroidhe na ndaoine, de bhuidh-</span>
<lb n="2719"/><span>eachas de gach géirleanmhaint dá dhéine.  Do</span>
<lb n="2720"/><span>cuireadh dlighthe i bhfeidhm a ndubhairt Éamonn</span>
<lb n="2721"/><span>de Búrca i n-a dtaobh gur bh 'iad an uirlis</span>
<lb n="2722"/><span>do b'fhearr do soláthruigheadh riamh le beithidh-</span>
<lb n="2723"/><span>each do dhéanamh de'n duine.  I n-a dhiaidh sin</span>
<lb n="2724"/><span>is uile, do bhí an Gaedheal dílis do Dhia,</span>
<lb n="2725"/><span>dílis do'n chreideamh, dílis dá shagartaibh,</span>
<lb n="2726"/><span>dílis do'n Ghaedhilg.  Do b'iad na leabhra</span>
<lb n="2727"/><span>Gaedhilge fá ndearr an dílseacht go léir.</span></p>
<lb n="2728"/>
<lb n="2729"/><p><span>Má b'uasal agus má b'onórach an dlúith-</span>
<lb n="2730"/><span>cheangal do bhí idir an Ghaedhilg agus an</span>
<lb n="2731"/><span>creideamh nuair do bhí na Gaedhil fá réim</span>
<lb n="2732"/><span>amuigh agus i mbaile, sílim gur seacht uaisle</span>
<lb n="2733"/><span>agus gur seacht onóraighe an dlúith-cheangal</span>
<lb n="2734"/><span>do bhí eatortha nuair bhí na Gaedhil brúighte</span>
<lb n="2735"/><span>claoidhte go daor faoi chois ag madraíbh</span>
<lb n="2736"/><span>Sacsan.</span></p>
<lb n="2737"/>
<lb n="2738"/><p><span>(C) Deich mbliadhna ó shin</span></p>
<lb n="2739"/>
<lb n="2740"/><p><span>Acht do bhris na Sasanaigh an cath orainn</span>
<lb n="2741"/><span>san deireadh.  I dtosach na naomhadh aoise</span>
<lb n="2742"/><span>déag do bhí an Ghaedhealg ar labhairt ar fud</span>
<lb n="2743"/><span>na hÉireann go léir, ó Innbhear Sgéine go</span>
<lb n="2744"/><span>Clochán na bhFomhorach; i ndeireadh na haoise</span>
<lb n="2745"/><span>céadna ní chluinfeadh duine focal dí acht</span>
<lb n="2746"/><span>i gcorr-áit ar thaobh na mara.  Goidé fá</span>
<lb n="2747"/><span>ndearr an t-atharach mór sin?  Tá a</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2748"/><p><span>fhreagra féin ag gach éinneach ar an gceist.</span>
<lb n="2749"/><span>Adeirtear gur ab é Domhnall Ua Conaill</span>
<lb n="2750"/><span>agus a lucht leanamhna ba mhó ba chionntach</span>
<lb n="2751"/><span>leis.  Adeirtear gur ab iad na sgoltacha</span>
<lb n="2752"/><span>so againne fá ndearr an t-olc ar fad.</span>
<lb n="2753"/><span>Adeirtear gur ab iad na sagairt do chuir</span>
<lb n="2754"/><span>an Ghaedhealg i ndiaidh deiridh.  Ar dóigh ar</span>
<lb n="2755"/><span>bith, is cinnte go ndearnaidh gach dream</span>
<lb n="2756"/><span>san tír a chuid fhéin de'n díoghbháil.  Tuig-</span>
<lb n="2757"/><span>imid-ne indiu gach tuathal do rinneadh ins</span>
<lb n="2758"/><span>na bliadhantaibh do chuaidh thart, acht,</span>
<lb n="2759"/><span>máiseadh, ní ceart dúinn bheith ag cáineadh</span>
<lb n="2760"/><span>na ndaoine do rinne an tuathal.  An</span>
<lb n="2761"/><span>léir-sgrios do bhí dá dhéanamh ar teangaidh</span>
<lb n="2762"/><span>ár sinnsear, ní fearr do-chonnaic na sagairt</span>
<lb n="2763"/><span>é ná cách.  Is minic do-ghníthear dearmad</span>
<lb n="2764"/><span>de'n mhéid sin nuair bítear ag trácht ar an</span>
<lb n="2765"/><span>droch-rath agusar an mhío-fhortún d'imthigh ar</span>
<lb n="2766"/><span>an Ghaedhilg le céad bliadhain anuas.  Cibé</span>
<lb n="2767"/><span>sgéal é, ní raibh ann acht nár múchadh í</span>
<lb n="2768"/><span>i ndeireadh na sgríbe.  An dlúith-cheangal</span>
<lb n="2769"/><span>do bhí riamh idir chreideamh na hÉireann agus</span>
<lb n="2770"/><span>teangaidh na hÉireann, bhí sé beag nach</span>
<lb n="2771"/><span>briste nuair tosuigheadh ag obair le n-ár</span>
<lb n="2772"/><span>gcanamhain ceol-bhinn do choimhéad beo.</span></p>
<lb n="2773"/>
<lb n="2774"/><p><span>Chum a thuigsin i gceart goidé mar a bhí</span>
<lb n="2775"/><span>obair an chreidimh agus an Ghaedhealg deigh-</span>
<lb n="2776"/><span>ilte ó chéile deich mbliadhna ó shin, féach-</span>
<lb n="2777"/><span>amuis isteach san sgéal.  Teanga na tíre</span>
<lb n="2778"/><span>seo dá labhairt ag cúpla míle daoine</span>
<lb n="2779"/><span>bocht ar imeall na mara coimhthighthighe.  Na</span>
<lb n="2780"/><span>daoine sin gan gean gan grádh dí.  Iad ar</span>
<lb n="2781"/><span>a ndícheall ag iarraidh í do dhíbirt ó n-a</span>
<lb n="2782"/><span>mbéal amach agus caint gan snas gan</span>
<lb n="2783"/><span>líomhthacht do chur isteach i n-a hionad.  Iad</span>
<lb n="2784"/><span>gan léigheann gan fhoghluim, gan eolas gan</span>
<lb n="2785"/><span>tabhairt suas.  Ní labharfadh siad Gaedhealg</span>
<lb n="2786"/><span>le n-a gcuid páiste dá mbéadh a mhalairt</span>
<lb n="2787"/><span>aca.  Na páistí sin ag dul ar "sgoil</span>
<lb n="2788"/><span>náisiúnta."  Adéarfadh éinneach a mbéadh</span>
<lb n="2789"/><span>splannc céille i n-a chloigeann gur cheart</span>
<lb n="2790"/><span>do na daoinibh do bhí i mbun na sgoil grádh</span>
<lb n="2791"/><span>dá dteangaidh agus dá dtír do chur i n-a</span>
<lb n="2792"/><span>gcroidhe, tráth is nár chóimhlíon a dtuis-</span>
<lb n="2793"/><span>mhuightheoirí an dualgas sin dóibh.  Níor</span>
<lb n="2794"/><span>cuimhnigheadh ar a leithéid.  Má is eadh féin,</span>
<lb n="2795"/><span>ní raibh an Béarla ag an aos óg.  Nuair nach</span>
<lb n="2796"/><span>raibh, goidé mar a thiocfadh leo an teagasg</span>
<lb n="2797"/><span>críostaidhe Béarla d'fhoghlaim; agus goidé</span>
<lb n="2798"/><span>mar a thuigfeadh siad rúindiamhra a gcre-</span>
<lb n="2799"/><span>idimh gan an teagasg críostaidhe do bheith</span>
<lb n="2800"/><span>aca?  Nuair d'fhás siad suas, d'imthigh cuid</span>
<lb n="2801"/><span>aca thar sáile.  Níor bh'fhearrde a gcreideamh</span>
<lb n="2802"/><span>an t-aistear, go háirithe nuair nach ró-mhaith</span>
<lb n="2803"/><span>do thuig siad gach ar bhain leis.  An dream</span>
<lb n="2804"/><span>d'fhan san mbaile, adubhairt siad a gcuid</span>
<lb n="2805"/><span>paidreacha as Gaedhilg uaireanta, agus sin</span>
<lb n="2806"/><span>a raibh de bhaint ag a dteangaidh dúthchais le</span>
<lb n="2807"/><span>creideamh a gcroidhe.  Is annamh do-chualaidh</span>
<lb n="2808"/><span>siad seanmóir Ghaedhilge.  Níor nocht siad a</span>
<lb n="2809"/><span>gcoinsias dá n-oide faoistine tríd an</span>
<lb n="2810"/><span>Ghaedhilg, mar is minic nach dtuigfeadh sé</span>
<lb n="2811"/><span>iad dá ndéanadh siad sin.  Is furas a</span>
<lb n="2812"/><span>fheicsin as sin uile gur sgaradh go mill-</span>
<lb n="2813"/><span>teach an creideamh ceart ó theangaidh mhilis</span>
<lb n="2814"/><span>an Ghaedhilgeora.</span></p>
<lb n="2815"/>
<lb n="2816"/><p><span>Agus maidir leis an Ghalldacht, níl le rádh</span>
<lb n="2817"/><span>fá dtaobh dí acht an méid seo .i. go bhfuil a</span>
<lb n="2818"/><span>fhios ag gach éinneach gur mó go mór an grádh</span>
<lb n="2819"/><span>do'n chreideamh agus an chráibhtheacht atá ag</span>
<lb n="2820"/><span>an Ghaedhilgeoir ná an grádh do'n chreideamh</span>
<lb n="2821"/><span>agus an chráibhtheacht atá ag an Bhéarlóir.</span>
<lb n="2822"/><span>Go deimhin agus go dearbhtha, nach iomdha</span>
<lb n="2823"/><span>Béarlóir gan chreideamh ar bith ar domhan? -</span>
<lb n="2824"/><span>rud nach féidir le héinneach do chasadh le</span>
<lb n="2825"/><span>haon Ghaedhilgeoir dá bhfuil suas.  Sin lom-</span>
<lb n="2826"/><span>chlár na fírinne, agus mo dhubhshlán faoi an</span>
<lb n="2827"/><span>té chuirfeas i n-a aghaidh.</span></p>
<lb n="2828"/>
<lb n="2829"/><p><span>(D) An aimsir atá ag teacht</span></p>
<lb n="2830"/>
<lb n="2831"/><p><span>Anois, a chómh-Ghaedheala Mhaighe Nuadhat,</span>
<lb n="2832"/><span>tuigeann sibh goidé rinne an Ghaedhealg</span>
<lb n="2833"/><span>ar son an fhír-chreidimh i n-allód.  Admhann</span>
<lb n="2834"/><span>sibh a ndearnaidh sí ar a shon san mbaile</span>
<lb n="2835"/><span>annseo i n-Éirinn agus i bhfad thar lear</span>
<lb n="2836"/><span>i gcéin.  Agus má rinne sí an méid</span>
<lb n="2837"/><span>sin ins na laetheanntaibh a chuaidh thart,</span>
<lb n="2838"/><span>'tuige nach ndéanfadh sí an ní céadna indiu?</span>
<lb n="2839"/><span>Níor chaill sí fós a treiseacht ná a treoir</span>
<lb n="2840"/><span>chum croidhe an Ghaedhil do spreagadh chum</span>
<lb n="2841"/><span>deigh-ghníomh uasal, acht an chaoi do thabhairt</span>
<lb n="2842"/><span>dí leis an treiseacht agus an treoir do chur</span>
<lb n="2843"/><span>i bhfeidhm.  Is iomdha sagart diadha agus</span>
<lb n="2844"/><span>bráthair naomhtha ag a raibh sin buailte isteach</span>
<lb n="2845"/><span>i n-a aigneadh, agus é go millteach bocht</span>
<lb n="2846"/><span>faoi bhrón faoi ghéar-smacht ag námhaid</span>
<lb n="2847"/><span>Éireann.  Do thuig an t-Athair Ua Gramhna</span>
<lb n="2848"/><span>i n-a laethibh féin é, - "bhí tuigsin aige thar</span>
<lb n="2849"/><span>na seanóiríbh."  Tuigeann an t-Athair Peadar</span>
<lb n="2850"/><span>Ua Laoghaire indiu é.  An dtuigeann sibh-se</span>
<lb n="2851"/><span>é?  Tá mé fír-chinnte go dtuigeann sibh go</span>
<lb n="2852"/><span>rí-mhaith é, - an chuid is truime ciall agaibh,</span>
<lb n="2853"/><span>cibé ar domhan é.</span></p>
<lb n="2854"/>
<lb n="2855"/><p><span>Má seadh, tá a fhios agaibh goidé a</span>
<lb n="2856"/><span>bhfuilmid ag obair ar a shon.  Ní fuláir</span>
<lb n="2857"/><span>dúinn an sean-dlúith-cheangal agus an sean-</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2858"/><p><span>deagh-cháirdeas agus an sean-mhór-chaid-</span>
<lb n="2859"/><span>reamh do chur ar bun aríst idir an chreideamh</span>
<lb n="2860"/><span>agus an Ghaedhilg.  Sin í an obair atá</span>
<lb n="2861"/><span>gearrtha amach le déanamh againn.  Caithfear</span>
<lb n="2862"/><span>iad do thabhairt dá chéile aríst.  Caithfear</span>
<lb n="2863"/><span>an Ghaedhealg do thabhairt do'n altóir mar a</span>
<lb n="2864"/><span>gcraobhscaoiltear focal Dé; do'n fhaoisdin</span>
<lb n="2865"/><span>mara bhfuil a thrócaire le fágháil; do'n</span>
<lb n="2866"/><span>sgoil mar a bhfoghlaimighthear a dhligheadh agus</span>
<lb n="2867"/><span>a chreideamh; do lic na teineadh mar a</span>
<lb n="2868"/><span>ndéantar a adhradh agus a bhuidheachasughadh</span>
<lb n="2869"/><span>tar éis cruadhtan agus obair an lae.  Agus</span>
<lb n="2870"/><span>amhail is nach féidir an aicíd do ruagadh as</span>
<lb n="2871"/><span>an chorp gan teacht ar an droch-bhall ó n-a</span>
<lb n="2872"/><span>bhfásann sí, mar sin ní mór dúinn sinn féin</span>
<lb n="2873"/><span>do Ghaedhealughadh i dtosach báire; ní mór</span>
<lb n="2874"/><span>dúinn fósta ár gColáiste do Ghaedhealughadh</span>
<lb n="2875"/><span>go dtí an smior agus go dtí an smuais;</span>
<lb n="2876"/><span>acht tabhramuis aire dúinn féin fá láthair</span>
<lb n="2877"/><span>agus "tiocfaidh an síol má tá sé ann."</span></p>
<lb n="2878"/>
<lb n="2879"/><p><span>Is iomdha gníomh maith uasal atá déanta</span>
<lb n="2880"/><span>ag ár gConnradh cóir cheana féin; acht, is</span>
<lb n="2881"/><span>iomdha ní atá gan déanamh fós.  Téidhmis</span>
<lb n="2882"/><span>ar aghaidh.  Ná tigeadh laigeacht ná meathtacht</span>
<lb n="2883"/><span>i n-ár gcroidhe.  Seasamuis amach go dian</span>
<lb n="2884"/><span>dána dásachtach i gcoinne an Ghalldachais.</span>
<lb n="2885"/><span>Ná staonamuis an cath.  Is mór é go deimhin,</span>
<lb n="2886"/><span>acht is mó go mór ná é an cath bhéas le</span>
<lb n="2887"/><span>troid againn amach annseo muna ndéanann</span>
<lb n="2888"/><span>sinn obair na Gaedhilge go dílis dúthrachtach</span>
<lb n="2889"/><span>anois.  Agus féachaidh ar an luach saothair</span>
<lb n="2890"/><span>do-gheobhaidh sinn má bhrisfidh sinn an comhrac</span>
<lb n="2891"/><span>ar an námhaid, - grádh agus gean agus geal-</span>
<lb n="2892"/><span>mhuinteardhas muintire na hÉireann!  An</span>
<lb n="2893"/><span>creideamh cóir agus an croidhe Gaedhealach,</span>
<lb n="2894"/><span>sin iad an dá ní is áilne agus is luachmhaire</span>
<lb n="2895"/><span>faoi an spéir indiu.  Dá gcaillfidhe ceann</span>
<lb n="2896"/><span>aca, do bhéadh thiar ar an gceann eile.  Má</span>
<lb n="2897"/><span>bheirimid-ne cabhair agus congnamh do lucht</span>
<lb n="2898"/><span>cosanta na Gaedhilge, béidh an buaidh leis an</span>
<lb n="2899"/><span>Ghaedhilg agus le n-a mbaineann léi; muna</span>
<lb n="2900"/><span>mbíonn sinn ar ghualainn a chéile, caillfear</span>
<lb n="2901"/><span>an Ghaedhealg, agus fearrde an creideamh</span>
<lb n="2902"/><span>í do dhul i ndísg.  Nach dóigh libh, a cháirde</span>
<lb n="2903"/><span>groidhe, gur fiú ár ndícheall báis agus</span>
<lb n="2904"/><span>beathadh iad araon?</span></p>
<lb n="2905"/>
<lb n="2906"/><p><span>P.B.</span>
<lb n="2907"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2908"/><p><span>Obair na Gaedhilge i gColaiste Muighe Nuadhad</span></p>
<lb n="2909"/>
<lb n="2910"/><p><span>Paipéar do léigheadh ós comhair Cúirt na nGaedheal, Feabhra 5adh, 1908.  Do-rinneadh áthrach agus aith-</span>
<lb n="2911"/><span>ghiorrath ar chuid de'n chaint ó shoin.</span></p>
<lb n="2912"/>
<lb n="2913"/><p><span>I. Cruinn-eolas</span></p>
<lb n="2914"/>
<lb n="2915"/><p><span>I dtoiseach na haith-bhliadhna is dóigh liom</span>
<lb n="2916"/><span>nár mhiste dhúinn amharc a chaitheadh siar ar</span>
<lb n="2917"/><span>an aimsir atá caithte, ár gcogubhas do</span>
<lb n="2918"/><span>sgrúdadh agus do ghéir-infhiúchadh ag faisnéis</span>
<lb n="2919"/><span>goidé mar éirigh ár n-iarrachtaí linn, agus</span>
<lb n="2920"/><span>ar deireadh, comhairle agus gléas nua do</span>
<lb n="2921"/><span>cheapadh, má's riachtanach é, le n-ár gConnradh</span>
<lb n="2922"/><span>do dhíriughadh ar bhealach a leasa.  Is soiléir</span>
<lb n="2923"/><span>do ghach'n uile dhuine gur móide an buntáiste</span>
<lb n="2924"/><span>agus an tairbhe thiocfas as an sgrúdadh an</span>
<lb n="2925"/><span>cheist uile go léir do nochtadh gan laghdughadh</span>
<lb n="2926"/><span>gan foir-leathnughadh, foir chan fhéadamaid</span>
<lb n="2927"/><span>teacht ar an bhóthar mhór dhíreach, muna mbéidh</span>
<lb n="2928"/><span>a fhios againn goidé an fad atá sinn ar</span>
<lb n="2929"/><span>seoid agus ar seachrán i n-aimhréidhe na</span>
<lb n="2930"/><span>coille duibhe dorcha.  Bíodh a fhios agaibh, a</span>
<lb n="2931"/><span>Ghaedheala, nach ceapairí siúcracha so-bhlasta</span>
<lb n="2932"/><span>de sheadráil cainte atá agam daoibh, acht</span>
<lb n="2933"/><span>biadh searbh righin na fírinne.  Sin ádhbhar mo</span>
<lb n="2934"/><span>thoisge agus mo thurais an seal seo, agus</span>
<lb n="2935"/><span>má thógfar orm an sgéal atá le hársuighe</span>
<lb n="2936"/><span>agus le hinnsint, is é m'fhreagra ar lucht</span>
<lb n="2937"/><span>mo cháinte gur dheamhan a miste liom; "is</span>
<lb n="2938"/><span>fearr an troid ná an t-uaigneas."</span></p>
<lb n="2939"/>
<lb n="2940"/><p><span>Cunntas agus cur síos, beachtughadh agus</span>
<lb n="2941"/><span>léir-mheas ar obair na Gaedhilge ó thoiseach</span>
<lb n="2942"/><span>na sgoil-bhliadhna go dtí anois, príomh-chúis</span>
<lb n="2943"/><span>mo sgríobhtha.  Acht is mór, i bhfarradh sin,</span>
<lb n="2944"/><span>ba chionntach leis an alt so bheith i n-Irislea-</span>
<lb n="2945"/><span>bhar an Chonnartha, fonn do ghabh mé cliú</span>
<lb n="2946"/><span>agus cáil ár gColáiste do chosaint</span>
<lb n="2947"/><span>i n-aghaidh ráfla agus baramhail atá amuigh</span>
<lb n="2948"/><span>orainn le déidheanaighe.  Is leor mar bhréag-</span>
<lb n="2949"/><span>nadh ortha a bhfuil de chruinn-eolas agam le</span>
<lb n="2950"/><span>tabhairt do lucht ár gcáinte.</span></p>
<lb n="2951"/>
<lb n="2952"/><p><span>Seo mar do fuair mé an cruinn-eolas.</span>
<lb n="2953"/><span>Cheannuigh mé Féilire an Choláiste agus thug</span>
<lb n="2954"/><span>mé do dhuine stuamdha siosmaideach i ngach</span>
<lb n="2955"/><span>buidhin é, le hórdughadh liosta na n-ainm do</span>
<lb n="2956"/><span>sgrúdadh go géar, agus sgór do chur roimhe</span>
<lb n="2957"/><span>le hainm gach dalta do réir mar bhí sé</span>
<lb n="2958"/><span>i n-acfuinn Gaedhealg a labhairt (A) go</span>
<lb n="2959"/><span>maith, nó (B) go measardha, nó (C) ag a</span>
<lb n="2960"/><span>foghlaim, nó (D) aineolach ar fad ins an</span>
<lb n="2961"/><span>teangaidh.  Toradh an sgrúdtha annso síos:</span></p>
<lb n="2962"/>
<lb n="2963"/><p><span>Teach na Sinnsear</span>
<lb n="2964"/><span>(Roinn Mhuire Naomhtha)</span></p>
<lb n="2965"/>
<lb n="2966"/><p><span>Diadhairí na 4adh. bl.</span>
<lb n="2967"/><span>Diadhairí an 3adh. bl.</span>
<lb n="2968"/><span>Diadhairí na dara bl.</span></p>
<lb n="2969"/>
<lb n="2970"/><p><span>Teach na Sinnsear</span></p>
<lb n="2971"/>
<lb n="2972"/><p><span>(Roinn Seosaimh Naomhtha)</span></p>
<lb n="2973"/>
<lb n="2974"/><p><span>Diadhairí na céad bl.</span>
<lb n="2975"/><span>Buidhean na Céime (B.E.)</span></p>
<lb n="2976"/>
<lb n="2977"/><p><span>An líon tighe</span>
<lb n="2978"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2979"/><p><span>Chan baoth-chaint atá ins na huimhreachaibh</span>
<lb n="2980"/><span>sin.  Is leor mar fhiadhnaise iad le n-a chur</span>
<lb n="2981"/><span>i dtuigsint agus i gcéill do'n tsaoghal go</span>
<lb n="2982"/><span>raibh dul amudha ar na daoinibh do lásg linn</span>
<lb n="2983"/><span>é nach raibh grádh ná taitneamh againn do'n</span>
<lb n="2984"/><span>Ghaedhilg, agus go raibh sinn 'n éis an teanga</span>
<lb n="2985"/><span>do thréigean agus do leigean i ndearmad.</span>
<lb n="2986"/><span>Cha luigheann sé le nádúr go mbéadh an tuath</span>
<lb n="2987"/><span>amhrasach i n-ár dtimhceall, foir bhí mórán</span>
<lb n="2988"/><span>téamaidh ionnainn riamh.  Char thuill cill na</span>
<lb n="2989"/><span>hÉireann deagh-fhocal na tuaithe roimhe seo</span>
<lb n="2990"/><span>leath comh maith is thuilleas sí fá láthair é,</span>
<lb n="2991"/><span>mar is soiléir nach raibh obair na Gaedhilge</span>
<lb n="2992"/><span>i dtreise agus i dtreoir riamh i n-ár bpríomh-</span>
<lb n="2993"/><span>Choláiste eaglaiseach comh maith is tá</span>
<lb n="2994"/><span>i mbliadhna.  Chan amháin gur éirigh spiorad</span>
<lb n="2995"/><span>nua i n-ár measg le goirid, acht bhí toradh an</span>
<lb n="2996"/><span>spioraid le feicsint go soiléir ins an dóigh</span>
<lb n="2997"/><span>ar chuir furmhór ár mac léighinn cuspóirí an</span>
<lb n="2998"/><span>Chonnartha i ngníomh agus i gcleachtadh.  Chan</span>
<lb n="2999"/><span>fhuil a fhios againn goidé do chuir dalladh</span>
<lb n="3000"/><span>mallóg ar mhuinntir na Gaedhilge taobh</span>
<lb n="3001"/><span>amuigh i n-ár dtimcheall, munab é an gleo</span>
<lb n="3002"/><span>úd fá dtaobh de Theach na Sóisear.  Acht ba</span>
<lb n="3003"/><span>cheart do na daoinibh seo cuimhniughadh nach</span>
<lb n="3004"/><span>ionann an Coláiste agus dream beag</span>
<lb n="3005"/><span>suarach ins an Roinn sin.  Tá na</span>
<lb n="3006"/><span>mic léighinn cothrom leis an aimsir anois,</span>
<lb n="3007"/><span>mar is annamh dúinn bheith ar gcúl i gcúrsaíbh</span>
<lb n="3008"/><span>bhaineas le dúthchasacht.  Sgrúdaidh, a léigh-</span>
<lb n="3009"/><span>theoirí, na nodaí áirimh tá léirighthe agam</span>
<lb n="3010"/><span>sul fá ndaorfaidh sibh an Coláiste.  Tá súil</span>
<lb n="3011"/><span>agam go bhfuil bainte agam faoi lucht an</span>
<lb n="3012"/><span>bheachtuighthe fá dheireadh.</span></p>
<lb n="3013"/>
<lb n="3014"/><p><span>Acht, gidh gur fíor a n-abraim fá obair</span>
<lb n="3015"/><span>na Gaedhilge, chan fhágann sin nach bhfuil lúb</span>
<lb n="3016"/><span>ar lár i ngnáth-obair an Chonnartha.  Chan</span>
<lb n="3017"/><span>fhuil an Ghaedhealg fighte fuaighte le beathaidh</span>
<lb n="3018"/><span>agus le saoghal na mac léighinn mar ba chóir</span>
<lb n="3019"/><span>agus mar ba riachtanach leis an Coláiste do</span>
<lb n="3020"/><span>Ghaedhealughadh ó bhun go bárr.  An cruthughadh</span>
<lb n="3021"/><span>agus an dearbhadh mar leanas; tá seort</span>
<lb n="3022"/><span>tuairim againn, agus chan gan ádhbhar é,</span>
<lb n="3023"/><span>gur ualach agus cúis bhuaidheartha</span>
<lb n="3024"/><span>Gaedhealg do labhairt taobh amuigh de na</span>
<lb n="3025"/><span>huairibh atá ceaptha amach fá choinne na</span>
<lb n="3026"/><span>mbuidhean Gaedhilge.  Agus tuigidh nach</span>
<lb n="3027"/><span>bhfuilim ag cur i leith na gConnarthóir atá</span>
<lb n="3028"/><span>i n-acfuinn Gaedhealg do labhairt go maith,</span>
<lb n="3029"/><span>go mbíonn siad ag caint as Béarla le n-a</span>
<lb n="3030"/><span>chéile.  Chan eadh ar aon chor, acht is é ba</span>
<lb n="3031"/><span>mhaith liom cur i n-a luighe oraibh nach bhfuil</span>
<lb n="3032"/><span>fonn ar na Gaedhealaibh is fearr cruinniughadh</span>
<lb n="3033"/><span>le chéile, agus bheith i gcuidheachtain a chéile</span>
<lb n="3034"/><span>comh minic agus is féidir é; nach iad an</span>
<lb n="3035"/><span>Ghaedhealg agus an Connradh is cionn-</span>
<lb n="3036"/><span>tsiocair le gach cumann nua cuirtear ar bun,</span>
<lb n="3037"/><span>agus le gach céim ar aghaidh chun leasa agus</span>
<lb n="3038"/><span>maitheasa ár dtíre; agus, ar deireadh, nach</span>
<lb n="3039"/><span>é an Connradh stiúruigheas aigneadh puiblidhe</span>
<lb n="3040"/><span>an Choláiste.</span></p>
<lb n="3041"/>
<lb n="3042"/><p><span>Is dóigh liom nach bhfuil acht dá ní ann fá</span>
<lb n="3043"/><span>dear ar laige, agus is iad seo iad:</span></p>
<lb n="3044"/>
<lb n="3045"/><p><span>(1) Gan líomhthacht bheith ag na macaibh</span>
<lb n="3046"/><span>léighinn i gcaint na Gaedhilge;</span></p>
<lb n="3047"/>
<lb n="3048"/><p><span>(2) Easbhaidh oideachais agus teagasg fríd</span>
<lb n="3049"/><span>Ghaedhilg.</span></p>
<lb n="3050"/>
<lb n="3051"/><p><span>I dtaca leis an chéad locht, tá sé de</span>
<lb n="3052"/><span>dhánaidheacht ionnam a rádh nach bhfuil duine</span>
<lb n="3053"/><span>ar bith sa Choláiste a dtig leis Gaedhealg a</span>
<lb n="3054"/><span>labhairt comh maith is thig leis Béarla a</span>
<lb n="3055"/><span>la airt.  Gabhaim orm an breitheamhnas seo</span>
<lb n="3056"/><span>do chruthughadh leis an léir-aighneas seo: Is</span>
<lb n="3057"/><span>annamh duine nach dtiocfaidh liom nuair</span>
<lb n="3058"/><span>chuirim síos mar an chéad réimh-bhreath nach</span>
<lb n="3059"/><span>féilmearacht ná bainnidheacht, treabhadh ná</span>
<lb n="3060"/><span>fursadh, is bun-ádhbhar agus mianach dár</span>
<lb n="3061"/><span>gcaint agus dár gcomhluadar annseo, acht</span>
<lb n="3062"/><span>diadhacht agus feallsamhnacht, cúrsaí eag-</span>
<lb n="3063"/><span>laise agus tuaithe, litridheacht, áiteamh-eolas</span>
<lb n="3064"/><span>agus rl.  Cuirim síos mar an dara réimh-bhreath</span>
<lb n="3065"/><span>nach bhfuil na téarmaí bhaineas leis na</span>
<lb n="3066"/><span>rudaíbh seo i gcleachtadh ná i bhfeidhm againn.</span>
<lb n="3067"/><span>Is soiléir an iarmairt nach féidir leis an</span>
<lb n="3068"/><span>duine is cliste againn Gaedhealg a labhairt</span>
<lb n="3069"/><span>comh furas agus is féidir leis Béarla do</span>
<lb n="3070"/><span>labhairt.  Is cinnte, fós, nach féidir linn</span>
<lb n="3071"/><span>maoidheamh as an eolas atá againn ar</span>
<lb n="3072"/><span>litridheacht na hÉireann.</span></p>
<lb n="3073"/>
<lb n="3074"/><p><span>Acht do b'fhéidir leigheas d'fhaghail ar an</span>
<lb n="3075"/><span>locht sin fríd Chumann Liteardha Gaedh-</span>
<lb n="3076"/><span>ilge.  Tá cumann againn dar ab ainm Cúirt</span>
<lb n="3077"/><span>na nGaedheal, acht chan fhiú trácht air mar</span>
<lb n="3078"/><span>chumann liteardha.  Mar cumann fá choinne</span>
<lb n="3079"/><span>sgéal beag greannmhar, nó fá choinne</span>
<lb n="3080"/><span>cainte seabhóidighe, tá sé maith go leor.</span>
<lb n="3081"/><span>Tá a shliocht air.  Ó'n chunntas thug mé ó</span>
<lb n="3082"/><span>chianaibh ba cheart amach is isteach le céad</span>
<lb n="3083"/><span>.i. dream (A) agus dream (B), bheith istigh ag</span>
<lb n="3084"/><span>an Chúirt gach oidhche.  I n-a ionad sin, is</span>
<lb n="3085"/><span>annamh bhíos níos mó ná deich is fiche ann.</span>
<lb n="3086"/><span>Chan leithsgéal dóibh seo fhanas amuigh a rádh</span>
<lb n="3087"/><span>nach bhfuil an Chúirt ar fóghnamh, agus bíodh a</span>
<lb n="3088"/><span>fhios ag na daoinibh nach dtig isteach chugainn</span>
<lb n="3089"/><span>gur comhartha croidhe-laige agus spadán-</span>
<lb n="3090"/><span>tachta a leithéid sin de nós.  Acht má</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="3091"/><p><span>chuirtear an Chúirt i gcomórtas agus</span>
<lb n="3092"/><span>i gcóimh-mheas le Cumann an Bhéarla, is</span>
<lb n="3093"/><span>cinnte nach bhfuil sí i n-acfuinn teacht</span>
<lb n="3094"/><span>i bhfoisgeacht dó i dtaca le dul ar aghaidh</span>
<lb n="3095"/><span>agus beodhacht.  Bíonn páipéir bhreagha</span>
<lb n="3096"/><span>bunadhasacha aca thráchtas ar cheisteannaibh</span>
<lb n="3097"/><span>móra an tsaoghail, ar fheallsamhnacht, ar</span>
<lb n="3098"/><span>cheol agus ar litridheacht.  B'fhéidir nach</span>
<lb n="3099"/><span>mbíonn deagh-Bhéarla aca i gcomhnaidhe, acht</span>
<lb n="3100"/><span>do bh'fhiú do dhuine éisteacht leis am ar bith.</span></p>
<lb n="3101"/>
<lb n="3102"/><p><span>An dara easbhaidh .i. easbhaidh teagasg fríd</span>
<lb n="3103"/><span>an Ghaedhilg, is leor cúpla focal i n-a</span>
<lb n="3104"/><span>timcheall.  Go dtí go mbéidh na mic léighinn</span>
<lb n="3105"/><span>fíor-Ghaedhealach, go dtí go mbéidh siad uilig</span>
<lb n="3106"/><span>i n-innibh an teanga do labhairt go maith, chan</span>
<lb n="3107"/><span>fhuil gar bheith ag súil le léigheachtaibh as</span>
<lb n="3108"/><span>Gaedhilg ó na hoidíbh.  Nuair bhéas an uain</span>
<lb n="3109"/><span>fhóirstineach ann, tá mé fír-chinnte go mbéidh</span>
<lb n="3110"/><span>an Ghaedhealg go béil-bhinn blasta aca siúd.</span></p>
<lb n="3111"/>
<lb n="3112"/><p><span>Tá inniste agam anois goidé an cruth a</span>
<lb n="3113"/><span>bhfuil obair na Gaedhilge fá láthair - na</span>
<lb n="3114"/><span>huimhreacha ar dtús, foir chan fhuil dul thar a</span>
<lb n="3115"/><span>mbreitheamhnas siúd.  Thráchtas ar Chumann</span>
<lb n="3116"/><span>Liteardha na Gaedhilge agus ar a laighead</span>
<lb n="3117"/><span>cumais is atá aige i mbeathaidh agus</span>
<lb n="3118"/><span>i saoghal na mac léighinn.  Ar deireadh, thug</span>
<lb n="3119"/><span>mé fá dear nach bhfuil an Ghaedhealg i bhfeidhm</span>
<lb n="3120"/><span>againn i dteagasg an léighinn, agus nach</span>
<lb n="3121"/><span>dtearn sinn aon tréan-aorp le áthrach do</span>
<lb n="3122"/><span>chur ar an sgéal taobh amuigh de chorr-</span>
<lb n="3123"/><span>pháipéar do sgríobhadh as Gaedhilg fá choinne</span>
<lb n="3124"/><span>na sgrúdadh.  Béarla ag furmhór na gcuirm</span>
<lb n="3125"/><span>cheoil, seanmóirí Béarla insan óráideán,</span>
<lb n="3126"/><span>Béarla ins an chuid is mó d'ár gcaint,-</span>
<lb n="3127"/><span>nach dearbhadh é sin gur dúthaigh Gallda atá</span>
<lb n="3128"/><span>annseo againn go fóill, agus nach bhfuil</span>
<lb n="3129"/><span>cosamhlacht a áthraigh go ceann deich is fiche</span>
<lb n="3130"/><span>bliadhan, má leanfar do'n obair do réir na</span>
<lb n="3131"/><span>céime atá uirthi anois.  Cruinn-eolas</span>
<lb n="3132"/><span>rudamhail atá mé a thabhairt daoibh, agus má</span>
<lb n="3133"/><span>thaisbeán sé gur mór an biseach atá ann ó</span>
<lb n="3134"/><span>anuraidh, cha gcuireann sin gur cheart bheith</span>
<lb n="3135"/><span>sásta leis an sgéal.</span></p>
<lb n="3136"/>
<lb n="3137"/><p><span>II. - An Leigheas</span></p>
<lb n="3138"/>
<lb n="3139"/><p><span>An sgrúdadh sin críochnuighthe againn, is</span>
<lb n="3140"/><span>fearr dúinn cur síos ar an leigheas.  Chan fhiú</span>
<lb n="3141"/><span>dadamh bheith ag mairgnighe ár gcáis muna</span>
<lb n="3142"/><span>bhfuil dúil againn íoc-shláinte chimilt le n-ár</span>
<lb n="3143"/><span>gcréachtaibh.  Is soiléir nach dtiocfaidh an</span>
<lb n="3144"/><span>t-áthrach mór le n-ár linn .i. chan fheiceann</span>
<lb n="3145"/><span>sinne an lá a mbéidh an Ghaedhealg dá canadh</span>
<lb n="3146"/><span>ag gach duine sa Choláiste ó'n sóisear is</span>
<lb n="3147"/><span>óige aníos, acht má chuirtear an síol i gceart,</span>
<lb n="3148"/><span>chan fhuil amhras nach mbéidh fóghmhar torthamh-</span>
<lb n="3149"/><span>ail ann deich mbliadhna ó'n aimsir seo.  Is</span>
<lb n="3150"/><span>riachtanach ar dtús an locht bunadhasach do</span>
<lb n="3151"/><span>leigheas, an galar is doimhne préamh do</span>
<lb n="3152"/><span>chosgadh.  Is cosmhail gur ab é locht is</span>
<lb n="3153"/><span>soiléire atchí gach duine, a laighead oibridhe</span>
<lb n="3154"/><span>éifeachtach is atá againn.  Char chualaidh ár</span>
<lb n="3155"/><span>bhfurmhór-ne iomrádh ar an obair seo na</span>
<lb n="3156"/><span>Gaedhilge, agus char chuir sinn spéis nó suim</span>
<lb n="3157"/><span>innti go dtí go dtainic sinn isteach san</span>
<lb n="3158"/><span>Choláiste.  Chrom cuid againn ar í d'fhoghlaim,</span>
<lb n="3159"/><span>agus d' éirigh go maith le cuid againn,</span>
<lb n="3160"/><span>acht is fíor gur beag mac léighinn, agus</span>
<lb n="3161"/><span>gnáth-obair an Choláiste comh trom is tá sí,</span>
<lb n="3162"/><span>a dtig leis an teanga d' fhoghlaim go maith</span>
<lb n="3163"/><span>le linn a sheacht mbliadhan annseo.  Leanann</span>
<lb n="3164"/><span>de sin gur beag mac léighinn dhéanfas obair</span>
<lb n="3165"/><span>éifeachtach ar son an Chonnartha.  Ar an</span>
<lb n="3166"/><span>ádhbhar sin, is ceart dúinn aire do thabhairt</span>
<lb n="3167"/><span>do'n réamh-oideachas gheibh na mic léighinn</span>
<lb n="3168"/><span>roimhe le n-a dteacht isteach sa Choláiste,</span>
<lb n="3169"/><span>foir is é an t-oideachas Gallda sin is mó is</span>
<lb n="3170"/><span>cionntach leis an lag-spiorad atá i gcuid</span>
<lb n="3171"/><span>mhaith dár ndaltaíbh.  Dá bhfuigheadh siad</span>
<lb n="3172"/><span>eolas measardha ar an Ghaedhilg ins na</span>
<lb n="3173"/><span>coláistíbh faircheacha faoi mhúinteoiríbh ciall-</span>
<lb n="3174"/><span>mhara Gaedhealacha, cha bhéadh mic léighinn</span>
<lb n="3175"/><span>fíor-Ghaedhealacha i n-anás againn i Muigh</span>
<lb n="3176"/><span>Nuadhat, acht bhéadh gach 'n uile dhuine againn</span>
<lb n="3177"/><span>go héag leis an Ghaedhilg, agus bhéadh sinn</span>
<lb n="3178"/><span>ag cur suime i litridheacht na Gaedhilge, i</span>
<lb n="3179"/><span>ndóigh go dtiocfadh linn an Coláiste do</span>
<lb n="3180"/><span>Ghaedhealughadh go hiomlán.  Is mór an meis-</span>
<lb n="3181"/><span>neach agus an t-uchtach dúinn a fheicsint gur</span>
<lb n="3182"/><span>thug an Coiste Gnótha an ní seo fá dear,</span>
<lb n="3183"/><span>agus gur chuir siad rún daingean i bhfeidhm</span>
<lb n="3184"/><span>dá iarraidh ar lucht stiúrtha na bhfó-choláiste</span>
<lb n="3185"/><span>a ceart do thabhairt do'n Ghaedhilg.  Tá a fhios</span>
<lb n="3186"/><span>againn goidé thuit amach anuraidh .i. cuireadh</span>
<lb n="3187"/><span>líon tighe chugainne agus a bhfurmhór</span>
<lb n="3188"/><span>dall sa Ghaedhilg.  Tá súil agam go mbéidh</span>
<lb n="3189"/><span>an Coiste san áirdeall, agus nach mbéidh an</span>
<lb n="3190"/><span>sgéal céadna le hársuighe aríst.  Tá sé</span>
<lb n="3191"/><span>buailte isteach i m' intinn nach bhfuil a áthrach</span>
<lb n="3192"/><span>de chúl cinn againn, agus nach bhfuil dul as an</span>
<lb n="3193"/><span>chruadhóig againn, muna dtig linn tabhairt</span>
<lb n="3194"/><span>ar lucht stiúrtha na gcoláiste sin comhairle</span>
<lb n="3195"/><span>na nEaspog do chur i ngníomh gan mhoill.</span></p>
<lb n="3196"/>
<lb n="3197"/><p><span>Agus is dóigh liom go mbéadh an buaidh</span>
<lb n="3198"/><span>againn san rud seo fósta, dá mbéadh "bar-</span>
<lb n="3199"/><span>amhail phuiblidhe" i measg sagart Gaedhealach</span>
<lb n="3200"/><span>na hÉireann agus dá mbéadh dlúth-cheangal</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="3201"/><p><span>agus táthughadh eatortha i gcumann fá leith bé</span>
<lb n="3202"/><span>n-a gcomhairle do chur i léire do'n tsaoghal.</span>
<lb n="3203"/><span>Seo an dóigh ar mhaith liom an cumann</span>
<lb n="3204"/><span>nua seo do chur ar bun.  Aimsir Chóimh-</span>
<lb n="3205"/><span>thionóil Mhuighe Nuadhat, béidh dream sagart</span>
<lb n="3206"/><span>Gaedhealach cruinnighthe le chéile annseo gan</span>
<lb n="3207"/><span>mórán le déanamh aca.  Is fiú do na sagart-</span>
<lb n="3208"/><span>aibh óga bhéas ag dul amach i mbliadhna bheith</span>
<lb n="3209"/><span>ag caint leobhtha agus ag cur cúrsaí na</span>
<lb n="3210"/><span>Gaedhilge fríd a chéilé.  Dá gcuirfeadh sibh</span>
<lb n="3211"/><span>i n-a luighe ortha goidé mar is riachtanach a</span>
<lb n="3212"/><span>leithéid de dhlúth-cheangal, char bh'fhada go</span>
<lb n="3213"/><span>mbéadh an fraoch ar lasadh i gceart, agus go</span>
<lb n="3214"/><span>n-éireochadh an cumann atá a dhíth orainn.</span></p>
<lb n="3215"/>
<lb n="3216"/><p><span>Agus cad chuige nach mbéadh a leithéid de</span>
<lb n="3217"/><span>chumann ag na sagartaibh Gaedhealacha comh</span>
<lb n="3218"/><span>maith is tá ag na múinteoiríbh Gaedhealacha?</span>
<lb n="3219"/><span>Nach fíor go dtéid a lán Connarthóir amach</span>
<lb n="3220"/><span>ó'n Choláiste seo - daoine do bhí ar mire le</span>
<lb n="3221"/><span>obair na Gaedhilge do chur ar aghaidh le linn</span>
<lb n="3222"/><span>a gcomhnuidhe annseo - agus 'n éis socruighthe</span>
<lb n="3223"/><span>dóbhtha ins an iargcúltacht mar nach raibh</span>
<lb n="3224"/><span>tásg ná tuairisg ar obair na Gaedhilge nach</span>
<lb n="3225"/><span>mór, nó i measg daoine nach raibh fabhairt</span>
<lb n="3226"/><span>aca duithi, go dtearna na sagairt seo dear-</span>
<lb n="3227"/><span>mad de'n obair, nó ar a laighead, nach raibh</span>
<lb n="3228"/><span>a gcuideadh le fagháil ag a gcómh-bhráithreach-</span>
<lb n="3229"/><span>aibh i mbearnain bhaoghail?  Cha bhéadh a</span>
<lb n="3230"/><span>leithéid sin de chumann díomhaoin.  Príomh-</span>
<lb n="3231"/><span>obair a dhalta, mar adubhairt mé cheana</span>
<lb n="3232"/><span>féin, aire do thabhairt do na coláistíbh</span>
<lb n="3233"/><span>faircheacha, ag faisnéis goidé mar atá an</span>
<lb n="3234"/><span>teanga ag dul ar aghaidh ionnta.  Do</span>
<lb n="3235"/><span>b'fhéidir leobhtha sgríobhadh chuig uachtarán gach</span>
<lb n="3236"/><span>coláiste le cunntas cruinn beacht d' fhagháil</span>
<lb n="3237"/><span>uaidh agus caitheamh ortha cothrom na Féinne</span>
<lb n="3238"/><span>do thabhairt do'n teangaidh.  Ar aon chaoi,</span>
<lb n="3239"/><span>bhéadh na freagraí ar na litreachaibh againn</span>
<lb n="3240"/><span>mar fhiadhnaise agus mar thomhas ar mhéad a</span>
<lb n="3241"/><span>ngrádha agus a measa ar an nGaedhilg.</span></p>
<lb n="3242"/>
<lb n="3243"/><p><span>An dara obair a bhéadh roimhe leis an</span>
<lb n="3244"/><span>chumann seo: cuspóirí agus rúin oibre</span>
<lb n="3245"/><span>Chonnartha na Gaedhilge agus Chonnartha Chuilm</span>
<lb n="3246"/><span>Naomhtha do leathnughadh agus do chur i n-a</span>
<lb n="3247"/><span>luighe ar na sagartaibh nár thréig a dtrom-</span>
<lb n="3248"/><span>shuan go fóill agus atá dá múchadh i ndor-</span>
<lb n="3249"/><span>chadas na Galldachta.</span></p>
<lb n="3250"/>
<lb n="3251"/><p><span>An triomhadh obair: aire do thabhairt do</span>
<lb n="3252"/><span>litridheacht eaglaisigh na hÉireann.  Chan fhaca</span>
<lb n="3253"/><span>duine go seadh gur sgríobh sagart ar bith</span>
<lb n="3254"/><span>tráchtas ar dhiadhacht nó ar fheallsamhnacht i</span>
<lb n="3255"/><span>aon irisleabhar de na hirisleabhraibh míos-</span>
<lb n="3256"/><span>amhla a cuirtear amach i nÉirinn; is</span>
<lb n="3257"/><span>beag sagart ghníos iomrádh féin ionnta ar</span>
<lb n="3258"/><span>teangaidh na nGaedheal.  Char bh' amhlaidh do</span>
<lb n="3259"/><span>Sheatrún Céitinn agus do na daoinibh</span>
<lb n="3260"/><span>foghlamtha léigheannta do sgríobh na Sean-</span>
<lb n="3261"/><span>móirí atámaid a chur i gcló agus i</span>
<lb n="3262"/><span>n-eagar.  Chan ceart do shagartaibh Gaedheal-</span>
<lb n="3263"/><span>acha na hÉireann bheith sásta le cuideadh a</span>
<lb n="3264"/><span>thabhairt dúinne atá ag ath-fhoillsiughadh na</span>
<lb n="3265"/><span>sean-sgríbheann.  Is mithid dóbhtha beagán</span>
<lb n="3266"/><span>"úr-nuadhachta" do chur i n-a ngnáth-obair</span>
<lb n="3267"/><span>le bheith cothrom leis an aimsir.  Tá sgoláirí</span>
<lb n="3268"/><span>i measg cléire na tíre agus is é is céard</span>
<lb n="3269"/><span>dóbhtha bheith ag cleachtadh gach 'n uile sheort</span>
<lb n="3270"/><span>sgríbhneoireachta acht an seort ba dhual do</span>
<lb n="3271"/><span>shagart do chleachtadh.  Leoga! go mairidh</span>
<lb n="3272"/><span>siad agus a gcuid sgríbheann.  Nach maith</span>
<lb n="3273"/><span>an mhaise dhóibh iad siúd, agus ár litridheacht</span>
<lb n="3274"/><span>féin .i. litridheacht an tsagairt, mar atá,</span>
<lb n="3275"/><span>aistriughadh ar an Sgríbhinn Diadha, beathaí na</span>
<lb n="3276"/><span>Naomh agus leabhair chráibhtheachta eile a dh'</span>
<lb n="3277"/><span>fheidhm orainn.  Cha gcrothnóchthaidhe cuid de</span>
<lb n="3278"/><span>na sgríbhnibh, acht tá géir-riachtanas leis na</span>
<lb n="3279"/><span>leabhraibh spioradálta.</span></p>
<lb n="3280"/>
<lb n="3281"/><p><span>Cha n-abrann duine anois go mbéadh an</span>
<lb n="3282"/><span>cumann so i n-anás oibre agus aire na</span>
<lb n="3283"/><span>gcoláiste faircheach, aire na nua-litridheachta</span>
<lb n="3284"/><span>eaglaisighe agus aire cuspóirí na hoibre</span>
<lb n="3285"/><span>seo na Gaedhilge do leathnughadh ortha.  Dá</span>
<lb n="3286"/><span>gcuirfidhe mo chomhairle i ngníomh, agus dá</span>
<lb n="3287"/><span>n-éireochadh le saothar an chumainn, chan</span>
<lb n="3288"/><span>fhuil aon amhras nach mbéadh rith an ráis againn</span>
<lb n="3289"/><span>sul má dtí i bhfad.</span></p>
<lb n="3290"/>
<lb n="3291"/><p><span>Ins an am céadna, chan ceart dúinne</span>
<lb n="3292"/><span>dearmad do dhéanamh ar ár ndún féin</span>
<lb n="3293"/><span>annseo.  Tá sé d' fhiachaibh agus d'ualach</span>
<lb n="3294"/><span>orainn ár gcuid féin de'n obair do dhéanamh</span>
<lb n="3295"/><span>gan iarthaladh, gan aistidheacht, gan fimin-</span>
<lb n="3296"/><span>eacht, gan bheith ag dréim ar fad le cuideadh</span>
<lb n="3297"/><span>daoine eile.  Is cinnte nach mbéidh rath ná</span>
<lb n="3298"/><span>rathamhnasar an Chonnradh, agus nach mbéidh</span>
<lb n="3299"/><span>an teanga i gcumas agus i réim i n-ár</span>
<lb n="3300"/><span>measg, muna ndéanfaidh sinn aorp tréan</span>
<lb n="3301"/><span>leis an trom-shuan do thréigean.  Árduighmuis</span>
<lb n="3302"/><span>faoi 'n gháir-chatha: "An Ghaedhealg i n-uach-</span>
<lb n="3303"/><span>tar"; cluintear in gach clúid is cúinne de'n</span>
<lb n="3304"/><span>Choláiste í.</span></p>
<lb n="3305"/>
<lb n="3306"/><p><span>Agus ar dtús, chan mór dúinn níos mó</span>
<lb n="3307"/><span>cuideadh a thabhairt do Chúirt na nGaedheal.</span>
<lb n="3308"/><span>Feis na gConnarthóir ba cheart bheith innte,</span>
<lb n="3309"/><span>agus maille leis sin, cumann liteardha</span>
<lb n="3310"/><span>Gaedhilge.  Acht muna dtig na mic léighinn</span>
<lb n="3311"/><span>isteach, is beag an maitheas ceisteanna</span>
<lb n="3312"/><span>suimeamhla an Chonnartha bheith dá bplidheé</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="3313"/><p><span>againn annseo, agus is beag an maitheas,</span>
<lb n="3314"/><span>acht oiread, bheith ag súil le aistí liteardha,</span>
<lb n="3315"/><span>muna bhfuil sgríbhneoirí agus lucht éisteachta</span>
<lb n="3316"/><span>ann.  Cha dtuigeann sinn goidé mar is</span>
<lb n="3317"/><span>riachtanach Cúirt na nGaedheal le obair na</span>
<lb n="3318"/><span>Gaedhilge do chur i dtreise agus i dtreoir.</span>
<lb n="3319"/><span>Is mian linn, gan amhras, an Béarla do</span>
<lb n="3320"/><span>ruaigeadh ó'n Choláiste agus an Ghaedhealg</span>
<lb n="3321"/><span>do chur i n-a ionad ins na buidheantaibh, ins</span>
<lb n="3322"/><span>an teampall, ins an óráideán, ins na cuir-</span>
<lb n="3323"/><span>meachaibh ceoil, ar faithche na himeartha, i n-ár</span>
<lb n="3324"/><span>gcaint agus i n-ár gcomhluadar le chéile.</span>
<lb n="3325"/><span>Acht ó nach bhfuil eolas againn ar litridheacht</span>
<lb n="3326"/><span>na hÉireann, tá na téarmaí bhaineas leis na</span>
<lb n="3327"/><span>rudaíbh seo a dhíth orainn.  Is ar Chúirt na</span>
<lb n="3328"/><span>nGaedheal ba cheart réidhtiughadh na ceiste</span>
<lb n="3329"/><span>seo do thuitim, go háirithe comh fada is</span>
<lb n="3330"/><span>bhaineas sí le call téarmaí diadhachta agus</span>
<lb n="3331"/><span>feallsamhnachta.  Cha dtig linn na focla</span>
<lb n="3332"/><span>riachtanacha do chumadh as ár stuaim féin</span>
<lb n="3333"/><span>agus cha dtig siad chugainn, acht oiread, gan</span>
<lb n="3334"/><span>rannsughadh i measg na leabhar.  Ba cheart</span>
<lb n="3335"/><span>dúinn sgríbhne Chéitinn do chuartughadh; b'é</span>
<lb n="3336"/><span>an rígh-sgoláire sin do chéad-chonnaic</span>
<lb n="3337"/><span>easbhaidh litridheachta eaglaisighe sa Gaedhilg.</span>
<lb n="3338"/><span>(Chan fheiceann diadhairí an lae indiu an</span>
<lb n="3339"/><span>easbhaidh sin, gidh go bhfaca na "Soupers"</span>
<lb n="3340"/><span>tamall ó shoin é, agus gur bhain feidhm mhaith</span>
<lb n="3341"/><span>as na leabhraibh earráideacha do leathadar</span>
<lb n="3342"/><span>i measg an phobail Chaitlicigh.)  Maille</span>
<lb n="3343"/><span>leobhtha seo tá seod luachmhar againn ins na</span>
<lb n="3344"/><span>Seanmóiríbh i n-a bhfuil cáil mhór téarma</span>
<lb n="3345"/><span>úsáideach, acht is fánach mac léighinn do léigh</span>
<lb n="3346"/><span>iad, do réir cosamhlachta.  Ar deireadh, tá</span>
<lb n="3347"/><span>a lán leabhar tairbheach eile ann nach bhfuil</span>
<lb n="3348"/><span>ar díol fá láthair, acht táid le fagháil i n-ár</span>
<lb n="3349"/><span>leabharlannaibh.  Is fiú iad seo uilig do</span>
<lb n="3350"/><span>láimhseáil agus an mianach feidhmeamhail do</span>
<lb n="3351"/><span>bhaint asta.  Bhéadh toradh an sgrúdtha agus</span>
<lb n="3352"/><span>an lorgtha le feicsint ins na haistíbh do</span>
<lb n="3353"/><span>léighfidhe os comhair Cúirt na nGaedheal,</span>
<lb n="3354"/><span>i ndóigh is go mbéadh gach duine rann-pháir-</span>
<lb n="3355"/><span>teach ins an toradh do fuair na daoine is</span>
<lb n="3356"/><span>cliste againn ó na sean-leabhraibh.  Anois,</span>
<lb n="3357"/><span>nuair atá taisbeánta agam goidé an dear-</span>
<lb n="3358"/><span>mad atá déanta agaibh ins na rudaíbh seo,</span>
<lb n="3359"/><span>tá súil agam go gcuirfidh sibh na finn-</span>
<lb n="3360"/><span>sgéalta ar leath-taoibh agus go gcromfaidh</span>
<lb n="3361"/><span>sibh ar sgrúdadh na leabhar do luadhas.  Chan</span>
<lb n="3362"/><span>obair amudha é, foir is deacair Céitinn</span>
<lb n="3363"/><span>agus na Seanmóirí seo againne do shárughadh</span>
<lb n="3364"/><span>i dtaca le glaineacht Ghaedhilge.</span></p>
<lb n="3365"/>
<lb n="3366"/><p><span>Le críoch agus foircheann do chur ar an</span>
<lb n="3367"/><span>pháipéar seachránach seo, gabhaim mo leith-</span>
<lb n="3368"/><span>sgéal libh siocair is nach bhfuil sé níos</span>
<lb n="3369"/><span>slachtmhaire; cha ngabhaim é siocair is go</span>
<lb n="3370"/><span>ndubhairt mé rudaí géara.  Agus má chuir mé</span>
<lb n="3371"/><span>faididheacht ar an lucht éisteachta, agus ar</span>
<lb n="3372"/><span>an léightheoir fósta, is ceart cuimhniughadh go</span>
<lb n="3373"/><span>dtearna mé an beachtughadh agus an léir-</span>
<lb n="3374"/><span>mheas do nochtadh bun-phréimhe an ghalair atá</span>
<lb n="3375"/><span>ag milleadh oibre naomhtha na Gaedhilge, agus</span>
<lb n="3376"/><span>nach mór an dochar amharc isteach i n-ár</span>
<lb n="3377"/><span>n-intinn ar uairibh.  Cha dtearna mé téamfaidh</span>
<lb n="3378"/><span>faoi obair mo chomh-oibridhe sa Choláiste,</span>
<lb n="3379"/><span>agus chan fhuil cúis ghearáin aca annsin.  An</span>
<lb n="3380"/><span>smuaineadh deireannach ba mhaith liom a chur</span>
<lb n="3381"/><span>i n-a luighe oraibh, gur ceart daoibh, a Ghaedh-</span>
<lb n="3382"/><span>eala, bheith i dtólamh ag machtnamh ar an</span>
<lb n="3383"/><span>dóigh is fearr le n-ár n-obair do chur chun cinn</span>
<lb n="3384"/><span>agus do threisiughadh, foir tá coimrighe</span>
<lb n="3385"/><span>anama na hÉireann, tá coimrighe ár dtean-</span>
<lb n="3386"/><span>gadh dúthchais, ag seasamh orainn, agus má</span>
<lb n="3387"/><span>rachaidh an obair seo ar gcúl, is orainne bhéas</span>
<lb n="3388"/><span>an locht.  Brosluighidh agus spreagaidh oraibh</span>
<lb n="3389"/><span>annsin.  Má tá lúb ar lár i n-áit ar bith,</span>
<lb n="3390"/><span>gheobhaidh sibh a dheisiughadh má's toil libh é.</span>
<lb n="3391"/><span>Cuimhnighidh ar foclaibh an fhile:</span></p>
<lb n="3392"/>
<lb n="3393"/><p><span>Ní hí seo an Éire bhí i n-állód ann,</span>
<lb n="3394"/><span>Acht Éire lucht Béarla is beadaidheacht Gall,</span>
<lb n="3395"/><span>Éire gan éifeacht, is i n-anró fann,</span>
<lb n="3396"/><span>Éire gan Ghaedhilg, 's is searbh leo rann.</span></p>
<lb n="3397"/>
<lb n="3398"/><p><span>Go gcuidighidh Dia linn san obair i ndóigh</span>
<lb n="3399"/><span>is gurab é a árthach de sgéal bhéas le</span>
<lb n="3400"/><span>haithris leith-chéad bliadhain ó'n aimsir seo.</span>
<lb n="3401"/><span>Oraibh-se, a bhfuil bhur gcion féin duithi dá</span>
<lb n="3402"/><span>dhéanamh agaibh, guidhim rath agus beannacht.</span></p>
<lb n="3403"/>
<lb n="3404"/><p><span>Dubhthach</span>
<lb n="3405"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="3406"/><p><span>Seanmóirí Muighe Nuadhat</span></p>
<lb n="3407"/>
<lb n="3408"/><p><span>An Treas Imleabhar</span></p>
<lb n="3409"/>
<lb n="3410"/><p><span>"Gach aon díne, gach aon críonna," arsa</span>
<lb n="3411"/><span>mise liom fhéin i n-éis na trí leabhair de</span>
<lb n="3412"/><span>"Sheanmóirí Mhuighe Nuadhat" a bheith léighte</span>
<lb n="3413"/><span>agus sgrúdtha agam.  Cuireadh an chéad</span>
<lb n="3414"/><span>Imleabhar amach dhá bhliadhain ó shin agus an</span>
<lb n="3415"/><span>dara ceann anuraidh.  An treas ceann atá</span>
<lb n="3416"/><span>dá chur ós comhair an phobail an seal seo.</span>
<lb n="3417"/><span>Cha raibh acht focla molta agus comórtha ag</span>
<lb n="3418"/><span>lucht léir-mheasta fá dtaobh de shaothar ár</span>
<lb n="3419"/><span>mac léighinn go dtí seo, acht geallaim dóbhtha,</span>
<lb n="3420"/><span>má cuireadh an chéad leabhar agus an dara</span>
<lb n="3421"/><span>leabhar i n-eagar agus i n-órdughadh go</span>
<lb n="3422"/><span>cúramach agus go slachtmhar, go mbaineann</span>
<lb n="3423"/><span>an treas leabhar bárr áilne uatha araon.</span>
<lb n="3424"/><span>Acht gidh gur fíor an méid sin i dtim-</span>
<lb n="3425"/><span>cheall oibre na n-eagarthóir agus gur fíor,</span>
<lb n="3426"/><span>fósta, gur Gaedhealg toighte agus caint</span>
<lb n="3427"/><span>líomhtha bhlasta atá ionnta uilig, is mór é</span>
<lb n="3428"/><span>m'amhras nach gcuireann an choitcheanntacht,</span>
<lb n="3429"/><span>agus go háirithe na sagairt agus na mic</span>
<lb n="3430"/><span>léighinn, an oiread sin suime ins na</span>
<lb n="3431"/><span>Seanmóiríbh seo is thuilleas siad.  Is dóigh</span>
<lb n="3432"/><span>liom gur ab é rud is cionntach leis an</span>
<lb n="3433"/><span>dearmad seo nach bhfuil fhios aca goidé is</span>
<lb n="3434"/><span>fiú na leabhair seo agus goidé an fheidhin is</span>
<lb n="3435"/><span>ion-bhainte asta.  Sé atáim a chur roimhe</span>
<lb n="3436"/><span>liom, na tréithe is fearr atchím-se ins an</span>
<lb n="3437"/><span>treas Imleabhar do nochtadh acht gan a lochta</span>
<lb n="3438"/><span>do cheilt san am chéadna.</span></p>
<lb n="3439"/>
<lb n="3440"/><p><span>Is ceart a admháil nach mór le rádh cuid</span>
<lb n="3441"/><span>aca mar sheanmóirí, acht cha leigim a leas a</span>
<lb n="3442"/><span>rádh go bhfuil a bhfurmhór ar fóghnamh agus go</span>
<lb n="3443"/><span>bhfoireann siad go maith mar shomplaí do</span>
<lb n="3444"/><span>sheanmóiridhthibh an lae indiu.  Is locht é go</span>
<lb n="3445"/><span>bhfuil siad comh fada sin agus go bhfuil an</span>
<lb n="3446"/><span>oiread sin cainte gan riachtanas i gcuid</span>
<lb n="3447"/><span>aca.  Tá an cur síos ró-iomlán agus</span>
<lb n="3448"/><span>fágann sin nach mbíonn fhios ag an léightheoir</span>
<lb n="3449"/><span>goidé bhí i dtoiseach na seanmóra i n-éis an</span>
<lb n="3450"/><span>deireadh bheith léighte aige.  Má seadh féin,</span>
<lb n="3451"/><span>tá gach aon cheann aca roinnte go nádúrtha</span>
<lb n="3452"/><span>agus go ciallmhar, mar is soiléir ó Sheanmóir</span>
<lb n="3453"/><span>a Dó agus ó Sheanmóir a Ceathair agus ó</span>
<lb n="3454"/><span>Sheanmóir a Naoi.  Maille leis sin tá</span>
<lb n="3455"/><span>mothughadh agus gríosughadh agus spreagadh</span>
<lb n="3456"/><span>agus líomhthacht i n-áiteachaibh fríd an Im-</span>
<lb n="3457"/><span>leabhar seo do b'fhéidir do chur i bhfarradh na</span>
<lb n="3458"/><span>sompla is fearr i sgríbhnibh Chéitinn.  Is</span>
<lb n="3459"/><span>furasa fheiceáil fósta ó na Seanmóiríbh seo</span>
<lb n="3460"/><span>goidé an seort daoine bhí ins na sagartaibh</span>
<lb n="3461"/><span>do chum iad - daoine dúthrachtacha dícheallacha</span>
<lb n="3462"/><span>d'oibrigh chun leasa a dtréada agus do chuir</span>
<lb n="3463"/><span>ailt bhunadhasacha an chreidimh i dtuigsin do'n</span>
<lb n="3464"/><span>phobal.  Rud eile atá le tabhairt fá deara-</span>
<lb n="3465"/><span>bhí eolas as cuimse ag na sagartaibh seo ar</span>
<lb n="3466"/><span>an Nua-fhiadhnaise agus ar sgríbhnibh na</span>
<lb n="3467"/><span>n-Aithreach Naomhtha, i slighidh go bhfuil gach</span>
<lb n="3468"/><span>aon chomhrádh tuilte de ráidhtibh deismireachta</span>
<lb n="3469"/><span>ó na húghdaraibh sin.  Comhartha maith ar an</span>
<lb n="3470"/><span>seanmóiridhe é bheith léigheannta i litridheacht</span>
<lb n="3471"/><span>naomhtha.</span></p>
<lb n="3472"/>
<lb n="3473"/><p><span>Cibé beag mór é luach an ádhbhair atá ins</span>
<lb n="3474"/><span>na Seanmóiríbh, is éigin dúinn glaine agus</span>
<lb n="3475"/><span>maise na Gaedhilge do mholadh, agus is é seo</span>
<lb n="3476"/><span>an tarrtháil is mó atá ionnta do shagartaibh</span>
<lb n="3477"/><span>an lae indiu.  Táthar ag éirghe an-aireach</span>
<lb n="3478"/><span>áirdeallach fá'n chineál Gaedhilge a labhras</span>
<lb n="3479"/><span>duine.  Is minic a bhíos ar sagart seanmóir</span>
<lb n="3480"/><span>do thabhairt uaidh Lá Fhéil' Pádraic.  Má 's</span>
<lb n="3481"/><span>rud é gur i gceanntar Gaedhealach atá sé,</span>
<lb n="3482"/><span>caithfidh sé sin do dhéanamh gach Domhnach san</span>
<lb n="3483"/><span>bhliadhain.  Is beag an maitheas dó dul san</span>
<lb n="3484"/><span>óráideán muna dtig leis comhrádh fóghanta</span>
<lb n="3485"/><span>do sgríobhadh, acht chan fhuil leithsgéal ar bith</span>
<lb n="3486"/><span>aige fá láthair agus na trí leabhair seo de</span>
<lb n="3487"/><span>sheanmóiríbh aige.  Muna bhfuil smuainte</span>
<lb n="3488"/><span>doimhne ionnta, is dearbh gur deacair an</span>
<lb n="3489"/><span>Ghaedhealg do shárughadh, agus is mionca bhíos</span>
<lb n="3490"/><span>sagart i n-anás Gaedhilge ná i n-anás</span>
<lb n="3491"/><span>smuaineadh.  Char mhisde, mar sin, dár</span>
<lb n="3492"/><span>macaibh léighinn iad do sgrúdadh go cúramach</span>
<lb n="3493"/><span>i ndóigh go mbéidh siad cóirighthe gléasta le</span>
<lb n="3494"/><span>Soisgéal Chríost do chraobhsgaoileadh i n-glan-</span>
<lb n="3495"/><span>Ghaedhilg ar ndul amach dóbhtha ó'n Choláiste.</span>
<lb n="3496"/><span>Tá suim mhór téarma ionnta a bhéadh an</span>
<lb n="3497"/><span>úsáideach dóbhtha.</span></p>
<lb n="3498"/>
<lb n="3499"/><p><span>Ar deireadh, i dtaca leis an eagar-</span>
<lb n="3500"/><span>thóireacht féin, is ag dul i bhfeabhas atá</span>
<lb n="3501"/><span>ár mic léighinn, gidh go bhfuil corr-rud</span>
<lb n="3502"/><span>annseo agus annsiúd aca nach dtaitneann</span>
<lb n="3503"/><span>liom fhéin.  Molaim iad go háirithe chionn gur</span>
<lb n="3504"/><span>lean siad go dlúth do chaint na láimhsgrí-</span>
<lb n="3505"/><span>bheann.  Tiocfaidh gach aon Ghaedheal liom</span>
<lb n="3506"/><span>nuair adeirim gur mór an chreideamhain atá</span>
<lb n="3507"/><span>ag dul dóbhtha mar gheall ar a saothar agus</span>
<lb n="3508"/><span>gur cheart do shagartaibh Eaglaise na</span>
<lb n="3509"/><span>hÉireann go sonnradhach bheith buidheach</span>
<lb n="3510"/><span>daobhtha.  Tá súil agam go gcuirfidh cléir</span>
<lb n="3511"/><span>agus tuath araon suim agus spéis mhór i</span>
<lb n="3512"/><span>dtoradh a gcuid oibre.</span></p>
<lb n="3513"/>
<lb n="3514"/><p><span>Tá na trí leabhair le fagháil ó lucht</span>
<lb n="3515"/><span>leabhair do dhíol agus ó Rúnaidhe Chonnradh</span>
<lb n="3516"/><span>Chuilm Naomhtha ar leath-choróin an ceann.</span></p>
<lb n="3517"/>
<lb n="3518"/><p><span>Fear an Bhata.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Cháisg 1908

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Cháisg 1908

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
