Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Ninth Lesson Adopted from Bourke's
Title
Ninth Lesson Adopted from Bourke's
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1882
Publisher
Nolan Bros
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?> <!DOCTYPE TEI [ <!ENTITY hellip "…"> ]> <TEI><teiHeader type="text"> <fileDesc> <titleStmt><title type="main">Ninth Lesson Adopted from Bourke's</title><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt> <resp>Electronic edition compiled by</resp> <name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name> </respStmt> </titleStmt><editionStmt> <edition> <note type="N">Gaodh_1882_05</note> <note type="L">69</note> <note type="B">1882</note> <note type="C">Prós</note> <note><p>Description of how and why changes were made</p></note> </edition> </editionStmt><publicationStmt> <publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher> <pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace> <pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>Gaodh_1882_05</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor> <availability> <p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p> </availability> </publicationStmt> <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title>Ninth Lesson Adopted from Bourke's</title></analytic><monogr> <title level="j">An Gaodhal</title><imprint><publisher>Nolan Bros</publisher><date>1882</date></imprint> </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc> </teiHeader> <text><body><div><p> <lb n="1"/><span>Ninth Lesson.</span></p> <lb n="2"/> <lb n="3"/><p><span>Adopted from Bourke’s.</span></p> <lb n="4"/> <lb n="5"/><p><span>ái, and ai.</span> <lb n="6"/><span>áil, pleasure, agreeableness,</span> <lb n="7"/><span>aill, a cliff, a rock,</span> <lb n="8"/><span>áit, a place, an abode,</span> <lb n="9"/><span>báil, blessing, success,</span> <lb n="10"/><span>baill, members,</span> <lb n="11"/><span>cáil, fame, renown,</span> <lb n="12"/><span>caill, loss,</span> <lb n="13"/><span>cáin, tax, reproach,</span> <lb n="14"/><span>cain, chaste, undefiled</span></p> <lb n="15"/> <lb n="16"/><p><span>éa, and ea.</span> <lb n="17"/><span>bean, a woman,</span> <lb n="18"/><span>breac, speckled; a trout,</span> <lb n="19"/><span>céad, a hundred,</span> <lb n="20"/><span>cead, leave,</span> <lb n="21"/><span>fear, a man,</span> <lb n="22"/><span>feárr, better,</span> <lb n="23"/><span>gean, affection,</span></p> <lb n="24"/> <lb n="25"/><p><span>éi, and ei.</span> <lb n="26"/><span>béim, a stroke, a stain,</span> <lb n="27"/><span>ceist, a question,</span> <lb n="28"/><span>geir, suet,</span> <lb n="29"/><span>géis, a swan,</span> <lb n="30"/><span>léim, a leap,</span> <lb n="31"/><span>réim, power,</span></p> <lb n="32"/> <lb n="33"/><p><span>ío, and ió.</span> <lb n="34"/><span>cionn, esteem, regard,</span> <lb n="35"/><span>críon, withered,</span> <lb n="36"/><span>cris, a girdle,</span> <lb n="37"/><span>fíon, wine,</span> <lb n="38"/><span>fionn, fair,</span> <lb n="39"/><span>fíor, true; slanting,</span> <lb n="40"/><span>fios, knowledge,</span></p> <lb n="41"/> <lb n="42"/><p><span>iú, and iu.</span> <lb n="43"/><span>diúl, suck,</span> <lb n="44"/><span>fiú, worthy,</span> <lb n="45"/><span>iúl, knowledge,</span> <lb n="46"/><span>siúr, sister, a kinswoman,</span> <lb n="47"/><span>stiúr, a rudder; an affected appear-</span> <lb n="48"/><span>ance of the countenance; an angry </span> <lb n="49"/><span>look,</span> <lb n="50"/><span>fliuch, wet, (flugh) tiugh, thick,</span> <lb n="51"/><span>fiuch, boil,</span> <lb n="52"/><span>cóir, just,</span> <lb n="53"/><span>coir, a crime,</span> <lb n="54"/><span>fóill, while,</span> <lb n="55"/><span>fóir, help,</span> <lb n="56"/><span>moill, delay,</span> <lb n="57"/><span>scoil, school,</span> <lb n="58"/><span>cruit, a harp,</span> <lb n="59"/><span>cúig, five,</span> <lb n="60"/><span>druim, back,</span> <lb n="61"/><span>muir, sea,</span> <lb n="62"/><span>me, I; tú, thou; aig, at; le, with; air,</span> <lb n="63"/><span>on; do, to. Compound Pronouns, agam,</span> <lb n="64"/><span>at me; agad, at thee, aige, to him:</span> <lb n="65"/><span>aici, at her; liom, with me; leat, thee;</span> <lb n="66"/><span>leis, with him; leithe, with her; orm,</span> <lb n="67"/><span>on me; ort, on thee; air, on him; air-</span> <lb n="68"/><span>ri or airthi, on her; dam, to me; duit</span> <lb n="69"/><span>to thee; dho, to him; dhi, to her</span> <lb n="70"/><span>Possessive Pronouns – mo, my, do, </span> <lb n="71"/><span>thy; a, his, its; a, her, its.</span></p> <lb n="72"/> <lb n="73"/><p><span>1. bh-fuil meas mór ort? 2. Tá meas</span> <lb n="74"/><span>mór orm. 3. bh-fuil an lá fliuch? 4. Tá</span> <lb n="75"/><span>an lá fliuch. 5. bh-fuil fuil ann do shúil dheis?</span> <lb n="76"/><span>6. Tá fuil ann mo shúil dheis. 7. Ann áil</span> <lb n="77"/><span>leat a théacht liom? 8. Ní áil liom a </span> <lb n="78"/><span>dhul leat. 9. bh-fuil an crann críon?</span> <lb n="79"/><span>10. Tá an crann críon. 11. bh-fuil fíon</span> <lb n="80"/><span>fionn agus fíon dearg agad? 12. Tá</span> <lb n="81"/><span>fíon fionn agus fíon dearg agam. 13</span> <lb n="82"/><span>bh-fuil an bhó fionn, an ghé bán, an gheis</span> <lb n="83"/><span>geal, an each ruadh, an cú sean, an fear</span> <lb n="84"/><span>treun agus an bhean dílis? 14. Tá; is</span> <lb n="85"/><span>fíor go bh-fuilid. 15. bh-fuil fios mór</span> <lb n="86"/><span>agad? 16. Is fíor nach bh-fuilim gan</span> <lb n="87"/><span>fios. 17. bh-fuil fios agad gur fiú fear</span> <lb n="88"/><span>maith cion agus cáil agus meas?</span> <lb n="89"/></p> </div> <pb n="70"/> <div><lb n="90"/><p><span>Graimeur Gaedhilge</span></p> <lb n="91"/> <lb n="92"/><p><span>An Cheud Roinn</span></p> <lb n="93"/> <lb n="94"/><p><span>Ceart-Sgríobh</span></p> <lb n="95"/> <lb n="96"/><p><span>Dorchadas-leanuighthe.</span></p> <lb n="97"/> <lb n="98"/><p><span>Tá 'n cheud chomh-fhoghar de 'n bhriathair</span> <lb n="99"/><span>dorchuighthe a n-diaigh na g-ceist-dhaid a,</span> <lb n="100"/><span>an, cá, nach; agus mar an g-ceudna, n-</span> <lb n="101"/><span>diaigh muna, iar, dá. 'Nuair a thosuigheas</span> <lb n="102"/><span>ofcal leis an bh-fhoghar, tá n curthadh</span> <lb n="103"/><span>roimhe anns gach h-uile mhodh a m-beidheadh</span> <lb n="104"/><span>an comh-fhoghar dorchuighthe.</span></p> <lb n="105"/> <lb n="106"/><p><span>Caolughadh.</span></p> <lb n="107"/> <lb n="108"/><p><span>Má thigeann comh-fhoghar no comh-fhoghair</span> <lb n="109"/><span>eidir dhá fhoghara, caithfidh na foghair a</span> <lb n="110"/><span>bheith de 'n chineál ceudna, se sin, leathan</span> <lb n="111"/><span>no caol. Anns an bh-focal, pobul, tá 'n</span> <lb n="112"/><span>t-o agus an u leathan; tá poiblighe bain-</span> <lb n="113"/><span>te as an bh-focal seo, no tá se a chás</span> <lb n="114"/><span>geinte, agus mar thoigeas se foghar caol</span> <lb n="115"/><span>an a dheireadh, caithfighear foghar caol a</span> <lb n="116"/><span>chuir a n-diaigh an o, ionnus go m-beidh-</span> <lb n="117"/><span>eadh an leithriughadh do réir an riaghladh,</span> <lb n="118"/><span>leathan le leathan agus caol le caol.</span></p> <lb n="119"/> <lb n="120"/><p><span>Air an ádhbhar sin, 'nuair a meuduigh-</span> <lb n="121"/><span>thear fréimh-fhocal le coimh-cheangal no le</span> <lb n="122"/><span>díochlaonadh, caithfidh a fhoghar deireadh a</span> <lb n="123"/><span>bheith de 'n cineál ceudna agus do bheidh-</span> <lb n="124"/><span>eas an cheud fhoghar de 'n dad a mheud-</span> <lb n="125"/><span>uigheas. Má bhidheann an foghar deire</span> <lb n="126"/><span>de n fhréimh-fhocail leathan agus an cheud</span> <lb n="127"/><span>fhoghar de 'n dad a cuirtear leis caol,</span> <lb n="128"/><span>caithfighear foghar caol a chuir leis an</span> <lb n="129"/><span>fhréimh-fhocal no caithfighear an fóghar</span> <lb n="130"/><span>caol de 'n dad a chlaonas a dheabhadh.</span> <lb n="131"/><span>Mar shampla; buail, bualadh. Tá an</span> <lb n="132"/><span>cheud fhoghar de 'n dad a curtar le buail</span> <lb n="133"/><span>leathan, agus caithfighear an foghar deir-</span> <lb n="134"/><span>e de buail a dhealbhadh leis an bh-focal a</span> <lb n="135"/><span>thabhairt faoi 'n riaghail. Buailfead; an</span> <lb n="136"/><span>seo, táe curthadh roimh an g-ceud fhoghar</span> <lb n="137"/><span>de'n dad, adh, air an ádhbhar go bh-fuil</span> <lb n="138"/><span>sé foileamhnach do mhodh an fhocail.</span> <lb n="139"/></p> </div> <pb n="71"/> <div><lb n="140"/><p><span>Dómairm Bháis Riobairt Emet</span> <lb n="141"/><span>[Emmet's Dying Speech]</span> <lb n="142"/><span>(Continued from our last)</span></p> <lb n="143"/> <lb n="144"/><p><span>Tig le bhur g-crochadóir leus mo shaogh-</span> <lb n="145"/><span>ail a ghiorughadh, acht cho fad is mhairfeas</span> <lb n="146"/><span>me cosnóchadh me mo clú agus mo theas-</span> <lb n="147"/><span>tar ó bhur n-aithis, mar fhear a bh-fuil a</span> <lb n="148"/><span>chlú níos measa leis 'ná a beatha, deun-</span> <lb n="149"/><span>fad an fhéidhm dheighionach de’n bheatha sin</span> <lb n="150"/><span>aig ceartuigh'dh an chlú sin a mhairfeas mo</span> <lb n="151"/><span>dhiaigh, óir is sé an oighreacht amháin é a</span> <lb n="152"/><span>thig liom fhágáil leis an muintir a ghrádh-</span> <lb n="153"/><span>aighim agus onóirim, agus ce air son a</span> <lb n="154"/><span>táim aig eugadh go leathadach.</span></p> <lb n="155"/> <lb n="156"/><p><span>Mar fhir, mo thighearna, caithfamuid a</span> <lb n="157"/><span>bheith láthair air an lá mór déighionach aig</span> <lb n="158"/><span>an g-cúirt-cheist coitchionta, agus beidh</span> <lb n="159"/><span>sé ann sin aig cuartuightheóir na g-croidh-</span> <lb n="160"/><span>eadh go h-uile a thaisbeánadh do 'n chruin-</span> <lb n="161"/><span>ne cruinnuighthe, cia bhí tógthadh suas lé</span> <lb n="162"/><span>na gníomharthadh bhadh subháilce no le na</span> <lb n="163"/><span>mianta budh glaine, tíoránaighthe mo thír-</span> <lb n="164"/><span>e no--- Norburrigh, Tosd, a Shaoi, éist le</span> <lb n="165"/><span>breith na cúrta.</span></p> <lb n="166"/> <lb n="167"/><p><span>A thighearna, m-beidh fear a tá fághail</span> <lb n="168"/><span>bháis seunta an phribhléid é fhéin a cheart-</span> <lb n="169"/><span>ughadh os comhair na n-daonachd ó 'n aithis</span> <lb n="170"/><span>neamh-thuillteach a caitheadh air air feadh a</span> <lb n="171"/><span>chúise? Dá chúisiughadh le glóirmhian agus</span> <lb n="172"/><span>le bheith aig iarraidh saoirseachd a thíre a</span> <lb n="173"/><span>chaitheadh uaidh air luach suarach. Cia 'n</span> <lb n="174"/><span>fáth ar tharchuisnigh do thighearnais me, no</span> <lb n="175"/><span>cia 'n fáth d-tarchuisnighis cóireachd a</span> <lb n="176"/><span>fiafrughadh dhíomsa cia 'n fáth nach mbeidh-</span> <lb n="177"/><span>eadh breith bháis tabharthadh orm?</span></p> <lb n="178"/> <lb n="179"/><p><span>Tá fios agam, mo thighearna, go n-ord-</span> <lb n="180"/><span>uigheann an cuma dhuit an cheist a fhiaf-</span> <lb n="181"/><span>rughadh; orduigheann an cuma mar an g-</span> <lb n="182"/><span>ceudna ceart a freagthradh; b' fhéidir</span> <lb n="183"/><span>deunadh dá easbhadh seo, gan amhras, ag-</span> <lb n="184"/><span>us d' easbadh an chúis go h-uile mar an</span> <lb n="185"/><span>g-ceudnadh, ó thárla go rabh breith tabhar-</span> <lb n="186"/><span>tha san g-cuisleán sul do bhí an coiste</span> <lb n="187"/><span>glaoidhte. Ní 'l bhur d-tighearnais acht</span> <lb n="188"/><span>sagairt na bh-faistineadh, úmalaighim do</span> <lb n="189"/><span>an iodhbairt, acht seasaim air na cum-</span> <lb n="190"/><span>thaibh go h-uile.</span></p> <lb n="191"/> <lb n="192"/><p><span>Tá mé cúisighthe le bheith mo theachdaire</span> <lb n="193"/><span>ó'n Fhrainc, teachdaire de'n Fhrainc! Ag-</span> <lb n="194"/><span>us cia air a shon? Tá sé cúisighthe go m-</span> <lb n="195"/><span>b' é mo mhian saoirse mo thíre a dhíol,</span> <lb n="196"/><span>cia 'n fáth? A m-b é seo iarrachd m'ain-</span> <lb n="197"/><span>mhian? Agus an é seo an modh a n-iarr-</span> <lb n="198"/><span>ann cúirt-cheist contrárdachd a shamhal-</span> <lb n="199"/><span>ughadh? Ní sheadh – ní teachdaire mise.</span> <lb n="200"/><span>B' é m' ainmhian áit a congbhál a measg</span> <lb n="201"/><span>fuasgluightheóiribh mo thíre, ní g-cúmhachd</span> <lb n="202"/><span>no sochar, acht a nglóir an ghnímh. Saoir-</span> <lb n="203"/><span>se mo thíre dhíol do'n Fhrainc; cia air a</span> <lb n="204"/><span>shon; malraid máighistir? ní sheadh acht</span> <lb n="205"/><span>do m' ainmhian féin! a mo thír, an é m'</span> <lb n="206"/><span>ainmhian féin a ghríosuigh mé. Dá mb' é</span> <lb n="207"/><span>mo thoil é nach bh'feudfainn, le m-foghluim</span> <lb n="208"/><span>agus le mo mhaoin: le meas agus stáid</span> <lb n="209"/><span>mo mhuintire, me féin a cur ameasg an</span> <lb n="210"/><span>chuid is uabhraidhe dá 'r d-tíoránach.</span></p> <lb n="211"/> <lb n="212"/><p><span>B' í m' iomaigh mo thír. Is dí a rinne</span> <lb n="213"/><span>me iodhbhairt de, n meud a bhí cionamhuil</span> <lb n="214"/><span>agam air an t-saoghal seo, agus is dí</span> <lb n="215"/><span>ofrálaim me féin anois, a Dhia. Ní eadh,</span> <lb n="216"/><span>a thighearnaidhe, gníomhas me mar Éirean-</span> <lb n="217"/><span>nach cinnte air mo thír fhuasgladh ó chuing</span> <lb n="218"/><span>chruaidh, chiomhtheach, agus ó chuing níos ur-</span> <lb n="219"/><span>chóide, clamparachd theaghlacháin; a chomh-</span> <lb n="220"/><span>pháirtidhe san g-cinn-mharbhuightheóir, aig a</span> <lb n="221"/><span>bh-guil mar thuarastal aithis a bheith beo</span> <lb n="222"/><span>le aoibhneas san taobh amuigh agus le</span> <lb n="223"/><span>meamhair thruaillighthe san taobh astigh.</span></p> <lb n="224"/> <lb n="225"/><p><span>B' é mian mo chroidhe mo thír a fhuasg-</span> <lb n="226"/><span>ladh ó 'n tíorántas dlúth-cheangailte so.</span> <lb n="227"/><span>Badh mian liom a saoirseacht a chuir as</span> <lb n="228"/><span>rochd aon chumhachta san domhan; ba mian</span> <lb n="229"/><span>liom í árdughadh do 'n stáid leitheadach</span> <lb n="230"/><span>sin san domhan a dheonuigh Dia dhí a líon-</span> <lb n="231"/><span>adh.</span></p> <lb n="232"/> <lb n="233"/><p><span>Bhí comh-cheangal leis an bh-Frainc, go</span> <lb n="234"/><span>deimhin, luaidhte, acht cho fada amháin a's</span> <lb n="235"/><span>bheidheadh sé teastdáil no a sochar coimh-</span> <lb n="236"/><span>fhreagrach. Dá m-beidheadh na Francaigh</span> <lb n="237"/><span>gabhadh uachdarántachd neimh-io nan le</span> <lb n="238"/><span>saoirseachd iomlán, b' é comhartha a g-</span> <lb n="239"/><span>creachadh é. D' iarr muid a g-cungnamh,</span> <lb n="240"/><span>agus dh' iarr muid é mar do bhí dearbh-</span> <lb n="241"/><span>theacht againn go bh-fuigheadh sinn é- mar</span> <lb n="242"/><span>chongantóiridh ann ár, agus mar cháirde</span> <lb n="243"/><span>ann aimsir síothcháin. Dá m-beitheadh na</span> <lb n="244"/><span>Francaigh le théachd mar chreachadóiridh, no</span> <lb n="245"/><span>námhaididh, gan cuireadh le mian na</span> <lb n="246"/><span>n-daoinibh, rachfainn 'na g-toinne le mo</span> <lb n="247"/><span>neart go h-uile. Seadh, mo thíreacha,</span> <lb n="248"/><span>chomharlóchainn sibh a dhul 'na g-coinne air</span> <lb n="249"/><span>an tráigh le cloidheamh ann aon láimh ag-</span></p> </div> <pb n="72"/> <div><lb n="250"/><p><span>us troillseán san laimh eile. Rachfainn</span> <lb n="251"/><span>ann na n-aghaidh le creach-bhuile an chogaidh</span> <lb n="252"/><span>go léir, agus brosdóchainn mo thíreacha</span> <lb n="253"/><span>chum iad a bharbhadh ann a m-bádaibh sul</span> <lb n="254"/><span>do thruailleóchadh siad ithir mo thíre.</span></p> <lb n="255"/> <lb n="256"/><p><span>Dá n-éireóchadh leo a théacht air thal-</span> <lb n="257"/><span>amh, agus go m-b' éigin dúinn imtheacht os</span> <lb n="258"/><span>comhair buidheána níos cumhachduighthe,</span> <lb n="259"/><span>thagróchainn gach urlach talmhan, leagfainn</span> <lb n="260"/><span>gach teach, agus dhóghfainn gach ribe féir,</span> <lb n="261"/><span>agus an áit dheighionach a d-tréigeóchadh</span> <lb n="262"/><span>dóchus saoirre mo thíre me, ann sin d'</span> <lb n="263"/><span>fhanfainn, agus beidheadh clais dhéighionach</span> <lb n="264"/><span>mo shaoirse mo uaimh, an nidh nach bh-feud-</span> <lb n="265"/><span>fainn féin a dheunadh ann mo chliseadh d'</span> <lb n="266"/><span>fhágfainn mar ordughadh déighionach aig</span> <lb n="267"/><span>mo thíreacha a chríochnughadh, mar tá me</span> <lb n="268"/><span>cinnte go bh-fuil beatha cho maith le bás</span> <lb n="269"/><span>easonórach cho fad as chonbuigheas náis-</span> <lb n="270"/><span>iún coimhtheach mo thír umhalaighthe. D’arr</span> <lb n="271"/><span>mé go deimhin' congnamh ó 'n Fhrainc,</span> <lb n="272"/><span>ba mhian liom a chruthughadh do 'n Fhrainc is</span> <lb n="273"/><span>do 'n domhan go m' fhiú Éireannaigh a</span> <lb n="274"/><span>bheith cuidighthe; go rabh siad mio-shásta a</span> <lb n="275"/><span>bheith na sglábhuighthe, agus go rabh siad</span> <lb n="276"/><span>réidh le saoirseachd a d-tíre dheimhniughadh.</span> <lb n="277"/><span>Budh mhian liom é fhághail do mo thír an</span> <lb n="278"/><span>banna fuair Mhashington chum America,</span> <lb n="279"/><span>congnamh fhágháil a bheidheadh cho tabhachdach</span> <lb n="280"/><span>le na dheagh-shompla agus bheidheadh se le</span> <lb n="281"/><span>chrodhachd: múinte, calmach, líonta le eal-</span> <lb n="282"/><span>adhán agus le eolas; cuidightheóiridh a</span> <lb n="283"/><span>chomeudóchadh puince mhaithe, agus a mhín-</span> <lb n="284"/><span>eóchadh puince gharbh' ar nádúr. Thiocfach</span> <lb n="285"/><span>siad chugainn mar strainséiridh agus d'</span> <lb n="286"/><span>fhágfaidís sinn mar cháirde, 'réir a bheith</span> <lb n="287"/><span>rionnpháirteach ann ar m-baoghalaibh agus</span> <lb n="288"/><span>ar g-cinneamhúin árdughadh. Budh iad so</span> <lb n="289"/><span>mo mhianta; ní le daormheasadóiridh</span> <lb n="290"/><span>nuadh a ghlacadh acht le sean tíoránaidhe</span> <lb n="291"/><span>a ruagadh. Agus sin é fádh ar iarr</span> <lb n="292"/><span>me congnamh ó' n Fhrainc, air an ádhbhar</span> <lb n="293"/><span>nach m-beidheadh an Fhrainc, eadhon, mar</span> <lb n="294"/><span>námhaid níos mailísidhe ná an námhaid a</span> <lb n="295"/><span>tá 'nois a m-brollach ar d-tíre.</span></p> <lb n="296"/> <lb n="297"/><p><span>Coisgeadh an seo é.</span></p> <lb n="298"/> <lb n="299"/><p><span>Tá me cúisighthe leis an tabhachd sin</span> <lb n="300"/><span>san iarrachd a rinneas air an ócáide so</span> <lb n="301"/><span>agus gur measa mé cloch-cheangal an</span> <lb n="302"/><span>chomh-aontachd Éireannagh, nó mar dubh-</span> <lb n="303"/><span>airt do thighearnais é, "beatha agus fuil</span> <lb n="304"/><span>an cheilg." Tugann tú onóir ro mhór dam,</span> <lb n="305"/><span>tugan tú do 'n iachdarán creideamhuin</span> <lb n="306"/><span>an uachdaráin. Tá fir tógthadh suas leis</span> <lb n="307"/><span>seo a tá, ní h-é amháin níos mó ná mise</span> <lb n="308"/><span>acht níos mó ná do shuim-sa ort féin, mo</span> <lb n="309"/><span>thighearna, fir os comhair a ndathamhlachd,</span> <lb n="310"/><span>a g-cáillitheachd agus a subháilce chaithfin</span> <lb n="311"/><span>umhlughadh go h-ómásach, measamhuil, agus</span> <lb n="312"/><span>ce a mheaseóchadh iad féin íslighthe aig</span> <lb n="313"/><span>criothadh do láimh fhuildhaithighthe. ---Choisg</span> <lb n="314"/><span>Norburrigh ann seo é.</span></p> <lb n="315"/> <lb n="316"/><p><span>Creud a thighearna, n-innseóchadh tú</span> <lb n="317"/><span>dam' air mo shlighe do 'n chrioch a tá ull-</span> <lb n="318"/><span>mhaighthe le mo mharbhadh aig an tíorántas</span> <lb n="319"/><span>sin ann nach bh-fuil ionadsa acht an mar-</span> <lb n="320"/><span>bhuightheóir méadhonach, go bhfuil me cun-</span> <lb n="321"/><span>tasach faoi an meud fola tá dóirte as</span> <lb n="322"/><span>a bheidheas dóirte anna a saothar seo</span> <lb n="323"/><span>eidir na leathtromóirighthe agus na leath-</span> <lb n="324"/><span>tromóiribh: 'n innseóchadh tú é seo dam,</span> <lb n="325"/><span>agus a g-caithfidh mise a bheith mo sglábh-</span> <lb n="326"/><span>uighe cho mór a's nach m-buailfinn siar é?</span></p> <lb n="327"/> <lb n="328"/><p><span>Ná tóig air an bh-file.</span> <lb n="329"/><span>Fonn – Caitlín Tíriall.</span> <lb n="330"/><span>[Oh blame not the Bard – Translation on Page 80]</span></p> <lb n="331"/> <lb n="332"/><p><span>Ná tóig air an bh-file, má euluigheann</span> <lb n="333"/><span>faoi'n g-cluan,</span> <lb n="334"/><span>'N a m-bidheann sogh-chlaon a fonóid faoi</span> <lb n="335"/><span>árd-thuadh go buan,</span> <lb n="336"/><span>Níor thair bhí dhoigh sinsir 's le uan 'gus</span> <lb n="337"/><span>le trá</span> <lb n="338"/><span>Go clutamhuil, do dheunadh gníomh gaisg-</span> <lb n="339"/><span>igh gan sgáth;</span> <lb n="340"/><span>An teud 'tá 'nois sínte air an g-ceol-</span> <lb n="341"/><span>cruit go fann,</span> <lb n="342"/><span>Do sheolfadh a g-croithe námhaid an bás-</span> <lb n="343"/><span>ghath go teann;</span> <lb n="344"/><span>'S an teanga, nach sileann acht mil-shuth</span> <lb n="345"/><span>na g-claon,</span> <lb n="346"/><span>Budh tuilteanach í a brosdughadh grádha</span> <lb n="347"/><span>tíre na bhFian---</span> <lb n="348"/><span>Mo nuair d'a thír áluin! Tá a caithréim</span> <lb n="349"/><span>'nn a luidhe,</span> <lb n="350"/><span>'S an croidhe cródha briste, nár bh-féi-</span> <lb n="351"/><span>dir a chlaoidheadh;</span> <lb n="352"/><span>Caithfigh eugcaoin a fhíor-shliocht bheith</span> <lb n="353"/><span>faluighthe ó 'n t-saoghal,</span> <lb n="354"/><span>Óir is bás bhreith a cosaint, is ní 'l a</span> <lb n="355"/><span>cumann gan baoghal.</span></p> </div> <pb n="73"/> <div><lb n="356"/><p><span>Tá clann gan aon cheannas, mur n-deun-</span> <lb n="357"/><span>faidh siad feall,</span> <lb n="358"/><span>'S mur d-truaillighid a sinsear aig iom-</span> <lb n="359"/><span>póghadh le Gall:</span> <lb n="360"/><span>'S an trillsean tá aig lasadh. Slidhe</span> <lb n="361"/><span>chéime gach lá.</span> <lb n="362"/><span>Nach sgiobthar ó 'n g-cárn é, air a bh-fuil</span> <lb n="363"/><span>Éira d' a crádhadh.</span></p> <lb n="364"/> <lb n="365"/><p><span>Ná tóig air an bh-file a bheith a síor-</span> <lb n="366"/><span>dheunadh rann,</span> <lb n="367"/><span>'S an t-olc nach n-dán léigheas, a dhíb-</span> <lb n="368"/><span>readh le greann;</span> <lb n="369"/><span>Bidheadh aige acht leus dóchuis, is las-</span> <lb n="370"/><span>faidh go beo</span> <lb n="371"/><span>A rosga tre bhrat cumha mar an ghrian</span> <lb n="372"/><span>tre slámh ceo;</span> <lb n="373"/><span>Deunfaidh iodhbhairt do Éirinn de na</span> <lb n="374"/><span>beusaibh a bhidheann</span> <lb n="375"/><span>D' a sheoladh air mearbhall le fánadh a</span> <lb n="376"/><span>chlaon,</span> <lb n="377"/><span>'S le dlaoigh na g-craobh glas, tá fighte</span> <lb n="378"/><span>air a cheann</span> <lb n="379"/><span>Mar an Greug aig imirt díoghaltais</span> <lb n="380"/><span>folóchaidh sé a lann.</span></p> <lb n="381"/> <lb n="382"/><p><span>Ach gidh gur eulaidh do mhór-chéim, mar</span> <lb n="383"/><span>aisling na h-oidhche,</span> <lb n="384"/><span>Beidh d' ainm d' a luadh aig an bh-file a</span> <lb n="385"/><span>choidhche,</span> <lb n="386"/><span>An tráth is mó suarcas air aigne le</span> <lb n="387"/><span>seun,</span> <lb n="388"/><span>Beidh aig seinim go h-árd-bhinn do leath-</span> <lb n="389"/><span>trom 's do leun:</span> <lb n="390"/><span>Cluinfidh an coigrígheach do ghártha-croidhe</span> <lb n="391"/><span>fíor,</span> <lb n="392"/><span>Rachfaidh eugcaoin do chláirsigh thar mhuir</span> <lb n="393"/><span>a's thar thír,</span> <lb n="394"/><span>'S do thighearnaidh a teannadh na slabh-</span> <lb n="395"/><span>do d' chlaoidh',</span> <lb n="396"/><span>Silfidh deora na truaighe le teann bhris-</span> <lb n="397"/><span>te croidhe.</span></p> <lb n="398"/> <lb n="399"/><p><span>Buachailleach an fhirghil.</span></p> <lb n="400"/> <lb n="401"/><p><span>[The Bucolics of Virgil]</span></p> <lb n="402"/> <lb n="403"/><p> <lb n="404"/><span>An cheud rann ---</span> <lb n="405"/><span>b --- Acht rachfamuid féin, faraoir!</span> <lb n="406"/><span>ann oiltíre. Air fán,</span> <lb n="407"/><span>Faoi thuath 's faoi dheir, faoi 'n Aifric</span> <lb n="408"/><span>loisgthe, bán,</span> <lb n="409"/><span>'S go bruach Amhasaigh shruith-bhoirb, mhór-</span> <lb n="410"/><span>thuilte thréin,</span> <lb n="411"/><span>'S go tír na Scuit, áit is fada, ro-</span> <lb n="412"/><span>fhada uainn féin!</span> <lb n="413"/><span>Cuid eile dínn fós, ameasg na m-</span> <lb n="414"/><span>breathnach le stad,</span> <lb n="415"/><span>Dream daoineadh ó 'n domhan, tá deal-</span> <lb n="416"/><span>uighthe 'mhac air fad;</span> <lb n="417"/><span>Mo dhuthchas féin ag filleadh arís air ais</span> <lb n="418"/><span>Nó barr mo botháin tá deunta d' fhóide</span> <lb n="419"/><span>glas,</span> <lb n="420"/><span>Mo sheilbhín beag-sa, saothar mórán</span> <lb n="421"/><span>bliadhain,</span> <lb n="422"/><span>Le áthas mór, a bh-feichid uaim rís a g-</span> <lb n="423"/><span>cian?</span> <lb n="424"/><span>M-beidh feast' ag borbán mílidh, mo ghort</span> <lb n="425"/><span>'s mo bhárr ---</span> <lb n="426"/><span>Och feuch gach sgrios béir imreas orrain</span> <lb n="427"/><span>a's ár!</span> <lb n="428"/><span>An fós le amhasaibh doirbh ar d-tír 's </span> <lb n="429"/><span>ar d-tuath?</span> <lb n="430"/><span>Cia dhó ar shaothruighmuid fearanna</span> <lb n="431"/><span>cruadh,</span> <lb n="432"/><span>'Nois cóirigh crainn ubhal caol amach</span> <lb n="433"/><span>faoi 'n mágh,</span> <lb n="434"/><span>'S an fíonuir fág, a Bhinnbhéil, réidh faoi</span> <lb n="435"/><span>shrath.</span> <lb n="436"/><span>Mo mhíle slán, a mheann-thréid, leat go</span> <lb n="437"/><span>deo!</span> <lb n="438"/><span>Mo shealbhán gabhar, bhí 'nn áll úd, aer-</span> <lb n="439"/><span>ach, beo,</span> <lb n="440"/><span>Ní fheuchad oraibh féin 'mo luidhe 's an</span> <lb n="441"/><span>g-cró,</span> <lb n="442"/><span>Air thaobh na h-aille, air ingealtas</span> <lb n="443"/><span>uaim níos mó,</span> <lb n="444"/><span>No comhnaidh duilligh na ngar 's na luibh-</span> <lb n="445"/><span>eann budh geur,</span> <lb n="446"/><span>No claonadh 'nuas le fánadh aille 's an</span> <lb n="447"/><span>aer.</span> <lb n="448"/><span>Ní ghabhfaidh mé feasta abhrán le bhur</span> <lb n="449"/><span>d-taobh'</span> <lb n="450"/><span>A's sibhse bearradh na lus a's bláth na</span> <lb n="451"/><span>g-craobh,</span> <lb n="452"/><span>S. --- Acht liomfa 'nocht' air aon mhodh,</span> <lb n="453"/><span>tar agus sín,</span> <lb n="454"/><span>Air leabaidh de dhuilleach bhog a's de</span> <lb n="455"/><span>luachair mhín;</span> <lb n="456"/><span>Tá agam duit úbhla, cúmhra, snuadh-</span> <lb n="457"/><span>bhuidhe óir,</span> <lb n="458"/><span>A's cno-mheas aifidh, le cáis má 's maoth</span></p> </div> <pb n="74"/> <div><lb n="459"/><p><span>go leor;</span> <lb n="460"/><span>Óir feuch gach duras, deatach uas áirde</span> <lb n="461"/><span>'g-ceann,</span> <lb n="462"/><span>A's scáilidh fada, ag tuitim ó bhárr na</span> <lb n="463"/><span>m-beann.</span> <lb n="464"/><span>DAM --- Mar, má 's líth leat, feucham'</span> <lb n="465"/><span>ar bh-féidhm air bhall</span> <lb n="466"/><span>Na h-uaire, 's biorach leat cuirfidh mé</span> <lb n="467"/><span>féin a ngeall;</span> <lb n="468"/><span>Go m-beidhir leith-sgeul, tigeann fá dhó</span> <lb n="469"/><span>'g a cruthughadh</span> <lb n="470"/><span>Dhá laoigh bhréagh, biseamhuil, ag diúl aice</span> <lb n="471"/><span>faoi na h-úth:</span> <lb n="472"/><span>Anois má's rogha leat dhul liom ag</span> <lb n="473"/><span>coimheas rann,</span> <lb n="474"/><span>Cia 'n geall cho luachmhar chuirfear tú</span> <lb n="475"/><span>liom 'nn a cheann?</span> <lb n="476"/><span>MEN --- De 'n treud ní lamhóchainn</span> <lb n="477"/><span>dadaidh a ngaell do chur;</span> <lb n="478"/><span>leas-mháthair orram, a's m' athair ro-</span> <lb n="479"/><span>dhuaibhreach dorr;</span> <lb n="480"/><span>Oir rimheann an treud le cheile gach</span> <lb n="481"/><span>h-uile lá</span> <lb n="482"/><span>Fa dhó, 's na mionnáin, ceachtar díob</span> <lb n="483"/><span>de ghnáth.</span> <lb n="484"/><span>Acht leagfaidh mé rud leat, déarfair</span> <lb n="485"/><span>féin is leor,</span> <lb n="486"/><span>No fós, is feárr, ó táir gan chéil cho</span> <lb n="487"/><span>mór,</span> <lb n="488"/><span>Mar táid mo chuacha feághdha, faoi</span> <lb n="489"/><span>fhleasgaibh chraobh,</span> <lb n="490"/><span>Go grinn, do ghreann Alcimedan,</span> <lb n="491"/><span>ceardaidh naomh.</span></p> <lb n="492"/> <lb n="493"/><p><span>Amhasaigh, a river; tair, contempt; take</span> <lb n="494"/><span>tuillteach, willing; mo nuair, alas;</span> <lb n="495"/><span>iodhbhairt, a sacrifice; Greug, Greek;</span> <lb n="496"/><span>Aisling, dream; coigrigheach, strange;</span> <lb n="497"/><span>muir, the sea; oiltíre, sojourn; amhas-</span> <lb n="498"/><span>aigh, dull, stupid; cian, distance, in time</span> <lb n="499"/><span>or space; imreas, contention, strife;</span> <lb n="500"/><span>doirbh, worm, difficult, peevish; cóirigh,</span> <lb n="501"/><span>enumerate: fíonúr, vine tree; cró,</span> <lb n="502"/><span>fold for sheep &; meann-thréid, flock of</span> <lb n="503"/><span>kids; ingealtas, grazing, pasturing;</span> <lb n="504"/><span>snuadhbhuidhe, beautifully yellow; maoth,</span> <lb n="505"/><span>to accuse; to begrudge; líth, pleasure;</span> <lb n="506"/><span>biorach, femal calf; rogha, choice; coimh-</span> <lb n="507"/><span>eas, coolness of affection; leas-mhá-</span> <lb n="508"/><span>thair, stepmothr; dhuibhseach, melancholy;</span> <lb n="509"/><span>dorr, anger, wrath; cuacha, cups &c:</span> <lb n="510"/><span>yarn; feághdha, beechen; ceardaidh,</span> <lb n="511"/><span>forge; fleasgaibh, moistures; rimheann,</span> <lb n="512"/><span>number; comhnaidh, inhabit, dwell:</span> <lb n="513"/><span>biseamhuil, returning much gains;</span> <lb n="514"/><span>mionnán, a young goat.</span></p> <lb n="515"/> <lb n="516"/><p><span>Sgeulta ó 'n t-seun tír.</span></p> <lb n="517"/> <lb n="518"/><p><span>Is sé marbhadh na suadh Cabhendis</span> <lb n="519"/><span>agus an búrcach an sgeul is troime a</span> <lb n="520"/><span>thainic os comhair na n-daoiibh le suim</span> <lb n="521"/><span>d' aimsire. Taisbeánann an marbhadh</span> <lb n="522"/><span>seo nach bh-fuil maighistreacht Gall taith-</span> <lb n="523"/><span>neamhach le muintir na h-Éirtann, ce</span> <lb n="524"/><span>b' é 'n duine a cuirfear d' a fhriothóladh.</span></p> <lb n="525"/> <lb n="526"/><p><span>Gidh go bh-fuil fuadh mór againn air</span> <lb n="527"/><span>aonduine a dheunóchadh dochar d' chomhur-</span> <lb n="528"/><span>sa, caithfeamuid a rádh, leis an fhírinne</span> <lb n="529"/><span>a labhairt, nach g-cuireann an t-ócáide</span> <lb n="530"/><span>seo aon doilghios croithe orainn. Ní</span> <lb n="531"/><span>rabh aon gnódhthadh aig an g-Cabhendis a</span> <lb n="532"/><span>n-Éirinn, nó aig aon t-Sasanach eile.</span> <lb n="533"/><span>Má fhanan na Sasanaigh ann a d-tír</span> <lb n="534"/><span>féin, lobhfaidh siad ann sul do chuirfidh</span> <lb n="535"/><span>Éireannaigh móisiam orrtha, mur nach</span> <lb n="536"/><span>bh-fanfaidh, beidheadh an milleán orra</span> <lb n="537"/><span>féin ma chaillfidh siad a g-cinn.</span> <lb n="538"/></p></div></body></text></TEI>
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services