Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Saothar Fear nDomhain - Caibidil 1 (ar leanamhaint)</title><author><name type="main">Liam Ó Rinn</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1917_04_21_11</note>
                         <note type="L">11</note>
                         <note type="B">1917</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1917_04_21_11</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Liam Ó Rinn</author><title>Saothar Fear nDomhain - Caibidil 1 (ar leanamhaint)</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1917</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Saothar Fear nDomhain</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Caibideal I (ar leanmhaint)</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Gach náisiúin ag soláthar bidh agus</span>
<lb n="6"/><span>ag deunamh earraidhe dhí féin, gach</span>
<lb n="7"/><span>duine le céird agus le feirmeoireacht,</span>
<lb n="8"/><span>gach duine agus eolas ar léigheann</span>
<lb n="9"/><span>agus taithighe ar chéird fighte ar a</span>
<lb n="10"/><span>chéile aige - sin é claonadh, adeirimíd.</span>
<lb n="11"/><span>Atá i náisiúnaibh síbhialta fé láthair.</span>
<lb n="12"/><span>Nuair a chonnacthas cadé mar fhás</span>
<lb n="13"/><span>chuaidh fé cheárdaidheacht na Breataine</span>
<lb n="14"/><span>Móire agus fén dtrácht eidirnáisiúnta</span>
<lb n="15"/><span>a léigheann uathbhas de bhiadh agus</span>
<lb n="16"/><span>d'adhbhar neamhoibrighthe do chur ó áit</span>
<lb n="17"/><span>go háit anois, ceapadh go raibh sé i</span>
<lb n="18"/><span>gcinneamhaint do bheagán náisiún in</span>
<lb n="19"/><span>iarthar na hEorpa earraidhe dheunamh</span>
<lb n="20"/><span>an domhan uile.  Níl ag na náisiúnaibh</span>
<lb n="21"/><span>sin adubhradh, acht earraidhe a dheunamh</span>
<lb n="22"/><span>agus a chur ar an margadh agus gheobhaid</span>
<lb n="23"/><span>ó gach áird den domhan an biadh ná</span>
<lb n="24"/><span>feudaid 'fhagháil ina ndúithchibh féin mar</span>
<lb n="25"/><span>aon leis an adhbhar gan oibriughadh a</span>
<lb n="26"/><span>theastaigheann uatha i gcóir na ceárdai-</span>
<lb n="27"/><span>dheachta.  Agus ba dhaingne de an</span>
<lb n="28"/><span>tuairim sin a bheith i gcomhnuidhe ag</span>
<lb n="29"/><span>meudughadh ar luas teachtaireachtaí ag</span>
<lb n="30"/><span>dul thar fairrge agus a bheith i gcomhnuidhe</span>
<lb n="31"/><span>ag dul in usacht earraidhe do chur thar</span>
<lb n="32"/><span>fairrge leis.  Má léighmíd na cuntaisí</span>
<lb n="33"/><span>áilne ar an dtrácht eidirnáisiúnta atá</span>
<lb n="34"/><span>againn ó láimh oilte Nuemann Spallart</span>
<lb n="35"/><span>fhear figiúireachta agus file (nach mór)</span>
<lb n="36"/><span>do lucht na ceannaidheachta domhanda.</span>
<lb n="37"/><span>Is beag ná go dtiocfidh táimhneall</span>
<lb n="38"/><span>aoibhinn draoidheachta orainn agus sinn</span>
<lb n="39"/><span>ag machtnamh ar na hiongnaí saoghail</span>
<lb n="40"/><span>adeir sé a thiocfadh.  Seo mar do</span>
<lb n="41"/><span>labharfadh muintir iarthar na hEorpa.</span>
<lb n="42"/><span>Dar leis: "Cad chuige", adeurfaidís.</span>
<lb n="43"/><span>"go mbeimís ag cur arbhair, agus ag</span>
<lb n="44"/><span>tógáil damh agus chaorach, agus ag</span>
<lb n="45"/><span>saothrughadh abhallghort, ag deunamh obair</span>
<lb n="46"/><span>chruaidh an sclábhuidhe agus an fheir-</span>
<lb n="47"/><span>meora, agus ag faire an speurach le</span>
<lb n="48"/><span>himshníomh sara meathlaighdís na barraí</span>
<lb n="49"/><span>orainn: 'nár marbhadh féin agus eucht</span>
<lb n="50"/><span>d'arbhar le fagháil againn go bog ón</span>
<lb n="51"/><span>India nó ó Americá nó ón Ungáir nó</span>
<lb n="52"/><span>ón Rúise agus dá eughmais sin.  Feoil</span>
<lb n="53"/><span>ón Saolann Nua agus glasraí ó</span>
<lb n="54"/><span>oileánaibh Azóres agus ubhla ó Chanada</span>
<lb n="55"/><span>agus caora fíneamhna ó Mhalaga agus</span>
<lb n="56"/><span>mar sin?  Fiú amháin an chuid againn</span>
<lb n="57"/><span>ná bhfuil acht cuibhsach saidhbhir is de</span>
<lb n="58"/><span>thorthaibh a cnósadh ar fuaid an domhain</span>
<lb n="59"/><span>mhóir an biadh chaithimíd!  D'olainn</span>
<lb n="60"/><span>agus de shnáith adhmaid ó gach áird den</span>
<lb n="61"/><span>domhan an t-eudach atá againn.</span>
<lb n="62"/><span>Machairí Americá agus Astraoile, agus</span>
<lb n="63"/><span>sléibhte agus machairí na hÁisia, fiadh-</span>
<lb n="64"/><span>antas oighreachta na hArctic agus</span>
<lb n="65"/><span>gaimhneacha na hAifrice, agus doimhinn</span>
<lb n="66"/><span>na mara, tíortha grian-chrios na talmhan</span>
<lb n="67"/><span>agus tíortha grianan mheadhón oidhche,</span>
<lb n="68"/><span>tugaid sin a gcion féin dúinn.  Tá</span>
<lb n="69"/><span>gach cine ar dhruim talmhan agus a</span>
<lb n="70"/><span>gcion aca dhá dheunamh chun gnáth-bhiadh</span>
<lb n="71"/><span>agus soghluistí, gnáth-eudaighe agus</span>
<lb n="72"/><span>eudaighe maonaigh, do sholáthar dúinn;</span>
<lb n="73"/><span>agus i ndíol an ollamhaithis sin tugaimíd</span>
<lb n="74"/><span>dóibh sochar na hárd-mheabhrach cinn agus</span>
<lb n="75"/><span>an eolais teicniceálta agus na hoil-</span>
<lb n="76"/><span>teachta ar ghnóthaibh céirde agus ceannai-</span>
<lb n="77"/><span>dheachta do ghleusadh.  Nach breágh an</span>
<lb n="78"/><span>radharc an malairtiughchán dícheallach</span>
<lb n="79"/><span>eidir-chasta san atá dhá dheunamh ar</span>
<lb n="80"/><span>gach sórt sochair ar fuaid an domhain</span>
<lb n="81"/><span>agus a rádh gur laistigh de bheagán</span>
<lb n="82"/><span>bliadhan ó shoin dfhás sé!"</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Béidir gur breágh an radharc é acht</span>
<lb n="85"/><span>an té dheunfadh machtnamh air deurfadh</span>
<lb n="86"/><span>sé gur scanramhail an rud é.  An</span>
<lb n="87"/><span>gábhadh é?  Cad do chosain sé?  An</span>
<lb n="88"/><span>fad sheasóchaidh sé?</span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>Feucham cadé an treo do bhí ar an</span>
<lb n="91"/><span>saoghal ceud bliadhain ó shoin.  San</span>
<lb n="92"/><span>am san bhí an Fhrainc ina cosair chró</span>
<lb n="93"/><span>taréis cogaidhe Napóleon.  An nua-</span>
<lb n="94"/><span>cheárdaidheacht do bhí ag tosnughadh ar</span>
<lb n="95"/><span>dhul i dtreise sa bhFrainc i ndeireadh</span>
<lb n="96"/><span>na hochtmhadh aoise deug, bhí sí imighthe</span>
<lb n="97"/><span>chum deiridh.  An Ghearmáin agus an</span>
<lb n="98"/><span>Iodáil, ba lag a mbrigh sa cheárdaidheacht.</span>
<lb n="99"/><span>Bhí slóighte armtha an Républic mhóir</span>
<lb n="100"/><span>taréis buille marbhthach do bhualadh ar</span>
<lb n="101"/><span>dhaoirse dhaor-chlanna na hEorpa; acht</span>
<lb n="102"/><span>nuair do tháinig an ath-iompáil, do</span>
<lb n="103"/><span>deineadh iarrachtaí ar an ndaoirse</span>
<lb n="104"/><span>d'aithbheodhchaint arís, agus ba chuma</span>
<lb n="105"/><span>an daoirse do bheith i bhfeidhm nó gan</span>
<lb n="106"/><span>aon teugar earraidhe do bheith dhá dheunamh.</span>
<lb n="107"/><span>Na cogaidhe scanramhla idir an Fhráinc</span>
<lb n="108"/><span>agus Sasana, a mhínightar go minic le</span>
<lb n="109"/><span>reusúnaibh poilitidheacha, bhí brigh ba</span>
<lb n="110"/><span>dhoimhne ná san leo, .i. brí economice.</span>
<lb n="111"/><span>Cogaidhe um cheannas margaidhe an</span>
<lb n="112"/><span>domhain na cogaidhe sin agus cogaidhe i</span>
<lb n="113"/><span>gcoinnibh ceannaidheacht agus ceárdai-</span>
<lb n="114"/><span>dheacht na Fraince, dhá ní a bhí dá</span>
<lb n="115"/><span>ndídean ag an gcabhlach láidir cogaidh</span>
<lb n="116"/><span>a bhí tosnaithe ag an bhFrainc - agus bhí</span>
<lb n="117"/><span>an buadh ag Sasana.  Ní fheudfadh</span>
<lb n="118"/><span>Búrdús dul in iomaidh le Londain</span>
<lb n="119"/><span>feasta agus ba dhóigh le duine go</span>
<lb n="120"/><span>raibh deire le ceárdaidheacht na Fraince</span>
<lb n="121"/><span>agus gan í acht i dtús a hóige.  Do</span>
<lb n="122"/><span>chrom an Bhreatain ar a ceárdaidheacht</span>
<lb n="123"/><span>féin do shaothrú.  Bhí gach éinní ag</span>
<lb n="124"/><span>cabhrú léi, mar isé aimsir na cuma-</span>
<lb n="125"/><span>dóireachta bhí ann agus bhí an chuma-</span>
<lb n="126"/><span>dóireacht go léir tréis lucht na léigheann</span>
<lb n="127"/><span>gceudfadhach agus lucht na teicneólag-</span>
<lb n="128"/><span>achta a spriocadh go mór agus ní raibh</span>
<lb n="129"/><span>aon náisiún san Eoraip chun aon</span>
<lb n="130"/><span>mhórchomórtais do chur uirri.  Earraí</span>
<lb n="131"/><span>dheunamh go tiugh agus go fairsing a</span>
<lb n="132"/><span>theastaigh uaithi feasta.  Bhí lucht oibre</span>
<lb n="133"/><span>a dóthin aici chuige sin, idir dhaoine</span>
<lb n="134"/><span>gurbh éigean dóibh teacht chun na gcathrach</span>
<lb n="135"/><span>tréis a ndíbeartha ós na talmhaintí agus</span>
<lb n="136"/><span>daoine tháinig chun na gcathrach go</span>
<lb n="137"/><span>fonnmhar chum an tuarastail mhóir a</span>
<lb n="138"/><span>bhí rómpa do thuilleamh.  Deineadh an</span>
<lb n="139"/><span>mheasínteacht ba riachtanach agus ní</span>
<lb n="140"/><span>raibh aon iongnadh feasta acht an méid</span>
<lb n="141"/><span>earraí bhí dá dheunamh.  I gcaitheamh ní</span>
<lb n="142"/><span>ba lugha 'ná deich mbliana is trí fichid,</span>
<lb n="143"/><span>.i. ón mbliain 1810 go dtí an bhliain</span>
<lb n="144"/><span>1878, do mheudaigh ar a dtugtí de</span>
<lb n="145"/><span>ghual chun uachtar talmhan ó 10,000,000</span>
<lb n="146"/><span>tóna go dtí 133,000,000 tona sa</span>
<lb n="147"/><span>mbliain; agus do mheudaigh ar a</span>
<lb n="148"/><span>dtugtí d'adhbhar neamhoibrighthe isteach sa</span>
<lb n="149"/><span>tír ó 30,000,0000 tona go dtí 380,000,000</span>
<lb n="150"/><span>tona; agus do mheudaigh ar a gcuirtí</span>
<lb n="151"/><span>thar lear de dheuntúisí ó luach</span>
<lb n="152"/><span>£40,000,000 díobh go dtí luach</span>
<lb n="153"/><span>£200,000,000.  Do mheudaigh fé thrí</span>
<lb n="154"/><span>náchmór ar thonáiste loingeas na</span>
<lb n="155"/><span>ceannaidheachta.  Chúig mhíle dheug</span>
<lb n="156"/><span>faid na mbóthar iarainn do cuireadh</span>
<lb n="157"/><span>síos.</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>Foclóirín</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>Trácht .i. tráchtáil, ceannaidheacht adhbhar</span>
<lb n="162"/><span>neamhoibrighthe (nó, gan oibriughadh) .i. raw</span>
<lb n="163"/><span>materials.</span>
<lb n="164"/><span>Fear figiúireachta .i. statistician</span>
<lb n="165"/><span>Snáth adhmaid .i wood fibre</span>
<lb n="166"/><span>Fiadhantas oighreata .i frozen wilderness</span>
<lb n="167"/><span>Tíortha grianchrios agus c., tropical countries</span>
<lb n="168"/><span>and the lands of the midnight sun.</span>
<lb n="169"/><span>Eidirchasta, .i. intricate, complicated</span>
<lb n="170"/><span>Ath-iompáil, .i. relapse, re-action</span>
<lb n="171"/><span>Búrdús, .i. Bordeaux</span>
<lb n="172"/><span>Tonáiste, .i. tonnage</span></p>
<lb n="173"/>
<lb n="174"/><p><span>Liam Ó Rinn</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Saothar Fear nDomhain - Caibidil 1 (ar leanamhaint)

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Saothar Fear nDomhain - Caibidil 1 (ar leanamhaint)

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
