Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Oileáin Chonnamara</title><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1913_06_14_02</note>
                         <note type="L">2</note>
                         <note type="B">1913</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1913_06_14_02</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title>Oileáin Chonnamara</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1913</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Oileáin Chonnamara</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Do chuaidh an Dochtúir Tomás Breathnach,</span>
<lb n="4"/><span>Caitlín Nic Ghabhann, an Dochtúir Seaghan Ph.</span>
<lb n="5"/><span>Mac Einrí agus an Máirtíneach siar go dtí</span>
<lb n="6"/><span>Oileáin Chonnamara ag féachaint cé'n stáid a</span>
<lb n="7"/><span>bhí ar na daoinibh a chomhnuigheann ortha.  Chuireadar</span>
<lb n="8"/><span>cunntas cruinn fada go dtí an Coiste Gnótha.</span>
<lb n="9"/><span>Atá an chéad chuid de'n chunntas ghá chlóbhualadh</span>
<lb n="10"/><span>againn ar an gCLAIDHEAMH seo.  Is do'n</span>
<lb n="11"/><span>Choiste Gnótha do sgríobh an Máilleach an chunntas</span>
<lb n="12"/><span>deas uaidh féin dó bhí ar an gCLAIDHEAMH</span>
<lb n="13"/><span>deireannach.</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>Tuairisg do'n choiste ghótha ar stáid</span>
<lb n="16"/><span>na ndaoine ar Oileáin Chonnamara</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>Na Tighthe</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>Is ró-dhona amach is amach furmhór na dtighthe</span>
<lb n="21"/><span>as na hoileáin.  Ní'l acht aon tseomra amháin</span>
<lb n="22"/><span>i mór-chuid aca agus iad déanta de chlochaibh</span>
<lb n="23"/><span>garbha, poll san díon i leabaidh similéara agus</span>
<lb n="24"/><span>gan fuinneog beag ná mór ionnta.  B'éigin</span>
<lb n="25"/><span>dúinn cipíní soluis a lasadh leis an taobh istigh</span>
<lb n="26"/><span>de na tighthe a fheiceál.  An deatach a éirigheas</span>
<lb n="27"/><span>ó'n teinidh mónadh, téigheann sé amannta thríd</span>
<lb n="28"/><span>an bpoll atá le n-aghaidh ann acht níor minice</span>
<lb n="29"/><span>ná sin is amhlaidh a líonas sé an seomra de cheo</span>
<lb n="30"/><span>gorm a dhéanfadh caoch sibh agus annsin téigheann</span>
<lb n="31"/><span>sé an doras amach.  De bharr an néill deataigh</span>
<lb n="32"/><span>sin bíonn na fraithigh agus na ballaí agus an</span>
<lb n="33"/><span>trosgán clúduighthe de shúithche agus é chomh</span>
<lb n="34"/><span>greamuightheach le tarra.  Acht is ró-ghann an</span>
<lb n="35"/><span>trosgán atá aca.  Ní fhacamar acht aon tolg</span>
<lb n="36"/><span>leabtha* amháin, ceann ádhmuid, agus ní raibh leab</span>
<lb n="37"/><span>ná éadaigh leabtha air.  Is amhlaidh do dhóigh lucht</span>
<lb n="38"/><span>na sláinte puiblidhe iad cúig nó sé  de sheacht-</span>
<lb n="39"/><span>mhaine roimhe sin agus ní thugadar sin leabthacha</span>
<lb n="40"/><span>nuadha do na daoinibh bochta fós.  Is ar an urlár</span>
<lb n="41"/><span>agus a gcuid éadaigh lae ortha a chodluigheas</span>
<lb n="42"/><span>na daoine bochta ins na botháin suaracha úd agus</span>
<lb n="43"/><span>codluigheann an mhuc agus an bhó i n-éinfheacht</span>
<lb n="44"/><span>leis an t-é a bhfuil sé d'ádh air a leitheid a bheith</span>
<lb n="45"/><span>aige.  Is teócha iad araon de chionn a bheith le</span>
<lb n="46"/><span>chéile i n-aimsir fhuair an gheimhridh.  Má's</span>
<lb n="47"/><span>mian libh a thuigsint cé an sórt beathadh atá ag</span>
<lb n="48"/><span>muinntir na n-oileán úd samhluighidh ceann de</span>
<lb n="49"/><span>na botháin suaracha, é lán de dheatach agus</span>
<lb n="50"/><span>seisear nó ochtar daoine sínte ar an urlár salach</span>
<lb n="51"/><span>mar aon leis an muic nó leis an mbuin.  Samh-</span>
<lb n="52"/><span>luighidh muintir an tighe sin ag dúiseacht agus</span>
<lb n="53"/><span>gan dada le n'ithe aca acht fataí agus tae</span>
<lb n="54"/><span>bruithte agus gan dada, rómpa i gcomhair</span>
<lb n="55"/><span>an lae acht obair chruaidh agus iad ag cartadh</span>
<lb n="56"/><span>i measg na gcarraigreach nó ag iomchur feamuinne</span>
<lb n="57"/><span>ar a ndruim agus caithfidh siad dul go brollach</span>
<lb n="58"/><span>san sáile leis an bhfeamuinn sin a bhaint.  Má</span>
<lb n="59"/><span>shamhluigheann sibh duine agus é daortha chun</span>
<lb n="60"/><span>obair mar sin a dhéanamh ó ló go ló, ó cheann</span>
<lb n="61"/><span>go ceann na bliadhna, ó'n gcliabhán go dtí an</span>
<lb n="62"/><span>uaigh, tuigfidh sibh beagán dé'n chineál saoghail</span>
<lb n="63"/><span>atá ag na daoine bochta sin.  Ní'l léigheadh ná</span>
<lb n="64"/><span>innsint sgéil ar anró an tsaoghail sin agus</span>
<lb n="65"/><span>na daoine gan dóchas.  Na rudaí a chonnaiceamar</span>
<lb n="66"/><span>bhí siad i bhfad níos measa ná aon chur síos dár</span>
<lb n="67"/><span>cuireadh i gcló fós.  Agus is fíor é sin ní hamháin</span>
<lb n="68"/><span>i dtaobh Leitir Mealláin, acht i dtaobh na Trágha</span>
<lb n="69"/><span>Báine agus mór-chuid de na sráid bailteacha</span>
<lb n="70"/><span>cois an chladaigh sin nó b'fhéidir i dtaobh a</span>
<lb n="71"/><span>bhfurmhóir.</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>Slighe bheathadh agus bochtanas</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>Is an-bhocht iad na daoine chois an chladaigh</span>
<lb n="76"/><span>sin.  Le slighe bheathadh a bhaint amach tá siad i</span>
<lb n="77"/><span>gcleitheamhnas ceithre neithe .i. an talamh, an</span>
<lb n="78"/><span>mhóin, an t-iasg, agus an chéilp.</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>Is an-dona é an talamh, má's féidir talamh</span>
<lb n="81"/><span>a thabhairt air chor ar bith.  Is é r'd is mó atá</span>
<lb n="82"/><span>ins an hoileáin .i. cloch lom eimhir agus giod-</span>
<lb n="83"/><span>áiníní ithearach annseo agus annsiúd i measg</span>
<lb n="84"/><span>na gcarraig.  Is é saothar na ndaoine féin 'a</span>
<lb n="85"/><span>rinne an chuid is mó de na giodáiníní úd agus</span>
<lb n="86"/><span>iomchuireann siad fheamainn ar a ndruim ar</span>
<lb n="87"/><span>feadh a dhó nó a trí de mhíltibh le leasughadh a chur</span>
<lb n="88"/><span>ar an ithir.  Acht, ní lughaide sin é, caithfidh na</span>
<lb n="89"/><span>daoine bochta sin £2, £3 nó £4 d'íoc ar ghabhaltais</span>
<lb n="90"/><span>bheaga nárbh' fiú 10s. i n-aon áit eile.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>*bedstead</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>Curaidheacht</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>Fatái is mó a cuirtear ins an giodáiníní</span>
<lb n="97"/><span>talmhan agus nuair a bhíos an aimsear fliuch</span>
<lb n="98"/><span>fásann siad go maith.  Bhí bárr maith ann anuraidh</span>
<lb n="99"/><span>agus tá cosamhlacht maith an mbárr i mbliadhna</span>
<lb n="100"/><span>acht ar mbeith do'n aimsir tirim is beag bárr</span>
<lb n="101"/><span>a bhíos aca.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>An mhóin</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>Is ar éigin a bhaineas mórán díobh slighe</span>
<lb n="106"/><span>bheathadh amach tré móin a bhaint agus a iomchur</span>
<lb n="107"/><span>i mbádaibh go Gaillimh agus go háiteacha eile ar</span>
<lb n="108"/><span>chladach Chuain na Gaillimhe.  Tá an mhóin i ndáil</span>
<lb n="109"/><span>le bheith caithte anois i gcuid mhóir de na</span>
<lb n="110"/><span>hoileánaibh agus ní fada a bhéas móin i n-áit</span>
<lb n="111"/><span>ar bith má baintear an oiread is baintear anois.</span>
<lb n="112"/><span>Ar mbeith do'n mhoín caithte ní bhéidh ádhbhar</span>
<lb n="113"/><span>teineadh ar bith ag na daoine agus ní thiocfaidh</span>
<lb n="114"/><span>le aon duine maireachtáil ar na hoileáin.  Is</span>
<lb n="115"/><span>léir nach mór stad de'n mhóin a chur amach as</span>
<lb n="116"/><span>na hoileáin acht i do choinneál le haghaidh na</span>
<lb n="117"/><span>ndaoine féin.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>An iasgaireacht</span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>Tá an iasgaireacht ag dul do léig le goirid.</span>
<lb n="122"/><span>Is deacair a rádh cé an fáth atá leis sin acht</span>
<lb n="123"/><span>ní'l aon amhras nach bhfuil sé amhlaidh.  Bhí an</span>
<lb n="124"/><span>iasgaireacht go dona anuraidh agus tá sí go</span>
<lb n="125"/><span>dona i mbliadhna freisin.  Chuaidh na báid mhóra</span>
<lb n="126"/><span>as úsáid de réir a chéile agus ní'l de bháid aca</span>
<lb n="127"/><span>anois acht curraigh agus is beag brabach is</span>
<lb n="128"/><span>féidir a dhéanamh asta sin.</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>An cheilp</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>Bailighthear feamuinn agus gníthear cheilp dhi</span>
<lb n="133"/><span>timcheall an chladaigh.  Tá an fheamuinn gann</span>
<lb n="134"/><span>i mbliadhna agus ní'l de luach ar an gceilp</span>
<lb n="135"/><span>acht £5 an tonna agus ní thig le líon tighe níos</span>
<lb n="136"/><span>mó ná tonna, dhá thonna, nó thrí tonnaí do</span>
<lb n="137"/><span>dhéanamh san mbliadhain.  Obair an-chruaidh neamh-</span>
<lb n="138"/><span>chinnte is eadh bailiughadh agus triomughadh na</span>
<lb n="139"/><span>feamuinne agus is beag brabach a bhíos dá bhárr</span>
<lb n="140"/><span>ag lucht a dhéanta.</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>Ní féidir tuilleadh sochair a bhaint as an</span>
<lb n="143"/><span>talamh nó as an móin nó as an gceilp agus ní</span>
<lb n="144"/><span>cinnte an féidir an iasgaireacht a chur chun</span>
<lb n="145"/><span>cinn níos mó.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>An t-uisge</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>Facthas dúinn go bhfuil go leor uisge le</span>
<lb n="150"/><span>fágháil ar an hoileáin.  Dubhradh linn go bhfuil</span>
<lb n="151"/><span>toibreacha ann nach dtéigheann i ndísg dhá</span>
<lb n="152"/><span>thriomacht an samhradh.  Acht is dona na toibreacha</span>
<lb n="153"/><span>iad.  Ní'l ionnta acht puill i loig san talamh</span>
<lb n="154"/><span>agus gan cumhdach ar bith ar chaoi go mbíonn siad</span>
<lb n="155"/><span>dh'á shalughadh ag an uisge ó uachtar na talmhan,</span>
<lb n="156"/><span>ag beithidhigh, agus ag géabhaí.  Cé go raibh an</span>
<lb n="157"/><span>fiabhras builg (typhoid) san áit le bliadhanta</span>
<lb n="158"/><span>ní léir go ndearnadh faic leis an toibreacha a</span>
<lb n="159"/><span>ghlanadh nó a chumhdach agus is mór an sgannall</span>
<lb n="160"/><span>linn gur fágadh ádhbhar contabhairte do shláinte</span>
<lb n="161"/><span>na ndaoine chomh fada sin gan aon rud a dhéanamh</span>
<lb n="162"/><span>chun a leigheasta agus an chontabhairt sin ann</span>
<lb n="163"/><span>i gcomhnaidhe.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>An fiabhras</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>Dubhradh linn go raibh cuid mhaith de'n dá</span>
<lb n="168"/><span>chineál fiabhrais ann ar feadh an geimhridh</span>
<lb n="169"/><span>.i. an fiabhras builg agus an fiabhras</span>
<lb n="170"/><span>dubh.  Bhí an fiabhras ar na hoileáin .i. Leitir</span>
<lb n="171"/><span>Mealláin, Gorumna agus Leitir Mór, agus</span>
<lb n="172"/><span>bhí cuid de i Ros Muc freisin ar an mór-thír</span>
<lb n="173"/><span>timcheall is 40 míle siar ó Ghaillimh.  Is fada</span>
<lb n="174"/><span>na háiteacha sin ó na bólaí ar a mbíonn taithighe</span>
<lb n="175"/><span>ag lucht taistil agus cuarta.  Ó ba rud é go</span>
<lb n="176"/><span>raibh dochtúir na háite as baile le linn ar</span>
<lb n="177"/><span>gcuarta níor éirigh linn na figiúiri go hiomlán</span>
<lb n="178"/><span>d'fhágháil acht is é r'd adubhairt muinntir na</span>
<lb n="179"/><span>n-oileán linn go raibh an fiabhras ar seisear</span>
<lb n="180"/><span>i n-a gcomhnaidhe i dtrí tighthibh ar oileán Leitir</span>
<lb n="181"/><span>Mór.  Maidir le Gorumna ní fuaireamar</span>
<lb n="182"/><span>faisnéis chomh cruinn sin acht thuigeamar</span>
<lb n="183"/><span>go raibh an fiabhras tamall ó shoin i n-aon</span>
<lb n="184"/><span>teach amháin san Tráigh Bháin agus i n-aon teach</span>
<lb n="185"/><span>amháin de gach ceann de dhá shráid-bhaile atá</span>
<lb n="186"/><span>i n-aice leis.  Chualamar go raibh fiabhras ar</span>
<lb n="187"/><span>dhaoine freisin i sráidbháile eile taobh thiar</span>
<lb n="188"/><span>thuaidh d'en oileán.  Ní fhuaireamar fáisnéis</span>
<lb n="189"/><span>chruinn i dtaobh Rós Muc.  Is féidir beagnach</span>
<lb n="190"/><span>a rádh nach bhfuil aon fhiabhras ar na hoileáin</span>
<lb n="191"/><span>anois.  Tá aon duine amháin ar Leitir Mealláin</span>
<lb n="192"/><span>atá ag teacht as an bhfiabhras builg acht tá sí</span>
<lb n="193"/><span>n-a suidhe anois.  Ní raibh an fiabhras chomh</span>
<lb n="194"/><span>foirleathan agus dubharadh am ar bith i mbliadhna</span>
<lb n="195"/><span>agus badh dhóigh le duine go mbéadh sé níos</span>
<lb n="196"/><span>measa ná bhí.  Is deacair dóchas a bheith againn</span>
<lb n="197"/><span>go leanfar do'n sgéal sin mara ndéantar</span>
<lb n="198"/><span>nidh mór eicínt le feabhas a chur ar stáid na</span>
<lb n="199"/><span>ndaoine.  Is bocht an rud tinneas a bheith ar</span>
<lb n="200"/><span>dhuine d'á saidhbhre é acht ní féidir a mheas cé</span>
<lb n="201"/><span>mhéad d'annro an tsaoghail a fhulaingeas na</span>
<lb n="202"/><span>daoine bochta sin i n-a mbotháin suaracha gan</span>
<lb n="203"/><span>a sáith bídh acht an iomarca oibre aca.  Ní</span>
<lb n="204"/><span>fhéadfadh nádúir an duine é a sheasamh.  Ar</span>
<lb n="205"/><span>dteacht do'n fhiabhras ar Ghaedhilgeoir de</span>
<lb n="206"/><span>mhuinntir na n-oileán úd bíonn sé gan leaba</span>
<lb n="207"/><span>faoi, gan acht an biadh is gairbhe le n'ithe agus</span>
<lb n="208"/><span>uisge salach le n'ól.  An dochtúir agus an</span>
<lb n="209"/><span>bhanaltra a ghníos freastal air agus an sagart</span>
<lb n="210"/><span>atá le sólas an chreidimh a thabhairt dó, ní</span>
<lb n="211"/><span>thuigeann ceachtar aca céard atá sé a rádh agus</span>
<lb n="212"/><span>ní thuigeann seisean an Béarla atá aca sin.</span>
<lb n="213"/><span>Is mó a áirigheas an tEadálach i Lonndain nó an</span>
<lb n="214"/><span>Seapánach i San Francisco é féin san mbaile</span>
<lb n="215"/><span>agus é ar leabaidh a bháis annsiúd ná airigheas</span>
<lb n="216"/><span>Gaedhilgeoirí na noileán úd san tír i n-a</span>
<lb n="217"/><span>rugadh iad.</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>An braoiteán mío-ádhsach, caithfidh sé fanacht</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="220"/><p><span>ins na hainreachtaibh sin san mbaile nó dul</span>
<lb n="221"/><span>40 míle go dtí an tOsbuidéal i nUachtar Árd.</span>
<lb n="222"/><span>B'fhurasta an leigheas a bheith níos measa ná</span>
<lb n="223"/><span>an galar.  Is in-mheasta gur gheall le duine a</span>
<lb n="224"/><span>mharbhadh é a chur 40 míle i sean-charbad a chraith-</span>
<lb n="225"/><span>feadh an t-anam as.  Tá an dá roghain chomh dona</span>
<lb n="226"/><span>sin is gur doiligh do'n dochtúir a rádh cé aca</span>
<lb n="227"/><span>is measa.</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>Dubhradh linn ins na tighthe i n-a raibh an</span>
<lb n="230"/><span>fiabhras gur dhóigh lucht na sláinte puiblidhe</span>
<lb n="231"/><span>na leabthacha agus na héadaigh leabtha a bhí aca</span>
<lb n="232"/><span>agus nár tugadh a mhalairt dóibh ó shoin cé</span>
<lb n="233"/><span>gur dóghadh na sean-chinn cúig nó sé de sheacht-</span>
<lb n="234"/><span>mhaine ó shoin.  Ní raibh leaba le feiceál in go</span>
<lb n="235"/><span>leor de na tighthibh agus, ó's rud é nach bhfuil</span>
<lb n="236"/><span>fraoch ann agus, gur gann é an tuighe, caithfidh</span>
<lb n="237"/><span>na daoine bochta luighe ar an urlár tais.  An</span>
<lb n="238"/><span>t-é a thagas ar ais ó'n Osbuidéal thar éis an</span>
<lb n="239"/><span>fiabhras a chur dhe, caithfidh seisean freisin luighe</span>
<lb n="240"/><span>ar an urlár gan leaba faoi.  Agus tar éis</span>
<lb n="241"/><span>an Osbuidéil d'fhágáil caithfidh sé siubhal ó'n</span>
<lb n="242"/><span>Teach Dóighte (.i. Cros Mháma) go dtí an baile,</span>
<lb n="243"/><span>b'fhéidir 30 míle.  Ag smaoineadh ar na neithibh</span>
<lb n="244"/><span>seo ní mór an tiongnadh linn na daoine a bheith</span>
<lb n="245"/><span>ag ceilt an fiabhris a bheith aca.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>(Ní críoch)</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Oileáin Chonnamara

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Oileáin Chonnamara

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
