Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Lá an Aonaigh sa Spidéal</title><author><name type="main">Caitlín Nic Ghabhann</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1912_11_23_03</note>
                         <note type="L">03</note>
                         <note type="B">1912</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1912_11_23_03</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Caitlín Nic Ghabhann</author><title>Lá an Aonaigh sa Spidéal</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1912</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Lá an Aonaigh sa Spidéal.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>An cúigeadh lá déag de'n ráithe lá an</span>
<lb n="4"/><span>Aonaigh sa Spidéal - acht amháin sa bhFoghmhar.</span>
<lb n="5"/><span>Bíonn an cúigeadh lá déag de'n Fhoghmhar i n-a</span>
<lb n="6"/><span>shaoire agus cuirtear an tAonach ar cáirde go</span>
<lb n="7"/><span>dtí an ficheadh lá.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>An t-oilithreacht a bhíos ar siubhal an cúigeadh</span>
<lb n="10"/><span>lá déag de'n Fhoghmhar — téigheann muinntir an</span>
<lb n="11"/><span>Choláiste ar turas go huaigh Mhichíl Bhreathnaigh</span>
<lb n="12"/><span>théis Aifreann a chur le n-a anam — rud nach </span>
<lb n="13"/><span>ndéanfaidhe an lá sin, dhá mbíodh an tAonach</span>
<lb n="14"/><span>ann agus gan é i n-a shaoire.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Tá an Spidéal ar theorainn Chonmaicne Mara</span>
<lb n="17"/><span>i gCois-Fharraige — ní hé Cois-Fhairrige an baile</span>
<lb n="18"/><span>beag i n-ar rugadh Mícheál Breathnach, mar</span>
<lb n="19"/><span>cheapas a lán Gaedheal atá ar bheagán eolais</span>
<lb n="20"/><span>faoi'n áit seo.  Taobh tíre 'seadh Cois-Fhairrge</span>
<lb n="21"/><span>atá sínte ó'n mBearnain (ó Bhaile Mór na</span>
<lb n="22"/><span>Gaillimhe deir daoine áithridhe) chomh fada siar</span>
<lb n="23"/><span>le Casla.  Tá go leor bailte beaga sa limstéar</span>
<lb n="24"/><span>sin — agus an Lochán Beag, áit ar rugadh Mícheál,</span>
<lb n="25"/><span>agus an Spidéal ortha.</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>Siar ó'n Spidéal an ball is Gaedhealaighe</span>
<lb n="28"/><span>nós agus béas agus teanga,  déarfainn, i</span>
<lb n="29"/><span>nÉirinn.  (Sgríobhfad faoi na nósaibh sin lá</span>
<lb n="30"/><span>eile, ó's é seo lá an Aonaigh ní bhacfad leo.)</span>
<lb n="31"/><span>Fíor-bheagán Béarla atá ag na daoinibh ann.</span>
<lb n="32"/><span>Tá corr-fhocal, ar ndóigh, ag a bhfurmhór -</span>
<lb n="33"/><span>ráidhte coitcheannta bhíos ag Béarlóiríbh acht ní</span>
<lb n="34"/><span>chuimhnigheann a gcroidhe ar a labhairt acht amháin</span>
<lb n="35"/><span>le strainséaraibh gan Ghaedhilge.</span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>Tá Gaedhilge agus Béarla ag a bhfurmhór </span>
<lb n="38"/><span>mór, de réir Cúnntais Áirimh na nDaoine</span>
<lb n="39"/><span>acht tá fhios agam go leor nach bhfuil thar</span>
<lb n="40"/><span>“Fine Day” aca, agus cuireadh síos ar an</span>
<lb n="41"/><span>bPáipéar Áirimh go raibh Béarla agus Gaedhilge</span>
<lb n="42"/><span>aca.  Ar ndóigh, ní féidir a rádh gur breág é,</span>
<lb n="43"/><span>ó tá cúpla focal Béarla aca!  Na daoine</span>
<lb n="44"/><span>seo agus a léithide a feicthear ar an tsráid lá </span>
<lb n="45"/><span>an Aonaigh.</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Is mór an lá é ag an muinntir sin.  Ó</span>
<lb n="48"/><span>mhoch ar maidin d'fheicfeá iad i n-a mbeirt nó</span>
<lb n="49"/><span>i n-a dtriúir nó i n-a bplódaibh ar an mbóthar</span>
<lb n="50"/><span>ag déanamh ar an Spidéal — nó chluinfeá iad</span>
<lb n="51"/><span>sul a mbéitheá i do shuidhe, agus bhéadh sé</span>
<lb n="52"/><span>fánach agat aon iarracht a thabhairt faoi dhul</span>
<lb n="53"/><span>a chodladh arís.  Agus dhá mbítheá ag éisteacht ó</span>
<lb n="54"/><span>n-a chúig ar maidin go ngabhfadh an plód</span>
<lb n="55"/><span>deireannach thart, focal Béarla ní chluinfeá asta.</span>
<lb n="56"/><span>Ní theigheann sé i n-a n-intinn Béarla a labhairt</span>
<lb n="57"/><span>eatortha féin — cé is moite do chailínibh beaga</span>
<lb n="58"/><span>an Spidéil a tháinig isteach ar nós na </span>
<lb n="59"/><span>Béarlóireachta le tamaillín anuas.</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>Bhoil, ó bhí an domhan Éireannach ag déanamh</span>
<lb n="62"/><span>ar an Spidéal, b'fhacthas dom nár b'fhearr rud</span>
<lb n="63"/><span>dhá ndéanfainn ná a lorga-sin a leanamhaint</span>
<lb n="64"/><span>agus chuireas an bóthar díom chomh maith a's</span>
<lb n="65"/><span>d'fhéadfainn, agus é breachtha le capallaibh</span>
<lb n="66"/><span>feadh leath-mhíle aniar ó'n mbaile beag.</span>
<lb n="67"/><span>Capaill bheaga agus capaill mhóra, capaill de</span>
<lb n="68"/><span>ghach uile dhath, agus searraigh — go leor Éireann</span>
<lb n="69"/><span>aca.  Tasbánadh cúpla ceann deas déagh-chumtha</span>
<lb n="70"/><span>dhom, agus dubhradh gur d'fhíor-shean-stoc</span>
<lb n="71"/><span>Chonnamara iad.  Ní breitheamh ar chapallaibh mé,</span>
<lb n="72"/><span>agus ní raibh fhios agam ar bh'eadh ná nár bh'eadh.</span>
<lb n="73"/><span>Tairgeadh ceann dom le ceannacht.  Mh'anam</span>
<lb n="74"/><span>gur shíleas gur b'fheileamhnaighe mar “ghléas</span>
<lb n="75"/><span>iomchair” é ná rothar ar na bóithribh seo — go</span>
<lb n="76"/><span>háithrid ó nach ndearnadh tada do na bóithribh</span>
<lb n="77"/><span>céadna ó tosuigheadh le gléas brisde cloch agus</span>
<lb n="78"/><span>rollán mór gaile ag cur caoi ar an gceann</span>
<lb n="79"/><span>thoir de bhóthar na Gaillimhe.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>Acht na capaill!  Badh cheart nach ndéanfainn</span>
<lb n="82"/><span>dearmad ortha agus a dheacracht is bhí sé ag</span>
<lb n="83"/><span>iarraidh bealach a dheánamh tríobhtha agus gan</span>
<lb n="84"/><span>fhios agam cé'n nóimeád a gheobhfainn buille</span>
<lb n="85"/><span>coise ó cheann aca.  Bhí na searraigh go han-mhí-</span>
<lb n="86"/><span>riaghalta ar fad.  Théigheadh sé nó seacht gcinn</span>
<lb n="87"/><span>aca chun comhráidh le n-a chéile, shíltheá, ag</span>
<lb n="88"/><span>ceapadh cleas d'imirt ar a lucht faire.  Ghabhaidís</span>
<lb n="89"/><span>thar teorainn soir an bóthar annsin i n-a gcos-</span>
<lb n="90"/><span>i n-áiride, i n-aindeoin buachaillí beaga na háite</span>
<lb n="91"/><span>agus na bhfear ar leo iad.  Acht méadhuigheadh</span>
<lb n="92"/><span>ar an bhfonn reatha bhí ar na searraigh de</span>
<lb n="93"/><span>bhárr a ndichill siúd!  Ní mé cé'n caoi a</span>
<lb n="94"/><span>n-aithneochadh duine de na fearaibh a shearrach</span>
<lb n="95"/><span>féin thar ceann a chomhursan — ní raibh aon</span>
<lb n="96"/><span>chomhartha le feiceál ortha — agus iad ar fad</span>
<lb n="97"/><span>ar an méad agus an deánamh céadna, nach mór.</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>Ar an tsráid a bhí na beithidhigh — ba agus</span>
<lb n="100"/><span>laoghanna agus buláin, agus muca freisin.</span>
<lb n="101"/><span>Idir daoinibh is ainmhidhthibh ba righ-dheacair</span>
<lb n="102"/><span>bealach a dhéanamh thríd an mbaile.  Agus an</span>
<lb n="103"/><span>gleo agus an siosgadh cainnte a bhí ann!  Agus</span>
<lb n="104"/><span>gan focal Béarla ar aon taobh, acht amháin ag</span>
<lb n="105"/><span>póilí nó puncán nó ag duine uasal eicínt d'á</span>
<lb n="106"/><span>sórt, anois is arís — nó ag ceannuidhe mór</span>
<lb n="107"/><span>ramhar beathuighthe eicínt.</span></p>
<lb n="108"/>
<lb n="109"/><p><span>“How much are y'axing for 'em?” rud a </span>
<lb n="110"/><span>chuirfeadh déisdean ar chluais an t-é ar cheolmhar</span>
<lb n="111"/><span>leis cainnt na ndaoine eile.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>Chaitheas tamall ar an tsráid ag cainnt </span>
<lb n="114"/><span>agus ag comhrádh le mo lucht aitheantais.  Thugas</span>
<lb n="115"/><span>Sgoil na Lásaí orm le breathnughadh ar an</span>
<lb n="116"/><span>obair atá d'á dhéanamh aca.  Chonnaiceas thríd</span>
<lb n="117"/><span>an bhfuinneoig go raibh sgéal eicínt ag dul</span>
<lb n="118"/><span>thart a chorruigh na ndaoine - bhíodar ag gearradh</span>
<lb n="119"/><span>comhartha na Croise ortha féin agus cosamhlacht</span>
<lb n="120"/><span>uathbháis ortha.  Cailíní na lásaí a tháinig isteach</span>
<lb n="121"/><span>l'éis aimsire lóin a thug na sgéala isteach leo</span>
<lb n="122"/><span>go raibh Antoine Ó Domhnaill as Baile an</span>
<lb n="123"/><span>tSagairt thar-éis an-bhás a thabhairt dó féin -</span>
<lb n="124"/><span>Dia idir sinn agus an anchain! — agus go raibh</span>
<lb n="125"/><span>an sagart agus na póilí imthighthe soir chuig</span>
<lb n="126"/><span>an teach.  Ní gábhadh a rádh gur tháinig “lionndubh</span>
<lb n="127"/><span>mór as cionn an gháire” ag lucht an Aonaigh —</span>
<lb n="128"/><span>mar ba fhear é bhí so-aithnid ar Aonach an Spidéil</span>
<lb n="129"/><span>agus ba ghníomh é nár thárla a léithid sa</span>
<lb n="130"/><span>gceanntar le cuimhne na ndaoine.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>Níor fhanas ach tamaillín eile ar an Aonach.</span>
<lb n="133"/><span>Soir liom bóthar na gcapall arís.  Buileadh</span>
<lb n="134"/><span>bleid orm ag dul soir dom — ceannuidhe capall</span>
<lb n="135"/><span>do labhair liom.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>“Is it over there th'Irish College is </span>
<lb n="138"/><span>Miss?” adeir se.</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>“Céard é?” adeirm-se.</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>“The Irish College, I say,” i n-árd a ghotha.</span>
<lb n="143"/><span>“Ó, an Coláisde, an eadh?” adeirim-se.</span>
<lb n="144"/><span>(Shíleas, ar ndóigh, go bhfuair sé fios gur</span>
<lb n="145"/><span>bhaineas-sa leis an gColáisde agus gur labhair</span>
<lb n="146"/><span>sé liom i n-aon turas, agus ní shásóchainn é</span>
<lb n="147"/><span>freagra a thabhairt air i mBéarla).</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>“I haven't any Irish,” deir sé, agus shíleas</span>
<lb n="150"/><span>ó'n gcosamhlacht a bhí air go mbadh mhaith leis</span>
<lb n="151"/><span>mo thumadh sa bhfairrge!</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>“Maise, mo chuach ainnsin thú!” arsa duine</span>
<lb n="154"/><span>de na sean-fhearaibh as Connamara, bhí n-a</span>
<lb n="155"/><span>seasamh thart orainn ag éisteacht leis an gcomhradh.</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>Tá grádh doimhin dílis do'n Gaedhilge i</span>
<lb n="158"/><span>gcroidhthibh na sean-daoine, acht ó's cosamhail</span>
<lb n="159"/><span>nach dtig leo gnaithe ar bith a dhéanamh gan</span>
<lb n="160"/><span>Béarla, ní hiongnadh go gcuireann cuid aca</span>
<lb n="161"/><span>rómpa gan Gaedhilge a labhairt le n-a gclainn.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>Is iomdha rud atá ag bagairt an an</span>
<lb n="164"/><span>nGaedhilge — ag marbhughadh na Gaedhilge orainn.</span>
<lb n="165"/><span>Buird agus cigirí agus oifigeacha de gach</span>
<lb n="166"/><span>cineál — puncáin, lucht siopaí, ceannaidhthe</span>
<lb n="167"/><span>beitheadhach, oidí taisdealacha — ní féadfaidhe</span>
<lb n="168"/><span>a gcomhaireamh.  Ní haon iongnadh a laighead</span>
<lb n="169"/><span>Gaedhilgeóirí a's tá fágtha sa tír.  Sé an</span>
<lb n="170"/><span>t-iongnadh é go bhfuil Gaedhilgeoir ar bith ann</span>
<lb n="171"/><span>agus an Béarla ag brughadh agus ag sleamhnughadh</span>
<lb n="172"/><span>agus ag sgiorradh isteach orainn thríd gach poll is</span>
<lb n="173"/><span>póirse.  Má bhreathnuigheann duine ar an sgéal</span>
<lb n="174"/><span>ar an gcaoi sin nach mór an misneach atá i lucht</span>
<lb n="175"/><span>na Gaedhilge agus bualadh faoi'n sgéal a</span>
<lb n="176"/><span>leigheasughadh!  Acht níor chaill fear an mhisnigh</span>
<lb n="177"/><span>ariamh é, mar deir an sean-fhocal.</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>Cailín Nic Ghabhann.</span>
<lb n="180"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Lá an Aonaigh sa Spidéal

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Lá an Aonaigh sa Spidéal

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
