Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Cúrsaí an tSaoghail.  Na Longa ar Eilteoig. (ó n-ár nuaidheachtaidhe féin).</title><author><name type="main">Ní fios</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1912_09_14_01</note>
                         <note type="L">01</note>
                         <note type="B">1912</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1912_09_14_01</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Ní fios</author><title>Cúrsaí an tSaoghail.  Na Longa ar Eilteoig. (ó n-ár nuaidheachtaidhe féin).</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1912</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Cúrsaí an tSaoghail.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Na Longa ar Eilteoig.</span>
<lb n="4"/><span>(ó n-ár nuaidheachtaidhe féin).</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Do chuadhamar go Baile na Lobhar um thráthnóna</span>
<lb n="7"/><span>Dia Sathairn go bhfeicimis eiteallach an cheathrair</span>
<lb n="8"/><span>eiteallóirí a tháinig ann chum bheith ag iomaidh le</span>
<lb n="9"/><span>n-a chéile.  Bhíomar sa láthair ar a haon a chlog,</span>
<lb n="10"/><span>acht b'éigean dúinn foighid do dhéanamh, mar</span>
<lb n="11"/><span>bhí sé d'éis a dó a chlog sul a ndearnadh aon rud.</span>
<lb n="12"/><span>Bhí an áit breac ballach plúchta le daoinibh de gach</span>
<lb n="13"/><span>aon tsórt a tháinig ann chum bheith ag dearcaint</span>
<lb n="14"/><span>ar na longaibh ar eilteoig ar feadh nóimintín.  Bhí</span>
<lb n="15"/><span>gluaisteánaidhthe agus rothaidhthe; traenaidhthe</span>
<lb n="16"/><span>agus fiú coisidhthe ann — a shár-fhios againn an</span>
<lb n="17"/><span>dream déidheanach a bheith i láthair agus sinn féin</span>
<lb n="18"/><span>ortha!  Dob' iongantach a raibh de ghluaisteánaibh</span>
<lb n="19"/><span>ar an mbóthar féin i n-éagmuis a raibh istigh sa</span>
<lb n="20"/><span>Pháirc.  Bhí gearrchaile óg ar an mball agus ó</span>
<lb n="21"/><span>thárla nach raibh a atharrach le déanamh aici um</span>
<lb n="22"/><span>an dtaca sain do chomhairimh sí an méid gluais-</span>
<lb n="23"/><span>teán do bhí ar amharc aici agus b'é deireadh a</span>
<lb n="24"/><span>comhairimh céad agus octmhógha ceann díobh do</span>
<lb n="25"/><span>bheith ar an mbóthar a threoruigheas go Baile na</span>
<lb n="26"/><span>Lobhar ó Charraig na Sionnach!  Nach follus</span>
<lb n="27"/><span>as sain caidé an mhéid de shluaighthtibh daoine bhí i</span>
<lb n="28"/><span>mBaile na Lobhar agus iongantas dá dhéanamh</span>
<lb n="29"/><span>ag a bhfurmhór de na longaibh ar eilteóig comh</span>
<lb n="30"/><span>luath is do chonncadar ar eiteoig iad?  Ní</span>
<lb n="31"/><span>hiongnadh sain, ámh, agus gurab annamh sin</span>
<lb n="32"/><span>amharc aca ar a leithéidíbh.</span></p>
<lb n="33"/>
<lb n="34"/><p><span>Bhí sé fiche nóimiot d'éis a dó sul a bhfacamar</span>
<lb n="35"/><span>an chéad long ar eilteoig.  Ní túisg do chonn-</span>
<lb n="36"/><span>camar ná mar d'fhéachamar go géar grinn air</span>
<lb n="37"/><span>agus do léigheamar na focail “Daily Mail”</span>
<lb n="38"/><span>fá n-a bhun.  B'é M.Salmet bhí ar eiteoig agus</span>
<lb n="39"/><span>seacht nóimiot do chaith sé leis.  Do eitill</span>
<lb n="40"/><span>sé leis go dtáinig sé os cionn Cairrge na</span>
<lb n="41"/><span>Sionnach nó b'fhéidir ní ba shia ar siubhal uainn</span>
<lb n="42"/><span>agus do chas sé annsain go raibh sé i n-aice</span>
<lb n="43"/><span>bairr Shléibhe Ruaidh.  Bhí ceó ar an gcnoc sain</span>
<lb n="44"/><span>acht do sheachain sé é féin air le barr a chlis-</span>
<lb n="45"/><span>teachta agus do thuirling go haicillidhe agus go</span>
<lb n="46"/><span>hathchomhair ins an pháirc i ngar do fhód a ghluais-</span>
<lb n="47"/><span>eachta.  Thuit sé i dtreó na talmhan cuairt</span>
<lb n="48"/><span>nó dhó agus é ar eiteoig ar chuma go raibh sé</span>
<lb n="49"/><span>ag bogadh agus ag bogadaigh ar nós do chuir</span>
<lb n="50"/><span>critheagla ar mhórán dá raibh ann, acht thuigeadar</span>
<lb n="51"/><span>i ndeireadh na dála go raibh smacht agus acmhuinn</span>
<lb n="52"/><span>ag M.Salmet ar a ghléas eiteallaighe, agus do</span>
<lb n="53"/><span>mholadar go mór é le greadadh bas.</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>Is dócha gur diomdhach a bhí na heiteallóirí</span>
<lb n="56"/><span>eile den eiteallaigh sin ag M.Salmet.  D'aith-</span>
<lb n="57"/><span>nigheadar ar an mbogadaigh agus ar an luasgadh</span>
<lb n="58"/><span>úd aige go raibh an t-aer mágcuairt Bhaile na</span>
<lb n="59"/><span>Lobhar cleasach lúbach fán tráth sin.  Bhíodar</span>
<lb n="60"/><span>i gcás idir dhá chomhairle ciaca rachaidís ag</span>
<lb n="61"/><span>eiteallaigh nó nach rachaidís.  'Siad so ainmneacha</span>
<lb n="62"/><span>na n-iomadhthóirí, Astley agus Uleantine,</span>
<lb n="63"/><span>Sasanaigh, agus Arthur agus Porte a thug</span>
<lb n="64"/><span>Éireannaigh ortha féin.  Níor thaitin an ghaoth-</span>
<lb n="65"/><span>mhaireacht agus an ceothbhrán leó i n-éan chor,</span>
<lb n="66"/><span>agus b'é deireadh an sgéil nach ndeachaidh acht</span>
<lb n="67"/><span>beirt aca i dtreó Béil Feirste ar eiteoig, agus</span>
<lb n="68"/><span>b'iad sain an bheirt Shasanach.</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>Acht maidir linn féin, nuair a bhí sé ag druidim</span>
<lb n="71"/><span>le n-a ceathair, do shaoileamair-ne, mar do shaoil</span>
<lb n="72"/><span>cách, nach beadh aon eiteallach eile ann i ndiaidh</span>
<lb n="73"/><span>eiteallaighe M.Salmet, agus thugamar aghaidh</span>
<lb n="74"/><span>ar an mbaile.  D'fhainiceamar sinn féin ar na</span>
<lb n="75"/><span>táintibh gluaisteán agus cárr (Bhí carranna</span>
<lb n="76"/><span>de gach aon tsórt ann) comh maith agus</span>
<lb n="77"/><span>d'fhéadamar agus d'ionntuigheamar ar ár láimh</span>
<lb n="78"/><span>ndeis agus do bhuaileamar an bóthar trasna go</span>
<lb n="79"/><span>dtángamar go Baile an Tiobrad, áit a bhfuil</span>
<lb n="80"/><span>stáisiún an bhóthair iarainn agus as sain go</span>
<lb n="81"/><span>righin réidh ar ár suaimhneas gur bhaineamar amach</span>
<lb n="82"/><span>an baile arís.  Do casadh duine aithnidhe</span>
<lb n="83"/><span>orainn — fear a tháinig ón mbóthar iarainn mar</span>
<lb n="84"/><span>a bhfuil an Charraig Dhubh — agus do bhíomar</span>
<lb n="85"/><span>comh deimhnightheach sain go raibh deireadh le spórt</span>
<lb n="86"/><span>an lae go ndubhramar leis, má b'ag triall</span>
<lb n="87"/><span>ar Bhaile na Lobhar a bhí sé, go mbeadh a chuaird</span>
<lb n="88"/><span>i n-aistear aige agus an eiteallach dhéidheanach</span>
<lb n="89"/><span>déanta ann; thárla, ámh, nach raibh uaidh acht</span>
<lb n="90"/><span>siubhal ón gCarraig go Baile an Tiobrad .i.</span>
<lb n="91"/><span>ó bhóthar iarainn Dhúin Laoghaire go dtí bóthar</span>
<lb n="92"/><span>iarainn Thighe Lorgán agus an traen a bhaint</span>
<lb n="93"/><span>amach thar n-áis i dtreó na cathrach.</span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>Seadh, is ar éigin a bhíomar sa bhaile thar n-ais</span>
<lb n="96"/><span>agus sinn i n-ár suidhe i n-éadan béile bhig bídh</span>
<lb n="97"/><span>(bhí an ocras orainn ó aer úr Bhaile na Lobhar)</span>
<lb n="98"/><span>nuair seo chugainn “an siot 's an fuaim 's an</span>
<lb n="99"/><span>fothram” ag an luing ar eilteoig i n-áirde agus</span>
<lb n="100"/><span>í ag teacht faoi n-ár dtuairim-ne go díreach.  Do</span>
<lb n="101"/><span>bhuaileamar uile go léir amach agus cad do</span>
<lb n="102"/><span>bhí ann acht éanphlánán ar an spéir, é go díreach</span>
<lb n="103"/><span>ós ár gcionn ceithre chéad troigh i n-áirde nó</span>
<lb n="104"/><span>isteach is amach leis, a aghaidh ar Bheinn Éadair,</span>
<lb n="105"/><span>mar do shaoileamar, agus a thriall ar Bhéal</span>
<lb n="106"/><span>Feirste do réir dheallraidh.  Dob' álainn</span>
<lb n="107"/><span>iongantach an t-amharc é ag duine mar mise nach</span>
<lb n="108"/><span>bhfaca a leithéid d'aorphlánán ariamh roimhe</span>
<lb n="109"/><span>sin, acht mé go dtí sain i dtaoibh le n-a mhacas-</span>
<lb n="110"/><span>samhail ar na páipéarthaibh piocthúrdha.  Do dhearc-</span>
<lb n="111"/><span>amar ár sáith air an fhaid a bhí sé ar amharc agus</span>
<lb n="112"/><span>do bhuaileamar isteach arís i gcionn ár mbéile</span>
<lb n="113"/><span>bídh, acht is beag má bhíomar réidh leis sin nuair</span>
<lb n="114"/><span>seo chugainn an ath-long ar eilteoig agus “an</span>
<lb n="115"/><span>siot 's an fuaim 's an fothram” aici fá mar</span>
<lb n="116"/><span>do bhí ag an gcéad cheann.  Tháinig sí, mar do</span>
<lb n="117"/><span>tháinig an chéad cheann, go díreach ós ár gcionn</span>
<lb n="118"/><span>acht amháin í bheith beagán ní ba ghoire do thaoibh</span>
<lb n="119"/><span>ár láimhe deise agus ár n-aghaidh againn ar</span>
<lb n="120"/><span>Bheinn Éadair, do réir ár dtuairime agus sinn</span>
<lb n="121"/><span>a hamharc na beinne móire sin ar fad.  Ba</span>
<lb n="122"/><span>le hÁstley an chéad aorphlánán do chonncamar</span>
<lb n="123"/><span>agus an t-ath-éanphlánán ba le Ualentine é.</span>
<lb n="124"/><span>Ba bhreagh cródha an bheirt iad, dul go Béal</span>
<lb n="125"/><span>Feirste a leithéid do lá agus chleasaighe agus</span>
<lb n="126"/><span>lúbaidhe a bhí an t-aer faoi n-a gcomhair.</span>
<lb n="127"/><span>Chímíd ar na páipéarthaibh gur fhág Ualentine</span>
<lb n="128"/><span>Baile na Lobhar ar 4.27 iarnóin agus go raibh</span>
<lb n="129"/><span>sé i n-áirde i dtreó Bheinne Éadair agus é os</span>
<lb n="130"/><span>cionn Suthúin ar 4.36 iarnóin.  Buaileann</span>
<lb n="131"/><span>sain naoi nóimití ó Bhaile na Lobhar go Beinn</span>
<lb n="132"/><span>Éadair agus naoi míle atá eatorra go díreach,</span>
<lb n="133"/><span>mar théid an t-éan.  Is ionann an siubhal</span>
<lb n="134"/><span>a bhí fá Ualentine dá bhrígh sin agus míle i</span>
<lb n="135"/><span>n-aghaidh an nóimit, agus má lean sé dhe ar an</span>
<lb n="136"/><span>gcuma sain bhí sé i mBéal Feirste ar 6.37</span>
<lb n="137"/><span>nó fán tuairim sin.  An siubhal fós a bhí fá</span>
<lb n="138"/><span>Ualentine deiridh muintir Shuthúin gur sgiobtha</span>
<lb n="139"/><span>go mór é ná mar a bhí fá Astley, agus</span>
<lb n="140"/><span>dá bhárr sain is dócha gurab é an chéad duine is</span>
<lb n="141"/><span>túisge do bhain Baile Mórdhála .i. Baile Muighe</span>
<lb n="142"/><span>Luan amach.</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>Cúpla nóimiot i ndiaidh na beirte sin agus</span>
<lb n="145"/><span>gan súil againn le n-a thuilleadh, do chonncamar</span>
<lb n="146"/><span>an long ar eilteoig eile acht ní ar fad faoi</span>
<lb n="147"/><span>n-ár dtuairim-ne é.  Tháinig sí os cionn</span>
<lb n="148"/><span>Páirce againne comh fada le cúrsa an ghoilbh</span>
<lb n="149"/><span>agus ní dheachaidh sí thar a theorainn sin.  B'in</span>
<lb n="150"/><span>é, is dócha, Deasmhumhnach Mac Arthúir nó</span>
<lb n="151"/><span>Lieutenant Porte munab é M.Salmet féin</span>
<lb n="152"/><span>a bhí ann arís ar eiteoig.  Pé duine bhí ann, do</span>
<lb n="153"/><span>chas sé thar a ais at túisge go ráinig sé an cúrsa</span>
<lb n="154"/><span>agus a aghaidh ar Chnoc Chille hInghine Léinín mar</span>
<lb n="155"/><span>do shaoileamar, acht ní cosmhail go ndeacha</span>
<lb n="156"/><span>sé comh fada sain, acht filleadh, do réir dheallr-</span>
<lb n="157"/><span>raidh, ar Bhaile na Lobhar.</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>Ní fhacamar a thuilleadh acht támaoid ag tuar</span>
<lb n="160"/><span>go bhfacamar deireadh na tallainne ar dhóigh ar</span>
<lb n="161"/><span>bith.  D'árduigheamar ár seólta agus ar a</span>
<lb n="162"/><span>cúig a chlog iarnóin do bhuaileamar bóthar na</span>
<lb n="163"/><span>Cairrge, áit a raibh “cathaoir gan chapall”</span>
<lb n="164"/><span>ar an uair chinnte le sinne thabhairt chum na</span>
<lb n="165"/><span>cathrach, agus ba ghearr go rabhamar i Sreith na</span>
<lb n="166"/><span>nIartharaighe.  Thugamar sgiúird agus rúide</span>
<lb n="167"/><span>annsain fán gcathair go tric tapaidh sgioptha</span>
<lb n="168"/><span>sgafánta agus do bhíomar ar ais i Sreith na</span>
<lb n="169"/><span>nIartharaighe fiche nóimiot d'éis a seacht agus do</span>
<lb n="170"/><span>thuit an trioll ar an treall againn nuair do</span>
<lb n="171"/><span>nocht ossaróir éigin dúinn sa stáisiún nach</span>
<lb n="172"/><span>beadh traen ann go dtí ceathramha dhá hocht!</span>
<lb n="173"/><span>Agus sinn i n-ár dtrosgadh, dínnéir le bheith</span>
<lb n="174"/><span>againn ar a seaht mar ba ghnáthach, agus an uair</span>
<lb n="175"/><span>sin thiar orainn cheana!  Acht is gairid gur</span>
<lb n="176"/><span>tógbhadh an brón sain d'ár gcroidhe, má bhí sé</span>
<lb n="177"/><span>riamh orainn.  Do bhuail duine uasal linn —</span>
<lb n="178"/><span>duine iasachta — ar phort na traenach agus do</span>
<lb n="179"/><span>chuir sé furán orainn, agus d'fhiafuigh sgéala</span>
<lb n="180"/><span>na n-aorphlánán dínn, faisnéis ar bith dhó</span>
<lb n="181"/><span>fútha.  Thugamar ar nuaidheacht dó, ar chuma</span>
<lb n="182"/><span>gur chuireamar árd-iongantas air, go</span>
<lb n="183"/><span>ndubhairt sé “Go deimhin féin, tá an nuaidheacht</span>
<lb n="184"/><span>is déidheanaighe ar bith agat-sa!”  Do shaoil</span>
<lb n="185"/><span>sé san uair sin fein, is dócha, gur bh'fhearr</span>
<lb n="186"/><span>nuaidheacht sinn ná “An Teachtaire Teintreacht”</span>
<lb n="187"/><span>nó “an Mála Tráthnóna” nó “An Bollsgaire</span>
<lb n="188"/><span>Tráthnóna.”  Nuair do innseamar dó go</span>
<lb n="189"/><span>bhfacthas an dá luing ar eilteoig os cionn</span>
<lb n="190"/><span>Beinne nEadair fá dheoidh, dob' éigean dúinn a</span>
<lb n="191"/><span>nochtadh dhó cia hí an bhean uasal do innis an</span>
<lb n="192"/><span>sgéal sain dúinn — bhí sise i mullach an tighe</span>
<lb n="193"/><span>bairr, 'mo bharamhail, ar chúlaibh na Cairrge,</span>
<lb n="194"/><span>nuair a chonnaic sí iad.  Acht an focal sain</span>
<lb n="195"/><span>adubhairt sé, i dtaobh déidheanaighe mo nuaidh-</span>
<lb n="196"/><span>eachta, d'fhág sé sásamh éigin aigne orm do bhain</span>
<lb n="197"/><span>an t-ocras díom gur bhaineas an baile amach</span>
<lb n="198"/><span>arís.  Bhíomar ag dul i gcarthannas le n-a chéile</span>
<lb n="199"/><span>go mór.  Do nocht sé dhamh go raibh sé féin i</span>
<lb n="200"/><span>mBaile na Lobhar an lá sain agus do bhfaca sé</span>
<lb n="201"/><span>M. Salmet ag eiteallaigh, acht gur bh'in é an</span>
<lb n="202"/><span>méid do channaic sé.  Bhí sé ag dul ó Bhaile</span>
<lb n="203"/><span>Átha Cliath go Brí Chualainn, acht do chuir gnó</span>
<lb n="204"/><span>na heiteallaidhge cathughadh air agus, ar gclos</span>
<lb n="205"/><span>dó go bhfuigheadh sé traen eile go Brí gan</span>
<lb n="206"/><span>tiobadh, 'sé rud do rinne sé ná tuirling ag</span>
<lb n="207"/><span>Carraig na Sionnach agus a aghaidh do thabhairt</span>
<lb n="208"/><span>ar Bhaile na Lobhar.  D'fhág sé an áit sin ar a</span>
<lb n="209"/><span>trí a chlog agus do shaoil sé an bóthar iarainn do</span>
<lb n="210"/><span>bhualadh arís go Brí acht do bhí an smaoineadh</span>
<lb n="211"/><span>sain i n-a fhásach air, mar ní raibh urmhór na</span>
<lb n="212"/><span>dtraentacha an lá sain, is cosmhail, acht idir an</span>
<lb n="213"/><span>chathair agus Baile na Lobhar.  B'éigean dó</span>
<lb n="214"/><span>filleadh ar an gcathair agus teacht go Sreith</span>
<lb n="215"/><span>na nIartharaighe i ndeireadh na dála.  Nuair</span>
<lb n="216"/><span>a leag sé a shúil orainne, is cosmhail go</span>
<lb n="217"/><span>ndubhairt sé leis féin: “Seo duine go bhfuil</span>
<lb n="218"/><span>a dheallradh air é bheith 'na chomhnaidhe i gcomhur-</span>
<lb n="219"/><span>fanacht Bhaile na Lobhar agus beidh gach aon</span>
<lb n="220"/><span>nuaidheacht aige dá bhárr.”  Ní meallta bhí sé</span>
<lb n="221"/><span>i n-a thuairim mhaith riamh, dom' dhóigh, nuair a bhi</span>
<lb n="222"/><span>deireadh aige liom.  Bhíomar ag dul i gcarthannas,</span>
<lb n="223"/><span>mar adubhart cheana, acht faraor dóighte!</span>
<lb n="224"/><span>tháinig “críochnuightheoir na spalaidheacht” .i.</span>
<lb n="225"/><span>an traen, agus bhíos im chaonaidhe aonair uirthi</span>
<lb n="226"/><span>gur shroicheas an Carraig ar ais.</span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>Iar-chomharthughadh.</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>Fuaramar fios ó shoin nach deachaidh Astley ná</span>
<lb n="231"/><span>Ualentine chomh fada le Béal Feirste.  Thuirling</span>
<lb n="232"/><span>an chéad fhear i n-aice Rinne Dhúin Ána agus an</span>
<lb n="233"/><span>t-ath-fhear do thuirling sé i bpáirc bhig i gClochóigh,</span>
<lb n="234"/><span>baile beag i ngar do Iubhar Chinn Trágha.</span>
<lb n="235"/><span>D'fhóbair go maireobhfaidhe Ualentine ag cuafach</span>
<lb n="236"/><span>gaoithe a tháinig air agus é idir Droichead Átha</span>
<lb n="237"/><span>agus an Sráidbhaile.  Do tionntuigheadh</span>
<lb n="238"/><span>timcheall é ar nós gur bh'éigean dó tuirling.</span>
<lb n="239"/><span>Léighmíd gurab é Porte do eitill comh fada le</span>
<lb n="240"/><span>Páirc againne, d'éis gluaiseachta na beirte</span>
<lb n="241"/><span>eile.</span>
<lb n="242"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cúrsaí an tSaoghail. Na Longa ar Eilteoig. (ó n-ár nuaidheachtaidhe féin).

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cúrsaí an tSaoghail. Na Longa ar Eilteoig. (ó n-ár nuaidheachtaidhe féin).

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
