Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Nuaidheachtóireacht ar Muir</title><author><name type="main">Tomás Ó Conncheanann</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1911_10_14_04</note>
                         <note type="L">04</note>
                         <note type="B">1911</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1911_10_14_04</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Tomás Ó Conncheanann</author><title>Nuaidheachtóireacht ar Muir</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1911</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Nuaidheachtóireacht ar Muir.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Seal bliadhanta ó shoin nuair a bhíodh duine</span>
<lb n="4"/><span>caidhte spíonta do bharr oibre, budh gnáthach</span>
<lb n="5"/><span>leis an dochtúr comhairliughadh do'n duine</span>
<lb n="6"/><span>breóidhte dul ar aistir fhada fairrge chun a</span>
<lb n="7"/><span>sgith a leigean.  Ar feadh na haistire ar an</span>
<lb n="8"/><span>bhfairrge bhí sé saor glan ó imnidhe agus ó</span>
<lb n="9"/><span>chantal gnótha, acht san am atá i láthair ní'l</span>
<lb n="10"/><span>saorsacht ar bith mar sin indán do'n cheannuidhe.</span>
<lb n="11"/><span>Ní'l aon mhaidin ar feadh na haistire nach mbíonn</span>
<lb n="12"/><span>leagtha ar an mbórd os comhair a dhá shúil amach</span>
<lb n="13"/><span>páipéar nuaidheacht a clóbhuaileadh agus a</span>
<lb n="14"/><span>cuireadh in eagair ar bórd nuair a bhí se in a</span>
<lb n="15"/><span>chodladh go sámh ar feadh na hoidhche.  Tá an</span>
<lb n="16"/><span>nuaidheacht is deireannaighe le léigheamh san</span>
<lb n="17"/><span>bpáipéar seo.  Cé go m'bféidir gur chuir an</span>
<lb n="18"/><span>ceannuidhe é féin faoi gheasa dearmad a dhéanamh</span>
<lb n="19"/><span>ar gach rud a d'fhág sé in a dhiaidh san mbaile,</span>
<lb n="20"/><span>ní maith gur féidir leis, ná, go deimhin, ní maith</span>
<lb n="21"/><span>go bhfuil sé i nádúr an duine gan aon pháipéar</span>
<lb n="22"/><span>a láimhseáil, agus annsain ní fada go mbeidh</span>
<lb n="23"/><span>sé go cíocharach ag léigheamh céard a thárla indé,</span>
<lb n="24"/><span>nó goidé an luach atá ar a léithide seo agus</span>
<lb n="25"/><span>ar a léithide siúd ar Mhargadh an Stoic</span>
<lb n="26"/><span>agus Mhargadh an Airgid.  Ní leithsgéal dó a</span>
<lb n="27"/><span>rádh nach bhfuil aon mhion airgead na pingineacha</span>
<lb n="28"/><span>ruadh aige, agus dá bhrígh sin, nach dtig leis</span>
<lb n="29"/><span>é cheannach, mar ní'l cíanóg le n-íoc ar an</span>
<lb n="30"/><span>bpáipéar.  Tugtar cóip de do gach paisinéara ar</span>
<lb n="31"/><span>bórd na loinge in aisge, agus ní hé sin amháin</span>
<lb n="32"/><span>acht leagtar ar a chathaoir é ag an mbórd gach</span>
<lb n="33"/><span>uile mhaidin, i riocht is nach bhfuil aon dul ó'n a</span>
<lb n="34"/><span>léigheamh.</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>Ní'l pioc difiridheacht ins na hurnaisí chun</span>
<lb n="37"/><span>an pháipéir seo a chur i gcló i gceart — lár na</span>
<lb n="38"/><span>haigéine móire agus na hurnaisí a chlódhas</span>
<lb n="39"/><span>na páipéir móra ins gach cathair san domhan,</span>
<lb n="40"/><span>acht amháin nach bhfuil na huraisí ar boird</span>
<lb n="41"/><span>loinge chomh mór ná chomh cúmhachtach leis na</span>
<lb n="42"/><span>hurnaisí eile.  Acht tá go leór leór dealbhúghadh</span>
<lb n="43"/><span>eidir an chaoi in a dtugtar an nuaidheacht</span>
<lb n="44"/><span>chuig eagarthóirí na bpáipéar ins na cathaireacha</span>
<lb n="45"/><span>ar fuid an domhain agus an chaoi in a dtugtar</span>
<lb n="46"/><span>an nuaidheach chuig eagarthóir ar bord loinge</span>
<lb n="47"/><span>i lár na haigéine móire.  Fághann an “tAtlantic</span>
<lb n="48"/><span>Daily News” an nuaidheacht ó'n Associated</span>
<lb n="49"/><span>Press.  Tá nuaidheachtóirí aca-san ins gach</span>
<lb n="50"/><span>cathair agus sráid-bhaile ar fuid an domhain,</span>
<lb n="51"/><span>agus ní'l aen nuaidheacht ar bhfiú é áireamh nach</span>
<lb n="52"/><span>gcurtar ar an téadagán go dtí an Árd</span>
<lb n="53"/><span>Oifig in Eabhrach Nuadh gach uile lá san mbliadhain.</span>
<lb n="54"/><span>Cáitear agus sgoitear an nuaidheacht san oifig</span>
<lb n="55"/><span>seo agus ní curtar chuig an bpáipéir ar bóird</span>
<lb n="56"/><span>loinge acht an chéad sgoth de'n nuaidheacht. Ó</span>
<lb n="57"/><span>oifig an Associated Press in Eabhrac Nuadh</span>
<lb n="58"/><span>seóltar an nuaidheacht ar théadagán go dtí</span>
<lb n="59"/><span>Stad Gansrang Mearcóní i Wellfleet, baile</span>
<lb n="60"/><span>beag ar imioll na mara in aice lé Boston.</span>
<lb n="61"/><span>Déantar é seo ag 8.30 gach tráthnóna san</span>
<lb n="62"/><span>mbliadhain.  Cuirtear as an oifig seo, le</span>
<lb n="63"/><span>gansrang, nuaidheacht an tsaoghail chuig na</span>
<lb n="64"/><span>loigis mhóra atá na céadta mílte ó láthair</span>
<lb n="65"/><span>amuigh san teisginne mhóir.  Tá Gléas Gansrang</span>
<lb n="66"/><span>anois, beag nach, ar bórd gach uile long.  Bíonn</span>
<lb n="67"/><span>an Gléas Gansrang crochta ó bharr na gcrann</span>
<lb n="68"/><span>agus beireann na sranga ar an oiread sin de'n</span>
<lb n="69"/><span>íotar chreatha a curtar amach ó'n Stad i Ros</span>
<lb n="70"/><span>na Cadóige is oibrigheas an t-inneall glacach</span>
<lb n="71"/><span>mothálach atá ar bórd.  Sgríobhann an Gans-</span>
<lb n="72"/><span>rangóir síos an sgéala agus ar maidin in am</span>
<lb n="73"/><span>bricfeasta bíonn leagtha os comhair an taisdeal-</span>
<lb n="74"/><span>aidhe an nuaidheacht a tháinig chomh fado ó láthair</span>
<lb n="75"/><span>as gach ceárd de'n chruinne agus a clóbhualadh</span>
<lb n="76"/><span>ar bórd nuair a bhí sé srannadh codlata.</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>Ní'l aimhreas ná'r mhaith lé Gaedhilgeóirí</span>
<lb n="79"/><span>tráchtas fhághail ar an Stad Gansrang ag</span>
<lb n="80"/><span>Ros Cadóige, in aice Bhoston, ar an gcaoi</span>
<lb n="81"/><span>ag curtar an nuaidheacht chun bealaigh, agus ar</span>
<lb n="82"/><span>an mítheal beag fear a oibrigheas an gansrang.</span>
<lb n="83"/><span>Tá an Stad Gansrang tuairm is dhá mhíle amach</span>
<lb n="84"/><span>ó stad an bhóthair iarainn as Wellfleet, agus</span>
<lb n="85"/><span>tá sé suidhte ar ghuaire mór árd gainimh ag</span>
<lb n="86"/><span>dearcadh amach go míchéadtach ar an Aigéin</span>
<lb n="87"/><span>Atlantic.  Is beag eile atá san áit seo acht</span>
<lb n="88"/><span>gainimh, agus sé an cineál sin gainimh é a fhanann</span>
<lb n="89"/><span>seasta ar feadh tamaill agus imthigheas leis</span>
<lb n="90"/><span>arís ar a shiubhal ionnsuidhe.  Gainimh séidte is</span>
<lb n="91"/><span>dóigh liom, an t-ainm ceart lé tabhairt ar an</span>
<lb n="92"/><span>gcineál sin gainimh, agus gan bhréig gan</span>
<lb n="93"/><span>áibhéil ní leas-ainm é.  Is minic a bhíos na</span>
<lb n="94"/><span>tighthe plúchta múchta taréis gála móire agus</span>
<lb n="95"/><span>stoirme.  Sé an t-aon rud a shúghas substaint</span>
<lb n="96"/><span>ná súghachas ar bith aníos as an ngainimh seo ná</span>
<lb n="97"/><span>féar-guaireach, cinéal féir, garbh, láidir.  Agus</span>
<lb n="98"/><span>marach an féar-guaireach ní dóighide go mbeadh</span>
<lb n="99"/><span>Ros na Cadóige ann chor ar bith, mar gan é</span>
<lb n="100"/><span>shéidfidhe an Ros chun bealaigh fadó an lá.</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>Tá ceithre túir mhóra, árda íarainn déanta</span>
<lb n="103"/><span>i bhfuirm ceanóige agus iad dhá chéad agus chúig</span>
<lb n="104"/><span>troigh déag (215) ar áirde.  Is asta seo atá</span>
<lb n="105"/><span>na sranga copair fighte a bhfuirm eangach crochta.</span>
<lb n="106"/><span>Teidheann an chuid íochtarach de na sranga isteach</span>
<lb n="107"/><span>san seómra cuirtreasnach.  Nuair a líontar</span>
<lb n="108"/><span>na sranga lé aibhleach creathann siad an t-íotar</span>
<lb n="109"/><span>ar feadh chúig chéad déag míle mhór-thimcheall.</span>
<lb n="110"/><span>Faoi scáile na dtúr mór seo tá na tighthe</span>
<lb n="111"/><span>a bhaineas leis an áitiughadh — ceithre cinn aca.</span>
<lb n="112"/><span>San teach íseal cearnógach, bríceach, tá na</span>
<lb n="113"/><span>sgrungaí réideach agus an fuinneach cróná-</span>
<lb n="114"/><span>nach a thugas an chumhacht atá ríachtanach leis</span>
<lb n="115"/><span>an teachtaireacht a chur a bhfad as láthair.  Faoi</span>
<lb n="116"/><span>fraochaí an tighe céadna tá suidhte an tais-</span>
<lb n="117"/><span>cineall agus an cheárdcha.  In aice an tighe</span>
<lb n="118"/><span>seo - ní'l eatorra acht pórsa mór fada — tá an</span>
<lb n="119"/><span>seómra cuirtreasnach.  Tugtar mar ainm ar</span>
<lb n="120"/><span>seo Muileann Tóirneach Mhearcóní de bhrígh</span>
<lb n="121"/><span>gur ionnta a déantar an lasrach aibhleach.</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Ní leas-ainm Muileann Tóirneach a thabhairt</span>
<lb n="124"/><span>ar mar is an-chosamhail lé torann tóirneach an</span>
<lb n="125"/><span>torann a déantar ann.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Tuairim lé trí chéad go leith slat (350) ó'n</span>
<lb n="128"/><span>áit tá an bungaló beag a thugas dídean agus</span>
<lb n="129"/><span>fosgadh do na fir ag obair ins an Stad.  Tá</span>
<lb n="130"/><span>casán déanta do chláracha tiugh adhmáid ó'n</span>
<lb n="131"/><span>áitiúghadh go dtí an bungaló, agus is iomdha sin</span>
<lb n="132"/><span>sgéal a neóstar ar an íaracht a déantar ar an</span>
<lb n="133"/><span>gcasán a choinneál gach oidhche stoirmeach nuair</span>
<lb n="134"/><span>a bhíos an talamh clúdaighthe lé sneacht séidte</span>
<lb n="135"/><span>agus an t-aer tiugh lé calógaí; agus freisin</span>
<lb n="136"/><span>nuair a bhíonn siad ag féachaint leis an mbungaló</span>
<lb n="137"/><span>a bhaint amach oidhche anfádhach nuair atá an</span>
<lb n="138"/><span>gainimh séidte dá shéideadh chomh cruaidh agus</span>
<lb n="139"/><span>chomh géar sin go ngearrann sé leicne na bhfear</span>
<lb n="140"/><span>agus tagann an fhuil dhearg amach in a braonacha</span>
<lb n="141"/><span>móra.  Seal bliadhanta ó shoin cuireadh</span>
<lb n="142"/><span>mearbhall chomh mór sin ar an stiúrthóir ar a dhul</span>
<lb n="143"/><span>dó 'ó'n mbungaló go dtí an áitiúghadh nár fhéad</span>
<lb n="144"/><span>sé an casán a dhéanamh amach agus b'éigin</span>
<lb n="145"/><span>dó an fálsrang a leanamhaint ó na thosach</span>
<lb n="146"/><span>go dtí na dheireadh.  Tá an bungaló chomh teith</span>
<lb n="147"/><span>agus chomh teolaidhe agus chomh seascarach as is</span>
<lb n="148"/><span>féidir lé teach ar bith a bheith.  Tá seómra maith</span>
<lb n="149"/><span>mór i lár an tighe(seómra comhnuidhe creidim is</span>
<lb n="150"/><span>fearr dúinn a thabhairt ar); tá cathaoireacha agus</span>
<lb n="151"/><span>suighistiní sócamhala ann, agus tá</span>
<lb n="152"/><span>crochta ar na ballaí peictiúirí maithe slachtmhara,</span>
<lb n="153"/><span>agus maidir lé leabhra agus irisleabhra tá siad</span>
<lb n="154"/><span>ann ar gach ceist agus ar gach ealadhain.</span></p>
<lb n="155"/>
<lb n="156"/><p><span>Déanann gach duine de'n mhuirighin iarracht</span>
<lb n="157"/><span>ar ghléas ceóil éigin a imirt, acht bíodh an</span>
<lb n="158"/><span>íarracht go maith nó go dona ní'l aon cómharsa</span>
<lb n="159"/><span>béal-dorais lé íad a mholadh ná lé íad a cháineadh.</span>
<lb n="160"/><span>Tá fónagraif maith aca agus go leór buandáin.</span>
<lb n="161"/><span>Bhí ríaghal aca tamall ó shoin duine ar bith</span>
<lb n="162"/><span>a dhéanfadh easgainí ná mionaí móra go mbeadh</span>
<lb n="163"/><span>ar an oiread seo cánach íoc gach am dá ndéanadh</span>
<lb n="164"/><span>sé an choir agus cuirtí an t-airgead cánach i</span>
<lb n="165"/><span>dtaisge chun buandáin a cheannach; nó dá</span>
<lb n="166"/><span>leigfidhe aon nduine aca go Boston ar saoire</span>
<lb n="167"/><span>lae nó leath-lae chuirtí faoi gheasa é leath-</span>
<lb n="168"/><span>doiséine buandáin a thabhairt ar ais leis mar</span>
<lb n="169"/><span>gheall ar an phríbhléid sin a thabhairt dó.</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>Tá dhá sheómra i gcóir strainséaraí, seomra</span>
<lb n="172"/><span>deas bídh agus seomra maith mór eile agus</span>
<lb n="173"/><span>oifig an stiúrthóra.  Ochtmhar atá san mhuirghin,</span>
<lb n="174"/><span>mar atá an stiúrthóir, beirt théadagóirí, beirt</span>
<lb n="175"/><span>gcrungadóirí, beirt shean mháirnéalaigh lé</span>
<lb n="176"/><span>dul suas ins na crainn, nó túir, chun na sranga</span>
<lb n="177"/><span>a choinneál mar is ceart, an cócaire agus an</span>
<lb n="178"/><span>freastalaidhe.  Maille leó seo tá dhá choileán</span>
<lb n="179"/><span>coin.  Sé an stiúrthóir an fear ceárdamhail</span></p>
</div>
<pb n="05"/>
<div><lb n="180"/><p><span>agus an sgrungadóír gansrang, maille</span>
<lb n="181"/><span>leis seo tá sé in a cheann-tighe.</span></p>
<lb n="182"/>
<lb n="183"/><p><span>Déanamh an dá théadagóir an obair lé</span>
<lb n="184"/><span>sealaidheacht , seal leis an ngansrang agus seal</span>
<lb n="185"/><span>leis an téadagán talmhan, mar déantar úsáid</span>
<lb n="186"/><span>de'n Stad chun nuaidheacht ceannaidheachta nó</span>
<lb n="187"/><span>tráchtala a chur anonn agus anall ó Bhoston.</span>
<lb n="188"/><span>Gach dara oidhche is eadh théidheas na sgrunga-</span>
<lb n="189"/><span>dóirí ar faire, chun na sgrungaí a chasadh agus</span>
<lb n="190"/><span>chun iad a choinneál ag imtheacht go mín réidh.</span>
<lb n="191"/><span>Tá a lán rudaí eile aca lé déanamh ar feadh an</span>
<lb n="192"/><span>lae:- ag deasúghadh na n-ineall, a snadhamughadh</span>
<lb n="193"/><span>na sranga má bhíonn síad briste ná lag in aon</span>
<lb n="194"/><span>áit, agus ag déanamh fiosdhearbhughadh do'n</span>
<lb n="195"/><span>phríomh sgrungadóir san Árd Óifig in Eabhrach</span>
<lb n="196"/><span>Nuadh.  Coinnigheann na seanmháirnéalaigh</span>
<lb n="197"/><span>na túir agus na tacaí, nó teanntacháin, in</span>
<lb n="198"/><span>ordughadh.  Is beag lá nach bhfuil síad lé</span>
<lb n="199"/><span>feiceál shuas in áirde na gcrann ag leagann</span>
<lb n="200"/><span>téad annso, ag cur isteach srang-mhogaill</span>
<lb n="201"/><span>annsúd thall, nó ag bainnt srang fhabhtach</span>
<lb n="202"/><span>as an tacadán a gcúinne éigin eile, agus</span>
<lb n="203"/><span>ag cur ceann eile in a háit.  Is minic a bhíos</span>
<lb n="204"/><span>síad sé seachtmhainí i mbéal a chéile ag dathúchán</span>
<lb n="205"/><span>na gcrann.  Sé an cócaire an taon duine in</span>
<lb n="206"/><span>a bhfuil sé ar a chumas an mhuirighin a dhéanamh</span>
<lb n="207"/><span>sásta nó mí-shásta, agus is fada amach ó'n</span>
<lb n="208"/><span>áit a coinnightear an t-ocras.  Ní mór do'n</span>
<lb n="209"/><span>chócaire a bheith fad-bhreathnuigheach agus a bheith</span>
<lb n="210"/><span>in a ríaruidhe mhaith oilte má's leis an lóncha</span>
<lb n="211"/><span>a choinneál líonta ins an áit íargúlta seo,</span>
<lb n="212"/><span>mar tagann an chuid is mó de'n bheatha cuca</span>
<lb n="213"/><span>ó Bhoston;  acht lé cuidiúghadh siopa an bhaile,</span>
<lb n="214"/><span>íasg na n-íasgairí áiteamhla agus cor bhéilidh</span>
<lb n="215"/><span>leathógaí agus plásanna a mharbhuigheas na fir</span>
<lb n="216"/><span>lé cleith-fhada ó'n gcarraig, nuair nach mbíonn</span>
<lb n="217"/><span>tada eile ar a n-aire, ní minic a bhíos an lóncha</span>
<lb n="218"/><span>gan a bheith loma lán.</span></p>
<lb n="219"/>
<lb n="220"/><p><span>(Ní Críoc)</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>Tomás Ó Conncheanann.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>Gluaisín</span>
<lb n="225"/><span>1. Nuaidheacht ar Muir, Journalism on the Sea;</span>
<lb n="226"/><span>2. téadagán, Telegraph;</span>
<lb n="227"/><span>3. íotar chreatha, Ether vibrations;</span>
<lb n="228"/><span>4. inneall glacach mothálach, sensitive receiving apparatus;</span>
<lb n="229"/><span>5. Gansrangóir, wireless operator;</span>
<lb n="230"/><span>6. Stad Gansrang, Wireless station;</span>
<lb n="231"/><span>7. guaire, Sand hill;</span>
<lb n="232"/><span>8. gainimh séidte, drift sand;</span>
<lb n="233"/><span>9. Ros na Cadóige, Cape COd;</span>
<lb n="234"/><span>10. seomra cuirtreasnach, transmitting room;</span>
<lb n="235"/><span>11. íotar, ether;</span>
<lb n="236"/><span>12. sgrungaí séideach, puffing engines;</span>
<lb n="237"/><span>13. fuinneach crónánach,  humming dynamo;</span>
<lb n="238"/><span>14. taiscineall, storage battery</span>
<lb n="239"/><span>15. fálsrang, wire fence</span>
<lb n="240"/><span>16. suighistíní,  couches;</span>
<lb n="241"/><span>17. buandáin, musical records;</span>
<lb n="242"/><span>18. téadagóirí,  telegraph operators;</span>
<lb n="243"/><span>19. sgrungadóirí, engineers;</span>
<lb n="244"/><span>20. fear ceárdamhail, technical man;</span>
<lb n="245"/><span>21. sgrungadóirí gansrang, wireless engineer;</span>
<lb n="246"/><span>22. téadagan talmhan, land wire;</span>
<lb n="247"/><span>23. fiosdhearbhúghadh, experimenting;</span>
<lb n="248"/><span>24. tacadán, antennae;</span>
<lb n="249"/><span>25. lóncha, larder.</span>
<lb n="250"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Nuaidheachtóireacht ar Muir

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Nuaidheachtóireacht ar Muir

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
