Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Cúrsaí Léighinn.  II.</title><author><name type="main">Éamonn Ó Donnchadha</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1911_05_06_01</note>
                         <note type="L">01</note>
                         <note type="B">1911</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1911_05_06_01</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Éamonn Ó Donnchadha</author><title>Cúrsaí Léighinn.  II.</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1911</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Cúrsaí Léighinn.</span>
<lb n="2"/><span>II.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>Is léir ó'n gcainnt atá déanta agam cheana</span>
<lb n="5"/><span>ná beidh aon rath choidhche ar ár n-aos óg go dtí</span>
<lb n="6"/><span>go solárófar atharrach sgolaidheachta dhóibh le</span>
<lb n="7"/><span>linn a leanbhaidheachta.  Caithfear iad do chur bun</span>
<lb n="8"/><span>os cionn ar fad leis an suigheamh foghlumtha atá</span>
<lb n="9"/><span>ceapaithe dhóibh ins na sgoileannaibh, agus caithfear</span>
<lb n="10"/><span>sgolaidheacht oireamhnach do leagadh amach n-a</span>
<lb n="11"/><span>gcóir.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Tá súil agam ná tógfar orm, é bheith d'éadan</span>
<lb n="14"/><span>agam, breith bháis agus buan-éagadh a thabhairt</span>
<lb n="15"/><span>ar an sgolaidheacht atá againn.  Is fuirist</span>
<lb n="16"/><span>do dhuine bheith n-a lochtóir.  Is beag nidh ar an</span>
<lb n="17"/><span>saoghal so atá gan locht.  Dá dhéine a dhéanfadh</span>
<lb n="18"/><span>duine tromaidheacht ar aon nidh,d'aontófí go</span>
<lb n="19"/><span>coitchianta leis.  Dá bhrigh sin, badh bheag orm</span>
<lb n="20"/><span>an duine a thabharfadh fé an réim léighinn atá</span>
<lb n="21"/><span>againn do cháineadh gan atharrach sreatha léighinn</span>
<lb n="22"/><span>do bheith i n-aice aige, chun é chur i n-ionad.  Sa</span>
<lb n="23"/><span>trácht atá ceapaithe agam a dhéanamh annso ar</span>
<lb n="24"/><span>chúrsaibh foghlumtha ní bhacfadh le cáineadh, acht</span>
<lb n="25"/><span>amháin nuair ná beidh a leigheas agam.  An iomad</span>
<lb n="26"/><span>cáinte, méaduigheann sé an searbhas.  Níl</span>
<lb n="27"/><span>aon fhonn cáinte orm-sa.  Is mór thar meaon agam</span></p>
</div>
<pb n="04"/>
<div><lb n="28"/><p><span>lucht múinte ár n-óige, de bhrigh go bhfuilim féin</span>
<lb n="29"/><span>ar an ndream sain, agus is maith is eol damh, an</span>
<lb n="30"/><span>duadh agus an deacaireacht do bhaineann le n-a</span>
<lb n="31"/><span>gcéird.  Níl aon dream ar an gcoróinn is mó</span>
<lb n="32"/><span>is báidheamhla leis an óige ná an dream a dhein a</span>
<lb n="33"/><span>riaradh fé dhíon na sgoile.  Dá mb'fhéidir cóir</span>
<lb n="34"/><span>léighinn a sholáthar do bheadh n-a cheangal cáir-</span>
<lb n="35"/><span>deasa idir an leanbh agus an múinteoir, do</span>
<lb n="36"/><span>bheadh rith a ráis linn.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>An locht is mó atá ar an sgolaidheacht atá</span>
<lb n="39"/><span>againn: í bheith ar dheighilt ó'n dtabhairt suas</span>
<lb n="40"/><span>a gheibhtar sa teinteán.  I n-ionad an fhoghluim</span>
<lb n="41"/><span>a thógaint ar shaoghal an bhaile is amhlaidh fheachtar</span>
<lb n="42"/><span>anuas le tarcuisne ar an saoghal sain.  I</span>
<lb n="43"/><span>n-ionad saoghal an teinteáin a bheith 'n-a bhun-</span>
<lb n="44"/><span>chloich do léigheann na sgoile, is é rud a deintar</span>
<lb n="45"/><span>ná an leanbh d'oileamhaint gan an tsuim is lugha</span>
<lb n="46"/><span>n-a shaoghal ar theaghlach a athar agus a mháthar.</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>Ní ghabhann an nós so leis an gcuma n-a</span>
<lb n="49"/><span>gceaptar gach módh ceart foghlumtha, 'sé sin</span>
<lb n="50"/><span>gach eolas atá curtha ag an leanbh do chur i</span>
<lb n="51"/><span>ngníomh, d'fhonn breis eolais d'fhagháil thár a</span>
<lb n="52"/><span>chionn.  Is fearr agus is taitneamhaighe leis an</span>
<lb n="53"/><span>leanbh é bhréagadh chun léighinn ar sgáth an</span>
<lb n="54"/><span>tsaoghail atá ar taithighe aige ná bheith id iarraidh a</span>
<lb n="55"/><span>mhúineadh i n-éagmuis.  Do-ghní eolas eolas eile.</span>
<lb n="56"/><span>Ar an adhbhar sain, is mó is tairbhighe an léigheann</span>
<lb n="57"/><span>a bhailigheann leanbh as a ghustal féin ná an</span>
<lb n="58"/><span>t-áireamh crapaithe a dhingtar isteach ann agus</span>
<lb n="59"/><span>é gan eagar gan ordughadh.  An fhaid do bhíonn</span>
<lb n="60"/><span>aigne an leinbh dírighthe ar an iasacht agus cúl</span>
<lb n="61"/><span>tabhartha aige leis an bhfoghluim a tháinig chuige</span>
<lb n="62"/><span>age glúin a mháthar, is suarach is fiú bheith id</span>
<lb n="63"/><span>iarraidh deaghcháilidheachta a mhúsgailt ann.</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>Nach é bun-riaghail an oideachais chirt, an</span>
<lb n="66"/><span>t-eolas nua do thabhairt isteach, nó do mhúineadh</span>
<lb n="67"/><span>tré bhealach an tsean-eolais.  Má chuirimid</span>
<lb n="68"/><span>an riaghail sin i bhfeidhm i gcúrsaibh sgolaidheachta</span>
<lb n="69"/><span>an leinbh óig, ní fuláir réim oideachais a sholáthar</span>
<lb n="70"/><span>go mbeidh a phréimh i n-ithir an ghnáth-shaoghail a</span>
<lb n="71"/><span>chaitheann an páiste sa bhaile.  Sidé an t-aon</span>
<lb n="72"/><span>mhór-locht i n-oideachas na tíre seo: an mhéid atá</span>
<lb n="73"/><span>saoghal an pháiste ar an dteinteán sa bhaile agus</span>
<lb n="74"/><span>an oileamhaint do-gheibheann sé ar sgoil, ar</span>
<lb n="75"/><span>dheighilt ó n-a chéile.  An túisge chuireann an</span>
<lb n="76"/><span>leanbh cos ar an dtaobh istigh de dhoras na</span>
<lb n="77"/><span>sgoile, sin é n-a dheoraidhe é ó theaghlach a athar.</span>
<lb n="78"/><span>Gach smaoineadh agus  machnamh dar dhein sé</span>
<lb n="79"/><span>go dtí so; gach tréith agus éirim atá ann;</span>
<lb n="80"/><span>gach cuimhneamh dá dtugann sé dílseacht ar a</span>
<lb n="81"/><span>bhaile dúthchais, deineann oileamhaint iasacht</span>
<lb n="82"/><span>na sgoile a múchadh, ón gcéad lá anuas.</span>
<lb n="83"/><span>Imigheann mearathal agus ceann fé ar an leanbh;</span>
<lb n="84"/><span>fanann sé n-a thruaghán bhocht gan anam gan</span>
<lb n="85"/><span>éifeacht agus an tráth bhíonn ré na sgolaidheachta</span>
<lb n="86"/><span>curtha dhe aige bíonn sé n-a gharsún mheathta gan</span>
<lb n="87"/><span>anam gan tuigsint gan eolas.</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>I n-ionad an leanbh do lot mar sin, badh cheart</span>
<lb n="90"/><span>a bhréagadh chun eolais go breagh bog saoráideach;</span>
<lb n="91"/><span>gach foghluim agus léigheann a sholáthar dó, a</span>
<lb n="92"/><span>raghaidh chun a thairbhe ar ball agus é chur i</span>
<lb n="93"/><span>dtuigsint dó ar chuma a thaitneochaidh leis agus</span>
<lb n="94"/><span>ar shlighe go dtiocfaidh leis an teilgean is mó</span>
<lb n="95"/><span>is féidir do bhaint as.  Ní thagann le haigne</span>
<lb n="96"/><span>an pháiste cruadh-mhachtnamh a dhéanamh agus dá</span>
<lb n="97"/><span>bhrigh sin, badh dhíthchéillidhe an nidh é sruthanna</span>
<lb n="98"/><span>foghlumtha do chur os a chomhair go mbadh dheacair</span>
<lb n="99"/><span>dó a dtuigsint.  I n-óige an leinbh ní beag</span>
<lb n="100"/><span>mar adhbhar oideachais dó, breis a chur leis an</span>
<lb n="101"/><span>aithne atá aige ar chúrsaibh a bhaile féin; trácht</span>
<lb n="102"/><span>a dhéanamh ar gach nidh a bhaineann le saoghal</span>
<lb n="103"/><span>an bhaile sin: an dalta a chur ag cainnt n-a</span>
<lb n="104"/><span>thaobh; áilneacht an bhaill; na crainn agus na</span>
<lb n="105"/><span>bláthanna; a gheibhtar ann agus na tréithe</span>
<lb n="106"/><span>a ghabhann le gach ceann aca thar a chéile; na</span>
<lb n="107"/><span>héin agus na hainmhidhthe a thaithigheann an áit,</span>
<lb n="108"/><span>agus na mílte rudaí eile mórdtimcheall an</span>
<lb n="109"/><span>bhaile a théidheann i gcabhair a chéile chun saoghal</span>
<lb n="110"/><span>fé mheidhir agus fé thaithneamh a dhéanamh don</span>
<lb n="111"/><span>leanbh ann.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>Siné an t-eolas is mó a théidheann chun tairbhthe</span>
<lb n="114"/><span>do'n óige agus is mó thaithneann léi.  Ní beag</span>
<lb n="115"/><span>iongnadh a liacht smaointe agus éirimí a</span>
<lb n="116"/><span>dh'éirigheann chun aigne an leinbh a mheabhraigheann</span>
<lb n="117"/><span>an nádúir i ngach áird.  Níl teora le n-cuimh-</span>
<lb n="118"/><span>neamh, an tráth thugann sé fé ndeara gach</span>
<lb n="119"/><span>iongantas a bhaineann le cúrsaibh agus le</span>
<lb n="120"/><span>rúindiamharaibh an tsaoghail.  Is iongna leis</span>
<lb n="121"/><span>glaise na mbán agus bláth bán an áirne;</span>
<lb n="122"/><span>canadh na n-éan ins na hárdaibh; na sgamaill</span>
<lb n="123"/><span>ag rith treasna na spéartha; an ghrian agus an</span>
<lb n="124"/><span>ghealach ag gabháil treasna i n-áirde os a chionn;</span>
<lb n="125"/><span>na réiltíní beaga ag glineamhaint agus ag</span>
<lb n="126"/><span>taithneamh gach oidhche spéir-ghealaighe.  Is breagh</span>
<lb n="127"/><span>leis bheith ag éisteacht le glór na habhann nó</span>
<lb n="128"/><span>leis an uisge ag teacht anuas an cumar thar</span>
<lb n="129"/><span>chliathán an tsléibhe.  Adhbhar áthais dó an saoghal</span>
<lb n="130"/><span>a dh'fheicsint sa gheimhreadh san tráth bhíonn aoirde</span>
<lb n="131"/><span>na sléibhte de shneachta ar an dtalamh.  Agus</span>
<lb n="132"/><span>i lár na doininne cad é mar thaitheann teas na</span>
<lb n="133"/><span>teine leis agus cainnt ar eachtraibh agus ar</span>
<lb n="134"/><span>sheanchas na bhFiann.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>Acht cá beag breis trácht ar shaoghal atá lán</span>
<lb n="137"/><span>de shult agus d'aoibhneas; saoghal a bheireann</span>
<lb n="138"/><span>eolas agus taithneamh do'n óige agus a thógann i</span>
<lb n="139"/><span>n-aigne, gach smaoine is féidir a dh'éirghe a croidhe</span>
<lb n="140"/><span>an duine. Tugtar an t-eolas soin go léir don</span>
<lb n="141"/><span>leanbh i dteannta an méid a bhailigheann sé as</span>
<lb n="142"/><span>a ghustal féin.  Tógtar an fhoghluim ar an</span>
<lb n="143"/><span>bhfoghluim a thugann an leanbh leis ó'n mbaile.</span>
<lb n="144"/><span>Deintear cainnt leis, thar rudaibh agus thar</span>
<lb n="145"/><span>ghnóthaibh an bhaile; ar gach nós agus seanchas</span>
<lb n="146"/><span>a leanann gnáth-shaoghal na háite.  Is mó ceacht</span>
<lb n="147"/><span>is féidir a leagadh amach ar an gcuma soin,</span>
<lb n="148"/><span>agus maille le foghluim a thabhairt abhaile chun</span>
<lb n="149"/><span>an pháiste is féidir a chroidhe agus a aigne a</span>
<lb n="150"/><span>dhírighadh chun blaiseadh le fonn ceart de'n</span>
<lb n="151"/><span>chruadh-léigheann ar ball.  Is féidir cainnt</span>
<lb n="152"/><span>agus léigheamh agus sgíobhadh a mhúineadh dó,</span>
<lb n="153"/><span>i bhfad níos fearr ná mar a deintar foghluim</span>
<lb n="154"/><span>ar na nidhthibh sin anois; mar, an leanbh go</span>
<lb n="155"/><span>mbíonn éirim is lugha ann, tiocfaidh sé isteach</span>
<lb n="156"/><span>ar an ngnó, acht é bhréagadh chuige mar sin, agus</span>
<lb n="157"/><span>ní bheidh gábhadh le n-a chiméad ag ghabháil dó, ar</span>
<lb n="158"/><span>feadh cúig uaire an chluig gach lá le linn</span>
<lb n="159"/><span>ré na sgolaidheachta.  Is féidir do leanbh eolas</span>
<lb n="160"/><span>do chur ar chainnt, ar léigheamh, agus ar sgíobhadh</span>
<lb n="161"/><span>taobh istigh de bhliadhain amháin, acht an oileamhaint</span>
<lb n="162"/><span>cheart do thabhairt dó chuige roimh ré; a mheon</span>
<lb n="163"/><span>agus a aigne do riaradh le cóir chun a leasa;</span>
<lb n="164"/><span>ceachta do leagadh amach ag cur i n-umhail dó,</span>
<lb n="165"/><span>an t-olc do sheachaint agus an mhaith do chaithighe</span>
<lb n="166"/><span>i gcomhnuidhe; sgéilíní a sholáthar d'fhonn na</span>
<lb n="167"/><span>subháilcí do mhúineadh agus gach nidh atá de</span>
<lb n="168"/><span>dhualgas ar an ndalta do chóimhlíonadh; grádh</span>
<lb n="169"/><span>a bheith n-a chroidhe dá bhaile féin agus dá thír</span>
<lb n="170"/><span>dhúthchais; dúil a bheith aige i gcleachtadh gach</span>
<lb n="171"/><span>maitheasa; urraim agus umhlacht do thaisbeánt</span>
<lb n="172"/><span>dá athair agus dá mháthair; bheith séimh, cneasta,</span>
<lb n="173"/><span>macánta le gach aoinne; a shaoghal a chaitheamh</span>
<lb n="174"/><span>mar le duine do bheadh dílis do Dhia agus</span>
<lb n="175"/><span>d'Éirinn agus do shaothróchadh an bheatha</span>
<lb n="176"/><span>shíorruighe thall.</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>Éamonn Ó Donnchadha</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cúrsaí Léighinn. II.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cúrsaí Léighinn. II.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
