Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">An Dá Theangaidh</title><author><name type="main">Úna Ní Fhaircheallaigh</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1909_07_31_03</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1909</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1909_07_31_03</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Úna Ní Fhaircheallaigh</author><title>An Dá Theangaidh</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1909</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>AN DÁ THEANGAIDH.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>[Léigheadh an tráchtas so os comhair Choisde</span>
<lb n="4"/><span>Ceanntair Bhaile Átha Cliath Mí Shamhna, 1908.]</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Labhartar dhá theangaidh sa tír seo.  Tá ceann</span>
<lb n="7"/><span>aca 'chómhair a bheith ag gach duine againn idir</span>
<lb n="8"/><span>óg is sean, íseal is uasal.  Tá an teanga so</span>
<lb n="9"/><span>i réim go buacach.  Tá ar na páisdíbh is na</span>
<lb n="10"/><span>sgoltachaibh í d'fhoghluim.  'Sí teanga an dlighidh</span>
<lb n="11"/><span>í.  'Sí teanga an chuid is mó do na daoinibh</span>
<lb n="12"/><span>foghlumtha í.  Créad í an teanga í sin?  Tá,</span>
<lb n="13"/><span>teanga na treibhe do bhuaidh orainn.</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>Dála na teangadh eile ní fhuil sí i bhfeidhm go</span>
<lb n="16"/><span>coitcheannta acht labhartar í i n-áiteachaibh iar-</span>
<lb n="17"/><span>gcúlta i measg na sléibhte, i cois na fairrge</span>
<lb n="18"/><span>agus amuigh ar oileánaibh na mara.  Ní fhuil</span>
<lb n="19"/><span>do riachtanas ar na páisdíbh í d'fhoghluim.  Ní</span>
<lb n="20"/><span>thugann an dligheadh aon áird uirthi.  I n-a</span>
<lb n="21"/><span>chontrálta sin téidheann sé i n-éadan an dlighidh</span>
<lb n="22"/><span>go fóill féin úsáid do dhéanamh dhí i slighthibh</span>
<lb n="23"/><span>áirithe.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Go dtí le fír-dhéidheanaighe níorbh' fhios do'n</span>
<lb n="26"/><span>chuid ba mhó do mhuinntir na tíre í bheith beo.</span>
<lb n="27"/><span>Is í teanga na tíre féin í — an teanga a bhaineas</span>
<lb n="28"/><span>le haimsir saoirseachta na nGaedheal.</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>An féidir an dara teanga so do leathnughadh</span>
<lb n="31"/><span>ar fud na tíre ionnus go mbéidh sí i n-uachtar</span>
<lb n="32"/><span>mar theanga náisiúnta ag muinntir na hÉireann?</span>
<lb n="33"/><span>Sin í an cheist atá le fuasgailt ag lucht Chosanta</span>
<lb n="34"/><span>na Gaedhilge san am i láthair.  Ní deacracht go</span>
<lb n="35"/><span>dtí a réidhteach.</span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>Ní forus teanga úr do theagasg do na</span>
<lb n="38"/><span>daoinibh i gcoitchionn nó teanga atá i riocht</span>
<lb n="39"/><span>bháis d'aithbheodhadh.  Bíodh a fhiadhnaise sin</span>
<lb n="40"/><span>ar na céadtaibh do bhliadhantaibh do chaith muinn-</span>
<lb n="41"/><span>tear Shacsan ag déanamh iarraidh ar a dteangaidh</span>
<lb n="42"/><span>do theagasg dhár sinnsearaibh agus í 'chur i</span>
<lb n="43"/><span>bhfeidhm i n-a measg agus a chomh dona is d'éirigh</span>
<lb n="44"/><span>leo san iarraidh sin.  Ní fhuil an Béarla againn</span>
<lb n="45"/><span>leath ar dóigh go fóill.</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Má's féidir an Ghaedhealg d'aithbheodhadh goidé</span>
<lb n="48"/><span>an dóigh is fearr chuige sin?  Do bhuailfeadh sé</span>
<lb n="49"/><span>isteach i n-aigneadh duine a mbeadh ciall aige</span>
<lb n="50"/><span>gur cheart teora do chur thart timcheall ar an</span>
<lb n="51"/><span>nGaedhealtacht ar dtús agus an Ghaedhealg do</span>
<lb n="52"/><span>chongbháil da labhairt innti — agus ní hé amháin</span>
<lb n="53"/><span>í do chonghbhail sa riocht a bhfuil sí acht í do</span>
<lb n="54"/><span>leathnughadh agus do chur i bhfeidhm níos coit-</span>
<lb n="55"/><span>cheannta is na siopaíabh agus ar an margadh agus</span>
<lb n="56"/><span>thairis sin uile — i dtighthibh na ndaoine agus</span>
<lb n="57"/><span>ar altóir Dé; an Ghaedhealg do chur ar an gclár</span>
<lb n="58"/><span>i ngach scoil san nGaedhealtacht; ní mar ádhbhar</span>
<lb n="59"/><span>stuidéir amháin acht 'sa chaoi go mbeadh ar an</span>
<lb n="60"/><span>múinteoir gach ádhbhar stuidéir eile do theagasg</span>
<lb n="61"/><span>thríthi.  Go dtí go ndéanfar sin ní thig linn</span>
<lb n="62"/><span>a rádh go bhfuil an teanga ag dul chum tosaigh.</span>
<lb n="63"/><span>An rud is mó atá ag teacht i n-ar gcoinne</span>
<lb n="64"/><span>sa nGaedhealtacht is é nach bhfuil an Ghaedhealg</span>
<lb n="65"/><span>ag cuid do na múinteoiríbh.  Cuid eile aca</span>
<lb n="66"/><span>tá an Ghaedhealg aca acht ní thuigid cionnus í</span>
<lb n="67"/><span>do mhúnadh i gceart.  Cuid eile fós tá siad</span>
<lb n="68"/><span>cliste fá'n teangaidh féin do theagasg acht ní</span>
<lb n="69"/><span>ritheann sé leo go bhfuil sé d'oibliogáid ortha</span>
<lb n="70"/><span>gach ádhbhar stuidéir atá ar an gclár do theagasg</span>
<lb n="71"/><span>as Gaedhilg.  Nuair baintear iad so as a bhfuil</span>
<lb n="72"/><span>do mhúinteoiríbh san nGaedhealtacht ní bhéidh</span>
<lb n="73"/><span>againn i n-a n-éagmuis múinteoirí ar sáith</span>
<lb n="74"/><span>chum an teanga do chosaint ar an mbás.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>'Sé céad obair atá ar ar gcionn cuidiughadh</span>
<lb n="77"/><span>leis na hoidí sgoile agus leis na bainisteóirí</span>
<lb n="78"/><span>fán gClár Dhá Theanghthach ar siubhal san</span>
<lb n="79"/><span>dóigh chirt i ngach sgoil 'sa nGaedhealtacht.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>An bhfuil an Ghaedhealg ag dul chum cinn</span>
<lb n="82"/><span>mar ghnáth-theanga san nGaedhealtacht.  Tá</span>
<lb n="83"/><span>eolas maith agam ar an nGaedhealtacht i</span>
<lb n="84"/><span>gConnachtaibh agus i n-Ultaibh agus tig liom</span>
<lb n="85"/><span>a rádh i n-a dtaoibh sin go mbaintear níos mó</span>
<lb n="86"/><span>úsáide as an nGaedhilg is na tighthibh agus ar an</span>
<lb n="87"/><span>margadh agus i dteach an phobail san am atá ann</span>
<lb n="88"/><span>do láthair ná mar do rinneadh a sé nó a seacht</span>
<lb n="89"/><span>do bhliadhantaibh ó shoin.  Ní fhuil an oiread</span>
<lb n="90"/><span>céadna eolais agam ar Ghaedhealtacht Cúigidh</span>
<lb n="91"/><span>Mumhan acht mothuighim ó mhuinntir na Mumhan</span>
<lb n="92"/><span>féin agus ó chunntaisíbh na dtimthirí agus</span>
<lb n="93"/><span>eile nach bhfuil an teanga ag dul i léig san</span>
<lb n="94"/><span>taoibh ó dheas do'n tír acht an oiread.</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>Nuair déanfar an Ghaedhealg do chongbháil</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="97"/><p><span>beo 'sa Ghaedhealtacht agus í do chur chum cinn</span>
<lb n="98"/><span>ní bhéimíd acht ag tosnughadh ar an obair fíre.</span>
<lb n="99"/><span>Ní bhéidh déanta againn acht fotha an tighe do</span>
<lb n="100"/><span>bheith suidhighte.</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>Goidé an chaoi is fearr chum an Ghaedhealg</span>
<lb n="103"/><span>do leathnughadh ar fud na Galldachta i riocht is</span>
<lb n="104"/><span>go mbéidh sí i n-a ghnáth-theangaidh ag furmhór</span>
<lb n="105"/><span>do mhuinntir na hÉireann?  Sin í an dara ceist</span>
<lb n="106"/><span>atá le réidhteach againn agus tá ar súil le</span>
<lb n="107"/><span>Dia chum congnamh 'fhaghbháil chuige sin.  Ní</span>
<lb n="108"/><span>féidir a rádh nach bhfuilmíd ag tabhairt congnamh</span>
<lb n="109"/><span>Dó do réir mar comhairligheadh orainn san</span>
<lb n="110"/><span>tseanfhocal do cheap ar sinnsir.</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>Acht i n-a dhiaidh sin is fada uainn an</span>
<lb n="113"/><span>lá a mbéidh an Ghaedhealg i n-uachtar sa</span>
<lb n="114"/><span>nGalldacht agus is fuide ná sin fós é muna</span>
<lb n="115"/><span>rachamuid ar aghaidh níos tapaidh ná mar atá</span>
<lb n="116"/><span>muid ag déanamh fa láthair.</span></p>
<lb n="117"/>
<lb n="118"/><p><span>Tá an Ghaedhealg ar chlár sgoile as gach</span>
<lb n="119"/><span>ceithre sgoltachaibh náisiúnta sa tír seo.  Ní</span>
<lb n="120"/><span>hionnan sin agus a rádh go bhfuil an Ghaedhealg</span>
<lb n="121"/><span>dá teagasg do gach páisde ar na sgoltachaibh</span>
<lb n="122"/><span>seo.  Ní fhuil a leath aca féin fá theagasg sa</span>
<lb n="123"/><span>nGaedhilg.  Acht i n-a dhiaidh sin ní holc é mar</span>
<lb n="124"/><span>chomhartha agus is maith é mar thoiseach.  Nuair</span>
<lb n="125"/><span>amharcas duine níos cruinne ar an obair</span>
<lb n="126"/><span>mothuigheann sé nach bhfuil an Ghaedhealg daing-</span>
<lb n="127"/><span>nighthe i gcuid do na sgoltachaibh seo san dóigh</span>
<lb n="128"/><span>badh cheart a bheith.  Ní fhuil aon Ghaedhealg ag</span>
<lb n="129"/><span>an oide sgoile féin i n-áiteachaibh agus caiththear</span>
<lb n="130"/><span>múinteoir taistil, duine nach bhfuil baint aige</span>
<lb n="131"/><span>leis an sgoil, do thabhairt isteach chum an teanga</span>
<lb n="132"/><span>do theagasg.</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>Déanann na múinteoirí taistil a ndicheall</span>
<lb n="135"/><span>agus is iongantach an obair dhéanas cuid aca</span>
<lb n="136"/><span>is na sgoltachaibh acht i n-a dhiaidh sin ní thiocfadh</span>
<lb n="137"/><span>leis an duine is mó foghluim sa tír Gaedhilgeoirí</span>
<lb n="138"/><span>do dhéanamh do dhaoinibh agus gan do chleachtadh</span>
<lb n="139"/><span>ar an teangaidh do labhairt acht ar feadh</span>
<lb n="140"/><span>uaire nó dhá uair an chluig sa tseachtmhain.  Agus</span>
<lb n="141"/><span>muna ndéanfar cainnteoirí do na daoinibh i</span>
<lb n="142"/><span>gcoitchinne an fiú bheith ag pléidhe leis an obair</span>
<lb n="143"/><span>ar chor ar bith?  Ní abraim nach dtigeann</span>
<lb n="144"/><span>maitheas do'n tir i mórán slighthe as baint dá</span>
<lb n="145"/><span>laighead do bheith ag duine leis an obair seo na</span>
<lb n="146"/><span>Gaedhilge.  Tig as dóchas as aithbheodhadh an</span>
<lb n="147"/><span>náisiúin do chur i gcroidhthíbh muinntire na</span>
<lb n="148"/><span>hÉireann acht i n-a dhiaidh sin nach lag an mhaise</span>
<lb n="149"/><span>dhúinn gan an tairbhe is mó do bhaint as an</span>
<lb n="150"/><span>obair.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>Ba cheart a fhios a bheith againn roimhe seo</span>
<lb n="153"/><span>nach féidir an toradh is fearr do theacht ar an</span>
<lb n="154"/><span>teanga do theasgasg is na sgoltachaibh go dtí</span>
<lb n="155"/><span>go gcuirfear an Ghaedhealg fá chúram na múin-</span>
<lb n="156"/><span>teoiríbh náisiúnta féin.  Muna mbíonn</span>
<lb n="157"/><span>Gaedhealg ag an oide sgoile bhíos i bhfochair na</span>
<lb n="158"/><span>bpáisdí i gcomhnaidhe is beag is fiú é an</span>
<lb n="159"/><span>Ghaedhealg fhoghluimeochas siad le linn cúpla</span>
<lb n="160"/><span>uair an chluig sa tseachtmhain ó'n múinteoir</span>
<lb n="161"/><span>taistil.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>Ba riachtanach go dtí seo an múinteóir taistil</span>
<lb n="164"/><span>do thabhairt isteach i mór-chuid do na sgoltachaibh</span>
<lb n="165"/><span>acht ní féidir go mairfidh an réidhteach so i bhfad.</span>
<lb n="166"/><span>Caithfimíd ar n-ionntaoibh bheith as na hoidibh</span>
<lb n="167"/><span>sgoile feasta agus caithfear a chur d'fhiachaibh</span>
<lb n="168"/><span>ortha an Ghaedhealg d'fhoghluim agus do theagasg.</span>
<lb n="169"/><span>'S iad so na daoine bhéas i gcuideachtain na</span>
<lb n="170"/><span>bpáisdí agus i mbun na hoibre ar feadh ceithre</span>
<lb n="171"/><span>uaire gach lá agus ní fhuil sé acht do réir an</span>
<lb n="172"/><span>nádúir ar muinighin a bheith asta fá dtaobh</span>
<lb n="173"/><span>d'aithbheodhadh na teangadh.  B'in é an smuaineadh</span>
<lb n="174"/><span>fá ndear an sgrúdadh chuir muinntear Chonnartha</span>
<lb n="175"/><span>na Gaedhilge ar bun fá choinne sgoláireacht.</span>
<lb n="176"/><span>Ba mhian leo go gcuirfeadh tuilleadh Gaedhil-</span>
<lb n="177"/><span>geoirí óga rómpa bheith i n-a múinteoiríbh i mbun-</span>
<lb n="178"/><span>sgoltachaibh na tire.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>Acht cad mar gheall ar na múinteoiríbh taistil?</span>
<lb n="181"/><span>Goidé deanfar leo-san?  Ba mhinic dam ag</span>
<lb n="182"/><span>smuaineadh ar an gceist sin cheana fhéin?</span>
<lb n="183"/><span>Ní fhuil sa tír seo, creidim — dream daoine</span>
<lb n="184"/><span>is fearr ná na múinteoirí taisdil seo againne.</span>
<lb n="185"/><span>An amhlaidh bhéas ortha nuair chuirfear deireadh</span>
<lb n="186"/><span>le n-a gcuid oibre is na sgoltachaibh sguabadh</span>
<lb n="187"/><span>leo as an tír ar fad chum a shligheadh bheathadh</span>
<lb n="188"/><span>do bhaint amach?  An amhlaidh go bhfágfar ar</span>
<lb n="189"/><span>deireadh iad i ndiaidh an obair do chur 'ghá</span>
<lb n="190"/><span>dhéanamh thríd an tír?  Sin againn ceist gur</span>
<lb n="191"/><span>cóir dúinn smuaineadh go beacht uirthi agus é</span>
<lb n="192"/><span>sin gan mhoill.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>Ba mhór an chailleamhaint do'n tír na múin-</span>
<lb n="195"/><span>teoirí taistil seo imtheacht uainn.  Ní caillea-</span>
<lb n="196"/><span>mhaint go dtí é.  'S iad do réir mo bharamhla-sa —</span>
<lb n="197"/><span>agus tá eolas maith agam ortha agus ar a</span>
<lb n="198"/><span>dtréithibh agus ar a gcailidheacht i gcoitchinne —</span>
<lb n="199"/><span>'s iad, deirim, bláth aos' óig na tíre.  Seachas</span>
<lb n="200"/><span>an teanga do bheith aca tá grádh aca do'n athardha,</span>
<lb n="201"/><span>'siad na daoine is mó a bhfuil ionntaoibh aca</span>
<lb n="202"/><span>as an náisiún.  Aon duine atá amhlaidh tigh</span>
<lb n="203"/><span>leis spioraid do chur is na céadtaibh.  An</span>
<lb n="204"/><span>dtiocfaidh linn déanamh gan iad san tsaoghal</span>
<lb n="205"/><span>úr so atá i ndán do mhuinntir na hÉireann?</span>
<lb n="206"/><span>Ní thiocfaidh.</span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>Tá obair go leor le déanamh ag na múin-</span>
<lb n="209"/><span>teoiríbh taistil fá láthair.  Tá ortha na buidne</span>
<lb n="210"/><span>do stiúradh i gcraobhachaibh do Chonnradh na</span>
<lb n="211"/><span>Gaedhilge agus eile.  Seachas sin béidh obair</span>
<lb n="212"/><span>na sgoltacha le déanamh ag cuid aca go cionn</span>
<lb n="213"/><span>tamaill, acht ar ball beag ní mar sin bhéas</span>
<lb n="214"/><span>an sgéal.  I gCraobhachaibh do Chonnradh na</span>
<lb n="215"/><span>Gaedhilge agus i ngach cearna do'n tír béafar ag</span>
<lb n="216"/><span>braith ar mhúinteoiríbh áiteamhla do chur i mbun</span>
<lb n="217"/><span>na hoibre chum an costas do laghdughadh agus</span>
<lb n="218"/><span>dar ndóigh dá mbíodh Gaedhilgeoir do bheadh i</span>
<lb n="219"/><span>n-innmhe an teanga do theasgasg mar ba cheart</span>
<lb n="220"/><span>i gcomharsanacht gach Craoibhe 's é an duine ab'</span>
<lb n="221"/><span>oireamhnaighe fá n-a choinne sin é.</span></p>
<lb n="222"/>
<lb n="223"/><p><span>Gach duine do na múinteoiríbh taistil iarras</span>
<lb n="224"/><span>comhairle orm-sa deirim leis nó léithi gur</span>
<lb n="225"/><span>ceart dóibh iad féin d'ullmhughadh i gcoinne</span>
<lb n="226"/><span>an ama a mbéidh an Ghaedhealg ag na hoidibh</span>
<lb n="227"/><span>sgoile.  Deirim leo nár mhisde dhóibh chur</span>
<lb n="228"/><span>isteach ar bheith i n-a múinteoiríbh seasmhacha is</span>
<lb n="229"/><span>na bun-sgoltachaibh, nó oideachas 'fhagbháil i bhfeir-</span>
<lb n="230"/><span>meoireacht nó i gcócaireacht nó fá dtaobh</span>
<lb n="231"/><span>de rud éigin eile bhaineas le teagasg na tíre.</span>
<lb n="232"/><span>Bheirim mar chomhairle fós do chuid aca iarraidh</span>
<lb n="233"/><span>do dhéanamh fa chúrsaidhe stuidéir leanamhaint</span>
<lb n="234"/><span>i gceann do na hOllsgoltachaibh nua.  'Siad</span>
<lb n="235"/><span>san go díreach an cineál daoine go mba chóir a</span>
<lb n="236"/><span>mbréagadh isteach san Ollsgoil agus caoi</span>
<lb n="237"/><span>do thabhairt dóibh chum an t-oideachas is fearr</span>
<lb n="238"/><span>'fhaghbháil de bhrígh go bhfuil siad d'éis a' chruthughadh</span>
<lb n="239"/><span>do'n tsaoghal go bhfuil ádhbhar ceart mac-léighinn</span>
<lb n="240"/><span>ionnta.</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>D'oibrigh a urmhór aca ar an nGaedhilg agus ar</span>
<lb n="243"/><span>mhódh múinteachais na Gaedhilge ó ghrádh do'n</span>
<lb n="244"/><span>fhoghluim agus é sin go minic i n-éadan an</span>
<lb n="245"/><span>tsaoghail.  Ba chóir do lucht na Gaedhilge, agus</span>
<lb n="246"/><span>ar ndóigh, do lucht an oideachais, féachaint faoi</span>
<lb n="247"/><span>go bhfuigheadh siadsan agus ag a leithéidí faill</span>
<lb n="248"/><span>saor-oideachas d'fhághbháil má's mian leo é.</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>'Sé rud is mó atá do dhíth orainn fá láthair</span>
<lb n="251"/><span>daoine óga stuamdha a bhfuil tabhairt suas agus</span>
<lb n="252"/><span>oideachas maith aca —  daoine a bhfuil meas aca</span>
<lb n="253"/><span>ortha féin agus ar a gcomharsain; daoine nach</span>
<lb n="254"/><span>bhfuil a súil siar nó soir acht ar a muinntir</span>
<lb n="255"/><span>agus ar a dtír féin; daoine ag a bhfuil lán</span>
<lb n="256"/><span>muinighin' as Dia agus as Éirinn.</span></p>
<lb n="257"/>
<lb n="258"/><p><span>Níor hoibrigheadh intinn na nGaedheal go</span>
<lb n="259"/><span>dtí le goirid.  Ba cheart í bheith láidir anois</span>
<lb n="260"/><span>ar nós talaimh nár treabhadh leis na ciantaibh.</span>
<lb n="261"/><span>Tá fhios ag na daoine tógadh fá'n tuaith gur</span>
<lb n="262"/><span>baoghalach an talamh d'oibrigheadh gan leasughadh</span>
<lb n="263"/><span>do chur air go minic agus gur fearr i bhfad</span>
<lb n="264"/><span>é an talamh fágthar leis na bliadhantaibh gan</span>
<lb n="265"/><span>tionntódh — agus gur tairbhighe é fa choinne síl</span>
<lb n="266"/><span>ná an talamh treabhthar go minic.  Tá intinn</span>
<lb n="267"/><span>na hÉireann mar talamh bán fá láthair.</span>
<lb n="268"/><span>Ba cheart fóghmhar mhaith do bhaint aisti ar ball.</span>
<lb n="269"/><span>Ná déanamuis dearmad do'n mhúinteoir taistil</span>
<lb n="270"/><span>nuair thiocfas am an treabhtha.  Munab é eisean</span>
<lb n="271"/><span>ba bheag an tairbhe do bheadh do bharr oibre</span>
<lb n="272"/><span>Chonnartha na Gaedhilge indiu.</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>Acht cad mar gheall ar oidíbh na sgol náisiúnta?</span>
<lb n="275"/><span>Dá mbeadh múinteoir i ngach sgoil sa tír do</span>
<lb n="276"/><span>bheadh i n-innmhe Gaedhilgeoirí do dhéanamh de na</span>
<lb n="277"/><span>páisdíbh bheadh gach ní mar ba cheart do a bheith.</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>Ní mar sin atá agus is fada go mbeidh gurab</span>
<lb n="280"/><span>amhlaidh bhéas.  Tá ainm ag sgoil as gach ceithre</span>
<lb n="281"/><span>sgoltachaibh sa tír nó geall leis bheith ag dul</span>
<lb n="282"/><span>do'n Ghaedhilg.  Sin é le rádh go bhfuilthear 'ghá</span>
<lb n="283"/><span>teagasg i dtuairim ar 2,000 ceann aca.</span></p>
<lb n="284"/>
<lb n="285"/><p><span>Ní fhuil ag cuid do na hoidibh sgoile a bhfuil</span>
<lb n="286"/><span>an Ghaedhealg ar an gClár aca acht leith-sgéal.</span>
<lb n="287"/><span>Tá tuilleadh aca tá a gcroidhe san obair cinnte</span>
<lb n="288"/><span>go leor acht ní fhuil an módh muinteachais ar</span>
<lb n="289"/><span>eolas aca.  Nuair bhainfear as an méid atá</span>
<lb n="290"/><span>fágtha aca dream a bhfuil an-fhallsacht ag</span>
<lb n="291"/><span>baint leo is beag duine bhéas againn i n-a dhiaidh</span>
<lb n="292"/><span>sin chum an teanga a chur chum tosaigh is na</span>
<lb n="293"/><span>sgoltachaibh.</span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>Caithfimíd admháil ar dtús gur fusa i bhfad</span>
<lb n="296"/><span>do'n mhúinteoir san nGalldacht leigint do na</span>
<lb n="297"/><span>páisdíbh agus gan tabhairt fa chainnteoiríbh do</span>
<lb n="298"/><span>dhéanamh díobhtha, b'fhusa cuir i gcás an Ghaedhealg</span>
<lb n="299"/><span>do theagasg dóibh mar theasgasgthar an Fraingís</span>
<lb n="300"/><span>san tír seo.  Má tá sé i n-intinn an</span>
<lb n="301"/><span>mhúinteóra an obair do chur chum críche ní mór</span>
<lb n="302"/><span>rún daingean do bheith aige fá gan staonadh ó'n</span>
<lb n="303"/><span>saothar.</span></p>
<lb n="304"/>
<lb n="305"/><p><span>Nuair amharcthas ar an taoibh seo do'n cheist</span>
<lb n="306"/><span>caithfear admháil gur iongantach an rud é an</span>
<lb n="307"/><span>Ghaedhealg do bheith ag dul ar aghaidh is na</span>
<lb n="308"/><span>sgoltachaibh ar chor ar bith.</span></p>
<lb n="309"/>
<lb n="310"/><p><span>'S í an obair atá romhainn feasta .i. a chur</span>
<lb n="311"/><span>ar an hoidíbh sgoile atá fá Bhord an Bhun-</span>
<lb n="312"/><span>oideachais, ní headh amháin an Ghaedhealg</span>
<lb n="313"/><span>d'fhoghluim acht an módh múinteachais agus i n-a</span>
<lb n="314"/><span>dhiaidh sin caithfear an Clár Dhá-Theangthach</span>
<lb n="315"/><span>do thabhairt isteach beagán ar bheagán san</span>
<lb n="316"/><span>nGalldacht go dtí go raibh an Clár so leathn-</span>
<lb n="317"/><span>uighthe ar fud na tíre.</span></p>
<lb n="318"/>
<lb n="319"/><p><span>Caithfear i n-a theanntaibh soin na Gaedhil-</span>
<lb n="320"/><span>geoiríbh d'ullmhughadh chum bheith i n-a n-oidíbh sgoile</span>
<lb n="321"/><span>agus thairis sin uile caithfear na haithreacha agus</span>
<lb n="322"/><span>na máithreacha do thionntódh ar thaoibh na</span>
<lb n="323"/><span>Gaedhilge.  Caithfear muinntear na tíre go</span>
<lb n="324"/><span>huile idir cléir is tuathach do bhréagadh isteach</span>
<lb n="325"/><span>san obair seo na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>Maidir leis na sgoltacha meadhonacha chítear</span>
<lb n="328"/><span>damh nár cheart cur suas do'n obair gan iarraidh</span>
<lb n="329"/><span>do dhéanamh ar iad san do leastughadh.  Deirtear</span>
<lb n="330"/><span>go bhfuil an Ghaedhealg ag dul ar aghaidh níos</span>
<lb n="331"/><span>fearr ar dhóigh fá Bhord an Mheadhon-Oideachais</span>
<lb n="332"/><span>ná mar atá fá Bhord an Bhun-Oideachais de</span>
<lb n="333"/><span>bhrígh go bhfuil an chuid is mó do na macaibh</span>
<lb n="334"/><span>léighinn théidheas fá sgrúdadh ionnta ag déanamh</span>
<lb n="335"/><span>stuidéir ar an nGaedhealg fá láthair.  Acht i n-a</span>
<lb n="336"/><span>dhiaidh sin ní féidir dúinn a rádh go bhfuil stáid</span>
<lb n="337"/><span>na teangadh ar dóigh is na sgoltachaibh seo.  Ní</span>
<lb n="338"/><span>minic déantar cainnteoir Gaedhilge is na</span>
<lb n="339"/><span>sgoltachaibh meadhonacha so.  Ar an ádhbhar sin</span>
<lb n="340"/><span>caithfear a rádh go bhfuil an teanga ag dul</span>
<lb n="341"/><span>chum cinn i bhfad níos fearr is na sgoltachaibh</span>
<lb n="342"/><span>atá fá Bhord an Bhun-Oideachais ná ionnta-san.</span>
<lb n="343"/><span>Ó thárla go bhfuiltear chum cigirí do chur ag obair</span>
<lb n="344"/><span>feasta fá Bhord an Mheadhon-Oideachais badh</span>
<lb n="345"/><span>cheart do lucht na Gaedhilge iarraidh do dhéanamh</span>
<lb n="346"/><span>ar a háit ceart do bhaint amach do'n teangaidh</span>
<lb n="347"/><span>is na sgoltachaibh seo; badh cheart féachaint</span>
<lb n="348"/><span>fá go gcuirfear béal sgrúdadh san nGaedhilg</span>
<lb n="349"/><span>ar na páisdíbh go coitchionna.</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>Ní féidir an Clár Dhá Theangthach do chur</span>
<lb n="352"/><span>ar siubhal i sgoil fá'n mBord so an Mheadhon-</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="353"/><p><span>Oideachais do réir mar atá na riaghlacha fá</span>
<lb n="354"/><span>láthair.  Dá ndéanfadh duine an Ghaedhealg do</span>
<lb n="355"/><span>chur i n-uachtar taoibh le taoibh leis an mBéarla</span>
<lb n="356"/><span>ar chlár na sgoile aige ní rachadh aon chreidea-</span>
<lb n="357"/><span>mhaint fa leith (ná aon airgead is dócha) dó</span>
<lb n="358"/><span>dhá chionn.  Go dtí gur féidir sgoil dhá theanghthach</span>
<lb n="359"/><span>do chur ag obair fán mBord ní bhéidh ráth ná</span>
<lb n="360"/><span>rathamhnas ar an obair.</span></p>
<lb n="361"/>
<lb n="362"/><p><span>Tá na sgoltacha meadhonacha nach bhfuil fá'n</span>
<lb n="363"/><span>mBord i bhfad níos measa i dtaoibh na Gaedhilge.</span>
<lb n="364"/><span>Ghnítear cainnteoirí Gaedhilge anois agus arís</span>
<lb n="365"/><span>is na sgoltachaibh atá fá'n mBord acht ní fios</span>
<lb n="366"/><span>dam-sa go ndearnadh cainnteoir maith riamh</span>
<lb n="367"/><span>ionnta siúd.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Tá deireadh ráidhte agam fa na sgoltachaibh.</span>
<lb n="370"/><span>Tá an Ghaedhealg ag dul ar aghaidh ionnta —</span>
<lb n="371"/><span>go mall i n-áiteachaibh agus go measardha</span>
<lb n="372"/><span>tapaidh i n-áiteachaibh eile.  Tá 'fhios againn gur</span>
<lb n="373"/><span>bh'fhéidir do'n sgéal bheith níos fearr acht tá</span>
<lb n="374"/><span>'fhios againn fós go dtiocfadh leis bheith níos</span>
<lb n="375"/><span>measa.  Cibé rud é tá sé i gcumas dúinn</span>
<lb n="376"/><span>a rádh go bhfuil tairbhe do'n teangaidh ag teacht</span>
<lb n="377"/><span>as an obair is na sgoltachaibh.  Munab é an</span>
<lb n="378"/><span>obair seo ba bheag an mhaith é saothar Chonnartha</span>
<lb n="379"/><span>na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="380"/>
<lb n="381"/><p><span>Do réir a chéile támuid ag déanamh foghlumtha</span>
<lb n="382"/><span>ar an chaoi is fearr chum an teanga do chosaint.</span>
<lb n="383"/><span>Ó'n taithighe thig an chiall agus tá daoine óga</span>
<lb n="384"/><span>úra ag bualadh isteach gach lá i mbearnain an</span>
<lb n="385"/><span>baoghail.</span></p>
<lb n="386"/>
<lb n="387"/><p><span>Is mairg gan an sgéal céadna do bheith le</span>
<lb n="388"/><span>hinnsint againn fa dtaobh de'n Ollsgoil.</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>Ní fhuil an Ghaedhealg ar Chlár an chéad-</span>
<lb n="391"/><span>sgrúdaidh i gColáisde na Tríonóide, sin é</span>
<lb n="392"/><span>le rádh nach féidir do mhac-léighinn an Ghaedhealg</span>
<lb n="393"/><span>do ghabháil mar ádhbhar sgrúdaidh ag dul isteach</span>
<lb n="394"/><span>is an Ollsgoil dó.  Maidir leis an Ollsgoil</span>
<lb n="395"/><span>ríoghamhail is minic chualamar le tamall nach</span>
<lb n="396"/><span>ndeachaidh thar duine as an fichid nó geall leis</span>
<lb n="397"/><span>fó sgrúdadh sa nGaedhealg ag dul isteach i san</span>
<lb n="398"/><span>Ollsgoil sin dóibh.</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>An amhlaidh is mó réim sa tír bhoicht seo na</span>
<lb n="401"/><span>daoine as lugha ciall fá na neithibh bhaineas le</span>
<lb n="402"/><span>maitheas agus le feabhsughadh na tíre?  Shílfeá</span>
<lb n="403"/><span>gurab iad!  Acht i n-a dhiaidh sin tá athrughadh</span>
<lb n="404"/><span>mór ag teacht ar intinn agus ar smuaintibh</span>
<lb n="405"/><span>lucht an Oideachais cheana féin.</span></p>
<lb n="406"/>
<lb n="407"/><p><span>Is fada iad muinntear na tíre seo ag braith</span>
<lb n="408"/><span>ar oideachas na tíre do bheith fá n-a réir féin.</span>
<lb n="409"/><span>Seo fútha féin anois oideachas na n-Ollsgoil</span>
<lb n="410"/><span>nua.  Chífear ar ball beag an gcuirfidh siad an</span>
<lb n="411"/><span>teanga náisiúnta san áit badh dhual dí bheith.</span>
<lb n="412"/><span>Creid uaim-se, a cháirde, go bhfuil troid fhada*</span>
<lb n="413"/><span>rómhaibh sar a gcuirfear an Ghaedhealg ar an</span>
<lb n="414"/><span>gClár mar ádhbhar riachtanach fá choinne gach</span>
<lb n="415"/><span>sgoláire ar dhul isteach is an Ollsgoil dó.</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>Tá daoine ann — daoine macánta a n-urmhór</span>
<lb n="418"/><span>agus deir siad gur le haghaidh daoine saidhbhir</span>
<lb n="419"/><span>cuireadh na hOllsgoltacha ar bun agus gur</span>
<lb n="420"/><span>chuma do'n teangaidh í bheith ar an gClár nó gan</span>
<lb n="421"/><span>a bheith.  Ná tabhraidh áird ar na daoinibh seo.</span>
<lb n="422"/><span>Ní dhéanann siad smuainigheadh géar ar an</span>
<lb n="423"/><span>gceist ar chor ar bith.  B'ionnann do chúis na</span>
<lb n="424"/><span>Gaedhilge é bheith ar an gClár san Ollsgoil</span>
<lb n="425"/><span>is dá mbeadh sí ar siubhal i ngach sgoil sa tír;</span>
<lb n="426"/><span>na sgoltacha náisiúnta; na sgoltacha meadhonacha,</span>
<lb n="427"/><span>na coláisdí bhaineas leis na fairchíbh; i</span>
<lb n="428"/><span>gColáisde Mhuighe Nuadhad agus eile; bheadh</span>
<lb n="429"/><span>an Ghaedhealg ag gach sagart óg agus ag</span>
<lb n="430"/><span>gach dlightheoir agus ag gach dochtúir sa</span>
<lb n="431"/><span>tír acht amháin í bheith ag an aos léighinn</span>
<lb n="432"/><span>ag dul isteach san Ollsgoil dóibh.  Do</span>
<lb n="433"/><span>bheadh an Ghaedhealg ag gach múinteoir agus ag</span>
<lb n="434"/><span>gach duine a bhfuil baint aige le hoifigí dá</span>
<lb n="435"/><span>mb'fhéidir í chur isteach san ollsgoil.  Bheadh</span>
<lb n="436"/><span>an Ghaedhealg ag gach cléireach is na hoifigíbh</span>
<lb n="437"/><span>puiblidhe agus is na banncanaibh agus ba</span>
<lb n="438"/><span>ghoirid i n-a dhiaidh sin go mbeadh sí ag lucht na</span>
<lb n="439"/><span>siopaí ar fad acht í do chur go daingean ar</span>
<lb n="440"/><span>an gClár is na hollsgoltachaibh nua so.</span></p>
<lb n="441"/>
<lb n="442"/><p><span>Do thiocfadh as an nGaedhilg do chur ar Chlár</span>
<lb n="443"/><span>na hOllsgoile í d'aithbheodhadh mar theangaidh</span>
<lb n="444"/><span>choitchinn.  Níor bhaoghal do'n teangaidh dá</span>
<lb n="445"/><span>mbeadh sí ag na daoinibh is mó eolas sa tír.</span>
<lb n="446"/><span>Dá n-oibreochaidhe go healadhanta í ní dócha go</span>
<lb n="447"/><span>rachadh sí arís i gcontabhairt bháis.  Nach fiú</span>
<lb n="448"/><span>dúinn an iarraidh is láidre dá bhfuil ar ar</span>
<lb n="449"/><span>gcumas do dhéanamh feasta chuige seo.  Tá</span>
<lb n="450"/><span>bás nó beatha na teangadh ag seasamh air.</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>ÚNA NÍ FHAIRCHEALLAIGH.</span></p>
<lb n="453"/>
<lb n="454"/><p><span>*Sgríobhadh an tráchtas so i mí Shamhna, 1908.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Dá Theangaidh

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Dá Theangaidh

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
