Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Ó'n Domhan Thoir - An neart agus an ceart</title><author><name type="main">Mícheál Breathnach</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1908_04_11_05</note>
                         <note type="L">05</note>
                         <note type="B">1908</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1908_04_11_05</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Mícheál Breathnach</author><title>Ó'n Domhan Thoir - An neart agus an ceart</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1908</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Ó'n Domhan Thoir</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>An neart agus an ceart</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Is minic a tugtar iarracht ar a chur 'n-a</span>
<lb n="6"/><span>luighe orainn nach bhfuil ann acht aimideacht do</span>
<lb n="7"/><span>thíorthaibh laga an domhain — iad so atá fá</span>
<lb n="8"/><span>smacht an choigcríchigh — a bheith ag iarraidh iad</span>
<lb n="9"/><span>féin a shaoradh ó chuibhreach na daoirse.</span>
<lb n="10"/><span>Deirtear linn anois agus arís go luigheann sé</span>
<lb n="11"/><span>le nádúr gur ag an neart is cóir an smacht</span>
<lb n="12"/><span>a bheith.  “An té atá thíos buailtear cos air.”</span>
<lb n="13"/><span>Sin mar thuigeas lucht impireachta an tsaoghail</span>
<lb n="14"/><span>seo an sgéal.  Níl uatha acht na tíortha beaga</span>
<lb n="15"/><span>a choinneál fá smacht le láimh láidir, agus gach</span>
<lb n="16"/><span>nídh ar leith dhár dual do'n lag a mhúchadh agus</span>
<lb n="17"/><span>a bhasgadh.  Tá daoine eile adeireas nach bhfuil</span>
<lb n="18"/><span>aon ádhbhar casaoide ag na tíorthaibh seo agus</span>
<lb n="19"/><span>adeireas gur cheart dóibh sólás a bheith ar a</span>
<lb n="20"/><span>gcroidhthibh, agus suaimhneas agus fíor-</span>
<lb n="21"/><span>shástaitheacht a bheith ar a n-intinnibh mar go</span>
<lb n="22"/><span>mbainid le impireachtaibh agus le ríoghachtaibh</span>
<lb n="23"/><span>a bhfuil mór-chlú agus árd-cháil a ngaile</span>
<lb n="24"/><span>agus a ngníomhartha agus a saidhbhris i mbéalaibh</span>
<lb n="25"/><span>muinntire an tsaoghail.  Maith go leor.</span>
<lb n="26"/><span>Deirtear gur mór an onóir dhúinn baint a bheith</span>
<lb n="27"/><span>againn le nídh nach linn agus nach bhfuil uainn</span>
<lb n="28"/><span>— gur mór an onóir dhúinn an strainséara</span>
<lb n="29"/><span>fheiceál i seilbh ar n-áruis agus i mbun ar</span>
<lb n="30"/><span>ngnótha — gur onórach an rud dúinn leigean dó</span>
<lb n="31"/><span>a lámh a chur síos 'n-ar bpócaíbh agus a bhfuil</span>
<lb n="32"/><span>de mhaoin agus de théagar sa saoghal so againn</span>
<lb n="33"/><span>a bhaint dhínn — gur glórmhar an rud dúinn</span>
<lb n="34"/><span>é mar caithtear amach cois an chlaidhe sinn</span>
<lb n="35"/><span>agus má díbrighthear le fán agus le seachrán</span>
<lb n="36"/><span>an tsaoghail sinn as ar dtír féin!  'Seadh,</span>
<lb n="37"/><span>deirtear gur glórmhar agus gur onórach an</span>
<lb n="38"/><span>nídh dhúinn fulaingt leis seo agus le míle rud</span>
<lb n="39"/><span>eile nach gábhadh dhom a luadh.  Bréag, agus</span>
<lb n="40"/><span>dearg-bhréag!  Sin é mo fhreagra-sa.  Badh</span>
<lb n="41"/><span>náireach tútach salach agus badh chladhaireamhail</span>
<lb n="42"/><span>fealltach mí-nádúrthach an maise dhúinn é os</span>
<lb n="43"/><span>comhair Dé agus daoine mara dtroidimís go</span>
<lb n="44"/><span>láidir agus go dána i n-ghaidh 'ch uile nídhe</span>
<lb n="45"/><span>nach dual dúinn agus nach luigheann le nádúr</span>
<lb n="46"/><span>againn.  Cá bhfuil an té nach fearr leis a</span>
<lb n="47"/><span>bhothán beag féin a bheith aige 'ná bheith i</span>
<lb n="48"/><span>dtuilleamaigh an strainséara?  Cá bhfuil an</span>
<lb n="49"/><span>duine — acht amháin an cladhaire agus an</span>
<lb n="50"/><span>cluanaidhe fimeanaigh — nárbh' fhearr leis an</span>
<lb n="51"/><span>bhoichteanacht i dteannta na saoirse, 'ná</span>
<lb n="52"/><span>an saidbhreas faoi throm-léan na daoirse?</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>Acht an bhfuil na tíortha beaga so ag neart-</span>
<lb n="55"/><span>ughadh agus ag dul i dtreise ó chuir an</span>
<lb n="56"/><span>coigcrícheach a chrúba móra mailíseacha 'n-a</span>
<lb n="57"/><span>ngnóthaibh ar dtúis?  An raibh sonas agus</span>
<lb n="58"/><span>séan ar an nGréig nuair a bhí sí i bhfastódh ag</span>
<lb n="59"/><span>an Turcach?   An raibh tíortha na hEorpa</span>
<lb n="60"/><span>lán-tsólásach nuair a bhíodar bunáite go léir</span>
<lb n="61"/><span>fá chosaibh Napóléon?  An neartóchaidís agus</span>
<lb n="62"/><span>an rachaidís ar aghaidh mar do rinneadar dhá</span>
<lb n="63"/><span>dtagadh leis an bhfear mór-iongantach úd</span>
<lb n="64"/><span>a gcoinneál fá smacht agus a ngnótha a</span>
<lb n="65"/><span>stiúradh dhóibh de réir mar bhí leagtha amach aige</span>
<lb n="66"/><span>féin?  Bhfuil an Pólach ag dul i neart agus</span>
<lb n="67"/><span>i dtreise ar gach slighe fá smacht an Rúisigh,</span>
<lb n="68"/><span>an Ghearmánaigh, agus an Ástránaigh?  Bhfuil</span>
<lb n="69"/><span>na Franncaigh níos sonasaighe i dtír Alsase</span>
<lb n="70"/><span>de bhrígh go bhfuilid anois le fada fá smacht</span>
<lb n="71"/><span>an Ghearmánaigh?  Raibh an Búrach lán-tsásta</span>
<lb n="72"/><span>leis an saoghal gur shaothruigh sé “Home</span>
<lb n="73"/><span>Rule” dá thír ar mhachaire an dubhshláin?</span>
<lb n="74"/><span>Agus ar dtír bhocht féin — céard is cor dhi?</span>
<lb n="75"/><span>Á, rachadh sé cois croidhe liom a cás a luadh</span>
<lb n="76"/><span>ó thús go deireadh?  Tuigeann gach duine an</span>
<lb n="77"/><span>sgéal, acht amháin an té a bhfuil púicín an</span>
<lb n="78"/><span>aineolais ar a shúilíbh agus ar a mheabhair.  Ar</span>
<lb n="79"/><span>neartuigh an Galldachas agus an Bhéarla agus</span>
<lb n="80"/><span>an tseoinínteacht ar dtír, a cháirde?  Fágaim</span>
<lb n="81"/><span>freagra na ceiste sin fút féin, a léightheoir.</span>
<lb n="82"/><span>Agus dá mbéimís ag neartughadh agus ag dul</span>
<lb n="83"/><span>'un treise féin fá smacht an Ghaill badh sgan-</span>
<lb n="84"/><span>nallach úr-íseall an mhaise dhúinn glacadh go</span>
<lb n="85"/><span>toileamhail leis an gcoigcrícheach a bheith ag</span>
<lb n="86"/><span>stiúradh ar ngnótha dhúinn.  Nár ghlórmhar an</span>
<lb n="87"/><span>feic os comhair an tsaoghail mhóir Inis na</span>
<lb n="88"/><span>Ríogh 'n-a cúige de Shasana?  Céard adéarfadh</span>
<lb n="89"/><span>na mílte laoch a thug fuil a gcroidhe ar son na</span>
<lb n="90"/><span>tíre dhá dtagaidís ar ais agus feall a gcloinne</span>
<lb n="91"/><span>a thabhairt fá deara?</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>Tír na Macadóine.</span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>Tá gleo agus fothram ar siubhal le goirid</span>
<lb n="96"/><span>arís i taoibh na tíre mí-fhortúnaighe seo.  Níl</span>
<lb n="97"/><span>lá le bliadhantaibh nár chualamar cur síos ar</span>
<lb n="98"/><span>an tír céadna, ar na dúnmharbhuighthibh cosgradha,</span>
<lb n="99"/><span>ar an sleacht agus ar an ár agus ar an mí-</span>
<lb n="100"/><span>ádh a bhíodh ar siubhal.  Go bhfóiridh Dia ar thír</span>
<lb n="101"/><span>ar bith atá i gcleitheamhnas riaghluighthe agus</span>
<lb n="102"/><span>smachtuighthe an fhir thall!  Deir an Turcach go</span>
<lb n="103"/><span>dána agus go hárd-ghlórach gur dó-san is</span>
<lb n="104"/><span>córa an tír a riaghlughadh ar a shlighe féin.</span>
<lb n="105"/><span>Deir an Searbhach gur aige féin is cirte í a</span>
<lb n="106"/><span>bheith.  Deir an Bulgáireach nach ag ceachtar</span>
<lb n="107"/><span>dhíobh a bhéas an chumhacht acht ag a mhuinntir</span>
<lb n="108"/><span>féin.  Agus, ar ndóigh, tá 'fhios ag an saoghal</span>
<lb n="109"/><span>Fódlach cia'n caoin-nádúr atá ag an Sasanach</span>
<lb n="110"/><span>agus cia mar ghoilleas sé ar a chroidhe bog</span>
<lb n="111"/><span>truaightheach dream nó cineadh nó tír ar bith</span>
<lb n="112"/><span>fá rothaíbh na gréine a bheith ag fulaingt le</span>
<lb n="113"/><span>splíontaidheacht nó le géar-leanamhaint!  Mar</span>
<lb n="114"/><span>sin, 'cé hiongnadh gur bhuail Seaghán deagh-</span>
<lb n="115"/><span>chroidhtheach breagh a ladar féin sa sgéal?</span>
<lb n="116"/><span>Tá riaghaltas Shasana ag iarraidh a thabhairt</span>
<lb n="117"/><span>ar phríomh-ríoghachtaibh Eorpa fear a thoghadh le</span>
<lb n="118"/><span>n-a chur i gceannus an tíre úd, acht ní fonn</span>
<lb n="119"/><span>mór atá ar na tíorthaibh eile baint leis na</span>
<lb n="120"/><span>gnóthaibh, de réir gach cosamhlachta.  Tá an</span>
<lb n="121"/><span>t-éad mór aca féin le chéile, agus tá 'ch aon</span>
<lb n="122"/><span>dream aca ag iarraidh an uisge a tharraingt</span>
<lb n="123"/><span>chuig a muileann féin.  Tá an Sasanach fad-</span>
<lb n="124"/><span>bhreathnuightheach grinn-radharcach go leor i</span>
<lb n="125"/><span>gcúrsaíbh poilidheachta idir-náisiúnta.  Tá</span>
<lb n="126"/><span>an gliocas agus an bheartaidheacht ann ó nádúr.</span>
<lb n="127"/><span>Tá sean-eolas aige anois ar gach caoi leis an</span>
<lb n="128"/><span>uisge fá thalamh a chur ag gluaiseacht, agus</span>
<lb n="129"/><span>ní mór a bheith cúramach aireach faireach áir-</span>
<lb n="130"/><span>deallach nuair a bhítear ag pléidhe leis, go</span>
<lb n="131"/><span>háithrid nuair a leigeas sé air féin — mar</span>
<lb n="132"/><span>leigeas go minic — gur ar mhaithe linne, agus</span>
<lb n="133"/><span>nach ar mhaithe leis féin a bhíos sé.  Acht tá</span>
<lb n="134"/><span>daoine go leor sa saoghal agus tíortha móra</span>
<lb n="135"/><span>láidre a bhfuil miosúr Sheagháin aca ceart</span>
<lb n="136"/><span>go leor faoi seo.  Agus ní thiocfaidh leis</span>
<lb n="137"/><span>dalladh-mullóg ná fóidín-meara a chur ortha-</span>
<lb n="138"/><span>san go réidh.</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>Mícheál Breathnach.</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>Léisin, an Eilbhéis.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Ó'n Domhan Thoir - An neart agus an ceart

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Ó'n Domhan Thoir - An neart agus an ceart

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
