Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Pádraig na nGaedheal</title><author><name type="main">Gearóid Ó Nualláin</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1908_03_28_03</note>
                         <note type="L">03</note>
                         <note type="B">1908</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1908_03_28_03</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Gearóid Ó Nualláin</author><title>Pádraig na nGaedheal</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1908</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Pádraig na nGaedheal</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>“Ag so sagart mór a thaitn le Dia</span>
<lb n="4"/><span>'n-a laetheanntaibh féin.”</span>
<lb n="5"/><span>(ecclesiasticus xliv. 16).</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>A Chléir uasal, agus a phobail na páirte, —</span>
<lb n="8"/><span>Is 'mdhó cás cruaidh a bheireann ar dhuine i rith</span>
<lb n="9"/><span>a shaoghail, acht 'sé an greim is géire dár rug</span>
<lb n="10"/><span>riamh ar chroidhthibh Gaedheal sa chathair seo, an</span>
<lb n="11"/><span>bás obann a d'imthigh ar ár nEaspog dílis,</span>
<lb n="12"/><span>tá coicthighís ó shoin ann.  Cúis cathuighthe is léin</span>
<lb n="13"/><span>le lucht na Gaedhilge i mBéal Feirste an</span>
<lb n="14"/><span>“Sagart mór” úd a bheith imthighthe uainn.</span>
<lb n="15"/><span>Badh mhaith an ceart dúinn tocht bróin a theacht</span>
<lb n="16"/><span>ar ár gcroidhe ag cuimhneamh dúinn ar an gcuma</span>
<lb n="17"/><span>'n-a dtugadh sé congnamh agus comhairle dhúinn.</span>
<lb n="18"/><span>Acht muna bhfuil sé annso anocht, is mór an</span>
<lb n="19"/><span>sólás dúinn é bheith bhFlaitheas Dé.  Agus bíodh</span>
<lb n="20"/><span>go raibh brón agus buairt agus briseadh croidhe</span>
<lb n="21"/><span>orainn ag sgaramhaint dúinn le caraid a bhí</span>
<lb n="22"/><span>chomh cneasta, chomh comhachtach, agus chomh ciallmhar</span>
<lb n="23"/><span>soin, badh cheart go dtiocfadh áthas i dteannta</span>
<lb n="24"/><span>an bhróin orainn nuair a chumhnighmíd ar an</span>
<lb n="25"/><span>gcuma 'n-a bhfuair sé bás, agus ar an luach</span>
<lb n="26"/><span>saothair nach foláir nó tábh aige anois, de bhárr</span>
<lb n="27"/><span>ar dhein sé de mhaitheas ar an saoghal so.  'Seadh,</span>
<lb n="28"/><span>a dhearbhráithreacha, tá ár nEaspog dílis i</span>
<lb n="29"/><span>láthair na Tríonóide Naomhtha i dteannta</span>
<lb n="30"/><span>Phádraig anocht agus táim deimhnightheach nár</span>
<lb n="31"/><span>mhaith leis go ndéanfadh a bhás aon chur isteach</span>
<lb n="32"/><span>ar an onóir badh cheart dúinn a thaispeáint do</span>
<lb n="33"/><span>Phádraig.</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>Is 'mdhó cor a chuir an saoghal Gaedhealach de ó</span>
<lb n="36"/><span>bhíos ag cur síos díbh annso bliadhain an taca</span>
<lb n="37"/><span>so ar bheathaidh agus ar dhian-tsaothar ár nAspail</span>
<lb n="38"/><span>naomhtha.  Is 'mdhó buille tubaisteach a buaileadh</span>
<lb n="39"/><span>i gcoinnibh námhad ár dteangan agus námhad</span>
<lb n="40"/><span>ár dtíre laistigh de'n bhliadhain seo caithte</span>
<lb n="41"/><span>againn.  Tá aiteas agus áthas agus mórdháil</span>
<lb n="42"/><span>i gcroidhe gach éinne a dhein a chion de'n obair,</span>
<lb n="43"/><span>nó a chabhruigh leis an obair ar aon tsaghas</span>
<lb n="44"/><span>cuma.  Acht ag machtnamh dúinn ar a fheabhas is</span>
<lb n="45"/><span>d'éirigh linn níor mhisde dhúinn cuimhneamh ar an</span>
<lb n="46"/><span>dtaoibh seo de'n sgéal, gur'b é Naomh Pádraig</span>
<lb n="47"/><span>féin, le congnamh Dé, brígh agus bunadhas</span>
<lb n="48"/><span>agus cúis agus fáth gach tairbhe dár</span>
<lb n="49"/><span>dheineamair agus gach buille ar aghaidh dár</span>
<lb n="50"/><span>thugamair dó tosnuigeadh ar an nGaedhilg a</span>
<lb n="51"/><span>shaothrughadh.  Níor mhisde agus níor mhór dúinn</span>
<lb n="52"/><span>an méid sin a choimeád go cruinn 'n-ár n-aigne,</span>
<lb n="53"/><span>agus 'sé cúis a chuirim síos leis an gcomhairle</span>
<lb n="54"/><span>sin acht é seo.  Deirtear go minic gur mó go</span>
<lb n="55"/><span>mór atá an saoghal ag dul chum cinn agus chum</span>
<lb n="56"/><span>tosaigh anois 'ná riamh.  Acht in' ionad soin,</span>
<lb n="57"/><span>is amhlaidh is minic a bhítear ag dul i n-olcas</span>
<lb n="58"/><span>agus ag dul ar gcúl.  Tá daoine ann fé</span>
<lb n="59"/><span>láthair, cuir i gcas, go bhfuil ‘oiread soin meas’</span>
<lb n="60"/><span>aca ortha féin gur suarach leo a bhfuil sgríobhtha</span>
<lb n="61"/><span>sa Tiomnadh Nuadh nó sa Teagasg Críostaidhe</span>
<lb n="62"/><span>i dtaoibh Íosa Chríost, nó i dtaoibh aoinnídh a</span>
<lb n="63"/><span>bhaineann le Críostaidheacht nó le Creideamh.</span>
<lb n="64"/><span>Tá an dream soin go flúirseach ins gach aon bhall</span>
<lb n="65"/><span>ar fuid an domhain agus ní deirim 'ná go</span>
<lb n="66"/><span>bhfuil a rian le fágháil i nÉirinn féin.  Acht dá</span>
<lb n="67"/><span>liacht iad, agus dá mhéid é a gcomhacht agus a</span>
<lb n="68"/><span>gclisteacht is eadh is mó is gábhadh dhúinne gan</span>
<lb n="69"/><span>páirt a ghabháil leo, agus is eadh is córa dhúinn</span>
<lb n="70"/><span>a cheart féin a thabhairt do Dhia ins gach aon</span>
<lb n="71"/><span>rud, agus urraim agus onóir a thaispeáint</span>
<lb n="72"/><span>do'n té a sheol ár sinnsear i slighe a slánuighthe.</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>Chuige sin iseadh a thángamair i gcionn a chéile</span>
<lb n="75"/><span>annso isteach anocht.  Acht ní annso amháin ná</span>
<lb n="76"/><span>anocht amháin a chaithfimíd cromadh ar an urraim</span>
<lb n="77"/><span>sin a thabhairt do Phádraig.  'Sé chuireas romham</span>
<lb n="78"/><span>féin anocht acht a chur 'n-a luighe ar bhur n-aigne</span>
<lb n="79"/><span>dhíbh gur cheart dúinn go léir saothar Naomh</span>
<lb n="80"/><span>Phádraig ar ár son a chúitiughadh leis an fhaid</span>
<lb n="81"/><span>a mhairfimíd: sinn féin a chur i dtreo chosanta</span>
<lb n="82"/><span>i gcoinnibh námhad, an chreidimh do mhúin agus</span>
<lb n="83"/><span>do mhínigh seisean dár sinnsear, agus ár ndícheall</span>
<lb n="84"/><span>báis agus beathadh do dhéanamh chum Éire</span>
<lb n="85"/><span>'dhéanamh fíor-Ghaedhealach fé mar a bhí sí le linn</span>
<lb n="86"/><span>Phádraig féin.  Sa chéad dul síos caithfimíd</span>
<lb n="87"/><span>roinnt eolais a tharrac chughainn ar ar dhein</span>
<lb n="88"/><span>agus ar ar fhuiling Pádraig ar ár son.  Nuair</span>
<lb n="89"/><span>a bhíos ag cainnt libh anuiridh dubhart libh a lán</span>
<lb n="90"/><span>i dtaoibh cúrsaí ár nAspail naomhtha ó'n gcéad</span>
<lb n="91"/><span>lá a chuir sé cos ar thalamh na hÉireann go</span>
<lb n="92"/><span>dtí an lá, roinnt mhaith bliadhan 'n-a dhiaidh sin,</span>
<lb n="93"/><span>nuair a fuair sé bás i measg a charad ag</span>
<lb n="94"/><span>Sábhall i gConntae na Dúin.  Ní gábhadh dhom</span>
<lb n="95"/><span>an bóthar céadna soin a ghabháil arís.  Is maith</span>
<lb n="96"/><span>is eol díbh féin furmhór de'n sgéal ar aon chuma,</span>
<lb n="97"/><span>agus mar sin is leor liom a luadh anois</span>
<lb n="98"/><span>a fheabhas is dhein sé an obair do cheap Dia dhó a</span>
<lb n="99"/><span>dhéanamh.  Do tháinig sé go hÉireann i n-aois a</span>
<lb n="100"/><span>thrí fichid bliadhan t'réis roinnt aimsire a</span>
<lb n="101"/><span>chaitheamh sa bhFrainnc dó, agus é ag déanamh</span>
<lb n="102"/><span>foghlama agus 'ghá ullmhughadh féin ar gach aon</span>
<lb n="103"/><span>tsaghas cuma i gcomhair na h-oibre do bhí</span>
<lb n="104"/><span>roimis.  Deir gach seanchas dá mbaineann</span>
<lb n="105"/><span>leis an aimsir úd gurbh' éachtach ar fad ar chuir</span>
<lb n="106"/><span>sé d'obair dhe.  Acht ní gábhadh dhúinn an seanchas</span>
<lb n="107"/><span>úd a bheith againn chum brígh na hoibre agus chum</span>
<lb n="108"/><span>toradh na hoibre do thuisgint.  Tá rian a</span>
<lb n="109"/><span>shaothair ar an dtír go léir, agus tá a bheannacht</span>
<lb n="110"/><span>ar chlainn na nGaedheal i láthair na huaire fé</span>
<lb n="111"/><span>mar a bhí fad ó, agus fé mar a bheidh, le congnamh</span>
<lb n="112"/><span>Dé, an fhaid a bheidh Dia agus duine ann.  Do</span>
<lb n="113"/><span>chuir sé gach gnó creidimh ar siubhal ó thaobh taobh</span>
<lb n="114"/><span>na tíre. Agus ní gan mórán trioblóide agus</span>
<lb n="115"/><span>mórán oibre, ní gan mórán aimsire a chaitheamh</span>
<lb n="116"/><span>leis, ní gan mórán trosgaidh agus tréadhanais</span>
<lb n="117"/><span>agus paidireoireachta a rinne sé ar dhein sé.</span>
<lb n="118"/><span>Bhí sgamaill dubha na Págántachta leathta os</span>
<lb n="119"/><span>cionn na tíre an uair sin, agus obair Naoimh</span>
<lb n="120"/><span>a b'eadh é na sgamaill úd a sgaipeadh agus</span>
<lb n="121"/><span>soillse an chreidimh a chur ar lasadh i n-aigne</span>
<lb n="122"/><span>na nGaedheal go léir.  Acht, buidheachas mór</span>
<lb n="123"/><span>le Rígh na nGrás dá chionn, do dhein Pádraig</span>
<lb n="124"/><span>an obair éachtach soin.  Ó Chnoc na Teamhrach thoir</span>
<lb n="125"/><span>go dtí Cruach Phádraig thiar, agus ó Inis Eoghain</span>
<lb n="126"/><span>thuaidh go dtí Mainistir Fheara Muighe theas,</span>
<lb n="127"/><span>do thriall sé agus do theagasg, agus do dhein</span>
<lb n="128"/><span>troid tréin-fhir ar son a Mháighistir agus ar</span>
<lb n="129"/><span>son Creidimh a Mháighistir.  Obair a b'eadh é</span>
<lb n="130"/><span>sin ná féadfadh sé a dhéanamh go deo muna</span>
<lb n="131"/><span>mbeadh go raibh Dia na Glóire, moladh go deo</span>
<lb n="132"/><span>leis, ag cabhrughadh go tréan leis, agus ag</span>
<lb n="133"/><span>cabhrughaidh go tréan leis na daoine chomh maith.</span>
<lb n="134"/><span>Ní fhéadfadh sé an obair a dhéanamh go deo</span>
<lb n="135"/><span>muna mbeadh gur “sagart mór” a bhí ann</span>
<lb n="136"/><span>“a thaitn le Dia 'n-a laetheanntaibh féin.”</span>
<lb n="137"/><span>Do raghad dhe fiú a leath a dhéanamh muna mbeadh</span>
<lb n="138"/><span>go raibh sé 'n-a “lóchrann soluis ag taithneamh</span>
<lb n="139"/><span>'n-a lá féin ar nós réaltan na maidne i lár na</span>
<lb n="140"/><span>sgamall, nó ar nós na rae le linn bheith lán</span>
<lb n="141"/><span>dí, nó mar sholus na gréine ar gorm na spéire i</span>
<lb n="142"/><span>lár an tsamhraidh.”  Do theipfeadh air an</span>
<lb n="143"/><span>t-athrughadh mór úd a dhéanamh muna mbeadh gur</span>
<lb n="144"/><span>toghadh ag Dia na Glóire é chum muinntir na</span>
<lb n="145"/><span>hÉireann a tharrac isteach 'san Eaglais</span>
<lb n="146"/><span>Chaitilicigh agus chum iad a choimeád innti go</span>
<lb n="147"/><span>bráth na breithe.</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>'Seadh, a dhearbhráithracha, “sagart mór”</span>
<lb n="150"/><span>gan amhras a bhí i bPádraig.  Ar feadh na</span>
<lb n="151"/><span>mbliadhanta bhfada úd do chaith sé i nÉirinn</span>
<lb n="152"/><span>d'oibrigh sé ar son ár sinnsear gan staonadh</span>
<lb n="153"/><span>gan géilleadh, gan suim i mbás ná i mbeatha</span>
<lb n="154"/><span>aige, ná i n-aon rud fé stuadh na spéire acht</span>
<lb n="155"/><span>sa rud so amháin, .i. muinntir na hÉireann a</span>
<lb n="156"/><span>chnuasach agus a chur le chéile, agus aon “phobal</span>
<lb n="157"/><span>Dé” amháin a dhéanamh dhíobh.  Níor mhór dó</span>
<lb n="158"/><span>misneach an leomhain a bheith aige chum na hoibre</span>
<lb n="159"/><span>sin a chur chum críche.  Níor mhór dó “taise le</span>
<lb n="160"/><span>truagh agus troid le tréan” a tharrac chuige,</span>
<lb n="161"/><span>dáltha na Féinne do bhí ann fad ó.  Níor</span>
<lb n="162"/><span>mhór dhó eolas a chur ar nósaibh agus ar bhéasaibh</span>
<lb n="163"/><span>agus ar theangain na nGaedheal, agus pé</span>
<lb n="164"/><span>nósa dhíobh ná tiocfadh isteach go cruinn leis</span>
<lb n="165"/><span>an gcreideamh a dhíbirt, agus na nósa eile do</span>
<lb n="166"/><span>cheannsughadh agus do críostughadh.  Níor mhór</span>
<lb n="167"/><span>dó foidhne agus fírinne aigne do bheith aige,</span>
<lb n="168"/><span>níor mhór dó umhlaidheacht agus eolas thar na</span>
<lb n="169"/><span>beartaibh a bheith aige chum gan fearg a chur</span>
<lb n="170"/><span>ar na Gaedhealaibh le n-a chuid cainnte i gcoinnibh</span>
<lb n="171"/><span>na Págántachta.  Mar na taoisigh Ghaedhealacha</span>
<lb n="172"/><span>do bhí ann le n-a linn, bhíodar, — nó bhí cuid</span>
<lb n="173"/><span>aca ar aon chuma — ar bheagán meabhrach agus</span>
<lb n="174"/><span>ar bheagán tuisgeana, agus obair ana-dheacair</span>
<lb n="175"/><span>a b'eadh é, iad a smachtughadh agus iad a tharrac</span>
<lb n="176"/><span>isteach i ngnóthaibh an chreidimh.  Acht dá dheacracht</span>
<lb n="177"/><span>é níor theip ar Phádraig é dhéanamh.  “Tagann</span>
<lb n="178"/><span>maith le cáirde agus grásta le foidhne,” agus</span>
<lb n="179"/><span>níor bh'fhada dhó i nÉirinn go dtí go dtáinig</span>
<lb n="180"/><span>a leithéid sin d'urraim ag gach aoinne dhó, agus</span>
<lb n="181"/><span>a leithéid sin de chion ag gach éinne air, gur</span>
<lb n="182"/><span>túisge deineadh an tír seo go léir Caitiliceach</span>
<lb n="183"/><span>'ná mar a deineadh aon tír eile ar dhruim an</span>
<lb n="184"/><span>domhain.  'Seadh, a dhearbhráithreacha, “sagart</span>
<lb n="185"/><span>mór” gan amhras a b'eadh Pádraig, “a thaitn</span>
<lb n="186"/><span>le Dia 'n-a laetheanntaibh féin.”  “Lóchrann</span>
<lb n="187"/><span>soluis” gan amhras a b'eadh é, agus é “ag</span>
<lb n="188"/><span>taithneamh 'n-a lá féin ar nós réaltan na</span>
<lb n="189"/><span>maidne i lár na sgamall, nó ar nós na rae</span>
<lb n="190"/><span>le linn heiht lán di, nó mar sholus na gréine</span>
<lb n="191"/><span>ar ghorm na spéire i lár an tsamhraidh.”</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>Is deacair dúinne aon bhreitheamhnas ceart</span>
<lb n="194"/><span>a thabhairt ar a chuid saothair.  Ní mar a chéile</span>
<lb n="195"/><span>an saoghal atá indiu againne agus an saoghal</span>
<lb n="196"/><span>a bhí ann le n-a linn.  Na tighthe ósta atá againn</span>
<lb n="197"/><span>fé láthair, na bóithre breaghtha agus na droichid</span>
<lb n="198"/><span>daingne, na traenacha agus na cóistí tein-</span>
<lb n="199"/><span>treacha, — ní raibh a leithéidí ann an uair sin</span>
<lb n="200"/><span>i n-aon chor.  Do bhíodh ar Phádraig gabháil</span>
<lb n="201"/><span>ar fuid na tíre agus fuacht agus brothal</span>
<lb n="202"/><span>d'fhuiling, agus is minic a bhí an fear bocht</span>
<lb n="203"/><span>i gcontabhairt bháis ó n-a námhdaibh.  Do bhíodh</span>
<lb n="204"/><span>air teampaill Dé a dhéanamh ins gach treo baill</span>
<lb n="205"/><span>dár thug sé aghaidh.  Do bhíodh air na cailíseacha</span>
<lb n="206"/><span>agus na rudaí eile a bhíodh ag teastáil uaidh</span>
<lb n="207"/><span>i gcomhar seirbhíse na dteampall úd a sholáthar</span>
<lb n="208"/><span>agus a choimeád i dtreo.  Do bhíodh air leabhair</span>
<lb n="209"/><span>a sgríobhadh agus sgoileanna a chur ar siubhal,</span>
<lb n="210"/><span>an chléir a theagasg agus tighthe do sholáthar do</span>
<lb n="211"/><span>mhnáibh-riaghalta.  Agus 'n-a theannta soin</span>
<lb n="212"/><span>go léir do bhíodh air an creideamh a chraobh-</span>
<lb n="213"/><span>sgaoileadh pé moch déidheannach an tráth, pé</span>
<lb n="214"/><span>fliuch fuar an uain.  Do dhein Pádraig na</span>
<lb n="215"/><span>rudaí sin go léir, agus na mílte rud nach iad,</span></p>
</div>
<pb n="04"/>
<div><lb n="216"/><p><span>i  dtreo, éinne a dh'fhéachann isteach sa sgéal,</span>
<lb n="217"/><span>gur deacair leis a dhéanamh amach cionnus</span>
<lb n="218"/><span>d'fhéadfadh aon fhear amháin teacht suas, ní</span>
<lb n="219"/><span>deirim leo go léir, acht le n-a leath.  Agus</span>
<lb n="220"/><span>má's í sin an teist a thugann an stair ar</span>
<lb n="221"/><span>Phádraig nár cheart go ndéanfaimís iarracht</span>
<lb n="222"/><span>ar a chur i n-iúil dó cad é an buidheachas atá</span>
<lb n="223"/><span>againn air, mar gheall ar dhein sé de mhaitheas</span>
<lb n="224"/><span>dár sinnsear agus dúinn féin?  Nár cheart go</span>
<lb n="225"/><span>ndéarfaimís ós árd gan stad gan staonadh: —</span></p>
<lb n="226"/>
<lb n="227"/><p><span>“Dóchas linn Naomh Pádraig,</span>
<lb n="228"/><span>Aspal mór na hÉireann,</span>
<lb n="229"/><span>Ainm oirdhearc gléigeal,</span>
<lb n="230"/><span>Solus feadh na saoghal é.”</span></p>
<lb n="231"/>
<lb n="232"/><p><span>Nár cheart go mbeadh muinighin láidir againn</span>
<lb n="233"/><span>as, agus go mbeimís ag brath air chum cabhair</span>
<lb n="234"/><span>agus congnamh a thabhairt dúinne fé mar a thug</span>
<lb n="235"/><span>dár sinnsear romhainn?  Mar,</span></p>
<lb n="236"/>
<lb n="237"/><p><span>“'Sé do chlaoidh na draoithe,</span>
<lb n="238"/><span>Croidhthe dúr' gan aon mhaith,</span>
<lb n="239"/><span>D'ísligh drong an diomais</span>
<lb n="240"/><span>Tré neart Dé ár dtréan-Fhlaith.</span>
<lb n="241"/><span>Sléibhte, gleannta, máighe</span>
<lb n="242"/><span>'S bailte mór' na hÉireann</span>
<lb n="243"/><span>Ghlan sé iad go deo dhúinn,</span>
<lb n="244"/><span>Míle glóir dár Naomh dhil.”</span></p>
<lb n="245"/>
<lb n="246"/><p><span>'Seadh, do dhein Pádraig an tír seo a ghlanadh</span>
<lb n="247"/><span>agus is fada, buidheachas le Dia, d'fhan iarsma</span>
<lb n="248"/><span>an ghlanachair sin againn.  Acht “dá fhaid an</span>
<lb n="249"/><span>lá tig an oidhche fé dheireadh.”  Ba dhóbair go</span>
<lb n="250"/><span>dtuitfeadh oidhche dhubh dhorcha orainne muna</span>
<lb n="251"/><span>mbeadh go raibh Pádraig ag féachaint anuas</span>
<lb n="252"/><span>orainn ón' ionad féin i láthair na Tríonóide</span>
<lb n="253"/><span>Naomhtha, agus gur dhúisigh sé Banba as an</span>
<lb n="254"/><span>suan do bhí t'réis tuitim uirthi, agus go ndubhairt</span>
<lb n="255"/><span>léi a misneach a mhúsgailt agus í féin a ghléasadh</span>
<lb n="256"/><span>i gcóir catha arís, agus an mí-chreideamh gallda</span>
<lb n="257"/><span>a ghlanadh ar fad as an dtír seo, — a “hOileán</span>
<lb n="258"/><span>na Naomh agus na nOllamh.”</span></p>
<lb n="259"/>
<lb n="260"/><p><span>Is cuimhin libh, a dhearbhráithreacha, go ndeir-</span>
<lb n="261"/><span>tear sa Soisgéal gur tugadh ag triall ar ár</span>
<lb n="262"/><span>dTighearna uair duine do bhí bodhar balbh, agus</span>
<lb n="263"/><span>gur thóg ár dTighearna i leath-taoibh leis é ó'n</span>
<lb n="264"/><span>sluagh, agus gur chuir Sé a mheireanna isteach</span>
<lb n="265"/><span>'n-a chluasaibh, agus láithreach gur “osgladh a</span>
<lb n="266"/><span>chluasa do'n duine,” agus gur “bogadh an</span>
<lb n="267"/><span>ceangal dá theangain,” agus gur “labhair sé</span>
<lb n="268"/><span>go cruinn.”  Anois 'sé mo thuairim láidir go</span>
<lb n="269"/><span>bhfuil míorbhail de'n tsaghas soin á dhéanamh</span>
<lb n="270"/><span>os comhair ár súl ó cheann ceann a seachtmhaine</span>
<lb n="271"/><span>annso i nÉirinn fé láthair.  Dubhairt an tAthair</span>
<lb n="272"/><span>Peadar Ó Laoghaire, tá tamall maith ó shoin</span>
<lb n="273"/><span>ann anois, go bhfuil lámh Dé san obair seo</span>
<lb n="274"/><span>na Gaedhilge.  D'airigheamair an méid sin go</span>
<lb n="275"/><span>minic acht is baoghlach ná cuimhnighmíd air sa</span>
<lb n="276"/><span>cheart.  Anois 'sé deirim-se libh anocht acht é</span>
<lb n="277"/><span>seo.  Dá luaithe a buailfear isteach i nbhur</span>
<lb n="278"/><span>n-aigne gurbh' é Dia atá i mbun na hoibre</span>
<lb n="279"/><span>seo, gur'b amhlaidh is fearr a thuigfidh sibh an</span>
<lb n="280"/><span>sgéal agus gur'b eadh is treise a chabhróchaidh</span>
<lb n="281"/><span>sibh leis an obair.  Sar ar tosnuigheadh ar an</span>
<lb n="282"/><span>obair seo na Gaedhilge do chur chum cinn ní</span>
<lb n="283"/><span>bréag a rádh go raibh an Gaedheal bocht “bodhar</span>
<lb n="284"/><span>balbh” a dhóthain.  Ár ndóin, do bhí cluas le</span>
<lb n="285"/><span>héisteacht aige, acht 'sé glór go raibh dúil aige</span>
<lb n="286"/><span>ann 'ná glór aimhleasta an tSasanaigh.  Glór</span>
<lb n="287"/><span>gan bhrígh gan mhaith gan rath gan séan a b'eadh</span>
<lb n="288"/><span>an glór soin.  Acht bhí sé de chrann agus de</span>
<lb n="289"/><span>thubaist ar ár muinntir gur fhanadar ag</span>
<lb n="290"/><span>éisteacht leis go dtí gur dalladh a n-intinn</span>
<lb n="291"/><span>agus gur cruadhadh a gcroidhe; agus tá a rian</span>
<lb n="292"/><span>soin ortha, — do tháinig dealbas agus dubháilce</span>
<lb n="293"/><span>ar an dtír de dheasgaibh an dalladh-intinne</span>
<lb n="294"/><span>sin agus de dheasgaibh an díomhaointis a lean</span>
<lb n="295"/><span>é, agus annsoin nuair a bhí an Gaedheal ar lár</span>
<lb n="296"/><span>do shleamhnuigh an Gall isteach, agus do rug</span>
<lb n="297"/><span>sé ar a raibh de mhaitheas agus de mhéitheas sa tír,</span>
<lb n="298"/><span>agus d'fhág an Gaedheal ní hamháin bodhar</span>
<lb n="299"/><span>balbh, acht beo bocht 'n-a theannta.</span></p>
<lb n="300"/>
<lb n="301"/><p><span>Nuair a theastuigh ó'n Éireannach a cheart</span>
<lb n="302"/><span>féin a bhaint amach do theip air glan.  An</span>
<lb n="303"/><span>teanga uasal do thug a shinnsear dhó bhí sí</span>
<lb n="304"/><span>caithte uaidh ar fad aige, agus ní raibh de sheift</span>
<lb n="305"/><span>annsoin aige acht Béarla a labhairt, agus bhí</span>
<lb n="306"/><span>an Béarla chomh briste brúighte soin aige gur</span>
<lb n="307"/><span>cuireadh an Sasanach ag gáiridhe uime.  I ndeireadh</span>
<lb n="308"/><span>barra tháinig an oiread soin náire ar an nduine</span>
<lb n="309"/><span>mbocht go ndubhairt sé leis féin gur'b é rud</span>
<lb n="310"/><span>a b'fhearra dhó a dhéanamh 'ná “amhrán an bhéil</span>
<lb n="311"/><span>dúnta” a dhéanamh de!  Bhí an fear thall ar a</span>
<lb n="312"/><span>shástacht annsoin, acht má bhí, bhí an fear i bhfus</span>
<lb n="313"/><span>ar a mhalairt de chuma.  'Sé a bhí go haindeis</span>
<lb n="314"/><span>agus go dona.  B'uathbhásach an cuma 'n-a raibh</span>
<lb n="315"/><span>an tír go léir de dheasgaibh díthchéille na ndaoine</span>
<lb n="316"/><span>féin.  B'fhearr leo bheith ag troid le chéile mar</span>
<lb n="317"/><span>gheall ar rudaí suaracha gan bhrígh ná aoinnídh</span>
<lb n="318"/><span>a dhéanamh a ragadh i dtoradh agus i dtairbhe</span>
<lb n="319"/><span>do'n náisiún.  Níor thuig éinne cad a bhain le</span>
<lb n="320"/><span>náisiúntacht i n-aon chor, nó má thuig foth-</span>
<lb n="321"/><span>dhuine é níor bhaoghal go gcuirfeadh sé a thuairim</span>
<lb n="322"/><span>i n-iúil do'n tsaoghal.  Choimeád sé chuige féin í,</span>
<lb n="323"/><span>mar bhí 'fhios aige go dian-mhaith dá ráineochadh</span>
<lb n="324"/><span>dhó a leithéid sin de chainnt a sgaoileadh uaidh</span>
<lb n="325"/><span>nár bhaoghal go n-éistfidhe leis.  Bhí greim</span>
<lb n="326"/><span>ró-dhocht ró-dhaingean ag droch-bhéasaibh agus</span>
<lb n="327"/><span>droch-nósaibh na nGall chum a leogaint do</span>
<lb n="328"/><span>mhuinntir na tíre comhairle a leasa do thuisgint</span>
<lb n="329"/><span>gan trácht ar í chur i ngníomh.  Acht dá fhaid a</span>
<lb n="330"/><span>ritheann an mada ruadh, beirtear air i ndeireadh</span>
<lb n="331"/><span>barra.  Dá fhaid a dh'fhuiling an Gaedheal an</span>
<lb n="332"/><span>droch-úsáid úd ó'n Sasanach agus uaidh féin,</span>
<lb n="333"/><span>do bhris ar an bhfoidhne aige fé dheireadh.  'Sé</span>
<lb n="334"/><span>rud a dhein sé annsoin 'ná cromadh ar bheith ag</span>
<lb n="335"/><span>éisteacht le glór an tseanchais agus níorbh'</span>
<lb n="336"/><span>fhada dhó ag éisteacht leis go dtí gur neartuigh</span>
<lb n="337"/><span>ar a intinn agus gur thosnuigh a chiall ar bheith</span>
<lb n="338"/><span>ag borradh i n-aghaidh an lae, agus tá sé ag</span>
<lb n="339"/><span>dul i neart agus i gciallmhaireacht agus i</span>
<lb n="340"/><span>ngrástamhlacht ó shoin a leith.</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>'Seadh, a dhearbhráithreacha, agus cia déarfaidh</span>
<lb n="343"/><span>ná fuil lámh Dé, agus lámh ár nAspail naomhtha</span>
<lb n="344"/><span>sa méid sin d'obair?  Cia déarfaidh nach</span>
<lb n="345"/><span>miorbhail anuas ó Dhia an t-athrughadh mór atá</span>
<lb n="346"/><span>t'réis teacht ar an dtír?  Ní fuláir nó bhí</span>
<lb n="347"/><span>Pádraig naomhtha ag tathant ar Dhia chum go</span>
<lb n="348"/><span>gcuirfeadh sé a lámh ar an nGaedheal “bodhar</span>
<lb n="349"/><span>balbh,” agus éisteacht a thabhairt dó agus</span>
<lb n="350"/><span>cainnt.  Agus cia déarfaidh nach ar an gcuma</span>
<lb n="351"/><span>gcéadna do deineadh an dá mhíorbhail?  Léighmíd</span>
<lb n="352"/><span>sa Soisgéal gur thóg ár dTighearna an duine</span>
<lb n="353"/><span>bodhar balbh i leath-taoibh ó'n sluagh, agus gur</span>
<lb n="354"/><span>chuir Sé a mhéireanna isteach 'n-a chluasaibh.</span>
<lb n="355"/><span>Agus nach shin é díreach an rud atá á' dhéanamh</span>
<lb n="356"/><span>anois?  Féach na daoine seo, cuir i gcás, a</span>
<lb n="357"/><span>thagann ag triall ar na Coláistíbh Gaedhealacha!</span>
<lb n="358"/><span>Cad a thugann ann iad?  Nach i leath-taoibh ó'n</span>
<lb n="359"/><span>sluagh a thagaid siad mar mhaithe le hÉirinn</span>
<lb n="360"/><span>agus mar mhaithe leo féin?  B'fhuiriste dhóibh</span>
<lb n="361"/><span>fanamhaint sa bhaile agus a shuaimhneas a</span>
<lb n="362"/><span>thógaint!  Ní fhanaid siad.  B'fhuiriste dhóibh</span>
<lb n="363"/><span>dul ag triall ar áit éigin Ghallda mara mbeadh</span>
<lb n="364"/><span>spórta agus caitheamh aimsire agus cuideachta</span>
<lb n="365"/><span>shultmhar aca!  Ní théighid siad!  Acht is amhlaidh</span>
<lb n="366"/><span>a thógann Dia i leath-taoibh ó'n sluagh iad, agus</span>
<lb n="367"/><span>cuireann Sé A mhéireanna isteach 'n-a gcluasaibh,</span>
<lb n="368"/><span>agus coimeádann Sé iad ó bheith ag éisteacht</span>
<lb n="369"/><span>le glórthaibh a chuirfeadh ar a n-aimhleas iad</span>
<lb n="370"/><span>agus cuireann Sé d'fhiachaibh ortha bheith ag</span>
<lb n="371"/><span>éisteacht le glór an tseanchais, leis an nglór</span>
<lb n="372"/><span>úd a dhéanfaidh an tsean-aimsir (aimsir na</span>
<lb n="373"/><span>Naomh agus na nOllamh) agus an aimsir atá</span>
<lb n="374"/><span>againn fé láthair a sgaoileadh chum a chéile</span>
<lb n="375"/><span>arís, mar adéarfá, agus na deigh-thréithe bhí</span>
<lb n="376"/><span>ag ár sinnsear a thabhairt thar n-ais arís.</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>Agus ní ortha-so amháin atá an t-athrughadh</span>
<lb n="379"/><span>mór míorbhailteach so ag teacht, acht ar na</span>
<lb n="380"/><span>míltibh nach iad ins gach áird de'n tír, thuaidh,</span>
<lb n="381"/><span>theas, thoir, thiar.  Deirtear ná fuil aon bhaint</span>
<lb n="382"/><span>ag Connradh na Gaedhilge le cré ná le creideamh.</span>
<lb n="383"/><span>Bíodh aca.  Admhuighim gur féidir le héinne</span>
<lb n="384"/><span>cabhrughadh leis an gConnradh gan bac le cré</span>
<lb n="385"/><span>ná le creideamh.  Acht 'sé deirim-se, — agus</span>
<lb n="386"/><span>deirim go láidir é — aon obair a dheineann droch-</span>
<lb n="387"/><span>nósa a dhíbirt fé mar a dhein an obair seo na</span>
<lb n="388"/><span>Gaedhilge, nach fuláir nó tá lámh Dé innti, agus</span>
<lb n="389"/><span>go mbaineann sí go dlúth agus go daingean le</span>
<lb n="390"/><span>cré agus le creideamh agus le críostamhlacht!</span>
<lb n="391"/><span>Ná bíodh aon phioc dá mhearbhall oraibh, a dhearbh-</span>
<lb n="392"/><span>ráithreacha, — obair uasal is eadh é, agus obair</span>
<lb n="393"/><span>naomhtha.  Agus ag claoidhe leis an obair dhíbh</span>
<lb n="394"/><span>cuimhnighidh ar an méid seo: an fhaid a bheidh</span>
<lb n="395"/><span>sibh ag múineadh nó ag foghlaim na Gaedhilge</span>
<lb n="396"/><span>bheidh sibh ag cabhrughadh le Dia na Glóire, moladh</span>
<lb n="397"/><span>go deo leis, — beidh sibh ag cabhrughadh le Pádraig</span>
<lb n="398"/><span>naomhtha, — chum a dhá chluais a dh'osgailt do'n</span>
<lb n="399"/><span>Náisiún a bhí bodhar balbh go dtí le fíor-</span>
<lb n="400"/><span>dhéidheannaighe, acht tá a cainnt agus a héisteacht</span>
<lb n="401"/><span>ag teacht chúici go tapaidh, agus is gearr le</span>
<lb n="402"/><span>congnamh Dé, agus le cabhair Naoimh Pádraig,</span>
<lb n="403"/><span>go mbeidh sí ábalta ar labhairt go cruinn agus</span>
<lb n="404"/><span>go n-éistfear le n-a glór ar fuid an domhain</span>
<lb n="405"/><span>agus go mbeidh a hainm i n-áirde arís mar gheall</span>
<lb n="406"/><span>ar sgoláireacht agus subháilce a cloinne.</span>
<lb n="407"/><span>Tá binneas agus buige sa nGeadhilg, a dhearbh-</span>
<lb n="408"/><span>ráithreacha, tá fuinneamh agus éifeacht innti,</span>
<lb n="409"/><span>tá léire agus líomthacht innti, acht do theipfeadh</span>
<lb n="410"/><span>ar éinne, agus a sheacht ndícheall a dhéanamh, a</span>
<lb n="411"/><span>chur i n-iúil díbh cad í an urraim a bheidh ag an</span>
<lb n="412"/><span>saoghal mór do Phádraig nuair a bheidh an méid</span>
<lb n="413"/><span>sin déanta.  Nára fada go ndéanfar é, agus</span>
<lb n="414"/><span>go dtuigfimíd go léir, — mar ní ró-mhaith a</span>
<lb n="415"/><span>thuigimíd fós é — gur “sagart mór” a bhí</span>
<lb n="416"/><span>i bPádraig, — “sagart mór a thaitn le Dia 'n-a</span>
<lb n="417"/><span>laetheanntaibh féin.”</span></p>
<lb n="418"/>
<lb n="419"/><p><span>Gearóid Ó Nualláin</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Pádraig na nGaedheal

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Pádraig na nGaedheal

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
