Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Ó'n Domhan Thoir.  An Rúise - Ár agus Achrann</title><author><name type="main">Mícheál Breathnach</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1908_01_18_05</note>
                         <note type="L">05</note>
                         <note type="B">1908</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1908_01_18_05</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Mícheál Breathnach</author><title>Ó'n Domhan Thoir.  An Rúise - Ár agus Achrann</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1908</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Ó'n Domhan Thoir.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>An Rúise.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Ár agus Achrann.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Tá 'fhios ag an Saoghal Fódlach go bhfuil tír</span>
<lb n="8"/><span>mhór leathan na Rúise i gcruaidh-chás le dó nó</span>
<lb n="9"/><span>trí de bhliadhantaibh.  Bhí sprid na troda — sprid</span>
<lb n="10"/><span>an mhí-shuaimhnis agus na mí-shástuigheachta — ag</span>
<lb n="11"/><span>fás agus ag borradh agus ag gearradh roimpi</span>
<lb n="12"/><span>de réir a chéile sa tír le suim bhliadhanta.  Sa</span>
<lb n="13"/><span>deireadh réab sí ar aghaidh 'n-a losgadh sléibhe.</span>
<lb n="14"/><span>D'éirigh na lasracha 'sna spéarthaibh.  Phléasg</span>
<lb n="15"/><span>an toirneach 'n-a plumfannaibh móra.  Annsin</span>
<lb n="16"/><span>tháinig an crith-talmhan.  Agus marbhuigheadh na</span>
<lb n="17"/><span>céadta gan truaigh gan trócaire.  Sguab lucht</span>
<lb n="18"/><span>gríosta thart — na mílte aca.  Ní raibh uatha so</span>
<lb n="19"/><span>acht galar-creathach agus mór-uathbhás a chur ar</span>
<lb n="20"/><span>lucht riaghluighthe na tíre.  Níor mhór, dar leo,</span>
<lb n="21"/><span>criothnughadh croidhe a chur 'sna tíorántaíbh a bhí</span>
<lb n="22"/><span>ag creachadh na Rúise le droch-dhlighthibh le fada</span>
<lb n="23"/><span>agus a gcur ag creathadh 'n-a gcraicnibh le</span>
<lb n="24"/><span>teann sgannraidh.  Ní raibh de shuim aca sgaoil-</span>
<lb n="25"/><span>eadh fá dhuine de'n dream so nó “sliogán-</span>
<lb n="26"/><span>buile” a chur amach le n-a chluais acht an oiread</span>
<lb n="27"/><span>'s bheadh ag Gaedheal bulán a thiomáint roimhe</span>
<lb n="28"/><span>amach as páirc i gCo. Ros Comáin!  Bhí sé in'</span>
<lb n="29"/><span>achrann dearg idir lucht an áir agus lucht an</span>
<lb n="30"/><span>airm.  Ba mhinic sráideanna na mór-cathrach</span>
<lb n="31"/><span>dearg le fuil.  Tá trí bliadhna ó shoin ann</span>
<lb n="32"/><span>anois ó bhí sé 'n-a sgeanach eatortha i bPríomh-</span>
<lb n="33"/><span>Chathair na Rúise.  Cluintheas trácht ar fud an</span>
<lb n="34"/><span>domhain mhóir ar an smíochadh agus ar an tréan-</span>
<lb n="35"/><span>tuairgint a bhí ar siubhal.  Ba truaigh é — Is</span>
<lb n="36"/><span>truaigh muinntir tíre ar bith a bheith i n-éadan</span>
<lb n="37"/><span>a chéile agus i ngreim sgáige 'n-a chéile dhá</span>
<lb n="38"/><span>mbeadh neart air.  Acht feileann an troid agus</span>
<lb n="39"/><span>an t-achrann féin ar uairibh.  Is iomdha fear ar</span>
<lb n="40"/><span>chosain a sprid chródha neamh-ghéillteach féin a</span>
<lb n="41"/><span>chliú agus a onóir.  Is iomdha tír ar chuir na</span>
<lb n="42"/><span>lannaí géara agus trom-bhuillí an chlaidhimh go</span>
<lb n="43"/><span>lonnrach soillseach í i measg tíortha an domhain.</span>
<lb n="44"/><span>Is mairg nach dtroidfeadh ar son an chirt.  Is</span>
<lb n="45"/><span>mairg nach dtroidfeadh ar son na Saoirse!</span>
<lb n="46"/><span>Troideadh ar a son ó thús an tsaoghail agus</span>
<lb n="47"/><span>troidfear go lá deiridh an domhain.  Níl an</span>
<lb n="48"/><span>tsaoireacht cheart ag muinntir na Rúise.  Is</span>
<lb n="49"/><span>fada an lá a gcuid máighistrí ag éirghe 'n-a</span>
<lb n="50"/><span>mullach.  Is fada 'n lá go leor leor dhíobh 'n-a</span>
<lb n="51"/><span>leath-sglábhaidhthibh gan sgoil gan fóghlaim 'n-a</span>
<lb n="52"/><span>dtír féin.  Bhíodar ag gearán agus ag casaoid</span>
<lb n="53"/><span>acht ní héistí leo — ní héistfidhe le 'n-a nglór</span>
<lb n="54"/><span>go deo go gcuiridís i gcéill go teann agus go</span>
<lb n="55"/><span>dána iad féin.  Tá siad 'ghá dhéanamh sin anois</span>
<lb n="56"/><span>agus tá a shliocht ortha.  Táthar ag tosughadh ag</span>
<lb n="57"/><span>géilleadh dhóibh go mall réidh de réir a chéile.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>An chéad Dúma.</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>Bhí seanchus fada agam le Rúiseach léigheannta</span>
<lb n="62"/><span>fóghlamtha le goirid.  Dubhairt sé liom nach</span>
<lb n="63"/><span>bhfuil síochán ar bith le mí-chneastacht lucht</span>
<lb n="64"/><span>comhairle an Tsair.  Cuirid go mion minic an</span>
<lb n="65"/><span>t-airgead 'n-a bpócaíbh féin i leabaidh é a</span>
<lb n="66"/><span>chaitheamh sa gcaoi a gceaptar dhóibh.  Chuir an</span>
<lb n="67"/><span>t-ár agus an t-achrann, an imnidhe mhór agus an</span>
<lb n="68"/><span>síor-fhaitchíos, an oiread de chriothnughadh san</span>
<lb n="69"/><span>Tsar 's gur thug sé toil ar an gcéad Dúma, —</span>
<lb n="70"/><span>an chéad Fheis — a chur ar bun.  Bhí go maith is</span>
<lb n="71"/><span>ní raibh go holc.   Ba mhaith an chéad tosuigh é,</span>
<lb n="72"/><span>dar le go leor.  Tosuigheadh ar cheisteanna</span>
<lb n="73"/><span>aimhréasacha poilitidheachta a phléidhe.  Labhradh</span>
<lb n="74"/><span>amach go láidir teann.  Cuireadh i dtuigsint</span>
<lb n="75"/><span>nach ag an Dara Nioclás a bhí an máighistreacht</span>
<lb n="76"/><span>ar fad le bheith.  Bhí daoine sa bhFeis le cúis na</span>
<lb n="77"/><span>mbocht a phléidhe.  Níor chuireadar san srian le</span>
<lb n="78"/><span>n-a nguth.  Bhí na huaisle — iad so a bhí dílis</span>
<lb n="79"/><span>do'n Tsar agus do'n riaghaltas — teann go maith,</span>
<lb n="80"/><span>acht ní rabhadar chomh cumhachtach 's go dtiocfadh</span>
<lb n="81"/><span>leo an smacht ceart a bheith aca.  Bhí baill sa</span>
<lb n="82"/><span>bhFeis nach raibh aon mhuinghin ag an Riaghaltas</span>
<lb n="83"/><span>asta.  Bhí daoine áithride ag gabháil thart ag</span>
<lb n="84"/><span>déanamh uisge-fá-thalamh i measg an airm.  Bhí</span>
<lb n="85"/><span>droch-ghothughadh ar na spéarthaibh.  Bhí tuar na</span>
<lb n="86"/><span>“mí-dhílseachta” go glan soiléir.  Bhí glórtha</span>
<lb n="87"/><span>áithride ró-dhána agus ró-láidir.  Bhuail sé</span>
<lb n="88"/><span>in' fhaitchíos Nioclás.  Sgannruigh an chainnt a</span>
<lb n="89"/><span>bhí ar siubhal é.  B'fhurusta aithne dhó anois cia</span>
<lb n="90"/><span>mar bhí an sgéal.  Bhí tuilleadh cumhachta agus</span>
<lb n="91"/><span>smachta ó dhaoinibh nach raibh aon mhuinghin aige</span>
<lb n="92"/><span>asta.  Bhí go leor eile nach raibh uatha acht gléas</span>
<lb n="93"/><span>riaghaltais ar leith 'n-a dtíorthaibh féin — mar is</span>
<lb n="94"/><span>iomdha tír agus cineadh agus teanga i nImpir-</span>
<lb n="95"/><span>eacht Mhóir na Rúise.  Annsin 'seadh socruigheadh</span>
<lb n="96"/><span>críoch a chur leis an Dúma.  Rinneadh sin le</span>
<lb n="97"/><span>láimh láidir, agus bhí sé 'n-a raic arís.</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>An Tsar.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>Is truagh an Tsar ar a leithéid de chaoi.  Tá</span>
<lb n="102"/><span>sé ar “adhastar an anró” ag muinntir a áruis</span>
<lb n="103"/><span>féin.  Tá sé idir dhá chomhairle.  Níl 'fhios aige</span>
<lb n="104"/><span>go barainneach céard is cóir a dhéanamh.  Tá</span>
<lb n="105"/><span>sé 'n-a sgáth agus in' fhaitchíos air roimh na</span>
<lb n="106"/><span>daoinibh atá ar a thaoibh agus roimh na daoinibh</span>
<lb n="107"/><span>atá in' aghaidh chomh maith le chéile.  Tá easbaidh</span>
<lb n="108"/><span>misnigh agus muinghine agus cur leis air.  Tá</span>
<lb n="109"/><span>eagla air má tugtar an tsaoirseacht atá ó</span>
<lb n="110"/><span>chineadhthachaibh a impireachta dhóibh gur gairid a</span>
<lb n="111"/><span>mhairfeas a chumhacht féin.  Dar linne go mbadh</span>
<lb n="112"/><span>mó go mór a chumhacht dá mbuaileadh sé ar aghaidh</span>
<lb n="113"/><span>ar a shlighe féin agus gan a bheith i gcomhnaidhe</span>
<lb n="114"/><span>i gcleitheamhnas agus i dtuilleamaigh na ndaoine</span>
<lb n="115"/><span>so atá 'ghá tharraingt i mbealach a bhasgtha.  Ní</span>
<lb n="116"/><span>mholfamuis dó gan a bheith omósach dá cháirdíbh</span>
<lb n="117"/><span>fola agus feola féin.  Acht “ní thig leis an</span>
<lb n="118"/><span>ngobadán an dá thráigh a fhreastal.”  Ní chreid-</span>
<lb n="119"/><span>imíd gurab í comhairle a leasa a tugtar dhó i</span>
<lb n="120"/><span>gcomhnaidhe.  B'fhearr dhó iarracht láidir a thabh-</span>
<lb n="121"/><span>airt ar na gnótha a stiúradh as a stuaim féin.</span>
<lb n="122"/><span>Is eisean an riaghaltóir, agus is é is mó bhéas</span>
<lb n="123"/><span>síos le n-a bhfuil ar siubhal.  Cad chuige nach gcruth-</span>
<lb n="124"/><span>uigheann sé do'n tsaoghal go bhfuil neart agus</span>
<lb n="125"/><span>cumhacht agus treoir ann féin?  Nár chóir go</span>
<lb n="126"/><span>mbeadh 'fhios aige nach bhfuil sa domhan go léir</span>
<lb n="127"/><span>aon nídh is láidre 'ná cumhacht muinntire tíre</span>
<lb n="128"/><span>a bhfuil fútha gan géilleadh go bhfuighidh siad</span>
<lb n="129"/><span>ceart is cóir?</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>Mícheál Breathnach</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>Léisin, An Eilbhéis.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Ó'n Domhan Thoir. An Rúise - Ár agus Achrann

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Ó'n Domhan Thoir. An Rúise - Ár agus Achrann

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
