Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Tomás na Fallainge Síoda I</title><author><name type="main">Máire Ní Eaghra</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1906_02_03_05a</note>
                         <note type="L">05</note>
                         <note type="B">1906</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1906_02_03_05a</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Máire Ní Eaghra</author><title>Tomás na Fallainge Síoda I</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1906</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Tomás na Fallainge Síoda.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Le linn Hannraoi na mBan a bheith</span>
<lb n="6"/><span>'n-a rígh ar Shasana agus an Cairdinéal</span>
<lb n="7"/><span>Bholsey, mac an bhrothaire, 'n-a phrímh-</span>
<lb n="8"/><span>mhinistir dhó, bhí fear cumasach darbh'</span>
<lb n="9"/><span>ainm Gearalt Mac Gearailt, Iarla</span>
<lb n="10"/><span>Chille Dara, 'n-a bheathaidh i nÉirinn.</span>
<lb n="11"/><span>Ba de shean-bhunadh na nGearaltach é,</span>
<lb n="12"/><span>sliocht na sean-Ghall a tháinig anall i</span>
<lb n="13"/><span>gcuideachta Riocaird an Bhogha Láidir</span>
<lb n="14"/><span>agus a bhí ag éirghe i leabaidh a chéile le</span>
<lb n="15"/><span>gluaiseacht an tsaoghail, ní ba Ghaedh-</span>
<lb n="16"/><span>ealaighe 'ná na Gaedhil féin.</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>Ceapadh an Gearalt so mar Fhear</span>
<lb n="19"/><span>Ionaid do'n Rígh agus cuireadh d'ualach air</span>
<lb n="20"/><span>Iarla Dheas-Mhumhan, fear a bhí gaol-</span>
<lb n="21"/><span>mhar leis féin agus a raibh neamh-bharamhail</span>
<lb n="22"/><span>ag an Rígh as, a chur faoi ghabháil agus a</span>
<lb n="23"/><span>thabhairt anonn go Lonndain.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Chuir Mac Gearailt fuadar faoi</span>
<lb n="26"/><span>féin.  Théisglim sé sluagh mór saigh-</span>
<lb n="27"/><span>diúr agus threoruigh sé a bhealach i mbarr</span>
<lb n="28"/><span>a anama faoi dhéin Chúige Mumhan.</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>B'fhéidir nach raibh fonn mór air</span>
<lb n="31"/><span>buaithrín an bhasgaidh a chur ar a fhear</span>
<lb n="32"/><span>gaoil nó b'fhéidir gurbh' amhlaidh nach</span>
<lb n="33"/><span>raibh se i n-ann a dhéanta.</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>D'fhéach sé le n-a ghabháil nó leig sé</span>
<lb n="36"/><span>air gur fhéach, acht cibé sgéal é ní</span>
<lb n="37"/><span>dheachaidh leis.  Chuir sé cuid de'n</span>
<lb n="38"/><span>chúige ó rath acht sin a raibh aige de</span>
<lb n="39"/><span>bharr a shaothair.</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>Ba mhór le mac an bhrothaire a</span>
<lb n="42"/><span>láidire is bhí na Gearaltaigh agus dá</span>
<lb n="43"/><span>bhíthin sin bhí angadh iarpais i n-a</span>
<lb n="44"/><span>chroidhe i n-a n-aghaidh.  D'éirigh cuthach</span>
<lb n="45"/><span>feirge air ar a chluinsteál dó gur</span>
<lb n="46"/><span>theip ar an Fhear Ionaid agus thug sé ar</span>
<lb n="47"/><span>an Rígh fios a chur air le fios fátha an</span>
<lb n="48"/><span>sgéil a mhíniughadh do'n Riaghaltas.</span>
<lb n="49"/><span>Rinneadh amhlaidh.  Chuaidh an Gearal-</span>
<lb n="50"/><span>tach anonn acht ní túisge do shroich</span>
<lb n="51"/><span>sé láthair an Ríogh 'ná rugadh air,</span>
<lb n="52"/><span>cuireadh ceangal na gcúig gcaol air</span>
<lb n="53"/><span>agus sacadh faoi ghlas é i n-uathais dorcha</span>
<lb n="54"/><span>faoi thalamh i dTúr Lonndan.  Solus</span>
<lb n="55"/><span>an lae ghlé-ghil ní fhacaidh sé arís mar</span>
<lb n="56"/><span>coinnigheadh faoi ghéibheann é nó gur</span>
<lb n="57"/><span>leag an bás lámh air, agus d'fhuasgail ó</span>
<lb n="58"/><span>theampán an tsaoghail seo é.</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Nuair a bhí sé ar thobh imtheacht ó</span>
<lb n="61"/><span>Éirinn, cheap sé a mhac, Tomás, mar</span>
<lb n="62"/><span>Fhear Ionaid i n-a áit nó go dtigeadh</span>
<lb n="63"/><span>sé ar ais.  Is ar éigin bhí Tomás</span>
<lb n="64"/><span>bliadhain is fiche d'aois.  Óig-fhear</span>
<lb n="65"/><span>árd-aigeanta, dána, croidheamhail a</span>
<lb n="66"/><span>bhí ann acht roinnt tadhadach agus</span>
<lb n="67"/><span>tugtha do rudaíbh a dhéanamh gan</span>
<lb n="68"/><span>smaoineadh ortha roimh ré.  Bhí sé rud</span>
<lb n="69"/><span>beag léitheadach mar an gcéadna agus</span>
<lb n="70"/><span>de bharr dúil mhór a bheith aige i</span>
<lb n="71"/><span>n-éadaigh síoda tugadh “Tomás na</span>
<lb n="72"/><span>Fallainge Síoda” mar leas-ainm air.</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>Bhí dream cumhachtach i nÉirinn a</span>
<lb n="75"/><span>raibh éad mór aca le bunadh na</span>
<lb n="76"/><span>nGearaltach agus mheasadar anois go</span>
<lb n="77"/><span>raibh faill mhaith aca an bunadh sin,</span>
<lb n="78"/><span>eadar ghob, cleite, agus sgiatháin a sgrios</span>
<lb n="79"/><span>amach, dá n-éireochadh leo tada a</span>
<lb n="80"/><span>chur ar Thomás agus é a bhroslughadh 'un</span>
<lb n="81"/><span>éirghe amach i n-aghaidh Ríogh Shasana.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>L'éis iad an chomhairle sin a cheapadh</span>
<lb n="84"/><span>níor leo do b'fhaillighe é.  D'fhéach</span>
<lb n="85"/><span>siad slighe ghlic le n-a ndó-bheart</span>
<lb n="86"/><span>tútach a chur i bhfoirm.  Thoisigh ortha</span>
<lb n="87"/><span>ag cogarnaighil le daoinibh eile agus</span>
<lb n="88"/><span>chuireadar glórtha ag 'ul thart 'ghá rádh</span>
<lb n="89"/><span>gur sgaitheadh an ceann de'n Iarla agus gur</span>
<lb n="90"/><span>cuireadh a chorp i gclais an Túir gan</span>
<lb n="91"/><span>fear a shínte ná a chaointe sa láthair.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>Sgaradh an bhréag so agus seoladh go</span>
<lb n="94"/><span>dtí cluas Thomáis í.  L'éis é an</span>
<lb n="95"/><span>t-iomrádh a chluinsteál thug sé cluas</span>
<lb n="96"/><span>mhór dó.  Chreid sé gurbh fíor é.</span>
<lb n="97"/><span>Bhí sé an-chionmhar ar a athair</span>
<lb n="98"/><span>agus chuir sé racht caointe dhe.</span>
<lb n="99"/><span>Annsin d'fhás báinidh mhór air.</span>
<lb n="100"/><span>Spalp sé na mionna móra.  Tháinig</span>
<lb n="101"/><span>coipeadh cubhair le n-a bhéal.  Stróic</span>
<lb n="102"/><span>sé a ghruag agus thug an leabhar go</span>
<lb n="103"/><span>mbainfeadh sé “taraidh thart” as</span>
<lb n="104"/><span>lucht marbhtha a athar.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Chuir sé gairm sgoile amach faoi</span>
<lb n="107"/><span>rún agus d'agair na taoisigh Gaedheal-</span>
<lb n="108"/><span>acha thart timcheall ar Chill Dara faoi</span>
<lb n="109"/><span>chongnamh a thabhairt dó le cúitiughadh</span>
<lb n="110"/><span>a bhaint as na Sasanaighibh de bharr an</span>
<lb n="111"/><span>fheill do rinneadh ar an Iarla.  Níor</span>
<lb n="112"/><span>fheall siad air mar níor mhilse leo</span>
<lb n="113"/><span>mil na meach 'ná creapall a chur ar</span>
<lb n="114"/><span>Ghallaibh agus níor bhinne leo ceileabhar na</span>
<lb n="115"/><span>n-éan ná srúthán na bpiléar agus clons-</span>
<lb n="116"/><span>gairt na gclaidheamh agus éagnach báis</span>
<lb n="117"/><span>lucht creachta a dtíre.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>Nuair a bhí siad cruinn aige chuir-</span>
<lb n="120"/><span>eadar colg catha ortha féin.  Thriall</span>
<lb n="121"/><span>siad fré chéile i mbarr na bhfásgaí</span>
<lb n="122"/><span>faoi dhéin Bhaile Átha Cliath agus ní dhear-</span>
<lb n="123"/><span>naidh siad stad, marbh ná comhnaidhe, nó</span>
<lb n="124"/><span>gur shroicheadar caisleán na cathrach</span>
<lb n="125"/><span>sin.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Bhí Coiste an Rígh cruinnighthe i</span>
<lb n="128"/><span>gcuideachta a chéile agus iad ag fanamh-</span>
<lb n="129"/><span>aint le Tomás a bheith i gceannas an</span>
<lb n="130"/><span>Choiste.  Chuaidh Tomás agus feadhnach</span>
<lb n="131"/><span>fear 'ghá thiodhlacan chuig Mainistir</span>
<lb n="132"/><span>Naoimh Muire, an áit a rabhadar.</span>
<lb n="133"/><span>Fosgluidheadh na doirse le n-a leigean</span>
<lb n="134"/><span>isteach.  D'éirigh na huaisle 'n-a</span>
<lb n="135"/><span>seasamh nuair a tháinig sé do láthair agus</span>
<lb n="136"/><span>d'umhluigheadar dó.</span></p>
<lb n="137"/>
<lb n="138"/><p><span>“Buailidh fúibh arís, a dhaoine</span>
<lb n="139"/><span>uaisle,” arsa Tomás, “Ní hamhlaidh a</span>
<lb n="140"/><span>tháinig mé annso indiu le bheith i</span>
<lb n="141"/><span>gceannas an chruinnighthe seo acht le</span>
<lb n="142"/><span>n-a cur i n-umhail daoibh go ndearnadh</span>
<lb n="143"/><span>dún-mharbhadh fuilteach i dTúr Lonn-</span>
<lb n="144"/><span>dan agus is mian liom a chur i dtuisgint</span>
<lb n="145"/><span>daoibh an chomhairle atá ceaptha agam</span>
<lb n="146"/><span>dá bharr.”</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Bhí Alan, Árd-Easbog Bhaile Átha</span>
<lb n="149"/><span>Cliath, agus dearg-namhaid do na</span>
<lb n="150"/><span>Gearaltaigh, sa láthair.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>“Goidé an dún-mharbhadh seo atá i</span>
<lb n="153"/><span>gceist agat, a Thigearna Tomás?” ars'</span>
<lb n="154"/><span>eisean.  “An gothadh colgach ata ort agus</span>
<lb n="155"/><span>na focla atá ráidhte agat, cuireann</span>
<lb n="156"/><span>siad faitchíos orm.  Goidé an fáth atá</span>
<lb n="157"/><span>leis an leárm mór saighdiúr seo</span>
<lb n="158"/><span>a bheith i dTeach Dé?  Tá faitchíos</span>
<lb n="159"/><span>orm gur cosamhail an gníomh atá tú</span>
<lb n="160"/><span>a dhéanamh le nídh bheadh leisg orm a</span>
<lb n="161"/><span>luadh os comhair daoine atá díleas</span>
<lb n="162"/><span>do'n Rígh.”</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>”A Árd-Easbuig,” arsa Tomás,</span>
<lb n="165"/><span>”an amhlaidh atá tú 'ghá leigean ort</span>
<lb n="166"/><span>nár mhothuigh tú sgéala faoi dhún-</span>
<lb n="167"/><span>mharbhadh m'athar?”</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>Leig na huaisle uile go léir a</span>
<lb n="170"/><span>sean-sgairt uathbháis' asta acht amháin</span>
<lb n="171"/><span>an tÁrd-Easbog agus an tÁrd-Chisteoir,</span></p>
</div>
<pb n="06"/>
<div><lb n="172"/><p><span>an Tighearna Séamus De Buitléir, a</span>
<lb n="173"/><span>sméid an tsúil ar a chéile.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>“Dún-mharbhadh d'athar!” ghoir an</span>
<lb n="176"/><span>Seansailéar, Crómair, de ghuth árd,</span>
<lb n="177"/><span>ag éirghe 'n-a sheasamh de phreib dhó.</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>”Seadh, a Thighearna,” arsa Tomás</span>
<lb n="180"/><span>agus é ag leanmhaint do'n chainnt de</span>
<lb n="181"/><span>ghlór borb leis an Árd-Easbog, “níl</span>
<lb n="182"/><span>tú acht ag nochtadh do'n tsaoghal do</span>
<lb n="183"/><span>chuid fealltóireacht' agus meilme nuair</span>
<lb n="184"/><span>a leigeas tú ort féin nach feasach</span>
<lb n="185"/><span>dhuit an dó-bheart fealltach tútach do</span>
<lb n="186"/><span>rinneadh ar m'athair i Lonndain.</span>
<lb n="187"/><span>Tusa agus do cháirde is cionn-tsiocair</span>
<lb n="188"/><span>leis an gcoir atá déanta.  Agus in'</span>
<lb n="189"/><span>aindeoin sin, tá tú ag casadh liom</span>
<lb n="190"/><span>an neithe atá mé a dhéanamh.  B'fhéidir</span>
<lb n="191"/><span>go bhfuilim 'ghá dhéanamh go ró-thobann</span>
<lb n="192"/><span>gan smaoineadh air mar badh cheart,</span>
<lb n="193"/><span>acht mar sin féin creidim gur gníomh</span>
<lb n="194"/><span>é is fiúntach do mhac m'athar uasail.”</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>Níor mhothuigh seadairí an Ghearalt-</span>
<lb n="197"/><span>aigh sgéalta bais an Iarla go dtí an</span>
<lb n="198"/><span>t-am sin.  Tháinig cuthach agus brón an</span>
<lb n="199"/><span>domhain ortha.  Chuir cuid aca na</span>
<lb n="200"/><span>gártha caointe asta agus le rabharta</span>
<lb n="201"/><span>dubróin bhuail siad iad féin faoi'n</span>
<lb n="202"/><span>talamh.  Rinne cuid eile aca easgainí</span>
<lb n="203"/><span>ar lucht marbhtha an Iarla.  Nochtadar</span>
<lb n="204"/><span>gclaidhmhthe agus thug ruathar faoi dhéina</span>
<lb n="205"/><span>Halla an Choiste agus é de rún</span>
<lb n="206"/><span>diongmhálta aca díoghaltas a</span>
<lb n="207"/><span>bhaint le fabhairt agus fuinneamh a</span>
<lb n="208"/><span>gclaidhimh as na daoine ba shiocair le</span>
<lb n="209"/><span>n-a bhás.  Is ar righin ar éigin do</span>
<lb n="210"/><span>cuireadh smacht ortha agus nuair a bhí</span>
<lb n="211"/><span>deireadh leis an gclampar agus leis an</span>
<lb n="212"/><span>torann d'éirigh Alan 'n-a sheasamh agus</span>
<lb n="213"/><span>dubhairt sé leis an tSeansailéar:</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>“A Thighearna níl fhios ag an bhfear</span>
<lb n="216"/><span>óg so an rud atá sé a rádh.  Má's</span>
<lb n="217"/><span>fíor é (agus nár leigidh Dia é) go raibh</span>
<lb n="218"/><span>fearg ag an Rígh le n-a athair uasal</span>
<lb n="219"/><span>agus má's rud é — cé nach feasach dom é</span>
<lb n="220"/><span>— gur fhulaing sé an bás mar gheall</span>
<lb n="221"/><span>ar na gníomharthaibh fealltacha do</span>
<lb n="222"/><span>rinne sé —”</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>“Thugais do dhearg-éitheach a</span>
<lb n="225"/><span>shagairt dhána,” ghoir an Ridire</span>
<lb n="226"/><span>Olibhear Mac Gearailt go borbh</span>
<lb n="227"/><span>colgach.  “Mo dhearbhráthair atá</span>
<lb n="228"/><span>marbh, bhí sé i bhfad ní ba dílse do'n</span>
<lb n="229"/><span>Rígh 'ná éinne do sheas ariamh in do</span>
<lb n="230"/><span>bhrógaibh sróill.”</span></p>
<lb n="231"/>
<lb n="232"/><p><span>Máire Ní Eaghra.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Tomás na Fallainge Síoda I

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Tomás na Fallainge Síoda I

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
