Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Ag Déanamh Cleamhnais do Dhonnchadh Mhíchíl.</title><author><name type="main">Cú Chulainn</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1903_06_06_01</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1903</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1903_06_06_01</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Cú Chulainn</author><title>Ag Déanamh Cleamhnais do Dhonnchadh Mhíchíl.</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1903</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Ag Déanamh Cleamhnais do</span>
<lb n="2"/><span>Dhonnchadh Mhíchíl.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>Do bhí sé a dó dhéag a chluig.  Bhí an ghrian</span>
<lb n="5"/><span>ag taithneamh go breágh, agus gach éin-</span>
<lb n="6"/><span>neach i bhfeidhil a ghnótha, acht mar sin féin, an</span>
<lb n="7"/><span>uair sin is eadh a bhí Donnchadh Mhíchíl ag éirghe.</span>
<lb n="8"/><span>Agus ní ró-thapaidh bhí sé 'ghá dhéanamh, leis,</span>
<lb n="9"/><span>mar fear an-leásaidhe a b'eadh é.  Bhí cáil</span>
<lb n="10"/><span>codlata go headarshruth aige, agus níor iarr</span>
<lb n="11"/><span>sé riamh ainm níos fearr do thuilleamh, agus</span>
<lb n="12"/><span>bhí a rian air, mar feirmeóir a b'eadh é, agus</span>
<lb n="13"/><span>ní féidir le feirmeóiribh a bheith 'na fhearaibh</span>
<lb n="14"/><span>codlata mar sin.  Do bhí Donnchadh ag éirghe</span>
<lb n="15"/><span>an-bhocht.  Do bhí saghas measa ag daoinibh air,</span>
<lb n="16"/><span>ámhthach, go háirithe ag na daoinibh óga, mar</span>
<lb n="17"/><span>fear breágh bog réidh a b'eadh é — gídh nach</span>
<lb n="18"/><span>raibh sé an-dathamhail 'na chionnachaibh agus go</span>
<lb n="19"/><span>raibh srón mhór chamtha aige agus béal leathan</span>
<lb n="20"/><span>— agus bhíodh margadh éigin 'ghá dhéanamh aige</span>
<lb n="21"/><span>i gcomhnaidhe.  Ní raibh sé pósta fós gídh go</span>
<lb n="22"/><span>raibh sé suas le dhá fhichid bliadhain d'aois de</span>
<lb n="23"/><span>dheasgaibh ainme na scaotharachta agus na</span>
<lb n="24"/><span>codlata a bheith air.</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>Do shuidh sé i n-aice na teineadh nuair</span>
<lb n="27"/><span>d'éirigh sé — nó i n-aice na háite 'nar cheart an</span>
<lb n="28"/><span>teine a bheith, mar bhí sé 'na aonair 'sa tsaoghal</span>
<lb n="29"/><span>agus ní raibh éin-neach aige chum teineadh</span>
<lb n="30"/><span>d'fhadughadh dó — & do chrom sé ar mhachtnamh.</span>
<lb n="31"/><span>Leis sin cé bhuailfeadh isteach chuige acht</span>
<lb n="32"/><span>Cormac na gCleamhnas — fear siubhail a bhí ag</span>
<lb n="33"/><span>déanamh a dhíchill chum cleamhnais do dhéanamh</span>
<lb n="34"/><span>do Dhonnchadh.  Do tugadh Cormac na</span>
<lb n="35"/><span>gCleamhnas air, mar b'í a chéard a bheith</span>
<lb n="36"/><span>ag déanamh cleamhnas do dhaoinibh.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Do sgeart Cormac ar gáiríbh nuair a</span>
<lb n="39"/><span>chonnaic sé an cuma 'na raibh an fear eile.</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>“Anois d'éirighis,” ar seisean, “agus gach</span>
<lb n="42"/><span>éin-neach 'sa pharóiste ag obair.  An fhaid a</span>
<lb n="43"/><span>bheidh tú mar so, ní féidir liom-sa pioc do</span>
<lb n="44"/><span>dhéanamh dhuit.  Caithfeadh tabhairt suas díot</span>
<lb n="45"/><span>ar fad.  Ní phósfadh éin-neach thú.  Tá cáil na</span>
<lb n="46"/><span>leisgeamhalachta ort ar fud Chúige Mumhan.</span>
<lb n="47"/><span>Caithfead an fhírinne innsint duit i ndeireadh</span>
<lb n="48"/><span>na dála.”</span></p>
<lb n="49"/>
<lb n="50"/><p><span>“Go réidh anois,” ar Donnchadh, “nach</span>
<lb n="51"/><span>mbeadh aon trócaire agat orm agus mé chomh</span>
<lb n="52"/><span>brónach le mnaoi caointe?  Nach mbeadh</span>
<lb n="53"/><span>seift éigin agat dom?”</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>“Diabhal seift atá agam dhuit,” ar Cormac,</span>
<lb n="56"/><span>“tá mo dhícheall déanta agam duit.  Ní fhuil</span>
<lb n="57"/><span>cailín 'sa pharóiste a phósfadh thú.”</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>Do leig Donnchadh ochón as, agus annsoin</span>
<lb n="60"/><span>do leig sé smota gáire as.  Is ar éigin do</span>
<lb n="61"/><span>leig sé an smota gáire as, ámh, mar do bhí</span>
<lb n="62"/><span>brón air dáiríribh anois.  Do bhí an tighearna</span>
<lb n="63"/><span>talmhan ag iarraidh a chíosa air agus ní raibh</span>
<lb n="64"/><span>sé aige dhó.  Do bhí fiacha eile air leis a</span>
<lb n="65"/><span>chaithfeadh sé íoc.</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>Do shuidh Cormac ar chathaoir agus do rug</span>
<lb n="68"/><span>Donnchadh ar an tlú agus thosnuigh sé ag</span>
<lb n="69"/><span>fadughadh teineadh.</span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>“Cad mar gheall ar an máighistreás sgoile</span>
<lb n="72"/><span>atá thuas annsúd 'nár n-aice?” ar Donnchadh.</span>
<lb n="73"/><span>“Ní fhuil Caisleán na Gaoithe acht leath-mhíle</span>
<lb n="74"/><span>ó'n áit seo: — Agus muna bhféadfadh sí an</span>
<lb n="75"/><span>méid sin do shiubhal d'fhéadfainne-se capall do</span>
<lb n="76"/><span>bhreith léi.”</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>“Ní fhéadfá codladh go headarshruth mar </span>
<lb n="79"/><span>sin,” ar Cormac ag gáire.  “Acht d'fhéadfadh</span>
<lb n="80"/><span>sí rothar d'fhagháil.  Is baoghal liom, ámhthach,</span>
<lb n="81"/><span>nach mbeadh sí sásta.”</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>Do cuireadh cosg leis an gcomhradh annso</span>
<lb n="84"/><span>mar do bhuail buachaill na posta isteach chúcha</span>
<lb n="85"/><span>le litir do Dhonnchadh.  Litir ó Americeá do</span>
<lb n="86"/><span>b'eadh í agus bhí dubh ar a himeallaibh.  Níor</span>
<lb n="87"/><span>chuir an dubh aon sgannradh ar Dhonnchadh; is</span>
<lb n="88"/><span>amhlaidh do phreab a chroidhe le háthas, mar do</span>
<lb n="89"/><span>bhíodh súil aige i gcomhnaidhe go ngeóbhadh cara</span>
<lb n="90"/><span>éigin aige bás agus go ngeóbhadh sé airgead</span>
<lb n="91"/><span>uaidh.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>D'osgail sé an litir go tapaidh, acht ní</span>
<lb n="94"/><span>airgead ná eile a bhí innti, acht cúntas go</span>
<lb n="95"/><span>raibh a dheartháir nach raibh i nAmericeá acht</span>
<lb n="96"/><span>bliadhain tar éis bás d'fhagháil.  Do léigh sé</span>
<lb n="97"/><span>do Chormac í, agus bhí iongnadh agus fearg air</span>
<lb n="98"/><span>mar do leig Cormac smigeadh gáire as.</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>“Cad chuige an gáire sin?” ar Donnchadh.</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>“Cad a thabharfá-sa dhom, dá ndéanfainn</span>
<lb n="103"/><span>cleamhnas duit leis an máighistreás sgoile</span>
<lb n="104"/><span>úd?”</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>“Do thabharfainn cúig púint,” ar Donnchadh.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>“Cúig púint! cúig púint! Is breágh an</span>
<lb n="109"/><span>t-airgead é.  Tháinig maitheas dúinn ar aon as</span>
<lb n="110"/><span>an litir sin, cé gurab litir brónach í.</span>
<lb n="111"/><span>Cionnas a bheadh an sgéal dá mbeadh sé ins an</span>
<lb n="112"/><span>litir sin go raibh míle púnt le fagháil agat?”</span>
<lb n="113"/><span>Agus do leig Cormac smota gáire as.</span></p>
<lb n="114"/>
<lb n="115"/><p><span>“D'fhéadfá an cleamhnas do dhéanamh</span>
<lb n="116"/><span>annsoin, is dócha.” ar Donnchadh.</span></p>
<lb n="117"/>
<lb n="118"/><p><span>“Agus dá ndéarfamaois go raibh roinnt</span>
<lb n="119"/><span>airgid le fagháil agat agus gurab é an</span>
<lb n="120"/><span>t-oncal saidhbhir úd atá agat a fuair bás, nach</span>
<lb n="121"/><span>ndéanfadh sé an gnó?”</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Do leig Donnchadh smota gáire as anois, &</span>
<lb n="124"/><span>annsoin do sgeartadar ar aon amach ar</span>
<lb n="125"/><span>gháiribh.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Gibé cómhrádh a bhí ag an mbeirt 'na dhiaidh</span>
<lb n="128"/><span>seo, ní maith linn é do chur síos annso —</span>
<lb n="129"/><span>dísgréid mhór a b'eadh é.  Is féidir leis an</span>
<lb n="130"/><span>leighteóir “buille fá thuairim” do thabhairt</span>
<lb n="131"/><span>faoi, ámh, nuair a 'nósfamaoid cad do thuit</span>
<lb n="132"/><span>amach 'na dhiaidh.</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>An chéad teach eile 'nar ndeachaidh Cormac,</span>
<lb n="135"/><span>bhí sé mar nuaidheacht agus iongnadh an</span>
<lb n="136"/><span>tsaoghail aige ann an t-airgead go léir a bhí</span>
<lb n="137"/><span>le fagháil ag Donnchadh Mhíchíl ó Americeá; go</span>
<lb n="138"/><span>raibh a oncal tar éis bás d'fhagháil.  D'innis</span>
<lb n="139"/><span>sé an sgéal céadna i ngach tigh 'sa pharóiste,</span>
<lb n="140"/><span>acht ní dheachaidh sé ag triall ar an máighis-</span>
<lb n="141"/><span>treás sgoile i n-aon chor.</span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>Do bhí an sgéal mar cúrsaidhe cainte ag na</span>
<lb n="144"/><span>daoinibh annsoin, agus é ag dul ó bhéal go</span>
<lb n="145"/><span>béal; agus do réir mar bhí sé ag dul ó bhéal</span>
<lb n="146"/><span>go béal do bhí na daoine ag éirghe níos cinnte</span>
<lb n="147"/><span>dhe i gcómhnaidhe.</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>I gceann seachtmhaine do casadh Cormac</span>
<lb n="150"/><span>agus an mhaighistreás sgoile ar a chéile.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>Cailín (nó bean) deas grádhmhar do b'eadh</span>
<lb n="153"/><span>an mháighistreás sgoile, acht bhí sí imthighthe</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="154"/><p><span>i n-aois beagáinín.  Do thaithnigh Donnchadh</span>
<lb n="155"/><span>Mhíchíl leí i gcómhnaidhe mar “duine uasal”</span>
<lb n="156"/><span>le féachaint air a b'eadh é sin; bhíodh éadach deas</span>
<lb n="157"/><span>air i gcómhnaidhe, agus bhí blas aige ar an</span>
<lb n="158"/><span>dteangaidh chruinn Bhéarla a bhí aige nach mbeadh</span>
<lb n="159"/><span>súil agat le n-a leithéid a bheith ag feirmeóir.</span>
<lb n="160"/><span>Ní phósfadh sí é, ámh, mar níor thaithnigh a</span>
<lb n="161"/><span>leisgeamhalacht ná a bhochtanacht léi.  Do chuir</span>
<lb n="162"/><span>an ráfla a bhí ag gabháil timcheall mar gheall</span>
<lb n="163"/><span>ar an airgead a bheith ag teacht chuige ó</span>
<lb n="164"/><span>Americeá athrughadh ar a haigne, ámh, agus bhí</span>
<lb n="165"/><span>sí cíocrach chum sgéil do chloisint ó Chormac.</span>
<lb n="166"/><span>Tar éis beannuighthe dá chéile d'fhiafruigh sí</span>
<lb n="167"/><span>dhe arbh' fhíor an ráfla mar gheall ar Dhonnchadh</span>
<lb n="168"/><span>Mhíchíl.</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>“Am basa gurab fíor,” ar Chormac.</span>
<lb n="171"/><span>“Chonaic féin an litir ó Americeá, ó'n bhfear</span>
<lb n="172"/><span>dlighe a sgríobh a uadhacht do'n oncal, agus bhí</span>
<lb n="173"/><span>sé innti gur fhág an t-oncal cúig céad déag</span>
<lb n="174"/><span>púnt 'na dhiaidh agus gheóbhaidh Donnchadh é go</span>
<lb n="175"/><span>léir.”</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>Do casadh Donnchadh uirri an tráthnóna</span>
<lb n="178"/><span>'na dhiaidh sin; agus ó bhíodar ar aon ag</span>
<lb n="179"/><span>gabháil an bóthar céadna do b'fhéidir leó</span>
<lb n="180"/><span>cómhrádh a bheith ar a socracht aca.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>Ní maith linn a bheith ag baint le haon</span>
<lb n="183"/><span>chómhrádh a bheadh idir cailín agus fear óg &</span>
<lb n="184"/><span>ní chuirfimíd síos annso é.  Déanfaidh sé an</span>
<lb n="185"/><span>gnó dhúinn a innsint gur pósadh iad i gceann</span>
<lb n="186"/><span>míosa agus go bhfuair Cormac a chúig púint.</span>
<lb n="187"/><span>Níorbh' fhéidir linn dhá fhagháil amach cionnus</span>
<lb n="188"/><span>bhí an sgéal aca nuair a fuair an máighis-</span>
<lb n="189"/><span>treás sgoile a dearmad amach agus is cuma</span>
<lb n="190"/><span>linn leis.  Is dócha gurab féidir le mnaoi</span>
<lb n="191"/><span>beart mar é sin do mhaitheadh dá fear gan</span>
<lb n="192"/><span>duadh.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>Cú Chulainn</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Ag Déanamh Cleamhnais do Dhonnchadh Mhíchíl.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Ag Déanamh Cleamhnais do Dhonnchadh Mhíchíl.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
