Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Críochnughadh an Turais - Sgéál Chaiphtín Uí Bhuighill</title><author><name type="main">Cú Uladh</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1902_12_06_641</note>
                         <note type="L">641</note>
                         <note type="B">1902</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1902_12_06_641</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Cú Uladh</author><title>Críochnughadh an Turais - Sgéál Chaiphtín Uí Bhuighill</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1902</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Críochnughadh an Turais</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Sgéal Chaiphtín Uí Bhuighill.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>“Ní ró-chrábhach an fear mé,” arsa Caiphtín Ua</span>
<lb n="6"/><span>Buighill, “acht téidhim do'n uile thuras is</span>
<lb n="7"/><span>féidir liom tugaid na sagairt riaghalta uatha.  An</span>
<lb n="8"/><span>sonas & an sólás is mó fuair mé in mo shaoghal fuaras</span>
<lb n="9"/><span>é mar gheall ar turas a bhí i mBaile na hAitinne i</span>
<lb n="10"/><span>n-iarthar Éireann.”</span></p>
<lb n="11"/>
<lb n="12"/><p><span>“Goidé mar thárla sé?” arsa mise, mar mheas mé</span>
<lb n="13"/><span>ó chuma an chaiphtín go raibh sgéal aige le hinnsint</span>
<lb n="14"/><span>dúinn.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Shocruigh sé é féin 'san chathaoir, dhing sé an tobac</span>
<lb n="17"/><span>síos i n-a phíopa, tharraing a dhó nó a thrí gaile go</span>
<lb n="18"/><span>bhfuair sé an tobac ar dhearg-losgadh, agus d'innis an</span>
<lb n="19"/><span>sgéal so thíos dúinn: —</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>Tá aithne agaibh ar mo mhnaoi Meadhbha.  Támaoid</span>
<lb n="22"/><span>pósta le deich mbliadhna, agus tá ceathrar cloinne</span>
<lb n="23"/><span>againn.  B'fhéidir nach gcuirfeadh sibh-se mórán suime</span>
<lb n="24"/><span>i gcruth nó i gcum nó i ndathamhlacht nó i ndoigheamh-</span>
<lb n="25"/><span>lacht Mheadhbha i ndiu; acht, dá bhfeicfidhe í sul ar</span>
<lb n="26"/><span>pósadh í, le n-a haghaidh geal spiriodálta, & fuinneamh</span>
<lb n="27"/><span>a súile agus éadtroime a cosa, ní'l amhras orm nach</span>
<lb n="28"/><span>dtiubhradh sibh barr & craobh dí ar cháilíní na Conntae</span>
<lb n="29"/><span>go léir.  Is cinnte sin go dtug mise barr dí, & go</span>
<lb n="30"/><span>dtug mé searc & grádh dhí tar chailínibh na háite & tar</span>
<lb n="31"/><span>chailínibh Éireann, Albain, agus Sasana, an méid aca</span>
<lb n="32"/><span>chonnaic mé le mo linn.  Tógadh í 'san áit chéadna ar</span>
<lb n="33"/><span>tógadh mise & bhíomar ar sgoil le chéile, & bhíomar an-</span>
<lb n="34"/><span>charthanach le chéile an uair sin féin.  Tógadh ó'n sgoil</span></p>
</div>
<pb n="642"/>
<div><lb n="35"/><p><span>í 'n-a dhiaidh sin, & cuireadh go Baile Átha Cliath í & go</span>
<lb n="36"/><span>mór-thír na hEorpa 'n-a dhiaidh, ar sgoil ag na mnáibh</span>
<lb n="37"/><span>riaghalta.  Bíodh a fhios agaibh go raibh athair galánta</span>
<lb n="38"/><span>ag Meadhbha, 'sé sin Seaghán Mór Ó Domhnaill, do bhí</span>
<lb n="39"/><span>'n-a chomhnaidhe an uair sin i mBaile an Bhéarlachais.</span>
<lb n="40"/><span>Bhí siopa mór ag Seaghán, & bhí sé 'n-a Sheóinín & i n-a</span>
<lb n="41"/><span>stríocadóir go barr a mhéara.  Bhí sé 'n-a Iúistis 'sa'</span>
<lb n="42"/><span>Péas, & b'uathbhásach an bhróid & an gus a bhí air fá sin,</span>
<lb n="43"/><span>agus ba mhór an buidheachas ar fad do bhí aige do'n</span>
<lb n="44"/><span>Riaghaltas & do'n Tighearna Abercorn do bhronn an</span>
<lb n="45"/><span>onóir mhór sin air.  Bhíodh an sagart paráisde 'n-a thigh</span>
<lb n="46"/><span>go minic, rud nach raibh i mórán tighthibh 'sa' pharáisde,</span>
<lb n="47"/><span>& an t-easpog féin — nuair tháinig sé timchioll gach re</span>
<lb n="48"/><span>trí bliadhna ag cur na bpáisdí “faoi láimh easpoig” —</span>
<lb n="49"/><span>ghoir sé isteach chuig Seaghán Mór Ó Domhnaill.  Na</span>
<lb n="50"/><span>daoine uaisle, fosda, .i. na tighearnaí talmhan, na</span>
<lb n="51"/><span>cuairteóirí ó Shasanaibh, an dochtúir ghallda, agus</span>
<lb n="52"/><span>taoiseach na bpíléirí, sé sin, mór-uaisle na tíre, bhí</span>
<lb n="53"/><span>fáilte & fiche rómpa i dtigh Sheagháin; acht ná lámhfadh</span>
<lb n="54"/><span>bacach ar bith ní ba lugha 'ná sin i n-órd na n-uaisle</span>
<lb n="55"/><span>buaidhreadh ar bith do chur air.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>Bhí sean-aithne agam-sa ar Sheaghán Mhór, Seóinín, &</span>
<lb n="58"/><span>dar a leoga chá chuirfinn aon chorroghadh air acht go</span>
<lb n="59"/><span>raibh Meadhbha aige mar inghin.  Bhí inghean eile aige,</span>
<lb n="60"/><span>acht ní fiú bior bioráin sin acht mur b'é go raibh</span>
<lb n="61"/><span>Meadhbh aige.  Ba glórmhar an spéir-bhean í nuair</span>
<lb n="62"/><span>tháinig sí ar ais ó'n bhFrainc, & a ceann i n-áirde & í</span>
<lb n="63"/><span>gléasta go péacach.  Bhíos féin im' mhairnéalach an</span>
<lb n="64"/><span>uair sin.  Bhí cion agam i gcomhnuidhe do'n tsáile, &</span>
<lb n="65"/><span>bhí mé ar siubhal i dtíorthaibh coigcríocha go minic sul</span>
<lb n="66"/><span>ar shroich mé aon mhacdacht.  D'fhoghluim mé céard</span>
<lb n="67"/><span>na long leis, & bhí mé i n-inibh long do stiúradh chomh</span>
<lb n="68"/><span>stuama le mairnéalach ar aois an dó is fiche.  B'é</span>
<lb n="69"/><span>fá'n am sin tugadh báirc dam fá mo stiúr féin ó</span>
<lb n="70"/><span>dhaoinibh i Libhearpholl, & bháist na daoine caiphtín orm</span>
<lb n="71"/><span>mar gheall ar an mbáirc sin, siúd is nach raibh mórán</span>
<lb n="72"/><span>toirte innti.  Bhí an obair do bhéinn i n-a chionn ag</span>
<lb n="73"/><span>iomchur lasda éagsamhla ó iarthar Éireann go Libhear-</span>
<lb n="74"/><span>poll, agus neidhthe de dhéantúsaibh Sasana do thabhairt</span>
<lb n="75"/><span>ar ais go dtí na portaibh 'san iarthar.  Cor uair</span>
<lb n="76"/><span>bhéadh lasd préataí liom agus cor uair lasd éisg,</span>
<lb n="77"/><span>agus cor uair lasd cealpa nó rud ar bith theasd-</span>
<lb n="78"/><span>óchadh ó cheannuidhthibh i Libhearpoll ó iarthar Éireann,</span>
<lb n="79"/><span>agus bhéinn 'sa' bhaile go minic chomh fad is bhéadh</span>
<lb n="80"/><span>ualach an bháid dá bhailiughadh.  Casadh Meadhbha Ní</span>
<lb n="81"/><span>Dhomhnaill orm go minic, go háirithe ag an Aifrionn</span>
<lb n="82"/><span>Dia Domhnaigh.  Chuir mé spraic uirri anois & arís, &</span>
<lb n="83"/><span>d'fhreagair sí mé go múinte i gcomhnuidhe.  Bhí daoine</span>
<lb n="84"/><span>a raidht go raibh mé féin in mo bhuachaill chumasach an</span>
<lb n="85"/><span>uair sin, & chonnacas damh ná chuir Meadhbha neamh-</span>
<lb n="86"/><span>shuim ionnam.  Fuair mé faill labhairt léithe lá amháin</span>
<lb n="87"/><span>i n-a siopa féin.  Bhí Seaghán Mór ar siubhal ar aonach</span>
<lb n="88"/><span>an lá sin, & chuir mé i n-iúl dí an cion a bhí agam dí &,</span>
<lb n="89"/><span>go mbadh ríogh-mhaith liom í pósadh, dá mbéadh sise</span>
<lb n="90"/><span>sásta.  Chár chuir sí im' aghaidh, & bhí sí geanamhail go</span>
<lb n="91"/><span>leór damh; acht dubhairt sí nach bpósfadh sí go bráthach</span>
<lb n="92"/><span>i n-aimhdheóin a hathar, &, dar léithe, nach réidhteóchadh a</span>
<lb n="93"/><span>hathair liom.  Bhí an bharramhail chéadna agam-sa, mar</span>
<lb n="94"/><span>bhí a fhios agam go maith nach raibh báidh ar bith ag</span>
<lb n="95"/><span>Seaghán Mór dam.  Chá raibh mé creideamhnach go léor,</span>
<lb n="96"/><span>dar leis, do réir dúthchasa; & bhí an ghairm amuich orm</span>
<lb n="97"/><span>go raibh mé 'mo “Fheinian,” & ní lugha le Seaghán sioc</span>
<lb n="98"/><span>Samhraidh 'ná méirleach de'n chreideamh sin.  Dio-</span>
<lb n="99"/><span>maoidhte de sin, ní raibh me ró-chiallmhar dólamh, agus</span>
<lb n="100"/><span>d'ólas bolgam anois & arís.  Fuair na piléirí greim</span>
<lb n="101"/><span>orm feacht nó dó, &, siúd a's nach raibh mé acht ar bhog-</span>
<lb n="102"/><span>mheisge, chuir siad i ngeibhionn mé, & mhionnuigh go raibh</span>
<lb n="103"/><span>mé ar na stealltrachaibh ar meisge.  Bhí droch-rún ag</span>
<lb n="104"/><span>na piléirí damh, mar bhí fhios aca nach raibh agam acht</span>
<lb n="105"/><span>táir & tarcuisne orra-san agus ar a maighistribh chomh</span>
<lb n="106"/><span>maith leó féin.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Ar a shon seo & uilig, chuaidh mé isteach go dána go</span>
<lb n="109"/><span>dtí Seaghán Mór i n-a thigh féin ar an óirthear i n-a</span>
<lb n="110"/><span>dhiaidh sin, agus d'iarr mé a inghean air mar mhnaoi.</span>
<lb n="111"/><span>D'éirigh sé ar na daoraibh ar buile liom.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>“Orra, go bhfóiridh Dia orainn!” ar seisean.  “An</span>
<lb n="114"/><span>tusa atá ag cur tú féin i gcoimh-mheas lem' inghin?  Is</span>
<lb n="115"/><span>suarach liom ciaróga ag bruimniughadh,” ar sé (cha</span>
<lb n="116"/><span>raibh barraidheacht múinte ar Sheaghán — bhí sé garbh);</span>
<lb n="117"/><span>“an fear de phór Fheidhlimidh na Súl Dearg atá ag</span>
<lb n="118"/><span>iarraidh cleamhnas orm-sa! Tóg ort, agus stiúr do</span>
<lb n="119"/><span>thubán báid go gnóthóchaidh tú oiread is chuirfeas</span>
<lb n="120"/><span>culaith úr ort, & ná buaidhir mise ná m'inghean níos</span>
<lb n="121"/><span>mó.”</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Anois b'é an rud badh cheart damh-sa a dhéanamh an</span>
<lb n="124"/><span>uair sin éisteacht a thabhairt do'n tsean-duine go</span>
<lb n="125"/><span>socróchadh sé arís, agus mo chúis a mhíniughadh do ní</span>
<lb n="126"/><span>b'fhearr; acht bhris m'fhoighid orm ar fad, & steall mé</span>
<lb n="127"/><span>na heasgaine air, agus thrácht mé ar Aindreas na</span>
<lb n="128"/><span>mBratóg, gearr-shinser do bhí aige féin, nach raibh</span>
<lb n="129"/><span>ró-chreideamhnach i n-a lá-san.  Leig Seaghán beic as,</span>
<lb n="130"/><span>agus thóg sé cathaoir ós a chionn le mo bhualadh léithe;</span>
<lb n="131"/><span>&, ar eagla go ndéanfainn féin dochar eighinteach dó,</span>
<lb n="132"/><span>d'fhág mé an teach & mé ar buile.</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>Chá deachaidh mé ar ais, agu chár labhair mé le Meadhbha</span>
<lb n="135"/><span>acht a hoiread, mar bhí tuairim agam nár thaithn an</span>
<lb n="136"/><span>méid adubhairt mé le n-a hathair léithe.  Bhí mé ar</span>
<lb n="137"/><span>siubhal ar an bhfairrge go cionn bliadhna, agus chualas</span>
<lb n="138"/><span>iomrádh anois a's arís go raibh bodach gráisiúra ó'n</span>
<lb n="139"/><span>taoibh badh dheas de'n chonntae ag brath ar Mheadhbha</span>
<lb n="140"/><span>Ní Dhomhnaill.  Domhnall Ua Gallchobhair b'ainm dó, &</span>
<lb n="141"/><span>bhí sé 'n-a Iúistís 'sa' Péas & i n-a bhodach an-shaidhbhir,</span>
<lb n="142"/><span>mar bhí an-chuid thalaimh & eallaigh aige.  Bodach ain-</span>
<lb n="143"/><span>eólach ainbhfiosach do bhí ann, gur dheacair dó a ainm</span>
<lb n="144"/><span>féin do chur le páipéar i gceart, & bhí sé 'n-a sheóinín</span>
<lb n="145"/><span>ní ba mheasa 'ná Seaghán Mór Ó Domhnaill féin.  Bhíodh</span>
<lb n="146"/><span>sé ar cuairt i dtigh Sheagháin go minic, & bhí an-urraim</span>
<lb n="147"/><span>ag Seaghán roimhe; acht bhí an t-iomrádh amuich nár</span>
<lb n="148"/><span>thaithn sé acht go measardha le Meadhbha.  Ghríosuigh</span>
<lb n="149"/><span>mo cháirde féin mé dul ar ais, & labhairt le Meadhbha;</span>
<lb n="150"/><span>acht bhí an bhróid agus an mórchúis ag buaint liom go</span>
<lb n="151"/><span>mairim, & níor mhaith liom umhlughadh do Sheaghán Mhór.</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>Is um an am sin bhí turas ar cois i mBaile na</span>
<lb n="154"/><span>hAitinne.  Bhí mo bháirc-se istigh i bPort Uí Ghuidhir, &</span>
<lb n="155"/><span>bhí mé ar tír.  Bhí mórthaí an tsaoghail ag triall go</span>
<lb n="156"/><span>dtí an turas; agus, mar nach raibh mo chogubhas ro-</span>
<lb n="157"/><span>shocraighthe agam féin (bhí sé seal fada ó bhí mé ag an</span>
<lb n="158"/><span>tsagart), chinn mé ar chomhairle liom féin dul go dtí an</span></p>
</div>
<pb n="643"/>
<div><lb n="159"/><p><span>turas & glanadh amach a dhéanamh.  Casadh orm beirt</span>
<lb n="160"/><span>nó triúr de bhuachaillí an bhaile.  D'fhostuigh mé carr</span>
<lb n="161"/><span>seólta, & thiomáineamar linn go dtí Baile na hAitinne.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>B'í sin an Aoine, & d'fhanamar ag an turas go dtí</span>
<lb n="164"/><span>an Domhnach.  Chuadhamar ar aghaidh go dtí sagart,</span>
<lb n="165"/><span>rinneamar ár bhfaoisdin, fuair absolóid, & gabhamar</span>
<lb n="166"/><span>Comaoin ag Aifrionn an Domhnaigh.  Bí críochnughadh</span>
<lb n="167"/><span>an turais le bheith ann an tráthnóna sin, & d'fhuruigh</span>
<lb n="168"/><span>sinn le bheith i láthair ag an gcríochnughadh.  Bhí Seaghán</span>
<lb n="169"/><span>Mór Ó Domhnaill & a bheirt ingeana ag an turas ar</span>
<lb n="170"/><span>feadh na seachtmhaine, &, fairíor! bhí an Gráisiúr Mór i</span>
<lb n="171"/><span>éinfheacht leó, 'n-a chomhnuidhe 'san tigh ósda céadna, &</span>
<lb n="172"/><span>amach is isteach le Seaghán.  Bhí na cailíní le n-a gcois</span>
<lb n="173"/><span>i gcomhnuidhe, acht amháin nuair a chuaidh siad ag déan-</span>
<lb n="174"/><span>amh crábhaidh 'san Eaglais.  Ní mór an áit suiridhe í ar</span>
<lb n="175"/><span>sgor ar bith, & chár chuir mise forrán ar cheachtar aca.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>Amuich ar thaoibh chnoic ar críochnuigheadh an turas.</span>
<lb n="178"/><span>Tráthnóna breagh Samhraidh do bhí ann, gan smid</span>
<lb n="179"/><span>gaoithe le na coinnle do mhúchadh, agus ba ghlórach an</span>
<lb n="180"/><span>radharc é, dar liom-sa, nuair bhí na mílte coinnle ar</span>
<lb n="181"/><span>lasadh 'san eadar-sholas, & na daoine ar a nglúnaibh,</span>
<lb n="182"/><span>ag tabhairt móide uatha i n-aghaidh peacaighthe an ath-</span>
<lb n="183"/><span>uair, & an sagart onórach ag guidhe ar a son.  'Sé an</span>
<lb n="184"/><span>rud a tháinig im m'aigne féin na haimsearaibh leath-</span>
<lb n="185"/><span>tromacha úd, nuair b'éigin d'ár sinnsearaibh bheith</span>
<lb n="186"/><span>amuich ar mhaolán sléibhe ag adhrughadh ins na Laethibh</span>
<lb n="187"/><span>Pianamhlacha; &, dar liom, gur bh'iad sin féin na laethe</span>
<lb n="188"/><span>in a raibh an creideamh go teann i nÉirinn, nuair a bhí</span>
<lb n="189"/><span>na daoine go léir — idir cléirchibh & tuathaibh — ar íribh i</span>
<lb n="190"/><span>n-a gcuid crábhaidh, & gan cuir-i-gcéill nó mórchúis nó</span>
<lb n="191"/><span>seóiníneacht ag buaint leó.</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>Bhí an oidhche ann nuair a bhí an turas críochnuighthe, &</span>
<lb n="194"/><span>ghleásamar orainn le dul a bhaile.  Bhí ceithre carra</span>
<lb n="195"/><span>le dul go baile s'againne, & d'imthigheamar i n-éin-</span>
<lb n="196"/><span>fheacht.  Bhí an oidhche an-dhorcha, siúd is go raibh an</span>
<lb n="197"/><span>aimsir chomh breagh sin; agus bhí ocht míle slighe againn</span>
<lb n="198"/><span>le siubhal ar bhealach an-chontabharthach.  Mar sin féin,</span>
<lb n="199"/><span>níor buaineadh bac nó tuisle asainn go ndeachamar</span>
<lb n="200"/><span>leath an bhealaigh.  Bhíomar ag imtheacht le fánaidh an</span>
<lb n="201"/><span>chnuic an uair sin.  Bhí na capaill ar sodar, acht ní</span>
<lb n="202"/><span>raibh siad ag imtheacht go ró-ghasda, mar bhí fhios ag na</span>
<lb n="203"/><span>tiomáinidhthibh go raibh an bealach cumhang contráilte &</span>
<lb n="204"/><span>gan claidhe ar éan-taoibh dé ar fiú biorán iad.  Bhí</span>
<lb n="205"/><span>carr Sheagháin Mhóir ar an dara carr díobh, & capall</span>
<lb n="206"/><span>breagh gasta gorm faoi.  Bhí tiomáinidhe leó, agus bhí</span>
<lb n="207"/><span>Seaghán & an Gráisiúr Mór ar leath-taoibh de'n charr &</span>
<lb n="208"/><span>an beirt chailín ar an taoibh eile.  Bhí carr s'againne</span>
<lb n="209"/><span>ar deireadh, mar ba dhual do charr fostuighthe imeasg</span>
<lb n="210"/><span>na mbodach.</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>Sin réim ár n-imtheachta nuair stad an capall</span>
<lb n="213"/><span>tosaigh go hobann.  Ní'l fhios agam an amhlaidh do</span>
<lb n="214"/><span>sgéin sé le rud éigin d'fheicsin dó, nó an rud éigin</span>
<lb n="215"/><span>chuaidh ar cearr le n-a chuid ughama; acht, cibé ar bith</span>
<lb n="216"/><span>mar bhí an sgéal, stad sé.</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>Chosg sin capall Sheaghain Mhóir, &, mar bá chapall</span>
<lb n="219"/><span>breagh spuncach é, níor thaithn sin leis.  Thoisigh sé ag</span>
<lb n="220"/><span>priomsáil ar an bhóthar & thug iarraidhe le tiontughadh</span>
<lb n="221"/><span>ar ais.  Acht bhí an bealach ró-chumhang, agus chuaidh a</span>
<lb n="222"/><span>chosa tosaigh amach ar chiumhais ar bhóthair a bhí bog, &</span>
<lb n="223"/><span>chuaidh a chosa síos beagán 'san mhóin.  Ghabh sgannradh</span>
<lb n="224"/><span>é, d'éirigh sé i n-áirde, &, le haon bhaothléim, ghlan sé</span>
<lb n="225"/><span>an chlaidhe & an charr & na daoine do bhí air leis.  Badh</span>
<lb n="226"/><span>chóir damh a rádh annso nach bhfaca duine ar bith an rud</span>
<lb n="227"/><span>a bhí ag dul ar aghaidh, acht gur chualamar an bhreilsge</span>
<lb n="228"/><span>& na mná 'a sgreadadh, & b'é an darna rud ar chuala-</span>
<lb n="229"/><span>mar pléasg mór taobh thíos dínn ins a' dorchadas, mar</span>
<lb n="230"/><span>thug an capall fogha isteach i bpoll uisge nó i lochán</span>
<lb n="231"/><span>do bhí ann.</span></p>
<lb n="232"/>
<lb n="233"/><p><span>Bhíomar chomh sgannraighthe sin le hobanntacht agus</span>
<lb n="234"/><span>uathbhás na tubaiste úd nár labhair aon duine & nár</span>
<lb n="235"/><span>bhog aon duine ar feadh tamaill.  Sílim gur mise</span>
<lb n="236"/><span>is luaithe fuair mo chiall ar ais.  Tháinig buille meamh-</span>
<lb n="237"/><span>rach in m'aigne nár b'fhéidir dadaidh do-ghéanamh 'san</span>
<lb n="238"/><span>dorchadas, & 'san boimite céadna cuimhnigh mé ar an</span>
<lb n="239"/><span>choinneal coisreachta do bhí in mo phóca liom.  Thar-</span>
<lb n="240"/><span>raing mé amach í, bhuail mé lasóg, & las mé an choin-</span>
<lb n="241"/><span>neal.  Ar bhfeicsin sin dóibh, tharraing na buachaillí</span>
<lb n="242"/><span>eile amach a gcuid coinneal & lasadh go léir iad, & ba</span>
<lb n="243"/><span>bhreagh an solus do rinne siad.</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>B'é seo na néithe do chonncamar tráth bhí an solus</span>
<lb n="246"/><span>againn.  Bhí Seaghán Mór & an Ghráisiúr i n-a luighe ar</span>
<lb n="247"/><span>mhullach a chéile 'sa díog, óir teilgeadh iad ó'n gcarr</span>
<lb n="248"/><span>nuair sgein an beitheadhach tar an chlaidhe.  Giota maith</span>
<lb n="249"/><span>taobh thíos dínn bhí an capall & an carr & an dá chailín</span>
<lb n="250"/><span>'sa' pholl.  Níor leagadh an carr & níor teilgeadh na</span>
<lb n="251"/><span>cailíní, acht b'é thárla gur rith an capall le fánaidh an</span>
<lb n="252"/><span>chnuic go ndeachaidh isteach i sgraith lingthe ar chiumhais</span>
<lb n="253"/><span>an locháin.  Chuaidh a cheithre chosa síos thríd an sgraith,</span>
<lb n="254"/><span>& fáisgeadh annsin é i riocht nár bh'fhéidir dó bogadh;</span>
<lb n="255"/><span>& bhí sé 'n-a luighe ann sin go socar suaimhneach gan</span>
<lb n="256"/><span>speach as.  Is dóighthe go dtáinig mearbhall ar na</span>
<lb n="257"/><span>cailínibh leis an sgannradh agus an sgeóin, agus</span>
<lb n="258"/><span>bhíodar i n-a suidhe ar an gcarr go socar suaimhneach</span>
<lb n="259"/><span>fosda.  Anois bhéadh an sgéal maith go léor, acht go</span>
<lb n="260"/><span>raibh an sgraith lingthe ag ísliughadh le troimeas an</span>
<lb n="261"/><span>ualaigh, bhí uirrí, agus bhí uisge an locháin ag teacht</span>
<lb n="262"/><span>isteach timcheall an charra agus ag bagairt an beith-</span>
<lb n="263"/><span>eadhach agus na cailíní do bháthadh.  Nuair chonnaic</span>
<lb n="264"/><span>mise an chontabhairt in a rabhadar, geallaim daoibh</span>
<lb n="265"/><span>nár bh'fhada nó salach damh go raibh mé ag an gcarr,</span>
<lb n="266"/><span>gur rug mé ar Mheadhbha, & gur árduigh mé liom í go</span>
<lb n="267"/><span>dtí an talamh daingean.  Thug mé iarraidhe eile go</span>
<lb n="268"/><span>dtí an carr, & bhí Máire, an cailín do b'óige, liom an</span>
<lb n="269"/><span>uair sin ar mo mhuin gur fhág mé i n-aice Mheadhbha í.</span>
<lb n="270"/><span>Bhí na buachaillí fá dtaoibh díom anois, & ghearramar</span>
<lb n="271"/><span>an ugham agus rug an carr linn as an pholl.  Chá raibh</span>
<lb n="272"/><span>dadaigh istigh anois acht an capall, & bhí sé fá uisge</span>
<lb n="273"/><span>acht amháin a cheann, & an t-uisge ag druidim isteach</span>
<lb n="274"/><span>timchioll air i gcomhnuidhe.  Bhí Seaghán Mór i n-ár</span>
<lb n="275"/><span>measg anois, & d'iarr sé orainn gan buaint leis an</span>
<lb n="276"/><span>gcapall, acht a fhagbháil annsin, óir gur fearr capall</span>
<lb n="277"/><span>a chailleadh dá bhreagha é 'ná sinne do bháthadh.  Ba</span>
<lb n="278"/><span>thruagh liomsa an chapall breagh sin d'fhagbháil 'sa' pholl</span>
<lb n="279"/><span>& sgairt mé ar aghaidh ar Eoghan Ua Searcaidhe gur</span>
<lb n="280"/><span>sheasaimh duine againn ar thaoibh fá leith do'n bheith-</span>
<lb n="281"/><span>eadhach, agus ghearr mise an tsrian dé.  D'innis mé</span>
<lb n="282"/><span>d'Eoghan an rud a bhí do dhíth ar a dhéanamh.  Thum mé</span>
<lb n="283"/><span>mo cheann faoi'n uisge, agus dhing mé bun an sriana</span></p>
</div>
<pb n="644"/>
<div><lb n="284"/><p><span>isteach faoi ucht an chapaill.  Thum Eoghan a cheann</span>
<lb n="285"/><span>faoi'n uisge ar an dtaobh eile, gur tharraing an</span>
<lb n="286"/><span>tsrian amach ar an dtaoibh sin.  Fuaramar na srianta</span>
<lb n="287"/><span>eile, cheangail sinn na srianta le chéile, & i gcionn</span>
<lb n="288"/><span>cúig boimite bhí an capall i ndul daingean againn.</span>
<lb n="289"/><span>Chuaidh na buachaillí go léir i gcionn na srian.  Ba</span>
<lb n="290"/><span>bhuachaillí leice láidre iad, & roimh i bhfad bhí an capall</span>
<lb n="291"/><span>amuich ar an léana againn, & gan a ghach ar cearr leis</span>
<lb n="292"/><span>acht go raibh dath dubh air i n-ionad gorm.  Bhí áthas an</span>
<lb n="293"/><span>tsaoghail ar Sheaghán, acht chá raibh sé sásta leis an</span>
<lb n="294"/><span>nGráisiúr.  Nuair tháinig an Gráisiúr amach as an</span>
<lb n="295"/><span>díog i n-éanfheacht le Seaghán, bhí sé chomh sgannraighthe</span>
<lb n="296"/><span>sin, siúd is nac raibh sé gortuighthe ar chor ar bith, acht</span>
<lb n="297"/><span>amháin go raibh sé fliuch salach, gur shuidh sé síos ar an</span>
<lb n="298"/><span>gclaidhe, agus chár bhog as sin acht a hoiread le stoc</span>
<lb n="299"/><span>giúmhaise go raibh an breilsge thart.  Nuair chonnaic</span>
<lb n="300"/><span>Seaghán an chontabhairt in a raibh na cailíní sgairt sé</span>
<lb n="301"/><span>ar Dhomhnall, acht chár leig Domhnall air gur chuala sé</span>
<lb n="302"/><span>é, & is dóigh nár chuala.  Níor bhog sé & níor thóg cos</span>
<lb n="303"/><span>go dtáinig muid ar ais chuige & an uile rud socruighthe</span>
<lb n="304"/><span>againn.  Cheangail sinn na capalla ins na carraibh</span>
<lb n="305"/><span>arís, agus bhog linn go tigh Ghráinne Mhóir .i. teach</span>
<lb n="306"/><span>tabhairne a bhí romhainn.  Chuadhamar isteach ann sin.  Bhí</span>
<lb n="307"/><span>Domhnall ag teacht chuige féin aris, &, mar bhí a' mí-ádh</span>
<lb n="308"/><span>air, thoisigh sé ag déanamh luathastair & giodal le</span>
<lb n="309"/><span>Seaghán.</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>“Nach ádhmháil,” ar seisean “gur shábháil muid iad</span>
<lb n="312"/><span>uilig, an capall chomh maith le na cailínibh.”</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>Bhris an fhoighid ar Sheaghán.</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>“A chladhaire,” ar sé, “chár shábháil tusa mórán aca.</span>
<lb n="317"/><span>Nuair a bhí mo ingheana bochta i gcontabhairt bátha, chá</span>
<lb n="318"/><span>ndearn tú acht suidhe ar do thóin & stuaic ort amhail</span>
<lb n="319"/><span>sean-chailleach.  Bog leat as m'amharc, & ná feicim</span>
<lb n="320"/><span>choidhche arís thú, nó bheirim mionna an leabhair má</span>
<lb n="321"/><span>fheicim go gcuirfidh mé piléir thríd do chorp</span>
<lb n="322"/><span>ghranda.”</span></p>
<lb n="323"/>
<lb n="324"/><p><span>D'éirigh na cnapa ar an nGráisiúr.  Bhuain sé an</span>
<lb n="325"/><span>dorus amach, & chán fhacamar ní ba mhó é.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>D'ólamar gloine i dtigh Ghráinne.  Ní olc an tár-</span>
<lb n="328"/><span>tháil dúinn é, óir bhíomar fliuch salach, & ghluaiseamar</span>
<lb n="329"/><span>linn 'na bhaile.  Chuadhamar féin & na buachaillí a bhí in</span>
<lb n="330"/><span>éanfheacht liom go bfacamar Seaghán Mór agus a</span>
<lb n="331"/><span>ingheana 'sa bhaile.  Bhíomar ar tí ceileabhra leo, nuair</span>
<lb n="332"/><span>rug Seaghán greim brollaigh orm féin.</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>“Chán fhuigfidh tú an tsráid seo anocht,” ar</span>
<lb n="335"/><span>seisean, “go mbéidh focal cainte agam-sa leat,” &</span>
<lb n="336"/><span>streachaill sé isteach 'un tighe mé.</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>Nuair bhíomar linn féin, sgaoil sé díom.</span></p>
<lb n="339"/>
<lb n="340"/><p><span>“A Chonchobhair Uí Bhuighill,” ar sé, “tá géar-</span>
<lb n="341"/><span>chuimhne agam-sa, agus is dóigh liom go bhfuil agat-sa,</span>
<lb n="342"/><span>fosda, ar an uair dheirionnach do bhí tú 'san tigh seo.</span>
<lb n="343"/><span>Tá cuimhne agam ar an droich-íde thug mé dhuit, & gur</span>
<lb n="344"/><span>dhíbir mé as an tigh thú.  Tá an-bhrón agus dearg-náire</span>
<lb n="345"/><span>orm um an nídh sin anois & bhí go minic ó shoin.  Iar-</span>
<lb n="346"/><span>raim maitheamhnas ort ó mo chroidhe amach.  Is tusa</span>
<lb n="347"/><span>d'fhuasgáil m'ingheana anocht ó chontabhairt bháis —”</span></p>
<lb n="348"/>
<lb n="349"/><p><span>“Ná habhair sin, a dhuine.  Bhí na buachaillí uilig</span>
<lb n="350"/><span>ann —”</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>“Deirim leat gur tusa amháin d'fhuasgail m'in-</span>
<lb n="353"/><span>gheana, & is tusa thug stiúradh agus uchtach do na</span>
<lb n="354"/><span>buachaillibh eile — agus ní'l mé dá lochtadh iad-san : is</span>
<lb n="355"/><span>breagh fearamhail na buachaillí iad — leis an gcapall</span>
<lb n="356"/><span>féin d'fhuasgailt.  Chán i n-aisge d'fhoghluim tú céard</span>
<lb n="357"/><span>na luinge.  Ta an chlisteacht leat.  Tá cuimhne agam,</span>
<lb n="358"/><span>mur bhfuil agat-sa, ar an ghnó a bhí agat liom an</span>
<lb n="359"/><span>oidhche úd anuraidh.  B'fhéidir gur athruigh d'aigne ar</span>
<lb n="360"/><span>an gceist ó shoin.  Má d'athruigh, ná bíodh focal eile</span>
<lb n="361"/><span>fá dtaoibh dé, acht tabhair maitheamhnas damh ar an</span>
<lb n="362"/><span>droch-úsáid thug mé dhuit, & béimíd i n-ár gcáirdibh</span>
<lb n="363"/><span>araon.  Acht má's rud é go bhfuil fonn ort fós mo</span>
<lb n="364"/><span>inghean-sa a phósadh, ní chuirfidh mise bac nó barradh,</span>
<lb n="365"/><span>staon nó stad ort, & bhéaraidh mé mo bheannacht daoibh</span>
<lb n="366"/><span>araoin — 'sé sin, má tá Meadhbha bhocht toileamhail.”</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>Bhí Seaghán Mór corraighthe go mór, & thuit na deora</span>
<lb n="369"/><span>go fras anuas leis.  Rug mé greim láimhe air, & thug</span>
<lb n="370"/><span>mé míle buidheachas dó.  Chár imthigh mé ó'n tigh an</span>
<lb n="371"/><span>oidhche sin.  Chuaidh mé in mo luinge tamall, acht chár</span>
<lb n="372"/><span>chodluigh mé néal agus bhí mé ar mo chois go luath ar</span>
<lb n="373"/><span>maidin.  Mhothuigh mé Mheadhbha 'sa' gharrdha léithe féin,</span>
<lb n="374"/><span>agus chuaidh mé i n-a haircis.  Ní'l mé ar tí innsint</span>
<lb n="375"/><span>daoibh goidé dubhairt mé léithe nó goidé dubhairt sise</span>
<lb n="376"/><span>liom; acht snaidhmeadh an cleamhnas an lá sin, agus</span>
<lb n="377"/><span>pósadh sinn i gcionn coichthighise i n-a dhiaidh.  Rinne</span>
<lb n="378"/><span>Seaghán Mór a dhíthcheall orm an fhairrge a thabhairt</span>
<lb n="379"/><span>suas & fuireacht leisean & a dhul i bhfeidhil an tsiopa;</span>
<lb n="380"/><span>acht bhí sean-dáimh agam do'n uisge & táim ag stiúradh</span>
<lb n="381"/><span>mo bháirc go fóill.  D'fhan Meadhbha le n-a hathair, acht</span>
<lb n="382"/><span>amháin cor-uair tugann sí cúrsa liom-sa.  Caithim-se</span>
<lb n="383"/><span>gearr-chuid dem' shaoghal i dtigh m'athar-chéile, & tá</span>
<lb n="384"/><span>fáilte & fiche romhaim dólamh.</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>Thug Seaghán suas a sheóiníneacht go mór.  Sgar na</span>
<lb n="387"/><span>daoine uaisle — 'sé sin, na seóiníní — uaidh ó rug mise</span>
<lb n="388"/><span>fúm ann, agus cuireann sé teas in mo chroidhe nuair</span>
<lb n="389"/><span>a bhíom i n-a bhfochair & é i n-a shuidhe cois na teineadh ag</span>
<lb n="390"/><span>spreagadh na Gaedhilge liom, & an dream óg thart</span>
<lb n="391"/><span>thimchioll orainn & cluasa chomh fada le hasal orra ag</span>
<lb n="392"/><span>éisteacht linn.  Ní baoghal ná go mbéidh spiorad na</span>
<lb n="393"/><span>nGaedheal ionnta, agus go ngabhfaidh siad a bpáirt i</span>
<lb n="394"/><span>n-obair ar bith a bhéas rompa ar son tíre & teagan.</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>Cú Uladh</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Críochnughadh an Turais - Sgéál Chaiphtín Uí Bhuighill

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Críochnughadh an Turais - Sgéál Chaiphtín Uí Bhuighill

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
