Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "&#8230;">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Sean-aimsireacht & Gaedhealtacht 'na nDéiseach</title><author><name type="main">Pádraig Ua Dálaigh</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1902_04_12_81a</note>
                         <note type="L">81</note>
                         <note type="B">1902</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1902_04_12_81a</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Pádraig Ua Dálaigh</author><title>Sean-aimsireacht & Gaedhealtacht 'na nDéiseach</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1902</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Do léigheadh an Paipéar so leanas os cómhair na</span>
<lb n="2"/><span>hÁrd-Craoibhe an naomhadh lá déag de'n Márta so</span>
<lb n="3"/><span>caithte againn.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>SEAN-AIMSIREACHT &amp; GAEDHEALTACHT 'NA</span>
<lb n="6"/><span>nDÉISEACH.</span></p>
<lb n="7"/>
<lb n="8"/><p><span>Tá fhios agam go dtuigeann sibh go léir cad is ciall</span>
<lb n="9"/><span>do'n bhfocal “Sean-aimsireacht,” acht ó's focal mór é</span>
<lb n="10"/><span>iarraim oraibh mo leithsgéal do ghabháilt i dtaoibh úsáid</span>
<lb n="11"/><span>do dhéanamh annso dhe.  Is so-thuigseanach an ghnáth-chiall</span>
<lb n="12"/><span>atá leis, acht tá eagla orm go bhfuilim-se ag cur</span>
<lb n="13"/><span>brighe eile — brígh níos fairsinge ar an bhfocal, mar</span>
<lb n="14"/><span>atá — sean-chuimhne, sean-nósanna, sean-cheól &amp; gach uile</span>
<lb n="15"/><span>sho-ghnás fíor-dhúthchasach Gaedhealach a tháinig anuas</span>
<lb n="16"/><span>ó n-ár n-aithreachaibh, &amp; atá ceangail go dlúth i dtean-</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="17"/><p><span>gaidh na Gaedhilge, ó thús riamh gus an aimsir seo &amp;</span>
<lb n="18"/><span>badh ceart do Ghaedhealaibh do choimeád &amp; do chleachtadh</span>
<lb n="19"/><span>go bruinne an bhrátha dá mbadh cóir i mbárach é.</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>Sé fáth a luaidhim na Déiseacha annso acht gurab é</span>
<lb n="22"/><span>an áit a bhfuil an t-eólas is fearr agam air.  Ar a shon</span>
<lb n="23"/><span>sin féin is dóigh liom go n-oirfeadh urmhór dem' ráidhtibh</span>
<lb n="24"/><span>d'éan dúthaigh eile beagnach i nÉirinn.</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>Gan amhras is eól díbh gur mór an tsuim do chuir</span>
<lb n="27"/><span>muinntir na nDéise san nGaedhilg riamh &amp; nár bh'annamh</span>
<lb n="28"/><span>sgoláirí léigheanta &amp; filidhe líomhtha éifeachtamhla na</span>
<lb n="29"/><span>gcomhnaidhe ann.  Is feasach nár bhaineadar go léir</span>
<lb n="30"/><span>leis an áit ó bhunudhas &amp; gur thángadar ann ó Chorcaigh</span>
<lb n="31"/><span>ó Shliabh Luachra, ó Chonndae an Chláir, &amp;c.  Ní léaghtar</span>
<lb n="32"/><span>goidé chúis dóibh cur fútha ann, munab amhlaidh go raibh</span>
<lb n="33"/><span>ainm mhaith ar an áit ós na ciantaibh, &amp; bhí baramhail ag</span>
<lb n="34"/><span>cuid de mhuinntir na háite féin gur rug ceanntar</span>
<lb n="35"/><span>áirithe ann bárr na dTrí mBuaidh, mar atá, bárr féile</span>
<lb n="36"/><span>bárr léighinn &amp; bárr filidheachta.  Tá an tsean-fhilidheacht</span>
<lb n="37"/><span>ag teacht leo annso mar adeir Cormacán Éigeas 'san</span>
<lb n="38"/><span>dán do sgríobh ar “Mhóirthímcheall Éireann Uile.”</span>
<lb n="39"/><span>Nuair tháinig Muircheartach Mac Néill, Rí Éireann go</span>
<lb n="40"/><span>Déiseachaibh, deir Cormacán: —</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>“Thairgeadar dúinn coinnmheadh is cuairt,</span>
<lb n="43"/><span>GO forfháilidh go fíor-shuairc.</span>
<lb n="44"/><span>Déise Fir Mumhan maithe,</span>
<lb n="45"/><span>Thángadar chughainn a ndeagh fhlatha.”</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Deimhnighid na filidhe féin an nidh céadna.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>Chaith Tadhg Gaedhealach an chuid ba mhó dá shaoghal</span>
<lb n="50"/><span>idir Déiseachaibh &amp; Paorachaibh, is adeir dream go rugadh</span>
<lb n="51"/><span>'san mBarúntacht i n-aice Eochaille é.  Sé baramhail</span>
<lb n="52"/><span>gach éinne i bPortláirge gurab é Tadhg Gaedhealach an</span>
<lb n="53"/><span>file dób' fhearr do bhí riamh ar an saoghal so.  Do bhí</span>
<lb n="54"/><span>báidh &amp; gean mór aige ar Dheiseachaibh, &amp; ar Phaorachaibh</span>
<lb n="55"/><span>leis, &amp; nuair do bhí coinne aige an áit d'fhágaint sé</span>
<lb n="56"/><span>rud adeir sé ná —</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>“Mo shlán le Dúthaigh déarcach glán, Déiseacha uile</span>
<lb n="59"/><span>ghnáth,</span>
<lb n="60"/><span>Is mo shlán thar triubhach dá thréithe go Paoracha an</span>
<lb n="61"/><span>tsuilt le grádh.”</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>Chaith Donnchadh Ruadh urmhór a aimsire ann leis,</span>
<lb n="64"/><span>is nuair do bhí sé i n-imigéin dubhairt sé gur mór</span>
<lb n="65"/><span>an méid do thabharfadh sé ar a bheith thar n-ais</span>
<lb n="66"/><span>arís as.</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>“Shliabh geal gCua rug buaidh na féile.”</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>Sin í cúis is dócha ar tháinig na báird is na filidhe ag</span>
<lb n="71"/><span>triall ar Dhúthaigh Déiseach, sin í cúis ar fhanadar ann</span>
<lb n="72"/><span>is go bhfuil a gcnámhanna anois go faon-lag sínte i</span>
<lb n="73"/><span>gcré ann, a n-ainmneacha 'na ngnáth-fhoclaibh ar gach uile</span>
<lb n="74"/><span>theinnteán, a gcuid filidheachta i mbéalaibh na ndaoine</span>
<lb n="75"/><span>is a spioraid ag imtheacht mar sidh gaoithe thar réidhtibh</span>
<lb n="76"/><span>thar ghleanntaibh thar chnuic is thar bhántaibh na n-Déise.</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>Ní gádh dhom a rádh go bhfuil Tadhg Gaedhealach curtha</span>
<lb n="79"/><span>in sean reilg Bhaile Láinín &amp; crois bheag adhmuid mar</span>
<lb n="80"/><span>chomhartha ar a uaigh.  Tá Donnchadh Ruadh curtha in</span>
<lb n="81"/><span>reilg an Bhaile Nuaidh i n-aice Choille Mhic Thomáisín, is,</span>
<lb n="82"/><span>fairíor, gan fiú na leice ós a cheann.  Acht ní bhéidh sé</span>
<lb n="83"/><span>mar sin.  Tá muinntir Dhomhn' Gharbháin ag ceapadh</span>
<lb n="84"/><span>rud éigin do dhéanamh na thaoibh go luath.</span></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>B'in iad na filidhe b'aoirde cáil do bhain leis na</span>
<lb n="87"/><span>Déiseachaibh riamh, is ba mhór an síol léighinn is filidhe-</span>
<lb n="88"/><span>achta d'fhágadar i bPortláirge.  Ba mhór an méid</span>
<lb n="89"/><span>sgoláirí maithe is filidhe líomhtha do bhí le fagháil 'na</span>
<lb n="90"/><span>ndiaidh ann, mar atá na Móránaigh .i. Tomás, do cheap</span>
<lb n="91"/><span>“Aonach Bheárna na Gaoithe” is Uilliam, an té sin, “do</span>
<lb n="92"/><span>thógfadh dán ós ceann cláir éagtha,” an tAthair Seán</span>
<lb n="93"/><span>Ó Maonaigh togha Gaedhilgeóir, is Anna Ní Chadhlaigh,</span>
<lb n="94"/><span>bean-chaointe an Athar Seán, Pádraig Ua Duinn, Eibhlín</span>
<lb n="95"/><span>Ní Dháltúin, Máire Ní Dhonagáin &amp; Liam Ó Donagáin.</span>
<lb n="96"/><span>Agus níor theip Léigheann Gaedhealach sa gConntae</span>
<lb n="97"/><span>Phortláirge ó n-a n-aimsir sin go dtí an lá indiu.</span>
<lb n="98"/><span>Ní gábhadh dhom trácht ar ainm Sheagháin Pléimionn &amp;</span>
<lb n="99"/><span>maidir leis an am atá láithreach b'éidir dom ainmniughadh</span>
<lb n="100"/><span>do dhéanamh ar sgoláiribh oirdhearca thar bhárr acht</span>
<lb n="101"/><span>ní baoghal nach bhfuil fios cruinn ar na néithibh</span>
<lb n="102"/><span>seo ag muinntir na hÁrd-Chraoibhe.  Agus ní hé</span>
<lb n="103"/><span>amháin go raibh filidheacht ag duine nó beirt nó</span>
<lb n="104"/><span>seisear, acht is amhlaidh mar do bhíodar go léir chomh</span>
<lb n="105"/><span>géar-chúiseach sin mar gheall ar an gcumas is an chlis-</span>
<lb n="106"/><span>teacht do bhí aca ar an nGaedhilg go raibh filidheacht &amp;</span>
<lb n="107"/><span>deas-chainnt ag gach éinne.  Do bhíodh mór-chuid amhrán</span>
<lb n="108"/><span>breágha aca do bhídís ag gabháil, &amp; ag seinnm thar éis lae</span>
<lb n="109"/><span>buainte mo tar éis lae meithille san bhfoghmhar — sgéalta</span>
<lb n="110"/><span>is béal-oideas fiannuigheachta is go leór rudaí eile a</span>
<lb n="111"/><span>tháinig anuas i n-éinfheacht leo is atá fuinte go dlúth</span>
<lb n="112"/><span>tré theangain na tíre seo.  Ba Ghaedhealach nádúrtha</span>
<lb n="113"/><span>gan amhras an seal aimsire í seo.  Acht, mo dhith, níor</span>
<lb n="114"/><span>bh'fhada go raibh athrughadh sgéil.  Cuireadh ar bun na</span>
<lb n="115"/><span>sgoileanna úd a nglaodhtar mar leas-ainm orra</span>
<lb n="116"/><span>“náisiúnta.”  De nam, nó mar mhagadh is dócha.</span>
<lb n="117"/><span>Ba é bun-adhabhar na sgoileann so acht an teanga</span>
<lb n="118"/><span>do bhí gá labhairt is gá cleachtadh sul tháinig Diaglán</span>
<lb n="119"/><span>go hÁrdmhóir do dhúnmharbhadh &amp; do réabadh as</span>
<lb n="120"/><span>anamannaibh Leanbhaí Gaedhealacha na nDéise.  Agus</span>
<lb n="121"/><span>na dhiaidh sin tháinig an gorta mór nó mar adeir</span>
<lb n="122"/><span>na sean daoine “an droch-shaoghal.”  Béarla ar dtúis &amp;</span>
<lb n="123"/><span>na dhiaidh sin gort.  Ní thráchtfa mé ar an aimsir sin</span>
<lb n="124"/><span>ná ar an aoide uathbhásach, dona, do bhí ar dhaoinibh</span>
<lb n="125"/><span>bochta na nDéise is na hÉireann ar fad le n-a linn.</span>
<lb n="126"/><span>Acht mar a dubhairt bain-fhile de Mhuinntir Dhroma san</span>
<lb n="127"/><span>Rinn: —</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>“Is in Reilig an tsléibh tá na céadta dhíobh treasgartha,</span>
<lb n="130"/><span>Dá gcarta san gcré nó dá bhfuadach thar fairge.”</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>Níor sdadadar de'n imtheacht sain nó gur glanadh</span>
<lb n="133"/><span>amach beagnach ar fad iad.  Is cuimhin liom féin</span>
<lb n="134"/><span>sochraidí móra de dhaoinibh (suas le céad in gach</span>
<lb n="135"/><span>buidhin idir na deóraidhthibh is a gcáirdibh) ag fágaint</span>
<lb n="136"/><span>na tuaithe is na tíre is gan a dtásg 'ná a dtuairisg</span>
<lb n="137"/><span>san dúthaigh sin arís go deó na ndeór.  Is maith is</span>
<lb n="138"/><span>cuimhin liom dronga móra do theacht ó Chill Ghobnait i</span>
<lb n="139"/><span>n-aice Dhomhn' Gharbháin (áit a raibh Séathrún Céitinn 'na</span>
<lb n="140"/><span>shagart paróiste sealadh dá aimsir), &amp; píopaire na</span>
<lb n="141"/><span>gcuideachta ag imirt na spaisdeóireachta déidhean-</span>
<lb n="142"/><span>aighe, chum a misneach do spreagadh is do bhrosdughadh</span>
<lb n="143"/><span>ar sgaradh dhóibh le sean tír a ndúthchais, áit nach</span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="144"/><p><span>gcasfaidís, b'éidir, go bráth arís air.  D'imthigh an</span>
<lb n="145"/><span>sean-phíopaire féin sa deireadh an fear bocht, &amp; níor</span>
<lb n="146"/><span>chas.</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Níl ean rud is measa ná an deóraidheacht.</span></p>
<lb n="149"/>
<lb n="150"/><p><span>“Mairg,” adeir an sean ughdar in Leabhar na</span>
<lb n="151"/><span>hUidhre, “mairg, trá, reachas a athair-thír ndúthaigh ar</span>
<lb n="152"/><span>an oilithír n-aindílis.”  Sin é mar ba chor do mhuinntir</span>
<lb n="153"/><span>na nDéiseach.</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>Acht buidheachas mór le Dia, atá Connradh na Gaedhilge</span>
<lb n="156"/><span>anois ag déanamh iarrachta láidire chum muinntir na</span>
<lb n="157"/><span>hÉireann do choimeád sa mbaile, is tá na daoine féin</span>
<lb n="158"/><span>ag músgailt as an trom-shuan &amp; a teidhmse tárla</span>
<lb n="159"/><span>dhóibh.  Cia an Gaedheal nach gcuireadh obair an</span>
<lb n="160"/><span>Domhnaigh seo caithte againn aoibhneas croidhe &amp; árdughadh</span>
<lb n="161"/><span>meanmain air?</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>Bhí spioraid Gaedhealach na hÉireann iadhta, múchda</span>
<lb n="164"/><span>ag brughadh fúithe le fad aimsire acht fa dheireadh thiar</span>
<lb n="165"/><span>thall tá a geimhill dá mbriseadh aici.</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>San tsean-aimsir bhíodh tonnta móra sa bhfairge</span>
<lb n="168"/><span>thort-thimcheall na h-Éireann is buaidh nó draoidheacht</span>
<lb n="169"/><span>éigin áirithe ag baint leo.  Indiu tá tonn mór in</span>
<lb n="170"/><span>Éirinn istigh níos treise na ceachtar aca, Tonn is</span>
<lb n="171"/><span>troime &amp; is treine buaidh 'ná Draoi-thonn Clíodhna féin,</span>
<lb n="172"/><span>mar atá, Tonn rabhartach Gaedhilge atá ag gluaiseacht</span>
<lb n="173"/><span>is ag briseadh na slaodaibh féin tír &amp; Tonn, leis,</span>
<lb n="174"/><span>ina múchfar Bréan-galldachas uile na hÉireann fós.</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>Pádraig Ua Dálaigh</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Sean-aimsireacht & Gaedhealtacht 'na nDéiseach

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Sean-aimsireacht & Gaedhealtacht 'na nDéiseach

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
