Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">An Túirne Olna</title><author><name type="main">An Múirneach Buadhach</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1902_03_29_42</note>
                         <note type="L">42</note>
                         <note type="B">1902</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1902_03_29_42</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>An Múirneach Buadhach</author><title>An Túirne Olna</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1902</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>An Túirne Olna</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>AISDE I nGAEDHILG AR</span>
<lb n="4"/><span>“Olann-thiusgal na hÉireann, & an chuma is fearr chum a churtha</span>
<lb n="5"/><span>chum cinn.”</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Is iongantach iad míorbhúilidhe & oibreacha an</span>
<lb n="8"/><span>Chruthuigheóra dá ndéanfadh duine machtnamh sa cheart</span>
<lb n="9"/><span>ortha.  Féach ar gach ainmhídhe do chum Sé & do chuir Sé ar</span>
<lb n="10"/><span>an saoghal so; chídhfir go bhfuil buadh faoi leith ag gach</span>
<lb n="11"/><span>ceann aca, i gcómhair tairbhe & compórd an duine.</span>
<lb n="12"/><span>Sin é an t-aon do chruthaigh Sé gan sgáth ná clúdach ó'n</span>
<lb n="13"/><span>spéir.  Mar sin féin ní raibh Dia chomh cruaidh sin air,</span>
<lb n="14"/><span>do thug sé meabhair & tuigsint & intleacht do; is thug</span>
<lb n="15"/><span>sé cumhacht do ar aimhmighthibh an domhain.  Atá aon</span>
<lb n="16"/><span>ainimhidhe amháin neamh-dhíoghbhálach do réidhtigh ceasnaidhe</span>
<lb n="17"/><span>an duine, 'sas sí sin an chaora.  Badh cheart dhúinn mór-</span>
<lb n="18"/><span>bhuidheachas & moladh do thabhairt do Dhia do bhronn a</span>
<lb n="19"/><span>leithéid de shúbhailce orainn.  Ar an dtaobh eile is</span>
<lb n="20"/><span>ionghantach é intleacht & tuigsint an duine, de bhrígh</span>
<lb n="21"/><span>gur chum sé & do cheartaigh sé olann na caorach i</span>
<lb n="22"/><span>bhfoirm éadaigh do féin ó radharc na spéireach.</span></p>
<lb n="23"/>
<lb n="24"/><p><span>Ní indiu ná indé do ceapadh i nÉirinn é, atá an</span>
<lb n="25"/><span>ceárd sain ar siubhal ann le aimsir imchian, acht is soth</span>
<lb n="26"/><span>liom a rádh go bhfuil an cheárd sain ag dul chum deiridh</span>
<lb n="27"/><span>go mór nuair badh cheart di bheith ag dul ar aghaidh.  Sé</span>
<lb n="28"/><span>an fáth é is dócha go gceapann muinntir na hÉireann</span>
<lb n="29"/><span>gur comhartha ísleachta & táire dhóibh bheith ag caitheamh</span>
<lb n="30"/><span>a ndéantús féin.  Ba uabhairíghe go mór ár sinnsear</span>
<lb n="31"/><span>ná sinne, is ní raibh aon cheann faoi ná náire ortha a</span>
<lb n="32"/><span>lámh-dhéantús féin do chaitheamh.  Ba chalma cródha</span>
<lb n="33"/><span>na fir do bhíodh gléasda i mbréidín cluthar “do dheineadh</span>
<lb n="34"/><span>na mná so tsliabh,” & i dtaobh na ngúnaidhe taimín ní</span>
<lb n="35"/><span>raibh aon teóra leó.  [Sam]{San} am sain ní raibh tiúsgal na</span>
<lb n="36"/><span>hÉireann ar gcúl.  Do bhí saothar dá dhéanamh leis</span>
<lb n="37"/><span>an gcárda, an sgáinne, & an túrann.  Bhí compórd &</span>
<lb n="38"/><span>suaimhneas aigne aca, nídh nách iongnadh, nuair a bhí a</span>
<lb n="39"/><span>gcuid tiúsgail fútha féin.  Badh bhreágh an rud bheith</span>
<lb n="40"/><span>ag éisteacht le fuaim an túrainn & díosgán na gcárdaí</span>
<lb n="41"/><span>& bean-an-tighe 'sa clann ag obair leo go saothrach, is</span>
<lb n="42"/><span>san am céadna iad ag canadh abhrán dóibh féin, mar</span>
<lb n="43"/><span>atá, “Dómhnaill na Gréine,” “Páidín Ua Raithbhearta,”</span>
<lb n="44"/><span>“Nóra Críonna” no saghas éigin don tsamhail sin.  Ní</span>
<lb n="45"/><span>mar sin dóibh anois idir óg & aosda, is amhlaidh a bhíd</span>
<lb n="46"/><span>ná dríodar litridheacht Sasanna aca dá léigheadh, i</span>
<lb n="47"/><span>n-ionad bheith ag sníomh 'sa córda dhóibh féin.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>Is fíor-bheag anois an obair láimh-dhéantús atá dá</span>
<lb n="50"/><span>dhéanamh i nÉirinn, san áit go raibh b'fhéidir fiche fíghead-</span>
<lb n="51"/><span>óir roimhe seo, ní geobhtha oiread & ceann aca ann</span>
<lb n="52"/><span>anois.  Siad na muillte do dhísgidh iad gan amhras,</span>
<lb n="53"/><span>acht ní ar aghaidh do chuaidh olann-thiúsgal na hÉireann.</span>
<lb n="54"/><span>Ní féidir a rádh ná go ndeineann muillte na hÉireann</span>
<lb n="55"/><span>toghadh éadaigh do chumadh, acht cad é an mhaith é, an uair</span>
<lb n="56"/><span>ná cuireann na hÉireannaigh féin aon tsuim ann.  Is</span>
<lb n="57"/><span>mó go mór an beann atá aca air mhuileann-dhéantús</span>
<lb n="58"/><span>Shasanna, pé rud a chuirfidh Seaghán anall go hÉire</span>
<lb n="59"/><span>gheóbhaidh sé ceannach air.  Go deimhin is náire thar</span>
<lb n="60"/><span>meadhon do Éireannacha bheith ag díol éadach Gallda</span>
<lb n="61"/><span>mar dheadh, & dá bhualadh sias ar dhaoinibh, i bhfoirm & i</span>
<lb n="62"/><span>gcruth Gaedhealach.</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>An mbéidh aon mheas go deo ag muinntir na hÉireann</span>
<lb n="65"/><span>ortha féin, is fíor go bhfuil siad ag dul i ndonacht gach lá.</span>
<lb n="66"/><span>Más mian leó bheith na nÉirinneachaibh fíor-Ghaedhealach,</span>
<lb n="67"/><span>is leór dóibh meas & urraim a bheith aca ar a dtiúsgallaibh</span>
<lb n="68"/><span>féin ag baile.  Sí an olann-thiúsgal an ceann is</span>
<lb n="69"/><span>furusda chur ar aghaidh i nÉirinn.  Is earradh éadach</span>
<lb n="70"/><span>ná seasuigheann só-fhada, & uime sin ní mór a bheith dá</span>
<lb n="71"/><span>dhéanamh síorruidhe.  Má thugamaoid aire cheart don</span>
<lb n="72"/><span>cheárd sain, béimíd san am chéadna ag déanamh sochar</span>
<lb n="73"/><span>dár dtír.  Ní hiongnadh go bhfuil na mílte do mhuinntir</span>
<lb n="74"/><span>na hÉireann ag fágaint a cuanta gach bliadhain.  Atá</span>
<lb n="75"/><span>sé riachtanach dóibh imtheacht nuair atá uireasbhaidh oibre</span>
<lb n="76"/><span>ortha ag baile.  Acht dá gcuirfidhe tiúsgail ar bun</span>
<lb n="77"/><span>dob 'fhéidir obair do thabhairt do na deóraighthibh seo, &</span>
<lb n="78"/><span>do neartóchfaidhe Éire arís i ndaoinibh & i maoin, is do</span>
<lb n="79"/><span>bhéadh sí 'na Náisiún neamhspleadhach uair eile.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>Más mian linn an olann-thiúsgal do chur ar aghaidh,</span>
<lb n="82"/><span>caithfimíd 'san chéad iarracht cinéal maith caorach do</span>
<lb n="83"/><span>choiméad, an chuid seo go háirithe do thugann an</span>
<lb n="84"/><span>olann fhóghanta uatha.  Atá talamh na hÉireann</span>
<lb n="85"/><span>oireamhnach go leór ar chaoire do bheathughadh, acht</span>
<lb n="86"/><span>gan amhras ní réidhteochaidh droch-thalamh le caoire</span>
<lb n="87"/><span>foluigheachta.  Is furusda an galar sain do leigheas,</span>
<lb n="88"/><span>óir atá caoire le fagháil atá oireamhnach do gach</span>
<lb n="89"/><span>talamh.  Ní rud ró-ghlic ná ciallmhar daoine bheith ag</span>
<lb n="90"/><span>coiméad caorach go mbíonn siad ró-aosda.  Is beag</span>
<lb n="91"/><span>an tairbhe caora ó aosuigheann sí cúig nó sé de</span>
<lb n="92"/><span>bhliadhnaibh, béidh sí ag meathlughadh as sain amach.  Ní</span>
<lb n="93"/><span>bhíonn an bhírgh ná an tairbhe san fheóil mar badh cheart</span>
<lb n="94"/><span>di bheith, & níl aon amhras ná go mbíonn an olann ag</span>
<lb n="95"/><span>tréigeann leis.  Sin dá shlíghe go gcailleann an</span>
<lb n="96"/><span>feirmeóir é, bíonn sé chum deiridh 'san bhfeóil & san</span>
<lb n="97"/><span>olann.  Ní thugann muinntir na hÉireann leath a </span>
<lb n="98"/><span>ndóthain aire do'n chaora, níor mhór dóibh iad do</span>
<lb n="99"/><span>atharrughadh go mion & minic, mar nuair théidheann</span>
<lb n="100"/><span>siad san aois tagann meathlughad ortha.  Atá an</span>
<lb n="101"/><span>chaora chomh tairbheach don nduine & atá an bó, mar a</span>
<lb n="102"/><span>mbéadh ní bhéadh faic aige le cur ar a dhrom.  [Da]{Dá}</span>
<lb n="103"/><span>mbéadh sé na héaghmais bhí sé riachtanach air seithe</span>
<lb n="104"/><span>na bó do chaitheamh mar éadach, & annsain ní misde</span>
<lb n="105"/><span>“Seaghán an bhríste leathair” do ghlaodhach air dá</span>
<lb n="106"/><span>ríribh!</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Atá aon rud amháin speisialta le déanamh ag</span>
<lb n="109"/><span>muinntir na hÉireann i dtaobh na holna, & atá sé</span>
<lb n="110"/><span>síos annso go soilléir.  Nuair a bhíonn sí oireamhnach</span>
<lb n="111"/><span>ar a díol atá sé ceart aca féachaint amach go cruinn</span>
<lb n="112"/><span>& dul go dtí an siopa go bhfaghaidh siad déantús</span>
<lb n="113"/><span>Éireannach uirthe 'na hionad.  Is gnáthach leo anois</span>
<lb n="114"/><span>an olann do mhalartughadh ar éadach, mar ó imthigh</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="115"/><p><span>na sean-mhná atá an túrann ar an gcúllochta ag</span>
<lb n="116"/><span>dreóghadh dho féin leis na míola-críonna.  Is sgan-</span>
<lb n="117"/><span>naileach an obair do Éireannachaibh bheith ag cabhrughadh</span>
<lb n="118"/><span>lé muileann-dhéantús Sheagháin Bhuidhe, & a fhios aca</span>
<lb n="119"/><span>go dian-mhaith go bhfuil siad san am chéadna ag</span>
<lb n="120"/><span>déanamh dochar & díoghbháil dá dtír & dá muinntir i</span>
<lb n="121"/><span>n-éinfheacht.  'Sé mar atá an sgéal feasda ag an</span>
<lb n="122"/><span>Sasannach & an Éireannach, 'ga bhfuil an Gaedheal</span>
<lb n="123"/><span>galldha san Gall Gaedhealach.  Acht b'fhéidir go bhfuil</span>
<lb n="124"/><span>laethibh níos gile & níos séanmhaire i ndán do Éire fós,</span>
<lb n="125"/><span>níl an spioraid ná na tír-ghrádh múchta na muinntir</span>
<lb n="126"/><span>fós.  Níl uatha acht iad do spreagadh suas aon uair</span>
<lb n="127"/><span>amháin eile.  Is cóir a leithsgéal do ghabháil óir</span>
<lb n="128"/><span>ní raibh ionnta acht giollaidhe gan treóir.  Ná cuiridís</span>
<lb n="129"/><span>suim feasda i ngnóthaibh an fhir thall, acht tugaidís</span>
<lb n="130"/><span>aire dá dtiúsgail féin ag baile, sas ro-ghairid gur</span>
<lb n="131"/><span>féidir leo a gcuid tiúsgail féin do leathnughadh ar</span>
<lb n="132"/><span>fuaid na tíre.  Béidh obair go leor le déanamh</span>
<lb n="133"/><span>annsain cois baile, is ná gádh do Éireannaigh formad</span>
<lb n="134"/><span>a bheith aca le haon dream eile, & dá bhrígh sin eirgheó-</span>
<lb n="135"/><span>chaidh sliocht Éibhir arís i réim mar bhíodar insna</span>
<lb n="136"/><span>haimsearaibh sona chuaidh tharainn.</span></p>
<lb n="137"/>
<lb n="138"/><p><span>(Críoch)</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>“An Múirneach Buadhach”</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>(Ag seo thuas aisde do fuair an chéad duais ag Feis Chorcaigh</span>
<lb n="143"/><span>athrughadh anuraidh.  Bhí an túirne isteach leis an aisde.)</span>
<lb n="144"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Túirne Olna

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Túirne Olna

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
