SÉADNA

CAIBIDIOL A H-AON.

Cois na teine. Peig, Nóra, Gobnait, Síle bheag, agus
Cáit ní Bhuachalla.

Nóra. — A Pheig, inis sgeul dúinn.

Peig. — B'ait liom san! Inis féin sgeul.

Gobnait. — Ní'l aon mhaith inti, a Pheig. B'fhearr linn
do sgeul-sa.

Síle. — Déin, a Pheig. Béimíd ana shocair.

Peig. — Nach maith nár fhanais socair aréir, nuair a bhí
“Madra na n-Ocht gCos” agam d'á innsint!

Síle. — Mar sin ní stadfadh Cáit ní Bhuachalla ach am'
priocadh.

Cáit. — Thugais d'éitheach! Ní rabhas-sa ad' phriocadh, a
chaillichín!

Gobnait. — Ná bac í féin, a Cháit. Ní raibh aoinne 'ghá
priocadh ach í 'ghá leigint uirthi.

Síle. — Do bhí, astóin; agus mura mbéadh go raibh, ní
liúghfainn.

Nóra. — Abair le Peig na liúghfair anois, a Shíle, agus
'neósaidh sí sgeul dúinn.

Síle:— Ní liúghfad, a Pheig, pé rud imtheóchaidh orm.

Peig:— Má's eadh, suigh anso am' aice, i dtreó ná
féadfaidh aoinne thú phriocadh a gan fhios dom.

Cáit:— Bíodh geall go bpriocfaidh an cat í. A thoice
bhig, bhéadh sgeul breagh againn mura mbéadh tú féin
agus do chuid liúighríghe.

Gobnait. — Éist, a Cháit, nó cuirfir ag gol í, agus
béimíd gan sgeul. Má curtar fearg ar Pheig ní
'neósaidh sí aon sgeul anocht. 'Seadh anois, a
Pheig, tá gach aoinne ciúin ag brath ar sgeul
uait.

Peig:— Bhí fear ann fad ó agus isé ainim a bhí air
'ná Séadna. Gréasaidhe b'eadh é. Bhí tigh beag deas
clúthmhar aige ag bun cnuic, ar thaobh na fothana. Bhí
cathaoir shúgáin aige do dhéin sé féin dó féin, agus ba
ghnáth leis suidhe inti um thráthnóna, nuair a bhíodh obair
an lae críochnuighthe, agus nuair a shuidheadh sé inti bhíodh
sé ar a shástacht. Bhí mealbhóg mine aige ar crochadh i
n-aice na teine, agus anois agus airís chuireadh sé a lámh
inti agus thógadh sé lán a dhoirn de'n mhin, agus bhíodh
sé 'ghá cogaint ar a shuaimhneas. Bhí crann ubhall ag
fás ar an dtaobh amuich de dhorus aige, agus nuair a
bhíodh tart air ó bheith ag cogaint na mine, chuireadh sé
lámh sa chrann san agus thógadh sé ceann des na h-ubhlaibh,
agus d'itheadh sé é.

Síle:— Ó, a thiarcais! a Pheig, nár dheas é!

Peig:— Ciacu an chathaoir nó an mhin nó an t-ubhall ba
dheas?

Síle:— An t-ubhall, gan amhras!

Cáit. — B'fhearr liom-sa an mhin: Ní bhainfeadh an
t-ubhall an t-ocras de dhuine.

Gobnait. — B'fhearr liom-sa an chathaoir, agus chuirfinn
Peig 'na suidhe inti, ag innsint na sgeul.

Peig:— Is maith chun plámáis tú, a Ghobnait.

Gobnait:— Is fearr chun na sgeul tusa, a Pheig. Conus
d'imthigh le Séadna?

Peig:— Lá d'á raibh sé ag déanamh bróg, thug sé fé
ndeara ná raibh a thuille leathair aige, ná a thuille
snáithe, ná a thuille céireach. Bhí an taoibhín déanach shuas
agus an greim déanach curtha, agus níor bh'fholáir dó
dul agus adhbhar do sholáthar sul a bhféadfadh sé a
thuille bróg a dhéanamh. Do ghluais sé ar maidin, agus
bhí trí sgillinge 'na phóca, agus ní raibh sé ach míle ó'n
dtigh nuair a bhuail duine bocht uime, a d'iaraidh déarca.

“Tabhair dhom déirc ar son an tSlánuightheóra agus
le h-anaman do mharbh, agus tar cheann do shláinte,”
arsa 'n duine bocht.

Thug Séadna sgilling dó, agus ansan ní raibh aige
ach dhá sgilling. Dúbhairt sé leis féin go mb'fhéidir go
ndéanfadh an dá sgilling a ghnó: Ní raibh sé ach míle
eile ó bhaile nuair a bhuail bean bhocht uime agus í cos-
nochtaithe.

“Tabhair dhom congnamh éigin,” ar sise, “ar son an
tSlánuightheóra, agus le h-anaman do mharbh, agus tar
cheann do shláinte.”

Do ghlac truagh dhí é, agus thug sé sgilling dí, agus
d'imthigh sí. Do bhí aon sgilling amháin ansan aige, ach
do chomáin sé leis, ag brath air go mbuailfeadh seans
éigin uime a chuirfeadh ar a chumas a ghnó a dhéanamh.
Níor bh'fhada gur casadh air leanbh agus é ag gol le
fuacht agus le h-ocras.

“Ar son an tSlánuightheóra,” arsa 'n leanbh, “tabhair
dhom rud éigin le n-ithe.”

Bhí tigh ósda i ngar dóibh, agus do chuaidh Séadna
isteach ann, agus cheannuigh sé bríc aráin agus thug sé
chun an leinbh é. Nuair a fuair an leanbh an t-arán
d'athruigh a dhealbh. D'fhás sé suas i n-aoírde, agus do

las solas iongantach 'na shúilibh agus 'na cheannachaibh,
i dtreó go dtáinig sgannradh ar Shéadna.

Síle. — Dia linn! a Pheig, is dócha gur thuit Séadna
bocht i laige.

Peig. — Níor thuit; ach má 's eadh, ba dhícheal dó. Chómh
luath agus d'fhéad sé labhairt, dúbhairt sé:—

“Cad é an saghas duine thusa?” Agus isé freagra
a fuair sé:—

“A Shéadna, tá Dia buidheach díot. Aingeal iseadh
mise. Is mé an trímhadh h-aingeal gur thugais déirc
dó indiú ar son an tSlánuightheóra. Agus anois tá
trí ghuidhe agat le fághail ó Dhia na glóire. Iar ar Dhia
aon trí ghuidhe is toil leat, agus gheobhair iad. Ach tá
aon chómhairle amháin agam-sa le tabhairt duit. — Ná
dearmhaid an Trócaire.”

“Agus an ndeirir liom go bhfaighead mo ghuidhe?”
arsa Séadna.

“Deirim, gan amhras,” arsa 'n t-aingeal.

“Tá go maith,” arsa Séadna. “Tá cathaoir bheag dheas
shúgáin agam sa bhaile, agus an uile dhailtín a thagan
isteach, ní foláir leis suídhe inte. An cheud duine eile
a shuídhfidh inte, ach mé féin, go gceangalaidh sé inte!”

“Faire, faire, a Shéadna!” arsa 'n t-aingeal; “sin
guidhe breagh imthighthe gan tairbhe. Tá dhá cheann eile
agat, agus ná dearmhaid an Trócaire.”

“Tá,” arsa Séadna, “mealbhóigín mine agam sa
bhaile, agus an uile dhailtín a thagan isteach, ní foláir
leis a dhorn a sháthadh inte. An cheud duine eile a
chuirfidh lámh sa mhealbhóig sin, ach mé féin, go
gceangalaidh sé inte, feuch!”

“Ó, a Shéadna, a Shéadna, ní'l fasg agat!” arsa 'n
t-aingeal. “Ní'l agat anois ach aon ghuidhe amháin eile.
Iar Trócaire Dé do t'anam.”

“Ó, is fíor dhuit,” arsa Séadna, “ba dhóbair dom é
dhearmhad. Tá crann beag ubhall agam i leath-taoibh mo
dhoruis, agus an uile dhailtín a thagan an treó, ní foláir
leis a lámh do chur i n-áirde agus ubhall do stathadh agus
do bhreith leis. An cheud duine eile, ach mé féin, a
chuirfidh lámh sa chrann san, go gceangalaidh sé ann! —
Ó! a dhaoine!” ar seisean, ag sgairteadh ar gháirídhe,
“nach agam a bhéidh an spórt ortha!”

Nuair a tháinig sé as na trithídhibh, d'fheuch sé suas agus
bhí an t-aingeal imthighthe. Dhéin sé a mhachtnamh air féin
ar feadh tamaill mhaith. Fé dheire thiar thall, dúbhairt sé
leis féin: “Feuch anois, ní'l aon amadán i n-Éirinn
is mó 'ná mé! Dá mbéadh triúr ceangailte agam um
an dtaca so, duine sa chathaoir, duine sa mhealbhóig, agus
duine sa chrann, cad é an mhaith a dhéanfadh san dómh-sa
agus mé abhfad ó bhaile, gan bhiadh, gan deoch, gan
airgead?”

Ní túisge bhí an méid sin cainte ráidhte aige 'ná thug
sé fé ndeara ós a chómhair amach, sa n-áit 'na raibh an
t-aingeal, fear fada caol dubh, agus é ag glinneamhaint
air, agus teine chreasa ag teacht as a dhá shúil 'na
spréachaibh nímhe: Bhí dhá adhairc air mar bhéadh ar phocán
gabhair; agus meigioll fada liath-ghorm garbh air,
eirball mar bhéadh ar mhada ruadh, agus crúb ar chois
leis mar chrúb thairbh. Do leath a bheul agus a dhá shúil
ar Shéadna, agus do stad a chaint. I gceann tamaill
do labhair an Fear Dubh.

“A Shéadna,” ar seisean, “ní gádh dhuit aon eagla
do bheith ort rómham-sa. Ní'lim ar tí do dhíobhála. Ba
mhian liom tairbhe éigin a dhéanamh dhuit, dá nglacthá mo
chómhairle. Do chloiseas thú, anois beag, 'ghá rádh go
rabhais gan bhiadh, gan deoch, gan airgead. Thabharfainn-
se airgead do dhóithin duit ar aon choinghíll bheag amháin.”

“Agus greadadh tré lár do sgairt!” arsa Séadna,
agus tháinig a chaint dó; “ná féadfá an méid sin do
rádh gan duine do mhilleadh led' chuid glinneamhna, pé
h-é thú féin?”

“Is cuma dhuit cia h-é mé, ach bhéarfad an oiread
airgid duit anois agus cheannóchaidh an oiread leathair
agus choimeádfaidh ag obair thú go ceann trí mbliaghan
ndeug, ar an gcoinghíll seo — go dtiocfair liom an
uair sin.”

“Agus má réidhtighim leat, cá raghmaoíd an uair
sin?”

“Cá beag duit an cheist sin do chur nuair a bhéidh an
leathar ídighthe agus bhéimíd ag gluaiseacht?”

“Táir geur-chúiseach. Bíodh agat. Feiceam an t-
airgead.”

“Táir-se geur-chúiseach. Feuch!” — do chuir an Fear
Dubh a lámh 'na phóca agus tharaing sé amach sparán mór,
agus as an sparán do leig sé amach ar a bhais carn beag
d'ór bhreagh bhuidhe.

“Feuch!” ar seisean, agus shín sé a lámh agus chuir
sé an carn de phíosaibh gleóidhte gléineacha suas fé
shúilibh Shéadna bhoicht. Do shín Séadna a dhá láimh, agus
do leathadar a dhá laghar chun an óir:

“Go réidh!” arsa 'n Fear Dubh, ag tarang an óir
chuige isteach. “Ní'l an margadh déanta fós.”

“Bíodh 'na mhargadh!” arsa Séadna.

“Gan teip?” arsa 'n Fear Dubh.

“Gan teip,” arsa Séadna.

“Dar bhrígh na mionn?” arsa 'n Fear Dubh.

“Dar bhrígh na mionn,” arsa Séadna.

Caibidiol a dó.

Nóra:— 'Seadh! — a Pheig. Táimíd anso-airís. Tá
saothar orm — bhíos ag ruith. Bhí eagla orm — go
mbéadh an sgeul ar siúbhal rómham, agus go mbéadh
cuid de caillte agam.

Peig: — Am briathar go bhfanfamaois leat, a Nóra, a
laogh. Ní'l abhfad ó tháinig Gobnait.

Gobnait: — Mar sin do bhí cuigion againn d'á dhéanamh,
agus b'eigean dómh-sa dul siar leis an im go Beul
an Ghearrtha, agus nuair a bhíos ag teacht abhaile an
cómhgar, do thuit an oídhche orm, agus geallaim dhuit
gur baineadh preab asam. Bhíos ag cuimhneamh ar
Shéadna agus ar an ór agus ar an bhFear nDubh,
agus ar na spréachaibh bhí ag teacht as a shúilibh, agus
mé ag ruith sul a mbéinn déanach, nuair a thógas mo
cheann agus cad do chífinn ach an rud 'na sheasamh
ar m'aghaidh amach — an gollán! Ar an gceud
amharc d'á dtugas air, do thabharfainn an leabhar
go raibh adharca air!

Nóra: — A dhiamhaise, a Ghobnait; éist do bheul, agus ná
bí 'gár mbodhradh led' ghollánaibh agus led'
adharcaibh. Adharca ar an ngollán! Feuch air sin!

Gobnait: — B'fhéidir dá mbeitheá féin ann gur beag an
fonn magaidh a bhéadh ort.

Síle: — Feuch anois! cia atá ag cosg an sgéil?
B'fhéidir go gcuirfeadh Cáit ní Bhuachalla orm-sa é.

Cáit: — Ní chuirfidh, a Shíle. Táir ad' chailín mhaith anocht,
agus tá ana chion agam ort. Mo ghrádh í sin! Mo
ghrádh am' chroídhe 'stigh í!

Síle: — 'Seadh go díreach! Fan go mbéidh fearg ort,
agus b'fhéidir ná déarfá “Mo ghrádh í sin!”

Nóra. — Seo, seo! Stadaidh, a chailíní. Mise agus mo
ghollán fé ndear an obair seo. Caith uait an stoca
san, a Pheig, agus sgaoil chugainn an sgeul. An
bhfuair Séadna an sparán? Is 'mó duine bhí i
riocht sparáin d'fhághail agus ná fuair.

Peig. — Chómh luath agus dúbhairt Séadna an focal
“dar bhrígh na mionn!” do tháinig athrughadh gné ar an
bhFear nDubh. Do nocht sé a fhiacla shíos agus tsuas,
agus isiad a bhí go dlúite ar a chéile. Tháinig sórd
crónáin as a bheul, agus do theip ar Shéadna a dhéanamh
amach cia'cu ag gáirídhe a bhí sé nó ag dranntughadh.
Ach nuair fheuch sé suas idir an dá shúil air, ba dhóbair
go dtiocfadh an sgannradh ceudna air a tháinig air i
dtosach. Do thuig sé go maith nach ag gáirídhe bhí an
díolúnach. Ní fheacaidh sé riamh roimhe sin aon dá shúil
ba mheasa 'ná iad, aon fheuchaint ba mhalluighthe 'ná an
fheuchaint do bhí acu, aon chlár éadain chómh dúr, chómh
droch aigeanta leis an gclár éadain do bhí os a
gcionn. Níor labhair sé, agus do dhéin sé a dhícheal
gan a leigint air gur thug sé fé ndeara an drann-
tughadh.

Le n-a linn sin do leig an Fear Dubh an t-ór amach
airís ar a bhais agus do chómhairimh.

“Seo!” ar seisean. “A Shéadna, sin céad púnt
agat ar an gceud sgilling a thugais uait indiú. An
bhfuilir díolta?”

“Is mór an bhreis í!” arsa Séadna: “Ba chóir go
bhfuilim.”

“Cóir nó éagcóir,” arsa 'n Fear Dubh, “an bhfuilir
díolta?” Agus do ghéaruigh agus do bhrostuigh ar an
ndranntughadh.

“Ó, táim díolta, táim díolta!” arsa Séadna, “go
raibh maith agat-sa.”

“Seo, má 's eadh,” ar seisean. “Sin céad eile agat
ar an tarna sgilling a thugais uait indiú.”

“Siní an sgilling a thugas do'n mhnaoi a bhí cos-
nochtaithe.”

“Siní an sgilling a thugais do'n mhnaoi uasail
cheudna.”

“Má ba bhean uasal í, cad do bheir cos-nochtaithe í?
Agus cad do bheir dí mo sgilling do bhreith uaim-se,
agus gan agam ach sgilling eile 'na diaigh?”

“Má ba bhean uasal í! Dá mbéadh a fhios agat!
Siní an bhean uasal do mhill mise!”

Le linn na bhfocal san do rádh dhó, do tháinig crith chos
agus lámh air. Do stad an dranntán. Do luigh a
cheann siar ar a mhuineál. D'fheuch sé suas ins an
spéir. Tháinig driuch báis air agus cló cuirp ar a
cheannachaibh.

Nuair a chonaic Séadna an iompáil lí sin, tháinig
iongnadh a chroídhe air.

“Ní foláir,” ar seisean, go neamhchuiseach, “nó ní h-é
seo an cheud uair agat ag aireachtaint teacht tháirsi siúd.”

Do léim an Fear Dubh. Do bhuail sé buille d'á
chrúib sa talamh, i dtreó gur chrith an fód a bhí fé chois
Shéadna.

“Ciorúghadh ort!” ar seisean. “Éist do bheul nó
basgfar thú!”

“Gabhaim párdún agat, a dhuin' uasail,” arsa Séadna
go modhamhail, “cheapas go mb'fhéidir gur braon beag
a bhí ólta agat, trá 's gur thugais céad púnt mar
mhalairt ar sgilling dom.”

“Thabharfainn, agus seacht gcéad, dá dtiocfadh liom
baint ó'n dtairbhe do dhéin an sgilling cheudna; ach

nuair a thugais uait í ar son an tSlánuightheóra ní féidir
a tairbhe do lot choídhche.”

“Agus,” arsa Séadna, “cad is gádh an mhaith do lot?
Ná fuil sé chómh maith agat tairbhe na sgillinge úd
d'fhágáil mar atá sé?”

“Tá an iomad cainte agat; an iomad ar fad.
Dubhart leat do bheul d'éisteacht. Seo! Siné an
sparán ar fad agat,” arsa 'n Fear Dubh.

“Ní h-éidir, a dhuin' uasail,” arsa Séadna, “ná
béadh dóithin na h-aimsire ann. Is 'mó lá i dtrí
bliaghnaibh déag. Is 'mó bróg bhéadh deunta ag duine
i gcaitheamh an méid sin aimsire, agus is 'mó cuma 'na
n-oirfeadh sgilling dó.”

“Ná bíodh ceist ort,” arsa 'n Fear Dubh, ag cur
smuta gáire as. “Taraing as chómh géar i n-Éirinn
agus is maith leat é. Béidh sé chómh teann an lá déanach
agus 'tá sé indiú. Ní bhéidh puínn gnótha agat de as
san amach.”

Bhí Séadna sásta:

“Trí bliaghna deug!” ar seisean i n-a aigne féin.
“Agus neart dom tarang as ar mo dhícheal. Chuir sé
brígh na mionn orm, ach bheirim-se brígh gach miona agus
gach móide dhuit-se, a sparáinín, go mbainfear ceól
asat! — Slán beó agat-sa!” ar seisean leis an bhFear
nDubh.

D'iompuigh sé ar a sháil chun teacht abhaile, agus má
dh'iompuigh, siúd le n-a chois an Fear Dubh. Ghéaruigh
sé a choisidheacht. Ghéaruigh seisean chómh maith.

“Cad a dhéanfad?” arsa Séadna 'na aigne féin.
“Chífid na cómharsain é.”

“Ná bíodh ceist ort,” arsa 'n Fear Dubh. “Ní
fheicfidh aoinne mé ach tú féin. Ní foláir dom tú
thionnlacan abhaile agus eólus na slíghe do chur, agus

radharc d'fhághail ar an gcathaoir shúgáin úd, agus ar an
mealbhóig, agus ar na h-ubhlaibh.”

“Gan rath ortha mar chathaoir agus mar mhealbhóig agus
mar chrann ubhall! Is breagh na trí neithe do loiteadh
indiú orm d'á mbárr,” arsa Séadna.

“Ní h-é sin an ceann is measa de'n sgeul,” arsa 'n
Fear Dubh. “Ach má thagan aon chómharsa isteach agus
go suidhfidh sé sa chathaoir, ní foláir duit aontigheas do
thabhairt saor ó chíos dó, mar ní bhéidh ar do chumas é
chur amach agus é ceangailte sa chathaoir agat.”

“A dhróluinn na bhfeart! Cad a dhéanfad má tá
triúr ceangailte rómham sa bhaile anois?” arsa
Séadna. “B'fhéidir, a dhuin' uasail, go bhféadfá-sa
iad do sgaoileadh. Téanam ort. Tá míle fáilte
rómhat.”

“Foidhne, foidhne! a Shéadna,” arsa 'n Fear Dubh.
“Ní'l aoinne ceangailte fós. Bhí doicheal ort ó chianaibh,
agus anois tá míle fáilte rómham. Á! a Shéadna, siní
an fháilte mar mhaithe leat féin.”

“'Sdó! Is amhlaidh mar atá sé, a dhuine uasail —”
arsa Séadna, agus d'fheuch sé suas ar na h-adharcaibh
agus síos ar an gcrúib.

“Ó, tuigim,” arsa 'n Fear Dubh. “Ní thaithnean
déanamh na bróige seo leat, ná an saghas órnáide atá
ar mo cheann. Ná bac san. Nuair a bhéidh taithíghe agat
ortha ní bhfaighir locht ar bith ortha.”

“ 'Sdó, go deimhin féin anois, a dhuin' uasail,” arsa
Séadna, “agus creid mé leis, ní chúca san a bhíos. Ach
dá bhfeicidís na cómharsain tú do sgannróchaidís, agus
bhéadh díobháil déanta, b'fhéidir.”

“Thar a bhfeacaís riamh! Ná fuilim tar éir a rádh
leat nach baoghal go bhfeicfidh aoinne mé ach tú féin?”
arsa 'n Fear Dubh.

“Tá go maith,” arsa Séadna: “Téanam ort.”

Síle. — A thiarcais! a Pheig, ba dhóigh liom, dá
bhfeicinn é, go dtuitfeadh an t-anam tur teith
asam.

Cáit. — Cad é an mhaith dhuit bheith ag caint mar sin?
Na dúbhairt sé ná féadfadh aoinne é fheiscint ach
Séadna féin?

Síle. — Á! a Cháit, a ghrádh dhil, cá bhfios duit an raibh
sé ag innsint na fírinne? Ní chreidfinn focal ó'n
rógaire.

Cáit. — Nach maith a thug sé an t-airgead do Shéadna?

Gobnait. — Cá bhfios duit ar bh'airgead é? D'airigheas
duine 'ghá rádh go raibh seana Mhicheál Réamoinn lá
i dtigh tabhairne i Sráid an Mhuilinn, agus go raibh
a dó agus dá thistiún ag bean an tabhairne air,
agus go raibh sí ag coimeád a hata i ngeall leis
an airgead. Do chuaidh Micheál amach sa chlós agus
do phioc sé suas a ceathair nó a cúig de licíníbh
slinne, agus tar éis diablaidheachta éigin a dhéanamh
ortha, thug sé chuici isteach iad, agus nuair dh'fheuch
sí ortha cheap sí gur bh' airgead dleaghthach iad, agus
thug sí an hata dhó. Deirtí gur fhoghluim Micheál
“freemashun” ó'n Ridire, agus go bhféadfadh sé
gabhar a dhéanamh dhíot, ach dá n-aisdreóchadh an ghaoth
agus tú ad' ghabhar, ná féadfadh sé thú chasadh thar
n-ais.

Séamus ua Buachalla. — Bail ó Dhia oraibh anso!

Peig. — Ó, Dia 's Muire dhuit, a Shéamuis. Do dhriofúr
atá uait, is dócha.

Séamus. — Dúbhradh léi teacht abhaile láithreach. Tháinig
Neill.

Cáit. — Airiú greadadh chúgat, a Shéamuis! Cathain?

Séamus. — Ó chianaibh beag.

Cáit. — Go dtugaidh Dia oídhche mhaith dhuit, a Pheig, agus
díbh go léir.

Peig. — Go dtéidhir slán, a Cáit!

Cáit. — Ní 'neósfair a thuille anocht, a Pheig?

Peig. — Tá go maith, a Cháit.

Caibidiol a trí.

Peig. — Dé bheatha-sa, a Cháit!

Cáit. — Go mairir-se, a Pheig! Ní deirim ná go bhfuil
tosach agam anocht.

Peig. — Ambasa tá, tosach agat ortha go léir ach ar Shíle
bheag.

Cáit. — Conus fhéadfainn tosach a bheith agam ar Shíle agus
í anso i gcómhnuidhe agat?

Síle. — Béidh tosach ar gach aoinne anois aici ó tá mac
óg agá driofúr.

Peig. — Éist, a thoice. Conus tá Neill, a Cháit?

Cáit. — Tá sí go h-ana mhaith, a Pheig, agus tá an leanbh
go maith leis. Agus ó, go deimhin agus go dearbhtha,
a Pheig, isé an leanbh is deise agus is gleóidhte
agus is gile a chonaicís riamh ad' shúilibh cinn é, agus
is mise a mháthair.

Peig. — Tusa! Cheapas gur bh'í Neill a mháthair.

Cáit. — Airiú cnoc air mar sgeul! dar ndóigh isí leis.
Ach is mise a bhaist é.

Peig. — Aililliú! a Cháit a chroídhe 'stigh, cad ba ghádh
san agus gan é ag dul chun báis? Nach raibh an
sagart ann?

Cáit. — Ach, go bhfeuchaidh Dia orainn! Cad é sin agam
d'á rádh! Dar ndóich, nídh nách iongnadh, isé an
sagart a bhaist é, agus mise a sheasaimh chun baistí
leis, mé féin agus Séamus. Ach cad a chuir ad'
cheann é bheith ag dul chun báis, a Pheig? Ní'l aon
chómharthaí báis air, Dia 'ghá bheannachadh! Ná bíodh
eagal ort.

Peig. — 'Sdó, dúbhrais ar dtúis gur tú a mháthair, agus
ansan gur tú a bhaist é; agus deir an Teagasg
Críosdaidhe ná féadfadh aoinne ach an sagart é
bhaisteadh, mura mbéadh sé ag dul chun báis agus
gan sagart ann.

Síle. — Ní deirim ná gurab amhlaidh mar atá an sgeul
ag Cáit an aimsir seo, ná feadair cos léi cad a
dhéanfaidh lámh léi.

Cáit: — Fágaim le h-uadhacht, a Shíle, go bhfuil an ceart
agat. Ní fheadair cos liom cad a dhéanfaidh lámh
liom, agus ní fheadar féin cad a dhéanfaidh cos ná
lámh liom. Dá bhfeicfeá é, a Shíle, bhéadh árd-chion
agat air. Tá oiread-san ceana agam-sa air gur
dóigh liom go n-íosfad é!

Gobnait. — Aililliú, a Cháit! Cad é sin agat d'á rádh?
Níor mhaith liom go mbéadh puínn ceana agat orm-
sa, má's mar sin dhéanfá liom é!

Peig. — Dé bheatha-sa, a Ghobnait! An bhfeacaís Nóra
ag teacht?

Gobnait. — Tá sí chúgat an doras isteach. Bhí sí ag
bagairt orm-sa fanamhaint léi, ach bhí eagla orm go
gcaillfinn aon chuid de'n sgeul san Shéadna.

Nóra. — Feuch anois, a Ghobnait, níor bh'fhiú dhuit gan
fanamhaint liom.

Peig. — Dé bheatha, a Nóra! Ní gearánta dhuit. Ní
rabhais abhfad 'na diaigh. 'Seadh anois, a chailíní,
druidigh aníos anso i gcómhgar na teine. Tá an
tráthnóna buille beag glas ann féin. Siné!
B'fhéidir anois go bhfuilimíd go seasgair.

Gobnait. — Feuch gur maith a shocaruighean Síle í féin i
n-aice Cháit agus gan eagla uirthi go bpriocfaí í!

Síle. — Cogar, a Cháit! Cad é an ainim atá air?

Cáit. — Tá Éamonn.

Peig. — Agus Éamonn a athair. Sidé Éamonn óg —
Éamonn óg ua Flainn. Is breagh an ainim í, a
Cháit. Molaim thú!

Nóra. — Agus molaim-se Séadna, a Pheig, mar fuair sé
an sparán agus cead tarang as. Ach conus do
sgar sé leis an réice? Nó ar sgar sé i n-aon
chor leis?

Síle. — Is baoghalach nár sgar sé ar foghnamh leis.

Peig. — Níor sgar sé leis go dtánadar araon go tigh
Shéadna. Is ar éigin do bhí aghaidh tabhartha acu ar an
mbaile nuair a chonaic Séadna airís an leanbh agus an
bríc aráin fé n' osguil aige, agus bhí sé sa riocht i n-a
bhfeacaidh sé ar dtúis é. D'fheuch sé ar Shéadna go
buidheach, agus ansan do sgeinn sé as a radharc.

Ba ghairid dóibh 'na dhiaigh sin go bhfeacaidh Séadna
an bhean chos-nochtaithe, agus d'fheuch sise leis air go
buidheach, agus d'osgail sí a lámh dheas i gcaoi go
bhfeacaidh sé an sgilling ansúd ar chroídhe a dearnan
agus ansan do sgeinn sí as a radharc fé mar a dhéin
an leanbh.

Fé cheann tamaill eile do chonaic Séadna, ag siúbhal
ar an mbóthar roimis amach, an duine bocht gur thug sé
an cheud sgilling dó. Bhí drom an duine bhoicht leis,
ach mar sin féin d'aithin sé go maith é.

“Ní fheadar,” arsa Séadna 'na aigne féin, “ar
choimeád sé an sgilling a thugas dó, fé mar choimeád
an bhean a ceann féin, nó fé mar choimeád an leanbh an
bríc.”

Ní túisge bhí an méid sin machtnaimh déanta aige 'ná
d'iompuigh an duine bocht ar a sháil agus thug sé a aghaidh
ortha. Do bhí dhá dheóir mhóra ag teacht anuas ó n-a dhá
shúil. Do shín sé amach a dhá láimh agus iad ar leathadh,
i dtreó go bhfuair Séadna radharc ar a dhá dhearnain,

agus bhíodar araon folamh. Nuair a chonaic Séadna san,
thug sé strac-fheuchaint ar an bhFear nDubh, ach má thug,
níor chuir seisean aon tsuím ann. Níor leig sé air go
bhfeacaidh sé an duine bocht. Nuair d'fheuch Séadna thar
n-ais, bhí an duine bocht imthighthe.

Thiomáineadar leó. Níor labhair aoinne acu focal.
Fé dheire bhíodar ag déanamh ar an dtigh. Bhuail duine
des na cómharsanaibh úmpa agus bheannuigh sé do
Shéadna.

“Dia 's Muire dhuit, a Shéadna,” ar seisean. “Nach
luath sa lá atáir tagaithe abhaile ó'n sráid, agus tú ad'
aonar leis!”

“Ní raibh puínn le déanamh agam,” ar seisean, agus
thug sé strac-fheuchaint eile ar an bhFear nDubh. Níor
chuir an Fear Dubh aon tsuím ann, agus ansan do thuig
Séadna ná feacaidh an chómharsa é.

Chuadar isteach. Bhí an chathaoir ansúd i n-aice an
tínteáin agus gan cor curtha dhi ó fhág Séadna í ar
maidin. Bhí an mhealbhóg ansúd ar crochadh, ar an ndul
gcéadna ar a bhfeacaidh sé ar maidin í nuair a bhain sé
an dorn déanach mine aisti. D'fheuch an Fear Dubh
ortha, ar an gcathaoir agus ar an mealbhóig. Ansan
d'fheuch sé ar Shéadna.

“Aistirigh í sin,” ar seisean.

Chuaidh Séadna anonn agus chuir sé a lámh ar dhrom
na cathaoireach.

“Ó!” ar seisean. “Tá sí ceangailte!”

Chuir sé an dá láimh uirthi. Theip air filleadh ná feacadh
a bhaint aisti.

“Aililliú!” ar seisean. “Tá sí chómh daingean agus
tá an chos insa tuairgín!”

“Aistirigh an mhealbhóg,” arsa 'n Fear Dubh.

Chuaidh sé suas agus bhuail sé lámh ar an mealbhóig.

Bhí sí chómh ceangailte de thaobh an fhalla agus bhéadh an
chloch ar an lic oidhir.

Do stad Séadna agus chrom sé a cheann.

“'Seadh,” ar seisean. “Táim réidh anois murab
ionan a's riamh. Ní fheadar an tsaoghal ná an domhan le
chéile cad 'tá le déanamh agam. Ní fheadar ó Chúig
Árdaibh na Naoi bhFionn cad a dhéanfad. D'á fheabhas
aireachas a dhéanfad uirthi, tiocfaidh duine éigin dom'
lom deirig aimhdheóna, agus suidhfidh sé inti, agus béidh
an dúthaigh 'na chogadh dhearg am' thímpal! Mairbheóchar
ar lic mo thínteáin féin mé gan truagh gan taise! —
B'fhéidir, a dhuine uasail, go bhféadfá-sa an easgaine
bhaint díobh?”

“‘B'fhéidir go bhféadfainn an easgaine bhaint díobh’
tar éis é féin 'ghá cur ortha le lán-chroídhe,” arsa 'n
Fear Dubh go searbh. “‘Nach aige bhéadh an spórt
ortha!’ — Cá bhfuil an spórt anois?”

“Tá an spórt go h-aindeis anois, admhuighim,” arsa
Séadna, “ach má tá féin ní dhuit-se is cóir é chasadh
liom. Is dócha nár dhéinis féin botún riamh. Cia h-í
an bhean uasal úd a mhill thú?”

“Stad! stad! a Shéadna! Caithimís uainn é mar
bhotún! Bainfead-sa an easgaine dhíobh so dhuit ar
choinghíll ná tráchtfair choídhche le h-aoinne beó ná marbh
ar an margadh so atá déanta agat féin agus agam-sa
le chéile.”

“Bíodh do choinghíoll agat agus fáilte,” arsa Séadna.
“Geallaim dhuit ná fuil aon fhonn orm-sa trácht air
le h-aoinne. Is amhlaidh a bhí eagla orm go mbeidhfeá ag
caidiráil le duine éigin mar gheall air. Ach má tá dúil
agat sinn araon do choimeád rúin air, táim-se lán-
tsásta.”

D'imthigh an Fear Dubh suas agus chrom sé síos i n-aice

na cathaoireach, agus le h-órdóig a láimhe deise dhéin
sé fáinne ar an dtalamh 'na tímpal, agus thug Séadna
fé ndeara gur eirigh, as an áit 'nar chimil an órdóg
do'n talamh, gal mar ghal teine, agus gur dhéin an órdóg
rian ar an dtalamh mar dhéanfadh bior dearg iarainn.

Ansan d'fheuch Séadna uaidh ar an gcrann ubhall agus
sgannradh air le h-eagla go mb'fhéidir go bhfeicfeadh sé
garsún ceangailte thuas ann. Chuaidh sé amach, agus an
Fear Dubh le n-a chois. Ní fheacaidh Séadna aon duine
sa chrann, ach chonaic sé mar bhéadh eun ar an ngéig ab
aoirde. Bhí an t-eun ag crothadh a sgiathán fé mar a
bhéadh sé ag casadh le h-eiríghe de'n chrann agus ná
féadfadh sé é. Thánadar i n-aice an chrainn. D'fheuch
Séadna ar an bhFear nDubh. Bhí an Fear Dubh ag
feuchaint suas ar an eun.

“Tá sé ceangailte sa chrann, a dhuin' uasail,” arsa
Séadna.

Níor labhair an Fear Dubh. Chuaidh sé anonn chun an
chrainn agus chrom sé síos agus chuir sé órdóg a láimhe
deise ar an dtalamh ag bun an chrainn. Ansan do
tharaing sé an órdóg fan an tailimh mór-thímpal an
chrainn. Chonaic Séadna gal deataigh ag teacht as an
dtalamh sa n-áit 'nar bhain an órdóg leis. D'fhan
fáinne ruadh ar an bhfeur ag bun an chrainn i ndiaigh na
h-órdóige, fé mar fhanfadh dá mba iaran dearg a
taraiceófaí air. D'eirigh an Fear Dubh 'na sheasamh nuair
a bhí an méid sin déanta aige. D'fheuch Séadna suas ar
bhara an chrainn. Bhí an t-eun imthighthe. Bhí iongnadh ar
Shéadna nár airigh sé ag imtheacht é. Níor airigh sé aon
fhothram sgiathán, ach bhí an t-eun imthighthe.

Chuadar isteach airís ansan. Dhéin an Fear Dubh suas
ar an mealbhóig agus dhéin sé fáinne 'na tímpal ar an
bhfalla, agus tháinig an gal céadna as an bhfalla, agus

d'fhan an rian céadna 'na dhiaigh air. An fhaid a bhí sé
ar a chromadh thug Séadna feuchaint ghéar ar an eirball,
mar bhí comhthrom aige. Chonaic sé amuich 'na bhárr ionga
mhór fhada cham théagartha, agus bior nímhe uirthi, agus í
'ghá síor-chasadh féin anonn 's anall, anonn 's anall,
mar bhéadh bárr eirbaill cait agus é ag faire ar luich.

“Dar fiadh! a bhioránaigh,” arsa Séadna 'na aigne
féin, “má bhíon tochas ort, ní bhéidh díth ingne ort!”

Chómh maith agus dá labharfadh Séadna, thóg an Fear
Dubh a cheann agus d'fheuch sé air.

“Seachain an ionga san,” ar seisean, “le h-eagla go
mbainfeadh sí an tochas díot-sa agus go gcuirfeadh sí
teinneas i n-inead an tochais ort. Imthigh suas anois
agus aistirigh an chathaoir.”

D'imthigh Séadna suas agus isé a bhí go creathánach.
Chuir sé lámh go h-aicillídhe uirthi, agus má chuir, siúd
leis í chómh h-éasga agus bhog sí riamh leis. Chuir sé lámh
ar an mealbhóig, agus ní túisge a chuir 'ná choruigh sí
anonn 's anall fan an fhalla. D'fheuch sé ar an bhFear
nDubh.

“Ó! a dhuin' uasail,” ar seisean, “táim ana
bhuídheach díot! Ó! Ó! Ó! go mbuaidhidh Dia go
h-árd leat, agus a Mháthair bheannuighthe!”

Oidhe! a dhaoine mh'áran agus mh' anama! Chómh luath
agus tháinig an focal san as béal Shéadna, d'athruigh an
Fear Dubh. Thóg sé suas a dhá láimh chómh h-árd leis na
h-adharcaibh. Tháinig lasair ghorm as a shúilibh. Do rinnc
an chrúb. D'eirigh an t-eirball, do shín an ionga, agus
chuir sé an bhúirth as mar chuirfeadh leómhan buile. Do
thosnuigh an bhúirth sin le dranntughadh agus do bhorr
agus do neartuigh air gur chrith an t-úrlár, gur chrith an
tigh, gur chrith an sliabh mór-thímpal. Nuair a chonaic
Séadna an t-athrughadh agus nuair airigh sé fuaim agus

neart na búirthe sin ag borradh agus ag árdughadh, do
dhéin an tigh bullabáisín 'na thímpal, tháinig sgamal os
cómhair a shúl agus do thuit sé 'na chnaipe ar an úrlár
gan aithne gan úrlabhra.

Síle. — Ó! a Pheig! Chím é, chím é! Ó! Ó! Ó!

Peig. — Éist! Éist! a Shíle, a laogh. Cad a chíon
tú?

Síle. — Ó! Fear na n-adharc, fear na n-adharc. Cad a
dhéanfad! Cad a dhéanfad! Ó!

Cáit — Aireóchaid na cómharsain í. Éist, a Shíle, mo
ghrádh í sin!

Gobnait. — Tá do mháthair ag gabháil aníos an pháirc, a
Pheig.

Peig. — Tar i leith, a Shíle, agus suidh anso am' ucht.

Síle. — Ó! Ó! Cad a dhéanfad! Cad a dhéanfad
Ó! Ó!

Máire (máthair Pheig agus Shíle). — Cad é seo ar siúbhal
anso agaibh? Cad a chuir ag gol tú, a Shíle, a
laogh?

Síle. — Maise, ní fheadar, a mham. Is amhlaidh a tháinig
sgannradh orm, agus cheapas go bhfeaca fear na
n-adharc.

Máire. — Fear na n-adharc! Airiú, cia h-é sin?

Síle. — Fear an eirbaill, a mheasas a rádh.

Máire. — Fear an eirbaill!

Síle. — Fear an eirbaill agus na h-iongan ann.

Máire. — Mhaise, go deimhin féin, a Pheig, is mór an
náire dhuit é. Tá aos óg an bhaile loitithe agat.
Ní fheadar an tsaoghal conus bhailighis a bhfuil de
ráiméisibh agat istigh ad' cheann, ná conus
choimeádan tú cúntas ortha, agus gan tú ach trí
bliaghna déag chun na Bealtaine. Cad é an sgéal
atá ar siúbhal anois, a Shíle?

Síle. — Tá “Séadna,” a mham, ach is dóigh liom go bhfuil
sé marbh.

Máire. — Gabhaim-se orm ná fuil, agus ná béidh, ní fios
cathain.

Síle. — Dó' mhaise, fuair sé an t-anaithe. Dá mbéinn
'na chás bhíos chómh marbh le h-Art.

Máire. — Mheasas go raibh cúigear nó seisear agaibh ann.
Cá bhfuil an chuid eile?

Peig. — Is dóigh liom, a mháthair, gur éaluigheadar uait.

Máire. — Níor ghádh dhóibh sin. Eirigh, a Pheig, a ghamhain,
agus faigh rud éigin le n-ithe dhúinn. Go deimhin
ní beag de sheó an sgeón a chuireabhúir sa leanbh so.
Feuch air sin mar osna a thagan aisti. Ní deirim
'ná go bhfuil sí 'na codladh.

Síle: — Ach! Ní'lim, a mham. Ní'l blúire codlata orm.
Ní fiú biorán a's é. Níor chuir aoinne sgeón
ionam. Mé féin fé ndear é. Dá mb'áil liom gan
bheith ag cuimhneamh air chómh géar agus bhíos ní
fheicfinn é. Ní chuimhneóchad a thuille air, an
bitheamhnach. Ní fheadar an tsaoghal, a Pheig, cad
a chuir fhiachaibh air a leithéid de bhúirth do chur as.

Peig. — Tá do chuid ollamh anois, a mháthair. Tar i leith
chúgam-sa, a Shíle, agus leig dod' mháthair a cuid
bídh a chaitheamh. Siné!

Caibidiol a ceathair.

Gobnait. — Airiú, a Shíle, cá bhfuil Peig?

Síle. — Chuaidh sí anonn go tigh Liaim uí Bhuachalla. Ní
shásóchadh an saoghal Cáit gan í dhul anonn go
bhfeicfeadh sí Éamonn óg. Táimíd bodhar aici féin
agus ag Éamonn óg. Dá mbeidhfeá ag caint léi
ní fhéadfadh sí dhá fhocal a labhairt gan Éamonn óg
thoir thiar thall aici. D'áiteóchadh sí ort go dtugan
sé fé ndeara í féin seachas aoinne eile, cheana
féin, agus gan é ach seachtmhain! An oídhche fé
dheire, sul ar thánaís, dubhairt sí le Peig gur bh'í
féin a mháthair, agus ansan gur bh'í féin do bhaist
é, agus fé dheire dúbhairt sí go raibh eagla uirthi go
n-íosfadh sí é!

Gobnait. — Ambasa, a Shíle, is cuimhin liom an focal go
dian mhaith: Bhíos díreach ag teacht isteach an dorus
nuair airigheas é, agus bhí iongnadh mo chroídhe orm
cia air go raibh an cion go léir aici. An dóigh leat
an mbéidh Peig abhfad?

Síle. — Ní dóil. Tá tamall mór ó imthigheadar.
Dúbhairt sí liom-sa aire mhaith a thabhairt do'n teine,
i dtreó go mbéadh sí ar lasadh go breagh rómhat-sa
agus roimh Nóra Bhán. Agus dúbhairt sí liom a
rádh libh ná déanfadh sí aon ríghneas ach chómh beag
agus d'fhéadfadh sí é.

Gobnait. — 'Seadh! Sidí Nóra. Tá tosach agam ort,
a Nóra.

Nóra. — Mhaise, is cuma liom, a Ghobnait, nuair ná
fuil an sgéal ar siúbhal. Airiú, cá bhfuil Peig?

Gobnait: — Ní bhéidh aon chuid de'n sgéal anocht againn
is baoghalach. Caithfead féin sgéal a dh'innsint
dóibh.

Nóra. — Níor chás duit! Cá bhfuil Peig, a Shíle?

Peig. — Tá sí anso, a Nóra, a ghrádh dhil. (Tagaid Peig
agus Cáit isteach.)

Nóra (le Gobnait). — Dhé mhaise, sgeimhle ort, a thoice! —
Conus tá Éamonn óg, a Cháit?

Gobnait. — 'S dócha go bhfuil sé ithte um an dtaca
so aici.

Cáit. — Ochón! Oidhé! Is gearr ná féadfaidh aoinne
dul uaithi-seo, tá sí ag iompáil amach chómh
deisbhéalach!

Gobnait. — Ó, is fíor dhuit, a Cháit. Níor chuimhnigheas
riamh orm fhéin. Andaigh ar neóin, ní h-iongnadh
go mbéadh cion agat air agus gur tú féin a mháthair.
(Sgeartaid uile ar gháirídhibh.)

Cáit. — Mhaise, le h-anaman do mharbh, a Pheig, sgaoil
chúgainn do sgéal, feuchaint an gcuirfeadh sé stop
leó san.

Gobnait. — Déin, a Pheig, agus bain an chluas díom má
bhíon gíocs ná míocs as aoinne againn.

Peig. — Cá bhfuil Síle? Cheapas go raibh sí ansan anois
beag.

Cáit: — Sidí anso ar an dtaobh thiar díom-sa í, a ceann
fém' fhalaing, mar bhéadh eun beag ag dul fé
chirc.

Peig. — Airiú, a Shíle, a chuid, cad tá ort anois?

Síle. — Ach! Ní'l giob, a Pheig, ach ní foláir dom mo
cheann a chlúdach go fóil le h-eagla go gcuirfeadh
fear na n-adharc búirth eile as, agus go bhfeicfinn
airís é.

Peig: — Ní baoghal duit.

Nuair a tháinig Séadna chuige fein agus d'fheuch sé 'na
thímpal bhí fear na n-adharc imthighthe.

Síle. — Imtheacht gan teacht air, an cladhaire!

Peig. — Is dócha nár chuid ba lúgha 'ná a fhonn a bhí ar
Shéadna an rud ceudna do rádh leis, nuair a tháinig sé
chuige féin agus fuair sé é féin 'na aonar. Bhí allus
an bháis air agus sgáird 'na dhá shúil, ach 'na thaobh san,
pé rud adúbhairt sé, isé ceud rud a dhéin sé 'ná a lámh
a chur 'na phóca feuchaint an raibh an sparán aige, agus
ambasa bhí. Bhí sé ansúd sa phóca cheudna 'nar chuir sé
é, agus isé a bhí go breagh teann agus go breagh
trom.

Chuir sé lámh i bpóca eile leis, agus má dhéin, fuair
sé an dá cheud púnt a tugadh dó thar cheann an dá
sgilling.

“Dá mb'áil liom sgaoileadh leis an uair úd,” ar
seisean leis féin, “bhéadh trí cheud agam; ach ní dhéanan
san deifirigheacht ar bith, mar d'airigheas 'ghá rádh é go
leanfadh an sparán teann, d'aimhdheóin a mbainfí as.”

Chuir sé an t-airgead 'na phóca airís, agus chuir sé
chuige an sparán go cruinn agus go h-aireach sa phóca
a bhí ar an dtaobh istigh d'á bhest. D'eirigh sé 'na sheasamh
ansan agus chroth sé é féin, agus geallaim dhuit gur ró
ghearr a lean cuimhne an sgannradh dhe.

“'Seadh!” ar seisean. “Ní mór dom capall a
cheannach agus gan bheith am' mharbhadh féin ag dul go dtí
an t-Aifrean am' chuis gach Domhnach agus lá saoire.
Agus ní mór dom bó a cheannach agus gan bheith ag brath
ar cheann do na h-ubhlaibh beaga san chun an tarta do
bhaint díom. Agus go deimhin is dócha go gcaithfead
pósadh, mar conus fhéadfainn féin an bhó do chrúth?
Ach pé rud a dhéanfad, ní mór dom rud éigin d'ithe
láithreach. Ní raibh a leithéid d'ocras orm le bliaghain!”

D'fheuch sé suas ar an mealbhóig agus ar an gcathaoir,
agus ambasa bhí sórt sgáth' air dul 'na ngoire. Do
iniúch sé ar an dtalamh go cruinn mór-thímpal na
cathaoireach, agus má dhéin, do chonaic sé ansúd go
gléineach rian na h-órdóige. Cheap sé go raibh baluith
dóighte fós féin uaidh. Chuir sé bárr a mhéire ar an
gcathaoir. Ní túisge chuir 'ná bhog sí leis go h-éasga.
Chuir san misneach air agus shuidh sé inti. Bhog sé anonn
's anall í; bhog sí leis go breagh. Bhí a aigne sásta.
Chuir sé lámh sa mhealbhóig agus chrom sé ar a ghreim beag
mine do chogaint mar ba ghnáth. Chómh luath agus bhí
tart air, do chuaidh sé amach agus thug sé leis isteach
cúpla ceann dos na h-ubhlaibh agus d'ith sé iad.

Ar maidin lar na mháireach do ghluais sé go moch ag
dul ar an aonach go gceannóchadh sé capall agus bó
bhainne.

Ba ghearr gur bhuaileadar na cómharsain uime.

“Airiú, a Shéadna, cad d'imthigh um thráthnóna inde
ort?” arsa duine aca. “Cheapamair go léir gur
b'amhlaidh a thuit caor ar do thigh agus go rabhais loisgithe
ad' bheathaidh. Níor airigheas riamh a leithéid de
thóirthnigh.”

“Tá an éagcóir agat,” arsa duine eile. “Níor
thóirthneach é ach búirtheach mar ghéimreach thairbh.”

“Éist do bheul,” arsa 'n trímhadh duine. “Cá bhfuil
an tarbh d'fhéadfadh an bhúirth úd do chur as?”

“Do bhíos-sa,” arsa 'n ceathramhadh duine, “am'
shuidhe i mullach Caraige an Eidhneáin agus bhí radharc
agam ar an dtigh, agus nuair airigheas an fothrom go
léir d'fheuchas anonn agus chonac mar bhéadh fiolar agus
grathain chíor-dhubh phriachán ag eirighe i n-áirde sa spéir,
agus bhí iongnadh orm a rádh go bhféadfaidís a leithéid
d'fhothrom a dhéanamh.”

Thiomáineadar leó ar an gcuma san, ag caint agus
ag áiteamh agus ag cur thré chéile, agus níor labhair
Séadna focal: Choimeádadar an chaint chúca féin, agus
níor mhór leis dóibh é. Ní raibh dúil ar bith aige i gcaint,
le h-eagla go sleamhnóchadh aon fhocal uaidh do osglóchadh
a aigne. D'á éaghmuis sin agus uile, bhí fáth machtnaimh
aige a choimeád ar siúbhal é. Bhí sé ag cuimhneamh ar an
gcapall agus ar an mboin agus ar cad a déarfaidís
na cómharsain uile nuair a chífidís ar marcaigheacht é.
D'fhiarfhóchaidís cá bhfuair sé an t-airgead. Cad é an
leath-sgeul a bhéadh aige le tabhairt uaidh?

Nuair a shroiseadar páirc an aonaigh agus chonaic
Séadna na capaill go léir, do tháinig mearbhall air,
agus ní fheidir sé cad ba mhaith dhó a dhéanamh. Bhí
capaill mhóra ann agus capaill bheaga, seana chapaill
agus capaill óga, capaill dhubha agus capaill bhána,
capaill ghlasa agus capaill bhreaca, capaill ag siosaraigh
agus capaill ag léimrigh, capaill a bhí go deagh-chroicinn
groidhe cumasach agus braimíní gránda giobalacha.
Eatortha uile go léir, bhí sé ag teip air glan a aigne do
shocarughadh ar an gceann a thaithneóchadh leis.

Fé dheire, do leig sé a shúil ar chapall dheas chíor-dhubh
a bhí go fuinte fáisgithe ag falaracht ar fuid na páirce
agus marcach éadtrom lúthmhar ar a mhuin. Dhruid
Séadna suas, agus do bhagair sé ar an marcach. Sul a
raibh uain ag an marcach é thabhairt fé ndeara, do
ghluaiseadar triúr marcach eile thairis amach, agus
ghluaiseadar a gceathrar an pháirc siar ar a léim-lúth.
Bhí claidhe dúbalta idir iad agus an pháirc amuich, agus
d'imthigheadar a gceathrar go h-éasga éadtrom seólta
de dhruim an chlaidhe sin, gan bárr coise tosaigh ná
deirigh do chur ann. Siúd ar aghaidh iad lom díreach agus
gan órlach sa mbreis ag aoinne acu ar a chéile. Siúd

ar aghaidh iad, ucht agus cúm seang gach capaill ag
cimilt nach mór do'n bhfeur glas a bhí ar an bpáirc,
ceann gach capaill sínte go h-iomlán, ceann gach
marcaigh cromtha anuas agus iad ag gluaiseacht mar
ghluaiseóchadh sídhe gaoithe.

Ní raibh duine, óg ná aosda, ar an aonach ná raibh 'na
choilg-sheasamh ag faire ortha ach amháin fear na méaracán.
Nuair a bhíodar ag déanamh ar an darna claidhe, thug
gach aoinne fé ndeara go raibh an capall dubh buille
beag ar tosach. Nuair a bhíodar ag glanadh an chlaidhe,
do ghluais an capall dubh agus an capall ba ghiorra dhó
d'á dhruim, mar ghluaiseóchadh an priachán, gan baint
leis. Do chuir an dá cheann eile na cosa ann.
D'imthigh an fód ó chosaibh an chapaill ba shia amach,
agus thuit sé féin agus a mharcach ar an dtaobh eile
'chlaidhe.

“Ó!! Tá sé marbh!” do liúghadar na daoine go
léir. Ní raibh an liúgh as a mbeul nuair a bhí sé thuas
airís, ach má 'seadh bhí a chapall bacach agus b'éigean dó
filleadh.

Siúd ar aghaidh an triúr agus an t-aonach ag faire
ortha, na daoine chómh ciúin sin gur airigh Séadna go
soiléir na buillí fuinte ceólmhara tómhaiste cruadha a
bhuaileadh cosa na gcapall san ar fhód na páirce, díreach
mar bhéadh rinnceóir ag rinnce ar chlár.

Thug Séadna fé ndeara um an dtaca so go raibh an
capall dubh go maith ar tosach, agus é ag déanamh, ceann
ar aghaidh, ar bhata a bhí 'na sheasamh 'sa pháirc agus éadach
éigin dearg 'na bhárr. Siúd tímpal an bhata san é.
Siúd 'na dhiaigh an tarna capall. Siúd 'na dhiaigh sin an
trímhadh capall. Siúd ar aghaidh i ndiaigh a chéile iad, i
leith na láimhe clé, soir ó thuaidh, an capall dubh ar tosach,
agus é ag bogadh uatha. Do ghéaruigh an capall deirig

agus bhí sé ag breith suas ar an darna capall. Do
ghéaruigh san, agus bhíodar araon ag breith suas ar an
gcapall ndubh. Ansan do chonaic Séadna agus as
t-aonach an radharc. Do shearg an capall dubh san é
féin, do bhog an marcach an tsrian chuige, agus siúd
amach é mar ghluaiseóchadh cú agus gur dhóigh leat ná raibh
cos leis ag baint le talamh, ach é ag imtheacht i n-aice
an tailimh mar bhéadh seabhac.

Le n-a linn sin d'eirigh liúgh fhiaigh ó'n áit thoir thuaidh
go raibh na capaill ag déanamh air. Do tógadh an
liúgh mór-thímpal an aonaigh. B'éigean do Shéadna a
mhéarana do chur 'na chluasaibh nó go sgoiltfí a cheann.
Bhí gach aoinne ag ruith agus gach aoinne ag liúirigh. Do
rith Séadna agus do liúigh sé leó agus ní raibh a fhios
aige cad ar a shon.

Nuair a stad an ruith agus an liúireach, do chonaic
Séadna ar a aghaidh amach seisear nó móir-sheisear daoine
uaisle agus ceann feóla agus bolg mór agus culaith
éadaigh uasail ar gach aoinne acu, agus iad ag caint le
n-a chéile agus ag feuchaint ar an gcapall ndubh.

“An mór ar a ndíolfá é?” arsa duine acu leis an
marcach.

“Ar mhíle púnt,” arsa 'n marcach.

Nuair airigh Séadna an focal san, d'iompuigh sé ar a
sháil, a' rádh 'na aigne féin, “Ní bhéadh aon ghnó agam
dé. Do mharbhóchadh sé mé.”

Cia bhéadh ar an dtaobh thiar de ach fear na méaracán!

“Mharbhóchadh sé thú, an eadh?” arsa fear na méaracán.

“Aidhé mhaise, greadadh chúgat! a ghréasaidhe bhig bhuídhe
na mealbhóige, de shíol taoíbhíní ruadh agus meanuithí
ramhar agus bréan-bhróg, murab ort atá an t-eirighe i
n-áirde, ag teacht anso chun capaill a cheannach agus gan
phingin ad' phóca!”

Nuair airigh Séadna an méid sin do dhruid sé i leath
taoibh. Do shleamhnuigh sé lámh leis síos 'na phóca.
Ambasa bhí sé folamh! Chuarduigh sé póca eile —
folamh chómh maith! Chuir sé lámh isteach 'na bhrollach, ag
lorg an sparáin. Ní raibh a thuairisg ann. Thug sé
strac-fheuchaint ar fhear na méaracán. Bhí sé sin i
bhfeighil a ghnótha féin, gan aon tsuím aige i Séadna ach
chómh beag agus ná feicfeadh sé riamh é.

“Seadh!” arsa Séadna leis féin, “tá deire leis an
mustar. Is usaide é ó baineadh an easgaine de'n
mhealbhóig agus de'n chathaoir agus de'n chrann. Ní dócha
gur bh'fhéidir í bheith curtha suas airís. Pé i n-Éirinn
é, ní'l agam le déanamh anois ach dul agus feuchaint
an bhféadfainn raint leathair a cheannach, agus dul agus
claoidh leis an ngnó is fearr atá ar eólas agam. Má's
bréan-bhróga iad ní bhfaighid na daoine a chaithean iad
aon locht ortha. Is mairg ná bíon sásta le n-a chuid
féin, d'á luíghead é. Dá mbéadh mo thrí sgillinge agam
anois do dhéanfaidís mo ghnó chómh maith leis na ceudtaibh
go léir. Ach tá go maith. Ní fearr bheith ag caint air
mar sgeul. Raghad ag triall ar Dhiarmuid Liath agus
b'fhéidir go dtabharfadh sé raint leathair ar cáirde dhom
chun go dtiocfadh airgead na mbróg isteach. Thug sé
cáirde cheana dhom, agus dhíolas é go cruinn agus go
macánta.”

Um an dtaca go raibh an méid sin machtnaighthe aige,
bhí sé ag déanamh, ceann ar aghaidh, ar dhorus Dhiarmuda.
Bhí Diarmuid féin 'na sheasamh 'dir dhá lígh an doruis.

“Airiú, a Shéadna, an tú san?” arsa Diarmuid.

“Is mé cheana,” arsa Séadna. “An bhfuilir go
láidir, a Dhiarmuid?”

“Tá an tsláinte againn, moladh le Dia dh'á chionn!
Ach cad é seo d'imthigh ort-sa le déanaighe? Táir i

mbeul gach aoinne, agus ní mar a chéile aon dá sgeul
ná aon dá thuairisg ort. Deir duine go bhfeacais sprid.
Deir duine eile gur thuit an tigh ort. Deir duine eile
gur mhairbh splannc tú. Deir an ceathramhadh duine go
bhfuarais airgead ag dul amú'. Agus mar sin dóibh,
gach aoinne agus a shocarughadh féin aige ort. Cad a
dhéinis? Nó cad tá ar siúbhal agat? Nó cad fé
ndear an obair seo go léir?”

“Ní fheadar an tsaoghal, a Dhiarmuid. Ach dar
liom-sa tá aon nídh amháin soiléir go leór. Is é sin ná
fuaras airgead ag dul amú'. Is dócha dá bhfuighinn ná
béinn ag teacht anso anois ag brath air go bhfuighinn
raint leathair uait-se ar cáirde mar a fuaras cheana.”

“Mhaise, andaigh féin gheóbhair agus fáilte. An mór
atá uait?”

“Dá mbéadh oiread agam agus dhéanfadh bróga do
bheirt níor bheag liom é an turus so, agus nuair bhéidís
sin díolta agus an t-airgead agam, dhíolfainn tusa
agus thógfainn tuille.”

“Tá sé chómh maith agat an tuille do bhreith leat anois
d'aon iaracht. Beir leat luach púint.”

Caibidiol a Cúig

Gobnait. — Feuch nach amhlaidh do dhéin licíní slinne de'n
airgead mar a dhéin d'airgead Mhichíl Réamoinn.

Peig. — Ní h-é sin adúbhraís cheana, a Ghobnait, ach gur
dhéin Micheál airgead des na licíníbh slinne.

Gobnait. — 'Sdó, do dhéin, leis, ach má 'seadh do dhéin
licíní slinne de'n airgead airís.

Nóra. — 'Gcloistí! Nach cuimhin le n-ár gcluasaibh tú
'ghá rádh linn go dtug sé an t-airgead isteach chun
na mná, agus gur fheuch sí air agus gur cheap sí
gur bh'airgead dleaghthach é, agus d'á chómhartha san
féin go dtug sí dhó an hata?

Gobnait. — 'Sdó, do cheap, leis, agus do thug. Ach is
'na dhiaigh sin do dhéin licíní slinne airís de'n
airgead.

Nóra. — Agus conus fhéadfadh licíní slinne dhéanamh
airís dé, mura mbainfeadh Micheál féin an diab-
laidheacht dé?

Cáit. — Agus cá bhfios ná gur bhain?

Nóra. — Dúbhairt sí gur imthigh sé air abhaile nuair a
fuair sé an hata.

Gobnait. — Má 'seadh, bhí sé i Sráid an Mhuilinn airís
seachtmhain 'na dhiaigh sin, é féin agus Tadhg na
n-Ubh, agus chuadar isteach sa tigh cheudna agus do
ghlaoidh Micheál ar an mnaoi i leath-taoibh. “Tá a
dó agus dá thistiún agat orm,” ar seisean. “Seo
dhuit é.” “Ní'l aon dó agus dá thistiún agam-sa
ort,” ar sise. “Tá, go macánta,” ar seisean.
“Seo dhuit é.” “Sdó, deirim-se ná fuil,” ar
sise. “Nách cuimhin leat,” ar sise, “go rabhas ag

coimeád do hata, agus gur sholáthruighis an t-
airgead i mball éigin agus go dtugais dom é?”
“Cad do dhéinis leis?” arsa Micheál. “Níor
dhéineas aon rud leis,” ar sise. “Tá sé anso sa
bhosca fós agam.” “Ba mhaith liom é fheiscint,”
arsa Micheál. “Tá sé ansúd,” ar sise, “sgilling
agus dá réal agus dá thistiún. Tar i leith,” ar
sise, “go bhfeicir féin airís iad.” Do chuadar
anonn go dtí an bosca agus d'osgail sí é, agus
nuair fheuch sí isteach ann agus chonaic sí na licíní
slinne, d'iompuigh sí ar Mhicheál agus d'fheuch sí air
mar fheuchfadh sí ar mhadra uilc. “Seo,” arsa
Micheál, ag síneadh an airgid chúici. “Coimeád
é!” ar sise. “Agus fág mo thigh! Tá an mac
mallachtain ann, agus ionat-sa chómh maith!
Sgrios!” Geallaim-se dhuit gur imthigh an bheirt
agus dithneas ortha.

Síle. — Ní fheadar cad a dhéin sí leis na cúig licíníbh?

Gobnait. — Ní fheadar, a Shíle. Ach 'sé mo thuairim go
bhfuaradar an taobh amuich de dhorus chómh luath leis
an mbeirt.

Síle. — Ní leigfeadh eagla dhom mo lámh a chur ortha.

Cáit. — D'airigheas-sa gur dhéin sé gabhar de Thadhg na
n-Ubh.

Gobnait. — Níor dhéin, ach is amhlaidh a chuir sé an sguab
ag gabháil air. Chuir sé fhiachaibh ar an sguaib Tadhg
a chur amach as an dtigh.

Nóra. — Airiú, conus, a Ghobnait?

Gobnait. — Is amhlaidh a bhíodar go léir, lán an bhaill
acu, bailighthe thiar ag tigh Thaidhg na n-Ubh, agus iad
ag imirt cártaí, agus d'eirigh achran éigin eatortha,
i dtreó go ndúbhairt Micheál le Tadhg, “Mura
n-éistir do bhéal,” ar seisean, “déanfad gabhar

díot.” “Ní fhéadfá é,” arsa Tadhg. “D'fhéad-
fainn,” arsa Micheál. “Ná déin aon dá chuid ded'
dhícheal,” arsa Tadhg. “An mar sin é?” arsa
Micheál. “Is mar sin,” arsa Tadhg. “Feiceam
anois cad fhéadfair a dhéanamh.” Tharaing Micheál
leabhrín beag dubh amach as a phóca, agus bhí fabharaí
dearga ar na billeógaibh aige, agus chrom sé ar é
léigheadh. I gceann tamaill do stad sé, agus
d'fheuch sé ar Thadhg. “Ní'l ach aon chontabhairt
amháin sa sgeul, a Thaidhg,” ar seisean. “Dá n-
aistireóchadh an ghaoth agus tú ad' ghabhar, ní fheud-
fainn tú chasadh thar n-ais.” “Aidhe, agus a
bhitheamhnaigh na croiche duibhe, cad 'na thaobh nár
innsis é sin ar dtúis dom?” “Táim 'ghá innsint
anois duit, agus ní'l agat ach a rádh liom stad i
n-am.” “Stad, má 'seadh!” arsa Tadhg. “Ní
chreidfinn ó'n saoghal go bhféadfá é dhéanamh, ach mar
sin féin ní misde liom leigint duit bheith ag imirt
do chuid cleas ar dhuine éigin eile.” “Bíodh
geall,” arsa Micheál, “go gcuirfidh an sguab an
dorus amach tú má deirim-se léi é dhéanamh.”
D'fheuch Tadhg ar an sguaib. Bhí sí 'na seasamh i
n-aice an doruis. Sguab bhreagh nua throm do b
eadh í. Gháireadar an chuideachta nuair airigheadar
an focal. “Ní chuirfeá féin amach mé,” arsa Tadhg,
“agus is deacair a rádh go gcuirfeá fhiachaibh ar an
sguaib rud a dhéanamh ná féadfá féin a dhéanamh.”
“Ní chuirfinn féin amach tú,” arsa Micheál: “Agus
dá mbéadh bata maith agat ní'l aon cheathrar anso
do chuirfeadh amach tú.” (Bhí ainim Thaidhg i n-áirde
le méid a nirt ó'n lá úd a ghabh sé ar an móir-
sheisear a lean ó Sráid an Mhuilinn é chun a mharbhtha.)
“Ach cuirfead-sa geall leat anois go gcuirfidh an

sguab san thíos amach tú.” D'aimsigh Tadhg a bhata,
agus do labhair Micheál leis an sguaib. Sheasaimh
Tadhg i lár an tíghe. D'eirigh an sguab agus thug sí
iaracht ar é bhualadh idir an dá shúil. Bhí an bata
go maith agus an chuisle láidir, agus ambasa chosain
Tadhg a cheann agus a cheannacha, ach do bhuail
sí ins na cosaibh é, agus do bhuail sí ins
na loirgnibh é, agus do bhuail sí ins na glúinibh é,
agus do bhuail sí ins na ceathramhnaibh é, agus ins
a' drom, agus ins na h-asnaidheachaibh, i dtreó ná
feidir sé ar ball cad a bhí ag imtheacht air. Fé
dheire do liúigh sé an dorus d'osgailt dó, agus
geallaim dhuit gurabh é b'fhada leis go raibh sé
amuich.

Síle. — Bhí an lámh a bhí sa sguaib ró láidir dó!

Cáit. — Is mór an iongnadh san go deimhin! B'fhéidir
dá bhfaigheadh Tadhg radharc ar an t-é go raibh a lámh
inti, ná raghadh an sgéal chómh saor leis agus chuaidh.
Agus feuch i leith orm, a Ghobnait. Conus fhéadfadh
licíní slinne dhéanamh d'airgead Shéadna, agus nach
de licíníbh slinne a déineadh é?

Gobnait. — Cá bhfios duit, a Cháit, cad de gur dhéin fear
na n-adharc é? Dar ndóich, tá a fhios ag an saoghal
nach go macánta ná go dleaghthach a fuair sé é.

Peig. — Pé cuma 'na bhfuair sé é, níor dhéin aon
licíní slinne dhe, nó má dhéin, níor fhanadar i bpócaíbh
Shéadna. Bhíodar san folamh go leór aige nuair a bhí
sé ag fághail an leathair ó Dhiarmuid Liath. Fuair sé
an leathar agus an chéir agus an snáth, agus tug sé
aghaidh ar an mbaile, agus geallaim dhuit go raibh an
mhórdháil bainte dhe glan.

Nuair a tháinig sé abhaile, agus é go tuirseach tnáithte
troma-chroídheach, agus nuair a chonaic séan chathaoir agus

an mhealbhóg agus an crann ubhall, agus chuimhnigh sé ar
na trí guidheanaibh breaghtha do loiteadh, tháinig seirbhthean
agus canncar agus buaidhreamh aigne air, i dtreó nár
fhéad sé greim mine ná ubhall do bhlaiseadh. Chaith sé
é féin sa chathaoir, mar bhí an tuirse air, agus ba ghearr
gur thuit a chodla air.

Thug an fear bocht an oídhche ar an áit sin. Nuair
dh'osgail sé a shúile bhí an lá díreach ag eirighe. Bhí an
fuacht tar éis dul nach mór tré n-a chroídhe. Bhí sé
tamall beag 'na dhúiseacht, sul ar chuimhnigh sé ar an
sparán agus ar an bhFear nDubh, agus ar iomláine
eachtra an lae roimhe sin. Ní túisge choruigh sé é féin
'ná mhothuigh sé an t-ualach i bpóca na bheiste. Chuir sé
a lámh isteach. Cad a bhéadh ann ach an sparán!

“Mhaise, an bhfeacaidh aon Chríosdaidhe riamh a leithéid
sin d'obair?” ar seisean, agus tharaing sé amach é.
Chuir sé a lámh i bpóca a bhríste. Bhí an dá cheud púnt
ann go lom slán!

“Seadh!” ar seisean, “mura bhfuil buaidhte ag an
méid sin gnótha ar a bhfeaca-sa riamh de neithibh iongan-
tacha! Ní fhéadfadh sé bheith agam a gan fhios dom!
Cuardach? Níor chuardach go dtí é! Aon nídh ach mo
mhéireana a chur amach tré chúinníbh na bpócaí! Cuardach?
Is mé chuarduigh iad, má cuarduigheadh pócaí riamh!
Folamh? Bhíodar chómh folamh — chómh folamh agus
bhíodar riamh, agus níor bheag dóibh sin. Ní fhéadfaidís
bheith níos folamha. Má 'seadh, cá raibh an t-airgead an
fhaid a bhíos ag cuardach? Cár imthigh sé? Cár fhan sé
an fhaid a bhí sé imthighthe? Cia thug thar n-ais é? Cad
é an brígh atá leis an obair? Siní an cheist. Siní an
adhb. Cad é an tairbhe dhómh-sa sparán trom teann a
bheith agam am' póca agus dá cheud púnt airgid, agus
ansan mé dhul ar an aonach agus neart a bheith do gach

spreallairín fir méaracán mé cháineadh os cómhair na
gcómharsan, agus 'gréasaidhe beag buídhe' a thabhairt
orm, agus “taoibhíní ruadha” agus “meanuithí ramhra”
agus “bréan-bhróga” a chasadh liom, agus é fhógairt os
cómhair an aonaigh ná raibh pingin am' póca? Má's ar
a mhargadh a mhairean gach aoinne, ní h-é margadh na
leanbh is gnáth leó a dhéanamh. Agus má 'sé sin margadh
gur cuireadh brígh na mionn orm-sa mar gheall air, is
suarach le rádh é. “Béidh sé chómh teann an lá déanach
agus tá sé anois” — andaigh, ní h-iongnadh dhó
san!”

Chomáin sé leis ag caint leis féin ar an gcuma san
go ceann abhfad. Fé dheire do phreab sé 'na shuidhe.

“Raghad anois láithreach,” ar seisean, “agus díolfad
Diarmuid, agus tabharfad tuille leathair abhaile liom.”

Chomáin sé leis ceann ar aghaidh, agus níor stad cos
leis go dtí go raibh sé ar aghaidh tíghe Dhiarmuda amach.

Bhí Diarmuid 'na sheasamh idir dhá lígh an doruis ar an
gcuma gceudna 'na raibh sé indé roimhe sin. Ba ghnáth
leis a lán d'á aimsir a chaitheamh mar sin 'na sheasamh sa
dorus agus a ghuala leis an ursain, agus é ag feuchaint
síos an bóthar agus suas an bóthar, síos an bóthar agus
suas an bóthar, gach re dtamall.

“Airiú, a Shéadna, cad d'imthigh ort?” arsa
Diarmuid.

“Andaigh, níor imthigh faic, a Dhiarmuid,” ar seisean,
“ach do thánag chúgat-sa led' chuid airgid. Seo dhuit
é.” Agus do shín sé púnt chuige.

“Ní raibh sé abhfad gan teacht isteach chúgat,” arsa
Diarmuid, agus do thug sé feuchaint ghreannmhar ar
Shéadna, fé mar bhéadh amhras aige nár bh'as an gcéird
a fuair sé an t-airgead.

Thuig Séadna an fheuchaint, agus dúbhairt sé, “Bhí sé

seo geallta dhom roimis an aonach agus ní bhfuaras é
go dtí indiú.”

“Airiú,” arsa Diarmuid, “agus cad ba ghádh an
dithneas go léir? Ná déanfadh sé an gnó i gceann
seachtmhaine nó coigthíghis? Táir chómh suaithte agus dá
mba ná leigfeá do thaobh ar aon leabaidh le trí oídhche.
An rabhais amuich i n-aon bhall aréir?”

“Amuich i n-aon bhall aréir? Cá mbéinn amuich
aréir, airiú? Ní rabhas go deimhin. Ach nuair a chuadhas
abhaile ó'n aonach, do shuídheas sa chathaoir agus do thuit
mo chodla orm, agus geallaim dhuit gur fhanas ansan go
maidin indiú.”

“Domhaise, is greannmhar san de! Agus feuch,
nuair a bhís ag fágaint an tíghe seo um thráthnóna indé
ní raibh aon rian díghe ort, agus bhí sé 'na thráthnóna
mhór luath. Cár fhanais?”

“Mhaise, beannacht Dé le h-anaman do mharbh, a
Dhiarmuid, agus leig dom féin: Níor fhanas i n-aon
bhall ach dul abhaile láithreach. Ní h-ól ná imirt a bhí ag
déanamh buartha dhom, geallaim dhuit é.”

Do shín sé an púnt chun Dhiarmuda, agus thug sé a
bhóthar air gan a thuille ríghnis, ar eagla go gcurfaí a
thuille ceisteana air. Bhí sé ceapaithe luach a trí nó a
ceathair de phúntaibh eile do thabhairt leis, ach bhí sgannradh
air go bhfiafróchadh Diarmuid de cia thug an t-airgead
dó.

Ag gabháil an bóthar abhaile dhó, do bhí a aigne agus a
inntinn tré n-a chéile, agus é ag cur agus ag cúiteamh,
ag cur agus ag cúiteamh, a d'iaraidh a dhéanamh amach
cad d'imthigh ar an airgead lá an aonaigh.

“Dá mbéinn ag machtnamh air go ceann bliaghna ó
indiú,” ar seisean, “ní fhéadfainn a thuisgint cad é an
brígh atá leis.”

Agus i gcaitheamh na slíghe níor sgar an lámh chlé leis
an dtaobh de'n bhest go raibh an sparán lastigh de, agus
do bhí an lámh dheas sáithte go h-uillinn i bpóca an
bhríste aige, agus é ag cur an óir tré n-a mhéireanaibh.

Síle. — Cad é an tairbhe dhéin sé dhó bheith 'ghá chur tré
n-a mhéireanaibh, a Pheig?

Peig. — Ní fheadar an tsaoghal, a Shíle, ach bhí sé 'ghá
dhéanamh, pé 'n Éirinn é, agus níor stad sé dhé go
dtáinig sé abhaile. Bhí sé i bhfonn nídh b'fhearr chun na
mine agus chun na n-ubhall an uair sin 'ná mar a bhí sé
indé roimhe sin, agus d'ith sé a dhóithin díobh. Bhí sé ag
ithe agus ag machtnamh go ceann abhfad. Fé dheire do
stad sé agus bhuail sé buille d'á bhois ar a leath-ghlúin.

“Dar an bportús!” ar seisean, “dá bhfeiceadh
Diarmuid an capall dubh úd ceannuighthe agam, ní fios
cá stadfaidís na ceisteana. Ní bhéadh aon bhreith agam
ar dhul uaidh. Tá sé ró ghéarchúiseach ar fad. Nuair a
thabharfá leath-sgeul dó agus ba dhóigh leat go mbeidhfeá
réidh leis, is amhlaidh a bhéadh sé i n-achran ionat níos
daingne. B'fhéidir, tar éis an tsaoghail, gurab amhlaidh
mar is fearr é nár cheannuigheas capall ná bó. Is cuma
liom ó tá an t-airgead agam. Mharbhóchadh an capall
úd mé, agus ansan ní bhéidís na trí bliaghna deug féin
agam. Agus óir nár cheannuigheas an bhó ní gádh dhom
bheith ag lorg mná chun a crúidhte. B'fhéidir nár bh'fhearr
riamh é mar sgeul. ‘An rud ba mheasa le duine 'ná a
bhás, ní fheadair sé ná gur b'é lár a leasa é’! Déanfad
na bróga so, agus ansan raghad ag triall ar Dhiarmuid
agus tabharfad liom luach dhá phúnt, agus ansan luach
cheithre bpúnt, agus mar sin. Ha! ha! a Dhiarmuid,
seadh! seadh! seadh! Sleamhnóchaidh an sgeul suas a
gan fhios duit. Nár mhór an dallacán mé nár chuimhnigh
ar an slígh sin ar dtúis? Dar nóin ní bhéadh nídh ar

bith ba mheasa dhom 'ná ainim airgid do dhul amach orm
láithreach bonn mar sin. Déarfaí gurab amhlaidh do
ghoideas ó dhuine éigin é. Ach nuair curfar amach i
ndiaigh a chéile é, ceapfaidh gach aoinne, nídh nách iongnadh,
gur as mo chéird a bhéidh sé déanta agam.”

Nuair a bhí an méid sin socarughadh aigne déanta aige,
thóg sé greim eile de'n mhin agus d'ith, agus d'aimsigh
sé ubhall eile agus do chogain. Ansan do tharaing sé
chuige a chuid leathair agus a chuid céarach agus a chuid
snáithe agus na meanuithí caola agus na meanuithí
ramhra agus na cip, agus do chrom sé ar obair. Nuair
a bhíodh sé ag obair ba bheus leis bheith ag síor-chrónán,
agus sidé an port is mó a bhíodh ar siúbhal aige:—

Ó! greadadh 's duais ort,
A chailligh ruainnigh
Thug orm fuath ban
Éirean

Go bhfuil dhá chluais ort
Chómh mór le sluasaid
A's pus ró mhór mar
Bheul ort!

Dá bhfaghainn ó'n Ruachtaigh
Go port Abhann Móire
'Gus Malla ó thuaidh mar
Spré leat,

An Claoideach ruadh 'gus
A bhfuil de bhuaibh ann
Ní shínfinn suas mo
Shaoghal leat.

Caibidiol a Sé.

Gobnait. — Ba dheas an crónán é. Ach ní fheadar cad
uime gur tugadh “cailleach ruainneach” uirthi. Is
dócha gurab amhlaidh do bhí féasog sgáinte uirthi
mar atá ar Chailleach na mBroc.

Cáit. — Cia dúbhairt go raibh féasóg ar Chailleach na
mBroc?

Gobnait. — Ó, go deimhin, a Cháit, tá sí uirthi. Bhíos-sa
'na h-aice, agus d' fheuchas go cruinn ar a smeigín,
agus tá sé lán de ruibíbh móra fada ramhra agus
iad liath mar a bhéadh guairí. Nuair a chonaic sí
mé 'ghá dtabhairt fé ndeara, do gháir sí agus chimil
sí dem' eudan iad, i dtreó go mb'éigean dom
liúghadh leis an ngigilt.

Cáit. — Is mairg nach ad' shúilibh a chuir sí iad. B'fhéidir
go gcuirfeadh sé thú ó bheith ag feuchaint ar dhaoinibh
chómh droch-mhúinte sin.

Gobnait. — Dómhaise, am briathar mhóide, a Cháit, gur
am' shúilibh a chuir sí iad, feuch! Agus siné a chuir
ag liúirigh mé, agus ní h-é an gigileas. Bhí aon
cheann amháin ortha a bhí chómh mór chómh fada le
snáthaid reamhair, agus chuaidh sé isteach am' shúil,
agus geallaim dhuit nár chuireas a chuimhne dhíom go
ceann tamaill. Ní fheadar, ámhthach, an mbainfidh
sé an droch mhúineadh dhíom.

Cáit. — Éist, a Ghobnait, mar mhagadh bhíos. Ní'l aon
droch mhúineadh ort-sa, agus ní raibh riamh. Ach tá
rud agat ná fuil agam-sa, — tá foidhne agat.
B'fhéidir, dá mbéinn féin ann, go dteipfeadh orm

gan feuchaint éigin a thabhairt ar na guairíbh. Ach
an airighean tú, a Pheig, ní fheadar féin an tsaoghal
cad é an paor a bhí ag an bhfear úd na méaracán
ar Shéadna, gur thug sé an aghaidh bhéil úd air i lár
an aonaigh, gan chúis gan adhbhar.

Peig. — Siné díreach a bhí ag milleadh Shéadna. Ní
fheidir sé cad fé ndear d'aoinne a leithéid a dhéanamh.
Is minic 'na dhiaigh sin a bhí sé ar an aonach gceudna ag
díol bróg, agus is 'mó tamall fada a chaith sé ag faire
ar lucht méaracán ag brath air go bhfaigheadh sé lán a
shúl de'n fhear a labhair leis an lá úd, ach ní bhfuair.
Agus tá gach aon deabhramh, dá bhfaghadh, ná raghadh a
chuid droch chainte i n-aisge leis.

Cáit. — Is mór an truagh mar a leigeadh i n-aisge leis
ar dtúis é.

Peig. — Tháinig an sgeul ró obann ar Shéadna. Ní
raibh uain aige cuimhneamh ar cad ba cheart dó a dheunamh,
go mór mór nuair fheuch sé ar fhear na méaracán agus
bhí seisean i bhfeidhil a ghnótha féin, gan suím ar bith aige
i ngnó Shéadna. Is amhlaidh mar a bhí an sgeul ar ball
aige, ní raibh sé ró dheimhnightheach gur bh'é an fear san do
labhair i n-aon chor.

Cáit. — Dómhaise, am briathar 's ambasa gurab é a bhí
agam féin d'á chuimhneamh, leis, go mb'fhéidir nár
bh'é.

Peig. — Seadh, agus nach deas an obair a bhéadh déanta
ag Séadna, dá mbuaileadh sé an duine agus gan
aon chúis aige air?

Cáit. — Ambasa is fíor dhuit.

Peig. — Abhfad 'na dhiaigh sin, nuair a bhíodh Séadna ar
lorg an fhir, is amhlaidh a bhí sé ceapaithe, dá bhfeiceadh
sé é, dul ar dtúis chun cainte leis, agus ansan, nuair
a bhéadh sé déanta amach ó'n gcaint aige cia'cu b'é an

fear adúbhairt an chaint úd é nó nár bh'é, bhéadh neart
dó é bhualadh nó gan é bhualadh.

Nóra. — Agus dar nóin, a Pheig, ní bhéadh sé ceart aige
é bhualadh, pé 'cu dúbhairt sé an chaint nó ná
dúbhairt.

Peig. — Ambasa, a Nóra, ní'lim-se 'ghá rádh go mbéadh.
Ach táim 'ghá rádh go raibh sé ceapaithe air, pé 'cu bhí sé
ceart nó ná raibh. Ach ba mhar a chéile é, mar do theip
air aon radharc dh'fhághail air amuich 'ná i mbaile. Ní
bhfuair sé a thásg ná a thuairisg thíos ná thuas, agus fé
dheire d'imthigh an sgéal as a cheann.

Nuair a bhí an dá fhéire bróg críochnuighthe aige, bíodh
a's ná raibh an luach púint de leathar ídighthe, d'imthigh sé
agus thug sé leis luach dhá phúnt, agus ansan luach cheithre
bpúnt. Ansan do thug sé leis beirt ghréasaidhthe eile
ar a bpágh lae, agus fé cheann tamaill beirt eile. Ba
ró ghearr go raibh a ainim i n-áirde sa dúthaigh le feabhas
agus le saoire a bhróg, agus is chuige a thagadh na
ceardaidhthe dob' fhearr, mar isé is fearr a chothuigheadh
agus a dhíoladh iad. Is ag triall air a thagadh na daoine
ba shaidhbhre agus dob' uaisle, ag ceannach bhróg, mar
is i n-a bhrógaibh a bhíodh an mianach dob' fhearr, agus is
ortha bhíodh an déanamh ba dheise. Is ag triall air a
thagadh na daoine bochta ná bíodh airgead na mbróg
oireamhnach acu, mar do thugadh sé cáirde breagh fada
dhóibh, agus nuair a thagadh an cáirde agus ná díoltí na
fiacha, ní bhíodh sé dian san éileamh. Is minic a thagadh
gréasaidhthe ag triall air ná bíodh airgead acu chun
leathair a cheannach, agus go n-iaraidís air raint airgid
a thabhairt ar iasacht dóibh, ionus go mbéadh neart dóibh
bheith ag obair agus ag tuilleamh ruda i n-inead bheith
sgurtha díomhaoin. Ní baoghal gur thug sé an t-eiteachas
d'aoinne acu riamh, agus is 'mó gréasaidhe bocht fé

mhuirear throm a bhéadh go minic gan biadh ag á chlainn
ná muc sa dorus aige, mura mbéadh Séadna.

Ag dul go dtí Aifrean an Domhnaigh nó an lae shaoire
dhó, nó ag dul ar aonach nó ar margadh ag díol bróg
dó, is 'mó duine bhíodh ag teacht roimis ar an mbóthar
agus ag glaodhach i leath-taobh air, 'ghá rádh, “Gaibh mo
leath-sgeul, a Shéadna, — bhéadh an dá phúnt úd agam
duit ach gur theip orm an mhuc a dhíol.” Nó, “Go
deimhin, a Shéadna, tá náire orm teacht chun cainte leat
agus gan leath-phingin ded' chuid airgid fós agam duit;
ach do buaileadh mo mhac breóite, agus bhí sé lá agus
fiche 'na luíghe sul a bhfuair sé an t-aoitheó, agus b'éigean
dom beirt bhan fhriotháilte do choimeád ag tabhairt
aireachais dó i gcaitheamh na h-aimsire.”

Bhíodh gach aoinne mar sin agus a thruagh-bhéil féin
aige, agus ní bhíodh d' fhreagra ag Séadna dhóibh ach,
“Ná bíodh ceist ort,” nó “Ní fiú biorán a's é,” nó
“Tóg t'aimsir” — agus geallaim dhuit gurab iad a
thógadh.

Bhí aon fhear amháin gur thug Séadna an t-eiteachas
dó. Agus má 'seadh, isé cuma 'na dtáinig sé sin 'ná
i gculaidh éadaigh uasail, agus é go leathan láidir
deagh-shláinteach agus go breagh círíneach beathuighthe,
agus a dhá láimh go breagh bog geal leabhair gan
rian oibre ná gnótha ortha. Agus seo mar a labhair
sé:—

“Go deimhin, a Shéadna,” ar seisean, “tá ceist agus
ceann-fé orm é bhreith am' bheathaidh orm go gcaithfinn
teacht ag triall ort-sa ag lorg airgid ar iasacht. Ach
do dhéanfadh ceud púnt áise mhór anois dom, agus, do
réir mar airighim, ní dhéanfaidh sé ceataighe mór duit-se
é thabhairt dom. Ní h-é gach aon lá a thiocfaidh mo
leithéid-se 'ghá iaraidh ort.”

“Is oth liom ná fuil ceud púnt agam oireamhnach
anois le tabhairt duit,” arsa Séadna.

Do stad an duine uasal agus d'fheuch sé ar Shéadna.
Ní raibh aon choinne i n-aon chor aige leis an bhfreagra
san. D'fheuch sé ar Shéadna mar fheuchfadh sé ar ainimhíghe
éigin neamh-choitchianta. D'fheuch Séadna go seasmhach idir
an dá shúil air. Deirtí go raibh feuchaint ana choímhightheach
ag Séadna nuair curtí fearg air, agus gur bheag aoinne
ná cúbadh roimpi. Do chúb an duine uasal úd roimpi.
D'fheuch sé síos ar an dtalamh, agus ansan d'fheuch sé an
dorus amach, agus ar ball d'fheuch sé ar Shéadna airís
agus is amhlaidh a bhí Séadna ag gáirídhe uime.

“Ó,” ar seisean, “do dhéanfadh deich bpúint a's
dachad an gnó.”

“Is oth liom,” arsa Séadna, “ná fuil deich bpúint
a's dachad oireamhnach agam le tabhairt duit.”

Bhain san an mhórdháil ar fad dé.

“Tabhair dhom deich bpúint,” ar seisean.

“Ní bhfaighir,” arsa Séadna.

“Ní eiteóchthá mé ar aon phúnt amháin,” ar seisean.

“Ní'l sé le fághail agat,” arsa Séadna.

“Feuch, a Shéadna,” ar seisean, “tá a fhios ag an
dtalamh nár itheas biadh agus nár ólas deoch ó mhaidin
indé! Ba mhór an déirc dhuit rud éigin le n-ithe
thabhairt dom.”

Tháinig an fheuchaint úd i súilibh Shéadna. Do shín sé
a mheur chun an doruis.

“Tabhair do bhóthar ort,” ar seisean, “a chladhaire
dhíomhaoin!”

Is beag ná gur léim sé an dorus amach.

Síle. — Agus cogar, a Pheig. Ní fheadar cad a chuir an
droch fheuchaint sin i súilibh Shéadna. Dar ndóich,
ní raibh sé mar sin i gcómhnuidhe.

Peig. — Siné díreach a bhí ag cur iongnadh ar na
cómharsanaibh go léir, a Shíle. Mhothuigheadar Séadna
ag athrughadh go mór 'na mheón agus i n'aigne. Is anamh
do labhradh sé ach nuair a labharthí leis, agus ní gháireadh
sé choídhche nach mór. Do chuir sé uaidh ar fad an crónán.
Níor chuimhin le daoinibh cathain airigheadar an “Chailleach
Ruainneach” d'á cáineadh. Nuair a bhíodh sé ag obair
i dteannta na bhfear ní raibh le clos uaidh ó mhaidin go
h-oídhche ach an anál fhada throm agus mion-bhuillí an
chasúir bhig agus tarang agus fásgadh an tsnátha chéaraigh.
Cheapaidís na fir gur saint chun an airgid do bhí air,
trá's go mbíodh sé ag obair chómh dian. Agus ansan
do bhíodh iongnadh ortha a rádh go sgaradh sé chómh bog
leis, 'ghá thabhairt ar iasacht do dhaoinibh nach raibh breith
acu ar é aisioc go bráth, agus ghá thabhairt dóibh gan
uradh gan banna. Nuair nach labhradh seisean ní
labhraidís féin, agus ní bhíodh le clos uatha ach an anál
fhada throm agus mion-bhuillí na gcasúr mbeag agus
tarang agus fásgadh an tsnátha chéaraigh. Ba dhóil leat,
dá bhfeictheá iad, gur ag obair ar gheall a bhídís. Nuair
a bhíodh daoine ag gabháil thar an dtigh do stadaidís ag
éisteacht leis an saothar. Agus ansan nuair a ghluais-
idís ortha, deiridís le n-a chéile, “Is beag an iongnadh
airgead ag Séadna! Ní fheacamar riamh ceardaidhthe
ag obair chómh dian. Cothuighean sé go maith iad agus
díolan sé go maith iad, ach má'seadh, bainean sé an obair
asta, má baineadh asta riamh í.”

Idir cheardaidhthibh agus cómharsanaibh, do theip ortha
glan dhá thaobh an sgéil a thabhairt d'á chéile, nó an cheist
sin do réidhteach, .i. cad fé ndear do Shéadna bheith ag
obair chómh dian chun airgid a dhéanamh, agus ansan ag
sgaramhaint leis chómh bog?

Do lean an sgéal ar an gcuma san ar feadh trí

mbliaghan. Ansan, pé sligh i n-ar chuaidh an ráfla amach,
bhí sé leathta ar fuid na dúithe go raibh Séadna réidh
chun a phósta. Bhí sé socair go raibh an cleamhnas
déanta agus go raibh an lá ceapaithe. Bhíodar bacaigh
agus lucht siúbhail na dúithe 'ghá n-ollamhughadh féin 'na
chóir. Bhí aon nídh amháin sa sgéal a bhí ait go leór.
Ní raibh aon bheirt socair ar cé 'r bh'í an bhean. Bhí sé
socair ag muintir na sráide gur bh'í inghean Dhiarmuda
Léith í. D' airigh Diarmuid féin an socarughadh chómh
minic ar siúbhal gur chreid sé an uile fhocal dé, agus
geallaim dhuit gurab é a bhí go sásta 'na aigne. Bhí a
fhios aige Séadna bheith saidhbhir agus gan beann ar bith
a bheith aige ar airgead, agus mar sin do cheap sé, nídh
nár bh' iongnadh, ná béadh aon trácht ar spré. Bhí aon
nídh amháin ag déanamh buartha dhó. Bhí lá ceapaithe ag
an bpoibilidheacht chun an phósta. Bhí an lá san i
ngoireacht seachtmhaine dhó, agus níor tháinig Séadna
fós chun aon chainte leis.

“Is dócha,” arsa Diarmuid i n-a aigne féin, “go
dtiocfadh sé, ach gan é bheith ar aigne aon spré do lorg
le Sadhbh. Tá go maith. Bean bhreagh dhathamhail iseadh
í. Cailín ciúin ciallmhar ach ná curfaí fearg uirthi. “Is
fearr bean 'ná spré.” Nach mór an chiall a bhí ag an t-é
adúbhairt é sin ar dtúis! Ní sháróchadh an saoghal an
sean-fhocal.”

D'imthigh dhá lá eile agus ní raibh sgeul ná duain ó
Shéadna. Bhí iongnadh mhór ar Dhiarmuid. Bhí iongnad
ba dhá mhó 'ná san ar Shadhbh.

“Imthigh suas,” ar sise le n-a h-athair, “agus labhair
leis an bhfear san, ó tá sé de neamh-thuisgint air ná
tiocfadh sé féin chun labhartha leat-sa — nó liom-sa.”

Do bhuail Diarmuid suas. Nuair a bhí sé ag teacht i
ngar do thigh Shéadna, d'airigh sé an obair a siúbhal chómh

dian agus dá mbéadh an saoghal i n-easba bróg agus
gan aoinne chun iad do dhéanamh ach Séadna agus a lucht
oibre.

Bhuail sé chúca isteach.

“Bail ó Dhia oraibh anso!” ar seisean.

“Dia a's Muire dhuit!” arsa Séadna.

“Mhaiseadh go deimhin féin, a Dhiarmuid,” arsa duine
des na fearaibh, “is mithid duit é. Tá teinneas am'
shúilibh ó bheith ag strac-fheuchaint síos an cosán san le
seachtmhain, 'ghá chuimhneamh ó am go h-am go bhfeicfinn
ag teacht thú.”

“Is greannmhar san de,” arsa Diarmuid, “agus
teinneas am' shúilibh-se agus am' ghualainn ó bheith am'
sheasamh sa dorus agus mo ghuala leis an ursain, agus
ná féadfadh priachán teacht árd an bhóthair anuas a gan
fhios dom, agus gach aon fhear a thagadh am' radharc go
mbínn lán-deimhnightheach gur bh'é Séadna a bhíodh ann, go
dtí go dtagadh sé i ngar dom.”

“Mise!” arsa Séadna.

“Tusa gan amhras!” arsa Diarmuid. “Nach shin é
i mbeulaibh na dtrí bpobal é go bhfuilir féin agus
Sadhbh so agam-sa le pósadh Dé Máirt seo chúgainn?
Agus an dóil leat ná gur cheart dom bheith ag brath
air go mbéadh raint éigin cainte eadrainn sul a
dtiocfadh an Mháirt?”

“Tá dearmhad ort, a Dhiarmuid,” arsa duine des
na fearaibh. “Ní le Sadhbh so agat-sa atá sé le pósadh,
ach le Máire Ghearra, inghean Sheághain Cheataigh thiar, agus
d'á chómhartha san féin, tá Seághan imthighthe go Corcaigh
a d' iaraidh lóin bídh agus díghe chun na cóisreach, agus
ní deirim ná go bhfuil cuireadh fághalta ag á ghaoltaibh
gcóir na Máirte.”

“Tá dearmhad ort-sa, a Mhicil,” arsa fear eile.

“Ní le Máire Ghearra atá sé le pósadh, ach le Báb an
Leasa anso thíos. Táid táilliúirí agus mná fuaghála ag
obair ann le trí lá, agus ag gabháil aníos dom ar
maidin indiú do chonac bacaigh ag bailiughadh ann cheana
féin.”

“An bhfeacaidh aoinne riamh bhúr leithéidí?” arsa 'n
ceathramhadh fear. “An rabhais ag an Aifrean Dé
Domhnaigh, a Mhicil? Dá mbéidhfeá ba dheacair duit
gan an sgeul a chloisint a bhí i mbeul an uile dhuine.
'Sé sin go mbéidh Séadna d'á phósadh Dé Máirt seo
chúgainn le Nóra an Tóchair. Agus is ann a bhí na
bacaigh ag dul, agus ní go dtí an Lios. Cuirfead
geall go ndéarfaidh Séadna féin go bhfuil an ceart
agam-sa.”

D'fheuch Séadna ó dhuine go duine acu. Bhí an droch
fheuchaint agus an droch sheasamh 'na shúilibh. Bhí fearg
air, ach do bhrúigh sé féi í.

“Imthigh ort abhaile, a Dhiarmuid,” ar seisean, “agus
bíodh ciall agat. Ní'l aon fhonn pósta orm-sa, agus
ní deirim go mbéidh go fóil.”

Chrom sé a cheann agus dhírigh sé ar obair. Níor
labhradh aon fhocal eile. Do shleamhnuigh Diarmuid
amach, agus isé bhí go leamh dé féin.

Tháinig sé abhaile.

“Seadh!” arsa Sadhbh.

“Seadh go díreach!” arsa Diarmuid.

“Cad é an sgeul é?” arsa Sadhbh.

“Tá sgeul ait,” arsa Diarmuid. “Béidh an dúthaigh
go ceann seacht mbliaghan ó indiú ag steala-mhagadh fé
bheirt againn, fút-sa agus fúm-sa.”

“Conus é sin, airiú?” arsa Sadhbh.

“É bheith tuillte againn,” arsa Diarmuid. Agus do
theip uirthi a thuille cainte a bhaint as.

Caibidiol a Seacht.

Nuair a chuadar na fir abhaile, gach fear díobh go dtí
a lóisdín féin, geallaim-se dhuit go raibh eachtra ins
gach tigh. Thánadar na cómharsain isteach ag sguruidh-
eacht. Thug gach gréasaidhe a thuairisg féin ar thurus
Dhiarmuda agus ar fhreagra Shéadna. Do rug gach
cómharsa abhaile leis a innsint féin ar an sgeul. Ní
raibh a leithéid de shult riamh roimhe sin ná riamh ó shin
ar fuid na h-áite. Um an dtaca go dtáinig an Domhnach
ní raibh duine óg ná aosta 'sna trí pobalaibh ná raibh an
sgeul go léir aige agus a thrí oiread curtha leis. Chífeá
na daoine ar na bóithribh 'na dtriúr, 'na gceathrar, 'na
ndeichniúbhar, agus iad ag innsint an sgéil nó ag cur a
thuairisge, agus iad ag tuitim ar a gcosaibh le sult
agus le gáirídhibh. B'fhíor do Dhiarmuid é. Bhí an
dúthaigh ag steala-mhagadh fé'n mbeirt.

Máire Ghearra agus Nóra an Tóchair agus Báb an
Leasa a bhí go buidheach agus go sásta 'na n-aigne tré
a fheabhas mar chuadar as. Ní raghaidís, ach turus
Dhiarmuda bheith chómh h-áiféiseach agus a bhí sé, agus
ainim na géar-chúise go léir ar Dhiarmuid féin.

Nuair a bhíodh a sáith magaidh déanta ag daoinibh fé
Dhiarmuid agus fé Shadhbh, do bhíodh nídh eile ar siúbhal
acu. Do chloiseadar na fir go léir Séadna 'ghá rádh
ná raibh aon fhonn pósta air, agus ná béadh go fóil.
Níor chuir aon fhear acu athrughadh focail sa méid sin
de'n sgeul. D'airigh Máire Ghearra é. D'airigh Nóra
an Tóchair é. D'airigh Báb an Leasa é. D'airigh gach
aoinne é, agus ní raibh duine d'ár airigh é nár choimeád
go cruinn é. B'shin í an cheist acu. B'shin í an adhb.

Cad fé ndear do Shéadna a rádh ná raibh aon fhonn
pósta air, agus ná béadh go fóil?

Ní bhéadh meithiol ag obair i bpáirc, ná gasradh ag
gabháil an bóthar, ná sguainne ag dul ag sguruidheacht,
ná cuideachta ag dul ag ól, ná gur bh'í an cheud cheist
do phreabfadh suas eatortha, “Ar airíghis, airiú, cad do
dhéin Diarmuid Liath? Ó, am briathar 's ambasa, go
ndeachaidh sé suas, de shiúbhal a chos, go tigh Shéadna,
agus gur cheap sé, cóir cam díreach, Séadna do thabhairt
leis anuas ar chúl cinn agus é phósadh, láithreach bonn
baill, le Sadhbh, d'aimhdheóin a chúil-fhiacal! An
bhfeacaidh aoinne riamh a leithéid d'obair?”

Ansan, ar ball, deurfadh duine éigin, “Agus cad
dúbhairt Séadna?”

Gheobhadh sé mar fhreagra, “Dúbhairt Séadna leis
imtheacht abhaile agus ciall do bheith aige, ná raibh aon
fhonn pósta air féin agus ná béadh go fóil.”

Ansan d'eireóchadh an cheist, “Cad fé ndear do
Shéadna a leithéid sin do rádh, agus cleamhnaisí d'á
ndéanamh ar fuid na dúithe dhó chómh tiugh le grean?”

Nuair adúbhairt Séadna féin an focal, do leig sé
amach níos mó d'á aigne 'ná cheap sé leigint amach, ach
bhí an fhearg air, agus do bhí an gnó déanta ag Diarmuid
chómh botúnach san, níor fhéad sé foidhneamh leis. Nuair
a bhíodar uile imthighthe abhaile i gcóir na h-oídhche agus
bhí sé i n'aonar 'na shuídhe sa chathaoir shúgáin, bhí an sgeul
ag ruith tré n-a aigne ar an gcuma so:—

“I mbeulaibh na dtrí bpobal! Ní mise chuir i
mbeulaibh na dtrí bpobal é. An breallán! Béidh sé
i mbeulaibh na dtrí bpobal anois — é féin agus Sadhbh.
Humhth! — Is oth liom aon trácht do bheith ar ainim
Mháire Ghearra. Ach cad é mo leigheas air? Dáltha an
sgéil, ní fheadar cad uime gur tugadh Máire Ghearra

uirthi agus í chómh h-árd le h-aon mhnaoi ag teacht chun
an phobail. Ní h-iongnadh go mbéadh. Is fear groídhe
cumasach Seághan Ceatach féin. Tá sé amuich air gurabh
é fear is treise ar a chineadh é, agus is fir láidire na
Cárthaigh. Is maiseamhail an bhean í! Ní misde cailín
ciúin ciallmhar a thabhairt uirthi. Trí bliaghna ó shin ní
baoghal go dtráchtfaí ar a h-ainim i n-aonfheacht le
m'ainim-se.

“Is greannmhar an rud san a dhéanfainn, pósadh,
agus gan agam anois ach deich mbliaghna. Is gearr a
bhíodar ag imtheacht mar thrí bliaghnaibh. Is gearr an
mhoill ar thrí bliaghnaibh eile iad do leanmhaint. Siné
leath na h-aimsire imthighthe ansan. ‘Cá beag duit an
cheist sin do chur,’ ar seisean, ‘nuair a bhéimíd ag
gluaiseacht?’ Cad é an mhaith dhom bheith 'ghá cur an uair
sin? Chuir sé brígh na mionn orm. Is dócha ná fuil
dul as anois agam. Is ait atá an sgeul agam. Mé
ag obair agus ag déanamh airgid chómh tiugh le grean,
agus cad 'tá d'á bhárr agam? Is 'mó duine bocht gur
thugas congnamh dó. Is mór é a mbuidhchas — ar a
mbeul. Ní fheadar an bhfuil puínn dé 'na gcroídhe.
Ní fheadar an fearr-de iad ar thugas dóibh. Tá cuid
acu, agus isé mo thuairim gur bh'fhearra dhóibh ná feicidís
aon leath-phingin riamh dé. Tá cuid acu, agus dá
mbéadh an aimsir caithte agus mé imthighthe, ní bhéadh mo
chiach abhfad ortha. Bhéadh sé i n-a áirithe ansan acu, dar
leó féin, nár ghádh dhóibh díol choídhche. Siné a mbuidhchas-
san.

“Pé duine gheabhaidh í béidh bean mhaith aige. Is
minic dh'airigheas gur fearr bean 'ná spré. Tá bean
agus spré ansúd. — Is greannmhar an rud san a dhéan-
fainn, pósadh, agus gan agam anois ach deich mbliaghna.
Is deas an cor a bhéadh ansan uirthi — agus ar a clainn,

dá mbéidís aici. Greadadh chuige mar airgead agus
mar sparán agus mar mhargadh! Bhí aigne shuaimhneasach
agam sul ar casadh am' threó iad.”

Sin mar a chaith sé an oídhche. Do bhuail sé amach ar
eirighe lae agus suas an cnoc. Do shuigh sé ar feadh
tamaill ar bhárr caraige móire a bhí ann, gur b'ainim di
Caraig na gCearrbhach. Nuair a gheal an lá agus
d'eirigh an ghrian, agus d'fheuch sé 'na thímpal ar an
radharc áluinn a bhí ó'n gcaraig, d'eirigh an ceó d'á
chroídhe agus tháinig suaimhneas mór ar a aigne.

Gobnait. — Mhaise, go deimhin, a Pheig, is beag ná go
ndeurfainn leis an rud úd adúbhairt Cáit an
Cheóil le n-a fear, nuair a bhain sí an luch as an
mbáisín bainne dhó.

Nóra. — Cad dúbhairt sí leis, a Ghobnait?

Gobnait. — Is amhlaidh a bhí meithiol aige, agus bhíodar
ag suidhe chun bídh, agus bhí bord mór prátaí os a
gcómhair, agus bhí báisín bainne raimhir ar aghaidh
gach fir amach. Do thóg fear an tíghe a bháisín féin,
agus an cheud bholmoc a bhain sé as do nocht sé
luch ann. Do bhagair sé ar Cháit, agus thaisbeáin
sé an luch di. Níor chuir sin corbhuais ar bith
uirthi. Do rug sí ar an mbáisín i n-a láimh chlé.
Chuaidh sí anonn go dorus. Chuir sí an lámh dheas
sa bháisín. D'árduigh sí an luch as agus chaith sí an
dorus amach í, agus ansan do bhuail sí an báisín
ceudna, agus an bainne ceudna ann, os cómhair a
fir. Nuair a chonaic sé cad a bhí déanta aici d'eirigh
sé ó'n mbord i bhfeirg agus d'imthigh sé amach.
Nuair a bhí sé ag gabháil amach, dúbhairt sise, “Go
deimhin, is deacair daoine shásamh. Ní dhéanfadh
bainne agus luch ann an gnó, ná bainne agus luch
as!”

Cáit. — Mhaise, dearna leat, a Cháit an Cheóil! Níor
theip an tuathal riamh ort! Cad dúbhairt a fear, a
Ghobnait?

Gobnait. — 'Dhe, cad a bhí le rádh ag an nduine? B'shin
é an udhálta ag Séadna. Nuair a bhí sé gan airgead
ní raibh sé sásta, agus ansan nuair a bhí an sparán
aige agus cead tarang as, ní raibh sé sásta. Bhí
sé chómh deacair do shásamh le fear Cháit an
Cheóil.

Cáit. — 'Sdó, feuch anois, a Ghobnait, ní thuigean tusa
an sgeul i gceart. Nuair a bhí an sparán ag
Séadna d'á fhághail níor thug sé uain dó féin ar an
gcoinghíoll do bhreithniughadh. Ansan, nuair a bhí an
margadh déanta agus é daingean fé bhrígh na mionn,
do bhí uain a dhóithin aige chun machtnaimh. Bhí an
aimsir ag imtheacht ar cos i n-áirde, agus ní raibh
aon fhreagra fághalta aige ar an gceist úd, “Cá
raighmíd an uair sin?” Nach gunta adúbhairt an
Fear Dubh leis é, “Cá beag duit an cheist sin do
chur nuair a bhéidheam ag gluaiseacht?” Nach maith
a thuig Séadna féin an sgeul 'na dhiaigh sin, nuair
adúbhairt sé leis féin, “Cad é an tairbhe dhom bheith
ag cur na ceiste nuair a bhéidheam ag gluaiseacht?”
Níor thuig sé i n-am é.

Gobnait. — Am briathar 's ambasa, a Cháit, go bhfuil
eagal orm gur thuig sé go dian mhaith ó thusach é,
ach a oiread san dúil a bheith sa sparán aige gur
chuma leis. Agus is dóigh liom go raibh a fhios ag
an bhFear nDubh gur thuig sé é, nuair adúbhairt sé
leis, “Táir géar-chúiseach.” Isé mo thuairim gur
thuigeadar an bheirt a chéile go dian mhaith.

Cáit. — “Tar éis a tuigtear gach beart,” a Ghobnait!
Ní sháróchadh an saoghal an sean-fhocal.

Nóra. — Pé cuma 'nar thuig sé an sgeul nuair a bhí an
sparán aige d'á fhághail, is dócha gur thuig sé níos
fearr é nuair a bhí an dúthaigh 'ghá phósadh a gan fhios
dó le ceathrar ban, agus a fhios aige féin ná raibh
aige ach deich mbliaghna idir é agus cómhlíonadh an
mhargaidh a dhéin sé leis an bhFear nDubh. Dá
mb'áil leis feuchaint roimis nuair a thug an
t-aingeal an foláramh dó! Dá mbéinn-se 'na
chás, is iad na trí ghuidhe dh'iarfainn, airgead mo
dhóithin ar an saoghal so, saoghal fada fé shéan, agus
an bheatha shíoruidhe 'na dhiaigh. Ansan do bhéadh
neart dó Máire Ghearra nó Báb an Leasa nó Sadhbh
féin a phósadh, dá mba mhaith leis é, gan spleadhachas
do'n Fhear Dubh ná d'á chuid cleas.

Síle. — Cá bhfios duit, a Nóra, ná gur bh'í Nóra an
Tóchair ba rogha leis?

Nóra. — Is dóigh liom gur “Síle” b'ainim do Bháb an
Leasa, agus gur bh'í ba rogha leis.

Peig. — Pé duine acu ba rogha leis, a Nóra, is dóigh
liom go raibh cathughadh a dhóithin air féin nár dhéin
sé mar a dhéanfá-sa.

Nóra. Do dhéin sé go h-áiféiseach é agus go botúnach.
Níor bh'uiriste dhó trí ghuidhe dh'iaraidh ba neamh-
thairbhighe 'ná na trí ghuidhe d'iar sé. Ní fheadar an
tsaoghal cad a bhain dó. Trí ghuidhe le fághail aige
ar a thogha agus ar a thuisgint féin, iad le fághail
aige gan choinghíoll gan chol, agus níor bh'fholáir dó
gabháil de chosaibh ionta, agus ansan sparán do
ghlacadh ar an gcoinghíoll ba chruadha d'ár cuireadh
ar aon duine riamh. Níor bh'iongnadh codla na
h-oídhche d'á bhaint dé, agus droch fheuchaint ag
teacht 'na shúilibh!

Síle. — Agus an é sin a chuir an droch fheuchaint 'na

shúilibh! Ó, tuigim anois é. Níor bh'iongnadh liom
dá mbáithfeadh sé é féin, agus a leithéid de chrann
a bheith air.

Peig. — Ní deirim ná go ndéanfadh sé rud éigin d'á
shórt, ach ná tabharfadh sé mar shásamh do'n Fhear Dhubh
é. Deireadh sé go minic i n-a aigne féin, “Is liom na
trí bliaghna déag gan buidhchas dó, agus caithfead iad
go cúl.”

Nóra. — Is truagh nár fhan sé mar a bhí aige ar dtúis, i
dtaoibh le n-a chrann ubhall agus le n-a mhealbhóig
agus le n-a chathaoir shúgáin.

Gobnait. — Agus dar ndóigh, dá bhfanadh sé mar sin, a
Nóra, ní bhéadh aon bhean uasal ag feuchaint 'na
dhiaigh.

Nóra. — Mhaise, ní móide gur bh'fhearra dhó riamh é. Ní
fheicim féin d'uaisleacht i n-a lán acu ach mór-chúis
agus doithigheas agus tarcuisne.

Gobnait. — Á! a Nóra, tá a fhios agam-sa cad fé ndear
é sin uaireanta. Nuair a chíd siad cailíní beaga
ná bíon uasal agus a bhíon níos maiseamhla 'ná iad
féin, bíon éad ortha. Tá eagal orm dá mbéinn-se
uasal go mbéadh éad orm chúgat-sa.

Nóra. — Airiú, cad 'na thaobh, a Ghobnait?

Gobnait. — Fiafruigh de Shíle cad 'na thaobh.

Síle. — Ní fhiafróchaidh sí de Shíle cad 'na thaobh. Innseadh
Gobnait féin anois é, ó tharaing sí an cheist uirthi.

Peig. — Is mór an bhean suilt Gobnait, a Nóra, ach bíon
an ceart aici uaireanta.

Cáit. — Agus dar ndóigh, ní ceart do chailín uasal éad
ná mór-chúis a bheith uirthi má b'é toil Dé an sgiamh
aingilídhe do chur ar chailín bheag íseal.

Síle. — Ní fheadar, a Pheig, na daoine atá gránda ar an
saoghal so an mbéid siad breagh i bhFlathas Dé?

Peig. — Ó, a Shíle, a chuid, ní bhéidh aoinne gránda i
bhFlathas Dé, ach gach aoinne níos breaghtha agus
níos maiseamhla 'ná an t-é is breaghtha d'á bhfeacaidh
súil duine riamh ar an saoghal so.

Síle. — Ní gádh dhóibh éad ná mór-chúis a bheith ortha, má
'seadh.

Peig. — Ní bhéidh éad ná mór-chúis ann, a Shíle, ach chómh
beag le h-aon nídh gránda eile.

Síle. — Nach truagh nár ghlac Séadna cómhairle an aingil,
i n-inead bheith ag cuimhneamh ar a mhealbhóig agus ar
a chathaoir shúgáin agus ar a chrann ubhall agus ar
na dailtínibh a bhíodh ag imirt air!

Peig. — Feuch féin nár ghlac. Ach is dócha dá bhfaigheadh
sé an tarna h-iaracht go nglacfadh. Ní bhfuair sé an
tarna h-iaracht. Dhéin sé a mhargadh. Dhéin sé fé bhrígh
na mionn é, agus do bhí air é sheasamh. Bhí a fhios aige
go dian mhaith, chómh luath agus thiocfadh an lá deirineach
de na trí bliaghnaibh déag, go dtiocfadh an t-éilteóir
agus ná béadh aon bhreith ar dul i bhfolach uaidh.

Nuair a thug sé tamall maith 'na shuidhe ar Charaig na
gCearrbhach ag feuchaint 'na thímpal ar an radharc breagh,
do lean sé d'á mhachtnamh:—

“Nach mór a bhí mo chás ag déanamh buartha dhó!
D'airigh sé mé 'ghá rádh go rabhas 'gan bhiadh gan deoch
gan airgead.' Is 'mó duine nach mé a bhí gan bhiadh gan
deoch gan airgead, agus nach maith do sgaoil sé thairis
iad! — ‘Ní'l an margadh ann fós,’ ar seisean.
‘Bíodh 'na mhargadh,’ arsa mise. Ní bhéadh sé sásta
leis an méid sin. Níor mhór dó na greamana dubha
a chur ann. ‘Dar bhrígh na mionn!’ ar seisean. ‘Dar
bhrígh na mionn!’ arsa mise. Dúbhart é gan amhras.
Ní'l dul uaidh agam. Má 'seadh, ní deurfainn é mura
mbéadh an chuma i n-ar mheall sé mé. Ní fheaca riamh

am' shúilibh cinn dath ba bhreaghtha 'ná an dath a bhí ar an
mám óir a thaisbeáin sé dhom. Tháinig dúil mhalluighthe
agam ann. Thug sé ceud púnt dom mar mhalairt ar
aon sgilling amháin. ‘Thabharfainn,’ ar seisean, ‘agus
seacht gceud, dá bhféadainn a maith san do lot.’
D'admhuigh sé nár bh'fhéidir a maith do lot, toisg mé 'ghá
tabhairt uaim ar son an tSlánuightheóra. A maith do
lot! Cad chuige an lot? Cad ba ghádh é? Má theip
air maith na sgillinge úd do lot, nár chóir go bhféadfainn
tuille maitheasa a dhéanamh go dteipfeadh a lot air?
Tá an sparán agam. Ba mhór an sult a chuid airgid
féin do chur ag déanamh staincín air. Dar fiadh, sin
mar dhéanfad é! Thabharfadh sé seacht gceud púnt ar
mhaith aon sgillinge amháin do lot. Tá deich mbliaghna
agam. Is 'mó sgilling agus pingin agus púnt fhéadfad
a thabhairt ar son an tSlánuightheóra i gcaitheamh deich
mbliaghan. Béidh saothar air ag casadh le lot na
maitheasa go léir. Seadh! Tá an lámh uachtair agam
air sa méid sin ar aon chuma. Bainfead ceól as an
sparán fós, bíodh a's nach ar an gcuma i n-ar cheapas
ar dtúis é. An cladhaire bitheamhnaigh!”

Bhí sé ag déanamh amach ar eadarthra um an dtaca go
raibh a mhachtnamh críochnuighthe agus a aigne socair aige.
D'eirigh sé 'na sheasamh agus d'fheuch sé 'na thímpal ar
an radharc breagh.

“Tá deich mbliaghna agam, pé i n-Éirinn é,” ar
seisean, agus thug sé aghaidh ar an mbaile.

Caibidiol a h-ocht.

Ag teacht i gcómhgar an tíghe do Séadna, d'airigh sé
na fir ag caint go h-árd fé mar bhéadh sgeul mór éigin
ar siúbhal acu. Nuair a tháinig sé isteach do stadadar.
D'fhiafruigh sé dhíobh cad do bhí ar siúbhal acu. Bhí
iongnadh ortha é 'ghá fhiafruighe, mar níor ghnáth leis aon
tsuim a chur 'na gcómhrádh.

“Tá,” arsa duine acu, “muíntir Mhicil a bheith i
mbuairt ar maidin indiú.”

D'fheuch Séadna 'na thímpal.

“Agus cá bhfuil Micheál?” ar seisean.

“D'fhan sé sa bhaile,” arsa 'n fear a labhair. “Tá
báille ag teacht ann ag tógáilt chíosa, agus ní deirim
go bhfuil aon leath-phinge airgid fé dhín tíghe acu.”

Níor dhéin Séadna ach casadh agus imtheacht an dorus
amach.

Baintreach dob' eadh máthair Mhicil. Do dhéin sé
ceann ar agaidh ar thigh na baintrighe. Bhí tosach ar an
mbáille aige agus ní raibh ach san. D'fháiltigh an
bhaintreach roimis.

“Cad tá uaidh sin?” arsa Séadna.

“Tá an cíos,” ar sise.

“An mór é?” ar seisean.

“Fiche púnt,” ar sise.

“Seo,” ar seisean. “Tá púnt sa tseachtmhain ag
dul do Mhicheál. Sin fiche púnt d'á phágh roimh ré agat.”

“Airiú,” ar sise, “cad ar a shon go dtabharfá an
oiread san airgid dom roimh ré?”

“Ar son an tSlánuightheóra,” ar seisean.

“Go dtugaidh an Slánuightheóir a luach dhuit!”
ar sise.

Bhí sé imthighthe sul a raibh uain aici ar a thuille a rádh.

Tháinig an báille isteach. Hata bán air. Pluic air.
Pus mór-chúiseach air. Caincín ramhar air. Muineál
beathuighthe air. Casóg bhréide ghlas-caorach air. Bolg
mór air. Tárr leathan air. Colpaí air. Bata trom
draighin duibh 'na láimh. É ag cneadaigh agus ag séideadh.

“Cíos nó seilbh, a bhean an tíghe,” ar seisean.

Gobnait. — Ó, am briathar 's ambasa, a Pheig, nach
bhfeaca eighre riamh ar Sheághan an Aonaigh ach é!

Peig. — Agus nach báille Seághan an Aonaigh, a Ghobnait?

Gobnait. — Ambasa iseadh, dar ndóigh.

Peig. — Cad eile mar sin?

“Cíos nó seilbh, a bhean an tíghe,” ar seisean, díreach
mar a deurfadh Seághan an Aonaigh é.

Do ghlaoidh sí ar a mac.

“Seo, a Mhicil,” ar sise, “cómhairimh é sin agus
tabhair do'n duine mhacánta so é.”

Do leath a shúile ar Mhicil, mar ní fheacaidh sé Séadna
ag tabhairt an airgid d'á mháthair, agus do leath a shúile
ar an mbáille, mar ní raibh aon choinne aige go raibh
aon leath-pinge airgid sa tigh. Ghlac sé an cíos agus
thug sé a bhóthar air, agus isé a bhí go cráidhte cancarach,
mar bhí an áit geallta aige an mhaidion chéadna do
dhuine eile ar bhreib mhaith.

“Seadh!” arsa Séadna, ag teacht abhaile dhó, “Má
bhí gnó idir lámhaibh aige ag lot maitheasa mo sgillinge,
bíodh gnó is mó 'ná é anois aige ag lot tairbhe an
fhichid púnt. Is dóigh liom nach misde dhom an gnó san
d'fhágáil idir é féin agus an bhaintreach.”

Tháinig sé abhaile agus chrom sé ar an obair. Ba
ghearr go raibh Micil isteach 'na dhiaigh, agus do chrom

sé ar an obair. Níor labhair aoinne an chuid eile de'n
lá, agus ní raibh le cloisint ann ach bog-fheaduíol na
bhfear, anál fhada throm Shéadna, mion-bhuillí na
gcasúr mbeag agus tarang agus fásgadh an tsnátha
chéaraigh.

Nuair a chuaidh Micil abhaile an oídhche sin, d'inis a
mháthair dó cad dúbhairt Séadna le linn an airgid do
thabhairt dí dhó, go ndúbhairt sé gur ar son an
tSlánuightheóra do bhí sé 'ghá thabhairt dí. Bhí iongnadh
ortha araon, mar níor bh'é a dtuairim riamh go raibh
puínn cráibhtheachta ag baint le Séadna.

Do ghluais Micil ag sguruidheacht agus d'inis sé do
bhuachaill eile é. Ba ghearr go raibh sé fada fairsing ar
fuid na dúithe. D'airigh Diarmuid liath é. D'airigh an
báille é. D'airigh Sadhbh é.

“A dhaid,” arsa Sadhbh, “ar airighis cad a dhéin
Séadna le déanaighe?”

“Níor airigheas agus is cuma liom.”

“Sdó', a dhaid, do cheapamar go raibh ciall aige.”

“Airiú, agus cad do dhéin sé?” arsa Diarmuid.

“Do dhéin sé an tuathal, rud nár theip riamh air,”
ar sise.

“Agus cad é an tuathal is deiriníghe atá déanta
aige?” arsa Diarmuid.

“Tá,” ar sise, “dul agus ceud púnt airgid do
thabhairt do'n tsnamhaire bheag san thuas, máthair Mhichíl
bhacaigh.”

“Airiú, a Shadhbh, ná creid é.”

“Ó, go deimhin, a dhaid, ní'l focal bréige ann. Isé
an báille féin d'inis dom é. Ní fheadar cá bhfuair sé
an t-airgead go léir. Agus dar ndóin, cad é an
tairbhe dhó airgead a bheith aige má's mar sin a cheapas
sé é sgaoileadh uaidh? Is maith a dhéinis an cleamhnas

do bhriseadh an uair úd. Ní chuirfinn a chathughadh go
bráth dhíom mé bheith pósta ag amadán.”

“Ambasa, a Shadhbh,” arsa Diarmuid, “ní mise a
bhris é.”

“'Dhe agus darfa liath, a dhuine, cia eile bhris é ach
tusa? Dar ndóigh ní h-amhlaidh a mheasfá a rádh gurab
é Séadna do bhris é!”

“Andaigh, a ghamhain, ní dócha gur bhris aoinne é. Ní
raibh sé ann le briseadh,” arsa Diarmuid.

“Ní raibh sé ann le briseadh!” ar sise. “Ní raibh
agus ní bhéidh! Is deas an saghas duine thú! Ní raibh
sé ann le briseadh! Is deas an chaint í sin uait-se.
Siniad do chómharsain uile agus a gclann curtha i gcrích
acu, agus cad 'tá déanta agat-sa? Ní raibh sé ann
le briseadh! Ní raibh agus ní bhéidh!”

Ansan do chrom sí ar ghol.

D'eirigh Diarmuid agus bhuail sé síos chun an doruis
agus chuir sé a ghuala leis an ursain, agus d'fheuch sé
síos an bóthar, agus ansan d'fheuch sé suas an bóthar.

Cáit. — Dá mbéinn i gcás Dhiarmuda deurfainn léi,
“main do dheór nár chuirir díot!”

Peig. — Ní fheadar, a Cháit. B'fhéidir dá mbéidhfeá i
gcás Dhiarmuda nár bh'fhearra dhuit rud a dhéanfá
'ná an rud a dhéin seisean. Isé is dóichíghe gurab
aige b'fhearr a fhios cad ba cheart dó a dhéanamh.

Cáit. — An stiúsaidhe! Is beag orm í.

Gobnait. — Ar airigh Máire Ghearra é, a Pheig?

Peig. — An Domhnach a bhí chúgainn, bhí sí ag caint le
máthair Mhicil, agus fuair sí tuairisg an sgéil díreach
fé mar a thuit sé amach. Bhí áthas mór go léir uirthi
nuair a thuig sí gur thug sé an t-airgead uaidh ar son
an tSlánuightheóra.

“Agus,” ar sise, “tá súil agam anois go dtuillfidh

Micheál an t-airgead san chómh macánta agus dá mba
ná béadh sé fághalta roimh ré aige.”

“Dómhaise,” arsa 'n bhaintreach, “siné iongnadh an
sgéil ar fad. Nuair a bhí sé ag díol na bhfear aréir
do shín sé púnt chun Micil mar ba ghnáth. ‘Ó,’ arsa
Micil, ‘táim díolta cheana.’ ‘Glac é sin uaim’, arsa
Séadna, agus b'éigean dó.”

“Seadh!” arsa Máire Ghearra, “bhídís 'ghá rádh ná
raibh creideamh ag Séadna. Bíodh san mar chómhartha
acu air!”

“Creideamh?” arsa 'n bhaintreach. “Ní fheaca a
leithéid riamh. Dá mairinn míle bliaghan ní chuirfinn as
mo cheann an fheuchaint a thug sé orm nuair adúbhairt
sé an focal agus é ag síneadh an airgid chúgam. ‘Ar
son an tSlánuightheóra,’ ar seisean, agus nuair fheuchas
suas air, bhí an dá shúil aige 'á chur tríom i dtreó go
dtáinig iaracht d'anfha orm ná féadfainn a innsint
duit.”

“Éist, a óinsigh,” arsa Máire. “Cad ba ghádh an
t-anfha?”

“Ó, leig dom féin, a Mháire. Is amhlaidh mar atá
an sgeul, dá bhfeuchainn i gcoinnibh a shúl an tarna
h-uair do thuitfinn,” arsa 'n bhaintreach.

“A Shiobhán!” arsa Máire Ghearra.

“Teacht, a Mháire,” arsa 'n bhaintreach.

“Tá rún agam le tabhairt duit,” ar sise, agus bhí
creathán 'na ballaibh agus 'na guth.

“Ná bíodh ceist ort, a Mháire,” arsa Siobhán.
“Coimeádfad-sa do rún, dá mbéadh m'anam air.”

“Tá a fhios agam-sa go maith go gcoimeádfair, a
Shiobhán, ach tá níos mó agat le déanamh dom 'ná mo
rún a choimeád.”

Do stad sí. Níor labhair Siobhán.

“Bhíos tamall de m' shaoghal, a Shiobhán,” ar sise,
“agus do cheapas ná pósfainn choídhche.”

“Ní h-aon tamall mór de d' shaoghal atá caithte,”
arsa Siobhán.

“D'á luíghead é, tá sé buartha go maith le déanaighe,”
arsa Máire.

“Ní fheicim puínn ádhbhar buartha agat,” arsa Siobhán.

“Tá mo chroídhe d'á shníomh le buairt,” ar sise.

Ansan do labhair sí i gcogar le Siobhán agus
chaitheadar tréimhse mór ag cogarnaigh. Nuair a bhí an
chogarnach críochnuighthe acu chuaidh Máire abhaile agus
chuaidh Siobhán a chodla. Ach ní baoghal gur thuit aon
neul codlata ar Mháire ná ar Shiobhán an oídhche sin.

Nuair dh'eirigh Siobhán ar maidin isí a bhí go tuirseach.
Nuair a cheap sí a caidhp a chur ar a ceann, is 'na póca
a chuir sí é. Nuair a cheap sí a bróg a chur ar a cois,
is sa teine a chuir sí í mar chuirfeadh sí fód móna.
Nuair a tháinig sí ar a glúinibh chun na bpaidreacha do
rádh, do theip uirthi focal ar bith a rádh le cruinneas ach
“Go gcuiridh Dia ar mo leas mé! Go gcuiridh Dia 's
Muire Mháthair ar mo leas mé!” Nuair a theastuigh
ó Mhicil a chuid bídh d'fhághail, ní raibh an biadh ollamh
dó. Nuair a cuireadh os a chómhair é, ní raibh sé ach
leath-bheirbhthe. Níor leig sé aon nídh air, ach an biadh do
chaitheamh chómh maith agus d'fhéad sé é.

“Tá rud éigin ar mo mháthair,” ar seisean i n' aigne
féin. “Ní fheadar an tsaoghal cad 'tá ag eirighe fúithi.
Ní h-éidir gurab é an báille úd a bhéadh ag teacht
airís? A mháthair,” ar seisean, “tá rud éigin ag
déanamh buartha dhuit. An raibh a thuille le h-éileamh
ag an mbáille an lá úd?”

“Ach! ní raibh, a Mhicil, oiread agus leath-phinge.
Ní'l blúire orm ach nár chodlas puínn aréir.”

“Níor bh'fhearra dhuit rud a dhéanfá anois, a mháthair,”
arsa Micil, “'ná dul agus greas a chodladh dhuit
féin.”

“Is olc an rud codladh d'fhínn an lae, a Mhicil,” ar
sise. “B'fhearr do dhuine foidhne dhéanamh air dá
mb'fhéidir é, i dtreó go mbéadh codladh na h-oídhche go
maith aige.”

Do ghluais Micil suas go tigh Shéadna agus do luígh
sé ar a ghnó. Ní raibh dá ghreim curtha aige nuair siúd
isteach 'na dhiaigh a mháthair. Thóg sé a cheann agus
d'fheuch sé uirthi. Thóg Séadna a cheann agus d'fheuch sé
uirthi.

“A Shéadna,” ar sise, “dá mb'é do thoil é, d'oirfeadh
dhom focal a labhairt leat ad' aonar.”

“A Mhichíl,” arsa Séadna, “dá mb'áil leat-sa bualadh
amach ansan tamaillín.”

Do bhuail Micil amach agus chuir sé a dhrom le claidhe
“Ní fheadar an tsaoghal,” ar seisean leis féin, “cad
atá ag eirighe dhí, nó cad é an fuadar é seo fúithi!”

Bhí tor aitinn taobh leis. Chonaic sé ar an dtor beach
bheag i n-achran i snáith ruadháin alla. Do phreab an
ruadhán alla amach as an áit 'na raibh sé i bhfolach agus
thug sé fé bhreith ar an mbeich mbig. Nuair a chonaic
sise ag teacht é chuir an sgeón dúbailt nirt inti, agus
do bhris sí an snáth agus d'imthigh sí.

Síle. — Ó, am briathar, a Pheig, go bhfeaca-sa rud mar
sin ag ruadhán alla dh'á dhéanamh, ach má 'seadh, ní
beach a bhí sa tsnáith ach cuil, agus do rug an ruadhán
alla ar chaol-drom ar an gcuil, agus am briathar
ná raibh aon mhaith dhí bheith ag crothadh a cos agus ag
únfhairt. Choimeád sé a ghreim chun go raibh sí
socair go leór. Agus ansan dá bhfeicfeá mar
fhill sé sa tsnáith í agus mar a rug sé leis isteach í.

Gobnait. — Is dócha gur dhéin sé bagún dí.

Sile. — Do rug sé leis í, pé 'n Éirinn é.

Peig. — Ní rug ruadhán alla Mhicil an bheach leis, mar
d'imthigh sí uaidh. Agus nuair a cheap Micil go raibh an
tamaillín caithte d'fhill sé ar an dtigh. Nuair a bhí sé
ag déanamh ar an ndorus d'airigh sé Séadna a' rádh na
bhfocal so:—

“Ba shaoire dhí an bás is measa do fuair duine
riamh, agus í 'ghá fhághail seacht n-uaire i ndiaigh a chéile,
ná mise 'ghá pósadh!”

Do chas Micil agus chuir sé an talamh dé sul ar airigh
sé a thuille. Ach má chuir, ní túisge bhí sé airís ag an
dtor aitinn 'ná d'eirigh árd-fhearg air.

“Is deas an obair í seo,” ar seisean i n'aigne féin.
“Is leamh an gnó dom' mháthair teacht anso ag déanamh
cleamhnais do Shadhbh Dhiarmud' Léith! Fan go
dtéighead-sa abhaile anocht!”

Le n-a linn sin do chonaic sé a mháthair ag déanamh
air agus aghaidh bhán uirthi ar dhath an bháis. Phreab sé
'na coinne.

“Airiú, a mháthair,” ar seisean, “cad 'tá ort?”

“Éist, éist, a mhic ó!” ar sise i gcogar. “Ní'l aon
rud orm. Imthigh isteach chun do ghnótha. Táid na fir
eile ag teacht láithreach.”

Chuaidh Micil isteach. Bhí an dorus ar dian-leathadh
agus gan duine istigh roimis. Bhí inead Shéadna folamh.
Do shuigh Micil agus do tharaing sé chuige a ghnó.
Thánadar na fir 'na nduine 's 'na nduine. Do
ghluais an obair mar ba ghnáth. Níor fhill Séadna an
lá san.

Síle. — Cogar, a Pheig; dar ndóigh ní h-ag déanamh
cleamhnais do Shadhbh a bhí Siobhán?

Peig. — Cad eile, a Shíle, a chuid?

Síle. — Do Mháire Ghearra, gabhaim-se orm. Agus ba
dhóigh liom, dá mbéadh aon chiall ag Micil, go
dtuigfeadh sé an méid sin, feuch!

Gobnait. — Agus cá bhfios duit, a Shíle gur do Mháire
Ghearra a bhí sí ag déanamh an chleamhnais, nó cá
bhfios duit an cleamhnas a bhí aici d'á dhéanamh i
n-aon chor?

Síle. — Ó! go deimhin is beag d'á mhearbhall orm. Cad
air gur thug sí féin agus Máire Ghearra an oídhche
ag cogarnaigh? Cad do bhain codla na h-oídhche
de'n bheirt? Cad é an rún a thug Máire Ghearra
dhí? Tá a fhios agam-sa go maith cad a bhí ar
siúbhal acu, geallaim dhuit é.

Peig. — Is dóigh liom, a Shíle, ná fuilir abhfad ó'n
gceart, agus gur géar-chúisíghe go mór thú 'ná
Micil.

Caibidiol an naoi.

Peig. — Níor fhill Séadna an lá san, agus níor fhill
sé an oídhche sin.

D'fhan Micil i bhfeighil na h-áite. Is air a bhí an
iongnadh nuair a fuair sé ná raibh Séadna ag teacht.
Thug sé an oídhche 'sa chathaoir shúgáin. Cheap sé ó am
go h-am go mbéadh Séadna chuige an dorus isteach.
Trí h-uaire do phreab sé 'na shuidhe agus chuaidh sé go
dorus. D'airigh sé ciscéim duine, dar leis féin, gach
uair díobh, agus thabharfadh sé an leabhar gur bh'é Séadna
a bhí ann. An uair dheirineach díobh, cheap sé go bhfeacaidh
sé Séadna féin ag déanamh ar an ndorus, agus do bhog
sé a bheul chun labhartha leis, ach nuair dh'fheuch sé níos
cruinne ní raibh aoinne ann. Níor chuaidh sé go dorus
a thuille. D'fhan sé sa chathaoir i n-aice na teine. Chuir
sé fód móna síos anois agus airís. Bhí sé ansan faid
gach n-fhaid. Cheap sé nár bh'fhéidir aon oídhche bheith chómh
fada. Do bhí uaigneas agus crith-eagla air agus
faitchíos, agus níor fhág san é gan múisiún codlata
bheith air ó am go h-am. Do thuit múisiún díobh air ba
thruime 'ná a chéile, agus do chonaic sé lán an tíghe de
dhaoinibh beaga dubha 'na thímpal, agus iad go léir ar a
thí, agus aon duine uasal amháin ann agus é 'ghá chosaint
ortha. Do shleamhnuigh duine acu isteach ar an dtaobh
thiar de'n duine uasal agus thug sé fobha fé Mhicil, agus
a fhiacla nochtaithe aige.

Do phreab Micil as a chodla. Bhí oiread fraocháin
ins gach braon alluis a bhí leis, agus é ar baill-chrith.

“A Mhuire na bhfeart!” ar seisean, “cad a
dhéanfad? Nó cad d'imthigh ar an oídhche go bhfuil sí

chómh fada? Nó cad d'imthigh ar Shéadna, nó cad 'tá
'ghá choimeád? Má oirean dó cleamhnas a dhéanamh le
Sadhbh, nár chóir go mbéadh an lá fada a dhóithin chuige
agus gan bheith ag caitheamh na h-oídhche amuich ar an
gcuma so? Is dorcha an duine é. Is deacair bheith
suas leis. Dubhairt sé gur shaoire dhí bheith marbh 'ná
é 'ghá pósadh, agus siné anois é 'ghá pósadh ar a dhícheal.
Ní fheadar an tsaoghal cad uime gur shaoire dhí bheith
marbh 'ná é 'ghá pósadh. Bá dhóich liom-sa gur shaoire
dhó-san bheith marbh 'ná Sadhbh 'ghá phósadh. Ní phósfainn í
ar a bhfuil d'airgead ag Séadna agus aici féin agus
ag á h-athair i dteannta a chéile, feuch!”

Le n-a linn sin thug sé fé ndeara solus mar bhéadh
eirighe an lae. Chuir san árd-mhisneach air. Ach i gceann
tamaill isé rud d'eirigh 'ná an ghealach. Nuair a
chonaic sé solus na gealaighe ag taithneamh isteach tríd
an bhfinneóig agus anonn ar an gclabhar mar a raibh an
mhealbhóg ar crochadh, agus gan aon leus de sholus an
lae ag teacht, do dhubhuigh agus do ghormuigh aige, i
dtreó, dá leigeadh eagla dhó é, go gcromfadh sé ar ghol.
Nuair a tháinig an solus cruinn ar an mealbhóig do
chuir sé dealbh cinn duine uirthi. Cheap Micil ná feacaidh
sé eighre riamh ach é ar cheann na caillighe sa sgeul
fiannuidheachta, go mbíodh an dá fhiacal ba shia siar 'na
ceann mar dhá mhaide croise aici. Nuair a bhí sé ag
feuchaint tamall air do choruigheadar na súile agus do
bhog an beul mar bhéadh sé chun labhartha. Bhí a fhios ag
Micil go maith ná raibh ann ach an mhealbhóg, ach mar sin
féin do choruigh a chuid fola agus do sheasaimh a ghruaig
agus do ghluais colgrithfín fan chnámha a dhroma.
B'éigean dó a shúile do dhúnadh sul a mbéadh sé ag
feuchaint ar na súilibh úd ag coruighe. Bá ghearr go
mb'éigean dó iad d'osgailt airís le h-eagla agus le

sgannradh. Fé dheire do tháinig sgamal ar an ngealaigh,
agus do cuireadh an mhealbhóg 'na riocht féin. Ba mhór
an fhuasgailt é. Ghabh Micil a bhuidhchas le Dia go
dúthrachtach, ná bíodh eagal ort, agus ní foláir nó do
thuit sámh-chodla le n-a linn sin air, mar isé ceud rud
eile a thug sé fé ndeara 'ná an ghrian ag taithneamh ar
an mealbhóig i n-inead na gealaighe, an obair ar siúbhal
'na thímpal, bog-fheaduíol na bhfear, mion-bhuillí na
gcasúr mbeag, agus tarang agus fásgadh an tsnátha
chéaraigh. D'fheuch sé anonn ar inead Shéadna. Bhí
Séadna féin ann, agus é ag obair chómh dian chómh
díchealach agus dá mba ná béadh cuid na h-oídhche aige
go dtí go mbéadh an bhróg san díolta.

D'eirigh Micil agus d'fheuch sé anonn ar a shuidhchán
féin.

“A Mhichíl,” arsa Séadna, “eirigh-se abhaile agus ith
rud éigin agus codail greas eile. Tá págh an lae
indiú tuillte agat tar éis na h-oídhche. Ní gádh dhuit
teacht chun oibre go dtí maidin amáireach.”

Le linn na cainte sin do rádh dhó, d'fheuch sé ar Mhicil,
agus d'á mhéid codla a bhí i súilibh Mhicil, thug sé fé
ndeara an fheuchaint. D'fheuch sé deich mbliaghna níos
sine 'ná mar 'fheuch sé indé roimhe sin. Chomáin Micil
leis abhaile. Ach níor sgar an fheuchaint úd le n-a
chuimhne.

“Tá buairt mhí-chuíbhsach éigin air,” ar seisean i
n'aigne féin. “Ní mór dom é innsint dom' mháthair,
agus a chur 'na cómhairle cad is ceart a dhéanamh.”

Tháinig sé go dtí an tigh, ach má tháinig, ní raibh tásg
ná tuairisg a mháthar ann roimis. Ní raibh críosdaídhe
an Luain ann. Do chuarduigh sé mór-thímpal an tíghe.
Do ghlaoidh sé uirthi. Ní raibh maith dhó ann.

“Ó, mhais'! Ó, mhais'! Ó, mhais'!” ar seisean.

“an bhfeacaidh aoinne riamh a leithéid? Chómh siúrálta
agus tá bianna ar mhaide bacaigh, tá sí imthighthe síos go
tigh Dhiarmuda Léith ag críochnughadh an chleamhnais!
Agus cad a dhéanfad? Cad a dhéanfad i n-aon chor?
Ní cheadóchainn ar ór na cruinne Séadna d'á phósadh leis
an ansgian mná san. Ó! Ó! Ó! Cad a dhéanfad i
n-aon chor? Mheasas go raibh ciall agam' mháthair, agus
dar ndóich ní'l fasg aici agus a leithéid sin de chleamhnas
a bheith idir lámhaibh aici. Ní'l rud ar bith agam le
déanamh ach an t-aon rud amháin, an talamh do chur díom
síos láithreach bonn, agus an cleamhnas a bhriseadh sul a
mbéidh sé ró dhéanach. An stiúsaidhe mí-náireach mór-
chúiseach! Humhth! Is beag an iongnadh feuchaint
chríonna chaithte aige! Ní fheadar ó thalamh an domhain
cad é an greim atá acu air. Ní h-éidir gurab amhlaidh
a bhéadh sé tar éis ceangail nó geallamhna éigin a chur
air féin agus go mbéidís anois a d'iaraidh airgid do
bhaint amach? Bhíomair go léir ag magadh fé Dhiarmuid
an lá úd a chuaidh sé suas. B'fhéidir go raibh a fhios
aige féin cad a bhí ar siúbhal aige. ‘Ní'l sprid ná púca
gan fios a chúise aige féin.’ Agus feuch, ní dúbhairt
Séadna, ‘Ní phósfad í,’ ach, 'Ní'l aon fhonn pósta
orm.’ B'fhéidir ná tiocfadh briseadh an chleamhnais chómh
saoráideach chúgam agus cheapas é. — Agus feuch, airiú!
Sidé anso mé ag cur agus ag cúiteamh, agus b'fhéidir
an cleamhnas d'á chríochnughadh agam' mháthair. Nár chúitigh-
thear a saothar léi! Mura deagh-chómharsanach atá sí!”

Bhí sé páirc ó'n dtigh sul a raibh an machtnamh déanach
san críochnuighthe aige, agus é ag déanamh ceann ar
aghaidh síos ar thigh Dhiarmud' Léith, agus é ag cur na
slíghe dhé chómh tiugh i n-Éirinn agus bhí sé sa chois bhacach
í chur dé. Ba ghearr go raibh sé ar aghaidh tíghe Dhiarmuda
amach agus saothar air.

Ní raibh Diarmuid sa dorus fós. Bhí sé ró luath sa
lá. Sheasaimh Micil ar aghaidh an doruis amach.

“A mháthair!” ar seisean, i n-árd a chinn 's a ghutha.

Chuir Sadhbh a ceann amach sa dorus, agus greim aráin
aici d'á chogaint.

“A mháthair!” arsa Micil airís. “Tar amach anso
agus siúbhail leat abhaile láithreach. Tá gnó éigin eile
le déanamh agat d'éaghmuis bheith ag teacht anso ad'
mhaidrín lathaighe acu. Má tá cleamhnas le déanamh acu
déinidís féin é nó leigidís dó.”

Do shloig Sadhbh an greim do bhí 'na beul.

“Airiú, greadadh chúgat, a bhacacháin!” ar sise, “Cad
tá anois ort?”

“Bacachán an eadh?” arsa Micil. “Tá mo dhá
dhóithin orm. Ní rabhais-se sásta t'ainim féin agus
ainim t'athar a bheith i mbeul na ndaoine, gan mo mháthair-
se do tharang isteach i nbhúr ngnó. Ach tabharfad-sa
togha an aireachais an rud a theip oraibh féin ná cuirfidh
sibh chun cinn é le n-a congnamh-san. A mháthair! A
mháthair, adeirim!”

“Imthigh leat abhaile, a thulcais, agus ná bí 'gár
mbodhradh! Agus má thógais braon, eirigh a-chodla agus
cuir díot é,” ar sise.

“Deirim leat ná fágfaidh aon chos díom an áit seo
go dtagaidh sí amach,” ar seisean. “Agus deirim rud
eile leat, agus creid uaim é, nach gádh dhuit bheith ag
caitheamh do bhalcaisí dhíot nuair ná pósfaidh Séadna thú.
Ní phósfadh sé thú dá mba ná béadh i n-Éirinn ach tú, a
stiúsaidhe sheanda! A mháthair! A mháthair, adeirim!
Tar anso amach, nó raghad ist ach agus tabharfad amach
ar mo, bhacalainn thú.”

“Airiú, a bhrealláin bhacaigh mura bhfágair an áit sin
agus glanadh as mo radharc go diair, cuirfead cómhartha

ort a leanfaidh dhíot an fhaid a bhéidh cos cham ort,” ar
sise, agus ní h-ag caint a bhí sí ach ag sgreadaigh agus
ag léimrigh, agus a gruaig ag rinnce mór-thímpal
a cinn.

D'imthigh sí isteach. Cheap seisean go mbéadh a mháthair
chuige amach. I n-a inead san, is amhlaidh d'fhill Sadhbh
agus árthach 'na láimh. D'osgail sí an dorus agus do
steall sí a raibh san árthach fé n-a cheannachaibh. Ba
mhaith an mhaise aige é, do léim sé i leath-taoibh. Do
ghluais an t-uisge a bhí san árthach treasna an bhóthair
agus gal beirbhthe as.

“A chuirpthigh!” ar seisean. “An amhlaidh a mheasais
mé mharbhadh?”

“Bain an chluas díom,” ar sise, “dá bhfaghthá an
méid sin ná tiocfá anso airís ag lorg do mháthar, an
snamhaire!”

Le n-a linn sin, seo amach Diarmuid agus a chaipín
breac air. Do rug sé ar ghualainn ar Mhicil.

“A Mhicil,” ar seisean, “tá dearmhad éigin ort.
Ní'l do mháthair anso, ná ní raibh, ní fheadar cathain.”

“An ndeirean tú liom é?” arsa Micil.

“Deirim gan amhras,” arsa Diarmuid. “An amhlaidh
ná fuil sí sa bhaile?”

“Ní raibh sí sa bhaile nuair 'fhágas-sa an baile,” arsa
Micil.

“An raibh sí sa bhaile aréir?” arsa Diarmuid.

“Is fíor dhuit go díreach,” arsa Micil. “B'fhéidir
go raibh, agus gurab amhlaidh dh'fhágas am' dhiaigh sa bhaile
í.”

Bhí aithne ag Micil ar Dhiarmuid agus ar a cheisdiughchán,
ach ní raibh sé le dul uaidh chómh saor.

“Stad, a Mhicil,” arsa Diarmuid. “Ná bí 'ghá
leigint ort gur amadán tú, mar ní h-eadh. Cad do

chuir ad' cheann í bheith anso ag déanamh cleamhnais do
Shadhbh agus do Shéadna?”

Bhíodar ag siúbhal go socair agus ag druidim
ó'n dtigh, aghaidh Mhicil ar an mbaile, Sadhbh ag
callaireacht 'na ndiaigh, agus Diarmuid ag feitheamh le
freagra.

“Dómhaise go deimhin,” arsa Micil, “do chuir rud
greannmhar. Taidhreamh a déineadh aréir dom. Cheapas
go rabhas i dtigh Shéadna am' aonar, am' shuídhe sa
chathaoir shúgáin agus an mhealbhóg ar m'aghaidh amach ar
crochadh ar an gclabhar. Tháinig dealbh cinn mná ar an
mealbhóig. Do labhair an ceann liom. D'aithnigheas
glór Shadhbh ag teacht as. ‘Tá do mháthair,’ arsa 'n
ceann, ‘ag briseadh a croídhe ag casadh le cleamhnas do
dhéanamh idir mise agus Séadna, ach ba shaoire do
Shéadna an bás ba mheasa a fuair duine riamh 'ná mise
'ghá phósadh.’ Le n-a linn sin do phreabas am' dhúiseacht
agus do phreabas am' shuídhe. Do ghlaodhas ar mo
mháthair. Ní bhfuaras aon fhreagra. Cheapas láithreach
gur anso a bhí sí, agus do leanas í.”

D'fheuch Diarmuid air idir an dá shúil. Níor staon
Micil. Dá bhfaghadh Diarmuid Éire air ní fheudfadh sé
a dhéanamh amach cia'cu fírinne nó éitheach bhí ag Micil
d'á innsint. Do stad sé ar feadh tamaill mhaith. Fé
dheire dúbhairt sé:—

“Tá eagal orm, a Mhicil, gur bh'é taidhreamh na súl
n-osgalta agat é.”

“Dómhaise go deimhin,” arsa Micil, “siné díreach an
sgeul. Ní féidir liom a dhéanamh amach ar an neómat
so, agus ní dócha go ndéanfad amach choídhche, cia'cu
am' chodla nó am' dhúiseacht a bhíos nuair ghlaodhas ar mo
mháthair.”

“Chómhairleóchainn duit,” arsa Diarmuid, “pé

taidhrimhthe déanfar duit, gan teacht airís. Imthigh ort
abhaile anois, agus go dtugaidh Dia ciall níos fearr
duit! Do chuadhais as go dian mhaith.”

Do sgaradar.

“Seadh,” arsa Micil leis féin, “ba dhóbair dom an
donas a dhéanamh. Ní fheadar an tsaoghal cár thug mo
máthair an oídhche.”

Nuair a tháinig Micil abhaile, bhí a mháthair ann roimis.
Bhí a h-aghaidh agus a súile ataithe ó bheith ag gol.

“A mháthair,” arsa Micil, “cá raibh an tóramh?”

“Cad a thug abhaile thú, a Mhicil?” ar sise.

“Sdó,” ar seisean, “d'fhanas i bhfeidhil tíghe Shéadna
aréir, mar do thug sé féin an oídhche i mball éigin as
baile, agus ansan ar maidin indiú dúbhairt sé liom
imtheacht abhaile agus greas a chodladh dhom féin; go
raibh págh an lae seo tuillte agam tar éis na h-oídhche.”

“Airiú,” ar sise, “agus cár chaithis an lá ó mhaidin?”

“Bhí an lá go breagh,” ar seisean, “agus ní raibh
tuirse ná codla orm, ach má 'seadh tá ocras anois orm,
geallaim dhuit é.”

Thug sí rud le n-ithe dhó, agus má thug, ba mhaith an
díol air é. Ba ghearr an mhoill air mias mhaith mhór a
ghlanadh. Nuair a bhí a chuid bídh caithte aige do chrom
sé ar chaint.

“A mháthair,” ar seisean.

“Teacht, a Mhicil,” ar sise.

“Níor innsis dom cá raibh an tóramh,” ar seisean.

“Cad a choimeád Séadna as baile i gcaitheamh na
h-oídhche aréir?” ar sise.

“Ní h-i gcaitheamh na h-oídhche aréir amháin a bhí sé as
baile, ach ó mhaidin indé. Nuair a thánaís-se amach ar
maidin indé ó bheith ag caint leis agus tú i riochtaibh
dul i laige, do chuadhas-sa isteach agus ní raibh sé

rómham istigh. Níor tháinig sé i gcaitheamh an lae, agus
ansan nuair a bhíodar na fir ag dul abhaile, d'fhanas-sa
bhfeidhil na h-áite. Cheapas an uile neómat go mbéadh
sé chúgam an dorus isteach. Thuit mo chodla orm tráth
éigin de'n oídhche, agus nuair dh'osglas mo shúile, is
amhlaidh a bhíodar go léir ag obair am' thímpal, agus
Séadna ann leis. Agus cogar, a mháthair, tá buairt
mhór éigin air.”

“Dhé, cad í an bhuairt a bhéadh air? Ná fuil a dhóithin
an tsaoghal airgid aige agus an uile dhuine buidheach
dhe?”

“Tá a fhios agam-sa aoinne amháin ná fuil ró bhuidheach
dhé,” arsa Micil.

“Cia h-é sin?” ar sise.

“Tá, Sadhbh Dhiarmuda,” ar seisean.

“Airiú, cad é an chúis?” ar sise.

“Tá,” ar seisean, “cúis a dóithin, mar ná pósfadh
sé í.”

“Dhe, sgeimhle uirthi, an cairiún! Cia phósfadh í sin?”

Do thuit Micil siar ins na trithíbh dubha ag gáirídhe.

“Cairiún! Cairiún! Cairiún!” ar seisean. “Ó
nach truagh nár chuimhnigheas ar an ainim sin ar maidin!”

“Agus cad é an gnó a bhéadh agat dé ar maidin?”
ar sise.

“Ar maidin an lae fé dheire, adeirim,” ar seisean,
“nuair a cuireadh síos ann mé a d'iaraidh leathair, agus
thug sí ‘bacachán’ orm.”

“Thug sí ‘bacachán’ ort!” arsa 'n mháthair. “Dá
mbéinn-se ag éisteacht léi, do 'neósainn di cia h-iad
na bacacháin a bhain léi, agus do 'neósainn rud eile dhi
ná 'neósad duit-se anois, rud a bhainfeadh an mhórdháil
di, geallaim dhuit é.”

“Agus cogar, a mháthair. Má 's é sin do mheas

uirthi, cad chuige go ndeachais suas go tigh Shéadna ar
maidin indé a d' iaraidh cleamhnais a dhéanamh idir í féin
agus Séadna?”

“Cleamhnas idir í féin agus Séadna! Airiú, do
bháithfinn mé féin sul a ndéanfainn a leithéid,” ar
sise.

“Má 'seadh, cad chuige dhuit a rádh le Báb an Leasa,
an lá úd a bhí sí anso, ná pósfadh Séadna aon bhean i
n-Éirinn ach Sadhbh?” ar seisean.

“Báb an Leasa? Dhe mhaise, an óinseach, mar do
theastuigh uaim cosg éigin a chur le n-a teangain, agus
gan í bheith 'ghá mhaoidheamh ar fuid na dúithe go bpósfadh
sé í féin, agus an dúthaigh ag magadh fúithi.”

“Dómhaise go deimhin,” arsa Micil, “agus ní'l aon
mhaith dhuit bheith 'ghá cheilt orm, is cleamhnas a bhí idir
lámhaibh agat ar maidin indé.”

“Agus cá bhfios duit-se cad a bhí idir lámhaibh agam?”

“Mar do labhair sé árd, agus d'airigheas an focal
‘ba shaoire dhí bás d'fhághail 'ná mise 'ghá pósadh.’”

“Cogar, a Mhicil,” ar sise. “Dá bhfaghthá-sa do thoil
sa sgeul, cia h-í an bhean do thoghfá dhó?”

“Máire Ghearra gan amhras,” ar seisean.

D'fheuch sí air go geur.

“Agus cad é an chúis,” ar sise, “go dtoghfá Máire
Ghearra dhó seachas aon bhean eile de na mnáibh seo go
bhfuil an saoghal mór 'ghá bpósadh leis?”

“An chéad phuinte 'ná a chéile dhe, a mháthair, ní'l
meas mór agam ar chaint an tsaoghail mhóir. Is cuma
leis an saoghal mór, ach bheith ag caint, cad é díobháil nó
tairbhe na cainte a dhéinean sé go minic. Siné an
saoghal mór 'ghá phósadh le Sadhbh Dhiarmuda. B'fhearra
dhó é féin a bháth'. Ní thoghfá-sa Báb an Leasa dhó. Ní
dheirim olc maith ná donaidhe le Nóra an Tóchair, ach

deirim go bhfuil breall ar an saoghal mór, agus go
mb' fhearr liom breall air 'ná a chómhairle a ghlacadh.”

“Agus feuch,” arsa 'n mháthair, “siné an saoghal mór
'ghá phósadh le Máire Ghearra, agus nach maith ná faghan
té aon locht air.”

“Nára' slán comórtas, go deimhin, Máire Ghearra
agus an chuid eile acu! Cá bhfuil leithéid Mháire Ghearra
le fághail! Ní'l ins na seacht bparóistibh. Bean bhreagh
dhathamhail uasal. Bean chiallmhar thuisgionach dheagh-
thabhartha suas, go bhfuil bocht agus saidhbhir buidheach di.
Bean dhiadha dheagh-shomplach, gur fearr-de an pobal
n-a n-éistean sí Aifrean ann. Tá uraim ag olc agus
ag maith dhi. Dá mbéadh beirt bhan ag troid agus go
bhfeicfidís ag teacht í, do stadfaidís go mbéadh sí
gabhtha thársa, chómh maith agus dá mb'é an sagart a
bhéadh ann.”

“Ní fheadar,” arsa 'n mháthair, “dá mbéadh Sadhbh ag
troid ar an mbóthar, an stadfadh sí dá bhfeiceadh sí
Máire ag teacht.”

“Dómhaise, am briathar mhóide, a mháthair,” ar seisean,
“go bhfeacaidh mo dhá shúil í 'ghá dhéanamh, agus nár chuir
aon rud riamh a leithéid d'iongnadh orm, feuch! Bhíos
ag dul soir go tigh na mBúrcach le teachtaireacht.
Nuair a bhíos ag déanamh ar thigh Dhiarmuda d'airigheas
Sadhbh ag callaireacht, aghaidh na muc agus na madraí
aici d'á thabhairt ar chómharsain éigin. Cia gheabhadh anoir
de thigh an chúinne ach Máire Ghearra. Ní túisge a
chonaic Sadhbh í 'ná do stad an challaireacht. Do chrom
sí a ceann, agus d'imthigh sí isteach abhaile go ríghin.”

“Agus nach mór an iongnadh,” arsa 'n mháthair, “nár
choruighis tú féin fadó chun cleamhnais a dhéanamh do
Séadna léi?”

“'Sdó, sin é go díreach an sgéal,” ar seisean. “Do

cheapas-sa go ndéanfá-sa fadó é, agus gur cruinne
agus gur dheas-lámhachaíghe chuige thú 'ná mise go mór.”

“Tá eagal orm,” arsa 'n mháthair, “go bhfuil dearmhad
ort sa méid sin. Dá mbéadh cleamhnas d'á shaghas le
déanamh, ceapaim-se ná fuil aoinne is fearr a dhéanfadh
é 'ná thú féin, go mór mór ó tá an oiread san dúil
agat é fheisgint déanta.”

“Go deimhin agus go dearbhtha, a mháthair,” ar seisean,
“tá an ceart sa méid sin agat, pé i n-Éirinn é.
B'fhearr liom 'ná a bhfeaca riamh go bhfeicfinn an
cleamhnas san déanta. Ní raibh aon bheirt riamh níos
oireamhnaíghe d'á chéile 'ná an bheirt. Ba dheacair
maitheasaí Mháire do shárughadh, agus tá seisean maith a
dóithin dí. Ba mhaith liom an cleamhnas a dhéanamh ach
ná feadar conus cur chuige.”

“Conus a chuirfeá chuige ach imtheacht siar go tigh
Sheághain Cheataigh féin, agus glaodhach i leath-taoibh ar an
nduine agus t'aigne do nochtadh dhó? Ansan, má
thaithnean do chaint leis, cuirfidh sé féin os cómhair a
inghíne an sgeul, agus má thaithnean an cleamhnas léi-se
nach shin leath an ghnótha déanta?”

“Dar fiadh,” ar seisean, “tá an ceart agat.
Imtheóchad anois láithreach.” Agus siúd chun siúbhail é.

“Go n-eirighidh leat níos fearr 'ná d'eirigh liom-sa!”
ar sise 'na h-aigne féin.

Caibidiol a deich.

Ar maidin, lar na mháireach, bhí Séadna agus a lucht
oibre ag obair ar a lán-dícheal. Bhí bog-fheaduíol na
bhfear, agus mion-bhuillí na gcasúr mbeag, agus tarang
agus fásgadh an tsnátha chéaraigh ar siúbhal chómh dian
agus dá mba ná béadh bróg ná buatais d'á dhéanamh i
n-aon bhall eile ar thalamh tirim na h-Éirean.

“Cé h-é sin aníos?” arsa duine des na fearaibh.
Thóg gach aoinne a cheann ach Micil.

“Seághan Ceatach go deimhin!” arsa duine eile.

Do phreab Séadna 'na shuidhe agus siúd amach é, agus
síos i gcoinnibh Sheághain Cheataigh.

Thug an bheirt tamall mór ag gabháil treasna na
páirce, anonn agus anall, ag caint agus ag cur thré
chéile, ach do bhíodar ró fhada síos, i dtreó nár fhéad
aon duine des na fearaibh focal de'n chaint a dhéanamh
amach. Fé dheire do sgaradar le n-a chéile. Do thug
Seághan Ceatach a aghaidh siar ar a thigh féin. Ach i
n-inead filleadh chun a ghnótha, do thug Séadna a aghaidh
an bóthar soir chun na sráide.

Do léim Micil, agus chaith sé uaidh an bhróg a bhí idir
lámhaibh aige, agus siúd fá dhéin a thíghe féin é ar sodar.

Chómh luath agus tháinig sé ar an dtaoibh istigh de
dhorus, “A mháthair!” ar seisean, “a leithéid seo. Tá
an cleamhnas déanta!”

“Éist do bheul!” ar sise.

“Ó, go deimhin tá,” ar seisean. “Bhí Seághan
Ceatach féin thuas ó chianaibh, agus bhí sé féin agus
Séadna ar feadh uair a' chloig sa pháirc ag caint, agus

ansan d'imthigh Seághan Ceatach abhaile agus tá Séadna
imthighthe soir go tigh an tsagairt.”

“Cad a bhí acu d'á rádh sa pháirc?” ar sise.

“Ní fheadar,” ar seisean. “Bhíodar ró fhada
uaim.”

B'fhíor do Mhicil é. Bhí Séadna imthighthe go tigh an
tsagairt, ach má 'seadh, ní chun an chleamhnais a chríoch-
nughadh é.

“Dia dhuit, a Shéadna!” arsa 'n sagart. “Is
cneasda go léir na bróga iad súd a chuiris chúgam an
lá fé dheire.”

“Dia 's Muire dhuit agus Pádraig, a Athair! Tá
áthas orm mar thaithnid na bróga leat. Ach isé rud a
thug anois chun cainte leat mé 'ná mé bheith i gcruadh-
chás.”

“Go deimhin agus go dearbhtha, a Shéadna, is oth liom
san do chlos; agus ní mé amháin, ach ní'l duine ar fuid
na dúithe, íseal ná uasal, bocht ná saidhbhir, nár bh'oth
leó é. Agus go deimhin féin, agus ní i dtaoibh tu
bheith láithreach adeirim é, ba mhaith an ceart dóibh.”

“Is 'mó céim cruaidh gur ghabhas tríd le tamall, a
Athair. Ach sidé an greim is géire d'ár rug riamh ar mo
chroídhe. Tá aithne agat ar inghín Sheághain Cheataigh?”

“Tá gan amhras, a Shéadna. Cia aige ná fuil aithne
ar Mháire? An óig-bhean is creideamhnaíghe sa
pharóiste.”

“Ní'l a leithéid eile ag siúbhal drúchta indiu, a Athair,
agus is amhlaidh mar atá an sgeul agam-sa le fada,
do thabharfainn a bhfuil an tsaoghal agam, agus a raibh
riamh agus a mbéidh go bráth, ar neart a bheith dhom í
phósadh.”

“Is truagh nár innsis an méid sin dom fadó, a mhic
ó. Tá a fhios agam-sa, ar slígh nach misde dhom a

innsint duit-se anois, go bhfuil an aigne chéadna ag
Máire dhuit-se atá agat-sa di-se.”

“Cad é sin agat d'á rádh, a Athair?” arsa Séadna,
agus sgeón ann.

“Tá an rud atá ar eólas agam, isé sin gur gioraide
a saoghal do Mháire Ghearra mura bpósfar leat-sa í.
Tá sí dh'á snaoidh amach os cómhair ár súl.”

“Ó! Dia le m'anam!” arsa Séadna. “Tá an sgeul
níosa seacht measa 'ná mar a bheartuigheas!”

“Airiú, an as do mheabhair ataoi?” arsa 'n sagart?

“Ó! ní h-as mo mheabhair, a Athair, ná as mo chéill.
Is ró chruinn atá gach taobh acu agam. Tá bean bhocht
ansúd thiar gur chuireas comaoine bheag uirthi an lá fé
dheire. Tháinig sí, mar mhaithe liom, dar léi, agus do
labhair sí liom ar an ngnó so. Cheapas gur chuireas i
n-iúl dí, soiléir go leór, ná raibh aon bhreith agam ar
chleamhnas a dhéanamh le Máire Ghearra, ná le h-aon
mhnaoi eile. Cheapas go gcuirfeadh sise i n-iúl é do
Mháire féin agus d'á h-athair, agus go raghadh an sgeul
chun suaimhnis gan cheataíghe do dhuine ar bith ach dom
féin. I n-a inead san, is amhlaidh atá mí-ádh éigin d'á
thiomáint ar aghaidh agus d'á chur chun cinn, do'm lom
deirig aimhdheóna. Do tháinig an duine galánta féin i
leith de shiúbhal a chos ar maidin indiú, 'ghá innsint dom
ná raibh aon fhear i n-Éirinn dob' fhearr leis mar
chleamhain 'ná mé. Agus nuair a chuireas i n-iúl dó,
chómh réidh agus d'fhéadas é, ná raibh aon bhreith agam ar
phósadh choídhche, ba dhóich leat gur bh'í an oídhche do thuit
i lár an lae air. Agus anois, mar bhara ar gach ndonas,
tuigim uait-se, a Athair, go bhfuil díobháil sláinte d'á
dhéanamh do Mháire Ghearra féin. Is truagh an sgeul
é! Is truagh agus is tubaisteach an sgeul é!”

D'fheuch an sagart air.

“A Shéadna,” ar seisean, “is tú an fear, is
éagsamhlaíghe d'ár bhuail riamh fós umam i n-aon taobh
d'ár thugas m'aghaidh. Nuair a thánaís isteach, do
thuigeas uait ná raibh nídh ar bith ag briseadh do chroídhe
ach gan neart a bheith dhuit Máire Ghearra do phósadh.
Anois, siné a h-athair, le n-a lán-toil féin, 'ghá bronnadh
suas ort, agus ní'l agat le rádh ach gur truagh agus gur
tubaisteach an sgeul é! Cad é mar shaghas duine thú?
Nó cad tá uait?”

“Ní h-iongnadh tú ag cur na ceiste sin, a Athair,”
arsa Séadna. “Is deacair a rádh cad é an saghas
duine mé, ná cad tá uaim. Pé saghas duine mé, tá
an méid seo agam le rádh i dtaoibh an chleamhnais seo:
ba shaoire do Mháire Ghearra an bás is dona d'á bhfuair
daonaidhe riamh 'ná mise 'ghá pósadh. Siné an saghas
duine mé. Dá bhféadfainn teacht suas le duine éigin
do labharfadh léi agus do nochtfadh an sgeul san dí,
agus do thabharfadh cómhairle a leasa dhí, .i. mise do chur
as a h-aigne agus as a croídhe, agus í féin a thabhairt
suas do Dhia mar a thug sí riamh, siné atá uaim. Cheapas
go ndéanfadh an bhaintreach é. Má dhéin, níor tháinig
léi. D'iaras ar Sheághan Cheatach féin ó chianaibh é
dhéanamh. Is baoghal liom ná feadair an duine cad is
maith dhó a dhéanamh. Do thánag chúgat-sa, a Athair, ag
brath air, as méid do thaithíghe agus do thuisgiona agus
do mheabhrach cinn féin, go ndéanfá é, nó go gcómhair-
leóchthá cad is fearr a dhéanamh sa chás.”

“Tá eagal orm, a Shéadna,” arsa 'n sagart, “go
bhfuil éagcóir throm agat d'á déanamh ort féin. Tá
aithne mhaith agam ort le fada. An lá is dealbha d'á
rabhais, níor airigheas luach feóirlinge ag aoinne d'á
chur ad' leith. An lá is neamh-spleadhchaíghe d'á rabhais,
níor h-abradh riamh gur dhéinis éagcóir ar cheardaidhe,

ná go raibh a chuid alluis agat gan díol as. Dealbh
ná saidhbhir, níor airigheas duine riamh 'ghá rádh go
bhfeacaidh sé thú ag teacht abhaile ar meisge, sáithte i
mbruighin, ná ag cómhluadar le droch chuideachtain.
Ní'l goid ná fuadach le cur ad' leith. Ní'l dlígh
ná clampar ná achran le cur ad' leith. Na daoine
go bhfuil do chuid acu, ba dheacair iad d'áireamh.
Níor chlos fós gur dhian tú 'ghá éileamh ortha. Do chlos
go minic gur bh'olc an díol ar chuid acu puínn chomaoine
do chur ortha. Ní féidir liom a dhéanamh amach — a'
dtuigean tú mé? — cad é an chúis gur shaoire dhí bás
d'fhághail 'ná tusa 'ghá pósadh.”

“Ná déan a thuille taighde ar an sgeul, a Athair,”
arsa Séadna. “Is ag duine féin is fearr a fhios cá
luighean an bhróg air. Do thánag a d'iaraidh do chómhairle
chun an chleamhnais seo do bhriseadh. Bris é, mura
mian leat í chur d'á losgadh i n-ifrean! Táir ag
áireamh mo mhaitheasaí. Is suarach le h-áireamh iad. Pé
tairbhe atá déanta agam, is ar aon aigne amháin do
dhéineas é. Do dhéineas ar son an tSlánuightheóra é,
ní 'ghá mhaoidheamh ar Dhia é! Ach cad é an tairbhe dhom
é, má dhéinim an éagcóir seo anois?”

“A Shéadna,” arsa 'n sagart, “ceapaim go dtuigim
an sgeul fé dheire. Tuigtear ad' aigne dhuit go
ndéanfá éagcóir ar Mháire Ghearra, dá bpósfá í. Táir
ag diúltadh do'n éagcóir sin ar son an chirt. Táir ag
gabháil de chosaibh ad' chroídhe féin ar son an tSlánuigh-
theóra —”

Ní raibh sé d'uain aige a thuille do rádh. Ní túisge
d'airigh Séadna an focal san, “ar son an tSlánuigh-
theóra,” 'ná bhí sé de léim ar an dtaobh amuich de dhorus
agus é imthighthe.

Caibidiol a h-aondeug.

Le n-a linn sin do bhí Micil agus a mháthair ag críoch-
nughadh an chleamhnais ar a ndícheal. Is beag ná go
raibh sé socair acu cia h-iad a bhéadh ar an gcóisre.

D'airigheadar an duine ag teacht chun an tíghe.
Phreabadar 'na suidhe. Bhíodar ag feuchaint an doras
amach. Cia gheabhadh thar an ndorus ach Séadna! D'fhéach
sé isteach ar an mbeirt. Níor bhog sé a bhéal. Níor
dhéin sé ach feuchaint ortha. Ba dhóigh leat gurab
amhlaidh a cheangail an fheuchaint sin de'n talamh iad.
Níor stad sé d'á shiúbhal. Níor dhéin sé ach feuchaint
ortha agus comáint leis.

Níor labhair aoinne de'n bheirt go ceann abhfad. Fé
dheire do labhair an mháthair.

“Seadh!” ar sise. “Cad deirir anois leat féin?”

“Deirim gur neamh-choitchianta an suiríghe é,” arsa
Micil. “Duine réidh chun a phósta, agus é ag dul chun
cainte leis an mnaoi óig, agus é tar éis bheith ag caint
leis an sagart, gan casóg gan hata air, aprún
gréasaidhe air, céir ar a mhéireanaibh, agus coinneal 'na
dhá shúil! Tá an sgeul ag dul sa mhuilion orm.” Agus
do bhuail sé amach agus suas chun a ghnótha. Agus
geallaim dhuit ná raibh an misneach céadna sa chois
bhacach ag gabháil suas a bhí inti ag gabháil síos aige.

Bhí Seághan Ceatach 'na shuidhe sa phárlús, 'na thigh
féin, i n-aice na finneóige. Bhí Máire 'na suidhe ar a
aghaidh amach. Cé chífidís ag teacht chun an dorais ach
Séadna. Do phreab Seághan amach 'na choinnibh.

“Airiú, míle fáilte rómhat, a Shéadna!” ar
seisean.

“Go mairir slán, a Sheághain!” arsa Séadna.
“D'oirfeadh dhom focal nó dó do labhairt le Máire,
má 's é do thoil é.”

“Siní ansan istigh agat í. Tá súil agam gur fearr
an chaint atá agat le rádh léi 'ná a bhí agat le rádh liom-sa
ar maidin.”

D'imthigh seisean isteach.

“Ó, míle fáilte rómhat, a Shéadna!” arsa Máire
Ghearra.

“A leithéid seo, a Mháire,” ar seisean. “Tá rún
agam le tabhairt duit. Níor cheapas go mbéadh orm é
thabhairt d'aoinne choídhche. Ach ceapaim anois ná fuil
an ceart déanta agam agus gan teacht níos túisge
agus é thabhairt duit-se. Tá sé ceangailte orm i
láthair Dé gan pósadh.”

Do stad sé. Níor labhair sise go ceann tamaill.

“Is ceangal uasal é,” ar sise ar ball. “Is ceangal
uasal é,” ar sise, “agus is ceangal naomhtha é. Má's
ceangal uasal duit-se é,” ar sise, “ba chóir gur
cheangal uasal dómh-sa é. Ná bíodh ceist ort,” ar sise.
“Coimeádfad-sa do rún. Tá oiread eile de chroídhe
agam agus do bhí le tamall. Is mór an tabharthas a
thug Dia dhuit nuair a sprioc sé t'aigne chun ceangail
de'n tsórd san a ghlacadh ort.”

“Tá an gnó a thug mé déanta agam. Beannacht
Dé leat, a Mháire!” ar seisean. Agus d'imthigh sé gan
labhairt le fear an tíghe.

Nuair do chuaidh sé amach fé'n spéir, do cheap sé gur
luigh sgamal anuas ar mhullach a chinn. Do dhoirchigh an
spéir agus do dhoirchigh an talamh. Tháinig barróg ar a
chliabh. Shamhluigh sé go raibh a chroídhe imthighthe as a chliabh
amach, agus gur bh'é rud a bhí i n-inead a chroídhe aige
'ná mar bhéadh cloch mhór throm. D'fheuch sé soir fá

dhéin a thíghe féin, agus má fheuch, tháinig gráin mhillteach
aige ar an dtigh agus ar an áit, ar an gcrann agus
ar an gcathaoir agus ar an mealbhóig, ar an obair, ar
a raibh os cionn tailimh ann, istigh agus amuich. I n-inead
aghaidh a thabhairt ar an mbaile, thug sé aghaidh ar an gcnoc.
Ag gabháil thar tigh cómharsan dó bhí beirt leanbh ag
spórt sa chlós, agus chómh luath agus chonacadar é do
ritheadar isteach ag sgreadaigh.

“Ó, a mham!” arsa duine acu. “Tá duine buile
amuich sa chlós agus d' fheuch sé orm!”

Chuir Séadna an cnoc amach de. Nuair a shrois sé
an fiaradh bhí iongnadh air a luighead tuirse a bhí air agus
an cnoc chómh dian. Bhí radharc áluinn ó'n mullach. Do
chonaic sé an tsráid, agus páirc an aonaigh, agus tigh
Dhiarmuda Léith, agus tigh na baintrighe. Do chonaic sé
a thigh féin agus tigh Sheághain Cheataigh. Dá mbéadh an
radharc seacht n-uaire níos aoibhne, ní bhainfeadh sé an
chloch as a chliabh ná ní thógfadh sé an sgamal d'á cheann.
Bhí plásóg bhreagh mhór leathan chúnlaigh ar bhárr an chnuic,
chómh tirim le leabaidh chlúimh eun, agus chómh bog san
go raghadh duine go glúinibh inti. Do chaith sé é féin
sa phlásóig sin ar a bheul agus ar a aghaidh, agus ní dócha
go raibh ar thalamh tirim na h-Éirean an lá san fear
eile chómh brúighte chómh basgaithe aigne leis.

Fé cheann tamaill do thóg sé a cheann agus d'fheuch
sé siar fan chliatháin an tsléibhe. Chonaic sé an bhean
ag gabháil aniar. Cheap sé ar dtúis gur bhean éigin des
na cómharsanaibh í, a bhí ag gabháil cómhgar an chnuic. Ba
ghearr gur thug sé fé ndeara go raibh sí ag déanamh
ceann ar aghaidh ar an áit i n-a raibh sé féin. Phreab
sé 'na shuidhe. Ba ghearr gur aithin sé í. An bhean
chos-nochtaithe isí a bhí ann!

“Síothcháin Dé ort, a Shéadna!” ar sise.

“D'oirfeadh san dom,” ar seisean, “má oir sé
d'aoinne riamh.”

“Feuch!” ar sise, ag osgailt lámha léi. “Siní an
sgilling úd a thugais dom ar son an tSlánuightheóra.”

“Is cuimhin liom é,” ar seisean. “Is 'mó sgilling
a ghaibh trém' láimh ó shin, agus is suarach an sólás dom
indiú iad. Ba shuaimhneasaíghe bhéadh an saoghal agam
dá mba ná feicfinn riamh iad.”

“Is 'mó maith atá déanta agat leó ná béadh déanta
agat dá mba ná feicfeá riamh iad,” ar sise.

“B'fhéidir go bhfuil raint díobhála déanta ná béadh
déanta dá mba ná feicfinn riamh iad,” ar seisean.

“Is treise ar an maith 'ná ar an ndíobháil,” ar sise.

“Is treise ar dhíobháil an lae indiú,” ar seisean,
“ná ar an maith go léir.”

“Conus é sin?” ar sise.

“Dá ndéininn-se mo ghnó an lá úd leis an sgilling
sin agus leis an dá cheann eile a bhí agam 'na teannta,”
ar seisean, “ní chuimhneóchainn riamh ar Mháire Ghearra,
ná í orm. Ní chuirfinn aithne ar bhuairt an lae indiú.
Ní bhéadh mo chroídhe 'na chloich agus mo cheann 'na cheó
agus m'aigne 'na tulach cheardchan mar atá. Ní bhéadh
mo shaoghal gearrtha amach ar thrí bliaghnaibh deug, agus
a leath san féin imthighthe anois.”

“Feuch, a Shéadna,” ar sise, agus d'osgail sí an
lámh eile léi, agus do thaisbeáin sí dhó, ar chroídhe a
dearnan, liathróidín gloine. Agus is amhlaidh a bhí an
liathróidín sin agus í chómh solusmhar agus ná féadfá
feuchaint díreach uirthi nó do dhallfadh sí thú. Agus do
bhí cáithníní soluis ag imtheacht aisti mór-thímpal, mar
bhéadh as an ngréin. Bhí crios beag óir uirthi, agus
slabhra óir as an gcrios.

“Cad é an rud é sin?” arsa Séadna, agus é a

d'iaraidh feuchaint ar an liathróid, agus neart an
tsoluis ag baint na súl as.

“Is leat-sa é,” ar sise.

“Cad do bhéarfadh gur liom-sa é?” ar seisean.

“Siné an gníomh a dhéinis ar maidin indiú,” ar sise,
“an gníomh is uaisle d'ár déineadh i n-Éirinn le fada.”

“Cad é an gníomh uasal so a dhéineas-sa ar maidin
indiú, airiú?” ar seisean.

“Do dhéinis,” ar sise, “an bhean is fearr i n-Éirinn
do chur ód' chroídhe ar son an tSlánuightheóra.”

“Cad é mo leigheas air?” ar seisean. “Conus
dh'fhéadfainn a leithéid d'éagcóir a dhéanamh ar a
leithéid de mhnaoi?”

“Do sgarais le n-a leithéid de mhnaoi níos túisge
'ná dhéanfá a leithéid d'éagcóir,” ar sise.

Le n-a linn sin do dhéin sí air suas agus do cuir sí
an slabhra ar a mhuineál, agus do chuir sí an tseóid
isteach na bhrollach, ar aghaidh a chroídhe.

“Coimeád ansan é,” ar sise, “agus an cás is cruadha
a bhéarfaidh choídhche ort, agus an greim is géire a
thiocfaidh ort, ní chaillfidh ar do mhisneach.”

Ní túisge a chuir sí a lámh isteach na bhrollach 'ná
mhothuigh sé mar phleusgfadh rud éigin 'na dhá chluais.
D'imthigh an ceó. Do gheal an spéir agus an talamh.
D'imthigh an bhuile bhuartha as a aigne, agus bhí a chroídhe
féin airís aige.

Ní túisge bhí an focal deirineach ráidhte aici-si 'ná
tháinig ceó éigin bán 'na tímpal a chlúduigh ó n-a radharc
í, agus ansan do leath an ceó amach agus ní raibh sí
ann.

D'fheuch sé 'na thímpal ar an spéir agus ar an dtalamh.
Bhí a aigne chómh suaimhneasach agus bhí sí riamh i gcaitheamh
a shaoghail aige. D'fheuch sé anonn ar an sráid, anonn

ar thigh Dhiarmuda Léith, soir ar thigh na baintrighe, anonn
ar a thigh féin, síos ar thigh Sheághain Cheataigh. Chuir sé
smut de gháire as agus thug sé aghaidh ar an mbaile.

Gobnait. — Ní fheadar cad dúbhairt Micil nuair a
chonaic sé ag teacht é.

Peig. — Níor labhair duine acu focal nuair a
chonacadar ag teacht é. D'á ghioracht an aimsir ó
tháinig Seághan Ceatach ar maidin, bhí an sgeul, um an
dtaca san, leathta ar fuid na dúithe go raibh Séadna ar
éadtromacht. Go raibh an cleamhnas nach mór déanta,
gur dhiúltuigh Máire Ghearra do'n phósadh, agus gur
imthigh Séadna as a mheabhair. Go bhfeacathas é i
gcaitheamh an lae ag gluaiseacht tríd an ndúthaigh 'na
bhríste agus 'na léine. Gur mhairbh sé leanbh thuas i
mbárr an bhaile. Ansan gur chuir sé an cnoc amach dé
mar chuirfeadh fiadh buídhe ó'n Mangartain. Go raibh
sé imthighthe go Gleann na nGealt, agus gur dhócha nár
bh'fhios cathain a chasfadh sé. Go raibh gasra ar gach
baile des na seacht mbailtibh mór-thímpal ag briseadh
adhmaid agus ag déanamh geaitirí, ag ollamhughadh
soillse i gcóir na h-oidhche chun dul ar a lorg, agus
gan amhras go bhfuighfí sáithte ar mhullach a chinn i bpoll
éigin é báithte, nó i bpluais charaige, leathta le fuacht
agus le h-ocras.

Cáit. — Nár chúitighthear a saothar leó! B'fhéidir, dá
mbéadh fuacht agus ocras air, gur bheag ag cuid
acu gan puínn suime chur ann.

Peig. — Is fíor dhuit-se sin, a Cháit. Ach má 'seadh,
ní raibh puínn sa mbreis acu ar Shéadna féin sa méid
sin. B'shin é an buachaill ná cuirfeadh puínn suime 'na
gcuid saothair ná 'na gcuid ollmhúcháin, dá mbéadh 'fhios
aige é bheith ar siúbhal, rud ná raibh a fhios aige.

Gobnait. — Ba mhór an spórt iad ag imtheacht san oídhche

tré phortachaibh agus tré chnocaibh 'gha cuardach, agus
é go seasgair sa bhaile ag déanamh a chuid bróg,
agus an “Chailleach Ruainneach” mar chrónán
aige.

Peig. — Fágaim le h-uadhacht, a Ghobnait, gur as mo
bheul a bhainis é.

Ní túisge tháinig Séadna isteach 'ná do luigh sé ar
obair, agus ní raibh an trímhadh greim curtha aige go
raibh an “Chailleach Ruainneach” ar siúbhal chómh h-aibigh
agus bhí sí riamh, i dtreó gur fheuchadar na fir ar a
chéile, agus gur shádhuigh Micil an meanuith go daingean
isteach i súil a órdóige.

Síle. — Cad ba ghádh dhó é sin a dhéanamh, a Pheig?

Peig. — Ní fheadar an tsaoghal, a Shíle, murab amhlaidh
a bhí sé ag cuimhneamh ar rud éigin eile an fhaid a
bhí an meanuith aige d'á thiomáint.

Síle. — Tá a fhios agam-sa cad air go raibh sé ag
cuimhneamh.

Peig. — Cad air, a Shíle?

Síle. — Bhí sé 'ghá chuimhneamh gur mhaith leis a fhios a
bheith aige cad dúbhairt Máire Ghearra nuair a
chonaic sí an chéir ar mhéireanaibh Shéadna, agus an
aprún air, agus é ceann-lomrachta, nó ar briseadh
an cleamhnas mar gheall ar an méid sin.

Peig. — Agus dar ndó', a Shíle, má bhí an oiread san
ar a aigne, ní h-iongnadh é ag cur an mheanuithe
tré n-a órdóig.

Síle. — Dúbhairt a mháthair go raibh sé go maith chun
cleamhnais a dhéanamh, agus is dóigh liom-sa ná
raibh aon mhaith ann.

Peig. — Cad 'na thaobh go ndéarfá ná raibh aon mhaith
ann, a Shíle?

Síle. — 'Dhe greadadh chuige, an tuathalán! B'fhearr go

mór an díol air cleamhnas a thabhairt dó le briseadh
'ná cleamhnas a thabhairt dó le déanamh.

Gobnait. — Fan go fóil, a Shíle, a chuid. Dar ndó' ní
fhéadfadh aoinne beó an cleamhnas úd a dhéanamh.
Ní fhéadfadh Diarmán féin é dhéanamh. Ná raibh
aigne Shéadna socair 'na choinnibh ó thusach? Ná
dúbhairt sé gur shaoire dhí í losgadh 'na beathaidh 'ná
é 'ghá pósadh?

Síle. — Ní fheadar, a Pheig, cad é an chúis go ndúbhairt
sé an focal san.

Peig. — Cad is dóigh leat féin, a Shíle?

Síle. — Cheapas gurab amhlaidh nár mhaith leis í fhágáil 'na
dhiaigh 'na baintrigh nuair a bhéadh na trí bliaghna
deug istigh. Ach dar ndó' ní h-ionan sin agus í
losgadh 'na beathaidh.

Peig. — Ceapaim-se go raibh níos mó 'ná san ann, a
Shíle. Níor bh'fholáir sgeul an Fhir Dhuibh d'innsint dí
ó thúis go deire, nó é cheilt uirthi ó thúis go deire. Dá
'neósfaí dhí é, agus ansan go bpósfadh sí Séadna, rud
a dhéanfadh sí, do bhrisfeadh a mhachtnamh a sláinte.
Bhéadh sí d'á snaoidh ag galar dóghach, agus ba ghearr a
mhairfeadh sí. Dá mba ná 'neósfaí dhí é, do bhéadh an
feall déanta ag Séadna ba mheasa d'ár déineadh
riamh. Ní fhéadfadh sé an feall san a dhéanamh, agus
bhí a rian air, do theip ortha go léir an cleamhnas a
dhéanamh.

Gobnait. — D'airigheas-sa go raibh aon chleamhnas amháin
agus gur theip ar Dhiarmán é dhéanamh.

Síle. — Cad é an cleamhnas é, a Ghobnait?

Gobnait. — Cleamhnas an Chaoiltigh.

Cáit. — Ó, am briathar 's ambasa, a Ghobnait, gur
airigheas é bheith ar siúbhal. Ach má 'seadh, níor
airigheas é bheith briste. Cad a bhris é, airiú? Bhí

iongnadh ar gach aoinne a rádh go bpósfadh sé
Siún.

Gobnait. — Is amhlaidh a bhí sgata áilteóirí cruinnighthe
thoir ag ceardchan Mhicil Gabha, agus bhí Diarmán
ann. Bhíodar 'ghá rádh go raibh feircín óir fé cheann
na leapthan ag an gCaoilteach tar éis teacht thar
faraige dhó. “Níor bh'fhearra dhuit rud a dhéanfá,
a Dhiarmáin,” arsa duine acu, “'ná cleamhnas a
dhéanamh dó.” — “Cia leis go labharfainn?” arsa
Diarmán. — “Le Tadhg Bán,” arsa fear eile. Do
liúghadar go léir agus do gháireadar. Cheap
seisean gur ag moladh an chleamhnais a liúghadar.
Siúd amach é agus soir go tigh an Chaoiltigh. “A
Chaoiltigh,” arsa Diarmán, “tá cleamhnas déanta
agam duit.” — “Go bhfágaidh Dia do shláinte agat,
a Dhiarmuid!” arsa 'n Caoilteach, “agus gan a
fhaid sin de luígheachán na bliaghna ort! Cia h-í
féin?” — “Go réidh, go réidh, a Chaoiltigh! Is
cuma dhuit fós cia h-í féin. Ní 'neósad duit cia
h-í féin. Ní thráchtfad ar a h-ainim leat chun go
mbéidh a fhios agam an bhfuilir ollamh agus ceapaithe
ar phósadh.” — “Táim ollamh agus lán-cheapaithe,”
ar seisean. — “Tá go maith,” arsa Diarmán.
“'Neósad an méid sin dóibh,” agus d'imthigh sé.
Siúd siar é go tigh Thaidhg Bháin. Ní raibh istigh
roimis ach Siún. “A Shiún,” ar seisean, “tá
cleamhnas déanta agam duit.” — “Nár chúitighthear
do shaothar leat!” ar sise. — “Cúiteóchthar,” ar
seisean. “Tá feircín óir fé cheann na leapthan
aige.” — “Tá, agus feircín gaoithe fé chosaibh na
leapthan agat-sa! Cá bhfaigheadh sé é?” — “É
thabhairt leis tar faraige,” ar seisean. — “Airiú,
an é an Caoilteach atá ar siúbhal agat?” ar sise. —

“Is é an fear céadna san díreach atá ar siúbhal
agam,” ar seisean. — “An rabhais ag caint leis?”
ar sise. — “Anois díreach a thánag uaidh,” ar
seisean. “Dúbhairt sé,” ar seisean, “go raibh sé
ollamh agus lán-cheapaithe ar thusa phósadh.” — Ní
raibh aon lá ar feadh seachtmhaine 'na dhiaigh san ná
gur cheap sí an uile neómat gur bh'é an Caoilteach
a bhíodh chuici an dorus isteach nuair airigheadh sí
aoinne ag teacht. Fé dheire do bhris ar an bhfoidhne
aici. Siúd soir í go tigh an Chaoiltigh.

Peig. — Níor chuaidh!

Gobnait. — Deirim leat gur chuaidh, agus a ceann i
n-áirde chómh baoth agus bhí sé riamh. Bhí iongnadh
ar an gCaoilteach cad a thug í. Bhí sé chómh fada as
an ndúthaigh, níor aithin sé cia 'r bh'í.

“Fy don't you marry me?” ar sise.

“Fot does I want you for?” ar seisean,
“you head of a fool!”

Cáit. — Tuigim an sgeul go léir anois. Níor ghaibh
Diarmán thar an ndorus ó shin acu, agus níor lúgha
air saighidiúir dearg do bhualadh uime ar an mbóthar
'ná aoinne de'n bheirt, Siún ná a h-athair.

Síle. — Abair as Gaodhluinn é, a Ghobnait.

Gobnait. — “Cad 'na thaobh ná pósan tú mise?” ar
sise. — “Cad é an gnó bhéadh agam díot-sa, a
phlaosg óinsíghe?” ar seisean.

Síle. — Siné. Tuigim anois é. Nach gránda an chaint
an Béarla san! Ní fheadar féin an tsaoghal cad
é an dúil a bhíon ag daoinibh ann. Ní'l acu ach
“fot? fot? fot?” mar bhéadh cearc go mbéadh
diuc uirthi.

Caibidiol a dódhéug.

Nóra. — Cogar, a Pheig; dar ndóigh ní raibh ceangal ar
Shéadna gan pósadh.

Peig. — Is dócha, a Nóra, go raibh ceangal air gan an
éagcóir a dhéanamh.

Nóra. — Ní h-é sin a thuig Máire Ghearra uaidh, ach go
raibh ceangal fé leith i láthair Dé air, mar bhéadh
móid mná riaghalta nó bráthar.

Peig. — Cá bhfios duit-se ná dhómh-sa ná gur chuir sé
móid nó ceangal de'n tsórd san air féin sul a
ndeachaidh sé chun cainte léi an lá úd?

Nóra. — Is mar sin a thuig Máire an sgeul, pé i
n-Éirinn é.

Peig. — Tá an ceart agat, a Nóra.

Bhí sí ag caint le máthair Mhicil cúpla lá 'na dhiaigh
san, agus seo mar adúbhairt sí léi:—

“A Shiobhán,” ar sise, “nách mór an iongnadh nár
inis Séadna dhuit an lá fé dheire go raibh sé 'na Chéile
Dé, agus gan bheith 'ghár gcur amú' mar a bhí?”

Síle. — Cad é an rud Céile Dé, a Pheig? Dar ndóigh
ní fhéadfadh duine bheith 'na chéile ag Dia, — moladh
's buidhchas leis!

Cáit. — Ó, go deimhin, a Pheig, d'airigheas mo dhaid
mór 'ghá rádh go raibh daoine ann fadó, agus ná
pósfaidís aon bhean, mar go mbídis pósta ag Dia
na glóire féin; agus siné ainim a thug sé ortha,
Céile Dé.

Síle. — Airiú, moladh go deo le Dia! conus fhéadfaidís
bheith pósta mar sin? Dar ndóigh ní pósadh é sin.

Cáit. — Mura mbéidís pósta conus a tabharfaí “céile”
ortha? Nach fear pósta nó bean phósta “céile”?
Nac eadh, a Pheig?

Peig. — 'Seadh, gan amhras.

Síle. — Agus, a Pheig, airiú, conus fhéadfadh fear bheith
pósta ag Dia? Dar ndóigh, ní fhéadfadh fear
bheith pósta ach ag mnaoi? Ar airigh aoinne riamh
a leithéid!

Gobnait. — Aililliú, a Shíle, nach geur-chúiseach ataoi!
Airiú, cia dúbhairt leat-sa ná féadfadh fear bheith
pósta ach ag mnaoi?

Síle. — Dúbhairt Peig liom é an lá fé dheire agus í ag
múineadh na seacht Sacraimíntí dhom. Agus feuch
nár innsis an méid sin dom, a Pheig, go mbíodh
daoine ann fadó agus iad pósta ag Dia an uile
chómhacht!

Cáit. — Do bhíodh, mhaise. D'airigheas-sa mo dhaid mór
'ghá rádh seacht n-uaire, — ní h-eadh, ach seacht n-uaire
déag ar fhichid.

Síle. — Ó, go deimhin is uiriste do Cháit ní Bhuachalla
caint a dhéanamh. Ní h-é gach aoinne go bhfuil athair
mór aige. Bhí athair mór agam-sa leis, tamall, ach
do cailleadh é. Rug an t-éagcruas chun siúbhail é.
Slán beó mar a n-innstear é!

Cáit. — Éist, a Shíle, a chuid! Feuch anois, níor chuimh-
nigheas orm féin go raibh an focal ráidhte agam.
Ó, mhaise, níor theip an tuathal riamh orm! Éist, a
Shíle, a chuid, maith an cailín! Is cuimhin liom-sa
do dhaid mór go dian mhaith. Bhí árd chion agam
air.

Peig. — Do bhí, a Cháit, agus árd chion aige-sean ort-sa.
Is mó an cion a bhí aige ort 'ná bhí aige ar aoinne
eile ar an dtaobh amuich de Shíle féin. Is cuimhin

liom go maith, nuair a bhítheá anso, agus nuair a
chuireadh sé Síle ar ghlúin leis, ná bíodh sí sásta
agus ná faghthí suidhe suaimhnis uaithi, d'á óige a bhí
sí, go gcurtí thusa ar an nglúin eile. Ansan ní
fheacaís riamh ach an spórt a bhíodh aige, agus é 'ghá
leigint air bheith ag míogarnaigh, agus sibh-se a
d'iaraidh bheith ag pógadh a chéile a gan fhios dó.

Gobnait. — Ó, am briathar, a Pheig, gur thug sí póg do
Cháit anois!

Síle. — Tabharfad, agus póg eile. Feuch!

Gobnait. — Ó, ambasa, raid leat iad, a 'nghean ó!

Nóra. — Níor innsis dúinn fós, a Pheig, conus a bhéadh
duine 'na Chéile Dé.

Peig. — Cad deireadh do dhaid mór, a Cháit?

Cáit. — Deireadh sé gurab amhlaidh thugaidís an grádh
céadna do Dhia a thugan an fear d'á mhnaoi.

Peig. — Siné díreach é.

Síle. — Am briathar féin, a Pheig, nach le grádh do Dhia —
moladh go deó leis! — ach le h-eagla an Fhir Dhuibh
do dhéin Séadna Céile Dé dhe féin.

Peig. — Ní raibh an Fear Dubh le teacht go mbéadh na
trí bliaghna deug caithte, agus ní raibh bac air í
phósadh san am gcéadna.

Síle. — Nach shin é adeirim? Nuair a thiocfadh sé,
b'fhéidir go mbéarfadh sé an bheirt leis.

Gobnait. — Agus ná taisbeánfadh san, a Shíle, gur le
grádh do Mháire Ghearra féin ná pósfadh sé í?

Peig. — Go díreach, a Ghobnait; agus má thug sé suas
do Dhia an grádh a bhí aige dhi-se, nuair ná féadfadh
sé é thabhairt di féin gan í chur ar chumas an Fhir
Dhuibh, nach shin é díreach an rud a dhéanfadh Céile
Dé dhe, fé mar adúbhairt do shean-athair, a Cháit?

Gobnait. — Is dócha é.

Peig. — Ní dócha ach deimhin, a Ghobnait. Ach má
'seadh, ní deirim gur thuig Máire Ghearra an taobh san
de'n sgeul. Dá dtuigeadh, ní dócha go ndéarfadh sí
an méid úd le máthair Mhicil. “Nach mór an iongnadh,”
ar sise, “nár inis sé dhuit gur Chéile Dé é, agus gan
bheith 'ghár gcur amú'!”

“Ní dúbhairt sé focal ar domhan liom, a bhean uasal,”
arsa Siobhán, “ach gur shaoire dhuit an bás ba dhona
d'á bhfuair daonaidhe riamh 'ná é féin dod' phósadh.”

“Bhí sé thiar ag an dtigh againn, tá cúpla lá ó shin
ann,” arsa Máire Ghearra, “an lá úd a bhí Micheál
thiar, agus dúbhairt sé liom féin go raibh ceangal air i
láthair Dé gan pósadh choídhche. Feuch anois tú, a
Shiobhán,” ar sise, “tar fhearaibh an domhain mhóir
bhraonaigh, cé chuimhneóchadh go mbéadh ceangal de'n
tsórd san ar Shéadna? Ní raibh a leithéid d'iongnadh
orm ó'n lá a rugadh mé. Geallaim dhuit,” ar sise,
“gur osgail sé mo shúile dhom. An fear san go
ndeirid daoine ná fuil aon chreideamh aige, agus a
leithéid sin de cheangal air i láthair Dé; agus mise go
bhfuil ainim an chreidimh go léir orm ag briseadh mo
chroídhe a d'iaraidh teacht idir é agus Dia. Nach deas
an obair í sin, a Shiobhán? Ní fheadar an tsaoghal ná'n
domhan le chéile cad a bhain dom, nó cad a dhall mé;
nó cad a chaoch suas m'aigne agus m'inntinn, agus a rádh
go ndéanfainn a leithéid. Cad déarfaid na cómhar-
sain?”

“Ná bíodh ceist ort, a bhean uasal, mar gheall ar an
dtaobh san de'n sgeul. Tá sé socair cheana acu gurab
é Séadna féin a chuaidh siar dod' iaraidh, agus gur
dhiúltuighis láithreach, agus ansan gur imthigh an fear bocht
as a mheabhair,” arsa Siobhán.

“Aililliú!” arsa Máire, “nach gairid an mhoill ortha

é shocarughadh! Cad deir Séadna leis an socarughadh
san?” ar sise.

“Focal amach as a bheul,” arsa Siobhán. “Agus
geallaim dhuit nach baoghal go gcuirfidh aoinne aon
cheist air; nó má chuirean, agus go bhfeuchfaidh seisean
ins na súilibh air, bain an chluas díom má chuirean sé
an tarna ceist.”

“Is é duine is éagsamhlaíghe d'ár bhuail riamh umam
é,” arsa Máire. “Bhíos abhfad sul ar fhéadas a
dhéanamh amach cia'cu droch dhuine é nó duine fóghanta
An cheud uair a chonac an fheuchaint úd, do cheapas go
raibh an t-Áirseóir — fíoghar na Croise idir sinn agus
é! — istigh 'na chroídhe, i dtreó nár mhaith liom bualadh
uime ar an mbóthar, ná focal do labhairt leis. Ach
bhíos oídhche ag teacht abhaile ó'n sráid, agus ag gabháil
i leith an Bóthar Leathan dom, do tháinig iaracht de laige
orm, agus do shuídheas ar chloich i lúib de chlaidhe ar
bhóthair. Do thuit mo chodla orm, agus nuair a dhúisigheas
bhí an taom beag imthighthe, ach bhí sé i n-am mhairbh na
h-oídhche. Phreabas am' shuídhe agus thugas aghaidh ar an
mbaile, agus geallaim dhuit ná raibh aon mhairbhitíghe ins
na cosaibh agam. Oídhche bhreagh spéir-ghealaighe dob' eadh
í. Nuair a bhíos, mar déarfá, fiche slat ó'n gcrosaire,
cé gheabhadh aníos Bóthar na Bró ach Seághan na Gealaighe,
an ropaire bitheamhnaigh!”

Síle. — Cé 'r bh'é sin, a Pheig?

Peig. — Sprid dob' eadh é, a bhíodh 'ghá thaisbeáint féin
ansúd, agus bhíodh sé ag marbhadh na ndaoine.

“Nuair a chonac é,” ar sise, “do cheapas láithreach
go rabhas réidh. Le n-a linn sin d'airigheas an duine
ag siúbhal am' dhiaigh. D'fheuchas thar mo ghualainn. Cé
bhéadh ann ach Séadna, agus a dhá shúil ar dearg-lasadh,
agus sgian ar tarang aige, sgian choise duibhe. Do

ghluais sé tharm amach agus thug sé aghaidh ar an sprid.
Le n-a linn sin do chonac splannc lasrach, agus láithreach
'na dhiaigh san do chonac Séadna ar an áit agus é 'na
aonar.

“‘'Seadh, a Mháire,’ ar seisean, ‘do chuadhais as go
maith anocht. Do chonac ag gabháil i leith thú, agus bhí
iongnadh orm cad do bheir amuich chómh déanach thú. Do
leanas thú le h-eagla na h-áite seo. Téanam ort
anois go seólad isteach abhaile thú.’

“Ní raibh ionam labhairt, agus is ar éigin a bhí ionam
siúbhal. Níor sgar sé liom chun gur fhág sé shiar ag
dorus m'athar mé. Ó'n lá san go dtí an lá atá indiú
ann níor airigh aoinne, óg ná aosda, focal amach as a
bheul mar gheall ar an ngnó. Ar maidin lar na mháireach,
do fuaradh ag an gcrosaire, mar déarfá, oiread mo
dhoirn de chnapóig glóthaighe agus sgian choise duibhe
sáithte inti. Agus ní deirim go bhfeacaidh aoinne
Seághan na Gealaighe ó shin ins an áit. Cheapas gur
mhór an obair do Shéadna a anam féin do chur sa
chontabhairt sin ar mo shon-sa, agus tháinig uraim mhór
agam dó. Go deimhin, a Shiobhán, ní fhéadfainn a
innsint duit cad é an chuma 'na raibh m'aigne ó'n oídhche
sin go dtí an lá úd a chuaidh sé siar 'ghá innsint dom
go raibh ceangal éigin idir é féin agus Dia, agus nár
bh'fhéidir dó pósadh. Thuigeas ansan gur dhócha gur bh'é
an ceangal san a thug an buaidh dhó ar an sprid.
D'airighinn riamh, daoine a bhíodh tabhartha suas mar sin
ar fad do Dhia, go mbíodh buaidh acu ar an Annsprid.
Nuair a inis sé dhom go raibh ceangal i láthair Dé air
gan pósadh choídhche, do ghlacas i láthair Dé an ceangal
céadna. Agus feuch, a Shiobhán; ní túisge ghlacas 'ná
cheapas gur sgar pé droch nídh a bhí am' aigne liom ar
an neómat san. Chonaicís féin an chuma i n-a rabhas

an lá úd dh'iaras ort beart áirithe a dhéanamh dom.
Nuair a chuimhnighim air anois, ceapaim am' aigne nach
foláir nó bhíos as mo mheabhair rud éigin. Pé rud a
bhí orm, tá sé imthighthe glan, — buidhchas mór le Dia na
glóire dh'á chionn!”

“Ámén, a Thighearna!” arsa Siobhán.

Síle. — Agus cogar, a Pheig; nach greannmhar an ainim
ar sprid “Seághan na Gealaighe”? An amhlaidh
ná feictí é ach le solus na gealaighe?

Peig. — Oídhche spéir-ghealaighe dob' eadh an oídhche a
chonaic Máire Ghearra é.

Síle. — Siné díreach é. Agus má 'seadh, cad 'na thaobh
gur tugadh “Seághan na Gealaighe” air, agus go
bhfeictí é nuair ná bíodh an ghealach 'na suídhe i
n-aon chor?

Peig. — Duine saoghalta dob' eadh ar dtúis é, agus
bitheamhnach ab eadh é. Agus is amhlaidh a bhíodh sé amuich
asdoídhche ag goid, le solus na gealaighe. Seághan ab
ainim dó, agus do tugadh Seághan na Gealaighe mar
leas-ainim air, as an ngoid. Bhíodh sé i mBóthar na
Bró asdoídhche, ag faire ar dhaoinibh a bhíodh ag gabháil
an bhóthair déanach 'san oídhche, agus 'ghá robáil. Fé
dheire do mhairbh sé duine ann oídhche dhorcha, agus fé
cheann tamaill duine eile. Ansan thánadar a ndaoine
muinteardha san agus chuadar i bhfolach i n-aice an
bhóthair, agus nuair a bhí sé amach go maith san oídhche
d'imthigh duine acu amach ar an mbóthar agus do leig
sé air bheith ar meisge. Bhí Seághan ag faire, leis, agus
nuair a chonaic sé an fear meisge, dar leis féin, do
léim sé amach agus thug sé féi. Ansan do léimeadar
go léir amach agus do marbhadh Seághan na Gealaighe.
Agus as san amach do chítí an sprid i mBóthar na
Bró, agus do lean “Seághan na Gealaighe” mar
ainim ar an sprid.

Caibidiol a trídeug.

Síle. — Agus cogar, a Pheig; nach deas a dhéin Máire
Ghearra é tar éis an tsaoghail!

Peig. — Airiú, cad a dhéin sí, a Shíle?

Síle. — Gheall sí do Shéadna go gcoimeádfadh sí a rún,
agus níor choimeád. Thug sí do Shiobhán é, agus
ní raibh aon cheart aici é thabhairt d'aoinne. Bhí sé
chómh ceangailte uirthi é choimeád agus bhéadh sé ar
shagart an rún a gheobhadh sé i bhfaoisdin a choimeád.

Peig. — Is dócha, a Shíle, gur mar mhaithe le Séadna thug
sí an rún do Shiobhán, i dtreó gur mhóide an uraim
a bhéadh ag Siobhán dó.

Síle. — 'Seadh go díreach! Ní h-eadh, mhaise, ach mar
mhaithe léi féin. Nuair dh'imthigh an measgán
mearaidhe úd d'á h-aigne, tháinig náire uirthi a rádh
gur chuir sí Siobhán ag triall ar Shéadna 'ghá iaraidh
air í phósadh, agus níor bh'fholáir léi an sgeul go
léir d'innsint ansan do Shiobhán, i dtreó ná béadh
aon mhilleán ag Siobhán uirthi.

Peig. — Agus dar ndóigh, a Shíle, má's chuige sin a dhéin
sí é, is dócha ná béadh aon mhilleán ag Séadna féin
uirthi 'na thaobh.

Síle. — D'inis sé dhi fé rún é. Cad é an tairbhe rún
mura gcoimeádfar é? Bhí sé ceart aici an sgeul
d'fhágáil mar a bhí sé, agus gan a thuille cainte
déanamh mar gheall air le h-aoinne beó. Ní bhéadh
aon mhilleán ag Séadna uirthi, an eadh? Tá go
breagh! Ní mar sin is ceart rún a choimeád.
Fagaim le h-uadhacht, a Pheig, nár cheapas go
'neósadh sí do Shiobhán féin é.

Peig. — Ba mhaith an bhail uirthi, a Shíle, nach tusa a bhí
ann nuair a bhí sí 'ghá innsint do Shiobhán.

Síle. — Abair é! Geallaim dhuit go ndéarfainn rud
éigin léi ná dúbhairt Siobhán léi. “Ná bíodh ceist
ort, a Shéadna,” ar sise; “coimeádfad-sa do
rún.” Choimeád sí é leis go deas. É sgaoileadh
amach chómh luath agus tháinig sí chun cainte le
Siobhán! Dá ndéanadh aon bhean eile ach Máire
Ghearra é, ní bhéadh leath a iongnadh orm; ach í
siúd, gur cheapas ná leigfeadh sí rún uaithi dá
mbéadh sí le stracadh idir chapaillibh.

Nóra. — Am briathar féin, a Shíle, gur 'mó duine ná
leigfeadh rún uaidh dá mbéadh sé le stracadh idir
chapaillibh, agus 'na thaobh san do sgaoilfeadh uaidh
é nuair ná béadh aoinne 'ghá iaraidh air.

Síle. — Má 'seadh, ní daoine de shaghas Mháire Ghearra
iad.

Cáit. — Cogar, a Shíle, dar ndóigh do bhí rún chómh mór
leis tabhartha aici do Shiobhán cheana, agus cad é an
díobháil a bhí ann, rún eile thabhairt 'na theannta
dhí?

Síle. — B'é a cuid féin é sin. Ní raibh bac uirthi a rogha
rud a dhéanamh le n-a rún féin, ach ní mar sin do
rún duine eile.

Peig. — Tá an ceart agat, a Shíle. Ach tuig an méid
seo. Ní mar a chéile rún fóghanta agus droch
rún. An rún a dhéanfadh díobháil do Shéadna níor
thug sé uaidh i n-aon chor é. An rún a thug sé do
Mháire Ghearra, ní raibh ceangal dian mar sin
uirthi é choimeád, agus a fhios aici gur mhó an tairbhe
'ná an dochar do Shéadna an rún san a thabhairt
uaithi do Shiobhán. Go mór mór ó bhí rún Mháire
féin aici sin cheana.

Gobnait. — Agus cogar, a Pheig. Dar ndóigh ní raibh
rún Shéadna ag an sagart.

Peig. — Cé dúbhairt go raibh?

Gobnait. — 'Sdó, ba dhóigh le duine ar an gcuma 'nar
labhair sé go raibh oiread aige dhe agus bhí ag an
mnaoi chos-nochtaithe.

Peig. — Conus é sin?

Gobnait. — Dúbhairt an sagart go raibh Séadna ag
gabháil de chosaibh 'na chroídhe féin ar son an
tSlánuightheóra, agus dúbhairt an bhean chos-
nochtaithe, is dóigh liom, an focal céadna nuair a
chonaic sé ar an gcnoc í. Conus fhéadfaidís bheith
ar an bhfocal gcéadna mura mbéadh go raibh an
rún céadna acu?

Peig. — Is dócha go raibh an rún ag an mnaoi. Ba
dhuine de'n triúr í gur thug sé an déirc dóibh ar
son an tSlánuightheóra, agus níor bhean shaoghalta
í. Ní mar sin do'n tsagart. Ní raibh aon fhios
aige ar an rún, ná aon fhághail aige ar a leithéid
d'fhios a bheith aige.

Gobnait. — Cad a chuir ar an bhfocal gcéadna é mar sin?

Peig. — Ní fheadar an tsaoghal, a Ghobnait, cad a chuir
ar an bhfocal gcéadna é. Nuair airigheas féin an
sgeul ar dtúis, níor chuireas an cheist sin. Is
amhlaidh a cheapas am' aigne gurab amhlaidh a thuig
an sagart go raibh Séadna pósta cheana a gan fhios.

Cáit. — 'Dhe, cad eile? Nach shin é cheapfadh aoinne?

Gobnait. — Airiú, agus cad é an moladh bhéadh ag an
sagart air mar gheall air sin? Ba mhór an buidhchas
ba cheart a bheith air, go deimhin, toisg gan bean a
phósadh agus é pósta cheana!

Cáit. — Nach maith a phós an Pinsinéir Buídhe agus é
pósta cheana.

Gobnait. — An rascail! Agus feuch cad d'imthigh air.

Síle. — Cad d'imthigh air, a Ghobnait?

Cáit. — D'imthigh an rud a bhí tuillte aige, a Shíle, é chur
an loch amach.

Gobnait. — D'airigheas-sa gur ró dhóbair go gcrochfaí é.

Cáit. — Mar sin bhí sé amuich air go raibh sé pósta trí
h-uaire, agus gur mhairbh sé an cheud bhean, ach níor
daoradh ann é.

Síle. — Dar ndóigh, ní fhéadfadh sé bheith pósta trí
h-uaire agus an triúr ban beó.

Gobnait. — Ná féadfadh sé a leigint air le gach mnaoi
dhíobh ná raibh sé pósta ach aici féin?

Síle. — Airiú, an bitheamhnach! Nár mhór an éagcóir
agus an t-éitheach dó a leithéid sin a dhéanamh.

Gobnait. — Is dócha gur bheag aige siúd bréag mhór,
agus gur bh'éadtrom aige éagcóir throm.

Cáit. — Is beag an sgeul é bheith imthighthe an loch amach.

Gobnait. — Is beag; agus is beag an sgeul gan puínn
d'á shórd a bheith 'na dhiaigh.

Síle. — Ach cogar, a Pheig. Ní fheadar cad é an buadh
bhí sa tseóid úd a thug an bhean chos-nochtaithe do
Shéadna agus a rádh gur imthigh an bhuairt mhór chómh
tapaidh dhe. Nach truagh gan a leithéid ag gach
aoinne go mbéadh buairt air!

Peig. — Do réir mar a thuigeas-sa an sgeul, a Shíle, a
chuid, ceapaim gur 'mó duine go mbíon an tseóid úd
aige, agus go ndéinean sí maolughadh ar bhuairt dó.

Síle. — Conus é sin, a Pheig?

Peig. — An t-é a bhrúighfidh féi a mhian agus a shéanfaidh
a thoil ar son Dé, nó ar son an tSlánuightheóra,
nó ar son an chirt, béidh cuimhne an ghnímh sin 'na
chroídhe, agus nuair a thiocfaidh buairt air, ní
bhéarfaidh an bhuairt greim ar chroídhe air.

Gobnait. — Agus is dócha, d'á mhéid é an mian gurab
eadh is mó é an gníomh.

Peig. — Is eadh san. Agus siné cúis go ndúbhairt an
bhean go raibh an gníomh déanta ag Séadna, an lá
san, dob' uaisle d'ár déineadh i n-Éirinn le fada
roimhe sin — “an bhean dob' fhearr i n-Éirinn do
chur ó n-a chroídhe níos túisge 'ná dhéanfadh sé a
leithéid d'éagcóir uirthi.”

Nóra. — Ba dhóigh liom gur mhór an truagh iad a chur ó
chéile.

Cáit. — Éist do bheul, a Nóra! Nár mhó 'ná san de
thruagh iad a phósadh agus an sgeul mar a bhí sé?

Nóra. — Mhaise, Dia linn, a Cháit! is dócha gur fíor
dhuit é. Ba thruagh an sgeul é mar seó nó mar
siúd. Is truagh cráidhte nár fheuch sé roimis.

Cáit. — Stad go fóil, a Nóra. Ní déarfainn-se go
raibh an sgeul chómh h-olc san ar fad. Bhí an
tseóid úd fághalta ag Séadna, agus an bhuairt
mhór imthighthe as a chroídhe. Bhí a chrónán ar siúbhal
aige chómh h-aerach agus bhí riamh. Má bhíodar na
trí bliaghna deug ag gluaiseacht ar cos-anáirde,
bhí aon tsólás amháin aige. Nuair a thiocfadh an lá
déanach ní bhéadh thíos leis ach é féin. Agus i dtaobh
Mháire Ghearra, ceapaim gur chuaidh sí as go dian
mhaith. Conus a bhéadh an sgeul aici dá ndéineadh
Séadna mar a dhéanfadh an Pinsinéir Buídhe?
Níor dhéin. Ach nuair dh'inis sé dhí go raibh ceangal
i láthair Dé air gan pósadh choídhche, tháinig oiread
eile de chroídhe dhí. Ba dhóigh leat gur seóid uasal
éigin do bronnadh uirthi sin leis. Bhí sí tar éis a
admháil do Shiobhán go raibh a croídhe d'á shníomh le
buairt. Bhí an sníomh san imthighthe. Ba dhóigh liom
féin ná raibh aon rud dob' fhearr do'n bheirt 'ná

iad d'á gcur ó chéile mar cuireadh iad. Tá sé
buailte isteach am' aigne nach aon nídh fóghanta bhí
'ghá dtabhairt d'á chéile, agus pé rud a bhí 'ghá gcur
ó chéile gur mar mhaithe leó a bhí sé.

Gobnait. — Ní raibh aon rud 'ghá gcur ó chéile ach ná
déanfadh Séadna an éagcóir.

Cáit. — Cad a chuir 'na chroídhe gan an éagcóir a dhéanamh?
Níor ghádh dhó a innsint d'aoinne beó go raibh rún
aige ná ná raibh. Ní raibh bac air í phósadh. Ní raibh
bac air a rádh leis féin, “Cá bhfios an mairfinn
na trí bliaghna deug féin? Cá bhfios an dtiocfadh
an Fear Dubh úd choídhche, agus an sgannradh fuair
sé nuair a chuir sé an bhúirth éagsamhlach úd as?”
Ceapaim go raibh rud éigin fóghanta 'ghá spriocadh,
agus mura mbéadh go raibh, ná cuirfeadh sé i
n-aghaidh an chleamhnais chómh dian agus chómh seasmhach.
Agus feuch, tá rud eile sa sgeul. An fhaid a bhí
an cleamhnas ar siúbhal, ní raibh ach buairt agus
trioblóid aigne ar an uile dhuine go raibh aon
lámh aige ann, agus go mór mór ar Shéadna agus
ar Mháire Ghearra féin. Ach an uair a bhí sé curtha
i leath-taoibh glan, tháinig oiread eile de chroídhe do
Mháire, agus tháinig a chrónán do Shéadna. Is dóigh
liom gur mhaith go léir an bhail ortha nár leigeadh
chun cinn é.

Síle. — Ní h-ar Mhicil ba cheart a bhuidhchas a bheith ná
deaghaidh sé chun cinn.

Gobnait. — An airighean sibh! Agus í tar éis a rádh,
tá tamall beag ó shin ann, gur bh'é Micil agus
a chuid tuathail fé ndear an cleamhnas a
bhriseadh.

Síle. — Dúbhart ná raibh aon mhaith ann chun cleamhnais a
dhéanamh, agus deirim anois leis é. Ach ní fhágan

san ná gur dhéin sé a dhícheal air. Agus do dhéin
Siobhán a dícheal air. Do theip sé ortha go leir
glan. Ní fheadar cad dúbhairt Sadhbh nuair airigh
sí go raibh cleamhnas Mháire Ghearra chómh briste le
n-a cleamhnas féin.

Peig. — Dúbhairt sí rud greannmhar, mhaise. Dúbhairt
sí gur bh'í féin a bhris é, agus aon chleamhnas a bhéadh
d'á dhéanamh do Shéadna, go mbrisfeadh sí ar an gcuma
gcéadna é, nuair ná pósfadh sé í féin.

Cáit. — Gráin uirthi! ní h-ag táiriugadh uirthi é. Ba
mhaith an sgeul a bheith de thubaist uirthi é 'ghá
pósadh.

Nóra. — Cuirfead geall ná déanfadh sé an éagcóir
uirthi sin ach chómh beag agus dhéanfadh sé ar Mháire
Ghearra.

Gobnait. — Éist, a Nóra. Ní gádh dhuit an geall san
a chur. Níor bhaoghal di. Ní deirim go ndéanfadh
an Pinsinéir Buídhe féin an éagcóir sin ar Shadhbh.

Cáit. — Dá ndéineadh, is dócha go ndíolfadh sé as. Ba
mheasa dó Sadhbh chuige 'ná an dlígh.

Gobnait. — Is dócha gurab amhlaidh a bhéadh dithneas air
ag imtheacht an loch amach uaithi.

Cáit. — Cad é an geit a bhainfeadh fear na n-adharc aisti!

Gobnait. — Am briathar mhóide, a Cháit, gurab é mo
thuairim ná maithfeadh sí puínn dó. Má bhainfeadh
sé geit aisti, go mbainfeadh sí geit as. Dá
bhfaghadh sí greim ar adhairc air, nó ar mheigioll, ní
déarfainn ná go mb' fhearr leis bheith sgartha léi.

Nóra — 'Dhe, agus cad a bhéadh ag an eirball d'á
dhéanamh? Dá bhfaghadh sí priocadh nó dhó ó'n
iongain úd, ceapaim go dtiocfadh liúgh aisti.

Gobnait. — Ambasa, a Nóra, is gearr go mbéidh bárr
agat uaim. Níor chuimhnigheas riamh ar an iongain.

Bhíos 'ghá chuimhneamh go mb'fhéidir go gcaithfeadh sí
an t-uisge te idir an dá shúil air.

Nóra. — Airiú, cad é an bheann a bhéadh aige siúd ar
uisge te, agus a theó atá an áit as a dtáinig sé?

Cáit. — Tá buaidhte aici ort, a Ghobnait.

Gobnait. — Tá glan. Ní déarfad a thuille.

Síle. — Is maith é sin. Ba ghearr go mbéadh eagla ag
teacht orm. Ba mhór an truagh Séadna bocht agus
a leithéid d' áirithe roimis amach.

Gobnait. — Cá bhfios duit-se, a Shíle, ar bh' áirithe é?

Síle. — Conus é sin, a Ghobnait?

Gobnait. — Cá bhfios duit ar tháinig sé choídhche?

Síle. — 'Dhe, nach air sin a dhéin sé an margadh?

Gobnait. — B'fhéidir, mar adúbhairt Cáit ó chianaibh, gur
cuireadh sgannradh ró mhór air, nuair baineadh an
bhúirth úd as, agus ná tiocfadh sé airís ag éileamh
a mhargaidh le h-eagla go mbainfí búirth eile as.

Síle. — 'Gcloistí! Ar tháinig, a Pheig?

Peig. — Fan leat go fóil, a Shíle, a chuid, agus béidh an
sgeul go léir agat díreach fé mar a thuit sé amach.

Caibidiol a ceathairdeug.

Peig. — Mar adúbhart ó chianaibh, nuair a thuig Sadhbh
Dhiarmuda Léith go raibh cleamhnas Mháire Ghearra
briste, dúbhairt sí le gach aoinne gur bh'í féin a bhris
é, agus gur bh'é cúis gur bhris sí é, a bheith geallta ag
Séadna dhi go bpósfadh sé í féin.

Níor chuir aoinne 'na coinnibh. Bhí daoine a chreid é
agus bhí daoine nár chreid é. Ach pé 'cu chreideadar é
nó nár chreideadar, ní baoghal gur chuir aoinne chun an
sgéil d'áiteamh uirthi. Bhíodh sí coitchianta 'ghá mhaoidheamh
gur bh'í féin an cailín a chuirfeadh smacht ar ghiobstéiríbh
de shaghas Bháb an Leasa agus Nóra an Tóchair. Agus
i dtaobh Mháire Ghearra, go raibh iomad meas aici uirthi
féin chun a rádh go bpósfadh sí fear do bhí geallta do
mhnaoi eile.

Síle. — Airiú, nár bh'í an cuirptheach í!

Peig. — Is amhlaidh mar bhí an sgeul aici, a Shíle, i
ndeire bára, d'inis sí an sgeul ar an gcuma san chómh
minic, agus gan aon duine ag cur 'na coinnibh, gur
dóigh liom gur chreid sí féin é fé dheire thiar thall.

Síle. — Conus dh'fhéadfadh sí a chreideamhaint gur gheall
sé í phósadh, agus nár thrácht sé riamh léi air?

Peig. — Ní'l aon tseó, a Shíle, ach a bhoige agus a
shaoráidíghe a chreidimíd an rud a thaithnean linn,
uaireanta, go mór mór má bhímíd chómh ceann-dána
san nach fiú le h-aoinne cómhairle ár leasa a
thabhairt dúinn, agus dá dtugadh, ná glacfaimís
uaidh í.

Gobnait. — Go deimhin is dócha gurab shin mar dh'imthigh
ar Chonn Sheághain Óig. Bhí sé ag teacht abhaile ó'n

sráid oídhche, agus d'fhan sé ag ól i n-áit éigin, go
raibh formhór na h-oídhche caithte. Ansan nuair a
bhí sé ag déanamh ar an mbaile, bhí eagla air go
mbéadh a mháthair a' pléidh leis i dtaobh í choimeád an
oídhche go léir ar an dtinteán ag feitheamh leis.
Isé rud a dhéin sé 'ná a leigint air go bhfeacaidh
sé sprid thíos ar an mBóthar Leathan. Do chreid
an mháthair é toisg an ainim aerach a bheith ar an áit.
Ní raibh aon chómharsa a thagadh isteach 'na dhiaigh san
go ceann abhfad ná cuireadh sí fheuchaint ar Chonn
an sgeul dh'innsint. B'é crích an sgéil é go
dtáinig oiread san sgannra ar Chonn roimis an
sprid úd ná feacaidh sé riamh, ná leigfeadh eagla
dhó an Bóthar Leathan a ghabháil tar éis na h-oídhche
a thuitim, dá bhfaghadh sé Éire air.

Peig. — Pé 'cu chreid Sadhbh féin é nó nár chreid, bhí
a lán des na cómharsanaibh a chreid láithreach é, agus
ba ghearr gur chreideadar go léir é. Cheapadar, is
dócha, toisg an deighleáil leathair a bheith idir Dhiarmuid
agus Séadna, go mb'fhéidir go raibh an gheallamhaint
ann. Pé sgéal é, bhí sé socair 'na n-aigne gur mar
gheall ar Shadhbh do theip cleamhnas Mháire Ghearra.
Ansan, nuair a chuimhnigheadar ar an dturus úd
Dhiarmuda suas go tigh Shéadna, thuigeadar go mb'fhéidir
ná raibh Diarmuid chómh mór gan fios a ghnótha féin agus
a shíleadar.

“Á!” adeiridís le n-a chéile, “ní'l sprid ná púca
gan fios a chúise aige féin.”

Micil agus a mháthair a bhí go troma-chroídheach de
dhruim an sgéil. Gan amhras bhí a fhios ag Siobhán ná
raibh baint ar bith ag Sadhbh le briseadh an chleamhnais,
ach ní raibh a fhios san ag Micil. Ach má bhí troma-chroídhe
ar Shiobhán i dtaobh na beirte sin a bheith sgartha go bráth

le chéile ar an saoghal so, bhí troma-chroídhe agus cancar
agus buile ar Mhicil i dtaobh a rádh go mbéadh sé de
phláinéid ar Shéadna go dtug sé geallamhaint phósda
do Shadhbh.

Síle. — Agus dar ndóigh níor thug, a Pheig.

Peig. — Cheap Micil gur thug.

Síle. — Ní dhéanfainn dabhta dhe! Nach iongantach
ná teipfeadh air, uair éigin, an tuathal a
cheapadh!

Peig. — 'Sdó, bhí sé i mbeul gach aoinne aici. Bhí sé
leathta ar fuid na dúithe aici. Lasmuich de Shéadna
féin agus de Mháire Ghearra agus de Shiobhán, ní raibh
duine ná daonaidhe ná raibh an sgéal aige fé mar chuir
Sadhbh amach é. Dá mb'é Seághan Ceatach féin é, bhí sé
buailte isteach 'na aigne go raibh geallamhaint pósta
tabhartha ag Séadna do Shadhbh, agus gur bh'í an ghealla-
mhaint sin a bhí ar aigne Shéadna an lá bhíodar ag siúbhal
sa pháirc ar aghaidh tíghe Shéadna amach, é féin agá thafaint
air Máire a phósadh, agus eisean ag admháil méid a
ghrádha dhi, agus sa n-am gcéadna ag cur an uile shaghas
constaice i gcoinnibh an chleamhnais.

Síle. — Agus an é sin a bhí ar siúbhal acu? Conus a
fuaradh amach é, a Pheig?

Peig. — Níor fuaradh amach é gur leath ráfla Shadhbh ar
fuid na h-áite, agus gur airigh Seághan é. Ansan do
bhuail sé buille d'á bhais ar a leath-ghlúin, agus dúbhairt
sé i n'aigne féin, “Ó! Tuigim anois,” ar seisean,
“cad a bhí ar aigne Shéadna an lá úd. Nach mór an
iongnadh,” ar seisean, “nár inis sé dhom, lom díreach,
cad a bhí ar aigne aige, agus gan mé bheith ag dul chómh
dian air, 'ghá chur suas chun mná do phósadh, agus
geallamhaint phósta tabhartha aige do mhnaoi eile?
Dáltha an sgéil,” ar seisean, “ní fheadar cad é an

crann a bhí air agus a leithéid de gheallamhaint a thabhairt
uaidh d'á leithéid de mhnaoi.”

Nuair a bhuail Seághan agus an sagart um a chéile do
shocruigheadar an sgeul eatortha ar a sástacht féin.
Go dtí san, do theip ar aoinne acu bun ná bárr d'fhághail
ar an sgeul, ach nuair a bhí ráfla Shadhbh acu do thuigeadar
é go léir tríd síos.

Síle. — Thuigeadar, dar leó féin.

Peig. — Dar leó féin, go díreach. Cheapadar go raibh
bun agus bárr an sgéil go cruinn agus go baileach acu
nuair a bhí fios na geallamhna acu, agus is iad a bhí go
h-athtruaghach agus go dubrónach de bhárr an mhí-ádh a bhí
ar Shéadna, agus an chuma i n-a raibh Sadhbh ag déanamh
toirmisg dó.

“Ní fheadar an tsaoghal,” arsa 'n sagart, “cad é an
mallachar radhairc a bhí air agus a leithéid de
gheallamhaint a thabhairt d'á leithéid de mhnaoi.”

“Is dócha,” arsa Seághan, “gur an fhaid a bhí an
dealbhas air a dhéin sé é. Do gheibheadh sé leathar ar
cáirde go minic ó Dhiarmuid, agus b'fhéidir gur cheap
an fear bocht, dá bpósadh sé Sadhbh, go mbéadh tinteán
tirm teann aige, pé i n-Éirinn é, pé compórd eile
bhéadh aige ná ná béadh.”

“Gabhaim-se orm,” arsa 'n sagart, “ná raibh aon
bhaoghal go bpósfadh sí an uair sin é. Ach mar sin
féin, b'fhéidir nár mhisde léi an gheallamhaint do ghlacadh
uaidh. Ní'l teóra le n-a leithéidí nuair a luíghid siad
amach ar an bhfeall agus ar an gcalaois agus ar an
éitheach.”

“Fágaim le h-uadhacht, a Athair,” arsa Seághan
Ceatach, “gur dócha go bhfuil an ceart agat. Ach ar
a shon san, tá a lán sa sgeul nach féidir a thuisgint.
An lá bhí sé thiar agam' thigh-se, dúbhairt sé gur oir dó

cúpla focal a labhairt le Máire. Cheapas ná raibh uain
aige ar dhul isteach nuair a bhí sé imthighthe. Má labhair
sé i n-aon chor níor labhair sé thar an dá fhocal. D'imthigh
sé mar imtheóchadh an t-eun. Pé rud adúbhairt sé, ní
fheaca-sa riamh a leithéid d'athrughadh i n-aon Chríostaidhe
agus a bhí inti sin as san amach. Do tháinig a goile dhi
agus do tháinig a luisne dhi. D'imthigh an mhairbhitíghe
agus an dúire. Ba ghearr go raibh a guth chómh h-aibigh
agus a gáire chómh binn agus dh'airigheas riamh ó n-a
máthair, an lá is óige a bhí sí. Má's amhlaidh dh'inis sé
dhi go raibh geallamhaint tabhartha do Shadhbh aige, is
deacair a rádh go dtógfadh san an ceó d'á croídhe mar
a tógadh é. Ba dhóigh liom gurab é rud a dhéanfadh sé
'ná an galar dóghach a chur ar fad uirthi.”

“Am briathar 's ambasa, a Sheághain,” arsa 'n sagart,
“go bhfuil iongnadh mhór agat d'á chur orm, feuch. An
lá tháinig sé anso chun cainte liom-sa, cheapas, nídh
nárbh' iongnadh, gur chun an chleamhnais a chríochnughadh a
tháinig sé. Dúbhairt sé liom gur bh'fearr leis 'ná a
raibh d'ór agus d'airgead an tsaoghal aige go bhféadfadh
sé Máire phósadh. Cheapas féin go raibh sgeul áthais
agam d'á innsint dó nuair adúbhart leis gur bh'fheasach
dom Máire bheith lán-toilteanach do'n chleamhnas. I n-a
inead san is amhlaidh ba dhóigh leat gur innseas dó go
raibh sí tar éis bháis. ‘Is truagh agus is tubaisteach an
sgeul é,’ ar seisean, agus do sgiúrd sé an doras
amach uaim mar dhéanfadh duine buile.”

“Pé rud adúbhairt sé le Máire, le n-ar baineadh an
galar dóghach di, tá eagla orm go bhfuil greim daingean
éigin ag Sadhbh air, agus mura mbéadh go bhfuil, ná béadh
sise 'ghá mhaoidheamh ar fuid na dúithe mar atá sí, agus
ná sgarfadh seisean chómh bog le mnaoi go raibh oiread
san ceana aige uirthi, agus aici air.”

“Agus feuch,” arsa 'n sagart, “ar an dtaobh eile
de'n sgeul. Ní saoráidíghe atá sgartha aige-sean le
Máire 'ná atá sgartha aici-sin leis.”

“Dar fiadh, a Athair, is fíor dhuit é!” arsa Seághan.
“Agus gan éileamh ag aoinne uirthi.”

“Is é an sgeul is éagsamhlaíghe d'ár bhuail riamh fós
umam-sa é,” arsa 'n sagart.

“Nár chóir, a Athair,” arsa Seághan, “má thug sé
geallamhaint do Shadhbh Dhiarmuda, go bhféadfaí teacht
ar bhun-phréimh an sgéil agus an gheallamhaint do chur i
leath-taoibh? Dar ndóigh tá a fhios ag an saoghal ná
fuil sé ceangailte air i láthair Dé an gheallamhaint sin
do sheasamh.”

“Gan amhras,” arsa 'n sagart, “má tá an ghealla-
mhaint ann, ní'l sé ceangailte air í sheasamh.”

“Má tá sí ann, a Athair, an eadh?” arsa Seághan.
“Deabhruighean san gurab é do thuairim-se ná fuil sí
ann. Mura bhfuil sí ann, nár chóir go bhféadfaí cosg a
chur le teangain Shadhbh? Má 's éitheach atá ar siúbhal
aici is mór an truagh é leigint i n-aisge léi. D'á fhaid
a leigfear i n-aisge léi é iseadh is dána leanfaidh sí dhe.
D'á luaithe a cuirfear cosg léi iseadh is lugha an díobháil
a bhéidh déanta aici. Má 's éitheach atá ar siúbhal aici, —
mura bhfuil aon éileamh aici ar Shéadna le ceart
geallamhna, — do bhuadhaigh sí ar a bhfeaca riamh de
mhnáibh, agus do bhuadhaigh Séadna ar a bhfeaca riamh
d'fhearaibh.”

“Conus é sin?” arsa 'n sagart.

“Mura bhfuil aon éileamh ag Sadhbh air,” ar seisean,
“cad 'tá ag teacht idir é agus pósadh m'inghíne?”

“Siní díreach an cheist,” arsa 'n sagart.

“Isí, a Athair,” ar seisean; “agus tá a fhonn orm
leanamhaint siar ar an gceist sin go dtagaidh a réidhteach

liom, luath nó mall. Dá mbeitheá am' chás, a Athair,”
ar seisean, “ní ró mhaith do raghadh sé dhuit Sadhbh
Dhiarmuda bheith ag magadh fút ar an gcuma so.”

“Ní'l Sadhbh ag magadh fé aoinne ach fúithi féin, a
Sheághain,” arsa 'n sagart. “Ach ar a shon san, ámh, is
fíor dhuit gur mór an truagh gan smacht a chur ar a
leithéid dá mb'fhéidir é. Agus anois a chuimhnighim air,
ní dócha go raghadh Diarmuid suas chómh dána go tigh
Shéadna, 'ghá fhiafruighe dhe cad a cheap sé dhéanamh i
gcóir na Máirte, mura mbéadh go raibh ceart nó teidiol
éigin aige.”

“Agus feuch féin, a Athair,” arsa Seághan, “cad é
an saghas freagra thug Séadna air. ‘Ní'l aon fhonn
pósta orm,’ ar seisean, ‘agus ní bhéidh go fóil;’ díreach
fé mar a deurfadh sé, ‘ní'lim ollamh fós ar an ngealla-
mhaint úd do chómhlíonadh.’”

“Ambasa, a Sheághain,” arsa 'n sagart, “ní deirim
ná go bhfuil an ceart agat. Tá sé ar naisg aici, agus
is mór an truagh é.”

Síle. — Ómhais', ómhais', ómhaise! Feuch air sin mar
obair! Cad é an donas a bhí ag baint a meabhrach
díobh? Dar ndó', tá a fhios ag an saoghal go
ndeurfadh sé an méid sin cainte agus gan
aon gheallamhaint a bheith air. Ba dheas an
bheirt iad! Cad é an díobháil dom ach an sagart
féin.

Cáit. — Is dó', feuch, a Shíle, a chuid, ní raibh aon eólas
acu ar rún Shéadna, ná aon choinne ar bith acu le
n-a leithéid. Dá mbéadh, b'fhéidir go dtuigfidís an
sgeul chómh maith agus thuigimíd-ne é. Ach conus
fhéadfadh aoinne cuimhneamh air? Níor inis sé
d'aoinne beó é. Níor thrácht sé amach as a bheul
air le h-aoinne d'ár mhair riamh, ó'n gcéad lá go

dtí an lá bhí an uair sin ann. Ar thugais fé ndeara
a chruinne agus a fheabhas a choimeád sé é ó'n uile
dhuine d'ár labhair leis? Bhíos ag faire ar an
sgeul, agus bhínn 'ghá cheapadh ó am go h-am go
sleamhnóchadh focal éigin uaidh a leigfeadh amach
é; ach níor shleamhnuigh an smiog ba lúgha uaidh. Ní
raibh aon nidh eile 'ghá chosg air Máire Ghearra a
phósadh ach an rún a bhí aige i n'aigne féin. Ní raibh
eólas ar bith ag an sagart ná ag Seághan Ceatach
ar an rún san. Bhí sé leathta ar fuid na dúithe
ag Sadhbh gur gheall sé í féin a phósadh. Ní raibh
aoinne ag bréagnughadh an sgéil sin. Conus
fhéadfadh aoinne a rádh 'ná go mb'fhéidir go raibh
rud éigin i bhfuirm fírinne sa sgeul? Ceapaim
féin ná féadfadh Seághan Ceatach agus an sagart a
n-aigne do shocarughadh ar aon rud eile ach air seo,
nár bh'fholáir nó go raibh an gheallamhaint ann.

Síle. — Agus dar ndó', ba mhór an éagcóir é, a
Cháit.

Cáit. — Ba mhór, gan amhras, ach cad é an leigheas a bhí
air?

Síle. — Ba dhó' liom gur cheart do dhaoinibh feuchaint
rómpa agus gan an éagcóir a dhéanamh.

Cáit. — Ambasa, a Shíle, ba cheart. Ach ní fhágan san
ná gur minic a crochadh duine san éagcóir agus gan
leigheas ag aoinne air.

Gobnait. — D'airigheas-sa gur crochadh duine mar sin
san éagcóir thiar i n-aice an Rátha Mhóir fadó,
nuair a bhriseadar na Buachaillí Bána an cóisde
agus mharbhadar an fear a bhí 'na ghárda air.

Nóra. — Cad ba ghádh dhóibh é mharbhadh, a Ghobnait?

Gobnait. — Is amhlaidh a cheapadar go raibh páipeur ag
fear an chóisde, agus gach aoinne a bhí 'na cheann ar

Bhuachaillíbh Bána go raibh a ainim sa pháipeur san,
agus nuair a raghadh an cóisde go Tráigh-Lí go
gcurfaí armáil amach, agus aon fhear go raibh a
ainim sa pháipeur go mbéarfaí air agus go gcrochfaí
e. Isé rud a bheartuigheadar 'ná teacht roimis an
gcóisde agus an páipeur a bhaint amach ar ais nó
ar éigin. Nuair iaradar an páipeur isé rud a
dhéin an fear a bhí 'na ghárda 'ná caitheamh leó. Bhí
arm teine acu-san chómh maith agus bhí aige-sin, agus
do chaitheadar leis, agus do thuit sé marbh ar an
mbóthar. Ar maidin lar na mháireach do bhuail amach
ar an mbóthar seanduine bocht a bhíodh ag aedhreacht i
gcómhgar na h-áite, agus nuair a chonaic sé an
duine marbh do stad sé ag feuchaint air agus
sgárd 'na shúilibh. Le n-a linn sin do tháinig an
t-arm dearg suas, agus do rugadh ar an seanduine
bocht, agus do cuireadh suas croch láithreach chun a
chrochta.

Síle. — Agus cad chuige é chrochadh gan chúis?

Gobnait. — Ambasa, a Shíle, ba chuma leó súd cia'cu bhí
cúis chuige nó ná raibh. Seanduine bocht simplidhe
dob' eadh é, gan pheacadh. D'iar sé an sagart a
thabhairt chuige, agus do tugadh. Nuair a bhí a
fhaoisdin déanta aige, agus iad 'ghá bhreith suas
chun na croiche, bhí sé ag tuitim i gceann a chos le
sgannradh. Ní fhéadfadh sé siúbhal ná seasamh.
Ansan do labhair an sagart leis agus dúbhairt
sé, “Ní fiú dhuit a leithéid sin d'eagla bheith ort,”
ar seisean. “Ní túisge do sgarfaidh anam le
colainn agat ar an gcroich 'ná bhéidh aoibhneas na
bhFlathas agat láithreach.” — “An ndeirean tú liom
é?” arsa 'n seanduine bocht. — “Deirim gan
amhras,” arsa 'n sagart. “Tá Íosa Críost agus

Muire Mháthair ansúd thuas ag feitheamh leat.”
Tháinig neart agus misneach láithreach dó.
“Druididh uaim amach,” ar seisean leó. Chuir sé
an dréimire suas de gan congnamh, agus do
crochadh é. Bhí sé ceithre fichid.

Cáit. — Ba dheas an gníomh é! Dá bhfaghainn lom ortha
do chrochfainn iad mar a chrochfainn madraí uilc.
Na cladhairí gránda! An seanduine bocht!
Agus a fhios acu ná raibh sé agus ná féadfadh sé
bheith ciontach. Nár chóir go mbéadh náire ortha!

Gobnait. — Náire! 'Dhe, cá bhfios dóibh siúd cad a bhain
le náire? Bhídís ag lámhach agus ag crochadh na
ndaoine ins gach aon bhall an uair sin. Nach shin
é an fear san thíos i Mágh Chromdha do bhuail aníos
Gort na Lice maidean Domhnaigh ar muin a chapaill,
agus a ghuna ar a bheulaibh aige, agus nuair a chonaic
sé an duine bocht i n-aice an tuir ar a ghlúinibh ag
rádh na Coróinneach Muire, do sgaoil an pléar
tríd!

Cáit. — Ambasa, a Ghobnait, is fíor dhuit. Do dhéin sé
mar sin é. Bhíos i Mágh Chromdha lá i n-aonfheacht
le Neill, agus thaisbeáin sí dhom é, agus am briathar,
nuair a chonac é, gur choruigh mo chuid fola. Bhí sé
ansúd go liath láidir ag siúbhal na sráide, chómh
dána agus dá mba ná béadh a leithéid déanta aige.
Do theip orm gan nimh mo shúl do chur 'na láimh
dheis. Thug sé fé ndeara mé ag feuchaint ar an
láimh, agus d'iompuigh dath gorm ar an mbitheamhnach.
B'é b'fhada liom go rabhas as a radharc, geallaim
dhuit é.

Síle, — Cé h-é féin, a Cháit?

Cáit. — 'Dhe, an sean chladhaire sin thíos Dochtúir de
Faoite.

Síle. — Agus cad 'na thaobh nár crochadh é?

Gobnait. — 'Seadh go díreach! Cad 'na thaobh nár
crochadh é! Cad 'na thaobh nár crochadh M'leachlainn?
Níor crochadh. 'Siad na Cárthaigh a crochadh, nuair a
dhearbhuigh M'leachlainn ortha an gníomh a dhéin sé
féin.

Cáit. — Nach é Cormac mac Cártha a lámhuigh Bob
Hutchison, a Ghobnait?

Gobnait. — Isé, nuair a sheasaimh M'leachlainn ua
Dubhagáin ar an dtaobh thiar de agus chuir sé beul
a ghuna le n-a dhrom, agus dúbhairt sé, “Lámhuigh
é, a Chormaic,” ar seisean, “nó lámhfad-sa thusa!”
Agus dar ndó', ní raibh de na Cárthaigh ann ach
Cormac. Ní raibh Ceallachán ná Tadhg ann i n-aon
chor, agus do crochadh an triúr. Agus ní baoghal,
a Shíle, gur crochadh M'leachlainn.

Síle — 'Sdó, go deimhin, ba dhóigh le duine ort-sa, a
Ghobnait, gurab iad na daoine ciontacha is mó a
théidhean saor, agus gurab iad na daoine macánta
a crochtar. Do crochadh an seanduine thiar i n-aice
an Rátha Mhóir, agus níor crochadh an mhuíntir a
chroch é. Do crochadh na Cárthaigh, agus níor crochadh
M'leachlainn. Níor crochadh Dochtúir de Faoite.

Gobnait. — Ar airighis riamh, a Shíle, cad dúbhairt sean
Sheón Léadar leis an bhfear oibre? “Duine
macánta iseadh mise,” arsa 'n fear oibre. — “Duine
macánta!” arsa Seón. “Imthigh uaim, a dhuine
mhacánta!” ar seisean. “Ní dhéanfadh duine
macánta mo ghnó-sa i n-aon chor.”

Peig. — Fan leat go fóil, a Ghobnait.

“Tá sé ar naisg aici,” arsa 'n sagart, “agus is
mór an truagh é. Ach cad 'tá le déanamh againn?”

“Cad a bhéadh le déanamh againn,” arsa Seághan, “ach

an gheallamhaint a chur i leath-taoibh? Ní'l sé ceangailte
ar Shéadna an gheallamhaint do sheasamh. Ní bhéadh sé
ceangailte ar aon fhear beó a bhéadh 'na chás. Is gealla-
mhaint gan éifeacht í.”

“Tá san uile fíor go leór,” arsa 'n sagart, “ach
conus a curfar i leath-taoibh í? Siní an cheist. Cad é
an chéad aitheasg atá le déanamh againn?”

“Is é céad aitheasg a dhéanfainn-se, a Athair,” arsa
Seághan, “dul soir go tigh Dhiarmud' Léith agus an
ceann a bhaint de'n sgeul láithreach dó féin agus do
Shadhbh, agus a innsint dóibh lom díreach ná fuil aon
tairbhe sa gheallamhaint, ná fuil ann ach díth céille dhóibh
bheith ag brath air go bhféadfaidís í chur i bhfeidhm ar an
nduine.”

“Má dhéinir mar sin,” arsa 'n sagart, “ceapaim
gurab é céad aitheasg a dhéanfaidh Sadhbh a fhiafruighe
dhíot go tur agus go teann cé dúbhairt leat teacht chun
cainte léi, nó an é Séadna a chuir chuici tú leis an
dteachtaireacht san, agus má's é, gurab é a cómhairle
féin duit imtheacht abhaile agus aire thabhairt dod' ghnó
féin, agus leigint do Shéadna an cleas céadna
dhéanamh.”

“Má's eadh, a Athair,” ar seisean, “cad déarfá
lem' dhul chun cainte le Séadna féin ar dtúis?”

“Agus cad déarfá leis?” arsa 'n sagart.

“Déarfainn leis,” ar seisean, “gur mór an truagh
dhó a shaoghal a sgaoileadh uaidh ag seasamh geallamhna
gan bhrígh, agus gan ceangal air i láthair Dé an ghealla-
mhaint do chómhlíonadh.”

“Ní fhéadfainn aon tuairim a thabhairt,” arsa 'n
sagart, “fé'n bhfreagra gheabhthá uaidh. Is duine ró
dhoimhinn ró dhorcha é. D'á ghéire thabharfá tuairim fé'n
gcaint a bhéadh le teacht uaidh, nuair a thiocfadh an chaint

bhéadh sí seacht míle ó'n dtuairim. Ach do gheallfainn
duit go ndéarfadh sé rud éigin ná béadh coinne agat
leis agus a bhainfeadh ded' bhonnaibh thú.”

“Ní fheadar an tsaoghal, a Athair,” arsa Seághan
“cad is maith dhom a dhéanamh.”

“Ar inis Máire dhuit,” arsa 'n sagart, “cad dúbhairt
Séadna léi an lá bhí sé thiar?”

“Níor inis, a Athair,” ar seisean, “agus níor
fhiafruigheas di é.”

“B'fhéidir,” arsa 'n sagart, “dá mbéadh a fhios agat
cad dúbhairt sé léi an lá san, go dtabharfadh san
oiread eólais ar a aigne dhuit agus a chuirfeadh ar an
mbóthar gceart tú sul a raghfá chun cainte leis.”

“Tá go maith, a Athair,” ar seisean. “Fiafróchad
anois dí é nuair a raghad abhaile, ar a shon nach maith
liom trácht i n-aon chor léi air, le h-eagla go gcuirfeadh
sé aon bhuairt uirthi agus go bhfillfeadh an lionn-dubh
úd airís uirthi.”

“Ní'l agat,” arsa 'n sagart, “ach an sgeul do
tharang anuas chómh réidh, chómh neamhchuiseach agus is
féidir é.”

Caibidiol a cúigdeug.

D'imthigh Seághan Ceatach abhaile, agus nuair a fuair
sé an chaoi do tharaing sé anuas an sgeul.

“Ní'l aon tseó, a Mháire,” ar seisean, “ach a bhfuil
de mhaitheas ag Séadna d'á dhéanamh ar fuid na dúithe,
Ní fheadar an tsaoghal conus sheasuighean airgead dó.
Isé mo thuairim ná fuil, nó gur beag má tá, aon duine
bocht sa pharóiste anois ná fuil raint d'á chuid aige.”

“Ní'l, a athair,” ar sise, “ná dá ndéarfá ins na
seacht bparóistíbh is goire dhi. Bíon iongnadh mo
chroídhe orm féin, leis, nuair airighim na daoine ag
caint, conus ná fuil sé briste fadó. Ní 'n-a sgillingibh
ná 'n-a phúntaibh atá an t-airgead ag imtheacht uaidh, ach
i n-a fhichidibh agus 'n-a chéadaibh púnt.”

“Is minic a bhím 'ghá chuimhneamh,” ar seisean, “gur
mór go léir an iongnadh, é bheith 'ghá sgaoileadh uaidh ar
an gcuma san. Dar ndóigh, d'fhéadfadh duine tairbhe
dhéanamh, agus déirc a dhéanamh, agus carthanacht a
dhéanamh, agus gan an éagcóir sin a dhéanamh air féin.
Isé rud adeir a lán 'ná gurab ar éadtromacht
atá sé.”

“Ar éadtromacht!” ar sise. “Is deacair dul
uatha. Dá mbéadh sé 'na spriúnlóir neamh-maitheach do
gheabhaidís locht air. Déarfaidís go raibh sé ag déanamh
an airgid le saint agus le cruadháil. Anois, nuair
nach féidir saint ná spriúnlaitheacht a chur 'na leith, ní
foláir a rádh gur ar éadtromacht atá sé. Is maith an
bhail air gur ró bheag é a shuím 'na gcaint. Pé cúis
atá aige le bheith ag déanamh na maitheasa, is dócha go
bhfuil fios a aigne féin aige.”

“Tá daoine a déarfadh gur buairt aigne atá ag
imirt air,” ar seisean, “buairt mhór éigin. Gur chuir
sé ceangal nó geallamhaint nó rud éigin de'n tsórd
san air féin, ceangal éigin nár thuig sé i gceart i
n-am. Ansan nuair a thuig sé é féin agus fuair sé
cad a bhí déanta aige, i n-inead aon iaracht do thabhairt
ar é féin d'fhuasgailt, gurab amhlaidh a chuaidh sé i
n-éadóchas ar fad.”

D'éist Máire. Níor leig sí aon rud uirthi. Bhí
iongnadh a croidhe uirthi.

“Ní h-éidir,” ar sise 'na h-aigne, “gurab amhlaidh
do sgéidh an bhaintreach!”

“Ba chóir,” ar seisean, “dá mbéadh aon rud de'n
tsórd san ar a aigne, go 'neósadh sé dhuit-se é an lá
úd, i dtaobh a's gur ró bheag an uain a thug sé dhó féin
ar phuínn d'innsint duit.”

“Andaigh féin, ba chóir sin,” ar sise go neamhchuiseach.
“Is dócha,” ar sise, “dá mbéadh rud d'á shórd ag
déanamh buartha dhó, go dtabharfadh sé uain dó féin ar
é dh'innsint, agus nuair nár thug, gur maith an cómhartha
ná raibh.” Bhí stoca le n-a h-athair 'na láimh, agus í ag
cur cléithe ann, agus ba dhóigh leat uirthi gur géire bhí
a h-aigne ar an stoca 'na ar an gcaint.

Is ar Sheághan a bhí an iongnadh ansan. “Níor inis
sé riamh di é!” ar seisean i n'aigne féin. “Mhaise,
is dócha,” ar seisean léi, “go bhfuil an ceart agat. Dá
mbéadh sé ag déanamh buartha dhó do thabharfadh sé uain
dó féin ar é dh'innsint.”

“Seo,” ar sise. “Cuir umat anois é, go bhfeicead
an mbéidh sé ad' ghortughadh.”

Síle. — Am briathar féin gur mhaith an bhail uirthi nár leig
sí amach é. Ní bhéadh an meas céadna go bráth
airís agam uirthi, an dá lá 's an fhaid a mhairfeadh

sí, feuch! An rógaire! Nach áiseach a bhí an stoca
aici! Aidhe mhaise, a Mháire, níor theip riamh ort.

Gobnait. — Cad a dhéin Seághan ansan, a Pheig?

Peig. — Chómh luath agus bhí caoi aige air, do bhuail sé
soir chun tíghe an tsagairt.

“Seadh, a Athair,” ar seisean, “táim níos daille
anois ar an sgeul 'ná bhíos riamh.”

“Conus é sin?” arsa 'n sagart.

“Pé rud adúbhairt sé le Máire an lá bhí sé thiar,
níor thrácht sé léi ar cheangal ná ar gheallamhaint phósta.”

Ar éigin a bhí an focal as a bheul nuair d'airigheadar
coiscéim ag déanamh ar an ndorus. Do bhuail chúca
isteach — Diarmuid Liath féin!

“Dé bheatha-sa, a Dhiarmuid!” arsa 'n sagart.

“Go mairir, a Athair!” arsa Diarmuid. “Conus
táir, a Sheághain?”

“Go maith, slán a bhéir!” arsa Seághan.

Dhéineadar raint cainte, caint ná raibh puínn suime
ag aoinne acu inti.

Fé dheire dúbhairt Diarmuid, “Dá mb'é do thoil é,
a Athair,” ar seisean, “d'oirfeadh dhom beagán cainte
dhéanamh leat.”

“Ar mhisde leat-sa fanamhaint anso tamaillín, a
Sheághain?” arsa 'n sagart.

“Tá go maith, a Athair,” arsa Seághan. “Ná bacaidh
mise.”

D'imthigheadar isteach i seómra eile.

D'imthigh tamaillín, agus d'imthigh tamall mór 'na
dhiaigh. Fé dheire d'imthigh Diarmuid agus d'fhill an
sagart. Isé a bhí ag feuchaint go greannmhar.

“Seadh, a Sheághain,” ar seisean, “tá do cheist-se
réidhtighthe, pé i n-Éirinn é.”

“Conus é sin, a Athair?” ar seisean.

“Tá Sadhbh le pósadh,” arsa 'n sagart.

“Mo ghraidhn mo shúil!” arsa Seághan. “Nach maith
a bhí a fhios agam go raibh an greim dúid aici air agus
ná sgarfadh sí leis!”

“Ní le Séadna atá sí le pósadh,” arsa 'n sagart.

Do stad Seághan, agus do leath a shúile air.

“Ní le Séadna é, an eadh?” ar seisean.

“Ní leis,” arsa 'n sagart. “Ní féidir liom a
dhéanamh amach cé h-é féin. Deir Diarmuid gur duine
uasal é agus gur aníos ó i n-aice an bhaile mhóir i
mball éigin é, agus nach beag de sheó a bhfuil d'ór agus
d'airgead agus de shaidhbhreas aige. Deir sé gur sa
bhaile mhór a pósfar iad. Ní'l uaidh ach cead d'fhághail
uaim-se go bpósfadh an sagart thíos iad. Bronnaim
air iad go fonnmhar, geallaim dhuit é. Ní misde liom
gan aon lámh a bheith agam sa ghnó. Tá eagal orm
gurab olc an gnó é. D'iaras air an sgéal a chur ar
gcúlaibh go ceann raint laetheanta go mbéadh uain agam
ar thuairisg na h-áite thíos do chur, agus ar a dhéanamh
amach cé h-é an duine uasal mór so go bhfuil an
saidhbhreas go léir aige, agus cad é an chúis ná féadfadh
sé bean d'fhághail thíos 'na dhúthaigh féin agus gan teacht
chómh fada ó bhaile ar lorg mná. Ní thaithnean an sgéal ró
mhaith leis an nduine mbocht féin, ach deir sé go bhfuil an
gnó go léir socair ag Sadhbh agus ag an nduine uasal.”

“Ar iompáil na n-each tig atharach na sgéal,” arsa
Seághan. “Ní raibh de choinne agam leis an méid sin
ach oiread agus bhí agam go dtuitfeadh an spéir
uachdarach. Pé deire bhéidh ar an ngnó so, tá deire le
caint Shadhbh i dtaobh aon éilimh a bheith aici ar Shéadna.
Pé 'cu bhí greim geallamhna aici air nó ná raibh, go dtí
seo, ní féidir dí a leigint uirthi níos mó go bhfuil, ná go
raibh riamh. Is olc an ghaoth ná séidean do dhuine éigin.”

“Ná codail ar an gcluais sin, a Sheághain,” arsa 'n
sagart. “Ní'l aithne cheart agat ar Shadhbh. Isí bean
is dána d'ár bhuail riamh umam í. Ní chuirfeadh sé
blúire iongnadh orm, dá mba rud é go dteipfeadh an
gnó so uirthi, dá ráineóchadh go bhfágfadh an duine uasal
so Baile Átha Cliath ar an mbóthar aici, í theacht os
cómhair na dúithe airís chómh dána agus bhí sí riamh, 'ghá
chur 'na luíghe orainn go léir go raibh fhiachaibh ar Shéadna
í phósadh.”

“Agus cé chreidfeadh í, a Athair?” arsa Seághan.

“Is dócha,” arsa 'n sagart, “aoinne fheuchfadh isteach
sa sgéal, ná creidfeadh sé í, ach is gnáth le daoine
sgéal de'n tsaghas san do ghlacadh gan feuchaint chuige
puínn. Níor ghéilleas féin riamh do ráidhtibh aoinne gur
thug sé geallamhaint di, go dtí gur chuiris-se 'na luíghe
orm é an lá deirineach úd a bhíomair ag trácht air.
Agus táim deimhnightheach anois go raibh dearmhad ort.
Táim lán-deimhnightheach, pé rud atá ag teacht idir
Shéadna agus pósadh t' inghíne-se, ná bainean sé le
Sadhbh agus ná bainean Sadhbh leis, olc maith ná donaídhe.”

“Tá súil agam,” arsa Seághan, “go bpósfaidh an
duine uasal so í, pé h-é féin. Níor mhór liom dó í.
Dá mbéadh sí árduighthe leis go dtí an baile mór aige,
ba mhór an suaimhneas ar an ndúthaigh é.”

“Tá eagal orm, a Sheághain,” arsa 'n sagart, “nach
mar mhaithe leis an nduine uasal bocht adeirir-se an
méid sin.”

“Dáltha an chait, a Athair,” arsa Seághan. “Mar
mhaithe leis féin a dhéinean an cat crónán.”

“Ach 'na thaobh san a's uile,” arsa 'n sagart, “ní
fios cia'cu de'n bheirt, Sadhbh nó an duine uasal, is mó
bhéidh beirthe ná caillte leis an bpósadh, má théidhean sé
chun cinn. Má's duine uasal fóghanta é, is fada nár

tháinig ó'n mbaile mór aon amadán chómh críochnuighthe
leis. Siní an cailín a thabharfaidh fios aitheanta a
chreidimh dó sul a mbéidh sé abhfad pósta aici. Má's
feallaire é, ní maithfear puínn dó. Má cheapan sé i
n'aigne go dtiocfaidh leis smacht a chur ar Shadhbh, tá
an dearmhad ar an bhfear mbocht is mó bhí riamh air.
Níor cuireadh smacht ar Shadhbh i n-am. Do cailleadh a
máthair sul a raibh sí bliaghain iomlán. Thug Diarmuid
a slígh féin di go dtí go raibh sé ró dhéanach, go dtí go
raibh sí imthighthe ó smacht.”

“Ní dóigh liom gur cúrsaidhe smachta é, a Athair,”
arsa Seághan. “Do cailleadh Aoibhlín orm-sa agus
gan Máire bheag ach dhá bhliaghain. Níor chuireas aon
smacht riamh ar an leanbh san. Do tugadh a slígh di,
má tugadh d'aoinne é. Oiread agus labhairt árd léi
níor déineadh é, ní áirmhighim focal feargach a labhairt
léi, ná buille bhualadh uirthi. Agus feuch conus mar
atá an sgéal againn. Chómh siúrálta agus tháir ad'
shuídhe ansan, is túisge chuimhnighean sí ar an rud a bhíos
uaim 'ná mar a chuimhnighim féin air.”

“Gan amhras, a Sheághain,” arsa 'n sagart, “bíon
grástamhlacht i ndaoinibh seachas a chéile, agus bíon an
braon fóghanta i ndaoinibh seachas a chéile, agus an
droch bhraon. Ach mar sin féin, chómh fada agus a
théidhean an choitchiantacht, is fíor é an sean-fhocal agus
ní sáróchar é, ‘Ní bhíon an rath ach mar a mbíon an
smacht.’”

Chomáineadar leó ar an gcuma san ag caint agus
ag cur thré chéile, Seághan Ceatach go sásta i n'aigne
agus go ró bhuidheach de'n duine uasal a tháinig chómh
fada fá dhéin Shadhbh, agus an sagart go neamh-shásta
i n'aigne le h-eagla nach aon chrích fhóghanta a bhéarfad
gnó Shadhbh agus an duine uasail iasachta.

Caibidiol a sédeug.

Lar na mháireach a bhí chúgainn, bhí aonach sa tsráid.
Bhí Séadna ar an aonach le h-ualach bróg. Bhí Micil ar
an aonach 'na sheasamh leis an ualach. Bhí máthair Mhicil
ar an aonach ag díol muice raimhre agus ag ceannach
céise. Bhí Seághan Ceatach ar an aonach, agus stoc
mór de bhuaibh seasga aige le díol ó'n gcnoc. Bhí
Máire Ghearra ar an aonach i dteannta a h-athar. Bhí
an báille ar an aonach, chómh plucach, chómh caincíneach,
chómh mórchúiseach, chómh géar-shúileach, chómh tárr-leathan,
chómh colpach, chómh tur agus bhí Seághan an Aonaigh
riamh. Dá bhfeicfeá ag déanamh ort é, ba dhóigh leat air
gurab amhlaidh a bhí bharántas 'na phóca aige ad' choinnibh.
Dá mba ná déanfá ach beannughadh dhó, d'fheuchfadh sé
ort mar fheuchfadh sé ar dhuine a bhéadh chun a bhuailte.

Bhí an uile shaghas eachradh ann, chómh h-iomadamhail
agus bhí an chéad lá úd a tháinig Séadna ann chun capaill
agus bó bainne do cheannach. Bhí lucht cleas ann, agus
lucht rinnce, agus lucht ceóil, agus lucht cartaí, agus
lucht pócaí do phiocadh. Bhí tíncéirí ann as gach áird
idir chian agus cómhgar, agus is iad a bhí go buartha
agus go bladhmanach, go droch mhúinte, go droch bhéasach
agus go droch labhartha. Iad féin agus a mná agus a
gclann ag dul i gcochall a chéile gur dhóigh leat go
maireóbhaidís a chéile, agus 'na thaobh san ná marbhuighdís.

Bhí lucht méaracán ann. Ach má 'seadh, ní raibh fear
méaracán Shéadna ortha, nó má bhí, ní bhfuair Séadna
aon radharc air.

Do ritheadh an rás, fé mar a ritheadh an chéad lá. Bhí
gach aoinne ag faire air. Nuair a bhí sé críochnuighthe

bhí gach aoinne ag ruith agus gach aoinne ag liúighrigh, ach
má bhí, níor rith Séadna, ná níor liúigh sé.

Ní túisge bhí an rás í leath-taoibh 'ná d'éirigh troid
idir bheirt tíncéirí mar gheall ar cheannrach asail. Do
phreab tíncéir ba threise 'ná aoinne acu eatortha isteach.
Do chuir sé ó chéile iad agus do thóg sé féin an cheannrach.

Le n-a linn sin d'airigh Séadna na daoine 'na thímpal
ag cogarnaigh.

“Feuch! feuch! feuch!” ar siad. D'fheuch sé sa treó
i n-a rabhadar-san ag feuchaint. Cé chífeadh sé ag
gabháil anuas lár páirce an aonaigh, agus an t-aonach
ag déanamh slíghe dhóibh, ach an bheirt — Sadhbh agus an
duine uasal iasachta!

Bhí culaith chraoidhearg ar dearg-lasadh ar Shadhbh, ó
mhullach talamh. Bhí culaith éadaigh uasail air-sean, agus
isé a bhí go piocaithe bearrtha, go cúmtha córach cothuighthe
cumasach deagh-chroicinn. Do leath a shúile glan ar
Shéadna nuair a thánadar 'na chómhgar. B'é an duine
uasal céadna é ar ar eitigh sé an t-airgead agus ar ar
thug sé “cladhaire díomhaoin”!

Ní fheidir sé ó thalamh an domhain cad ba mhaith dhó a
rádh ná a dhéanamh. Níor dhéin sé ach stad mar a raibh
aige agus éisteacht. Do bhuaileadar thairis, an pháirc
síos, i ngoireacht trí ráinní dhó, gan feuchaint air, gan
é thabhairt fé ndeara ach chómh beag agus dá mba ná béadh
sé ann i n-aon chor. Do bhuaileadar suas ar an dtaobh
eile de'n pháirc, na daoine ag osgailt na slíghe rómpa,
agus ansan ag síneadh na méar fútha, agus ag crothadh
a gceann, agus ag dul ins na tríthíbh. Nuair a chonaic
an tíncéir mór iad do stad sé ag feuchaint ortha, agus
srian an asail ar a chuislinn aige. Nuair a bhíodar
imthighthe thairis d'éaluigh sé 'na ndiaigh agus tharaing sé
an tsrian ortha fé mar a bhéadh sé chun a mbuailte, ach

ní baoghal gur bhuail, ná gur mhothuigheadar é, ach ba
dhóigh leat go dtuitfeadh an t-anam tur te as na daoine
a bhí ag feuchaint ar an spórt.

Ní bhfuair Séadna aon tsult ann. Bhí iomarca
iongnadh air.

“A Mhichíl,” ar seisean le Micil, “imthigh suas
chómh géar agus tá sé ad' chosaibh, agus abair le
Diarmuid Liath go n-oirean dom labhairt láithreach
leis.”

Do ghluais Micil. Sul a raibh sé leath na páirce suas
do bhuail Diarmuid uime, agus d'fhilleadar.

“Cé h-é sin i n-aonfheacht le Sadhbh?” arsa
Séadna.

“Ambasa, a Shéadna,” arsa Diarmuid, “ní'l puínn
aithne agam-sa air, ach gur duine uasal é ó i n-aice an
bhaile mhóir.”

“Cad é an ainim atá air?”

“Síogaidhe mac Giolla Phádraig a thugaid a mhuíntir
air.”

“Cé h-iad a mhuíntir?”

“Triúr eile uaisle a tháinig le n-a chois.”

“Cad a thug anso iad?”

“Thánadar ar an aonach.”

“Cad chuige?”

“Ag ceannach eachradh do'n rígh.”

“Cathain a thánadar?”

“Um thráthnóna arú indé.”

“Cár chaitheadar an aimsir ó shin?”

“Bhídís amuich formhór an lae, ach is agam-sa thugaidís
an oídhche.”

“Cad é an fuadar é seo fé Shadhbh?”

“Cleamhnas atá socair idir í féin agus Síogaidhe
mac Giolla Phádraig.”

“Cá bhfios duit ná fuil bean cheana ag an nduine
uasal san?”

“Siné díreach adubhairt an sagart aréir nuair a
bhíos ag caint leis. Ach dúbhart-sa leis ná raibh uaim
ach cead dh'fhághail uaidh do shagart éigin sa bhaile mhór
chun iad a phósadh. Gan amhras, ní iarfadh sé an cead
san dá mbéadh sé pósta agus bean cheana sa bhaile mhór
aige.”

“Tuigim,” arsa Séadna. “Cé dhéin an cleamhnas?”

“Is amhlaidh a bhíodar ag magadh agus ag caitheamh
aimsire dhóibh féin an chéad oídhche. Gach aoinne acu
'ghá áiteamh ar an gcuid eile gur thúisge phósfadh Sadhbh
é féin 'ná aoinne dhíobh-san. — ‘Cuirimís ar chrannaibh
é,’ arsa duine acu. — ‘B'fhéidir ná tógfadh sí an t-é go
dtuitfeadh an crann air,’ arsa duine eile acu. Chuir-
eadar chuici an cheist. — ‘Tógfad,’ ar sise, ‘má thuitean
an crann ar an bhfear a thaithnfidh liom.’ Fuaradar go
léir ana shult sa méid sin. Do cuireadh ar chrannaibh
é, agus do thuit an crann ar an bhfear a chonaicís le n-a
cois ó chianaibh. Cheapamar uile ná raibh ann ach magadh,
ach am briathar gur ghlac seisean de chroídhe dháiríribh é.
Nuair a mheas Sadhbh tarang as, ‘Ambasa, a 'nghean
ó,’ ar seisean, ‘ní dhéanfaidh san an gnó dhuit. Dúbhraís
go dtógfá an t-é air go dtuitfeadh an crann, dá
dtuitfeadh an crann ar an bhfear a thaithnfeadh leat.
Tóg mé anois, nó abair ná taithnim leat.’ B'é deire
an aighnis é gur déineadh an cleamhnas.”

“Ar ceannuigheadh puínn capall do'n rígh?” arsa
Séadna.

“An oídhche thánadar,” arsa Diarmuid, “thugadar
dhom, le cur i gcoimeád, bosca mór iarainn agus é
lán go bara d'ór bhuídhe. Bhí muirighean mo dhá lámh
ann. Ar maidin indiu do líonadar a bpócaí as, ag

gabháil amach dóibh. Nuair a bhíodh raint capall ceann-
uighthe acu agus díolta asta, agus iad féin agus a
ngiollaí curtha ar bóthar acu, d'fhillidís agus bheiridís
tuille de'n ór leó, agus cheannuighdís tuille. Fé
dheire bhí an bosca folamh. Nuair a bhíodar ag díol as
an raint déanach, bhí trí chéad púnt i n-easnamh ortha.
Ní raibh sé oireamhnach agam-sa, ach bhí sé ag Sadhbh, agus
thug sí dhóibh é ar iasacht go dtí go mbéidís go léir i
bhfochair a chéile sa bhaile mhór.”

“A Mhichíl,” arsa Séadna, “glaoidh ar an mbáille
chúgam. Tá sé ar an aonach.”

“Siné thuas é,” arsa Micil, “ag caint le Seághan
Bolg ua Dála. Béidh sé anuas chúgat láithreach agam.”

Tháinig an báille.

“An 'mó fear agat?” arsa Séadna.

“Ní'l ach fear agus fiche,” arsa 'n báille.

“Cruinnigh iad láithreach tímpal tíghe Dhiarmud' Léith,”
arsa Séadna. “Tá ceathrar bitheamhnach ann agus tá
an t-aonach creachta acu.”

Chuir an báille fead as agus phreab sé chun siúbhail.
Is beag ná gur thuit Diarmuid.

“Is fearra dhuit gan dul fé dhéin an tíghe go fóil,”
arsa Séadna. “Ní'l siad súd gan arm faobhair, agus
má théidhean an sgéal dian ortha béidh fuil acu. Fág
fé Chormac iad. Tá cleas ar an mbata draighin úd
aige a bhain fear láidir d'á bhonnaibh go minic.”

“Cá bhfios duit an bitheamhnaigh iad?” arsa Diarmuid.

“Sean-aithne bheith agam ar duine acu. An fear úd
a bhí le Sadhbh ag siúbhal an aonaigh ó chianaibh, tháinig sé
ag lorg airgid ar iasacht chúgam tá raint bliaghanta ó
shin ann. Nuair eitigheas an t-airgead air, dúbhairt sé
go raibh ocras air. Níor chreideas focal uaidh, agus
bhí a fhios aige nár chreideas. Do leig sé air ó chianaibh

nár aithin sé mé, ach d'aithin chómh maith díreach agus
d'aithnigheas-sa é. Má thagan Cormac suas leis curfar
deire le n-a chúrsaíbh agus le n-a chuid uaisleachta go
ceann tamaill.”

Le n-a linn sin d'airigheadar an liúgh fhiaigh i dtreó
tíghe Dhiarmuda suas. Do bhris ar an bhfoidhne ag
Diarmuid.

“Ó!” ar seisean. “Marbhóchar Sadhbh bhocht
eatortha!” Agus do rith sé chómh maith agus bhí rith ag
an nduine mbocht.

Do rug Séadna ar chuislinn air. “Ní'l baoghal
uirthi,” ar seisean, “ach ní mar sin duit-se. Béidh an
t-aonach bailighthe ansúd láithreach. Ní'l aoinne atá
caillte leó súd ná béidh ag cur ortha. Is fearr as an
slígh thusa, le h-eagla go ndéarfadh duine éigin go
raibh rún a ngnótha agat, agus go n-iompóchadh na
daoine ort.”

“Dia le m'anam!” arsa Diarmuid. “Cad a chas
am' treó iad i n-aon chor?”

“Do chas airgead Shadhbh,” arsa Séadna. “Ní raibh
aon bheart eile acu le n-a dtiocfaidís air.”

“Tá an liúighreach ag stad. Táid siad ag dul chun
suaimhnis. Téidhmís suas,” arsa Diarmuid.

“An bhfuil deire na mbróg díolta, a Mhichíl?” arsa
Séadna.

“Tá, ach beagán,” arsa Micil.

“Gaibh an capall, má 'seadh, agus comáin leat
abhaile,” arsa Séadna.

Caibidiol a seachtdeug.

Ghluaiseadar ortha suas, Séadna agus Diarmuid
Liath, cos ar chois, go tigh Dhiarmuda.

Ní raibh rómpa ann ach cruinniughadh ban agus leanbh
agus seandaoine, agus an tíncéir mór 'ghá léiriughadh
dhóibh cad a bhí tar éis tuitim amach.

“Cad é sin adeir sé?” arsa Diarmuid le duine acu.

“Deir sé,” arsa 'n duine, “gurab amhlaidh atá
Sadhbh fuaduighthe ag muíntir an rígh, agus go bhfuil
Cormac an Chaincín agus a mhuíntir imthighthe 'na ndiaigh
ar cos-anáirde chun í bhaint díobh, agus í thabhairt leó
abhaile, mar go raibh sí féin agus Cormac réidh chun a
bpósta.”

Chuadar isteach. Ní raibh aoinne rómpa istigh. Chuir-
eadar lámh ar dhorus an tseómra. Bhí sé daingean ó'n
dtaobh istigh. D'fheuchadar ar a chéile.

“Osgail an dorus, pé duine atá ansan!” arsa
Diarmuid.

“Dún-sa dorus an tíghe ar dtúis,” arsa Sadhbh — isí
a bhí ann. Do dhún.

D'osgail sí an dorus agus thaisbeáin sí dhóibh í féin,
agus an clóca dearg uirthi, agus sgeón inti.

“Cad é an donas é seo,” ar sise, “atá ag eiríghe
dos na daoine go léir, nó an ag imtheacht as a meabhair
atáid? Bhíos am' shuídhe sa chathaoir sin ansan. Bhí
Síogaidhe imthighthe amach feuchaint an bhfeicfeadh sé thusa.
Ní raibh sé ach ar éigin imthighthe a' radharc an doruis
nuair airigheas an choisidheacht agus an gleó agus an
t-eirleach amuich. D'fheuchas amach, agus cad do chífinn
ach an t-aonach ag déanamh ar an ndorus i n-aon tsluagh

amháin. An báille ar tosach agus a chlaidheamh ar
tarang aige 'na láimh dheis agus a bhata draighin 'na
láimh chlé, bior ar a dhá shúil agus fásgadh 'na bheul. Do
léimeas chun an doruis a dhúnadh, ach bhí sé ró thapaidh
dhom. ‘Ní baoghal duit, a Shadhbh,’ ar seisean, agus
siúd siar sa tseómra é, agus beirt nó triúr i n-
aonfheacht leis. Do rop sé na leapacha agus do rop
sé fútha. An fhaid a bheitheá ag dúnadh do shúl bhí sé
féin agus iad-san amuich airís. D'iompuigh sé ar na
fearaibh. ‘D'imthigheadar,’ ar seisean. ‘Leanam
iad!’ Ansan do cuireadh an liúgh suas go mb'éigin
dom mo mhéireana do shádh am' chluasaibh.”

“Feuch,” arsa Séadna. “Tá cuid de'n airgead
agam-sa. Fuaras é i ndíol na mbróg.”

Agus do tharaing sé aníos as a phóca cúpla píosa
óir. Do rug sé ar cheann acu agus chimil sé de mhuinichle
a chasóige é ar feadh tamaill. Ba ghearr gur imthigh an
dath breagh buídhe, agus gur tháinig i n-a inead dath
glas luaidhe. Dá bhfeicfeá an dá shúil a tháinig do
Shadhbh nuair a chonaic sí an méid sin!

“Cá bhfuaradh é sin?” ar sise.

“Do fuaradh,” arsa Séadna, “sa bhosca úd a tugadh
dhuit-se le cur i gcoimeád. Dá mb'áil leó tuille de'n
dath a chur suas ní móide go bhfaighfí amach chómh luath
an gnó a bhí ar siúbhal acu. Is truagh ná raibh Cormac
cúpla neómat níos túisge. B'fhéidir go dtiocfadh sé
suas leó fós.”

“Ní thuigim cad tá ar siúbhal agat,” arsa Sadhbh.

“Isé atá ar siúbhal agam,” arsa Séadna, “go raibh
ceathrar bitheamhnach ar lóisdín anso agat. Gur airgead
bréagach a bhí sa bhosca. Gach ar ceannuigheadh de
chapaillibh ar an aonach indiu, gur airgead bréagach a
díoladh asta. Gur do'n rígh a ceannuigheadh formhór ar

ceannuigheadh de chapaillibh indiu, agus go bhfuil an
dúthaigh creachta. Siné atá ar siúbhal agam.”

D'iompuigh sí uaidh. Thugadar fé ndeara a cosa ag
imtheacht uaithi. Do rug a h-athair idir a dhá láimh uirthi
Mura mbéadh san do bhí sí ar an úrlár acu 'na cnaipe.

Síle. — An cailín bocht! Trí chéad púnt imthighthe! Ba
mhór a' sgrupal é!

Nóra. — Ar chuaidh sí i laige, a Pheig?

Peig. — Am briathar gur chuaidh, agus go raibh a
h-athair tamall maith ag greadadh a bas agus ag caitheamh
uisge uirthi sul a dtáinig sí chuici féin. Agus nuair a
tháinig, isé céad fhocal a labhair sí, “Airiú, greadadh
chúgat!” ar sise, “cad is gádh dhuit mé bhasgadh agus
mé bháth? Cad dob' áil leat-sa anso?” ar sise le
Séadna. “Imthigh leat abhaile,” ar sise. “Ní'l aon
ghnó anso agat.”

Níor leig seisean air gur labhair sí.

“Tá eagal orm,” ar seisean le Diarmuid, “má
bheirtear ortha, gurab olc a raghaid siad as. Tá fearg
ar Chormac. Is dóigh liom nach foláir nó go bhfuil rud
éigin fóghanta beirthe uaidh acu. Ní fheaca riamh ag dul
chun gnótha é le h-oiread binibe. Bhí sórt eagla ar a
ghárda féin roimis. Geallaim dhuit gurab iad a bhí go
tugtha agus go h-ollamh agus go h-imghníomhach, agus nach
baoghal gur thug aoinne acu gach-re-seadh dhó. Ní bhéinn
i gcás an fhir mhóir úd ar rud ná déarfainn, má tagtar
suas leis.”

“Níor bhuail a leithéid de mhí-ádh riamh mé,” arsa
Diarmuid. “Ar an áit seo do rugadh agus do tógadh
mé, agus m'athair rómham, agus mo shean-athair. Ní
raibh luach feóirlinge riamh le cur am' leith, ná i leith
aoinne des na seacht sínsearaibh a tháinig rómham. Ó!
Ó! Ó! A bheith de chrann agus de phláinéid orm iad a

bhualadh chúgam an dorus isteach gan chuireadh gan
iaraidh! Iad do thabhairt a n-aghaidh ar an dtigh seo
seachas aon tigh eile sa tsráid 'ná i gcómhgar na sráide!
Cad déarfaid na cómharsain ach gurab amhlaidh a bhí rún
a ndroch bheart agam, agus gurab amhlaidh a bhíos ag
cabhrughadh leó? Má theipean ar Chormac teacht suas
leó, — an mhuíntir go bhfuil a gcuid caillte acu tar éis
an lae, má's filleadh anso dhóibh agus a gcuaird i
n-aistear acu, déarfaidh gach aoinne gur mise fé ndear
é, mura mbéadh gur thugas rabhadh dhóibh ná béidís
imthighthe chómh tapaidh. Ní fágfar cleith os cionn mo
chinn, ná aon chnámh slán am' chorp. Aililliú! Cad é
mar mhí-fhortiún! Cad é mar thubaist! Cad tá le
déanamh agam i n-aon chor, i n-aon chor? Is cruaidh an
sgéal é i ndeire mo shaoghail! Ó! A chreach láidir é!
A chreach láidir é! Cad a dhéanfad? Cad a
dhéanfad?”

“Do bheul dh'éisteacht agus gan bheith 'ghár mbodha-
rúghadh, isé a dhéanfair,” arsa Sadhbh. “Ní thú atá
caillte leis, ach mise. Má gheibhim fám' lámhaibh é,
stracfad an dá shúil amach as a cheann. Agus dáltha
an sgéil, cad é an srangán a bhí fá d'theangain-se,” ar
sise le Séadna, “nár labhair agus sinn ag gabháil thart
páirc an aonaigh síos? Mar 'dh eadh nár thugais fé
ndeara sinn! Thugais go dian mhaith. D'á fheabhas a
leigis ort gan feuchaint orainn, do chonac-sa do shúil
mhillteach orainn. Cad 'na thaobh nár labhrais an uair
sin? Ní raibh mo chuid airgid tabhartha agam-sa dhó an
uair sin. Cad a choimeád do bheul dúnta? Bhí do
theanga bog go leór agat nuair a bhí sé ró dhéanach.
Bhí sé chómh saor agat labhairt an uair sin agus bhí sé
agat labhairt 'na dhiaigh san. Pé donas greama atá
agat ar Chormac nach beag duit cogar a thabhairt dó chun

é chomáint as a mheabhair, bhí sé chómh maith agat an cogar
a thugais 'na dhiaigh san dó a thabhairt an uair sin dó,
dá mba mhaith leat an gnó a dhéanamh sa cheart. Níor
dhéinis. Do sgaoilis thart an aimsir go dtí go raibh
mo chuid airgid tabhartha uaim agam, agus an cladhaire
imthighthe. Ní fhéadfadh duine d'á aicme féin an sgéal
a shocarughadh dhó níos deise 'ná shocaruighis dó é. Pé
ball 'na bhfuil sé anois, ní foláir nó tá sé buidheach
díot. Daoine 'ghá mhaoidheamh gur bhuadhais-se ar an
saoghal mór le géar-chúis! 'Seadh go díreach!”

An fhaid a bhí an méid sin cainte ar siúbhal, bhí Séadna
na sheasamh ar aghaidh na beirte amach. A dhá láimh
lastiar d'á dhrom. É ag feuchaint anonn ar an bhfalla,
agus gur dhóigh leat go raibh radharc tríd an bhfalla
aige ar rud éigin a bhí lastiar de. A dhá shúil ar dian-
leathadh, agus gur dhóigh leat ortha gurab amhlaidh a
chídís radharc éigin ná feiceadh súile aon duine eile.
Gan cor aige dh'á chur d'á cheannachaibh. Gan cor aige
dh'á chur d'aon bhall d'á bhallaibh beatha, ach chómh beag
agus dá mbéadh sé gan anam gan anál.

Nuair a chíodh daoine sa mhachtnamh san é, bhíodh sórt
sgáth agus eagla ortha roimis. D'fheuch Sadhbh air.
D'éist sí, d'á mhéid buinne bhí fúithi. D'fheuch sí airís
air, agus am briathar gur dhruid sí uaidh anonn tamall.

Níor dhóigh leat air-sin gur airigh sé focal uaithi an
fhaid a bhí sí ag caint, ná gur thug sé fé ndeara gur
stad sí, ná gur dhruid sí uaidh.

Bhí tuitim na h-oídhche ann. Bhí Cormac agus a
mhuíntir gan filleadh. Bhí cuid de na daoínibh d'imthigh
leó agus nár fhéad coimeád suas leó, ag teacht tar
n-ais i ndiaigh chéile. Cuid acu 'ghá rádh go raibh beirthe
ar na bitheamhnaigh agus cuid acu 'ghá rádh ná raibh. Bhí
gasra acu bailighthe ar lár an bhóthair ar aghaidh tíghe

Dhiarmuda amach. Iad ag aighneas agus ag áiteamh ar
a chéile. An tíncéir mór eatartha istigh agus é 'ghá
gceistiughadh.

Phreab Séadna as a mhachtnamh.

“A Dhiarmuid,” ar seisean, “dún an dorus so am'
dhiaigh agus daingnidh go maith é;” agus siúd amach é
agus isteach i lár na muintire a bhí ag caint.

“Ar rugadh ortha?” ar seisean.

“Do rugadh,” arsa duine.

“Níor rugadh,” arsa duine eile.

“'S dó, deirim-se gur rugadh,” arsa 'n chéad
duine.

“Ná feacaidh mo dhá shúil lámh Chormaic ar sgórnaigh
an fhir mhóir úd a bhí ag siúbhal an aonaigh indiu i dteannta
Shadhbh Dhiarmuda? An é radharc mo shúl do mheasfá
bhaint díom?”

“Dáltha an sgéil,” arsa 'n trímhadh duine, “ní fheadar
cad do bheir Sadhbh Dhiarmuda ag siúbhal an aonaigh 'na
theannta.”

“Ní fheadar-sa ach chómh beag leat,” arsa 'n ceathramhadh
duine, “ná ní fheadar cad do bheir ag tigh Dhiarmuda i
n-aon chor iad, isteach 's amach ann, gur dhóich leat gur
leó an áit. Siné dhall mé, agus daoine nach mé. Nuair
chonac iad chómh dána i dtigh Dhiarmuda ní raibh blúire
droich iontaoibhe agam asta. Do rugadar bramach
breágh uaim. Bhéinn lán tsásta dá bhfaighinn deich
bpúint fhichid air. Nuair airigheas an t-éirleach go léir
d'á dhéanamh, agus an t-airgead mór thar na beartaibh
d'á thabhairt ar aon rud i bhfuirm capaill, bhí iongnadh
mo chroídhe orm. D'airigheas na daoine 'ghá rádh ná
raibh ionta ach ceannuighthe. Go raibh airgead an rígh acu.
Go bhfuaradar go bog é agus ná raibh d' fhonn ortha
ach é leigint uatha go bog. Dúbhart liom féin, nídh

nár bh' iongnadh, go raibh sé chómh maith agam mo tharang
do bheith agam as ó thárla an chaoi agam. D'iaras trí
fichid. Fuaras é láithreach. Lán mo phóca de phláitíníbh
luadha! Táim creachta acu! Mo bhramach breágh
calma gur chaitheas an bhliaghain 'ghá chothúghadh! Mura
mbéadh mé 'ghá bhfeiscint ag déanamh chómh dána ar thigh
Dhiarmuda Léith ní bhuailfidís an bob san orm.”

“Siní an chaint!” arsa duine eile, agus fearg 'na
ghlór. “Do buaileadh an bob céadna orm-sa, agus
mura mbéadh Diarmuid Liath agus Sadhbh ní buailfí!”

“Tuille 'n donas chun Diarmuda,” arsa Séadna,
“nár fheuch roimis. D'fhágadar beó bocht é féin agus
Sadhbh.” Agus d'inis sé dhóibh tríd síos, ó thusach go
deire, an sgéal, díreach fé mar thuit sé amach.

“Is é crích an sgéil é,” ar seisean, “go bhfuil eagal
orm go n-eirgheóchaidh a chroídhe ar Dhiarmuid mura bhfuil
eirighthe cheana aige air, agus go n-imtheóchaidh Sadhbh bhocht
le craobhachaibh. Trí chéad púnt imthighthe! Ar chnuasaidh
an bheirt riamh! Ní cuimhin liom a leithéid de sgrios.
Ní fheadar ó thalamh an domhain cad dhéanfaid siad.”

“Dar fiadh!” arsa fear an bhramaigh, “d'á olcas atá
an sgéal againne is measa acu-san é. Mura mbéadh
tú 'ghá rádh ní chreidfinn focal dé. Ach dar ndóich ní
foláir nó tá an fhírinne agat. Cad eile bhéarfadh
amach í 'na gaosadán ag siúbhal an aonaigh leis agus an
clóca dearg úd uirthi, ach gur cheap sí lom dáiríríbh go
raibh an cleamhnas déanta?”

“Ins an mbaile mór iseadh bhí an pósadh le déanamh,”
arsa 'n tíncéir mór. “Ní dhéanfadh aon áit ba chómh-
garaíghe an gnó. Ologón ó! Is fada mé ar an saoghal
agus is 'mó bob glic do buaileadh orm le m' ré, ach a
leithéid sin de bhob ní fheaca riamh fós dh'á bhualadh go
dtí indiu, agus ní dócha go bhfeicfead airís.”

“Ciacu is mó na bobana a buaileadh ort nó na bobana
a bhuailis?” arsa fear an bhramaigh.

“Fágaim le h-uadhacht,” arsa 'n tíncéir, “nach cuimhin
liom gur bhuaileas aon bhob ar aoinne riamh. Ní cuimhin
go deimhin.”

Dúbhairt sé an chaint chómh leanbaídhe sin gur sgairt
a raibh láithreach ar gháirídhibh. D'airigh Sadhbh na gáirídhe
agus má airigh cheap sí do phreib gur fúithi féin a bhí an
magadh, óir bhí sí d'éis cainte Shéadna do chloistin agus
é ag innsint chúrsaí an chleamhnais. Bhí náire agus fearg
a dóithin uirthi an fhaid a bhí sí ag éisteacht leis, ach nuair
airigh sí an sgairteadh gáire ó n-a raibh ar an mbóthar
d'eirigh sí ar buile. Siúd amach í agus dhírigh sí ortha.
Thug sí aghaidh na muc a's na madraí ar Shéadna airís
mar nár labhair sé i n-am, sul a raibh a cuid airgid
imthighthe ag an “Síogaidhe” úd. Ansan thug sí aghaidh
na muc a's na madraí ar an dtíncéir, mar gheall ar
bheith ag magadh fúithi.

“A phlubaire na gcorcán mbriste!” ar sise, “níor
tháinig sé chun baile dhuit féin ná d'aoinne a bhain leat
ins na seacht sínsearaibh a rádh go mbeitheá ag magadh
fúm-sa.” Ansan do thug sí aghaidh ar fhear an bhramaigh
mar do sgairt sé ar gháirídhibh nuair chonaic sé an oíde
a tugadh ar an dtíncéir. “Is ró bheag an sgéal,” ar
sise, “é dh' imtheacht ort-sa mar dh' imthigh, agus dá
n-imthigheadh sé níosa seacht measa ort. B'fhuirisde
dhuit a aithint, nuair taraingeadh trí fichid púnt duit
ar do bhraimín giobalach, gorta, droich-mhianaigh, nár
dhuine mhacánta tharaing riamh air a leithéid d' airgead.
Ní raibh leigheas agat air. Bhí an tsaint ró láidir
istigh ad' chroídhe. Trí fichid púnt ar stuthairín bramaigh
gan crot air, gan blúire foluígheachta ann, ach oiread le
sean chaora! Greadadh chúgat, a spreallairín! Murab
ort atá an chaint!”

“Éist, a Shadhbh!” arsa fear an bhramaigh. “Ná bíodh
ceist ort. Tá sé buailte isteach am' aigne, agus a raibh
de dhaoinibh gan chiall ar an aonach so indiu, nach foláir
nó is ró ghearr go bhfaghfar i mball éigin ar a measg
amadán do phósfaidh gan spré thú.”

Airiú, do léim sí as a corp, agus sul a raibh a fhios
aige cad a bhí chuige bhí an dá láimh go daingean aici 'na
chuid féasóige agus í 'ghá stathadh. Do stath sí anonn é
agus do stath sí anall é. Chuir sé a trí nó a ceathair
de bhéiceanaibh as, mar chuirfeadh gamhain bolláin le linn
na sgéine do chur ar a sgórnaigh. Níor bhuail sé í, cé
gur mhór an fhoidhne aige é. Chuir sé an dá láimh léi
agus do chaith sé uaidh amach í agus do rith sé leis féin.
Ní folamh a thug sise na méireana léi. Ba dhóich leat
go dtuitfeadh an t-anam tur teith as a raibh láithreach
nuair chonacadar an folathachtadh a fuair fear an
bhramaigh agus nuair chonacadar an fhéasóg ar mhéireanaibh
Shadhbh.

Le n-a linn sin bhí na daoine ag filleadh níos líonmhaire
ó leanmhaint na mbitheamhnach. Fé mar thigidís bhíodh
gach aoinne acu 'ghá fhiafraighe cad fé ndeár an sult
nó cad a bhí ar siúbhal. Ba ghearr gur chuireadar a
ndeacraí féin as a gceann agus gur luigh an chaint agus
an trácht agus an cómhrádh go léir ar an matalong a bhí
imthighthe ar Shadhbh agus ar Dhiarmuid Liath.

Síle. — Go deimhin, a Pheig, is dócha mura mbéadh san go
n-imtheóchadh ortha mar adúbhairt Diarmuid féin,
go marbhóchaí iad nó go loisgfí sa tigh iad 'na
mbeathaigh.

Cáit. — Mura mbéadh Séadna bhí an sgéal go h-olc acu.

Síle. — Conus é sin, a Cháit? Dar ndóich má dúbhairt
sé le Diarmuid an dorus do dhúnadh nár osgail
Sadhbh féin é?

Cáit. — Ba chuma dúnta nó osgailte é mura mbéadh a
ghlice chuir Séadna cúrsaí an chleamhnais agus na
dtrí gcéad bpúnt i mbéalaibh na ndaoine. Siné
shaor iad ó dhíbhfeirg na ndaoine.

Peig. — Agus bíodh nár thuig Sadhbh é, thug sí árd
chongnamh do Shéadna sa sgéal. Nuair bhíodar ag
feuchaint uirthi agus ag éisteacht léi ar feadh tamaill
isé a dúbhradar le n-a chéile 'ná go raibh sí ag imtheacht
as a meabhair glan. Tháinig beirt bhan d'á cómharsanaibh
agus bhailigheadar leó isteach í. Ansan do leath an
ráfla go raibh sí ar dearg-bhuilc agus go mb'éigean í
cheangal. Chuir san ó bhaoghal ar fad iad. Chreid gach
aoinne ná rabhdar ciontach i ngnó na mbitheamhnach agus
ná raibh aon rún acu air, agus ná raibh aoinne ba theinne
do fágadh 'ná iad.

Caibidiol a h-ochtdeug.

Bhí an oídhche ag imtheacht agus ní raibh Cormac ag
filleadh ná aon tuairisg chruinn uaidh. Na daoine do
chaill a gcuid, bhí ceist agus ceann-fé agus náire ag
teacht ortha. An focal úd adúbhairt Sadhbh le fear an
bhramaigh, d'airigheadar é agus do thuigeadar 'na n-aigne
go raibh an ceart aici. Ní raibh aoinne acu féin nár oir
an chaint dó, chómh cruinn agus d'oir sí d'fhear an
bhramaigh. Bhí a fhios acu ná raibh puínn truagha ag
daoinibh dhóibh, agus ní raibh puínn truagha acu féin d'á
chéile. D' inis a dtuisgint féin dóibh, nuair a tugadh
an t-airgead mór dóibh ar na capaillibh, go raibh breis
mhór agus a gceart acu d'á fhághail, — agus ghlacadar é.
Ar ball nuair a tháinig an fhírinne amach do thuigeadar
'na n-aigne nár imthigh ortha ach an rud a bhí tuillte acu,
mar gur thugadar toil do'n droch bheart. Bhíodar ag
bailiughadh leó agus ag imtheacht abhaile, go dúr agus go
dochraideach, go do-shásta agus go díombádhach, go leamh
díobh féin agus de chuaird an lae acu.

Síle. — Feuch gurab iomdha cuma i n-a ndéintear
airgead bréagach d'éaghmuis é dhéanamh de licíníbh
slinne, le diablaidheacht.

Cáit: — Feuch féin sin. Agus feuch, leis, gurab anamh
le fághail duine bhéadh chómh macánta san go
dtiocfadh sé i gcionn seachtmhaine chun an airgid
chirt do chur i n-inead an airgid bhréagaigh, mar
tháinig Micheál Réamoinn.

Gobnait. — Agus dáltha an sgéil, feuch gur beag d'á
bhuidhchas a bhí air. Bhí “a chuid a's a chlú aige” ag
imtheacht dó.

Cáit. — Ciacu clú, a Ghobnait, clú na macántachta nó
clú na diablaidheachta?

Gobnait. — Maith an áit go rabhais, a Cháit. Creidim go
raibh an dá chlú aige ag imtheacht dó.

Nóra. — Ní fheadar, a Peig, an raibh aon tsúil go
dtiocfadh an duine uasal thar n-ais chun airgid
chirt do thabhairt dos na daoinibh gur thug sé an
t-airgead bréagach dóibh.

Peig. — Is eagal liom, a Nóra, dá dtigeadh, go
ndéarfadh na daoine céadna san go raibh sé
chómh mór ar buile agus cheapadar Sadhbh féin do
bheith.

Gobnait. — Maise, a Pheig, nach breágh bog réidh a
dhéinean Nóra iaracht beag magaidh fúinn! “Ní
fheadar an raibh aon tsúil go dtiocfadh sé thar
n-ais,” ar sise, chómh maith agus dá mbéadh aon
bhlúire d'á mhearbhall uirthi ná raibh aon tsúil i n-aon
chor le n-a leithéid.

Nóra. — Ó! am briathar 's ambasa, a Ghobnait, agus gan
droch nídh ar mh'anam, gur de chroídhe dháiríríbh
atáim, feuch! Sidé atá orm. Do dhéin Micheál
Réamoinn airgead le diablaidheacht de licínibh
slinne agus thug sé do mhnaoi an tabhairne iad chun
a hata dh'fhághail uaithi. Ní raibh sé sásta, ámh, i n-a
aigne gan teacht airís i gcionn seachtmhaine agus
airgead dleaghthach do thabhairt chuici, agus ní raibh
aon iongnadh 'na thaobh air féin ná ar aoinne eile.
Ach dá bhfillfeadh an duine uasal úd agus airgead
fírinneach do thabhairt dos na daoinibh gur thug sé
an t-airgead bréagach dóibh, déarfaidís go raibh sé
chómh mór as a chéill agus cheapadar Sadhbh do bheith.
Siné atá orm.

Peig. — Sdó feuch, a Nóra, tá so de dheifrígheacht idir

an dá sgéal. Fear macánta dob' eadh Mícheál
Réamoinn pé diablaidheacht a bhí aige, ná ná raibh.
Bitheamhnach dob' eadh an duine uasal úd, pé
uaisleacht a bhí aige, ná ná raibh.

Cáit. — Am briathar mhóide gurab é mo thuairim féin
gurab iad na h-uaisle móra na bitheamhnaigh is mó.
Sin é an duine uasal san do chuir amach na 'c
Eóghnaigh. Tá sé ráidhte go bhfuil deich míle púnt
sa mbliaghain aige thall i Sasana. Ní shásóchadh san
é gan teacht anso anall chun na g'c Eóghnach mbocht
agus iad do chaitheamh amach fé'n gclagar oídhche
Nodlag. Bhí an tsean lánmha ann agus an lánmha
óg agus naonbhar clainne. Cómhnaoís do Pheig an
t-é ba shine acu, agus ní raibh an leanbh dob' óige
ach trí seachtmhaine. Nuair bhíodar go léir amuich
agus an fhearthainn ag tuitim 'na taoisgeanaibh
ortha, do dhéin Seaghán óg mhic Eóghain sgailp i
gcoinnibh an chlaidhe mar fhoithin dóibh. Tháinig an
duine uasal agus do leag sé an sgailp.

Nóra. — Ó! Dia linn! a Cháit, ní dócha gur dhéin!

Cáit. — Am briathar gur dhéin. Dúbhairt an báille leis
go raibh púnc éigin dlíghe ann, agus go mbéadh an
obair chéadna aige 'ghá gcur amach ó'n sgailp a bhí
aige 'ghá gcur amach as an dtigh. Do leag sé an
sgailp ortha pé i n-Éirinn é. Agus ansan do bhí
an seanduine bocht ag gol, agus nuair a chonaic an
duine uasal ag gol é, “see,” ar seisean, “how
the old cock cries.”

Síle. — Cad é an rud é sin, a Cháit?

Cáit. — “Feuch,” ar seisean, “mar ghoilean an sean
chocaíghe.”

Síle. — Ó! feuch air sin! Agus é féin 'ghá chur ag
gol!

Gobnait. — Is beag ná go ndéarfainn leis an nduine
uasal san an rud úd adúbhairt Máire Phárthaláin
leis an bhfear a rug ím na bliaghna uaithi agus gan
greim dlíghe aici air. “Am briathar,” ar sise,
“gur maith an plan ifrean do bheith ann!”

Peig. — Ó! faire! a Ghobnait. Cá bh'fhios di ná go
raghadh sí féin ann!

Gobnait. — Is dócha nach ó chroídhe adúbhairt sí é, ach an
fhearg do bheith uirthi, agus an chúis aici.

Síle. — Ba dhóich liom nár ghádh d' aoinne é do rádh leis
an nduine uasal do chuir amach na 'c Eóghnaigh agus
do leag an sgailp ortha.

Gobnait. — Cad 'na thaobh, a Shíle?

Síle. — Mar déanfaidh Dia uaidh féin é, moladh go deó
leis!

Peig. — Cad a dhéanfaidh Sé uaidh féin, a chuid?

Síle. — An duine uasal úd do chur go h-ifrean.

Peig. — Cá bh' fhios, a Shíle, ná go ndéanfadh an duine
uasal aithrighe.

Síle. — Ní dhéanfaidh aithrighe an gnó dhó gan an tigh do
chur suas airís agus na 'c Eóghnaigh do chur isteach
ann, slán foláin, mar bhíodar cheana, agus airgead
do thabhairt dóibh tar cheann ar dhéin sé de dhíobháil
dóibh.

Cáit. — Mhaise dearna leat! a Shíle. Siní an chaint go
bhfuil an crot uirthi. Is truagh chráidhte gan tú ag
dhéanamh na ndlíghthe dhúinn. Ba ghearr go gcurfá
na h-uaisle 'na gcómhnuidhe, agus ba ghádh san.
Agus cogar, a Pheig, dar ndóich ní dhéinid na
daoine uaisle aithrighe i n-aon chor.

Peig. — Airiú, cad a chuir an rud san ad' cheann, a
Cháit?

Cáit. — 'Sdó, táim ag éisteacht riamh le n-a ndroch

bheartaibh, agus le n-a n-éagcóir, agus leis an
sgrios a bhíon acu dh'á dhéanamh ar dhaoinibh bochta,
'ghá mbrúghadh agus 'ghá meilt agus 'ghá ndíbirt le
fuacht agus le fán, agus níor airigheas riamh gur
dhéin aoinne acu aithrighe 'ná leóirghníomh. Isiad na
daoine bochta a bhíon ag déanamh na h-aithrighe. Is
greannmhar an sgéal é!

Peig. — Ó! go deimhin, a Cháit, déinid daoine uaisle
aithrighe leis. Inghean rígh dob' eadh Gobnait
Bhaile Mhúirne. Agus mac righ dob' eadh Colum
Cille.

Síle. — Ar airighis an méid sin, a Ghobnait?

Gobnait. — Ach! d'airigheas fadó é, a Shíle. Inghean rígh
dob' eadh í. Agus nuair fhág sí tigh a h-athar dúbhairt
an t-aingeal léi gan stad chun cómhnuighthe ach sa
n-ait 'na bhfaghadh sí naoi gcinn d'fhiadhnaibh bána
'na gcodla roímpi. Tháinig sí go dtí áit éigin
agus fuair sí trí cinn acu ann, agus d'fhan sí
tamall beag sa n-áit sin. Ansan do tháinig sí go
Cill Ghobnatan thíos agus fuair sí sé cinn ann.
D'fhan sí tamall mór ansan, agus siné uair a
tugadh Cill Ghobnatan ar an áit. Ansan do tháinig
sí go Baile Mhúirne agus fuair sí na naoi gcinn
ann. D'fhan sí ansan an chuid eile d'á saoghal agus
is ann atá sí curtha.

Cáit. — Cuirfead-sa geall gur fada bhéidh na 'c
Eóghnaigh amuich sul a ndéanfaidh an duine uasal
a chuir amach iad aithrighe agus iad do chur isteach
airís.

Nóra. — Is dócha nach mar a chéile na h-uaisle atá ann
anois agus na h-uaisle bhí ann fadó.

Peig. — Gan amhras, is dócha gur fada go bhfeicfear
naomh ortha.

Gobnait. — Conus d'imthigh le Cormac an Chaincín, a
Pheig?

Peig. — Ní raibh tásg ná tuairisg air go ceann seacht-
mhaine ó lá an aonaigh. Chuaidh gach aon rud chun
suaimhnis. Ní feacthas Sadhbh ná a h-athair ar an dtaobh
amuich de dhoras i gcaitheamh na seachtmhaine. An
mhuíntir is mó bhí caillte le h-obair na mbitheamhnach
isiad ba lúgha trácht air. An mhuíntir ná raibh aon rud
acu le cailleamhaint níor stad a mbeul, ach gach aoinne
acu 'ghá shíor-mhaoidheamh dá mbéadh capall aige féin le
díol ná sgarfadh sé chómh mothaolach san leis.

I gcionn seachtmhaine d'fhill Cormac. Tigh Shéadna an
chéad thigh n-ar thug sé aghaidh air. Tháinig Séadna amach
'na choinnibh fé mar tháinig sé amach i gcoinnibh Sheághain
Cheataigh an lá úd.

“Seadh!” arsa Séadna.

“Do crochadh triúr acu,” arsa Cormac. “D'imthigh
Síogaidhe, nó pé ainim atá air. D'á fheabhas dithneas do
dhéineamair do theip orainn teacht suas leó gur shrois-
eamair an chathair. Chuadhas-sa láithreach ag triall ar
mhuíntir an rígh mar a raibh aithne mhaith orm, agus
d'innseas mo sgéal. Ní fheacaís a leithéid d'iongnadh
ar aon daoinibh riamh agus a bhí ortha. ‘Airiú,’ ar siad-
san, ‘do tháinig fear anso chúgainn ó chianaibh agus
d'inis sé an sgéal céadna san dúinn, agus thaisbeáin
sé dhúinn triúr de na bitheamhnachaibh agus ghabhamair
láithreach iad, agus is dócha go gcrochfar amáireach iad.
Dúbhairt sé nár bh'iad ba mhó ba chiontach ach an t-é bhí
'na cheann ortha agus ar thuille dh'á sórd sa Mhúmhain.
Fear gur b'ainim dó Séadna. Fear a bhí ag déanamh
airgid bhréagaigh le fada. Agus d'á chómhartha san féin,
gur bh'aithin do'n dúthaigh é bheith beó bocht laistigh de
chúig nó sé bhliaghnaibh, agus anois go bhfuil sé ar an

bhfear is saidhbhre sa Mhúmhain nó b'fhéidir i n-Éirinn.
‘Agus,’ ar siad, ‘tá órdúghadh ó'n rígh, congnamh fear
do ghléasadh láithreach agus imtheacht agus breith ar
Shéadna úd, pé h-é féin, agus é thabhairt chun lámha
anso gabhtha.’ ‘Cá bhfuil an fear d'inis an sgéal san?’
arsa mise. ‘Tá sé anso istigh,’ ar siad. Chuadhmair
isteach. Ní raibh a thuairisg ann. Do ritheadar anonn
's anall 'ghá chuardach. Ní raibh sé le fághail ach mar
shloigfeadh an talamh é. ‘Cá bhfuil an triúr eile?’
arsa mise. ‘Istigh sa charcair,’ ar siad. ‘Feiceam iad
agus ceistigheam iad,’ arsa mise. Chuadhmair isteach
agus cheistigheamair iad, gach fear díobh fé leith. Bhíodar
ar aon fhocal amháin sa méid seo. Go raibh an t-airgead
bréagach d'á dhéanamh i n-áit éigin sa chathair. Ná raibh
fios na h-áite ag aoinne acu féin. Go raibh coróinn
fé'n bpúnt acu d'á fhághail as an airgead do chur amach
ar aontaídhibh agus ar margaídhibh. Gur le mangaireacht
do mhaireadar go dtí gur theangbhaidh an obair seo
leó. Gurab amhlaidh do cuirtí an t-airgead bréagach
chúca go h-áit a gcómhnuighthe. Ná feacadar riamh an
áit 'na mbítí 'ghá dhéanamh 'ná an t-é bhí 'na cheann ar
an ngnó.

“Ní fheacaís riamh ach an iongnadh chroídhe a bhí ar
mhuíntir an rígh nuair dh'airigheadar an méid sin. Ansan
d'innseas-sa dhóibh conus chuiris-se i ndiaigh na mbitheamh-
nach mé, agus chuireas ar a súilibh dóibh conus, mura
mbéadh tusa, nár bh'fhéidir teacht suas leó i n-aon chor.

“Amáireach a bhí chúgainn b'éigean dom dul i láthair
an bhreithimh agus an sgéal d'innsint tríd síos dó.
Ansan do daoradh iad chun a gcrochta mar gheall ar an
ngníomh a bhí déanta acu agus é dhéanamh fé ainim an
rígh. Agus do ceapadh lucht brath agus cuireadh amach
iad ins na chúig árdaibh feuchaint an bhféadfaidís teacht

suas leis an Síogaidhe macánta, pé h-é féin nó pé
ball 'na bhfuil sé, agus é thabhairt chun lámha. Do
ceapadh, mar an gcéadna, lucht cuardaigh, chun na h-áite
do dhéanamh amach 'na bhfuil an t-airgead bréagach so
d'á dhéanamh, agus, óir nach foláir nó tá níos mó 'ná
an ceathrar sa ghnó, an chuid eile acu d'fhiadhach agus
greim dh'fhághail ortha sul a mbéidh uain acu ar a thuille
díobhála do dhéanamh. Is 'mó cú ghéar ar shálaibh an
chladhaire um an dtaca so, geallaim dhuit é, agus má
bheirean sé na cosa uatha is mór an iongnadh liom-sa
é. Nuair a thuigeadar a fheabhas do dhéinis-se an bheart
lá an aonaigh agus a ghéire mar chuaidh an sgéal ar an
gceathrar, isé adúbhradar go léir 'ná gur mhór an truagh
gan tú thíos acu féin mar a mbéadh cothrom agat ar an
inntleacht atá agat do chur chun tairbhe.”

“Is eagal liom, a Chormaic,” arsa Séadna, “nuair
a bhí teistiméireacht agat d'á thabhairt dóibh ar m'
inntleacht, murar chuiris leis an bhfírinne nach baoghal
gur bhainis uaithi. Ach is dócha mura mbéadh a ghéire do
leanais-se ar shálaibh an fhir mhóir úd agus a luathacht a
bhís isteach sa chathair 'na dhiaigh, go mbéinn thíos acu um
an dtaca so agus nach ar mhaithe le m' inntleacht é.
Gan amhras do cheap sé droich iaracht do thabhairt fúm.
Is mór an truagh cead a chos agá leithéid. Is olc ó
fhearaibh na cathrach mura dtigid siad suas leis anois
agus a ainim i n-áirde ar fuid na h-Éirean ó'n mbeart
so. Dáltha an sgéil is mór go léir an iongnadh liom
a rádh go raibh sé de dhíth céille air trácht ar ainim an
rígh sa ghnó. Ba cheart dó a fhios do bheith aige ná
féadfadh dul leis abhfad fé ainim an rígh.”

“Isé cheapaim-se,” arsa Cormac, “'ná go raibh a
fhios go maith aige cad a bhí ar siúbhal aige, agus gur
d' aon ghnó ar fad do dhéin sé obair lae an aonaigh.”

“Conus san?” arsa Séadna.

“Do réir mar thuigim an sgéal,” arsa Cormac, “is
chúgat-sa is mó bhí sé, agus seo mar cheap sé teacht
ort, dá ruitheadh leis. Nuair bhéadh gnó an aonaigh
críochnuighthe aige d' imtheóchadh sé féin agus Sadhbh síos
go dtí an baile mór. D'fhágfadh sé an triúr eile i
mbun na gcapall, 'ghá mbreith leó go mbuailfeadh cuid
d'á n-aicme féin úmpa ar an slígh agus go nglacfaidís
uatha iad le cur ar aontaídhibh eile d'á ndíol. Nuair
shroisfeadh sé an chathair thiocfadh sé i láthair an bhreithimh
agus dhearbhóchadh sé ort-sa an bheart a bhí déanta
aige féin, gur agat a bhí an t-airgead bréagach agus
gur tú a bhí ag ceannach na gcapall do'n rígh, mar 'dh
eadh, agus ná raibh de ghnó aige féin sa n-áit ach chun an
chleamhnais do dhéanamh agus chun a mhná do thabhairt
leis. Ansan, nuair a bhéadh a thoil imeartha aige ort-sa
agus an chnáib ar do mhuineál aige do phósfadh sé Sadhbh,
agus féuch ansan cé déarfadh gur bhitheamhnach é! Níor
ró dheacair dó an sgéal do chur 'na luíghe ar mhuíntir
na cathrach nuair do 'neósfadh sé dhóibh a luíghead airgead
a bhí agat-sa tá beagán aimsire ó shin ann agus méid
do shaidhbhris anois.”

“Ní dúbhairt aoinne riamh go bhfuair sé airgead
bréagach uaim,” arsa Séadna.

“Ní lúgha 'ná 'fuair,” arsa Cormac. “Nuair a
h-innseadh dómh-sa gur tú thug an cíos do'n bhaintreach
an lá úd fadó, do thrialas an uile phíosa dhé agus bhí
sé go léir chómh dílis agus dá mba amach ó cheardchain
an rígh féin do thiocfadh sé an mhaidion chéadna.”

“Is dócha,” arsa Séadna, “dá mbéadh sé bréagach
go rachadh an sgéal dian orm;” agus chuir sé smuta
gáire as.

“Níor bhaoghal duit aon sgéal do dhul dian ort

uaim-se,” arsa Cormac, “an fhaid ná raibh aon éagcóir
agat d'á dhéanamh.” Thárla le n-a linn sin gur fheuch
sé idir an dá shúil ar Shéadna agus má fheuch do stad.

Síle. — Cad 'na thaobh dó stad, a Pheig? Ba dhóich liom,
pé duine go gcuirfeadh an fheuchaint úd Shéadna
sgeón ann, ná ná cuirfeadh, gur dheacair di aon
gheit do bhaint a' Cormac an Chaincín. Gabhaim-se
orm dá mb' é Seághan an Aonaigh a bhéadh ann nach
baoghal go mbainfí aon gheit as. Ní bainfí ach
oiread agus bainfí a' cráin mhuice dá mbéadh sí
ann.

Peig. — Sdó, is amhlaidh mar bhí an sgéal ag Cormac,
bhí rún gránda ag Séadna air. Tamall beag tar éis
an lae úd a tháinig sé ag éileamh sealbha ar an mbaintrigh
do fuair Séadna amach cúrsaí na breibe agus bhí a
fhios ag Cormac go bhfuair. Do theip air a aigne do
chur chun suaimhnis ná an oídhche do chodladh go dtí gur
tháinig sé chun cainte le Séadna agus gur iar sé air
gan gearán do chur isteach air. Dúbhairt Séadna ná
déanfadh dá ngeallfadh Cormac dó gan breab do
ghlacadh airís. Rud a gheall go fonnmhar.

Síle. — Andaigh ba dhána an t-éadan a bhí air. “Níor
bhaoghal duit mise an fhaid ná raibh aon éagcóir
agat d'á dhéanamh.” Níor bh'iongnadh gur baineadh
geit as. Dá mbéadh fios an méid sin ag Sadhbh do
thuigfeadh sí cad é an greim a bhí ag Séadna air.

Peig. — Bhí an greim sin aige air go daingean, agus
bhí a rian air, ní raibh aige ach bagairt air chun é thiomáint
ar siúbhal, pé bog cruaidh an gnó, pé moch déanach an
tráth, pé fliuch fuar an uain.

“An dóich leat an bhfuil aon tseans go mbéarfar
air?” arsa Séadna.

“Táthar 'na dhiaigh go teith ar aon chuma,” arsa Cormac.

“Tá fir 'na dhiaigh gur deacair dul uatha, geallaim dhuit
é. Isé a rádh féin ná deachaidh aon bhitheamhnach riamh
fós uatha. Má théidhean sé seo uatha béidh an chraobh
aige.”

“An rabhais ag caint le Diarmuid Liath ó fhillis?”
arsa Séadna.

“Ní rabhas,” ar seisean, “ach d'airigheas gur fhág
Sadhbh an baile agus ná fuil aon tuairisg uirthi. Bhíos
chun dul ann síos anois feuchaint ar tháinig sí, nó an
fíor é i n-aon chor.”

“Raghad-sa leat,” arsa Séadna. “Níor airigheas
focal dé. Is mór an truagh an duine bocht.”

Bhuaileadar ortha soir.

Caibidiol a naoideug.

Ní raibh Diarmuid sa dorus rómpa. Bhí an dorus
dúnta. D'osgaladar é agus chuadar isteach. Ní
fheacadar Sadhbh ná Diarmuid. Bhí sean bhean iasachta
'na suidhe i n-aice na teine. Thóg sí a ceann agus
d'fheuch sí ortha agus chrom sí airís é gan labhairt. Bhí
aithne acu uirthi. Cómharsa dob' eadh í. Pails Bhodhar
a tugtaí uirthi, ach má 'seadh ní ró bhodhar do bhí sí, ach
bhí sí ana ríghin.

“Cá bhfuil fear an tigh, a Phails?” arsa Cormac.