BARÁNTAS AN HATA
A Éigse is suadha

Ag so ordú fuinniúil feidhmláidir fíochmhar foirtil fíorárrachtach,
nimhneach neartmhar namhaidiúil neamhcharthanach, cróga calma
cabharthach, ríoga rafar réimdhíreach, séimh sultmhar sothuigseana,
rúnmhar reachtmhar róthiarnúil, créachtmhar ámhar úrmhaiseach, dlúfar
dána dásachtach, chum gach uile chonstábla bumbáille mórmhaor
taistealach agus feidhmeannach fórsúil fíorfhorránta do bhaineann re
cúirt shochraigh shobhéasaigh shaoithiúil shoineanda
sholasbhriathraigh na ndámhscol ndántach ndea-shamplach agus
chum Eoghain mhic Parthaláin Uí Shúilleabháin go sonrách agus a
lucht cabhartha.

A éigse is suadha
Shléibhe Luachra
éistíg linne seal,
I laoithibh éifeacht
daoibh go léifead
fé mar scriosadh mé.
Foghlaí tíre
tháinig araoir
is óm' thaobh do goideadh leis
Hata fáinneach
cumtha ceardach
péacach uilleannach.

Do bhí sé maisiúil
éadrom dathúil
fé mar thuigimse,
Is banda síoda
casta ina thimpeall -
céim nárbh iongnadh.
Ba bhreá í a scéimh
is bláth gach éinne
féna dhuille sin.
Lonrach lasmhar
cumhra cneasta
caomhnach cumannach.

Seo an hata gan bhréig
faoi ndeara do Dheirdre
thréig rí Uladh seal
Taitneamh a croí
do thabhairt do Naois
an tréanfhear cumasach,
Fé mar aithrisid
fáithe an tseanchais
in éachtaibh iomdha
I gcathaibh na Craoibhe,
i dtreascairt na mílte
laoch gan toirmeasc.

Sé scéimh an hata seo
an chéim faoi ndeara do
Hélen cumannsearc
Do thabhairt do Pháris
ó chathair Phriámus
ó nGréig gur imigh leis.
Sé an t-ábhar is an fáth
d'fhág Aicill is Ájax
faon, is iomad flaith.
Is Hector cróga,
i ruagaibh comhraic
do thraochadh trupanna.

Is é ba dhíon
is éadach cinn
ar phlaosc Chú Chulainn seal,
Bláthnaid mhaorga
an tráth do thréig
a céile cumainn dó.
Is ar Jáson féin
do ghluais le laochra,
an tréanfhear curanta,

Lomra an óir
ó Cholcis ar bord
don Ghréig go dtugadar.

'S ar Hercules féin
do smachtaigh an saol
gan bhéim gan toirmeasc.
Is ruathar ármhaigh
Chonaill Chearnaigh
féin do tugadh ris.
Is dearbh gurb é
bhí ar chloigeann Orpheus,
an uair d'aontaigh Lucifer
An chúileann tais
do thabhairt tar n-ais
gan bhéim ó ifreann.

Is é do néamhaigh cló
Mhic Mhaoil na mBó
thug Gaeil go huireaspach
Faoi shúistibh Gall
go dúchroíoch fann
gan réim gan cumas nirt.
Is é bhí ar Dhiarmaid
i ngoradh na nglia
do thraoch an iomad fear,
An tráth thug Gráinne
cumann is páirt
tar aon den fhoireann dó.

Cá tairbhe domhsa
a mhaitheas do chomhaireamh,
d'éis a ghoidithe?
'S gurbh álainn gleoite
snasta an tseoid é
ag saorfhlaith cumasach.
Níl ainnir ná béith
do dhearcfadh an té
ar a suidhfeadh seal
Ná tabharfadh searc
rún is gean
a cléibh 's a cumann dó.

Is cráite céasta
tráite traochta
tréith mé in' iongnais,
Is mo ghéaga siúil
gan réim gan lúth
is is faon mo chuisleanna.
d'imigh mo ghreann,
do chailleas mo mheabhair,
do chlaochlaigh m'inchinn.
Go dtáinig óigfhear
cumtha córach
béasach milischeart,

Inné dom' láthair
is thug sé an mánual
de réir a thuigseana,
Go bhfuaras fardal
uaidh is fáth cén
taobh 'nar imigh sé.
Thugas-sa ordú,
fuinneamhail fórsúil
faobhrach foirmleach
Uaim is éiric
fé mar léitear
é sna luithibhse:

As I am informed
that pilfering roving
rakes gan dearmad
Iuris quoque
contemptores
fé mar chanaimse,
Nightly stroll and
haunt these borders -
déanaíg faire cheart,
To apprehend an cladhaire
falathach feill
den chlaonsprot chealgach.

Cuardaíg maolchnoic
coillte is caolta
sléibhte is curraithe.
Ó Chom na gCaolfhear
go Baoi Bhéarra,
is go hUíbh Mac Coille soir.
Ó imeall Fionntrá
go Sionainn na mbárc
is go Clár na Gaillimhe.
Is i mbroghaibh aolbhroig
ó Chois Fhéile,
síos go Luimneach.

Cuardaíg póirsí,
poill is seomraí,
is féach i gcurpadaibh.
Ná fágaíg bácús,
lochta ná parlús,

saor gan briseadh dhó.
Siúl gach soiléir
is cúinne simné
ós é is sailithe.
Scartáil airgí
is comhraí daingne,
is réabaíg glaiseanna.

Ar fháil an tséithligh,
d'fhág mé i ndaorbhruid,
fé mar d'iniseas,
Léithrigh righne,
déanaíg d'fhí i gceart
ar a chuisleanna.
Tugtar an scrúile
chum na cúirte
ar adhastar chugamsa.
Go stollad go prap
an croiceann le hairc
ó phlaosc go troithibh de.

Más ina seomraí
ag mná óga
gheobhair an hata seo,
Déin a gceangal
go diachrach daingean
le cuibhreach gadaraigh.
Má ghnéid gearán,
ar a gcruachás,
tabhair faobhar bata dóibh.
Is muna ndéineadsa léirscrios
fola ar an dtréad sin,
déin a chasadh liom.

Ag so barántas,
duit a bhráthair,
gan bhaol gan toirmeasc,
Is leagfad mo lámh,
go tapa ar a sháil,
is séala m'oifige.
Cuir gach ponc de
in execution
i bpéin do ghoirtithe,
Ag dlí na suadha,
is na ndraoithe suairce,
saothrach socharach.

B 1754 18L
U 0217

A ghasra fhial ghrianda dob úire uair.

Contae Luimnigh mar aon le lánchuaird leathanlíonmhar Leatha
Mogha. Le Seán Ó Tuama an Ghrinn aon de phríomhbhreithiúin na
suadhéigse sna críochaibh céanna.

Ag so réamhrabhadh nó réamhfhógra do gach aon ler mian athnuadhadh
na sean-nós nÉireannach ar feadh na gcríoch réamhráite, go
bithchinnte do gach aon ainmnithe san leathanach so le comhchruinniú
go toirtiúil tromthionóil go teaghlach an bhreithimh réamhráite i
gCromadh an tSubhachais an t-aonú lá fichead den ochtú míosa is
neasa dá ngairmthear san mBéarla Gallda October chum an lae sin
d'onórú re hiarguimhniú, athbheoú, agus síoraithris na
saorghníomha saibhre socharmhianda do chleacht ár bhforas feasa,
ár gcoinneal adhnta, ár gceap craoibhe, ár stoc stiúrtha,
agus ár mbile buacach buafhoclach, eadhón, Seán geal
Clárach Mac Dónaill, ardollamh insemse iathghlaise oileánaí
Éireann ina chomhaimsir féin, chum cuidiú
go cairdiúil ria aroile le greann agus gléirmhian do chothú agus do
shíorchoimeád diaidh i ndiaidh fá chomhair ár lucht leanúna
féin, amhail do rinne an t-éigeas iolbhuach a dúramar, agus mórán
eile dár sinsearaibh romhainne

ó aimsir go haimsir. Óir dá laghad mhaireas anois dár dteangain
ghaoisbhriathraigh Ghaeilge gan dul i mbáthadh agus i mórdhearmad
trés gach doilíos trénar hionnarbadh í go nuige se, rachaidh go
comair chum neamhní muna bhféacham meon dícheallach le cuidiú go
caoin caomhchumainn le chéile go toiliúil rena coimeád ar bun.

Ag sin bunús cúise an tsuadhthionóil nó na scolgharmtha so. Dá
dhearbhadh sin, gach aon ghabhas air féin bheith i síth ré héigse
nó le glémhian ár seanGhael, agus nach dtiocfaidh san gcomhdháil se
mar a dúramar thuas, beidh deighilte ris an éigse agus gearrtha go
hiomlán as comhluadar gach aon díobh go fuin a shaoil.

Toirbheartha fám' láimh an 23 die Octobris 1754.

Seán Ó Tuama.

A ghasra fhial ghrianda dob úire uair,
Is gach leanbh den mhian iaidhfeas le hiúl na nduan,
Ag scanadh gach rianriaghla is gach dúircheist chruaidh,
Tagaíg go dian d'iarracht ar chúirt na suadh.

A Dhiarmaid, tabhair mo bheannacht le diandúthracht
Do thriath Conmara, mo chara is mo chliath chumhdaigh,
Ag riar na ranna is ag canadh na gcianúdar,
Trialladh feasta ag amharc ár ngrianchúirte.

An tAthair Uilliam Ó Mulriain,
An tAthair Diarmaid Ó hÍcí,
Seán Uasal Mac Conmara, do threibh na Conairthe Móire,
Tomás de Barra Na Rátha,
agus an chuid eile.

B 1762ls 18L
U 0304

Ag so barántas scríofa.

Barántas Sheosaef Mhic Gearailt ar Mhuiris Ó Catháin .i.
spaidmháistir scoile, millteoir nó scallathóir, scruibleálaí nó
míosaí mangach mangaire, nó fánaí fíorscriosadóra fleascaigh, nó
geannachán gruama géarfhiaclach, nó donán díomhaoin daorcháinteach,
noch do ghaibh air féin aoir agus iomcháineadh do dhéanamh ar
ógaibh na tíre etc.

Ag so barántas scríofa,
go láidir líonmhar,
re hordú saoithe
is cúirte,
Do tarraingeadh d'óinmhid,
raga ná fónann
d'aicme ná d'ógaibh dúiche.
Muiris mustarach

meata mursanta
Ó Catháin curraiceach
cúthail.
Do chuir leadhb den donas
mar chím go follas
ar lánchuid d'fholaibh
na cúige.
Whereas gur hinseadh,
do láthair binse,
beart a dh'fhoilsíos
dúinne,
Gur rinn sé gníomh
nach fearrde an tír
re dánta doighire
dúra,
Dordáin bhriste
do rócháin sinne,
is mórán mac is
cúileann.
Thug iarracht easmailteach
droch-chroíoch aithiseach
do ghéarghoin cealg
ár gclú ar fad.
Wherefore these are,
in ainm an chinéil
chalma chirtfhéil
chúirte.
Ar gclos na ngearán,
ar scraiste na mbothán,
scraba na mbrachán
dtútach,
Gan chasadh gan chongbháil
gan superchrostáil
gan filleadh re scríobáil
múchta.
Bhur dtaca re gabháil,
glamaire an ghearáin,
sclogaire mearbhráid
i gcúinge.

An Teist nó an Tuarascbháil
do tugadh air

Spreallaire baoth
do chaitheas a shaol
'na bholg re gréin
ar ghlasbhánta.
Tollaire taodach
d'imigh re héad;
ní feasach dom féin
cá hoileán dó.
Clamhaire caca
leamhscaire maga
foghlaí scraiste
drochfháistineach.
Fánaí fleascaigh,
bolgaire smeartha,
rothaire ratha
róghránna.

Ailteoir uallach
tráthaí tuata
arraí uaigneach
ar ghorm-mhíola.
Ragaí ruathair,
braiteoir buartha,
cleasaí cuasnach,
cac i mbríste.
Deargthóir duaiseach,
fealltóir fuafar,
cealgóir cruatan
casaoideach.
Feartaire fuadaigh,
callaire cluasach,
scrathaire trua gan
ealaí ar bith.

Starthóir stalcach,
cealgóir cleasach,
scriostóir dartach
daorcháinteach.
Ráiteoir ruathar,
salachán suaite,
bagarthóir buartha,
baotháthais.
Millteoir meascaithe,
trodathóir teallaire
feallathóir feallaire
fíorphráisceach.
Mallachtóir mangaire
curracóir cleasaitheach,
millteoir acmhainneach,
earráideach.

Bruinnire bracach,
sruimile salach,
lomaire lochtach
leithíseal.
Crutaire cnapach,

bramaire bacach,
conablach carthach,
ceartraoiceach.

Gadrach geangach,
sracaire santach,
racaire ranntach,
rathánach,
Feargthóir faobhrach,
lastathóir léanmhar,
sceathadóir scaobach
scrathánta.

Scallathóir scíosmhar,
tradathóir tuídeach
maslathóir millteach
mearchrúcach.
Mealltóir maíteach,
scanróir scríobach,
ionróir íotmhar
anúineach.

Clathadóir cloíte,
meascathóir mídheas,
aithiseoir íorchas
anráiteach.
Ruagaire righinchlamh,
cuathaire críonchas,
cluanaire cinnte
an Cathánach.

Note Bene
Ag seo gach comhartha atá ar an
lóiste scraiste dóite doshásta:

Atá haitín rua air,
agus peiribhig ruainneach,
agus éadan cruachas,
cnocánach.
Atá súile sramacha
agus cluasa fada aige
agus béal beag pusach
fíorghágach.
Srón mhór smugairleach,
smeigín curraiceach,
féasóg phollaitheach,
phiastánach.

Fiacla fostaitheach',
is gialla gorma,
is malaí mongacha,
fadróinneach.
Teanga thruisleach,
leathan, luitheach
leata, liosta,
lánlótach.
Píopán fothaí,
slinneáin choirtbhuí,
cliabhrach clasaí
cnoc-choirneach.
Drom docht díomhaoin,
ag an mogha mbocht míosaí,
an gangaire is cíocraí
ar chóisir.

Bolg brocach,
tonna torrach,
lofa lochtach,
lánghúngach.
Ascla odhara
clasacha cúnga,
faltacha foghtacha
fáschlúmhacha.

Magairle dreoite,
is buidín leointe,
slipín d'fhóir ar
sheanamhná.

Rumpa garbhthach,
stumpach stracaitheach,
gúngach cealgach,
garbhchrústach.

Loirgne clogaithe,
ó iomarca loiscithe,
is troitheacha ina dtobracha
bracháin.
Ladhracha lofa,
bréana boga,
céasta crosta,
ó scríobáil.

Sé toil na saoithe,
agus maithibh an bhinse,
agus choiste na n-ársaidh -
Faraire an ghrinn
nár staon i ndíol

ar chlár an tábhairne,
De chalmstoc Laighean
ba thaca in am
coimheascair a náimhdibh,
Seán Ó Murchú
an scafaire do bheartú
chum bheith 'na bháille.

A Mhic Uí Mhurchú,
déinse cruinniú,
ar bháillí fearga.
Ná bí ag gearán,
's bí go ceannard,
is bíodh togha maide agat.
Déin do chuardú,
de réir d'ordú,
is ná bíodh eagla ort.
Cuir fear ar gach cúinne,
leasa agus lomchnoic,
mín is machaire.

Ná fág dúiche
I gCúige Mumhan
ar fad ná ar tarsna.
Agus bí go hárrachta
d'eagla práisce,
ná lucht magaidh.
Ól do dhóthain,
i ngach tigh ósta
d'eagla tarta.
Agus siúl gach bóthar
ó Thigh Móire
go Cluain gheal Meala.

Faigh togha cáirte
ó Uilliam an drawer,
is ná déin faillí.
Éirigh don Charraig,
de thogha reatha,
is ná bí ar mearaí.
Faigh do chrannán,
ó Mhac Uí Chall'náin,
mar do thaithís.
Is éirigh don stáir sin
ar cosa in airde
go Caladh Ghreanaí.

Cas arís
ar lorg an daoi,
go bruach Easa.
Is ná déin scíth,
de lá ná d'oíche,
ar fad go Seanainn.
Cas tar th'ais
gan mhoill go rachair
go habhainn Tarra.
Is ná dein stad,
go rachair ó dheas,
go Poinnte an Chalaidh.

Cuardaigh curraithe,
móinte is fosaithe,
leasa agus lánchnoic;
Goirt is garraithe,
is cúinní, clathacha,
fearann is fásach;
Corra agus ceartlár
scairte agus caisleáin,
faill is fána.

Ná fág leathanchnoc,
ná croí carraige,
ná poll coinín;
Sliabh ná mínleach
tuath ná tíre,
ná bun seanchlaí;
Gleann ná gaortha
abhainn ná caolshruth
ná pit caillí.

I gcás mná óige,
ní bhfuil aon ghnó dhe;
thiormaigh a shlaitín.
An scoilín dreoite,
gidh mór a mhórtas,
d'imigh as a thaithí.

Ná fág scioból,
go fiú na bhfuinneog,
ná teach fásaigh;
Ná fág teach bracha
ná stábla capall
ná cró cránach.
Ná fág muileann,
ná lár loinge
ná teach áithe.
Ionad cos capaill,
ná crúb asail,
ná nead préacháin.

Ná fág umar
ná cúil chluthair,
ná bolg ceártan.
Ná fág fail mhuice
ná cliath chirce
in aon tigh bochtáin.
I gcás tí mhóir de,
is annamh a chuaird ann,
mura dtéadh le gearán.
Ná fág nead circe
ná fail mhuice
gan lorg don phocán.
Ná fág póirse,
siolla ná seomra,
in aon bhothán.
Idir taos is losaid,
idir arán agus greideall,
agus fé bhéal corcáin.
Loirg an séithleach,
fé bhéal méise,
is fé bhéal copáin.

Ná fág buidéal
ná cliabh simné,
ná bosca láidir.
Ná fág poitín,
corn ná cainnín,
sac ná mála,
Arg ná comhra,
ná poll bróinte,
ná clais tálach.
Ná fág lomchlaí,
ná nead francaigh
in aon stáca.

Ag ól an mheidhg
is minic do theigheadh,
nó ag slogadh bainne.
Ná fág baraille,
in aon tigh reachtaire,
bowl ná meadar;
Múnla cáise,
cupa ná scála,
ná clais phreasa,
Canna ná maolán;
stanna ná tubán,
is cuir lorg na leastar.

Ná fág lomphlot,
ná fothrach teampaill,
ar racach ná ar réiteach,
Fraoch ná ruithineach
aiteann ná bruithineach,
ná gairfean sléibhe,
Gan brú is briseadh,
is réabadh ar mire,
go bhfaighe tú an meirleach.
Ná féach do sheanóir,
ná do bhacach dearóil
ná do mhnaoi aosta.

Má gheibh tú crochaire
an chinn nár choisirig
sagart ná bráthair,
Ceangail a reathacha
go lom re drisleacha,
is cuir ar láimh é.
Ná tabhair deoch uisce dhó
ná greim re n-ithe dhó,
in aon tsórt áite.
Go dtugtar chum teastais é,
in áit ar mhaslaigh sé,
is go mbainfear de sásamh.

Dob fhearrde an tír choíche dá dtreascarthaí an chuil
Is fearr chum scríofa aoire ná canadh laoi suilt.
Meárnamh míchuíosach do gharbhShíol mBloid
Do cháinfeadh trí ríocht sul do mholfadh ní ar bith.

Foircheann.

B 1815 19T
U 0413
BARÁNTAS AN BHATA

Ag so gearán
do cuireadh im' láthair
go daingean gan staonadh
An fichiú lá
den mhí is den Mhárta
ar bhloscadh na gréine,

Ocht gcéad déag
blianta gan bhréag
is é sin dáta,
Aois Mhic Dé
i bhfochair a cúig 's a sé
agus a ceathair gan bhásta.

Dearbhaíonn go lom,
ar bheartaibh an leabhair dom,
gan aon chraosól,
Ná scrupal ar domhan,
mar bhraitheas air fonn,
cér gairid ár ngaol ris,
Gur sciob re feall
buinneán coll
den fhás ba néata,
d'fhás go sleamhain
gan chuan gan cham
gan aon éisling.
Ní a dubhairt
ár sceol gan dabht
gur mhaith é a thréithe.

Do bhí éide pláta
déanta de phrás
ar an gceann caol de.
'S an iall dob áille
de leathar Spáinne
faoina phléata.
'S an tairne buí
dob áille do bhí
thíos ar a éadan.

'S ar a mhóide arís
gur bhailigh buíon ann
óg is aosta.
Lán an tí
ba mhó insan tír
ós gach taobh leis.

An speal 's an claíomh,
's an tuairgín lín,
i láimh gach éinne.
Is daoine an fhill
's a n-iompáil lí
i gclár a n-éadan.

Ní fheadar ar domhan
cé acu do labhair
ag seachaint na bréige,
Is dubhairt re meang,
breith air thall,
go daingean gan bhaochas.
Do labhair an dara ceann
leo go teann
de ráiméis Béarla.
Is dúirt by Jove
he certainly go
if you don't take him.

Deireadh.

Sé críoch mo sceoil
is fáth mo bhróin
gur dhearbhaigh
Séamas Ó Coistealbha,
as a láimh gur choinnimh sé
an péarla.

Ba thaca i mbun gleoigh é,
chum seasamh re fórsa,
ar mhachaire an eirligh.
Dob é a ghunna is a chlaíomh é
a chapall is a chaoire,
a thalamh 's a thréada.
Tráth gur treascradh na mílte
flatha nár chinnte
i gcathaibh na Trae leis;
Do sheasaimh cuimsithe,

's dá dheascaibh gur cloíodh iad
maithibh na Gréige.

Dá dheascaibh thit Treoin
ba chalma i ngleo
le hOscar na mBéimeann.
An Meargach Óg
is a charaid ina dheoidh,
ar fhaiche na Féinne.
Dá dheascaibh thit Bóna
in earraid le Seoirse,
gur cailleadh na céadta.
...... farairí
is ríthe cóige
do hoileadh as daonnacht.

Ar a lorg do tháinig
Cromwell san áit seo
's tuilleadh dá mheirligh,
Do shealbhaigh stáit
is talamh re lámhneart
Chlanna Milesians.
'S ar a lorg do tháinig
na Danair ba láidir
is clanna Turgésius.
Ar lorg mo chána
do sciobadh re garda
ó Chathair na Gréige.

Seo an bata
tug Jáson calma
'na árthach tar uisce go hÉirinn,
Gur leanadar táinte
Danar thar sáile é
ar aigne a thraochadh.
Níorbh eol dom a shamhail
ach bata bhí ag Fionn
mar aithristear éigse,
'S lucht seanchais leabhar
do scannadh le meabhair
go gasta le héifeacht.
Is é ba chána
is ba bhata láimhe
ag Fiannaibh Éireann.
In am a ngátair
's i gcruaghráscair
lena chéile.
Is é do bhí ag Murchadh
an uair d'éirigh chum catha
le Conn tug céad cath.
'S ag Conall Cearnach
an tan do tháinig
go Binn Éadair.

Is é gan dabht
do bhí ag Goll
is ag Donn Craosach.
Is ag Dáire Donn
dob áille glam
ba chlos go hÉirne.

Is é ba chána
is ba bhata láimhe
ag Brian dána
ina láimh cheart,
I gCath Chluain Tairbh
go dian ag treascairt
flatha agus laochra.
Is ag Diarmaid Donn
ná hiarrfadh cabhair,
is ag Oisín éachtach.

Is ag céad dream eile
do bhí ann dob
fhuirist' do léamh díbh.
Is minic do gheobhainnse
ginithe óir
le fada dá ngéillfinn.
Mé mhealladh níor dhóigh,
go scarfainn lem' sheoid,
go dtigeadh an laoch mear,
Do sheasaimh an choróin,
le fada d'ainneoin
do Chlanna Mhilésius.

An oíche is mó
do bhíodh scamaill is ceo,
is mearbhall spéire,
Dá bhfaca-sa fós
'éis talamhchrith mór
gan gealach gan réiltean,
Do bhíodh solas im' chomhair
óm' bhata ar gach fód
go bhfeicinn in aonacht.
i dtaobh spiorad ná samhail
marbh ná beo -
ní thigeadh i ngaobhar dom.

Sin é anois
maitheas an bhata
agus a thréithe.

Ar maidin Dé Luain glac stuaim is comhairle
is in ainm Dé buail ar fuaid na gcomharsan;
ná fág bosca gan cuardach cruach ná comhra
siolla ná ruaiteach ruadh ná mórchnoc.

Ag seo barántas láidir fórsach
óm' dhá láimh duit lán de chomhachta
i gcumas chum cuardaigh uaimse gheobhairse
i bhfocalaibh dána lán de fhórsa,
cead briste más gátar, cead láimhte is dóite.
Ordú láidir gabhála is tógtha,
ar fhearaibh ar mhnáibh ar tháinte ar shlóite,
Is ar ghiúistísí féin idir mhaoraibh is próbhais:
Beir Muiris Cháit Rua leat mar bhuanna id' bhóthar
mar atá sé buacach stuacach geocach
ach é do fhaire monuar, ní mór, is dóigh liom,
mar do ghlacfadh sé a dhualgas is do bhuailfeadh thorstu.
Beiríg Seán cruaidh dána 'ac Eoin libh,
fear soilbhir sámh atá i bpáirt na coróineach;
cuirfidh sé táinte i bhfáinní tógtha,
mura gcuirfear ar fáil mo chána domhsa.
Gheobhair gunna agus claíomh agus bíonn do dhóthain,
chun catha agus fill, táir críonn' is dóigh liom.
Gheobhair cara mná tí ins gach tír ina ngeobhaidh tú,
is in bhur gcodladh ná bíg, atá an rí go mór libh.
In bhur gcoinnibh má bhíonn aon dlí ná fórsa,
ná glacaíg aon sceimhle, is bígí rompu.
Tarraing do chlaíomh gan mhoill chum comhraic.
is bain géag ón gcroí go cruinn nó srón dóibh.
Buail romhat siar go hiarthar Fódhla
Do gheobhair deoch is bia go fial 'ge tigh Mhóire.
Ná téigí níos sia go n-iarrfair comhairle
is le heagla spiaireacht cuir srian red' ghlórtha.
Bí tagarthach fial is riail led' ghnótha,
is ná leathnaigh do chliath ach mar fhéadfair a thógaint,
is dá olcas í an bhliain tabhair fia na feola
go gcuirfidh tú an fiach 'na ndiaidh ag Seoirse.
Ar Dhroichead na Bandan déin lom gach cóngair,
is go Corcaigh na gcuan is ná stuaim go hEochaill.
Ar Dhroichead Spár Thuamhan cuir suas do sheolta,
nó in Inis na slua 's ag Dún Uí Dhónaill.
Cuir faire ar gach cuan de chuantaibh Sheoirse,
is ar Dhroichead Uí Ruairc atá ar bhruach na Bóinne,
Idir calaithe is cuanta níor mhór duit 'fhógairt,
a shamhail dá ngluaisfeadh suas do thógaint.
Trí Chonnacht lastuaidh leat, buail gach teora
go sroith B'l Áth' Luain is go tuamaibh doirse.
I gCúige Laighean do gheobhair raidhse 'phóire,
is le heagla bheith tinn aon mheadhg ná hól ann.
Scinn go Biorra nuair shroisfir an cóngar

is trí Chúige Uladh tabhair urraim is cóir uait,
mar tá siad modartha mursanta ró-olc
gan poinn suim acu i ndlí cheart Sheoirse.
Deargaig do phíopa is líon faoi dhó é,
i dtigh Dhonchadh Dí atá in íochtar Fódhla.
Curtha má bhír, tabhair oíche dóibh sin,
is ar maidin bí id' shuí arís gan mhoill go rómhoch.
Tabhair t'aghaidh aníos is fill gach cóngar,
is i gCeatharlach an ghrinn cuir boinn faoi do bhróga,
's i gCill Choinnigh tabhair scilling as fógairt
gur chailleas monuar mo chuaille comhraic.
Suíg i gCallann is caithíg bhur ndóthain
d'arán maith garbh is de ghreamanna feola.
Trí Chill Dara gread ar gach cóngar
is glaoig i gCaiseal go tigh Pheadair de hÓra.
Má théir don Chathair ní fada as do bhóthar
gabháil chum Mala is chum Baile na Móna,
timpeall treasna go dtagair go Srónailt.
Ansin suíg is caithíg greim reatha is deoch pórtair.
Ná fág ag tigh leanna bracha ná beorach,
giúistís sagart ná easpag ar m'eolas,
ná fíodóir smeartha ná stracfair a sheolta,
ná gabha ná fuirsfir a bhoilg le fórsa.
Ná fág fear stanna ná meadra móire
ná siúinéir bata ná smearfair le dornaibh.
An táilliúir magaidh chúghaibh leagaíg is leonaíg,
mar bíd siúd siúltach súgach sceoltach.
Ná fág fear géim le méing dá ghlórtha,
ná máistir léinn dá mhéid é 'eolas.
Ná fág haicléir na maoraibh cróga
ná gréasaí caoch do dhéanfadh bróga.
Ná fág fear saille tré iomarca a sheodaibh
ná fear coinneal ná bainfir an tsrón de.
An muilteoir meilte, fear scilligthe na heornan,
ná fós fear súilleadh le grúilleadh dá ceóilta.
Ná fág aon d'aon cheird dár tógadh,
ó aer go talamh faoi thearmainn Sheoirse,
d'aon sórt creidimh ná in ifreann ná 'neosfair
ard agus íseal rí agus rófhlaith,
tiarna tíre is daoine móra.
Má dheineann aon chúileann dúiche stró daoibh,
dein í leagadh ar a cúl is dul fúithi a dóthain.
Bíg ar siúl atá an cúrsa tógtha,
ó thigh Dhonnchadh Dí go ríTheach Móire,
Agus is é deireadh mo scríobh is brí mo ghnótha,
bíg ag baile ar bhur gcluais ar bhuaint na móna.

Críoch.

Chum Éamainn Brún giúiste 's a chóraim
ó Thúirín a' Choic an fear soilbhir comhachtach
do fuair clú agus ceannas go cothram go follas as óige
le feabhas a theangan is acfainn chum comhraic.

B 1774 18D
U 0283

An Diarmaid cas Mac Airt do dh'éileamh.

Leath Mhogha maille re Mártan Lúitear, Cailbhin, Cromail,
Zwingli, Beza, Melangton agus Cardinal Woolsey de príomh-
cheannchomhairle Beilzebub chum gairm ordaithe agus barántas do
thabhairt amach i gcoinne gach n-aon den chlé-eaglais choirpe
chealgach choinnealbháite noch do thréig agus do dhiúltaigh do na
grádaibh diaga dearscnach ceartbhriathrach agus do na hoird aoibhne
áille fhíornaofa.

De bhrí go bhfuaireamar deimhin agus léirchuntas gur cheangail
agus gur mhóidigh duine dona diablaí áirithe chum bheith ina
dheisceabal ag an ardmháistir sin inár gcoinne .i. Lucifer, go
mbeidh sé modhúil miochair milis ómósach don ochtú hAnraí, do Rí
Uilliam an Choncais, d'Anna Boleyn, agus do mhórán eile de na
deamhain, darab é 'ainm agus a shloinne Diarmaid Ó hArta do bhí
sealad 'na shagart poráiste thiar i gCairbreacha, tamall eile i
gCarraig Tuathail fé thearmann Dhochtúir dhiaga dhearscnach
dheiscréideach Mhic Cionnaith, Easpag Chluana, Chairbreacha
agus Rois.

Agus chum ná beadh mearaithne agaibh ar an Diarmaid réamhráite
seo, bhéarfamna díbh a chomharthaí sóirt agus eolas ar a
dhroichmhéin agus ar a ghníomhartha salacha mar leanas:

Atá Diarmaid diablaí Ó hArta, achrannach, airceasach, ainmhianach
bréagach bradach breallach, cancarach clamparach clamhach cealgach
casaoideach, duairc drochghnóthach, dona dána diablaí, fealltach
feargach fraochaí, gruama gráiniúil grollach glasghnéitheach,
lomartha loitithe lándíobartha, meirgeach mairgeach mallaithe
maslaitheach míbhéasach, peacúil púcúil pusramhar portshúileach;
ríbhodach railledhubh, racaire rinnbhéalach, atá salach sramach
síolach suarach searbhlabharthach, agus tóraí tuirinneach tubaisteach
do chuir gleo agus buairt ar impireacht na bhflaitheas, do
chréachtnaigh agus d'athnuaigh cneácha Chríost agus do chuir
banríon gheal na n-aingeal ag sileadh na ndeor, do chuir cneá i
gcroíthibh na Naomh is na nAspal, do chuir brón doilíos agus díomá
ar eaglais dhiaga dhea-shamplach na críche seo Leatha Mogha agus
ar mhórán eile de chléir mhilis deigh-mhéineach dhearscnach
Inse Fáil.

Uime sin an uair ná tagann agus é féin do thabhairt suas agus
seasamh chum breithiúnais, fógraímid i bpéin priacail agus umhlacht
do gach uile

chonstábla agus báille, gach uile chladhaire coirpe cealgach claon
cailliúnach, agus gach uile bhithiúnach bréagach bradach ceanntréan
cleasach suarach sliteach ar feadh na Leatha céanna mórfhódach
Mogha de bhrí na mórchumhachta atá againne gan diúltadh:

An Diarmaid cas Mac Airt do dh'éileamh
A lorg 's a chuardach buan gan traochadh,
Ar fuaid curraithe, bogaithe is sléibhte,
Bailte móra cuanta is céibhe.

Cuardaíg ardchnoic bánta is gaortha,
Caisleáin sheanda gleannta is féithe
Cuasáin cumair is imeallaibh craosmhuir,
Gach tráigh is cuan ar fuaid na hÉireann.

Tosnaíg thiar in iarthraibh Béarra,
Ná fágaíg cúirt, dún ná aolbhrogh,
Long ná bád i gClár Loirc Fhéidhlim,
Gan spiúnadh is lorg do stollaire an éithigh.

Ná tugaíg Beantraí ar iontaoibh éinne,
Cuan Dor na long ná Dún na Séadaibh,
An Scibirín gan fuíoll gan éileamh
Ar lorg an scramaire dhamanta chéasta.

As san preabaíg go meanmnach saothrach,
Go Corcaigh na gcuan go luaimneach léadmhar
Is déiníg lorg go brostaitheach éigneach
Ar Dhiarmaid glas Mac Airt an meirleach.

Ach fóill, a dhaoine, do hinseadh scéal dom,
Gur theith an raille lena anam mar fhaosamh
Go hUíbh Mac Coille le hiomarca saothair
Ag iarraidh coimirce i gcumaraibh éigin.

Leanaíg go dlúth an sprionlach déistneach
Is cuiríg a lorg go hobann le faobhar.
Ná fágaíg gleann ná poll ná réchnoc
Gan spiúnadh is súil go dlúth dá éileamh.

Lá Fhéile Seáin do chuala ó uasal tréitheach
Go bhfuil an fia i gCill Ia fá dhaolbhrat
Agus é ina mhinistir choirpe chréimthe
Is bean acarach aige agus cléireach.

Nár mhaire sé a ghúna clúmhach ná a bhéabhar;
Uchlán gruaim is buanchnead cléibhe,
Saighead nimhe galair is greamanna is géarghoin,
Gach aon lá is tráth dá chéasadh.

Go maire céad bliain sna pianta céanna,
Is conairt na fola dá stolladh is dá chréimeadh;
Naithreacha nimhe ina chroí dá réabadh,
'S a chionta mallaithe dá dhamaint 's dá dhaoradh.

Beidh cnead 'na chlí dá dhroim is péinbhroid,
A chroí is a cheann 's a mheabhair dá réabadh,
Dá stracadh is dá fheannadh ag diabhail ar saothar,
Mar thug sé a anam ar aithis gan éifeacht.

Is droim do thabhairt le flaitheas Mhic Dé ghil,
Is do chuir cogadh is gleo is brón ar naomhaibh,
Is an mac míorúilteach muirneach naofa
Gur fhulaing bás le grá don smeirle,

Is gur iompair a chroch go doilbh déarach;
Ar mhullach an chnoic is ansan do céasadh,
Le hiomad pianta diana déistneach,
Íosa milis chum sinne do shaoradh.

Ciach ortsa, a Dhiarmaid, is léan ort,
Uchlán dubhach is púr is créim ghoirt.
Cá ngeobhair, cá rachair, cá stadfair ar aon chor?
Is go mbeir Lá an Luain id' chuail bhocht dhaortha.

Os comhair do shúl beidh scrúdadh is léirmheas,
Is breithiúnas caoin ag Íosa dá dhéanamh,
Dlíthe go cothrom is lorg is léirmheas,
Ar do ghníomhartha damanta mallaithe, a mheirligh.

Dob' é seo, a stráill bhocht, an lá léin duit,
Cá gcaithfir do ghúnaí dubha is do bhéabhar?
Cá ngeobhaidh do ghaisce do phearsa is do léimse?
Nó an mheirdreach mhallaithe mhaslaigh is dhaor thú?

Gráin ar do mháthair is créim ghoirt,
Ó bhí ceard a beatha ag an gcaille gan béasa,
Bheith 'na coillteoir muc ar fuid na hÉireann,
Nár bhain sí asatsa an acara dhaor thú.

Dob í seo, a chairde, máthair an smeirle,
Seanrúisc caillí mharaíodh céad muc
Mar chailleadh a meabhair in am a dhéanta,
Le meisce ó thunna na buisinne bréine.

Dar leatsa ba ghlan is ba mhear do léimse,
Tar bonn, tar geata, tar caise nó féithe,
Ag déanamh mustair le fuinneamh is faobhar,
Ag taispeáint clú is lúth do ghéaga.

Turnamh treascairt is galar is créim ort
Do rinn d'anam do dhamaint le léim choirp,
Léim ler scarais le flaitheas Mhic Dé ghil
Is léim do chuirfidh go hifreann daor thú.

Beidh tú fannlag crannda créimthe;
Beidh saighdibh nimhe tríd' chroí gan faosamh;
Beidh do námhaid i gclár t'éadain,
Meisce is drúis is tnúth is craos coirp.

Ní thuigim gur tairbheach an teagasc so léamh duit,
Ní baois ná gangaid ná glagaireacht bhréige,
Go mbeidh mac Uí Arta 'na raille fá dhaorchnead
I ngleanntaibh ifrinn tuilte de bhréantas.

Cruatan báis ort, fán is eirleach
Is buartha táid a lán ded' ghaolta,
Eaglais ionraic mhúinte mhaorga,
Do leanas go dlúth gach cúrsa naofa.

Dochtúir Mac Airt an sagart léannta
Is Tadhg do bhráthair lán de dhaonnacht,
Táid faoi bhrón go deorach traochta,
I dtaobh do dhamaint do mhasladh is do chlaonadh.

A thrú bhocht ainnis créad mheasair do dhéanamh?
Nó créad é an diabhal chuir ciach is daolbhrat
Ar do radharc chum deighilt do dhéanamh
Le hAonMhac Muire a dhlithe 's a naomhscript?

Airiú, glac-sa comhairle i gcóir tú 'shaoradh,
Spreag t'aigne is tabhairse géarghean,
Do Chríost tar n-ais is glacfaidh sé leat,
Má bhíonn do chroí dáiríribh céasta.

Buail d'ucht is bíodh sruth déar leat,
Is smaoin ó chroí ar do chríochaibh déanach'.
Smaoin ar Íosa Críost mar céasadh,
I gcrann na croise le dursan is daorbhreith.

An Ceangal.

Mo thrua thú feasta mura nglacair mo chomhairle i dtráth,
Mo thrua mhór d'anam bheith damanta i mbrón go tláth
I do chuail bhocht caite faoi leacaibh ag dreo go táir
Is na sluaite deamhan dod' thachtadh is dod' dhó de ghnáth.

Gnáthaigh feasta teacht ar ród na ngrás,
Is gráigh le d'anam taitneamh mór na neámh;
Fág an peaca is seachain cló na mbáb,
's ard bheidh gradam agad, glóire is cáil.

Do cháilse fós is deorach dubhach le cléir,
Mar d'fhágbhais lóchrann glóire is cúirt na naomh;
Do chairde i ngleo faoi bhrón is dubhach a scéal
Is na táinte leo faoi cheo is faoi chumha id' dhéidh.

Id' dhéidh is danaid liom cathaibh na dtáinte triath,
Mar thréigis sealbh na bhflaitheas is grá na gcliar,
Le gaethe cealgach mallaithe páirt is mian
Do mheirdrigh dhamanta do shnaidhmigh thú ar láimh an diabhail.

Adúirt Diarmaid Ó hArta mar leanas:

Muna bhfuil mo chreideamh go cóir
ar thaobh an óir is mé is liaigh;
is duine dona tá mar táim
gan an saol im' láimh ná Dia.

B 1824 19T
U 0414

Ar an ábhar go dtáinig.

Contae mór álainn lánaoibhinn Luimnigh mar aon le mórchuaird
Mumhan go huile chum fianaise. Leis an Athair Uilliam Mac
Gearailt .i. sagart socair sítheoilte saoithiúil soineanta
sruithléannta, fial fearúil fíorfháilteach fáidhghlic forfhorasta,
stiúirthreoraí, comhlain chosanta agus posta dídin paróiste an
Chaisleáin Nua i gConallach - agus fós aon de phréimhshliocht
na suadh-éigse san gcontae réamhráite etc.

Tabhartha fám' lámh an chéad lá d'earrach, aois Chríost 1824.

Whereas do tháinig inniu im' láthair an t-uasal Séamas Ó
Coindealbháin .i. ollamh lánfhoghlumtha léarthuigseanach ins na
hilbhéarlaibh agus go bithchinnte sáreolgaiseach i dteanga mhín
mhúinte dhúchaiseach mháthartha chianársa na hÉireann, agus gur
dhearbhaigh ar bhrí mhóide an phortúis dhiaga go bhfuair sé
fáth agus fíorfhaisnéis ar ghráinghníomh feillebhirte fuathúil
fíormhaslúil in aghaidh Dhlí Dé agus clanna Gael go sonrách. Do
rinneadh agus do roghníomhadh re sruimileacháinín suarach buanta
brúchtghránna mínáireach tarcaisneach tláthghníomhach darb ainm
Seán Scoláire nó Seán Máistir Ua hÁinle - teideal suilt,
scige, agus fochmhaide do ceapadh dhó mar ainm magaidh de thaobh a
ghnáthghrágalaíl i measc bacach agus baothdhaoine, agus
buíne ainbhiosaí na cúiltíre ina lonnaíonn .i. na Caitirinní
mar a bhfiaraíonn an Mháigh ghealbhraonach an tSeanainn
ghnúis-stoirmeach i dtuaith Chaonraoi, i bhfairche Luimnigh
agus i bParóiste Chille Díomadh. Arna ndearbhadh don
bhfaisnéisí-se a deir gur áitigh flaith fírinneach sochreidte do
stadas agus do chomhnaíos san gcomharsanacht chéanna, go raibh
uasal oirdhearc áirithe ina fhogasacht ag a raibh iomad de
sheanleabhraibh barántúla agus d'annálacha ró-ársa na hÉireann,
de dhéantúsaí

snasta slachtmhara na bhfilí agus de sheanchas álainn aosta uasal
Ghaelaibh Éireann agus tuairisc ar fhearannaibh, ar bhailtibh,
agus ar bheathaibh a sinsear ó theacht Pharthalóin go gabháltas
Gall agus ar gach ... agus ó san anuas ar gach seachrán, anaird agus
ainnise do tharlaigh dóibh go ré na daoirse-se noch b'ócáid agus
fáth don ghráinghníomh réamhráite. Oíche áirithe dá raibh na
buannaibh cosantacha so aicme Ghall agus lucht smachtaithe agus
géarleanúna na nGaelaibh rena ráitear Lomairí ag lorg, ag spiúnadh
agus ag mionchuardach áitreabha árais agus áit dídin na gcomharsan,
do thángadar chum teaghlaigh an uasail réamhráite, agus tar éis é do
léirchuardach go dlúth, mar dhea ag iarraidh airm, nó feallfháth
éigin eile, le binb buile agus cuthach ifreanda do bhriseadar
agus do lánréabadar mionarg dhlúthdhaingean dea-dhéanta ina
bhfuaireadar an bruscar leabhartha úd, le rómhéid a n-ainbhis
agus a ndíth eolais, i gcló uasal cathbhuach na Gaeilge, do
shíleadar agus do lánmheasadar gur ba cartacha ceangail agus
snaidhm-choinníollacha conbhearsáide agus comhluadair an
Mal-Chroda Rock do bhí acu.

Do bhailíodar leo iad go háthasach luathgháireach lánmheanmnach
dochum iad do shuathmheascadh agus do lánscrúdadh do láthair
comhthionól uachtaráin na tíre sin, i Machaire an Chuilinn lá
cinnte na cúirte ba choimhneasa dóibh. Agus ar dteacht don lá san
do cuireadh fios agus fiafraí, d'fhios agus d'fhiosrú an
bhailbhmhaimilínigh seo .i. Seán Scoláire chum dubhnéal an
ainbhis do scrios agus do ruagan ó intinnibh na n-uaisle
le léaghadh na leabhartha so dhóibh. d'éis sruthfhéachain amasach
neamheolach do thabhairt lena chaochdhearcaibh bolgshúileacha
preabléimneacha do admháil, do chraobhscaoil, agus do ghlanáitigh
go rabhadar in aghaidh dlí Dé, an tsaoil, agus na ríochta, agus fós
is dóigh go ndearbhfadh sé gur ba Trod .i. Elephants iad dá
mbeadh dóigh nó deimhintsiúrálta aige go bhfaigheadh duais díol nó
barr cairdis dá bhíthin sin. Acht b'fhollas do na huaislibh
iarracht a chlaonintinne agus a neamhthairiseacht chum na
feadhma san do réiteach, agus uime sin do teilgeadh 'na chrancadh
ó chlár na mionn é, fá ghráin ghnáis agus fuatha ag Dia agus ag
daoine ó shin anuas. A bhuí re Dia gur ba de iarmhar Gaelaibh
an spreallairín-se.

Chum doithaithne agus léireolas do bheith air béarfad a chomharthaí
... go sothuigseanach uaim do gach n-aon ionas go séanfaidís mar
phréachán é. Scríofa ... faisnéis an tSéamais réamhráite
Uí Choindealbháin.

Ar an ábhar go dtáinig
inniu im' láthair
soilbhfhear sámhghlic,
fíoreolach,
Soineanta sásta,
go hosnaitheach cásmhar
dochrach cráite
dianbhrónach.

Is gur dhearbhaigh gan docúil,
ar mhóide an phortúis,
is san gan mearú
céille,
Go cathaitheach fadchumhach,
meirfeach, lándubhach,
an Dáiví seo d'fhuil úir
Ghaelaibh:

Go bhfuil cruinneacán soláthair
gan fuinneamh gan fáltas
d'imigh ar fán
ó Phinse,
Ina dhonán diomách,
ó imeallaibh Cláir
'na sruimile is 'na ghráin-scaoinse.

Gan faice ar a ghiodán
acht peilte pocáin,
is mullach a ghorm-mháis
bhréin tríd.
Seanphluid ghráin
ag dídean a chaocháin;
's an tseithe a chrúbáin
níor théigh riamh.

Le hiomarca an chruatain,
is na huireaspa fuair sé
is deimhin go mba thrua
an scéala.
Do bhrostaigh chum gluaiste
an giobalach trua so,
tar Sionainn ar thuairisc
méile.

A mheas sé leis féin
Go mba mhaith an leithscéal
chum a bheatha do shaorchuardach,
Do bheith ina scoláire léinn,
ó phosta go piléar,
nó 'na ramaire baothluaileach.

Is mar sin do bhí;
do bheartaigh a scíth
do cheapadh i gCaonraoi
an tráth sin.
'S a dteach sheanduine shonaí,
fuair iostas is cónaí
go brothallach sochroíoch
sásta.
Le ceilg is drochghníomh
do bhradaigh a iníon
óna charaid mar dhíol
táille.

Is ó mheallaigh ris í
do mheas an tseandís
go mb'fhearr dóibh í
do tháith ris.
Ag se mar fuair
an ramaire trua
iostas agus tuar
sáimhis,
Cosnaimh is aointís,
leath ionmhais is oirnís;
dar Muiris do bhí
an t-ádh ris.

Ansan d'fhan sé,
ina ghliogaire lánbhaoth,
ag cnuasach is ag léamh
dánta,
'Na shrathaire spairtbhréan,
gangaideach ráigchlaon,
amaideach aircbhléan,
gágach,
Ag achrann leis féin
'na bholg re gréin
ag brath ar gach n-aon
do lánchreach.
Agus cé admhann go léadh,
teanga na nGael,
is le gangaid do dhéanfadh
gnáth dhi.

Paidir ná cré,
ní abrann sé,
is faoi eascaine Dé
atá sé.
Is mar bharra ar a phéin
san ainnise gach lae
'na spalpaire clé
cráite.
Tá an feadhmaire claon
ag cnuasach gach scéil
'na bhfaigheadh cogar nó bréagfháth
air.
Is dá chur san i gcéill,
do chlann na nGael,
is eisean dá mbréagáiteamh.
Mar ghearradh ar mo scéal
léigh an fhaisnéis
do cuiredh inné
im' láthair.
'S is follas ó mhéin
an amhullaigh fhaoin,
go dtuilleann ón tsaol
gráin air.

Ag se a chomharthaí,
do gach uile threoraí,
agus iad so ar a thóraíocht
láithreach;
Do gach taistealach slí

is feadhmannach fíor,
má castar 'na shlí,
an scoláire
Craiplitheach crónbhuí
danartha dreoghnaíoch
cast'-dubh snódhchríon
stádach:
Abhacán aonda,
amhullach aerach,
airceasach aosta,
anairdeach.
Balcaire bléinbhreac
breabaire bréagach
bagarthach baolach
beagbhráithreach.
Cealgaire cléchleas
cealgach créimeach
castaire is créice
crithchráite.
Drannaire déistneach
danartha daortha,
draidearnach déirce
díthchairdeach.
Eascaraid éadmhar,
earraideach éithigh,
eascairneach éigeart,
éignáireach.

Feallaire fraochda,
feargach faobhrach,
feamaire is faolchoin
fíorphráinneach.
Glamaire gaofar,
goireagach gréascach,
gliogarach gaorthach
guairneánach.

Imdhearghthóir íogair,
immdiolach íosal,
ingireach intleach,
iarsmáthach.
Loscathach luaithchreach,
lofa lánbhuailte,
lomaire luaileach
luathlámhach,

Meascaithe maíteach
mallaithe millteach
marfach, is smíste
míshásach.
Nathair ndubh nimhneach
nascaithe in ísleacht
n-achrannach naimhdeach
Nílghránna.

Pusaire pollghnúiseach,
plubaire pusphúiceach,
preapaire pimpeamhail,
príobháideach.
Ramaire roitheamhail
ragarnach rásamhail,
racaire ráigeamhail,
ráiteach.

Seanchaí suarach,
teipeagach tuatach,
grabaire suarach,
truaráiteach.
Ag sin a thuairisc,
fé mar do fuaireas,
ó dhuine den uailldháimhe.

'S anois béarfad díbh,
tuilleadh dá chomharthaí
ionas go gcuirfí
ar láimh é.

Fear dorcha gearrchruinn,
lodartha lánmhoill
ceannachrom gnásghnaoi
raomach,
Caolscrogalach creatbhuí,
mórbholgach sathchlaon,
tollghorm garmaíoch
gaofar.
Lagioscaide luinnlom
sálbhriste troighthrom,
lagarlofa altlobhar
créimeach.

Folt dorcha doréitigh,
ar bhaitheas an chréice,
is mala chromléith
mhínáireach,
Ceangailte ar éadan
sheirgthe an chréice,
is smearasmuit gaorthach
gnúisghránna.
Tá breillephus fé sin,

sramaitheach séiteach,
prioslaitheach pléideach,
canránach,
Is camasmig tréigthe
ag casadh ar a bhréansmuit
is tuile go tréan ag
tál air.

Tá brollach a chóta,
ón sranga sin dreoite,
is ní beag daoibh, mar dhóigh,
an méid sin.
Is seanchasóg air
go himeall a thóna,
is tollearradh odharchrónchríon
bhréide.

Agus reiceann idir mhná,
ó chaitheamh cupán,
gur feasach dó a ndán,
's a gcéile.
Ó philip an scaoinse,
gnáthshileann braon sinsir,
do scalann go tinn
a chréachta.
Go galarach treighdeach
ceasnach doleighiste
an aicíd thall thinn
do shaothraigh.

Ag se ordú
do gach soilbhfear saoithiúil
cosnamhach dea-chlúch
léannta
Is lomaire sceimhliúil,
ó Dhaingean san Mhumhain,
go Teach Doinn i gcúil
Éireann,
Ó Ghaillimh na dtonn
go Corcaigh na long
is ó Dhoire go ciumhais
Bhéarra,
Ó imeall Fionntrá
go Cloch an Stocáin
a lorg do shárléirchur ...

B 1720c 18T
U 0284
A Sheáin Uí Mhurchú bí fuinneamhail faobhrach.

A Sheáin Uí Mhurchú, bí fuinneamhail faobhrach,
bí go gasta, nó is eagal go n-éifir;
tar go tapa chum paitint do réiteach
nó cluinfid cúigí an ponc dlí dhéanfad.

Táimse lán de náire a dhéanamh,
de bhrí mo choidrimh oraibh le tréimhse,
's go mba dhochar liom goradh do scéimhe,
a bhuachaill ghreannamhair bharamhail bhéasaigh.

Tar, a rúinín, is fiú daoibh éisteacht;
glac mo chomhairle, is cóir a déanamh;
ná seasaimh sa tsolas, tá an coiste dá thaoscadh,
díotáil báis ó láimh gach n-aoin ort.

Táid dá rá, 's ba nár an saothar,
go dtug an sagart duit leabhar beag tréimhse,
ba chóir a ghlacadh, dá mbeadh agatsa an séala
le hordú Cúirte Buird is Éigse.

'S gur ghluaisis go huallach éadrom
fá thuairim nár bheag uaisle do véarsa,
ag luí ar an ngreann le ceann gan éifeacht
i ngníomh nárbh iongnadh tusa bheith traocht' ann.

Níorbh fholáir don fhile bheith snoite glan faobhrach
is bheith go líofa in intleacht 's i dtréithibh,
a bheith eolach i gcódaibh na gcléireach,
is bheith 'na staraí nó 'na eagnaí léannta.

Má tá gur ghlacais an leabhar ón gcléireach
ní déantar file de dhuine le sméide;
is iomaí lá nárbh fholáir a shaothar
theacht don chúirt ag múscailt na féithe.

Dá bhrí sin, a dhíograis mo chléibhse,
scoir ded' leamhas, ná meabhraigh aonréad
de sheandáinín i ngleanntáinín sléibhe;
bí oilte sa chúirt i bponcaibh géara.

Ceap do leas ag teacht go saothrach;
ná fág an Máistir Seán na n-ae istigh,
bráthair Uí Mhacháin na féile,
fear maith flaithiúil dathúil déanta.

Táid na báillí 'na ngardaí tréana -
Seán Ó Broin is Domhnall Ó Laocha -
chum do ghofa go hobann sa phlé seo,
is chum do ghearrtha le fáscadh téide.

Atáid sanntach, gan amhras, féachtar,
nó fós ar buile le gloine do thaoscadh;
ná tabhair iontaoibh le sciúirsíbh saolta,
iarrfaid breaba nó sracfaid thú is céasfaid.

Tá duine acu ar liost go cliste i d'éagmais,
Conchúr mac Thaidhg i dtaibhse an tsléibhe amuigh,
Atá ag gleacaíocht le healaín gan traochadh;
Bíodh an caistín fá haistíbh nó daorfaid.

Táid dá rá nach ráfal bréige
Seán Ó Broin gur thit sa cheird seo;
más áiteamh fíor an gníomh gan éitheach,
beidh sé thíos leis, brí na scéalta.

Cuirfimid Dinís Ó Hickey an caolfhear
in ionad Sheáin mar bháille péacach,
bhéarfas chúghainn an triúr so in éineacht
le cúnamh Dhónaill chróga Uí Laocha.

Fear nach mó leis, ba dhóigh liom féin sin,
dreoilín beag cróilítheach do thraochadh,
ná a dtabhairt ceangailte maidin go gléasta,
do láthair Choiste na nOllamh i ndaorbhroid.

Ní foláir don dís seo mhaím go héasca
summons a thabhairt go humhal don méid seo:
don Athair Conchúr, ar chruinniú an tréada,
teacht go fuinniúil ag breithniú an scéil seo.

Tagadh Réamann nach bréagach méin mhaith,
is Uilliam fial fónta béasach,
Seán de Barra nár dhearmaid féile,
is tar scór fógairt ar Dhónall Ó Laocha.

Baintear admháil a Ceallachán gléigeal
Ó Charraig na Muc ag ar mhinic ann éigse;
ní foláir bacaigh do tharraingt sa phlé so
daill is lucht binnphort do phléascadh.

Tomás Óg ní cóir gan glaoch air,
ná fós Donnchadh an crobhaire gléigeal,
ná ar Sheán an Dúna mar shúil go n-éisteadh
le gach díotáil nó fíneáil do réiteach;

Conchúr Gabha, ar lom gach saothair,
bíodh 'na gheocach 'na gcomhair sa phéin seo;
i dteannta an bharaille tagam le chéile,
is beidh síocháin ag gach ríbhard is éisteacht.

Suíodh sa choiste go cothrom an méid sin,
ag déanamh ceart dlí gan faillí go héasca,
mar thaitníos le gach staraí den éigse,
ag ól a steancán le lúcháir is pléireacht.

Ón lá sin suas bí fuadrach faobhrach
ag déanamh striúncán i dtnúthán aerach,
labhair go teann, ní bheidh ceann fé ort;
tarraing do phas, bí gasta tréitheach.

Bíodh a gcórú in ordú taobh leat,
's ní baol duit báillí ná ráflaíocht éithigh;
an t-airgead baistí caithfíor é leat
is ná cuir suim ná beinn ar éinneach.

Glacfaidh eagla bathlaigh an tsléibhe 'muigh;
ní bheid suas ná anuas led' ré leat;
is mór an spórt dod' shórtsa an méid sin,
urraim d'fháil ón tsráid gan buíochas.

Finit.

U 0204

Géillim glacaim is gabhaim mar thriath thú i láimh.

Ar bhfreagra an bharántais réamhráite.

Géillim glacaim is gabhaim mar thriath thú i láimh,
is téim fád' bhrataigh d'fháil mhaithimh 's ag iarraidh scáith
véarsa neamhghlic má cheapas gan riaghail dámh,
réifead leatsa go tapaidh i bhfianais' cláir.

Más éad do ghabhais tré m'ealaín fhian-nocht d'fháil,
a tréigean caithfead is atharrach riail do ghrá;
'na taobh ní mheasaim gur thairbheas fiacha cáirt,
ag aoireacht rachad nó ag grafadh go dian ar phá.

Is réidh dob fhanta dod' shamhail, a fhir chiallmhair ghráigh,
's gach laoch in aisce go bhfachtar tá riamh mar ghnás,
gan daorbhreith aibidh a thabhairt i bhfianais' táin,
agus éigse ar talamh go mairfidh i ndiaidh do bháis.

B 1796ls 18D
U 0201

Barántas scríofa

Barántas Thaidhg Uí Chonbhadh i dtaobh mná do dh'éigniú i
ngarraí na bpataí.

Barántas scríofa
tháinig ón tsaoi ghlain
ar Thadhg Ó Conbhadh:

Go bhfuígheadh sórt ní ar bith,
ach gan é ghabháil faidhean,
is duirionn do chuardaigh
mé dhó
agus na bádaibh.
Gur inis duine dhom

tháinig ó Luimneach
go raibh sé in Ardach.

Creidimse, a chomharsain,
gurb é ní is cóir dom,
dul don Bhlarna.
Is mara bhfaighead ann é
dul dom' shánrith
go Ceann tSáile.

Ar mo ghabháil siar dhom,
dul don iarthar
's go Cill Airne.
Ar mo chasadh abhaile
dhom,
gabháil don Mhangartain,
is do Dhroichead Áine.
Is ar mo ghabháil síos dom
dul den scríb sin
go hAbhainn Ó gCearna.
Do chuardaíos Tuamhain dó,
Cnoc na Buaile,
is Baile Uí Tháthil.
Do chuarda' mé an Gleann dó
cois Abha Leamhchaill,
is Leaca na hÁtha.

Fiche scilling
do thairgeas don duine acu,
gan ach é 'ghabháil dom,
Nó 'thabhairt chun Dónaill,
an fear caoin córach,
go bhfaigheadh sásamh,
Tríd an gcailín,
bhí san ngarraí,
ag buan na bpataí
's dá dtabhairt dá fádar.
Do cuireadh an dochtúir
ag féachain a portúis
is do fríodh é bearnach.

Is gurb é 'opinion
gur gabhadh de mhagairle
ar an áit sin.
Bun coinle
do chuaigh inti,
fad mo lámha dhe,
Nó ubh circe
mar ar milleadh
í 'ma náire.

Teastas an óigfhir
do léadh dómhsa,
agus a ghníomhartha.
Gur réab sé póirse
le piostal póca
bhí 'na bhríste.
'S i bPoll Uí Chlúmháin
do rinn sé díobháil
ag gabháil dá líog air.
'S a coileach comhraic
do bhí chun spóirt aici,
do ghabh sé píce ann.

B 1794ls 18D
U 0201
BARÁNTAS AN GHÉ
By Sir John Mollowny giúistís foghnach nach feargach.

By Sir John Mollowny giúistís foghnach nach feargach,
A justice most legal chun réiteach gach achrainn,
A friend to each poet fear cróga chun labhartha,
To decide all debates idir an gé agus an madra.

The eighth of June do réir chúrsa an calander,
I received information le héifeacht go dearfa,

As we were walking through bánta Dhrom Cara thoir,
It was the goose assaulted, thug sí fáscadh chun an mhadra.

With her mouth bill and beak thug sí pléasc insa mhalain dhó
Is lena dhá sciathán insan chliathán go cealgach.
The dog being couragous is gan staonadh aige ón achrann
He instantly seized her 's is tréan do thug stracadh di.

Not knowing the cause lenar tháinig an fhearg sin,
Nor fearing the laws is í an chráin do bhí treascartha.
You all petty jailors ar a nglaotar lucht mairsille
Constables, bailiffs, is gach n-aon eile dhon aicme sin: -

This is my supersedeas mo shéala agus m'ainm air,
Let the dog pass and repass is ná bíodh éigse baoth' bagairt air,
Till he stands his trial ag assizes na cathrach,
And until guilty you will find him, bíodh cead aighnis is maga aige.

B 1900lsc 19
U 0401
BARÁNTAS NA MBRÓG
Contae an Chláir i gciumhais na hÉireann

Contae an Chláir i gciumhais na hÉireann,
ar aois Mhic Mhuire anois mar léitear,
agus fiche bliain 'na dhiaidh ar aon cheart,
táinig ag dearbhú 's ag ceartú a chéile,
i láthair giúistís a bhí saoithiúil saothrach.

Dearbhú fiomanta criomanta cróga:
A réir mar a thuigim d'imigh mo bhróga.

Dá bhrí sin tugaim le húdar dána,
le dlí na ríocht' agus togha barántais: -
cuartaigh go dlúth gach cúinne 'na stábla,
lofta na gcearc 's ar chorp na sráide.

Ná fág cuas ná cúinne ar d'iarraidh,
faoi thóin leapa ná ar cúl an iarta.

Móinte curraithe bogacha is abhainte
ar bhruach na mara nó idir mharbh an teampaill.

Ná fág claí ná poll díge béal curraigh ná sráide Coillte;
Cuartaigh an Callán agus Sileáin Uí Shíoda.
Agus ceartaigh i gceart Bléin na Gíge.

Cuartaigh na caisleáin is na hoileáin do d' bhróga,
Droichead Bhéil Átha agus clogáis Leacht Domhna.
Cuartaigh na tráite is Poll na dTóraí,

Cuartaigh na sléibhte is Áth na Críche
Agus Cnoc na Cathrach mar ar leagadh na mílte.

B 1785 18D
U 0413

BARÁNTAS NA CASÓIGE

Contae Chiarraí

Contae Chiarraí mar aon le mórchuardaibh Shéamais Uí Chatháin,
aon de phríomhbhreithiúnaibh na suadhéigse ar feadh na gcríoch
chum a luchta cuardaigh.

Ag seo gearán agus faisnéis Shéamais Uí Chuirc mhic Chormaic Báille
ó Churrach na Cille, noch do chónaíos in imeall na coille crosta
crostórtha mar bhruach na Bruice i gContae Chiarraí réamhráite.

Dearbhaíonn mac an bháille mhóir, gan saobhmhionn ná buntáiste ar
leacaibh dearga an tinteáin, ar mhaidíbh dubha an dorais, agus ar phortús
a mháthar, go dtáinig sladaí liath lom leathnochtaithe, ciarbhuí coirtithe
cróndearg, cromtha cromshlinneánach cliabhchumhang, bolgmhór
bréananálach breacloirgneach, dorcha geocúil, agus é ina shruimile chéatach
dhiabhlaí, mheabhlach mhallaithe, agus é ina scraiste scraistiúil,
chraosbheolach chreatlom churraiceach, bhléanfhairsing, agus é ina phusaí
phusúlach phrioslach phlámásach, shumgúil mhórsháitheach, agus é ina
shirriam teallaigh, agus ina liairne tinteáin chamioscaideach fhadloirgneach
leathanchrúbach, dhíomhaoin dhrochghnóthach, agus é ina chlúmhach bhuí
bhreacshúileach chrínfhiaclach scrogmhuinéalach, fána chulaith smeartha
gan náire, ag feitheamh agus ag faire na huaine air; gur nocht mac an
bháille de, le dubhobair agus le brothall na coille glaise, ina léine agus
ina bhríste, insan áit sin lena ráitear an tOileán Dorcha; agus gur ghaibh
an táthaire réamhráite laistiar agus gur scuab uaidh a chasóg ghéarchóirithe
chluthair-fhuaite, líonálta den mhínbhréidín chíordhubh chomhshnáitheach
fána leathanchnaipíbh dearnálta, insan bhliain d'aois ár dTiarna 1785. Dá
bhrí sin atá an barántas so mar leanas:

Contae Chiarraí
ar fad le chéile
gan fuíoll béime
ag Tadhg Ó Conaill.
Giúistís socair,
séimh céillí,
fuair ceart réime
i ndlí is i dtuigsin.
Fógraim do gach
aon chonstábla,
dá bhfuil sa lán so,
cois na Bruice
Do Sheon Langford
is dá gharda

is d'ardchonstábla
Chlainne Mhuiris
mionchuardach
anois do dhéanamh
ina limistéirí
ar gach duine.
Is go speisialta
ar gach n-aon
ina bhfuil drochghéata
iontu fuinte.

Ag sin
agatsa a Shéamais,
fám' láimh féinig,
cead chun reatha,
Nó go dteangmha
leat an séithleach
creatbhuí claon
a rinn tú 'chreachadh.
Ar eagla ar dtús,
go scaipfeadh do lúth,
is go bhfaighfeá brú
nó buille de bhata,
Bailigh leat buíon
fear óg den tír
do bheidh go groí
's ná foighneoidh easmailt.
Tugaíg ruathar,
fada fuadrach
ar é chuardach
ann gach baile,
Ó Ghleann na Léime,
go barr na Féile,
go bun na Sméarlaí,
agus siar cois Mhainge.

Ba ghnáthach scrogaire,
ciarbhuí coirtithe,
de shórt an duine seo
i gCúil Ó Sochta.
Ná fágaíg iothla
ná bun truipile
i ngleann ná in imeall cnoic
gan a lorg dó.
Cuiríg a thuairisc
ar fuaid na tuaithe
go Sliabh Luachra
is go Crosaire an tSionnaigh;
Go Gleann Ó Ruachta
ba mhinic lucht cuardaigh
is sladaí luaimneach
acu dá chluiche.
Cuardaíg go sármhaith,
timpeall Chill Airne
in imeall na sráide
agus cois an locha.
Ná stadaíg den stáir sin,
go Daingean na mbárc,
ar eagla an stráille
do bheith 'na chodladh.

Géaraíg ar siúl,
is comhairíg chúghaibh
Cruacha Dubha
Mhic Giolla Choda.
Déanaíg comhairle
ansin cá ngeobhaidh sibh,
is meabhraíg an t-eolas,
ar a lorg.
Atá Teach Mhóire,
gan siúl fós uaibh,
is creidim gur cóir daoibh,
cur ar na cosa.
Nuair chuirfidh sibh bhur
n-amhras
des na Gleannta,
tugaíg fogha
ar Chaisleán na Mainge.
Cuardaíg go rómhaith,
portaithe móna,
do chrochaire an chorda,
is cois na Fleasca.
Ná fágaíg trinse,
ná bun díge,
ó Chrois Uí Fhloinn,
go dtí Ard Fhearta,

Ó Thigh Duibh,
go Ceann Duimhche,
go Baile Mhac Coinn,
's as san go Crota.
Buailíg lastuaidh
chum Ráth Tuaidh
is tugaíg cuairt
ar Bhaile an Chrosaigh.
Fanaíg tar srúill,
faoi Oireacht anonn,
's is eaglach liom,
go mbeidh sibh cortha.

Bígíg múinte
i mBéal Átha Longfoirt,
tá droch-chriú ann,
do réir mar chloisim.
'S is suarach an chúis
d'iarrfaidís chúghaibh
chun sibh do rúscadh,
leis na clocha.
Déanaíg bhur n-aghaidh
go Carraig an Phoill,
is ná déanaíg moill,
ach bheith ar sodar.

Ná blaisíg greim,
grutha ná meidhg,
ar eagla aon treighde
do theacht 'n bhur mbolg.
Ní mór an t-aistear daoibh
dul go Tairbirt;
ná téigíg thairis sin,
óir níl sé dleathach.
Ná fágaíg aitreabh,
ar bhruach na farraige,
cuasán carraige,
cuan ná caladh.
Siúlaíg timpeall,
ard is íseal,
gleannta is cnocáin,
mín is garbh.
Cuardaíg ciseáin tacair,
is clathacha deacra
bogaithe is móinteáin,
díg is aiteann.
Na fágaíg áitreabh
cró nó stábla
ar bhruach na Gáille,
dó gan lorg.

Thuas i Lios Tuathail,
atá sé im' thuairim,
is fuiscí uaithne
aige dá shlogadh.
Ar eagla anriochta,
do bhí a leicne scramhaite,
do bhí garbhphus ramhar air,
agus é dubh smeartha.
Do bhí sé ceannathrom;
dronnach do bhí a dhrom;
do bhí bun a shróna cam,
is leathanbhreall ar a barra.
Má fhaigheann sibh radharc
air,
cuiríg dubhghreim air,
agus tugaíg an cladhaire,
go Binn na Manach.
Go gcuirtear ar adhastar,
ceangailte taighte
is mittimus Thaidhg leis
an bhfear lochtach.
Is mór an sásamh,
do mhac an bháille,
é fheicsin in airde,
idir dhá mhaide.

Ag sin agaibh críoch air,
is nár fhóire Críost air,
is fada ó thuill sé,
an corda dá thachtadh.

B 1750-70fl 18L
U 0277

Cuirim dá dtóraíocht

Éadbhard de Nógla aon d'ardbhreithiúnaibh na héigse cct.

I gContae agus i gcathair Chorcaí; dearbhtha diana daingeana
diomácha Mhaitias Bhreatnaigh dom' láthair, duine uasal de
shíolrach na seanBhreataine agus príomhshliocht Bhreatain
Mhaoil mhic Némédius, an chéadphrionsa do thuirling san
mBreatain d'éis na díleann agus do ghabh ceannas Breataine,
Sacsan agus Alban, fa deara an Bhreatain Mhór do ghairm
díobh, go raibh a chónaí i mBaile an Ghleanna i bparóiste
Chathair Lágá sic, go dtáinig chum a stábla san oíche cúil
ropairí agus foghlaithe gurbhriseadar

an glas agus rugadar leo a shrian agus a iallait, agus é féin
bacach agus a chapall dall, ar modh go ndearnadar creach an daill
agus an bhacaigh in éineacht, agus go bhfuil ó shin i leith 'na
chamán craiplithe i gcúinne an cheangalaigh gan ord gan aifreann
d'easpa nach féidir leis dul ar marcaíocht de bhrí dá dtíodh ar
an gcapall dall gan srian nach bhfuil a fhios aige nach le faill
mhara nó ar an seanfharraige do thabharfadh aghaidh; agus an tan do
théadh ar an gcapall gcéanna agus an srian céanna leis - mar ba é
seanchabhlach na fíoruaisle é, go gcoinníodh a cheann comh
hard comh stáidiúil sin go meastaí daoibh gurbh é Alexander ag
marcaíocht Bocephalus nó Cú Chulainn ar an Liath Macha
do bhíodh ann; go ndeachaigh ar a bhreothartach i dteannta díse de
churaíbh láidre d'ionsaí caillí feasa na gcártaí ag iarraidh
feasa uirthi; gur fhág paidirín ómra na gcaogaidí n-airgid i
ngeall le réal aici .i. comhartha sinsireachta d'fhág a athair
agus a sheanathair aige, gurbh eagal leis geall titime do theacht
air go bhfuair faisnéis uaithi gur bodach breallach brúidiúil
bolgfhairsing de shliocht Thomáis mhic Lóbais mhic Liobair Lofa
mhic Láigh an chúir táigtuta mac Tuathaláin Tarcaisnigh
mhic Tomhaltaigh an Tuaiscirt mar aon le caille chnapach
chruintilleach cholgach chealgánach don chinéal céanna do
rug leo iad agus do dhíol iad le hardtaoiseach an mhathshluaigh
seo atá ag cosaint an náisiúin mar do chuir a dhúil iontu an tan
do connairc acu iad tré a raibh de chnaipíbh de bhiteannaibh agus
de bhúclaíbh airgid iontu. Ar an ábhar sin cuirim mallacht
cléiréigse eaglaise mar aon lem' bharántas 'na ndiaidh mar leanas:

Cuirim dá dtóraíocht,
le cumas is cóirdhlí,
cuideachta clóchaoin
céimghlan.
Curaí calma
an choinníll charthanaigh,
bilí baramhail
béasach,
Cabhailghlan cumasach,
togha na foirinne,
cabhair is cuisle
na Féinne.
Cuardaíg cumarach,
cuaillí coille,
'gus uathghlinn uisce
'gus féitheach.

Cuiríg an cúram
ar Phiaras múinte
dalta agus prionsa
Gréagach.
Glaoíg san Mainistir
préamh d'fhuil Bharrach
ar Shéamas seabhac
na séimhe.
Gluaisíg oraibh
is cuardaíge fotharaigh
fuairghlinn dorcha
is gaothra.
'S go brách ná fillíg
go hArd geal Dilíthe,
is tá dá bhile
den éigse ann.

Cuiríg an cúram
ar Chonchúr geal
bile 'gus crú mear
léannta,
I gCluain Droichead
is faigíg focal
le glanchuaird chothrom
dá n-éileamh.
Gabhaig gach cóngar,
as sin go Lóithirt,
ná stadaíg le fórsa
is faobhar,
Gasaibh cuntas
don Mhainistir súgach
lile de chúirt
na féile.

Fillíg aduaigh
go dei ...

B 1790 18D
U 0306

Dá aithne táim do Dháiví de Barra bheith umhal.

Do chuaigh Seán de Faoit dá ghearán le hÉamann Ó Flaithearta go
Baile Nua na Sagart agus do chuir sé summons chum Dáiví mar
leanas:

Éamann Ó Flaithearta i mBaile Nua na Sagart, cóirbhreitheamh go
bhfreasabhra san gcontae reimhráite:

Dochum Dáiví de Barra i mBunastóigh i bparóiste Charraig
Thuathail, dá aithne dhuit bheith i bpearsain im' láthair i
mBaile Nua na hEagailse, an deichiú lá d'Fheabhra go dtuga tú,
má hionriota aighneas agus oidhcóideacht sothronn soiléir, agus
cuntas fírinneach fíorcheart ar d'ealaíona, agus ar d'eolas, agus
go speisialta créad fá dtugais masla agus mícháil, táir tarcaisne
agus míchlú don fhíoraon fháighiúil fhocalcheart urramach
oiriúnach .i. Seán dea-mhúinte deascréideach dea-labhartha
de Faoit, agus a liacht sagart suairc, cléireach cáidh, taoiseach
tíreach mac deamtar díolúnach do bhí fá chioscháin aige Seán le
caogaid do bhliantaibh gan toirmeasc gan christamuil, dhéanamh
dhó. Agus tar dear ... gur thiteadar mórán de na sáruaislibh
sin ba charthanaí ba thacú agus ghionnbhrit do Sheán mar
bhíonn sé ... noch ghabhas do láimh páirt do ghlacadh leis agus
a chás do chosaint ar a shon. Uime sin ar rochtain an t-ordú
chughat ná bí leibideach, dein d'airm do líomhadh ... bro ...
bhreacha do mhillinn do chur ar ingil do chuisle fileata ...
freagra gan obadh an lá cinnte ceapaithe ... Ar túis dlúthchuardach
do dhul ar láimh fé ... tir lorgaireacht. Toirbhearta fám'
láimh an chéad lá d'Fheabhra ansa mbliain 1790. Éamann Ó
Flaithearta.

Dá aithne táim do Dháiví de Barra bheith umhal
Is freagairt im' láthair san áitreabh beannaithe dúrt,
Go bhfeasfad ón bhfáidh créad fá 'nar masladh leis clú
An fharaire stáit, gan fáltas beatha ach a chúl.

U 0305

FREAGRA DHÁIVÍ
A Éamainn cháin, a bhaird gan friotal líofa

Dáiví de Barra i mBunastóigh chum Éamainn Uí Flaithearta i
mBaile Nua na Sagart, dá chur in iúl agus i dtuiscint duit go
bhfeaca mé bíodh gur fada ar thí teacht dó roinnt de rian
do lámh fá dheoidh. Agus ba mhór m'iongnadh

ar rochtain do sheanpháipéir im' láthair an tan do chonarc an
tuairim ardintinneach do bhí go casúrtha i d'aigne agus i d'
intinn, agus toirbheartha fá do láimh .i. Éamann Ó Flaithearta
cóirbhreitheamh go bhfreasabhra san gcontae reimheráite, agus cé
lag do mheabhair agus mar bhraithim d'eolas, ba laige do
thuigsint ar ghrafadh na mbriathra úd. Gidheadh, dá
mbraithinnse puinn den amhras agat, ba mhóide mo dhithneas chum
dul dá chíoradh riot é; agus ní ar comhar, ach gach n-aon do chur
chum a dhíchill. Agus is dothuigseana go dtáinig Éamann in aois
Mhurcha nó ní dhéanfadh an oiread úd dá mhíthapa, óir ba
ghobsmeartha rian ... faobharmhairceach an scríbhinn agus ba
mheasa an t-urléaghadh ... cé fad romhat d'fhéachais ag gabháil
páipéir ... chrúibín bacaigh, feabhas na ceirde et méid an
fháltais. Is dearbh nach dóigh dhuit sin do dhéanamh i ndóchas
ná tuigfí liomsa é, óir an tan ba chomhchlos ar feadh na caomhthíre
an Faoiteach do dhul san bhfódfheart, do tuigeadh duitse nach
raibh aon oidhre ba chóra theacht isteach ar an mbeatha ná tú
féin, de dhroim cúise ná háirmhim poiblí ach tuigfir féin as,
amhail tuigimse más le gluaiseacht duit nach fuil an modh nó an
friotal iarratais go prasmhilis id' chraptheangain, ná tú ábalta
ar do dhéirc do altú go teanglíofa agus ó nach fiú liomsa dul ag
triall ortsa, atá súil agam nách aon troigh as do ród duitse
gabháil chúghamsa an tan ghluaisfidh tú ag tógáil sealbhú agus
circuit timpeall do stáit. Gidheadh, muna mbeadh le himpí
comharsan agus daoine muinteartha noch dheimhnigh agus mhóidigh
dhom gur lagstaidéar nó raon gealaí fá ndeara an cás, agus do
scríbhinn im' dháil, ba bheartaithe an beartú agus ba cheartaithe
an ceartú, agus ba líofa ... léirbhearrtha do bhéarfainnse ar do
chreat liath lom ar chor ná fágfainn ribe re fás, ná bun ribe re
préamhú, ná fós an ithir ina bhfásfadh sí, gan luaithscrios le
heidirchaint ón bhaitheas go talamh. Ach ó táim ag smachtú ar mo
mhórthocht agus ag fáil bua ar mo ghéarfhearg, tiocfaidh mé i
dtuas ... bhriathraibh míne ag scríobh mo ainme fá bhun
an rianlámh, á chur in iúl agus i dtuiscint duit gur mó de
chearrbhach iná theangmhaigh riamh leat Dáiví de Barra.

A Éamann cháin, a bhaird gan friotal líofa,
Do rith faoi thlás id' rás isteach im' líonsa,
Foghlaim tráth cé is fearr de bheart nó slí duit,
Do rogha mo pháirt, nó do shlán do thabhairt fám' scríobhsa.

B 1788 18D
U 0239

PAITIN
Dá bhrí sin aitchim

Contae caomhthorthach an Chláir, mar aon le mórchuairt Éireann
uile.

Paitin sond do réir Thomáis mhiantsuairc Uí Mhíocháin .i.
ilreachtach éigse cúirte Thuadhmhumhan, agus aon de
phríomhbhreithiúin bhinndhréachtach na bhfilí san ríocht
réamhráite. Tomás Ó Míocháin cct.

De bhrí go dtángadar prímhcheap ilchreideamhach ionraic phoráiste
fhírdheáthach Dhúire, agus fostaí feidhmiomdha fíoruaisle an
cheantair uile im' láthair don chor so dá iarraidh go humhalchaoin
iolcharthanach i mbrí phaitin phrionsapáilte saoirse suimiúil
scóipleathan do cheapadh agus do shaordháil do Sheán ionúin uasal
Ó hÓgáin .i. bráthair bocht binntsalmach d'ord Naomh Proinsias,
do cuireadh, d'éis a chúrsa dhíl-chráifeach i dteampall an
Tiarna, as seilbh an phoráiste réamhráite le húdarás an easpaig,
ionas go gcaithfidh sé anois, do réir reacht an déircoird, dul ag
cnuasach carthanacht na bhfíréan i measc na gcaoimhchinéil
gcríostúil go forleathan.

Dá bhrí sin aitchim
ar shaoithe fearainn,
ar fhíorscoth flatha
agus naoimhchléire,
Ón Laoi go Gaillimh
san líne ghairid
's ó ríghlic-Chaisil
go Splinc Réithigh,
Aíocht gan easpa,
gan maíomh do thabhairt,
ó croí don taistealach,
díthréadach.
Le Críost do ceapadh
ina stíobhard teagaisc
gan díol ach sealbh
na fíordhéirce.

Ba thaoiseach taitnimh
an tsaoi re tamall,
i nDroim na Manach,
gan mídhaonnacht.
'S is fíor nár ghlasaigh,
a chroí ná a gheata,
roimh dhílleacht dealbh
re linn béile.
Níor fríoth é ag ceasnamh
ar dhríodar deasca
ná ar íochtar baraille
binn réitigh,
Ach ag leigheas gach galair
do bhuín an aistir,
le fíorshruth fairsing,
na fíorfhéile.

Gach baintreach teaspaigh,
tá ag leigh le rachmall,
i mínleach meala
's i nglinn sléibhe,
'S gach maoilreach seascair,
tá i slí le fada
na hadhairce a thachtadh
le cruinnreálaibh,
Ba chuí dhóibh creanadh,
le ní na n-anam,
is dá ndíon ar lasair,
na daoirphéine,
Mír den taisce,
chuir Críost ina sealbh,
do roinnt le teachtaire
an Rí naofa.

Ní broimseach bacaigh,
ag bruíon le cailligh,
's a dhroim i dtaca,
ag an ngeoiséaraí,
Ná bíoma bealaigh
i rílteach raca
go ndíolann a fhallaing
's a mhaingéadaí,
Mo chaoinfhear cneasta
gan phoimp gan chealg
tá suíte seasmhach
soíscéalach,
Is le fírinne freastail
bheir mílte peacach
ó dhaoirse greama
na ríphéiste.

Ós fíor go radaim
óm' chroí don eagailseach
príomhphas paitin
is príbhléide,
Gan chinnteacht nascaim
a gcíos do ghlanadh
go cruinn in aice
gach naoimhfhéile.

Go síodhach glacfaidh
an píosa garbh
an líon 's a mbaraille
síl déise,
Is aghaidh gach earra,
chuir Meidhbh i dtaisce,
go doimhin in arg
na troimphléiste.

Leastíos ón Scairbh
go Binn Bhunraite,
's trí chríocha Bhaiscinn
go Cill Chambers,
Ón Roinn don Cheapaigh,
chum Maighe na gCailleach,
is ó Dhroim Dhún Atha
go Cinn Léime,
Táid saoithe sagairt,
is saoire teastas,
do leigheasfas anacra
an chlaoinchléirigh,
Is d'éis fuílleach fleadha
do líonfas pacaibh
go raídhseach rabairneach
ríméideach.

Cois taoibh na mara
chum seantí an chladaigh
is trí gach eanach
go n-uige Dean Queally,
Ó thoinn Lios Ceannúir,
go Glinn na Manach
is timpeall trasna
chum Tuaim Gréine,
Níl taoiseach teagaisc
ná fíorghas flatha
ná híocfaidh acmhainn
go croímhéineach,
'S ar thíocht abhaile dhó
maíodh le Peadar
gur saoirse ó fhlaitheas
a chaoilchléircheas.
I linn nó i laithigh
dá luíodh a chapall
is a dhroim ag feacadh
fá throimghréithre,
Glaoidheadh dá chabhair
an Loingseach tapa
fear síofra 'ghreadadh
san mBruín Chaorthainn.
Gach n-aon do thabharfas
cuibhreann ranna
go saor do chantaire
an rí ghléigil,
Beidh choíche sailm
dá nguí go flaitheas
ó chuingbhroid mhallaithe
an tsaoil bhréagaigh.

Ó thíocht ar talamh,
do Chríost ina leanbh,
fó dhaoirse ag ceannach
na druingdhaonna,
Go suíomh mo phaitin
go díleas dearbh
fó ghrinnghlas dearg
na bhfíréigse,
Míle is seascaid
seacht gcéad ar daichead
do thimpeall ratha
na ríghréine,
Ach dís is gearra-dheich
bliain dá easbhaidh
gan fiaradh feasa
ná fuíoll réime.

Foircheann.

B 1761lsc 18L
U 0275

De bhrí gach réabadh

Ag so an t-ordú leis an Athair Seán Ó Briain mar an gcéanna dá
áireamh do na báillibh gach slí agus gach áit do ba mhian leis dóibh
do thimpealladh agus gan dearmad do dhéanamh fá dhul go n-uig
gach aon dá aois ghrádha ar feadh Leath Mhogha go hiomlán agus
beatha agus sláinte do thabhairt uaidh féin do gach aon fá leith
dhíobh, agus dá iarraidh orthu fá phéin umhlaíochta faire agus
forchoiméad do dhéanamh nó go mbeiridís ar an mbráighe
Seán Ó Lúba agus a chur ceangailte cruachuibhrithe chuige
féin go Caisleán Ó Liatháin.

De bhrí gach réabadh
ar dhlí na héigse
leis dá ndearnthas,
Gon uime d'ordaím
agus ionchomhachtaím
is údarásaím,
Don uile ard-
is fo-chonstábla
is do gach báille
Is chum buíne i gcontae
i gcríochaibh Mumhan
gan míchairde,

Gibé cúinge
coill ná cúil
den Mhumhain réamhráite,
Lámhaíg dúinne,
Dáiví Brún,
san ionad 'na bhfághthar;
Gadrach cruarighin
casaíg ar 'fhuaithnibh;
leagthar a chnámha.
Duais ná breabaireacht
uaidh ná glacathar
cuir ná slána.

Tugthar go Caisleán
cluthair Uí Liatháin
ceangailte im' láthair,
'S chum aon duine eile
ná léigthear eisean
i bpéin bhur sláinte.
Tuilleadh dá dhocúil -
tugthar dhó lonnú
go ceann spáis ann.
'S ina dhiaidh sin chúghainn
a thriall dom' chúirt
'bé ionad is áil liom.

Dá mbeith uaibhse
ar chleith nó cuardaibh
leanaíg ar lánrith.
Is Dálaigh na hAnaí
chleachtann an cleasaí,
ná faigheadh scáth ann.
Gluaistear libhse
go luaimneach liosta
go Tobraid Árann.
Is ná déin dearmad
céad dom' bheannachtaibh
do Sheán Chlárach.

Tuigim nach buailfe,
ionad ba shuairce,
chúghaibh sa tardal.
Caithíg an oíche
is glacaíg bhur scíth ann
go dtí arna mhárach.
Triall ar Luimneach
siar go hinneallta
is ibhíg mo shláinte ann.
Is naiscíg ar Aodh Buí
seasamh san taobh thíos;
faireadh an tráth sin.

Go hUíbh Breacáin,
timpeall Challáin
tuigim ná ráinig.
Ionann is dainséar
druidim le hAindréas
d'fhile gan fáscadh,
Somaidh le saoirse
socair an intleacht

solas gach sásaimh.
Cíocha dile
na díse d'ibheas-sa,
deocair a dtrágha.

Seachnaíg róda
is glacaíg cóngar
tarsna na sáile.
Risteard Ó Murchú
cuiríg dá chluthú,
in imeallaibh Rátha.
Rithíg go Ciarraí,
ciste na bhfialghníomh,
is nochtaíg dom' bhráthair,
Diarmaid fíorchaoin
mac mhic Fhínghín,
turas an chneáire.

I gcríochaibh Cairbreach
ní bhfaighidh tearmainn,
cé dóigh fáilte ann,
Ós fíor gur eatarthu
bhíos mo dhalta dil,
Eoghan Mac Cárthaigh.

Iarraíg Donnchadh,
grian na n-ollamhan,
i gCorcaigh is gnáthach,
d'fhíorfhuil chalma,
ríora Raithleann,
an fisigeach fáitheach.

Is Dónall solascháidh
Óg Ó Donnabháin,
posta gan tlátha,
Dár dual fuineadh
gach uama is oimice
is follas mo ghrá dó.
Is Dónall dréachtchaoin
stróire séimhí,
file na Blarnan,
Le baois shloinntear
gé bhíos gaosmhar
do Chlainn Chárthaigh.

Fialmhac Mhurchú,
an gliaire cruthchlúmhail
'sé mo bhráthair,
Saoi le sioscathar
laoithe snoite suilt,
Seán na Rátha.
Críoch bhur gcuarda,
ar dtíocht go Cluain Molt,
deocha 'bhur sásamh.
Is fíonmhar milis,
an tír 's a foireann,
i bhfochair an Fháltaigh.

Fáidh ná file,
ná fágthar libhse,
san Mhumhain ársa,
Gan fáil ina choinnibh
ar lár go gcuirid
an Brúnach bearnach.
Do mhaímh an Brúnach
buíon dá chúnamh
mar aos dána.
Is díobh sin Tomás
caoinmhic Thiarnáin,
's Mac Giolla Pádraig.

Is díobh Parthalón
an bráthair Códach,
rannaire Dháithbhe,
Is gliaire cumais,
Uilliam de Bhriotaibh,
is duine ná háirmhim.
Gach n-aon eile,
is an méad so deirim,
do chúnamh Dháithbhe,
Tabhraíg chúghainne,
fá thearmainn cúirte
cumais na bhfáidhe.

Gach n-aon nár foilceadh i dtobar na fíoréigse,
Is nár léigh ar nodaibh ná foras na príomhGhaeilge,
Ní céim a moladh má chosmhalaid gaois Éamainn
'S ní béim ar fhoirtile a dtrodaireacht tslimchéille.

Foircheann.

B 1769lsc 18L
U 0297

De bhrí go gcuala

Contae Luimnigh le Muiris Ó Gríofa. Ag so faisnéis agus barántas
ón bhfear céanna ar Sheán Ó hAnnáin .i. Fairisíneach faon
fíoruallach meabhlach searbh-bhriathrach cleasach cealgrúnach
scáinte scagfhiaclach liosta liodartha leonta luaithintinneach .i.
cocól coirpe casadharcach; fuad fuadarach fuathrógach agus carrfhia
cocard ceannéadrom noch atá ag imeacht ar nós Welcome Shúgaigh
ina gheilt ghliogartha ghlibriabhach charrach ghearbach
bhreacmhíolach i ndiaidh ban bocht agus baothchailleach is ag
leághadh le lánansacht dóibh, bíodh nach le greann ná le gean orthu
leanas an lánréim sin, ach d'eagla go bhfoilseoidh cách go
coiteann a éad agus a fhantas príobháideach ag nochtadh a
mhioscaise agus a mhírúin don aicme réamhráite ler créachtnaíodh an
crochaire ceannleointe-se. Óir ar dtréigin a chumainn dá
chompánach is beag nach é nós an phréacháin bhuinní doní noch
d'fhuathaíos a nead féin ar bhfáil cac na corréisce inti agus
d'imíos ar lageitil a luí agus a lomghoraíocht ar lomneadaibh
athchaite na n-éan eile, gur mar sin do luigh an millteoir meata
mírúnach so ar mheirdreachas go bhfuair cealg agus claonadhairt
ina dheireadh go prap príobháideach ionas gur leathnaigh olc agus
urchóid na hiaróige sin go hiarchreimeach nimh nathrach ar feadh a
choirp 's a chaolchráige ler cuireadh cor fimidh i gcamthóin an
choillteánaigh dhána dhíchoiscithe sin, dála mná an mhuilleora
ghairmeas an t-ainm sin don drong dea-iompair dhiúltaíos go
dhrochbhéasa; agus de bhrí go ndearna an cuaisce tanaí tónbhriste,
agus an chú airce chluaisghearrtha mhórbheannach bhurdúnach so
gan foras gan fondaiméad in aghaidh dlí agus reacht na héigse do
chuireamair an barántas so ina dhiaidh mar leanas:

De bhrí go gcuala
go bhfuil cuaisce
nó fíorchréice,
Anois ag gluaiseacht
go fíoruallach
ar díth céille.

Seán Ó hAnnáin
ainm an spreasáin,
nó cúiréibe,
Bhíos ina chúán
i ndiaidh gach aonmhná
mar leigheas éada.

Bíonn an cocól so
ann gach aon ló
fá líg traochta,
I ndóigh go gcuirfeadh
ansin duanóg,
nó críontsaothar.

Nuair nach féidir
leis a dhréacht a chur
in aiste chirt,
Bíonn an séithleach
ina spreas gan éifeacht
ag síor-reacaireacht.
Is cóir is is faobhrach
doghní véarsa
deir gach seanbhean.
Nuair a thig an réice
gliogair gan chéill-se
chucu ag bladaireacht.

Ní bhfuair an bochtán
dona so sciúrsáil
riamh san mbaile-se
Gur chuir rabhán
chugainn, an sacán,
go fíormhaslaitheach.

Dá bhrí sin fógraim
díbhse, a óga,
ar feadh na dúiche:
Bíodh an tóir
againn ina dheoidh
go fíorshiúlach.
Cuardaíg garbhchnoic
ina mbeith beannaphoic
ar bhinn sléibhte,
Óir is cleachtadh leis
dul chun reatha leo
go fíoraerach.
Ná fágbhaíg achrann,
ina mbeith caladh ar bith,
i dtír Éireann,
Dó gan taistealadh
go bhfaighthí amharc air
i gcríoch éigin.

Gidheadh beartaím,
díbh an dailtín
do sheachaint ar aonach,
d'eagla Chathaoir
is foireann na stafaí
do theacht d'bhur plaoscadh.

In áit eile ar bith
ina gcluinfí an reithe bocht
muiniceach maol so
Dhul ar teitheadh uaibh,
déanaíg deifir ann;
brisíg is réabaíg.

An tan gheabhtar radharc air
leanaíg gan mhoill é
an sruithire séithligh.
Beiríg ar adhairc air,
cuiríg fá ghreim é,
an cuirrice créice.

Díbh ní heagla
go rachaidh chun reatha uaibh
tá sé léigneach.
Ar an abhar sin
bíodh sé ceangailte
le cor téide.

Gibé ar bith bothóg,
ag scige le síorthóir,
'na bhfaighthí an t-éagann,
Tugaíg an cocól
chugainn dá aimhdheoin
fá dhlí na héigse.

Siúlaíg feasta gach barrachnoc lom do Sheán
Mar a mbíonn garbhphoic mhaga is gabhair ar fán.
Níl rúiscbhuí chaillí ó Chaiseal go Gleann na Máighe,
Ná músclann sealad chum peaca dá dtabhairt fé dháir.

Toirbhearta faoim' láimh,
Muiris Ó Gríofa.

B 1781 18D
U 0216

BARÁNTAS MHUIRIS UÍ GHRÍOFA
le hEoghan Rua Ó Súilleabháin 1781

De bhrí go bhfuaras fíorfhaisnéis re ceart áitimh

Críocha mínáille Mumhan agus an chuid eile d'Éirinn iathghlas
oileánach le hEoghan Ó Súilleabháin .i. aon de dhearbh-
bhreithiúin na saoithe éigse

ar feadh na críche réamhráite go huile.

De bhrí go bhfuaras fíorfhaisnéis re ceart áitimh díse dea-
dhaoine .i. Mícheál Ó Clúmháin do chónaíos i mBealach Uafar
Átha, agus Uilliam Ó hAinnín do chónaíos ar Ród-Chros Thobar an
Nae: Iar n-éag d'éigsibh éifeachtacha ealaíonta, do
shaormhacaibh léannta láneolacha, do shuadhaibh snoite sians-
scothacha, is d'fhíobhaibh frofa fíorfhoghlamtha, do bhardaibh
bleachta binnbhriathracha, agus do dhámhaibh dearfa dea-shamplacha,
do dhraoithibh diamhar-rúntacha dántacha agus do ghruagaibh
dáilteacha snaisrialacha agus d'fháidhibh fonnmhara
feidhmdhlitheacha Leithe maghfhairsinge Mogha, noch ba
dhearbhúdair dréachta dánta agus laoithe, duanta na ndea-ealaíon
san tan gcéanna is san gcruinnaimsir ionar mhaireadar na taoisigh
teagaisc agus na saoithe sárlabharthacha cúirtghairmtheacha
mianmhara meidhirchaointeacha dleachta dílse d'fhíorscoth uasal
urramach gréithre gaoismhara Gael, gur neadaigh is gur
dhlúthghnáthaigh balbh-bhairdín breillbhriathrach bunscolóige agus
cnáimhseálaí ciarsánach cianaosta agus dúrdhradaire díoscair
dítheolach, is fíorfhuirseoir foghaltach faonghníomhach, agus glimsín
glafaídeach glamghlórach agus leamhlorgaire liodartha lomathach, agus
maolmheilit maíteach míghníomhach, agus neascóid neantach
neamhcharthanach, agus pótaire pleidhciúil plámásach, agus ráiméisí
righin rúnchealgach, agus tirimtharabhán tóirtéiseach, i
gcuasphollaibh diamhaire agus i gcumaraibh doimhne do-eolais
an tSléibhe Riabhaigh dárab dearbhainm Muirisín maol
malachlúmhach meangach mailíseach Ó Gríofa .i. feallaire noch do
dhíolfadh an fíorbheagán d'iarmhar na héigse, atá ina bhfuíoll
áir is áirní ar fianscor, agus ar foluail trí inghreim Danar agus
foirneart eachtrann a saorchríochaibh sean agus sinsear clanna
meidhreánaí Míleadh, ar bhrúchtsháith buisinne amhail ba ghnáth
ris do dhéanamh.

Áitíthear fós ag an bhfaisnéisí seo go mbíonn an burdúnaí
beagnáireach so ag imeacht idir sheasc-chailleacha Cois Sléibhe
ina fhear leighis lusa luibhe agus asarlaíochta fá ghné dochtúra
fíorfhoghlamtha ban re tabhairt clainne dhóibh ris na healaíonaibh
.i. an gníomh ná táinig ris do dhéanamh anallód tré dhíth dea-
uirlise agus lachta lántorthúla giniúna.

Bíonn fós an bladaire baothghlórach so, an tan mheathaid na cearda
réamhráite air, ag iomlot ó thigh go tigh ina phaidreachán
chrábhaidh is coinsiasa i measc caschaillichíní ciartha coirtithe
ina gcríocha agus ina n-áitribh réamhainmnithe ag teagasc 's ag
múineadh salm an altaithe agus a shamhail eile sin de phrácas
urnaithe nár ordaigh Dia ná duine do rá ná d'éisteacht, mar shlí
bheatha agus mar ábhar cothaithe dó féin, ó ráinig ina thuathalán
cidh tréan-aineolach i rialacha léinn is lánfhoghlamtha, cidh
deiliúsach d'ordaíonn don bhuíon so Bhealaigh Átha gan m'ordú
sa ghlacadh mar dhlí i ndóigh clú agus meas do thuilleamh dó
féin tré thíocht i gcomhchóraíocht riumsa nó rem' shamhail eile
i gcúlghearrthóireacht mhailísigh, gan uaim aiste ná údarás, ach
ag déanamh deimhin dar leis féin den charadas san do shnaidhmeas
ris agus dob éigean dom go haimhdheonach a scaoileadh tré
míchádhas an chríonchlamhaire seo.

Tar éis na fáthaibh sin, ordaím do gach file feasach fáigiúil
fíorGhaelach an bairdín seo do dhiandíbirt agus do rianruagairt óna
gcomhthionólaibh agus óna gcomhluadar; is dá n-oifigíbh dearfa a
cheangal is a chruachuibhreach agus a bhreith ar an ordú san ina
chime chraiplithe chruachuibhrithe do láthair ceachtar de
bhinnbhreithiúin na saoithe éigse go n-íoca a chríonchorpán
creatlom caisleatharach as leamhlabharthaibh

a theangan atá tarsna tuisleach tuathalach teircfheolach, agus
dochum na nithe sin do chur i bhfórsa, ag sin barántas tarraingthe
faoim' láimh an cúigiú lá fichead d'August, san mbliain
d'aois an Tiarna 1781.

B 1784ob 18D
Sirim slua uaimhneach na saoithe sean
Barántas Eoghain Uí Shúilleabháin ar Mhuiris Ó Gríofa

De bhrí go bhfuaireas áiteamh dís dea-dhaoine gur neadaigh agus
gur dhlúthchónaigh balbh-bhairdín breallbhriathrach, bunscológ, ar
neamhéigse éifeacht ná ealaí dó, ordaím do shaoimhacaibh léannta
láneolach na hÉireann, do Mhícheál Ó Clúmháin do chónaíos i
mBealach Úir Átha agus Uilliam Ó hAinnín do chónaíos ar Ród
Chroise Thobar an Nae, go bhfuil tallaire ciarsánach críonaosta,
dúrdhraidire díthuigseanach do-eolais agus fíor-dheoirseoirín
fealltach faonghníomhach agus glimsín gliadarach glamghlórach agus
leamhlorgaire lodartha lomthónach agus maolmheilitín maíteach
míghníomhach agus neascóid namhdach neamhcharthanach, agus pótaire
pleidhciúil plámásach, agus sruthaire silte sleamhainchreimeach
agus truán truaillithe teircfheolach do chónaíos i gcuasaibh,
pollaibh doimhnibh daingeana do-eolais an tSléibhe Riabhaigh,
gurab ainm Muirisín mangach malachlúmhach mílabhartha casleatharach
Ó Gríofa, an feallaire noch do dhíolfadh an fíorbheagán d'
fhíorbhardaibh na héigse tá ar fán, fuair foghlaim uachtaráin.

Ar bhrúchtaíl buisinne amhail ba ghnách leis i dtigh a mháthar
áitíor fós go mbíonn an breabaire cealgach cailliúnach ag iomlaid ó
thigh go tigh ar measc chailleacha ciara coirtithe na gcríoch
ráite, agus a shamhail sin de phrácas ar urnaithe nár ordaigh Dia
ná duine a rá ná d'éisteacht.

Tugaimse ordú do gach file fáigiúil foghlamtha fíreolach et dá
n-oifigí dearfa-san an bairdín seo do dhiandhíbirt agus do
rinnruagairt, agus do thabhairt 'na chime chrimechraiplithe
chruachuibhrithe i láthair cheachtar de bhreithiúin na suadh
éigse, go n-íocfadh a chríonchorpán creatlom casleatharach as
leamhlabhartha a theangan tá trasna tuisleach truathuathalach chum
na nithibh do chur i bhfeidhm agus in eagar air.

Seo bhur mbarántas duit faoim' láimh:

Sirim slua uaimhneach na saoithibh sean
Ba chliste suairc duainte is laoithe ceart,
Cuiríg luathruagairt nó cuibhreach gaid,
Ar Mhuirisín luath-thuathalach Ó Gríofa gan mheas.

B 1850lsc 19L
U 0453

De bhrí go bhfuaireas go fíor an tuairisc

Chum faisnéis Chontae an Chláir agus Chóige Mumhan go
forleathan. Ag seo ordú údarásach ó aon de phríomhghiúistísí na
Contae réamhráite, dá ngoirtear Páidín Thoirdhealbhaigh, i
ndiaidh Thomáis Mhic Shiúrtáin .i. táilliúir siúltach suarach
saobhnósach, do ghabh air féin, le húdarás ceanndána, ball éadaigh
oirearc úsáideach do dhéanamh do Mícheál Ó Raghallaigh, aon de
sheanchaíbh fíoreolacha na cóige riomhráite agus do mhill go
míthreorach míthuigseanach an ball céanna. Tar éis trí bhanláimh
flainnín fíormhín sármhaiseach do chur amú leis, ar an ábhar sin,
atá barántas mar seo leanas:

De bhrí go bhfuaireas,
go fíor an tuairisc,
inniu do chráigh mé;
Fear dlí na suadha,
ba chaoin i suairceas,
ag teach an tábhairne.
A chaoinchrot uasal,
ar theacht an fhuachta,
do bheith á chárnadh.
Ag síordhúluachair,
na gaoithe aduaidh,
's a chom gan báinín.

Fógraím ruaig i ndiaidh
mhic an fhuadaigh
do mhill an t-éadach.
Is buainfead cluas de
má fhaighim a thuairisc
i mbailtibh Éireann.
As seo go Cluaine,
nó go Cill Da Lua soir,
má fhaighim an séithleach.
Ní fhágfad ruainne
ar a chloigeann guaireach
gan stothadh in éineacht.

Seo ordú láidir,
toghadh barántais,
chuireas i gcóir dó,
Chum cead tóraíocht'
ar feadh na tíre
bheith ar an lómthach.
Má thagann in bhur líonta,
bainigí an bríste
dhe go fórsach.
'S a hata dá mhaoil,
go ndéanfaidh leorghníomh
ar mhullach an bhóthair,

Le cara na héigse,
seanchaí saothrach,
fiosrach, fáilteach,
Dár mhinic ag béithe
meas ar a thréithe
- 's is minic bhí fáth leis.
Geallaimse féin dó
nach mbeidh ár dtaobh leis,
nuair gheabhad chum láimhe é;
Go bhfágfad créim air,
lena ré,
do chuirfidh an ghráin air.
Ag mná na hÉireann,
bíodh gurab éadrom,
é mar tá sé.
Is gur beag an éiric
linn ina shaothar,
a sheoid 's a shnáthad.

Caithfidh sé íoc
i bhflainnín Mhíchíl
do chur gan tuairisc,

Nó rachaidh sé síos
go gcnagthar a phíob,
is gan aon trua dhó.
Más neach as an mbruín
atá ar a thí,
is do rug uaidh é,
Déanadh gearán
leis an Athair Tomás,
is cuirfidh an ruaig air.

Is minic ar teallaigh
duine dá ealaí,
nó i dtigh ósta!
Leis sin, a Mhíchíl,
ná déan faillí
go gcuirimíd tóir air.
Nó rachaidh le gaoith,
is le hearlaíocht,
i bhfad ó chóngar.
A chara mo chroí,
tá an méid seo scríofa,
is cuir i bhfórsa é.

Tá dís laochaibh
ar an dtaobh so,
rachadh sa tsiúl duit:
Míchéal Ó Brógáin,
tá sé eolach
ar gach dúiche,
Is Tailte rábach,
sliocht na sárfhear,
thabharfaidh chúghainn é.
Is má bhíd mná,
ag cur aon stró air,
rachad chúthu.

Cuartaíg sléibhte,
as so go Bréintre,
is go Sliabh Eilbhe.
Líogaibh móra
chnoc na Boirne,
's ar ais don Eidhnigh.
Mura bhfaighthí a thuairisc
insa ruaig sin
bígí foighneach,
Óir gibé cúinne
i bhfuil an snúire,
cuirfear greim air.

Ó tá sibh láidir
bígí dána,
mar a raghaidh sibh.
Brisíg, réabaíg,
glais is géibheann
ar gach teaghlach.
Glaoig is ólaíg
ar an mbóthar,
gach a bhfaighe sibh.
Bíodh ag Brógán
tobac a dhóthain,
nó tiocfa treighid air.

Tugaigí an píopa
do na mná críonna,
is beidh siad mór libh.
Is ar mhnáibh óga,
ná ceil orlach
dá bhfuil uathu.
Ná bígí súgach
in bhur siúlta
ach bígí stuama.
'S ar mhaitheas na Mumhan
ná scaraíg leis siúd,
go dtugthar suas é.

Is mór an sceimhle
torann na díse
mar a ngeobha siad.
Bainfid bíogadh
as na seandaoine
is crithfidh cóbaigh.
Geallaimse dhíbh
nach gcasfaid arís
go dtugaid leo é.
Ansin, a Mhíchíl,
dein do rogha íde
den fhear dreoite.

Críoch.

B 1765c 18L
U 0314

De bhrí go dtáinig dís dom' láthair
Uilliam Buinneán
do Sheán Míodhach

De bhrí go dtáinig
dís dom' láthair,
dem' dhlúthchomharsain,
Dá dhearbhadh suíte
fá bhrí an Bhíobla
an fichiú lá d'fhómhar
Go bhfuil Clann Tomáis
ag dul in earráid
ní nár chóir dhóibh,
An dream chiaptha
choirpe chiardhubh
den tsíol ró-olc.

Do fuaireas cullóid
ag an siosón
i mbéal na tulcha
Ó Mhac Cuirtín
is ó gach giúistís
dá bhfuair commission,
Tré Chlann Órla
bheith ar an nós so
'dul as riagail
Is gach dlí córach
ag an gcóip sin
dá shíorstialladh.

Atá duine éigin
den tsíol chéanna
ar na bailtibh seo,
Do cheannaigh diallait,
dóchaint iarla,
spuir is geamaisis.
Atá naoi mbúcla
chum a ndúnta
i gceann a giorta.
Is deir liom Seán
go bhfuil punt práis
ina puimeil.

Ní hé an súisín
atá ina chúisín
dar mo bhriathar,
Ach canvas ciumhaisbhuí
is leathar gaimhnín
as Áth Cliath amach.

Atá breastplate cíordhubh
is pliataí buí uirthi
ó Shliabh Taurus.
Adeir liom Síle
gur leathar ón Scythia
a cover gan amhras.

Do bhí Clann Vulcáin
seachtain is naoi lá
ag déanamh stíoróipí
Is do bhí dhá cheardán
lá dá bprásáil
adeir Seán Ó Bruadaí.

Adeir Mac Uí Dhála
aréir le Pádraig
i dtigh Mhileachlainn
Gur neeb maith cnáibe
ó Chill Airne
atá dá ceangal.

Adeir liom Tomhaltach,
is ní mar shúgradh,
acht mar dháiríribh,
Gur fiú naoi scillinge
ar mharga Mhurchaidh
a cuid síoda.

Adeir liom Mícheál
gur fríoth dá dhíotáil
airbhe nae air,
Is go bhfuil air fíonáil

fós tré líonáil
do chur lena bhéibhear.

Táim lán d'eagla
go bhfaighfear damanta
mac mo chomharsan,
Tré na hachtaibh
do rinn ár n-aithreacha
do shíorleonadh.

Ní mé is ciontach
ní mé dúirt leis
ceannach na srianta.
Ná ní mé dúirt leis
spuir ó Lundain
do cheannach ná d'iarraidh.

Ba mhaith an diallait,
dar mo bhriathar,
do mhac scolóige,
Súisín riabhach
is mata fé' thiaraigh
agus croiceann maith fóisce.

Ní dhéanfainn iongantas
gad ná giorta
nó gas cnáibe.
'S ba mhaith an stíoróip
cúpla bruinnleog
bíodh nár ghá iad.

Dá bhrí seo, a Shéamais,
ós tú an receiver,
glaoig leat Dónall.
Is buail go héasca
suas do phléisc
is tabhair an tóir air.

Má gheibhir ligean air
tá mac Uí Urthaile
ar bhéal na slí reomhat
Is glaoig chugat Murchadh
is beidh sé coinnithe
mura bhfuil draíocht air.
Má tá 'ndán duit
go bhfaighir chum lámha é
bris na srianta.
Ceangail a shála
is caol a lámha
agus cac sa diallait.

Tabhair leat ceangailte é
mar do bheadh madra
d'ólfadh crútach,
Go gcurthar cara
suas chun a thachtaithe
le gad súiste.

Atá duine saor
ag Seán Puirséal
do gheabhadh anam dó,
Dá dtagadh i mbannaí
is i dtacaíocht
ná rachadh ar eachara,

Go dtiubhradh a shrianta
a spuir 's a dhiallait,
suas don Eaglais;
Ní bhfaigheadh acht pionós
tré' ndearna d'éagóir
ar na hachtaibh sin:

A dhó ina láimh
le lúib corcáin
nó le teanachair.
'S a chur ar mhuin pocáin
Thaidhg Uí Lorcáin
trí lá marga.

Baintear de a bhríste
is buailtear thíos é
le gas cuilinn.
Cuirtear dos píbe
nó cos píopa
in ionad a shuite.

Tumthar naoi n-uaire
i mbreallán an fhuail é
chun a fholcaithe.
Baintear leathchluas de
is cuirtear béim cuardaigh
san gcluais eile leis.

Sracthar dá mhailí
agus fós dá chadarnaí
an guaireach le teanachair,
Is d'fhabharthaí a shúl,
agus san go bliantúil
ar feadh a bheatha arís.

B 1806ls 19T
U 0416

Uilliam Breatnach bile buach .... ádhmhar binnghuthach agus ....
gaol greannmhar an aois dháimhe san gcontae réamhráite chum gach
constábla ard agus íseal taobh istigh do theorainn na contae ....
a lucht cúnta agus go speisialta chuim Dhónaill Uí Chonaill agus a
chomhairle.

Tháinig Domhnall Ó Sé inniu dom' láthair, aon dar mhian
lorgair ...na gaoisGhaeilge, file, fáidh, agus flaith feasach
fíoreolach, dochtúir dána... láidir agus lannaire líofa agus do
dhearbhaigh ar mhóide an Bhíobla bheannaithe .... cleasaí
cealgrúnach dá ngoirthear Silvy S. scoláire ó Ráth Chomáin ....
rug leis ar chomhartha falsa ó thigh Uilliam Uí Naodh san
mbaile réamhráite leabhar Gaeilge ina raibh scríofa mórán duanta,
dáin, readhma, taodhma agus ... oirearca, oráidibh agus orthaí
beannaithe d'fhóirfeadh neach ó bhruid éaga agus bhaol
cuirrithe ar aosáin spéire, ar gheilt ghlinne agus ar dheamhain
ifrinn agus fós go rug an cleasaí céanna an leabhar so leis do
láthair Mhic Crae mórmhallaithe ... an seanóir diablaí as
iathaibh ifrinn. Agus mar do bhí an leabhrán beannaithe ... ar
dheamhnaibh air agus fós gur chuir an cleasaí réamhráite an leabhar
in áit nach féidir leis an bhfaisnéisí an leabhar d'fháil go
dtug ordú ar feadh thuaithibh Mumhan fám' láimh agus faoi
shéala m'údaráis mar leanas etc.

De bhrí go dtáinig
inniu dom' láthair
is go dtug an mánual
cliste san ...
Aon den dáimhe
laoch den tsárfhuil
saorfhlaith cráifeach
....
Adeir an fáidh seo
go milis ráiteach
go ndeinfidh ....

Gur ghluais cneáire,
guagach gránna
i bhfoirm máistir ...

se ... ... sladaí
creimeach creatbhuí
breillsce dail ....

cleasaí
... claon ...
d'iompaigh aibíd

se beartaíocht
ghoid an
do bhíodh ....
thaithíos teampall choillinne
Silvy cladhaire ...

tannuidhe sruthaire spadaí ginte le g ... do bhailíos na nithe
teagmhaois leis go b ... leabhar mar chaipín ar bheal cainín inar
bailíodh bainne ? ... in a mbeadh madraí ag ól aon chasdí ná fós
leanaí o ...

... ling deoraí
tnúthach teolaí
chonnairc an tóraíocht
ar an bhfaiche.
Adúirt nár mhór é
thabhairt le fórsaí
complacht pólios
os coinne an ghadaí.

Tugais an feallaire
na duana abhaile ris
le luas a chamachos
do láthair an chléirigh,

I modh go bhféadfaí
an siollaire séimhí
ar son na ndréachtlaoi
a chur i ngéibheann.
... bhí fabharach
ní rug dlúth i dteampall
greim ar ghreann gnáth
an Dáibhí léannta.
Sin ní ár mheabhraigh
Mac Crae an Chlampair
scaoil an leabhar
ris an ngadaí céanna.
Dá bhrí sin gluaisíg,
déiníg cuardach
tríd na tuatha
gnuig an Léinloch.
Gleann Ua Ruachta
Sléibhte Luachra,
an Dá Chích buailíg
as sin go Béarra.
Casaíg ar ais
go hinnealta pras,
síoth, fos, stad,
le sosa ná déiníg.
Cuardaíg Neidín,
ar thuairisc geiltín,
scuab de sheilpín
leabhar Gaeilge.

Déanaíg machnamh
a Léim an tSagairt
cuirtheacht in gach baile
tá taobh ris.
Dá mbeadh a shamhail
i nGleann an Chapaill
bheadh sé greamaithe
ag eagnach aosta.
... go ... aolbhinn
ann 'na chónaí,
flaith is eolaí,
file róléannta.
Dá mbeadh tréanlaoich
triaith nach dóith poinn
ní bheadh an gleo sin
i nganfhios dó féin ann.
Déanaíg láithreach
ar Chill Airne;
ar fuad na sráide
bíodh cloig dá bpléascadh.
Ag tairgsin dualgais
as a thuairisc;
ná bíodh an fuaice
tar bhur n-éis ann.
Imíg den stáir sin
go Cathair Uíbh Ráthach;
ann ba ghnáthach
duine dá cheird so.
Ná déiníg dearmad
do Thomás Ó Rathaile;
insíg eachtra
Mhic Uí Shé dhó.
Ansin triallaíg
ar Dhonnchadh Ó Riada;
ní bheadh san iarthar
gan 'fhios an séithleach.
Go Daingean gan mhoill
is ná stadaíg go fíormhullach
Chnoic Bhréanainn.
.... tach Fionntrá a ...
ag eitiollaigh i measc fraoigh
na heilistrim
seachnaíg é
... gcás
le tuirse díomách
do Dháibhí don dáimh
is binne san áit ...
...... Ó Bruic
d'fhuil chumais mhic Luirc
i dtreasa ba mhinic
ag cosnamh na héigse.
... eadh aon tigh
ná nead fé chirc
as sin go muir
gan lorg don bhaothlach.
...... aniar
re fuinneamh go dian
stracaíg bhur ndiaidh
ceangailte ar théada
An feallaire fiaigh,
fear chreachta na gcliar
má castar bhur dtriall
orthu an téifid .
Cuiríg a thuairisc

tré bhur gcuardaibh
ar gach buachaill
is reachtaire caorach.
Glacaígse uaimse
go ndíolfad dualgas
cruinn chomh luath
is gheobhad faisnéise.
Ar theacht go Trá Lí
stadaíg im' ghnáth-thíos;
gheabh sibh árthaí
tuilte do shaorphuins.
Ólaíg sláintí,
slóite fáigí,
cuardaíg fá thrí
oifig an Chraochaigh.
Ná fágaíg seomra,
paodh ná póirse,
i Séipéal an Dóchais,
gan lorg gan bhaochas.
Ba mhinic re fuaice
mar é so luamar
an clog do bhualadh
ar theacht Mhic Chroachaigh.
Ná fágaíg bothán
cúil ná leachtán
ar thuaith an Oileáin ...
gan lorg, gan bhaochas.
Fraoch ná fionnán
cnoc ná cnocán,
cannadh hussa ma dh
....
.... buailíg
chuim Leasa Tuathail
do rug ...

B 1775ob 18D
U 0217

FRITHORDÚ NA MUICEOLA sunn
De bhrí gur dhearbhaigh daoiste danartha

Contae lánaoibhinn Luimnigh mar aon le mórchuaird dhá chóige
mhórfhairsing mhínleathan na Mumhan, le Seán Ó Tuama, aon de
phríomh-bhreithiúin fhíordhlitheacha na fíoréigse is na críochaibh
réamhráite: Ag seo gearán gríofa géarthuirseach do rinne an tAthair
Seán Ó hÓgáin .i. eagailseach uasal ardléannta aoibhinn
ilteangthach: go dtug féin agus an tAthair Mathúin Ó Géaráin .i.
sagart suaimhneach sítheoilte dearscnach dea-shamplach réamhrabhadh
agus forógra follas forleathan don phobal a bheith rompu seachtain
ón lá san go bithchinnte ag teach áirithe den pharáiste chum a
n-ullmhaithe mar is dual agus mar is dleathach san gcreideamh
Chríostúil; gurab é rinn tuathbhodach an tí réamhráite, teitheadh go
hiargúlta óna theaghlach féin an lá ainmnithe sin; óir do líonadar
foraoisí fíordhúnta fiatúla a chroí re doghar agus re doghram dúr
doichill d'eagla go dtiubhradh a bheag ná a mhór dá
bhrúidbheatha don dís naomheaglaiseach réamhráite, agus gurbh éigean
dóibh féin cuid den bhagún do bhí ina phríosúnach, crochta istigh
d'éis liathadh re seacht lánbhliana roimhe sin

de cheal chaithmhe, d'fhuascailt óna dhaorchuibhreach agus
d'ullmhú dhóibh féin mar aon le glasraí gorma garbhdhreasacha
do bhí in iargúl gairdín an bhodaigh réamhráite; go measann an
mogha mór fiabhodaigh sin dlí daor damaineach na ndubhghall do
chur a bhfoirm agus a bhfeidhm orthu; gidh mar nach téann dlí ar
riachtanas, agus dá bhrí sin gabhaimse re hais a ndíon agus a
gcaomhnadh ó chumhacht gacha suime dá dtiocfaidh orthu dá thaobh
in aon áit ná ionad cúirte ná comhthionóil tré cheithre ranna
oileáin iathghlais fhearannghlain úraoibhinn Éireann; gur dá
dhearbhadh sin atá an réamhchosc so síos ar a dtugtar supersedeas
i nuashlí Gall:

De bhrí gur dhearbhaigh,
daoiste danartha,
ar dhís den Eaglais
fhíoraonta,
Gur mhaígh go maslaitheach
millteach mallaithe
re dlí go gcreachfadh
na naoimhchléirigh.
Do thaoibh gur leagadar
píosa de sheanamhuic
do bhí aige i bhfraitheacha
an tí i ndaorbhroid,
Is gur scaoil an eaglais
ghrinn ón gceangal é
le fíorneart fairsinge
is fíorfhéile.
Chum dlí dá rachadh
an faingce fleascaigh
níl díon ná cabhair dó
i gCríoch Éibhir.
Ó ríbhrogh Chaisil
go fíobhaí an Daingin
is timpeall mar sin
go Baoi Bhéarra,
Nó síos dá rachadh
go díontsreabh Dhealgan,
mar ar cloíodh na Danair
le príomhGhaelaibh.
Beidh roímhe 'na sheasamh
an bhuíon do ghreadfas
a chroí is a chraiceann
le righinchaolach.
Suim ná gabhaig
san ríceach reatha-sa;
a dhlí ná a labhartha,
ní cuí a n-éisteacht.
Níl maíomh ná maitheas
ná brí ina bheartaibh
ach a chroí re cealg
chun círéipe.
Maím is measaim
gur gníomh ó fhlaitheas
do scaoil as ceangal
na righintéide,
An daoirseach deataigh
de dhíth a chaithmhe
tug aimsir fhada
i bhfíorghéibhinn.

Ceangal

Mo dhíth, mo bhrón is dóite an bheart dar leamsa,
Dís den ord is de phór na bhflatha seanda,
Fá dhlí tar cóir ag cóbach cleasach cantlach
Ag maíomh a lóta dhreoigh de cheal a rannta!

Ní coir ar Eaglais bheannaithe mhíorúileach
A gcuid do tharraingt as glasaibh na daoithiúlacht
Is gur fios a dteagasc is aitheanta an Rí dhúinne
ag cur na marbh is ag amharc na bpríosúnach.

B 1750 18L

De bhrí gur dhearbhaigh saoi de shagartaibh

Contae Luimnigh mar aon le mórchuaird Éireann go huile, le
Seán Ó Tuama.

Ag so gearán géarthuirseach an Athar Seán Ó hEidhin, .i. sagart
suaimhneach sítheoilte suáilceach saoirbhéasach, chónaíos san
mBearnainChoill san gcontae réamhráite Luimnigh do láthair
Sheáin Uí Thuama an Ghrinn, aon de phríomhbhreithiúin
fhírdhleathacha na suadhéigse san ríocht réamhráite an treas lá den
mhíosa Abráin san mbliain d'aois an Tiarna 1750:

Gur dhearbhaigh an sagart réamhráite ar mhóide an phortúis dhiaga
go dtáinig tionól mallachtach i ndubhdhoirche na hoíche timpeall a
theaghlaigh, agus mar aon riú sin ceithearnach cnámhársa cuirriceach
cromcheannach cíordhubh crosta cróinfhiaclach, buí borrthach
brachshúileach, pusach pioslach pollghnúiseach, agus é ag iomlot ina
chranca chromcheannach chamstágach, ina chaimearthach chrácach
chaolscrogallach, agus ina shruimile shraoilleach spairtshiúlach,
dhraíochtach dhuáilceach dhrochfhaicseana; gur ghoid an conablach
clamhchliathartaí sin ón sagart réamhráite: -

Éan éadrom aerach éagsúil, fearúil fearga fírniata, meidhreach
maisiúil mórálach buacach beannaithe binnghlórach, uasal álainn
ámharach ealaíonta, ba fhearr mian méid agus maise, cruth creat agus
cuntanós, ábhar ealaí agus aireachas, faire forcamhás agus
forchoiméad, tréithe tráthaíocht agus tráthúlacht, d'éanaibh na
cruinne go comhlán:

Ag seo an barántas:

De bhrí gur dhearbhaigh
saoi de shagartaibh
go cuimhneach cathaitheach
caoidheorach.
Gur shín leis aicme
den bhuín sin d'eascair
ó dhríodar Danar
de dhroim bóchna.
Le díoltas daingean
do rinn a chreachadh
san oíche gan fhios
dá phríomhchomharsain.
Do bhí ina bhfarraid sin
straoille seanduine,
draíochtach danartha,
díthchomhairleach.

Tríos gach milleadh
do rinn an scruta
le díoltas buile
agus le míchóthrom,
Thug sí re fuinneamh
ar ríghas coiligh
do bhí ag an siollaire
croímhórga.
Ler mhínghoid misneach
mo ghroíre curaidh
de bhrí gur imigh
an tsaoi threorach,
Ba díon ba dile
ba caoin le coimirce
an tí is na foirinne
ó mhillteoireacht.

Ba saoi le binneas,
an ghroíghin choiligh
san oíche ag feitheamh
na gcaoilnóimeant.
Le gaois le gliocas
do shíolraigh chuige
ón NaoimhSprid mhilis
le príomhchumhachta,

Ag glaoch gan tuirse
go cuimseach cliste
is go bríomhar bileamhail
binnghlórach.
Gan díth gan milleadh
de shíor gur choinnimh
A bhuíon fá choimirce
an rí ghlórmhair.

Ba buacach baramhail
muarga maiseamhail
suaimhneach seasmhach
sítheoilte,
An gruagach greannmhar
dualach dathannach
fuadrach fearamhail,
fíorchróga.
Ba luaimneach lasamhail
uasal acmhainneach
cruaidh do ghreadadh
le groí-óirspoir,
Anuas i mbathas
nó i mbuaic a namhad
go buan chun reatha
dá shíorsheoladh.

Ó Luan go Satharn
is trua na cearca
fá ghuais ag screadaigh
go scinnghlórach.
Go luath ó cailleadh
a gcuaille casnaimh
ba dual dá samhail
ar shlí tórmaigh.
Monuar is measa liom
buartha cathaitheach
mo shuaircfhear seasmhach
sítheoilte.
Ó ghruanna an tsagairt
anuas go dtagaid
na sluaite srathanna
síordheora.
Ar shuadhaibh aitchim,
gach suaircfhear searcach,
is lucht duana a chanadh
go caoineolach,
Ba fuadrach feasach
i dtuairim ranna
in uaim in aiste
's i scríbhneoireacht,
'Nbhur gcluain dá dtagadh
an fuaice fleascaigh
nó fuaid dá shamhailt
in aon bhóthar,
Buailíg, bascaíg;
a chruachreat greadaíg,
gan trua gan taise
don fhíorlómach.

Fuagraím feasta
dom' Ruairí reatha 'nois
cuardaíg leasa
agus groí-mhórchnoic.
Cuardaíg leathanchnaip,
Tuath faoi aireachas
is slua sí sealga
ar thaoibh Bóinne,
MuarChlíona acmhainneach
suas faoin ngarbhchloich,
Ruairí an Ghleanna
chois Tí Mhóire.
Cuardaíg Cearbhall
Chluana Aoird acmhainnigh
is buabhuíon mhaiseamhail
Dhoinn dhóidghil.

Cuardaíg mar sin dó
cuantaí is cealla
na slua sí seasaimh sin
Droim Eolainn.
Gach nuashlí calaidh
is tuaithibh treafa
ar fuaid suim bailte poirt
Chríoch Fódhla.
An tan buafíor amharc
an fhuaid bhuí scrata libh
a chuail chríon ceangalaíg,
síorfhógraim.
Bíodh a uaithní ag cnagarnaigh
i gcruashnaidhm ghadaraigh;
's is trua a phíp agamsa
i gcaoilchorda.

Go fíochmhar feargach
tíodh an gasra
gruig Aoibheall Chraige
na ngroíleogan.
Is má bhíonn an raiste,
fá dhíon a tearmainn,
scoilíg fairsinge

an ríróid leis.
De shíor ná stadaíg,
dá bhfuigheadh sibh amharc air
go binn dá chartadh
ins gach aon bhóthar,
Go tíocht abhaile
cois taoibh an Gheata
fé dhaoirse ceangail
don fhíorlómach.

Ceangal

Fógraim faoi dhó anois do thogha na bhfear:
Tógaíg bhur seolta go lonn le neart
an stróinse seo seolaíg go crom ar nasc
Cois Mhór-Gheata Mhóngrait ag Lom na nEach.

Toirbhearta faoim' láimh,
Seán Ó Tuama.
Foircheann.

B 1766 18L
U 0307

Contae an Chláir mar aon re mórchuaird Leatha Mogha go huile,
maille le Tadhg mac Sheáin aon d'ord ollmhúinte na hardLeatha
réamhráite. De bhrí go dtáinig Séamas Ó Seachnasa .i.
scolamháistir uileolach ollmhúinte do chónaíos ag eadartheagasc na
n-aos n-ealaíonta ag an nGeata Dubh in iarthar Chorca
Bhaiscne san gcontae réamhráite dom' láthair agus gur
dhearbhaigh ar mhóide an naoimhBhíobla go dtáinig foghlaí falsa
feillbhéasach san am mharbh den oíche, timpeall a scoltheaghlaigh
gur nocht ar a dheigh-chliathán é agus gur bhradaigh leis go
feillbheartach as dá thaobhán réidhe rófhada d'adhmad an
teaghlaigh sin, ionas go bhfuil sé féin agus a dheisceabail re
fuacht agus re fán agus fá urchóid na síne ó shin i leith de
dheasca na foghla sin.

De bhrí gur mhóidigh
an scolaí eolach
fá bhrí an Bhíobla,
Go dtáinig cóbach
de Chlainn Órla
fá choim oíche.

Do rinn fórsa
fána dhoirne
ar a theaghlach.
d'fhúig sé stróicthe,
briste breoite,
ar díth adhmaid.

Deirim gur cladhaire,
coirpe deimhneach
is fíorchneámhaire,
Do nocht teaghlach,
is do shlad adhmad,
an chaoinmháistir.

Is mór an easpa
mar a mbíodh taithí,
na naoi mbéithe,
Bheith ar neamhchrích
i ngeall ar ghadaí,
do rinn eirleach.

Gona uime sin fuagraim
dom' lucht cuarda
taisteal is tardal.
Leantar an fhuaid
libhse gan fuaradh
feasta go sármhaith.

Breith ar an gcóbach,
's a thabhairt ar scornaigh,
ceangailte im' láthair,
Go dtuga cuntas
créad fár iompar
leis an t-ádhmad.

Chum cúirt mairseal
chur ar an bhfleascach
linn gan chairde,
Agus a chrochadh
suas go follas
le rinn cábla.

Ná fágtar cluain
ná cumar cois cuain,
leirg ná arda.
Is fós na hAnnaí,
dob eol don ghadaí,
cnoc ná fánta.

Is aitheanta daoibhse,
ar olcas a ghníomhartha,
agus a thréithe
Nach d'fhuil Mhíleadh
an t-aitheach suíte
le míbhéasaibh.

Ach de shliocht dhíleas,
Chairbre Chinnchait,
do thit le Tuathal.
Lenar bh'aoibhinn
scrios is díbirt,
bheith ar uaislibh.

Nó Clainn Thomáis
bhíos ag grotháil
go fíorthútach.
d'fhúig an bothán sin
ar neamhaird
ar díth clúdaigh.

Séamas Risteaird
cuirim dá ghabháil
mar chonstábla.
Is Tadhg Ó Seasnáin,
bíodh mar chompán,
leis ina thardal.

Ná fágaíg leataoibh
claí ná scartaí,
ó Cheann Léime
Go Ceann Caillí,
gort ná garraí
gan lomscaobadh.

Ná fós bogach
maing ná currach
fiodh ná gaortha.
Is bíg neamhchortha
ar eagla dulta
ar chúl scéithe.

Ann gach pobal
bígíg ullamh
chum a fhógra.
Bíodh nach gnáthach
fear a cháilibh
ag devotion.

Ar gach cóisir
nó teach ósta
in bhur n-iarraidh,
Bígí gnóthach,
ann gach seomra
is ann gach spiara.

Ná bíodh póirse,
cúil ná comhra
cis ná bearna ,
Libh gan tóracht
go fíoreolach
ar feadh Dáil gCais.

Dá dteangmhadh bainis
in bhur mbealach
ná tigh tórraimh,
Is eol díbh suairceas
gach re n-uair
do dhéanamh dóibh sin.

Séamas seal
le draoidheacht
is le binncheolta.

Is Tadhg go sultmhar
ag déanamh ar
gach tórtha.

Gluaistear suas libh,
gan míshuaimhneas,
chum Béal Átha.
Is má ghaibh an fhuaid bhocht
geabhthaí tuairisc
tríd an áit sin.

Bígí múinte
in bhur siúlta
in Uíbh Breacáin
Ar eagla scléipe
bheith le héinneach
de Chlainn Ghormáin.

Ná bíodh bothán
ar Shliabh Colláin
libh gan spiúnadh.
Is má gheibhthí Vulcán
ann ná spáráil
bheith dá dhiúgadh.

Iarraíg eolas
cois na bóchna
chum Machaire Ruainne,
Is má bhíonn an cóbach
in bhur mbóthar
ceanglaíg uaime.

I mBruíon na gCloch
ní bhfaighidh sibh locht
ar ghabháil tríthi.
Is i dTuaith an Mhachaire,
geabha sibh caradas
ó na saoithe.

'S i dTuaith Chlaodh
má chuaigh an meirleach
ní bhfaighidh díon ann.
Is beidh an retreat air
mar fhia saothair
trí na tíortha,

Go hUíbh Cormaic
má chuaigh an stollaire,
uaibh ar coimhlinn.
Beirim m'fhocal díbh
go mbeidh sé coinnithe
mar a bhfuil draíocht air.

Iarraíg an t-eolas
trí gach cóngar
go Tuaith na Fearna,
'S go Tuaith an Chalaithe
táimse dearfa
nach air a tharla.

Bígí ceáfra
tar na hArda
chun an Charbhaill
Ar eagla an chneámhaire
do dhul san mbád uaibh
le tairmeasc.

Críoch bhur dtaisteal
timpeall cladaigh
chuin an chuibhrinn,
Go Dún Atha
Is go Cill Bheathach
mar a mbímse.

Faoim' láimhse scríofa
an cúigiú lá cinnte
de mhí Feabhra,
Aois ár dTiarna
áireamh blianta
mar atá rannta
Seacht gcéad déag
is sé ar seascaid
leis gan amhras.

B 1776 18D
U 0302

Contae an Chláir mar aon le mórchuaird Leatha Mogha go huile,
maille le Tomás Paor d'ord ollmhúinte na hardLeatha
réamhráite.

Ag seo tromchasaoid agus géarmhilleán shagairt agus mhuintir Dhún
Atha ar Sheán de hÓra .i. scológ scallaídeach scoithbhéarlach,
ciabhliath crosta cabluaith, dubhach dordha doshásta dona
dranntánach, éilmheach eascaoin éagórach, feargach fairsingfhéasógach,
gruama gortach gleaim-ghéagach, lúbach lachtna lúbarnach,
d'éalaigh gan chead gan ceileabhradh ó ríbhainis do bhí dá
caitheamh i nDún Atha réamhráite, gan fhios a shiúil ag na
fialbhuíne sin ó shin i leith. Agus is í is ealaí don leamhscaire
sin mar fuaireamairne anocht ó lucht inisin na scéal, ó lucht
taistil na ród, agus ó lucht léite na leabhar, bheith de shíor ag
ardmholadh clanna daoithe mar atá saoir, maoir agus muilleoraí,
Sagsanaigh, bodóglaigh, samharthaigh, fiatacha mná lena rachadh,
agus gach daoraicme eile ar a bhfuil mallacht a sinsir ó aimsir na
háirce de shliocht Chéin agus Chairbre Chinnchait, do rinn
feall ar shaorchlannaibh Éireann go bhfuaireadar fortacht in
aimsir ó Oliver Cromwell ar mbuaint a chinn don Rí Cormac,
agus ó shin anuas go bhfuilid ag dul i bpoimp agus i móráil agus
ag tabhairt tarcaisne do na fíoruaislibh agus do na héigsibh
feasacha fíoreolacha mar aon lena bhfilí breallacha; ar na
hábharaibh sin, más ea, fógraim agus ordaím do gach fochonstábla
is do gach báille agus go speisialta don Athair Séamas Ó Conchúir
agus a chúntaithe breith ar an ríceach seo agus a cheangal agus
a chruachuibhreach le putóig muice agus a thabhairt chugamsa
go Moinín Rois nó do láthair pearsa éigin eile den dáimh; go
mba a dheighleáil as do réir an dlí. Tugtha fám' láimh agus
mo shéalta an ceathrú lá de Mhárta, aois Chríost 1776.

De bhrí gur mhóidigh
triúr den chóip sin
anso dom' láthair,
Go ceart díreach
fá bhrí an Bhíobla
an ceathrú lá 'Mhárta.

Gur éalaigh an Hórach
leis ón gcóisir
go míshásta,
Mar a bheadh sladaí
dhéanfadh gadaíocht
nó gníomh náireach.

Ós fíor gur théarnaigh
go míbhéasach
go Dún Atha,
Is a liacht crúsca
do bhí gan diúgadh
ag na flatha.

Faightear scéala
créad fár éalaigh
go mímhúinte.
Bíodh gurbh é 'ealaí
bheith ag srathaíocht
ar fuaid Mumhan.

Gona uime sin fógraim
dom' lucht cuarta
taisteal is tardal,
Dul dá thóraíocht
gan rún cónaí
ar feadh Dál gCais;

Gan dá oíche
a chodladh in aon tigh
in bhur siúltaibh
Go bhfaighthe libh scríobh air
sul do scinnfe'
tar na triúcha.

An tAthair Séamas
croí na féile
mar chonstábla,
Bíodh 'na dhéigh sin
chum an mheirligh
do thabhairt dom' láthair.

Siúltar éasca
anois lem' laoch mear
cois na bóchna,
Insan réim sin
ó Cheann Léime
go Ceann Boirne.

Ná fágtar cluain
ná conair i dTuamhain
gan lorg go sármhaith.
Is fós na hAnnaí
a mbíonn a thaithí,
curtar garda ann.

Iar ghabháil suas duit
bí ar a thuairisc
i mBéal Átha,
Mar do bhíonn sé 'ríleáil
le maolrabháin,
do mhnáibh tábhairne.

Nocht do Thomás
caoin ó Míocháin
atá in ard thoir, -
I dtigh Uí Dhónaill
tá ar cóngar
bíonn sa ráfla:

Bí ar do choimeád,
in Uíbh Breacáin
ar eagla an chóbaigh
Dhul do leataoibh
ghoirt ná garraí
in aon bhóthar.

Cuir dá fhógairt
an fíorlómach
ann gach pobal.
Is ná fágaíg cóisir,
ná teach ósta,
gan a lorg ann.

Ná bíodh bothán
ar Shliabh Colláin
leat gan spiúnadh,
Ar eagla an donáin,
bheith i gcoimeád
in aon chúinne.

Gaibh go héasca
soir trí Shléibhte
fraoigh dhuith Eachtaí,
Is bí ar a thuairisc
le croí suaircis
trí na bealaí.

Tá an chliar fábhrach
ann gach áit duit,
ar feadh na deoise,
Chun a lámhú
gibé áras
a bhfaighid dóith air.

Cuardaigh gleannta
curraigh is allta
is mothara dlúithe.
Cuardaigh fánta
is uchtaibh arda
cuirrithe is mongtha.

Cuardaigh go dlúth dhó,
idir an cúbhar
fhágas an t-uisce.
Cuardaigh múrtha
faobhrtha is géartha
go róchliste.

Ná fág srothán
ná bruach locháin
fiodh ná gaortha,
Ná fós liochtán
ná cuas smotáin
gan ionscaobadh.

Ná fágaíg póirse
cis ná comhra
poll ná spiara,
Ná fós seomra
gan a thóracht
ná cúil iarta.

Ná fág siabhnán
ná clúid cliabháin

ná nead circe,
Do réir th'ordú
gan léirchuardú,
ná pluic pite.

Ionsaigh an cóngar
ó Ghleann Ómra
go Clár Tuamhan.
Má ghaibh an lómach
ansa ród san
gheabhair a thuairisc.

Seachain an cladhaire,
go rithfeadh gan mhoill uait,
tar na srúille.
Má fhaighir radharc air
coinnimhse greim
ceangailte cúil air.

Ná glac bannaí
ná fós tacaíocht
ar an hÓrach,
Go ndéana aithrí,
is teacht faoi smacht dlí
mar is cóir dó.

Ná glac duais
ná breab ón bhfuaid
ná leathscéalta,
Gan a thabhairt leat ceangailte
go cruaidh craplaithe
chun a dhaortha.

Críoch do chuarda,
a chroí gan chruatan,
ionsaigh an baile,
Cois na feorann
tré gach bóthar
chum tí Pheadair.

B 1754 18L
U 0201

Gearán et truaíocht Mhíchíl Uí Choinníola, táilliúir saorbhéasach
lántuigseach léannta príomhoilte i dteanga na saoithe seanda,
agus glinncheardach ar mhaithibh Leatha Mogha, do chuir d'
ionsaí mná an Ghleanna Móire ag éagaoineadh léi mar goideadh uaidh
an méid giúise do bhain ar feadh trí lá, do bhí aige le haghaidh
solas geimhridh. Ag seo im dhiaidh an barántas do bheir an bhean
dá caraid, agus an t-ordú cuardaithe do réir cumhachta Shíle
bhodáladh fána láimh 1754. Is é áit ina gcónaíonn an saor
Mhícheálse i nGarraí an tSagairt don taobh theas do Chonaithe.

Do thaisteal chugainn ó shleasaibh Bríde
gníomh nar lean aithinsint;
scéal do bhuair mé go beacht,
is chuir mo chroí i gceasacht ...
Mar tháinig an rangartach spartchluasach,
agus an feannaire fadchuardach,
i marbh na hoíche go hucht an tsléibhe,
ag bradú giúise Mhíchíl aobhdha.
Cár mhiste fear an mhórghabháltais
do scrios nó scramaire snídhearnach?
Ba chuma liom neach san mbith
seoch mo charaid chléibh do scrios.
Bíodh mar dhíol aige dá chionn

tine shíor péine is bruid.
Dhá lá fada go teacht na hoíche
tug Mícheál gan bhia faoi íota
san bpluid nduibh ar míchóthrom
ag tochailt giúise i bpoill mhóna.
Do bhí súil a chlainne go meidhreach
lena shaothar mar thine gheimhridh
go dtáinig an bolgaire ruainneach
is do rug uathu mórchuid giúise.
Is doilghe liom go mór ná sin
gan bheith taobh leis ag ardú a ualaigh
Is go ndéanfainn míreanna beaga dá chnámha,
is dá dtigeadh liom do gheobhadh anbhás;
níl leigheas air ach seo amháin,
cuardach a dhéanamh gach aon lá
ar feadh míosa i ngach dóigh -
ní miste cuairt ar andóigh,
sé t'ordú agus do rogha -
fá chríochaibh áille Leatha Mogha,
ná fág coill ann ná mothar
mullach sléibhe riasc otar
poll puathais ná póirse,
ar feadh an dá mhórchóige,
cuas clas ná béal carraige,
uaimh tulach mong ná calafort,
lúb scairte cúl claí,
praip scairte ná gairdín,
bruíon talún, cealla seanda,
craos cumair ná binn teampaill,
tithe muilinn, clasa sáil
fán roth uisce nó san gcáith,
ucht sléibhe, sídh, leas,
's an tigh 'na ndéineadh daoine a gcac,
tithe áithe is fail mhuice,
dá laghad áitreabh, is pluc pite,
súil droichid, fuilín cearc,
tor aitinn, foraois leacht,
poll broic, luí fiaidh,
gleann tulaigh ná ardrian,
buaic crainn, athphort abhann;
bheadh sé agaibh - chuirfinn geall.
Mar a ndóitear dhá tigh
ní feas ná beadh an clamhaire ar phit.
Ná fág alamóir ann ná cúinne,
leabharchomhra gan léirspiúnadh.

Má ghabhair spreasán, tabhair leat an cladhaire;
gnuig fiú a mhagarla curthar fadhal air,
mar sin cuibhrithe tugthar chúghamsa é,
nó gnuig giúistís eile don dúthaigh.

Gan suí breithimh, cuirfeam corda air,
le snaidhm reatha fána scornain.
Cuirfeam garda tábhachtach dlúth air.
Crochfam go hard an breaclúirgneach.
Go múnaidh san gcroich ní thiocfaidh anuas.
Bainfeam de a dhá chluais.
Ansin cuirfeam an fearbach fiar
i slí eolach na gceithre rian.
Ós cionn a chinn beidh scríofa an chúis,
mar ghoid ón nduine gan fhios an ghiúis.
I gcás ná tiocfadh an spreas chun t'áraigh,
go raibh dá choimhdeacht de shíor mo ráite: -
fuacht le fán gan díon 'na chomhair;
go mbuaile an phláigh an mealltóir;
gan bonn a ceathair dá shaoltacht
istigh ná amuigh le féachaint.
An uile dhíomua guím dá chrá;
a cheann le fána is in aghaidh gach ard,
ar nós an diabhail in ardghaoith;
go raibh dá chiapadh ag slóigh sí;
a ré nuair thiocfaidh nárbh fhada;
go dtí an t-am, réim gach galair,
go dtaga gan mhoill
anabhuinn stiúir síos go giall
ag tabhairt cúrsa na mírial
dh'eagla sosa d'fháil ansúd,
raghaidh gnuig Liútar asteach san dún,
mar a bhfaighidh méadú gach mírún;
súiste Oscair go daorphléascach,
le fonn gach buille dá ghéarchéasadh;
tráth brúifear ansin a chuiripe amach
raghaidh do chuireadh ní miste atharach,
ag tabhairt cuntais go dtí an ló
ina dtabharfar breath na léirshlógh.

B 1780 18D
U 0308
Do Dhiarmaid Álainn Mac Fhlannchaí

Faobhar is áiteamh
do rinneadh im' láthair
an chéad mhí 'Shamhradh,
Le Diarmaid Álainn
ó Loch na Ceártan -
is dubh do dhearbhaigh,
Ar a ndearnthas,
ó aimsir Phádraig,
de leabhra dearga
Is ar a rinneadh sa Róimh

ó bhliain a dó
de chulathaibh aifrinn.

Carn aoiligh
bhí le hais an tí aige
bhí go han-mhaith,
De réir eolais
is finné comharsan
ná déanfa' ain-cheart.
Bhí last báid ann
go trom tábhachtach
agus é tairbheach.
'S is mór go mb'fhearr é
ná aoileach stábla
idir dhá gheata istigh.

Bhí duilleabhar daraí,
coll is glasdraíon,
is bláth an aitinn ann;
Raithneach fhíorghlas,
féar is foinse,
lóch is feamnach,
Aoileach stábla,
chruinníodh Máire
go ró-an-mhoch,
I ndiaidh chapall na gcomharsan,
ar na bóithre,
'teacht ón margadh.

D'fhinné mhóráin
thairg Uilliam Ó Colmáin,
punt is daichead air,
Chum leapacha teo
do dhéanfadh só
do chríochaibh Banba.
Dá bhfaigheadh sé é
ba mhór a réim
is ba rócheannasach.
Do bhuailfeadh sé
ar a raibh dá cheird
as siúd go hAlbain.

Mar do bhí an botún,
'na chomhair sa chinniúin,
níor bhac sé an tairgsin,
Gan a bhreith anonn leis
go Baile na Cúirte,
gurab ann ab fhearra leis,
Go gcuirfeadh na potátaí
i mbarra gach ardchlaí
amach a garrathaibh.
'S go mbeadh fear na ndeachún
ag fáil flagún
ó lucht a gceannaithe.

Fuair sé comhairle
éirí go rómhoch
is a tharrang le capallaibh.
d'imigh sé an bóthar
i measc a chomharsan
ar lorg eachra,
Nó gur tharlaigh
foireann an bháid air
ná raibh ar mhaithe leis.
Mar bhíodar le chéile
santach bréagach
do rinneadar margadh.

d'fhinné Bhríde
is mhórán daoine
is Uilliam Mhic Coitir thoir,
Crúsca bríomhar
de dhúlionn cíordhubh
as corp an bharaille
Ba mhór mar shóltas,
fara píosa feola
is anlann cnaisteanna,
Do bheirfeadh Diarmaid Álainn
d'fhoireann an bháid sin
i gcomhair a chreachaithe.

Adúirt an máta
go ciúintais náireach,
réad dob annamh leis,
Go ngeobhadh sé timpeall
do cheann na tíre
's do Phointe an Bharraigh thoir;
Go socródh compás,
ar Charraig an Ghrianáin,
i gcóir na farraige.
Is go rachadh den tseol sin
go béal Trá Móire,
's go mbuailfeadh talamh ann.

Adúirt an captaein,
ba mhór caithréim,

go raibh sin aistreach.
Imeacht an vage sin
timpeall Éireann
gan poinn tairbhe;
Go ngeobhadh an cóngar,
do dhruim an phóirt soir,
gan scáth ná eagla.
Is go mbuailfeadh an t-árthach
darna mhárach
san Leacain Ghairbh thoir.

Ag gluaiseacht dóibh sin,
le togha córach,
gan stoirm gan eagla.
Ach uireaspa tionscail,
do bhain don chúpla,
ná raibh beannaithe.
Do bhuail an t-árthach
talamh is tráigh,
is d'fhan ar an aiste sin,
Fé shúil an áirse,
's a clab in airde,
ar feadh naoi seachtaine,

Nó go ndearna ceo
is connadh dóite
dá cuid earra orthu.
Go raibh sé 'na sheó acu
ar fuaid bóithre,
is cúinní marshanna,
Gach aon chomharsa,
dá raibh i gcóngar,
ag déanamh magaidh fé,
Is tá Diarmaid Álainn
de dhroim tí is áite,
's is mór an eachtra é.
Ar an abhar sin
ní páipéar falsa
is cóir do tharrac dóibh,
Ach ordú rómhaith
do rachas i bhfórsa
gan scáth ná eagla,
Ar a mbeith Tapee is Clayton,
Ross is Taylor,
Moore is Parkinson,
Agus maoir an Mhéara,
na daoine céanna,
ná glacfadh breabanna.

Cuardaíg dúinn iad
tríd an dúthaigh
go Ros Ó gCairbre;
Ó Chiarraí timpeall,
ná fágaíg coill ann,
ná cuais carraige.
Timpeall Éireann
go Cuan Bhinn Éadair
's go Cluain Tairbh leis;
Baile Átha Cliath láimh leis
trí gach lána,
poll is achrann.

Cuiríg a dtuairisc
ar gach cuallacht
suas go Ceatharlach;
Agus go Durlas
trí gach cúinne,
agus scairt achrainn.
Go Carraig na Siúire,
má thugadar rúid ann,
le haonchorp eagla;
Nó go Port Láirge,
ar lorg árthaigh,
chum dul go Sagsana.

Cuardaíg romhaibh iad
suas chun Eochaille
trí gach cladaraigh.
Is dar ndóigh cuardaíg
Droichead na Tuaraí
- ná déanaíg dearmad.
Gheobhaidh sibh na cladhairí,
isna failltí,
cois na farraige.
Nó i mbothán Raidhrí
ar talamh Cheidhlí
i gcnoc an Leath-throigh.

Nuair do gheobhaidh sibh,
an dá stróinse,
bídís ceangailte,
Le cóir corda
ar gach aon orlach,
ó chluais go haltanaibh,
Go dtabharthaí láithreach,
chum Séamas Bearnach
ar a n-aitheantas,
An giúistís cumhachtach
'nar mór é 'eolas
is ná fuil an-cheart,
Go dtabhraid sásamh,
do Dhiarmaid Álainn,
'tá 'ndeireadh an anama.

B 1755ob 18L
U 0274

A éigse fheasach fhíoreolach, éistíg le haoir an ardbhúiste
bhundúnaigh .i. bolg féir fleascaigh, agus gad boilg boidichín,
ruathaire reatha póirsí, sleasaire treasca dea-chuire, taistealach
gach tábhairne, fiacal ar síoról dríodar caca na bhfíorlómach,
scraiste bléanlom gacha cóisireach agus foghadóir gach botha .i. an
sruimile sramach sraothartach garbh gréiscithe gortach gardraoite,
súmaire dríbe d'eascair as críonláib Éireann le' ráitear Seáinín
Rua Ó hEachiarainn. Gidh ea, fuaireamairne amach ó lucht inste
na scéal agus ó lucht na leabhar, méid na tarcaisne tug an Seán
réamhráite d'fholaibh bochta fíoruaisle Uíbh Mócuille agus mar
an gcéanna go mbíonn sé ag daoirsiú agus ag ardach a
bhfeirmeach beag ar chlannaibh scológ agus lábánach.

Ag seo údarás fé láimh Sheáin na Ráithíneach chum gach báille dá
bhfuil sa Mhumhain breith air agus a thabhairt dom' láthairse
mar a bhfuilim im' chathair agus im' chathaoir bhreithiúnais
i gCairthe na bhFear.

Gaige gruama
spreallach stuacach
Seáinín Rua
na Léige.
Míolach ceartach
ríceach reatha
straoille bradach
éithigh.
Síol na bhfleascach,
síolrach bodach
daoiste caca
créachtach.
Lóiste dúnsa,
lómach tútach,
óinmhid ghiuncach
mhéiscreach.

Rothaire reatha,
stollaire an bhrama,
slogaire smeartha
...
Fualtán fuailtí
stuacard guagach
cruanid ...
...
Priocaire an chreacháin,
druingire an bhotháin,
sruimile spriosáin
fuafar.
Donán cruachas
bochtán truamhail
maolbhreac ...
...

A scornain scaoileas
tóirse gaoithe
bhreos na mílte
i ndaorbhroid.
Conablach goirgeach,
ó dtig boltanas,
tréna chogansach
craosach.
Seáinín róleamh,
fuath na gcomharsan,
fuaid gan treoir,
gan éifeacht.
Caimiteán coimhtheach
d'eascair táiríseal,
d'aicme ghráin chíordhubh
chréimtheach.

Is réic mar chluinim,
Seán smeirle gliogair,
táiréifid buile
in éide.

Duaircghin dearóil,
cuaille fonóid'
truaille bithbhróin
bréantais.
Madra deannaigh,
scramaire salach
callaire cleasach
gréisceach.
Gaige gruama
spreallach suaite,
Seáinín Rua na
Léige.

B 1775 18D
U 0309

BARÁNTAS AN PHOCÁIN

Contae fearannghlas ró-álainn Chiarraí ré Séamas Ó Fiachtain do
léitheoirí na gaoisdháimhe seo san gcontae roimráite.

Whereas do tharlaigh cúis uaill-chruacháis trualéim agus
fíoratuirse dom ar an seachtú lá déag den mhíosa August le cinniúin
an-chuimhneach mhór-lotaiteach thubaisteach thuirseach dhubhach
thrioblóideach thruamhéileach iongantach éagsamhail alta cruachneá
agus lonfheoil mo thrualorgan do thrombhrúdh, do lánbhascadh, do
mhilleadh, do lot, do dhianchréachtadh agus do ghrodleonadh go
cian díleighiste trí mhioscaí mhífhoirtiúnach mhí-ádmharach
bhithbhuartha bréanphocáin choimhthigh mhallaithe do bhí ag
imeacht trí thriúchaibh ina ainmhí ghráiniúil dhíobhálach
ghangaideach fhuafar dhamáisteach gharbhfhéasógach agus é ag
gluaiseacht re fíor-ainteasaíocht raithíochta ionas go gcuirfeadh
músbholadh a ghearreireabaill, agus na mball eile ná hainmníthear,
i laigíbh agus i dtáimhnéalaibh neach ar bith do bheadh i
ngiorracht acra fearainn dó.

Do bhí ag rangás agus ag pocáil go huallach fíoréadrom nó go ráinig
go Gort Curaon, míle ó Lios Tuathail siar insan chontae
roimráite, áit ar bhuail borb-bhuille colgfhíochmhar brostaitheach
namhadach géarnimhneach dá ramharadhairc orm féin, do thuar dom an
toirmeasc roimráite.

Dá bhrí sin ag seo fógra ceartúdarásach daoibh, in ainm na héigse,
á chur léircheangailte oraibhse, agus ar gach aon díbh, leis an
meon so chum dianlorgaireachta agus leathanchuardaithe do dhéanamh
go cruinndúthrachtach i ngach caladh agus aonach, ina bhfuil
amhras nó tuarascbháil agaibh an pocán so do bheith ar feadh
mórthimpeall na contae céanna; agus má gabhtar libh sa líon san é
daorcheangaltar agus cruachuibhrítear libh é go doscaoilte go
dtugthaoi dhom' láthairse é go gceartaítear é do réir na dlí.

Chum sin do dhéanamh ag seo ordú diongbhálta daoibh, tabhartha fám'
láimh an treas lá den mhíosa September san bhliain de Aois
Chríost 1775.

Chum gach constábla, ard agus íseal, san chontae roimráite, agus go
speisialta chum P. Gh. agus a chúntóirí:

Is fíor go bhfuaireas
sceimhle is cruatan,
a dhaoine m'anama!
Do líon de ghuais
mo chroí is de bhuairt
do chloífeas sealad mé.

Anfhochain dhubhach
bhocht mharafach thúirseach
shín fá chara orm,
Le smagaide fealltach
srathaire amplach
coimhtheach airceasach.

Creim is táire
fuair fear álainn
in Inse fhearannghlas.
Bréanghabhar cnápach
á mhilleadh is á thnáthadh
le fíorchalmacht.

Cath ródhuaiseach
thugas le dualphoc
gan aon mhearthall,
Do theilg anuas
ar talamh go cruaidh mé
ar tí mo mharaithe.

Scéal te náireach,
é le háireamh,
do réir mar mheastar dom:
Smagaide pocáin
dom' chur i gcruachás
le méid 'acmhainne.

Do rinneadh mo dhíobháil -
ná bígí ag béadán
le haon tarcaisne.
Do bhéarfaidh muineál
righin an phocáin
díol mo mhasla dom.

Mo lorga leonadh
- is dona an sceol dom
é le haithris.
Tubaiste is ciach air
i bhfoirm an diabhail;
do bhí an poc mallaithe.

Do thraochfadh Ájax
an laoch láidir úd
is do threascarfadh.
Is Hector álainn
mar Phriámus
is úr do leagfadh coirp.

Ní sheasódh Caesar
ná Oscar tréan
ag tabhairt catha dó.
Is is beag mar iongnadh
daoibh mar thurnaigh
mise in anbhroid.

Is fearrde an tír
'na mbeidh sé tnaoith ann
gan aon dearmad.
Déanfaidh cullóid
do gach foltóir
arna gcasfar é.

Power is order
go lom fém' láimhse
do gach teachtaire,
Thabharfaidh cuaird,
ar feadh na tuatha,
i ndiaigh an gharbhphoic.

A Phocáin choimhthigh,
mhaslaithigh mhilltigh,
is tú do chealg mé.
Ní fhágfad leadhb
má gheibhim greim ort
gonuig fiú an mhagairle.

Aitchim gach fáidhfhear,
ó Ghaillimh go Gáille,
do scríobhfadh ranna ceart
Dáimh is cléirigh,
baird is éigse,
is cruinn an eagna:

Cuiríg triúr
agus duine i ngach cúil,
'na dhiaigh dá cheangal dom,
Do thabharfaidh chúghamsa
ar bhun dúide
an fia fearba.

Rachaidh go luaimneach

scathadh den fhoireann so
ag déanamh gazetting,
Is ag fógairt dualgais
do pé suaircfhear
chuirfidh fá dhaingean é.

Déanfaidh a chlíothrach
do mhórán críocha
maoin is tairbhe.
......
......
a righinleatharach.
...... de nach call d'insint
insan aiste seo.
...... lán
mar sparán airgid.
...... de
le linn a leagaithe.
Déanfaidh a sheithe díon
ar bhaitheas a gcinn
do mhórán eagailsibh.

B 1823 19T
U 0305

Contae Chorcaí le Dáiví de Barra, ollamh et éigsean i ngutha
tuaipliseacha baothchiallacha an chontae roimheráite.

Dobheirim fios fáthúil agus nótas údarásach dom' chomharsain agus
dom' lucht leanúna, agus do gach fear cumainn lenarab uch mé, agus
fós d'ollamhaibh agus d'éigse na tíre: Go bhfuilim buartha
trua seangchliabhach le haghaidh na Nollag de dhroim beartaí
bradach truaillithe spadánta do thug amus san oíche i gcúil iargúil
atá i bhfogas dom' thigh chum tairbhe et úsáide na cistean, agus
gur ghoid suim áirithe, gan tairbhe ina n-áireamh, de chrannaibh
tuídithe crua tiubhdhuilleacha den bheatha ladharaigh uanta ar a
nglaonn uaisle agus daoine galánta coleworth nó flower of
vegitables. Agus ós dom féin atá a dhíth, is ná braithim aon ar
tí mo chabhartha, tabharfad barántas le haghaidh a chuardaigh i
ndóigh go gcuirfinn cumaoine orm féin agus ar an ndúiche 'na
bhfuilim ag tabhairt an bhradaire chum leorghnímh agus solais:

Mar atá go dtáinig
aréir cois m'árais
i gcúil bhí leasaithe,
Le feamnaigh trágha
is aoileach stábla,
- bhí aol is gainimh air,
An beartaí suarach
de bhradaí bhuartha
le croí bhí cealgach.
Is ghoid 'na mhála,
mo chuid cabáiste
do bhí róthaitneamhach.

Greadadh ar na peelers
is maith do dhíolaim
leo gan tairbhe,
Ach codladh san oíche
is slogadh na dí

dhe sháil gach baraille.
Is é maith a ghníd dúinn: -
thánadar timcheall
is rugadh arm leo.
'S an madra bhíodh
ag faire ár dtí
ní foláir a bheith ceangailte.

Ní bheadh leo spleáchas
d'aon chonstábla,
don fhear tá 'bhfarraid dom,
An fear toghaí láidir
'na nglaotar gnáthach
Risteard Mhac Gearailt.
"Imigh, a shárfhir,
glac liom páirt,
tóg béatar bata leat.
Is beir mo bharántas
daingean id' láimh
mar dhíon chum seasaimh dhuit.

Cuardaigh seomraí
poill is póirsí
is faoi thóin gach leapa acu.
Bris is réab
is srac ó chéile iad
go ró-acmhainneach.
Cuardaigh botháin
is bris na corcáin
is ladharáil anairthe.
Ná fág cupóg
ar a dtóin ná billeog
ar a dtaoibh i ganfhios duit.

Ná fág poll circe
ná cróitín muice
ná cúinne garbhchnoic,
Díg ná puathais
ná cúinne ruaitigh
'na mbeadh cré dhearg ann.
Do choiscéim tóg,
go cruinn le fórsa,
is má thír in' aice sin,
Mar dhiallait nua,
faoi mharcach mómhrach,
do bheadh sé a' cnagarnaigh.

Ná fág cumar,
ná poll uisce,
ná díg leasaithe,
Ná cruaichín móna
is na cuirceoga
'na mbeadh beacha iontu.
Bris gach suíste
gheobhair cois na grísce,
ar a suíd mná seascaire.
Is má chír satchel mhór
ar a dtaoibh ná póca,
cuir do lapa orthu.

Má gheibhir tátal
in aon áit air
is urusa é aithne.
Do bhí sé bán
mar chiarsúir lawn
'na mbeadh roinnt sneachtaigh air,
Is fáth an gháire
'na ghnúis de ghnáth
mar scoilt a barra aige.
Is má thagair taoibh leis
beidh sé ag gíogadh
mar bheadh sé ag freagairt duit.

Má thíonn cóbach,
treasna an róid leat,
'na mbeadh béal smeartha aige,
Tabhair fogha ded' mhórstaf,
'na chlab le fórsa
go bun a charabaill.
Tabhair rop nó dhó dhe
i bpoll a thóna
ach ná bí ar mearthall.
Nuair gheabha' sé an ghaoth
ná bí ar a chaoi
nó is deimhin go leagfaidh thú.

Is beartaí séithligh,
de bhradaí caorach,
atá ró-easmailteach,
'Na bhfuil a phluc scólta,

ó alpadh feola,
is ó ól gach dradarnaigh,
Do cheap gur nócht dhó
béile sóil
do bheadh bog sochaite aige,
Le smior is smúsach
is crobh 'luaithreach,
do bhíonn san ranga acu.

Is aon is dóigh liom,
tá 'déanamh dó dhíom,
is rug mo lachain leis: -
Iad 'sciobadh dhen linn
lá Domhnaigh is daoine
ag éisteacht aifrinn.
Má chuireann sé roímhe
orm casadh arís
go raibh a loirgne cnagaithe,
Is go raibh mothall a chinn
'na stothallach chríon,
le fíorghá aiscithe.

Má gheibhir an súbhaire,
staith is brúigh é
is tabhair é ceangailte,
Go bhfeasam a chúis,
is go gcuiream air cúirt,
i ndíol ár sladaithe.
Más maslaithe í 'chlú
cuirfeam é anonn
san áit ná casfadh sé.
Nó bainfeam go dlúth dhe,
díograis mionn,
gan goid faid mhairfeadh sé.

Toirbhearta fám' láimh an 7ú lá déag
de Dheasrán 1823. Dáiví de Barra.

U 0417

Ar bhfáil barántais dom ó Dháiví de Barra chum a chuid cabáiste
agus lachan a chuardach, agus ó phointeálais ormsa seach aon duine
eile sa dúiche, is duit nach miste sin, óir ní spárálfad mo bhróga
ná mo chosa go gcaithfead go glúine iad; agus ní spárálfad mo
shláinte an fad bheas aon lúth ionam; ní spárálfad mo theanga
acht ag síorchur a dtuairisc go dtugad an bithiúnach ceangailte
id' láthair, nó caillfead an t-anam leis.

Ag so an barántas
daingean láidir
agus seo mé ag gluaiseacht,
Ar lorg an chabáiste
goideadh ó Dháiví,
agus a lachain uaisle.
Do thug ón Spáinn iad;
ba mhór le háireamh
gach paiste dá ngruaga.
A gcuid clúimh bhí dearg
i gcumasc thaitnimh
buí bán is uaithne.

Cuardód an paróiste
uair nó dhó dóibh
is timpeall na gcuanta.
Cuardód na comharsain
sul rachad tar m'eolas

go gcuirfead a dtuairisc.
Ar ngabháil an róid dom,
theangmhaigh liom ógbhean,
is dúirt liom gluaiseacht.
d'fhreagras í
den chomhrá chaoin
gur oir sí go mór dom.

Adúirt sí as m'ainm:
"an ndeachais go tigh Raithil
nó a' rinnis é chuardach?
Atá na comharsain aige creachta
ag goid uathu i ganfhios
is ag gabháil leastuaidh díobh.
Goideann sé na caoirigh
is lachain ón linn
agus garbhthoir mhóra.
Goideann sé an anairt
is braitlíní geala
is tá an baile aige suaite."

Do ritheas go tapa
go ndeachas go tigh Raithil
is do rinneas é chuardach.
An tan chuas-sa tar tarsaigh,
do phreab sé ina sheasamh
is d'fhiafraigh créad do bhí uaimse.
Adúrtsa á fhreagairt
go raibh mo bharántas daingean
is go gcaithfinn é chuardach.
Is do shás mo staf bata
siar chun na leapa
is gach cúinne eile fuaireas.

Do fuaireas na lachain
i bpoll insa bhalla
is na garbhthoir mhóra.
Is do chuas go dtí Raithil
go ndéanfainn é cheangal
is go dtabharfainn é suas duit.
Do bhain sé chum reatha
soir chum an Daingin
is bharra Dhún Guairne,
Go Cluain Molt an mharcaigh
is go Tulaigh an airm
is go hEochaill do chuamair.

Is do chuamair den stáir sin,
soir go Port Láirge
is go Contae Loch Garman;
Contae an Rí -
do ghabhamar tríd,
agus go Contae na Gaillimhe.
Contae Bhaile Áth Cliath
do leanas 'na dhiaidh
is go Contae Cheatharlach.
Trí Chontae na Mí
do chasas aníos
chum Contae Luimnigh.

Níor fhágas gleann ná coill
gan é thiomáint tríd
is trí gach garbhchnoc.
I mBaile Mhistéala,
thánag taobh leis,
is dúrt leis seasamh dom.
Do thóg sé a lámh
is do chaith sé speár liom,
is chuir an-ghearradh ionam.
Do thiteas láithreach
óir bhí sé láidir
is bhuail sé daingean mé.

Do chrom ar mé chiceáil,
lena dhá sháil,
gur bhris trí easna ionam.
Gur fhág sé sínte
gan tapa ná brí mé
is gur chruinnigh an baile chúgham.
d'imigh sé chum siúil uaim
tríd an dúiche
is ní fios cá stadfar leis.
Is ar n-éirí im' shuí dhom,
d'fhéachas im' thimpeall,
is ní fheadar cá leanfainn é.

d'imíos don stáir sin
chum Cinn tSáile
is chum Bráid an Chalaidh siar.

Is do fuaireas bád
ceangailte ar thráigh
is sheolas chun farraige.
Do chuas gan mhoill
go hOileán Spíc
is chuardaíos gach daingean dó.
Do chuardaíos an Cóbh
is an tOileán Mór
is Cúirt an Bharraigh dó.

Chuardaíos an tOileán Meánach
trína lár siar
is ní bhfuaireas amharc air.
Is Oileáin Fóite,
chuardaíos seó dhe
mar bhí sé achrannach.
Oileán Thomáis Uí Fhloinn,
do chuardaíos tríd,
is Oiléan Moghlaise thiar.
An tOileán Beag,
do chuardaíos dó
agus Baile an Bhallanaigh.

Ar mo chasadh don stáir sin
Droichead an Oileáin dom
do bhuail umam seanduine,
'Na shuí ar shuíste
ar bruach na díge
is é ag briseadh carraigeach'.
d'fhiafraíos féin
de chomhrá séimh de,
an bhfeaca sé an Raithileach.
Is é freagra dúirt sé
liom drochmhúinte:
"don diabhal a bhfeaca-sa é!"

"Do bhí dhá bhata aige
is é camashalach
is loirgne fada aige.
Do bhí a ghlúine
ag camadh is ag lúbadh
is iad ag cnagarnaigh.
Do bhí leathadh 'na ghabhal
is leagadh 'na dhrom
is tóin mhór fhairsing air.
Do bhí píosa buid
as bun a choirp
is togha na magairle.

Bhí a chliabh clúmhach
ar dhath an tsúigh
is muineál gearra aige.
Do bhí féasóg liath
trína ghiall
is í gan bearradh de.
Bhí dhá mhala dhubha
is féachaint bunscionn
is drannadh madra air.
Do bhí 'shrón leathan
is cnopóg ar a barra
mar bheadh sceachaill mhór.

Do bhí a cheann mór groí
ar dhath an fhraoigh,
is hata beag leathair air.
Is ná haithneofá an stróinse
ag gabháil an ród
má ghaibh sé le seachtain ann."
"Níl fiche nóimint
ó ghabh sé an ród siar
is teangmhóidh tú i gCorcaigh leis."
Ritheas go meidhreach
go Gleann Maighre
is chuardaíos na Bricils dó.

Chuardaíos Shandon Street suas
is ard an Gheata Nua
agus Bóthar na Blarnan.
Chuardaíos fá thuirse,
bun Ghabhal an Spurra,
gach cúinne is lána.
Chuardaíos go ceart
Léitrim amach
is Youghal Lane dó.
Ghabhas an Droichead Nua isteach,
's an tSráid Mhór ó dheas,
gur chuardaíos Cove Lane dó.

Do chuardaíos go ceart
an South Mall,
agus Shitten Lane dhó.
d'imíos ag rith
trí Parliament Bridge
is chuardaíos Barrack Hill go
léir dhó.
Do chuardaíos na Flags
agus an Leathan ó dheas
agus an Change dhó.
Níor fhágas aon tigh
i Lána na gCócairí 'stigh
féachaint an raibh sé ar dinnéar ann,

Chuardaíos an Seamblas Mór,
is chum an phríosúin ó thuaidh,
is na céanna go léir dhó.
Gur fhásc orm tart,
is bhí mo phócasa lag,
ní raibh ach leathréal ann.
Do thuigeas gur mhaith dhom
cnagaire grog,
chum mo scornach a réiteach,
Is do chuas-sa isteach
go tigh Sign an Black Cock
chum go bhfachainn an méid sin.

Cé chífinn ach an Raithil
's a phíopa aige á tharraingt
is é sínte ar a thraosta.
Do ghlaos-sa ar an ngarda
bhí i gceann an lána
is do thánadar go léir chúgham.
Do shíneas mo bharántas
gonuig an Sargent
chum é cheangal le téid dhom,
Chum go mbéarfainn é i láthair
an Bharraigh sin Dháiví
go Dún Ghleanna Ó Léithe.

Gurab é sin do chuid cabáiste
agus a bithiúnach id' láthair
is cuir coiste go daor air.

U 0305

Fáilte Dháiví roimh an gConstábla agus Triail an Bhrá.

Dé bheatha id' shláinte
ós tú an fear grámhar
nár ghlac breabanna.
Do rinnis an cuardach
bíodh gur chruaidh é
d'fhonn na maitheasa.
Cá bhfuil an brá so,
tugais im' láthair?
lig dom amharc air,
Go bhfeasad a chúis
nó an é bhí ciontach
i ngoid na beatha uaim.

Adúirt an brá:
"A chara na dáimhe
is deimhin gur fearra liom,
Teacht id' láthair,
ná bheith dom' cháible
ag fear nach cara dhom;
Is duine bocht tréith mé
cráite ón saol
do rinn ródhealbh mé.
Is ní ceart díom dóigh
do dhéanamh ar ndóigh
chum grinn ná tarcaisne.

Do bhí roinnt chabáiste
agam im' mhála,
do thug bean chneasta dhom,
Mar chúnamh tís,
i gcóir na saoire,
dom' scata leanbh bocht.
Cé gurb ainnis mé im' shlí,
ní ghoidim aon ní -
is i dtaobh na lachan sin,
Do cuireadh mé i dtabharthas
leo chum cabhrach
d'fháil don teachtaire.

Is an fear so láithreach
in ainm constábla
do thug mé ceangailte,
Ná creid a ráite,
gaige bleagaird,
is tá róchealgach;
Má briseadh a chnámha,
ag titim sa tsráid,
ó shíoról dramanna,
Is gur ag iarraidh cuairde,
staitheadh a ghruaig de,
i measc na straipeanna."

Adúirt Risteard:
"A scrogaire ghránna,
adúirís cheana liom
Go dtugas m'éitheach.
Ach thugais féin é
is is fíor a n-abraim.
Gach ní adúrtsa
i láthair cúirte,
is deimhin beidh dearfa.
Go bhfaighead corda an réitigh
ar do scornaigh féithligh
d'fhonn do thachtaithe."

Adúirt Dáiví:
"Is cruaidh an cás
atá id' choinne, a cheatharnaigh.
Is tabharfad ar láimh thú,
suas don gharda,
go gcuirid i gcarcair thú.
Um Fhéil' Phádraig
gheobhair triail do cháis
idir trí ceathrair.
Is ó ghiúistís álainn
na wige báine
ná déanfaidh bladar leat.

Ar an abhar sin, tógaim
mo pheann im' dhóid
is scríobhaim leat mittimus
Chum seighleora
an phríosúin nua
atá thuas ag feitheamh riot.
Mar Cerberus cúthail
beidh sé súgach
leat sa mhullach air.
Is nuair gheabhaidh 'na dhún tú
Is deimhneach liúm
nach baol go rithfir uaidh."

Dáiví de Barra.
Bunasdó an 6ú lá fichead de Dheasrán 1823.

B 1823fl 19T

BARÁNTAS SHEÁIN DE FAOIT.
Mar atá gur dhearbhaigh
Dáiví de Barra.

Ag so dearbhú agus faisnéis Sheámais Uí Anluain im' láthairse gur
tharlaigh i dtigh taoisigh den dúiche mar ar theangmhaigh le
leacaire leatharmhangach crosfhiaclach cneasriabhach corpghránna
lagioscadach camloirgneach

garbh-chrúbach risa ráitear Seán de Faoit mar ar mheas le
fothrom mealbhóg agus le gáróid chainte, agus fós le héagosc is le
forlámhas is le faobhair chleithe a phas agus a ghairm eolais do
bhaint den fhíoraon mhacánta .i. Séamas Ó hAnluain. Agus is dá
dhearbhadh sin atá an barántas mar leanas:

Mar atá gur dhearbhaigh,
go dlúth i m'aicese,
ciúinfhear carthanach
na snasaibhghlórtha,
An title rachmais so
is deimhin gur gearradh dhó,
chum feidhm is ratha
ar na seangheocaigh.
Gur tharla srathaire,
na málaí leathair leis
an Faoiteach easmartlach,
na mealbhóga.
Gur shíl go gaisceamhail,
brí a bhata bhig,
a bhreeze 's a bheatha 'bhaint
den fharaire fhónta.

Scaoinse scramaire
tá millteach mallaithe,
nar líofa a ladar ann
gach garbhlóta.
Ó Bhríd go farraige,
tá luí a phaidire,
'fáil im le heagla,
is greamaibh feola.
Níl caoinbhean mharthanach
dá mbíonn ar 'aithne
ná tíonn an bladaire
le seanghlórtha,
Ag maíomh a bheartanna,
's a ghníomhartha maitheasa,
is gach ní acu á tharraingt
as a bheannaibh chlóca.

Bíonn an plíoma bacaigh so
'cur draíocht is agartha,
ar na daoine dalla so,
ná braitheann eolas,
Ag maíomh gach ainnire
nar líon a mheadar dhó
bheith síos go daingean
ina phaidir sóchais.
Bíonn fós an raga so
ar gach pósadh 'á n-abarthar
ón gCóf go hAiriglinn
is go sleasaibh Móire,
Faoin gclár ag sracaireacht,
na gcnámh ón madra,
is gach árthach smeartha ar bith
dá gcuiridís thórstu.

Mnaoi dís ag faire air,
cois claí agus failleannaibh
i ndígibh garbhchnoic
is camabhóithre.
An caoinfhear carthanach,
Ó Céitinn calma,
is Ó Finn seasmhach
'narb ainm Eogan,
An scaoinse smalaire,
má thíonn 'bhur dtaisteal libh,
gan mhoill é ceanglaíg
le daingeanchorda.
Is go fíochmhar tairringíg
a chaincín smearthadhubh,
go dtí go drannadhphus,
le garbhfhórsa.

So síos a mharcanna,
gan mhoill go dearfa: -
bíonn binn leis ceangailte
'na gcarnann stór léi.
I bpoill na sionnacha,
ní baol go rachaidh sé;
bíonn druinn 'na sheasamh air
is leathadh mór fé.
Bíonn go seasmhach
cois tí gach tabhairne
's a phíp dá searradh aige,
ag faire ar dhoirse.
Ní leomhfaidh gasra
ná dís dá n-abrainn
dul choíche i ganfhios dó,
i dtigh ná 'bpóirse.

Gach caoinfhear carthanach
do chífidh feasta é
ná bíodh ar mearthall
cad is cóir dó:
Go santach ceangladh

a cheann 's a chreatalach,
i dteannta mharafach,
le garbhrópa.
A mheill fachaim leasaithe,
le doirnibh daingeana,
le feidhm é tairringíg,
i bhfarraid domhsa.
'S is deimhin gurab aiteas libh,
mar leidhbfead leatharach
an phleidhce bacaigh so
de dheasca a ghnótha.

Aitchimse gach faraire le dréacht is dán,
Is go dearfa na bacaigh so ná réann le Seán,
Bhur ngatha bíodh in achrann go tréan 'na bhráid,
Is staithíg é is tairringíg le scléip is gáir.

B 1750-70fl 18L
U 0277

Do réir ordú Éadbhaird de Nógla .i. aon de bhreathúnaibh na
héigse idir Chorca Mhór Mumhan et Oileán Chiarraí et fós san
réim dhírigh ó Chumar glantsruthánach na Caillí go Cathair
Dhúna hIasc mar aon le mórchuaird Éireann go huile.

Whereas go dtáinig Seán meanmnach maiseach modhúil mín meidhreach
mórálach Ó Muláin, ógbhuinneán béasach bithbhuach maille le
grásaibh Dé agus le gnáthghreann a chomharsan agus a ghnáthghaol
le sagartaibh déarcúla daonnachtacha dea-shamplacha ó iarthar
Mhúscraí go barra Chontae Luimnigh, gur dhearbhaigh ar mhóide
an leabhair dhiaga go dtáinig d'ionsaí a theaghlaigh atá ar
bhéal bóthair, tráth éigin, ní fiosach créad an uair, de ló nó d'
oíche, buigiún bog, bodach breallach bolgfhairsing béalcham, gan
mhodh gan bhéasa, gan Bhéarla gan rince, acht sg siúl dúichí agus
ag luí istigh ar bhochtánaibh neamhthuigseanacha ina shirriam
teallaigh i leith gurab údar is mac léinn é:

Gur ghoid ón mbuinneán rialta réamhráite leabhrán líofa na
solasbhriathra maille re glanGhaeilge, teagasc diachta et fionnachta,
et faisnéis is friotal na bhfealsóntaithe, et gach ní chuim
oideachais don óg don ársa et don aosta ó chláirín na leanbh gus
an bhfoclóir, et fós ó chluiche púirín go bás duine, maille re
seanchas na hÉireann ó theacht na díleann go teacht an dara
hAnraí; agus seanchas na hÉireann ar dtús .i. Inis Ealga,
Inis Ír, Inis Fáil, Inis na Sinardhacht, Muicinis, dá
ngoirthear san mBéarla Ireland, Hibernia, Scotia, Fódhla,
Banba agus Éire; agus dá n-éis uile, Oileán na Naomh;

agus fós tuarascbháil gach drong do shealbhaigh Éire ón dílinn go
sealbhas Gall, mar atá Partlánus, Néimidius, Fómharaigh ón
Afraic, Fir Bolg, Tuatha Dé Danann, Clanna Míleadh;
Lochlannaigh do ghabháil ceannas na hÉireann trí huaire; ar
dtúis Tuirgéisius an tíoránach agus a bhuíon gur scriosadh
iad uile le Maolsheachlainn; an dara feacht Siothrach mac
Amhlaoibhe le Ceallachán Caisil, agus le Cinnéide mac Lorcáin;
agus an treas feacht le Brian Bóirimhe i gCluain Tairbh; agus
seanchas na hÉireann do ghairm isteach i gcomhairle na dtrí
mblian eile le hOllamh Fódhla .i. aon ardrí os cionn fhichead
de Chlanna Míleadh; agus an té do cheap malartú armas
d'uaislibh na hÉireann go ginearálta. Do bhí de bhua ag an
leabhar so go leigheasfadh millteoireacht aosáin riabhacha,
brionglóid, múisiúin, briollóga, léana agus mearbhall, míghreann i
mnáibh troma, i lagmhnáibh uaisle, i mnáibh aosta, i maighdeanaibh,
agus fós teagasc agus treoir do lagmháistiríbh scoile, do scoláiríbh
bochta, do bhodcheathrannachaibh, do phasandraibh, do ghiollaíbh
con, do shratharaíbh tíre bhíonn gan d'fháil bheatha acu acht
oíche anseo et eadartha ansiúd. Más aon díobh so, nó cibé duine ar
bith do ghoid an leabhar so, cuirim 'na dhiaidh i gceann gach
mallacht do chuireadh i ndiaigh chaipión Uilliam Brún: -
Mallacht Mhorrison ó Chúil an Fheadáin, agus má tá Cúil gan
Feadán aige, mar aon le bean Thomáis Buitléir; Éamann Rúibí Webb
ón SeanChaisleán; Wise ón Doire; Donnchadh Ramhar ón
nDripseach; Conchubhar ó Liain; mallacht mhná Sheáin Laifin
et mar aon leis sin na horduithe diana so mar leanas:

Mo bharántas dian
ar Charránach crua,
mar leannán ag triall,
go ceartlár gach tuath,
ó Dhriseáin aniar
go Port Láirge an chuain,
Is ó Chruacháin na liag
don Churráith ó thuaidh.

Gach clochán gach cliath
gach polláir gach puais
ó Dhollán na srian
go Siolán na mbruach,
ar dtiomáint 'na dhiaigh
go forránta luath
go trosáilte ag triall
tar leachtánaibh crua.

Gach cosán gach gort
gach cnocán gach scairt,
gach portán gach port,
gach leachtán gach leacht,
gach lochán gach loch,
gach creagán gach scailp,
gach caisleán gach cnoc,
gach stacán gach craig.

I gcuasaibh gach tor,
i gcuardaibh thar lear,
in uaigneas gach cnoc,
i bpluaisibh gach craig,
faoi scuabadh na sop,
i dtuairim na dtreas,
gach puaithis gach scoilt,
ó thuaidh is ó dheas.

Ó Dhún glan na Séad
go Léitroim soir,
ó chiumhais Chnoic an Éin
go Céim Chlainne Lir,
ó bhoird Locha Léin
go Binn Éadair 'na rith,
is ó Dhurlas na gcraobh
go Léimibh na gCon.

Ó Ghuirtín na Stuac
go Páirtín na Sruth,
ó chois Laoi na gcuan
go Craig Chlíona an lis,
ó Ghort Inse Guaire
ar fad síos go muir,
gach coigríoch in bhur ruaig
go faithibh Tí Ghuil.

I dtaithí gach ród
's a bhforaois gach gleann,
gach gadaí do gheobhair,
cuir fó choistibh go lom;
ná scar choíche leo
gan solaoid ba throm,
go dtachtfuíor i gcorda
an drochghníomhach cam.

Gach stollaire bocht lochartha do gheobhaidh an tslí
'S i mbrollachaibh na bpoibileach gur mhór a mhaíomh,
Más foistineach san ropaireacht an stócach buí
Go molaimse dhó folascrios an chorda chaoil.

Cú chosanta ná loirgeadh ná fóirithint gaoil,
Tabharthas ná bronnathar don chomhairle dhlí;
Ní cosmhail sin gur fortacht duit a bhfórsa caoin,
Go gcoiscithear ó thoirbheart a sceolbhach bhuí.

Gach doillitheach ba bhronnathach ar chóbach díobh,
In bhur bhfochairse más foistineach an sórt so thíos,
Guím coisgithear a bholg san ar bord is aíocht,
Is lomathar i gcorraghad i gcóir na slí.

Ná gabhaig ón té sin plé ná abhcóideacht,
An fallaitheach éachtach éadrom anghlórach,
Ach gabhaig mo réir is daor an fealsónta
Gan aiseaig i dtéid in éiric 'fheallghnótha.

Ceangal

Screadaíg ó chroí a bhuíon do chluin an méid seo,
Ar bhanaltra an AoinMhic trínne ar croich do céasadh,
Ar í sheachaint go fíor de shíor ar choirthe daora
'S an té do scríbh é, guígig flaitheas Dé dhó.

Finis.

B 1822fl 19T
U 0412

Ag seo barántas Eoghain Uí Chomhraí i ndiaidh rachta tí scoile do
goideadh uaidh.

Mo ghearán cruaidh mo bhuairt mo bhrónsa!
Mo dhíomá buan chum fuascailt domhsa
Mar táim am' luascadh i gcruatan róghoirt
Cráite i nguais, gan suan, gan sóchas!

Ba thláith mé am' ruagadh ar fuaid na mbóithre,
Am' charnadh i gcuasaibh uaigneach brónach,
Gan áras buan, gan cuan chum stróireacht
Tar fán gan tuairim buachaill bó 'gam.

Níl cliar ná tiarna riamh ar m'eolas
Sáirfhear fial ná biatach meonach
Ardghin diaga ag riail paróiste
Ná cnápach ciar d'fhuil riabhach Mhic Lóbais,

Nár lámhaigh stiall de rian mo dhóide,
Ar bhánbhrat liamh go niamhacht gleoite;
I mbláth nó 'mbriathar Dia sea bhreoigh sinn;
'S i ráite ciansliocht Ghliaigh mhic Scóta.

Níor ghráigh aon spriata riamh 'n tsórtsa,
Gnás ná triall lucht riartha an eolais;
'S mo chrá! má d'fhéadfas iamh ná góbhail leo,
Go dtarla i gCliath Chill Fhiarach cóir dhom.

Seo an áit nár iadar riamh a ndoirse,
Ar fhánach riain ná ar dhianbhocht breoite,
Acht fáilte 's riar gach mian le cóir mhaith,
álmhach iarla ar aíocht nuair gheobhadh ann.

Dob áthas cléibh leo aon dem' shórtsa,
'Trácht 'na ngaobhar chum léinn do sheoladh,
Ar scáile niamhdha, ar réim is nóite,
I gcás gach céim dá n-aosaibh óga.

Mo thásc is léir gur scéinn tar teorainn,
Tráth ar éifeacht céille 's córa,
In ardMhagh Craobha, saora an eolais,
Dá bharr gur aontaigh tréad go leor mé.

A haithle an scéil sin b'éigean domhsa,
Áras caomh fionnaolda 'thógaint,
A d'fhágfadh saorghlan réidh a ndóthaint
Is áit leathchéad gan éinne 'góbhail leis.

Níor fhás in Éirinn shéanmhar fhódghlas,
Aon stát ná aon chríoch caomh san Eoraip,
An Áifric féin nó san Asia mhór thoir,
Ná aon áit san tsaol aon ghéag comh mór leis.

Ní nár dom féin a léamh dom' chomharsa,
An tráth nár chraobhach préamhach' móra,
A mbláth go séimhghlan saor bileogach,
Lán de scéimh na gléghas' óga.

Tan bádh le chéile an saol 's a shlóite,
Ach amháin an méid sin d'aontas Nóah
'S é a d'fhág an tréantuile éachtmhar mór san,
Ar lár fá thaobh poirt sléibhe na móna.

Cás mo chléibh! 's mo chréacht gan fóirithint;
Táim dá éagmais créimtheach scólta,
I mbothán gaofar fé anfhorlann
Ard gach sceirde ar thaobh an bhóthair.

'Ardmhic Dé fuair péin gan teora,
I gcás sliocht Éabha 'shaoradh ó mhórbhruid,
Méadaighse an scéal so 's méad m'éagóra,
Is sásamh daor bain féin den chóbach.

Iarraim 's glaoim tú, 'aon Mhic Comhachtaigh,
Grá gach n-aon tú, is éist lem' ghlórtha,
Ardaigh béim ded' ghéig go cróga,
Is fág gan léim gan réim gan treoir é.

Guím go cruaidh thú, 'Uain ghil ghlórmhair,
Scaoil gach buairt is guais is brón air;
Díbir uaidh gach tuar compordach,
Is bíodh gach uair na sluaite deor leis.

Guím gach uair chúghat suas gach nóimint,
Sceimhle is ruaig 's luanscrios leonta air,
Guím díth buan is scuardach dhreoite air,
Treighid is luas gan trua go deo air.

Screadaim arís le caoighoirt deor ort,
Aitchim fó thrí shuíomh do mhórlot,
Scaipeadh ar a thíos gan buín gan bólacht,
Leagadh agus leíghe gan leígheas gan fóir air.

Peannaid is pian is ciach go leor air,
Galar 'na chliabh 's diachair fós air,
Cnapa agus fiaradh liaithe is mórchrith,
Dalladh ina dhiaidh 's iarsma srón' air.

Anachain riabhach na bliana nua air,
Eascaine chian ó chliar na Rómha air,
Fearg ag Dia leis, 's an diabhal dá phógadh,
'S Peadar go dian ag iamh na ndoirse.

Guím go cráite ár is tóir air,
'S tinte plá gach lá dá scóladh;
Guím é ar lár 's gan fáil é thógaint,
'S guím croch ard 'na dheáigh dó 's cróchar.

Feallaire fola 'gus crochaire an chorda,
Shlad mo thigh scoile go fogas dom' chomharsa;
Mallacht an phobail go follas dá sheoladh
I mbealach 's i gconair an donais faid beo é,

Go follas an stollaire bhreoigh mé,
'S deireadh na bhfocal ar glothar 'na scornain,
Oiread le hochtar go cothrom den bhrón air,
'S gan leithead mo stoca air dá chosaint ón gcorda.

Far a bhfuil ráite a chairde, is rún liom,
Faire agus garda láidir lúbach,
Ag ceapadh chum ráis trí lár na dúiche
'S a gceannas barántais láncheart dlúth leo.

Goirim captaon gan séan nó gó ar bith;
Bheirimse saor do Shéamas Óg é;
Lieutenant Keane, mar aon leis seolaim,
Is fiche fear gléasta in éide comhraic.

Ceapaíg mar chúrsa ar dtús Cill Fhiarach,
Leathan is cúng is gach cúinne riamh de,
d'aisce go dlúth fó chúig más mian libh,
Ar eagla an sprionla úd 'bheith ar iarraidh ann.

Tugaígse ruaig is cuardach rómhaith,
I mBaile na Cluaise 's gluastar fós libh,
As sin anuas go luath le fórsa,
Don Bhaile Dubh buailíg go cruaidh na bóithre.

Arís gan dearmad, gabhaig gan chairde,
Trí Ghort Eagailse 's Baile na Páirce,
Sceinníg tarsna go tapa más áil libh,
Tríd an dTearmainn, 's labharaíg dána ann.

Bíodh nach aicme iad tá in easpa smutánaibh,
Bíonn sruthghadaithe eatarthu i ngnáthaimh;
Scaoilíg, stracaíg, 's leagaíg le fána
Tíos gach scraiste acu, nach fearamhail, fáilteach.

Agus gan toirmeasc goirimse slán libh,
'S casaíg gan leisce don Doichilligh láimh libh,
Gidh mheasaim ná faighthear an feillespreasán ann,
Do shladfadh ná ghoidfeadh leathphéirse óm' choláiste.

Leanaíg don scríb sin díreach siar libh,
Go Dún Áth buí 's go Cill Chaoi na n-iascaibh;
'S measaim nach cuí díbh choíche triall ann,
Gan blaiseadh na dí, 's ná bígí dian air.

Muna bhfuil tuar ná tuairisc fós air,
Leanaíg leastuaidh cois cuain na mórshruth;
Gabhaig ar cuaird 's is dual gur cóir sin,
Seal ar an bhFuathaigh, is cuardaíg leo é.

Más eagal libh Tadhg, nó feidhm Mhathóna ann,
Geallaim go deimhin ná raghaidh chum gleo libh;
Ach leanfaidh 'n bhur gcoim trí choillte is móinte,
Mo rachta go bhfaighid, nó an cladhaire thóig é.

Gabhaíg arís, ní timpeall mór é,
Garbhchnoic Fraoigh, Móibhín, 's gach póirse,
Is as sin go hUidhill, ná moill an ród díbh;
'S cá bhfios ná faighthí greim cois Feora air.

Gabhaig le fuinneamh chois uisce gach orlach,
As sin go himeall Dún Lice i ngach cóngar;
Is mara bhfuil tuitim aon tsionnaigh dá shórt ann,
Ná stadaíg go sroicheadh libh Muileann an Ghóilín.

Measaim nach miste díbh filleadh ar bhur sáil ann,
Is casaíg go hionad na bhfinneChathánach;
Geallaim ná ligfear chun suite sibh tráth ann,
Gan blaiseadh an ghloine den mhilisbhiotáille.

Is dearbh go gcuirfidh an fhoireann soghrách so
Teachtaire soineanta libhse theaspánfas
Fearann na droinge tá ar fán ón áit sin
Is canaíg le cumann gan mioscais céad slán leo.

Taistealaíg tráth gach ard darb eol díbh,
Leaba agus áras gnáth aon stróinse;
As sin gach ard go tráigh Chill Chróna,
Leanaíg an rás trí lár na móna air.

Muna bhfuil teastas ná eachtra fós air,
Gabhaig gan eagal cois calaithe is feorann,
As sin go dtagair gan mhairg gan leonadh
Isteach go Dún Atha is ná glacaíg leathsceol ann,

Gan colann is baitheas do ghearradh 's do strócadh,
Stolladh agus masla do thabhairt go mór dóibh;
Stollaíg is stracaíg go talamh gach seomra
Lochta agus leaba 'na mbraithfear gur dóigh é.

Gabhaig gan spás aichearr gach cóngair,
As sin go ceárta Sheáin de hÓra;
Geallaim go bhfaighidh sibh arán is feoil uaidh,
Is baraille lán le tál 'n bhur ngeolbhach.

Ná fágaíg tráth bothán gan spiúnadh,
Ón dtráigh go hÁth an Ghalláin gan súchas -
Is má tá i ndán ná fágfar iontu é,
Is gearr uaibh trácht go lár Fhurúrach.

Ní foláir nó tá an leannán cinniúnach,
Is an stáig gan aird le fáil 'n bhur gcúrsa;
Má tá, gan spás, faighíg lámh ar urla;
Is lán a chnámh de chnáib air dúbail.

Tugaíg an séithleach baoth so chúghamsa,
Ceangailte ar théid is glaofad cúirt air;
Caithfidh sé géilleadh is staonadh dhúinne,
Is seasamh go n-éistfear plé na cúise.

Is gairid, is léir, go nglaofar jury,
Is rachaid le chéile ag déanamh cúinse;
Caithfid le héifeacht, a réir na n-údar,
'S is dearbh gur daor tar éis na mionn é.

Glacfadsa réim is céim breithiún air,
Is seachtain long day gan bhréag ní thabharfad;
Leagfad mo mhéar le héigean dúthracht,
Is fairis mo shéala ar an execution.

Beidh anfa cléibh is séideadh 's múchadh air,
Ar fhaicsin na téide is aoirde an chrúca;
Bainfear le héifeacht scéal gan amhras
As an reacaire bréan do léirchleacht ampla.

Tá seisear ón éag is dosaon ón sciúirse,
Ag Lieutenant Keane tar éis a shiúlta;
Is do bheirim an créice do réir an chúinse,
Má fheicim go ndéanfaidh féin urrús air.

Ach caithfidh, más féidir, trí gach cúrsa,
Mo rachta go héasca léigean chúghamsa.
Lash is seacht gcéad le faobhar sciúirse,
Leagfar dá éis ó bhléin go cúl air.

Cuirfead fó gheasaibh é seasamh seacht nDomhnach,
Nochtaithe i bpearsain, ar bhaitheas an Teampaill,
Cuirfead seacht ngarbhchailleacha 'gus slabhra
Acu ar a chadairne, is stracadh go lom air!

Bainfead gan dearmad, mala 'gus cluais de,
Is scriosfad dá bhallaibh an leathar le cuaille,
Cuirfead dá bhearradh gach maidean Dé Luain é,
Is cuirfead dos aitinn mar leaba chum suain fé.

Cuirfead gan dearmad artha na bpiast dó,
Is léifead salm na mallacht 'na dhiaidh air;
Cuirfead dá cheangal go daingean seacht mbliana é,
In ionad an easpaig nár chleacht a bheith fialmhar.

B 1765 18L
U 0217

Ó Phádraig gabhaig mo leathanphas saor go suairc.

Contae Luimnigh mar aon re mórchuaird Éireann go huile etc.

Ag so saorchead sonaí le sítheoltacht do Phádraig uasal Ó Conaill chum
siúil agus síorimeachta ar feadh poiblíocha prinsiopálta an phrímhchreidimh
in Éirinn réamhráite i measc uaisle, triatha, taoiseacha, agus tánaistí
éigse eagnacha agus ollún, mar aon le gach Críostaí carthanach coinsiasach ó
san amach, re toil Dé, féachain re súile na trócaire agus na truamhéile air
féin agus ar a cheathrar dílleachtaithe, re cúnamh clúdaithe do fháil dóibh
dá gcaomhnadh ar ghalar ghríofa ghrodgháifeach na gaoithe gailshíonach
goimhiúla gargfhaobhracha an gharg-gheimhridh, agus bhéarfaidh a bhuí
sin mar is dual le Dia mór na n-uilechumhacht, mar aon ris an gcúirt ainglí.

Tabhartha faoim' láimh an treas lá de Shamhain san mbliain d'Aois
Chríost 1765.

Ó Phádraig gabhaig mo leabhanphas saor go suairc,
Ins gach áit a ngeabhaidh i mbailte poirt Éireann uais,
Go brách dá chabhair dá chasnamh is dá chaomhnadh buan
Gan bhá gan bhascadh gan mhairg gan bhaol gan bhuairt.

Buairt ná aithis ná tagaradh aon don fhear;
Ba mhór a chaithis fé rachmas an tsaoghail seal;
Níor chruaidh a ghreamanna, is feasach nár dhaor a bhreith,
Gur bhuail an ainnise le dearbhthoil Dé ina theach.

Teach flatha nó taoisigh díbh 'na stadfaidh ar cuairt,
Go geanamhail bíodh gach saoi le taise is le trua,
Cum fairsinge bídh agus dí agus leapa chum suain,
Dom' gharbhfhear Ghaolach ghrinn gan ghangaid gan ghruaim.

Gruaim ná doicheall ná cloistear le héigse an ghrinn
Roimh stuaire an bhrollaigh ghil mhogallaigh bhéasaigh bhinn,
Go buacach bronnaitheach gach ollamh glan éasca bíodh
Nó is buan ár ngutha dá gcoscairt go daor fá chíos.

B 1774 18D
U 0308
Tháinig gearán.

Do Dhonnchadh Ó Néill do chaill a bhróga ag teacht ó Chorcaigh.

Tháinig gearán
chugam ón Oileán
i dtús na seachtaine.
Ó dhuine dá ngéillfinn
do réir a bhréithre
ná fuil aincheart,
Buachaill tréitheach
den fhíorfhuil Ghaelach
d'uaisle Banba.
Donnchadh Ó Néill,
is ainm don té úd;
ag so mar dhearbhaigh: -

Ar aonach Chorcaí,
níorbh fhéidir lochtaí,
d'fháil ina mhargadh.
Cheannaigh sé pumpaí
ar mhaithibh na dúthaí
's ní fáth reacaireacht'.
Bhíodar gleoite,
cumtha córach
díonmhar tairbheach.
Is do réir mar chuala
ba mhór a dtuairisc
i dtaobh a maitheasa.

Do bhí a mboinn 's a sála
de leathar Spáinneach
gan aon dearmad.
'S a n-uachtar dlúithmhín,
de sheithe fhionnlaoigh
do bhí leasaithe.
Ba ghreanta na stropaí,
bhí 'na mbrollaí,
gan fuíoll ceartaithe.
Ba mhaise chum búclaí,
'cheangal i dtiúin díobh,
i gcomhair lae an oireachtais.

Ní reacaire éithigh
de ghréasaí Gaelach
do rinne a gceapadh dhó,
Ná fear stracshúl,
na leathar gan leasú,
do bheadh ar margadh,
Ach ceardaí greadhnach
ó lár na Fraince
ná raibh air pairilis.
Sé do ghlanfhuaigh
le meanaidh de ghealchruaidh
gach aon lasca acu.

Do bhí sé an lá sin
go róshásta
mar do fuair margadh.
Chuaigh sé in áras,
mar a raibh scáth air
is shuigh cois baraille.
Do ghlaoigh a chomharsain,
dís nó dhó acu,
go rócharthanach.
d'itheadar spóla,
d'ól a dhóthain,
is ní rinne ragairne.

Do ghluais ar aonach,
ar lomshaothar,
a' triall chum baile dhó.
Is níor tharlaigh aon duine air
dhéanfadh léan dó
nó gur theangmhaigh leis
An captaen, an té
nárbh fhearrde é
do chur an artha dhó,
Chum dul don Ghleann síos
go tigh hAnraí,
mar do bhí an ainnise air.

Do bhain le fórsa,
an fear dá bhóthar,
's ní ar mhaithe leis.
Do ghlaoigh a chomharsain,
Éire is Eoghanacht,
an réad nárbh annamh leis.
Ba leathan gach slugóg,
dá dtíodh in' uchtóig,
siar 'na charball.
Ba mhór í a chullóid,
ag ithe bhullóg
's a slugadh dramanna.

Ag seo breis cuntais,
do réir údar,
ar a thuilleadh dá imeachtaibh;
Is cad ba chríoch dóibh
i ndeireadh na hoíche
nuair do scaipeadar.
Do caitheadh an captaen,
dá mhéid a chaithréim,
de dhroim balla isteach.
Is d'fhan san áit sin
's a thóin in airde,
go rug an mhaidean air.

Sé críoch na n-éachta,
brí na scéalta,
is túis na hainnise,
Gur imigh na bróga,
is nach fios cén stróinse
lenar ghabhadar.
Mar is duine Conchúr
ná raibh Críostúil
ó fhág sé a bhanaltra.
Ní haon díchúis
é chur sa phríosún
go ceann chúig seachtaine.

Tá Donnchadh i gcruachás,
dá lomadh ag an uafás,
ní dob annamh ris.
Gur iomdha cuasán
fochma 'gus fuachtán
tá dá ndeascaibh air,
Ó cailleadh ar anaird,
leathar an chineáil,
bhí rómharthanach,
d'ardódh intinn
am an rince
- réad ba chleachtadh ris.

An Barántas.

Ag so ordú láidir
díbhse láithreach
anois chum cuardaigh,
Ann gach áitreabh
dá bhfuil ón áit seo
soir go Tuaraigh,
Agus an lán sin,
chum Baile Uí Bhráthar,
's anoir chun Cluana,
Go Caladh Rátha
go Cionn tSáile
is cois na gcuanta.

Atáid daoine
I gCloch na Coillte
'na bhfuil amhras.
Is tagaíg timpeall,
ar feadh na tíre
chum na Bandan.
Ceapaim an tslí dhíbh,
do shleasaibh na bhFiaraí,
chum Magh Chromtha.
Táid bithiúnaigh,
i mBaile Bhuirne,
mar a mbíodh Colthurst.

'Niar trí Mhuisire
má bhíonn tuirse oraibh,
ní haistear díbh glaoch ann.
Caithíg oíche,
i dtigh an taoisigh,
Donnchadh Mac Éamainn,
Mar a bhfaighe sibh rídháil,
ime agus aráin,
is mórán féile,
Mar a bhfaighidh Labhrás,
lán an tsiogáin,
nuair thé' dá n-éileamh.

Síos arís libh
go Cluain Míne,
agus go Mala libh.

Ná leanaíg an bóthar,
ach gabhaig an cóngar,
chun Móin Ainmne.
'Bé agaibh is túisce
go B'lá' Úla,
gheobhaidh sé caladh ann.
'S ná déanaíg dearmhad
dul go Gleannmhair
cé tá sé aistreach.

Aduaidh arís libh,
lom gach dírigh,
chum an chuaille;
'S i nGleann an Phréacháin,
ná fágaíg bothán,
ann gan cuardach.

Tagaíg timpeall,
lom gach dírigh,
chum tí Thaidhg an Ghaortha.
Do gheobaidh sibh cineál,
ó Bhríd Ní Risteaird
ach dul dá féachain.

Tá lucht fuadaigh,
i dtigh na scuaibe,
is bíd go minic ann.
Déanaíg cuardach,
is cuiríg tuairisc,
ar gach nduine acu.
Mar is ann d'fhág Conchúr
an gearrán cruthúil
in éiric buisinne;
Ama agus súgán,
srathar is fáscán,
le togha trucaile.

Ní cúrsaí deimhin é,
ach má gheibhidh sibh,
fáth ná amhras
Ar óg ná críonna,
d'fhear ná 'mhnaoi acu,
beiríg thall air.

Tugaíg a gcorpán
go Corcaigh na gcaisleán,
is ceangal na gcaol air.
Go mbiaid na spreasáin,
fé chuing sealáin,
againn dá ndaoradh.

Críoch.
B 1784 18D
U 0310
BARÁNTAS AN CHÁNA
Míle seacht gcéad sé dheich
agus a naoi,
le trí agus a cúig ceart d'aois
Mhic Dé,
ar thaitneamh na gréine,
an fichiú lá de shamhradh:

Tháinig im' láthair
fear galánta
do bhí insa dúthaigh,
Nach ainnis a cheard,
is maiseach a cháil,
is grinn 's is múinte.

Cia hé féin
ach Ó Cinnéide,

an cine nár chráite;
Garraíodóir séimh
ag Seoirse Lake
in imeall na sráide.
Do mhionnaigh go lom
nár mhiste dhó labhairt
go seasmhach dána.
Ar bheatha na naomh
do dhearbhaigh sé
gur goideadh a chána.

Buinneán geal coll,
gan cnap gan dronn,
a d'fhás go díreach,
Gan chuan gan cham
gan stuaic gan beann
gan ard gan íseal.
Réidhghas sámh
de dhath dob álainn
aerach aoibhinn.
Éide phláta
déanta de phrás mhaith
ar an dtaobh thíos de.

Dá bhrí seo, a Bhaitéar,
is díot do ním féin
ardchonstábla.
Atá tú luaithléir
mearchroíoch aintréan
fearúil rábach.
Atá tú eolgach
cliste leonda
lúithmhear láidir.

Is puinn do dhóthain,
agad fád' chomhair féin,
le haghaidh t'fhritheoilte.
Freagair is tarrthaighse,
a Phipeardaigh,
atá tú cróga.
Beir barántas,
faoi mo dheasláimh leat
scríofa i gcóir cheart,
Líonta láidir
i bhfoclaibh dána
i ndlí cheart Sheoirse.

Má theastaíonn uait cúnamh
glaoighse chúgat
an bhuíon is eol duit.
Seachain Bartley;
fág ag baile é
i gcuiric na móna.
Ná beir leat é,
do ghlacfadh sé breab
is gheabhadh sé thórstu.
Glaoig ar an Sítheach,
is preabaire líofa é
mallaithe óg mear.
Buailíg síos
le taobh na taoide
is cois na feorann.

Beir leat garda,
seasmhach láidir,
in airm 's in éide.
Cuartaigh cois calaithe -
ná glac eagla,
geallaim nach baol duit.
Imigh ansúd,
go Daingean Uí Chúise,
tar imeall na sléibhte.
Ar do ghabháil trí Chiarraí
do gheabhair gan fiafraí,
oineach is féile.

Do réir mar chualas,
is flaithiúil suairc
gach nduine isna réim sin,
Gan doicheall ná gruaim,
roimh fhearaibh an tslua
mar aithrisid céadta.
Cuartaigh leat
an Tuath laisteas
ar fad go dté tú
Go Corca na gcuan,
is gan a thuairisc,
ná cas ar aon chor.

Cuartaigh go dlúth
ar fuaid na long
is insna bádaibh,
Ar eagla é dhul
go NuaShagsana
nó go Gibralter.
Ní foláir duit pas
chun dul isteach
go fort Chinn tSáile.
Tá gunnaí móra,
is arm Sheoirse,

i bhfórsa ann láidir.

Siúil gach aonach
ar fuaid na hÉireann,
is cuartaigh dlúth iad.
Ar eagla plé
ná achrann scléipe
tabhair an sword leat.

Atáid na hUltaigh
coirpe stollta,
danartha láidir.
Beir blunderbus trom leat,
piostail is holstair
chum murdail más gá duit.

Cuartaigh go doimhin dó
ar fuaid na Laighneach
is tuaith na gConnachtach.
Buail lastáll
trí Chontae an Chláir
cí gurb ann do rugadh mé.
Labhair go séimh leo;
tá togha laoch ann,
stollta coirpe,
Dá mba tú aonmhac
rí na Gréige,
ná tabharfadh urraim duit.

Ná fág pórsa,
siléar ná seomra,
in do shiúlta,
Ná cuartóidh tú
ar fheabhas na Fódhla,
tré chroídhúthracht.

Bris le fórsa
glas gach comhra,
dá gcur as amhras.
Má thigeann aon óigbhean,
ag déanamh stró dhuit,
téire chúichi.

Cuartaigh go haithrinneach,
gach tuath is gach baile poirt,
i gclár na hÉireann.
Ar eagla an dearmaid,
bí anso ag baile chum
rás Ráth Caola.
Má gheibhir eatarthu,
an cladhaire mallaithe,
do shantaigh an séad so,
A bhaill go gcreaplam,
béarfam scannal dhó
is náire shaolta.

Stoithfeam a shúsán,
déanfam é sciúrsáil
trí lá margaidh.
Greadfam a chliathán,
's a dhá shlinneán,
le togha leathracha.
Ní fhágfaimid puinn,
ó ard a chinn,
den fheoil go talamh air.
Nár fhóire Críost,
ná fós na naoimh,
ná cumhachta flaitheas air.

Cuirfeam geoch bhrád,
air le fórsáil,
chum a thachtaithe.
Ceangail a dhá láimh,
le gad leamháin,
síos dá throitheachaibh.
Fáisc an téad chnáibe
ar a phíopán
go daor damanta.
Streachail id' dheabhaidh
trí lár na habhann é
mar ba madra.

Tarraing aníos
gan anam as Daoil é
ach amháin ná slogfadh sé.
Cuir salann is neantóg,
isteach 'na loit bheo
mar bharr dochair air.
Scríob le cárta,
a chlí 's a tharr,
is ná fág tochas air.
Scaoil 'na shómpla
ar fuaid na gcomharsan,
'na chorpán lomartha é.

Ceangail go lom é
ar phocaide gabhair
is beartán aitinn faoi,
Nó trasna ar mhiúile
atá thoir ag Munsail

ós í is mallaithe.
Luítear na gadhair leis,
scaoiltear ar aghaidh é
go dté go Acheron.
Is béarfaidh Cháron,
trasna 'na bhád é,
má gheibheann leathphingin.

Scaoiltear an taismeartach
síos go Tartarus
ar sodar drig Pluto
Go cuibhrithe ceangailte,
fá dhaoirse dhamanta,
ag obair do dheamhnaibh.
Beidh súiste ag Oscar
ag rúscadh an chruit aige,
dhéanfas ramhar é.
Is fágtar eatarthu é,
i bpáirt le Tantalus,
go lá an chuntais.

An Ceangal.

Gan chuntas beidh sciúrsaí nimhe le faobhar,
Ag naoi gcúpla de dheamhnaibh dá ghreadadh ar gach taobh,
Idir gach cúil is cúinne ar fuaid ifrinn daoir,
Nó go múintear an scrúile i gcaitheamh a shaoil.

Foircheann.

B 1755ob 18L
U 0242

Ag seo barántas bunúsach bríomhar buanchumhachtach uaimse chum na
n-uasal inár ndiaidh um an reathaire ráiméiseach dá ngoirthear Dónall Ó
hEachiarainn agus gach radaire raidéiseach eile dá shamhailt do ghabháil
agus do chur i ngéibhinn le bású go haibéil in íoc na n-iolcheard do leanaid
go mailíseach ag mealladh na n-uasal neamhaireach go coitcheann. Aodh
Buí Mac Cruitín cct.

Tháinig im' láthair
iomad dem' chairdibh
is droing den tírse
Ag déanamh gearáin
go ndearnadh ár ndíobháil
insa gcríchse.

Go bhfuil trudaire
de dhroim tubaiste
ag déanamh uaille,
Dá rá mar aitheasc
go bhfuair teagasc
ó na suadhaibh,

Is go bhfuil eolach
insna códaibh
is insa tseanchas.
An ní nach dual
don ghillín ghuagach
do chloígh le feamachas.

Níl ó Bhéarra
go Binn Éadair
áit nár chuartaigh
I ngioll ar arán
d'fháil ar rabháin
do ghoid nó d'fhuadaigh.

Níl rann ná amhrán
dogheibh ar seachrán
ar feadh na cóige,
Nach tug an spreasán
do lucht antláis
in am póite.

Adeir an radaire
nách fuil aiste ar bith
dár chan eolach,
Nach bhfuil aigesean
cidh tá easpaitheach
insa tsórt san.

Adeir an fuad so
gan fios uama
an roinn dírigh,
Go ndéanfadh aistí,
lena chleasaíocht
do thriath tíre.

Is fíor gur uras dó
bheith go sutalach
ó d'éag draoithe,
Is gur beag tuigseanach
líonmhar againne
i measc ár mbíobhadh.

An méid tá eolach
insa chóige
ní thig dá láthair,
Ach téid ar chóisir
i measc deorach
gan fios ábhair.

Ansin is dóigh
go bhfaighidh a dhóchain
líon a mhála.
Is go gcuirfidh geoin as
mar gach geocach
mar dhíol sa tsáith sin.

Ag so aistí
an fhódóir ag fastaím
feadh na críche
Go dtáinig chugainne
mar dhall goinithe
go lár na tíre.

Dá bhrí sin cuirimse
ar uaisle ár bhfoirinne
a thabhairt im' láthair.
Is cuirfid an ní so
le ceart dlí 'nois
mar chóir bháis air.

Mara n-éalaí
an truán téiglí
nó dul san fharraige,
Nó dul i ngleannta
ag iarraidh teannta
nó i gcuas carraige,

Ag so faoim' láimhse
ordú láidir
chuim na n-uasal:
É do ghabháil,
an scoigín seachráin,
gan fios ná fuaradh.

Cuirim na triatha,
Tadhg is Piaras,
Brian is Séamas,
Ag ruagadh an chleasaí,
gus na hEannaí
ina mbeith baol air.

Cuirim ar Phroinsias
i bpéin a choinsias
ródaibh Luimnigh;
Triath Ó gCoileáin,
dó is díobháil
má ligeann ruthag leis.

A Mhic Giolla Riabhaigh,
A Chonchúir, iarraim
ort gan faillí,
Ná codailse choíche,
gan faire gach oíche
ar na hEannaí.

A Dhónaill ghrámhair,
cosain an t-áth sin,
Droichead Uí Bhriain dom,
Is do gheobhair cúnamh
Thoirdhealbhaigh shúgaigh
is tuilleadh má iarrair.
A Sheoin Ringrós
do chleachtas dea-nós

freagair gan guasacht.
Cuirim tré ansacht
Inis Cealltrach,
Is Cill Da Lua ort.

A Shéamais ghreannmhair,
aire do d'aimsear
is bí go fuadrach.
Beir leat sraithbhuíon
timpeall chailcthí
Mhuintir Bhruadair.

A Thomáis m'anama
ná déin dearmad
ród an Chroisín,
Ar do phriacail
nó rithfidh an fia thort
tré pholl coinín.

A Shéamais Crafton,
déinse gastacht,
a chroí gan fallás.
Cuirim go cinnte ort
ródaibh Inse
is Cill Bhreacáin.

A Robuic 's a Dhónaill
cosnaigíse ród
Corra Fine sin.
Súitear cannaí
ar an sladaí
ann gach ionad libh.

Chugad a Thoirdhealbhaigh,
cosain an taobh san 'Bhaile
Uí Bheacháin dom.
Nó rithfidh an radaire
de dhroim carraige
i gcom seanbháid.

A Mhíchíl mo chroí,
bíodh ort an tslí
go hInse na Caorach.
Nó rachaidh an gealtán
ó Shliabh Calláin
siar go Léim ort,

Bí ró-aireach
is cuir uait faire
a shaoi, a Shéarlais.
Fágaim cumhdach
na gcuan gcúng san
siar go Léim ort,

A Sheáin uasail
Uí Mhaoil Ruana
is ar do chliamhain;
Oraibh is córach
Ard Rinn Fóidre
is faire na n-iarthar.

A dhá Thomás
ná déiníg fallás
acht coimeád cruaidh libh
Ar an bhfear doghla;
bíodh Carraig an Chabhla'
is an Aill Rua oraibh.

A Shéarlais dhílis
glaoig leat Stíobhna
is cosnaíg na hoileáin,
d'eagla an tsíofra
de ló nó d'oíche
d'imeacht tar coimeád.

A Sheáin Uí Icí
atá mo mhuinín,
a shaoi gan aon locht,
Nach ligfir an sruthaire
ins na slite sin do rith
ná léim thort.

Sibhse a mhuintir
chumhdaíos cinnte
na cuir faoi chosán,
Ar ór ná airgead
ná lige an bealach
leis gan é ghabháil.

Dobhéarsa luaghacht
don té is luaithe
chuirfeas greim air.
Má ligthear a rás
leis go hUíbh Ráthach
ní bhfaigheam feidhm air.

Is fearr a mharú
nó a shlí 'cheartú
ná bheith beo dhó.
Is muna dtaga faoi riaghail

faoi cheann bliana,
ná tabhair níos mó dhó.

Ag so cairde
má tá sásta
teacht faoi riaghail.
Nó is daor a chúinse
dá mbeadh giúistís
aige mar fhiadhain.

A Fhogharach riabhach do hiadh ó sholas an lae,
Do chiorrfadh mo chiall an fhiaile ag folcadh do ghné.
Ó chaillis do thriath ná hiarr bheith sona led' ré
Is Donnchadh fial do thiarna Ó Lochlainn i gcré.

Foircheann.

B 1825fl 19T
U 0403
Ataoim buartha i m'aigne
is suaite ar mearthall
dubhach gan labhartha
in éifeacht.
Gan suan ach srathaibh
go buan óm' dhearcaibh
lem' ghrua go talamh
in éineacht.
Ón uair do dhearcas-sa
i nduain Uí Sheachnasaigh
shuairc an faraire
léannta,
Monuar gur cailleadh leis
tuairim ranna
trí shuathadh dramanna
is daorphuins.

Gidh suarach tagartha
trua Mhaoilsheachlainn
in uaim is in aiste
na Gaeilge.
Ní dual go rachaidh
gan cuardach geallaim
gidh luaim go searbh
mar véarsa.

Níl suadh ná sagart
ná druadh san gcathair
do chuala teacht ar an
éacht sin,
Gan uaill ag tafann
ar Uan n-aingeal
a bhuairt do scaipeadh
go héasca.

Sin uaimse pas ag
an mbuachaill maiseamhail
muarga mear, an
Ruiséalach,
Chum gluaiseacht feasta
go luath san mbealach
go buacach baramhail
éadrom.
Is pé tuata ghreamaigh
nó fuair sa lathaigh
le scuabadh i ganfhios
na dréachta,
De stuaic a bhaithis
faoin Luan is neasa
beidh cluas nó mala
aige Séamas.

Níl cuan ná calaithe
ar fuaid na Banba
ó bhruach an Daingin
go hÉirne,
Cuas i gcarraig,
ná tuar goirt bhranair
i mbuaic ná 'mbarra
chnoc sléibhe,
Cluain ná garraithe,
cruach in ainbhfios
ar an gcruaghas seasmhach
séimhghlic,
Ná tuama fanatic
nua do athraigh
stua is reachtaibh
an AonMhic.

San gcuairt ní fearra leis
tua chum treascair
ná cuaille is bachall
den chaoldair
Le tuargan treascair
mar Thuathal Teachtmhar
le fuaim is fearg
ar faobhar.
San ruaig sin measaim
nár mhór dó spaga
is luach an leanna
gan éileamh.
Is gur suairc do chaithfeadh
gan gruaim ar bhailigh
le cruas an creachaire
Déamar.

Gan uamhain aitchim air
bualadh an bealach
re ruathar reatha
go Maothail.
Tré Thuath an Reanna
gan duar go Gaillimh
is go Tuaim cidh fada
óna chéile.
Is dual go gcasfaidh
aduaidh go fearannGhort
Ghuaire an ghaisce
is na féile.
Is i dTuamhain is feasach
go mór a ghradam
ag uaisle gaithleanna
is cléirigh.

Den chuardach leanadh
ar luas tar Seanainn
gan dua go sleasaibh
Chnoic Gréine.
Is ar Luan go Caiseal
na slua is na salm
is go Cluain gheal Meala
na ngréithre.
San bhfuadar casfar lem'
ghruagach greanta
pé fuaid nó amaid
do léan sibh.
'S gan stuaim do bhradaigh
an duain óm' charaid
's é 'nguais 'na heaspa
re tréimhse.

Do thuarfainn peannaid
le fuarma thabhairt dó
suas ag faiche na
ndaorchroch.
'S gan trua na spearacha
fuara 'ghearradh dhe
ag uachtar altaibh
a chaolchos.
Na guaille 'sracadh dhe,
'nuas le teanachair
fual is aiseag
dá chaochadh.
Agus buarach ceangailte
crua mar charabhat
nua ar gach magairle
méith ris.

B 1717 18T
U 0214

Contae Chiarraí le hEoin Hasset ardsirriam na Contae réimhráite.

Ar mbeith do shagart áirithe dárbh ainm Aonghas ar aonach Dhaingin
Uí Chúise i gContae Chiarraí ionar cheannaigh sé coileach, agus ag
dearcadh 'na thimcheall do chonairc seirbhíseach airdsirriam na dútha, dárbha
ainm Séamas Ua Síobharráin, ar ar aisc, ar bheith dó ag filleadh abhaile ón
aonach, an t-éan d'fhágáil ag a lannchumhdaí, mar bhá a n-árais i
ngrod dá chéile. Ach d'éis an aonaigh, ar rochtain a dhúna don tsagart,
mar nach bhfuair an t-éan, scríobhann litir antlásach gus an airdsirriam
ag gearán an éagóra d'imir Mac Uí Shíobharráin air. Ris sin tugann an
sirriam a bharántas le gabháil Mhic Uí Shíobharráin ar an modh so:

Whereas Aeneas fáithchliste
sagart cráifeach Críostaithe
Do theacht inniu dom' láthairse
le gearán cáis is fírinne: -

Gur cheannaigh coileach dárshleachta
dá chearcaibh sráide is tí bhaile,
Ba bhréatha scread is bláithmhaise,
baic le scáil gach líondatha.

Tug sé caogad mínscilling
ar an éan dob aoibhinn cúilbhrice.
Do sciob síofra é go draíochtaithe
ó aonach chinn na dúiche-se.

Bhí gá dá shamhailt d'áirithe,
coileach screadtha is dúiscithe,
Do bheith in aire ar shámhchodladh
i dtráth gach easpairturnaithe.