1MION-MHÍNIÚ AR AN
2dTEAGASG CRÍOSTAIDHE
3

MION-MHÍNIÚ AR AN
5dTEAGASG CRÍOSTAIDHE
6

RÉAMH-FHOCAL

Ní gadh éinídh a rádh mar gheall ar Manual an
10Athar Pádraig Paor. Tá an leabhar san i lámhaibh
11formhór mhúinteóirí an Teagaisg Críostaidhe ar
12fuaid na hÉireann, agus teist agus moladh air,
13ó easbogaibh, ó shagartaibh, agus ó mhúinteóiríbh.

Níl aon leabhar fós de'n tsórt san i nGaedhilg,
16cé go bhfuil gádh géar le n-a leithéid. Mar
17iarracht ar an sgéal san do leigheas 'seadh deineadh
18an t-aistriú so go Gaedhilg. I gcúpla áit tá
19deifir bheag idir an Béarla agus an Ghaedhilg, ach
20ní mór atá.

Na h-alta ná fuil aon chómhartha rómpa níor
23mhiste ar t-éolas atá le fághail ionnta do mhúineadh
24da sna páistíbh a bhíonn á n-ullmhú i gcómhair a
25gCéad Chomaoine. Ná h-alta go bhfuil aon
26réiltín amháin (*) mar chómhartha rómpa níor mhór
27do pháistíbh a bheadh ag dul Fé Láimh Easbuig an
28t-eolas atá ionnta do bheith aca. Na h-alta go
29bhfuil dhá réiltín (**) mar chómhartha rómpa táid
30oireamhnach do pháistíbh na ngrád is uachtaraighe in
31sna sgoileanaibh íochtaracha.
32

MION-MHÍNIÚ AR AN
34DTEAGASG CRÍOSTAIDHE

CEACHT A hAON

*Is é Dia CRUTHUIGHTHEÓIR an domhain agus
39an uile nídh. Nuair adeirimíd gur CHRUTHAIGH
40Dia iad cuirimíd i gcéill gur dhein Sé iad as
41neamhnídh — gan bun-adhbhar a ndéanta do bheith
42ann roimh-ré. 'Sé Dia amháin fhéadann rud do
43chruthú. Tugtar CRÉATÚIR mar ainm ar gach
44nídh d'ár cruthaigheadh, bíodh an rud san 'n-a
45bheathaidh nú ná bíodh. Deir an Sgríbhinn Naomhtha
46gur cruthaigheadh an domhan agus an uile nídh fé
47cheann sé lá, ach b'fhéidir gur tréimhse fada gach
48lá aca san i n-ionad iad a bheith cheithre h-uaire
49fichead ar faid.

**Seo riarú oibre na sé lá:- I dtosach do
52cruthaigheadh Neamh agus Talamh.

AN CHÉAD LÁ dubhairt Dia "Bíodh solus ann"
55agus do bhí solus ann.

AN DARA LÁ do dhein Dia an fiormaiment
58nú an spéir.

AN TRÍOMHADH LÁ do dheighil Sé an Talamh
61Tirm agus an t-uisge ó n-a chéile agus do chuir
62Sé an uile shaghas plannda ag fás ar an dtalamh.

AN CEATHRAMHADH LÁ do chruthaigh Sé an
65ghrian agus an ghealach agus na réilteanna chun

an lá agus an oidhche do riaghalú agus chun tráthana
67nú saesúir na bliadhna do riar.

AN CÚIGEADH LÁ do cruthaigheadh na h-éin
70agus na h-éisg.

AN SÉAMHADH LÁ do cruthaigheadh ainmhidhthe
73na talmhan idir bheag agus mór agus 'n-a ndiaidh
74go léir do cruthaigheadh An Duine.

*AN SEACHTMHADH LÁ do stad Dia ó obair.
77Ní le tuirse do stad Sé, mar nách féidir tuirse
78do theacht ar chómhacht gan teóra, ní lugha gur b'é
79brigh na bhfocal gur stad Dia ar fad d'aon obair
80a dhéanamh mar bíonn Dia i gcómhnuidhe gan stad
81gan staonadh ag cabhrú agus ag neartú le gach
82nídh d'ár chruthaigh Sé. Cialluigheann na focail
83nár chruthaigh Sé aon tsaghas nú cineál nua de
84chréatúiribh 'n-a dhiaidh san.

Níl ann ach aon Dia amháin "a thabharfaidh an
87Bheatha Shíoruidhe do sna deagh-dhaoinibh agus
88pianta síoruidhe Ifrinn do sna droch-dhaoinibh."
89'Siad na deagh-dhaoine na daoine fhaghann bás i
90ngrástaibh Dé — gan peaca marbhthach a bheith ar a
91n-anam, agus 'siad na droch-dhaoine na daoine
92faghann bás i bpeaca marbhthach.

Bíodh go bhfuil Dia ins gach uile áit — i n-aice
95linn, mór-dtimcheall orainn, agus ionainn istigh —
96ní féidir dúinn É fheicsint mar gur SPIORAID
97É. Spioraid a thugaimíd ar neach neamh-chorpartha
98go bhfuil CIALL AGUS TUIGSINT aige. Nuair
99a bhíonn rud NEAMH-CHORPARTHA bhíonn sé gan
100cholan, gan bhall beatha, agus ní féidir coda a
101dhéanamh de. Bíonn TUIGSINT ag an té fhéadan
102smaoineamh nú machtnamh a dhéanamh. Ní bhíonn
103lámha, ná cosa, ná ceann ar spioraid.

Is FÍOR-SPIORAID an spioraid ná fuil

cóimhcheangailte le colainn agus nách dual do
107cóimhcheangal le colainn. Is fíor-spioraid Dia,
108is fíor-spioraid aingeal nú diabhal. Ní fíor-
109spioraid anam an duine mar gur dual dó corp.

Chíonn Dia an uile nídh — is cuma i bhfolach nú
112i bhfollus do'n tsaoghal é. Chíonn Sé na smaointe
113'bhíonn i bhfolach istigh i gcroidhe an duine chómh
114maith leis na gníomharthaibh a deintear ós cómhair
115an tsaoghail. Tá eólas Aige ar gach aon rud
116atá ag tuitim amach anois, gach ar thuit amach
117riamh, nú a thuitfidh amach go deó. Go deimhin
118i bhfiadhnuise Dé níl éinnídh imthighthe ná éinnídh le
119teacht; tá an uile nídh os A chómhair i n-aon
120neómat amháin síor-láithreach síoruidhe. Ní raibh
121aon tosnú ag Dia, agus ní bhéidh aon deire leis.
122Tugaimíd neach SÍORUIDHE ar an té atá gan
123túis, gan deire. Is léir gurab é Dia an t-éinne
124amháin atá síoruidhe, mar, bíodh ná béidh aon deire
125le h-anam an duine, ná leis na h-aingealaibh, bhí
126tosnú aca.

Ní h-amháin go bhfuil Dia síoruidhe, tá sé uile-
129chómhachtach leis. — Is féidir Leis an uile nídh do
130dhéanamh ach amháin nídh peacamhail. Dá mb'fhéidir
131le Dia aon droch-nídh, nú nídh mí-cheart, a dhéanamh
132ba chómhartha é go raibh locht éigin nú neamh-iom-
133láine éigin Ann, ach níl aon locht ná aon neamh-
134iomláine i nDia.

Tá dhá shaghas glóire ag dul do Dhia — GLÓIRE
137INMHEÁDHONACH agus GLÓIRE FHOIRIMEALLACH.
138Glóire inmheádhonach fhaghann Sé ó n-A iomláine
139dhiadha féin. Níor tháinig méadú ná atharú ar an
140nglóire sin nuair a chruthaigh Sé an domhan. 'Sí
141an ghlóire fhoirimeallach an ghlóire thugann créa-
142túirí do Dhia.
143

CEACHT A DÓ

Is an é an duine an ceann is uaisle agus is
147iongantaighe d'á bhfuil de chréatúiríbh ar an dtalamh.
148Tá dhá chuid, nú dhá phríomh-adhbhar, sa duine — an
149t-anam agus an corp. Is é an corp an chuid
150de'n duine go bhfuil tiúghdas ann agus atá
151so-fheicsiona. Is é an t-anam an chuid spiora-
152dálta do-fheicsiona. Do dhein Dia an corp de
153chré na talmhan ach do dhein Sé an t-anam as
154neamh-nídh. Nuair a dhein Dia an duine do chuir
155Sé air, A dheilbh agus A chosmhalacht féin. Ní i
156gcorp an duine atá an cosmhalacht so le Dia,
157mar ná fuil aon chorp ag Dia. Connus tá an
158t-anam cosmhail le Dia? Tá i dhá shlighe: (1) Is
159spioraid an t-anam agus (2) tá sé do-mharbhtha.
160Do chonncamair cheana cad é an nídh spioraid.
161An rud atá do-mharbhtha ní féidir dó bás d'fhághail.
162Ní bhfaighidh Dia bás mar nách féidir Dó bás
163d'fhághail agus sa tslighe chéadna ní thiocfaidh an
164bás ar anam an duine go deó. Mairfidh ár
165n-anamacha i gcaitheamh na síoruidheachta — i n-aoibh-
166neas nách féidir a innsint nú i gcruadhtan nách
167féidir a áireamh.

Is chun na críche is áilne agus is aoibhne do
170chur orainn do chruthaigh Dia sinn. Do chuir Sé
171ar an saoghal sinn chun glóire 'thabhairt Dó agus
172chun Ríoghacht na bhFlaitheas do shealbhú mar luach
173ár saothair. Gheóbhaimíd seilbh sa ríoghacht naomhtha
174san ach an rud iarrann Dia orainn do dhéanamh
175agus grádh 'thabhairt Dó, agus na tabhairtaisí a

bhronn Sé orainn ar an saoghal so a chur chun A
177sheirbhíse. Chun Dia a ghrádhú, agus A sheirbhís a
178dhéanamh, ní fuláir dúinn aithne a chur Air agus
179na fírinní a mhúin Sé dhúinn d'fhoghluim. Gheóbh-
180aimíd an t-eólas so ar Dhia, agus ar na fírinníbh
181a mhúin Sé dhúinn, go spesialta i gCré na nAsbol.
182

CEACHT A TRÍ

*Tugtar CRÉ mar ainm ar chur-le-chéile
186aithgheárr de phríomh-airtiogalaíbh ár gCreidimh.
187Ainmnightear Cré na nAsbol ó sna hAsbolaibh,
188mar go bhfuil sí ag Críostaidhthibh gan puinn atharú
189ó aimsir na nAsbol anuas.

**I dteannta Chré na nAsbol deineann an
192Eaglais úsáid de thrí phríomh-chréibh eile — Cré
193Nicéá, Cré Shan Atanásius, agus Cré an Cheathr-
194mhadh Pius, Pápa. Do cuireadh Cré Nicéá le
195chéile sa bhliadhain 325 nuair a bhí Cómhairle
196Coitcheann ar siúbhal i gCathair Nicéá. Is uaidh
197sin a tugtar an t-ainm uirthe. Deirtear an Chré
198seo san Aifrionn, i ndiaidh an tSoisgéil, gach aon
199Domhnach sa mbliadhain agus laetheanta féile
200áirithe. Ba chun bréagnú a dhéanamh ar theagasg
201an eiricigh Árius do cuireadh an chré seo le chéile.

Dubhairt Árius nár Dhia i n-aon chor Íosa
204Críost, agus dá bhrigh sin deineann an Chré seo
205deimhniú dhúinn gur Dia É go fírinneach agus go
206bhfuil an tAthair agus an Mac comhshubstainteach.

**Tá cúpla focal i gCré Chonstantinóple ná
209fuil i gCré Nicéá. Sin a bhfuil de dheifirídheacht
210eatortha.

**Is sia CRÉ SHAN ATANÁSIUS ná Cré na
213nAsbol agus ná Cré Nicéá. Tugadh an t-ainm
214sin uirthe mar go ndeirtí gur b'é Naomh Atanásius
215do chuir le n-a chéile í, an ceathrmhadh céad tar
216éis ár dTighearna. 'Sa chré seo tugtar go cruinn
217agus go soiléir dhúinn teagasg na hEaglaise ar

an dTríonóid Naomhtha agus ar Ioncholnú ár
219dTighearna. Léigheann na sagairt an chré seo
220uaireanta sa Phortús.

**Do cuireadh le chéile CRÉ AN CHEATHRMHADH
223PIUS, PÁPA, tar éis Chómhairle Choitcheann na
224Treidhnte sa bhliadhain 1563. Ní fuláir do gach
225éinne iompuigheann ó eiriceacht an chré seo d'aithiris
226sar a nglacfar leis san Eaglais Chaitilicidhe. Tá
227gach aon airtiogal d'á n-ainmnightear i gCré
228Nicéá innte, agus mar aon leó tá airtiogail
229áirithe a mínigheadh i gCómhairle na Treidhnte. Sa
230bhliadhain 1870 tar éis Chómhairle Choitcheann an
231Bhatican, do cuireadh cúpla airtiogal eile leis
232an gcré seo — airtiogail a bhaineann le príomhdhacht
233an Phápa agus le do-earráideacht nú do-mheall-
234tacht an Phápa. Sa bhliadhain 1910 do chuir an
235deicheamhadh Pius airtiogail áirithe eile léi
236ag bréagnú chuid de theagasg na h-aimsire
237seo.

*Tá dhá airtiogal déag i gCré na nAsbol
240mar atá:-

1. Creidim i nDia, an tAthair Uile-chómhachtach,
243Cruthuightheóir Neimhe agus Talmhan.

2. Agus i nÍosa Críost A Aon-Mhac san, ár
246dTighearna;

3. Do gabhadh ó'n Spioraid Naomh, do rugadh ó
249Mhuire óigh.

4. D'fhulaing páis fé Phointius Píoláit, do
252céasadh ar an gCrois; do fuair bás,
253agus do h-adhlacadh.

5. Do chuaidh síos go hIfrionn; d'eiseirigh an
256treas lá ó mharbhaíbh.
257

6. Do chuaidh suas ar Neamh; atá 'n-a shuidhe
259ar dheas-láimh Dé, an tAthair Uile-
260chómhachtach.

7. As san tiocfaidh chun breitheamhantais do
263thabhairt ar bheóibh agus ar mharbhaíbh.

8. Creidim sa Spioraid Naomh;

9. Sa Naomh Eaglais Chaitilicidhe; i gComaoine
268na Naomh;

10. I maitheamhnachas na bpeacaí;

11. I nEiseirighe na colna;

12. Agus sa Bheatha Shíoruidhe.

Tá chúig fírinní sa Chré ar a dtugtar
277CINN-RÚINDIAMHARA AN CHREIDIMH. Tugtar
278CINN-rúindiamhara ortha mar (1) go bhfuil dlúth-
279bhaint ag fírinníbh uile an Chreidimh leó, agus
280(2) nách fuláir do gach éinne a thagann chun
281bliadhanta na tuigsiona fios a gcéille a bheith
282aige, agus iad a chreideamhaint. (Cialluigheann
283rúindiamhar rún doimhin do-thuigse.) Tugtar
284rúindiamhara ar na fírinníbh seo, mar nách féidir
285le íntleacht an duine iad a thuigsint. Cuireann
286Dia 'fhiachaibh orainn na rúindiamhara so do
287chreideamhaint, bíodh nách féidir linn iad do
288thuigsint, ionnus go dtaisbeánfaimís umhlacht nú
289fomós ár meabhrach agus ár réasúin Dó. (Tugtar
290fomós nú umhlacht ar an onóir agus an uraim a
291tugtar do Dhia nú ar an onóir a thugann duine
292do'n té bhíonn mar uachtarán air.) Tugaimíd
293onóir do Dhia le n-ár meabhair agus ár réasún
294nuair a chreidimíd an rud a innseann Sé dúinn
295agus ná tuigimíd; sa tslighe chéadna tugaimíd
296onóir le n-ár dtoil Dó nuair a dheinimíd an

rud órduigheann Sé dhúinn nuair ab' fheárr linn
298go mór gan é 'dhéanamh.

Ach connus is féidir do dhuine an rud ná
301tuigeann sé a chreideamhaint? Is féidir dó é
302sin a dhéanamh má bhíonn ionntaoibh aige as an té
303fhoillsigheann do é. Is é Dia féin d'fhoillsigh
304na chúig rúindiamhara so. Ní beag dúinn sin.
305Creidimíd A fhocal ró-fhírinneach bíodh nách féidir
306linn an fhírinne fhoillsigheann Sé dhúinn a thuigsint.
307Tá fhios againn nách féidir Leis bheith meallta É
308féin ná éinne do mhealladh.

'Sé AONDACHT DÉ an chéad cheann de sna
311cinn-rúindiamharaibh. Cialluigheann sé ná fuil ach
312aon Dia amháin ann, agus nách féidir níos mó do
313bheith. Dá mbéadh dhá Dhia ann nú níos mó ná
314dhá Dhia bhéadh an chómhacht chéadna aca, nú bhéadh
315ceann aca níos cómhachtaighe ná an chuid eile. Dá
316mbeidís cómh-chómhachtach, ní bhéadh ceannus ná
317uachtaránacht ag ceachtar aca agus níor Dhia
318éinne aca Dá mbéadh ceann aca níos cómhacht-
319aighe ná an chuid eile: an té ba lugha cómhacht ná
320é, níor bh'fhéidir é bheith Uile-chómhachtach — níor
321bh'fhéidir dó bheith 'n-a Dhia.

**Dar leis na págánaigh, bhí mórán déithe
324ann, agus do chuireadar i leith na ndéithe seo
325ainmhianta go léir an chine daonna Do dheinidís
326aithris ar na déithibh seo dar leó, ag sásamh na
327n-ainmhian ba mheasa agus ba ghráineamhla bhí 'n-a
328gcroidhe féin. Sa tslighe sin d'imthigh an saoghal
329go léir nách mór, ar aimhleas.
330

CEACHT A CEATHAIR

Bíodh ná fuil i nDia ach aon nádúr amháin agus
334aon tsubstaint diadha amháin, tá trí pearsana fé
335leith ann; agus ní sine, agus ní eaganaidhe,
336agus ní cómhachtaighe, pearsa aca ná a chéile.
337Táid cóimhionann ins gach uile nídh. Is trí
338pearsana fé leith nú eidir-dhealuighthe iad. — Ní hé
339an Mac an tAthair agus ní hé an Mac ná an
340tAthair an Spioraid Naomh. Ní féidir linn a
341thuigsint connus tá trí pearsana fé leith i n-aon
342Dia amháin.

Tamall tar éis iompáil ar a leas do Naomh
345Auguistín do dhein sé iarracht ar cheist na
346Tríonóide do réidhteach, ach dá mhéid é a shaothar,
347ba bheag é a thairbhe. Lá d'á raibh sé ag siubhal
348cois na fairrge agus é ag sgrúdú na rúin-
349diamhaire seo go géar, chonnaic sé páiste beag
350ag déanamh puill i ngainimh na trágha. D'fhiafruigh
351an naomh de'n pháiste chad chuige dhó bheith ag
352déanamh an phuill. Dubhairt an páiste 'ghá
353fhreagaradh go raibh sé chun na fairrge a thaosgadh
354isteach sa pholl san. "Ní féidir é sin a
355dhéanamh," arsa Auguistín. "Ó," arsa an
356páiste, "béidh sé déanta agam nuair a bhéidh
357ceist rúindiamhaire na Tríonóide réidhtighthe
358agatsa." Do thuig Auguistín ó fhocal an leinbh
359gur b'amhlaidh a bhí mileán ag Dia air agus níor
360dhein sé aon iarracht 'n-a dhiaidh san ar an
361rúindiamhair do thuigsint.

**Tugtar SÁR-THRÉITHE DÉ nú SÁR-

BHRÍOGHA DÉ ar A eagna, A chómhacht, A mhór-
365mhaitheas, agus rl. Tá na sár-thréithe seo i ngach
366Pearsain fé leith de sna trí Pearsanaibh agus
367táid gan teóra i ngach Pearsain. 'Sa Sgríbhinn
368Naomhtha is minic a labhartar ar oibreacha áirithe
369Dé amhail is dá mbéadh A obair féin fé leith ag
370gach pearsain de'n Tríonóid Naomhtha. Deirtear
371gur b'é an tAthair Cruthuightheóir an domhain,
372gur fé naomh-análú an Spioraid Naoimh do
373sgríobhadh an Sgriptiúir. Níl annso ach nós
374cainnte. — Gníomhartha Dé go léir, deineann na
375Trí Pearsana i n-aonfheacht iad.

Cialluigheann an focal IONCHOLNÚ, colan a
378ghlacadh. Tuigimíd le rúindiamhair AN ION-
379CHOLNUIGHTHE gur ghlac an Dara Pearsa de'n
380Tríonóid Naomhtha colan daonna, 'sé sin, corp
381agus anam mar atá againne.

**Do gheall Dia féin d'ár gcéad athair agus
384d'ár gcéad mháthair, níos mó ná cheithre míle
385bliadhain roimh-ré, go bhfuasglófaí an chine daonna.
386B'é sin an chéad thairgreacht ar Ioncholnú Mic Dé.
387Diaidh ar ndiaidh do dhein Dia an gheallamhaint sin
388d'aithnuadhchaint, mar bhí truagh Aige do'n chine
389daonna agus b'é A thoil ghlórmhar misneach, a chur
390ortha. Tugadh an gheallamhaint d'Ábraham, d'Ísaac,
391do Iácob agus do Dháibhidh. Do chuir Dia ar an
392saoghal fáidhe (Dáibhidh, Ieremias, Ísaias, agus
393Daniel, agus rl.) chun go gcuirfidís an gheallamhaint
394ar gcuimhne do sna daoinibh agus chun go dtabhar-
395faidís eólas dóibh ar an gcuma 'n-a gcóimhlíonfaí
396é. Do thairgir an fáidh Daniel an t-am a thiocfadh
397an Slánuightheóir ar an saoghal.

Tá sgéal Theacht an tSlánuightheóra le fághail

go cruinn agus go h-iomlán sa tSaoisgéal de
401réir N. Lúcás. Nuair a bhí an t-am taguighthe do
402chuir Dia an tÁrdaingeal Gábríél ó sna Flaithis
403le teachtaireacht chun Muire, maighdean a bhí
404luaidhte le fear d'ár bh'ainm Ióseph. Tháinig an
405t-aingeal ag trial uirthe agus dubhairt sé léi go
406raibh sí "beannuighthe idir mhnáibh" agus gurb' í
407bhéadh 'n-a máthair ag Mac Dé i gcolan daonna.
408Do thárla fé mar adúbhairt an t-aingeal. Do
409ghlac Mac Dé colan daonna i mbruinn na
410Maighdine Muire an cúigeadh lá fichead de Mhárta,
411do rugadh Lá Nodlag É, agus tugadh Íosa Críost
412mar ainm Air. Cialluigheann an focal Críost
413ungtha nú oluighthe. I n-aimsir an tSean-Reachta
414do cuirtí ola ar righthibh, ar shagartaibh agus ar
415fháidhíbh. Is righ agus is sagart agus is fáidh ár
416dTighearna agus d'á bhrigh sin tugtar Críost
417(.i. oluighthe) air. Ní raibh ach AON NÁDÚR
418AMHÁIN i n-ár dTighearna sar ar ghlac Sé colan
419daonna, ach ó ghlac Sé colan daonna tá DHÁ
420nádúr ann — nádúr diadha agus nádúr daonna.
421Níl ach aon phearsa amháin i n-Íosa Críost —
422pearsa diadha .i. an Dara Pearsa de'n Tríonóid
423Naomhtha.
424

CEACHT A CÚIG

Do b'iad Ádam agus Éabha an chéad fhear agus
428an chéad bhean. Tar éis iad do cruthú do Dhia
429do chuir Sé chun cómhnuighthe iad i ngáirdín aoibhinn
430d'árb' ainm Éden. Gach nídh a chuirfeadh sonas
431agus aoibhneas ortha, bhí sé le fághail sa gháirdín
432sin. Bhí sásamh a mian de bhiadh agus de dhigh
433ann, agus gach nídh d'á áilneacht 'n-a dtímcheall
434chun aiteas a chur ar a gcroidhe agus ar a n-aigne.
435Ní thiocfadh an bás ná easbaidh sláinte go deó
436ortha, ní lugha ná thiocfadh buaireamh ná brón ortha.
437Tar éis tamaill a thabhairt ar an saoghal so dóibh,
438bhéarfaí suas ar Neamh iad gan 'fhiachaibh a bheith
439ortha bás d'fhulang. Ní raibh aon cheangal ar
440Dhia na tabhartaisí seo a thabhairt dóibh; bhéadh gach
441nídh atá ríachtanach do'n nádúr daonna aca 'n-a
442n-éaghmuis. Dá bhrigh sin, dá mbaineadh Sé gach
443tabharthas aca so dhíobh gan chúis, ná trúig, ní
444dhéanfaí aon éagcóir ortha mar ní bhainfaí aon
445nídh dhíobh go raibh aon cheart aca chuige. Do thug
446Dia an sonas go léir i n-aisge dhóibh.

Ní raibh ach aon choingheal amháin ortha. Ní raibh
449cead aca toradh crainn áirithe do bhlas — toradh
450"chrainn feasa an mhaitheasa agus an uilc," nú
451toradh chrainn na h-aithne. Thiocfadh an bás ortha
452dá mblaisfidís toradh an chrainn sin. Ach tháinig
453an t-ainspioraid, fé chló athar-nimhe, agus chrom
454sé ar shéideadh fé'n mnaoi. Dubhairt sé léi
455toradh an chrainn d'itheadh agus i n-ionad an bás
456a theacht uirthe gur b'amhlaidh a bhéadh fios an

mhaitheasa agus an uilc aici, fé mar bhí ag Dia
458féin. Do bhain Éabha an toradh agus d'ith agus
459thug sí d'Ádam é agus d'ith seisean é mar an
460gcéadna. Ba thapaidh a tháinig an díoghaltas ortha
461agus ba throm. Do ruaig Dia amach as Éden
462iad agus do chuir Sé aingeal rómpa ar an ndoras
463agus claidheamh ar tarrac aige chun ná féadfaidís
464filleadh go deó. B'éigean dóibh a mbeatha do
465thuilleamh feasta le n-a n-obair agus a saothar
466féin. Thuit mallacht ar an dtalamh, mar gheall
467ar an nduine. Thuit mallacht ar an bhfear, mar
468bhí 'fhiachaibh air a bheatha do thuilleamh ag obair go
469dian. Thuit mallacht ar an mnaoi, mar b'éigean
470di bheith umhal d'á fear, agus doilgheas agus
471tinneas d'fhulang i mbreith a cuid cloinne.
472Thuit mallacht ar an athair-nimhe, mar do gheall
473Dia go dtiocfadh Slánuightheóir a bhrúghfadh a
474cheann. Daoradh chun bháis ár gcéad athair agus
475ár gcéad mháthair, bíodh ná fuaireadar bás
476láithreach; agus gach pianós d'ár cuireadh ortha
477do lean sé a sliocht mar dhroch-iarsma ó shin
478aleith.

**Tugann diadhairí "staid na prímh-fhíréan-
481tachta" ar an staid 'n-a raibh ár gcéad athair
482agus ár gcéad mháthair sar ar dheineadar an
483peaca, agus "staid pheaca an tsinnsir" ar an
484staid 'n-a rabhdar tar éis an pheaca 'dhéanamh.

*Seo aithghiorra ar na droich-iarsmaí d'fhág
487peaca ár gcéad athar agus ár gcéad mháthair
488orainn:- (a) Easbaidh na prímh-fhíréantachta, nú
489easbaidh grásta naomhuighthe. (b) Doircheacht ár
490dtuigsiona agus laige ár dtoile, agus ár
491gclaontacht agus éasgaidheacht chun uilc. (c) Bás
492agus brón agus gach uile shaghas anróigh agus

aindeise bheith i ndán dúinn. Ní raibh éinnídh
494dhein an oiread díoghbhála do'n chine daonna agus
495dhein easnamh ghrásta naomhuighthe Dé, ach d'fhuasganl
496ár dTighearna sinn ó'n ndochar san le mór-luach
497A bháis, agus tugtar grásta naomhuighthe dhúinn
498nuair a baistighthear sinn. Níor leigheasadh na
499dochair eile; leanann na droch-iarsmaí sin dínn
500chun a chur ar gcuimhne dhúinn gur thuit an chine
501daonna ó phrímh-fhíréantacht, agus chun caoi a
502thabhairt dúinn ar ár luach-saothair ins na flaithis
503a mhéadú — dá mhéid é ár gcruadhtan is eadh is
504mó bhéidh ár luach-saothair. Níor cuireadh, d'á
505bhrigh sin, an bhail chéadna ar an gcine daonna,
506nuair a fuasgaladh iad ó pheaca an tsinnsir, agus
507bhí ar ár gcéad athair agus ar ár gcéad mháthair,
508agus iad i staid na prímh-fhíréantachta; ach is
509féidir do dhaoinibh an bheatha shíoruidhe a thuilleamh,
510agus ba chuige sin do cuireadh gach éinne ar an
511saoghal.

Fíor-spioraidí lán d'eólus, d'áilneacht, de lúth,
514agus de chómhacht, is eadh na h-aingil. Is ionann
515an focal aingeal agus TEACHTAIRE. Is minic
516a chuir Dia na h-aingil le teachtaireacht chun
517daoine agus is mar gheall ar sin a tugadh an
518t-ainm sin ortha. Cuireadh aingil ag trial ar
519Ábraham, agus ar Lot, agus ar an Maighdin
520Muire, agus ar Naomh Ióseph. Tugaid adhradh
521agus mór-mholadh do Dhia ar Neamh, agus n-a
522theannta san táid ceapaithe chun bheith ag coimh-
523deacht ár n-anamacha-na. Le linn gach anam a
524chruthú ceaptar AINGEAL COIMHDEACHTA dhó,
525chun é a chosaint agus a threórú i gcaitheamh a
526shaoghail, agus gan é thréigean chun go mbéidh an
527t-anam i láthair Dé i gcomhair a bhreitheamhnais.

Ní chuireann an t-aingeal coimhdeachta 'fhiachaibh ar
529éinne rud a dhéanamh maran toil leis an duine
530féin é. Ní chuireann siad isteach ar shaor-thoil
531an duine.

**Tá trí hÚIRD d'aingealaibh ann agus trí
534chóir nú ranga ins gach órd díobh. 'Sa chéad órd
535tá Seraphím, Cerubínigh, agus Árd-chathaoireacha.
536'Sa dara h-órd tá Tighearnais, Uachtaránacha,
537agus Fearta. 'Sa tríomhadh h-órd tá Súbháilcí,
538Árd-aingil, agus Aingil.

Bhí na h-aingil ar dtúis, tar éis a gcruthaighthe,
541i staid na fíréantachta, agus ba mhór é a gcuid
542sonais; ach, ar nós an duine bhí 'n-a gcumas
543peaca a dhéanamh. Do thárla gur dhein mórán
544aca peaca, mar do chabhruigheadar le Lúcifer (a
545bhí ar na h-aingealaibh do b'áilne agus ba
546chómhachtaighe ar Neamh) nuair a dhein sé méir-
547leachas i n-aghaidh Dé. Mar gheall ar an uabhar do
548thairing chun méirleachais iad, do díbreadh as
549Flaitheas Dé iad agus do dhein deamhain ur-
550ghránna díobh agus do chruthaigh Dia ifrionn chun
551iad a chéasadh. Ó shin anuas tá Aingil an Uabhair
552i nIfrionn d'á gcéasadh agus d'á gcrádh i ndólás
553agus i ndubrón. Má thugann Dia cead dóibh,
554uaireanta, bheith san aer 'n-ár dtímcheall ní
555sgarann a bpianta leó — tugann siad a n-ifrionn
556féin leó pé áit dá ngabhann siad. Mar sin a
557bhéidh siad go deó gan súil le fuasgailt ná
558faoiseamh. Tá gráin chómh mór san aca ar Dhia
559gur b'é an t-aon chúram amháin atá ortha bheith a
560d'iarraidh rún Dé a thabhairt chun neamh-nídh. Tá
561fhios aca go bhfuil grádh ag Dia do'n chine daonna
562agus gráin Aige ar an bpeaca, agus dá bhrigh
563sin ní thagann stad ortha ach ag cur catha ar

dhaoinibh a d'iarraidh iad a mhealladh chun peacadh
565a dhéanamh. Pé cómhacht a bhaineann le nádúr
566na n-aingeal tá sé ag na diabhail. Creidean an
567Eaglais agus do chreid riamh go leigeann Dia,
568uaireanta, do sna diabhail a gcómhacht uathbhásach
569d'oibriú ar chréatúiribh. Is mar gheall ar sin
570gur fhág ár Slánuightheóir cómhacht ag an Eaglais
571chun deamhain a chaitheamh amach agus go mbaineann
572an Eaglais feidhm as dheasgnáthaibh ar a dtugtar
573"deamhan-dhíbirt" (chun deamhain a chaitheamh amach
574as daoinibh nú as chréatúiríbh eile). 'N-a theannta
575san tá úrnaighthe spesialta againn i n-aghaidh an
576diabhail agus beannachtaí áirithe chun gach nídh atá
577i seilbh an duine do choimeád saor ó mhaluightheacht
578na n-ainspioraidí.

NEAMH, nú FLAITHEAS DÉ, nú NA FLAITHIS,
581a tugtar mar ainm ar an áit 'n-a dtaisbeánann
582Dia É féin i n-A mhór-ghlóire, d'á naomhaibh agus
583d'á aingealaibh — áit i n-a bhfuil aoibhneas nách
584féidir a innsint ná a áireamh. 'Sé aoibhneas na
585bhFlaitheas radharc 'fhághail ar Ghnúis ghlórmhar Dé.
586Ní bhéidh deire leis an aoibhneas san go deó. Ar
587an dream beanuighthe ní thiocfaidh choidhche tart ná
588ocras, tuirse ná pian ná brón. Tá Íosa Críost,
589'sa mhéid gur duine É, ar Neamh 'n-A SHUIDHE
590AR DHEAS-LÁIMH DÉ. Ó 'nuair gur fíor-
591spioraid Dia, ná tuigtear ó sna focalaibh seo
592gur b'amhlaidh atá cosa ná lámha Aige. 'Sé an
593bhrigh atá leó, go bhfaigheann ár dTighearna, SA
594MHÉID GUR DUINE É, an onóir is giorra do'n
595onóir a tugtar do Dhia. Nuair a thugann duine
596cuireadh uaidh chun fleidhe nú féasta cuireann sé
597'n-a shuidhe ar a láimh dheis an té d'ár mian leis
598an onóir is mó a thaisbeáint.
599

'Siad na h-aingil agus na naoimh a chomhnuigheann
601i bhfochair Dé ar Neamh. 'Siad na naoimh na
602daoine bhí ar staid na ngrást le linn a mbás
603agus atá anois i n-aoibhneas agus i nglóire na
604bhFlaitheas.

**Tá sé ceangailte ar gach aon Chaitilicidhe
607an dá nídh seo a chreideamhaint i dtaobh Ifrinn —
608(1) go bhfuil ifrionn ann, agus (2) ná faighidh an
609dream damanta atá ann fuasgailt choidhche. Is
610é chreideann Caitilicidhthe go coitchianta gur le
611teine a céastar an dream damanta so, bíodh
612nár MHÍNIGH an Eaglais fós dúinn cad leis go
613gcéastar iad.

*Tugtar an dream damanta ar an muinntir
616a daortar chun ifrinn .i. gach éinne fhaghann bás
617i bpeaca marbhthach. Tá dhá shaghas péine á fhulang
618aca — pian an mhothuighthe agus pian an uireasbaidh.
619'Sé PIAN AN UIREASBAIDH, ná fuil radharc
620le fághail choidhche aca ar Ghnúis ghlórmhar Dé
621("Imthighidh uaim, a dhream mhaluighthe, isteach i
622dteine SHÍORUIDH"), agus ná fuil súil aca le
623fuasgailt ná le dul go Flaitheas Dé go deó.
624Fulaingid PIAN AN MHOTHUIGHTHE ó losgadh agus
625ó chéasadh i dteine na bpian. Ní féidir linn a
626thuigsint connus is féidir d'éinnídh corportha rud
627spioradálta a chéasadh, ach tá fhios againn gur
628féidir do Dhia a leithéid sin de chómhacht a thabhairt
629do rud chorportha. Ní sa tslighe chéadna atá
630ifrionn síoruidhe agus tá Dia síoruidhe. Ní raibh
631aon tosnú ag Dia agus ní bhéidh deire leis. Bhí
632tosnú ag ifrionn ach ní bhéidh deire leis choidhche.
633Ó 'nuair go bhfuil maluightheacht gan teóra ar
634shlighe áirithe sa pheaca tá déine gan teóra dá
635réir sin sa díoghaltas a baintear amach mar

gheall ar an bpeaca. Tá dhá dhream damanta
637ann — (1) na diabhail a díbreadh ó Neamh agus
638(2) na daoine fhaghann bás i bpeaca marbhthach.
639Níor tháinig aon neach riamh amach as phríosún
640ifrinn agus ní thiocfaidh go deó.
641

CEACHT A SÉ

De réir Naomh Augustín 'sé an Rud peaca
645"Smaoineamh nú briathar nú gníomh i n-aghaidh
646dlighe Dé." Tá dhá shaghas peaca ann .i. peaca
647an tsinnsir agus peaca an ghnímh. 'Sé PEACA
648AN tSINNSIR an peaca dhein ár gcéad athair
649agus ár gcéad mháthair i nGáirdín Éden agus a
650leanann sinn go léir mar dhroich-oighreacht.
651Tugtar PEACA AN GHNÍMH ar gach aon pheaca a
652dheinimíd féin. An peaca a thagann orainn-ne
653mar pheaca an tsinnsir, peaca an ghnímh ab eadh é
654d'ár gcéad athair agus d'ár gcéad mháthair.
655Bíodh nár dheineamair-na féin an peaca san
656baineadh dínn, mar gheall air, gach teideal a bhí
657againn chun Flaithis Dé agus a lán tabhartaisí
658eile do bronnadh ar ár gcéad athair agus ar
659ár gcéad mháthair sar ar dheineadar an peaca.
660Mara mbéadh gur pheacuigh Ádam agus Éabha
661bronnfaí na tabhartaisí sin go léir orainn-ne.
662Ní tugtar teideal chun Flaithis Dé dhúinn chun go
663maithtear peaca an tsinnsir dúinn i sácraimínt
664an Bhaiste.

**Tar éis ár mBaiste fanann IARSMAÍ
667áirithe 'pheaca an tsinnsir orainn a dheineann
668mórán dochair d'ár n-anam. 'Sé an chéad dhroich-
669iarsma DOIRCHEACHT NA TUIGSIONA .i. gan
670eólus ceart a bheith againn i dtaobh ár staid féin
671agus gan tuigsint cheart a bheith againn ins na
672neithibh a théidheann chun sochair ár n-anama —
673eólus a bhí go cruinn agus go h-iomlán ag ár
674gcéad athair agus ag ár gcéad mháthair. An

dara droich-iarsma, LAIGE NA TOILE .i. a
676dheacaracht agus tá sé dhúinn sinn féin a
677spriucadh chun an rud atá ceart a dhéanamh nuair
678a bhíonn fhios againn gur ceart dúinn é 'dhéanamh.
679An tríomhadh droich-iarsma, CLAONTACHT AGUS
680ÉASGAIDHEACHT CHUN UILC .i. chomh tugtha agus
681táimíd chun peaca nú an droich-nídh a dhéanamh
682seachas an rud fóghanta. Níl éinne againn ná
683caitheann cur i n-aghaidh na claontachta san.
684Bíodh gur mór an dochar dúinn na trí droich-
685iarsmaí sin is féidir linn iad go léir a chur
686chun maitheasa agus leasa ár n-anama, mar dá
687dheacaracht a bhíonn an cath mar gheall ortha 'seadh
688is mó a méadófar an luach-saothair.

**Tugtar GEINEAMHAINT GAN SMÁL na
691Maighdine Muire ar an mbuadh fé leith a thug
692Dia do'n Mhaighdin Bheannuighthe nuair a choimeád
693Sé saor í ó pheaca an tsinnsir. Bhí sí saor leis
694ó pheaca an ghnímh. Do mhair sí i gcaitheamh a
695saoghail gan smál dá shuaraighe de pheaca. B'é
696toil Dé go mbéadh an té ó n-a dtógfadh A Aon
697Mhac colan daonna fíor-ghlan gan smál gan
698truailiú. Do chreid Caitilicidhthe riamh gur
699geineadh an Mhaighdean Muire gan pheaca an
700tsinnsir. Is airtiogal d'ár gcreideamh anois an
701fhírinne sin agus an té 'dhiultóchadh do'n fhírinne
702sin a chreideamhaint bhéadh sé 'n-a eiriceach.
703Deineadh airtiogal de'n Chreideamh Chaitilicidhe de
704an t-ochtmhadh lá de Mhí na Nodlag, 1854. Do
705mhínigh an Naomhadh Pápa Píus é go solamhanta
706an lá san i láthair dhá chéad easbog ó gach áird
707de'n domhan. Deintear Féile Geineamhaint na
708Maighdine Muire a chómhmóradh gach bliadhain an
709t-ochtmhadh lá de Mhí na Nodlag mar dhil-chuimhniú
710ar mhíniú an airtiogail.
711

CEACHT A SEACHT

**Deirtear gur TIMCHEALL LE CHEITHRE.
715MÍLE bliadhan a bhí ann ó aimsir pheaca Ádam
716go Teacht ár dTighearna ar an saoghal; ach ó
717'nuair ná faighmíd eólus cruinn mar gheall air
718sa Sgriptiúir Naomhtha, b'fhéidir go raibh níos mó
719aimsire ann abhfad ná san. D'fhág Dia an chine
720daonna chómh fada san ag feitheamh leis an
721bhFuasgailt a bhí geallta Aige dhóibh i dtreó is
722go mbéadh fhios aca ó mhéid a n-olcais agus a
723n-aindeise féin a chlaontacht is tá nádúr truai-
724lighthe an duine agus an gádh géar atá le
725Slánuightheóir. I gcaitheamh na h-aimsire, bíodh go
726raibh na Sácraimintí agus a lán de'n chabhair a
727thugann Dia do Chríostaidhthibh i n-easnamh ar an
728gcine daonna, bhí sé i gcumas na ndaoine a
729n-anam a shaoradh (agus do dhein mórán aca a
730n-anam a shaoradh) ach creideamh a bheith aca sa
731tSlánuightheóir a bhí le teacht, mar sa tslighe sin
732bhíodar rann-pháirteach roimh ré i mór-luach Pháise
733agus Báis Chríost.

Do ghlac ár dTighearna colan daonna Lá Féile
736Muire (an cúigeadh lá ficheadh de Mhárta). An
737lá san tháinig aingeal ó Neamh chun a chur i n-iúil
738do'n Mhaighdin Muire gur b'í bhéadh n-a máthair
739ag Mac Dé. Tugtar Lá Nodlag ar an lá rugadh
740ár dTighearna.

**Tá cead ag gach sagart trí hAifrinn a
743rádh Lá Nodlag. Tugtar an cead san dóibh
744i n-onóir trí beirthe ár dTighearna mar atá:-
745

A bhreith shíoruidhe ó'n Athair, A bhreith shaoghalta
747ó'n Maighdin Muire, agus A bhreith rúindiamhrach
748le creideamh i gcroidhthibh na bhfíréan. Níl cead
749ag sagart trí hAifrinn a rádh aon lá eile sa
750bhliadhain ach Lá Féile Anam na Marbh (an dara
751lá de Mhí Shamhna). Do rugadh ár dTighearna i
752stábla chun a chur i n-iúil dúinn nách ceart dúinn
753dúil a bheith againn i saidhbhreas an tsaoghail seo
754— gur b'amhlaidh ba cheart dúinn grádh a bheith
755againn de dhealbhas. I gcaitheamh na dtrí mbliadhna
756déag ar fhichid a mhair Sé do thaisbeáin Sé dhúinn
757connus is ceart dúinn ár saoghal a chaitheamh — gur
758ceart dúinn bheith go carthanach, go h-uiríseal, agus
759an díomhaointeas a sheachaint. Cé gur bh'é Dia é bhí
760Sé umhal do Mhuire agus do Naomh Ióseph chun
761go bhfoghlumóchadh an aos óg a ríactanaighe atá sé
762go mbéadh clann umhal d'á n-athair agus d'á
763máthair. Tugtar PÁIS Chríost ar an ngéar-chrádh
764agus peannaid d'fhulaing ár dTighearna le linn
765A bháis. Seo cuid des na piantaibh d'fhulaing
766Sé: A anfaithe agus A allus fola i nGáirdín
767na nOla-chrann, A sgiúirseáil agus É ceangailte
768de'n Phiolóir, an choróin spíne 'á chur ar A cheann,
769Iompar na Croise, agus A Chéasadh.

**Tá Cóimhcheangal Pearsanta idir an nádúr
772Diadha agus an nádúr Daonna sa Dara Pearsain
773de'n Tríonóid Naomhtha ó aimsir A Ioncholnuighthe
774anuas. Tré bhrigh an Chóimhcheangail sin níor sgar
775A Dhiadhacht riamh ó shin le n-A Anam ná le n-A
776Chorp. Fiú amháin nuair a bhí ár dTighearna
777marbh, agus A Anam agus A Chorp sgartha ó
778n-a chéile d'fhan A Dhiadhacht i bhfochair A Anma
779agus i bhfochair A Chuirp.
780

CEACHT A hOCHT

*Tar éis Bháis ár dTighearna do cuireadh A
784Chorp san uaigh agus chuaidh A Anam síos go
785Limbó.. B'shin é an áit 'n-a raibh anamacha na
786bhfíréan a fuair bás roimh Bás Chríost 'n-a
787gcómhnuidhe agus chuaidh ár dTighearna ar chuaird
788chúcha chun sóláis a thabhairt dóibh agus chun a
789innsint dóibh go raibh fuasgailt ó n-a bpríosún
790agus glóire na bhFlaitheas buailte leó. I gCré
791na nAsbol tugtar "Ifrionn" ar Limbó agus sa
792Bhíobla Naomhtha tugtar "Ucht Abrahaim" air.

**Is 'mó brigh atá leis an bhfocal "ifrionn"
795sa Sgriptiúir Naomhtha, ach ní tugtar mar ainm
796é ar aon áit ach áit nú inead cómhnuighthe 'n-a
797mbíonn buaireamh nú easnamh mór éigin.

*Tugtar Limbó mar an gcéadna ar an áit
800'n-a gcomhnuigheann na leanbhaí fhaghann bás gan
801baiste. Ní féidir do sna leanbhaíbh sin dul go
802Flaitheas Dé toisg iad a bheith i bpeaca an
803tsinnsir — níor aithgheineadh iad ó uisge agus ó'n
804Spioraid Naomh; ach ó 'nuair nár dheineadar aon
805pheaca iad féin, ní chuirfeadh Dia an Chirt gan
806teóra go Purgadóireacht ná go hIfrionn iad.
807Is cosmhail dá bhrigh sin ná fuil aon phian dh'á
808fhulang aca.

**Nuair Eiseirigh ár dTighearna ó mharbhaíbh
811thug Sé deimhne nách féidir a bhréagnú gur bh'é
812Dia É agus gur ó Dhia tháinig an Eaglais a chuir
813Sé ar bun. A leithéid sin de mhíorbhúilt níor
814airigh éinne ó thosach an domhain. Chun a chur i

n-iúil gur bh'é Dia É dubhairt Sé sar ar cuireadh
816chun báis É, agus níor bh'aon uair amháin adubhairt
817Sé é, go n-eireóchadh Sé ó mharbhaíbh. "Leagaidh
818ar lár an teampall so," adubhairt Sé, ag tagairt
819d'Á Chorp féin (mar thugadh na Iúdaigh teampall
820ar an gcorp), "agus cuirfead suas é i n-aon
821trí lá amháin." Do thuig na hAsboil ná raibh
822éinnídh eile ab' fheárr a thaisbeánfadh fírinne ár
823gCreidimh ná Eiseirighe Chríost. "Marar eirigh
824Críost ó mharbhaíbh," arsa Naomh Pól, "is dío-
825mhaoin é ár dteagasg-na." — (I. Cor., xv. 14.)
826Do bhí Corp ár dTighearna marbh ar an gcrois.
827Caithfidh gach éinne an méid sin d'admháil.
828Cuireadh sleagh tré n-A chroidhe. Dhein na
829saighdiúirí é sin nuair a thángadar tar éis cosa
830na mbeitheamhnach a bhriseadh agus nuair a
831fuaireadar Críost marbh rómpa. B'iad na
832saighdiúirí céadna bhí 'n-a bhfínidhthe 'n-a n-ain-
833deóin i n-A Eiseirighe. Cuireadh Corp ár
834dTighearna san uaigh tráthnóna Dia hAoine agus
835d'fhan sé ann an Satharn ar fad agus cuid de'n
836Domhnach. Do chuir Ióseph ó Arimetéa cloch mhór
837suas le béal na h-uagha, agus cuireadh saighdiúirí
838ag faire na h-uagha, chun ná guidfí an Corp. Go
839moch ar maidin Dia Domhnaigh tháinig luasgadh
840mór talmhan. Tháinig aingeal Dé anuas agus
841d'iompuigh siar an chloch mhór ó bhéal na h-uagha.
842Tháinig sgannra ar na saighdiúiríbh agus ba chuma
843iad nú daoine bhéadh marbh, agus chómh luath agus
844bhí ionnta é dhéanamh, theicheadar chun na catharach
845agus d'innseadar an sgéal. B'éigean do sna
846h-árdshagartaibh iad a bhreabadh Chun a chur 'fhiachaibh
847ortha éisteacht. Tar éis A Eiseirighe do thaisbeáin
848ár dTighearna É féin go minic d'á dheisgiobalaibh.

Do thaisbeáin Sé É féin aon uair amháin do bhreis
850agus chúig chéad aca i n-aonfheacht. An lá
851d'eiseirigh Sé do thaisbeáin Sé É féin chúig
852n-uaire fé leith. Do labhair Sé lens an t-aon
853Asbol déag, do chaith Sé biadh 'n-a dteannta,
854do chonnacadar É, do chualadar ag cainnt É,
855do chuireadar a lámha Air. Agus d'fhuiling na
856h-asboil sin an bás níos túisge ná shéanfaidís
857A Eiseirighe.

*Níor chuaidh ár dTighearna suas ar Neamh
860láithreach tar chis A Eiseirighe. D'fhan Sé dachad
861lá ar an dtalamh agus do thaisbeáin Sé É féin
862go minic d'á asbolaibh chun a chur i n-iúil go
863soiléir gur eiseirigh Sé. 'N-a theannta san, níor
864bh'fuláir Dó iad a theagasg go h-iomlán sa
865Chreideamh, agus órdú a thabhairt dóibh connus an
866Eaglais a riaghalú. Nuair a bhí dachad lá caithte
867thóg Sé leis na h-asboil go bárr Chnoic na
868n-Ola-Chrann atá i n-aice le Ierusalem. Do
869gheall Sé dhóibh go gcuirfeadh Sé chuca an Spioraid
870Naomh agus go bhfanfadh Seisean i bhfochair na
871hEaglaise go deire an tsaoghail chun í 'choimeád
872gan tuitim i n-earráid. Annsan chuaidh Sé, le
873n-A chómhacht féin, suas ar Neamh — d'árduigh Sé
874É féin suas in san aer ós a gcómhair amach, agus
875do chlúdaigh sgamal É ó n-a radharc. Mar sin
876chuaidh Sé suas ar Neamh go caithréimeach agus na
877naoimh a bhí i Limbó agus na h-aingil i n-aonfheacht
878Leis.

*B'iad na hASBOIL an dáréag do thoigh ár
881dTighearna chun bheith i n-aonfheacht Leis i gcaitheamh
882A shaoghail phuiblidhe, agus chun bheith 'n-a bhfídhnídh-
883thibh ar A mhíorbhúiltíbh ar shlighe go ndéanfaidís
884an Soisgéal a chraobhsgaoileadh agus A obair

naomhtha a chur chun cinn 'n-A dhiaidh. Cialluigheann
886a focal "asbol" duine a cuirtear amach chun
887obair áirithe a dhéanamh. Tugadh an t-ainm sin
888ar na hAsbolaibh mar gur chuir ár dTighearna
889uaidh iad chun an tSoisgéil a chraobhsgaoileadh.
890Cialluigheann an focal "soisgéal" sgéal
891fóghanta. Tugtar deisgiobail ar na daoinibh a
892bhíodh go gnáthach i bhfochair ár dTighearna pe'aca
893Asboil iad nú nár bh'eadh.
894

CEACHT A NAOI

**Tar éis Deasgbhála ár dTighearna tháinig
898na deisgiobail agus an Mhaighdean Muire thar
899n-ais go cathair Ierusalem. D'fhanadar i seómra
900uachtarach sa chathair sin ar feadh deich lá ag
901déanamh úrnaighthe agus cómhrádh naomhtha, agus
902iad ag feitheamh le teacht an Spioraid Naoimh
903ag trial ortha, fé mar a gheall Críost dóibh
904Maidean Domhnaigh Cíngcíse, agus iad ag déanamh
905úrnaighthe, chualadar mar a bhéadh glór gaoithe
906móire. Annsan tugadh cómhartha dhóibh a thaisbeáin
907níos soiléire tíodhlaicí an Spioraid Naoimh. —
908Tháinig teangacha deighilte teine anuas ar gach
909nduine de sna hAsbolaibh. Le n-a linn sin
910tháinig atharú iongantach ortha. Go dtí so bhíodar
911eaglach mí-mhisneamhail neamh-sheasamhach; as sin
912amach níor fhan sgáth ná eagla ortha — ní raibh uatha
913ach an Creideamh a chraobhsgaoileadh pé nídh a bhéadh
914ortha féin d'fhulang leis. Go dtí so ní raibh
915eólas aca ach ar aon teangain amháin, agus ní
916ró-chruinn a bhí sí sin féin aca; anois bhíodar
917ábalta ar teagasg a thabhairt uatha i mórán de
918theangachaibh an domhain. Chuadar amach i sráid-
919eannaibh Ierusalem agus chromadar ar na daoine
920do theagasg. Bhí i nIerusalem an lá san daoine
921ó gach áird de'n domhan — Égiptigh, Rómhánaigh,
922Médigh, Persigh, agus Gréigigh, daoine ó Mheso-
923potámia, agus ó Chilicia, agus ó'n Arábia — agus
924do thuigeadar so go léir a dteanga féin 'á
925labhairt ag na hAsbolaibh. Tar éis Teacht an

Spioraid Naoimh ar na h-asbolaibh tháinig dhá
927shaghas atharuighthe ortha. Sa chéad áit do sgaip
928an doircheacht a bhí 'n-a dtuigsint, tháinig neart
929'n-a gcreideamh, agus do líon a gcroidhe le
930misneach agus le díograis chun an Chreidimh a
931chraobhsgaoileadh. Sa dara h-áit tugadh dóibh
932eólas ar theangachaibh agus neart ar tharn-
933gaireacht a dhéanamh. GLUAISEANN an Spioraid
934Naomh ó'n Athair agus ó'n Mac, agus is é an Mac
935Aon-ghein an Athar. Glaoidhtear an SÓLÁSUIDHE
936ar an Spioraid Naomh. Uaireanta glaoidh-
937tear "an Colum" Air, toisg gur thúirling Sé
938ar Chríost le linn A Bhaiste i gcló coluim nú
939colúir. Thúirling an Spioraid Naomh i nGNÉ
940TEANGACHA ar na h-asbolaibh mar chómhartha ar
941an gcómhacht a bhí Aige 'á thabhairt dóibh, chun
942daoine 'theagasg, agus an Creideamh a chraobh-
943sgaoileadh. Tháinig Sé i nGNÉ TEINE chun a
944thaisbeáint go mbéadh a gcroidhe ar lasadh le
945grádh do Dhia. Cialluigheann an focal "Cíngcís"
946an caogadmhadh nú an deicheamhadh agus dachad;
947B'é an deicheamhadh lá agus dachad tar éis na
948Cásga do thúirling an Spioraid Naomh.

**Nuair a fuair ár dTighearna bás bhí deire
951leis an Sean-Reacht nú leis an Seana-Dhlighe.
952Do chuir Dia an Seana-Dhlighe ar bun mar oll-
953mhúchán i gcómhair an DLIGHE NUAIDH nú Dlighe
954na Críostaidheachta. Ní raibh i n-íodhbartaíbh ná
955i ndeasghnáthaibh an tSeana-Dhlighe ach cómharthaí
956nú samhaltaisí. Bhí samhlú aca le h-íodhbairt
957agus le sácraimíntíbh an Dlighe Nuaidh. B'iad
958na Iúdaigh a lean réir an tSeana-Dhlighe. Is
959Críostaidhthe nú lucht leanmhana Chríost sinn-ne a
960leanann réir an Dlighe Nuaidh. B'iad deisgiobail

Naoimh Pheadar i gcathair Antioc gur tugadh
962Críostaidhthe ortha ar dtúis timcheall na bliadna
963a 43. Is 'mó brigh a baintear as an bhfocal
964"Críostaidhe" anois. Tugtar go minic é ar
965éinne atá baistighthe; is minic eile gur Caitili-
966cidhthe amháin a bhíonn i gceist ag daoinibh nuair a
967labhrann siad thar Chríostaidhthibh. Anois agus arís
968cialluigheann an focal "Críostaidhe" duine a
969dheineann aithris n-a bheatha féin ar bheatha Chríost.
970Ceann de sna cómharthaíbh a chuireann i n-iúil gur
971Críostaidhthe sinn Fíoghar na Croise nú Cómhartha
972na Croise.

**Ba ghnáthach le Críostaidhthibh Fíoghar na
975Croise a dhéanamh ortha féin ó aimsir Chríost
976anuas. Seo mar a sgríobh Tertulianus, sgríobh-
977nóir a mhair sa dara chéad tar éis ár dTighearna.
978"Pe'ca ar suaimhneas nú ar siubhal dúinn, ag
979teacht isteach nú ag dul amach dúinn, ag cur ár
980gcuid éadaigh orainn nú ag caitheamh bídh, pe'ca
981lá nú oidhche é, deinimíd Fíoghar na Croise ar
982ár n-éadan."

*Cuireann Fíoghar na Croise ar gcuimhne
985dhúinn cinn-rúindiamhara ár gCreidimh. Cuireann
986sé ar gcuimhne dhúinn an Tríonóid Naomhtha, mar
987nuair a dheinimíd é ainmnighmíd na Trí Pearsana
988atá sa Tríonóid Naomhtha. Cuireann sé ar
989gcuimhne dhúinn an Bás a fuair ár dTighearna ar
990an gCrois — ní fhéadfaimís gan cuimhneamh air sin
991nuair a dheinimíd cros orainn féin. Cuireann sé
992A Ioncholna agus A Eiseirighe ar gcuimhne dhúinn
993mar ná féadfadh Sé bás d'fhághail mara mbéadh
994gur ghlac Sé colan daonna, agus is deacair
995ciumhneamh ar A Bás gan cuimhneamh ar A Eis-
996eirighe. Le Fíoghar na Croise díbirimíd an

diabhal, tré Fíoghar na Croise tugann Dia neart
998agus cabhair dúinn. Is ceart dúinn d'á bhrigh
999sin Fíoghar na Croise a dhéanamh orainn féin,
1000nuair a bhímíd i n-aon chontabhairt anma nú cuirp,
1001sar a gcaithimíd biadh agus tar éis a chaithte
1002dhúinn, agus ag tosnú agus ag críochnú gach oibre
1003d'á ndeinimíd. Tá logha leath-chéad lá le fághail
1004againn gach aon uair a dheinimíd Fíoghar na Croise;
1005agus logha céad lá gach aon uair a dheinimíd é
1006le linn uisge coisreacan a thógaint.

*Ba cheart Fíoghar na Croise a dhéanamh go
1009h-aireach agus go diadha. Seo mar is ceart é
1010dhéanamh: bas na láimhe clé a leigint ar íochtar
1011an uchta, annsan bárra méireanna na láimhe
1012deise a chur ar an éadan agus "I nAinm an
1013Athar" a rádh, annsan ar an ucht agus "Agus
1014an Mhic" a rádh, annsan ar an ngualain gclé
1015agus "Agus an Spioraid" a rádh, agus annsan
1016ar an ngualain ndeis agus "Naoimh" a rádh.
1017Ba cheart na méireanna bheith dírighthe amach agus
1018dlúth le n-a chéile 'n fhaid a bhíonn duine ag
1019déanamh Fíoghar na Croise. Tá dhá shlighe eile
1020chun Fíoghar na Croise a dhéanamh:- (1) Nuair a
1021thosnuigheann an sagart ar an Soisgéal a léigheadh
1022san Aifrionn deinimíd cros bheag le h-órdóig
1023na láimhe deise ar ár n-éadan agus ar ár mbéal
1024agus ar ár n-ucht. Sa tslighe sin taisbeánaimíd
1025gur mian linn ár gciall agus ár gcainnt agus
1026ár gcroidhe a thabhairt suas feasta do Dhia.
1027(2) Nuair a bheannuigheann an sagart aon nídh
1028gearrann sé cros in san aer le n-a láimh dheis
1029ós cionn an ruda a bhíonn le beannú nú le
1030coisreacan aige.
1031

CEACHT A DEICH

**Do chuir ár dTighearna an Eaglais ar bun
1035chun A obair naomhtha a chur chun cinn agus a
1036choimeád ar siúbhal agus chun gur b'í amháin a
1037bhéadh 'n-a hAirc Slánuighthe ag an uile dhuine.
1038Ciallaimíd leis AN EAGLAIS lucht an fhír-
1039chreidimh ar fuaid an domhain pé cine gur díobh
1040iad nú pé tír gur b'as iad; agus an cóimhcheangal
1041so eatortha go léir, go bhfuil an t-aon-chreideamh
1042amháin aca, go bhfuil siad rann-pháirteach san
1043Íodhbairt bheannuighthe chéadna agus in sna
1044Sácraimíntíbh céadna, agus go bhfuil siad umal —
1045d'aon cheann amháin — an Pápa. Baintear trí
1046chiall eile as an bhfocal "eaglais": (1) an
1047teampall i n-a mbailigheann na daoine chun
1048adhradh agus moladh a thabhairt do Dhia agus a
1049n-úrnaighthe a chur suas Chuige; (2) na Caitilicidhthe
1050a chómhnuigheann i dtír nú i ndúthaigh áirithe, cuir
1051i gcás, nuair deirimíd Eaglais na Frainnce is
1052iad Caitilicidhthe na Frainnce a bhíonn i gceist
1053againn; (3) na daoine fíréanta, marbh agus beó
1054— ar Neamh, i bPurgadóireacht, agus ar talamh.
1055Tugtar AN EAGLAIS SA CHATH ar na daoinibh
1056fíréanta atá ar an saoghal so, AN EAGLAIS
1057I bPÉIN ar na h-anmnachaibh i bPurgadóireacht,
1058agus an EAGLAIS CHAITHRÉIMEACH ar na
1059h-anmnachaibh atá i bhFlaitheas Dé.

**Is mian le Críost go mbéadh an uile dhuine
1062san Eaglais a chuir Sé ar bun — ní féidir d'éinne
1063lasmuigh de'n Eaglais a anam a shaoradh. Ciall-

uigheann na focail "éinne lasmuigh de'n eaglais"
1065éinne 'fhanann lasmuigh de'n Eaglais tré n-a
1066fhailighe chionntach féin. Ó 'nuair gur cheangail
1067Dia ar gach éinne bheith san Eaglais is léir gur
1068dhein Sé SO-FHEICSIONA í — gur chuir Sé cómharthaí
1069uirthe le n-a bhféadfadh gach éinne a fheicsint gur
1070ó Dhia a tháinig sí agus gur b'í Eaglais Chríost í.
1071Nuair adeirimíd go bhfuil an Eaglais so-fheicsiona
1072cialluighmíd leis na focalaibh sin gur féidir leis
1073gach éinne an Eaglais fhírinneach a dhéanamh amach
1074má loirgeann sé go dúthrachtach í.

**Ní dhéanfaidh creideamh sinn a shaoradh
1077mara ndeinimíd deagh-oibreacha ní lugha ná mar
1078a dhéanfaidh deagh-oibreacha sinn a shaoradh gan
1079creideamh a bheith againn. Má dubhairt an
1080Spioraid Naomh gur "marbh é creideamh gan
1081deagh-oibreacha" (Séamus, ii. 26), dubhairt Sé
1082mar an gcéadna "Gan creideamh ní féidir Dia
1083a shásamh" (Eabh., xi. 6). Tá dhá shaghas deagh-
1084oibreacha ann — deagh-oibreacha nádúrtha agus
1085deagh-oibreacha ós cionn nádúra. Má thagann
1086truagh agam do dhuine agus mar gheall ar an
1087truagh san amháin go dtugaim déirc dó, is
1088deagh-obair an gníomh a dheinim, ach is deagh-obair
1089nádúrtha é agus níl luach-saothair sa tsaoghal
1090atá le teacht tuíllte agam mar gheall air; níl
1091ach luach-saothair saoghalta ag dul dom. Ach i
1092dteannta an truagh a bheith agam do'n duine má
1093dheinim an déirc ar son Dé nú ar mhaithe le
1094m'anam is gníomh ós cionn nádúra é agus tá
1095luach-saothair ar an saoghal eile tuíllte agam.

**Ó 'nuair gur chuir Dia Eaglais ar bun
1098i gcómhair an uile dhuine níor bh'fhéidir Dó gan
1099cómharthaí a chur ar an Eaglais sin chun go

bhféadfadh an uile dhuine í d'aithint. Mara
1101mbéadh na cómharthaí sin uirthe ní bhéadh sí so-fheicse
1102— níor bh'fhéidir í d'aithint ó eaglais bhréige. Is
1103feárr a thuigfimíd an sgéal so Chómharthaí na
1104hEaglaise má chuirimíd i gcompráid é le sgéal
1105an mháirnéalaigh a thagann go tír ná h-aithnigheann
1106sé. Tugann an máirnéalach tuairim fé'n áit
1107n-ar cheart dó bheith, féachann sé ar léir-sgáil
1108na h-áite sin, agus chíonn sé cómharthaí áirithe
1109curtha síos ann — caisleán annso, cuir i gcás,
1110tigh-soluis annsúd, cnoc tamall isteach ó'n
1111bhfairrge agus baile fé n-a bhun. Féachann sé
1112anois ar an dtalamh atá ós a chómhair amach agus
1113má chíonn sé ann an caisleán, an tigh-soluis,
1114an cnoc agus an baile fé n-a bhun, agus pé rud
1115eile atá curtha síos sa léir-sgáil béidh fhios aige
1116go cruinn cad é an áit é agus féadfaidh sé a
1117long a stiúrú de réir an eólais sin. Tá
1118cómharthaí na hEaglaise cosmhail leis na cómhar-
1119thaíbh atá curtha síos i léir-sgáil an mháirnéalaigh.
1120An eaglais go bhfuil na cómharthaí sin uirthe, sin
1121í an eaglais cheart — an eaglais fhírinneach; aon
1122eaglais ná fuil na cómharthaí sin le fághail uirthe
1123níl innti acht eaglais bhréige. Cuireann ár
1124réasún féin i n-iúil dúinn nách féidir do'n
1125Eaglais fhírinneach gan na cheithre cómharthaí seo a
1126bheith uirthe:- Aondacht, Naomhthacht, Caitiliceacht,
1127agus Asboltacht. Tá na cheithre cómharthaí seo
1128ainmnighthe mar an gcéadna i gCré Nicéá.

**Ní fuláir do'n Eaglais bheith aonda (a) I
1131gCREIDEAMH, (b) I nADHRADH, agus (c) I
1132RIAGHAIL.

(a) I gCREIDEAMH. Caithfid Clann na hEag-
1135laise an t-aon-chreideamh amháin a bheith aca go

léir. Dá gcreidfeadh duine rud a bhréagnóchadh
1137an rud a chreidfeadh duine eile ní fhéadfaidís
1138araon an fhírinne a bheith aca. Bhéadh creideamh
1139bréige ag duine éigin aca agus ní fhéadfadh
1140creideamh bréige teacht ó Chríost.

(b) I nADHRADH. Tá ceart ag Clann na
1143hEaglaise bheith rann-pháirteach in sna tabharthaisibh
1144agus in sna tíodhlacaibh beannuighthe céadna — in
1145sna sácraimíntíbh céadna agus sa nÍodhbairt
1146céadna.

(c) I RIAGHAIL. Ní fuláir do'n Eaglais go
1149léir bheith umhal d'aon cheann amháin agus d'á
1150dhlighthibh, mar de réir Chríost féin aon tréad
1151amháin is eadh an eaglais fé stiúrú aon aodhaire
1152amháin. (Eoin, x. 16).

**An dara cómhartha atá ar an Eaglais a
1155NAOMHTHACHT. (a) Caithfidh a TEAGASG bheith
1156naomhtha mar gur ó Dhia a tháinig an teagasg san.
1157(b) Caithfidh sí CABHAIR a thabhairt d'á cloinn
1158chun beatha naomhtha a chaitheamh, mar is chun daoine
1159a dhéanamh naomhtha chuir Críost ar bun í. (c)
1160Caithfidh sí A NAOMHTHACHT A THAISBEÁINT i
1161mbeatha a cloinne — .i. mór-chuid d'á cloinn i
1162ngach aois agus i ngach áit sa domhan a bheith
1163naomhtha i slighe iongantach. Ní féidir a cheapadh
1164go gcuirfeadh Dia eaglais ar bun chun daoine a
1165dhéanamh naomhtha agus ná béadh mórán de sna
1166daoinibh sár-naomhtha.

**An tríomhadh cómhartha tá ar an Eaglais,
1169a CAITILICEACHT .i. í bheith ins gach uile ÁIT
1170agus ins gach uile AM. (a) Caithfidh Eaglais
1171Chríost bheith leathta ar fuaid an domhain. Mara
1172mbéadh sí ins gach aon áit ní bhéadh sí so-fheicsiona
1173do chách. (b) Tá sí 'n-a seasamh gan claochlódh

an uile lá ó aimsir Chríost go dtí an lá indiu
1175agus béidh go bráth. Do gheall án dTighearna
1176ná buadhfadh geataí ifrinn uirthe (Mait., xxviii. 20).
1177Ní fuláir do'n Eaglais an teagasg céadna a
1178thabhairt uaithe ins gach uile áit agus a riaghail
1179céadna agus an adhradh céadna a bheith aici ins
1180gach uile áit. Gan san níor bh'í an eaglais
1181chéadna í ins gach uile áit.

**An ceathramhadh cómhartha atá ar an Eaglais
1184a hASBOLTACHT .i. gur b'í an eaglais chéadna í
1185a chraobhsgaoil na h-asboil, agus gur b'é an
1186riaghail céadna, an teagasg céadna, na h-úird
1187chéadna, agus an t-úghdarthás diadha céadna atá
1188san Eaglais indiu agus bhí i n-aimsir na n-asbol.

**Anois dála an mháirnéalaigh sgrúduighimís
1191gach eaglais adeir gur b'í féin Eaglais Chríost.
1192Aon eaglais go bhfuil na cheithre cómharthaí uirthe
1193sin í an eaglais fhírinneach agus is í amháin an
1194eaglais fhírinneach. Ag féachaint isteach ionnta
1195go léir — Protostúnaigh, Metodísigh, Eaglais na
1196nGréigeach, agus rl. — chímíd go bhfuil, b'fhéidir, aon
1197chómhartha amháin ar chuid aca agus b'fhéidir dhá
1198chómhartha ar a thuile aca agus cuid eile aca gan
1199oiread agus aon chómhartha amháin de sna cheithre
1200cómharthaíbh ortha. Níl ach aon eaglais amháin .i.
1201an Eaglais Chaitilicidhe go bhfuil na cheithre
1202cómharthaí uirthe. (1) Tá AONDACHT san Eaglais
1203Chaitilicidhe. Tá an creideamh céadna ag Caitili-
1204cidhthibh ar fuaid an domhain. Tá na Seacht
1205Sácraimíntí aca pé áit 'n-a bhfuil siad agus
1206táid go léir umhal d'aon cheann amháin — do
1207Phápa na Rómha. (2) Tá an Eaglais Chaitilicidhe
1208NAOMHTHA. Is naomhtha é a teagasg; an té a
1209leanann réir an teagaisg sin mar is cóir caithfidh

sé beatha Críostamhail naomhtha — béidh sé umhal
1211carthanach deagh-iomchair. Is naomhtha iad a
1212Sácraimíntí agus Íodhbairt an Aifrinn agus
1213tairingid grásta Dé go líonmhar ar a cloinn go
1214léir. Tá toradh na naomhthachta san le feicsint
1215go soiléir, mar ó cuireadh an eaglais ar bun
1216tá daoine sár-naomhtha, nách féidir a gcómhaireamh,
1217le fághail innte — fir agus mná, óg agus aosta,
1218ó gach tír sa domhan. (3) Tá cómhartha na CAITI-
1219LICEACHTA ar an Eaglais Chaitilicidhe mar tá sí
1220leathta ar fuaid an domhain, agus ní raibh aon lá
1221ó chuir Críost ar bun í go dtí an lá indiu ná go
1222raibh sí ann. (4) Tá an Eaglais Chaitilicidhe
1223ASBOLTA mar go dtáinig a teagasg, a riaghail,
1224a h-úird, agus a h-úghdarthás diadha gan chlaochlódh
1225anuas chughainn ó aimsir na n-asbol, ó ghlúin go
1226glúin.
1227

CEACHT A hAON DÉAG

**Is é Íosa Críost féin CEANN DO-FHEICSE
1231na hEaglaise agus is é an Pápa, Fear-ionaid
1232nú Bhiocaire Chríost, CEANN SO-FHEICSE na
1233hEaglaise. Cialluigheann an focal "pápa"
1234athair, agus tugtar an t-ainm sin air mar gur
1235b'é athair spioradálta na gCríostaidhthe uile é.
1236Glaoidhtear an EAGLAIS RÓMHÁNACH uaireanta
1237ar an Eaglais mar gur b'é Easbog na Rómha
1238ceann so-fheicse na hEaglaise agus gur sa Róimh
1239a chómhnuigheann sé. B'é Naomh Peadar an chéad
1240Phápa; do thoigh ár dTighearna féin é; agus b'é
1241Easbog na Rómha é mar an gcéadna. D'á bhrigh
1242sin is é an Pápa Easbog na Rómha agus Cómharba
1243Naoimh Peadar pé áit 'n-a gcómhnuigheann sé.
1244Do thárla go raibh cuid de sna Pápaíbh nár
1245chómhnuigh sa Róimh i n-aon chor, ach do ghlaoidh gach
1246éinne aca "Easbog na Rómha" air féin, mar ba
1247cheart dó. Do chuir ár dTighearna féin Naomh
1248Peadar mar cheann ar an Eaglais agus ar na
1249hAsbolaibh eile nuair adubhairt Sé leis: "Is
1250Peadar (carraig) thú agus ar an gcarraig seo
1251cuirfead suas m'eaglais agus tabharfad duit
1252eochracha Ríoghachta na bhFlaitheas" (Mait., xvi).
1253Cialluigheann an focal "Peadar" carraig. Ó
1254'nuair gur b'é Fear-ionaid Chríost an Pápa tá
1255dualgas orainn onóir agus urraim a thabhairt dó
1256agus bheith umhal dó. Ó Naomh Peadar anuas tá
1257trí chéad pápa agus trí fichid tagaighthe i ndiaidh
1258a chéile i líne gan briseadh. 'Siad na h-easbuig

cómharbaí an éinne déag asbol eile. Tugtar
1260FHAIRCHE nú DIÓISEAS ar an ndúthaigh atá fé
1261riaghail easbuig agus is gnáthach ainm phríomh-
1262chatharach na dúthaighe sin a thabhairt mar ainm ar
1263an bhfairche.

**Tugaid na CÁIRDIONAIL congnamh do'n
1266Phápa i riaghalú na hEaglaise. Tugtar "An
1267Choláiste Naomhtha" uaireanta ortha. Ní bhíonn
1268riamh níos mó ná deich gCairdionail agus trí fichid
1269san Eaglais. Tá trí gráda de Cháirdionalaibh
1270ann:- Cáirdionail-Easbuig, Cáirdionail-Shagairt,
1271agus Cáirdionail-Dheócáin. Tá fairchí áirithe ann
1272agus tugtar Árd-easbuig ar na h-easbogaibh a
1273riaghaluigheann iad, agus tá deich bhfairchí ársa
1274ann agus tugtar ÁRD-ATHARACHA ar na h-árd-
1275easbogaibh a riaghaluigheann iad. Bíonn úghdarthás
1276áirithe ag Árd-easbog in sna fairchibh a bhíonn
1277'n-a chómharsanacht. Tugtar CÚIGE an Árd-
1278easbuig ar an ndúthaigh sin go léir a bhíonn fé
1279ughdarthás an Árd-easbuig. Tugtar ÁRD-
1280FHAIRCHE ar a fhairche féin agus FO-FHAIRCHE ar
1281gach fairche eile sa "chúige." Tá dhá chómhartha le
1282n-a n-aithnightear Árd-easbog seachas easbog eile
1283(1) an chros dúbalta a chaitheann sé agus a beir-
1284tear roimis amach agus (2) an paillium — ruainne
1285beag caol d'éadach bhán déanta d'olann uan
1286agus cheithre chros chorcara órnáidthe air. Tagann
1287sé tar dhá ghualainn an Árd-easbuig. Is fé'n
1288Easbog atá riaghalú fairche. Is aige atá cómhacht
1289chun daoine a chur "Fé Láimh Easbuig" agus
1290Órd Beannuighthe a bhronnadh.

**Ní féidir do'n Eaglais tuitim i n-earráid
1293ná bheith meallta i n-a creideamh, ná i gcraobh-
1294sgaoileadh an Chreidimh sin. Buadh spesialta é

sin a thagann chúiche ó'n Spioraid Naomh atá i
1296gcómhnuidhe 'n-a fochair 'á stiúrú. Tugtar DO-
1297MHEALLTACHT na hEaglaise nú DO-EARRÁID-
1298EACHT na hEaglaise ar an mbuadh san.

**Tá eólas iomlán ar an gCreideamh le
1301fághail i bhfocalaibh Dé de réir mar mhínigheann
1302an Eaglais iad fé stiúrú an Spioraid Naoimh.
1303Is é seo Riaghail Chreidimh na gCaitilicidhthe. Tá
1304focail sgríobhtha Dé ann agus focal Dé ná fuil
1305sgríobhtha. 'Sé an SGRIPTIÚIR NAOMHTHA nú
1306an BÍOBLA focail sgríobhtha Dé agus tá focail
1307Dé ná fuil sgríobhtha le fághail sa BHÉAL-OIDEAS
1308a tháinig chughainn anuas ó aimsir na nAsbol ó
1309ghlúin go glúin. Deir na Protostúnaigh gur
1310b'as an mBíobla amháin atá eólas ar an
1311gCreideamh le fághail, ach ní féidir an ceart a
1312bheith aca mar: (1) Dá mba sa Bhíobla amháin ba
1313mhian le n-ár dTighearna go bhfaghadh Críostaidhthe
1314eólas ar a gCreideamh níor mhór an Bíobla a
1315bheith ann i n-iomlán ó'n gcéad lá chuir Sé an
1316Creideamh ar bun. Ní mar sin a bhí an sgéal;
1317níor sgríobhadh an Tiomna Nua go dtí suas le
1318trí fichid bliadhan tar éis ár dTighearna 'fhághail
1319bháis. (2) Ní dubhairt ár dTighearna le n-a
1320mhuinntir go bhfaighdís eólas a gcreidimh sa
1321Bhíobla. Is amhlaidh adubhairt Sé leó é 'fhoghluim
1322ó sna hAsbolaibh — ní i n-aon leabhar a gheóbhaidís
1323é ach ó bhéal-oideas. "An té éisteann libh-se,"
1324ar Seisean leis na hAsbolaibh, "éisteann sé
1325liomsa." (Lúcás. x, 16.) Le béal-oideas a
1326theagaisg Sé féin na daoine, níor sgríobh Sé aon
1327leabhar. (3) Go dtí timcheall le míle agus cheithre
1328chéad bliadhan tar éis ár dTighearna a theacht ar an
1329saoghal níor cló-bhuaileadh aon leabhar — ní raibh le

fághail ach láimh-sgríbhne, agus d'á bhrigh sin bhí
1331leabhair an-dhaor, an-ghann. Dá mbéadh daoine
1332ag brath ar leabhraibh an uair sin chun a gcreidimh
1333d'fhoghluim ní bhéadh an creideamh ach ag fíor-
1334bheagán daoine. Ach ní gádh dhúinn dul thar an
1335lá indiu; má's as an mBíobla amháin atá eólas
1336ar an gCreideamh le fághail cad mar gheall ar na
1337daoinibh ná féadann leabhar a léigheadh? Cá
1338bhfuil eólas a gCreidimh le fághail aca? (4) 'N-a
1339theannta san leabhar an-dheacair le tuigsint is
1340eadh an Bíobla, agus as an méid daoine a
1341léigheann é níl ach beagán 'fhéadann é sgrúdú ná
1342é thuigsint gan congnamh. Tá a rian san ar na
1343daoinibh a bhíonn ag brath ar an mBíobla amháin,
1344tá na céadta creideamh aca agus iad bun ós
1345cionn le n-a chéile, agus lucht leanmhana gach cinn
1346aca ag bréagnú a chéile, agus iad go léir 'á rádh
1347gur b'as an mBíobla gheibheann siad a gcreideamh.

**Tugtar FOCAL DÉ ar an mBíobla mar
1350gur sgríobhadh é fé Dhia-análú an Spioraid Naoimh.
1351Tugtar DIA-ANÁLÚ ar an gcómhacht spioradálta
1352d'oibrigh Dia ar fhearaibh áirithe, le n-ar shoillsigh
1353Sé a dtuigsint agus le n-ar chorruigh Sé chun
1354sgríobhtha iad agus le n-ar stiúraigh Sé iad agus
1355iad ag sgríobhadh, i dtreó gur sgríobhadar an
1356rud ba mhian le Dia go sgríobhfaidís. Ciall-
1357uigheann an focal "Bíobla" leabhar, agus
1358cialluigheann an focal "Sgriptiúir" rud atá
1359sgríobhtha. Is é an Bíobla an leabhar thar
1360leabharaibh agus an sgríobhnóireacht thar a bhfuil
1361sgríobhtha. Tá dhá chuid nú dhá rann sa Bhíobla -
1362An Tiomna Nua agus an Sean Thiomna. Tugtar
1363dúinn sa tSean Thiomna tuairisg ar chruthú an
1364domhain ar sgéal na nÁrd-athar agus ar sgéal

Chlann Ísrael — na daoine thoigh Dia Chuige féin.
1366Tá trí saghas leabhar sa tSean Thiomna: leabhair
1367staireamhla, leabhair morála nú leabhair teagaisg,
1368agus leabhair tarngaireachta. Ar na leabhraibh
1369staireamhla tá an Pentateúc nú na chúig leabhair
1370a sgríobh Maoise: Genesis, Ecsodus, Lebhiticus,
1371Uimhreacha, agus Deúteronomí. Cuid de sna
1372leabhraibh staireamhla leis is eadh Leabhair na
1373Ríogh agus Leabhar na mBreitheamhan. Is é
1374Leabhar na Salm an leabhar is mó tábhacht de sna
1375leabhraibh morála. B'é Dáibhidh Rí do sgríobh
1376furmhór na Salm. De leabhraibh na tarngaireachta
1377is eadh Leabhar Ísaias agus Leabhar Ieremias agus
1378Leabhar Dhaniél. In sna leabhraibh seo tá tarn-
1379gaireacht ar theacht an tSlánuightheóra, ar A
1380bheatha, agus A mhór-fhulang. 'Sa Tiomna Nua
1381tá tuairisg ar bheatha ár dTighearna agus ar
1382shaothar na nAsbol. 'Siad so na leabhair atá
1383sa Tiomna Nua: Na Cheithre Soisgéal (Beatha ár
1384dTighearna mar a sgríobh Naomh Maitiú agus
1385Naomh Marcus agus Naomh Lúcás agus Naomh
1386Eóin é); "Gníomhartha na nAsbol," na hEpistilí
1387nú na leitreacha do sgríobh Naomh Peadar agus
1388Naomh Pól agus Naomh Eóin agus Naomh Séamus
1389agus Naomh Iúdas; agus Leabhar an Taisbeántais
1390nú an "Apocalipsis" do sgríobh Naomh Eóin.

**Tugtar an CHANÓIN ar liosta nú clár go
1393dtugann an Eaglais deimhne dhúinn ar iad a bheith
1394sgríobhtha fé Dhia-análú an Spioraid Naoimh.
1395Tugtar LEABHAR CANÓNDA ar gach leabhar aca
1396san. 'Sa tSean Thiomna tá sé leabhair agus
1397dachad atá canónda agus sa Tiomna Nua na
1398Cheithre Soisgéal, Gníomhartha na nAsbol, Epistil
1399agus fiche, agus an Apocalipsis. Tugtar

leabhair PRÍOMH-CHANÓNDA ar na leabhraibh a
1401ghlac an Eaglais chúiche ó thosach mar fhíor-
1402sgriptiúir sgríobhtha fé análú an Spioraid Naoimh,
1403agus leabhair IAR-CHANÓNDA ar na leabhraibh
1404nár ghlac an Eaglais go léir mar fhíor-sgriptiúir
1405ar feadh tamaill. De sna leabhraibh iar-chanónda
1406sa tSean Thiomna 'seadh Leabhar Tóbiais, Leabhar
1407Iúdit, agus Leabhar na Macaibíteach. Sa Tiomna
1408Nua is leabhair iar-chanónda Epistil Naoimh Pól
1409chun na nEabhrach, agus Epistil Naoimh Séamus.
1410Is cuma príomh-chanónda nú iar-chanónda aon
1411leabhar sa Bhíobla, fíor-sgriptiúir is eadh iad go
1412léir. Do léirigh an Eaglais dúinn cad iad na
1413leabhair atá sa Chanóin in sna Cómhairlíbh Coit-
1414cheanna a bhí i bhFlorentia agus i dTreidhnt.

**Tá an Eaglais Chaitilicidhe do-mheallta
1417.i. ní féidir di tuitim i n-earráid i n-a creideamh
1418ná 'n-a teagasg. (1) nuair a labharann sí i
1419gCómhairle Choitcheann, (2) nuair a labharann an
1420Pápa ex cathedra, (3) nuair a bhíonn easbuig an
1421domhain ar aon-fhocal agus iad ag teagasg an
1422phobuil Chaitilicidhe. Tugtar CÓMHAIRLE COIT-
1423CHEANN ar chómhchruinniú dhlisteanach de easbogaibh
1424uile na hEaglaise agus an Pápa, nú leagáid
1425uaidh, mar cheann cómhairle ortha. An Chómhairle
1426Choitcheann is déanaighe a tháinig le chéile b'é an
1427Naomhadh Pápa Píus do chómh-chruinnigh í sa
1428Bhatichan sa bhliadhain 1869. Tar éis bheith i ndáil
1429ar feadh geall le bliadhain do cuireadh an
1430Chómhairle ar ath-lá agus níor cómh-chruinnigheadh í
1431riamh ó shin cé nár cuireadh deire léi fós. I
1432Nicéá do cómh-chruinnigheadh an Chéad Chómhairle
1433Choitcheann sa bhliadhain 325. Ó sin anuas níor
1434cómh-chruinnigheadh ach Cómhairle Choitcheann agus

fiche. Do léirigheadh go solamhanta i gCómhairle
1436an Bhatican sa bhliadhain 1870 go bhfuil an Pápa
1437do-mheallta nú do-earráideach.

**Is ceann d'airtiogalaibh ár gcreidimh go
1440bhfuil an Pápa do-mheallta. Tá an buadh san
1441aige nuair a labharann sé ex cathedra .i. nuair
1442labharann le cómhacht Chinn na hEaglaise agus é
1443ag tabhairt bhreith ar cheisteanaibh creidimh nú a
1444cheisteanaibh morála i gcómhair na hEaglaise go
1445léir. Cialluigheann na focail "ex cathedra"
1446ó'n gcathaoir .i. ó chathaoir Pheadair Naomhtha — le
1447h-úghdarthás Naoimh Peadar nú mar CHÓMHARBA
1448Naoimh Peadar. Nuair adeirimíd go bhfuil an
1449Pápa do-mheallta ní mheasaimíd a rádh nách
1450féidir dó peaca a dhéanamh ná nách féidir dó
1451dearmhad a dhéanamh i gceisteanaibh shaoghalta.
1452Fiú amháin d'fhéadfadh an Pápa dearmhad a
1453dhéanamh i gceisteanaibh a bhaineann leis an
1454gCreideamh dá mba breith dhuine léigheanta a
1455thabharfadh sé agus gan labhairt mar Phápa.

**B'é Naomh Pádraig d'iompuigh muinntir
1458na hÉireann ó phágántacht, breis agus cheithre
1459chéad bliadhain tar éis teacht ár dTighearna.
1460Fuair sé úghdarthás ó Naomh Celestín, an Pápa,
1461chun teacht go hÉirinn agus an Creideamh a chraobh-
1462sgaoileadh. Tar éis an Chreidimh a ghlacadh do
1463mhuinntir na hÉireann chuaidh cáil chómh mór san
1464amach ortha i dtaobh a léighin agus a ndeigh-
1465thréithe gur glaoidheadh "Oileán na Naomh agus
1466na n-Ollamh" ar an dtír.

*Is 'mó buadh atá ag Caitilicidhthibh seachas lucht
1469leanmhana aon chreidimh eile. Tá na Sácraimíntí
1470aca agus Íodhbairt an Aifrinn. Níl na daoine
1471atá lasmuigh de'n Eaglais páirteach in sna

tíodhlacaibh sin. I Sácraimínt na hAithrighe
1473tugtar maitheamhnas a pheacaí do'n Chaitilicidhe.
1474Nuair ná fuil an tSácraimínt sin ag an
1475muinntir atá lasmuigh de'n Eaglais níl maith-
1476eamhnas le fághail aca ach tré ghníomh Chroidhe-bhrú
1477iomlán. Ach ó 'nuair gur minic ná múintear
1478dóibh a ríachtanaighe agus tá croidhe-bhrú iomlán
1479ná connus gníomh chroidhe-bhrú iomlán a dhéanamh,
1480'sé an rud is dóichighe, ná bacfaidh siad leis i
1481n-aon chor agus go mbéidh a bpeacaí gan
1482maitheamh.

*Buadh eile do Chaitilicidhthibh is eadh iad a
1485bheith rann-pháirteach i gComaoine na Naomh.
1486Cialluighmíd le Comaoine na Naomh, an ceangal
1487rúindiamhara, spioradálta, atá idir an mhuinntir
1488a bhaineann leis an Eaglais ar thalamh agus na
1489naoimh ar Neamh agus na h-anamacha i bPurga-
1490dóireacht. Tré bhrigh an chóimhcheangail sin táid
1491go léir páirteach i n-úrnaighthibh a chéile. Cuirimíd-
1492na ár n-impighe chun na naomh ar Neamh ag iarraidh
1493a gcabhartha agus iarraimíd ar Dhia fuasgailt ag
1494saor-bhraighdeanas do sna h-anamachaibh i bPur-
1495gadóireacht. Guidhmíd mar an gcéadna ar son
1496ár gcómharsan ar an saoghal so. Deinid na
1497naoimh ar Neamh agus na h-anamacha i bPurga-
1498dóireacht guidhe ar ár son-na. 'N-a theannta
1499san táimíd go léir páirteach i n-úrnaighthibh na
1500hEaglaise d'á cloinn go léir agus páirteach in
1501sna h-úrnaighthibh adeireann ár gcómharsain ar ár
1502son.

*Ach dá mhéid é an buadh atá ag an gCaitilicidhe
1505ó bheith sa bhfíor-eaglais ní leór dó gur Caitilicidhe
1506é — ní shaorfaidh an méid sin amháin é. Is amhlaidh
1507a tabharfar breith níos géire agus níos déine air

de réir mar a méaduightear na grásta dhó agus
1509go dtugann sé failighe ionnta.

**Is 'mó tairbhe anma a thagann chun an
1512Chaitilicidhe ó chuallachtaibh agus ó chumanaibh
1513diadha. Tugtar cuallacht nú cuman diadha ar
1514dream daoine a chuireann iad féin fé riaghlachaibh
1515so-chóimhlíonta, mar mhaithe le n-a n-anam féin nú
1516chun gníomhartha carthanachta a chur chun cinn. Seo
1517cuid de sna cuallachtaibh diadha is mó go bhfuil
1518aithne ortha: Cuallacht an Teaghlaigh Naomhtha,
1519Cuallacht Chroidhe Íosa, Cuallacht na Croise i
1520n-aghaidh an Ólacháin, Cuman an Phaidirín Pháirtigh,
1521agus Cuallacht Naomh Bhincint de Pól.
1522

CEACHT A DÓ DHÉAG

*Tugaimíd peaca AN GHNÍMH ar aon pheaca a
1526dheinimíd féin. Tá dhá shórt peaca ghnímh ann:
1527peaca marbhthach agus peaca so-loghthach. Ní bhéidh
1528duine cionntach i bpeaca marbhthach (1) maran
1529droich-nídh mór ann féin an smaoineamh a bhíonn
1530i n-a aigne nú an briathar a labharann sé nú
1531an gníomh nú an fhailighe dheineann sé; agus
1532(2) mara mbéidh fhios go cruinn aige i n-a aigne
1533a olcas is tá sé; agus (3) mara dtugaidh sé a
1534thoil go h-iomlán leis. Mara gcóimhlíontar na
1535trí coinghealacha so níl sa pheaca ach peaca so-
1536loghthach. Cuir i gcás go bhfuil adhbhar an pheaca
1537(an smaoineamh nú an briathar nú an gníomh nú
1538an fhailighe) go h-an-olc agus go bhfuil fhios ag
1539an nduine go dian-mhaith a olcas is tá sé, mara
1540dtuga sé toil go h-iomlán leis níl ach peaca
1541so-loghthach ann. Nú cuir i gcás go dtugann
1542duine a thoil go h-iomlán le droich-nídh ach ná
1543fuil fhios go cruinn aige gur peaca marbhthach an
1544rud san a dhéanamh, ní bhéidh ach peaca so-loghthach
1545ann.

**Tugtar peaca marbhthach ar an bpeaca san
1548mar go gcuireann sé deire le beatha spioradálta
1549an anma .i. marbhuigheann sé grásta Dé ann.
1550Nuair a bhíonn an corp marbh ní féidir dó na
1551gníomhartha úd a dhéanamh do dheineadh sé nuair a
1552bhí sé 'n-a bheathaidh. Nuair a bhíonn an t-anam
1553marbh go spioradálta ní fhéadann sé aon ghníomh
1554spioradálta a dhéanamh — aon ghníomh a thuillfeadh

luach-saothair dó i láthair Dé. Nuair a bhíonn an
1556t-anam 'n-a bheathaidh go spioradálta — nuair a
1557bhíonn sé ar staid na ngrást — tuilleann sé
1558méadú ar a ghlóire i bhFlaitheas Dé le gach deagh-
1559ghníomh d'á ndeineann sé. Ní mar sin do'n anam
1560a bhíonn marbh go spioradálta. I n-ionad luach-
1561saothair a thuilleamh le deagh-ghníomharthaibh is
1562amhlaidh a chailleann sé pé luach-saothair a bhí
1563tuillte cheana aige. Ach bíodh ná tuilleann na
1564deagh-ghníomhartha a deintear i staid pheaca mharbh-
1565thaigh aon luach-saothair spioradálta ní h-ionann é
1566sin agus a rádh go bhfuil siad gan tairbhe. Is
1567deagh-ghníomhartha iad pé uair a deintear iad
1568agus bíodh ná fuil aon mhéadú glóire le fághail
1569d'á mbárr i bhFlaitheas Dé b'fhéidir mar gheall
1570ortha gur bh'é toil Dé tré n-A mhór-thrócaire
1571grásta a bhronnadh ar an bpeacach a thabharfadh é
1572arís go staid na ngrást. Nuair a dheineann
1573duine aithrighe gheóbhaidh sé thar n-ais an luach-
1574saothair a chaill sé mar gheall ar an bpeaca
1575marbhthach.

Má bhíonn sé de mhí-ádh ar dhuine é a thuitim
1578i bpeaca marbhthach ba cheart dó dul chun Faoistine
1579gan mhoill agus maitheamhnas d'fhághail. Maran
1580féidir leis dul chun Faoistine ba cheart dó é
1581féin a spriuchadh chun gníomh croidhe-bhrú iomlán
1582a dhéanamh. Cialluigheann an focal "so-loghthach"
1583so-mhaithte, agus tugtar an t-ainm sin air mar
1584gur furaiste é a mhaitheamh seachas an peaca
1585marbhthach. Ní ghearrann an peaca so-loghthach sinn
1586amach ó Flaitheas Dé fé mar dheineann an peaca
1587marbhthach, ach i n-a aindeóin sin is uile is coir
1588chómh mór san peaca so-loghthach, ná béadh sé
1589dleaghthach againn é dhéanamh chun an domhain go
1590léir a shaoradh ó dhíthiú.
1591

Tá dhá shaghas ócáid nú cionnfáth peaca ann -
1593(1) DLÚTH-ócáid nú DLÚTH-chionnfáth, agus (2)
1594CIAN-ócáid nú CIAN-chionnfáth. Bíonn sé 'n-a
1595dhlúth-ócáid nú 'n-a dhlúth-chionnfáth do dhuine
1596nuair a bhíonn contabhairt mhór go dtairingeóchaidh
1597sé an duine sin chun peaca. Bíonn sé 'n-a
1598chian-ócáid nuair a bhíonn contabhairt go dtairin-
1599geóchaidh sé an duine chun peaca ach gur suarach
1600an chontabhairt í. Is dlúth-ócáid peaca do dhuine
1601dul isteach i dtigh óil má's gnáthach leis dul ar
1602meisge ann; ach an té ná béadh aon dúil san ól
1603aige dá raghadh sé isteach sa tigh óil chéadna ní
1604bhéadh ach cian-ócáid dó ann, nú b'fhéidir ná béadh
1605aon ócáid pheaca dó i n-aon chor ann. Tá an
1606oiread de ócáidíbh peaca ann agus tá de
1607dhaoiníbh ar an saoghal. Is minic gur ÁIT éigin
1608áirithe a thairgeann daoine chun peaca, cuir i
1609gcás tigh óil nú áit 'n-a mbíonn droch-chainnt ar
1610siúbhal. Uaireanta is DUINE éigin an ócáid
1611pheaca, cuir i gcás duine a chleachtann cainnt
1612mí-bhanamhail nú cainnt neamh-charthanach. Uair-
1613eanta is RUD éigin a thairgeann duine chun
1614peaca — airgead nú éadach aoibhinn, agus rl. An rud
1615a bhéidh 'n-a ócáid pheaca do dhuine b'fhéidir nár
1616bh'aon ócáid pheaca do dhuine eile é, agus an rud
1617á bhéadh 'n-a dhlúth-ócáid do dhuine b'fhéidir ná
1618béadh do dhuine eile ann ach cian-ócáid. Aith-
1619neóchaidh duine go minic ó n-a bheatha féin cia'ca
1620saghas ócáide dó féin a bhíonn ann. Tá rudaí
1621áirithe, ámhthach, atá 'n-a n-ócáidíbh peaca do gach
1622éinne beagnach, mar atá droch-chuideachta, droich-
1623leabhair, siúbhal-oidhche, ólachán, agus léir-dhío-
1624mhaointeas. Is peaca do dhuine é féin a chur
1625gan ríachtanas i ndlúth-ócáid an pheaca. Is

peaca marbhthach dó é féin a chur i ndlúth-ócáid
1627pheaca marbhthaigh agus peaca so-loghthach dó é féin
1628a chur i ndlúth-ócáid pheaca so-loghthaigh.

**Tugaimíd GRÁSTA ar gach aon chabhair a
1631thugann Dia dhúinn chun sinn a chur ar leas ár
1632n-anma. Is grásta ó Dhia dhúinn seanmóin
1633éisteacht nú caoi 'fhághail ar na Sácraimíntí a
1634ghlacadh. Is grásta do dhuine sompla deagh-
1635athar agus deagh-mháthar. Is grásta do dhuine
1636má thagann glaodhach nú gairm ó Dhia chuige 'á
1637spriocadh chun a shaoghal a chaitheamh fé riaghail
1638choisricthe nú i nÓrd Bheannuighthe. Cialluigheann
1639an focal "grásta" tabhartas nú rud a tugtar
1640i n-aisge do dhuine. Tugtar GRÁSTA NA NAOMH-
1641UIGHTHE nú GRÁSTA CÓMHNUIGHTHE ar an
1642ngrásta a tugtar dúinn nuair a maithtear peaca
1643an tsinnsir nú peaca marbhthach dúinn. Is
1644grásta naomhuighthe a bhíonn i gceist againn de
1645ghnáth nuair a labhraimíd ar "staid na ngrást"
1646nú ar grásta Dé a chailleamhaint. Tugtar
1647GRÁSTA GNÍOMHACH ar gach cabhair spioradálta
1648a thugann Dia dhúinn de réir mar a bhíonn gádh
1649againn leis, chun olc a sheachaint nú chun maith a
1650dhéanamh. Is é nádúr an ghrásta naomhuighthe nú
1651an ghrásta chómhnuighthe go bhfanann sé i n-ár
1652n-anam nó go ruagtar é le peaca marbhthach.
1653Ní mar sin do'n ghrásta ghníomhach, ní tugtar
1654dúinn é ach de réir mar a bhíonn gádh leis.
1655Tugtar grásta gníomhach do'n anam a bhíonn i
1656bpeaca marbhthach chómh maith agus tugtar é do'n
1657anam gan pheaca, ach ní féidir grásta naomhuighthe
1658agus peaca marbhthach a bheith i n-anam duine i
1659dteannta a chéile.

**Gach aon nídh a dheinimíd agus a théidheann

chun sochair anma dhúinn — pe'ca smaoineamh nú
1663briathar nú gníomh é — ní féidir dúinn é thosnú
1664ná leanmhaint air gan grásta ó Dhia. Sin é an
1665bhrigh atá le foclaibh ár dTighearna: "Gan mise
1666ní féidir daoibh aon nídh a dhéanamh." Tugann
1667Dia dos gach éinne grásta a dhóthain chun a anam
1668a shaoradh agus an té chómh-obruigheann leis na
1669grástaibh sin tugtar líonmhaireacht grásta dhó-
1670breis agus a dhóthain grásta. Is contabharthach
1671an rud cur suas do ghrástaibh Dé. Chímíd ó'n
1672léirsgrios a deineadh ar Ierusalem agus ó'n
1673ndroich-chrích a bhí ar Iúdás connus a bhaineann
1674Dia díoghaltas as an dream a thugann failighe
1675'n-A ghrástaibh.

**Is féidir labhairt ar dá shórt grásta
1678naomhuighthe — an chéad ghrásta agus an dara
1679grásta. 'Sé an CHÉAD GHRÁSTA an grásta
1680naomhuighthe gheibheann duine nuair a glantar a
1681anam ó pheaca an tsinnsir nú ó pheaca marbhthach.
1682Aon mhéadú a thagann ar an ngrásta san, nuair
1683a dheineann an duine deagh-ghníomh tugtar an
1684DARA GRÁSTA air. Cuir i gcás go bhfuil
1685duine i bpeaca marbhthach. Má théidheann sé chun
1686Faoistine maithtear an peaca san dó agus
1687tugtar grásta naomhuighthe dhó. Sin é an chéad
1688ghrásta. Má ghlacann sé Comaoine Naomhtha
1689méaduightear an grásta naomhuighthe atá 'n-a
1690anam. Tugtar an DARA GRÁSTA ar an
1691méadú grásta san.

*Is contabharthach an rud d'éinne fanmhaint i
1694staid peaca marbhthaigh agus níl aon leath-sgéal
1695ag an té a dheineann é. Dá mbéadh dhá anam
1696againn b'fhéidir go mbéadh leath-sgéal éigin
1697againn dá gcuirimís ceann aca i gcontabhairt,

nú dá dtiocfadh an bás dá uair orainn bhéadh
1699leath-sgéal againn dá dtugaimís failighe ann an
1700chéad uair. Ach ó 'nuair ná fuil ach aon anam
1701amháin againn agus ná tiocfaidh an bás ach aon
1702uair amháin orainn níl éinne ach duine buile a
1703raghadh i gcontabhairt báis 'fhághail agus peaca
1704marbhthach ar a anam. D'á bhrigh sin má bhíonn sé
1705de mhí-ádh orainn peaca marbhthach a dhéanamh ba
1706cheart dúinn dul chun Faoistine nú gníomh chroidhe-
1707bhrú iomlán a dhéanamh chómh luath agus is féidir
1708linn é. (Féach Ceacht a 28.)

*Tugtar cinn-pheacaí marbhthacha ar na seacht
1711bprímh-pheacaí marbhthacha mar gur gaol agus cine
1712do cheann éigin aca gach aon pheaca d'á ndeintear.
1713Cuir i gcás, is gaol do'n Uabhar mór-chúis, árd-
1714mhiangus, mustar, maoidheamh asainn féin, andóchas
1715agus easumhlacht, agus rl.
1716

CEACHT A TRÍ DÉAG

*Cialluigheann an focal "purgadóireacht"
1720GLANADH agus tugtar Purgadóireacht ar an
1721bpianós fhuilingeann anamacha áirithe ar an
1722saoghal eile, mar go nglantar iad tré bhrigh an
1723phianóis sin ó gach smál peaca. Is é an Creideamh
1724Caitilicidhe i dtaobh na Purgadóireachta, de réir
1725teagasg na n-athar i gCómhairle na Treidhnte
1726(1) go bhfanann go minic pianós aimsire le
1727cúiteamh i ndiaidh an pheaca tar éis maitheamhnas
1728d'fhághail i gcoir an pheaca; (2) mara ndeintear
1729leór-ghníomh ar an saoghal so le gníomharthaibh
1730aithrighe ar son gach aon fhuigheal peaca go gcaith-
1731fear é 'chúiteamh ar an saoghal eile i bPurga-
1732dóireacht; (3) go dtéidheann úrnaighthe agus
1733deagh-oibreacha na ndaoine atá ar an saoghal so,
1734agus go mórmhór an tAifrionn, chun sochair na
1735n-anam atá i bPurgadóireacht.

**Is mó téacs sa Bhíobla a thaisbeánann
1738dúinn go bhfuil Purgadóireacht ann, ach ní dócha
1739go bhfuil aon chuid de'n Bhíobla 'n-ar cruinne
1740gheibhmíd an teagasg san ná sa dara leabhar de
1741Leabhraibh na Macaibíteach (xii. 46). Tá sgríobhtha
1742ann san gur chuir Iúdás Macabéus 12,000
1743drachma airgid go Ierusalem chun go gcuirfí
1744íodhbairtí le h-anamachaibh na ndaoine a marbh-
1745uigheadh sa chogadh. Seo mar a labharann an
1746Bíobla i dtaobh an deagh-ghnímh sin: "Is naomhtha
1747agus is tairbheach an smaoineamh guidhe ar son
1748na marbh ionnus go bhfuasglófaí iad ó n-a

bpeacaíbh." Cuireann na focail seo i n-iúil
1750dúinn go bhfuil Purgadóireacht ann agus go
1751dtugann ár n-úrnaighthe-na fuasgailt ar na
1752h-anamachaibh a bhíonn ann.

*Níor léirigh an Eaglais dúinn cá bhfuil an
1755áit 'n-a bhfuilingeann na h-anamacha, ná cad é
1756an saghas pianóis 'fhuilingeann siad, ach is é
1757tuairim coitcheann na bhfíréan gur le teine
1758céastar iad agus gur cosmhail an teine sin le
1759teine ifrinn. Is mór an sólás dúinn a fhios a
1760bheith againn gur féidir linn fuasgailt a thabhairt
1761ar na h-anamachaibh sin le n-ár n-úrnaighthíbh. Is
1762dúthrachtaighe a bheimíd chun cabhrach a thabhairt do
1763sna h-anamachaibh i bPurgadóireacht má chuimh-
1764níghimíd (1) gur mór an glóire a thugaimíd do Dhia
1765nuair a chuirimíd anamacha 'Á adhradh in sna
1766Flaithis; (2) gur féidir linn giorrú agus bogadh
1767thabhairt ar phiantaibh na n-anam san; (3) go
1768mb'fhéidir gur mar gheall orainn-ne atá mórán
1769aca ag fulang; agus (4) ná fuil aon bhaoghal
1770ná go gcúiteóchaidh siad-san linn-ne ár ndaonacht,
1771agus go mórmhór nuair a thiocfaidh an t-am
1772nuair a chaithfimíd féin pianta Phurgadóireachta
1773d'fhulang.

*Téidheann dá shaghas daoine go Purgadóir-
1776eacht: (1) an mhuinntir fhaghann bás agus peaca
1777so-loghthach ar a n-anam, agus (2) an mhuinntir
1778gur maitheadh a bpeacaí marbhthacha dhóibh ar an
1779saoghal so agus nár chúitigh go h-iomlán an
1780pianós aimsire a bhí ortha mar gheall ar a bpeacaíbh.
1781(1) Téidheann an mhuinntir 'fhaghann bás i bpeaca
1782so-loghthachaí ei P sadóireacht mar (a) go dtruail-
1783gheann annpiné gouo-loghthach an t-anam agus nách
1784féidir d'acrgdh truailighthe dul go Flaitheas Dé,

agus (b) ná fuil sé de réir trócaire agus mór-
1786mhaitheas Dé aon anam a chur go h-ifrionn i
1787gcaitheamh na síoruidheachta marar chaill an t-anam
1788san cáirdeas Dé tré pheaca marbhthach. (2)
1789Téidheann an mhuinntir nár chúitigh go h-iomlán
1790a bpianós aimsire go Purgadóireacht mar, ar a
1791shon gur mhaith Dia coir an pheaca mharbhthaigh dóibh
1792agus an pianós síoruidhe a leanann é ní fuláir
1793leór-ghníomh a dhéanamh le Dia as an easumhlacht
1794a tugadh Dó nuair a deineadh an peaca marbhthach.
1795Is féidir an leór-ghníomh san a dhéanamh ar an
1796saoghal so má dheinimíd oibreacha aithrighe (trosgadh
1797nú déirc, agus rl.), nú má ghlacaimíd logha.

**Innstear dúinn sa Sgriptiúir Naomhtha gur
1800éilimh Dia, agus ní aon uair amháin é, pianós
1801aimsire mar leór-ghníomh i bpeacaíbh tar éis na
1802bpeacaí a mhaitheamh. Do pheacuigh Dáibhidh, ach
1803tar éis aithrighe a dhéanamh agus nuair a bhí an
1804peaca maithte dhó d'éilimh Dia pianós aimsire air
1805mar leór-ghníomh — d'éilimh sé bás a mhic air. —
1806(II. Ríogh., xii.) Do chuir Clann Israel fearg
1807ar Dhia le n-a gcuid gearáin sa bhfásach. Do
1808dheineadar aithrighe agus do mhaith Dia dhóibh é, ach
1809do chuir Sé pianós aimsire ortha — níor leigeadh
1810dóibh cosa chur ar an dTír Tarngaire.
1811

CEACHT A CEATHAR DÉAG

Do thug Dia na deich n-aitheanta do Mhaoise
1815an chéad uair agus iad sgríobhtha ar dhá chlár
1816cloiche. Ar an gcéad chlár bhí an chéad tri aithne
1817— na h-aitheanta a chuireann i n-iúil do dhaoinibh
1818a ndualgas do Dhia. Bhí na seacht n-aitheanta
1819eile — na h-aitheanta a chuireann i n-iúil do
1820dhaoinibh a ndualgas d'á gcómharsain — sgríobhtha
1821ar an dara clár cloiche. Léirigheann an chéad
1822aithne dhúinn an dualgas atá orainn Dia d'adhradh
1823agus tiormasgann sí orainn éinnídh a dhéanamh a
1824bhéadh i n-aghaidh an chreidimh is cóir dhúinn a bheith
1825i nDia againn, ná i n-aghaidh an dóchais is ceart
1826dúinn a bheith againn Ann, ná i n-aghaidh an ghrádha
1827is ceart dúinn a thabhairt Dó. Is ionann grádh
1828agus carthanacht.

*Tugtar na trí súbháilcí DIADHA ar Chreideamh,
1831Dóchas, agus Carthanacht, mar go mbaineann bun-
1832adhbhar na súbháilcí seo le Dia féin. 'Sé seo an
1833chéad aithne i n-iomlán: "IS Mise an Tighearna
1834Dia, do thug amach tú as talamh na hÉigipte agus
1835as tigh na daoirse, ná bíodh déithe coigcríche agat
1836im' láthair. Ná déin duit féin aon nídh dealbh-
1837uighthe, ná cosmhalacht roda ar bith d'á bhfuil ar
1838Neamh thuas ná ar talamh thíos ná d'á bhfuil in sna
1839h-uisgíbh atá fé'n dtalamh. Ná déin iad d'adhradh,
1840ná umhlú dhóibh." Tugaimíd SUBHÁILCE ar chumas
1841nú éasgaidheacht anama chun maitheas a dhéanamh
1842nú chun uilc a sheachaint, agus DUBHÁILCE ar
1843éasgaidheacht anma chun uilc a dhéanamh.
1844

**Is é bun-adhbhar na subháilcí MORÁLA,
1846duine a stiúrú chun an roda a dhéanamh atá ceart
1847do réir réasúin deagh-riaghalta. Tá cheithre subh-
1848áilcí morála ann ar a dtugtar na subháilcí
1849bunúdhsacha: CRÍONNACHT (nú GLIOCAS),
1850CEART, NEART, agus MEASARACHT. Tugtar
1851subháilcí bunúdhsacha ortha mar gur b'iad bun nú
1852préamh na subháilcí uile iad. Cuid de sna subháilcí
1853morála is eadh na subháilcí atá i n-aghaidh na
1854seacht gcinn-pheacaí marbhthacha mar atá: umhlacht,
1855féile, geanmnuidheacht, ceannsacht, measaracht,
1856carthanacht, agus caoin-dúthracht.

**Ní fuláir ár gCreideamh a bheith DAINGEAN
1859agus IOMLÁN. É bheith daingean: gach nídh
1860'fhoillsigheann Dia dhúinn a chreideamhaint gan aon
1861dabht a chur ann ná aon locht d'fhághail air, de
1862bhrigh gur b'é Dia d'foillsigh é. É bheith iomlán:
1863gach nídh d'ár fhoillsigh Dia dhúinn agus a mhúin-
1864eann an Eaglais (pe'ca rud beag nú rud mór é)
1865a chreideamhaint. Ní gádh dhúinn eólas CRUINN
1866a bheith againn ar gach nídh a bhaineann leis na
1867fírinníbh seo. Ní beag dúinn gach nídh a mhúineann
1868an Eaglais dúinn a chreideamhaint go DOILÉIR
1869agus cuid de sna prímh-fhírinníbh a chreideamhaint
1870go SOILÉIR. Creidimíd go SOILÉIR nuair a
1871bhíonn eólas cruinn againn ar an bhfírinne a
1872chreidimíd; creidimíd rud go DOILÉIR nuair
1873nách í an fhírinne sin fé leith a chreidimíd, ach
1874fírinne éigin eile 'n-a bhfuil sí le fághail. Cuir
1875i gcás má chreidimíd na fírinní a mhúineann an
1876Eaglais bíonn creideamh doiléir againn i ngach
1877fírinne aca san ná bíonn eólas againn air. Ní
1878fuláir ár nDóchas a bheith (1) láidir, agus (2)
1879iomlán. (1) Ní fuláir é 'bheith LÁIDIR mar gur

b'iad geallamhna Dé agus A Mhór-mhaitheas agus
1881A Chómhacht fáth ár nDóchais, (2) Ní fuláir ár
1882nDóchas a bheith IOMLÁN .i. dóchas a bheith againn
1883go bhfaighmíd gach aon nídh a gheall Dia dhúinn.
1884Ní fuláir ár gCarthanacht a bheith (1) ós cionn
1885gach uile nídh, agus (2) éifeachtach nú torthamhail,
1886(1) É 'bheith ÓS CIONN GACH UILE NÍDH: go
1887bhfuil 'fhiachaibh orainn gan leigint d'éinnídh teacht
1888idir sinn agus ár ngrádh do Dhia. (2) É 'bheith
1889ÉIFEACHTACH nú TORAMHAIL: nách fuláir dúinn
1890ár ngrádh do Dhia a thaisbeáint leis an slighe
1891órduighmíd ár mbeatha agus ár ngníomhartha.
1892Tar éis grádh a thabhairt do Dhia ba cheart dúinn
1893grádh a thabhairt d'ár n-anam féin, 'n-a dhiaidh sin
1894féachaint chun anma ár gcómharsan, agus 'n-a
1895dhiaidh sin féachaint chun ár maoin shaoghalta féin
1896agus chun maoine ár gcómharsan.

**Caithfidh ár gCreideamh agus ár nDóchas
1899agus ár gCarthanacht bheith ÓS-CIONN-NÁDÚRA.
1900Cialluigheann sé sin go bhfuil 'fhiachaibh orainn
1901creideamhaint mar gur b'é Dia d'fhoillsigh fírinní
1902ár gCreidimh dúinn; Dóchas a bheith againn mar
1903gur ar Dhia atá ár seasamh; agus Grádh a
1904thabhairt do Dhia ar A shon féin. Tá ceangailte
1905ar gach éinne gníomhartha Creidimh agus Dóchais
1906agus Grádha nú Carthanachta a dhéanamh, ach má
1907dheinimíd aon úrnaighthe 'n-a bhfuil na subháilcí sin
1908le fághail cóimhlíonfaimíd an dualgas san.
1909

CEACHT A CÚIG DÉAG

*Tá trí dhreamh daoine ann a pheacuigheann i
1913n-aghaidh subháilce an Chreidimh. (1) An mhuinntir
1914ná deineann iarracht ar eólas d'fhághail ar na
1915fírinníbh a mhúin Dia dhúinn; (2) an mhuinntir ná
1916creideann na fírinní a mhúin Dia dhúinn; agus
1917(3) an mhuinntir ná h-admhuigheann go gcreideann
1918siad na fírinní mhúin Dia dhúinn. (1) 'Siad an
1919mhuinntir ná deineann iarracht ar eólas d'fhághail
1920ar na fírinníbh a mhúin Dia dhúinn: an mhuinntir
1921a thuigeann go maith go bhfuil siad gan eólas ar
1922fhírinníbh atá ríachtanach chun ár slánuighthe, nú ar
1923dhualgaisíbh a bhaineann le n-a slighe bheatha, agus
1924ná deineann iarracht ar an eólas sin d'fhághail -
1925rud a fhéadfaidís a dhéanamh ach an Teagasg
1926Críostaidhe d'fhoghluim, nú iarraidh ar dhuine
1927éigin iad a theagasg. (2) 'Siad na h-eiricigh
1928agus na díth-chreideamhaigh a shéanann na fírinní a
1929mhúin Dia dhúinn. EIRICEACH is eadh éinne a
1930shéanann aon airtiogal de'n Chreideamh atá léir
1931ighthe ag an Eaglais: cuir i gcás, go bhfuil Íosa
1932Críost sa Naomh-Shácraimínt nú go bhfuil ifrionn
1933síoruidhe. SIOSMAIRE is eadh duine ná
1934séanann aon airtiogal de'n Chreideamh, ach ná
1935h-admhuigheann gur b'é an Pápa Ceann so-fheicse
1936na hEaglaise. DÍTH-CHREIDEAMHACH is eadh
1937éinne a shéanann go bhfuil Dia ann nú gur
1938fhoillsigh Sé fírinní an Chreidimh. PÁGANACH is
1939eadh duine a thugann adhradh do dhéithibh bréige.
1940(3) An mhuinntir ná h-admhuigheann go gcreideann

siad fírinní an Chreidimh, sin iad an mhuinntir go
1942bhfuil an Creideamh fírinneach aca ach a shéanann
1943é. Deineann cuid aca é tré eagla (cuir i gcás,
1944nuair a bhíonn Caitilicidhthe 'á gcur chun báis).
1945Deineann a thuile aca tré náire é, a thuile aca
1946chun feabhas a chur ar a slighe bheatha ar an saoghal
1947so, agus mar sin dóibh. Ní bhíonn coir chómh
1948trom ar chuid aca agus a bhíonn ar chuid eile aca.
1949Is measa go mór an CÚIL-SHLEAMHNUIDHE a
1950thugann suas a Chreideamh ar fad ná an té ná
1951deineann Fíoghar na Croise air féin tré náire.

*Éadóchas agus andóchas an dá pheaca i
1954n-aghaidh shubháilce an Dóchais. Tugtar ÉADÓCHAS
1955ar pheaca an té ná bíonn muinghin as Dia
1956aige agus a cheapann nách féidir dó an Bheatha
1957Shíoruidhe d'fhághail agus d'á bhrigh sin go bhfuil sé
1958díomhaoin aige aithrighe a dhéanamh. Is mór an
1959peaca é an t-éadóchas mar taisbeánann an té
1960bhíonn cionntach ann go gcreideann sé ná cóimh-
1961líonfaidh Dia A gheallamhna. B'é sin peaca Cháin
1962agus peaca Iúdáis. Tugtar ANDÓCHAS ar
1963pheaca an té a cheapann go dtabharfaidh Dia an
1964Bheatha Shíoruidhe dó, ach ná deineann aon iarracht
1965ar dhlighe Dé a choimeád ná ar aithrighe a dhéanamh
1966i n-a pheacaíbh. An té bhíonn cionntach sa pheaca
1967san taisbeánann sé ná fuil aon bheann aige ar
1968Dhia agus ná cuireann sé aon spéis 'n-A fhocal
1969ná 'n-A bhagairt. D'á bhrigh sin is peaca an-mhór
1970go léir é.

**Baineann subháilce na Carthanachta le Dia
1973agus leis an gcómharsain. 'Sé Grádh na Cómharsan
1974an rud is giorra do Ghrádh Dé, agus is é cómhartha
1975an Chríostaidhe fhóghanta é thar éinnídh eile.

**Cuireann Grádh na Cómharsan de dhualgas

orainn fóirithint ar ár gcómharsain nuair a bhíonn
1979sé i gcruadhtan. B'fhéidir gur cruadhtan ANMA
1980a bhéadh air nú cruadhtan CUIRP; agus b'fhéidir
1981gur gnáth-chruadhtan, nú mór-chruadhtan, nú fíor-
1982ghéar-chruadhtan a béadh air. Ma's i nGNÁTH-
1983CHRUADHTAN a bhíonn sé — pe'ca cruadhtan anma
1984nú cuirp é — níl de dhualgas de ghnáth orainn ach
1985guidhe ar a shon. Nuair a bhíonn ár gcómharsa
1986i MÓR-CHRUADHTAN anma nú cuirp — gan baoghal
1987RÓ-MHÓR a bheith air bás d'fhághail, ná 'bheith
1988damanta — tá dualgas orainn teacht chun fóirithint
1989air, ach níl 'fhiachaibh orainn sinn féin a chur i n-aon
1990chonntabhairt mhór. Má bhíonn sé i bhFÍOR-GHÉAR-
1991CHRUADHTAN ANMA — má bhíonn sé i mbaoghal
1992damanta — tá 'fhiachaibh orainn dul i gconntabhairt
1993an bháis má's éigean dúinn é chun fóirithint air-
1994cuir i gcás, chun sagart a thabhairt chuige chun
1995asbolóid a thabhairt dó nú chun an Ola Dhéannach
1996a chur air. Má's FÍOR-GHÉAR-CHRUADHTAN
1997CUIRP a bhíonn air — má bhíonn baoghal báis air
1998— tá 'fhiachaibh orainn an méid sin d'ár gcuid
1999agus tá ríachtanach a riar leis nú aon chabhair
2000eile a thabhairt dó ná cuirfidh sinn féin i mbaoghal
2001báis. Níl 'fhiachaibh orainn na neithe tá ríachtanach
2002chun sinn féin a choimeád i n-ár mbeathaidh a
2003thabhairt dó. Nuair a bhíonn duine i mbaoghal
2004báis de'n ghorta ní peaca dhó an oiread san de
2005chuid a chómharsan agus shaorfaidh ó'n mbás é a
2006thógaint.

Ó 'nuair go bhfuil dualgas orainn Creideamh a
2009bheith againn i nDia agus Dóchas a bheith againn
2010Ann agus Grádh a thabhairt Dó, tá sé de réir
2011réasúin go bhfuil dualgas orainn guidhe Chuige,
2012mar gan guidhe chun Dé ní féidir dúinn ár

gCreideamh ná ár nDóchas ná ár nGrádh a
2014thaisbeáint. Is peaca i 'i-aghaidh an chéad aithne,
2015d'á bhrigh sin, failighe a thabhairt i n-ár n-úrnaighthibh.
2016Ba cheart dúinn úrnaighthe a chur suas chun Dé
2017gach maidean agus tráthnóna an chuid is lugha dhe.
2018

CEACHT A SÉ DÉAG

*Seo aithghiorra ar theagasg na hEaglaise i
2022dtaobh na naomh: (1) Go ndeineann na naoimh
2023guidhe chun Dé ar ár son-na, (2) go bhfuil 'fhiachaibh
2024orainn-ne onóir a thabhairt dóibh, agus (3) gur
2025tairbheach an rud dúinn-ne iarraidh ortha guidhe ar
2026ár son. Nuair a ghuidhmíd chun na naomh ní mar
2027a chéile an ghuidhe sin agus an ghuidhe a chuirimíd
2028chun Dé. Nuair a ghuidhmíd chun Dé, grásta agus
2029trócaire is mó iarraimíd Air, ach nuair a ghuidh-
2030míd chun na naomh is amhlaidh iarraimíd ortha
2031impidhe a chur chun Dé ar ár son. Sa tslighe
2032chéadna ní mar a chéile an onóir a thugaimíd do
2033Dhia agus an onóir a thugaimíd do sna naomhaibh.
2034Tugaimíd adhradh agus árd-mholadh do Dhia mar
2035gur b'é Cruthaightheóir agus Árd-Thighearna an
2036uile nídh é, ach tugaimíd onóir do sna naomhaibh
2037mar gur b'iad cáirde Dé iad. An saghas céadna
2038onóra thugaimíd do'n Mhaighdin Muire agus
2039thugaimíd do sna naoimhibh eile, ach gur mó de'n
2040onóir sin a thugaimíd di.

**Tugtar LATRÍA (.i. adhradh, an onóir is
2043aoirde agus is uaisle) ar an onóir a thugaimíd
2044do Dhia. Tugtar DÚLÍA (onóir níos lugha ná
2045Latría) ar an onóir a tugtar do sna naomhaibh,
2046agus Huperdúlía (an onóir is mó is féidir a
2047thabhairt do chréatúir) ar an onóir a tugtar do'n
2048Mhaighdin Muire.

*Chun onóir a thabhairt do sna naomhaibh agus
2051chun a ndeagh-ghníomhartha a chur ar gcuimhne dhúinn

do chuir an Eaglais ar bun LAETHANTA FÉILE.
2053Níl aon lá sa mbliadhain ná go ndeintear cómh-
2054móradh nú díl-chuimhneamh ar naomh éigin nú
2055b'fhéidir ar mórán naomh a fuair bás an lá san
2056de'n bhliadhain. Cuirimíd beatha agus gníomhartha
2057na naomh ar gcuimhne dhúinn féin mar an gcéadna
2058nuair a bhíonn a n-íomháigí nú a bpictiúirí fé
2059onóir agus fé mheas againn i n-ár dtighthibh.

**Bhí eiricigh áirithe ann san ochtmhadh céad
2062tar éis Chríost, agus íconoclaistigh nú lucht briste
2063na n-íomháigh a tugtaí ortha, mar dubhradar ná
2064raibh sé dleaghthach ag éinne íomháigh a dhéanamh ná
2065a bheith aige, agus pé áit go bhfaighdís íomháigh do
2066bhrisidís í.

*Tugtar an CHROS nú CROS AN CHÉASTA
2069ar dheilbh nú íomháigh ár dTighearna agus É
2070táirngeálta ar an gcrois. Tugtar TAISE ar
2071aon chuid de chorp naoimh, nú d'á chuid éadaigh,
2072nú d'éinnídh go raibh dlúth-bhaint ag an naomh
2073leis. Nuair a taisbeántar taisí na naomh do'n
2074phobal chun onóra phuiblidhe a thabhairt dóibh cuir-
2075tear ar an altóir iad i n-a gcúmhdaighibh agus
2076Coinnle ar lasadh 'n-a dtímcheall. Chun go
2077mbéadh sé dleaghthach taisí a chur fé onóir an
2078phobail ní fuláir do'n Easbog baránta a thabhairt
2079gur b'iad na taisí fírinneacha iad.

**Nuair a tugtar onóir do dhealbhaíbh na
2082naomh nú d'á dtaisíbh, agus rl., is léir nách mar gheall
2083ortha féin a tugtar dóibh é, ach mar gheall ar an
2084naomh go bhfuil baint aca leis. Nuair a phógann
2085daoine taisí nú íomháigí na naomh, nú nuair a
2086shléachtann siad rómpa, ní do'n íomháigh ná do'n
2087taise a tugtar an onóir ach do'n naomh féin tré
2088n-a íomháigh.
2089

*I measg Chríostaidhthe is beag an baoghal atá
2091ann go ndéanfar ÍODHAL-ADHRADH, 'sé sin déithe
2092bréige a chur suas chun a n-adhartha, ach anois
2093agus airís bíonn Críostaidhthe cionntach i bpeaca
2094atá cómhangarach i ngaol leis an bpeaca san.
2095Peacaí de'n tsórt san a dheineann: (1) an
2096mhuinntir a iarrann cabhair ar an ndiabhal nú a
2097dheineann margadh leis, (2) lucht piseóg, (3) an
2098mhuinntir a bhíonn cionntach i naomh-thruailiú nú i
2099síomanacht. (1) Ní gádh éinnídh a rádh i dtaobh
2100na ndaoine a iarrann cabhair ar an ndiabhal.
2101(2) Tugtar piseógacht ar bheith ag éileamh ar aon
2102rud nú ar aon fhoclaibh brigh ná buadh ná cabhair
2103nách dual dóibh ó n-a nádúr féin agus nár thug
2104Dia ná an Eaglais dóibh. Is 'mó saghas piseóg
2105ann agus iad go léir peacamhail.

**Is piseógacht géilleadh a thabhairt do
2108thaidhbhreidhthibh, nú do lucht feasa nú draoidheachta,
2109nú spéis a chur i n-arthaibh nú i gcómharthaibh baotha.
2110Tugtar DRAOIDHEACHT ar an gcómhacht mí-
2111nádúrtha gheibhtear ó'n ndiabhal le n-a ndeintear
2112neithe nách féidir do dhuine a dhéanamh le n-a
2113chómhacht nádúrtha féin. Le draoidheacht is eadh
2114dhein lucht piseóg Pharaóth gníomhartha iongantacha
2115mar aithris ar na míorbhúiltíbh a dhein Maoise.
2116Le draoidheacht is eadh gheibhtear fios le cómhacht
2117an diabhail ar neithibh a bhíonn foluighthe ó radharc
2118daoine nú ar neithibh a bhíonn le tuitim amach i
2119gceann tamaill. Is minic gur le cómhacht ó'n
2120ndiabhal gheibheann "lucht feasa," lucht "caithte
2121sgalaí," lucht cártaí a léigheadh, agus deárnadóirí
2122an t-eólus a thugann siad uatha — uaireanta i
2123gan-fhios dóibh féin. Is minic, ámhthach, gur claidhrí
2124na daoine sin, a leigeann ortha go bhfuil cómhacht

thar nádúr aca mar go bhfuil siad géar-chúiseach
2126agus go maith chun buile-fé-thuairim a thabhairt.
2127Má's claidhrí iad is amadán éinne a raghadh ag
2128lorg feasa ortha; agus marab' eadh, is ó'n ndiabhal
2129a bhíonn an fios aca agus ba chóir d'éinne
2130sgannradh a bheith air dul ag lorg eólais ortha.
2131Piseógacht is eadh "arthaí" a chur. Tugtar arthaí
2132ar oibreacha a deintear nú ar fhoclachaibh a
2133labhartar i slighe áirithe nú ar uair áirithe le
2134ionchas go dtiocfadh asta sláinte nú leigheas ar
2135dhuine nú ar bheithidheach. Is minic a thiocfadh an
2136leigheas gan na h-arthaí a bhac. Go deimhin is
2137minic a bhíonn buidheachas nú milleán ar phiseógaibh
2138nuair a thuiteann an rud amach de réir nádúra.
2139Saghas piseóg is eadh géilleadh do chómharthaíbh
2140baotha — cuir i gcás, laetheanta crosta, dortadh
2141salainn le linn bídh a chaitheamh, agus rudaí dith-
2142céille de'n tsórt san.

*(3) Tugtar NAOMH-THRUAILIÚ nú naomh-
2145aithis ar dhroich-íde a thabhairt ar dhuine, nú ar
2146áit, nú ar rud ar bith, a bhíonn coisricthe i gcómhair
2147Dé. D'á bhrigh sin, is féidir an naomh-thruailiú
2148a bheith PEARSANTA, nú ÁITEAMHAIL, nú
2149NEITHEAMHAIL. SÍOMANACHT is eadh aon rud
2150naomhtha a dhíol nú a cheannach ar airgead.
2151Tugtar an t-ainm sin air i ndiaidh Síoman an
2152Draoi, fear a thairing airgead do Sna hAsbolaibh
2153ar a gcómhacht naomhtha (Gníomh., viii.).
2154

CEACHT A SEACHT DÉAG

Toirmeasgann an Dara hAithne easonóir a
2158thabhairt d'Ainm Naomhtha Dé. Ceanglann an
2159aithne seo orainn: (1) labhairt le h-onóir agus
2160le h-umhlacht ar Ainm Dé, ar A naomhaibh, agus
2161ar gach nídh a bhaineann le seirbhís Dé; agus
2162(2) ár móide agus ár ngeallmhana dlisteanacha a
2163thugaimíd fé cheangal leabhair, a chóimhlíonadh.
2164(1) Taisbeánann ár gciall féin dúinn gur cóir
2165dúinn onóir a thabhairt do'n mhuinntir go dtug-
2166aimíd grádh dhóibh, agus urraim agus meas a bheith
2167againn ar a n-ainmeacha mar an gcéadna. Bhí
2168an oiread san de mheas agus d'urraim ag na
2169Giúdachaibh d'Ainm Dé ná leigfeadh eagla dhóibh
2170an tAinm Naomhtha san a labhairt i n-aon chor.
2171Deir an Spioraid Naoimh linn go gclaonfaidh
2172d'ainm Íosa "glúin gach n-aon d'á bhfuil ar
2173Neamh agus ar talamh agus i n-ifrionn" (Philip,
2174ii. 10). Aon uair a chloisimíd an tAinm Sár-
2175naomhtha san 'á labhairt ba cheart dúinn ár hata
2176d'árdú nú ár gceann d'umhlú.

**(2) Ceanglann an Dara hAithne orainn ár
2179móide agus na geallmhanacha dlisteanacha a
2180thugaimíd fé cheangal leabhair a chóimhlíonadh. Is
2181'mó uair gur gádh do dhuine an urradhas is feárr
2182agus is treise a bheith aige gur b'í an fhírinne
2183bhíonn aige 'á labhairt nú go gcóimhlíonfaidh sé a
2184gheallmhanacha. Ó 'nuair gur b'é Dia an fhírinne
2185gan teóra, do thuig daoine riamh ná raibh aon
2186tslighe ab fheárr chun 'fhiachaibh a chur ar fhídhnéidh

an fhírinne d'innsint ná le fhiachaibh a chur air, Dia,
2188moladh go deó Leis, a bheith mar urradh aige. Is
2189"leabhar" glaodhach ar Dhia mar fhídhnéidh sa
2190tslighe sin. Tugtar an t-ainm sin air mar go
2191ndearbhuigheann an duine de ghnáth dar fírinne an
2192Bhíobla — fírinne Focail Dé — go bhfuil an fhírinne
2193'á innsint aige. Tógann sé an Bíobla 'n-a láimh
2194nú pógann sé é, agus rl., de réir nós na tíre.

*Ní peaca leabhar a thabhairt má's gádh é chun
2197maitheasa a dhéanamh do'n choitchiantacht nú do
2198dhuine féin nú d'á chómharsain, ach ní fuláir an
2199leabhar a thabhairt le rud a bhíonn fírinneach, agus
2200gan éagcóir a dhéanamh leis. 'Siad so na
2201coinghealacha a bhaineann le leabhar dleaghthach: é
2202a thabhairt (1) le fírinne, (2) le ceart, agus (3)
2203le breitheamhnas. (1) Le FÍRINNE: gan dearbhú
2204le h-éinnídh ach leis an rud atá fíor, nú leis an
2205rud is dóigh linn a bheith fíor. (2) Le CEART,
2206gan éagcóir a dhéanamh ar an gcómharsain leis
2207an rud a dhearbhuighmíd. (3) Le BREITHEAMHNAS,
2208gan leabhar a thabhairt gan ríachtanas ná gan
2209machtnamh air. Tugaimíd LEABHAR ÉITHIGH ar
2210dhearbhú a deintear le rud ná bíonn fíor,
2211LEABHAR ÉAGCÓRACH ar an leabhar a dheineann
2212éagcóir ar an gcómharsain, agus LEABHAR OBAN
2213ar an leabhar a tugtar gan ríachtanas nú gan
2214machtnamh a dhéanamh air. Má thugaimíd geall-
2215mhaint fé cheangal leabhair is peaca marbhthach gan
2216an gheallmhaint sin a chóimhlíonadh. Aon uair nách
2217féidir an gheallmhaint a chóimhlíonadh imthigheann an
2218ceangal a chuir an duine air féin le n-a leabhar.
2219Uaireanta nuair a bhíonn an rud a gealltar fé
2220cheangal leabhair ró-dheacair le déanamh, tugann
2221an Eaglais FAOISIÚ do'n té thug an leabhar -

fuasglann sí ó n-a dhualgas é. Dá dtugadh
2223duine leabhar go ndéanfadh sé rud éigin
2224peacamhail, cuir i gcás, éagcóir a dhéanamh ar a
2225chómharsain, ní chuirfeadh an leabhar san aon
2226dualgas air an rud peacamhail sin a dhéanamh.
2227Ba pheaca a leithéid sin de leabhar a thabhairt,
2228agus ba pheaca eile dó é a chóimhlíonadh.

**Tugtar MÓID ar gheallmhaint dá ríribh a
2231tugtar do Dhia maitheas éigin spioradálta a
2232dhéanamh. Tá dhá shaghas móide ann — móid SHOL-
2233AMHANTA agus móid shímplidhe. Tugtar móid
2234sholamhanta ar mhóid a ghlacann an Eaglais 'n-a
2235mhóid sholamhanta. Aon mhóid eile níl innte ach
2236móid neamh-sholamhanta nú móid shímplidhe. Ní
2237thugann éinne móid sholamhanta ach cuid de sna
2238mnáibh riaghalta agus cuid de sna fearaibh
2239riaghalta. Chun go mbéadh an mhóid buan-
2240tseasamhach ní fuláir: (1) an gheallmhaint a
2241thabhairt do Dhia, (2) a chiall a bheith i gceart ag
2242an thé thugann an gheallmhaint sin, (3) go mbéadh
2243fhios ag an té mhóidigheann cad é an rud atá 'á
2244dhéanamh aige agus go dtabharfadh sé an mhóid le
2245n-a thoil féin, (4) agus ná cuirfeadh an rud a
2246móidighthear cosg le h-aon rud is uaisle ná é
2247féin. Nuair a deintear deagh-obair fé cheangal
2248móide is luachmhaire i láthair Dé é ná dá ndéantaí
2249an obair chéadna i n-éaghmuis na móide, mar de
2250bhrigh na móide deineann duine íodhbairt d'á thoil
2251féin chun Dé agus bíonn luach na h-íodhbarta san
2252aige i dteannta luach an deagh-ghnímh. Ní mar a
2253chéile ceangal móide agus ceangal deagh-rúin.
2254Ní peaca deagh-rún a bhriseadh, ach ní féidir móid
2255a bhriseadh gan pheaca. Is peaca marbhthach nú
2256peaca so-loghthach é de réir an ceangail a chuir-

eann an móididhe air féin nuair a thugann sé an
2258mhóid. Is díthcéille an rud do dhuine móid a
2259thabhairt gan chómhairle a ghlacadh roimh-ré. Go
2260deimhin, níor cheart do dhuine móid a thabhairt i
2261n-aon chor gan cead ó n-a oide-faoistine.

Coisgeann an Dara hAithne easgainí, mionnaí-
2264móra, leabhair-éithigh, agus dia-aithis nú dia-
2265mhasladh. Tugtar EASGAINE nú MALLACHT ar
2266aon droch-ghuidhe a thugann duine dó féin nú
2267d'éinne eile. Is é nádúr na h-easgaine gur
2268peaca marbhthach í, ach is minic ná bíonn innte ach
2269peaca so-loghthach mar ná deintear machtnamh ar
2270an olc a bhíonn san easgaine nú nách ó'n gcroidhe
2271deintear an droch-ghuidhe. Is minic, leis, go
2272mbíonn an t-olc a guidhtear ró-shuarach do pheaca
2273marbhthach. MIONN-MÓR is eadh glaodhach ar
2274Dhia gan ríachtanas gan onóir d'Á Ainm mar
2275fiadhnaise go bhfuil an fhírinne 'á innsint againn.
2276Is mionnaí móra mór-chuid de sna focalaibh gan
2277adhbhar a thugann daoine mar dheimhniú ar a gcuid
2278cainnte, mar atá: "Nár fheicead-sa Dia," agus rl.
2279Má bhíonn baint ag an mionn le Dia féin nú le
2280Flaitheas Dé nú le Crois Chríost (cuir i gcás,
2281"Dar an Pháis,") is dearbhú nú leabhar dá ríribh
2282é. Is peaca ró-sgannramhail go léir LEABHAR
2283ÉITHIGH mar go ndeineann an té thugann é Dia
2284féin cionntach i mbréig an oiread agus is féidir
2285leis. DIA-MHASLADH nú dia-aithis is eadh aon
2286fhocal a thugann easonóir do Dhia — ba dhia-mhasladh
2287a rádh ná fuil Dia cóir ná ceart. Is peaca
2288marbhthach I gCÓMHNUIDHE dia-mhasladh má thuigeann
2289an té bhíonn cionntach ann, i gceart, an rud
2290adeir sé agus má thugann sé a thoil leis. Mar
2291chúiteamh le Dia san easonóir a tugtar Dó le

h-easgainíbh, le mionnaíbh móra, le leabhraibh
2293éithigh, agus le dia-mhasladh cómhairlighthear dúinn
2294"Na Molta Diadha" (Moladh le Dia, Moladh le
2295n-A Ainm Naomhtha, agus rl.) a rádh. Tá logha
2296bliadhna le fághail gach uair adeirtear "Na
2297Molta Diadha."

Ceanglann an Tríomhadh hAithne orainn (1) an
2300tsaoire nú an tSabóid a choimeád go naomhtha,
2301agus (2) gan oibreacha saotharacha a dhéanamh gan
2302ríachtanas. Deir an Eaglais linn gur b'é an
2303Domhnach an tSabóid, agus go bhfuil 'fhiachaibh
2304orainn Aifrionn d'éisteacht chun an lá san a
2305naomhú. Chun an dualgais sin a chóimhlíonadh tá
2306ceangailte orainn bheith láithreach an fhaid a bhíonn
2307aon Aifrionn amháin 'á rádh.

*Deineann duine "Aifrionn d'éisteacht"
2310nuair a bhíonn sé láithreach agus an tAifrionn 'á
2311léigheadh (1) le h-intinn an Aifrinn d'éisteacht,
2312agus (2) nuair is féidir leis fhios a bheith aige
2313cad tá ar siubhal ar an altóir. Dá ráineóchadh
2314ná béadh radharc ag duine ar an altóir (dá
2315mbéadh sé i n-eaglais mhór agus go mbéadh
2316piollóir idir é agus an sagart nú dá mbéadh
2317sé i n-eaglais a bhéadh ró-bheag do'n phobal agus
2318go gcaithfeadh sé fanmhaint lasmuigh de'n doras)
2319ní chuirfeadh san gan an tAifrionn é dá
2320bhféadfadh sé gach cuid de'n Aifrionn a dhéanamh
2321amach — rud nách deacair a dhéanamh ach éisteacht
2322le cloigín na h-altóra nú na daoine 'fhaire
2323nuair a théidheann siad ar a nglúinibh nú nuair
2324éirigheann siad. Tá 'fhiachaibh orainn Aifrionn -
2325iomlán d'éisteacht. Is peaca aon chuid de'n
2326Aifrionn a chailleamhaint go toilteanach. Is
2327peaca marbhthach do dhuine gan teacht chun an

Aifrinn go dtí tar éis an Offertórium nú an
2329Ofráil — má's le n-a thoil féin a bhíonn sé déannach.
2330Tosnuigheann an Ofráil láithreach tar éis an
2331tSoisgéil agus an Chré a rádh. Níor pheaca do
2332dhuine an tAifrionn a chailleamhaint tré ríachtanas
2333— cuir i gcás dá mbéadh breóidhteacht air, nú
2334dá mbéadh sé ag tabhairt aire do dhuine bhreóidhte,
2335nú dá mbéadh aistear ró-fhada air ag dul go
2336dtí an tAifrionn, nú dá mbéadh an aimsir
2337ró-olc. Nuair a chailleann duine an tAifrionn
2338agus ná bíonn leigheas aige air ní peaca dhó i
2339n-aon chor é agus ní gádh dhó é 'ínnsint i
2340bhFaoistin. I dteannta an dualgais atá orainn
2341Aifrionn d'éisteacht CÓMHAIRLIGHEANN an
2342Eaglais dúinn cuid de'n Domhnach a chaitheamh ag
2343déanamh úrnaighthe agus oibreacha diadha, cuir i
2344gcás oibreacha na trócaire (corpordha agus
2345spioradálta).

**'Siad so Seacht n-oibreacha SPIORADÁLTA
2348na Trócaire:-

1. Deagh-chómhairle a thabhairt do'n té atá 'n-a
2351easnamh.

2. Eólas a thabhairt do'n ainbhfhiosach.

3. Teagasg a leasa a thabhairt do'n pheacach.

4. Sólás a thabhairt do dhaoinibh dubrónacha.

5. Olc a mhaitheamh.

6. Éagcóir d'fhulang go foidhneach.

7. Guidhe ar bheóibh agus ar mharbhaíbh.

**'Siad so Seacht n-oibreacha CHORPORDHA
2366na Trócaire:-

1. Biadh a thabhairt do'n ocrach.

2. Deoch a thabhairt do'n tartmhar.
2371

3. Éadach a thabhairt do'n nocht.

4. Óstaidheacht a thabhairt do'n deóraidhe.

5. Dul ag fiosrú na n-easlán.

6. Dul ag fiosrú na ndaoine atá i mbraigh-
2379deanas.

7. Adhlacadh na marbh.

**Tugtar EASBAIRT ar an tráth san de'n
2384Oifig Naomhtha nú de'n Phortús a léightear nú a
2385cantar um thráthnóna. I n-eaglaisíbh áirithe
2386léightear an easbairt ós cómhair an phobail, agus
2387is tairbheach an rud bheith láithreach le linn na
2388h-easbairte a léigheadh nú a chanadh tráthnóna
2389Dia Dómhnaigh. I n-a lán des na h-eaglaisibh,
2390i n-ionad na h-easbairte deirtear an Choróin
2391Mhuire agus tugtar Beannachadh na Sácraimínte
2392Naomhtha

**I dteannta a bheith ceangailte orainn an
2395tAifrionn d'éisteacht gach Domhnach, tá coisgighthe
2396orainn oibreacha saotharacha a dhéanamh gan
2397ríachtanas. Ní coisgightear aon obair orainn
2398Dia Domhnaigh ach obair a bhíonn SAOTHARACH
2399agus GAN RÍACHTANAS i dteannta a chéile.
2400Bíonn obair "saotharach" nuair nách féidir é
2401dhéanamh gan a lán duaidh agus saothair cuirp
2402agus gur le neart an chuirp agus nách le meabhair
2403chínn is mó a deintear é. Bíonn obair "gan
2404ríachtanas" nuair ná bíonn gádh leis.

Seo cuid des na h-oibreachaibh is féidir a
2407dhéanamh Dia Domhnaigh gan pheaca: (a) Aon obair
2408GO mBÉADH GÁDH CRUAIDH LEIS, cuir i gcás
2409aon obair a dhéanfadh duine chun a chuid a shaoradh
2410ó lot nú ó chailleamhaint. (b) Aon obair a
2411déanfaí tré CHARTHANACHT — congnamh a thabhairt

do dhuine bhocht chun a thorthaí a shábháil nú chun a
2413thigh a cheartú dhó. (c) Aon obair a déanfaí le
2414CRÁBHTHACHT nú le DIADHACHT — slacht nú maise
2415do chur ar altóiríbh na h-eaglaise, agus rl. (d) Gnáth-
2416oibreacha an tighe. (e) Oibreacha NEAMH-SHAO-
2417THARACHA — oibreacha iarrann meabhair cínn níos
2418mó ná neart an chuirp chun a ndéanta, mar atá,
2419ceól a chleachtadh, nú sgríobhnóireacht a dhéanamh,
2420iasgaireacht, bádóireacht, agus rl. Nuair a deintear
2421aon obair shaotharach tré ríachtanas níor chóir a
2422dhéanamh de ach an oiread agus bhéadh ríachtanach.

*Tá ceangal ó'n gceathramha h-aithne ar
2425athrachaibh agus ar mháithreachaibh i dtaobh a gcuid
2426cloinne chómh maith agus tá ar an gcloinn i dtaobh
2427a n-athar agus a máthar. (1) 'Sé DUALGAS
2428NA dTÚISMIGHTHEÓIRÍ (a) a gclann do theagasg,
2429(b) oileamhaint a thabhairt dóibh agus iad a chur
2430chun cinn. (a) Cialluigheann an focal TEAGASG
2431oideachas do thabhairt dóibh de réir a gcumais
2432agus a slighe-bheatha. Tugtar oideachas ar an
2433tabhairt suas agus foghluim a théidheann chun
2434sochair anma agus cuirp dóibh. Is peaca marbh-
2435thach d'athair nú do mháthair failighe a thabhairt i
2436n-oideachas spioradálta a gcuid cloinne nú
2437droch-shampla a thabhairt dóibh. (b) Tugtar
2438OILEAMHAINT do'n chloinn nuair a tugtar
2439dóibh biadh agus deoch agus éadach agus gach
2440éinnídh éile atá ríachtanach dóibh de réir maoine
2441agus slighe-bheatha na dtúismightheóirí.

**Seo mar a labharann Naomh Pól i dtaobh
2444na n-atharacha agus na máithreacha a thugann
2445failighe i n-a gcloinn: "Éinne ná fuil suím aige
2446'n-a chuid féin agus go mor-mhór i lucht a theagh-
2447laigh féin is duine é atá tar éis an Chreidimh