Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cúrsaidhe an tSaoghail - Thall 's i bhfus i dTír Chonaill
Title
Cúrsaidhe an tSaoghail - Thall 's i bhfus i dTír Chonaill
Author(s)
Cú Uladh,
Pen Name
Cú Uladh
Composition Date
1902
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1902_01_18_733> <L 733> <B 1902> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Cú Uladh> <F An Claidheamh Soluis> Cúrsaidhe an tSaoghail THALL IS I BHFUS I dTÍRCHONAILL Siúd is go bhfuil Srath-an-urláir suidhte i dTírchonaill ní mheasfadh duine é ar dtabhairt fá deara dhó Gall- dachas na háite. Baile beag socharach is eadh Srath-an- urláir, agus is maith a mhaise dhó sin mar tá sé 'na shuidhe i gceart-lár an chuisle talmhan is fearr atá i dTír- chonaill. Ar ndóigh tá an talamh te saidhbhir seo i seilbh na bPlandtóirí mar tá gach aon ghiota talmhan ar fiú tráithnín é i dTírchonaill, agus seo é cionnfáth agus príomh-adhbhar an Ghalldachais atá 'na luighe go trom ar an áit. Is fíor é go dearbhtha go bhfuil mórán daoine fá Srath-an-Urláir anois a bhfuil na bhfíor-Ghaedhealaibh do réir cinidh, acht ní'l an réim cheart aca agus ní'l an spiorad cheart ionnta. Díbireadh a sinnsear, i naim- sir an Phlanduighthe amach siar imeasg na sliabh. Shleamhnuigh cuid aca ar ais ó shoin acht bhí an faitchíos chomh mór sin in a gcroidhthibh go raibh eagla orra roimh gach dos is gach sgáil dá bhfaca siad, is shaoil siad gur mór cumhachtach na daoine iad na Plandthóirí. Thar a bheith sin, lean siad nósa na bPlandthóirí agus a gcuid Béarla agus a gcuid múinteachais. Leantar na neidhthe seo go fóill i Srath-an-Urláir. Tá baile beag eile i ndeas do Shrath-an-Urláir, acht ar an taobh thall de abhainn na Finne. Is é seo Baile-bó-Fiaich. Tá na daoine 'sa bhaile seo i bhfad níos Gaedhealaigh do réir cinidh 'na tá muintear Srath-an-Urláir, acht ní'l siad pioc níos Gaedhealaigh i na n-inntinnibh. Deirtear imeasg Gaedhilgtheóirí gur bhé seo an sráid-bháile is Gallda i nDún-na-nGall, sé sin, i na chaint agus i nósaibh a dhaoine, acht cha deirim féin an méid seo mar is iomdha sráid-bhaile Gallda i nDún-na-nGall. Ag port an bhóthair-iarainn ag Srath-an-Urláir bhí daoine ag furacht le dhul ar an traen go Dún-na-nGall. Is i mBéarla bhí siad ag caint agus níor chualas riamh roimhe go dtí an uair sin, a leithéid de dhroch-chaint is chuala mé ann sin. Bhí cuid aca 'na gceannuidhthibh bó agus capall agus bhíodar ag caint fá'n aonach a bhí i mBaile-bó-Fiaich an lá sin agus gach aon darna focal a bhí as a mbéalaibh mionna mór do bhí ann, agus a leithéid de mhionna mhór! faraor! ní chluinfeá níos measa sa Saltmarket i nGlaschú, i mBaile-mic-Airt, i mBéilfeirsde, nó i Whitechapel i Lúndúin. Acht bhí níos measa ná seo le fulaing agam. Bhí beirt ghasúr 'na suidhe le mo thaobh agus gach aon mhionna mór asta chomh maith le fear! Droch-chreach ar an mBéarlachas, nach é tá ag milleadh agus ag damhnughadh na tíre! Lá gearr geimhridh do bhí ann agus bhí an oidhche ann sul a ndeachaidh an traen thríd an Bhearnas Mhór, rud nachar thaitin liom mar is aoibhinn liom i gcomhnuidhe malaí na sliabh d'fheiceál san mBearnas agus Conallach agus Eoghanach acht dhá bhinn atá ar ghach taoibh de'n bhóthar ag an mBearnas Mhór. Acht cha raibh neart air; thiomáin an tiománaidhe ar aghaidh i n-éadan na gaoithe gur shroicheamar Dún-na-nGall. Char fhan mé i bhfad aca i nDún-na-nGall an oidhche sin, mar bhí giota beag eile agam le dhul. Níor thrácht mé mórán i nGaedhilg nó thar an Ghaedhilg i nDún-na-nGall, mar bhí fhios agam cheana féin nach raibh mórán tairbhe dhamh ann. Bhíos ann sin lá breagh Samhraidh roimhe sin nuair a bhí cruinniughadh breagh ag Cumann Litiordha na Gaedhilge as Doire ann, agus ag seo an sgéal d'innis mo chara Pádraig Mac Aodhgain, rúnaire Craobha Glaschú, dhamh fá'n chruinniughadh sin. Bhí seisean i nDún-na-nGall cúpla lá i ndiaidh an chruinniughthe agus shaoil sé go mbéadh an fraoch ar lasadh ann sin ar ndóigh. Casadh air ógánach a raibh sean-aithne aige air, agus arsa Pádraig leis. “Bhí cruinniughadh breagh Gaedhilge Dia Domhnaigh ann seo.” “Bhí saoilim,” ars an deólach, “chuala mé iomrádh air.” Chuir a neamh-shuim samhnas ar Phádraig acht d'fhiafraigh sé de an raibh sgolta Gaedhilge aca i nDún-na-nGall. “Chá saoilim go bhfuil,” arsan buachaill, “bhíodh siad ag tracht ar a léithéid tá tamall ó shoin acht ní chluinim iomrádh orra le fada.” D'fhág Pádraig ann sin é. Sin a gcuirtear de shuim sa Ghaedhilg i nDún-na-nGall an chuid is mó aca. Ochón goide an brón do bhéadh ar Lughaidh Ó Cléirigh agus ar Thadhg an tSléibhe, (an Bráthair Mícheál) nó ar Aodh Ruadh, nó ar <L 734> Chormac an Eigeas, nó ar Choluimcille dá mbéadh a fhios aca (agus cha deirim nach bhfuil a fhios sin aca) an cineal daoi agus dósán d'fhágadar i na ndiaidh i nDún-na- nGall. Ar a shon sin ní'l na daoine uilig caillte sa' Ghalldachas agus sgríobhfadh an tseachtmhain seo chugainn ar dhornán daoine Gaedhealach atá i nDún-na-nGall nó i ndeas dó. Cú Uladh
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
